is ve sosyal guvenlik hukukunda idari suc ve cezalar the managerial fines in the work and the social...

8/3/2019 Is Ve Sosyal Guvenlik Hukukunda Idari Suc Ve Cezalar the Managerial Fines in the Work and the Social Security Law

1/187

T.C.

GAZ NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

ZEL HUKUK ANABLM DALI

VE

SOSYAL GVENLK HUKUKU BLM DALI

VE SOSYAL GVENLK HUKUKUNDA DAR SU VE CEZALAR

YKSEK LSANS TEZ

HazrlayanSelmi YILMAZ

Tez DanmanProf. Dr. Emine Tuncay KAPLAN

Ankara 2008


2/187


3/187

i

NSZ

inin Korunmas lkesinin rn olarak 4857 sayl Kanunu,2822 Sayl Toplu Szlemesi Grev Ve Lokavt Kanunu, 2821 Sayl

Sendikalar Kanunu, 854 Sayl Deniz Kanunu 5953 Sayl Basn

Kanunu 4447 saylsizlik Sigortas Kanunu ve 506 sayl Sosyal Sigortalar

Kanunu ile iinin haklarn korumak amacyla idari ceza hkmlerine yer

verilmitir. Bu almada baml alanlar asndan inceleme yaplm, bu

balamda sadece Kanunu ve Sosyal Sigortalar Kanununda ngrlen

idari cezalar inceleme konusu yap

lm

t

r.

zellikle Kanununun idari ceza hkmleri blmnde idari para

cezas ngrlen fiiller incelendiinde, bu kanunun byk blmnn ihlali

halinde idari yaptrm altna alnd bu durumda yaplacak almada i

hukukunun btn kapsayc bir ekilde incelemenin faydal olduu

dnlerek tez almasnn konusu olarak ve Sosyal Gvenlik

Hukukunda dari Su ve Cezalar tercih edilmitir.

Bu almann ilk blmde ncelikle idari ceza kavram, idarenin

ceza verme yetkisi, idari ceza hukukunun temeline ilikin aratrma

yaplmtr. Bu balamda hem dare Hukuku hem de Ceza Hukuku kaynaklar

aratrlp incelenmi ve aklanmaya almtr.

Tez konusu gerei, para cezalarna, idari para cezas hkmlerini

genel kurallar koymak suretiyle kabahate dntren ve 01.06.2005

tarihinde yrrle giren 5326 sayl Kabahatler Kanunu incelendikten sonra,

sonraki blmlerde, 4857 Sayl Kanununda dzenlenen idari ceza

hkmlerine ilikin genel aklamalar, yaplmaya allmtr.

III. blmde ise Kanununda dzenlenen idari ceza hkmlerinin

ayr ayr incelenmesine geilmi, idari ceza hkmleri kapsamndaki

Hukuku kavramlar Kanunu ve her konuya ilikin ynetmelik hkmleri de

incelenerek aklanmaya alm, ihlal edilen hkme ilikin ngrlen idari


4/187

ii

para cezas miktarlar yeniden deerleme oranna gre artrlm 2007 yl

deerlerine gre belirtilmitir.

IV. Blmde Sosyal Sigortalar Kanununda dzenlenen idari para

cezalar ile birlikte Sosyal Sigortalar Kanunu kavramlar aklandktan sonra

ngrlen idari para cezalarnn miktarlar belirtilmitir.

V. Blmde ise, Kanunu ve Sosyal Sigortalar Kanunundan

dolay verilen idari para cezalarna kar hangi yarg yoluna

bavurulabileceine ilikin aklamalara yer verilmitir.


5/187

iii

NDEKLER

NSZ ...iNDEKLER ................................................................................................ iiiKISALTMALAR ............................................................................................. viiGR ............................................................................................................. 1

I. BLM

CEZA, YAPTIRIM VE DAR CEZA KAVRAMLARI,ZELLKLER VE CEZA YAPTIRIMLARINDAN FARKLILII

I. Genel Olarak............................................................................................... 3II.Yaptrm, Ceza ve dari Ceza Kavramlar ................................................... 5III.dari Cezalarn Nitelii ve Amalar .......................................................... 11

A. dari Cezalarn Nitelii ........................................................................ 11B. dari Cezalarn Kayna ve Amalar .................................................. 13C. dari Cezalarn zellikleri ................................................................... 16

IV. dari Cezalara Hkim Olan lkeler ........................................................... 16A. Kanunilik lkesi ................................................................................... 16B. ahsilik lkesi...................................................................................... 21C. Kusurlkesi ........................................................................................ 24D. Yarg Yolunun Ak Olmaslkesi....................................................... 26

E. Tek fiile Tek Ceza (Ne Bis n dem) ilkesi........................................... 27V. DAR YAPTIRIMLARIN CEZA YAPTIRIMLARINDAN FARKLILII........ 29A. Yaptrm Tr Bakmndan Farklar ..................................................... 29B. Cezay Uygulamaya Yetkili Organ ve Usul Asndan Farklar............ 32C. Sonular Asndan Farklar............................................................... 36D. Hukuki Nitelik Asndan Farklar ........................................................ 37

II. BLM

DAR CEZALARIN TR OLARAK DAR PARA CEZALARI VEETLER

I. PARA CEZALARININ TANIMI... 39II. PARA CEZALARININ ETLER ........................................................... 40A. Ceza miktarnn deiebilirliine gre para cezalar ................................ 40

1. Maktu Para Cezalar................................................................... 402. ki Had Arasnda Belirlenen Para Cezalar ................................. 403. Nisbi para cezalar...................................................................... 41

B. Cezay Uygulayan Makama Gre Para Cezalar ..................................... 421. Adli Para Cezalar....................................................................... 422. dari Para Cezalar...................................................................... 42

a. dari Para Ceza Kavram

............................................................ 42b. dari Para Cezasnn Hukuki Nitelii............................................ 43


6/187

iv

III. BLM

4857 SAYILI KANUNUNA GRE DAR PARA CEZALARI

I. DAR PARA CEZASI YKMLS ........................................................ 45A. veren ............................................................................................... 47B. veren Vekili...................................................................................... 49

II. DAR PARA CEZASI DENMESN GEREKTREN DURUMLAR.......... 50A. yerini Bildirme Ykmllne Aykrlk........................................... 50B. Genel Hkmlere Aykrlk.................................................................. 53

1. Eit Davranma lkesine Aykr Davranmak.................................. 532. Geici likisi lkelerine Aykr Davranmak............................... 553. ar zerine alma lkelerine Aykr Davranmak................... 564. alma Belgesi Vermemek ....................................................... 57

C. Toplu i karma le lgili Hkmlere Aykrlk ................................. 58D. zrl ve Eski Hkml altrmamak............................................. 60E. cretle lgili Hkmlere Aykrlk......................................................... 62

1.creti Kasten dememek............................................................ 622. Asgari cretin Altnda cret demek......................................... 643. cret Hesap Pusulas Vermemek............................................... 654. iye Usulsz cret Kesme Cezas Vermek.............................. 65

5. Fazla al

malara likin Hkmlere Ayk

r

l

k............................. 666. Hesap Pusulasn Vermemek ..................................................... 68F. Yllk cretli zin Hkmlerine Aykrlk ............................................... 69

1. Yllk cretli zni Blmek.............................................................. 742. zin cretini dememek .............................................................. 743. Yllk cretli zni Kullandrmamak ................................................ 75

G. in Dzenlenmesine likin Hkmlere Aykrlk................................ 761. Haftalk ve Gnlk alma Srelerine Uymamak...................... 762. Telafi almas Hkmlerine Aykrlk ....................................... 783. Ksa alma ve Ksa alma Hkmlerine Aykr Davranmak. 804. Ara Dinlenmelerini Uygulamamak .............................................. 82

5. Gece altrma Hkmlerine Uymamak.................................... 836. altrma Yana Uymamak...................................................... 847. Yer Altndaki lerde Kadnlar ve 18 Yan Doldurmam

Erkekleri altrmak................................................................ 868. Gebe veya Doum Yapm Kadnlarzin Vermemek ................ 889. i zlk Dosyalarn Dzenlememek ....................................... 89

H. Sal ve Gvenlii le lgili Hkmlere Aykrlk........................... 891. Kanun, Tzk ve Ynetmeliklerdeki iyi Koruma ve Gzetme

Borcuna likin Hkmlere Uymamak .......................................... 952. Kurma zni Ve letme Belgesi Almadan Biryeri Amak.......... 983. Faaliyeti Durdurulan veya Kapatlan yerlerini Amak............... 99

a. i Durdurma Nedenleri ....................................................... 100b. yerinin Kapatlmas ........................................................... 102


7/187

v

c. Kapatlan yerinin Yeniden Almas .................................. 1034. Sal ve Gvenlii Kurullarna likin Hkmlere Aykr

Davranmak ................................................................................ 1045. yeri Hekimi altrmamak ..................................................... 1056. Teknik Eleman Grevlendirme Ykmllne Aykr Davranmak1087. Ar ve Tehlikeli lerde 16 Yandan Kkleri altrmak..... 1088. Ar ve Tehlikeli lerde alan ilere Rapor Alamamak ...... 1109. Gebe ve Emzikli Kadnlar Hakkndaki Ynetmelik Hkmlerine

Uymamak................................................................................... 111I. i Bulma Hkmlerine Aykrlk ....................................................... 113. Hayatnn Denetim ve Teftii le lgili Hkmlere Aykrlk.............. 116

1. yerinin Teftiine likin Hkmlere Aykrlk .............................. 1212. Mfettilerinin Grevlerini Yapmasna Engel Olmak................ 122

III. DAR PARA CEZALARININ UYGULANMASI VE ZAMANAIMI ......... 123A. Kabahatler Kanununun Genel Hkmleri le Kanunu Arasndaki liki .. 123B. dari Para Cezalarnn Uygulanmas ve Zamanam ....................... 124

1. dari Para Cezalarnn Miktar ve Yeniden Deerleme.............. 1242. dari Para Cezalarn Uygulamaya Yetkili Makam..................... 1253. dari Para Cezalarn Uygulama Metodu................................... 1264. dari Para cezalarnn Tahsili ve Gecikme Zamm .................... 1265. dari Para Cezalarnda Zamanam ......................................... 128

a. Genel Olarak Zamanam ..................................................... 128b. Zamanam Sreleri.............................................................. 128

aa. Soruturma Zamanam Sresi....................................... 128bb. Yerine Getirme Zamanam Sreleri ............................... 129

c. Zamanamnn Balamas ve Sonular................................ 129

IV. BLM

SOSYAL SGORTALAR KANUNU'NA GRE DAR PARACEZALARI

I. DAR PARA CEZASI YKMLS ...................................................... 130A. veren ............................................................................................. 131B. veren vekili .................................................................................... 132

II. DAR PARA CEZASINI GEREKTREN DURUMLAR............................ 133A. yeri Bildirgesini Kuruma Vermemek............................................... 134

1. 506 Sayl Kanuna Gre yeri Kavram................................... 1342. yerinin Sosyal Sigortalar Kurumuna Bildirilmesi.................... 134a. Bildirimin ekli ve Sresi ......................................................... 135

B. e Giri Bildirgesini Vermemek ....................................................... 137C. Pirim Belgelerini Vermemek............................................................. 140

1. Aylk Sigorta Primleri Bildirgesi................................................. 140

2. Drt Aylk Sigorta Primleri Bordrosu......................................... 1413. Aylk Sosyal Gvenlik Destek Primleri Bordrosu ...................... 141


8/187

vi

D. Aylk Pirim ve Hizmet Belgelerini nternet Kanalyla Gndermemek 142E. yeri Kaytlarnbraz Etmemek ...................................................... 143

1.Kayt ve Defter Tutma Ykmll.......................................... 1432. Kayt ve Belge braz Zorunluluu.............................................. 145

F. Sigortallara Ait Listeyi yerine Asmamak........................................ 147G. Sigortalnn Salk lemlerine likin Ykmllkleri Yerine

Getirmemek..................................................................................... 148III. DAR PARA CEZALARININ UYGULANMASI VE ZAMANAIMI ......... 149

A. dari Para Cezalarnn Uygulanmas................................................. 1491. dari Para Cezalarnn Miktar ................................................... 1492. dari Para Cezalarn Vermeye Yetkili Makam.......................... 1513. dari Para Cezalarn Uygulama Usul ..................................... 1514. dari Para Cezasnn Tahsili...................................................... 152

B. dari Para Cezalarnda Zamanam................................................. 1521. Zamanam Sreleri ................................................................ 153

a. Tahakkuk Zamanam .......................................................... 153b.Yerine Getirme Zamanam Sreleri...................................... 154

2. Zamanamnn Balamas ve Sonular .................................. 154

V. BLM

KANUNU VE SOSYAL SGORTALAR KANUNU'NDA DZENLENENDAR PARA CEZALARINA KARI YARGI YOLU (TRAZ)

I. YARGI YOLUNA BAVURMA HAKKI .................................................... 155II. YETKL VE GREVL MAHKEME........................................................ 156

A. Yetkili Mahkeme............................................................................... 156B.Grevli Mahkeme .............................................................................. 157

III. TRAZ ARTLARI SRES VE YARGILAMA USUL......................... 162A. tiraz artlar..................................................................................... 162B. tiraz Sresi ...................................................................................... 163C. Yarglama Usul............................................................................... 164

IV. PTAL DAVASINA KARI KANUN YOLLARI ....................................... 164SONU...................................................................................................... 166

KAYNAKA ..173ZET ......................................................................................................... 168ABSTRACT................................................................................................ 171


9/187

vii

KISALTMALAR

AATUHK : Amme Alacaklarnn Tahsil Usul Hakknda Kanun

Age : Ad geen eser

AHS. : Avrupa nsan Haklar Szlemesi

AY. : Anayasa

AYM : Anayasa Mahkemesi

BK. : Borlar Kanunu

C : Cilt

C.D : Ceza Dairesi

C.M.K. : Ceza Muhakemesi Kanunu

D.D : Dantay Dairesi

Der : Dergi

E : Esas

HUMK :Hukuk Usul Muhakemeleri Kanunu

.B.K : tihad Birletirme Karar

..H.F : stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi

K. : Kanunu

TT : Tefti Tz

M : Madde

K : Karar

Kab. K : Kabahatler Kanunu

KTK. : Karayollar Trafik Kanunu

R.G. : Resmi Gazete


10/187

viii

RTK : Radyo Televizyon st Kurulu

SPK. : Sermaye Piyasas Kurulu

SSK. : Sosyal Sigortalar Kanunu

TCK : Trk Ceza Kanunu

S : Say

Sh : Sayfa

s. k : Sayl Kanun

SPK : Sermaye Piyasas Kurulu

S.S : Sosyal Sigortalar

T : Tarih

T. L : Trk Liras

U.M : Uyumazlk Mahkemesi

v. b : Ve benzeri

v.d : Ve devam

Yar : Yargtay

Y.K.D. : Yargtay Kararlar Dergisi

Y.T.L : Yeni Trk Liras

Yn : Ynetmelik


11/187

1

GR

1982 Anayasasnn 2. maddesiyle Trkiye Cumhuriyetinin sosyal

bir devlet olduu, yine Anayasann alma hakk ve devi baln tayan

49. maddesinin 1. fkrasnda alma, herkesin hakk ve devidir.

denildikten sonra ayn maddenin 3.10.2001 tarih ve 4709/19 maddesiyle

deiik 2. fkrasnda da Devlet, alanlarn hayat seviyesini ykseltmek,

alma hayatn gelitirmek iin alanlar ve isizleri korumak, almay

desteklemek, isizlii nlemeye elverili ekonomik bir ortam yaratmak ve

alma barn salamak iin gerekli tedbirleri alr. Hkmn kabul etmitir.

Bilindii zere, lkemizde serbest piyasa ekonomisi

uygulamaktadr. Bu rejimin gerei olarak zel teebbsn iletme - iyeri

kurmas serbesttir, baka bir deyile izne tabi deildir. Kurulan iletmenin

iyerinin amac erevesinde, faaliyette bulunup kar elde edebilmesi iin, i

gcne ihtiya duyulmaktadr. Bu ihtiya da iiler araclyla

giderilmektedir. Szleme serbestsi erevesinde iyeri sahibi (iveren)

istedii kiilerle szleme yapabilmektedir. Szleme, genellikle i

szlemesi olarak ortaya kacaktr. sizlik orannn ykseklii de gz

nne alndnda, bir tarafta igc bulma konusunda sknts olmayan

iveren; dier tarafta ise, kendisinin ve ailesinin geimini bu hukuki szleme

karl grecei iten temin eden ekonomik olarak dier tarafa (iverene),

baml olan ii bulunmaktadr. te szlemenin bu zelliinin bir gerei

olarak, devletin; sosyal devlet anlayn gerekletirebilmesi alma

barn salamas iin, iiyi koruyucu tedbirleri almas gerekmektedir.

inin korunmas amacna ynelik tedbirler, i szlemesinin bir

zel hukuk szlemesi olmasndan tr, kanunun emredici hkm koymak

suretiyle alnabilir. Ancak emredici hkmlere ramen iilerin, gerek

ekonomik haklarnn gerekse salnn ihlalini nlemek mmkn olmayabilir.


12/187

2

te bu durumda Hukukunun kamusal yn ortaya kmaktadr.1 Bu amac

gerekletirmek iin Hukuku mevzuatnda iinin teminat altna alnan bir

ksm haklarnn ihlalini nleme bakmndan idari cezalar ngrmtr.

1 Hukukunun kamusal ynne ilikin tartmalar iin bkz., Hamdi Mollamahmutolu, Hukuku, Ankara 2004, s., 5 v.d


13/187

3

I. BLM

CEZA, YAPTIRIM VE DAR CEZA KAVRAMLARI, ZELLKLER

VE CEZA YAPTIRIMLARINDAN FARKLILII

I. Genel Olarak

Bireylerin toplum halinde yaamas kanlmaz bir zorunluluktur.

Toplum olarak yaamak ise belirli bir dzeni ve bu dzenin kurallarna

uyulmasn gerekli klar. Toplumda dzeni salamada etkili olduu dnlen

hukuki olmayan dier kurallar, ou zaman hemen sonu douracak etkili

yaptrmlar iermez. Bu kurallar, yalnzca belirli kiiler asndan ynlendirici

olduklarndan tm bireyleri balayc ve hemen etki douracak hukuk

kurallarnn varl, toplum yaamnn devam iin son derece nemlidir.

nsanln douundan beri sosyal sorumluluunu yerine getirmeyen insanlar

hep mevcut olagelmitir. nsanlarn topluluk halinde yaamalarnn bir gerei

olan toplumsal grevlerini yerine getirmeleri beklenmektedir. Ykmllklerini

yerine getirmeyenler ise, zorlayc kurallarla karlamaktadrlar. Bu zorlayc

kurallarn banda yaptrmlar gelmektedir.

Toplumsal dzeni bozan davranlar en bilinen ekliyle su olarak

adlandrlmaktadr. Bu almada, kavramlarn aklanmasnda karmaaya

yol amamak iin ceza kanunlaryla dzenlenen suu ifade ederken adli

su, bu su nedeniyle uygulanan yaptrm ise adli ceza kavramlarkullanlmtr. Su saylan davranlarn nlenebilmesi amacyla ok eitli

yollara bavurulmaktadr. Bozulan toplumsal dzenin hemen ve en hzl

ekilde salanabilmesi iin adli ceza yerine idari cezalar verilmesi yoluna

gidilmektedir. Bu yola iten sebepler ise, mahkemelerin i yknn fazla

olmasndan dolay cezann uygulanmasnda zaman kaybna urand ve

cezalandrmadaki caydrclk amacnn gereklemedii ileri srlmektedir.2

2 Selami Fatih Mahmutolu, Kabahatleri Su Olmaktan karma Eilimi ve DzeneAykrlklar Hukukunda Yaptrm Rejimi, stanbul 1995, s. 13


14/187

4

Hafif nitelikteki sularn ve kabahatlerin bir ksm, ceza kanunlarndan

kartlmasn ve dolaysyla adli su olmaktan karma yoluna gidilmi;

tmyle su olmaktan karlamayacak fiilleri ilikin ceza verme yetkisi, yarg

organ dnda yrtme organna yetki tannarak daha hzl ve mali cezalarla

zmn gerekli klmtr. Bir bakma nitelii itibaryla baz adli sular

ynnden yargnn i yk, yaplan yasal dzenlemeler ile idareye

devredilmitir.3

amz eitli adlarla anlmtr. Ancak gnmzde her alanda

(bilginin ak, teknolojik gelimeler, ulam vs.) hayat son derece

hzlanmtr, ayrntlara girmemekle beraber amz hz a olarak

adlandrabiliriz. Her alanda hayatn hzlanmas kurallarn ihlalini de

hzlandrmtr. Bozulan toplumsal dzenin yeniden salanmas iin yaptrm

uygulanmasnn da hzlanmasn gerektirmitir. Buna paralel olarak hzl bir

yaptrm ekli olarak idari cezalar ngrlmee balanmtr. Gnmz Trk

hukukunda idari ceza yaptrmlarnn gittike yaygnlat gzlenmektedir.

4857 sayl Kanunu (m. 98 v.d.) 3621 S. Ky Kanunu (m.5) 4054 saylRekabetin Korunmas Hakknda Kanunu, 5490 sayl Nfus Hizmetleri

Kanunu ve daha birok kanunda idari cezalar ieren hkmlerin bulunmas,

lkedeki hemen herkesi ilgilendiren bir yaygnlkta bavurulmasna neden

olmaktadr.

Gnmzde idari cezalar, gn getike artan bir nem

kazanmaktadr. Basnn promosyon uygulamalarn kontrol altna almak iin

byk meblalara varan yaptrmlarn zmler arasnda dnlmesi; belirli

srelerle televizyon yaynn durdurulmas ve belirli yerlerde sigara iilmesinin

yasaklanmas gibi yaptrmlar son zamanlarda, idari cezalarn daha sk

gndeme gelmelerine neden olmaktadr

Gnmzde idari yaptrmlar, bata dare Hukuku olmak zere,

Anayasa Hukuku, Ceza Hukuku, Mali Hukuk, Mukayeseli Hukuk ve Avrupa

3 Ali Karaglmez, Gn Para Cezas Sistemi ve Adli Para Cezalar, Ankara 2005, s. 27


15/187

5

nsan Haklar Hukukunda temelini bulmaktadr. Avrupa Konseyi Bakanlar

Komitesinin idari yaptrmlar hakkndaki tavsiye kararnda da belirtildii zere,

devlet idaresinin bymesi ve belirli eylemlerin su olmaktan karlmas

ynndeki eilim, idari otoritelere belirli yaptrmlar konusunda tasarrufta

bulunabilme yetkisinin tannmas sonucunu dourmutur. Benzer grler

Viyana 14 nc Uluslararas Ceza Kongresi Kararlarnn giri blmnde de

ifade edilmitir. Ayrca, yasama organlar ve hukuk biliminin idari

yaptrmlarda istenmeyen artn engellenmesi ile bu alann snrlarnn ve

ilkelerinin belirlenmesi ynnde almalar yapmas gerektiine dikkat

ekilmitir.4

II. YAPTIRIM, CEZA VE DAR CEZA KAVRAMLARI

nsanln ortaya kmasndan bu yana insanlarn birbirine ihtiya

duymasndan tr toplu yaam domutur. Toplu halde yaamann gerei

ve birlikte yaamn devam iin belirli bir disiplinin olmas zorunluluk tekil

etmektedir. Bu disiplinin salanmas iin ise snrlayc kurallar

ngrlmtr. Konulan bu kurallarn etkinliini salamak iin ise zorlayc

tedbirlere bavurmak gerekmitir ve bylece yaptrmlar ortaya kmtr.

Yaptrmlarn iki yn vardr. Birinci olarak, disiplini bozucu insan fiilleri tesbit

edilir. Bu fiil, kuraln niteliine gre icrai davranla gerekletirilebilecei gibi,

ihmali davranla da gerekletirilebilir. kincisi ise, yaptrmn neden ibaret

olduu belirtilir.5 Yaptrmlar, gnmz hukukunda, bal olduu hukuk

sistemine gre eitli ekillerde ortaya kmtr. ada hukuk sistemlerinde

yaptrmlar hukuki ve cezai yaptrmlar olmak zere ikiye ayrlmaktadr.

Mesela, yaptrmlar Ceza Hukukunda hapis cezas veya adli para cezas

eklinde, Medeni Hukukta yaptrmlar tazminat vb. yaptrmlardan

olumaktadr. Yukarda deinildii zere gittike yaygnlaan yeni bir karma

4 Ycel Ourlu, dari Yaptrmlar Karsnda Yasal Korunma, dari Ceza Hukuku ve dari

Cezalara Kar Bavuru Yollar, Ankara 2001, s.175 Sulhi Dnmezer, Sahir Erman , Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku Genel Ksm, C.I,stanbul 1985, s.1


16/187

6

hukuk dzeni olarak dari Ceza hukukunda ve Hukukunda ise idari ceza

olarak varlk gstermektedir.

Ceza ise, topluma kar yaplan zararl bir fiilin karl olarak ve

toplum adna uygulanan toplum dzenini ihlal eden kiiye kar uygulanan bir

yaptrmdr. Ceza kavram u ekilde tanmlanmtr: sorumlu bir kimse

tarafndan, mspet veya menfi bir hareketle meydana getirilen ceza tehdidi

tayan, bir kanunda tanmlanm tarife uygun ve hukuka aykr bir fiildir.6

nceden belirlenen hukuk kurallara uyulmamas sonucunda, idaridzenin ve kamu dzeninin ileyii bozulur.7 Bozulan bu dzenin yeniden

kurulmas amacyla, idari dzeni bozucu davranlara, darece yaptrm

uygulanabilmektedir. Ceza Hukuku anlamnda adli su olarak kabul

edilmeyen ancak kamu dzenini bozucu bir ksm davranlara verilen

cezalarn adlandrlmas ve tanmnda bir ittifak olumam bizim idari ceza

olarak kabul ettiimiz bu yaptrmlar, eitli adlar altnda ve eitli ekillerde

tanmlanmtr. dari yaptrmlar kanunlarn aka yetki verdii ve

yasaklamad durumlarda, araya yarg karar girmeden, idarenin dorudan

doruya, bir ilemi ile ve dare Hukukuna zg usullerle vermi olduu

cezalardr.8 eklinde tanmlanm, bir baka yazar, idari su ve cezann

hkim yetersizliinden dolay idari su ve ceza olarak ayrldn esasndan

hareketle, bunlarn da su olduunu sadece usul asndan farkllk olduu

gerekesiyle su terimini 9 , baka bir yazar ise, darenin, kanuna bal olarak

ve tek tarafl iradeyle belirledii paraya idari para cezas, bu yetkinin nasl

kullanlacan, sosyal dzeni bozucu davranlarn neler olduunu ve

bunlara ne gibi yaptrmlarn uygulanabileceini gsteren hukuk daln ise

dari Ceza Hukuku olarak tanmlam10, idari su yerine dzen aykrlklar,

6 Dnmezer - Erman , a.g.e., s. 2977 Feyyaz Glckl, dari Ceza Hukuku ve Anlam, S.B.F Dergisi c. 18, Haziran 1963,

s.1178 l Han zay, dari Yaptrmlar, stanbul 1985 s.359 Nurullah Kunter, Muhakeme Hukuku Dal Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, 8. bask

st. 1986, s. 3510 Sheyl Donay, Trk Hukukunda Para Cezalarnda Gelimeler, TCKnn 50. ylstanbul1977, s. 269


17/187

7

idari ceza yerine ise idari para cezas yerine ise para yaptrm terimleri de

kullanlmaktadr11. Ceza yaptrm armna neden olan bu kavram yerine

idari yaptrm kavramn tercih eden yazarlar12 ve idari cezalar sosyal

ceza13 olarak, Hukukundan kaynaklanan alma hayatn dzenleyen

kurallara aykrlk oluturan ihlallerden hareketle, alma Ceza Hukuku14,

alma dzeni aleyhine sular15 olarak adlandran yazarlar da mevcuttur.

dari suu bu tanmdan yola karak u ekilde tanmlayabiliriz:

Kanunen ykmllk altnda bulunan kimse tarafndan, iradi olarak yapmak

ya da yapmamak sonucu meydana getirilen, nleme ve ykmll garanti

etme amac ile birlikte idari ceza tehdidi tayan ve idari bir ilemle

uygulanan, kanunla tarif edilen tipe uygun hukuka aykr fiildir.

Ceza Hukukundan ayr birdari Ceza Hukukunun olup olmad bu

gne dein tartlmtr. Byle ayr bir hukuk dalnn olup olmamas bir yana,

Ceza Hukuku yaptrmlarna belirli zellikleri ile benzeyen, belirli zellikleri ile

de kendine zg olan, bunun yannda karar ve uygulanmalarnda idarenin

etkin olduu farkl bir yaptrmlar grubunun var olduu aktr. Yukarda da

deinildii zere; idari ceza hukukunu kimi yazarlar ceza hukuku

kavramlaryla tanmlam kimi yazarlar ise, idare hukuku kavramlaryla

tanmlamlardr.

dari cezalarn yaygnlamasyla uygulama da yava yava

oturmaya balamakta bu hukuk dal da geliim gstermekle birlikte, henz

ayr bir hukuk dal olduunun farkna varlmad grlmektedir. Uyumazlk

Mahkemesinin Kabahatler Kanununun yrrl girmesinden sonra, idare

11 Kayhan el, Sheyl Donay, Karlatrmal ve Uygulamal Ceza Hukuku Genel KsmI, stanbul 1995 s. 130

12 zay, a.g.e., s.36; Ourlu, a.g.e., s.1713 alma yaamn dzenleyen kurallara aykr hareket halinde uygulanacak ceza

yaptrmlarn inceleyen hukuk dalna sosyal ceza hukuku denir eklinde tanmlamtr.Sarper Szek, Hukukunun genel esaslar, Ankara 1998, s.152

14

Duygun Yarsuvat, alma Ceza Hukuku, stanbul 1978 s.1015 Hasan Bykl, Sosyal Ceza Hukuku ve alma Dzeni Aleyhine sular, iletmelerde ive Sosyal Gvenlik Hukuku, nsan Gc Ynetici, stabul 1985, C .VI., s.19


18/187

8

cezalarn itiraz yarg yolunu zen kararnn16 satr aralarnda bu konuda

tereddt olduu gzlenmektedir. Yksek Mahkeme, yapaca incelemenin

hangi hukuk alanna dhil olduu konusundaki deerlendirmesinde idari

cezalarn hukuk uyumazl erevesinde kabul etmitir. Bunun temel

sebebi, hukuk sistemimizin ve adli tekilatlanmann genel olarak hukuk ve

ceza olmak zere ikiye ayrlmasndan kaynaklanmaktadr. dari ceza

hukuku hukuk sistemine yeni dhil olmasna ramen yarg yolu sisteminin ikili

bir ayrma tabi olmasndan ve idari cezalar bakmndan zel bir yarg yolunun

ngrlmemesinden kaynaklanmaktadr. Nitekim sz edilen kararda

uyumazlk hukuk uyumazl olarak kabul edilmitir. Ancak idari cezalara

kar itiraz mercii olarak Sulh Ceza Mahkemeleri olduuna hkmedilmitir.

Oysa adli yargda hukuk uyumazlklarn grld mahkemeler, hukuk

(asliye, sulh, i, ticaret vs.) mahkemeleridir.

Ceza hukuku kavramlarndan yola karak tanmlayan yazarlara

gre idari ceza hukuku;dari Ceza Hukuku ya da dier adlandrmayla Cezai

dare Hukuku, idari faaliyetlerin icabnda meyyide zoruyla yrtlmesinisalayan, idare tarafndan izhar edilen iradelere riayetsizlik hlinde ceza

olarak meyyide tatbikini konu alan hukuk daldr17. Dier bir tanma gre;

dari Ceza Hukuku, idareye ait yetkilerin nasl kullanlacan, sosyal dzeni

bozucu davranlarn neler olduunu ve bunlar nleyici ne gibi ceza ve

tedbirlerin uygulanabileceini gsteren bir bilim daldr18.

Ceza hukuku kavramlarndan ziyade idare hukuku kavramlarna

dayanan bir baka tanma gre ise, Toplumsal dzeni korumak ve bu

amala dzeni bozucu davranlar nlemek iin devletlerin idarelerine

verdikleri yetkilerin nasl kullanlacan, sosyal dzeni bozucu davranlarn

16

U.M. 21.11.2005 T.,2005/76 E., 2005/102 K. (Eriim) www.adalet.org, 12 Mays 200617 Glckl, a.g.e., s.11818 el, Donay, a.g.e., s.31


19/187

9

neler olduunu ve bunlara ne gibi yaptrmlarn uygulanabileceini gsteren

bir hukuk dal olarak tanmlanmtr.19

Dzene Aykrlklar Hukuku'nu da20 ieren bu kavram, kriminal

ierik tamayan ve dolaysyla ceza tehdidi iermeyen, ancak bununla

beraber idari ihlal eylemi eklinde ortaya kan hukuk ihlalleri ve karlnda

uygulanabilen yaptrmlar konu edinen hukuk dal olarak tanmlanmaktadr.

Ancak kavramn idari yaptrm sisteminin tmn kapsaycekilde olmad

anlalmaktadr. Tanmdan Dzene Aykrlklar Hukukunun temel yaptrmnn

para yaptrm olduu, dier idari yaptrmlarn ise Dzene Aykrlklar

Hukukuna dhil edilemeyecei anlalmaktadr. Dzene Aykrlklar Hukuku,

dare Hukukundan ok, Ceza Hukukuna yakn ve oradan beslenen, kabahat

olmaktan karlan belirli eylemleri konu edinen ve Alman Hukuk sisteminde

yeni bir dal olarak gelime eilimi gsteren bir alan ifade etmektedir.21

Adli ceza yaptrmlaryla, idari ceza yaptrmlar arasnda, gerek

ortaya klar, gerek usul ve uygulayclar ve gerekse sonular asndan

nemli farklar vardr. Bu farklar zerinde daha sonra durulacaktr.

Gerekletirilen fiilin oluumu, zor kullanlarak failin cezalandrlmas ve

cebren icra edilmesi hususlar dikkate alndnda dari Ceza Hukukunun

ceza hukukunun bir paras olduu sonucuna varabiliriz. Ancak cezalandrma

makam ve uygulanan usuller dikkate alndnda ise, dare Hukukunun bir

paras olduu. Bu noktadan hareketle dari Ceza Hukukunun karma bir

hukuk sistemi olduu ortaya kmaktadr.

Farkl adlarla adlandrlmalarna karn darenin kendine zg bir

yaptrmlar sistemi olduu ortadadr. dari Ceza Hukuku, Cezai dare Hukuku

ve Dzene Aykrlklar Hukuku gibi farkl adlarla ifade edilmek istenen,

darece saptanan belirli fiil ve davranlar ile darece uygulanan

yaptrmlardan ibarettir.

19

el, Donay, a.g.e., s.11820 Mahmutolu, a.g.e., s.10121 Aktaran, Ourlu, a.g.e., s. 26


20/187

10

dari su denildiinde Ceza Kanunlarna idari dzeni korumak

zere konulan ve karlnda ceza yaptrmlarna hkmedilen su grubu akla

gelmektedir. Burada kavram konusunda, baz yazarlar idari su yerine idari

dzene aykr eylem ve davran ya da daha ksa ve tercme olmayan bir

tamlamayla idari ihlal kavramlar kullanlabileceini ileri srm ve buna

dayanak olarak da, 765 sayl T.C.K. 526 salahiyettar mercilerin emirlerine

itaatsizlik, 539543. maddelerinde ruhsatsz temaa yerleri ve sair umuma

mahsus yerleri amak, 552554 maddelerinde bina yklmas ve

tamiratlarda ihmal, 558559 uncu maddelerde teberi atma, 571575 inci

maddelerinde dzenlenen sarholuk hakkndaki dzenlemelerle

rneklenebilecek idari sular da idari dzeni korumay amalamaktadr.

Ancak bunlarn karlnda idari yaptrm deil, ceza yaptrmna

hkmedilmektedir.22 eklinde gstermitir. Ancak yazarn bu dncesi,

rnek olarak vermi olduu kabahat trnden sularn bazlar, 5326 sayl

Kabahatler Kanununda23 dzenlenmi ve ceza olarak da dari para cezas

ngrlmtr. Mesela ad geen kanunun emre aykr davran balkl 32.

maddesi aynen yledir: Yetkili makamlar tarafndan adli ilemler nedeniyle

ya da kamu gvenlii veya genel saln korunmas amacyla, hukuka

uygun olarak verilen emre aykr hareket eden 100 YTL idari para cezas

verilir. Yani idari dzeni bozan ancak nceleri adli su olarak addedilen fiiller

artk idari sua dntrlmtr. Bundan tr bu dncenin hukuki temeli

kalmamtr.

Yukar

daki grler

nda dari Ceza Hukuku iin karma birhukuk daldr denilebilir. Nitekim idari cezalara ilikin Dantay kararlar

incelendiinde, Dantayn kararlarnda Ceza Hukuku kavramlarna

bavurduu aadaki karardan anlalmaktadr. 24

22 Ourlu, dari, Genel Bir Bak ve dari Yaptrm-Ceza Yaptrm Ayrm, (Eriim)http://www.jura.uni-sb.de/turkish/e-ktphane.html (Makale) 23 Mays 2005

23 R.G., T.31.03.2005, S.2577224

u halde ncelikle zmlenmesi gereken, eylem tarihinden sonra yrrle giren biryasal dzenlemeye dayal olarak idari para cezas verilip verilemeyeceidir. Trk CezaKanunu'nun 2. maddesinde ifadesini bulan "su ve cezalarn kanunilii" ilkesinde gre,


21/187

11

III. dari Cezalarn Nitelii ve Amalar

A. dari Cezalarn Nitelii

dare, kamu ihtiyalarn karlama, kamu dzeni ve gvenliini

salama, kamu saln koruma gibi geni bir faaliyet ve tasarruf alanna

sahiptir. Bu fonksiyonlarn yerine getirirken bir yarg kararna gerek

olmakszn kararlarn re'sen icra edebilme gcn elinde tutar. darenin

ilemleri, crai nitelik tadklarndan, hukuki sonularn dourmalar iin

ilgililerin rza ve kabullerinin varl aranmaz.25 crai bir ilemin kanunda

belirtilen bir yaptrm varsa, bu yaptrm dorudan idare tarafndan uygulanr.

Re'sen icra yetkisi, nleyici tedbir alma yetkisi ve idari kararlarn

icras iin zora bavurmann nihai amac, idari cezann baland

ykmlln, zorla riayet ettirme yoluyla yerine getirilmesini salama

amacn gder. Bir baka ifadeyle, ceza uygulanarak idari faaliyetin

yrtlmesi amalanmaktadr.

Ksaca, dari emir ve yasa bozan bir fiil26 olarak tanmlanan idari

ihlalin ortaya kmasyla idari dzen bozulmaktadr. Mesela 4857 sayl

Kanunun 3.maddesi, Kanunun kapsamna giren nitelikte bir i yeri kuran

kiinin kanun ngrd dier hususlarla birlikte bir ay iinde bildirme

kanunun aka su saymad bir fiilden dolay ceza vermek mmkn olmad gibi,crm ve kabahatin ilendii zamann kanunu ile sonradan karlan kanunun hkmleribirbirinden farkl ise, failin lehine olan kanunun uygulanmas esastr. Davacnn, ilendii

tarih itibariyle su nitelii tayan eylemlerine ar para veya hapis cezas ngrlen yasaldzenleme, 4487 sayl kanunla yrrlkten kaldrlarak, eylem su olmaktankarlmam, sadece bu sua karlk verilecek cezann nitelii ve bu cezay verecekmakam belirtilmemitir, dier yandan, hukukta genel olarak kanunlar yrrle girdiitarihten sonra gelecei ynelik olarak uygulanma alan bulan metinlerdir.Dava konusu ileme neden olarak gsterilen davac eylemleri, 4487 sayl kanununyrrlk tarihi olan 18.12.1999 tarihinden nce ilenmi olmakla birlikte, 4487 saylkanun ile anlan eylemler nedeniyle daval sermaye Piyasas Kurulu'na idari para cezasuygulanma yetkisi verildiinden, bu tarihten itibaren gelecee ynelik olarak idari paracezas uygulanma olana bulunmaktadr. Bu durumda, davacnn su olan ve mevcutbelgelerle sabit olan eylemi nedeniyle davaya konu kararn alnd tarihte yrrlkte olanyasal dzenleme gereince adna para cezas verilmesinde hukuka ve mevzuata aykrlkolmad sonucuna varlmtr.D. 10. Daire T 23.10.2002. ve 2001/2834E., 2002/4024K.,

(Eriim) www.adalet.gov.tr., 11 Ocak 200525 Metin Gnday, dare Hukuku, Ankara 2002,s.11226 Glckl, a.g.e., s.121


22/187

12

zorunluluu getirmitir. Kanunun amac alan i yerlerini kayt altna almak

ve iilerin sosyal gvenlik haklarn korunmasn salamaktr. Eer iveren

bu ykmlln sresi iinde yerine getirmezse idari dzeni ihlal etmi

olacaktr. Dier taraftan, idari ilemlerin idari cezalarla glendirilmesi gerei

aktr. Uygulanacak idari ceza, caydrc bir etki doururken ayn zamanda

ilemin sonularn kabul ettirici zorlayc bir zellik de gsterir. Aksi halde,

yaptrmla desteklenmeyen idari ilem ou kez uygulanmama ve ciddiye

alnmama riskleriyle karlaabilir.

dari cezann tanmnda dikkate alnan en nemli kriterin cezaya

hkmeden makamn olduu grlmektedir. Bir hukuk normunda belirtilen

idari ihlali ileyen kimse hakkndaki yaptrma idare tarafndan karar verilmesi

ve uygulanmas imkn tannmtr. Bu yaptrmlar, src ehliyetinin geri

alnmas, para cezas, yurt dna kma, snr d edilme, msadere ve el

koyma gibi yaptrmlar grubu idari yaptrmlar olarak belirtilmitir. Ancak,

bunun idari ceza kavramn tek bana aklamaya yeterli olmayabilecei de

isabetli olarak ileri srlmtr.27

5271 sayl Ceza Muhakemeleri Kanunundurumann dzen ve disiplini balkl 203. madde maddesine gre hkimin

duruma dzenini salamak amacyla duruma dzenini bozan kiiyi

duruma salonunun dna karabileceini ve drt gne kadar disiplin

hapsine hkmedebilecei dzenlenmitir. Bu hkme paralel bir hkm

HUMKta da mevcuttur. HUMK. madde 150 hkmne gre, mahkeme

disiplinini bozan kiiye yarglamann idari dzenini salanmas amacyla

hakim taraf

ndan disiplini salamak iin, d

ar

karma ve hapis cezas

ylacezalandrabilecei ngrlmtr. Burada kanunun amac disiplini salamak

olduundan verilen ceza idari ceza niteliindedir. Ayrca Ceza Muhakemeleri

Kanunun 109 ve devam maddelerinde, mahkeme tarafndan adli kontrol ad

altnda yine idari ceza niteliinde bir cezaya hkmedebilmektedir. O halde

cezaya hkmeden makama bakarak verilen bir cezann idari ceza olarak

adlandrmak her zaman isabetli olmayabilir. Buna ramen, Uyumazlk

27 Dnmezer, Erman, a.g.e., s. 337


23/187


24/187

14

cezalandrlmasndaki ama bu davranlarn nlenmesi, bir baka ifadeyle,

su eilimi tayanlar sua ynlenmeden nce caydrmaktr. dari cezalar da

idari dzenin ihlalinden nce hukuk araclyla gzda vererek idari dzeni

koruyucu bir ara olmakta, idari dzenin bozulmasndan sonra ise bastrc,

zorlayc niteliiyle, toplumun korunmas ve ihlalden sorumlu kiinin slahn

da salamaktadr.

te, adli ceza yaptrmlar, toplum dzenini koruma ve salamay

amalarken, idari ceza yaptrmlar ncelikle, kiilere dare karsndaki bor

ve ykmllklerini yerine getirmelerini hatrlatmay ve bylece idari dzeni

salamay hedeflemektedirler. Bu yaptrmlar, cezalandrmak amacn

tamaktan ziyade, idari ihlalin kamu dzenin de yol at eksiklii gidermek

amacndadr.31 Hukukunda ngrlen idari para cezalarnn amac da

ncelikle iveren ve iveren vekiline ykmllklerini gsterip yerine

getirilmesini salamak, eer bu ykmllklere uyulmam ise ortaya kan

eksiklii gidermektir.

Kanunlarda yer alan gerek anlamda adli su olmayan belirli eylem

ve davranlarn, ceza mahkemelerinde yarglanmas, su failleri ile basit

ihlallerin ayn yarg dzeninde ve ayn usule tabi olmalar ve sonu olarak

hak edilenden fazla bir manevi yaptrma uramalar idari yaptrmlara ihtiya

duyulmasnn nedenlerindendir. dari organlara yaptrm uygulama yetkisinin

tannma amac, baz hafif ihlallerin adli su olmaktan karlarak

mahkemelerin ykn azaltmakla birlikte, yaptrmlarn en ksa zamanda

uygulanarak etkinliklerinin artrlmasdr32.

dari cezalar ile adli ceza yaptrmlar arasndaki en nemli farkllk

cezaya hkmeden makamlarn farkl olmasdr. Dier bir fark ise iki kurum

arasndaki ama farklldr. Adli cezalar kefaret, ektirme ve caydrma

amalarna ynelikken, idari adli yaptrmlar kiiye grev ve ykmllklerini

hatrlatmay amalar, ikinci olarak misilleme amacna ynelirler. Bu

31 Ourlu, a.g.e., s. 3732 Sahir Erman, Ticari Ceza Hukuku, I Genel Ksm, stanbul 1992, s.177


25/187

15

hatrlatmann amac, dzeni bozucu davranlarn nlenmesidir. dari cezalar,

idarede grev alanlarn iledikleri sular engellemeyi hedeflemedii gibi,

idarenin tecavzlerden korunmas amacn da tamamaktadr. ncelikle

amalanan, idari faaliyetlerin, yaptrm tehdidiyle gvence altna alnmasdr.

Bir baka ifadeyle, korunan deerin idari olmasndan ok, dzenlemenin

ierdii emir ve yasaklamalarn idari nitelik tamas ve bunun yannda, idari

faaliyetlere ve dzene ilikin olmas idari cezalarn belirleyici bir unsuru

olarak dikkat ekmektedir.

Sz edilen genel ama dnda Anayasa ve zel kanunlar

asndan bir irdeleme yaplacak olursa zel amalarn gdld de grlr.

rnein, Anayasann 135 inci maddesinin 1 inci fkras, kamu kurumu

niteliindeki meslek kurulularnn meslek mensuplarnn birbirleri ve halkla

olan ilikilerinde drstlk ve gveni hkim klmak, meslek disiplini ve

ahlakn korumak ve meslek dzenine aykr davranlar engellemek

amalaryla disiplin cezalarna bavurabileceklerini kabul etmitir. Nitekim

barolar ve meslek odalarnca idari yaptrmlara bavurulmaktadr. 1136 saylAvukatlk Kanunu madde 134 vd. hkmlerine gre kanun ngrd

hallerde avukata disiplin cezas, para cezas gibi cezalar verilebilecei

ngrlmtr.

karlan zel kanunlarn byk bir oran, belirli bir alanda idari

dzeni idari yaptrmlara bavurarak korumaya ve uygulanrlln salamaya

almaktadr. rnein iilerin sosyal gvenliinin salanabilmesi bugnk

sisteme gre, sosyal sigorta primlerinin denmesine baldr. Primlerin

dzenli denmesi verimli ve dzenli sosyal gvenlik asndan gereklidir.

Bunu salamak iin Sosyal Sigortalar Kurumunun idari para yaptrmlarna

bavurabilecei 506 sayl SSK' nun 140 nc maddesiyle kabul edilmitir.

Bu yaptrmlar, ierdikleri tehdit ve zorlamayla dierlerinin

zgrlklerini salamay amalar ve bir taraftan da etkin bir idarenin

gerekletirilmesi amacna hizmet ederler. Grld zere, zel ya da genel


26/187

16

olsun sonu olarak zgrlklerin korunmas ve kamu dzeninin salanmas

amalar ne kmaktadr.

C. dari Cezalarn zellikleri

dari cezalarn zellikleri unlardr; dari cezalar, ahsidir,

cezalandrclk ve nleyicilik zellii tarlar.Hkim kararna dayanmakszn

idarece re'sen uygulanabilirler33 ve yaptrmlar idari makamlar tarafndan

infaz edilirler. idari yaptrm uygulanmasnda usul dier yaptrmlarn

uygulanma usulnden farkldr. Kanunilik ilkesi geerlidir.34 Adli sicile

kaydedilmezler. Tekerrre esas tekil etmezler.35 Baka bir cezaya

evrilmeleri ve tecil edilmeleri mmkn deildir.

Zamanam sreleri, ceza hukukundan farkl olarak Kabahatler

kanunu hkmlerine tabidir.

IV. dari Cezalara Hkim Olan lkeler

A. Kanunilik lkesi

Bireylerin toplum kurallarna tam olarak riayet etmeleri veya

etmedikleri hallerde cezalandrabilmeleri iin, hukuk kurallarnn ak ve

herkes tarafndan anlalr ve bilinir olmas gerekmektedir. Btn hukuk

kurallarnda var olmas gereken kanunilik ilkesinin, adli cezalar bakmndan

daha fazla bir nem arz ettii bilinmektedir. Bu, hukuk devletinin en nemli

temel ilkelerinden birini oluturmaktadr. Bireylerin yasak olan fiilleri ve bu

fiillerin karl olan yaptrmlar bilmesi hukuk devleti olmann gereidir. Bu

ilkenin anlam, kanunsuz su ve ceza olmaz ilkesi olarak ifade edilmektedir.

33 Glckl, a.g.e., s.13634 Yavuz Nazarolu, Genel Olarak dari Para Cezalarnn Para Cezalar indeki Yeri ve

Nitelii Dantay Dergisi, Yl 4, say 14-15, 1974, s.10335 Ancak, idari cezaya ilikin kanun kendi iinde yeralan idari cezalar asndan tekerrre

esas olabilirler. rnein, 2857 sayl evre Kanunun 23.maddesi, 2918 sayl KTKnn36/3 maddesi tekerrrden (tekrardan) dolay cezay artrmay ngrmektedir. Fakat farklkanunlardan dolay verilen idari cezalar bakmndan tekerrrn uygulanmas mmkn

deildir. rnein Kanunundan dolay verilmi olan bir idari ceza evre Kanunundankaynaklanan bir idari ceza bakmndan tekerrre esas kabul edilip cezann artrlmasyoluna gidilemez. Mahmutolu; a.g.e., s.154


27/187

17

Anayasa(m.38), uluslararas metinler(AHS. m.7) ve Ceza Kanununda(m.2/1)

ifadesini bulan syleyile, bir kimsenin iledii zaman yrrlkteki kanunun

su saymad bir fiilden dolay cezalandrlmaz.

Kanunilik ilkesi dari ceza hukukunda da geerlidir. nk bu

hukuk dalnda da devlet erki kullanlarak hrriyeti balayc ceza verilmese de

parasal ve iyeri kapatma ve benzeri yaptrmlar uygulanabilmektedir. Her ne

kadar kanunilik ilkesi aklanrken baz cezalarn ar klfetler getirmesine

dayandrlmaktaysa36 da bir yaptrmn uygulanmasnda cezann miktarna

bakmaya gerek yoktur. Hakkn veya caza miktarnn az ya da ok olmas

hukuk dzeni iin bir farkllk oluturamaz. Burada nem arz eden konu

devlet erkine dayanlarak bir kiinin cezalandrlmasdr. Sorumluluk

ngrlyorsa bireyin yasaklanan fiilden haberdar edilmesi gerekmektedir.

Kanunla, davran gerekletirmekten kanmas iin bireye bir eit ihtarn

yaplmas ve bireyin de yasak olan bu fiilleri ilemekten kanmas iin ona

frsatn tannmas zorunludur.

Kanunilik ilkesi, belirli normlarn yalnzca kanunlarla

dzenlenebilecei anlamn tamaktadr. Cezalarn kanunilii denildiinde,

yasak fiillere ancak kanunlarda belirtilen cezalarn uygulanmas anlamna

gelen ve kiilerin, yasak eylemleri nceden bilmesini amalayan, ada

Kamu Hukukunun ana ilkelerinden biri akala gelmektedir.

Kanunilik ilkesi, Ceza Hukukunda olduu gibi idari cezalar alanna

da egemen bir ilkedir. Dier taraftan, cezalarn kanunilii ilkesi, ceza ieren

kurallarn bir kanunla konulabileceini ngrmektedir. ster dareyi ister ilgili

baka bir alan dzenlesin, Bakanlar Kurulu, dorudan bir yaptrm ngren

bir kural koyamaz. dare Hukukunda bu ilkenin ister kat, isterse gevek bir

ekilde uygulandn kabul edelim, sonuta kanunilik ilkesinin idari cezalar

alannda geerli bir ilke olduu aktr.

36 Mahmutolu, a.g.e., s.105


28/187

18

dari cezann, kii zgrln snrlandrmasa da, birey ve

topluluklarn kii hak ve zgrlkleri dnda kalan zgrlklerini

snrlandrabileceinden bahisle, kanuni dayana olmas gerektii ileri

srlmtr.37 Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin idari yaptrmlara ilikin

91(1) sayl tavsiye kararnda da, ilk ilke olarak, idari yaptrmlar gerektiren

apak bir ekilde belirlenmesi gerektii zerinde durulmutur.38 Esasnda

ceza hukukuna zg kavram olan kanunilik ilkesi, yukarda ayrntl olarak

aklad zere ceza hukukunun bir paras saylan idari ceza hukukunda da

geerlidir. Her ne kadar dzenleyici ilemlerle idari cezalar konulabilirse de

bu dzenleyici ilemin temelini oluturan ve idari ceza ieren hkmlerin

kesin, ak ve belirli olmalar gerekmektedir.39

Kanunilik ilkesinin kabul edilmemesi, lkenin her yannda farkl

idari birimler tarafndan yeni ve birbirinden farkl dzenlemeler yaplmas ve

kiilerin zgrlk alanlarnn yasama deil, yrtme tarafndan daraltlmas

gibi sonular dourur. dari yaptrmlarn keyfi olarak ihdas edilememesi

hukuk devletinin bir gereidir. Keyfilik, hukukta istikrarn ve gveninbozulmas ve sonuta hukuk devletinin amalarna ulalamamasna yol aar.

dari cezalarla kiinin alma zgrlnden, mlkiyet ve eitim hakkna

kadar birok hak ve zgrlk etkilenebilir. Her bir idari ceza, bu hak ve

zgrlklere getirdii snrlandrmalar ancak kanunlara dayanarak

yapabilmektedir. Aksi halde, para yaptrm, el koyma ve msadere ile kiinin

malvarlna, disiplin cezalaryla memurun alma zgrlne ve

rencinin eitim hakk

na Anayasa ve kanunlardan g al

nmadandokunulmu olacaktr. Bu nedenle, idari yaptrmlarda kanunilik ilkesinin Ceza

Hukukundaki kadar kat olmasa da, mutlaka uygulanmas gereken bir

ilkelerin banda gelmektedir.

Bir fiilin, idari ihlal olarak yaptrma tabi tutulmas, ya kanunun ak

tanmlamasyla yada kanunun izdii snrlar iinde idari bir mercie

37

Gnday, a.g.e., s.20238 Ourlu, a.g.e., s.5939 Dnmezer, Erman, a.g.e.,s.16


29/187

19

braklmas ile olmaktadr. Belirlemenin idari bir mercie braklmas, aslnda

bir istisna olmakla beraber, idari yaptrmlar alannda ska bavurulan bir

yoldur. Baz Kanunlarda Bakanlar Kurulu'na, Bakanlklar, yerel ynetimler,

valilikler, kaymakamlklar gibi baz idari mercilere snr izilerek su yaratma

yetkisi verilmitir.40 dari cezalar kapsaml olarak dzenleyen ve btn idari

cezalar bakmndan genel hkmler41 (5326 s.k. m. 5) ieren 5326 sayl

Kabahatler Kanununda da Kanun tarafndan belirlenen ereve

hkmnn ieriinin idarenin genel ve dzenleyici ilemleriyle

doldurulabilecei esasn kabul etmitir. darenin, bu genel ve dzenleyici

ilemleriyle ereve hkmn ieriini doldurma yetkisinin, kanunilik ve

yrtme grevinin kanunlar erevesinde yerine getirilecei ilkelerine aykr

olup olmayaca da tartlmaya muhta konulardan birini oluturmaktadr.

Bunun anlan ilkeler aykrlk oluturmayacan, nk darenin salk ve

trafik gibi bir alanda dzenleme yapmasnn, bata kolluk alan olmak zere

bu ilkeyle dayand belirtilmektedir.42 Kabahatler Kanununun kanunilik

ilkesini dzenleyen 4. maddenin gerekesinde de kanunilik ilkesine ramen

ilgili hkmn kanuna esneklik getirmek amacyla bu dzenlemenin yapld

belirtilmektedir. Bylece idare genel ve dzenleyici ilemleriyle deien

artlara uygun hzl deiiklikler yapabilme imknna sahip olmaktadr.

dari organlara bu tr bir yetkinin verilmesi, yasama yetkisinin devri

olarak kabul edilemeyeceini Anayasa Mahkemesi aadaki kararyla

dzenlemenin Anayasaya dolaysyla kanunilik ilkesine aykrlk

oluturmayaca

na karar vermitir. Anayasa Mahkemesinin karar

;...zamann gereklerine gre sk sk deiik tedbirler alnmasna lzum

grlen hallerde yasama organnn yaps bakmndan yava ilemesi ve

gnlk olaylar izleyerek zamannda gerekli tedbirler almasnn gl

karsnda, kanun koyucunun esasl hkmleri tespit ettikten sonra, ihtisas ve

40 Glckl, a.g.e., s.12141 Ali Karaglmez, Su Olmaktan karma- dari Para Cezalar- Aklamal Kabahatler

Kanunu,Ankara 2005, s.22442 Turan Gne, Trk Pozitif Hukukunda Yrtme Organnn Dzenleyici lemleri,Ankara 1965, s. 128


30/187

20

idare tekniine taalluk eden hususlarn dzenlenmesi iin hkmete yetki

vermesi yasama yetkisini kullanmaktr. Bunu yasama yetkisinin devri saymak

doru olmaz.43 eklindedir. Grld zere Yksek Mahkeme de

gerekesini deien artlara hzl bir ekilde uyum salamaya

dayandrmaktadr. Anayasa Mahkemesi, bir baka kararnda44 ise, ynetim,

yasal belirleme ve dayanak olmadan herhangi bir davrann yaptrm

gerektirdiini takdir edip, kendi yetkisiyle bu konuda kural koyamaz...

Ynetim kendiliinden su ve ceza yaratamaz eklinde karar verirken yasal

belirleme artna dikkat ekmitir.

Genel nitelikteki dzenleyici ilemlerle idari ihlalin yaptrmnn

ihdas edilmesi yada yaptrmn nedeni olan eylem ve davranlarn

saptanmasnda darenin tasarrufu etkili olabilmektedir. 1567 sayl Trk

Parasnn Kymetini Koruma Hakknda kanun (madde 5) ve 1705 sayl

Ticarette Taiin Men'i ve hracatn Murakabesi Hakknda kanun (madde6)

gibi zel kanunlarda Bakanlar Kurulu'na idari ihlalleri saptama yetkisi

verilmitir.

5326 sayl Kabahatler Kanununun 32 inci maddesinde bir genel

yetki kural olarak, yetkili makamlarn kanunda belirlenen amalar salamak

zere verecei emirlere uymayan ve alnan nleme uymayan kii iin belirli

bir yaptrm ngrlmektedir. Bu kanunlarda, ihlalin ihdas deil, kanununun

snrlarn izdii fiil ve davranlarn saptanmasnn dareye braklmas

ngrlmektedir. Esasnda, Kabahatler Kanununun 32 inci maddesi ile l

zel daresi Kanununun 66 nc maddesi gibi benzeri dzenlemelerde, ak

ceza normlar ile idare daha fazla yetki ile donatlmtr. dari yaptrmn

kanunda ngrld hallerde zel hkmn genel hkmden nce

uygulanaca ilkesinden hareketle Kabahatler Kanununun 32.inci madde

deil, zel dzenlemedeki yaptrm uygulanacaktr. Burada bir idari ceza

uygulamasna gidilmesi, kanunda ak dzenlemenin bulunmasna ve

43 Aktaran Ourlu, a.g.e., s.6344 AYM., E.1987/16,.1988/8, R.G., T.23.08.1988, S.19908


31/187

21

kanunun izdii snrlar ierisinde kalnmasna baldr. Kanunilik ilkesinin

doal bir sonucu olarak, kyas yoluyla yeni bir su ihdas edilemeyecei gibi,

idari cezay gerektiren davranlar da kyas yoluyla uygulanamayacaktr.

Dantay, bir kararnda idari yaptrm trlerinden olan disiplin cezasnn kyas

yoluyla uygulanamayacan belirtmektedir.45

lkemizde de dier birok lkede olduu gibi, idari yaptrm

uygulama konusundaki darenin yetkileri ve bu yetkinin kapsam gn getike

genilemektedir. Bu bakmdan idari mercilere ok hzl deien artlara bir an

nce uyum salamak ve bozulan idari dzenin yeniden salanmas amacyla

idareye genel ve dzenleyici ilemlerle geni bir hareket alan verilmitir.

Nitekim yukarda da deinildii zere idari cezalar asndan genel hkmler

ieren 5236 Sayl Kabahatler Kanununun 4. maddesinde kanunilik lkesi

dzenlenmitir. Birinci fkrada, Ceza Hukukundaki suta kanunilik ilkesine

nazaran, kabahatler asndan daha esnek bir sistem kabul edilmitir. Ceza

Hukukunda, idarenin dzenleyici ilemleriyle su ihdas edilemez; ceza

konulamaz; deitirilemez ve kaldrlamazken (5237 S. TCK m.2/2);kabahatler ynnden, hangi fiillerin kabahat oluturduunun, kanunda aka

tanmlanabilecei gibi; kapsam ve artlarn kanunun belirledii ereve

hkm ieriinin, idarenin genel ve dzenleyici ilemleriyle de

doldurulabilecei kabul edilmektedir.46 Buna ramen, kabahat oluturan fiiller

iin ngrlen yaptrmlarn tr, sresi ve miktar, ancak kanunla

belirlenebilir. Bu konuda idarenin dzenleyici ilemleriyle tasarrufta

bulunulamaz.

B. ahsilik lkesi

Cezalarn ahsilii, su ile ceza arasnda bir orann bulunmasn

gerektirir. Su ile cezann orantl olmas ise, ceza yaptrmnn

bireyselletirilmesi ile gerekletirilmektedir. Kanunlarda yasaklanan fiilleri

gerekletiren kim ise yani fail onun cezalandrlmasn ifade eder. Bunun

45

D.1.D., T .25.11.1998,E.1998/335,K1998/357,D.Der..,S.100,s.4046 Zekeriya Ylmaz, Trk Ceza Kanunu ve Kabahatler Kanunu(Tm DeiikliklerleGetirdii Sistem ve yeniliklerle), Ankara 2005, s.370


32/187

22

sonucu olarak da, failin fiilinden dolay onun mensup olduu aile ya da sosyal

grubu paylaanlarn cezalandrlmalarn nlemesi, lm ile cezann dmesi,

bir baka deyile miraslara gememesi ve cezann sulu dndaki kiileri

en az etkileyecek seviyede tutulmas salanmaktadr.

dari ceza hukuku alannda ahsilik ilkesi Ceza Hukukundaki

mutlak anlamyla uygulanmamaktadr ve bu oranda kesin deildir. Ancak ok

az istisnai durumlar dnda sz konusu ilkeye uyulmakla birlikte, idari cezalar

alannda bu ilke kendine has bir kural grnmndedir. rnek olarak idari

yaptrmlardan para yaptrmlar ele alnrsa; para yaptrmlarnn idare

asndan bir kamu alaca olduu aktr. Bu alacak, idari ihlali ileyen

kiinin malvarlndan alnr. Ancak malvarlnn pasifini oluturmamakta ve

ahsi niteliini korumaktadr. Bu durumda para yaptrm, len sulunun

miraslarna gemeyecektir. Aka grlmektedir ki; idari ceza

yaptrmlarnda ahsilik ilkesi geerlidir. Eer bu alacak malvarlndaki bir

pasif olarak dnlseydi, o zaman sradan bir bor gibi miraslara

geecekti.

Dantay'n birok karar da bu dnceyi desteklemektedir;

Yksek Mahkemenin bir karar, naatn maliki olmad anlalan davac

hakknda 6785 sayl kanunun 20 inci maddesi uygulanarak para cezas

tahakkuk ettirilmesinin kanuna uygun olmad eklindedir. Kanuna gre

inaat malikine ynelmesi gereken idari bir yaptrm, malik olmayan bir kiiye

yneltilmi ve ilem sakatlanmtr. Bu nedenle, Yksek Mahkeme ilk derece

mahkeme kararn bozmutur. Bu karar Dantayn; ahsilik ilkesini, aka

benimsediinin ak bir gstergesidir.

Bir dier kararda ise, Para cezas, cezal har alnan ahslar

adna verilmelidir. Hissedarlar adna cezal harc alnan yapnn paydalarnn

biri adna tm para cezas salnamaz denilerek ismen sz edilmese de bu

ilkeye bavurulmutur. Dier bir kararnda ise, Cezalarn ahsilii ilkesine

gre varisler bu para cezasndan sorumlu olmayacandan, l ile mteselsil


33/187

23

sorumlu olacak ekilde adna para cezas salnmasnda mevzuata uyarlk

bulunmad belirtilmitir.47

Hukuk sistemimizde idari cezalar asndan ahsilik ilkesine istisnai

saylabilecek bir dzenleme, 4926 Sayl Kaaklkla Mcadele Kanununun

31. maddesinde yer verilmitir. Sz konusu edilen madde hkm msadere

kararnn usuln dzenlemektedir. Buna gre; ceza davas dm olsa bile

mahkemece msadere karar verilebilecektir. Burada mahkeme tarafndan

l alnacak kstas ise, eyann su konusu olup olmaddr. Yani eya

kaak ise msadere edilecek, kaak deil ise msadere edilmeyecektir.

Msadere konusu eyann kime ait olduunun nemi bulunmamaktadr.

Burada dzen bozucu fiilin nlenmesiyle idari dzenin korunmas

amalandndan nc kiinin elindeki eyann msaderesine

bavurulabilmektedir.

Bir yaptrmn idari ceza olarak nitelendirilebilmesi iin idare ilevi

iinde olmasnn yannda organik kritere de uymas gerektii sonu olarak

sylenebilir. Bunun anlam idari faaliyeti ilgilendirmekle birlikte idarece karar

verilerek uygulanmasdr. Adli cezalar ile bu idari cezalar arasnda her ne

kadar maddi sonu asndan benzerlik bulunsa da, hukuki sonular

asndan farkllklar derindir.

Anlatlan ilkeler karsnda sonu olarak, idari cezalarda kanunilik

ve ahsilik ilkelerinin adli ceza yaptrmlarndan farkl grnmlerde

uyguland, buna karlk tek fiile tek ceza kuralnn ise uygulanmad

grlyor. ahsilik ilkesi, Ceza Hukukundaki kadar kat deilken, kanunilik

ilkesi tam anlamyla hayata geirilmeye allmaktadr. Bu haliyle idari

cezalar, adli ceza yaptrmlarndan ayrlmaktadrlar. Hereyden nce hukuki

nitelik asndan belirlenen bu farkllklarn nedeni idari cezalarn amacndaki

farkllklarda aranmaldr. Bu ekilde belirlenmeye allan ve zellikle

kendilerine balanan ar sonular nedeniyle adli ceza yaptrm ile idari

47 Aktaran Ourlu, a.g.e., s.56


34/187

24

cezalar gn getike birbirinden uzaklaan ve farkllklar belirginleen, bu

nedenle de birbirlerinin yerine kullanlmalarnn nne geilmeye alld

yaptrmlardr.

C. Kusurlkesi

Yukarda ifade edildii zere, dari ceza hukuku karma bir hukuk

daldr ve idari ceza hukukuna hkim ilkelerin aklanmas bakmndan ceza

hukukuna ilikin kavramlara bavurulmas zorunludur. Yukarda belirtildii

zere yarg kararlarnda da olduu gibi idari sua ilikin kavramlar ounlukla

Ceza Hukuku ilkelerine bavurularak aklanmaya allmaktadr. Bu

sebeple bu ilkenin yorumunda da Ceza Hukukuna bakmaa ihtiya vardr.

Modern hukuk sistemlerinde hem adli hem de idari suun nemli

unsurlarndan birini kusur ilkesi oluturmaktr.48 Kusuru bulunmayan bir failin

cezalandrlmas mmkn deildir. Yani kusursuz su ve ceza olmaz.

Ceza Hukukumuzda kusur, temel olarak kast ve taksirden

olumaktadr. Ancak 2005 ylnda yrrle giren 5237 sayl Trk CezaKanunu, kast ve taksire ilaveten olas kast ve bilinli taksiri de kusurluluk hali

olarak ngrmtr.

dari cezaya konu olan fiillerde ise kusur, emir ve yasak

bilinmesine ramen bu emir ve yasaklara itaatsizlii oluturan iradenin dikkat

ve zen eksikliine dayanmaktadr.49 Buradan anlald zere, Ceza

Hukukundan farkl olarak manevi unsur aranmakszn fiilin ilenmesi ile idari

48 765 sayl Trk Ceza Kanununun sistemine gre, failin cezalandrlabilmesi iin, kabahattekil eden fiilin gereklemi olmas yeterli saylmtr. Kabahat trnden bir suunilenmesi asndan failin kasten mi yoksa taksirle mi hareket ettiinin aratrlmasnagerek yoktur (m.45, f.2). Objektif sorumluluk rejiminin benimsendii 19 uncu yzyl cezahukuku anlaynn bir rn olan bu dzenlemenin doru olmadn ifade etmek gerekir.Aslnda bu dzenleme, kabahat trnden bir su ileyen kii aleyhine olan bir sonuortaya karmaktadr. yle ki, rnein bir bakasnn malvarlna taksirle zarar verilmiolmas durumunda kii cezalandrlmayacaktr. nk, bakasnn malvarlna zararverme (nas zrar) suu ancak kasten ilenebilir (m.516). Buna karlk, kamumakamlarndan gerekli izin alnmakszn bakasna ait binann duvarlarna afiyaptrmak, yaz yazmak gibi fiiller dolaysyla failin cezalandrlabilmesi iin kastnn

sabit olmas gerekmemektedir(m. 536). Cumhur ahin, zzet zgen, Trk CezaHukuku Mevzuat, Ankara, 2007, s.76249 Mahmutolu, a.g.e., s.110


35/187

25

suun tamamland ve neticesine gre failin cezalandrlmas yeterli

olacaktr.50

Kusur ilkesi konusunda idari cezalarn genel kanun niteliindeki

5326 sayl Kabahatler Kanununun kusurlulua ilikin 9. maddesinde

Kabahatler, kanunda aka hkm bulunmayan hallerde, hem kasten hem

de taksirle ilenebilecei belirilmitir. Bu hkm gereince idari ceza

bakmndan failin, en azndan taksire dayal kusurunun bulunmas

gerekmektedir.51 Getirilen bu snrlamann doal sonucu olarak idari

cezalarda objektif sorumluluun kabul edilmedii sonucu kmaktadr.52 Bu

dzenlemenin bir anlam da Ceza Hukukundan farkl olarak, taksirin esas,

kastn ise; istisna olduudur. Kanunda aka belirtilmedii takdirde

sorumluluun oluumu iin failin taksirle hareket etmesi yeterlidir. Ancak baz

idari sular bakmndan taksir yeterli olmamakta; suun kasden ilenebilecei

ngrlm ise, bu durumda idari ceza ykmlsnn kusurunun kast

derecesinde olmas gerekmektedir. Nitekim 4857 Sayl Kanununun 102/a

maddesinde ayn kanunun 32 nci maddesinde belirtilen cret ile iinin buKanundan veya toplu i szlemesinden veya i szlemesinden doan

cretini sresi iinde kasden demeyen veya eksik deyen iverenin idari

para cezasyla cezalandrlacan dzenlemitir. Dolaysyla bu suun

oluabilmesi iin kastn varl aranmaldr.

Kanun tarafndan yaplan tanma uygun fiilin gereklemi olmas

yani olumlu ya da olumsuz davrann vuku bulmu olmas cezalandrlmak

iin yeterlidir. Ancak ceza hukukunda da var olan ilkelere gre de kusurluluu

50 Glckl, a.g.e., s.13851 Necati Meran, Kabahatler Kanunu ve Kabahat eren Kanunlar, Ankara 2007, s. 3052 Sular kural olarak ancak kasten ilenebilirler. Ancak, kanunda aka belirtilmi olmas

halinde, taksirle ilenen fiil de istisna olarak su oluturabilir.Buna karlk, Tasarda benimsenen sisteme gre, kabahat trnden hakszlklar kuralolarak hem kasten hem de taksirle ilenebilir. Ancak, sadece kasten veya taksirleilenebilen fiilin kabahat oluturabilecei konusunda kanunda hkm bulunabilir.Fakat, Tasarnn sisteminde, kabahatler asndan da idari ceza sorumluluunun kabul

yani idari para cezasna karar verilebilmesi iin, fiili ileyen gerek kiinin en azndantaksire dayal kusurunun varl gerekir. Baka bir deyile, kabahatler bakmndan objektifsorumluluk kabul edilmemitir.ahin, zgen, a.g.e., s.772


36/187

26

ortadan kaldran sebeplerin (mcbir sebep, nc kiini kusuru ) varl

halinde failin sorumlu tutulmamas gerekir. rnein, KTK madde 48/6

gereince uyuturucu madde alnarak ara kullanlmas halinde fail

cezalandrlmaktadr. Eer failin iradesi dnda uyuturucu madde almas

salanmsa failin cezalandrlmamas gerekir.

D. Yarg Yolunun Ak Olmaslkesi

dari cezay uygulayan makamn idare olmas ve ceza ieren

yaptrmn idari ilem olmas bu ilemin yarg tarafndan denetlenmesi

zorunlu olmaktadr. Bu, demokratik sistemlerin en nemli ilkelerinden olan

hak arama zgrlnn de gereidir.

Yukarda da belirtildii zere, idari ceza bir idari ilemle

belirlenmekte ve uygulanmaktadr. 1982 tarihli Anayasann 125. maddesiyle

de bu husus gvence altna alnmtr. Anayasa bu hkmne gre: darenin

her trl eylem ve ilemlerine kar yarg yolu aktr. Anayasa Mahkemesi

bir kararnda idarenin ilemlerine kar yarg yoluna bavurmann hukukdevletinin gerei olduuna vurgu yapmtr.53

Ayrca, idari ceza ngrlen hemen hemen btn kanunlarda

verilecek cezaya kar bavurulacak yarg yolu gsterilmitir. rnein

53 AYM., .01.10.1991, E.1991/40, K. 1991/33 ;dari yargda dava ama sresi, pek okincelemeye konu olan nemli bir sorundur. Bu salt bir yarglama yntemi sorunu deildir.

Hukuk devleti, niteliinin, en doal gerei olan hukuka uygunluu salama, aykrlgiderme iin yararlanlan hak arama zgrlnn gereklemesi, yaama geirilmesikoullarndan balcasdr. Bunu ksaltarak, hak arama, zgrln kstlaypgletirmek toplumu ve bireyleri en salkl gvence olan hukuk yarg gvencesindenyoksun klar. ptal davalar; hak arama zgrlnn kullanl biimlerinden biridir.ptal davasna konu olabilecek idari ilemlere kar itiraz yolunun bu biimde almasdurumunda, kamu yarar ile kii yarar arasnda korunmas gereken hassas dengebozulaca gibi, hak arama zgrl, idarenin yargsal denetimi, yarg gvencesi,mahkemenin bamszl ve giderek hukuk devleti ilkesinin zedelenecei aktr. Anayasa, Trkiye Cumhuriyetinin demokratik bir hukuk devleti nitelii tadnvurgularken, devlet iinde tm kamusal yaam ve ynetimin yarg denetimine balolmasn aklamtr. nk yarg denetimi demokrasinin olmazsa olmaz esidir.Yasama organnn kimi ilemleri de yarg denetimi iinde bulunduundan, bu kanunda

yukarda aklanan belirginliin bulunmas denetim ynnden zorunludur. (Aktaran AliKaraglmez, Aklamal ve Uygulamal Adli ve dari Para Cezalar, Ankara 2001 s.455)


37/187

27

Kanununda ngrlen hkmlerin ihlalinden dolay verilecek idari cezaya

kar bavurulacak yarg yolu aka belirtilmitir.( K. m. 108/2)

E. Tek fiile Tek Ceza (Ne Bis n dem) ilkesi

Ne Bis n dem, ayn fiil ve konudan dolay mkerrer yarglama ve

cezaya arptrmaya izin verilmemesi anlamna gelen bir Ceza Hukuku

ilkesidir. Bunu ksaca tek fiile tek ceza verilememesi olarak adlandrabiliriz.

Yukarda ayrntl olarak anlatld zere adli ceza ile idari ceza arasnda

eitli farklklar bulunmaktadr. Ancak hukuka aykr bir fiil hem idari cezay

hem de adli cezay gerektirebilir. rnein alkoll ara kullanma halinde fiil,

failin ald alkol miktarna gre 5237 sayl TCKnn 179 maddesinde

dzenlen adli suu oluturabilecei gibi 2918 sayl Karayollar Trafik

Kanununun 48/5 maddesindeki idari para cezasn da gerektirmektedir. Bu

durumda her iki cezann faile uygulanp uygulanamayaca konusunda

tereddt olumaktadr.54 dari ihlal, Ceza Hukukunda su saylabilir. Bu

durumda, idari yaptrm yannda ceza yaptrmnn uygulanmasna bir engel

yoktur. Bu iki yaptrm tr, sebep, sonu, hukuki dayanak, ama ve usul

alarndan farkldrlar.55 Bu farkllklar nedeniyle sz geen kuraln, idari

yaptrmlar alannda snrl bir geerlilie sahip olmasnn doal karlanmas

gerekir.

Bu kuraln idari yaptrmlarda geerli olmamasnn nedeni, adli

cezalar ile idari cezalarn deiik alanlar dzenlemeleri, ayrca amalarnn

da farkl

oluudur. lkenin idari yapt

r

mlarda geerli olmamas

, cezamahkemesi karar ile idarenin karar verdii yaptrmn birbirini etkilememesi

sonularn dourmaktadr. Bylece, idare ile ceza mahkemesi, ayn olay

hakknda birbirinden bamsz olarak farkl sonulara ulaabilmektedir. Ancak

somut olayda sulunun bir kere daha bu eit bir olaydan sorgulanm

olmasnn idari yaptrmn hakl olduunu gstermeyecei de

unutulmamaldr.

54 Karaglmez, Su olmaktan karma, s.24955 Gnday, a.g.e., s.202


38/187

28

dari yaptrm uygulanmasn gerektiren bir fiilin varl halinde,

ceza hkiminin hukuki nitelendirmesi ve sonuta verdii karar idari yaptrma

karar verecek olan idari merci balamaz. Bunun nedeni, adli ceza

yaptrmnn, idari yaptrmla tamamlanmas istei yannda ayn eylemle

toplumun genel karlarna ve bununla birlikte zel karlara da verilen

zararlarn engellenmesi isteidir. dari cezalarn darece kendi ilevine uygun

olarak, deiik alanlarda deiik amalara ynelik olmas, idarenin yine kendi

ilev ve amalarna uygun yetkiye sahip olmas gereinden domutur. Bu

nedenle idare bir kimseye iki farkl nitelii ve durumunu gz nne alarak

ayn eylemden tr iki ayr yaptrm uygulayabilmektedir. Bu durumda, ayn

kiiye biri idari biri yargsal iki ayr yaptrm uygulanabilecei gibi birden ok

idari yaptrm da uygulanabilir.

Hlbuki ceza hukukular bu konuda farkl grtedir. Doktrinde

baz yazarlar, idari yaptrmla birlikte ceza yaptrm uygulanmasnn bu ilkeye

aykr olduunu dnmekte ve kabul edilemez bulmaktadrlar. Bir ihlale

kar yalnzca bir yaptrm uygulanmas gerektiini ileri srmektedirler. Cezayaptrm ile cezasn eken bir kiinin ayn eyleme dayanarak dier bir

yaptrma daha maruz kalmas ynyle eletirerek tr olarak farkl

yaptrmlarn uygulanmasna deil, ihlalin ama ve unsurlarndaki aynlk

konusuna dikkat ekmektedirler56.

Yargtayn her iki gr destekleyen kararlar bulunmaktadr. Bir

kararnda, idari yaptrmlarda ne bis in idem kuralna uyulmas gerektiini,

idari yaptrma karar verilmiken ikinci bir yaptrma karar verilmemesi

gerektiini belirterek ilk derece mahkemesinin kararn bozmutur57. Aksi

ynde bir kararnda58 ise, mar Kanunu ile birlikte evre Kanununu da ihlal

eden eylem hakknda her iki kanunun da uygulanarak birden ok yaptrma

karar verilebileceini belirtmitir.

56

Kunter, a.g.e., s. 81557 Yrg. 2.C.D.,T. 04.05.1993, E.1993/4731, K.1993/6024, YKD, C.20,S.2, 1994, s. 29229358 Yrg. 2.C.D.,T.19.04.1993, E.1993/12, K.1993/4836, YKD, C.19,S.6, 1993, s. 932934


39/187

29

14. Uluslararas Viyana Ceza Kongresinde Muhakemeye likin

Esaslar bal altnda alnan kararlar arasnda idari yaptrmla karlaan

bireyin ayn fiil ya da davran nedeniyle hem idari ceza yaptrmna hem de

adli ceza yaptrmna arptrlmasnn yaplan yasal dzenlemelerle

engellenmesi ve idari yaptrmn yargsal kararla verilen cezadan mahsup

edilmesi gerektii belirtilmitir.59 Bunun anlam idari yaptrmlarda tek fiile tek

ceza kuralna uyulmasnn beklendiidir.

Bu konudaki tereddt, Kabahatler Kanununun yrrle girmesiyle

ortadan kalkmtr. Her ne kadar bir fiil, hem TCK hem de idari cezay

gerektirir nitelikte olmas durumunda iki yaptrm trnn, sebep, sonu,

hukuki dayanak, ama ve usul alarndan farkl olduu gerekesiyle idari

yaptrm yannda, ceza yaptrmnn uygulanmasna bir engel olmadn

dnsek de; sz edilen kanunun itima baln tayan 15. maddesinin

son fkrasna gre, bir fiil hem kabahat hem de su olarak tanmlanm ise,

sadece sutan dolay yaptrm uygulanabilir. Ancak, adli sutan dolay

yaptrm uygulanmayan hallerde kabahat dolaysyla yaptrm uygulanr. Buhkm karsnda, fiil veya davran gerekletirene adli ceza uygulanmal,

eer adli sutan beraat ederse bu defa idari ceza uygulanmaldr. Yani Ceza

Hukukunda dzenlenen fikri itima hkmne benzer bir uygulama yaplarak

ar olandan ceza verilemez. Sonu olarak bu gibi durumlarda ncelikle adli

ceza uygulanmaldr.

V. DAR YAPTIRIMLARIN CEZA YAPTIRIMLARINDAN

FARKLILII

A. Yaptrm Tr Bakmndan Farklar

dari yaptrmlar, ihlalin nitelii, uygulayan merci ve uygulanan usul

ile hukuki sonular itibariyle ceza yaptrm uygulamalarndan farkldrlar.

59 Aktaran Ourlu, a.g.e., s.83


40/187

30

Konu ynnden idari ihlal eylemi ile gerek anlamda su arasnda

hukuka aykrlk noktasnda bir fark yoktur. Tecavz konusu sularda

malvarl, hayat hakk ya da zgrlklerdir. Aslnda burada sosyal dzenin

temelleri ihlal edilmekte ve anti sosyal bir tehlike ortaya kmaktadr. dari

yaptrm sonucunu douran fiil ya da davranta da, sosyal gereklerin dikkate

alnmamas sonucunda ortaya kan sosyal iddet ve sonuta hukuken

korunan varlklarn dolayl da olsa ihlal edilerek hak ve menfaatlerin

inenmesi sz konusudur. Buradaki zarar zel bir sosyal zarardr.60 Hi

kukusuz sularn idari ihlallere gre daha ar yaptrmlar gerektirmeleri

hukuken korunan bu varlklarn dorudan ya da dolayl zarar grmeleriyle

ilgilidir. Son tahlilde her iki yaptrm grubu da sosyal dzeni korumay

birbirlerinden farkl nceliklerle de olsa amalamaktadr.61

Adli ceza yaptrmlar ile idari ceza yaptrmlar arasnda yaptrm

tr ve arl asndan farkllk vardr. dari ceza yaptrmlar, idari ihlallerin

karl olarak fonksiyonel ve kurumsal olarak adli sulardan ve adli ceza

yaptrmlarndan ayrlan yaptrmlardr. Her eyden nce idari cezayaptrmlar bir idari ilemdirler ve yapsal adan ceza yaptrmlarndan

farkldrlar.

Adli ceza yaptrmlar, sosyal dzeni ar bir ekilde bozan

nitelikteki ihlallerin karln oluturmaktadr. Hlbuki idari cezalar, genellikle

60 Ourlu, a.g.e.,s.4361

Hakszlk oluturan bir fiilin su veya kabahat olarak tanmlanmasn da, izlenen supolitikas etkili olmaktadr. Ancak, bir fiilin su veya kabahat olarak tanmlanmasnda,bunun esasen hakszlk ifade etmesi gerektii hususu gz nnde bulundurulmaldr.Esas itibaryla hakszlk ifade etmeyen, hukuka aykr olmayan bir fiilin hibir surete suveya kabahat olarak tanmlanamaz.Hakszlklar arasnda bu ynde bir tasnif yaplmas durumunda; bu tasnifte, hukuka aykrolan fiilin ifade ettii hakszlk ierii esas alnmaldr.Bu bakmdan, esasen hukuka aykr olan ve hakszlk ifade eden fiiller arasna su veyakabahat olarak bir ayrm yaplmas, bir nitelik fark oluturmamaktadr. Sz konusutasnif, hakszlklar arasndaki nicelik farkna dayanmaktadr. Bu tasnif, hakszlklararasna sadece bir ilem farkll dourmaktadr.rnein, sular kural olarak ancak kasten ilenebilirler. Eer kanunda akabelirtilmise, taksirle ilenen fiil de istisna olarak su oluturabilir. Buna karlk, Tasarda

benimsenen sisteme gre, kabahat trnden hakszlklar kural olarak hem kasten hem detaksirle ilenebilirler. Ancak, sadece kasten veya taksirle ilenebilen fiilin kabahatoluturabilecei konusunda kanunda hkm bulunabilir. ahin, zgen, a.g.e., s.761-762


41/187


42/187

32

zere daha hafif nitelikte yaptrmlar alanyla snrldr. dare, hapis cezas gibi

hrriyeti balayc bir cezaya karar veremez. nk bu tr bir yaptrm, ceza

yaptrmdr ve byle bir cezaya ancak bir mahkeme kararyla

hkmedilebilir.(Anayasa madde 19). nk idari bir yaptrmn konusu kii

hak ve zgrlklerini tamamen ortadan kaldran bir ceza olamaz. Viyana 14

nc Uluslararas Ceza Kongresi kararlarnda da snrlandrmalar bal

altnda, idari yaptrmlara ister bir koruma tedbiri isterse asl yaptrm olarak

bavurulsun zgrlkleri kaldramayaca vurgulanmtr.67 Bunun bir dier

nedeni de, baml ve yeterli gvencesi olmayan darenin bu tr yaptrmlara

yetkili klnmamas ve bylece hiyerarik silsile iinde muhtemel bir bask ile

yaptrmlarn amalarna ters decek bir kullanma engel olunmak

istenmesidir.

B. Cezay Uygulamaya Yetkili organ ve Usul Asndan Farklar

Bir tanma gre, idari yaptrmlar, tatbiki idari otoritelere braklan

yaptrmlar olarak tanmlanmaktadr.68 dari yaptrmlarn ancak idare

ierisindeki makam ve mercilerin, idari ilem niteliindeki kararlarndan

olduu da ifade edilmitir. dari ihlali izleme ve saptama, idari makamlarn

yetkisindedir. Ayn ekilde, yaptrma karar verme ve uygulama yetkisi de

idari organlara tannmaktadr.

dari yaptrmlar ceza davasna ihtiya gstermez. Bata disiplin

hukukundaki yaptrmlar olmak zere idari yaptrmlar, yargsal bir ileme

dayanmamalar yznden ceza yaptrmlarndan ayrlrlar. dari yaptrm

uygulama yetkisini zellikle yargya brakan bir Anayasa hkmnn var

olmad belirtilmekte ve bu yetkinin dareye braklmas olaan

grlmektedir. Bunlar ceza yaptrmlarnn aksine, mahkeme kararna gerek

olmakszn darece dorudan doruya uygulanabilirler. Adli ceza yaptrmlar

ise, adli sularn bir yaptrm olarak ceza yarglamas sonucunda mahkeme

kararyla verilebilen kararlardr.

67 Ourlu, a.g.e.,s.4468 Ourlu, a.g.e.,s.45


43/187

33

dari yaptrmn dare tarafndan belirlenmesi ve uygulanmas ve

yarg organna bavurulmasn gerektirmemesi idari nitelikte olduklarn

gstermektedir. Bu organ, valilik, belediye encmeni, trafik zabtas, orman

iletme efi, evre l Mdrl, ticaret ve sanayi odas meclisi, baro, RTK,

SPK, Cumhuriyet Savcl, Rekabet Kurulu vb. olabilmektedir.

Anayasa Mahkemesinin kararnda69 belirtildii gibi dari nitelikteki

bir yaptrmn idarece uygulanmas sz konusudur. Bundan tr, olayda

genel anlamda ceza kanunlarna aykr davranm olan bir kiinin ceza

kanunlarnca ngrlen bir cezaya arptrlmas sz konusu olmad iin

yarg yetkisinin kullanlmasndan artk sz edilemez... Burada, yaptrma

temel olan hukuka aykr davran, yalnzca kolluk ileri snr iinde, ve

uygulanan yaptrm ise, idari nitelikte bulunduundan, kanunun byle bir

yaptrmn idarece uygulanmasn ngrm olmas yarg yetkisinin

kullanlmas olarak nitelendirilemez. Grlen i, bir yarg yetkisinin

kullanlmas deil, baka deyimle idari bir yasaa aykr davranan kiiye kar

idari bir yaptrmn uygulanmasdr. Yani idarenin uygulad yaptrm bir idariilemdir.

dari yaptrmlar ceza yaptrmlarndan uygulanma usul asndan

da farkldrlar. Kararlatrlmalar gibi uygulanmalar da dare Hukuku

usullerine gre yaplmak zorundadr. Ceza mahkemesinin incelemesi ile

idari soruturma srasnda yaplan incelemelerin farkleyler olduklarn dile

getiren Dantay karar da ilemin usulndeki farklla dikkat ekmektedir.70

Yaptrmn karar veren taraf ve uygulaycs olmas asndan

dareye tannan bu yetki, idari cezalarn ceza yaptrmlarndan ayrldklar

noktalardandr. Bu durumda, idari yaptrmlarla dier yaptrmlar arasndaki

ayrmn asl lsnn organik olduu sonucuna varlabilir. 71 Yaptrma karar

69 AYM.,T.06.01.1970,E1969/46,K.1970/2,AMKD.,S.8, s., 173-17470

D.12.D.,28.4.1977 T,1971/859 E., 1977/1202,D.D.,C.1,1978,S.2, s.2571 Sheyl Donay, darenin Ceza Verme Yetkisi Konusunda Anayasa Mahkemesinin BirKarar zerine Dnceler, ..H.F. Mecmuas, C.XXXVII,1972, S.14, s.424


44/187

34

verilmesi ve uygulanmas usul dnda, idari yaptrm uygulanmasnda usul

aralar da farkldr;

u anda bizde, ceza yarglamas usulndeki etkin savunma

imkn, idari yaptrma maruz kalan kiiye tannmamtr. Szl savunma

imkn henz asli deil istisnaidir. Ceza yarglamasnn aksine, bir n

yarglama aamas bulunmadndan, ispat ykmll idareden bireye

gemektedir. Baka bir deyile, masumiyet karinesi kabul edilmemektedir.

dari yaptrmn iptali, maddi olayn yokluu ya da kanuna aykrln

ispatlanmasartyla istenebilmektedir.

Hlbuki Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin idari yaptrmlar

hakkndaki 91(1)R. Tavsiye kararnda, ispat yknn ithamda bulunan

idareye ait olduu belirtilmektedir. Sana yaptrm uygulanabilmesi iin

...ihlalin her trl pheden arnm olarak ispat edilmesinin aranmas

gerektii Uluslararas Viyana 14 nc Ceza Kongresinde Muhakemeye

likin Esaslar bal altnda nerilmitir. Bireyin, ispat aralar hakknda

bilgi sahibi olma ve delil getirme imkn olmaldr72. Ceza sonucunu douran

eylem ve davranlara verilecek yaptrmlar konusunda ceza yarglamas

yapacak olan mahkemeler yetkilidir. Fiil ya da davrann nitelendirilmesinde

idare geni bir takdir yetkisine sahipken, daraltc yorumla bal olan ceza

hkimi asndan byle bir takdir yetkisi yoktur. Yaptrmn seilmesinde de

ceza hkimi asndan bal yetki geerlidir.

dari yaptrmlarda idare, yarg mercilerinin bir karar olmakszn

yaptrm uygulayabilmektedir. Ayrca bu karar uygulamas iin idarenin

fiilinden zarar grmesi art da bulunmamaktadr.

Yukarda belirtildii zere, adli cezalarla idari cezalarn salamaya

alt disiplinler birbirinden genellikle farkldr. Toplum disiplinin ana

hatlarn Ceza Hukuku izerken, idari cezalar izilen bu ana hatlar arasndaki

boluu doldurmaktadr. Dier taraftan, yarg tasarrufu olduu dnlrse

72 Ourlu, a.g.e., s.48


45/187

35

Anayasaya gre bu faaliyetin yarg organlarnca yerine getirilmesi

gerekecektir. Aksi hal, Anayasaya aykrlk oluturacaktr. Ayrca bu mesele

bir devletin ynetim sistemiyle de ilgilidir. Demokratik sistemlerde bilindii

zere kuvvetler ayrl ilkesi mevcuttur. Bu erevede yarg yetkisi bamsz

mahkemelerce kullanlmaktadr. dari organlarn hrriyeti balayc ceza

vermesi ncelikle yetki gasp oluacaktr. Bu sebeplerle, aradaki ayrmn

yalnzca organik-ekli bir ayrm olduu kabul edilmelidir. Nitekim idari

cezalar ounlukla, Ceza Hukukunun dzenlemedii daha hafif ihlalleri

yaptrm altna alrken ayn sahada farkl seviyede toplum dzenini korumay

amalamaktadr. rnein, 2918 sayl Karayollar Trafik Kanunu trafik, yaya

ve yolcu gvenliini salama amacna ynelirken gerek ceza yaptrmlarna

gerekse idari yaptrmlara yer vermitir. Trafik zabtasna idari para yaptrm

uygulama yetkisi tannrken, daha ar ihlaller iin hafif ya da ar para

cezalar, hafif hapis cezas, belgelerin geri alnmas ya da iptal edilmesi gibi

yaptrmlar verilebilmektedir. Hapis cezas dndaki yaptrmlar idari

makamlarca da uygulanabilmekteyse de uygulayc makam, usul ve sonular

asndan farklar ortaya kmaktadr.

zet olarak; dari yaptrmlarn ceza yaptrm olarak kabul

edilemeyecei ortadadr. Bu halde, idari yaptrmlara yukarda uygulanlan

kstaslar, bu yaptrmlarn tr ve uygulayc makam asndan ceza

yaptrmlarndan farkl ve kendine zg dare Hukuku uygulamalar olduunu

gstermektedir. Bir yaptrmn ceza hukuku yaptrmm yoksa idari ceza

yapt

r

m

m

olduu, cezay

uygulayan makam

n idare mi mahkeme miolduudur. Yani ceza, idari makamlar tarafndan ve idari usullere gre

verilmekteyse idari ceza; ceza, adli makamlar tarafndan adli usullere gre

verilmekteyse Ceza Hukuku yaptrm olan adli cezadan sz edilebilir. kinci

olarak; kanun tarafndan ngrlen cezann adlandrlmas baklarak cezann

tr belirlenebilir. 31.03.2005 tarihinde Resmi Gazetede yaynlanan ve 1

Haziran 2005 tarihinde yrrle giren 5252 sayl Trk Ceza Kanununu

Yrrlk Ve Uygulama ekli Hakknda Kanununun 7/1 maddesine gre hafif

para ve hafif hapis cezalar, dari para cezasna dntrlmtr. Yani

8/3/2019 Is Ve Sosyal Guvenlik Hukukunda Idari Suc

is ve sosyal guvenlik hukukunda idari suc ve cezalar the managerial fines in the work and the social...

Documents