iiJa ua ra dayo cohi bi gomi Oja y ja i

New Testament in Otomi, Tenango (MX:otn:Otomi, Tenango)copyright 1975 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: Otomi, TenangoTranslation by: Wycliffe Bible Translators, Inc.

Otom, Tenango [otn], MexicoCopyright Information

1975, Wycliffe Bible Translators, Inc.This translation text is made available to you under the terms of the Creative Commons License: Attribution-Noncommercial-NoDerivativeWorks. (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/) In addition, you have permission to port the textto different file formats, as long as you do not change any of the text or punctuation of the Bible.You may share, copy, distribute, transmit, and extract portions or quotations from this work, provided that you include theabove copyright information:

You must give Attribution to the work.You do not sell this work for a profit.You do not make any derivative works that change any of the actual words or punctuation of the Scriptures.

Permissions beyond the scope of this license may be available if you contact us with your request.The New Testamentin Otomi, Tenango

1975, Wycliffe Bible Translators, Inc.This translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-NoDerivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with those Scriptures anddocuments. For other uses, please contact the respective copyright owners.2014-04-30UpdateseBible.orgPDF generated using Haiola and XeLaTeX on 17 Nov 2018 from source files dated 24 Oct 2018dd38228d-a3b1-5d0f-91ce-4040e165ce0f

http://www.wycliffe.orghttp://www.ethnologue.org/language/otnhttp://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/https://eBible.org/find/details.php?id=otnNThttps://eBible.org

Contents

Ra Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Ra Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38Ra Lucas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61Ra Xuua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97Hechos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125Romanos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1561 Corintios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1712 Corintios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186Glatas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196Efesios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201Filipenses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206Colosenses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2101 Tesalonicenses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2142 Tesalonicenses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2171 ra Timoteo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2192 ra Timoteo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223Ra Tito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226Ra Filemn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228Hebreos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229Ra Santiago . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2401 ra Bdu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2442 ra Bdu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2481 ra Xuua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2512 ra Xuua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2553 ra Xuua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256Ra Judas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257Apocalipsis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259

Ra Mateo 1:1 1 Ra Mateo 2:8

Ra MateoNuna ra Mateo, ja ua y hya bi 'yo't'i ngue te bi 'ytra Jesucristo.

Ja ua ra lista ngue y thuhu ya y mboxita ra Jesucristo.1 Ja ua ra lista ngue y mboxita ra Jesucristo, guehna ra mbom'mto na ngue ra David. Ra David, ra

mbom'mto na ngue ra Abraham.2Ra Abraham, ra pap na ngue ra Isaac. Ra Isaac, ra pap na ngue ra Jacob. Ra Jacob, ra pap na ngue ra

Jud co 'n' mi'da y n'yoh. 3 Ra Jud, ra pap na ngue ra Fares 'nhra Zara. Nu ra mam ya yonc'i ya,ni hu ngue ra Tamar. Ra Fares, ra pap na ngue ra Esrom. Ra Esrom, ra pap na ngue ra Aram. 4 Ra Aram,ra pap na ngue ra Aminadab. Ra Aminadab, ra pap na ngue ra Naasn. Ra Naasn, ra pap na ngue raSalmn. 5 Ra Salmn, ra pap na ngue ra Booz. Nu ra mam na ra Booz ni hu ngue ra Rahab. Ra Booz, rapap na ngue ra Obed. Nu ra mam na ra Obed, ni hu ngue ra Rut. Ra Obed, ra pap na ngue ra Isa. 6 RaIsa, ra pap na ngue ra dast'abi David. Ra David, ra pap na ngue ra Salomn. Nu ra mam na ra Salomn,gue'a ra 'danxu mar xisu ndu ra Uras, bi nthatui ra David.

7 Ra Salomn, ra pap na ngue ra Roboam. Ra Roboam, ra pap na ngue ra Abas. Ra Abas, ra pap nangue ra Asa. 8 Ra Asa, ra pap na ngue ra Josafat. Ra Josafat, ra pap na ngue ra Joram. Ra Joram, ra papna ngue ra Uzas. 9Ra Uzas, ra pap na ngue ra Jotam. Ra Jotam, ra pap na ngue ra Acaz. Ra Acaz, ra papna ngue ra Ezequas. 10Ra Ezequas, ra pap na ngue ra Manass. Ra Manass, ra pap na ngue ra Amn. RaAmn, ra pap na ngue ra Josas. 11Ra Josas, ra pap na ngue ra Jeconas co 'nhmi'da y n'yoh. Gue'a rapa'a ngue y judo bi ma mabnt'i, bi ts'its'i i map' ja ra hi Babilonia.

12M'mfa p'ya ra Jeconas, ra pap na ngue ra Salatiel. Ra Salatiel, ra pap na ngue ra Zorobabel. 13 RaZorobabel, ra pap na ngue ra Abiud. Ra Abiud, ra pap na ngue ra Eliaquim. Ra Eliaquim, ra pap na nguera Azor. 14 Ra Azor, ra pap na ngue ra Sadoc. Ra Sadoc, ra pap na ngue ra Aquim. Ra Aquim, ra pap nangue ra Eliud. 15 Ra Eliud, ra pap na ngue ra Eleazar. Ra Eleazar, ra pap na ngue ra Matn. Ra Matn, rapap na ngue ra Jacob. 16 Ra Jacob, ra pap na ngue ra Jos, nuna r damme ra Maya. Guehna ra Maya rmam ra Jess. A nuna ra Jess, ni hu ngue ra Cristo, guehna b t'ts'i ngue di ndast'abi.

17 Janangue 'd'ma goho y pap bi m'mi ngue bi m'mhy basi, b fdi ngue ra Abraham asta ra David.'D'ma goho y pap bi m'mi, b fdi ngue ra David asta gue'mmi mbnty judo ngue bi ts'ixp ja ra hiBabilonia. B f' y pa' p'ya ngue bi m'mhmi 'd'ma goho y pap asta gue'm mi m'mhra Cristo.

Ya bi mihra Jesucristo.18Nguna b njap' b mihra Jesucristo. Nuna ra Maya ya xi nhohra hya ngue di nthatui ra Jos. P hante

ngue da m, ya mi ha r basi. P ra Espritu Santo'a bi japi ngue bi hya r basi. 19A nuna ra Jos, ya ja ngueda 'yt'e ngue r damme. Mi zmi badi ngue ya ha r basi ra Maya, bi ne ra Jos ngue xta 'yt'e temmamp'ja ra ley ngue xti nxummi r xisu. P himbi nepe xta mbadi xangu y ja'i te xta 'yt'e. 20Mnte di n'yomfni te ja ngue da 'yrbya, nu'm mi n'aha, bi nu n'na r anx Oja 'm mi n'ui. Bi 'ymbi:

Ague Jos r mbom'mto'i ra David, ogu su gu mm'a ni xisu ra Maya. Porque nu'a r basi ha'a, gue'ara Espritu Santo bi japi bi hya r basi. 21Nuna ra Maya, di m'm'a n'na r ts'nt' 'ngdi huti ngue ra Jess.Porque nun, guehna da yany ja'i ja y ts'oqui na bi 'ymbi.

22 Ya bi nja gtho ya y hya ya para ngue di nja'a te ra hya bi bnnbabi r pngahya Oja bi ma, bi 'yna:23 Nu'a n'na ra hmute xisu da hya r basi ngue dra ts'nt'. Nu'm bi m'mi, di hu ngue ra Emanuel, bi'yna. A nuna ra Emanuel i nne da ma ngue ya 'daua di 'bhm Oja.

24Mi nnu'a nt'aha ra Jos, bi 'yt'e tengutho xi xihra anx nuna r m'mnhni Oja. Bi zixra Maya p'yangue di m'mhmi. 25 P himbi ddi mnte ra pa bi hya r basi ra Maya. Mi z mi m'mhr mdi ts'nt' raMaya, nuna ra Jos i huti ngue ra Jess.

2Bi ma nthanne ra Jess.

1Nup' ja ra hnini Beln ngue ra hi Judea, ja bi mip' ra Jess. Guehya y pa mi ndast'abi ra Herodes,g madi manda'a ra xqui'a. Nup' ja ra danihni Jerusaln bi zp' 'da y n'yoh ngue ja y mfadi ngue dixdi te ga 'yo y s, bi 'yp' ja n'na ra hi ni bxyadi. 2 Bi 'ynnbya, bi 'ymbi:

Hap 'bhra 'une nu'a bi mihya, nuna r dast'abi y judio? Porque nup' ni bxyadi d handhen'na ra das, gue'a ra hmya'a ngue ya bi mi. A nuy, nn h ga thannehe ya bi 'yna.

3Nuna ra dast'abi Herodesmi zmi 'yhna ra hya na, ya da zhr n'yomfni ngue su. Da guehymmnguJerusaln, g bi nsu. 4Nuna ra dast'abi bi zonhni gtho' y hmu y mmcja, da guehy xnnbate ngue raley. Bi 'yrpa ra nt'nni ngue hap ja ngue di mihra Cristo nuna b x Oja ngue di ndast'abi. 5Nuya bi t'rpara nt'nni p'ya, bi 'ymbra Herodes:

Nup' ja ra hnini Beln ngue ra hi Judea ja di mip'. Porque gue'a ra hya bi 'yotr pngahya Oja'a,bi 'yna: 6 Nup' ja ra hnini Beln ngue ra hi Judea, man'na tate'a ngue gtho y danihni ja'a ra hi'a.Porque ja da pmp' n'na ra dast'abi nu'a di mandagui'ma ja'i ngue y judo.

7A nuna ra Herodes nt'aguitho bi zon' y n'yoh tra nt'nni, na ngue padi te ga 'yo y s. Ra Herodesbi 'ynni tema pa b fdi bi nqui ra s. 8Mi xifi hanja p'ya, nuna ra Herodes bi 'ymbi:

Ra Mateo 2:9 2 Ra Mateo 3:12

Ni mh Beln, b homhm ra 'une asta gue'm gu timhm. Nu'm gu timhm p'ya, gd 'yhmi ua ngue gu xicj njuani, n'namhma ngue 'nqui ga mma ngue ga ma thanne bi 'ymbi.

9Nuya y n'yoh, mi 'y'a ra hya bi xihra dast'abi, bi ma. Nu'a ra s xi hyanda m'mt'o p' ni bxyadi,mahmbi hyandi ngue b ja ra s p' ha ni ma. Nup' ja ra ngu 'bhra 'une ja sp' r thai ra s, gue'ahantho'a. 10Mi zmi hyandi hap xa ja ngue da zni, janjuani di johya. 11Mi zmp' ja ra ngu, bi yt'ambo.Bi nu ngue 'bp' ra 'une conna Maya r mam. G bi ndantyhmu' y n'yoh ngue bi danne ra 'une.Bi xhy 'bni ngue bi hyahra oro op', conna hoga bopo mahotho ga yni 'nman'na ra hoga bopo ni hungue ra mirra, g bi unni.

12 M'mfa p'ya, nu'm mi n'ahya y n'yoh, bi 'yut'a Oja ngue nu'm bi mengui, ya hindi map' ha'bhra Herodes. Sinoque n'nan'yo man'na ra 'yu di mengui.

Bi ts'ixra Jess i map' ja ra hi Egipto.13Mi ma ya y n'yoh, nu'a n'na r anx Oja bi nu ra Jos 'm mi n'aha ngue bi n'ymbi:Dami nangui n'na zihmantho, gu sixra 'une co 'nhr mam. Gui 'dagui, i map' ja ra hi Egipto. Ja

b m'mp' asta gue'm ga xi'i ngue gu pengui. Porque nuy, ra Herodes da hyonna 'une ngue da hyobi 'ymbi.

14Nxuitho'a ra ora'a, p ra Jos n'na zihmantho bi nangui ngue bi zixra 'une conn mam. Bi ma, i maEgipto. 15 Ja b m'mp' asta gue'mmi du ra Herodes. Nguna bi nja para ngue di nja ya y hya bi bnnbabi r pngahya Oja da ma ngue bi 'yna: Ga ma si ma Ts'nt' b 'b'a Egipto, bi 'yn'Oja.

Xangu y 'une bi thop' ja ra hnini Beln.16Mi bahra Herodes ngue nuya y n'yoh bi nyaui ngue honna 'une ya hin'i mengb ha 'bi, man'natho

bi mbcu p'ya. Bi mnhy soldado p' ja ra hnini Beln ngue b ho y ts'nt' nu' 'b'a nyo jya pani gai. Gtho matht'i ra hnini Beln bi tho y ts'nt'. Porque y n'yoh bi xifi ngue hingui tho'a nyo jya xi mdi bi nu ra s. 17 Ra nddummi bi nja tengutho ra hya bi 'yotra pngahya Jeremas, bi 'yna: 18 Nup'ja ra hnini Ram bi t'de ngue janjuani ngue ya dummi n'na ra xisu, 'n zoni. Guehna ra Raquel i zoni nguexi thopy basi. 'N himbi ne xt nhojpabi r mmi porque ya g xi du y basi.

Nuna ra Jess i ts'ixp ja ra hnini Nazaret.19Mi du ra Herodes, nup' Egipto mambi 'bhra Jos bi n'ui 'm minxui ngue n'na r anx Oja bi 'ymbi:20A nuy, dami sixra ts'nt' conn mam, i map' ja ra hi Israel. Porque ya bi du ra Herodes nuna

mi nne xta hyo ra ts'nt' ya bi 'ymbi.21 Nuna ra Jos p'ya, bi zixra ts'nt' conn mam, bi ma i map' ja ra hi Israel. 22 P mi 'y p'ya

ngue nuna ra Arquelao r ts'nt' ra Herodes, guehna mi ndast'abi p' ja ra xqui mi nne xt ma. Porque biponnbabi ndu r pap. Ra Jos p'ya bi zu xt map' ja ra xqui ngue ra hi Judeamadi manda na. Mahmbi n'ui ra Jos p'ya, bi sifi ngue di map' ja ra hi Galilea. 23Mi zmp' ja ra hi Galilea, bi m'mp' ja ra hnini Nazaret. Nguna bi 'yt'e para ngue di nja ya y hya xi many pngahya Oja ngue bi 'yna: Nun, di hutyja'i ngue ra mmngu Nazaret.

3Nuna ra Xuua bi 'ytra nxixya bi xihy ja'i ngue di ns, da d'mra Jess b p'.

1 Nu' y pa' p'ya, nuna ra Xuua mi tra nxixya p' ja ra hi Judea, mi d'mi bi xihra hya y ja'i bi mpti p' ja ra dapo. 2 Bi 'ymby ja'i:

Dami 'b'ni mmih, gui hyhm p' ra nts'o gni 'yoh. Porque ya da guehy pa jap'ya da 'yu Ojangue di manda ua bi 'ymbi.

3Nuna ra Xuua guehna bi manna pngahya Isaas 'm mi nya ngue bi 'yna: Da t'de te da man'a n'nanc'i da manna hya p' ja ra dapo ngue da 'yna: Dami nsh ya, porque ya b p' ra Hmu, da 'ymbyja'i.

4Nu r he ra Xuua, gue' y xingu ra cameyo ntt'e ngue ra ulu. Di ngt'a n'na ra xifani. Nu'a te si p'ya,y mmcja t'axi mi sa. 'N ra t'afi t'asa timp' ja ra dapo mi si. 5 Xangu y ja'i bi zp' 'bhra Xuua nguexra hya bi ma. Bi zp' y ja'i b nxp ja ra hnini Jerusaln, gtho' y hnini ja'a ra hi Judea, gtho'y xqui ngue ra dathe Jordn, g b hy ja'i. 6Nuya y ja'i bi ma ngue ja y ts'oqui, guehya bi xixyabi raXuua p' ja ra dathe Jordn.

7Mi nu ra Xuua nguemandngu dy judo 'bp' ni 'yhdi xixyabi. 'Bp' y fariseo, 'bp' y saduceo.Bi 'ymbya:

Gu th tengutho ty c'ya ngue 'da'm b p' ra sibi. Xiya, hague gni pahm ngue b p' randate castigo di nja? 8Dami 'yth ra nho, n'namhma di nqui ngue ya g hyhm p' ra nts'o. 9 'Yo s guna ngue ya hinte gu jah ngue y mbom'mto'ah ra Abraham. Porque d xi'ah ngue nuua ja y do jaua, da z da 'yt'Oja ngue da bcua y mbom'mto ra Abraham. 10Gu th tengutho y za hingui zdi, gu njath p'ya. P ya ja ra acha da 'yxy za. Gtho y za hingui nne di nzdi, da t'ts'i ngue da ma nt'udi.11 A nugui, majuani ngue nuya y ja'i i mma ngue da hyp' ra nts'o, guehya dadi xixyabi conna dehe ya.P b p'man'na da 'ytra nxixya conna sibi 'm bi ha'ah ra ts'di ra Espritu Santo. Nuna, man'na tatena ngue nug. Hap gue ga sc tengu na? 12Guehna da huanhy ja'i na tengutho 'm mahoqui ra trigo,n'nani ni ma y xi. Ra trigo p'ya, mapti ngue da 'bts'i. Nu'a r xi p'ya, da t'up' ja ra sibi hinjam'm dahut'i.

Ra Mateo 3:13 3 Ra Mateo 4:24Ra Xuua bi xixyabi ra Jess.

13 Nuna ra Jess b nxp ja ra hi Galilea, bi zp' ja ra dathe Jordn mi 'bhra Xuua ngue bi xixyabi.14 P ra Xuua hingui nne xt xixyabi ra Jess. Bi 'ymbi:

Nug go d nneg ngue gui xixyagui, 'n go gni 'yh ngue ga xixya'i ya bi 'ymbi.15 P ra Jess bi 'ymbra Xuua:Dami ne ngue gui xixyagui, porque jatho ga t'ui'a te g di manda Oja bi 'ymbi.Janangue ra Xuua bi xixyabi ra Jess. 16 Hntho bi nxixya ra Jess, bi ma nenthe p'ya. Bi nu ngue bi

xohra c'amahts'i. Nu'a ra Espritu Santo, ntho n'na ra paloma p' i hnu, ngue bi zp' ja r ya ra Jess.17 Bi t' p'ya ngue b nya Oja maya, bi 'yna:

Nuna 'bcua ya, guehna ma Ts'nt' dadi madi. A nuy, janjuani ngue ja gamph conn nguehnabi 'yna.

4Ra zithu bi hyonnbi ha di 'ytra ts'oqui ra Jess.

1 Ra Espritu Santo bi zixp b ja ra dapo ra Jess para ngue ja da smhya p' ra zithu, da hyonnbi ha di mstho ra hya di manda Oja. 2 Mnte nyote ma pa, ra pa ra xui himbi zi ra hm. M'mfa p'ya, ya bi zngue mathoguitho tu manthuhu. 3Ra zithu p'ya bi guarb 'bhra Jess. Bi hyonnbi ha di 'ytra ts'oqui, bi'ymbi:

Nu'm ngue gue'e r Ts'nt''i Oja, dami 'yt'e ngue y do jan da gohi di nthuhmbi 'ymbi.4Mi dahra Jess, bi 'ymbra zithu:Nup' ja ra Maca Libro, nt'ot'i p' ra hya ngue na: Nu ra ja'i hinda ne da 'yde te mman'Oja,

madague'a da zi ra hm ra ja'i, p ya hinda z di m'mi.5Ra zithu p'ya, bi zixp ja ra maca danihni Jerusaln, bi ntp' ja r 'bet'e ra nija. 6 Bi 'ymbi:Nu'm gue'e r Ts'nt''i Oja ya, dami nscua ya. Porque nt'ot'i p' ja ra Maca Libro ra hya ngue na:

Nuna Oja, da pnhy anx ngue da m'i. Da 'yt'e ngue njanate gdi st'a hi, n'namhma ngue hindi n'nani gua y do bi 'ymbi.

7Mi dahra Jess, bi 'ymbra zithu:Xquet'a nt'ot'i ra hya p' ja ra Maca Libro ngue nuna Oja, hinjonda znnbi te da 'yt'e para ngue da

fadi ngue'm majuani te mma ogue hin'na.8 Ra zithu p'ya bi zixp b ja n'na ra danyuni. Bi japi ngue da hyandi gtho y nacin i ja r ngni

nximhi. 'N da hyandi te g ra nho ga 'bi. 9 Bi 'ymbi:Nu te g gu handya, g ga 'da'i ngue'm gui ndantyhmu gui thannegui bi 'ymbi.10 P ra Jess bi 'ymbi:Dami 'uegue gr zithu. Porque nt'ot'i p' ja ra Maca Libro ngue hnt'a ra Hmu Oja ja ngue da ma

nthanne, hinjom man'na.11Nu'a ra zithu p'ya, bi zop' ra Jess, bi ma. B hy anx p'ya ngue bi mts'i.

Ya bi d'mra Jess ngue bi manna hya p' Galilea.12 Bi 'yhra pa ngue bi n'ofdi ra Xuua. Mi 'yhra Jess ngue ya ofdi, bi ma p'ya i mpa p' ja ra hi

Galilea. 13B sop' ra hnini Nazaret, bi ma dani m'mp' ja ra hnini Capernaum. Nuna ra hnini na, ja jarbja ra nenzabi nup' di ntt'a hiui ra Zabuln conna hi Neftal. 14Nguna ra hya bi nja para ngue di nja'a tera hya bi 'yotra pngahya Isaas ngue bi 'yna: 15 Nu' y mmngu p' ja ra hi Zabuln, 'n' y mmngup' ja ra hi Neftal, guehya y ja'i 'bp' jonna nenzabi, 'n' r m'mp'man'na nguadi ra dathe Jordn,'np' ja ra hi Galilea, ja jap' n'na ra xqui ngue 'bhy ja'i hingy judo. 16Nuya y ja'i ya mi 'b 'bxui,p nuy, ya bi nu xanho ra nyot'i ya. Guehya y ja'i ntho ya xi du, p nuy, ya bi yorpabi ra nyot'i ya, bi'yna.

17Ya bi d'mi bi xihra hya y ja'i ra Jess, bi 'ymbi:Dami 'b'ni mmi ngue gui hyhm p' ra nts'o gni 'yoh. Ya da guehy pa ja p'ya da 'yu Oja ngue di

manda ua ya.Ra Jess bi zixi goho y mahua, bi 'yt'e ngue y xdi.

18 Nup' ja ra nenzabi Galilea, bi thop' n'na pa ra Jess. Ja bi dimp' yoho y mahua ngue di n'yoh.Nu'a n'na i Simu, 'n xquet'a i Bdu. Nuna man'na, ra Andre. Nuya yonc'i ya, mi nty xit'a p' ja ra dehengue pahua. 19Mi nu ra Jess, bi 'ymbi:

Ma ga mmh n'y. Ya hingy hua gu thui ya, sinoque ga xn'naui ha gdi thui y ja'i yabi 'ymbi.20 'Bexpi zop' y xit'a ngue bi mh ra Jess. 21Mi thohmits' ninguep' p'ya, mahmbi dimp' mi

yonc'i di n'yoh ngue n'nat'a y pap. Ra Jacobo 'nhra Xuua, guehya y ts'nt' ra Zebedeo. 'Dap' mi oh r pap p' ja ra barco ngue pty xit'a. Ra Jess bi xifi ngue da mh. 22Nuya ts'its'i, 'bexpi mh raJess, bi zop' ja ra barco y pap.

Nup' ja ra hi Galilea ja bi mamp' ra hya ra Jess.23 Ra Jess bi n'yo ndap' bi z g ra hi Galilea. Nu'm bi zmp' ja y nija di mpti y judo, xnnbabi

y ja'i r hya Oja. Xihy ja'i ra hoga 'da'yo hya ngue ha di njap' di zo r 'y Oja y ja'i. 'N the y ja'i dihynni. Hnt'a bi z man' hmby ja'i, g the. 24Gtho ra hi Siria bi n'yo ra hya te tra Jess. Jananguenup' 'bhra Jess bi ts'innbabi to g xan', ndana bi z man' hmbi. Nu' y ja'i n'youi y ts'onthi bits'innbi ngue the. Bi ts'innbabi y ja'i di guxty ts'i 'm bi g ra n' n'youi. Da guehy ja'i tudy gua bi

Ra Mateo 4:25 4 Ra Mateo 5:26

ts'innbabi ra Jess ngue da 'ythe. 25Nup' ni ma ra Jess xandngu y ja'i tnni. B nxi'da y ja'i p' ja rahi Galilea. B nxi'da y ja'i p' ja ra hi Decpolis. B nxi'da y ja'i p' ja ra hnini Jerusaln. B nxi'day ja'i p' ja ra hi Judea. B nxi'da y ja'i p'man'na nguadi ra dathe Jordn.

5Ra Jess bi xnnba ra hya y ja'i p' ja n'na ra nyuni.

1Bi nu ra Jess ngue xandngu y ja'i bi zh. Bi map' b ja n'na ra nyuni, bi hyoni hap da mi. Nu' yxdi p'ya bi msp hudi. 2Nuna ra Jess bi d'mi bi xnnba ra hya y ja'i. Bi 'ymbi:

3 Ra mmnthi di nthui y ja'i nuya ntho hyoya, porque tiny mmi ngue di 'bhra nho. Porqueguehya y ja'i da zo r 'y Oja b 'bmahts'i ya.

4Ra mmnthi di nthui y ja'i tu y mmi. Porque Oja di hojpabi y mmi ya y ja'i ya.5Ra mmnthi di nthui y ja'i hindi 'yxp 'bhy mmic'iui. Porque guehya y ja'i da gohmi ra hi ma

yat'i ya.6Ra mmnthi di nthui y ja'i nuya ho ymmi ngue honi ha di 'ytra nho, tengutho 'm di tumanthuhu

di ja ndummi ngue honi ha di nsihm. Porque da mx Oja ngue da z da 'yt'e.7 Ra mmnthi di nthui y ja'i nuya da 'ytra mate ngue da mxy mmic'iui. Porque guehya y ja'i ya

da 'yrpa ra mate Oja ngue da mts'i.8Ra mmnthi di nthui y ja'i ngue hin tema nts'o so y mmi. Porque guehya y ja'i da nu Oja ya.9Ra mmnthi di nthui y ja'i nuya da japi ngue di nhojpa' di nsi. Porque guehya y ja'i da gohi ngue

y basi Oja ya.10 Ra mmnthi di nthui y ja'i nuya da z ra n' da ts'i ngue honi ha di n'yo xanho. Porque guehya y

ja'i da zo r 'y Oja b 'bmahts'i ya.11 Ra mmnthi gui nthui 'm bi ts''i ngue gu tnngah. Da ts'an'ah, da ts'n'nah y fhni. 12 Dami

johyah 'm ngue ngu'a bi nja, di nja'ah mph, porque xangu ni nzbih b ja mahts'i. Ya qu pahmngue nu' y pngahya Oja xa m'm'a m'mt'o xquet'a bi ts'i.

Bi ma ma hyqui ra hya te ja ngue da n'yo y xdi ra Cristo.13 Nu ra u, i ja r 'bfi ngue nu tema japi ya hindi nts'oni. Gu njath p' ua ja ra ximhi ya, ngue gu

'bhm ua, ya xt'atho ra nts'o da 'yty ja'i. P nu'm bi m'mhr ts'di ra u, ya hinda z to da japi nguexta n'u mahn'a. Ya hinte di muui ra u, da t'i, da np' y ja'i.

14 Nu'a te gni 'yoh ya, i nnudy ja'i 'bcua ja ra ximhi. Gue'ah, tengutho n'na ra nyot'i di yorb jara 'bxui, i nnutho gtho y ja'i. Gue'ah, tengutho n'na ra hnini 'm bi ja maxts'e ra nyuni, i nnuthogtho y ja'i. 15Nu'm bi ma ma saqui n'na ra lmpara, hinda thrb ja ra huada, sinoque da thxp ja ranthxanyot'i n'namhma ngue di yorpi gtho' 'b'ambo ra ngu. 16Dami njath p'ya, dami neh ngue danu y ja'i'a te ra nho gu th. Nu'm bi nu y ja'i'a ra nho gu th p'ya, y ja'i da 'yspabi na ni Paphb 'bmahts'i.

Ra Jess bi ma ngue xanho r ley Oja.17A nuy, 'yo gu mhm ngue d hga hac ra ley bi 'yotra Moiss, ogue ga hac' y hya bi nxnnbate

y pngahya Oja. Nu'a, hin'na'a. Sinoque d h ngue nu'a te gma hya mmamp' ja ra ley, g gue'a gathog'a. 18 Nug majuani te d xi'ah, mnte ngue di siguetho ja ra c'amahts'i 'nhra hi, nu'a te gmahya nt'ot'i p' ja ra ley, ni xinga n'na ra letra, ni xinga n'na ra punto di s ngue da thaqui asta gue'm bi nja gtho'a tema hya nt'ot'i. 19 Janangue nuy, nu to bi z ngue fstho ra hya di manda ra ley, madague'azits'tho, 'n da ngu'a da xnnbabi mi'da y ja'i ngue da mstho ra hya, guehna ra ja'i ngue hinga dahnu mansu p' mahts'i na. P nu ra ja'i ngue da 'yt'e te mmanna ley 'n da ngu'a da xnnbabi mi'da yja'i ngue da 'yt'e, guehna ra ja'i da hnu mansu p' mahts'i na. 20Nug d xi'ah ngue nu'm gu nne di nc'ah p' di manda Oja, ma datho nne ngue xt ndnho te gdi n'yoh, ngue'a te ga 'yo y xnnbate nguera ley 'n'a te ga 'yo y fariseo.

Hingui ho ngue to da nu man' r cu.21 Ya xc 'yhm y hya bi snnbabi y ndiua manjam'm ngue bi t'mbi: 'Yo gr hyote. A nu ra ja'i

ngue di nhote, jatho da thaspa ra gnda ngue da ma ra castigo, bi t'mbi. 22 P nug d xi'ah ngue nu raja'i da nu man' r cu, jatho da thaspabi ra gnda. A nu ra ja'i ngue xihy ts'omhya r cu 'm yaui, jathongue di mpti y ts't'abi da hyaspabi ra gnda. Nu to mbi ngue ra ndonda r cu, da ma ra nidu hap di nz.

23A nuy, xi'm gu mmap' ja ra altar ngue gu rpah ra 'bt'e Oja, 'n ja da sop' ni mmi ngue hingui ho te xc 'yrpa ni cuh, ya hingu th ra 'bt'e. 24 Sinoque b sohni 'bt'eh p' ja ra altar, gu pengui gui nhojpaui ni cu. Ja gu pengui gui d ni 'bt'eh p'ya.

25Nu'm bi ma ma yapi'ah, nu'a di yap'ah dami nhojpah p' ja ra 'yu, n'namhma ngue hindi d'ahp' ja ra ts't'abi. Porque nu'm ya bi nd'ah p' ja ra ts't'abi, ra ts't'abi di d'ah ra polica. Ra policap'ya da zixah fdi. 26Majuani te d xi'ah, ngue nup' ja ra fdi, ya hinda z gu pnthoh, gu pmhmasta gue'm gu jut'i gtho ra mnyu da ts'n'nah.

Hingui ho di n'yots'om'mi ra ja'i.

Ra Mateo 5:27 5 Ra Mateo 6:627 Ya xc 'yhm ra hya bi snnbabi y ja'i ngue bi t'mbi: 'Yo gr 'yots'om'mi. 28 P nug d

xi'ah ngue nu to hta n'na ra xisu 'n so r mmi ngue di n'yots'om'miui, ya stho 'm majuani bi n'yots'om'mui ra xisu hti.

29A nuy, nu'm gu na ngue r ts'oqui ni d ngue ni n'yi p' gu th ra ts'oqui, dami hyahni d, gui'yi. Man'na xanho ngue di m'm'a n'na ni dh, hinda gue'a ngue g ni do'yoh da ma ra nidu. 30Nu'mgu na ngue r ts'oqui ni 'y ngue ni n'yi p' gu th ra ts'oqui, dami hyjni 'y, gui 'yi yap'tho. Man'naxanho ngue di m'm'a n'na ni 'yh, hinda gue'a ngue g ni do'yoh da ma ra nidu.

Hingui ho ngue da 'yny xisu y n'yoh.31Ya xc 'yhm ya y hya bi snnbabi y ja'i 'm y pa xa thogui ngue bi t'mbi: Nu to da ne da 'ynn

xisu, i jatho da nangra scua ngue ra nxuni. 32P nug d xi'ah ngue n'na ra xisu 'm bi 'ynn nd, nu'mbi nthatui man'na ra n'yoh, ya ra ts'oqui t'ui na da m. P go r ts'oqui na ra n'yoh bi 'ynn xisu nguete di nja, porque hndra xisu ngue ra 'yots'om'mi i s ngue da t'i.

'Yo to di xa ntestigo y ja'i.33 Ya xc 'yhm ya y hya bi snnbabi y ndiua 'm y pa xa thogui ngue bi t'mbi: Nu'm gu xh

ntestigo Oja ngue majuani di nja'a ra hya gu mmamhm, ya ja ts'ditho ngue gui 'yth'a te ra hya gadiyarpa ni mmic'ih ngue di nja. 34 P nug d xi'ah ngue 'yo gu xh ntestigo Oja p' gu yah ngue gd hatra ts'di ni hyah. Nu te bi ja mahts'i, 'yo gu xh ntestigo, porque ja b 'bp' Oja, ntho go t'xantestigo'a. 35 'Yo gu xh ntestigo ra hi, porque Oja di manda g ra ximhi, ntho go t'xa ntestigo'a. 'Yogu xh ntestigo ra danihni Jerusaln, porque ja ra dast'abi p' Oja, ntho go t'xa ntestigo'a. 36 'Yo guna ngue da z da t'c'a ni ya 'm himma juani te gu mmamhm. Porque ni yah, ni xinga n'na ni xtahda z gui 'yth ngue xt nt'axi ogue xt mpothi. 37 A nu'm gu nne gui mamhm n'na ra hya, njuanthodami mamhm ngue'm da z, ogue hinda z. Porque ra ja'i ngue r n'youi ra zithu, hingui t'c'i te mma,janangue ngue honi te xa ntestigo.

'Yo to dadi cosra nts'o t'rpe.38Ya xc 'yhm y hya bi snnbabi y ja'i 'm y pa xa thogui ngue bi t'mbi: Nu ra ja'i da hyamba r

d r mmic'iui, xquet'a da thambabi r d. Nu ra ja'i da 'yjpa y ts'i r mmic'iui, xquet'a da t'jpa yts'i. 39 P nug d xi'ah, ngue nu'a te ra nts'o t'ah n'na ra ja'i, 'yo gadi cospah. Hante gue nu'm to bi mp'a ni hmih, dami unman'na nguadi ni hmi ngue da m'mi. 40 A nu'm to gu tupi, 'n di yap'a'i ngue'i ni pahni, co 'nhni tuhu dami unni. 41Nu'm to da 'yn'i gui fx n'na kilmetro made ngue gui tuspar 'bni, dami dobleh'a te xi'i gui fxh. 42 Nu'm te'o da 'y'ah n'na ra cosa, dami unni. Nu'a te'o damip'ah n'na ra cosa, dami hmiti.

Nu to 'bhy nsiui jatho ngue di madi.43Ya xc 'yhm' y hya bi snnbabi y ja'i 'm y pa xa thogui ngue bi t'mbi: Dami mahni amigoh.

A nu' s'ah, 'yo gadi mahm', bi t'mbi. 44 P nug d xi'ah ngue dami mahni nsih. Dami 'yphOja ngue di japi to san'ah. Nu te'o g nnu man''ah, dami 'yrpah ra nho. Dami marpah Oja te'o yamants'o 'm gu yah. Marpah Oja' hingui ho te t'ah. 45 A nu'm gui 'yth ya y hya d xi'ah ya,ya di nqui ngue y basi'ah'a ni Paph b 'b mahts'i 'm. Porque ra hyadi bi hoc'a Oja, hinga hnnb'bhy hoja'i tra nho, sinoque 'np' 'bhy ts'oc'i tra nho ra hyadi. Ra 'ye p'ya, hinga hndy hoja'i 'ye p' ja y huahi, sinoque 'nhy ts'oc'i 'ye p' ja y huahi. 46 A nu'm ngue hnt' to di ma'ah gadi mahm, ndana ra nho di nqui ngue gu th 'm? Conque asta y ngthi njap'. 47Xi'm ngue hnt'ni amigo gadi znguah, ndana ra nho gu th 'm? Porque xquet'a njap' y ja'i hingui pa Oja. 48 Nuni Paph b 'b mahts'i, ma datho ngue xandnho te t'e. Gui njath p'ya, dami neh ngue ma dathoxtnho te gui 'yth.

6Nu ra ja'i tra nho, 'yo dadi 'yts'i.

1Nu'a te g ra nho ja ngue gui 'yth, 'yo gu nneh ngue hnnb 'bi xangu y ja'i da nu ha gdi 'ythra nho. A nu'm ngue ra n'yts'i gni 'yth ra nho p' ha 'bhy ja'i, nu'a ni Paph b 'bmahts'i ya hintema nzbi di 'da'ah. 2 Janangue nuy, nu'm gu fxh y ja'i nu' hyoya, 'yo gu nneh ngue 'da di batyja'i te gu th. Porque ngu'a t'i'da y ja'i p' ja y nija 'np' ja y caye, hntho nne ngue di 'yts'i ngueda nu y ja'i'a ra nho t'e. P majuani te d xi'ah ngue nuya y ja'i njap', nu'a ga nnu manho y ja'i tet'e, ya hnt'a y nzbi'a. 3P nu'ah, nu'm gu fxh y hyoya, nu te ja ngue gui 'yth, 'yo 'be gui xihni amigo gadi nsixui. 4 Nu'm gu th ra 'bxte, nt'aguitho dami 'yth. Nu'a ni Paph b 'b mahts'i i nnutho te gu th, go da gut'ah'a.

Ra Jess bi xnnbabi ha di mat'Oja y ja'i.5 A nu'm ngue gu mmat'Ojah, 'yo gu th tengutho ty ja'i ngue hingy mmi ga 'yt'a te t'e. Di

ho te rb ja y nija ngue 'bi ha ga mmat'Oja. I nnepe ngue da nu gtho y ja'i te t'e. Da guep' ja ycaye i mmat'Oja p' ni ma. P nug majuani te d xi'ah ngue nu'a ga nnumanho y ja'i te t'e, ya hnt'a ynzbi'a. 6P nu'ah, nu'm gu mmat'Ojah, dami ct'ambo ni nguh, ttra goxthi, dami mat'Ojah p'ya.A nuna Oja ni Paph, ja 'bp' ha gu 'bhm na, go nnu dra mhmat'Oja gu rb ja ni nguh na, 'n go dagut'ah na.

Ra Mateo 6:7 6 Ra Mateo 7:67Nu'm g mat'Ojah, 'yo ja gadi 'yopthobi y hya gu xihm Oja. Porque ngu'a ty ja'i hingui pa Oja,

i na ngue nu'a ya'atho gui yahni, gue'a di 'y Oja te xi'a. 8 P 'yogu th tengutho t'. Porque nuna Ojani Paph, ya padi te g gu homhm hante ngue gui 'ypi te gu nneh. 9 Janangue nu'm g mat'Ojah,dami 'ymhm: Ma Pap'ahe gu 'bmahts'i, dami 'yt'e ngue da hnu mansu'i. 10B h gui manda ua. Di nja'a te ni ph ua ja ra ximhi tengutho b ja mahts'i. 11 Dami 'dacje ra hm n'na pa ngu n'na pa. 12 'Ndami punnga ma ts'oquihe, tengutho ghe xquet'a dadi punnbahe to hingui ho te rcahe. 13Dami fxcahengue hinga t'he ra nts'o. Dami yanje ngue ra nts'o. Porque nu'i, gue'e gadi mmandas, jas ni ts'di, gutate para zantho. Da ngut'atho.

14Nu'm gu 'bi ngue gu punnbabi y ja'i hingui ho te t'ah, nu'a ni Paph b 'b mahts'i xquet'adi pun'na ni ts'oquih 'm. 15 P nu'm hingu nne gu punnbabi ni mmic'iui te t'ah, nu'a ni Paph b'bmahts'i xquet'a hindi pun'na ni ts'oquih 'm.

Ra Jess bi xnnbabi y ja'i ha di 'yty mmi.16Nu'm gu nne ngue gui 'y'ni mmih, 'yo gadi hmi dummih tengutho ty ja'i ngue hingy mmi

ga 'yt'a te t'e. A nuy, di hmi dummi 'm ty mmi, i nne ngue da nu y ja'i te t'e. P majuani dxi'ah, nu'a ga nnu manho y ja'i te t'e, ya hnt'a y nzbi'a. 17 P nu'ah, nu'm gu 'ni mmih, 'yogadi hmi dummih, sinoque dami 'yejni yah 'ndami nxdh. 18 'Yo gu nneh ngue di unna gnda yja'i ngue gu 'ni mmih. Hinda hnt'a ni Paph padi ngue gu 'ni mmih, go da gut'ah na.

Dami ne ngue b ja ni mmtihmahts'i.19 'Yo gu nneh ngue xgue nma munts'itho'a te gu psh ua ja ra ximhi. Porque nu'a te gu psh ua

ja ra ximhi, da zi y zu', ya di nts'oni. Ogue da b y b. 20A nuy, dami neh ngue nup' mahts'i, ja bjap' ra nho gu nthh, nu'a hinha di m'mdi. Ya hinda z da zi y zu', 'n hinda z da zny b ngue dab'ah. 21Nu'm gu mhm ngue b ja mahts'i'a ra nho tate di muui, hnnb da zo ni mmih p' 'm.

Ra Jess bi hyjpa ra hya n'na ra nyot'i.22Nu'm bi xogui xanho ni dh ya, ya gu hth xanho ra nyot'i i ja. Njarbtho ni n'yomfnih ya, nu'm

bi xogui xanho, ya gu pahm ndana ra nho gdi n'yoh 'm. 23P nu'm hingui xogui xanho ni n'yomfnih,ya himma juani gu pahm ndana ra nho gdi n'yoh 'm. Ya nstho 'm ngue ra ts'a'bxui p' gni mh,porque hingui xohni n'yomfnih ngue gu pahm ndana ra nho.

Bi hycra hya ra Jess ngue yoho y hmu.24 Hingui s ngue yoho y hmu ra ja'i di m'mi. A nu'm ngue yoho y hmu di m'mi, n'na'a di madi,

n'na'a hindi madi. N'na r hmu da 'yrpe te di manda, man'na r hmu hinda 'yrpe te di manda. Gui njathp'ya, hingui s nguemb yoho p' di ma ni mmih. Di ma ni mmihOja, xindi ma ni mmih ra mnyu.

Nuna Oja f' y ja'i ya o r 'y.25 Nug d mma, nu'a te ja ngue gui sih, ogue te ja ngue gui hyeh, 'yo gue'a mathoguitho ga ndu ni

mmih'a. A nuy, nu r te ra ja'i, man'natho di muui ngue'a te da zi. Nu r do'yo ra ja'i, man'natho di muui ngue'a te da hye. 26Ya gu nnuh y ts'ints' 'yo maya, ngue hingui uahi, 'n hingui xofo ngue te damts'i. P nuna ni Paph b 'b mahts'i, go di unni te si y ts'ints' na. Goma gue'ah ya, ngue hindamxahOja, porqueman'na xammadi'ah ngue y ts'ints'. 27Xiya, xi ra ja'i tu r mmi ngue hingui hts'i,ua da z di nte man'na doyni ngue'a ga nhts'i?

28 'Yo di tu ni mmi te gui hyeh. Ya gu nnuh y dni b ja dapo ngue hindi mpfi, ni xingui mpe, pmahotho gui nqui. 29D xi'ah na ra hya na, ngue tengu ra dast'abi Salomn, mandnho dr he bi hye, phinha da zdi tengu ganho y dni. 30 Porque gues Oja t'e ngue mazihotho gui nqui y dni b ja dapo.B ja dapo ya, p nixudi p'ya, di nz p' ja ra orno. Goma gue'ah ngue hindi he'ah Oja. P hing guic'ih xanho ngue fxah Oja. 31 Janangue nuy, 'yo mathoguitho di tu ni mmih ngue s gui 'ymhm:Te 'b'a ga sih ya, o gue te 'b'a ga heh ya? gui 'ymhm. 32 Porque y ja'i 'bcua ja ra ximhi, hnt'ate da zi 'n'a te da hye ni ma y mmi honi. P nu'ah, nu'a ni Paph b 'b mahts'i, ya padi ngue guhomhm gtho ya y cosa ya. 33 Janangue nuy, ma datho dami hyoni ha gdi soh r 'y Oja. Nuya y hyadi manda Oja, dami ja ndummi gui 'yth, n'namhma ngue di 'da'i te gma cosa gui homhm. 34A nuy,'yo s ma'dihi di tu ni mmih'a te ja ngue gui thohm nixudi. Porque n'na ngu n'na y pa ja te thohy ja'i.Hntho ngue nu'a ra n' gu thohm n'na pa ngu n'na pa dami hyoni ha gdi thohm'a ra pa'a.

7'Yo gu haspah ra gnda te ga 'yo mi'da y ja'i.

1 'Yo gu haspah ra gnda te r'mi'da y ja'i, n'namhma ngue hinda hyats'ah ra gnda Oja te guth. 2Porque da thats'ah ra gnda tengutho gni hyaspah ra gndami'da y ja'i. Tengutho gui 'yth,xquet'a gue'a di nja'ah'a. 3 Hanja y ja'i ngue ja xangu y ts'oqui, guehya nne da hyaspa ra gnda y ja'i ngue ts'dy ts'oqui ja ya? Tengutho 'm gu xihni cu ngue oxra hi r d, p nu'i p'ya, ra biga di o ni d.4Ya hinda z gui 'ymni cu: Ague n'y, t ga hahmi ra hi o ni d, gui 'ymbi. A nu'i p'ya, hin gadi unnagnda ngue ra biga oxni d. 5 Ya hinni 'yup' te gu mma. 'Be dami hyahra biga o ni d n'namhma da zgui hyamba ra hi o r d ni cu.

6Nuna ra hya gu nnu mandxquih, nu ra ja'i ngue mandnts'o dr mmi hinda z gui xihm ra hya.Porque n'na ra cosa xandxqui, hingui s di t'uny fo'yo. Nu'm bi ncu ra fo'yo, da za'ah. Ximmangu

Ra Mateo 7:7 7 Ra Mateo 8:8n'na ra cosa ngue mand mmaditho, hingui s di t'uny ts'di, porque ra ts'di di 'da'mi, da np' hi'a tegu unhn.

Dami 'yph Oja te gu homhm.7 Nuna Oja di 'da'i te gu homhm. Dami 'ypi te gu nneh. Nu te gui hyoni, gui tini. Nu'm g jtra

goxthi ngue gui nzohm Oja, da xoc'ah. 8 Porque nu ra ja'i di te nne, ma t'unni. Nu'a honi, i tini. Nu'a dijtra goxthi, i sojpi.

9Conque nu ra ja'i 'bhr basi, nu'm bi 'ypra thuhm, hingui s r mmi ra ja'i ngue ra do di unn basi.10 Ogue ra hua da 'ypr basi, hingra c'ya di unni. 11 A nuy, i ja ni ts'oquih, p gu padi gu unna cosanu'a xanho ni basih. Man'natho'a ni Paph b 'bmahts'i ngue xandnho te di 'da'ah 'm gui 'yph.

12 Tengu gni ne ngue da mxah y ja'i, da ngu'a gui 'yth, dami 'yrpah ra 'bxte mi'da y ja'i. Ja ni gaxp gtho y hya nt'ot'i p' ja ra ley, da gue' y hya bi 'yoty pngahya Oja.

Mahyjpi ra hya n'na ra goxthi hingui xidi.13Mnte gu 'bhm ua ja ra ximhi, dami hyaxh ra 'yu njuantho. A nuy, para ngue da z gui hyaxh

na ra 'yu na, dami cth p' ja ra goxthi hingui xidi. Porque nuna ra 'yu ni ma nidu hingui nnumanhnni yja'i na, ngue xa nxidi ra goxthi 'n xa nxidi ra 'yu. Pmandngu dy ja'i ni map'. 14 P nu ra 'yu njuanthoda hyaxra ja'i di nthui ra 'da'yo te, hingui xidi ra goxthi 'nhingui xidi ra 'yu. P ziyohotho y ja'i ni map'.

Nu'a ga nho r ndt' ra za, gue'a di fadi tema za'a.15Dami mfhm xandnho, nuya y fhni xnnbate da zp' gu 'bhm, da 'yna ngue mmambr hya

Oja. 'Yo di h'ah, porque maxts'itho di nqui ngue y hoga n'yoh, p nu te ga 'yo, g ra nts'oni rb ni ma. 16Nu'a te ga 'yo, gue'a gdi pahm te'o'a. Tengutho p' ja ra 'uini, gu pahm ngue hinga ja di nzp'y uva. Ni xingy igo di nzp' ja y 'uini. 17 Porque gu pahm ngue n'na ra hoga za, ra hoga ndt' zdi.P nu'a hingra hoga za, hingui ho y ndt' zdi. 18Nu ra hoga za, hinga ja zp' ra ndt' hingui ho. Nu'ahingra hoga za, hinga ja zp' ra hoga ndt'. 19Nu gtho y za hingui ho y ndt' zdi da ma nt'ts'i ngueda t'udi. 20 Janangue d xi'ah ngue nu'a te ga 'yo ya y fhni xnnbate, gue'a gd pahm te'o'a.

Jatho gui 'yth'a te r ph ni Hmuh.21 Nuya y ja'i da 'yngui ngue dr Hmugui, hinga g da yrb ha di manda Oja. Nu' majuani ngue

da yrb di manda Oja, gue' y ja'i da 'yrpabi r ph ma Pap b 'b mahts'i. 22 Nu'm bi znna pada thaspa ra gnda y ja'i, xandngu y ja'i da 'yngui: Gr hmu, gr hmu. Xquet'a 'nche d xichey ja'i te'o'i. 'N conni thuhu d theghe y ja'i mi n'youi y ts'onthi. 'N conni thuhu d t'he xanguy milagro, da 'yngui. 23 Nu'm d thac p'ya, ga mbi: Dami 'uemhm ua d 'bc, porque himmaamigo'ah. Porque hndra nts'o xqu n'yoh, ga mbi.

Bi nhyjpa ra hya yoho y hynnigu.24Nu ra ja'i de te gma hya d mmang 'n da 'yt'e te d xifi, guehna nn hyjpabi n'na ra n'yoh ngue

ra njammi na, ngue ra mmndo p' bi hyhr ngu. 25Nu'm bi nja ra 'ye, bi mo ra dathe, bi n'yo ra ndahi ngue bi nnhna ngu. P himbi dgui, porque ra mmndo p' hxr ngu. 26 P nu ra ja'i de te gma hyad mmang, 'n hinda 'yt'e te d xifi, guehna nn hyjpabi n'na ra n'yoh ngue hin'y r n'yomfni na.Guep' ja ra 'bomu dehe bi hyhr ngu. 27Mi n'ye p'ya, bi mo ra dathe, bi n'yo ra ndahi ngue bi nnhnangu. Bi xot'i, maxgue bi n'uni.

28Mi juahya y hya bi xnnba y ja'i ra Jess, di 'ydy ja'i ya y hya bi xifi. 29 Porque y xnnbate nguera ley hingui ya manzaqui 'm xnnbate, p nuna ra Jess na nts't'abitho 'm xnnbate, nu te mma nguedi nja gue'a di njahma'a.

8Ra Jess bi 'ythe n'na ra n'yohmi 'ya r do'yo.

1Mamb p' b ja ra nyuni mambi 'bhra Jess, xangu y ja'i b n'youi. 2 Bi guat'a n'na ra n'yoh mi hmbra ts'o'ya p'ya. Bi ndantyhmu p' 'bhra Jess, bi 'ymbi:

Ague gr hmu, nu'm gu nne gui 'yrca ra mate gui 'ythegui, nug d padi ngue da zguibi 'ymbi.3Ra Jess bi dots'i conn 'y, bi 'ymbya:Ah, d nne ga the'i. Da z'i ya bi 'ymbi.Hntho bi manna ra hya na, nuna ra drquhi mi 'ya r do'yo, 'bexpi z hami hmbi. 4Ra Jess bi 'ymbra

n'yohmi':Nuy, 'yo to gu xifi te d t'a'i ya. 'Be ni ma ya, smp' 'bhra mmcja. Da nu ngue ya bi z'i. Dami

'ytra 'bt'e tengutho bi manda ra Moiss ngue da 'yty ja'i 'm bi z ra 'ya hmbi. Janangue da badi gthoy ja'i ngue ya bi z'i.

Ra Jess bi 'ythebi r hmiqui n'na ra capita.5Nuna ra Jess, mi zmp' ja ra hnini Capernaum. Bi ma b pra mate n'na ra capita. 6 Bi 'ymbi:Ague gr hmu, nu'a n'na ra ts'nt' di mpp' ja ma ngu, s ra ndate ngue tu g r do'yo bi 'ymbi.7Ra Jess bi 'ymbra n'yoh pra mate:Ga mmag p' 'm, ga ma theg bi 'ymbi.8Nu'a ra capita p'ya, mahmbi 'ymbra Jess:

Ra Mateo 8:9 8 Ra Mateo 8:34

P ague gr hmu, 'yo gadi n'ni. Nug himma ns'be ngue gu crb ja ma ngu. A nuy, hntho dami manya ngue da z ra ts'nt' d xi'i, ya d padi ngue da z ra n' hmbi. 9Porque nugui xquet'a 'bi to 'bt'ongue di mandagui. A nug p'ya, xquet'a d si ma soldado dadi manda. Nu'm d xi'a n'na ra soldado ngueha da ma, i pap' d t'i. Ogue ga mbi: Bi 'ycua, ra soldado p'ya b p'. Ogue ma hmiqui, ga 'bpi teda mfi, ra hmiqui t'e te d xifi.

10Nuna ra Jess mi 'yde te xihra capita, di 'ytho te sifi. Bi 'ymby ja'i n'youi p'ya:Majuani d xi'ahngue hinjonni judo di pni ngue gdi tinnb r nt'c'i tengu ga 'yc'ig na ra n'yoh

na. 11Nug d xi'ahngue xangu y ja'i hingy judo d bmp'ni bxyadi 'np'ni yhra hyadi, ngue nup'di manda Oja p' mahts'i, 'dap' di nsihmui ra Abraham, conna Isaac, conna Jacob. 12 A nu' y ja'i mi jahma ngue xta nzo r 'y Oja 'n himbi ne, da t'mp' thi ja ra 'bxui'. Ja di nzomp' 'n ja di guxp yts'i'.

13Ra Jess bi 'ymbra capita mi nyaui:Ni ma ni ngu ya. Nu'a ra hya gu c'i ngue da z ga t'e, ya bi nja ya.Ngu ra ora bi manna ra hya na, 'bexpi z ra ts'nt'mi'.

Ra Jess bi 'ythebi r to ra Bdu.14Ra Jess bi map' ja r ngu ra Bdu. Nu'a r to ra Bdu oxp ja r t'ots'i ngue mi hmbra pa. 15Ra Jess

bi bnnba r 'y ra drquhi ngue bi gts'i. 'Bexpi z ra pa mi hmbi. Nuna ra xisu p'ya, bi nangui ngue bihojpi te da zi y ja'i.

Ra Jess bi 'ythe xangu y drquhi.16Mi dhra nde p'ya, nup' 'bhra Jess, xangu y ja'i n'youi y ts'onthi b ts'innbi ngue da 'ythe. P

ra Jess hntho da ma ngue da z y ja'i n'youi y ts'onthi, 'bexi s. 'Dama 'dan'yo y n' hmby ja'i, p gbi 'ythe. 17Mi nja na ra hya na, ya bi nja'a te ra hya bi manna pngahya Isaas ngue bi 'yna: Nu te gman' gmi hmph, g bi hyaqui hapmi', bi 'yna.

Yonc'i bi nyaui ra Jess.18Mi nu ra Jess nguemandngu dy ja'i di mts'i. Bi xihy xdi p'ya ngue bi mh d maman'na nguadi

ra zabi. 19Nu'a n'na ra xnnbate ngue ra ley bi guarb 'bhra Jess, bi 'ymbi:Ague gr xnnbate, nug d nne ga mm hap gd ma bi 'ymbi.20Ra Jess bi 'ymp'a yaui:Y haho ja y 'bido hap sya. Y ts'ints' ja y 'bafi hap sya. P ra N'yoh b 'ymahts'i, hin'y

r ngu hap di n'oxi.21 P nu'a n'na nc'i r xdi bi 'ymbi:Ague gr hmu, dami 'dacra nt'di ngue 'be da du ma pap, ga gui, ya ga m p'ya bi 'ymbi.22Mi dahra Jess, bi 'ymbi:Ma ga mmhma. Nu' y ja'i ntho ya xa ndu ngue hingui pa Oja, gue' da 'yhy mminduui'.

Ra Jess bi syabi ra ndahi cony fnthe.23Nuna ra Jess bi yrb ja ra barco ngue bi ma, bi mh y xdi. 24 P nup' ja ra zabi, bi nanga n'na ra

ndate ndahi. Nu' y fnthe nangui, so mbo ra barco mnte atho ra Jess. 25Nu' y xdi p'ya, b p' b aha, bi 'ymbi:

Ague gr Hmu, dami yanje. Ya ja ngue da thunt'a mbonthe ra barco. Ya ga tuhbi 'ymbi.26Ra Jess bi 'ymby xdi:Hanja ngue gu suh? Ua hingu c'i ngue ga fxah? bi 'ymbi.Mi nangra Jess, bi hjpabi ra ndahi 'nhy fnthe. Mi hjpi, 'bexpi nsya. 27Nu' y xdi p'ya, di 'ytho

te bi nja. Di n'ymbi n'na ngu n'na:Te'o ni n'yoh na n'y? Asta ra ndahi 'nhra dehe c'i 'm bi zofo di n'ymbi.

Ra Jess bi 'ythe yonc'i mi n'youi y ts'onthi.28Mi zm man'na nguadi ra zabi, ja ra hi ni hu ngue Gadara. Ja bi nthui p' ra Jess yoho y n'yoh

mi n'youi y ts'onthi. Pmandnts'otho, xp 'yp' ja ra camposanto. Asta nts'utho to da thop' ja ra 'yu.29Mi nu ra Jess, bi mhra mafi. Bi 'ymbi:

Ague Jess, r Ts'nt''i Oja, hanja ngue gadi nthint'ua d 'bche? Porque tobe hingui snna pa nguegui pnngahe ra castigo bi 'ymbi.

30 Nup' yap'tho, mambi 'yop' n'na 'bi y ts'di, ma 'yoni p' ngue sihm. 31 Nu' y ts'onthi bi'ymbra Jess:

Nu'm gu nne ngue ga hche ua ya y n'yoh 'bcua, p dami 'dacje ra nt'di ngue ga ct'he ymmi y ts'di b 'yonbi 'ymbi.

32Ra Jess bi unna nt'di y ts'onthi, bi 'ymbi: I mh n b 'bhy ts'di 'm.Janangue nu' y ts'onthi bi hyp' y n'yohmi n'youi, i ncrb ja y mmi y ts'di. Y ts'di p'ya,

bi g ra 'dihi, bi nhyrb ja ra zabi. G ja bi jarb ra dehe.33Nu'mi fhy ts'di p'ya, bi nsu 'm mi nu te bi nja. N'na 'dihitho bi map' b ja ra hnini ngue b ma

te bi nja. Bi ma tengue xi thohy ts'di, 'n bi ma tengue xi tho' y n'yoh mi n'youi y ts'onthi. 34Nu'y ja'i mamb 'bp' ja ra hnini, g bi ma ngue bi zmp' b 'bhra Jess. Mi zny ja'i p' 'bhra Jess, bixifi ngue da ma.

Ra Mateo 9:1 9 Ra Mateo 9:249

Ra Jess bi 'yt'e ngue da fadi ngue ja r ts'di ngue di punnba y ts'oqui y ja'i.1 Ra Jess bi yrb ja ra barco ngue da ma, di ma man'na nguadi ra zabi ha b ja r hnini. 2Mi zmp' ja

ra hnini, b thunnbabi n'na nc'i b oxr fidi ngue tudy gua. Mi nu ra Jess te ty ja'i b du ra drquhi,i padi ngue c'i y ja'i ngue da z da 'ythe ra drquhi. Bi 'ymbra drquhi p'ya:

Ague ts'nt''i, 'yo tu ni mmi, ya d pun'na ni ts'oqui ya bi 'ymbi.3 Nuna ra hya bi manna Jess, mi 'yhy xnnbate ngue ra ley, bi mbcu. Bi 'ymp' ja y n'yomfni:

Nuna ra n'yoh 'bcua, thenmahya Oja na co nu'a ra hya i mma. 4P ra Jess i patho tembnya y n'yohmbcu, bi 'ymbi:

Nuna ra hya g bmhm ya, hinga ja r njap' na. 5 Nug d xihra n'yoh 'bcua, d mbi: Ya dpun'na ni ts'oqui ya. P nuy, hindi nqui xanho ngue'm bi mpunnbi ogue hin'na. P nu'm ga mbi:Dami nangui, gui caxni fidi, gui mma, ga mbi, nu'm ngue bi n'yo p'ya, ya gu pahm xanho ngue ja mats'di. 6A nuy, dami pahm ya ngue ra N'yoh b 'ymahts'i, ja r ts'di ua ja ra ximhi ngue di punnbay ts'oqui y ja'i.

Bi 'ymbra n'yoh xan' p'ya:Dami nangui, caxni fidi, ni ma ni ngu.7 Ra drquhi p'ya, bi nangui, bi ma r ngu. 8Mi nu y ja'i te bi nja, bi nsu y ja'i. P spabi Oja porque

di nqui ngue Oja di unna ts'di te 'na ra n'yoh na.Ra Jess bi zixra Mateo, da 'yt'e ngue r xdi.

9Mi ma ra Jess, ni nthop' ja r oficina n'na ra n'yoh ni hu ngue ra Mateo, nuna jmba ra mnyu yja'i ja te p. Mi nu ra Jess, bi 'ymbi:

Ma ga mm n'y, ga t'e ngue ma xdi'i bi 'ymbi.Ra Mateo p'ya, bi zop' r oficina ngue bi m ra Jess.

Nuya y ja'i t'mbi ja y ts'oqui, 'dap' sihmui ra Jess.10 Man'na ra pa p'ya, nuna ra Jess bi m y xdi p' ja r ngu ra Mateo ngue da nsihm. Xangu y

ngthi 'bp', co 'nhmi'da y ja'i t'mbi ngue ja y ts'oqui, g 'dap' sihmui ra Jess. 11Y fariseo p'yami nu te tra Jess, bi 'yrpabi ra nt'nni' y xdi, bi 'ymbi:

Hanja ni xnnbateh ngue 'dap' sihmh y ngthi co 'nhy mi'da y ja'i ja xangu y ts'oqui?bi 'ymbi.

12Mi 'yhra Jess te sipy xdi, bi 'ymp' di yahni:Nuya y ja'i di hynni, guehya ni 'yhra 'ythe ya. P y ja'i xanzaqui, hinga gue' ni 'y'. 13 Dami

xhm te ni bny hya nt'ot'i p' ja ra Maca Libro ngue na: D nneg ngue di nja ni nhucateh, porqueguehna man'natho di muui na ngue y 'bt'e gu rcah, n'Oja. A nug, d h ngue gue' y ja'i ja yts'oqui ga xifi da hyp' ra nts'o ga 'yo, hinga gue' y ja'i na ngue ya 'yo xanho d h ga nzofo bi'ymbi.

Bi manna Jess hanja ngue hingui ty mmi y xdi.14Nu' y xdi ra Xuua bi guarb 'bhra Jess. Bi 'ymbi:Hanja ni xdi ngue hingui ty mmi? Conque nughe 'nhy fariseo mmi d 'ma mmighebi

'ymbi.15Ra Jess bi 'ymbya yaui:Nu' y ja'i ts'ofo ngue da nu ra nthati, hingui 'bndummi ngue da 'ytymmimnte 'dap' 'bhm

ra novio. Njarbthoma xdig ya, hingui tymmi ngue 'daua d n'yo'be. P b p' ra pa ngue da zigagui ma nsi'be. Nu'a ra pa'a p'ya, mfadi ngue da z da 'yty mmi ya ma xdi 'm.

16Nuna ra 'da'yo hya d xnnbate, n'nan'yo na ngue ra nyogui xdi. Tengutho n'na ra 'da'yo ulu, hindaz di 'btra z'ulu. Porque ra 'da'yo ulu di ngants'i, ya man'na di nts'onna z'ulu. 17 Tengutho ra 'da'yovino hingui s da sirb ja ra zxfani ngue da zdi. Porque ra 'da'yo vino da xtra zxfani 'm da sit'i, ja di m'mp' p'ya. Janangue ra 'da'yo vino, ra 'da'yo xifani da sit'i n'namhma ngue g yoho hindi m'mdi.

N'na ra n'yoh bi zixra Jess ngue da thebi r t'ixu.18Mnte ra Jess bi xihy ja'i ya y hya ya, bi z'a n'na ra n'yoh 'bt'o ngue y judo. Bi ndantyhmu

p' 'bhra Jess, bi 'ymbi:Nu ma t'ixu xa ja bi du, p nu'm gu mma, gui japni 'y p' ja r do'yo, mahndi m'mi.19Ra Jess bi nangbmi hudi, bi m'a sits'i. Bi mh y xadi.20Mnte ni 'yo ra Jess, nuna n'na ra xisu ya n'n'ma yonjya mi hmbra m'mcji, bi guarb ja r xtha

ra Jess ngue bi drpa r nyani r he. 21 I n'a mbo r mmi: Nu'm ga thrpabi r he ra Jess, da zgui,bi 'yna. 22Mi ddi, 'bexpi 'btra Jess ngue bi hytra xisu. Bi 'ymbya:

Ague t'ixu, da hyu ni mmi. Ya bi z'i ngue g 'yc'igui ngue da z'i comma ts'di bi 'ymbi.'Bexque'a bi z ra n'mi hmbra xisu.23Mi zmp' ja r ngu ra n'yoh na ra Jess, bi nu ngue 'bp' y m'bida. Di ynni y ja'i 'bp' ngue

zoni. 24Ra Jess bi 'ymby ja'i:Dami pmhm ua. Nuna ra hmute 'bcua, hingui tu na, i atho na bi 'ymbi.

Ra Mateo 9:25 10 Ra Mateo 10:15P nuya y ja'i yaui ra Jess, i thentho, porque padi ngue ya xi du ra hmute. 25Mi bn'athi gtho y ja'i

p'ya, ra Jess bi thop' br 'bnna hmute. Bi bnnba r 'y ra hmute bi gts'i. Ra hmute p'ya bi bnnate,bi nangui. 26Nu te bi 'ytra Jess, bi n'yo ra hya ndap' bi z'a ra xqui'a.

Ra Jess bi 'ythe yoho y xd.27Mamb p' ja ra ngu na ra Jess, nup' ja ra 'yu bi dnni yoho y xd. Ni mafi, bi 'ymbi:Ague r mbom'mto'i ra David, dami huga'be.28Mi yrb ja r ngu ra Jess, bi guaty xd. Ra Jess bi 'ymbi:Ua gu c'iui ngue da z ga t' na te gu xicui ya?Y xd p'ya bi 'ymbi:Ah gr Hmu, d c'i'be ngue da z gui 'yt'e bi 'ymbi.29 Bi macy 'y ra Jess ngue bi drpa y d y xd. Bi 'ymbi:Ngue gu c'iui ngue da z ga the'aui, da z'aui ya.30Nu' y xd p'ya 'bexpi nz y d. P ra Jess di hjpi ngue hinte da ma, bi 'ymbi:Man'nan'yo mi 'yt'e ngue gu mmammi te d t'aui ya bi 'ymbi.31 P nuya may xd, hntho bi nhyhmi ra Jess, to bi z xifi te xi 'yrpabi ra Jess.

Ra Jess bi 'ythe n'na ra gone.32 Hntho bi ma ya may xd, bi z hmi'da y ja'i p' ha 'bhra Jess, b zinnbabi n'na ra n'yoh di

gonebi ra ts'onthi. 33Nuna ra Jess bi japra ts'onthi ngue bi hyp' ra ja'i n'youi. Bi z bi nya ra gone. Py ja'i bi nu te bi nja, di 'ytho, di n'ymbi:

Nuna te d nuh bi nja ya, mnte y pa xa thogui hinjongui pni ngue da ngu'a da 'yt'ua ja ra hiIsral.

34 P y fariseo bi 'yna:Nuna ra n'yoh 'bcua, i the y ja'i n'youi y ts'onthi, porque gue'a ra zithu y hmu y ts'onthi i fts'i

te t'e bi 'yna.Ra Jess di hucy ja'i.

35Nuna ra Jess bi n'yo ndap' bi z y hnini. Nup' ja y hnini sni, xnnbabi r hya Oja y ja'i di mptip' ja y nija y judo. I xihy ja'i ra hoga 'da'yo hya ngue ha di njap' di zo r 'y Oja y ja'i. Y ja'i 'dama'dan'yoman' hmbi, p g bi 'ythe ra Jess. 36Nu'm bi nu ngue xangu y ja'i di mpti p' ha sni, mmi di huqui. Porque y ja'i 'b ndummi, hingui padi te da 'yt'e. ntho y d'yo 'm hinjo'o to da mdi. 37Pra Jess bi 'ymby xdi:

Majuani d xi'ah, ngue xangu ra 'bfi i ja, p y mfi zi yohotho 'bi. 38 Janangue nuy, nuna Oja rmmti ra 'bfi, dami 'yph ngue da mnhy mfi p' ja r 'bfi.

10Ra Jess bi 'yxi 'dma yoho y xdi.

1 Ra Jess bi zo' 'd'ma yoho y xdi ya xi huanhni. Bi unna ts'di ngue da 'ythe y ja'i n'youi yts'onthi, da gue' y ja'i hmbi n'na ma 'dan'yo ma n', da 'ythe. 2 Ja ua y thuhu ya 'd'ma yonc'i yrepresentante ra Jess. R mdi r thuhu ra Simu, nu'a i nhuta m'mfa ngue ra Bdu. Ra Andre nuna rn'yoh ra Bdu. Ra Jacobo, 'nhra Xuua, guehya y ts'nt' ra Zebedeo ya. 3 Ra Lipe. Ra Bartolom. RaToma. Ra Mateo nuna ra ngthi. Ra Jacobo nuna r ts'nt' ra Alfeo. Ra Lebeo nuna ja man'na ra thuhungue ra Tadeo. 4 Ra Simu nuna n'youi ra partido ngue ra cananista. 'Nhra Judas Iscariote nuna bi d raJess.

Bi xi' 'd'ma yoho y xdi ra Jess ngue da ma da xnnba ra hya y ja'i.5Nuya 'd'ma yoho y xdi ra Jess, bi 'yt'i ngue da manna hya. R mdi bi 'ymbi:'Yo gni mh p' ja rm'mhy ja'i hingy judo. 'N 'yo gu cth p' ja y hnini ja'a ra ra hi Samaria.

6 Sinoque i mh p' 'bhy judo. Porque y judo tengutho y d'yo ngue xa m'mdi. 7Gu xihm y ja'i p' gdi mh ngue nuna Oja bi 'b mahts'i, ya da guehy pa jap' da 'yudi ngue di manda ua ya. 8 Dami 'ytheh y ja'i di hynni. Gui 'yth ngue di bnnate y nima. Gui 'ytheh y ja'i 'ya y do'yo. Gui'ytheh y ja'i n'youi y ts'onthi. Nuna ra ts'di ga 'da'ah, hinte d jp'ah. Janangue nuy, nu y ja'i gui 'ytheh, 'yo te gui jmbah.

9 'Yo gu haxh ra mnyu ngue ra oro ogue ra t'axi ogue ra cobre. 10 'Yo tema lega gu caxh. O gu caxni mponih. 'Yo gu cxhmi'da y thixfani ogue y th. Porque r mfi Oja jatho ngue di t'unni te da zi.

11Nu'm g smhm p' ja n'na ra danihni ogue ja n'na ra t'nihni, dami hyomhm n'na ra n'yoh nu'ahnumanho p' ja r hnini, dami 'yph ra nt'di ngue di 'da'ah ra ts'ya. Ja dami nsyah p' ja r ngu'a,asta gue'm gu hm. 12Nu'm g cthmbo ra ngu, gui 'ymhm: Oja di japy ja'i 'bcua. 13Nu'm danu manho'ah y ja'i 'bp' ja ra ngu, ya di tocabi na ra nzngua gu xihm 'm. P nu'm ngue hingui nnumanho'ah, nu'a ra nzngua gu xihm, ya hindi tocabi. 14Nu'm ngue himbi hnu manho'ah p' ja n'na rahnini ogue ja n'na ra ngu hindi n'na'ah ra ts'ya 'n hinda ne da 'yhy ja'i na ra hya gu xihm, ni mhp'ya, pmhm p' ja ra hnini ogue ja ra ngu. Dami huamhmra fonthi di n'youi ni mbonguah. 15Majuani d xi'ah ngue nu'm ra pa dani hyaspa ra gnda Oja ya y ja'i di ja'ah p', man'na xangu ra castigo dathohya, ngue'a te ra castigo da tho' y ja'i mi 'bp' ja ra hnini Sodoma 'np' ja ra hnini Gomorra.

Bi xihy xdi ra Jess ngue da z ra n' da ts'i.

Ra Mateo 10:16 11 Ra Mateo 11:616 A nuy, ga pn'nah p' ha 'bhy ts'oc'i, ngue nts'utho, tengutho y d'yo 'm bi zmp' 'bhy

zate. P dami 'yt'e ngue gy njammih, gui mfhm, tengutho gu mfhy c'ya. P 'yo to gu shm,gui 'yth tengutho y paloma ngue hingy nequisi. 17 Dami mfhm p' 'bhy ja'i. Porque y ja'i dazixah fdi. Nup' ja y nija y ja'i da mp'ah. 18Di d'ah p' 'bhy ts't'abi 'np' 'bhy gobierno. Di'ah y ja'i ngue gu c'igah. Nu'm ngue ya gd 'bhm p' ha 'bhy ts't'abi, ngu' y judo, ngu'hingy judo, g da z da 'yhna ra hoga 'da'yo hya gu xihm. 19Nu'm bi jo'ah, 'yo s di tu ni mmih'ate ra hya ja ngue gui xihm ra ts't'abi. Nu'a ra ora gu d ni hyah p' ja ra ts't'abi, Oja di 'da'ah rahya ja ngue gu mmamhm. 20 Porque ra Espritu Santo di bn'nah ra hya gui xihm ra ts't'abi. Hingni n'yomfnis gui jcra hya gu mmamhm.

21 Nu y n'yoh c'igui, di yaps y n'yoh hingui c'igui ngue da tho. Y pap, nu'm bi 'yc'igui y basi, di d y basi ngue da tho. Y basi p'ya, nu'm bi 'yc'igui y pap, di d y pap ngue da tho.22Hnnb bi z da z'ah y ja'i ngue gu c'igah. P nu ra ja'i da zti hangu ra n' da thogui, guehna di nyann te na. 23Nu'm b ju'ah n'na ra hnini, dami 'dagui gdi mh man'na ra hnini. P nug d xi'ah,tobe hin gadi tti gadi 'yomhm ra hya p' ha 'bhy judo 'm mi znna pa da hyaspa ra gnda y ja'i raN'yoh b 'ymahts'i.

24 Nu ra xdi, 'yo di na ngue hinda thogui tengutho thohr xnnbate. Xi mmangu ra hmiqui, 'yo dina ngue hinda thogui tengutho thohr hmu. 25 Nu ra xdi, di m'mi ngue ra conforme, ngue da thoguitengutho da thohr xnnbate. Ra hmiqui p'ya, di m'mi ngue ra conforme, ngue da thogui tenguthoda thohr hmu. Nu'm ngue bi nu man'g y ja'i, gui huqui ngue dr zithu, goma gue'ah hinda numman''ah y ja'i ngue gu tnngah.

Ra Jess bi ma ndana ja ngue da ts'u.26 Janangue nuya y ja'i s'ah, 'yo gu suh ya. Nu te gma hya njo'mi, siempre da famhma. 27 Nuya

y hya d xi'ash, dami xihm gtho y ja'i. Nuya y hya d hut'atho ni guh, i nt'de ra hya g ra hnini.28 'Yo gu suh' da ne da hyo'ah. Porque nu'm bi hyo'ah, nu ra te ya hinda z te da japi. Nuna Oja, jar ts'di ngue di juat'a ni do'yoh 'n ni teh p' ja ra nidu, guehna dami suh na.

29Nu'm bi 'b yoho y ts'ints', hnda n'na ra xani ma t'uni. P hinga n'na di m'm' y ts'ints'mntengue hindi unna nt'di ni Paph. 30 Janjuani ngue fxah Oja. Conque asta ni xtah i m'mede n'na ngun'na. 31 Janangue 'yo gu suh y ja'i. Porque man'na xammadi'ah ngue y ts'ints', madague'a ngue ymmundotho'.

Ra Jess bi xihy xdi ngue hinda gmp' ha 'bhy mmic'iui.32Nu to gtho da mamp' 'bhy ja'i ngue c'igui, xquet'a ga mmang p' 'bhma Pap b 'bmahts'i

ngue dadi n'amigo'be ra ja'i. 33 P nu te'o da gng p' 'bhy ja'i, da ma ngue hingui c'igui, xquet'a gammang p' ha b 'bhma Pap mahts'i ngue hin dadi n'amigo'be ra ja'i da gngui.

Nup' ha t'c'i ra Jess, bi ma ngue di nja ra si.34 'Yo gu mhm ngue d c ua ja ra ximhi ngue hin tema n' gu sh. Nu', hin'na'a. Sinoque di nja

ra si. 35D c ua ngue di nja'a di nshy ja'i. Ra ts'nt' di nshmi ra pap. Ra hmute di nshmi ra mam.Ra ts'ihu di nshmi r c. 36Nu' y nsiui ra ja'i da 'yc'igui, gue' 'bp' ja r ngu da zi.

37A nuy, nu ra ja'i ngue ma datho di mahr pap, di mahr mam, ngue nugui, guehna ra ja'i ya hingrnsui da dnngui. A nu ra ja'i nguema datho di mahr ts'nt', di mahr t'ixu ngue nugui, guehna ra ja'i yahingr nsui da dnngui. 38Nu ra ja'i hingui nne da dnngui ngue su da tho, guehna ra ja'i ya hingr nsuida dnngui. 39Nu ra ja'i da gohr mmi ngue su da tho, guehna ra ja'i di m'mhr te na. P nu ra ja'i hinhaga gohr mmi mada tho, guehna ra ja'i di nyann te na.

Oja da guty ja'i'a te ra nho xa 'yt'e.40Nu ra ja'i da 'yt'ahmasu, guehna ra ja'i tengutho 'm go di rcagui masu na. Nu ra ja'i da 'yrcagui

masu, tengutho 'm go di rpabi masu'a to b pnngui. 41Nu ra ja'i rpa masu n'na r pngahya Oja porquepahra ja'i ngue gue'a r m'mnhni Oja, di t'unn nzbi ra ja'i tengutho r nzbi ma t'unni r pngahya Oja.Ximmangu ra ja'i rpa masu n'na ra hoga n'yoh, porque padi ngue xanho ga 'yo ra n'yoh, di t'unn nzbira ja'i tengutho r nzbi ma t'unni ra hoga n'yoh. 42 A nuy, ndana bi z ya ma xdi, nu ra ja'i da 'yrpara nho ngue padi ngue i tnngui, madague'a n'na zi vaso ra dehe di unni, hindi 'bhr nzbi ra ja'i, Oja dagut'i.

11Ra Xuua bi 'yt'i yoho y xdi bi ma b nyaui ra Jess.

1Nuya 'd'ma yoho y xdi ra Jess, mi juadi bi xifi te ja ngue da 'yt'e, bi map' b ja y hnini na ra Jessngue da xnnba ra hya y ja'i. 2 Ra Xuua ya mi ofdi bi 'yde te tra Cristo. Janangue bi mnhni yoho yxdi ngue b nyaui ra Jess. 3Mi zmp' ha 'bi, bi 'ymbra Jess:

Ua gue'e na ra Cristo mi ja ngue d h di ndast'abi, ua gue ga t'mhe man'na? bi 'ymbi.4Ra Jess bi 'ymbya yaui:Ni m ya, b xihmi ra Xuua'a te ra hya g nuui bi nja. Xihmi ya y hya g 'yhmi d mmang. 5 Dami

xihmi ngue y xd ya z y d. Y dogua, ya i 'yo. Y ja'i mi 'ya y do'yo, ya bi z ha hmbi. Y gogu, yahra hya. Y nima, ya di bnnate. Y hyoya, ya sihra hoga 'da'yo hya. 6Ra mmnthi di nthui ra ja'i hinhadi gohr mmi ngue c'igui.

Ra Mateo 11:7 12 Ra Mateo 12:37Mi mengy m'mnhni ra Xuua, nuna ra Jess bi d'mi bi c'annbabi y ja'i na ra Xuua. Bi 'ymbi:Te'o g ma gu nuh p' b ja ra dapo? Ua gu nuh n'na ra n'yoh hingui nzaqui r mmi, ntho

n'na ra zafani 'm anna ndahi? 8 Xi'm ngue hin'na, te'o gu nuh 'm? Ua gu nuh n'na ra n'yohngue he ra hoga ulu? P gu pahm ngue y ja'i he ra hoga ulu, guep' ja y ngu y dast'abi 'bi. 9P xi'mhinga gue'a gu nuh'a, te'o gu nuh 'm? Ua gu nuh n'na r pngahya Oja? Majuani ngue gue'a rpngahya Oja gu nuh. Pgue tate na, ngue gtho mi'da y pngahya xa m'mi. 10Nuna ra Xuua guehnar m'mnhni Oja mmamp' ja ra Maca Libro na, ngue na: Nug ga t' ma m'mnhni, di m'mt'o p' gdi ma. Gue'a di hoqui hap ja ngue gui thogui, bi 'yna. 11Majuani d xi'ah, nu hangu y ja'i 'bi, hinjongui pni ngue di tate nguehna ra Xuua bi 'ytra nxixya. P nuy, to bi z ma ja'i ya o r 'y Oja ya, guehya madatho bi nthui ra mmnthi ya ngue ra Xuua.

12 B f'm y pa b tra nxixya ra Xuua ya, asta quehy pa d 'bhm ya, janjuani di xny ja'i da zo r'y Oja. Nuya y ja'i di xni da zo r 'y Oja, i nne ngue xgue ra snitho di nja. 13Hante ngue di m'mhraXuua, nu te gma hya bi man'a m'mt'o y pngahya Oja, dague' y hya nt'ot'i p' ja ra ley, gtho bi mangue b p' ra pa di manda ua Oja. 14 A nuna ra Elas bi man'a m'mt'o r pngahya Oja, nu'm gu nnegui pahm ha r nja ra hya, nuna ra Xuua ya, quehna bi t'mbi ngue ra Elas. 15 A nuy, di nja ni gu nguegui 'yhm na ra hya d mmang ya.

16Ma ga honi te gda hyjp y ja'i 'bhra pa ja p'ya. Gd hyjpabi y basi n'ymp' ja ra ti. I mmatymmimbasiui ngue di n'ymmi, i mbi: 17 D pixt'he ra xithi ngue xqui nnhm, p hing nnhm. Dtut'ahe y thuhu ngue y thundummi, p hing nzomhm, bi 'ymbi. 18 Gu njath p'ya, nu'm himbi nja'a te gu mmamhm, gu mbcuh. Porque ba hra Xuua, nuna bi 'ytr mmi, a nu'ah p'ya, g'ymhm ngue n'youi ra ts'onthi ngue'a te t'e. 19A nuy, guec dr N'yoh d mahts'i, d si'a te d tini,a nu'ah p'ya gu nj ngue dr nhyt'a zihm. Gu nj ngue dadi thg'be' y ja'i ja y ts'oqui 'n' yngthi. P nuna ra hya njuantho, nu'm di n'yomfni xanho y ja'i, da badi ha r nja ra hya.

Oja da hyaspa ra gnda y ja'i hingui nnu manho ra hya.20Nuna ra Jess, nu' y ja'i 'bp' ja y hnini xi 'yt'e xangu y milagro, bi mdi bi hjpi te ga 'yo y

ja'i, porque hingui nne y ja'i da hyp' ra nts'o ga 'yo. Bi 'ymbi:21Hague ngu ra castigo da thohy ja'i 'bp' ja ra hnini Corazn. Hague ngu ra castigo da thohy ja'i

'bp' ja ra hnini Betsaida. Porque himbi 'yc'igui 'm mi nu y milagro d rb ha 'bi. A nu'm xtannu y milagro y ja'i mi 'bp' ja y nyogui hnini Tiro 'np' Sidn, n'na zihmantho xta hyp' ra nts'omani n'yo y ja'i. Xti n'yxy 'bospi 'n xta hye y he nu'a he y ja'i 'm 'b ndummi. 22Nug d xi'ahngue nu'm ra pa dani thaxra gnda, man'na xangu ra castigo da thohy ja'i fsta ra hya ya, ngue'a racastigo da thohy ja'i mi 'bp' ja ra hnini Tiro 'np' ja ra hnini Sidn. 23A nuya y ja'i 'bp' ja ra hnini Capernaum, r nzgui na ngue da t'spabi ua ja ra hi, 'np'mahts'i da t'spi. P gue di map' ja ra niduya. Porque himbi hyp' ra nts'o ga 'yo. Nu' y nyogui ja'i mi 'bp' ja ra hnini Sodoma, nu'm xta nnuy milagro tengutho bi njap' ja ra hnini Capernaum, xta hyp' ra nts'o mani n'yo y ja'i'a ra hnini'a 'nhinxta nguahy ja'i 'm. 24Nug d xi'ah ngue nu'm ra pa dani thaxra gnda, man'na xangu ra castigoda tho' y mmngu Capernaum ngue ra castigo da thohy ja'i mi 'bp' ja ra hnini Sodoma.

Ra Jess bi 'yspa Oja.25Man'na ra ora p'ya, ra Jess bi 'yna:Ma Pap'i, dadi ja mammadi'i, gr Hmu p'mahts'i, gr Hmu ua ja ra ximhi. Porque y ja'i na ngue

y bamhya, i na ngue tini xanho y mmi hanja ra hya, p g 'yajpabi ya y hya ya. G japi ngue go bibahya y ja'i ngue y 'yde tengutho y basi ngue y 'yde. 26Nguna g 'yt'e ma Pap'i, porque gue'a gusnni ngue di nja'a.

Ra Jess bi zohy ja'i ya xa nygui.27Ra Jess bi 'ymby ja'i:Nu'a ma Pap, bi dqui gtho y cosa ngue ga manda. Hinjongui pni ngue dadi mpahmi xanho'a r

Ts'nt' Oja, sinoque hns'a r Pap di mpahmi. Hinjongui pni ngue dadi mpahmi'a ra Pap, sinoquehns'a r Ts'nt' di mpahmi. Nu ra ja'i da nepr Ts'nt' Oja ngue da badi te'o na r Pap, da z dabadi. 28 Nu gtho y ja'i ya xa nygui ngue hingui ht'i da 'yt'e te gma hya snnbi, dami n'uni ngue gafxah n'namhma ngue da dini ha di nsya ni teh. 29Dami 'yt'e ngue ni Hmuj. Dami hyaxh na ra hyad xn'nah. A nugui, d ya mantudi, hingr n'yts'i nna ya. Nuna ra hya d mmang, da hyut'a ni mmihna. 30Nuya y hya dadi mandag gui 'yth, hindi n'ah ya. Porque nu te d xnnbate, hingui hnni gdi'yth.

12Ja r ts'di ra Jess ngue nu te da znni di nja 'm ra pa ngue ra ts'ya, gue'a di nja'a.

1Nuya y pa ya, nuna ra Jess co 'nhy xdi bi tocabi ngue bi thop' ja y nuatrigo 'm ra pa ngue rats'ya. Nu' y xdi bi z ngue tu manthuhu, janangue bi daxty trigo, bi za. 2Mi nu y fariseo te ty xdira Jess, bi 'ymbi:

Nu ni xdi gue di mpfi. Conque mmamp' ja ra ley ngue nu'm ra pa ngue ra ts'ya, hingui s ngueto di mpfibi 'ymbi.

3Mi dahra Jess, bi 'ymbi:

Ra Mateo 12:4 13 Ra Mateo 12:35Xi'mmi zhra thuhu n'na ndi ra David, co 'n'mi n'youi, ua hinjam'm gadi xhm p' ha nt'ot'i'a

te bi 'yt'e? 4 Nu ra David bi yrb ja r ngu Oja ngue bi zi y thuhm xi t'spabi Oja ngue da nu. Bi zira David co 'n' mi n'youi. Conque nu' y thuhm', hindi unna nt'di ra ley ngue to bi z da zi, hindahndy mmcja y ts'i' y thuhm t'spabi Oja. 5 Ua hin gadi xhm te mmamp' ja ra ley, ngue ymmcja 'bp' ja ra nija, nu'm ra pa ngue ra ts'ya di mpfi, p hinda t'mbi ngue ra ts'oqui t'e nguenjap'? 6Nug d xi'ah ya, ngue nuua ha gu 'bhm, 'bcua n'na nc'i tate ngue ra nija. 7 P hingui tinni mmih hanja'a te ra hya nt'ot'i p' ja raMaca Libro ngue na: D nneg ngue di nja ni nhucateh, porqueguehna man'natho di muui'a ngue y 'bt'e gu rcah, i na. Porque nu'm di ja ni nhucateh, nuya yja'i hin tema hya t'e, hingui 'ymph ngue ja y ts'oqui 'm. 8 A nu ra N'yoh b 'ymahts'i, ja r ts'dingue nu'a go da znni, gue'a di nja 'm ra pa ngue ra ts'ya'a.

Ra Jess bi 'ythe n'na ra n'yoh xi 'yotr 'y.9Mi ma ra Jess, i map' ja r nija y judo. 10Nup' ja ra nija, mi 'bp' n'na ra n'yoh xi 'yotr 'y. Y

ja'i honi ha di dinnbabi ra Jess ngue da ma ma yapi, janangue bi 'yrpabi ra nt'nni ra Jess, bi 'ymbi:Ua gu mbi ngue ja ra nt'di da t'the n'na ra drquhi 'm ra pa ngue ra ts'ya?11Mi dahra Jess, bi 'yna:Teni 'b'a gui 'yth 'm gdi sih n'na ra d'yo, 'n da zop' ja ra ots'i 'm ra pa ngue ra ts'ya?

Uangui 'bexque'a gu jts'i n'nahmantho, madague'a ra pa ngue ra ts'ya. 12 Xi ra ja'i ya, ya fadi ngueman'na xammadi ra ja'i ngue ra d'yo. Janangue madague'a dra pa ngue ra ts'ya, i jatho ngue da t'rpa ranho y ja'i.

13Ra Jess bi 'ymbra n'yohmi' r 'y:Dami majni 'y ya bi 'ymbi.Ra n'yoh p'ya bi macr 'y, p 'bexpi z r 'y mi '. Bi gohi tengutho ja'a man'na r 'y. 14Mi z mi

nu y fariseo ngue bi n'the ra Jess, bi ma b nhcahya ngue honi ha di hyo ra Jess.Ya nt'ot'i te g tra Jess.

15Mi badi te mbnnbabi y ja'i ra Jess, bi ma. P bi ntt'i xandngu y ja'i. G bi 'ythe y ja'i di hynni.16 P nuya y ja'i the, di 'bpi ngue hinjonda xifi te rpe. 17Nuya te g tra Jess, ya bi nja'a te ra hya bi manna pngahya Isaas ngue Oja bi 'yna: 18 Nuna 'bcua ya, guehna ma mfi ya xt huanhni. mmi dadi madi. Co nun, i ja gamph. Ga japi ngue di n'youi ra Espritu Santo ya, n'namhma ngue di hatra ts'dite da 'yt'e. Guehna da xihy ja'i hingy judo na, ngue nuna Oja, da hyaspa ra gnda te ga 'yo y ja'i.19Nun, hindra nequisi na. Hingra hmafi di nya p' ha di nya. Hin hap da t'de ngue di dama yahni p'ja ra hnini. 20 Da zrpabi y ja'i hingui ha ra ts'di. Di hatra ts'di y ja'i asta gue'm bi znna pa ngue di manda ua. 21Gtho y ja'i 'b'a nximhi p'ya da 'yc'i ngue gue'a da yan'a.

Ra Jess i mby fariseo ngue ra zithu fts'i.22Nuna n'na ra n'yohmadi gonebi 'nmadi xdbi ra ts'onthi mi n'youi, bi ts'ixp 'bhra Jess ngue bi

'ythe. Mi 'ythe p'ya, bi z bi nya ra n'yoh 'n bi z bi nz y d. 23G di 'ydy ja'i bi nu te tra Jess,bi 'yna:

P guehna r mbom'mto ra David ja ngue di thojpabi r 'bfi na, uague hinga guehna.24Mi 'yhy fariseo na te ra hya mmany ja'i, bi 'yna:Nuna ra n'yoh i hma, i the y ja'i n'youi y ts'onthi, p gue gue'a ra zithu r hmu y ts'onthi fts'i

ngue njap'.25 P ra Jess, g padi tema hya mbny ja'i, bi 'ymbya:Xip' ha di manda n'na ra dast'abi, nu'm di ndunhy ja'i, hinjam'm da z da zhy hya. Xip' ja

n'na ra hnini ogue ja n'na ra ngu, nu'm di nshy ja'i 'bp', di n'uni. 26Njarbtho na ra hya d xi'ahya. Xi'm ngue di hjpas y mfi ra zithu, ya r 'bfis di ts'oni. 27 Gu mhm ngue ra zithu fxqui ngued theg y ja'i n'youi y ts'onthi. A nu'm ngue ngu'a, xi ni mmijudoh tnna hya gu xnnbateh, uara zithu fx'm the y ja'i n'youi y ts'onthi? A nuy, ja di nqui p'ya ngue gu ya xdh, hingu padi tegu mmamhm. 28 A nugui, Oja b pnngagui ra Espritu Santo ngue ga n'yo'be, da mxqui ga the y ja'i n'youi y ts'onthi. Ja di nqui p'ya, ngue ya di manda ua Oja.

29Hingra zithu the y ja'i n'youi y ts'onthi. Xi n'na ra n'yoh xanzaqui, nu'm to da dut'i, ya da z toda yrb ja r ngu ngue da jjpi te ja mbo. Di njad p'ya, di tut' ra zithu di manda y ts'onthi, janangues d the y ja'i n'youi y ts'onthi.

30Nu ra ja'i hingui nne ngue ma n'yo'be, guehna ra ja'i r n'youi ma nsi'be na. Nu ra ja'i hingui fxquingue ga r'be ra 'bfi, guehna ra ja'i di ts'onngathoma 'bfina. 31Dami pahm ya, ngue nu'a te gma ts'oquity ja'i, da gue'a te gma hya man' ga ya y ja'i, da z ngue di mpunnbi. P nu ra ja'i ngue da nmman'ra Espritu Santo, ya hindi punnbabi Oja. 32 Janangue nu ra ja'i da nmman' ra N'yoh b 'ymahts'i, is ngue di mpunnbi. P nu ra ja'i da nmman' ra Espritu Santo, ya hindi mpunnbi, ni xinga guehra pa d'yoh ya, ni xinga guehra pa di 'yp' di mpunnbi.

Nu te ganho ra ndt' z'a n'na ra za, gue'a di fa'a.33Nu ra hoga za, ra hoga ndt' zdi. P ra za hingui ho, hingra hoga ndt' zdi. Janangue nuy, n'na ra

za, nu te r ndt' zdi, gue'a di fa'a ngue'm ra hoga za ogue hin'na. 34 Gu th tengutho y c'ya nguen'youi ra ndate y ne. Porque hingui s gu mmamhm n'na ra hoga hya. Nu te ra hya b mihr mmira ja'i, gue'a pnn ne'a. 35 Nu ra hoja'i, ra hoga hya i mma, porque xanho r mmi. P nu ra ja'i hingui

Ra Mateo 12:36 14 Ra Mateo 13:15

ho r mmi, xants'o ra hya ja mbo r mmi, gue'a pnn ne'a. 36 Nug d xi'ah ngue nu'm ra pa dani hyaxra gnda Oja, nu te gma ts'omhya pnni neh, g da that'ah ra gnda. 37 Nu'm xanho ra hyaxc mamhm, ya hin tema castigo gui thohm. P nu'm xants'o ra hya xc mamhm, gue'a ra castigo guithohm'a.

Y ts'oc'i py milagro ra Jess.38Nu 'da y fariseo cony xnnbate ngue ra ley bi 'ymbra Jess:Ague gr xnnbate, d nne ga nnughe ha gdi 'yt'a n'na ramilagro para ngue da fadi te'o'ibi 'ymbi.39Mi dahra Jess, bi 'ymbi:Nu y ja'i 'bhya, ja y ts'oqui ngue hingui pa Oja, 'bet'o cy milagro da nu, ja da 'yc'igui. P hin

tema milagro ga t'e ngue da nu y ja'i. Nu'a da npa hmya y ja'i ya, gue'a te bi thohra pngahya Jons.40 Porque ra Jons nhyu pa b o r mmi ra hua. Di njarbtho'a ra N'yoh b 'ymahts'i ya, nhyu pa da ohi. 41Nu'm ra pa dani hyaxra gnda Oja, nuya y ja'i mi 'bp' ja ra hnini Nnive da nangui ngue di yapyay ja'i 'bhra pa ja p'ya. Porque y ja'i mi 'bp' ja ra hnini Nnive, bi 'bty mmi 'm mi 'y'a ra hya bi manna Jons. Conque man'na d tateg ya ngue ra Jons, p hingu nne gui 'yhm ra hya d mmang ya.42D gue'a n'na ra xisu mi ndast'abi p' sur, nu'm ra pa dani hyaxra gnda Oja, da nangui ngue di yapyay ja'i 'bhra pa ja p'ya. Porque nuna ra xisu na, ndyap'tho r hi b 'yh ngue bi 'yxra hya mi pahraSalomn. Conque man'na d tateg ya ngue ra Salomn, p hingu nne gui 'yhm ra hya d mmang ya.

Ra ts'onthi b pengb ja r mmi ra ja'i.43Nu ra ts'onthi 'm bi hyp' ra ja'i mi n'youi, bi 'yo ra ts'onthi p' ja ra xqui mathoguitho xa 'yot'i,

honi ha di nsya. Pnu'mhimbi dini ha di nsya, i na: 44Ga peng p' jama ngu d pni, i na. Nu'm bpengbya, da dinnbabi r mmi ra ja'i ngue hinjongui 'bp', tengutho n'na ra ngu ngue mahoqui xanho,i njoqui. 45Da mengbya, da si mi yoto y ts'onthi man'na xants'o ngue'a ra ts'onthi r mdi. G da yrbja r mmi ra ja'i ngue di m'mp'. M'mfa p'ya, man'na di m'mmman' ra ja'i ngue'a te ra n' mi sm'mt'o. Xquet'a nguna ra hya thohy ja'i 'bhya.

Bi manna Jess ndana gue'a da bni ngue da 'yt'e tengutho 'm dr mni.46 Ra Jess tobe yaduitho y ja'i 'm mi zhr mam cony n'yoh. 'Bp' thi, i nnepe da ts'ohra Jess

ngue di nyaui. 47Hindi 'bdi to bi xihra Jess, bi 'ymbi:Ni mam 'n ni n'yoh 'bcua thi. I nzo'i ngue gui nyaui 'na bi 'ymbi.48Mi dahra Jess, bi 'yntho:Ma ga xi'ah ndana ma mam, ndana ma n'yohbi 'yna.49 Bi macy 'y p'ya, bi 'yuhy xdi, bi 'ymby ja'i di mts'i:'Bcua ya y ja'i di nnpe ngue ma mam, di nnpe ngue ma n'yoh. 50 Porque nuya y ja'i di ho

da 'yrpabi r ph ma Pap b 'b mahts'i, guehya ntho ma n'yoh, ogue ma nju, ogue ma mam bi'ymby ja'i.

13Ra Jess bi hyjpa ra hya n'na ra momhmud.

1Nu'a ra pa'a, ra Jess bi bmp' ja ra ngu mi 'bi, bi ma i mmip' ja ra nenzabi. 2Pmandngu dy ja'i bi mpti p' ha 'bi. Janangue bi yt'a n'na ra barco ja b mip'. Nu gthomi'da y ja'i 'b'a nenzabi. 3Xanguy hya bi xnnbabi y ja'i, honi te gui hyjpa y hya xifi. Nguna n'na ra hya bi hyqui, bi 'ymby ja'i:

N'na ra n'yoh bi ma da ponna trigo. 4 Nup' bi thogui ngue pony hmud, bi zop' ja ra 'yu 'da yhmud. Bi map' y ts'ints' ngue bi za y hmud. 5Mi'da y hmud bi moni, bi zop' hingui pidi ra hingue o ra do. Guehya y hmud n'nahmantho bi bts'e ngue hingui pidi ra hi p' bi zo. 6Hinga ya mbo pay 'y. Nu'm b pxra hyadi, bi 'yuhy hmud ya xi bts'e. 7Mi'da y hmud bi zop' ja y 'uini. Mi nte y'uini p'ya, bi ts'ony hmud ngue bi hyt'ambo. 8Mi'da y hmud bi zop' ja ra hoga hi, guehya mmi bi nja ya. Nu 'da y hmud, n'na ciento bi bni ngue n'na mhmud. Mi'da p'ya, hyate bi bni ngue n'namhmud. Mi'da p'ya, 'dte ma'dt'a bi bni. 9A nuy, di nja ni gu ngue gui 'yhm na ra hya d mmangya bi 'ymby ja'i.

Ra Jess bi ma hanja ngue honi te gui hyjpa ra hya xihy ja'i.10Ra Jess bi guaty xdi, bi 'ymbi:Hanja ngue gu honi te gni hyjpa y hya gu xihy ja'i?11Ra Jess bi 'ymby xdi:Nuya y hya hingui fadi ha di manda Oja y ja'i, nuna Oja b 'bmahts'i i nne na ngue da dinni mmih

hanja ya y hya ya. P nu'mi'da y ja'i, hinda dinymmi ya y hya ya. 12A nu ra ja'i bi dinna mmi hanjara hya ya, da mx'Oja ngue man'na di badi. P nuya y ja'i hingui rpatho masu ya y hya d mma, nu'azits' ra hya bi badi, da thannbi. 13 Janangue d honi te nn hyjpa y hya d xihy ja'i. Porque y ja'i nnu ted t'e, p ty ja'i tengutho 'm ngue hinte bi nu. Nuya y hya bi 'yde, tengutho 'm ngue hin tema hyabi 'yde, himbi diny mmi hanja na ra hya d ma. 14Nu te ty ja'i, ya bi nja'a ra hya bi 'bt'o ra pngahyaIsaas ngue bi 'yna: Y ja'i da 'yde hanja ra hya, p hinda diny mmi hanja ra hya da 'yde. Nu te danu y ja'i, hinda diny mmi y ja'i hanja'a te da nu. 15 Porque nuya y ja'i ya, i njot'i y n'yomfni. nthoxa ngoty gu ngue hingui nne da 'yhra hya. ntho xa ts'anty d ngue hingui nne da hyt'a te ja ngue da

Ra Mateo 13:16 15 Ra Mateo 13:44

hyti. Porque hingui nne da diny mmi hanja ra hya, 'n hingui nne di 'bty mmi ngue da 'yc'igui,n'namhma ngue ga punnbabi y ts'oqui, n'Oja.

16 P ra mmnthi g nthh, porque nu te g gu nnuh, bi dinni mmih hanja ra hya. Nu te ra hya g'yhm, gu pahm ha r nja ra hya. 17Majuani d xi'ah, ngue y pa xa thogui, xangu y pngahya Oja xam'mi, y hoga n'yoh xa m'mi, bi ne xta nnu'a te gu nnuh ya, p himbi z bi nu. Bi ne xta 'y'a ra hyagu hm ya, p himbi z bi 'yde.

Ra Jess bi ma te ni bnya y hya bi hyjpa ra momhmud.18 Nuya y hya dadi hyjpabi ra momhmud, dami 'yhm xanho hanja ra hya. 19 Nuya y ja'i ngue

hntho bi 'yhra hya, guehya gui nhyjpi ngue ra nen'yu p' bi zo y hmud ya. Bi 'yhra hya y ja'i ngueha di njap' di zo r 'y Oja, p himbi diny mmi y ja'i hanja ra hya. Bi map' ra zithu p'ya, nuna ra hyaxi 'yhy ja'i, bi japi ngue bi pumbni. 20Mi'da y ja'i, gui nhyjpa ra hi hingui pidi ngue mi o ra do p'bi zo y hmud. Mi z mi 'yhra hya y ja'i, janjuani di johya ngue bi nu manho. 21 Guehya y ja'i himbi bnt'i xanho ra hya ya. Zits'tho honi ngue ha di hyp' ra hya. Nu'm bi ts'i ngue ra hya c'i, 'bexicohy mmi. 22Mi'da y ja'i p'ya, gui nhyjpabi ra hi ngue ja y 'uini p' bi zo y hmud. Guehya y ja'i bi 'yde hanja ra hya ya. P nu'a te y 'bfi i ja n'na pa ngu n'na pa, hndy 'bfi ni ma y mmi y ja'i. Dija ndummi honi ha di mmmmti. Ya hin tema nhotho bi 'yrpabi na ra hya bi 'yde. 23 P mi'da y ja'i,gui nhyjpa ra hoga hi p' bi zo y hmud. Mi z mi 'yhra hya, bi diny mmi hanja ra hya. Bi 'yrpabi ra nho na ra hya bi 'yde. P 'b'i'da y ja'i ngue mathoguitho bi 'yrpabi ra nho ra hya bi 'yde.

Bi nhycra hya ngue bi nuans'ui ra trigo r hmud y paxi.24Ra Jess bi hyoni te gui hyjpabi n'na ra hya bi xihy ja'i. Bi 'ymbi:Nuua ja ra ximhi di manda Oja, ja nnpe ngue r huahi ua Oja bi thuhra hoga hmud. 25 P mi n'aha

gtho y ja'i, nu'a r nsiui ra mmhui bi yrb ja ra nuatrigo ngue ra xui. Bi dupr mihyuui ra trigo. Bi ma p'ya. 26Mi nte y trigo p'ya, ya ts'ats'i ngue di nja y trigo. Ja bi nqui p' ndana gue'a ra paxithop'ya. 27Mi nu y hmiqui ra mmhui te ja ra huahi, bi ma b xihra hmu. Bi 'ymbi: Ague gr Hmu, nu'mma tuhm ni huahi, xanho ra hmud d tuhm. Hanja ngue n'youi y paxi ra trigo ya'm? bi 'ymbi.28Ra hmu p'ya bi 'ymby hmiqui yaui: Gue'a ma nsig'be bi du' y paxi gu mmammi ya. Y hmiqui p'ya bi 'ymbra hmu: Ua gu nne ga ma xat'he y paxi n'youi ra trigo? bi 'ymbi. 29P ra hmu bi 'yna:Hin'na. Ogui xath y paxi n'youi ra trigo, porque nu'm g xath y paxi, 'nhra trigo da c'ts'i. 30Dami hymhmaui hma 'dap' di nte asta gue'm bi thts'i. Ga xic y mfi ngue da gacy paxi, da 'yty tut'i, dat'udi. Nu'a ra trigo p'ya, da 'bsp ja ra njtrigo'a.

Bi nhyjpa ra hya n'na zi hmud ra mostasa.31Mahmbi hyoni te gui hyjpa y hya xihy ja'i ra Jess. Bi 'ymbi:Ma ga xn'nah ha di njap' di nxandy ja'i da zo r 'y Oja ya. N'na ra n'yoh bi dup' ja r huahi

n'na zihmud ra mostasa. 32Majuani ngue man'na zitch na ra hmud na ngue gtho mi'da y hmud i ja.P nu'm bi nte, man'na tate ra dat'o ngue gtho mi'da y c'ani i ja. Nup' ja y 'yt'o, ja rb y 'bafi yts'ints'.

Bi nhyjpa ra hya ra hojni p ra levadura ngue d ixqui.33Mahmbi hyonna Jess te gui hyjpa mi'da y hya bi xihy ja'i. Bi 'ymbi:Nu'a di nxandy ja'i da zo r 'y Oja b 'bmahts'i, gui nhyjpabi tengutho ra xi 'm bi japi hyu t'ni

ra hojni n'na ra xisu, asta gue'm di ixqui g ra jni.34Nguya y hya bi manna Jess ngue honi te gui hyjpa y hya xihy ja'i. Nu'm i ya, zant'a honi te gui

hyjpa y hya xnnba y ja'i. 35Nguna bi 'yt'e, porque mi jatho ngue di nja ya y hya bi mann pngahyaOja ngue bi 'yna: Ga honi te gd hyjpa y hya ga xihy ja'i. Ga xic y ja'i y hya hingui fadi hanja astague'm mamb nhohra ximhi, bi 'yna.

Bi manna Jess te ga mbnya y hya bi hyqui ngue y paxi bi nuas'ui ra trigo.36Mi juadi bi n'yhmi y ja'i ra Jess, bi 'yt'ambo r ngu p'ya. Bi guaty xdi, bi 'ymbi:Dami xicje te ga mbnya y hya g hyqui ngue y mihyuui ra trigo bi thup' ja ra huahi.37Ra Jess bi 'ymby xdi:Nu'a bi duhra hoga hmud, gue'a ra N'yoh b 'ymahts'i'a. 38Nu ra huahi, ga mbni ngue guecua ja

ra ximhi'a. A nu ra hoga hmud, ga mbni ngue gue' y ja'i o r 'y Oja. A nu'a r mihyuui ra trigo, gambni ngue gue' y ja'i o r 'y ra zithu'. 39A nu'a r nsiui ra mmhui bi dupr mihyuui ra trigo p' jar huahi, gue'a ra zithu'a. A nu'm bi thxy trigo, ga mbni ngue gue'm bi gua'a nximhi 'm. A nu' ymfi da hyxy trigo, gue' y anx'. 40A nu'a r mihyuui ra trigo da ma mapti ngue da t'udi, ga mbni ngue gue'a ra ndate di nja 'm bi gua'a nximhi'a. 41 Porque ra N'yoh b 'ymahts'i da mnhy anx p'ha 'bhy ja'i ya o r 'y. Da ziqui gtho y ja'i nuya xa japi ngue tra ts'oqui mi'da y mmic'iui, da ziquigtho' xants'o te ga 'yo. 42Nuya y ts'oc'i, da hyrb ja ra orno di danz. Ja di nzomp' y ja'i 'n dadiguxty ts'i ngue ra ndate da z. 43 P nuya y ja'i xa 'yt'e te di manda Oja, di m'mp' ha di manda yPap, dadi yoxni tengutho gui yotra hyadi. Di nja ni gu ngue gui 'yhm ya y hya d mmang.

Ra Jess bi hycra hya ngue ra mnyu nt'gui p' ja ra hi.44 Nuya y ja'i honi ha di zo r 'y Oja b 'b mahts'i, guehya tengutho n'na ra ja'i bi dini ha nt'gui

xandngu ra mnyu ya. Mi z mi dini ha o ra mnyu, ma hmbi go'mi, di johya ngue'a te bi dini. Da m teg pspya ngue da dnna hi ha o ra mnyu bi dini. Ya dr mmti ra hi p'ya.

Ra Mateo 13:45 16 Ra Mateo 14:15Ra Jess bi hycra hya ngue ra perla.

45 Nuya y ja'i honi ha di zo r 'y Oja b 'b mahts'i, guehya tengutho n'na ra ph i 'yo ngue honyperla, tate mandngu dr muui. 46Nu'm bi dinna perla mandngu dr muui, da m te g pts'i, da dnnaperla bi dini.

Ra Jess bi hyjpa ra hya y hua bi th ra xit'a.47Nuna Oja b 'bmahts'i, nuya y ja'i 'bcua ja ra ximhi di manda, tengutho y hua bi th ra xit'a 'm

bi ma y mahua p' ja ra jathe. 'Dama 'dan'yo y hua b th. 48 Nu'm b yuhra xit'a y mahua, da jcanenthe p'ya, da mi ngue da huanhni. Y hoga hua i pts'i, p y hua hingui ho i i. 49Di njarbtho'a te rahya di nja 'm bi gua'a nximhi ya. Da ma y anx ngue da sicy ts'oc'i p' ha di 'bhy ja'i xanho te ga'yo. 50Y ts'oc'i da hyrb ja ra orno di danz. Ja di nzomp' 'n ja di guxp y ts'i ngue ra ndate di s.

Bi nhycra hya ngue ra nyogui xdi conna 'da'yo xdi.51 Bi 'yny ja'i ra Jess, bi 'ymbi:Ua tini xanho ni mmih ya y hya d mang ya, uague hin'na? bi 'ymbi.Y ja'i p'ya bi 'yna:Ah, gr Hmu, tinma mmighe hanja ra hya gu mmanya bi 'ymbi.52Ra Jess mahmbi 'ymby ja'i:Nu ra xnnbate ngue ra ley, nu'm da gohi ngue ma xdi, ma'da'yo di xdi ha di zo r 'y Oja, ya

man'na xangu y hya da badi. Da gohi tengutho n'na ra n'yoh xangu te psp ja r ngu, jap' y cosa nguey nyogui, ximmi jap' y cosa ngue ma'da'yo.

Nu' y mmnguh ra Jess hingui c'i te t'e.53Ra Jess hntho bi juadi bi xihy ja'i ya y hya bi hyqui, bi ma p'ya. 54Mi zmp' Nazaret ja ra hnini

b nte. Bi map' ja ra nija ngue b xnnba ra hya y ja'i. Nuya y ja'i bi 'yde hanja ra hya bi ma, g di'ytho, di n'ymbi:

Hague go ga mba'a te ra hya pahna? Hague ga nz ty milagro? 55 Conque guehna r ts'nt' rayaxi na. Nuna r mam p'ya, gue'a ra Maya. Y n'yoh p'ya, gue'a ra Jacobo, 'nhra Jos, 'nhra Simu,'nhra Judas. 56Y nju p'ya, g 'dadua ra hnini d 'bhm. Xina, hap go b ha'a te ra hya xnnbate na?di n'ymby ja'i.

57 Janangue y ja'i mbi ngue to bi z man'yoh na ra Jess. Hingui rpatho masu y ja'i te xifi. P raJess bi 'ymby ja'i:

Gtho y pngahya Oja n'nanni ni 'yh, g hnu mansu. P nu' y mmnguh y pngahya, hingui nnu mansu. Ni xinga gue' to 'bp' ja r ngu ra pngahya di nnu mansu.

58Ya himbi 'yt'e xangu y milagro p' ja ra hnini p'ya, porque ymmnguh hingui c'itho ya y hyabi ma.

14Ra Herodes mbi ngue nuna ra Jess, gue'a ra Xuua mi tra nxixya.

1Nu' y pa', nup' ja ra hi Galilea mi ndast'abi ra Herodes. Ra Herodes mi 'yde te mmany ja'i nguexangu y milagro tra Jess. 2Ra Herodes bi 'ymby ja'i ja y 'bfi p' ha 'bi:

Nug d na ngue xpi bnnate'a ra Xuua mi tra nxixya. Janangue s ty milagro bi 'yna.Ja mmangua ha bi nja ya ngue bi du ra Xuua mi tra nxixya.

3Nu'm y pa bi thogui, ra Herodes bi manda bi mbntra Xuua, bi dut'i cony cadena bi got'a fdi. Bi pingue nuna ra Xuua ya xi xihra Herodes ngue hingui ho di m'mhmi r 'bpo Herodas nuna mar xisu'a rn'yoh Lipe. 4Nuna ra Xuua xi 'ymbra Herodes: Hin'y ra nt'di gu m'mhmi ni 'bpo, xi 'ymbi.

5Ra Herodes mi sihna ra hya na, bi ne xta hyo ra Xuua, p himbi z porque ra Herodes bi zu y ja'i. I padi ngue gtho y ja'i i mma ngue r pngahya Oja na ra Xuua. 6 Pmi zhr pa bi nsnnigo ra Herodes. Nunar t'ixu ra Herodas bi yrb 'bhy ja'i xi ptra Herodes ngue snnigo, bi mhra hni p'ya. Ra Herodes diho te tra hmute. 7 Ra Herodes bi 'ymbra hmute: Nu'm tema cosa gui 'yqui, nug ga 'da'i, bi 'ymbi.8 Ra hmute p'ya bi ma b nn mam te 'b'a da 'ydi. Mi xihr mam te da 'yp' ya, bi ma ra hmute, bi'ymbra Herodes: Dami 'dacr ya ra Xuua nuna mi 'ytra nxixya, d o ra mohi, bi 'ymbi.

9Mambi dutr mmi ra dast'abi 'm mi 'y'a te sifi. P ya xi xihra hmute ngue di unni te da 'ypi. Y ja'i 'bp'mi 'bi, g xi 'yde te xi ma. Bi manda p'ya ngue bi t'unna hmute'a te di. 10Bi 'yt'i to b hjpa rya ra Xuua p' ja ra fdi p'ya. 11 B jt'a n'na ra mohi, bi t'unna hmute. Ra hmute p'ya, bi dpr mam.

12Mi bahy xdi ra Xuua ngue bi du, bi ma b ha ra nima ngue bi 'ygui. M'mfa p'ya, nu'a te bi nja, bi ma b xihra Jess.

Ra Jess bi 'yt'e ngue bi nsihm ct'a mahuahi ma'yoh.13Nuna ra Jess mi z mi badi ngue ya bi du ra Xuua, bi 'yo ra barco i ma n'nanni hap hinjo'o y ja'i. P

y ja'i bi badi hap i ma, mandngu dy ja'i bi dnni ni ntra nenthe. Nup' ja y hnini thogui, ja nxpmi'da y ja'i ngue tt'i. 14Mi zhra barco b o ra Jess, bi bni. P ya mandngu dy ja'i 'bp'. Ra Jess bihucy ja'i p'ya, bi 'ythe y drquhi bi zispabi y ja'i. 15Nu'm ya ni ma di nde p'ya, nu' y xdi raJess bi guarb 'bi, bi 'ymbi:

Ya bi nde, 'nnuua d 'bhm ra dapo ua. Dami 'yhy ja'i n'namhma da map' b ja y hnini, da dnsra hm da zi bi 'ymbi.

Ra Mateo 14:16 17 Ra Mateo 15:12

16 Bi 'ymby xdi ra Jess:Hingui ja ngue da ma y ja'i da ti te da zi. Dami unhn ra hm da zi y ja'i bi 'ymbi.17Nu' y xdi p'ya bi 'ymbi:P hndi ct'a y thuhm d haghe, 'n yoho y hua.18Ra Jess bi 'ymby xdi:B 'dacj ua y thuhm cony hua bi 'ymbi.19Bi 'bpy ja'i p'ya ngue bi mip' ja ra 'batha. Bi hyan' ct'a y thuhm 'n' yoho y hua. Bi hyanma

hts'i p'ya, bi ja mammadi Oja. Bi xny thuhm p'ya, bi uny xdi ngue di 'darpabi y ja'i. Daguehyhua bi dat'i. 20 Bi nsihm xanho y ja'i, g bi nniya. Mi juate ra ts'ihm y ja'i p'ya, nu' y xdi ra Jessbi pti 'd'mayo canasta y thuhm bi bongui. 21Nu' y ja'i bi nsihm'a ra ora'a, ct'a mahuahi ma'yohbi nsihm. Himma ct'i ra gnda y xisu 'nhy basi.

Ra Jess ni 'yo maxts'e ra dehe.22Mnte hy ja'i ra Jess, bi xihy xdi ngue di m'mt'o da 'yo ra barco di ma man'na nguadi ra zabi.

23Hntho bi juadi bi 'yhy ja'i ra Jess, bi map' b ja ra nyuni b mat'Oja. Mi dhra nde, bi 'bs p' jara nyuni ra Jess. 24 P ra barco ya bi 'yo made ra zabi. Nup' ja ra zabi, bi nangra ndate ndahi ngue dicosra barco. Asta pa maya y fnthe. 25Mi z'i hyu xudi p'ya, nuna ra Jess bi map' b 'bhy xdi ni 'yomaxts'e ra dehe. 26Nu'm ni ma da zmp' 'bhy xdi, mi hyandi ngue mmap' ni 'yo maxts'e ra dehe.Bi zu p'ya. Nu'a ga nzu p'ya, bi 'yna:

B cua ra ndahi.27 P ra Jess bi zofo 'bexque'a, bi 'ymbi:Go guec, 'yogu suhbi 'ymbi.28Ra Bdu p'ya bi 'ymbra Jess:A nu'm ngue gue'e gr Hmu, dami 'yt'e ngue da z ga n'yog maxts'e ra dehe. Ga sng p' gar

h.29Ra Jess bi 'ymbi:Gue b 'yo 'mbi 'ymbi.Ra Bdu p'ya bi gap' ja ra barco, ni 'yo maxts'e ra dehe ngue da zmp' b hra Jess. 30 P nu'a ga

'yo ra ndahi, i tnhni, bi nsu p'ya. 'Bexpi mdi bi y'a mbonthe. Xgue r mafi bi 'ymbra Jess:Ague gr Hmu, dami jxcagui.31 'Bexpi macr 'y ra Jess, bi gts'i. Bi 'ymbi:Ague n'y, hanja ngue gu yobni? Gue zits'tho gu c'igui.32Hntho bi yt'ambo ra barco ra Jess, 'bexpi nsya ra ndahi. 33Nuyami o ra barco p'ya bi ndantyhmu

p' 'bhra Jess, bi 'ymbi:Majuani ngue gue'e r Ts'nt''i Oja.

Nup' ja ra hi Genesaret bi 'ythe y drquhi ra Jess.34Mi zn'a nenthe ja ra hi Genesaret. 35Mi bahy ja'i 'b'a ra xqui'a ngue ya 'bp' ra Jess, ndap' bi

z, bi n'yonnbas ra hya y ja'i ngue b h. Di nxifi ngue da zixy drquhi p' 'bhra Jess. 36 Y ja'i bi'ypra mate ra Jess ngue squerangue r nyani r he da drpabi y drquhi, 'bexque'a s ha hmbi.

15Ja 'da y costumbre xa nzns y ja'i hingui nnu manho ra Jess.

1 Nuya y fariseo 'nhy xnnbate ngue ra ley ngue y mmngu Jerusaln bi guarb 'bhra Jess nguerpa ra nt'nni. Bi 'ymbi:

2Hanja ni xdi ngue fstho ra hya bi zogah y ndiua? Porque hingui pecra ts'oqui ja y 'y, ngue di nx'y hante di nsihm.

3Mi dahra Jess, xquet'a bi 'yrpa ra nt'nni ya yaui, bi 'ymbi:Da gue'ah, xiya y hya di manda Oja, hanja ngue gu fsthoh, ngue nuya y hya xc snsh, gue'a

gadi ja ndummi gu th'a? 4 Porque Oja bi xihy ja'i, bi 'ymbi: Dami su ni pap, dami su ni mam.Mahmbi 'ymbi: Nu ra ja'i da zann pap, ogue da zann mam, i ja ngue di njapra castigo 'n da tho, bi'ymby ja'i Oja. 5P ya xc xnnbah y ja'i ngue ra ja'i da z da 'ymbra pap ogue r mam: Nug pap,nug mam, ya hinda z ga 'da'i te gu siui ya. Porque nu te g d pts'i, guehna Oja dadi unni. 6 Nu'mnguna ra hya bi manna ja'i p'ya, ya hin gadi japh ngue di jammansu r pap ogue r mam ra ja'i. Ja di nqui p'ya ngue nuya y hya di manda Oja, gu mhm ngue hinte di muui. Porque nuya y costumbre xanzny ndiua, guehya gu mhm ngue ja ts'ditho gui 'yth ya. 7Ni xirb gu na ngue gu c'ih Oja.Go gu th na te ra hya bi 'yotra pngahya Isaas ngue Oja bi 'yna: 8 Nuya y ja'i 'bcua, nu'm bi nya,xgue na majuani ngue nnu mansugui. P himma juani ngue y mmi ga ndannegui. 9Ya hinte ni bnthongue thannegui y ja'i. Nu te gma hya xnnbate, xangu y hya xa nzns ngue mbi di manda Oja, bi'yn'Oja.

Nu te si ra ja'i hinga gue'a di ts'onnba r n'yomfni ra ja'i'a.10Ra Jess bi zonhy ja'i, bi 'ymbi:Dami 'yhm xanho ya y hya ga mmang ya. Dami 'yt'ammih. 11 Nu ra ja'i tra ts'oqui, hinga

gue'a te si ra ja'i ga 'ytra ts'oqui. Nu'a ga 'ytra ts'oqui ra ja'i, gue'a ra ts'omhya pnn ne ra ja'i'a.12Y xdi ra Jess bi guarb 'bi, bi 'ymbi:

Ra Mateo 15:13 18 Ra Mateo 16:3Ua gu padi ngue mbcu y fariseo 'm mi 'yhna ra hya gu xifi? bi 'ymbi.13Ra Jess ntho 'm mi dadi:Nu'a ma Papg b 'bmahts'i, nu' y ja'i hingui o r 'y, da zijp ha 'bhy ja'i. 14Dami hygui, o s

gu suh. Nuya guehya y xd xnnbabi ra hya mi'da y mminxdui ya. Nu'm bi nthui ra ots'i, nup'da zo ra xnnbate, ja da zop' y xdi.

15Ra Bdu bi 'ymbra Jess:Dami xicje te ga mbnya y hya g hyqui ngue te si ra ja'i.16Ra Jess bi 'ymbi:Ua xquet'a hingui tinni mmih hanja ya y hya d mmang? 17 Ua hingu pahm ngue nu te gma

cosa si ra ja'i, mbo r mmi ra ja'i ni ma, p pigui te si ra ja'i? 18 P nu ra hya pnn ne ra ja'i, mbo rn'yomfni ra ja'i n 'yhra hya. Nu'm xants'o ra hya bi manna ja'i, guehna ra ts'oqui na. 19 Porque mbo rn'yomfni ra ja'i bi mihra ts'o n'yomfni, ra nthote, ra n'yots'om'mi, ra mf, ra fhni, ra ts'ate. G mbo rn'yomfni ra ja'i n 'yhra ts'omhya. 20Nuna ra hya naya, guehna ra ts'oqui ty ja'i na. P nu'm hingui x'y ra ja'i 'm bi nsihm, hinga gue'a ra ts'oqui'a.

Nu'a n'na ra xisu ngue hingra judo bi 'ypra mate ra Jess ngue da mts'i.21Mi bmp' mi 'bhra Jess, i map' ja n'na ra hi ja ra hnini Tiro conna hnini Sidn. 22 Nup' ja ra

hnini bi znna Jess, mi 'bp' n'na ra xisu hingra judo, mar mmngu p' ja ra hi Canan. Bi ma ra xisup'ya, n mafi, bi 'ymbi:

Ague gr Hmu, r mbom'mto'i ra David, dami hugagui. Numa t'ixu d si, n'youi ra ts'onthi. P mmi di ni, dami 'ythets'bi 'ymbi.

23 P ra Jess hingui thatho. Y xdi p'ya bi 'ymbra Jess:Dami 'yrpabi nts'di'a te xi'i, porque ra nxunanyatho ngue nurcah.24Ra Jess bi 'ymbra xisu:Nug b pngagui Oja ngue hndy judo ga fts'i. Porque y judo ntho y d'yo ya xa n'uni, ngue

hinjongui fdi.25 P ra xisu bi guarb 'bhra Jess ngue bi ndantyhmu, bi 'ymbi:Ague gr Hmu, dami fxquits'.26Ra Jess bi 'ymbra xisu yaui:P nu'm ngue 'bet'o go ga fxa'i, 'n hingr judo, ya stho 'm da thannba ra hm y basi, ngue y

fo'yo di t'unni.27Ra xisu p'ya bi 'ymbi:Ah, gr Hmu, gue'a gu mma. P y fo'yo, gue' y xmhm tp' ja ra mxa sihm y hmu si'.28Ra Jess bi 'ymbra xisu yaui:Ague gr xisu, gu c'igui xandnho ngue da z di nja'a te gu mma. Janangue di nja ya.Nu'a r t'ixu ra xisu mi n'youi ra ts'onthi p'ya, 'bexque'a bi z.

Ra Jess bi 'ythe xangu y drquhi.29Mi thohra Jess, i mpa man'na nguadi ra zabi Galilea. Nup' ja ra nyuni bi zni, bi mi. 30Xandngu y

ja'i bi zmp' 'bi. Bi zispa y drquhi xa nnunts'i, y xd, y gone, y do'y, y dogua, xangu mi'da ydrquhi bi ts'ispabi ra Jess ngue bi 'ythe. 31Mi nu y ja'i te tra Jess ngue bi z bi 'ythe y drquhi, di'ydy ja'i. Y gone bi z bi nya, bi z y do'y, bi z y dogua. Bi nz y d y xd. Mi nja'a p'ya, gthoy ja'i bi 'yspabi Oja nuna thanne y judo.

Ra Jess bi 'uin'i goho mahuahi ma'yoh.32 Bi zonhy xdi ra Jess, bi 'ymbi:Dadi huc y ja'i 'bcua, porque ya r hyu pa 'daua d 'yoh ya. D pa'a njuani ngue ya hin'y te da zi

y ja'i. Nug hind nne ga t'i ngue da ma y ngu 'n hindi sihm, porque da gennb ja ra 'yu.33Nu' y xdi bi 'ymbi:P hap go ga hannbah te da zi ya y ja'i 'bcua? Porque xandngu. A nuua d 'bhm, ra dapo ua.34 Bi 'yny xdi ra Jess, bi 'ymbi:Hangu y thuhm gu hah 'm?Nu' y xdi p'ya bi 'ymbi:Hndi yoto y thuhm ja ua, 'n zi yoho y hua.35 Bi manda ra Jess ngue bi mihy ja'i. 36 Bi hyan' yoto y thuhm p'ya cony hua. Bi ja mammadi

Oja ngue ya di nsihm y ja'i. Bi xny thuhm p'ya, bi uny xdi ngue di 'darpa y ja'i da zi. 37-38Nu' yja'i bi nsihm, goho mahuahi ma'yoh. A nu y xisu 'nhy basi hingui ctra gnda'. P g bi nniya. Mi juate ra ts'ihm y ja'i, nu' y xdi ra Jess bi pti yoto canasta y thuhm bi bongui. 39M'mfa p'ya, raJess bi 'yhy ja'i. Bi ma p'ya, bi 'yo ra barco, bi zmp' ja ra hi ni hu ngue Magdala.

16Y fariseo bi xihra Jess ngue nne da nup' da 'yt'a n'na ra milagro.

1Ngu i zhra Jess, nuya y fariseo cony saduceo bi ma b smhya ra Jess. Di 'bpi ngue da 'yt'a n'nara milagro nu mahts'i, para ngue di nqui ngue r m'mnhni Oja na ra Jess. 2Ra Jess bi 'ymbi:

Nu'm ngue ra nde, gu mhm: Xta nho ra tiempo ya, porque ja y zgui. 3Nu'm xudi p'ya, gumhm 'm: Nuya hindi ho ra pa ya, porque ra nduhmi ra c'ammahts'i ngue ja ra gui, gu mhm. Gu

Ra Mateo 16:4 19 Ra Mateo 16:28na ngue gu pahm xanho te ga mbn'a te b ja maya. P nuya gu na ngue hingu pahm te ga mbnyate gma hya gu nnuh y pa d 'bhm ya. 4 Y ja'i 'bhya, y ts'oc'i ngue hingui pa Oja. 'Bet'o nne danu y milagro, ja da 'yc'igui. P hin tema man'na ma milagro di nja ya, hinda hnt'a te bi thohra Jonsda npa hmya y ja'i ya.

Bi zop' y ja'i p'ya, bi m