• SP E C1MBN

iEXERCITATIONUM PHILOLOGICARUMIN

LIBRUM JOBI,

QU O D

QPNSENT. AMPL. ORD. FACULT. PHILOSV

PUBLI'CiE DISQUISITIONI SUBJICIUNT

MAG. JOHANNES BERGIUS,S. THEOL. CAKD. ET GR^EC. DITT. DOC,

NEC NON REG, MAJ, A SACRXSy

E T

JOHANNES FACHT,GOTTLANDUS.

IN AUDIT. GUST. MAJ. D. 39 OCTOBR. I796.

U P S A L I iE ,

APUD Joh. Fred. Edman, reg. acad. tyeogr.

ktrkoherdenÖFVER WALLS OCH HOGRENS FÖRSAMLINGAR

högärevördige och hqglårdeMAGISTER

SAMT

MINA HULDASTE FÖRÄLDRAR

lydigaße SonJOHAN FACHT,

Le c tur o.

nter likros V. T. Poeticos, csetens omnibus, tam an-tiquitate, quam Poetica fimui venuftate, librum Jobi

esfe fuperiorem, merito putaveris. Verum, quomodo Car-minis hos proprietates & fingularis fimui nexus, ad no-fira usque rempora, Philologis materiem disferendi prse«buerint, facilis ei it obfervatio. Sic, recentiores inter, Vi-ri Cl. Lichtenstein ejusque in cogitando comes Ilgen a)nimis ådiaborarunt, in Poemate noftro cum Epico com-parando, Sc tali eidem adfingenda forma. Re&ius alii;nobis fi videre quid liceat, Poefin Dräihaticam CarmenJobi redolere cenfuerunt: quam quidem opinionem, re¬cept a perantiqua illa Dramatis notione, curatius a Cl.quoque Eichhorn h) enucleatam obfervamus; dum Ille, de

A Cri-

a) Cfr. J. G. Eichhorn Allgem. Biblioth. d. Bibi. Litterat. Zw.Band, ubi, recenfendo C. F.Ilgen librum, de Carminis £?obi natura& virtUte, antecesforem fimui llgence opinionis monftravit Lichten¬stein, qui disfert. Acad. Hamb. 1773. exhibuit difquifitionem, numUber Qpobi cum Odysfea Homeri compdrari posfet? Sett. I; altera,quse haut adparuit, oftenderet, ptculiarem utriusque Poematis conve-nientiam, qua formam externatn, fcopum & argumenti pertradtationein.

b) qui in libro: Einkit. ins-Alt. Teflatn. Dritt. Th. p. 492. itaadpofite disferit: Das ganze Buch fey uns alfo Dialog einiger WeL

%

Critices Audio immortaliter meritus, Poemati Jobi nomenimponit Dialogi, vel congresfus fapienttim quorundamfenum de regimine mundi confabulantium, addito infu-per prooemio ac epilogo. Verum difputantium Thema, ele-gantisfimis variegatum fermonis pi&uris, eo demum re-folvi cenfeas, *quod limitibus circumfcripto mortaliurneaptui gubernacula rnundi fuperiora (int, quodque ratio-nes perfaepe lateant: eqcur contingar virtutis Audio ad-di£tis, moleßia ac infortuniis obrui, nefariis contra at-

que fceleftis fecunds forrunas agi velis*

An J@bus re vera quidam exftiteritj an iisdem, quiearmine fignifiqantur, miferiarum flu&ibus fuerit ja£latus;an Ipfe, vel adius quidam, confanguinit&te propinquus,vel aetati faltim fuppar, Poematis fit Au∨ ejusmodicenfeantur, quae, annalium deficiente luce, difficilius få¬ne ) ne dicam conjiciendo folummodo, folvi queant.Quodfi hujusmodi fuperfedens fcrutinio, Carmen Jobeeummorahm, poétice adornatam fiSlionem, vel fahilam no-minaveris, ne quis eapropter falfo argumentetur, perele-ganti huic Codicis Sacri fcclioni, vel inftitutionem utilis-fimam, vel folarium, a calamitofis inde repetendum, dui-cisfimum fore defuturum. E contrario Divina ejusmo¬

di

feit über die Weltregierung mit Eingang und Ausgang: ein Confes-fus einiger Weifen, wie wir fie noch unter den Arabern in fpäternZeiten finden, in dem über die Sache Gottes und Hjobs gekämpft wird;eine Sammlung langer geflügelter Bilderreden, die eine Verfammlungweifer Männer von einander geduldig anhörenund einander widerumbeantworten, wie fie die Morgenländer zu allen Zeiten geliebt haben.

========= 3

di Carxpinis ftru£tura momenta inter fuaforia cenfeatur,cur, inrer alia pretiofisfima favoris Divini Legata, libroetiam Jobi, in Libellario Judarorum Sacro, löcura meci-tisfimum jufti pararint acftimatores.

Ad curatiorem criticam libri cognitionem fi adfpira-ris, nuper indicatos optimse notae confulendo Scriptores,vori te fenties compotem-; me demum grata ovantemmercede putes, dum juvenilia in gravisfimo argumentaexercitia, Speciminis Academici adparitura loco, amiceatque benevole exceperis.

In Cap, I: 4. Confuetudo indicatur filiorum Jobi, cumaliis etiam honeftis extra Orientem familiis commu¬

nis, in domo nempe illius conveniendi, cui lux redibatnatalisj wyi tro nJiw» parabatur convivium incedibus cujusqua die juo natali: qui fenfus loci eruitur fer-vata ellipfi praefixi tö n in tro: alium tamen nec minuscommendabilem enafci cernirnus, comparando diale&umSyriacam: horum enim AjO domus nuthitatis inN. T. Matth. 14: 6. Marc. 6: 20. valet idem ac diesnatalitius f); hinc nofter etiam locus reddi queat: con-venerunt, ut convivio celebraret quisque diei natalis fefium:cui praeterea explicationi adftipulantem fimul cernimusvarfionem loci Syriacitm, qua: habetOtsOa*? • quo fa£lo nec fubtilitati Cl. Philo-^ A 2 logi

c) Syri etiam feftum nativitatis Chrifti vel ptenius exprimunt per

ypOl "jj-X. A*£> , vel brevins & Kar tfaypw per "jfX.A*p.

logi de Diiu fubfcribere fit necesfe, qui, ne£tendo voea-bula *P3V> qy<rtv hane vertit, in domo viri diei fua, h.e. quem per vices ordo tangeret, ut vir diei per Hebraismumesfet is, quem vices contingunt,

Verf. lo. Corsm Throno Divlno asparens delatoräc morum mortalium cenfor di&us fm; d)3 in anteceden-tibus ex ofScio inceptam järn perfequitur disferendi te-

lam ;

d) Opinionibus /Philologorum vartis, de vi ac poteßat- Tmjtjs vo-cis, immorari paulrilum inftituti fert ratio: quum nerope alii pesfi-mim illum fpiritum, malorum omnium auetorem, ex ierioribu;; v. acN.T. libris riotum, adver[avium hominum ac delatorem indigitari nio-Kent: alii contra ab iilo longe diverfum hoc loco innu i fufpicantur;adeo ut bonus rectius intelligatur fpiritus; unüs fciiicet e filiis Dei,familiaribus Ejus atque eultoribus, mandata in curia coelefti exce-pta exfequentibus: hos inter fatmes provincia illa honorifica fuis-fet dernandata, ut terram peragrando mores civium obfervaret, quae-que animadverfione inveniret ac reprebenfione digna fiaejiter Deoreferret; ex etymotögfca quadara fingulari vocis pot nita te adfertionemfua-tn corroborare ftndeutes; fciiicet nomen }W\iJ a radice 13W vel 13Hl/derivari cenfent; quarum obvenit illa Pf. 40: 5. notione decltnandi,defleffiendique a via, hesc Job. 1: 7. curfitandi, circumeundi lignificatu;unde formatum fufpicantur nomen a fiVic per ] adau6tum, ad formamac fimilitudinem ra Jer. 51:5., DOJG Jef. 41:25., D'OEWnPf. d8: 32. Nomen inde 1W\D indicaret illum, cujus fit, cerios curfusac circuitus fiatis temporibus conficere. Ufum etuisfariorum, Grre-

, corum v & £7n<rxc7fäH' > inter populos Orientis freqnentio-rum, Deo infuper fummo claro regimine, necesfarium ac perutilemcenfendo, iftiusmodi heic circuitorem lignificari difcupiunt: fequioridemum sevo verbum notionem coni axisfe credunt adverjandiinvidendique, dum homines, per ejusmodi reru • ac regior um Infpe-ffiores, permulta fibi enafci incommoda, dolenda didieérv-nt experien-tia. Verum.ejusmodi ratiocinationem Cl. Ilgen, eui gciftipulatut et-iam Schulz i us in 'Scheins ad V. T., artificii quid prodere dicas;hoc igitur momento nec praeferendam fore arbitramur fimplieion alio-rum? qua nomen cum Chalcteorum ac Arabum iisdem litten«

5

lam ; hoc ipfo Jooi religionis ftudium fufpe£hwn reddersfimulque virtutem Ejus labefa£tare ftudens:

— ivm WS —WSI Vtt>S ftDMJ FlN V?flNonne circumvallaßi eum, una cum domo c? omnibus ejus di-tiotiis circumquaqué. Verbum yw duplici fen/u} bono fci-licet vel tnaio, in Codice Sacro obvenire fölet. Vocehac depingitur jam fortum Jobi feciwda, domus Ejus acuniverfa ja??nlia divinitus protedla, & inaccesfo prorfusmunimento defenfa: alterum vero hujus verbi ufum cbfer-vare licet Hof. 2: g., ubi Deus minaruc, peccatorum acidololatrarum viam fpinis adeo obftruere <3c objedbo fepi-mento facere, ne exitus inveniatur: eandem quoque ver¬bi hujus virn retinere convenit Job. 3: 23.,' ubi, condi-tionem hominis rnoleflam pingendi caufa, imago defumi-tur a via mpedita, & Deus miferiis presfis fepimenta ob¬ftruere dicitur, quominus calamitate fe expediant. Ara-bum quoque ^éTui- ineft norio Jpina pungenai, träns/igen-di\ intranfitive idem valet fpinofus fuit, incidit in /pinas:nomen inde merhaphorice ufurpatur deaculeata vi, fortitudine, opihts.

— ?ws v>tan nuwno negotia ejus felickev Juccedeve jubes:Verbum qss apud Syros & Arabes obvium lignificatugenua fle£lendi % apud Hebrseos eundem quoque in conjug.Hipbil rennet; no tio infnper benedicendi omnibus etiamOrientis Unguis familiaris inde orta viderur, quod in fo-letrtniore beneduft.one genua fie&cret is, cui dicebatur benc;benediSlio autem clememioris potentiorisque, qualis Dei,in addicendo & conciliando bono abfolvitur; unde benedi-

A 3 cere

radice compsratum, publicum quem defignare adcufatorem putaveris;etiamfi, nominis proprii vim, poft reditum demum Judseorum ab ex-filio, induisfe illud, ad fidem fit pronum.

6

teve alicui efl: idem, a c bnna^ opss al icujus sug e re; nuncos,pncem 6c quaevis utilia conferrej quem ad inodum in k-nediäione illa Abrahami Gen. 12: 2., eadem 6c vox kcct

evtyijpiav legitur Job. 1:5 11. 2: f., valedicendi nempevenuntiandique notione, Grascorum convenienter formulayc&igeiv (p^uaoci e).

Addit denique adcufatov: yS^n y^Q *irop>o>i pecoraEjus late je per tervam diffundunt. Verbum yiö, collammcum Arabum ije-J lacerandi notione obvio, hebraice va-lere perrumpere, findete, ita ut incifura flar, vel apertuva,ex Eccl. 10: 8- V 3- aliisque locis iiquet: åz ftrage deincepsPhiliftaeorum exercitus, fluvii inftar, in terrarn fe diffun-denris legitur 2 Sam. 5: 20.: fervata demum metapbora aqua-rum late fufarum, de quavis copia latins dinianante ob venit;quam etiam verbi notionem in rioftrum locum optime qua-drare quivis fateatur oportet. Vim quoque ejusdem $apud Arabes invaluisfe exemplo edocemur3 pofl Giauba■rium9 a Cl. Schultensio adduclo:

Eerf. 20. Perlugubri jam fervorum excepta narratio-ne de clade fatali, qua divinitus obruebatur Jobus: Dpm— YtWrnNf 7:^ inp^ fufcepit vefiem fnam dijcindere& caput tondere*. Dpii pro noftro dicendi more vel re-dundare dicatur, vel ßudium, quo aliquid capesfimus, in«dicare: unde necesfarium haut erit putare, Jobuni heic

de-

9) Syrorum de valedicendi etiam aftu ac difcesfu le¬

gitur in Asfetn. B. Or. Tom. I. p. 44. 1. 16. OQj.ZDjL'10177- phralis fimillima illi, quse de valedicentibus obvenit in Chrefiom.p. 36. I Q.Ü^O"I.>,

//C

defcribi magnificum veluti patrem }ammas; federn, quamtenebar,jam deferentem: eundem Sc ufum in ArabumjAj obfervare! licet, quod in Camttfo exponitur per Utxiocoepit, incepit, aggresfus efl: unde urrique diale&o fami¬liärem novimus idiorismum, ^ furrexit planget,pro occoepit plangere. Noftrae frieret fimile quid legitur 2Sam. 13: 31.; ubi a Rege Davide, male narrato fatoi ea-dem, qua nunc a Jobo, lu&us teftificatione, obviam itur.Quibus ex locis Sc Gen. 37:29. abunde patet, veftimento-rum fetsfuram a c capitis rafionem, ad doloris luBusque gra-vioris indicia esfe referenda: fic Job. 2: 12, 13. amici Jo-bi, juxta inopinatum Hujus adfpe&um , veftes non folumlacerasfe narrantur, fed in hcrimis etiam jacentes pulve¬re capita fua corfperfisfe. Verbo m notionem tondendi me-tendive inesfe, reliquis diale&is, fimut ac verfionibus anti-quis, infpe&is, in confesfo fore arbitrarnur: Alexandri-nus Gracus red die eretfccro, Syrus CHmaI ,.^0: Rabbino¬rum fentenrise de capillorum evulfione Cl. Coccejum ad-fentientem videmus , qui verbum m a nomine ii Ignamvulfam notante derivarum voluit; verum comarum ton-fio, ut monet Cl. Schultensius , ab evulßone in eo praeci-pue diverfa exiftimetur, quod bcec foeminis, illa e contra¬rio viris fuit propria : quidquid fit, Jobum capillos raden-do demetenäove gravisfimum luttum prodidisfe conftat: ficquoque de fortisfimo Illo Graecorum duce Acbille litad.

perhibetur, interfe&o Patroclo fodali carisfimo, no-luisfe Illum ad Lavacra venire corporisque plane ne-glexisfe curam

tfftv ye.vt nc&TgoKÅcv Se/xevoci 7tvfiy arj/xM reKSifOCCT&OCt TS jccjtfj*v — -~-

Ver/ 22. narrando continuar, Jobum, animo infor-tuniis fuis >dhuc fuperiore, dij-i^n n^an jn'r-Nb futilita-tis

<

d>

g =====

tis quid in Deuvt tion edidisfe: h. e., monente Cl. Schul-tensio, lllum in amaram expoflulatwiem ex pe&ove exulcc-vato haut erupisfe. Scilicet Nomen bön, refpondens Ara-bum , falivationem, fputum notar, <5c dein tvopj.ce di-cirur de jejuno^ futiIi Sc temerc ex ore ejeclo fermone: ficJer. 23: 13. queritur Jova Te in Prophetis Samariae obfer-vasfe Jalivationem , i. e. cl i £ba futilitatis levitatisque plena:huic infuper fini coaveniens recogitari meréätiir tritumiliud Ärabum aiagium, ^_xixs X, quo in-nuitur, eurn, qui laeditur, facile erumpere in querelas cumindignatione conjundlas. Itaque, redcunte fimul in me-morjam fignificatu verbi ]ii2 edendi nempe emittendiveex ore, quem obfervape licet Prov. 2: 3. g: 1. alibique;filo fic narrationis noftra explicatione melius confuliarbitramur, quam fa&um eft aliorum conamine, e. g.,Cl, Dathe , qui reddit, nec ulhmi Deo culpam imputavit.Idena fere vel Sy rum olim cogitasfe videte nobis vide¬mur, qui reddit: fCTL^f

In Cap. 3. Tragica Poeraatis fiftitur fcena, dum jo-bus in ludtuofisfimo hoc confesfu, fenfiu calarnitofis velquadantenus excufabili ■»"»dm nv>S dieni natalem exe-crari orditur; Orientalium loquendi more infinuans, ms-liorem Ejus fuisfe conditionem, ü nunquam natus fuis«fet: incepta lic in prioribus imprecationis tela continuatur

— *ptjn inSw» vindicasfent fxhi cum tenehraZf denßsfima cahgo. Qu as verbum hm varias habet vindicatiodi nempe & polluendi notiones, in diverfa traxisfe inter-pretes obfervamus Hane enim adoptarunt Chaldaeus &Aquila , illam LXX. Nos perfacili negotio, prse reliquis,Verlioni Vulgarae, obfeurent, asfentiremur, nili genius ob-ftaret Poefeos Hebraica:, qui crefcere jubet orarionem

Va-

'

-

k=== 9

Våris non decrefcere. In antecedenti verfu 4. optat Jo-bus, ut obfcuratus fuisfet dies nativitatis ipfius; unde ferieiorationis convenientiorem judicernus explicationem, quaejusmodi fequentis membri oriatur fenfus: toium fibi vin-dicasjet bunc diem caligo denfisftma. Aliorum, juxta vocern brn,ratiocinium ecymologicum, ad Cl. Schultinsium & 111. Mi-chaclem le&ores ablegarido, brevirati ftudentes praeteri-mus. Nomen rruobx alii a bx & m>o coinpofitum fufpi-canrur, ut indigitetur wnbra mortis, Homert Bccvutx ve<pes;alii reftius, variatis paullulum pun&is innwbx,unam tan-rum vocem conftituere illud dicunt, conferendo ArabumdUJb, a radice obx deducentes: majorem indicari caligi-ms gradtim in confesfo eft, qualis illa fepulcri, quae nul-I03 admicric luminis radios, nec vicisfitudines patitur,

— na»» tentorium fuper illum fixtsfet denfa nu-bes: ejusmodr etiam dicendi formulam Arabibus familiä¬rem obfervamus ex Hiß. Tamert. p. 407. uAjjb: quo loco, ad-veniente aurora curfumque folirum ireratura, nox ten-toria fua disfolvere pingitur: a quo nec abludir illud Co-ratii Sur. 18:20., dum ignis improbis deflinatus tentoriiseosdem involvere dicitur, LiOOCcf LjfAsMfAKl pQi In codice quoque Hebraeo fimilis ^<rtslegitur Exod, 40: 35., ubi Mofes tentorium conventus haueingredi potuit, ps>n $»'by pur-o. Vox rvw colleSlwe fumidebet, adeo ut intelligatur cum Tbeodotione &vwe<petec9 den¬fa nubium coagmentatio: in diale£lo arabica occurrit ejus-dem notionis nomen (jWc a radice £/•- apparuit, oculis feobtulit. Antiquae verfiones evegysiotv vocis pw adeurare hautexprimentes reddunt: LXX s7iiX$ot e7t uvrrjv yvofpos —_

Syrus fenfui propius — {^21 «.01^1B Ad

Ad ultimum verfus membrum ab Interpreribus anti-quis mire vexatum nobis progredientibus, innw

— deterruisfent illum infortunati diet borrores, ob ve¬nit verbum mn, Syrorum , in conjug. Kal figni-ficatu borrendi, in pibbel dein perterrcfaciendi deter»vendique: primariam , unde hsec fluxisfe videtur notio ,

poteffcatem nobis offert Arabum ex irapvovifo fuper-venit. Vocabulum v-p-uod a radice ^»3 derivatum , Syrisz'ZQD trifiis fuit, inde doluit , borrores, vel infor tunia de-notare arbirramur; ideo tarnen nee plane Datbianam opi-nionem rejicientes, qua, conferendo Thema vertiturhaec vox per amaritudines, h. e. triftisfima fata ; d nemperedundante, vel veritatem rei exprimente. Voci dy» fingu-larem pasfim in Unguis Orientalibus inesfe empbafin acnotionem prägnantem edocebimur, fevfuy ut fuadet-contex-tus, vel bono, vel //Wo, fumenda?, Sic in Hamafa^ per

vatem Homeritam, diem pugnce 8c conflliSlus, cui con¬tra Teimitas interfuit, innuisfe monet Teibrizius:

e/*2<X&a?UO föf

Ibidem alius & canit Omar Ihn Keltfoum t.UCAac JUU Ipi

Ubi per dies intelliguntur clades atque conflicius. Sic etiamEf. 9: 3. per pi>o gv» dies defignatur infortunii ferax, quoGideon Midianitas clade affecir, cujus hiftoria legitar Jud.7. Obad. 12. reprehenduntur Edornitee, quod "pnN DYrdiem fatalem Jud&orum confanguineorum fine commife-rationis fenfu adfpexerunt. Itaque votum hoc Jobi, au-dacisfima infinuatum pi£lura, eo abfolvi mihi videtur:mioam funeftisfimi diei horrenda fata tempori meo nataliobvenisfent olim, quo ißiusmodi dies a curfu fuo incho-ando continuandoque plane abhoxruisfet.' Etiamfi bene

me-

memores, linguarum genio ac fentiendi Orientalium mo¬do aliquid fempef privi fore Sc refidui, difficilius illuddelicatioribus Europae auribus commodandum, talem nihi-lominus, exercitii caufa, noftro idiomate verfionem pe»riclitemur:

Matte mörker, det djupafle, fig honom tilågnat 3

Tjockt moln omkring honom (itt Tjdll re'fl,Olycksdagens fafor honom dterfkråckt,In Ferf. 9. Varietatis ut videtur caufa , quam Vati¬

bus Hebraeis in deliciis esfe novimus, fermone ad no£temdire£to, pergit Jobus vvrrvj^e^oo eidem nativitatis impre-cando inbacrere: •omn utinam tenehis offufafidffent ftella ejus matutina: fcilicet vocem qv», GraecorumvAsgjois, de crepufculo, tam vefpertinoj quam matutino> fre-quenterin codice Hebraeo ufurpari notum; nos filo fermonisconvenientius judicamus. vocem hane, confentiente SyroInterprete, de | crepufculo matutino vel aurora explicare.

— pw exfpcttasfet lucem, qua non venit: conti-nuatur pingendo noctis ejusdem delineatio, cum tenebrisIpe frultrata lu£lantis.

: nec aurora palpehras, vel vihran-ies oculos, confpicata futsfet. Idem quoque, licet tropusminus arriferit, LXX atqué Vulgatum cogitasfe videmus \dum reddunt illi; f^rj i$oi EcoCpoogcv u\'cLTeÅ\o\>Tcc\ hic autem;non videat örtum furgentis aurora. Verum grandiori ele-gantique figüra heic percellamur oportet, qua, ex morePoetarum Orientis, rebus inanimatis uv$gM7rofj.o£(pw<Tis con-ciliatur: erenim aurora vel foli palpehra ac oculi adfingun-tur,ut ex carmine arabico principis Hudeilita, amicam fuamcoliaudantis, opera Cl Schultensii nobis noto, cernere licet;

B 2

&*31AO{j&fjkJf S^VA£==> (j>jy.lb\*Üf

Igi^O (jjj+HXÅ <—mjtj^aUaa. J^a- e£^

Nec ab ejusmodi rariocinio abludit illud Sophoclis inAntig. vf. 100:

OMTlS CCXl8 , TO KCiX-Xtarov ex,ToC7tvXoo (pccvev©tjßix TOCV 7tqoTSqO0V (poics 'ex(pCtvS-Y\S 7tOT 00 %g*l<T£fl£ccfjisqccs ßxe(paqov ,A iqno&ioov v7teqqesrqoov pcXiscrct.

Sic etiam Homerus, tropo haud abfimili, Odysf. A, 16,radiis folis ©culorum munus adjudicat:

•— — euJe 7tCT 0CVT8S

HeXios (pccsSciov eTti^gqrrrcct ccKTivstrcnv,

Et his jam datis verfum 9. vernacula lingua, ad infti-tuti rationem, pronuntiare liceat:Måtte defs dagbådanie ßjernor varit förmörkade;bon långtat efter ljufet — det utchlifvit;Måtte hon mårgenrodnans blickar icke fkådat.In Cap. IV: 3. prior amicorum Elipbazus Jobo jam

fando fuccedit; fsm&itatis Ille ac juftitise Divina defenforfua vel ipfius experientia conftare vult, integrum vita ne¬minem fcelerisque purum, nefarios folummodo fara acerbiora fore manfura. irmpt i-anr-i >\inn: arare Iniquitätem

calamitatem metere, familiari Hebraeis tropo, collatoHof 10: 13., idem innuere edoccmur ac, pravis macbina-