Eskiehir ve Yakn evresi Tatlsu Gammaridea (Crustacea-Amphipoda) Faunas zerine Aratrmalar Mehmet PEK YKSEK LSANS TEZ Biyoloji Anabilim Dal Mart 2009

Investigations on The Freshwater Gammaridea (Crustacea-Amphipoda) Fauna of Eskisehir and Its Near Around Mehmet PEK MASTER OF SCIENCE THESIS Department of Biology ESKISEHIR OSMANGAZI UNIVERSITY March 2009

Eskiehir ve Yakn evresi Tatlsu Gammaridea (Crustacea-Amphipoda) Faunas zerine Aratrmalar

Mehmet PEK

Eskiehir Osmangazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits Lisansst Ynetmelii Uyarnca Biyoloji Anabilim Dal Zooloji Bilim Dalnda YKSEK LSANS TEZ Olarak Hazrlanmtr.

Danman: Yrd. Do. Dr. mit RN

Mart 2009

ONAY Biyoloji Anabilim Dal Yksek Lisans rencisi Mehmet pekin YKSEK LSANS tezi olarak hazrlad Eskiehir ve Yakn evresi Tatlsu Gammeridea (CrustaceaAmphipoda) Faunas zerine Aratrmalar balkl bu alma, jrimizce lisansst ynetmeliin ilgili maddeleri uyarnca deerlendirilerek kabul edilmitir.

Danman

: Yrd. Do. Dr. mit RN

kinci Danman : -

Yksek Lisans Tez Savunma Jrisi: ye : Yrd. Do. Dr. mit RN ye : Prof. Dr. Yaln AHN ye : Prof. Dr. Yavuz KILI ye : Yrd. Do. Dr. Mustafa TANATMI ye : Yrd. Do. Dr. Hakan ALIKAN

Fen Bilimleri Enstits Ynetim Kurulunun ............................. tarih ve ........................ sayl kararyla onaylanmtr.

Prof. Dr. Nimetullah BURNAK Enstit Mdr

v

ZET

Eskiehir li ve Yakn evresi Tatlsu Gammaridea Faunasnn belirlenmesi amacyla Nisan Eyll 2007 tarihleri arasnda arazi almalar yaplmtr. alma sresince 38 akarsu, 21 eme yala ve 1 kaynaktan oluan 60 farkl lokaliteden rneklemeler yaplmtr. almada 6 tr saptanm olup bunlardan 5i Gammaridae (Gammarus pulex pulex, Gammarus fossarum, Gammarus pseudanatoliensis, Gammarus balcanicus, Echinogammarus ischnus) familyasna, familyasna aittir. Niphargus tauri dnda almada belirlenen trler blge iin yeni kayttr. Ayrca Echinogammarus ischnus tr lkemizde ilk kez bir akarsudan kayt edilmitir. 1i de Niphargidae (Niphargus tauri)

Anahtar szckler:

Malacostraca, Amphipoda, Gammaridae, Niphargidae, Fauna,

Tatlsu, Eskiehir, Trkiye.

vi

SUMMARY

In order to determine the Gammaridea fauna of Eskisehir and its near around, studies were made between April September 2007. During the study, samplings were made from totally 60 localities; 38 streams and rivers, 21 fountains and 1 spring. As a result of this dissertation, totally 6 species were determined; of them 5 belong to Gammaridae family (Gammarus pulex pulex, Gammarus fossarum, Gammarus pseudanatoliensis, Gammarus balcanicus, Echinogammarus ischnus), and one of them belongs to Niphargidae family (Niphargus tauri). The species, except for Niphargus tauri, that have been determined in the study are new records for the city of Eskisehir. However Echinogammarus ischnus was firstly recorded from a running water in Turkey.

Key Words: Malacostraca, Amphipoda, Gammaridae, Niphargidae, Fauna, Freshwater, Eskisehir, Turkey.

vii

TEEKKR

almamn her aamasnda yardmlarn esirgemeyen, ayn zamanda tayinlerin kontrolnde ve literatr teminindeki katklarndan dolay danman hocam Sayn Yrd. Do.Dr. mit RNe teekkrlerimi sunarm. Yksek lisans eitimime balamamda bana katks ve destei iin hocam Sayn Prof. Dr. Yaln AHNe, grntleme sisteminin kullanmndaki pf noktalar bana reten hocam Sayn Yrd. Do. Dr. Hakan ALIKANa, literatr aamasnda bana destek veren Almanya Braunschweig Teknik niversitesinden Sayn Dr. Thomas Ols EGGERSse, arazi almalarnda ve teorideki yardmlar nedeni ile sevgili arkadam Ayfer TUZLAya, ve her zaman yanmda olan ve beni her konuda destekleyen sevgili aileme teekkr bir bor bilirim.

Mehmet PEK Mart 2009, Eskiehir.

viii

NDEKLER

Sayfa NoZET ...................................................................................................................................... v SUMMARY ........................................................................................................................... vi TEEKKR ........................................................................................................................... vii HARTA, EKL VE TABLOLAR DZN.......................................................................... ix SMGELER VE KISALTMALAR. ....................................................................................... x 1. GR ................................................................................................................................. 1 2. GENEL BLGLER ........................................................................................................... 8 2.1. Vcut Yaplar ............................................................................................................ 8 2.2. reme......................................................................................................................... 13 2.3. Yaam ekilleri .......................................................................................................... 14 3. MATERYAL VE YNTEM ............................................................................................. 15 3.1. alma Alan............................................................................................................. 15 3.2. rneklerin Toplanmas .............................................................................................. 16 3.3. rneklerin Tehisi ve Deerlendirmeler .................................................................... 16 4. BULGULAR ...................................................................................................................... 20 4.1. Aratrma ortamnn zellikleri ................................................................................. 20 4.2. Eskiehir ve evresi Tatl Su Gammaridea Tr Tehis Anahtar .............................. 26 4.3. Taksonomik Durum ................................................................................................... 28 4.3. Tespit Edilen Trler ve zellikleri ........................................................................... 29 5.TARTIMA VE SONU ................................................................................................... 56 6.KAYNAKLAR ................................................................................................................... 61

ix

HARTA, EKL ve TABLOLAR DZN

Sayfa No ekil 2.1: Gammaridea Genel Vcut Yaps ............................................................. 10 ekil 2.2: Mandibular Palpin 3. Segmentinde Bulunan Setalar ................................ 11 ekil 2.3: Gnathopod ve Pereiopod Genel Yaps ..................................................... 12 ekil 2.4: iftleme Halindeki Gammarid Bireyleri ................................................. 13 Tablo 3.1: rnek Toplanan Lokaliteler ve alma Tarihleri................................... 17 Harita 1.: Eskiehir ve evresi rnek Toplanan Lokaliteler ................................... 19 Tablo 4.1: alma Blgesinde Tespit Edilen Trler................................................ 20 Tablo 4.2: Gammarus pulex pulex Tespit Edilen Lokaliteler ................................... 32 ekil 4.1: Gammarus pulex pulexin Baz Ekstremiteleri ......................................... 34 Tablo 4.3: Gammarus fossarum Tespit Edilen Lokaliteler ....................................... 37 ekil 4.2: Gammarus fossarumun Baz Ekstremiteleri ............................................ 38 Tablo 4.4: Gammarus balcanicus Tespit Edilen Lokaliteler .................................... 42 ekil 4.3: Gammarus balcanicusun Baz Ekstremiteleri ......................................... 44 Tablo 4.5: Gammarus pseudanatoliensis Tespit Edilen Lokaliteler ......................... 46 ekil 4.4: Gammarus pseudanatoliensisin Baz Ekstremiteleri ............................... 48 Tablo 4.6: Echinogammarus ischnus Tespit Edilen Lokalite ................................... 51 ekil 4.5: Echinogammarus ischnusin Baz Ekstremiteleri ..................................... 52 Tablo 4.7: Niphargus aquilex Tespit Edilen Lokalite ............................................... 54 ekil 4.6: Niphargus aquilexin Baz Ekstremiteleri................................................. 55

x

SMGELER VE KISALTMALAR

Simge A1 A2 Gn1 Gn2 P3-4 P5-7 T U3

Aklama Birinci anten kinci anten Birinci Gnathopod kinci Gnathopod nc ve drdnc Pereiopodlar Beinci, altnc ve yedinci Pereiopodlar Telson nc ropod

1

BLM 1 GR

Dnyann ve lkemizin sahip olduu biyolojik zenginlikleri tam olarak kefetmi deiliz. Biyolojik eitliin belirlenmesine ynelik yaplan ok sayda alma olsa da zellikle lkemiz iin bilgilerimiz yeterli deildir. Dier yandan bu zenginlikler insanolunun snr tanmayan istekleri nedeni ile doada oluan ykmla yok olma ile kar karyadr. Tm dnyada olduu gibi lkemizde de youn tarmsal faaliyetler ve sanayileme sonucunda, doal kaynaklar hzla tketilmekte ve canl trlerinin yaam olanaklar kstlanmaktadr. Her geen gn artan ve kalc olan bu olumsuzluklardan doadaki pek ok canl tr zarar grmekte ve ortadan kalkmaktadr. Ekosistem ierisindeki her hangi bir trn zarar grmesi ya da ortadan kalkmas yaam zincirindeki dier canllar da etkilemektedir. Bylelikle bozulan doal denge, belki de en byk kayb bu durumun tek sorumlusu olan insanoluna verdirmektedir. Biyolojik zenginlikleri ortaya karmaya ynelik her alma bu adan ok daha nem kazanmaktadr. Birok trn anavatan olan ve zellikle gemiteki jeolojik ve iklimsel deiikliklerden etkilenen canllara barnak olan Anadolu sahip olduu biyoeitlilii ile dnyadaki herhangi bir kara parasndan ok daha fazla biyolojik neme sahiptir. Buradan hareketle Anadolunun corafik konumu ve toporafik zellikleri nedeni ile gemite ve bugn dnyadaki canl bileimini ne denli etkilediinin bilinmesine ynelik tm almalar, insanln ortak miras kabul edilen canl kaynaklarn korunabilmesi adna bir zorunluluktur. Gammaridea alttakm iinde bulunduu Amhipoda takmnn tanmlanm trlerinin yaklak %80ini oluturmaktadr. Gammaridea trleri, akarsu, gl ve denizlerde yaarlar. Bunun yannda yeralt sular, kuyu sular ve eme yalaklarnda dahi grmek mmkndr. Genellikle sularn verimli blgelerinde ve predatrlerinden saklanabilecekleri bitkiler arasnda, talarn altnda, kum, akl ve l organizmalarn arasnda yaarlar (Barnard and Barnard, 1983) .

2

Gammarid trleri halk arasnda Dere Bitleri veya Trnakslar olarak bilinir. Dip faunasnda bulunmalarna ramen kendilerine zg yan yan yzmeleri ile su ierisinde fark edilebilirler. mrleri bir yl kadardr (Demirsoy, 1999). Genellikle paralanm hayvansal ve bitkisel maddeler ile beslenirler. Sudaki etil canllarn zellikle balk ve su kularnn besin kaynadrlar. En nemli rollerinden biri ise rm bitki atklarn szerek besin zincirine kazandrmalardr. Bu yzden yaadklar ortamlarda besin zincirinin nemli bir halkasn olutururlar (Barnard and Barnard 1983). Su kalitesi aratrmalarnda Gammaridler biyoindikatr organizmalar olarak kullanlrlar. zellikle kimyasal madde ve metal kaynakl su kirlilii zerine yaplan almalarda Gammaridae familyasna ait trlerden yararlanlr (Deroski, Demar, and Grbovi, 2000; Gazea et al., 1999; Rindergehan et. al., 2000). Bu konuda yaplm bir almada, Manchester'da Kire madenlerinin bulunduu bir blgedeki iki kk derenin sedimentinde biriken ar metalleri belirlemek iin Gammarus trlerinin dokularndaki metal birikimi aratrlmtr (Gazea et al., 1999). Bat vd. (2000) inko, bakr ve kurun toksisitesinin scaklkla olan ilikisini inceledikleri almalarnda Gammarus pulex pulexi deney hayvan olarak kullanmlardr. Baur et. al. (2000)a gre pek ok Avrupa lkesinde tatlsu Gammarus trleri balk retim iftliklerinde yem olarak ve ayrca akvaryum balkl iin yem karmlarnda yksek protein deerleri nedeni ile kullanlmaktadr (Gzal, 2004). Gammaridlerin filogenileri kesin olarak bilinmemektedir. Fakat Gammaridlerin bugn denizlerde yaayan Corophidlerden kken ald dnlmektedir. Corophidlerin karakteristik olan etli, tombul telsonlar Gammaridlere miras olarak getii gr yaygndr. Aratrmalarda ilkin Corophidler ile ilkin Gammaridler arasnda morfolojik benzerliklerin ok olduu grlmtr. Bununla birlikte Pangea dneminde gslerinde solunga tayan Crangonyctidlerin tatlsularda yaarken ktasal srklenmelerin sonucunda denizlerin krfez sularn istila etmi olduklar ve bu sre iinde geliim gstererek gslerinde solungalar bulunmayan modern Gammaridlerin ortaya km olduu gr de yer almaktadr. Bu benzerliklerin

3

Pangeadan yeni karalarn ve tatlsu yollarnn olutuu zamandan itibaren balad dnlmektedir (Barnard and Barnard, 1983). lk fosil bulgular kesin olarak bilinmemekle birlikte, Hessler (1969) ve Hurley (1973) tarafndan eitli Amphipod fosilleri st Eosen dneminden kayt edilmitir. Fakat Amphipodlarn orjinlerinden herhangi bir fosil kayd rapor edilmemitir. Birka Paleogammarus tr Eosen dneminden Baltk denizi iinde bulunmutur, Fakat bu trler aslnda gnmzde yaayan Crangonyx trleridir. Birka soyu tkenmi Andrussovia ve Praegmelina cinsi trleri yaynlanmtr, fakat ileri derecede yar fosil durumdadr (Barnard and Barnard, 1983). Son olarak 2002 ylnda Jadewski ve Kulicka tarafndan Baltic Amberden Palaeogammarus polonicus trne ait yeni bir fosil kayd bulunmutur (Jadewski, K. and Kulicka, R., 2002). Klasik Gammaridea, sperfamilyalar ve familyalar iinde ayrlmasn Bousfield (1977) gerekletirmitir. 1906 ylndan 1977 ylna kadar Gammarid taksonomisi Stebbingin nerisi ile gelitirilen sisteme dayanmtr. Daha sonra drt alt takm ve 7 familya eklenerek yeniden dzenlenmitir (Barnard and Barnard, 1983). Gammarus cinsinin isim babas olan Fransz Entomolog Johan Christian Fabricius Systema Entomologiae (1775) adl 832 sayfalk eserinde bu taksonu 129. cins olarak vermitir (http://www.insecta.bio.pu.ru/z/nom/~Fabricius1775.htm). Denizel ve tatlsu formlar dnya genelinde yayl gsterirler. Tatlsularda

yaayan Gammaridler Palearktik, Nearktik, Neotropik, Notogea, Etiyopyada yayl gstermektedirler. Deniz ve tatlsularda bilinen trlerinin says 4786dr. Tatlsularda 217 cinse ait yaayan 982 tr bilinmektedir (Barnar and Barnard, 1983). Baykal glnde Gammaridlerin 45 cinsine ait 262 tr yaamakta olup, bu trlerin 77 endemik alttr bulunmaktadr (Barnard and Barnard, 1983). Aratrma konusunu oluturan Gammaridea alttakm ile ilgili olarak lkemizde yaplan taksonomik ve ekolojik almalar olmasna ramen byk eksiklikler vardr. Bu hayvanlarn lkemizde yaayan trleri ile ilgili bilgilerimiz byk lde, Avrupal bilim adamlarnn lkemizde rnek toplayarak yaptklar almalara dayanmaktadr. Sahip olduumuz canl eitlilii zerine yaplan almalarn artmas lkemiz

4

zenginliklerinin ortaya kartlmas asndan nemi byktr. Bu sebeple lkemizde kapsaml faunistik almalarn sratle yaplmasna ihtiya vardr. lkemiz i sularnda Gammaridea trleri zerine gnmze kadar yaplan almalarda bu alttakmn 76 tr tespit edilmitir (zbek ve Ustaolu 2006). Bu hayvan gurubu ile ilgili ilk olarak Vavra (1905), Erciyes Dandan Gammarus argeaus trnn deskripsiyonunu vermitir (zbek, 2003). MordukhaiBoltovskoi (1964) Marmara Denizi civarndaki gllerde Pontogammarus, Chaetogammarus ve Crophium cinslerine ait trlerin bulunduklarn rapor etmilerdir (zbek, 2003). G. S. Karaman (1973 a-b, 1975 a-b) Dnya ve Trkiye faunas iin yeni Gammarus trlerini yaynlamtr (zbek, 2003). Ruffo (1974) Anadoluda dalm gsteren Synurella cinsi yelerini aratrd almasnda Synurella ambulans trnden bahsetmitir (zbek, 2003). Taeren (1974) Gammarus lacustris trnn Glck Glnde (Bozda - demi) dalm gsterdiini tespit etmitir (zbek, 2003). Karaman ve Pinkster (1977 a-b, 1987) ilgili almalarnda Gammarus cinsini pulex, roeseli ve balcanicus olmak zere 3 gruba ayrmlar, rapor edilen tr ve alttrlerin detayl deskripsiyon ve izimlerini vermiler, bunun yannda lkemizden familyann 6 farkl cinsine ait 40 trn bildirmilerdir. Geldiay vd. (1977) ise 1 tr kaydetmilerdir (Yeilmen, 1993). Pinkster ve Karaman (1977a) Gammarus vignai trn tanmlamtr. Jadewski (1980) kanal ama faaliyetleri sonucunda PontoKaspik trlerin Avrupann i ksmlarna doru ilerlediklerini belirmektedir (zbek, 2003). Ruffo (1982) Gammarus, Echinogammarus ve dier baz ac su trlerinin Akdenizdeki dalmlarndan bahsetmitir (zbek, 2003). Barnard and Barnard (1983) almalarnda Amphipodlarn filogenileri hakknda detayl bilgiler ile birlikte, corafik blgelere gre dalmlarn ve blgesel tayin anahtarlarn vermilerdir. Ruffo and Vigna Taglianti (1988) Anadolunun gney ksmlarndan Gammaropsia araganoi trn tespit etmilerdir (zbek, 2003). Vigna Taglianti (1988) lkemizden dnya iin yeni bir Hadziid (Parhadzia sbordonii) trn tanmlamtr (zbek, 2003). Mateus and Mateus (1990) Trkiye ve dnya iin yeni Amphipoda trleri rapor etmilerdir (zbek, 2003). Kazanc vd. (1992) Kyceiz Glnden Gammarus ve Echinogammarus cinslerini rapor etmilerdir (zbek, 2003). Pinkster (1993)in Echinogammarus cinsini revizyonunu yapt almasnda lkemizden rapor edilen

5

trlerde yer almaktadr (zbek, 2003).

Yeilmen (1993), Krklareli il snrlar

ierisindeki almasnda 61 farkl tatlsu kaynandan toplam olduu rnekler arasnda Gammaridae familyasnn 4 trn tespit etmitir. Bu trlerden Gammarus fossarum Koch, in Panzer, 1836, Trakya Blgesi iin yeni kayt olarak verilmitir. Koeneman et. al. (1998) almalarnda, Bogidella arista tr dnya iin yeni kayt olarak tespit edilmi ve bu trn Akdeniz havzasnda dalm gsteren dier Bogidiellid trleri ile akrabalk dereceleri kladistik analiz ile ortaya konmutur (zbek, 2003). zbek ve Ustaolu (1998) zmir ili ve civarnn tatlsu Amphipoda trleri zerine taksonomik bir alma gerekletirmilerdir. Sz konusu almada, 89 istasyondan rnek toplanm, bunlar ierisinde 36 lokalitede Gammaridae familyasnn 8 tr tespit edilmitir. Bu trlerden 7 tanesi blge iin yeni kayt olarak verilmitir. Ustaolu vd. (1998) Bafa Gl iin Gammarus aequicauda, Gamarus subtypicus, Orchestia mediterranea ve Orchestia stephenseni trlerini yeni kayt olarak rapor etmilerdir (zbek, 2003). Balk vd. (1999)nin almasnda, aratrma blgesindeki akarsularda tespit edilen Malacostraca trleri verilmitir (zbek, 2003). Vonk et. al. (1999) gneybat Anadoluda rnekleme yaplan lokalitelerde tespit edilmi Bogidiellidlere ilaveten Bogidiella turcica trn ilk defa tanmlamlardr (zbek, 2003). Bat vd. (2000)nin almasnda Gammarus aequicauda ve Niphargus sp. taksonlar verilmitir (zbek, 2003). Akbulut vd. (2001) Sinop'taki Srakaraaalar Deresi'nde Niphargus cinsine ait 4 tr tespit etmilerdir. Niphargus valachicus Dobrenau&Manolache, 1933 trn lkemiz iin ilk kayt olarak vermilerdir. Akbulut (2001) Samsun ve Sinop illerinin i sular Malacostraca faunasn aratrd doktora almasnda Gammaridea familyasnn 16 trn blgede tespit etmitir (zbek, 2003). Sar vd. (2001) Bafa Glnn makro ve meiobentik faunasn aratrdklar almada, glden 4 familyadan toplam 7 tr bildirmilerdir. faunas iin yeni bir trn, Bunlardan Aora (Sowinsky,1894) spnicornis Bafa Gl iin yeni kayttr. Kocata vd. (2003) ise familyann lkemiz Pontogammarus maeoticus kaydetmilerdir. zbek (2003) Gller Blgesi sularnn Malacostraca (CrustaceaArthropoda) faunasnn taksonomik adan inceledii doktora almasnda 17 tr tespit etmitir. Bu trlerden 2 tanesi blge iin yeni kayt olarak verilmitir. Gzal (2004), Trakya Blgesindeki baz akarsularn Gammaridae (Amphipoda) faunas zerine aratrmalar adl yksek lisans almasnda 4 tr bildirmitir. Bu trlerden Niphargus

6

valachicus Trakya Blgesi iin yeni kayt olarak verilmitir.

Ustaolu vd. (2004)

Buldan Baraj Glnn (Denizli, Trkiye) bentik faunasn aratrdklar almalarnda Gammaridae familyasna ait 1 tr (Pontogammarus robustoides) bildirmilerdir. Balk vd. (2004)nin Apolyont ve znik Gllerinin Malacostraca (Crustacea) faunas zerine yaptklar almada 4 trn kaydn vermilerdir. Ustaolu vd. (2004) Toros Dalarndaki baz tatlsu sistemlerinin Malacostraca faunas zerine yaptklar almada, Gammaridae familyasnn 3 trn tespit etmilerdir. zbek vd. (2004) Yuvarlakay (Kyceiz-Mula)n Malacostraca (Crustacea) faunas zerine yaptklar aratrmada 5 trn belirlemilerdir. Ve yine ayn yl zbek vd. (2004) Trkiyeden ilk kez bir tr (Chelicorophium maeoticum, Sowinsky, 1898) bildirmilerdir. Yldz vd. (2005) Erigln (Gndomu-Antalya) makrobentik omurgasz faunasn aratrdklar almada 1 tr (Gammarus longidipedis) tespit etmilerdir. Aygen ve Balk (2005) Ikl Gl ve kaynaklarnn (ivril-Denizli) Crustacea faunasn aratrdklar almalarnda 2 tr (Gammarus balcanicus ve Gammarus obnixus) bildirmilerdir. Bu trler Ik Glnden ilk kez bildirilmitir. zbek ve Glolu (2005) Trkiyeden dnya iin bir tr (Gammarus ustaoglui sp. nov.) yeni kayt olarak vermilerdir. bildirmilerdir. zbek (2007) Trkiyeden dnya iin yeni bir tr (Gammarus izmirensis sp. nov.) bildirmitir. Yine zbek ve Ustaolu (2007) Trkiyeden dnya iin bir tr (Echinogammarus baliki sp. nov.) yeni kayt olarak bildirmilerdir. Bu trler ile birlikte lkemiz i sularndaki tr says 78 olmutur (http://fisheries.ege.edu.tr/~ozbek). Trontelj et. all. (2007) Eskisehir, Yesiltepeden Niphargus tauri trn tespit etmitir. Son olarak zbek vd. (2009) Orta ve Gney Anadoluda yaptklar alma ile 7 tr bildirmilerdir. Eskiehir ve evresi, Sakarya nehir sistemi havzasnda yer alan pek ok tatlsu yaam ortamn kapsamaktadr. Blgedeki sucul habitatlarda yaayan Gammaridea Bu almann amac blgede yaayan trleri ile ilgili bilgilerimiz snrldr. zbek vd. (2007) Trkiye Tatlsu Amphipodlarnn (Crustacea: Malacostraca) Dalmlar ve Ekolojilerine Katklar adl almalarnda 8 tr

Gammaridea trlerini belirleyerek zoocorafik adan nemli bir konumda yer alan lkemizin i sularnda dalm gsteren bu hayvan trlerinin taksonomik ve ekolojik

7

zellikleri hakkndaki bilgilerimize katk salamak ve gelecekte yaplacak kapsaml almalara yardmc olabilmektir. Blgede geni bir alanda yaplan fauna almamz ilk olma niteliindedir.

8

BLM 2 GENEL BLGLER

Dnyada 20.000in zerinde tr ieren Malcostraca snf Crustacea iindeki en byk snflardan biridir. Amphipoda takm Eumalacostraca altsnf iinde yer alr. Amphipoda takmnn bal olduu spertakm ise Peracaridadr. Amphipoda takm dnya genelinde yaklak 6000 tre sahiptir. 4 alttakma ayrlmtr. Bunlar; Caprellidea, Hyperiidea, Ingolfidellidea ve aratrma konumuz olan Gammarideadr. Dnyada Amphipoda takmnn %80ine yakn Gammaridea Gammaridea alttakmnn alttakmna ait trlerden oluur (Gledhill et. al., 1993)

Gammaroidea st familyasnn Trkiyede bilinen 9 familyas bulunmaktadr. Bunlar, Gammaridae, Niphargidae, Bogidiellidae, Crangonyctidae, Corophiidae, Talitridae, Hadziidae, Melitidae ve Aoridaedir (zbek ve Ustaolu 2006). Gammaridea alttakmnn denizlerde ve tatlsularda bilinen trlerin says 4786, cinslerinin says 763dr. Yine tatlsularda bilinen Amphipod cinslerinin (232) 217si ve trlerinin (1088) 982si Gammaridea alttakmna aittir. temsil edilmektedir. (Barnard and Barnard, 1983) Buradan da anlalaca zere dnya zerindeki tatlsularda yaayan Amphipodlarn grlmektedir. %90ndan fazlasnn Gammaridea alttakmna ait olduu Tatlsularda yaayan Gammaridea trleri Palearktikte 730 trle temsil edilirken, Nearktikte 152 tr ile

2.1.

Vcut Yaplar Gvde segmentlerinin says her zaman

Vcutlar yanlardan yasslamtr.

14tr. Bu segmentlerden 8i gste, 6s abdomen blgesindedir (ekil 2.1). Tm segmentler ye tar. lk drt ifti ne, son ifti arkaya dnk ekilde toplam 7 yrme baca (Periopod) tarlar. Abdomen, her biri 3er segmentli metasom ve

9

urosom olmak zere 2 blme ayrlr. Abdomenin son blm ye ve gangliyonlar iermediinden bir segment olarak kabul edilmez. Bu blme Telson ad verilir. Telson ya basit kalr ya da ortasndan geen bir yarkla ksmen veya tamamen ikiye blnr. Karapaks bulunmaz (Gledhill et. al., 1993). Ba, gsn 1. segmenti ile kaynamtr. Bu yapya sefalotoraks denir. Ba be ift ye tar. Birinci ift ye ban ikinci segmentinden kan 1. antendir. Bu anten gerek ye deildir. Deutocerebrumdan gelen sinirler ile donatlmtr. Dier yelerden farkl olarak bir kolludur ve genellikle bir yan kam bulunur. Birinci antenin zerinde koku almalar ve ukurlar bulunur. Uzunluu trden tre farkllk gsterir (Gledhill et. al., 1993). Ban ikinci ift yesi, ikinci antendir. Birinci antende olduu gibi, ikinci

antende de eksopoditler kaybolmutur. kinci antenler, yakalama ve hareket organ olarak kullanlabilir, ikinci antenler zerinde saylan ve uzunluklar trden tre ve eeye gre deiiklik gsteren ok sayda seta yer alr. kinci antenlerin setalanma zellikleri tr tehislerinde taksonomik karakter olarak kullanlabilmektedir. nc ift ye, az karn tarafndan ve yanlardan kuatan, srma ve koparmaya uyum yapacak ekilde kalnlam di tayan mandibullardr. Mandibullarn kenar keskin dili bir ineme pla oluturur. Mandibullar genellikle paral olan bir palp tarlar. Palpin nc segmentinin i kenarnda ok sayda seta vardr (ekil 2.2D). Benzer ekilde distal ucunda da farkl uzunluklarda setalar yer alr (ekil 2.2E). Yine bu segmentin i ve d yzeylerinde genellikle 1 ya da daha fazla sayda seta bulunabilir (ekil 2.2A, B). Mandibulun arkasndaki iki ift ye beslenmede yardmc grev yklenmilerdir. Bunlara 1. ve 2. maksilla ad verilir. Birinci maksilerde de iki paral ksa bir palp bulunur ikinci maksiller ortak bir kaide zerine oturmu iki enditten olumutur (Gledhill et al., 1993). Ban her iki yannda konumlanm bileik gzler sapszdr. Bileik gzlerin genel ekli ve byklkleri trler arasnda farkllklar gsterebilir. Niphargus sp. gibi baz yelerinde ise gz yoktur (Gledhil et al., 1993).

10

ekil 2.1. Gammaridea genel vcut yaps (Bousfield, 1973: Thomasdan(1993).

Gs blgesinde yer alan yeler eksopoditlerini kaybetmilerdir. vcut yaps daha etkin bir grnm kazanr. yesi maksilliped e dnmtr.

Gs

yelerinin koksalar uzun plaklar eklinde yasslatndan, hayvann yanlardan bask Gste yer alan yelerin yap ve fonksiyonlar farkllklar gsterir. Sefalotoraksn yapsna katlan ilk gs segmentinin 7 eklemli maksilipedlerin koksalar ortada Gsn dier yedi ift yesi birbirleri ile kaynaarak bir alt dudak oluturur.

"pereopodlar" iki gurup halindedir. n gruptaki drt ift ye S eklinde kvrlm ve u engelleri arkaya ynelik yakalayc "Gnathopod" bacaklardr. Arkadaki ift pereopod ise ndekilerin aksine geriye doru ynlenmilerdir (ekil 2.3A). Pereopodlar 7 eklemlidir. Paralar sras ile; koksa, basium, ischium, merus, karpus, propodus ve dactylustur (ekil 2.3B). Farkl gs yelerinin tadklar diken, seta vb. uzantlarnn yaplar, saylar ve uzunluklar; ye eklemlerinin yaplar ve byklkleri trler arasnda farkllk gsterdii iin ayrt edici karakter olarak kullanlrlar (Gledhill et al. 1993).

11

ekil 2.2. Mandibular palpin 3. segmentinde bulunan setalar. A- d yzey, B- i yzey D- i yzey ve Edistal (Yeilmen, 1993).

Abdomen gsten ekil ve byklk bakmndan belirgin bir ekilde ayrlmaz. Abdomen yeleri de ekilleri ve ilevleri bakmndan iki gruba ayrlr. lk abdominal segmentinden kan pleopod iftinde i ve d kollar ok paraldr ve su akmn salamada kullanlr. Urosom ad verilen son abdominal segmentten kan ift ye (ropodlar) ise dik bir sap eklinde olup kollar da yalnz bir ya da iki paraldr. Abdomenin son ye ifti dierleriyle ayn uzunlukta ya da onlardan daha uzundur (ekil 2.1). Telson ya basit kalr ya da ortasndan geen bir yarkla ksmen veya tamamen ikiye blnr (Demirsoy, 1999). Amphipoda takmnn genel zellii olarak, sinir sistemleri dier

malakostraklara oranla daha az kaynama gsterir. Karn sinir kordonu gste 8, abdomende 4 ift gangliyon tar (Demirsoy, 1999). Boaltm organlar, anten bezleridir. Anten bezlerinin yan sra orta barsan arka ucunda yer alan ve boaltma yaradklar sanlan bir ift dorsal tp vardr (Demirsoy, 1999).

12

ekil 2. 3. Gnathopod (A) ve Pereiopod (B) genel yaps. 1; Koksa (Yan plak), 2; Kaide, 3; Ischium, 4; Merus, 5; Karpus, 6; Propodus, 7; Daktilus, O; Oostegit (kuluka kesesi), K;Solunga (Bousfield, 1973: Thomasdan (1993).

Kalp, uzun bir boru eklindedir. Gsn 2. segmentinden 7. segmentine kadar uzanr ve genellikle 1-3 ift ostiyum ierir, n ve arka ularndan kan iki aorttan baka yanlarndan da birok arter ayrlr (Demirsoy, 1999). Solunum organlar, gs yelerinin kaide paralarndan ayrlan ince derili epipodiyal kntlardr (ekil 2.3A). Solunga says 2-6 ifttir. Fakat birinci yede hibir zaman solungaca rastlanmaz. Abdomen blgesindeki yzme bacaklarnn rpma hareketleri, bu organlarn devaml olarak taze su ile temaslarn salar (Demirsoy, 1999). Eeysel bezler gste yer alr. Testisler bir ift i ya da silindir eklindedir. Sperm kanallar bunlarn arka ularnn uzants gibidir. Ovaryum bir ya da dallanm iki borudan ibarettir. Erkek bireylerde, 7. pereion yada dier bir deile son gs segmentinde yer alan son pereopod iftinin kaide paralar arasnda bir ift genital

13

papilla yer alr.

Erkek eey akl bu papilden, dii eey akl ise 5. gs

segmentinin ventralinden alr. Dii hayvanlarda, solungalarn yanlarndan ayrlan kak eklindeki "Oostegit" ad verilen epipodit eklentileri ile vcut arasnda bir kuluka boluu meydana gelir (ekil 2.3A ). Yumurtalar kuluka boluuna braklr (Gledhill et al. 1993).

2.2.

reme

Baz trlerde, iftlemeye hazr erkek bireyler gzlerinin ve Al'deki kimyasal reseptrlerin (calceol) imesiyle ayrt edilirler. Bu durumdaki erkek bireyler iftlemek iin dii ararlar. iftleme sresince erkek kendinden daha kk yapdaki diiyi Gnathopod'laryla metasom segmentlerinden yakalar ve beraber hareket ederler; bu durum ampleksus olarak isimlendirilmektedir (ekil 2.4A, B). Bu durumdaki iftler genellikle kayalklarn aralarndaki durgun su blmleri veya talarn kuytularnda saklanrlar (zbek, 2003).

ekil 2.4. A; iftleme halindeki (ampleksus) Gammarid bireyleri, B; Spermlerin diiye iletilmesi (Schellenberg, 1942: Crusu et. al.dan (1955).

Dllenen yumurtann geliimi, kuluka boluu iinde geer.

Geliimleri

dorudan doruyadr. Yumurtadan kan yavrular ana hatlar ve ye says bakmndan

14

ergin bireye benzerler. Yalnz anten eklemlerinin says ve yelerin ekilleri erginlerden farkldr (Demirsoy, 1999). Senede bir defa dl verme eilimi vardr. Her defasnda 15-50 yumurta braklr. Gammarus trlerinde, dier canllara nazaran erkek bireylerin vcut bykl, diilere oranla daha byktr (Demirsoy, 1999).

2.3.

Yaam ekilleri

Sucul habitatlarda Gammaridler genellikle dip sakinleridirler. Bununla birlikte ou yzerek de hareket edebilir. Yzmek iin itici g, pleopodlarn ve onlarn yan sra ropodlarn hareketi ile salanr. Yzme dnda zemindeki hareket gs yelerinin ve ksmen pleopodlarn hareketi ile yrme eklinde de gerekleebilir. Dipteki bu hzl yrme srasnda hayvan genelde vcudunun bir taraf zerinde yan yan hareket eder. Bu hareket tarz familyaya zgdr. Hzl akan sularda yaayan trler, zemindeki kk talarn altlarnda, kum ierisinde bulunurlar (Gledhill et al. 1993). Beslenmelerinde, II. antenleri ile detritusu kartrr ve besin maddelerini maksilliped ya da dier az yelerinin kllar ile szerler. Gammaridlerde gnlk detritus tketimi genlerde vcut arlnn % 100'nn zerinde, erikinlerde ise % 60 civarnda olabilir (Demirsoy, 1999). Balklar iin nemli bir besin kaynadr. mrleri bir yl kadardr (Demirsoy, 1999). Balklar tarafndan, ounlukla

erkekler, vcut byklklerinden dolay daha ok belli olduklar iin tercih edilirler,

15

BLM 3 MATERYAL VE YNTEM

Eskiehir ili ve evresi Gammaridea faunasnn belirlenmesi amacyla Nisan 2007 Eyll 2007 tarihleri arasnda blgedeki akarsu, kaynak ve eme yalaklar olmak zere 60 lokaliteden rnek toplanmtr (Harita 1). rnekler taksonomik karakterlerine gre tehis edilmi ve grntlenmilerdir. rnek toplanan lokalitelerin isimleri, corafik konumlar, ykseltileri ve alma yaplan tarihleri Tablo 3.1 de gsterilmitir.

3.1.

alma Alan

Eskiehir li, Anadolu Blgesinin Kuzeybat blgesinde yer alr. Kuzeyden Karadeniz, Kuzeybatdan Marmara, Bat ve Gneybatdan da Ege corafi blgeleri ile komudur. Eskiehir, Gneyden Afyon, Gneydoudan Konya, Doudan ve Kuzeyden Ankara, Kuzeybatdan Bolu, Batdan Bilecik ve Ktahya illeri tarafndan evrelenmitir. lin yzlm 13.652 kmdir (http://www.eskisehir.gov.tr). lin Kuzeyini, Bat - Dou ynnde Bozda, Sndiken Dalar kaplar; lin Gneydou kesinde, Sakarya dirsei iinde balayan Sivrihisar dalar Gneydouda Kuzeybat ynnde li ortadan kat ederler. Trkmen dann dou etekleri lin Bat ve Gneybat kesinde yer alr ve yukar Sakarya ovasna kadar dayanr (http://www.eskisehir.gov.tr). l iindeki balca ovalar, Porsuk Ovas, Yukar Sakarya Ovas, Sarsu Ovas ve Seyitgazi Ovasdr. Porsuk Ovasnn yzlm ise 1.500 kmdir (http://www.eskisehir.gov.tr). Trkiyenin aydr. en nemli akarsularndan olan Sakarya, ayn zamanda

Eskiehirinde balca akarsuyudur. ok sayda kola sahiptir. En nemli kolu Porsuk Bundan baka Sakaryann Eskiehir ilindeki kollar ise Sarsu Deresi, Seydisuyu Deresi, Bardaksuyu Deresidir (http://www.eskisehir.gov.tr).

16

Porsuk aynn da il iinde ayr kollar vardr.

Bunlar Kargn Deresi,

Ilcasuyu, Mollaolu Deresi, Sarsu, Keskin Suyu ve Prtek aydr. Sakaryann toplam uzunluu 627 km, l iindeki uzunluu ise 400 km.dir. Porsuk aynn toplam uzunluu 255km, il iindeki uzunluu 225 km.dir (http://www.eskisehir.gov.tr). l iinde 6 adet baraj bulunmaktadr. Bunlar Porsuk Baraj, Gkekaya Baraj, Musaz Baraj, Kunduzlar Baraj, atren Baraj, ve Kaymaz Barajdr. (http://www.eskisehir.gov.tr). Eskiehir iklim ynnden Anadolunun tm karakterini bnyesinde toplamtr. Yazlar scak ve kurak, klar souk ve yal gemektedir. Yllk yan % 70i Ekim-Mart aras souk dnemde olmaktadr. Ortalama yllk ya miktar 379553 mm. arasndadr. lde gerekleen scaklk deerleri en yksek 39.1 C, en dk 26.3 Cdir (http://www.eskisehir.gov.tr). Porsuk Baraj sulama, takn koruma, ime ve kullanma suyu temin etme amaldr

3.2.

rneklerin Toplanmas

Toplama ileminde dip tarama kepesi kullanlmtr. Toplanan rnekler, kepe ierisinden pens ile alnarak ldrme ve muhafaza iin %75lik alkol bulunan tplere toplandklar blge ad ve numara yazlarak alnmtr. Arazi almalar srasnda rneklerin topland lokalitelerin koordinatlar ve rakm bilgileri ile habitatn genel durumu ile ilgili gzlemler not edilmitir.

3.3.

rneklerin Tehisi ve Deerlendirmeler

almada toplam 3339 adet rnek incelenmitir. Laboratuar ortamnda rnekler ilk olarak stereo diseksiyon mikroskobunda incelenmi, dii ve erkek bireyler olmak zere sras ile ayrlm ve alkolleri yenilenerek yeniden tplere lokalite ad ve tarihi yazlarak konulmutur. Bu tpler ayrca tarih ve lokalitesi yazan kavanozlara konularak karanlk ve serin bir ortamda muhafaza edilmitir.

17

rneklerin tehisinde ilk olarak biyolojik varyasyonlar snrl olan erkek bireyler kullanlmtr. Daha sonra dii bireyler incelenmitir. nce stero diesksiyon mikroskop altnda incelenerek tr tayinleri yaplmtr. Bu ilemler yaplrken farkl trlere ait bireyler grntleme sisteminde rnekler disekte edilerek veya edilmeyerek resimleri ekilmi ve bilgisayar ortamna aktarlmtr. Tehislerde arlkl olarak deerlendirilen paralar trlerin ayrt edilmesinde nemli olan I. ve II. anten, I-VII pereiopod, III. ropod, telson, metasom dorso-posterioru ve epimerlerdir. Tr tehislerinde Crusu, S., Dobreanu, E., Monalache, C. (1955);Karaman, G. S., Pinkster, S., (1977a, 1977b, 1987); Barnard and Barnard (1983); Karaman, G. S., (1973, 1980, 1993); Gledhil, T., Sutcliffe, D. W., Williams, W. D., (1993); Eggers, T. O., Martens, A. (2001); zbek (1993, 2003)den yararlanlmtr.

Tablo 3.1. rnek Toplanan Lokaliteler ve alma Tarihleri. No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 l /le/ Ky Dutluca Deresi Kmbet Deresi nli Deresi Ayval Deresi Dere Dere Seydi Suyu Krka1 Deresi Krka2 Deresi Yazdere Deresi Ak Deresi Gkekuyu Deresi Yukar Doanolu Deresi Doanolu Deresi eme Yala Sakarya Nehri Dakpl Deresi Dere Dere Takmak Deresi eme Yala Dere Mollaolu Deresi Piknik Alannda Dere Sabuncupnar Deresi Yenisofa emesi Kalabak Deresi Corafik Konum nn; Kmbet Ky nn; Kmbet Ky Ktahya, nli Ky Seyitgazi; Ayval Ky Seyitgazi; Ayval Ky (8.km) Seyitgazi; Arslanbeyli (10.km) Seyitgazi (Merkez) Seyitgazi; Krka1 Seyitgazi; Krka2 Seyitgazi; Yazdere Ky Han; Akdere Ky Han; Gkekuyu Ky Beylikova, Y.Doanolu Ky Beylikova, Doanolu Beylikova, Doanolu Eskiehir, Sarcakaya (DS. 3.Pompa stasyonu) Sarcakaya; Dakpl Ky Sarcakaya; Mayslar (1 km.) Eskiehir, Hekimda K (1 km.) Eskiehir, Takmak Ky Eskiehir, Takmak Ky Eskiehir, Takmak Ky Eskiehir, Mollaolu Ky Eskiehir, Musaz Eskiehir, Yenisofa Ky Eskiehir, Yenisofa Ky Eskiehir, Uluayr Ky Enlem 3942 K 3942 K 3928 K 3928 K 3928 K 3927 K 3927 K 3925 K 3925 K 3929 K 3915 K 3914 K 3949 K 3949 K 3949 K 4004 K 3958 K 4002 K 3954 K 3942 K 3942 K 3942 K 3942 K 3941 K 3937 K 3938 K 3938 K Boylam Ykseklik Tarih 3010 D 945 m 11/04/2007 3042 D 930 m 11/04/2007 3012 D 1094 m 11/04/2007 3037 D 1035 m 18/04/2007 3039 D 981 m 18/04/2007 3040 D 967 m 18/04/2007 3041 D 964 m 18/04/2007 3040 D 962 m 18/04/2007 3038 D 972 m 18/04/2007 3044 D 934 m 18/04/2007 3046 D 1130 m 18/04/2007 3039 D 1107 m 18/04/2007 3112 D 859 m 14/06/2007 3112 D 903 m 14/06/2007 3112 D 903 m 14/06/2007 3048 D 243 m 21/06/2007 3040 D 3040 D 3033 D 3019 D 3019 D 3019 D 3016 D 3019 D 3020 D 3021 D 3024 D 780 m 252 m 1255 m 915 m 915 m 915 m 927 m 929 m 841 m 839 m 830 m 21/06/2007 21/06/2007 21/06/2007 26/06/2007 26/06/2007 26/06/2007 26/06/2007 26/06/2007 26/06/2007 26/06/2007 26/06/2007

18No 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 l /le/ Ky Kzlinler emesi Acay Mercan Deresi Kaynak Suyu eme Yala eme Yala Dmez Deresi Eriz Deresi Sarsu Deresi eme Yala Dere Dere eme Yala eme Yala Dere Beik Deresi Dere eme Yala eme Yala eme Yala eme Yala eme Yala eme Yala 1 eme Yala 2 eme Yala 4 eme Yala eme Yala Yukardere eme Yala eme Yala Karasu Deresi Yeniky Deresi eme Yala Corafik Konum Eskiehir, Kzlinler Ky Gnyz; Ac Kprs Gnyz; Mercan ky Gnyz; Atlas Ky Sivrihisar; Koca Ky St; Dmez Ky St; Dmez Ky Eskiehir, Eriz Eskiehir, ukurhisar nn; Seyitali nn; Seyitali nn; Erenky nn; Erenky nn; Kmbetakpnar Eskiehir, Kayapnar Ky Eskiehir, Y.kalabak Ky Eskiehir, Karapazar Ky Eskiehir, Karapazar Ky Seyitgazi; saray Seyitgazi; Arslanbeyli Seyitgazi; kranl St; Zemzemiye St; Oluklu St; Oluklu St; Oluklu St; Rzapaa St; Rzapaa St (Merkez) St / Kepen St / Kepen Bilecik / Aaky Bilecik / Yeniky Bilecik / Yeniky Enlem 3942 K 3922 K 3922 K 3921 K 3926 K 4000 K 4000 K 3953 K 3949 K 3945 K 3945 K 3944 K 3944 K 3943 K 3941 K 3930 K 3935 K 3935 K 3927 K 3927 K 3916 K 3951 K 3954 K 3954 K 3954 K 3955 K 3955 K 4000 K 3958 K 3959 K 4007 K 4007 K 4007 K (Tablo 3.1. devam ediyor.) Boylam Ykseklik Tarih 3024 D 821 m 26/06/2007 3149 D 870 m 04/08/2007 3151 D 805 m 04/08/2007 3145 D 1052 m 04/08/2007 3141 D 1005 m 04/08/2007 3006 D 817 m 11/08/2007 3006 D 817 m 11/08/2007 3024 D 946 m 15/08/2007 3017 D 813 m 15/08/2007 3002 D 1060 m 15/08/2007 3001 D 1042 m 15/08/2007 3002 D 998 m 15/08/2007 3002 D 993 m 15/08/2007 3007 D 935 m 15/08/2007 3028 D 916 m 21.08.2007 3025 D 1001 m 21.08.2007 3033 D 1022 m 21.08.2007 3033 D 1022 m 21.08.2007 3030 D 1245 m 21.08.2007 3036 D 1055 m 21.08.2007 3040 D 1319 m 21.08.2007 3016 D 913 m 29.08.2007 3013 D 975 m 29.08.2007 3013 D 975 m 29.08.2007 3013 D 971 m 29.08.2007 3014 D 1008 m 29.08.2007 3014 D 1038 m 30.08.2007 3011 D 701 m 30.08.2007 3007 D 961 m 30.08.2007 3008 D 920 m 30.08.2007 3000 D 292 m 06.09.2007 3002 D 293 m 06.09.2007 3002 D 293 m 06.09.2007

19Harita 1.: Eskiehir ve evresinde rnek Toplanan Lokaliteler.

20

BLM 4 BULGULAR

alma blgesinde 2 familyaya ait 2 cins ve 6 tr tespit edilmitir. Tespit edilen trler ve bulunduklar lokaliteler Tablo 4.1de verilmitir.

Tablo 4.1: alma Blgesinde Tespit Edilen Trler

Trler Gammarus pulex

Tespit Edildikleri Lokaliteler 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 12, 13, 14, 15, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 26, 27, 28, 29, 37, 41, 43, 44, 45, 46, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 58, 60 2,3,9,20,43,51 33, 34, 54, 57, 58, 59, 60 1, 8, 9, 11, 13, 16, 17, 18, 19, 25, 26, 30, 31, 32, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 46, 47, 48, 52, 53, 55 17 49

Gammarus fossarum Gammarus balcanicus Gammarus pseudanatoliensis

Echinogammarus ischnus Niphargus tauri

4.1.

Aratrma Ortamnn zellikleri

Aratrma yaplan istasyonlar hakknda arazi almalar srasnda yaplan gzlemler aada verildii gibidir. stasyon no: 1) Dutluca Deresi (Nemli Ky - nn): Su seviyesi 10-20 cm. Aknt az, su berrak ve lk ayrca evresi aalk. rnekler su iinde talarn altndan ve otlarn bulunduu blgelerden topland.

21

stasyon no: 2) Kmbet deresi (Kmbet Ky - nn): rnekler benzinlik yannda yol zerinde bulunan dereden topland. Su temiz ve souk, aknt azd. stasyon no: 3) nli Deresi (nli Ky Ktahya): Kyn giriinde bulunan tal bir zemin yapsna sahip dereden rnekler topland. Su berrak, souk ve aknt azd. stasyon no: 4) Ayval deresi (Ayval ky Seyitgazi): Kyn iinde bulunan dereden rnekler topland. Su seviyesi dk, aknt az ve su berrakt. stasyon no: 5) Dere (Ayal Ky Seyitgazi): Ayval kynden 8 km. sonra bulunan dereden rnekler topland. Suda aknt ok azd. Su seviyesi dk ve zemin amurluydu. stasyon no: 6) Dere (Arslanbeyli Seyitgazi): Arslanbeyli kyne 10 km. kala bulunan dereden rnekler topland. Su, bulank ve durgundu. stasyon no: 7) Seydi suyu (Seyitgazi): Krka yoluna dnmeden nce bulunan derenin kysndan rnekler topland. Su berrak, yosunlu, su seviyesi diz boyu ve aknt vard. stasyon no: 8) Krka-1 Deresi (Seyitgazi) Krka yolunda 1. kpr altndan geen dereden rnekler topland. Su temiz deildi. Su seviyesi dk, akntl ve yosunluydu. stasyon no: 9) Krka-2 Deresi (Seyitgazi) Krka yolunda 2. kpr altndan geen dereden rnekler topland. Su temiz deildi ve yosunluydu. stasyon no: 10) Yazdere (Yazdere Ky - Seyitgazi): Kye yakn bir yerde bulunan dereden rnekler topland. Su seviyesi az, akntl, taban yosunlu ve amurluydu. stasyon no: 11) Akdere (Akdere Ky - Han): Ky giriinde bulunan kk bir dereden rnekler topland. Su seviyesi yaklak olarak 1m. ve su temizdi. stasyon no: 12) Gkekuyu Deresi (Gkekuyu Ky Han): Kyden ifteler yoluna kta bulunan dereden rnekler topland. Aknt yoktu. Su seviyesi dk, zemin yosunlu ve amurluydu. stasyon no: 13) Yukar Doanolu Deresi (Y. Doanolu Ky Beylikova): Kyn yaknlarnda bulunan dereden rnekler topland. Sazlk vard. Zemin talk,

22

aknt ok azd. Derinlik yaklak olarak 20-30 cm. idi. Su lk ve gzle grlr kirlilik ok deildi. stasyon no: 14) Doanolu Deresi (Doanolu Ky Beylikova): Ky ierisinde bulunan dereden rnekler topland. Dere suyu pis ve aknt ok azd. Sazlk vard. Derinlik yaklak olarak 30 cm.den fazlayd. stasyon no: 15) eme Yala (Doanolu Ky Beylikova): Ky ierisinde bulunan eme yalandan rnek alnd. Su temizdi. stasyon no: 16) Sakarya Nehri (Sarcakaya - Eskiehir): Yenice Barajna 10km. kala bulunan D.S.. Sarcakaya 3. pompa istasyonu mevkiinde rnekler kydan yosunlar arasndan ve talarn altndan topland. Su bulank, yosunlu, lk ve akntlyd. stasyon no: 17) Dakpl Deresi (Dakpl Ky Sarcakaya): Kye yakn bir mevkide bulunan dereden bitkiler arasnda rnekler topland. Su souk, temiz, yosunlu ve zemin talkt. stasyon no: 18) Dere (Mayslar Sarcakaya): Mayslara 1 km. kala bulunan dereden rnekler topland. Su akntl, pis ve yosunluydu. stasyon no: 19) Dere (Hekimda Sarcakaya): Hekimda a 1 km kala bulunan dereden rnekler topland. Su ok pis, aknt az ve bolca sazlk vard. stasyon no: 20) Takmak Deresi (Takmak Ky - Eskiehir): Takmak ky giriinde bulunan derenin suyu pis, durgun, lk ve az derindi. rnekler kydan topland. stasyon no: 21) eme Yala (Takmak Ky - Eskiehir) Ky emesinin yalandan rnek topland. Su berrak ve temizdi. stasyon no: 22) Dere (Takmak Ky - Eskiehir): Takmak ky knda bulunan derenin suyu pis ve akntl idi. rnekler kydan topland. stasyon no: 23) Mollaolu Deresi (Mollaolu ky Eskiehir): Ky ierisinden geen derenin suyu pis, akntl, su seviyesi dk ve lkt. rnekler kydan topland.

23

stasyon no: 24) Dere (Musaz - Eskiehir): Musaz Pkinik Alan giriinde bulunan otlar arasndan geen derenin suyu ok pis, zerinde ar bir koku vard. Su seviyesi ok azd. rnekler otlarn iinden ve kydan topland. stasyon no: 25) Sabuncupnar Deresi (Yenisofca Ky Eskiehir): Kye yakn bir mevkide bulunan derenin suyu pis ve yosunluydu. rnekler kydan topland. stasyon no: 26) Yenisofa emesi (Yenisofca Ky Eskiehir): Kydeki eme yalandan rnekler topland. Su temiz ve berrakt. stasyon no: 27) Kalabak Deresi (Uluayr Ky Eskiehir): Kyn iinden geen derenin suyu lk, aknts az, zemini yosunlu ve kirliydi. stasyon no: 28) Kzlinler emesi (Kzlinler Eskiehir): Ky emesinden rnekler topland. Su pis ve lkt. stasyon no: 29) Acay (Ac Kprs Gnyz): Kpr altndan geen dereden, sazlklar arasnda rnek topland. Su durgun ve ok temiz deildi. stasyon no: 30) Mercan Deresi (Mercan Ky Gnyz): Kyden geen derenin suyu ok s ve aknt azd. rnekler talk ve kumlu olan zemin kartrlarak topland. stasyon no: 31) Kaynak Suyu (Atlas Ky Gnyz): Kye 2-3 km. uzaklkta bulunan kaynan kt yerde rnekler topland. Su az akntl ve ok temiz. stasyon no: 32) eme Yala (Koca Ky Sivrihisar): Ky iinde bulunan emeden su az geliyor. Fakat gzle grlr bir kirlilik yok. stasyon no: 33) eme Yala (Dmez Ky St): emeden su az geliyor. Fakat gzle grlr bir kirlilik yok. eme yalann zemini, yosunlu ve amurluydu. stasyon no: 34) Dmez Deresi (Dmez Ky St): Dmez kyne 1-2 km. uzaklkta bulunan derenin suyu az akntl, s ve gzle grlr bir kirlilik yok. Fakat zemin amurdu.

24

stasyon no: 35) Eriz Deresi (Eriz Ky Eskiehir): Kye yakn bir mevkiden geen derenin suyu s, otluk ve zemin amurluydu. rnekler kydan otluk ksmlardan, amurlu zemin kartrlarak topland. stasyon no: 36) Sarsu Deresi (ukurhisar Eskiehir): ukurhisar yolunda kprnn altndan geen dereden rnekler topland. Su s, kirli ve zemin talkt. stasyon no: 37) eme Yala (Seyitali nn): Seyitali ky knda bulunan emenin suyu temizdi. stasyon no: 38) Dere (Seyitali nn): Seyitali ky knda bulunan kprnn altndan geen derenin suyu s, az akntl, talk ve kumlu bir zemine sahipti. rnekler derenin btn ksmlar taranarak topland. stasyon no: 39) Dere (Erenky nn): Kyn knda bulunan derenin suyu s, aknts az, zemin talk ve kumluydu. stasyon no: 40) eme Yala (Erenky nn): Kyn knda bulunan kprnn altndaki eme yalandan rnekler topland. Su temizdi. stasyon no: 41) eme Yala (Kmbetakpnar Ky nn): Ky giriinde bulunan emenin yalandan rnekler topland. Su ksmen temizdi. stasyon no: 42) Dere (Kayapnar Ky Eskiehir): Ky giriinde bulunan derenin zemini talk, kumlu ve yosunlu idi. Su temizdi. stasyon no: 43) Beik Deresi (Y. Kalabak Ky Eskiehir): Mesire alannda bulunan dereden rnekler topland. Su temiz, biraz bulank, zemin ok yosunlu, su zerine km bitkiler vard. stasyon no: 44) Dere (Karapazar Ky Eskiehir): Kye yakn bir mevkiden geen derenin suyu s, aknts az ve zemin kumlu ve otlar ile doluydu. stasyon no: 45) eme Yala (Karapazar Ky Eskiehir): Kyde bulunan eme yalandan rnekler topland. Su temizdi.

25

stasyon no: 46) eme Yala (saray Seyitgazi): Kyde bulunan eme yalandan rnekler topland. Su temizdi. stasyon no: 47) eme Yala (Arslanbeyli Seyitgazi): Ky emesinden rnekler topland. Suda gzle grlr bir kirlilik yoktu. stasyon no: 48) eme Yala (kranl Seyitgazi): Ky getikten sonra bulunan emenin suyu berrak ve temizdi. stasyon no: 49) eme Yala (Zemzemiye Ky St): Ky iinde bulunan emeden akan su temiz, fakat yalak iinde biriken su ok bulank ve dibi amurlu idi. stasyon no: 50) eme Yala-1 (Oluklu Ky St): Eskiehirden gelirken ky giriinde bulunan emenin suyu temiz ve berrakt. stasyon no: 51) eme Yala-2 (Oluklu Ky St): Kyn iinde Ste giderken 2. emeden akan su ok azd. Yalakta biriken su berrak, zemin amur ve bolca yosunluydu. stasyon no: 52) eme Yala-4 (Oluklu Ky St): St yoluna kmadan nce kyn camisinin karsnda ki sokakta 200m. leride bulunan emenin akan suyu bol ve temizdi. Yalakta biriken su berrak, zemin tal ve amurluydu. stasyon no: 53) eme Yala (Rzapaa Ky St): Kyn iinden getikten sonra karmza kan emenin akan suyu bol, yalakta biriken su berrak, zemin kumlu ve talyd. stasyon no: 54) eme Yala (Rzapaa Ky St): Ste giderken ky giriinde bulunan emenin akan suyu az, yalakta biriken su berrak, zemin tal ve amurlu, birazda kirliydi. stasyon no: 55) Yukar Dere (Merkez St): St merkezine yaklak olarak 2 km. uzaklkta bulunan derenin suyu s, aknts az, zemini talk ve yosunluydu. Derenin kenarlarnda su yzeyine kan otlar vard. rnekler genellikle kyda bulunan otlar arasndan topland.

26

stasyon no: 56) eme Yala (Kepen Ky St): Bozyk yolunda ky giriini getikten sonra mesire alannda bulunan emenin suyu azd. Yalakta biriken su berrak, zemin amur, talk ve yosunluydu. stasyon no: 57) eme Yala (Kepen Ky St): Kyn iinden getikten sonra knda bulunan emeden akan su bol, berrak ve temizdi. Yalak zemini az kumlu ve talyd. stasyon no: 58) Karasu Deresi (Aaky Bilecik): Bilecik yolunda bulunan kprnn altndan geen derenin ky blgesinden rnekler alnd. Aknt yava, su temiz deil, zemin bataklk, derenin ky kesimleri otlat ve sazlklar ile rtlmt. stasyon no: 59) Yeniky Deresi (Yeniky Bilecik): Bilecikten Ste giderken bulunan derenin suyu s, bulank, zemini amurluydu. rnekler kydan topland. stasyon no: 60) eme Yala (Yeniky Bilecik): Yeniky deresi mevkiinde bulunan emenin akan suyu bol, yalak kk ve su ufak bir kanal boyunca ilerliyor. rnekler bu kanalda otlarn arasnda ve amur olan zemin kartrlarak toplanmtr.

4.2.

Eskiehir ve evresi Tatlsu Gammaridea Tr Tehis Anahtar

Konuyla ilgili aratrclara yardmc olaca dnlerek tespit edilen taksonlar kapsayan bir tehis anahtar hazrlanmtr. Burada unutulmamas gereken nemli bir konu, tehis anahtarlarnn zellikle ergin erkek bireyler dikkate alnarak takip edilmesi gereidir. nk incelenen literatrlerin genelinde, tayin anahtarlar ergin erkek bireylere gre hazrlanmtr. Erkek ve dii bireyler arasnda, normal kabul edilen eeysel farkllk dnda bir farkllama grlrse, bu zelliklerde ayrca verilmektedir.

Tespit edilen taksonlar iin tayin anahtar: 1. a) Gzler yok (ekil 4.6:3)....Niphargus tauri

27

b) Gzler var.....2 2. a) III.ropodun i lobu d lobun 1/4'nden daha ksa (ekil 4.5:8).. ...(Echinogammarus)....................................................Echinogammarus ischnus b) III. ropodun i lobu d lobun 1/4'nden daha uzun (ekil 4.1:8)... (Gammarus).....3 3. a) P3-4n posterior kenarnda ya seta bulunmaz ya da bu setalar ok ksa (ekil 4.3:3,4)(Gammarus balcanicus grubu)....4 b) P3-4n posterior kenarnda daima seta bulunur ve boylar uzun (ekil 4.1:3,4)..(Gammarus pulex grubu)..5 4. a) I-III. metasom segmentlerinin dorsoposterior kenarlar bask ve dz (ekil 4.3:1)....Gammarus balcanicus b) I-III. metasom segmentlerinin dorsoposterior kenarlar genellikle ykselmi olup trtkl (ekil 4.4:1)...........Gammarus pseudanatoliensis 5. a) 2. anten flagellemu bask ve ikindir, fra eklinde setalanma grlr (ekil 4.1:1)...Gammarus pulex pulex b) 2. anten ve flagellumu normal gelimitir, flagellumunda fra eklinde setalanma grlmez (ekil 4.2:8).......Gammarus fossarum

Gammarus cinsine ait olan taksonlar temel tr (G. pulex, G. balcanicus, G. roeseli) baz alnarak gruplara ayrlmtr. Bu ayrma ileminin amac, Gammarus cinsine ait bireylerin tayinlerinde bir kolaylk salayabilmektir. Bu durum, cinsi altcinslere ayrma ile kartrlmamal, yani bu gruplar altcins olarak alglanmamaldr.

28

4.3.

Taksonomik Durum

alma sresince tespit edilen trlerin sistematik konumlar aada verildii gibidir. Burada zbek (2006)ten yararlanlmtr. Snf Altsnf sttakm Takm Alttakm stfamilya Familya Cins : MALACOSTRACA : Eumalacostraca : Peracarida : Amphipoda : Gammaridea : Gammaroidea : Gammaridae : Gammarus Gammarus pulex pulex (Linnaeus, 1758) Gammarus fossarum Koch, in Panzer, 1836. Gammarus balcanicus Schferna, 1923 Gammarus pseudanatoliensis (Karaman and Pinkster, 1987) Cins : Echinogammarus Echinogammrus ischnus (Stebbing, 1899) Familya Cins : Niphargidae : Niphargus Niphargus tauri Schellenberg 1933

29

4.4.

Tespit Edilen Trler Ve zellikleri

Gammarus pulex pulex (Linnaeus, 1758) Cancer pulex; Linnaeus l758: 633. Gammarus pulex; Sars 1894: 503; Spandl 1924:444; Vandel 1926: 35-39; Stephensen 1940: 119-122; 1941; 128-130; 1944: 72-74; Schellenberg 1937c: 240; Reid, 1944: 17-18; Pinkster 1970: 177-186; Roux 1971: 408-410. Gammarus pulex pulex; Schellenberg, 1934: 213-214; Birstein, 1945b: 153; Margalef, 1951: 267; Segerstle, 1954: 1-91; 1955: 629-631; Roux, 1963: 89100; 1967:1-172; G. Karaman, 1969: 33-45; G. Karaman, 1975b: 336-337. Rivulogammarus pulex; Barnard 1958: 73; Strakraba 1967: 208. Rivulogammarus pulex pulex; S. Karaman, 1931b; Cruu, Dobreanu & Manolache, 1955: 82-85. Gammarus (Rivulogammarus) pulex; Birstein, 1941: 259. Gammarus (Rivulogammarus) pulex pulex; Schellenberg, 1937a: 499-502; 1937b: 276; 1942; Birstein, 1945b: 153; Spephensen & Hynes, 1953: 291-296. Gammarus fluviatilis; Milne Edwards 1830: 368. Gammarus fluviatilis varzachariasi Garbini, 1895: 205. Gammarus aquaticts Leach 1815: 359. Gammarus polymorphus Helfer 1914: 91.

Morfolojisi: Vcut przszdr.

II. Anten ikin ve bask bir flagelluma

sahiptir, bu flagellamun i yzeyinde fra eklinde seta gruplar gzlenir (ekil 4.1:1). III. ve IV. pepreiopodlarn posterir kenarnda uzun, kvrk setalar bulunur (ekil 4.1:3,4). P5-7'nin anterior kenar her zaman iin sadece dikenler tar, seta bulunmaz. Epimeral blgeler ok sivri deildir, zerlerinde sadece dikenler bulunur. U3 olduka setaldr, i lop d lobun 3/4 ile 4/5'i kadardr (ekil 4.1:8). rosom dz olup dorsal ykseltiler bulunmaz. Lateral ba loplar genellikle yuvarlaktr. zaman iin geniliinin iki katndan daha ksadr. Gzler nispeten kk olup, her

30

Erkeklerde maksimum boy 23 mm. olarak saptanmtr. Al yaklak olarak vcut boyunun yans kadardr. Flagellum ve pedunkul segmentleri az setaldr. A2, en bariz karakterlerden biridir. Birinci antenden daha ksa olan A2'nin 4. ve 5. pedunkul segmentleri hemen hemen eit uzunlukta olup ksa setalar tar. A2, 12 -18 segment tar, genellikle yanlardan bask olup ikin bir yapdadr. Her segment i yzeyinde fra eklinde setalar tar (ekil 4.1:1), ilk 6- 9 segmentte calceol her zaman iin mevcuttur. segmentli mandibul palpi pulex grubunun dier yelerinde olduu gibi ilk segmentinde seta tamaz. nc segmentin i kenar 25- 28 D seta, 4- 6 E seta (bazlar tyms olabilir) tar. Bunun yannda l grup A seta ve 1-2 grup B seta bulunabilir. Gnl'in propodusu armut ekillidir; palmar aprazms olup gl bir orta avu dikeni tar (ekil 4.1:2). Avucun iinde ve posterior kenarnda gl bir ke dikeni ile ok sayda kk dikencikler bulunabilir. Avucun i yzeyinde deien saylarda seta bulunabilir. Merus ve carpusta genellikle uzun ve kvrk setalar bulunur. Gn2'nin propodusu birinci ile hemen hemen ayn boyda olmasna karn ekli itibaryla ondan tamamen farkldr. Bu grubun hemen hemen tm trlerinde bulunan gl bir orta avu dikeni ke dikenleri ile geni bir bolukla ayrlr. Ke dikenlerinin says olduka deikendir (3-5 arasnda). ok sayda seta grubu ki bunlarn byk ounluu kvrk setalardr, propodusun i yzeyinde bulunmaktadr. P3'n son u segmenti posterior kenar boyunca genellikle kvrk ve uzun seta gruplar tar. Bu setalarn saylar ve uzunluklar farkllklar gsterse de genellikle bal bulunduklar segmentin 1,5- 3 kat kadar uzunluktadrlar. kenar 1-3 diken tar. Daktil olduka ksa ve gldr (ekil 4.1:3). P4, P3' andrr fakat setalanma daha az ve daha ksadr (ekil 4.1:4). P5 az veya ok gelimi olabilen distal ucuna yakn bir yerde bulunan knt yapm lop sebebiyle yan karemsi bir bazala sahiptir ve bu kede her zaman iin bir spinul (dikencik) bulunur (ekil 4.1:5). Merusun, anterior

31

P6-7'de bazal durumu kademeli olarak uzam bir hal alr. P5-7'nin distal segmentlerinde an derecede deien saylarda olabilen dikenler bulunur. Eer seta bulunursa, her zaman iin dikenlerden daha ksadr. Tm pereiopodlarda nispi uzunluk ya ile orantl olarak art gsterir (ekil 4.1:6,7). U3'n i lobu dtakinin ilk segmentinin 3/4' kadardr. Her iki lobun i ve d kenarlarnda bulunan setalarn byk bir ksm tyms setadr (d lobun ikinci segmentinin ucundaki setalar hari). Trn dalm gsterdii corafik alana bal olarak i ve d lobun kenarlarndaki setalarn saylarnda deiimler gzlenebilir (ekil 4.1:8). 1.epimer plann alt arka ucu her zaman iin yuvarlams olup baz kk setalar bulunabilir. 2. ve 3. epimerlerde bu ke olduka deikendir ve karemsiden nispeten sivriye kadar farkllklar gzlenebilir; fakat asla ar sivri deildir. Her ne kadar epimer plaklarnn anterior kenarlarnda setalar bulunsa da alt kenarlarnda asla seta bulunmaz. Telson loplar olduka deiken setasyon gsterir. D kenar boyunca seta, diken veya her ikisinin karm bulunabilir. de bulunabilir. Dii: Diiler erkeklerden daha kktr. Amphipod'larn dier tm gruplarnda olduu gibi aka grlebilen seksel dimorfizm mevcuttur: 1- Al ve A2'nin pedunkul segmentlerindeki setalar erkeklerinkinden daha uzundur. 2- A2'deki karakteristik dizi halindeki seta gruplar bulunmaz. 3- Gnathopodlarn propoduslar daha kk olup merkezi palmar diken bulunmaz ve toplam diken says daha azdr. 4- P3 ve P4 daha az sayda ve daha ksa setalar tar. Utaki grupta 1-4 diken ve deien saylarda setalar bulunabilir. Baz populasyonlarda dorsal yzeyde birka seta ve diken

32

Ekolojisi: Nehir ve derelerin orta ve alt ksmlarnda akntnn az olduu blgelerde bulunur. Genellikle durgun havuz ve gletlerde sklkla rastlanr (Karaman and Pinkster, 1977a). Tespit edildii lokaliteler: Tablo 4.2.de gsterilmitir.Tablo 4.2: Gammarus pulex pulex tespit edilen lokaliteler. st. No Dii 4 5 6 7 8 9 10 12 13 14 15 19 20 21 22 23 24 26 27 28 29 37 41 43 44 45 46 50 51 52 53 54 55 56 58 60 ncelenen rnek Says Erkek Toplam 11 13 24 9 10 19 10 6 16 23 31 54 20 22 64 5 4 9 10 7 17 8 5 13 8 14 22 2 19 21 4 16 20 19 11 30 4 7 11 27 7 34 15 18 33 50 29 79 33 28 61 11 24 35 28 32 60 28 18 46 24 39 63 5 1 6 7 13 20 15 36 51 17 27 44 28 14 42 5 2 7 42 36 78 13 14 27 27 15 42 25 7 32 17 9 26 14 9 23 15 35 50 8 11 19 6 15 21 Tarih 18/04/2007 18/04/2007 18/04/2007 18/04/2007 18/04/2007 18/04/2007 18/04/2007 18/04/2007 14/06/2007 14/06/2007 14/06/2007 21/06/2007 26/06/2007 26/06/2007 26/06/2007 26/06/2007 26/06/2007 26/06/2007 26/06/2007 26/06/2007 04/08/2007 15/08/2007 15/08/2007 21/08/2007 21/08/2007 21/08/2007 21/08/2007 29/08/2007 29/08/2007 29/08/2007 29/08/2007 30/08/2007 30/08/2007 30/08/2007 06/06/2007 06/06/2007

33

Dnyadaki dalm: Avrupa, Anadolu, Sibirya, in, Afganistan ve Himalayalar'dan rapor edilmitir (Karaman and Pinkster, 1977a). Trkiyedeki dalm: zellikle Bat Anadolu'da olduka yaygn olarak bulunur (Karaman and Pinkster, 1977a). Afyon, Denizli, Konya ve Ispartadan kaytlar vardr (zbek, 2003).

34

ekil 4.1: Gammarus p. pulexin baz ekstremiteleri. Erkek birey. 1: II.anten flagellumu, 2: I. gnathopod, 3: III. pereiopod, 4: IV. pereiopod, 5: V. pereiopod, 6: VI. pereiopod, 7: VII. pereiopod, 8: III. ropod

35

Gammarus fossarum Koch, in Panzer, 1836. Principal refs,: Gammam fossarum Koch, in Panzer 1836: 2; Schellenberg, 1934: 21-i; Wautier & Roux, 1959: 76-83; Nijssen, 1963: 40-43; Stock, Nijssen 5t Kant, 1966: 22; A. L. Roux, 1967: 1-172; 1909: 125; 1970: 27-49; 1971: 408410; Goedmakers, 1972: 124-138; Pinkster, 1972: 171-172; Van Maren, 1972: 197; G. Karaman, 1974: 10. Rivulogammartts jossarum; Straskraba, 1967: 208. Gammarus pulex fossarum; [nn Margaicf, 1953: T97]. Margalef, 1951; A. L. Roux, 1963: 89-100;

Gammars (Rivulogammarus) pulex fossarum; Schellenberg, 1937a: 503, I937b: 276; 1942; Pljakic, 1952: 81-88; 1952: 51-57; Straskraba, 1959: 161. Gammarus (Rivulogammarus) fossarum; Vornatscher, 1965: 1; Straskraba, 1962: 118. Rjvulogammarus pulex fossarum; Crauu, Dobreanu & Manolache, 1955: 9092. Gammarus delebecquei Chevreux & de Guerne, 1892; Stebbing, 1906: 475; Spandl, 1924: 442; [non Margalef, 1944: 207. (= G. gauthieri)]. Rivilogammarus pulex danubialis S. Karaman, 193lb: 102. Gammarus pulex danubialis; Ruffo, 1937: 15. Gammarus pulex danubialis f. subterranea S. Karaman, 193lb: 103. Gammarus pulex var. subterraneus Schneider, 1885: 1087. Gammarus cantor G. S. Karaman, 1973: 14-19. non Gammarus fonarum bodanicus Schellenberg, 1934: 216 (= G. lacustris). non Gammarus (Rivulogammarus) pulex fossarum f. bodanica Srhdlenberg, 1942: 32 (= G. lacustris). Morfolojisi: Erkeklerde boy maksimum 14 mm. olarak saptanmtr. rosom dorsal yzeyinde ne przl bir yap ne de ykselme grlmez. Vcutlarnn dorsali G. p. pulex ile ayndr.

36

Ba loplar yuvarlaktr, her ne kadar baz populasyonlar daha byk gzlere sahip olsalar da genellikle kktr. I. anten yaklak olarak vcut uzunluunun yars kadardr. Ana ve yardmc flagellumu srasyla 25-32 ve 3-5 segmentli olabilir (ekil 4.2:7). Setalanma yetersiz bir gelime gsterir. II. anten setalanmas genelde younluk ve boy olarak deikendir, 4 ve 5. pedunkul segmentleri ok sayda l seta gruplar tar (ekil 4.2:8). Bu setalarn uzunluklar her ne kadar deiken olsa da, genellikle bulunduklar segmentin yar apndan uzundur. Flagellumun 10-14 segmentlerinin distalinde birka seta bulunur, G. p. pulexte ki gibi asla fra eklinde bir setalanma yoktur. Baz populasyonlarnda calceol bulunur fakat dier populasyonlarda calceol daima yoktur. Mandibular palpin III. segmenti dzenli tarak gibi 28-35 dizi D setas ve 4-6 E setas tar, bu stalarn bazs tyms seta olabilir. Ayrca 1 grup A setas ve 2 grup B setas tar. Gn1 ve Gn2 hemen hemen G. p. pulextekilere benzer. P3 ve P4te bulunan uzun setalar olduka deikendir (ekil 4.2:1,2), fakat esasnda dier Gammarus p. pulex ve Gammarus lacustris gibi grup yelerinden farkl deildir. Dier eklentiler, III. ropod hari G. p. pulexe benzer (ekil 4.2: 3, 4, 5). U3 i ramusunun d ramusuna oran, her ne kadar deikenlik gsterse de 0,40,6dr (ekil 4.2:6). U3 ramuslarnn oran trn karakteristik zelliidir. Tad paralar ve ekil olarak telson loblar ve epimer plakalar ile aslnda G. p. pulex ile ayndr. Dii: Dier gammarid trleri gibi diiler erkeklerden kktr. porpoduslar ve rosomlar ile farkllk gsterirler. Daha uzun

setalanma gsteren antenleri, gnathopodlarnn ekli, medial palmar spinin bulunmad Dii trlerini dier benzer

37

trlerinden ayrt etmek kolaydr. nk A2 setalanmas uzundur ve U3 i ramusunun boyu d ramusunun %40ndan ksadr. Canl bireylerin rengi genellikle kahverengimsidir, ou kez metasom segmentlerinde krmz benekler bulunur. Ekolojisi: Nijssen (1963) ve Kallnbach & Meijering (1970)e gre, G. fossarum genellikle akarsularn st blgelerine uzanan habitatlarda bulunur (Karaman and Pinkster, 1977a). Buralarda bulunmalar yalnzca olduka yksek aknt hz ve dk scaklklara dayanma kapasitesinden dolay deildir. Oysa bundan baka dier G. p. plex (cf. Meijering, 1971) ya da G. roeseli (cf. Besch, 1968) gibi benzer trler tarafndan yaplan baskya kar rekabetlerinin dk olmasdr (Karaman and Pinkster, 1977a). Roux (1987)a gre, genellikle yksek aknt hzna sahip sularda yaarlar (Karaman and Pinkster, 1977a). Pinkster, 1977a). Tespit edildii lokaliteler: Tablo 4.3.de gsterilmitir.Tablo 4.3: Gammarus fossarum tespit edilen lokaliteler. st. No Dii 2 3 9 20 43 51 ncelenen rnek Says Erkek Toplam 11 13 24 9 10 19 10 6 16 23 31 54 22 22 64 5 4 9 Tarih 11/04/2007 11/04/2007 18/04/2007 26/06/2007 21/08/2007 29/08/2007

Ayrca yksek iyon deerine sahip sularda

bulunabildiklerini Stock, Nijssen ve Kant, 1966 ylnda gstermilerdir (Karaman and

Dnyadaki dalm: Geni bir yaylm gstermektedirler. Fransa, Belikann dousu, Lksemburg, Hollandann gney blgesi, Almanyann merkezi ve gneyi, Polonyann gneyi ekoslovakya, Avusturya, talyann kuzeyi, Yugoslavya, Msr, Romanya, Bulgaristan ve Yunanistann kuzeyinde dalm gstermektedir (Karaman and Pinkster, 1977a). Trkiyedeki dalm: Anadolunun kuzeyinde dalm gstermektedir Aydn,Bursa ve zmirden kaytlar vardr (Karaman and Pinkster, 1977a)..

38

ekil 4.2: Gammarus fossarumun baz ekstremiteleri. Erkek birey. (1: III. pereiopod, 2: IV. pereiopod, 3: V. pereiopod, 4: VI. pereiopod, 5: VII. pereiopod, 6: III. ropod, 7: I. anten, 8: II. anten.

39

Gammarus balcanicus Schferna, 1923 Gammarus pulex (non Linnaeus); Schferna, 1908: 126; 1922: 14. Rivulogammarus balcanicus S. Karaman, 1931a: 51; Carausu, Dobreanu & Manolache, 1955: 93. Gammarus (Rivulogammams) balcanicus Schellenberg, 1937b: 508; Straskraba, 1957: 256; 1959: 199; Dedyu, 1961: 11; 1962: 34; Pljakic, 1962: 51; Dedyu, 1966: 36; 1967: 42. Gammarus (Rivulogammams) balcanicus balcanicus G. S. Karaman, 1966: 111; Dedyu, 1967. Gammarus balcanicus balcanicus G. S. Karaman, 1974: 9. Rivulogammarus balcanicus orientalis S. Karaman, 1934: 131. Rivulogammams balcanicus occidentalis S. Karaman, 1935: 126. Rivulogammarus balcanicus pannonicus S. Karaman, 1935: 125. Rivulogammarus hakanicus panonicm Dobreanu & Manolache, 1936: 30. Gammarus balcanicus lafyschensis Derzhavin, 1939: 48. Rivulogammarus balcanicus dacicus Dobreanu & Manolache, 1942: 294; Carausu, Dobreanu & Manolache, 1955: 97. Gammarus (Rivulogammarus) balcanicus dacicus Dedyu, 1961: 11; 1962: 35; G. S. Karaman, 1966:122; Dedyu, 1967: 46. Gammarus balcanicus dacicus G. S. Karaman, 1974: 10. Gammarus (Rivulogammarus) balcanicus turcomanicus Brstein, 1945: 155. Gammarus balcanicus burduri S. Karaman & G. S. Karaman, 1959: 186. Gammarus (Rivulogammarus) balcanicus bilecanus G. S. Karaman, 1964,1964: 2; 1966:122. Gammarus balcanicus bilecanus G. S. Karaman, 1974: 10. Gammarus konjicensis Schaferna, 1922: 17; S.Karaman, 1931a: 31; Pinkster, 1978:247. Gammarts (Rivulagammarts) konjicensis G. S. Karaman, 1966: 123. Gammarus konjicensis pancici S. Karaman, 1931a: 34; G. S. Karaman, 1974: 11.

40

Gammarus konjicensis istrianus S. Karaman, 1931b: 104; G. S. Karaman, 1974:11. Rivuiogammarus konjicensis istrianus S. Karaman, 1959: 18. Gammarus spinicaudatus Schafema, 1922; 1926: 2; S. Karaman, 1929: 98; G. S. Karaman, 1974: 13; Pinkster, 1978: 248. Rivulogammarus spinicaudatus S. Karaman, 1931a: 56. Gammarus pavlovici pavlovici S. Karaman, 1929: 95; G. S. Karaman, 1974: 12. Rivulogammars pavlovici pavlovici S. Karaman, 1931a: 51. Gammarus (Rivulogammarus) balcanicus pavlovici G. S. Karaman, 1966: 117. Gammarus pavlovici stankoi G. S. Karaman, 1974: 12. Gammarus pavlovici mantanus S. Karaman, 1929: 97. Rivulogammarus montunus S. Karaman, 1931a: 52; 1935: 127. Rivulogammarus (Gammarus) montanus Dobreanu & Manolache, 1955: 98. Rivulogammarus balcanicus montanus Carausu, Dobreanu & Manolache, 1955: 98. Gammarus (Rivulogammarus) balcanicus montanus G. S. Karaman, 1966:120. ? Gammarus tauricus Martynov, 1931: 574. Gammarus klisanus S. Karaman, 1931a: 42. Rivulogumtnarus neretvanus R. Karaman, 1931a: 41; Ruffo, 1937: 46. Rivulogammarus tatrensis S. Karaman, 1931b: 97. Rivulogammarus spinutlatus Martynov, 1935: 456.

Morfolojisi: Maksimum vcut boyu 12,5 mm olabilen nispeten kk boylu bir trdr. Vcut przsdr. A2 ince ve az setaldr. P3-4 az sayda ksa seta tar (ekil 4.3:3,4). P5-7'de neredeyse hi seta bulunmaz (ekil 4.3:5-7). Epimeral plaklar nispeten sivri olup sadece diken tar. U3 az sayda seta tar (ekil 4.3:8). Ban lateral loplar az ok yuvarlaklamtr. Gzler olduka kk olup, uzunluu geniliinin iki katndan daha azdr. st kenar alttakinden belirgin bir ortadorsal izgi ile ayrlr.

41

Al vcut boyunun 3/5'i kadardr. Pedunkul segmentlerinin uzunluu kademeli olarak azalr; 3.'nn boyu l.'nin yaklak yans kadardr. Ana ve yardmc flagellumdaki segmenllerin saylan deiken olup srasyla 29 ve 3-4 civanndadr. Her iki pedunkul ile flagellumda fazla sela bulunmaz. A2 ince olup az sayda setaldr. Anten bezi konisi ksadr. Flagellum 14 segmente kadar ulaabilir; bal bulunduklar segmentin apndan daha ksa olan setalar tar. Calceol mevcuttur. Az ekstremiteleri G. pulex grubundakilerle ayndr. Mandibul palpi seta ve diken tamayan l. segmenti, proksimal ksmnda 4-6 seta distal ksmnda 6-9 seta tayan 2. segmenti ve 24-27 D-setas, 4-5 uzun E-setas, 1-2 grup A-setas ile l grup Bsetas tayan 3. segmentten oluur. 1-4. koksa plaklar olduka gelimi olup az ok yuvarlaklam alt kenarlar bulunur. Alt kenarlar az sayda seta tar. Gn 1-2 az sayda seta ile donatlmtr. Gnl'in 6. segmenti 5. segmentten daha uzundur. Palm ukur olup, l medial avu dikeni ve 2 ke dikeni tar. Posterior kenar ve i yzeyinde genel olarak ok sayda diken bulunur. Gn2'nin propodu Gnl'in ki ile ayn boydadr (ekil 4.3:2). Gl bir medial avu dikeni ile deien saylarda olabilen daha kk yapl dikenleri tar. P3-4 nispeten ince yapldr ve az sayda seta tar (ekil 4.3:3,4). P3'n 4. segmentinde bulunduklar segmentin ap kadar uzun olabilen seralar bulunur. Bu setalar 5. ve 6. segmentlerde daha ksadr. P4, P3' andrr fakat daha az seta tar. P5'in bazal, distal ucunda az ok knt yapm bir lop ile yan karemsi bir yap gsterir ve bu blgede her zaman iin spin (dikencik) bulunur (ekil 4.3:5). P6-7'de hasisin bu zellii kademeli olarak deiim gsterir; bazal hemen hemen dikdrtgenimsi yapdan daha uzam bir hale doru deiir (ekil 4.3:6,7). P5-7'nin distal segmentlerinin ucunda genellikle deien saylarda diken bulunur. Eer seta bulunursa, bu setalar her zaman iin dikenlerden daha ksadr. Btn pereiopodlarda segmentlerin oransal uzunluklar ya ile doru orantl olarak artar.

42

Pleopodlarn her biri iki retinakulaya sahiptir. 2. ve 3. epimer plaklarnn arka alt kenarlar karemsiden sivriye kadar deiik ekillerde olabilir. Epimer plaklarnn alt kenarlarnda sadece diken bulunur. U3n pedunkul ramuslardan daha ksadr (ekil 4.3:8). ramus d ramusun 3/5 ila 2/3' kadardr, diken gruplar ve dikenlerden daha uzun olan setalarla donatlmtr. D lop i kenar boyunca nispeten uzun setalar ile d kenar boyunca dikenlerle kark halde bulunan 4-5 grup olduka ksa seta tar. Telson loplarnn geniliinin iki kat uzunluktadr; her lop iki distal diken ve birok seta tar. Her lobun dorsal yzeyinde genellikle bir ift olmakla beraber 1-3 ksa tyms seta bulunur. Dii: Al, rosom, epimer plaklar ve telson erkeklerde olduu gibidir. A2 her iki pedunkul ve flagellumda daha uzun setalar tar. Calceol bulunmaz. Gnl-2 erkeklerdekinden daha kktr. Medial avu dikeni olmamakla birlikte avu ke dikenleri daha ksadr. Genel olarak setalar daha sk ve uzundur. P3-7 erkeklere oranla daha kalndr. U3 nispeten daha ksadr, i lop d lobun 1/2- 3/5'i kadardr. Canl bireylerin rengi olduka deiken olup sarmsdan sarms-krmz, kzlkahve veya sar-yeil olabilir. Ekolojisi: G. balcanicus, oksijen ve tuzluluk oranlar uygun olduu takdirde, hemen hemen btn yzey sularnda yaayabilir. (Karaman and Pinkster, 1977b). Tespit edildii lokaliteler: Tablo 4.4.de gsterilmitir.Tablo 4.4: Gammarus balcanicus tespit edilen lokaliteler. st. No Dii 33 34 54 57 58 59 ncelenen rnek Says Erkek Toplam 19 46 65 8 0 8 16 14 30 32 36 68 5 5 10 1 3 4 Tarih 11/08/2007 11/08/2007 29/08/2007 30/08/2007 06/09/2007 06/09/2007

Her ne kadar yksek iyon

konsantrasyonu olan sular tercih etse de denizin etkisinin gzlendii sularda bulunmaz

43

60

7

(Tablo 4.4. devam ediyor.) 5 12 06/09/2007

Dnyadaki dalm: Yugoslavya, Bulgaristan, Romanya, ekoslovakyann dou blm, Plonyann gney-dousu, Kuzay talya, Arnavutluk, Trkiye, Yunanistan, Rusya'nn gneybats ve Trkistan'da dalm gstermektedir (Karaman and Pinkster, 1977b). Trkiyedeki dalm: Ustaolu vd. (2004), Gney Anadoluda, zbek vd. (2004) Mulada, Aygen ve Balk (2005) Denizlide, zbek (2003) Gller Blgesinde tespit etmilerdir.

44

ekil 4.3: Gammarus balcanicusun baz ekstremiteleri. Erkek birey. (1: I-III metasom, 2: II. gnathopod, 3: III. pereiopod, 4: IV. pereiopod, 5: V. pereiopod, 6: VI. pereiopod, 7: VII. pereiopod, 8: III. ropod.

45

Gammarus pseudanatoliensis (G. S. Karaman & Pinkster, 1987) Gammars pseudanatoliensis G. S. Karaman & Pinkster, 1987: 222-225. Morfolojisi: Erkeklerde maksimum boyun 14 mm olarak lld orta boylu bir trdr. Metasom segmentlerinin posterior kenarlar ykselmitir ve trtkl kenarnda ok sayda seta tar (ekil 4.4:1). bulunmaz. Lateral ba loplar yuvarlaktr. Gzler oval veya bbrek ekilli olup Al'in P5-7'nin bazal segmentinin i yzeyinde seta

pedunkul segmentinin ap ile ayn boyda veya daha ksadr. Al, az setaldr, uzunluu vcut boyunun yars kadardr. Ana ve yardmc flagellum srasyla 25-30 ve 2-3 segmentli olabilir. A2'da hem pedunkul hem de flagellumda fazla seta bulunmaz (ekil 4.4:2). Calceol her zaman iin mevcuttur. Mandibul palpinin 2. segmenti proksimal ksmda 3-4, dstal ksmda 7-9 seta tar. 3. segmentte 22-27 D-seta, 4-5 E-seta, l grup A-seta ve l grup da B-seta bulunur. 1-4. koksa plaklarnn alt keleri az ok yuvarlaktr. Gnl-2 az sayda seta tar. P3-4 az setaldr (ekil 4.4:3,4). P3'te bulunan en uzun seta bal bulunduu segmentin apndan daha ksadr. P5-7'nin bazal segmenti genitir ve posteriorunda knt eklinde lop tar (ekil 4.4:5-7). Bazal i yzeyinde seta bulunmaz. 3-6. segmentlerin anterior ve posterior kenarlarnda dikenler bulunur, seta hemen hemen hi yoktur. 2-3. epimer plaklarnn alt arka ular olduka sivridir; alt kenarlar boyunca sadece 1-2 diken bulunur. U3 olduka deikendir (ekil 4.4:8); ramus uzunluu d ramusun 1/2si ile 1/3' arasnda deiir. D lobun d kenar boyunca 3-4 seta ve diken grubu bulunur. Bu setalar asla tyms yapda deildir.

46

Telson loplar geniliinin iki katndan daha uzundur; 1-2 distal dikenle birlikte birka ksa seta tar. Dorsal yzeyde herhangi bir diken veya seta bulunmaz. Dii: Erkeklerde olduu gibi Al'in setasyonu ok azdr. P3-4'n setasyonu biraz daha uzun olabilir. P5-7'de dikenlerle birlikte seta da bulunabilir. Canl bireyler grimsi kahve renklidir. Ekolojisi: Rakmn 1300 m'ye kadar olduu kk dereler ve maara sularnda yaar (Karaman and Pinkster, 1977b). Tespit edildii lokaliteler: Tablo 4,5.te gsterilmitir.Tablo 4.5: Gammarus pseudanatoliensis tespit edilen lokaliteler. st. No Dii 1 8 9 11 13 16 17 18 19 25 26 30 31 32 35 36 37 38 39 40 41 42 43 46 47 48 52 53 55 ncelenen rnek Says Erkek Toplam 21 10 31 16 6 22 2 1 3 32 28 60 3 8 11 14 15 29 16 16 32 5 14 19 21 31 52 37 49 86 8 5 13 23 43 66 22 46 68 27 40 67 46 53 99 26 53 79 29 49 78 27 43 70 60 45 105 50 44 94 13 26 39 7 41 48 9 5 14 20 20 40 23 13 36 201 103 304 12 6 18 11 1 12 9 33 42 Tarih 11/04/2007 18/04/2007 18/04/2007 18/04/2007 14/06/2007 21/06/2007 21/06/2007 21/06/2007 21/06/2007 26/06/2007 26/06/2007 04/08/2007 04/08/2007 04/08/2007 15/08/2007 15/08/2007 15/08/2007 15/08/2007 15/08/2007 15/08/2007 15/08/2007 21/08/2007 21/08/2007 21/08/2007 21/08/2007 21/08/2007 29/08/2007 29/08/2007 30/08/2007

47

Dnyadaki dalm: Anadolu iin endemiktir Trkiyedeki dalm: lkemizde endemik olan bu trn genel dalm alan Orta ve Dou Anadolu olarak belirtilmekte ve Sivas, Nevehir, Konya, Mara ve Ankaradan kaytlar bulunmaktadr (Karaman and Pinkster 1987).

48

ekil 4.4: Gammarus pseudanatoliensisin baz ekstremiteleri. Erkek birey. (1: I-III. metasom, , 2: II. anten, 3: III. pereiopod, 4: IV. pereiopod, 5: V. pereiopod, 6: VI. pereiopod, 7: VII. pereiopod, 8: III. ropod.

49

Echinogammarus ischnus (Stebbing, 1899) Gammarus ischnus Stebbing, 1899: 428; 1906: 470; Behning, 1924: 212-213. Gammarus tenellus Sars, 1896: 455; Sowinskyi, 1904: 414-415. Gammarus Sowinskyi Behning, 1915: 42-44. Gammarus (Chaetogammarus) ischnus Schellenberg, 1942: 38-39. Chaetogammarus tenellus Carausu, Dobreanu & Manolache, 1955: 106-107; Jaroski & Dcmianowicz, 1931: 513-530. Chaetogammarus tenellu var. belmingi morpha Sowimkyi Martynov, 1919: 4749. Chaetagammarus tenellus subsp. behningi prn. Sowinskyi Martynov, 1925: 32-33. Chaetogammarus ischnus sowinskyi Jazdzewski, 1980: 90-92. Chaetogammarus tenellus subsp. behningi Carausu, 1943: 29-38; MordukhaiBoltovskoi, 1970: 20. Gammarus (Chaetogammarus) ischnus behningi Dedyu, 1967: 39-41. Chaetogammarus ischnus Straskraba, 1967: 204; Pinkster, 1978: 245; Herhaus, 1978: 71- 77. non Chaetogammarus lenellus majr Abadzhieva, 1972: 303- 305. Carausu, 1943: 38; Kaneva-

non Gammarus (Chaetogammarus) ischnus majr Dedyu, 1967: 41; Carausu, 1943: 38-45.

Morfolojisi: Boylar maksimum 11 mm.dir. kadardr.

Lateral ba loplar kk ve

genitir. Gzler olduka byk ve bbrek ekillidir, uzunluklar geniliklerinin iki kat

Al'in 1. pedunkul segmenti 2.'den biraz daha uzundur. 3. segment ikincinin yars kadardr, l. segmentin yars ile 2-3. segmentlerin ventral kenarlar bulunduklar segmentten daha uzun olan birok dz seta tar. Anten kams 30, yardmc flagellum ise 5-7 segmentli olabilir. bulunmaz. lk 3-5 segment dnda anten kamsnda fazla seta

50

A2 olduka karakteristik yapdadr (ekil 4.5:1). Son iki pedunkul segmenti ile tm flagellum segmentlerinden kan uzun kvrk setalar bu organa karakteristik bir grnm kazandrrlar. Mandibular palpinin ilk segmenti distalde 6 setaya kadar kabilen bir grup tar (ekil 4.5:2). 2. segment ventral kanan boyunca ok sayda uzun ve dzensiz seta tar. 3. segment 6-7 grup A setas, 1-3 grup B setas, ok dzensiz yapda olan 30 D setas ve 5-6 E setas tar. 1-4. koksa plaklarnn alt kenarlar yuvarlatlmtr, az sayda seta tar. Gnl'in propodusu iyi gelimitir. Avu armut ekilli, eimlidir. Orta avu dikeni sra eklindeki kenar dikenlerinden geni bir bolukla ayrlmtr. Posterior kenar i ve d yzeyde olduu kadar orta boylu setalar tar. Gn2'nin propodusu Gnl'den biraz daha uzun ve genitir (ekil 4.5:3). Avu daha az ibkey, daha apraz olup orta avu dikeni dier dikenlerden daha uzun bir bolukla ayrlr. Gnl'de olduu gibi posterior kenar i ve d yzeylerdeki kadar orta boylu setalar tar. P3'n merus, carpus ve propodusun bir ksm ok sayda diken ve seta gruplar tar (ekil 4.5:4). Merus ve carpusta bu setalar genellikle bal bulunduklar segmentin apndan daha uzundurlar. P4'te setasyon daha ksa olup setalarn boylar bal bulunduklar segmentin apndan daha uzun deildir (ekil 4.5:5). P5-7'de ok sayda diken bulunur. Eer seta bulunuyorsa bunlar her zaman iin dikenlerden daha ksadr. P6 ve P7'de bazal segmentler daha uzam bir halde olup, arka kenarda herhangi bir lop bulunmaz (ekil 4.5:6,7). U3 iyi gelimi bir ikinci segmente sahiptir (ekil 4.5:8). bulunur. lobu ok ksadr. Telson loplar karakteristik olarak geniliinin 1,5 katndan daha az bir uzunlua sahip olup, 2-3 dikenden oluan bir subbazal ve bir apikal grup bulunur. Nadiren birka ksa seta bulunabilir. D lobun

setalanmasnda, ok sayda diken gruplar ile ksa veya orta boyda olabilen setalar

51

Metasom segmentlerinde diken ve seta bulunmaz; rosom segmentleri hafife ykselmitir, bir ortadorsal ve iki dorsolateral diken (nadiren 1-2 seta bulunabilir) grubu gzlenir. 2-3. epimer plaklar hafife sivrilmi olup, az sayda diken ve seta grubu tar. Ekolojisi: Tatlsu girii olan nehir azlar, ac su lagnleri ve nehirlerin aa havzalarnda yaar (Pinkster, 1993: zbekten (2003). Tespit edildii lokalite: Tablo 4,6.da gsterilmitir.Tablo 4.6: Echinogammarus ischnus tespit edilen lokalite. st. No Dii 17 ncelenen rnek Says Tarih Erkek Toplam 23 48 71 21/06/2007

Dnyadaki dalm: Orijinal dalm Hazar ve Karadeniz civarndaki tatlsu girii olan yerler olup, eitli insan faaliyetleri sonucunda, gnmzde Avrupa'nn ilerinden Baltk denizi kylarna kadar ilerlemitir (Jazdzewski, 1980: zbekten (2003). Almanyada da dalm gstermektedir (Eggers and Martens, 2001). Trkiyedeki dalm: zbek (2003) Gller Blgesinde tespit etmitir.

52

ekil 4.5: Echinogammarus ischnusun baz ekstremiteleri. Erkek birey. (1: II. anten, , 2: mandibular palp, 3: II. gnathopod, 4: III. pereiopod, 5: IV. pereiopod, 6: VII. pereiopod, 7: V. pereiopod, 8: III. ropod.

53

Niphargus tauri Schellenberg, 1933 Niphargus aquilex tauri Schellenberg, 1933. Niphargus tauri Schellenberg, 1935: 207. Niphargus tauri tauri S. Karaman, 1950: 98. Morfolojisi: Erkek, narin vcutlu ortalama 7,5 mm. boyundadr. U1 ve U2 ok az setaldr ayrca birka grup spin bulunur. Bu tr Niphargus aquilexe ok benzemektedir. Bu tr Niphargus aquilexden ayran fark erkek bireylerde U1 d ramusunun, i ramusun boyundan uzun olmamasdr (ekil 4.6:6). Lateral ba loblar ksadr. A1, P7 boyundan ksadr Pedunkul segmentlerinin uzunluklarnn sralamas I>II>III eklindedir. A1 flagellumu 16-23 segmentlidir (ekil 4.6:1). A2 yardmc flagellumu 2 segmentlidir. Ana flagellum ise 9-12 segmente kadar uzanr (ekil 4.6:2). Mandibular palpin 2. segmenti 4-5 setaldr. Mandibular palpin 3. segmenti 1-2 B seta, 8-10 D seta ve 3-4 E seta tar. 1. maksillann i lobu 1 seta tar, 6 spin tayan d lobu 1-2 dilidir. Maksilli pedin i lobu ksa, distali 3-4 spin tar. 1-4 koksa alt blgeleri geni ve uzundur. 4. koksa postorior ventralinde lob tamaz. Gn1-2 birbirine benzer formda ve kktr. Gn2, Gn1den biraz genitir. Gn12, 6. Segmenti eni kadar uzundur. Propodus palmarnn eimi azdr, Gn2 propodus palmarnn posterior kesinde bir byk iki kk spin bulunur Daktilus dorsalinde 12 seta bulunabilir (ekil 4.6:4). P3-4, 6. segmentin sonuna kadar i yzeyi boyunca seyrek bir setalanma grlr. Daktil eninden uzundur. P5-7, uzundur, 2. segmenti posterioru gl ya da zayf i bkey bir yzeye sahiptir (ekil 4.6:5).

54

Pleopod 1-3 her biri 5-6 retinacoli ile bulunur. 2. ve 3. metasom epimeral keleri olduka yuvarlaklamtr. U1, U2 posteriorunda ksa spinler bulunur (ekil 4.6:6), i ramusu d ramusundan uzundur. U3 i ramusu ok ksadr (ekil 4.6:7). D ramusunun 2 segmentinin boylar yaklak olarak ayndr. Ksa olan telsonun eni boyundan biraz ksadr (ekil 4.6:8). Telsonun her iki lobu da distalinde 3-4 spine sahiptir. grlebilir. Dii: Ortalama 4,5 mm. boyundadr. Gn, pereiopod, pleopod ve epimeral plakakar erkek bireylerdeki gibidir. Koksalar, U1 ve U2 biraz daha uzundur. U3, d ramusu daha ksadr. Ekolojisi: Yer alt sularnda yaarlar, ac sularda yaayan trler azdr (Karaman, 1973). Tespit edildii lokalite: Tablo 4,7.de gsterilmitir.Tablo 4.7: Niphargus tauri tespit edilen lokalite. st. No Dii 49 ncelenen rnek Says Tarih Erkek Toplam 21 8 29 29/08/2007

Loblarn i yzeyinde 1-2 pulmose seta

Dnyadaki dalm: Trkiye ve Slovenyada dalm gstermektedir (Trontelj et. all., 2007). Trkiyedeki dalm: lk kez 1933 ylnda Schellenberg tarafndan Toros Dalarnda tespit edilmitir (Karaman, 1973). 2007 ylnda Eskiehir, Yeiltepede kayt edilmitir (Trontelj et. all., 2007).

55

ekil 4.6: Niphargus taurinin baz ekstremiteleri. Erkek birey. (1: I. anten, 2: II. anten, 3: Sefalotoraks, 4: II. gnathopod, 5: VII. pereiopod, 6: I. ve II ropod, 7: III. ropod, 8: Telson

56

BLM 5 TARTIMA VE SONU

Trkiye Gammaridea Faunas ile ilgili almalar henz yeterli dzeyde deildir. lkemizde bugne kadar yaplan almalarda bu familyaya ait tatlsularda yaayan 76 tr tespit edilmitir (zbek ve Ustaolu 2006). Bu trlere son yllarda yaplan iki alma (zbek, 2007; zbek ve Ustaolu, 2007) ile birlikte 2 yeni tr eklenmi ve bu say 78e ykselmitir. alma alannda 2 familyaya ait, 3 cins ve 6 tr tespit edilmitir. Tespit edilen trler; Gammarus pulex pulex (Linnaeus, 1758), Gammarus fossarum Koch, in Panzer, 1836, Gammarus balcanicus Schferna, 1923, Gammarus pseudanatoliensis (G. S. Karaman & Pinkster, 1987), Echinogammarus ischnus (Stebbing, 1899), Niphargus aquilex J. C. Schidte 1855dir. Tespit edilen taksonlar blge iin ilk kayt olma zelliini tamaktadr. almada 32 lokalitede tespit edilmi olmas nedeniyle en sk rastlanlan tr olan Gammarus p. pulex (Linnaeus, 1758)dir. Karaman ve Pinkster (1977a)in almalarnda Gammarus pulex trnn Gammarus p. araurensis ve Gammarus p. cognominis olmak zere 2 alttrnn daha saptanm olmas nedeni ile nominal alttr Gammarus p. pulexdir. Pinkster (1969)e gre olduka geni bir dalm alanna sahip olan bu alttr, Avrupann tamam, Kuzey Afrika, Rusya ve Asyann byk bir blmnde tatlsularda dalm gstermektedir (zbek, 2003). olarak belirtilebilir. bulunmaktadr. Genellikle dere ve nehirlerin orta ve aa ksmlar ile gl ve glet gibi durgun sularn karakteristik formu Scaklk deiimlerinin fazla olmad kk derelerde de Tatlsularda dalm gsterdii dnlse de bu alttrn tuzluluu

yksek olan sularda da yaayabildii deneysel almalarda kantlanmtr. Gammarus p. pulexin organik kirliliin yksek olduu sularda rahatlkla yaayabildii rapor edilmitir (Karaman and Pinkster, 1977a).

57

Bu alttrn Karaman (1975a)n kaytlar incelendiinde Tirebolu, Giresun, Maka ve Tatvanda rapor edildii grlr (zbek, 2003). Alttrn ekolojik istekleri ve adaptasyon yetenei dnlrse Anadolunun byk bir ksmnda ve zellikle bat blgelerde fazla bulunduu sylenebilir. belirtilmektedir. almada saptanan bir dier tr Gammarus fossarum Koch, in Panzer, 1836 alt lokaliteden kaydedilmitir. Gammarus fossarumun kaynaklarda genellikle akarsularn st blgelerine uzanan habitatlarda bulunduu yazmaktadr (Nijssen, 1963; Kallnbach and Meijering, 1970: zbekten (2003). alma srasnda da yksek blgelerde bulunduu tespit edilmitir. Benzer ekilde bu trn kk olmas nedeni ile, dier trler tarafndan blgelerinden uzaklatrlmakta olduu bildirilmitir (cf. Meijering, 1971; cf. Besch, 1968: zbekten (2003). Buna ramen bizim almamzda kimi blgelerde Gammarus p. pulex ve Gammarus pseudanatoliensis ile hatta birden birlikte tespit edilmitir. Bu trn Avrupann tamam ve Trkiyenin kuzeyinde yayl gsterdii Karaman ve Pinkster (1977a) tarafndan bildirilmitir. Bu tr ile ilgili olarak Yeilmen (1993), Krklareli il snrlar ierisindeki 61 farkl tatlsu kaynandan toplam oldugu rnekler arasnda Gammaridae familyasnn 4 trn tespit etmitir. verilmitir. Bu trlerden Gammarus fossarum Koch in Panzer 1836 Trakya Blgesi iin yeni kayt olarak Kaynaklarda bu trn Anadolunun Karadeniz kylarnda bulunduu yazlm fakat lokalite belirtilmemitir (Karaman and Pinkster, 1977a; Barnard and Barnard 1983a). almada dere ve eme yalaklar olmak zere toplam 7 lokalite de tespit edilen ve en ok rastlanlan 3. tr ise Gammarus balcanicus Schferna, 1923dr. Gammarus trleri iinde belki de tannmas en zor olan bu trdr. Olduka yaygn bulunan bir tr olmasna ramen baz ekstremitelerinde grlen ar varyasyon nedeni ile yanl tehislerin yaplm olmas dolays ile en ok sinonim listesine sahip olan bir tr olmutur. Nitekim zbek ve Ustaolu (1998)nun almalarnda zmir ili ve civarnda birok lokalite de bu alttrn saptand

58

Gammarus balcanicusun daha ok nispeten souk kaynak sularnda bulunmas dikkati eker. Bunun yannda durgun sularda da bulunduu rapor edilmitir (Karaman and Pinkster 1987). G. balcanicus Avrupa, Anadolu ve Asyann da bir ksmn iine alan olduka geni bir dalma sahiptir (Karaman and Pinkster 1987). Gammarus pseudanatoliensis almada 29 lokalitede saptanmtr. Blgede en sk rastlanlan 2. tr olan bu tr Gammarus anatoliensise olduka benzerdir. lk defa 1987 ylnda Karaman ve Pinkster tarafndan tanmlanmtr. lkemizde endemik olan bu trn genel dalm alan Orta ve Dou Anadolu olarak belirtilmekte ve Sivas, Nevehir, Konya, Mara ve Ankarada kaytlar bulunmaktadr (Karaman and Pinkster 1987). Bu kaytlara, yaplan bu alma ile Eskiehir ve yakn evresi de eklenmi olmaktadr. Bu tr Gammarus anatoliensisden ayran en nemli fark P7 bazal segmentinin i yzeyinde seta bulunmamasdr. Ayrca almada bu trn benzerlik gsterdii Gammarus balcanicusdan ayran zellii ise, metasom segmentlerinin dorsoposterior kenarnn trtkl olmasdr. alma alannda sadece bir lokalitede tespit edilmi olan Echinogammarus cinsine ait tr Echinogammarus ischnus (Stebbing, 1899)dur. Bu trn genel dalm Karadeniz ve Hazar Denizi evresi olup genellikle tatlsu girii olan blgelerde yaar. nsan faaliyetleri (kanal ama, alama gibi) sonucunda bu trn dalm alan Kuzey Baltk Denizine, Batda Bat Almanyaya kadar genilemitir (Jadewski, 1980: zbekten (2003). Bu trn dalmnda Dreissena polymorpha (Molusca-Bivalvia) yelerin etkili olduu grlmektedir (Pinkster, 1993: zbekten (2003). Fakat alma blgesinde bu trn bulunduu lokalite de Bivalvia rneine rastlanmamtr. Trn Akdenizde dalm gsterdiine ilikin herhangi bir almaya rastlanlmamtr. Trkiyedeki dalmna ilikin birka yayn bulunmaktadr. (Mordukhai Boltovskoi, 1964; Jadewski, 1980: zbekten (2003). Trn lkemizde yayl gsterdiine dair ilk kayt Mordukhai Boltovskoi (1964) tarafndan verilmi ve Marmara Denizi blgesi havzasndaki gllerde bulunduu rapor edilmitir (zbek, 2003). Jadewski (1980), Gammaridlerin Avrupadaki dalm alanlarn inceledii almasnda Marmara Denizinin gney ve dousunda yer alan Manyas ve znik Gllerinde bu trn kaydn rapor etmitir. Bu almasnda Echinogammarus ischnus

59

tr Chaetogammarus ischnus sowinskyi olarak belirtmi ve yazar trn Anadoludaki bulunduu lokaliteler hakkndaki bilgiyi Mordukhai Boltovskoi (1964)e gre verdiini belirtmitir (zbek, 2003). Jadewski (1980)nin yaynnda verilen dalm haritas daha sonra deiiklik yaplmadan Barnard ve Barnard (1983) tarafndan da kullanlmtr. Trkiyede son olarak zbek (2003) dnda bu trn kaydn vermi olan almaya rastlanlmamtr. zbek (2003) ilgili almasnda bu tr 4 istasyonda gllerde bulmutur. zbek (2003)in belirttii yaynlarda da bu tr gllerde tespit edilmitir. Yine zbek (2003)e gre Pinkster (1993) bu trn nehirlerin aa ksmlarnda bulunabileceini yazmtr. Dolays ile bu tr almamz sonucunda Trkiyede ilk kez bir akarsudan kayt edilmitir. almada Echinogammarus ischnus tr A1-2 youn setalanmalar ve U3 i ramusunun ok kk olmas ile en kolay ayrt edilen tr olmutur. Tr blge iin ilk kayt olma niteliindedir. almada son olarak yine tek lokalitede tespit edilmi olan Niphargus cinsine ait 6. tr Niphargus tauri Schellenberg 1933dr. Bu trn kendine zg karakteristik zelliklerinden biri 3. ropodunun uzun olmas ve i ramusunun d ramusundan ok ksa olmasdr. Bunun yan sra gzlerinin olmamas ile ayrt edilmektedir. Ayrca bu tr Niphargus aquilex trne ok benzemektedir. Bu trden farkl olan ve dier trden ayrlan zellii erkek bireylerde U1 d ramusunun, i ramusundan uzun olmamasdr.(Karaman, 1973). Tr Shcellenberg tarafndan 1933 ylnda Toros Dalarnda bulunmutur. Trontelj et. all. (2007) tarafndan ise Yeiltepe, Eskiehirden kayd verilmitir. Bu almada ise tr Bilecik ili snrlarnda bulunmutur. Tr Bilecik ili snrlarnda ilk kez bu alma ile tespit edilmitir. alma sonucunda elde edilen bu verilerin lkemiz Gammaridea faunas yelerinin yayllarnn aklanmasna olacak katklarnn yan sra Anadolu i sular fauna tarihi ile ilgili bilgilerimiz bakmndan da nemli olduu dnlmekledir. Gnmzden yaklak 1,8 milyon yl nce, Buzul Devirleri baladnda gneye doru ge balayan Orta ve kuzey Avrupa tatlsu hayvanlar, Anadolu' ya iki yoldan girmilerdir. Bu yollardan ilki daha ok Gney Avrupa formlarnn izledii yoldur.

60

Bugnk Ege havzasnda bulunan alak kara parasna, Vardar ve Avrupa'dan kan dier nehirler dklmekte idi. Bu nehirlerin bir ksm "Egeopotamus Nehri"nin kollarn oluturmutu. Bu nehrin dier kollar ise Bat Anadolu'dan kmaktayd. Bu ekilde oluan tatlsu kprs Gney Avrupa trlerinin Anadolu'ya girime olanak salamtr. Dier yol ise Tuna Nehri ve Pontik denizi aracl ile Marmara ve Boazlar zerinden Anadolu'ya ulaan yoldur (Demirsoy, 1996). almann yapld blge bu iki yol zerindedir. Ancak burada sz konusu almann belirli bir blgedeki snrl sayda lokaliteden