inspiratiedocument bij oproep tot bijdrage | metropool forum 2015

ronaldaartsTypewritten Text



ronaldaartsTypewritten Text- inspiratiedocument -



ronaldaartsTypewritten TextMETROPOOL FORUM 2015

ronaldaartsTypewritten Textwww.metropoolforum.nl


















regio zich spiegelen aan Kopenhagen als Smart Delta? En wat is voor Nederland effectiever: ruimtelijk-economisch beleid zoals in San Francisco, of projecten zoals in Singapore?

De regios Zrich, Frankfurt, Berlijn en Wenen bieden goede voorbeelden van het bevorderen van een grote diversiteit aan stedelijke woonmilieus, knooppuntontwik-keling, de kwaliteit van voorzieningen en hoge woningdichtheid. De strategie toege-past in het San Francisco Bay Area Plan, inzetten op een duurzame ontwikkeling van verschillende wijken en het verbinden van wonen, werken en openbaar vervoer, om zo ook de zwakkeren in de samenleving mogelijkheden op de regionale arbeids-markt te geven, sluit hier goed bij aan.Van Kopenhagen-Malm kunnen we leren hoe de grensoverschrijdende samenwer-king een kans is een innovatieve toegangs-poort naar Europa te worden.Stockholm en Zrich zijn interessante re-gios als Place to be, omdat deze ondanks de relatief lage internationale connectiviteit aantrekkelijke vestigingsklimaten hebben voor hoofdkantoren van grotere bedrijven. Verder is interessant dat Singapore inzet op het worden van n van de meest leef-bare steden ter wereld door spreiding van voorzieningen en werkgelegenheid over verschillende centra in de regio om zo de huidige druk op de infrastructuur van het woon-werkverkeer verminderen.

Uit verschillende studies blijkt, kortom, dat Nederland en vooral het metropoli-tane gebied in het westen van het land, kan bogen op een aantal succesfactoren, die momenteel nog onvoldoende worden benut, bewaakt en uitgevent. Die variren van ons efficinte ruimtegebruik, de kwaliteit van onze steden en wijken, tot ons waterbe-heer en Nederland fietsland. Anderzijds kunnen we meer leren van de aanpak van bepaalde vraagstukken in het buitenland om op die manier onze concurrentiepositie te versterken. Op korte termijn kunnen we, om de krachten te bundelen, strategische samenwerkingsverbanden aangaan met regios over de grens. Dit geldt niet alleen voor het economisch vestigings klimaat. Urgente opgaven zoals de energietransi-tie en klimaatadaptatie kunnen alleen in Europees verband worden opgelost, onder andere door een Europees elektriciteitsnet aan te leggen, internationaal afspraken te maken over uitstoot en grootschalig kring-lopen te sluiten.

Daar ligt ook de uitdaging voor de komende 25 jaar, om Nederland internationaal nog sterker en concurrerender op de kaart te zetten!

de Randstad komt, uit dit zich nog niet in economische groei. Het economisch her-stel komt in vergelijking met andere Euro-pese landen maar langzaam op gang.

Nederland is de poort naar Europa. De connectiviteit van vooral het westen van het land maakt het tevens een aantrek-kelijke plek om te wonen en werken. Toe-gankelijkheid en connectiviteit is essen-tieel voor de belangrijkste activiteiten in de regio transport en handel en voor de vitaliteit van de regio en het lande-lijk gebied. Transport en distributie zijn tegelijkertijd de bron van grote uitdagin-gen op het gebied van milieu en leefbaar-heid. Hoewel de Randstad voldoet aan de meeste standaarden voor wat betreft luchtkwaliteit is fijnstof een punt van zorg: na een aanvankelijk scherpe daling in vergelijking met andere regios tussen 2001-2010, heeft deze trend zich plot-seling omgekeerd. Daarnaast heeft onze intensieve landbouw sector ook een grote impact op de lucht- en waterkwaliteit.

In de traditionele Randstad ligt nog altijd het zwaartepunt van de Nederlandse eco-nomie. De bevolking groeit en de regio is herstellende van de instorting op de vast-goedmarkt; de huizenmarkt trekt weer aan. Daarnaast is het een incubator voor kennis en innovatie met meer dan 100 ken-nisinstituten, onder andere 7 universitei-ten en 4 medische centra de universi-teiten behoren tot de beste ter wereld. Er wordt steeds meer genvesteerd in kennis en innovatie, maar nationaal gezien blij-ven de investeringen onder de norm van 3%. De Randstad zit hiermee in de mid-denmoot van Europa. Scandinavische en Duits sprekende metropolitane gebieden investeren over het algemeen meer in kennis en innovatie. De Randstadmonitor concludeert dat economische groei in de Randstad een uitdaging blijft. Het herstel moet nog vaart krijgen, daarbij biedt het internationale succes van de brainportre-gio Eind hoven en het aantrekken van de maakindustrie in Noord-Brabant kansen. Nederland is dan ook toe aan een nieuwe definitie van het economische kernge-bied, waarin aaneengesloten territorium er mider toe doet, ten faveure van een ontlui-kend netwerk van goedverbonden steden.

De concurrentiekracht van de stedelijke gebieden in Nederland wordt momen-teel verkend in de ruimtelijk-economische ontwikkelstrategie (REOS). In lijn met de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte (SVIR) richt REOS zich op de Noordelijke- en Zuidelijke Randstad en de Brainport-regio. Vereniging Deltametropool heeft een shortlist van 11 Europese regios samenge-steld voor een vergelijking met het REOS gebied. Kan de genoemde Nederlandse

Op veel kaarten van Nederland houdt de wereld op aan de grens en aan de kust. De vele verbindingen die er zijn met onze buren, Europa en de wereld worden alleen zichtbaar voor specifieke doelen. Een kaart met lle wegen, vliegroutes, kabels, leidingen, spoorwegen en vliegroutes geeft eerder hoofdpijn dan inzicht. Toch is juist ons kleine Nederland onderdeel van een veel grotere wereld, met een haven en vliegveld van mondiaal belang en uitste-kende dataverbindingen.

De toekomst van Nederland, zeker de ruim-telijke uitdagingen, kunnen niet los worden gezien van de internationale context waarin Nederland zich bevindt. Nederland is van oudsher een productieland, exportland, doorvoerland en een vestigingsland voor internationale bedrijven. De wereld wordt steeds kleiner en de concurrentie steeds internationaler, waarbij de internationale concurrentiepositie van Nederland niet alleen een economisch verhaal is, maar ook een ruimtelijke impact heeft.

Het belang van steden voor de economi-sche toekomst lijkt steeds verder toe te nemen. De OECD (2014) constateert dat stedelijke regios een steeds grotere rol spelen in het vergroten van de concurren-tiekracht en productiviteit. De afgelopen jaren hebben de stedelijke regios in Neder-land in regionaal verband hun kracht ver-sterkt en opgaven aangepakt. Dit lijkt echter niet voldoende. Diverse studies van onder andere Planbureau voor de Leef omgeving (PBL) wijzen uit dat Nederland de voordelen van agglomeratiekracht mist door het ont-breken van n of meerdere metropolen. Op langere termijn missen we hierdoor concur-rentiekracht en dus economische groei. De oplossing ligt in het sterker gebruik maken van het Nederlandse netwerk van stedelijke regios en het stimuleren van meer samen-werking en economische samenhang.

Er zijn verschillende studies die de Neder-landse verstedelijkte gebieden vergelijken met andere regios. In de Randstad monitor bijvoorbeeld, wordt de Randstad vergele-ken met 19 andere metropolitane gebieden in Europa. De meest recente monitor (2014) laat zien dat de Randstad economisch sterk is: alle 4 de Randstadprovincies staan in de top 10 van de Regionale Competitieve Index en Utrecht gaat voor de tweede keer aan de leiding als meest competitieve regio. Als de Randstad gezien zou worden als n metropolitaan gebied zou dit op de derde plaats komen achter London en Parijs. Ech-ter, wat groei betreft, heeft de Randstad een achterstand in vergelijking met andere grote metropolitane gebieden. Hoewel de cijfers opgaande lijnen tonen voor het aan-tal reizigers dat via Schiphol vliegt n het aantal conferenties en toeristen dat naar

NEDERLAND ALS BUITENLAND RUIMTELIJKE ORDENING ALS BIJDRAGE AAN

DE GROTE EUROPESE EN MONDIALE OPGAVEN

BLIK NAAR BUITEN

MAAK RUIMTE

voor de veiligheid, maar steeds sterker gericht op het vergroten van de indivi-duele ontwikkelingsmogelijkheden; het bepalen van het eigen territorium, gericht op kwaliteit van leven. Die focus op de individuele vrijheid en de menselijke maat als opgave van de collectieve inzet loopt als een rode draad door de Nederlandse ruimtelijke ordening.

Met het ontmantelen van rijksdiensten en de decentralisatie van taken en bevoegdheden kwamen de bevoegdheden voor planning en inrichting bij gemeentes te liggen en kregen provincies een kaderstellende in plaats van een toetsende rol. Echter, een aantal van de mondiale, Europese en landelijke opga-ven zoals geschetst in deze publicatie over-stijgen de gemeentelijke, regionale of pro-vinciale schaal. Een discussie vanuit de opgaven, vanuit de inhoud in plaats van de structuur, levert hopelijk ook weer een logische schaal en werkwijze op. Een werk-wijze die niet uitgaat van bottom-up of top-down, maar een benadering die pas-send is voor het vraagstuk waar het op dat moment om gaat. En daarmee ook meer richting en perspectief biedt voor de ont-wikkelingen van de komende 25 jaar.

Het loslaten van de grote visies en de regie van het Rijk schept ook weer kansen voor andere partijen om een rol en verantwoor-delijkheid te nemen in de inrichting van ons land. Allereerst ligt er een rol bij de lagere overheden, de provincies, waterschappen, metropoolregios en gemeenten om zaken op te pakken die hen nu toevallen. Veel meer dan voorheen kunnen ze zelf invulling geven aan de ruimte om hen heen, samen met stakeholders en gebruikers ervan.

In het Jaar van de Ruimte willen we komen tot een gezamenlijk gedragen serie van opgaven waarvan gezegd wordt: dit is belangrijk, hier committeren wij ons aan, hier gaan we ons voor inzetten de komende jaren. Hierbij is het niet noodzakelijk dat iedereen in alles participeert, maar vooral dat effectieve en efficinte coalities wor-den gesloten, waardoor beslissingen met verve op het juiste schaalniveau worden genomen en standaard draagvlak wordt georganiseerd onder lokale eigenaren, bewoners en andere actoren. Wij begin-nen hier graag aan in 2015, samen met u!

Wie maakt Nederland? is de vraag van het Jaar van de Ruimte. Het antwoord is simpel: Wij maken Nederland! Ruimtelijke ontwik-keling is een gezamenlijk product van alle Nederlanders. Van burgers, bedrijven en overheden, die samenwerken om tot een toekomstbestendige ruimtelijke ontwikke-ling te komen waar we ons allemaal thuis voelen.

Ruimtelijke ontwikkeling is een proces van alle tijden, van het verleden, het heden en de toekomst. Van oudsher zijn we in Neder-land gewend te plannen ieder stukje grond heeft een eigenaar en een en ander wordt vaak netjes ingekaderd door hek, sloot of schutting. Het is fascinerend om vanuit de lucht het prachtige verkaveling-patroon van ons landschap te zien. Ruimte ordenen en delen zit ons dus in de genen en de inspiratie en kennis uit het verleden kunnen ook een leidraad vormen voor de toekomst. Een toekomst waarin we samen-werken om dit land op alle punten mooi te maken en ook goed functionerend en sterk in internationaal perspectief.

De traditie van de Nederlandse ruimtelijke ordening heeft altijd bewogen tussen twee polen: de tabula rasa en de fijnmazige ruim-telijke invulling. Het maken en invullen van nieuw land, aangeplempt of ingepolderd, begon al in de Middeleeuwen. Grootscha-lige stadsuitbreiding, waarbij alle onder-grond werd weggepoetst begon al in de 19e eeuw en gaat nog altijd door. Leven in een delta waar nietontziende natuurkrach-ten op de loer liggen, maakt de natuurlijke structuren tot ankerpunt voor ontginning en ontsluiting. De waterlopen beheer-sen door het kennen van de krachten die er mee gemoeid gaan en ingrijpen waar dat het effectiefste is, vormt basis van de Nederlandse cultuur. Het invullen en inbrei-den, transformeren en restaureren heeft aan het einde van de 20ste eeuw opnieuw meer aandacht gekregen. Nu, in de 21ste eeuw, met zijn vele leegstaande vastgoed, lijkt transformatie de belangrijkste opgave, maar is ook sloop soms onontkoombaar.

Beide bewegingen, bewuste fijnmazige invulling en de tabula rasa, zijn ingezet voor hetzelfde doel. De ontwikkeling van Neder-land komt voor een groot deel voort uit het streven een beter leven te kunnen leiden in dit weerbarstige landschap. Economisch,

NEDERLAND ALS BINNENLAND RUIMTELIJKE ORDENING ALS GEZAMENLIJK

PRODUCT VAN BURGERS, BEDRIJVEN EN OVERHEDEN

BLIK NAAR BINNEN

MAAK RUIMTE

OP

GA

VE

2

BENUT BEREIKBAARHEID

OPTIMALE BEREIKBAARHEID DOOR BETER GEBRUIK VAN BESTAANDE INFRASTRUCTUUR

In het metropolitane gebied in West-Neder-land is optimale bereikbaarheid cruciaal. Het Rijk wil banengroei en woningbouw vooral concentreren rond multimodale knooppunten, maar sinds 2000 vond ca. 60% van de groei plaats op snelwegloca-ties. De internationale concurrentiestrijd om kennis, innovatie en talent vindt steeds meer plaats tussen metropolitane gebie-den. Door infrastructuur en ruimtegebruik beter op elkaar af te stemmen worden beide domeinen doelmatiger en stijgen concurrentiekracht en duurzaamheid van de Nederlandse steden. Door de beperkte omvang, dichtheid en bereikbaarheid mist de Nederlandse metropool agglomeratie-voordelen. Steeds meer mensen trekken naar de stad, op zoek naar werkgelegen-heid, ontmoeting- en ontplooiingsmogelijk-heden. De aankomstwijken zijn echter niet de wijken waar veel werk is. Door sterke verbindingen en afstemming kunnen ver-schillende centra gaan functioneren als n geheel, en daarmee een veel hoger economisch rendement behalen.

Het direct op elkaar afstemmen van infra-structuur en ruimte is een van de belang-rijkste opgaven van de netwerksamenle-ving. Ruimte is schaars en de beperkingen zijn talrijk, maar door het beter benutten van het bestaande netwerk en het stimule-ren van ruimtelijke ontwikkelingen rondom optimaal OV, Transit-Oriented Develop-ment (TOD), kunnen verschillende aan-trekkelijke plekken goed met elkaar wor-den verbonden. Daarnaast spaart een dergelijke strategie het groene landschap, belangrijk voor de leefkwaliteit. Door ster-ker in te zetten op collectief vervoer en ver-dichting zal de uitstoot van broeikasgassen en fijnstof verder worden ingeperkt. TOD vraagt om samenwerking buiten de geijkte bestuurlijke en organisatorische grenzen. Het vraagt om het vinden van een balans tussen verschillende knooppuntenmilieus, vraag en aanbod maar ook om het op een integrale manier omgaan met ruimtedruk en externe veiligheid. Want bij stedelijke verdichting nemen soms ook de risicos toe, bijvoorbeeld in de buurt van goede-rensporen waarover gevaarlijke stoffen worden vervoerd. Hier ligt een opgave voor zowel stedenbouwkundigen als veiligheids-experts als planners om samen tot goede oplossingen te komen.

Ondanks toename van mobiliteit zijn de files (gemeten in reistijdverliesuren) sinds 2008 flink teruggelopen, dankzij beter verkeers-management en spitsstroken. Toekomstige mobiliteitsgroei is onzeker, sommige onder-zoekers spreken al over peak mobility. In ieder geval gaat onze manier van reizen sterk veranderen, met o.a. de op komst van multimodale routeplanners, de elektrische fiets en de zelfrijdende auto. Hiermee veran-dert onvermijdelijk ook onze leefomgeving.

MAAK RUIMTE

Snelfietsroutes

Modal split kilometers maken door de jaren heen

Typen knooppunten in Noord-Holland

ZWIJNDRECHTZUIDPLEINVOORSCHOTENVOORHOUT

SCHIEDAM CENTRUMSASSENHEIMROTTERDAM ZUIDROTTERDAM NOORDROTTERDAM LOMBARDIJEN

ROTTERDAM CENTRAALROTTERDAM BLAAKROTTERDAM ALEXANDERRIJSWIJK

LEIDEN-DE VINKLEIDEN CENTRAAL

HILLEGOMGOUDA

DORDRECHT ZUIDDORDRECHT CSDEN HAAG MOERWIJKDEN HAAG MARIAHOEVEDEN HAAG LAAN VAN NOI

DEN HAAG HSDEN HAAG CENTRAALDELFT ZUIDDELFT

BARENDRECHT

UTRECHT ZUILEN VIJFSLUIZEN

UTRECHT OVERVECHTUTRECHT CENTRAAL

MAARSSENHOLLANDSCHE RADING

BREUKELEN

BAARN

AMERSFOORTABCOUDE

LELYSTAD

ALMERE POORTALMERE PARKWIJKALMERE OOSTVAARDERSALMERE MUZIEKWIJKALMERE BUITENALMERE

ZANDVOORT AAN ZEEZAANDAM KOGERVELDZAANDAMWORMERVEERWINKELCENTRUM SCHALKWIJKWEESP

UITGEESTSCHIPHOLSCHAGENSANTPOORT ZUIDSANTPOORT NOORD

PURMEREND WEIDEVENNEPURMEREND TRAMPLEINPURMEREND OVERWHEREPURMEREND OVERVEENOBDAMNIEUW VENNEPNAARDEN-BUSSUM

KROMMENIE-ASSENDELFTKOOG-ZAANDIJKKOOG BLOEMWIJKHOORN KERSENBOOGERDHOORNHOOGKARSPELHOOFDDORP

HILVERSUM SPORTPARKHILVERSUM NOORDHILVERSUM HEILOOHEERHUGOWAARDHEEMSTEDE-AERDENHOUTHEEMSKERKHALFWEG-ZWANENBURGHAARLEM SPAARNWOUDEHAARLEM

ENKHUIZENDUIVENDRECHTDRIEHUISDIEMEN ZUIDDIEMENDEN HELDER ZUIDDEN HELDER

CASTRICUMBUSSUM ZUIDBUSSTATION AMSTELVEENBUIKSLOTERMEERPLEINBOVENKARSPEL GROOTEBROEKBOVENKARSPEL FLORABLOEMENDAAL

BEVERWIJKANNA PAULOWNAAMSTERDAM ZUIDAMSTERDAM SLOTERDIJKAMSTERDAM SCIENCE PARKAMSTERDAM-RAIAMSTERDAM MUIDERPOORTAMSTERDAM LELYLAANAMSTERDAM CS AMSTERDAM HOLENDRECHT

AMSTERDAM BIJLMER ARENAAMSTERDAM AMSTELALKMAAR NOORDALKMAAR

HSL / INTERNATIONAAL STATIONKNOOP: INTERCITY STATION SPRINTER / METRO / BUS STATION PLAATS: BESTEMMING: VOORAL WERKEN EN VOORZIENINGEN GEMENGD: WONEN, WERKEN EN VOORZIENINGEN HERKOMST: VOORAL WONEN NABIJHEID LANDSCHAP

NL Fietsland, CRA / Artgineering, 2014

PBL, 2014

Maak Plaats!, Vereniging Deltametropool i.s.m. Provincie Noord-Holland, 2013

18

16

14

12

10

8

6

4

2

18

16

14

12

10

8

6

4

2

Kilometer per persoon per dag

1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010

Fiets

Autobestuurder

Autopassagier

Openbaar vervoer

Vliegtuig

Suburbanisatie en democratisering van de auto.

Oliecrisis.

Invoeringov-studentenkaart.

Toename tweede auto en afname autopassagiers.

Opkomstgoedkoop vliegen.

Autogebruik als bestuurder is de afgelopen jaren gestabiliseerd.

Nederlanders zijn de afgelopen decennia steeds meer

jaren zestig maakte het autoverkeer een stormachtige ontwikkeling door. De welvaart nam toe, waardoor steeds meer mensen zich een auto konden veroorloven. Het gebruik explodeerde. De democratisering van de auto maakte op haar beurt suburbanisatie mogelijk, wat het gebruik verder stimuleerde. De laatste jaren stabiliseert het autogebruik.De luchtvaart neemt sinds begin jaren negentig een grote vlucht. Het vliegtuig is een heel andere categorie dan de auto en andere vervoerswijzen. De frequentie van gebruik is nog altijd laag ten opzichte van

kilometers is groot. De groei zit in zowel internationale zakelijke als vakantievluchten. Omgerekend naar dagelijkse kilometers nam het vliegverkeer toe tot

in kilometers uitgedrukt voor de gemiddelde Nederlander inmiddels de tweede vervoerswijze.Het ov-gebruik kreeg met de invoering van de ov-studentenkaart begin jaren negentig een impuls, maar is sindsdien vrij stabiel gebleven. Tot 1960

democratisering van de auto daalde dit fors. Deze

de gemiddelde Nederlander ruim 2 kilometer per dag.

Almaar verder

pbl.n

l

Zijn nieuwe vormen van stedelijkheid denkbaar, die beter gent zijn op OV en het delen van autos?

Wat is nodig om het langzaam verkeer in de binnensteden voorrang te geven?

Hoe benutten we knooppunten en frequentieverhoging op het spoornetwerk beter?

LANGZAAM VERKEER

KNOOP PLAATS

NABIJHEID

INTENSITEIT

MENGING

OPENBAAR VERVOER

WEGEN

200 50%

430 40%

140 30%

300 20%

120 15%

230 15%

100 7%

160 11%

70 4%

90

3200 1440 910 540 310 40 80 150 220 500

8%

BEBOUWD GEBIED

Multimodaal bereikbaar (binnen 1,5km van een HOV* halte en 2,5km van een rijksweg)

OV-land (binnen 1,5km van een HOV* halte)

Autoland - goed bereikbaar (binnen 2,5km van een rijksweg)

Autoland - slecht bereikbaar (overig bebouwd gebied)

20Ke geluidscontour (woningbouw beperkt mogelijk)

* HOV (Hoogwaardig Openbaar Vervoer) = trein, metro, sneltram en Zuidtangent

INFRASTRUCTUUR

Spoorwegen, metro en zuidtangent

Rijkswegen

Vaarwegen

Burgerluchthaven van nationale betekenis

HSL ICE station

Toekomstig HSL ICE station

Zeehaven van nationale betekenis

Mainport Rotterdam

Mainport Schiphol

LEGENDA

schaal 1 : 1 miljoen

bronnen:CBS bodemgebruik (2010), Eurostat, SVIR

Vereniging Deltametropool, 2015

OP

GA

VE

3

CREER INNOVATIE- EN PRODUCTIEMILIEUS

VERSTERK CLUSTERS VOOR KENNISONTWIKKELING, NIEUWE MAAKINDUSTRIE EN TECHNOLOGIE

Nederland is kansrijk als kennisecono-mie, mits we vestigingsklimaat en ruimte op regio naal niveau op orde hebben (PBL, 2011). De lokale inbedding en innovatiekracht wordt volgens het Topsectorenbeleid ver-sterkt door samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven en kennisveld, met de focus op sterke regionale clusters als motoren voor economische groei, vooral in de aangewe-zen mainports, greenports en brainport. Het vestigings- en ondernemingsklimaat wordt hier bevorderd door het aanleggen van infrastructuur (snel wegen, spoorwe-gen, waterwegen), ruimtelijke ordenings-plannen (aanwijzen bedrijventerreinen) en telefoon- en internetverbindingen (versnelde veiling mobiele frequenties). Frank van Oort (2007) geeft echter aan dat clustering van sectoren geen garantie is voor groei, en al helemaal niet van bovenaf is op te leggen. Unieke lokale omstandig heden blijven cru-ciaal. De regionale uitstraling van clusters is vaak beperkter dan gedacht.

Buitenlandse bedrijven vinden in Nederland weliswaar een goede positie in de markt, maar te weinig agglomeratievoordelen in vergelijking met succesvolle regios in Europa. Waarschijnlijk zullen we daardoor tot de subtop blijven behoren, constateerde het PBL in 2011. Wel kan Nederland de kan-sen verbeteren door bijvoorbeeld in de regio Amsterdam de toegankelijkheid van de woningmarkt en kwaliteit van het aan-bod te verbeteren, iets waar de sectoren in die regio gevoelig voor zijn. In Noord-Bra-bant kan juist de specialisatie in de high-tech sectoren worden vergroot. Dit geldt ook voor Zuid-Holland, waar techniek en maakindustrie eveneens sterk vertegen-woordigd zijn.

Ruim 60% van ons grondoppervlak is in gebruik voor landbouw en vleesproductie, maar in vergelijking met een eeuw geleden is de werkgelegenheid in deze sector sterk gedaald. Onder andere door ruimtelijke beperkingen en de goede verbinding met de West-Europese afzetmarkt, is de Neder-landse agrosector uitgegroeid tot de meest intensieve ter wereld. We zijn niet alleen n van de grootste spelers in de wereld-export, maar ook erg sterk in de export van de productie; complete pluimveefabrieken worden vanuit Nederland als bouwpakket verscheept en de gezondheid van miljoe-nen dieren over de hele wereld wordt via Nederlandse datacentra in de gaten gehou-den. Hiermee worden echter ook mestover-schotten en afhankelijkheid van antibiotica gexporteerd.

KPMG heeft recent onderzocht hoe we als Nederland een aantrekkelijker vestigings-land kunnen worden voor technologie-bedrijven op zoek naar een locatie voor een Europees hoofdkantoor. We concur-reren op dit gebied vooral met Ierland, het Verenigd Koninkrijk en Zwitserland. In ver-gelijking met deze landen heeft Nederland een concurrentievoordeel door onze unieke geografische locatie, ondersteund door goede infrastructuur (fysiek en digitaal), een efficinte bedrijfscultuur en gericht locatiebeleid. Daarbij wordt ook steeds duidelijker dat het belastingklimaat en de pragmatische regelgeving erg belangrijk zijn voor hoofdkantoren. Bij innovatieve sectoren staat de toegang tot talent ech-ter bovenaan het wensenlijstje.

In De aantrekkelijke stad (2010) laat Gerard Marlet zien dat steden met een gevarieerd aanbod aan stedelijke voorzieningen en his-torie de meeste aantrekkingskracht uitoe-fenen op verhuizers. De vele aantrekkelijke historische steden in Nederland dragen dus bij aan een gunstig vestigingsklimaat.

MAAK RUIMTE

Wordt grensoverschrijdende samenwerking genoeg ondersteund?

Met welke plekken concurreert Nederland internationaal als vestigingslocatie?

Hoe zetten we onze woonmilieus in om het vestigingsklimaat te verbeteren?

Kenniseconomie

Maakindustrie

Wat komt er uit de 3D printer?

Buitenlandse investeringen in Europese kennisregios

ING rapport maakindustrie, 2014 3d Hubs, 2013 (http://www.unifi3d.com), bewerking Vereniging Deltametropool

Prototypes

Gadgets

Scale models

Gifts

Phone Add-ons

Fashion Items

Replacements

DIY

Toys

European landscape of knowledge-intensive firms. PBL, 2011

Total Greeneld investments 2003 2010

Share per country Share of total per region

Factsheet of spatial pattern of foreign-owned rms in knowledge-intensive market services, 2010

Germany

United Kingdom

Italy

France

Netherlands

Spain

Austria

Poland

Czech Republic

Luxembourg

Belgium

Ireland

Sweden

Finland

Denmark

Estonia

Portugal

Slovakia

Greece

Latvia

Hungary

Lithuania

Slovenia

0 10 20 30 40 50

Share in Europe (%)

Total

Greeneld investments2003 2010

Share in Europe (%)

1

105

Inner LondonFrankfurt

DsseldorfOberbayern

le de FranceHamburg

LuxembourgLombardia

BerlinComunidad de Madrid

North HollandSouth Holland

0 4 8 12 16 20

Share in Europe (%)

Ranking

12345678910

1619

Ranking in total

178143

193221811

1221

FrankfurtInner London

DsseldorfOberbayern

HamburgLuxembourg

BerlinLombardia

Mazowieckie (Warsaw)Wien

North HollandSouth Holland

0 4 8 12 16 20

Share in Europe (%)

Share of greeneld investments 2003 2010

Ranking

12345678910

1932

Ranking in total

213467981211

1619

KPMG rapport Holland high-tech hub, 2014

9 | Dutch High-tech Hub 2014 KPMG Advisory N.V.

02 IMPORTANCE OF HEADQUARTERS

t Although the number of new tech companies will grow slowly at first, over time their number should grow as tech companies (in their decision to locate) seek to become part of an ecosystem that ensures talent attraction and retention.

- Interview feedback indicates that one of the key criteria for high-tech companies in choosing a country is the incumbent base of high-tech companies, which suggests a catalyst effect of established companies attracting more companies.

t Analysis indicates that our R&D investment levels may be low compared to France and Germany.

Gross expenditure on R&D (GERD), 2011

Source: OECD, Dataset: Main Science and Technology Indicators

12,539

44,06736,754

2,741

81,921

2.0%2.2%

2.8%

1.7% 1.8%

90,000

80,000

70,000

60,000

50,000

40,000

30,000

20,000

10,000

-

3.0%

2.5%

2.0%

1.5%

1.0%

0.5%

-Netherlands France Germany Ireland United

KingdomGERD GERD/GDP

$m


3.1 Both interview feedback and KPMG research indicate that the Netherlands (and Amsterdam in particular) competes mainly with London and Dublin for the European headquarters of high-tech companies

t Research indicates that the United Kingdom is the location for establishing a European headquarters preferred by the most recent 100 US technology IPOs.

- KPMG research indicates that, of the last 100 US technology companies that went public through an IPO, 31 have established a dedicated regional European headquarters.

t Dublin, London, Zurich and Barcelona are considered key competitors for Amsterdam as a location for the European headquarters of high-tech companies, while interview feedback indicates that London and Dublin in particular are considered attractive alternatives to Amsterdam.

03 PERCEPTION OF THE NETHERLANDS

The Netherlands competes predominantly with London, Berlin, Dublin, Zurich and Barcelona when attracting high-tech companies

44%

26%

7%11%11%

50

40

30

20

10

0London Dublin Zurich Barcelona Berlin/

Frankfurt

%

Competing locations to Amsterdam considered by interviewees

Note: n=15Source: KPMG interview programme

Locations of European headquarters set up by most recent 100 US tech IPOs(a)

Note: (a) 31 companies of the last 100 tech IPOs in the US have established a dedicated regional European headquartersSource: KPMG research

17

4

1 1 1 11

4

18

16

14

12

10

8

6

4

2

0

Uni

ted

Kin

gdom

Ger

man

y

Irel

and

Hun

gary

Net

herla

nds

Nor

tern

Irel

and

Spa

in

Switz

erla

nd

# (n

=31

)



3.8 One of the factors considered when companies decide on a location for their European headquarters is the quality of life, and interviewees indicate that the Netherlands, or more specifically Amsterdam, scores highly in this respect

t Interviewees indicate that, in general, Amsterdam is seen as a pleasant, internationally- orientated city to live in and they do not encounter resistance from employees having to relocate to Amsterdam.

t In international rankings, the Netherlands and Amsterdam appear to perform well on the quality of life and liveability regarding other European countries and cities.

t Although the Netherlands and Amsterdam are seen as attractive, this is not a key differentiator as other competitors such as London and Dublin are also seen as attractive cities to live in with a high standard of living.

The Netherlands in general is seen as an attractive place to live. Amsterdam is a strong global brand and is considered one of the most liveable cities in the world

Quality of life

Source: IMD World Competitiveness Yearbook 2013

Spatial adjusted liveability index

Source: EIU Best Cities Ranking and Report 2012

Our view:

The Netherlands should maintain and market its current position as an attractive place to live.

Amsterdam

Netherlands

Berlin

Germany

Paris

France

Dublin

Ireland

87.4

8.63

87.1

8.54

8.44

85.9

9.15

n/a

London

UnitedKingdom

0

0

20

2

40

4

60

6

80

8

100

10

83.5

7.56

Score

Score



3.8 One of the factors considered when companies decide on a location for their European headquarters is the quality of life, and interviewees indicate that the Netherlands, or more specifically Amsterdam, scores highly in this respect

t Interviewees indicate that, in general, Amsterdam is seen as a pleasant, internationally- orientated city to live in and they do not encounter resistance from employees having to relocate to Amsterdam.

t In international rankings, the Netherlands and Amsterdam appear to perform well on the quality of life and liveability regarding other European countries and cities.

t Although the Netherlands and Amsterdam are seen as attractive, this is not a key differentiator as other competitors such as London and Dublin are also seen as attractive cities to live in with a high standard of living.

The Netherlands in general is seen as an attractive place to live. Amsterdam is a strong global brand and is considered one of the most liveable cities in the world

Quality of life

Source: IMD World Competitiveness Yearbook 2013

Spatial adjusted liveability index

Source: EIU Best Cities Ranking and Report 2012

Our view:

The Netherlands should maintain and market its current position as an attractive place to live.

Amsterdam

Netherlands

Berlin

Germany

Paris

France

Dublin

Ireland

87.4

8.63

87.1

8.54

8.44

85.9

9.15

n/a

London

UnitedKingdom

0

0

20

2

40

4

60

6

80

8

100

10

83.5

7.56

Score

Score

PicardiePicardie

LorraineLorraine

KlnKln

LneburgLneburgWeser-EmsWeser-Ems

KasselKassel

East AngliaEast Anglia

StuttgartStuttgart

TrierTrier

KoblenzKoblenz

HannoverHannover

MnsterMnster

ArnsbergArnsbergKentKent

DetmoldDetmold

GiessenGiessen

le de Francele de France

Champagne-ArdenneChampagne-Ardenne

DarmstadtDarmstadt

KarlsruheKarlsruhe

Haute-NormandieHaute-Normandie

NordjyllandNordjylland

MidtjyllandMidtjylland

SyddanmarkSyddanmark

Schleswig-HolsteinSchleswig-Holstein

Nord - Pas-de-CalaisNord - Pas-de-Calais

EssexEssex

AlsaceAlsace

DsseldorfDsseldorf

GelderlandGelderland

UnterfrankenUnterfranken

CentreCentre

LincolnshireLincolnshire

Rheinhessen-PfalzRheinhessen-Pfalz

OverijsselOverijssel

Noord-BrabantNoord-Brabant

LigeLige

DrentheDrenthe

NamurNamur

SaarlandSaarland

HainautHainaut

Zuid-HollandZuid-Holland

FrieslandFriesland

GroningenGroningen

ZeelandZeeland

Luxembourg (B)Luxembourg (B)

UtrechtUtrecht

AntwerpenAntwerpen

Limburg (NL)Limburg (NL)

FlevolandFlevoland

West-VlaanderenWest-Vlaanderen

Limburg (B)Limburg (B)

Oost-VlaanderenOost-Vlaanderen

Vlaams-BrabantVlaams-Brabant

LuxembourgLuxembourg

HamburgHamburg

Outer LondonOuter LondonInner LondonInner London

Brabant WallonBrabant Wallon

BremenBremen

East Yorkshire andNorthern LincolnshireEast Yorkshire andNorthern Lincolnshire

Noord-HollandNoord-Holland

Brussels Hoofdstedelijk GewestBrussels Hoofdstedelijk Gewest

RESEARCH & DEVELOPMENT

aantal werknemers per regio

100.000

1.000

Universiteit

GRONDGEBRUIK

Bedrijventerrein

Kassen

Overig agrarisch terrein

Bebouwd gebied

LEGENDA

schaal 1 : 2,5 miljoen

bronnen:Eurostat NUTS2 arbeid en uitgaven (2011, 2012),CBS bodemgebruik 2010, Corine Land Cover 2013


Noord-Holland (NL)

Noord-Brabant (NL)

Zuid-Holland (NL)

Inner London (UK)

Stockholm (SE)

Lombardia (IT)

Kln (DE)

Noord-Holland (NL)

Noord-Brabant (NL)

Zuid-Holland (NL)

Inner London (UK)

Stockholm (SE)

Lombardia (IT)

Kln (DE)

R&D uitgaven per capita (euro)

R&D uitgaven (miljoen euro)

R&D personeel (aantal)

0 01.000 20.0002.000 40.0003.000 60.0004.000

RESEARCH & DEVELOPMENT UITGAVEN RESEARCH & DEVELOPMENT PERSONEEL

OP

GA

VE

10

VERSTERK INTERNATIONALE POSITIE

BESCHOUW NEDERLAND ALS N GROTE STEDELIJKE REGIO

De nabijheid en agglomeratiekracht die Nederland op Europese schaal tot n grote stad maken, kan beter worden benut. De toekomst van Nederland en de ruimte-lijke uitdagingen kunnen niet los gezien worden van de internationale context, waarin we ons bevinden. Nederland is van oudsher een productieland, exportland, doorvoerland en een vestigingsland voor internationale bedrijven. De wereld wordt steeds kleiner en de concurrentie steeds internationaler. De internationale concur-rentiepositie van Nederland is niet alleen een economisch verhaal, maar heeft ook een ruimtelijke impact. Het belang van ste-den voor de economische toekomst lijkt steeds verder toe te nemen. Zo conclu-deert ook de OESO dat stedelijke regios in toenemende mate een rol spelen in het ver-groten van de concurrentiekracht en pro-ductiviteit van Nederland. Dit vraagt, naast de inzet op het vergroten van de innovatie-kracht van economische sectoren, gerichte aandacht voor het versterken van de aan-trekkingskracht en voor de opgaven van onze stedelijke regios.

De drie grootste stedelijke regios in Neder-land, de noordelijke- en zuidelijke Rand-stad en de regio Eindhoven, huisvesten de meeste buitenlandse bedrijven en zijn goed voor meer dan de helft van de export van Nederland. De ruimtelijk-economische structuur van deze drie regios maakt dat zij minder schaalvoordelen kennen dan monocentrische metropolen als Londen en Parijs. Momenteel wordt voor dit gebied een ruimtelijk-economische ontwikkelstrategie (REOS) opgesteld. In EU-verband wordt gewerkt aan het versterken van het Euro-pese transportnetwerk. De zogenaamde Ten-T corridors zijn essentile bundels van spoor-, water- en weginfrastructuur tus-sen steden, havens en productielocaties. Dit netwerk is nog volop in ontwikkeling en vraagt ook in Nederland grote ingrepen en investeringen.

De afgelopen jaren is door verschillende partijen onderzoek verricht naar methoden om meer agglomeratievoordelen te krijgen. Zo stelt het PBL dat door onder andere het verbinden van markten, stedelijke regios en netwerken, voorzieningen, kennis en faciliteiten kunnen worden gedeeld en geleend van de buren (ook wel borrowed size en borrowed function genoemd) waarmee meer agglomeratievoordelen kunnen worden gerealiseerd. Als we onze ruimte slim benutten kunnen we veel duur-zamer verstedelijken, de agglomeratie-kracht gemakkelijk versterken en daarbij ook nog aansluiten op de vraag.

Dit is een opgave, die niet alleen geldt voor het zogenaamde REOS-gebied: Rand-stad en Eindhoven e.o., maar ook voor de regios rondom opleidingen en clusters van gespecialiseerde economische activitei-ten. Samenwerken, delen, afstemmen van bouwprogrammas en investeringen, ver-sterken van regionale identiteit, verbeteren van bereikbaarheid met fiets en openbaar vervoer: deze receptuur kan in heel Neder-land worden toegepast.

MAAK RUIMTE

Inspectie Verkeer en Waterstaat, Vervoer gevaarlijke stoffen en tunnels Tunnelindeling Nederland, 2010, bewerking Vereniging Deltametropool

Welke verbindingen ontbreken om de netwerk-metropool daadwerkelijk als n stad in Europa te laten functioneren?

Waar liggen de kansen voor borrowed size and function?

Wat is de kracht van de afzonderlijke Nederlandse steden en hoe versterken we die?

Externe veiligheid spoor - transport giftige stoffen Tunnels en gevaarlijke stoffen

Ten-T netwerk

Reistijd

EdinburghGlasgow

Tees-HartlepoolBelfast

Dublin

Limerick

Cork

LiverpoolLeeds

Manchester

GrimsbyImmingham

Sheeld

FelixstoweBirmingham

London

Bristol

SouthamptonDover

Calais

Lille

AmsterdamUtrecht

DeventerAlmeloHengelo

Rotterdam

Paris

Dijon

Luxemburg

MetzStrasbourg

Basel

Stuttgart

Munich

Innsbruck

Verona

Padova

Le Havre

Rouen

St. Nazaire Nantes

Tours

Tarragona

Dunkerque

Bordeaux

A Corua Gijn Bilbao

Porto/Leixes

Aveiro

Toulouse

Barcelona

Valencia

Cartagena

Murcia

Almera

Algeciras

Sevilla Antequera/Bobadilla

Crdoba

Alczar de San Juan

Huelva

Lisbon

Sines

Zaragoza

Madrid

Valladolid

Marseille/Fos-s.-m.

Nice

Narbonne Avignon

Genova

Milan

La Spezia

Livorno

Turin

Novara

Lyon

Oostende

Zeebrugge

Vlissingen

Antwerp

Gent

Brussels

LiegeCologne

Koblenz

Mainz

Frankfurt

Wrzburg

Mann-heim Nuremberg

ErfurtLeipzig

Hannover

Braun-schweig

Magdeburg

Berlin

Rostock

HamburgLbeck

Bremerhaven

Bremen

Regensburg

Prague

Pardubice

Salzburg Wels/Linz

Plzen

Dresden

Karlsruhe

DuisburgDortmund

Osnabrck

Nijmegen

Dsseldorf

Wilhelms-haven

CopenhagenAarhus

FrederikshavnGothenburg

Malm

Trelleborg

Swinoujscie

Szczecin

Poznan

Wroclaw

Lodz

Warsaw

Gdynia

Gdansk

Klaipeda

Ventspils

Riga

KaunasVilnius

Tallinn

HaminaKotka

Helsinki

Tampere

Turku/NaantaliStockholmrebro

Oslo

Lulea

Katowice

Krakow

ViennaBratislava

Debrecen

Suceava

Cluj-Napoca

Iai

Gyr

Ostrava

Zilina

Kosice

Budapest

Arad

Timioara

Braov

Constana

Ruse

Giurgiu

Sulina

Bucharest

Ploieti

Craiova

Vidin

Calafat

SoaBurgas

Plovdiv

Thessaloniki AlexandroupolisIgoumenitsa

Athens/Piraeus

Patras

Limasol

LefkosiaValetta

PalermoGioia Tauro

Catania

Augusta

Taranto

Bari

Ancona

Ravenna

Rome

Florence

Bologna

Naples

Trieste

Koper

Rijeka

Zagreb

Slavonski Brod Vukovar

Ljubljana

Graz

Venice

CardiMilford H.

Brno

Legend

BALTIC - ADRIATIC

NORTH SEA - BALTIC

MEDITERRANEAN

ORIENT / EAST-MED

SCANDINAVIAN - MEDITERRANEAN

RHINE - ALPINE

ATLANTIC

NORTH SEA - MEDITERRANEAN

RHINE - DANUBE

OTHER CORE NETWORK

T H E T E N - T C O R E N E T W O R K A N D C O R R I D O R SREGULATION (EU) No 1316/2013 & 1315/2013 O.J. L348 - 20/12/2013

European Commission (TENtec), 2013

Time maps, 2014

!

!!

!

!tunnel wegtransport

extra controle

schaal 1 : 3 miljoen

bronnen:Eurostat, SVIR, Corine land cover


Bebouwd gebied

Highspeed netwerk

Brainport / Zuidas / Stad van Int. Recht)

Mainports

Ten-T corridors (startend in Nederland)

Snelwegen

Spoorwegen

LEGENDA

Van Londen tot Milaansterkst verstedelijkte zone van Europa,vaak aangeduid als de banaan

OP

GA

VE

12

ZIE METROPOLITAAN LANDSCHAP

LANDSCHAP ALS VESTIGINGSFACTOR EN NIEUW LANDSCHAPSBEHEER

Het Nederlandse landschap is in historisch perspectief een uitdrukking van ieder lapje grond een bestemming en eigenaar geven. De opgave is het behoud van het eeuwen-oude karakter enerzijds en het ruimte bie-den aan grote transities anderzijds. De rolverdeling tussen de partijen die het land-schap vormgeven is continu in beweging. Het toegenomen belang van de Rijksover-heid voor vormgeving en beheer van het landschap bewees zich in de ruilverkave-lingen en de Randstadgroen- en de Eco-logische Hoofdstructuur. De opheffing van de Dienst Landelijk Gebied beindigde die Rijksverantwoordelijkheid recent. Financi-ele middelen voor extensief natuurbeheer zijn gekrompen en verantwoordelijkheden voor het landschapsbeheer gedecentrali-seerd. Nationale Landschappen en Rijks-bufferzones zijn losgelaten en de Ecolo-gische Hoofdstructuur wordt herijkt. Wat deze veranderingen gaan betekenen is nog maar deels duidelijk. Het Rijk zoekt nog naar andere verdienmodellen voor het beheer van haar eigen natuur gebieden door Staats-bosbeheer. In de overige gebieden wordt een grotere bijdrage van de maatschappij verwacht aan ontwikkeling en beheer van natuur en landschap, blijkt uit de recent vastgestelde Natuurvisie van het Ministe-rie van Economische Zaken. Waterschap-pen, landgoedeigenaren, recreatieonder-nemers en burgerinitiatieven moeten een grotere verantwoordelijkheid gaan nemen.

Debat over de ontwikkeling van natuur en biodiversiteit is steeds meer een maat-schappelijk debat. Nabijheid en aanwezig-heid van landschap wordt belangrijker als vestigingsfactor. Landschap is belangrijk voor onze gezondheid, sport en recrea-tie en voor ontspanning. Veel steden zet-ten in op de (fiets)bereikbaarheid van het landschap en samenhang tussen stad en omgeving. Maatschappelijke waardering van het landschap lijkt haaks te staan op de terugtrekkende beweging van het Rijk. Dit schept kansen voor verdienmodellen van aantrekkelijke natuurgebieden. Het kabinet hoopt dat dit soort inzichten de bereidheid van bedrijven en burgers ver-groot om (financieel) bij te dragen aan het beheer van het natuurlijk kapitaal.

Een goed verbonden stadslandschap is ook belangrijk als leverancier van eco-systeemdiensten en voorwaarde voor een gezonde leefomgeving. PBL ontwikkelt samen met Wageningen UR een graad-meter Goederen en diensten uit ecosys-temen in Nederland, om omvang en ont-wikkeling van de levering van goederen en diensten uit Nederlandse ecosystemen te kwantificeren. Afname deed zich bijvoor-beeld voor bij de levering van drinkwater en in de categorie regulerende diensten, vooral bij bodemvruchtbaarheid, koolstof-vastlegging en plaagonderdrukking. Vaak zijn technische alternatieven beschikbaar, soms niet (zoals bij bestuiving). De Rijks-visie op natuurlijk kapitaal geeft nog geen antwoord op concrete kwesties, zoals welke diensten in een bosgebied voorrang hebben. Zo is oogsten goed voor biomassa, maar slecht voor waterberging en CO2 vastleg-ging. Kwantificering van ecosysteem-dien-sten is lastig: mogelijke aanpakken zijn de Digitale Atlas Natuurlijk Kapitaal (DANK) waaraan het Rijk momenteel werkt, de diverse TEEB-studies en een raamwerk voor Natural Capital Accounting dat momenteel in ontwikkeling is.

MAAK RUIMTE

BOOM Landscape & David Kloet, 2014 Volkskrant en Natuurvlees Nederland, 2014

Hoe kunnen de waarde van het metropolitane landschap als vestigings-factor omzetten in middelen voor beheer?

Hoe kunnen we de beheerkosten eerlijker verdelen, nu vergoedingen van rijkswege gedaald zijn?

Wat zijn de verschillende waarden van het metro-politane landschap?

Waarde van het metropolitaan landschap - lagenbenadering

West8, 2010

Ecosysteemdiensten - vraag en aanbod

Recreatie in groenblauwe gebieden

PBL, Alterra, Wageningen UR, 2014CVTO, bewerking Alterra, 2012

Bos

Natuurgebied

Agrarisch gebied

park

Recreatiegebied

Rivier, plas, meer

Zee

0 5 10 15% respondenten

Bron: CVTO, bewerking Alterra. www.clo.nl/nl125806WUR/feb14

2006

2008

2010

2012

Bezoek aan groenblauwe gebieden

Bron: PBL; Alterra, Wageningen UR 2014

Afkomstig uit Nederlandse ecosystemen

Niet afkomstig uit Nederlandse ecosystemen (import/technisch alternatief/onvervuld)

Verandering van aanbod sinds 1990

Toename

StabielAfname

Verandering van vraag sinds 1990

Toename

StabielAfname

Levering van goederen en diensten uit ecosystemen

ProductiedienstenVoedsel

Niet-drinkwaterDrinkwater

HoutEnergie

Regulerende dienstenBodemvruchtbaarheid

ErosiebestrijdingWaterberging

KustbeschermingVerkoeling in de stad

WaterzuiveringPlaagonderdrukking

BestuivingKoolstofvastlegging

Culturele dienstenGroene recreatie

Natuurlijk erfgoedSymboolwaarde natuur

Index (vraag 2013 = 100)

0 100

pbl.nl





Toename

StabielAfname


Toename

StabielAfname




HoutEnergie









0 100

pbl.nl





Toename

StabielAfname


Toename

StabielAfname




HoutEnergie









0 100

pbl.nl





Toename

StabielAfname


Toename

StabielAfname




HoutEnergie









0 100

pbl.nl

Noordzeekust Kust IJsselmeergebied Landgoederen-, bos- (en heide)complexen van de binnenduinrand en het Gooi Woongebied grenzend aan EHS en RodS: betere verbinding stad-land voor langzaam verkeer Recreatie om de Stad (RodS) en bosgebieden: de grote recreatielandschappen Snelfietsroutes/ fietssnelwegen (indicatief) OV-knooppunt grenzend aan MRA-landschap; buitenpoort genoemd in programma OV-knooppunten provincie Noord-Holland Grote plassen en meren (vaar- en zwemwater IJmeer

Bereikbaarheid van het MRA landschap (Provincie Noord-Holland)

Natuurterreinen aangesloten bij Natuurvlees Coperatie Nederland

Bebouwd gebied

Water

Waterrecreatie

ERFGOED

Unesco werelderfgoed

Rijksmonumenten (RCE)

LANDSCHAPPELIJKE EENHEDEN

Droogmakerijen

Veenontginningen en -kolonin

Zeekleipolders

Stroomrug- en komontginningen

Rivierterrasontginningen

Heideontginningen en bossen

Kampontginningen met plaatselijke essen

Lssontginningen

Niet ontgonnen landschappen

Duinen en duinontginningen

Overig

LEGENDA

EIGENDOM EN NATUURBESCHERMING

Planologische EHS (Ecologische Hoofdstructuur) 2013

Natura 2000

Eigendom Staatsbosbeheer

Overig Rijkseigendom

Eigendom Natuurmonumenten

schaal 1 : 750 duizend

bronnen:Histland / Rijksmonumenten- RCE, Gouden Gids, TOP10 vector


schaal 1 : 1,5 miljoen

bronnen:Eurostat, Nationaal Georegister, Natuurmonumenten, IenM


Van Maasvlakte tot Achterhoeklandschapsdiversiteit en erfgoed in de meest verstedelijkte zone van Nederlandnieuw land

Maasvlakte

duinenstrandwallen

geestgronden

Hollandse watersteden

veenweidegebieddroogmakerijen

nieuw landnieuwe natuur

IJsselmeer

Utrechtse Heuvelrug / Het Gooibos en landgoederen

relif

stromingsgebied grote rivieren

uiterwaarden

zandgronden met bos en heisteden op landschapsgrenzen

versnipperd landschapbos en boerderijen

Achterhoek

3658DMP Maak Ruimte web los 203658DMP Maak Ruimte web los 213658DMP Maak Ruimte web los 223658DMP Maak Ruimte web los 233658DMP Maak Ruimte web los 383658DMP Maak Ruimte web los 393658DMP Maak Ruimte web los 423658DMP Maak Ruimte web los 433658DMP Maak Ruimte web los 503658DMP Maak Ruimte web los 513658DMP Maak Ruimte web los 523658DMP Maak Ruimte web los 53

inspiratiedocument bij oproep tot bijdrage | metropool forum 2015

Documents