informes tÉcnicos colecciÓn drogodependencias sistema de ... · colecciÓn drogodependencias...

109
COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 2.2.28 2.2.29 2003 Indicador de mortalidade por reacción aguda a substancias psicoactivas Memoria 2003

Upload: others

Post on 26-Jun-2020

1 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS

INFORMES TÉCNICOS

33

Sistema deAvaliación Asistencial

Informe 2003

33

Sist

ema

de A

valia

ción

Asi

sten

cial

. Inf

orm

e 20

03 •

Ind

icad

or d

e m

orta

lidad

e po

r rea

cció

n ag

uda

a su

stan

cias

psi

coac

tivas

. Mem

oria

200

3

COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS

INFORMES TÉCNICOS

2.2.28

2.2.292003

Indicador de mortalidadepor reacción aguda a

substancias psicoactivasMemoria 2003

CONSELLERÍA DE SANIDADEComisionado do Plan de Galicia sobre Drogas

Page 2: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E A V A L I A C I Ó NA S I S T E N C I A L ( S A A ) D O P L A N D E

G A L I C I A S O B R E D R O G A S

I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D E P O RR E A C C I Ó N A G U D A A S U B S T A N C I A S

P S I C O A C T I V A S . M E M O R I A 2 0 0 3

Maqueta 1 gallego 20/10/05 14:21 Página 1

Page 3: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

Entidade encargada da elaboración do informeComisionado do Plan de Galicia sobre Drogas

Autores do textoIndalecio Carrera MachadoJaime Fraga AresAna Mª Bermejo BarreraBenito López-de Abajo Rodríguez

Dirección técnica e coordinaciónManuel Araujo Gallego

Edita:Xunta de GaliciaConsellería de SanidadeComisionado do Plan de Galicia sobre Drogas

ISBN: 84-453-3994-XDepósito legal: C-1285-05

Maqueta 1 gallego 20/10/05 14:21 Página 2

Page 4: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

1 . P R E S E N T A C I Ó N E P R Ó L O G O

Maqueta 1 gallego 20/10/05 14:21 Página 3

Page 5: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

Maqueta 1 gallego 20/10/05 14:21 Página 4

Page 6: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

O consumo de drogas na nosa Comunidade Autónoma representa un dos problemassanitarios e sociais máis preocupantes, situación esta que compartimos co resto de Españae Europa.

Pero non hai forma de actuar con coherencia sobre unha realidade se previamente nona coñecemos e menos aínda nun fenómeno, como o que nos ocupa, que sufre importantescambios e que segue a presentar unha gran complexidade debido á pluralidade de factoresimplicados.

A avaliación representa un papel fundamental dentro do proceso de planificación,constituíndo un instrumento básico para a definición de obxectivos e a toma de decisiónspara a distribución e asignación de recursos.

A súa importancia está reflexada na Lei 2/ 1996, de 8 de maio, de Galicia sobre Drogasque, no seu artigo 32 d) establece que “a Xunta de Galicia promoverá a avaliación dos pro-gramas de intervención no campo das drogodependencias”, e no seu artigo 24 especificaque no Plan de Galicia sobre Drogas deberá incluírse un apartado adicado aos sistemas deavaliación.

En consecuencia, a avaliación ocupa un lugar destacado no Plan de Galicia sobre Dro-gas, desenvolvéndose o Sistema de Avaliación Asistencial (SAA) e o Sistema de Avaliaciónde Prevención e Incorporación Social (SAPI), así como a optimización do proceso deinformatización dos centros asistenciais e os equipos de prevención e incorporación social.

Neste contexto, ademáis dos estudios bienais sobre “O consumo de drogas en Galicia”,que se veñen publicando na Colección Drogodependencias desta Consellería dende 1988,dispoñemos das informacións recollidas polo Indicador de Mortalidade e polo Sistema deAvaliación Asistencial (SAA), que están en funcionamento desde 1992 e 1994, respectiva-mente.

Agora compre dar maior difusión a esta información, que se viña presentando anual-mente ante a Comisión de Coordinación Interconsellerías en materia de Drogodependen-cias e diversos foros científicos, mediante a publicación destes informes que, ademais, estánincluídos no programa estatístico anual 2003 do Instituto Galego de Estatística

Desexo que esta publicación se sume aos esforzos de todos aqueles que, dun xeito oudoutro, contribúen a que en Galicia, cada día, o problema do consumo de drogas teña unharesposta axeitada.

José Manuel González ÁlvarezCONSELLEIRO DE SANIDADE

P r e s e n t a c i ó n

Maqueta 1 gallego 20/10/05 14:21 Página 5

Page 7: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

Maqueta 1 gallego 20/10/05 14:21 Página 6

Page 8: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

A avaliación é un instrumento imprescindible en tarefas de planificación. Concreta-mente na nosa comunidade autónoma dáselle unha gran relevancia e levamos traballan-do nesta liña dende a posta en marcha do Plan de Galicia sobre Drogas (PGD).

Mediante a Orde do 4 de agosto de 1995, a entón Consellería de Sanidade e ServiciosSociais creou o Observatorio de Galicia sobre Drogas, que ten por obxectivo a posta enmarcha dun sistema de recollida de información que proporcione as bases para unha aná-lise eficaz de todos os aspectos referentes ao fenómeno das drogodependencias en Gali-cia e que teña as características de calidade, fiabilidade e comparabilidade. Neste sistemaestán incluídos, entre outros, o Sistema de Avaliación Asistencial (SAA) e o Indicador deMortalidade.

O Sistema de Avaliación Asistencial empezou a funcionar no ano 1994 aínda que setivo que esperar un ano de adaptación para poder recoller datos cun mínimo de calidade.Trátase dun sistema de información multicéntrico no que se recollen tanto as característi-cas dos pacientes atendidos e das actividades que se realizan con eles durante o procesoasistencial que se lles dispensa en cada centro da rede do PGD.

Parte dos datos deste sistema utilízanse para elaborar os Protocolos Internos de Acti-vidade-Financiación, documentos nos que se establecen uns compromisos entre as enti-dades asistenciais e a Consellería de Sanidade relacionados coa financiación de activida-des, que se renovan cada ano e que forman parte dunha estratexia de xestión denomi-nada “dirección por obxectivos”, en funcionamento desde 1997.

Por outra parte, o indicador de mortalidade e froito da colaboración entre a Conse-llería de Sanidade e o Instituto de Medicina Legal da Universidade de Santiago de Com-postela. Anualmente prodúcese unha memoria na que se detallan o número e caracterís-ticas das persoas que faleceron como consecuencia da reacción aguda ó consumo de dro-gas.

Ambos informes incorporáronse por primeira vez como operacións estatísticas no pro-grama estatístico anual da Comunidade Autónoma de Galicia para o 2003, incluído á súavez no Plan Galego de Estatística 2002-2006, ambos elaborados polo Instituto Galego deEstatística.

Preséntase agora esta publicación, pretendendo que se difundan amplamente unsdatos asequibles, fiables e obxectivos que faciliten o traballo dos profesionais e acerquena realidade das drogodependencias a calquera persoa interesada.

Quero agradecer especialmente o esforzo e colaboración, tanto dos responsables dosdistintos servicios asistenciais como do conxunto dos profesionais, que posibilitan, anotras ano, a obtención destes datos. Este libro débese en boa parte ó seu traballo e pre-tende ser unha retroalimentación ao seu esforzo.

Manuel Araújo GallegoPRESIDENTE DO

OBSERVATORIO DE GALICIA SOBRE DROGAS

P r ó l o g o

Maqueta 1 gallego 20/10/05 14:21 Página 7

Page 9: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

Maqueta 1 gallego 20/10/05 14:21 Página 8

Page 10: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

1 Presentación e prólogo............................................................ 3

2 Sistema de Avaliación Asistencial (SAA) do Plan de Galicia sobre Drogas .......................................... 11

2.1 Descrición do SAA ............................................................. 13

2.2 Resultados do sistema de avaliación asistencial(SAA) 2003 ......................................................................... 15

2.2.1 Evolución das admisións a tratamento: 1986-2003 .............................................................. 15

2.2.2 Evolución do volume asistencial: 1992-2003 ....... 16

2.2.3 Perfil do paciente atendido na rede 2003 ........... 17

2.2.3.1 Análise en función da existencia de tratamentos previos ........................... 18

2.2.3.2. Análise segundo o programa de tratamento............................................... 21

2.2.4 Indicadores de avaliación ..................................... 22

2.2.4.1 Indicador de motivo de saída de programas........................................... 22

2.2.4.2 Indicadores de permanencia, actividades e asistencia ........................... 26

2.2.4.3 Evolución das intervencións nos distintos programas .......................... 28

2.3 Conclusións ....................................................................... 30

3 Indicador de Mortalidade por Reacción aguda a Substancias Psicoactivas. Memoria 2003 ....................... 31

3.1 Introducción ....................................................................... 33

3.2 Obxectivos .......................................................................... 35

3.3 Metodoloxía....................................................................... 37

3.3.1 Notificación ............................................................ 37

3.3.2 Dinámica laboratorial ............................................ 38

3.4 Resultados e interpretación .............................................. 39

3.5 Conclusións......................................................................... 49

3.6 Recomendacións ................................................................ 51

3.7 Bibliografía......................................................................... 53

VERSIÓN EN CASTELÁN .......................................................... 55

Í n d i c e

Maqueta 1 gallego 20/10/05 14:21 Página 9

Page 11: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

Maqueta 1 gallego 20/10/05 14:21 Página 10

Page 12: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

2 . S I S T E M A D E A V A L I A C I Ó NA S I S T E N C I A L ( S A A ) D O P L A N D E G A L I C I A

S O B R E D R O G A S

Maqueta 1 gallego 20/10/05 14:21 Página 11

Page 13: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

Maqueta 1 gallego 20/10/05 14:21 Página 12

Page 14: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

2.1 Descrición do SAA

Para avaliar a efectividade e eficiencia dos tratamentos realizados nos dispositivos asis-tenciais da rede de drogodependencias galega, o Plan de Galicia sobre Drogas (PGD) desen-volveu un catálogo de programas asistenciais e, simultaneamente, un Sistema de AvaliaciónAsistencial (SAA) que se implantou o 1 de xaneiro de 1994 en todos os centros ambulato-rios da rede.

Os obxectivos do SAA son os seguintes:

■ Facilitar un adecuado feedback informativo para os profesionais, que permita atoma de decisións sobre os seus programas, a mellora destes e da calidade asisten-cial.

■ Facilitar estudos de efectividade e de eficiencia dos distintos centros e programas,así como da rede considerada no seu conxunto.

■ Facilitar a investigación co fin de mellorar o coñecemento das drogodependencias.

■ Coñecer a historia natural das drogodependencias, os seus cambios e as súas com-plicacións desde o punto de vista epidemiolóxico.

■ Coñecer as características dos pacientes admitidos a tratamento.

■ Posibilitar a planificación e a toma de decisións en materia de drogodependenciaspor parte do Comisionado do Plan de Galicia sobre Drogas (CPGD).

■ Facilitar e contribuír aos estudos que se deseñan no ámbito estatal no eido das dro-godependencias. Merece especial atención a coordinación existente co Sistema deRexistro do Plan Nacional sobre Drogas.

Unha das innovacións máis relevantes deste sistema é a posibilidade de realizar estudosde seguimento e efectividade dos tratamentos a partir das fichas de rexistro individual decasos. A recollida de datos sistemática que se fai cos suxeitos establece unha liña base sobreo universo de poboación drogodependente que acode aos centros. Unha vez introducidosos datos nunha base de datos centralizada, pódense realizar consultas sobre os itinerariosseguidos por determinadas mostras seleccionadas desta poboación, segundo as cohortesque se establezan. O sistema garante o anonimato xa que a partir dos datos que se recollenresulta totalmente imposible a identificación dos pacientes.

O modelo de avaliación proposto polo PGD fundaméntase nun sistema de informacióncomún a todos os dispositivos de atención a drogodependentes que reportan a unhaunidade central, a Oficina do Comisionado do Plan de Galicia sobre Drogas, e que foideseñado especificamente para a rede galega.

Este sistema presenta as seguintes características:

■ É un sistema de información multicéntrico que realiza unha recollida de datoshomoxéneos, establecendo unha liña base poboacional e consignando as interven-cións que se realizan con cada paciente.

■ O instrumento utilizado para a recollida de datos é a aplicación informática de Xes-tion de Centros Asistenciais (Xeceas), que inclúe todas as variables da ficha de admi-sión e da ficha mensual. A primeira está baseada na historia clínica do paciente e a

2 . S i s t e m a d e A v a l i a c i ó n A s i s t e n c i a l( S A A ) d o P l a n d e G a l i c i a

s o b r e D r o g a s

Maqueta 1 gallego 20/10/05 14:21 Página 13

Page 15: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E A V A L I A C I Ó N A S I S T E N C I A L / I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D E14

segunda recolle as actividades realizadas con cada paciente en cada programadurante a súa permanencia a tratamento.

Desde o punto de vista do proceso e da explotación da información acumulada, o sis-tema está deseñado para proporcionar dous tipos de avaliación:

■ Avaliación externa aos centros e interna para a rede.

■ Avaliación interna dos propios centros.

Con respecto aos distintos niveis de análise da información recollida, obtéñense datosdo conxunto da rede, dos distintos programas terapéuticos e de cada un dos centros detratamento. Deste xeito, poderanse comparar datos de centros, programas e rede.

En canto aos dispositivos asistenciais, o sistema clasifica os centros en dous tipos:

■ De primeira acollida: son os centros de referencia, as unidades asistenciais de dro-godependencias (UAD). Nestes centros acóllense os pacientes e poden ser derivadosa outros centros de tratamento.

■ De segunda acollida: acollen os pacientes derivados polas UAD. Son as comunidadesterapéuticas (CT) e as unidades de día (Ud).

Como se trata dun sistema flexible, permite a incorporación futura de máis centros(actualmente remiten os datos ao sistema 21 centros), programas e outras variables avalia-tivas que se consideren oportunas, en función da evolución do fenómeno das drogode-pendencias. Ademais destes centros, recóllense datos das UAD situadas dentro dos cincoestablecementos penais de Galicia.

Maqueta 1 gallego 20/10/05 14:21 Página 14

Page 16: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E A V A L I A C I Ó N A S I S T E N C I A L 15

2.2 Resultados do Sistema de Avaliación Asistencial (SAA) 2003

2.2.1 Evolución das admisións a tratamento: 1986-2003

A evolución de admisións a tratamento nos vinte e un centros extrapenais da rede gale-ga incluídos no sistema de avaliación asistencial amosa un incremento constante ata 1994.Entre 1995 e 1997 obsérvase unha tendencia cara á estabilización, para logo ir descenden-do progresivamente ata o ano 2002. No ano 2003, as admisións aumentaron un 5,4% conrespecto ao ano anterior.

No tocante á evolución das entradas a tratamento nos tres programas principais: Pro-grama de Tratamento Libre de Drogas (PTLD), Programa de Tratamento con DerivadosOpiáceos (PTDO) e Programa de Tratamento con Antagonistas Opiáceos (PTANO), pódenseobservar claras diferencias:

1 Destaca a tendencia descendente das entradas en PTANO iniciada no ano 1996, quese confirma no ano 2003. O número de entradas rexistradas neste programa pasa de1.864 en 1995 a 355 en 2003, o que supón un decrecemento total do 80,4% entreos ditos anos.

2 No PTDO, despois dunha tendencia lixeiramente ascendente iniciada no ano 2001,obsérvase un descenso importante das entradas no ano 2003.

3 O PTLD mantense estable entre 1996 e 2001, cun número de entradas no programapróximo a 1.500, cifra que está a medio camiño entre o PTANO e o PTDO. No ano2002 experimenta unha subida do 26,5 % con respecto ao ano anterior, e en 2003mantéñense as cifras de 2002.

Figura 2.1Sistema de avaliación asistencial

Evolución de admisións a tratamento, 1986-2003

1986

871

16260 371 419 935 922 1036

1128 1737 1582 1458 1326 1541 1503 1360 1721 1.704

1864 1826 1678 1287 944 700 618 454 355284 555 1097 1775 1204 2279 2577 2976 2948 2755 2448 2690 2711 2.316

1249 1390 1450 2104 2636 3599 4391 4846 4440 4705 4723 4127 3894 3506 3666 3251 3.429

1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Datos UAD e PHome (sen EP)PTDO: Programa de Tratamento con Derivados OpiáceosPTANO: Programa de Tratamento con Antagonistas OpiáceosPTLD: Programa de Tratamento Libre de Drogas

Fonte: SAA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

TOTAL ADMIS.

ENTRADAS PTDO

ENTRADAS PTANO

ENTRADASPTLD

Maqueta 1 gallego 20/10/05 14:21 Página 15

Page 17: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E A V A L I A C I Ó N A S I S T E N C I A L / I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D E16

2.2.2 Evolución do volume asistencial: 1992-2003

Ao analizar a evolución do número total de pacientes diferentes atendidos (volumeasistencial), obsérvase que este se incrementa notablemente no período 1992-95, pasandode 3.957 a 10.310 pacientes, e continúa a partir de aquí unha suave tendencia ascendente.

Figura 2.2Sistema de avaliación asistencial

Evolución do volume asistencial, 1992-2003

0

4.000

2.000

6.000

8.000

10.000

12.000

14.000

VOLUME TOTAL

VOLUME PTDO

VOLUME PTANO

VOLUMEPTLD

1.992

3.957 7.004 8.629 10.310 10.442 11.320 11.603 11.813 11.433 11.815 11.881 11.982

7.6187.8477.5506.9736.6306.0865.1774.2183.690

2.230 2.625 2.757 2.414 2.008 1.539 1.254 1.000 757

2.5692.3542.0882.1682.2191.9431.8911.9112.155

2.480

1.993 1.994 1.995 1.996 1.997 1.998 1.999 2.000 2.001 2.002 2.003

PTDO: Programa de Tratamento con Derivados OpiáceosPTANO: Programa de Tratamento con Antagonistas OpiáceosPTLD: Programa de Tratamento Libre de Drogas

Fonte: SAA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

Figura 2.3Sistema de avaliación asistencial

Evolución do volume asistencial en prisións, 200-2003

VOLUME TOTAL

VOLUME PTDO

VOLUME PTANO

VOLUMEPTLD

600

300

900

1.200

1.500

2.100

2.400

1.800

02000

1.664

1.397

15

252

2001

1.954

1.713

18

223

2002

1.800

1.669

16

115

2003

2208

2019

34

155

PTDO: Programa de Tratamento con Derivados OpiáceosPTANO: Programa de Tratamento con Antagonistas OpiáceosPTLD: Programa de Tratamento Libre de Drogas

Fonte: memorias IIPP 2000-02 e SAA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

Maqueta 1 gallego 20/10/05 14:21 Página 16

Page 18: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E A V A L I A C I Ó N A S I S T E N C I A L 17

A evolución do número de pacientes atendidos no PTDO no período 1994-2002 amosaun progresivo incremento. No ano 2003 é a primeira vez que diminúe, pásase de 7.847pacientes en 2002 a 7.618 pacientes en 2003. A pesar de que o elevado número depacientes incluídos neste programa inflúe decisivamente no volume total, neste caso nonse aprecia a baixada nas entradas en PTDO porque se compensa coa subida en PTLD. Estasubida en PTLD confirma unha tendencia ascendente iniciada no ano 2002. Por outra ban-da, no PTANO obsérvase unha tendencia ao decrecemento, iniciada no ano 1998 e que seconfirma no 2003.

No que atinxe á atención dos drogodependentes nas prisións, obsérvase que, ao igualque nos centros extrapenais, o Programa de Tratamento con Derivados Opiáceos (PTDO) éo que ten un maior volume. Ademais o número de pacientes atendidos tende a aumentardende o principio do período analizado. O volume deste programa supón aproximada-mente o 90% do volume total de pacientes atendidos en prisións.

Os outros dous programas de tratamento que existen nos centros penais son o Progra-ma de Tratamento con Antagonistas Opiáceos (PTANO) e Programa de Tratamento Libre deDrogas (PTLD), respectivamente. O numero de pacientes atendido no PTANO aumentou,pasando de 16 en 2002 a 34 en 2003. Isto supón un aumento do 112%. O número depacientes en PTLD, despois do descenso detectado en 2002, volve subir e chega ata os 155,o que supón un incremento do 34,8%.

Se se compara o volume total de pacientes distintos atendidos na rede asistencial co vol-ume dos atendidos nos centros penais, obsérvase a mesma tendencia ascendente, e pásasede 13.287 pacientes en 2002 a 14.190 pacientes en 2003. Isto supón un incremento do 6,8%.

2.2.3 Perfil do paciente admitido a tratamento na rede 2003

Unha vez examinadas as características principais dos pacientes atendidos nas unidadesasistenciais extrapenais, pódese observar que estas son moi distintas dependendo de seacceden por primeira vez a tratamento ou non. Por isto, a continuación analizaremos dexeito diferenciado estas dúas poboacións.

Figura 2.4Sistema de avaliación asistencial

Perfil xeral do paciente, 2003

%

5,215,41

27,432,3

72,276,7

56,546,642,835,6

46,238,2

41,2

7,110,2

7,512,8

13,636

5252,5

379,7

15,5 28,89,9

36,54,7

14,23,8 14,6

23,626,6

37,2

39,415,9

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Trat. previo NON

Trat. previo SI

Razón V:H

Idade media

Estud. primarios

Cov. fam. orixe

Sit. lab.=Traballa

Ingr. activ. lab.

Ingr. activ. marx.

Media anos uso

Drg. ppal. COC.

Drg. ppal. HRH

Vía fumada/inhal.

Vía admon. IV

Urxencias

VHC

VHB

Vih+/Sida

Tto. psiquiat.

Prob. legais

Ingreso prisión

Fonte: SAA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

Maqueta 1 gallego 20/10/05 14:21 Página 17

Page 19: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E A V A L I A C I Ó N A S I S T E N C I A L / I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D E18

2.2.3.1 Análise en función da existencia de tratamentos previos

Como se reflicte neste gráfico, obsérvanse grandes diferenzas entre os pacientes depen-dendo de se acoden por primeira vez a tratamento ou non. As variables máis relevantesson: vía de administración intravenosa, droga principal que motiva o tratamento, númerode urxencias, existencia de problemas legais, número de ingresos en prisión e infeccións porVIH/SIDA, VHB e VHC. En todas elas obteñen puntuacións máis altas os pacientes que aco-den por primeira vez a tratamento fronte aos que recibiron tratamentos anteriores. Domesmo xeito, tamén se observa unha idade media (27,4 anos fronte a 32,3) e tempo mediode consumo æ7,5 anos, desviación típica (DT=6,1) fronte a 12,8 anos (DT= 5,8)æ menoresnos pacientes que contactan por primeira vez cun centro asistencial.

Con respecto á variable “droga principal que motiva o tratamento”, obsérvase que aheroína se mantén como a droga que motiva a maioría das admisións a tratamento na redeasistencial do PGD. Non obstante, se se analizan as admisión novas (é dicir, sen tratamen-tos anteriores) do ano 2003, obsérvase que as admisións por cocaína (41,2%) superan porprimeira vez as de heroína (36%). Os que foron admitidos a tratamento e xa recibiron trata-mento anterior representan un 79,9% no caso da heroína e un 13,6% no da cocaína.

Visto doutro xeito, se analizamos a evolución das principais substancias que motivan ostratamentos, observamos que, desde 1996, a heroína descende de xeito continuado entreos pacientes que acoden por primeira vez a un centro ata alcanzar unha porcentaxe do36% no ano 2003, mentres que entre aqueles pacientes xa tratados con anterioridade seconfirma un descenso suave iniciado no ano 2001.

No caso das outras substancias analizadas (cocaína, cannabis e drogas de síntese) e setemos en conta soamente os pacientes que acoden a tratamento por primeira vez, obsér-vase que tanto a cocaína como o cannabis amosan tendencias ascendentes æmoito máisacusada no caso da cocaínaæ e confírmanse as dúas en 2003. As admisións por cocaínaforon as que experimentaron un maior aumento, pasando dun 26,2% en 2002 a un 41,2%o ano pasado. Isto quere dicir que, no ano 2003, entre os pacientes que acudían por

Figura 2.5Sistema de avaliación asistencial. Admisións por consumo de heroína

ou cocaína segundo tratamento previo,. Galicia, 1996-2003

Fonte: SAA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

HRN con Tprevio

HRN sen Tprevio

COC con Tprevio

COC sen Tprevio

40

30

20

10

0

50

60

70

90

100

80

1996

97,2

1,4

3,4

96,1 94,9 91 92,6 92,2 87,3 79,9

36

13,6

41,2

52,7

6,5

26,2

71,6

4,1

12,4

71,9

4,3

15,4

75,5

16,5

5

81

2

9,5

88,5

1,9

5,5

92,3

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

%

Porc

enta

xe

Maqueta 1 gallego 20/10/05 14:21 Página 18

Page 20: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E A V A L I A C I Ó N A S I S T E N C I A L 19

primeira vez a tratamento ás UAD da rede do Plan de Galicia sobre Drogas aumentaron en15 puntos porcentuais os pacientes que o facían por cocaína con respecto a 2002. Pola con-tra, no caso das drogas de síntese nos últimos catro anos obsérvase unha porcentaxe esta-bilizada ao redor do 1-2 %.

Se temos en conta a poboación que xa recibira tratamento previamente, obsérvase queaumenta moito a porcentaxe de admisións por cocaína mentres que o cannabis e as drogasde síntese se manteñen estables.

Figura 2.6Sistema de avaliación asistencial

Admisión por consumo de drogas sen tratamento anterior, Galicia, 1996-2003

Fonte: SAA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

1996

3,4

1,8

0,2 0,4 0,2 0,9 2,1 1,12,20,7

5,2 5 7,7 14 16,79,52,6

9,5 16,5 15,4 26,2 41,212,45,5

1998 1999 2000 2002 200320011997

Cocaína

Cannabis

D. Síntese

20

15

10

5

0

25

30

35

45

50

40

Porc

enta

xe

%

Figura 2.7Sistema de avaliación asistencial

Admisións por consumo de drogas con tratamento anterior, Galicia, 1996-2003

4

2

0

6

8

12

14

10

Porc

enta

xe

%

Cocaína

Cannabis

D. Síntese

1996

1,4

0,2

0,04 0,07 0,05 0,2 0,2 0,10,040,04

0,1 0,6 0,6 1,1 10,70,4

1,9 5 4,1 6,5 13,64,32

1997 1999 2001 2002 200320001998

Fonte: SAA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

Maqueta 1 gallego 20/10/05 14:21 Página 19

Page 21: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E A V A L I A C I Ó N A S I S T E N C I A L / I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D E20

Figura 2.8Sistema de avaliación asistencial

Via admón heroína: intravenosa (IV) vs pulmonar, con/sen TP, Galicia, 1995-2003

Fonte: SAA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

20

10

0

30

40

60

70

80

90

100

50

Porc

enta

xe

%

Heroína IV con TP

Heroína IV sen TP

Heroína pul. con TP

Heroína pul. sen TP

(*)TP=tratamento previo

1995

47,1

24,3

52

67,4 75,6 78,4 76,9 77,473 77,271,5 74,3

59,7 60,7 62,2 60,459 59,155,4 54,3

20,6 19,8 22,3 21,222,8 21,424,2 23,5

39,3 39 36,5 38,840,5 40,543,4 44,4

1998 2001 2002 20031999 20001996 1997

Figura 2.9Sistema de avaliación asistencial

Via admón cocaína: intravenosa (IV) vs pulmonar, con/sen TP, Galicia, 1995-2003

20

10

0

30

40

60

70

80

90

100

50

Porc

enta

xe

%

Cocaína IV con TP

Cocaína IV sen TP

Cocaína pulm. con TP

Cocaína pulm. sen TP

1995

23,8

8,8 2,9 4,3 4,2 3,75,6 2,65,4 4,1

26 22 27,5 28,1

76,2 74 78 70,2 70,5

79,4 92,8 94,2 95,4 95,890,7 96,189,2 93,8

67,8 76,362,5 72,5

28,7 23,737,5 27,4

1998 2001 2002 20031999 20001996 1997

Fonte: SAA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas(*)TP=tratamento previo

Maqueta 1 gallego 20/10/05 14:21 Página 20

Page 22: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E A V A L I A C I Ó N A S I S T E N C I A L 21

Con respecto á variable “vía de administración”, obsérvase que nos pacientes admitidosa tratamento por consumo de heroína predomina, desde 1995, a vía pulmonar. O mesmoocorre, aínda que en maior medida, con pacientes que iniciaron tratamento por cocaína.Se ademais se analiza a existencia de tratamentos previos por drogodependencia, pódeseobservar que, dos dous tipos de pacientes (consumidores de heroína ou de cocaína comodroga principal), os que acoden a tratamento por primeira vez usan en maior medida a víapulmonar e en menor medida a vía intravenosa que os que xa estiveron a tratamentoalgunha vez. Tal como se reflicte nos gráficos, esta é unha situación que se atopa de formaestable ao longo do período analizado.

En resumo, en 2003, igual que en anos anteriores, as características dos pacientes queacoden por vez primeira a tratamento, en comparación cos que xa recibiran tratamentoanteriormente, son:

■ Mellor situación sociolaboral.

■ Menor prevalencia de patoloxías asociadas e episodios de urxencia por sobredose.

■ Menor frecuencia de problemática legal e penal.

■ Menor uso da vía parenteral e menor antigüidade no consumo da droga principal.

■ Menor prevalencia da heroína como droga que motiva o tratamento e maior dacocaína e do cannabis.

2.2.3.2 Análise segundo o programa de tratamento

Se analizamos as características dos pacientes segundo o programa de tratamento queseguiron, podemos apreciar as diferenzas existentes entre eles:

Figura 2.10Sistema de avaliación asistencial

Perfil por programa dos pacientes, 2003

%

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

PTDO

PTANO

PTLD

Razón V:H

Idade media

Estud. primarios

Cov. fam. orixe

Sit. lab.=Traballa

Ingr. activ. lab.

Ingr. activ. marx.

Media anos uso

Drg. ppal. COC.

Drg. ppal. HRH

Vía fumada/inhal.

Vía admon. IV

Urxencias

VHC

VHB

Vih+/Sida

Tto. psiquiat.

Prob. legais

Ingreso prisión

Fonte: SAA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

Maqueta 1 gallego 20/10/05 14:21 Página 21

Page 23: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E A V A L I A C I Ó N A S I S T E N C I A L / I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D E22

Na liña do observado en anos precedentes, os pacientes de PTDO son os que presentanunhas características máis deterioradas en canto á súa situación sociolaboral, médica, deconsumo e xudicial.

Estas son, en comparación cos outros dous programas (PTLD e PTANO), as seguintes:

■ Maior media de idade e de tempo de consumo, predominio da vía intravenosa emaior número de tratamentos anteriores.

■ Maior prevalencia de patoloxía asociada: máis antecedentes de episodios de urxen-cia por uso de drogas e maior porcentaxe de afectados polas infeccións asociadas aouso intravenoso de drogas (VIH/SIDA, VHC e VHB).

■ Menor grao de integración social e laboral e maior marxinalidade: menor propor-ción de ocupación laboral e maior porcentaxe de obtención de ingresos por activi-dades marxinais.

■ Paralelamente, presentan maior grao de conflitividade legal e xudicial asociada: o62 % presentan antecedentes xudiciais e o 41,7% tiñan antecedentes de ingreso enprisión no ano 2003.

Como pode observarse, estas características son similares ás presentadas polos casosadmitidos a tratamento no ano 2003 que xa tiñan tratamento anterior.

Pola contra, os pacientes do PTANO mostran o perfil máis conservado: menor idade etempo de consumo, predominio de vía fumada/inhalada, menor afectación por patoloxíaVIH/SIDA, maior grao de apoio social e menor grao de problemática legal asociada.

Os pacientes do PTLD sitúanse nunha posición intermedia entre os usuarios dos anteri-ores programas.

2.2.4. Indicadores de avaliación

Antes de abordar a lectura destes indicadores, debemos ter en conta que o SAA estádeseñado para realizar as análises interanuais de permanencia (media de días en progra-ma), actividades (media de intervencións por caso durante o período de permanencia entratamento) e asistencia (media de días con intervencións por caso durante o período depermanencia en tratamento), con base no colectivo de saídas, é dicir, aqueles casos nos queaparece consignado un motivo de saída de programa nunha data determinada. Non se tra-ta do concepto de retención no sentido dos estudos de seguimento lonxitudinal depacientes, aínda que o SAA admite a posibilidade de seleccionar unha cohorte de pacientese realizar posteriormente o seu seguimento, tanto prospectiva como retrospectivamente.

2.2.4.1 Indicador de motivo de saída de programas

Nos seguintes gráficos detállase a evolución (1996-2003) dos principais motivos de saí-da de cada un dos programas considerados.

Maqueta 1 gallego 20/10/05 14:21 Página 22

Page 24: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E A V A L I A C I Ó N A S I S T E N C I A L 23

Figura 2.11Sistema de avaliación asistencial

Evolución motivos de saída no PTDO, 1996-2003

10

20

30

0

40%

Altas

Abandonos

Exclusións

Cambio de programa

20,1 13,918,1

5,5

0,3

30,8

2001

15,825,3 20,528,6

3,3 5,1 5,8

0,4 0,2 0,1

34,2 32,5 25,831 31,328,1

4,2 1,210,4

3,7 4,39,1

30,5

6

5,9

26,9

1997 2000 2002 20031998 19991996

Fonte: SAA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

Figura 2.12Sistema de avaliación asistencial

Evolución motivos de saída no PTANO, 1996-2003

30

20

10

40

50

0

40%

Altas

Abandonos

Exclusións

Cambio de programa

26,3 20,625,8

11,7

0

52,5

2001

22,236,7 30,642,6

8,7 15,8 13,2

0 0 0

57,9 52 54,549,8 49,739,1

0,3 01,5

6,9 10,28,4

40

6,4

1

45,7

1997 2000 2002 20031998 19991996

Fonte: SAA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

Maqueta 1 gallego 20/10/05 14:21 Página 23

Page 25: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E A V A L I A C I Ó N A S I S T E N C I A L / I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D E24

A continuación analízase cada motivo de saída por separado:

■ Altas terapéuticas: aumentan con respecto ao ano anterior no Programa de Tratamen-to con Derivados Opiáceos (5,8% en 2003 fronte a 5,1% en 2002), polo que se confirmaa tendencia observada en 2001. Non obstante, nos outros dous programas descenden:lixeiramente no caso do PTANO e de xeito máis acusado no PTLD (7 puntos porcentuais).

■ Abandonos: o programa con menor número de abandonos é o PTDO (15,8% en2003 fronte ao 22,2% en PTANO e 23,8% en PTLD), co que se confirma que o nivelde esixencia terapéutica do programa asistencial inflúe na porcentaxe de abando-nos. É dicir, como o PTDO é un programa de baixa esixencia é esperable que ospacientes permanezan máis tempo a tratamento.

Con respecto á evolución, obsérvase un descenso continuado dos abandonos nosprogramas PTANO e PTDO, mentres que no PTLD se tende á estabilización nos tresúltimos anos.

■ Exclusións: a partir de 1999 non existen exclusións nos programas PTLD e PTANO. Nocaso do PTDO descenderon progresivamente desde o ano 1996 ata chegar a un 0,1%no ano 2003, a porcentaxe máis baixa de todo o período analizado.

■ Cambio de programa: hai dous tipos básicos de cambio de programa: o cambio porcumprimento de obxectivos e o cambio por reestruturación de obxectivos. No pri-meiro caso, o paciente, debido á súa boa evolución no programa, cambia a outro, ereformúlanse os obxectivos terapéuticos cara a un maior nivel de esixencia. Nosegundo, pola contra, o paciente cámbiase a outro programa por non alcanzar osobxectivos propostos.

Con respecto aos datos totais de cambio de programa, obsérvase que este é o motivode saída máis frecuente nos tres programas. O PTANO é o programa que ten unha por-centaxe maior de saídas por este motivo (ao redor do 55%), e maniféstase unha tendenciaao ascenso durante o período analizado. O PTLD, despois dunha evolución descendentedesde 1996, sitúase no ano 2003 cun 36,3% de cambios de programas que, xunto co 33,6%de 2002, son as porcentaxes máis baixas do período. O PTDO manifesta unha tendenciaascendente ata o ano 2000, momento no que comeza o descenso, situándose en 2003 nun25,8% de cambios de programa. Esta é a menor porcentaxe dos tres programas analizadosasí como da historia evolutiva do PTDO.

Figura 2.13Sistema de avaliación asistencial

Evolución motivos de saída no PTLD, 1996-2003

Altas

Abandonos

Exclusións

Cambio de programa

32,8 22,522,8

27,6

0

40,6

2001

23,837,5 26,527,8

21,6 31,8 24,8

0 0 0

39,2 33,6 36,347 48,258,4

0,2 00,1

11,5 17,89,8

37,4

12,6

0

46,8

1997 2000 2002 20031998 19991996

Fonte: SAA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

30

10

20

40

50

0

60%

Maqueta 1 gallego 20/10/05 14:21 Página 24

Page 26: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E A V A L I A C I Ó N A S I S T E N C I A L 25

Ao igual que ocorre cos abandonos, obsérvase unha maior porcentaxe deste motivo desaída nos programas de alta esixencia (PTLD e PTANO) fronte ao PTDO.

Se profundamos na análise e estudamos as porcentaxes de cambios de programa porcumprimento ou reestruturación, obsérvase que nos programas PTLD e PTANO predominanos cambios por reestruturación mentres que no PTDO sucede o contrario. Ademais, nesteúltimo programa os cambios por cumprimento tenden a diminuír lixeiramente, mentresque no PTANO e, sobre todo, no PTLD existe unha tendencia ao aumento.

En resumo, da análise dos motivos de saída pódese destacar o seguinte:

1 A porcentaxe de altas terapéuticas observadas no PTLD chega ao 24,8% en 2003, oque vén desmitificar a crenza sobre a súa inexistencia no campo do tratamento dasdrogodependencias. É importante sinalar que o elevado número de altas neste pro-grama con respecto aos outros está influenciado polo feito de que é o programa deelección na fase previa á alta terapéutica.

2 Obsérvase que o motivo de saída máis frecuente é o cambio de programa, o que setraduce en que o suxeito, aínda que saia do programa, non deixa o centro nin, polotanto, o proceso terapéutico.

Figura 2.14Sistema de avaliación asistencial

Evolución cambios de programa, 1999-2003

48,2

2,2

PTLD

39,2

46

6,5

32,7

40,6

7,3

33,3

33,636,3

12,6

23,7

8,9

24,7

CP Cumprimento CP Restructuración

49,8

57,9

17,7

40,2

5,9

43,9

52,6

14,5

38,1

52

21,6

30,4

54,5

20,8

33,7

CP Cumprimento CP Restructuración

PTANO

CP Cumprimento CP Restructuración

31,3

5,1

26,2

34,2

22,8

11,430,9

20,8

10,1

32,5

23,3

9,2 25,9

18,8

7,1

PTDO

Fonte: SAA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

1999 2000 2001 20032002

1999 2000 2001 20032002

1999 2000 2001 20032002

Maqueta 1 gallego 20/10/05 14:21 Página 25

Page 27: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E A V A L I A C I Ó N A S I S T E N C I A L / I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D E26

3 Tamén é necesario resaltar o reducido número de exclusións, que alcanza neste anoa porcentaxe máis baixa do período analizado (0,1% no PTDO).

Dada a importancia destes motivos de saída para a avaliación da calidade do procesoasistencial, estes inclúense nos protocolos internos de actividade-financiamento (PIAF),que, desde 1997, se establecen entre o Comisionado do Plan de Galicia sobre Drogas (CPGD)e as entidades que xestionan os dispositivos de tratamento para drogodependentes.Incídese, sobre todo, na redución das porcentaxes de saídas por abandono ou exclusión,dado que a permanencia do paciente en tratamento está considerada como a variable máisrelevante para acadar a súa evolución favorable.

2.2.4.2. Indicadores de permanencia, actividades e asistencia

Neste apartado analízase a evolución 1996-2003 dos indicadores de permanencia, activi-dade e asistencia.

O PTDO é o programa no que se alcanza unha permanencia maior. Se analizamos o tem-po que permaneceron a tratamento as persoas que saíron deste programa, por calquerados motivos antes mencionados, encontrámonos cunha media de 671,61 días (aproxi-madamente dous anos) de permanencia fronte á permanencia en PTANO e PTLD que é de462,5 (un ano e tres meses) e 246,6 días (oito meses), respectivamente.

Á vista da evolución desde 1996, constátase que tanto no PTDO como no PTANO aumen-ta a permanencia de xeito continuado, excepto unha lixeira baixada no PTANO no ano2001. No caso do PTLD obsérvase unha tendencia ascendente ata o ano 1998, para contin-uar cun período de certa estabilidade ata o ano 2003, aínda que nos dous últimos anos seaprecia unha tendencia ao descenso.

Figura 2.15Sistema de avaliación asistencial

Evolución da media de días e intervencións no PTDO, 1996-2003

Fonte: SAA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

400

200

100

0

300

500

600

700

Media días prg.

Media intervenc.

Media visitas

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

245,8

25

10,5

307,3

32

13,5

373,5

24,1

19,1 34,3

44,1

511,3 559,8

44,6 53,7

634,3

34,9 41,2

648,3

53,1

41,3

671,61

52

38,8

Maqueta 1 gallego 20/10/05 14:21 Página 26

Page 28: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E A V A L I A C I Ó N A S I S T E N C I A L 27

Figura 2.16Sistema de avaliación asistencial

Evolución da media de días e intervencións no PTANO, 1996-2003

Fonte: SAA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

100

0

200

300

400

500

1996

Media intervenc.

Media visitas

192,6Media días prg.

23

11,7

1997

261,8

31,6

15,5

308,4

27,5

17,9

1998 1999

366,8

33,2

23,7

2000

427,7

34,3

24

2001

394,2

33,1

22,3

2002

428,4

33,5

22,5

2003

462,5

35,5

23,8

Figura 2.17Sistema de avaliación asistencial

Evolución da media de días e intervencións no PTLD, 1996-2003

Fonte: SAA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

0

100

1996

300

Media intervenc.

Media visitas

182,3

12,8

7,6

1997

223,7

13,5

7,1

1998

259,4

12,9

9

1999

251,2

14,4

10,9

2000

253,8

16

11,9

2001

277,5

17,1

12,4

2002

260,2

16,5

11,6

2003

246,6

16,6

11,7

Media días prg.

200

Maqueta 1 gallego 20/10/05 14:21 Página 27

Page 29: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E A V A L I A C I Ó N A S I S T E N C I A L / I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D E28

En paralelo a este aumento da permanencia rexístrase, como é lóxico, un aumento donúmero de intervencións. No caso do PTDO, en 2003 realizáronse unha media de 2,3 inter-vencións ao mes (distintas da administración de metadona), mentres que no PTANO serealizaron 3,3 e no PTLD 2. En canto á evolución, obsérvase unha tendencia cara á estabi-lización nos tres programas ó redor de 53 intervencións no PTDO, 34 intervencións noPTANO e 16 intervencións no PTLD.

2.2.4.3. Evolución das intervencións nos distintos programas

O número total de intervencións realizadas nos distintos programas de tratamento dedrogodependentes amosa unha evolución ascendente durante o período 1996-2003, máisacusada no período 1996-2000. Este aumento continuado está influenciado polo grannúmero de intervencións (diferentes á administración do fármaco) rexistradas no progra-ma de tratamento con derivados opiáceos (PTDO), que é o que máis intervencións rexistrados tres (72,8% en 2002 e 74,7% en 2003 sobre os totais respectivos). As intervencións noPTLD aumentan moderadamente ao longo do período, cun lixeiro descenso no ano 2001.Pola contra, no PTANO obsérvase que as intervencións veñen descendendo desde 1997 ataa actualidade.

Na seguinte táboa pode observarse que, calquera que sexa o tipo de intervención quese considere, predomina sempre no PTDO. Este dato desmitifica a idea de que nos PTDO aasistencia se limita á dispensa do fármaco, polo menos no que á rede asistencial galega serefire. Así, as intervencións familiares, as terapias de grupo e os grupos de pais realizadasen pacientes a tratamento admitidos neste programa supoñen unha gran porcentaxe sobreo total de intervencións destes tipos na rede galega (60,99%, 66,83% e 63,95%, respecti-vamente).

Figura 2.18Sistema de avaliación asistencial

Evolución das intervencións por programa, 1996-2003

Fonte: SAA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

01996

50.000

100.000

150.000

200.000

250.000

300.000

350.000

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

199.420

23,391

93.437

51.929

246.065

26.004

127.010

57.393

291.502

30.018

173.473

56.516

310.841

40.350

194.250

50.605

331.666

46.078

223.395

41.086

334.183

43.585

238.518

32.484

336.183

52.563

245.108

24.808

340.202

53.118

254.081

18.641

PTDO: Programa de Tratamento con Derivados OpiáceaosPTANO: Programas de Tratamento con Antagonistas OpiáceosPTLD: Programa de Tratamento Libre de Drogas

PTDO

PTANO

PTLD

TOTAL

Maqueta 1 gallego 20/10/05 14:21 Página 28

Page 30: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E A V A L I A C I Ó N A S I S T E N C I A L 29

Da evolución dos datos analizados, excluíndo a realización de análises de ouriños, caberesaltar a importancia das intervencións individuais, médicas e familiares en todos os pro-gramas asistenciais como as estratexias terapéuticas máis frecuentemente utilizadas notratamento das drogodependencias.

Analizando a evolución de cada tipo de intervención, obsérvase que as terapias degrupo e os grupos de pais se incrementaron nun 40,5% e nun 26,6%, respectivamente, enrelación co ano 2002. Por outra parte, as porcentaxes de intervencións familiares e outrotipo de intervencións descenden (16% e 8,4%, respectivamente). No resto de intervenciónsas variacións con respecto ao ano 2002 non superan o 3%, polo tanto, pódese afirmar queestas cifras se manteñen estables.

Figura 2.19Sistema de avaliación asistencial

Intervencións realizadas por programa, 2003

Fonte: SAA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

TIPOS DE INTERVENCIÓNINDIVIDUALMEDICA

FAMILIARTERAPIA DE GRUPOGRUPO DE PAIS

ANALISE DE OURIÑOS

OUTRO TIPO DE INTERV.*

TIPOS DE INTERVENCIÓN EN PROGRAMAS ASISTENCIAIS-GALICIA 2003

%Horiz. %Vertc. %Horiz. %Vertc. %Horiz. %Vertc. %Horiz. %Vertc. N. %Vertc.

POA PTLD PTDO PTANO Totais

4.197 12.214 18,38 26,76 53.789 69,54 21,17 4.229 5,47 22,691.726 5.392 14,50 10,15 27.167 73,04 10,69 2.585 6,95 13,872.706 5.889 19,06 11,09 18.848 60,99 7,42 2.832 9,16 15,19

161 5.627 27,51 10,59 13.669 66,83 5,38 837 4,09 4,494 489 28,48 0,92 1.096 63,95 0,43 120 6,99 0,64

2.094 12.761 9,77 24,02 109.388 83,73 43,05 5.920 4,53 31,76

533 8.746 20,86 16,47 30.122 71,84 11,86 2.118 5,05 11,36

33,2110,3416,50

3,300,07

33,58

3,01

TOTAL

Poboación: Todas as fichas, sen restricións

5,434,648,76

0,790,23

1,60

1,27

3,36

36,7515,1123,69

1,410,04

18,33

4,67

100 53.118 15,61 100 254.081 74,89 100 18.641 5,48 100

77.35337.19630.905

20.4531.717

130.648

41.930

340.202

Na categoria “outro tipo de intervencións” inclúese as seguintes: visitas fóra do centro, talleres, actividades fóra do centro, analíticas de sangue e outrasOs totais inclúen os programas: PTIA e PTDP

N N N N

10011.421

PTDO: Programa de Tratamento con Derivados OpiáceosPTANO: Programa de Tratamento con Antagonistas OpiáceosPTLD: Programa de Tratamento Libre de Drogas

POA: Programa de orientación e acollida

Maqueta 1 gallego 20/10/05 14:21 Página 29

Page 31: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E A V A L I A C I Ó N A S I S T E N C I A L / I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D E30

2.3 Conclusións

1 A evolución de admisións a tratamento na rede galega evidencia unha tendenciadescendente no período 1997-2002, pero no ano 2003 as admisións aumentan un5,4%. O número de pacientes atendidos, igual que en anos anteriores, amosa unhatendencia lixeiramente ascendente.

2 O perfil do usuario da rede asistencial varía en función da existencia de anteceden-tes de tratamento previo e do programa terapéutico seguido, e presentan o maiorgrao de deterioración os pacientes con tratamentos previos e os que están a trata-mento no PTDO.

3 Un dos principais motivos de saída de programa é o “cambio de programa”, poloque os suxeitos, a pesar de saír do programa, seguen a tratamento nos centros darede. Este dato, ademais de explicar a tendencia ao incremento progresivo do volu-me asistencial, confirma a necesidade de diversificación da oferta terapéutica exis-tente nos centros asistenciais galegos.

4 O programa que rexistra máis altas terapéuticas é o PTLD fronte aos programas demantemento, alcanzando en 2003 un 24,8% de altas fronte ao 13,2% no PTANO e o5,8 no PTDO.

5 A partir da análise dos indicadores de permanencia, asistencia e actividades, constá-tase un aumento progresivo da permanencia a tratamento nos programas PTANO(1996: 192 días, 2003: 462 días) e PTDO (1996: 245 días, 2003: 671 días) durante operíodo analizado.

6 O PTDO concentra a porcentaxe maior de intervencións terapéuticas do total que seproducen nos diferentes programas asistenciais, especialmente nas intervenciónsfamiliares, grupos de pais e terapias de grupo, polo que o tratamento neste progra-ma non se fundamenta, polo menos en Galicia, na mera administración do fármaco.

En definitiva, a aplicación do SAA aos dispositivos da rede asistencial galega demos-tra un grao de consecución dos obxectivos que se perseguían moi satisfactorio e ponde relevo a necesidade de dispoñer de instrumentos de avaliación no campo das dro-godependencias. Isto ademais permítenos establecer protocolos de compromisosasistenciais de cara a facilitar unha mellora na xestión e na calidade do proceso asis-tencial.

Maqueta 1 gallego 20/10/05 14:21 Página 30

Page 32: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

3 . I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D E P O RR E A C C I Ó N A G U D A

A S U B S T A N C I A S P S I C O A C T I V A S .M E M O R I A 2 0 0 3

Maqueta 2 gallego 20/10/05 14:23 Página 31

Page 33: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

Maqueta 2 gallego 20/10/05 14:23 Página 32

Page 34: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

3.1 Introducción

A monitorización da mortalidade por reacción aguda a substancias psicoactivas, é, senlugar a dúbidas, un dos parámetros máis fiables para valorar a severidade dos problemasocasionados polo consumo de drogas en calquera área xeográfica. Ademais, como indi-cador indirecto, permítenos realizar estimacións mínimas sobre a magnitude do consumoe a súa distribución social e territorial.

Con esta finalidade, implantouse no noso país o Indicador de Mortalidade, que se inte-grou xunto co Indicador de Tratamento e o Indicador de Urxencias no Sistema Estatal deInformación sobre Toxicomanías (SEIT). Actualmente, o SEIT denomínase Sistema Estatal deInformación Permanente sobre Adiccións e Drogas (SEIPAD), e, pola súa vez, desde 1998forma parte do Observatorio Español sobre Drogodependencias (OED).

Os tres indicadores concibíronse como un sistema consensuado no que todas as comu-nidades autónomas se comprometen a recoller un conxunto mínimo de datos de acordocun protocolo común. Fóra deste mínimo, cada comunidade autónoma pode ampliar o seupropio sistema de información de acordo coas súas necesidades e recursos.

No ano 1992, implantouse este indicador na Comunidade Autónoma galega, logo dasinatura dun convenio entre a Universidade de Santiago de Compostela e a Consellería deSanidade, contando, para isto, coa colaboración imprescindible dos médicos forenses deGalicia que, despois de todo, son os que fan que este estudo poida levarse a cabo. Nel recól-lense datos obtidos dos institutos de Medicina Legal recentemente inaugurados e dos lab-oratorios de toxicoloxía, os cales permiten coñecer a verdadeira taxa de mortalidadeatribuída ao consumo de drogas, así como a súa evolución ao longo do tempo. Ademais,estes datos poden ser relacionados con outras fontes de información referentes á investi-gación en drogodependencias. Así, o coñecemento da composición e pureza das substan-cias consumidas en cada momento é un piar fundamental para interpretar as flutuaciónsque as taxas de mortalidade poden sufrir, ao longo dun determinado período.

Os resultados deste indicador reflíctense nun informe anual, como o que agora se pre-senta, así como no informe bienal do Observatorio de Galicia sobre Drogas (OGD). Esteobservatorio foi creado mediante a Orde do 4 de agosto de 1995 (DOG 28-8-95) coa finali-dade de contribuír a proporcionar una visión global do fenómeno das drogodependencias,nas súas diferentes vertentes, e posibilitar unha mellor adecuación da planificación dasaccións e medidas emprendidas pola Administración autonómica.

3 . I n d i c a d o r d e M o r t a l i d a d e p o r R e a c c i ó nA g u d a a S u b s t a n c i a s P s i c o a c t i v a s .

M e m o r i a 2 0 0 3

Maqueta 2 gallego 20/10/05 14:23 Página 33

Page 35: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

Maqueta 2 gallego 20/10/05 14:23 Página 34

Page 36: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D E 35

3.2 Obxectivos

O principal obxectivo deste indicador é a análise da mortalidade real producida en Gali-cia logo da reacción aguda por consumo de drogas. Desta forma, non soamente se estudao número de falecidos por ano, senón que se intenta avanzar no coñecemento das carac-terísticas desa morte: circunstancias nas que se produciu, características das persoas faleci-das, substancias que causaron a morte, intervención doutros factores ademais do consumode drogas ilegais, presenza de adulterantes tóxicos, pureza das substancias consumidas,etc.

Para isto, formouse un grupo de traballo sobre o tema en cuestión, co Servizo de Toxi-coloxía da Universidade de Santiago de Compostela e algúns médicos forenses, de formaque existe una comunicación bidireccional directa que permite realizar una investigaciónmáis exhaustiva sempre que se produce unha morte por reacción aguda a substancias psi-coactivas. Paralelamente desenvólvense actividades de formación, en forma de conferen-cias sobre temas relacionadas co mundo das drogas e do dereito, nas que están involucra-dos os médicos forenses xunto cos demais profesionais que traballan no campo das dro-godependencias, intentando, desta forma, establecer pautas de actuación común e solu-cionar conxuntamente algúns problemas xurídicos relacionados con este campo.

Finalmente, establecéronse contactos coas unidades asistenciais de drogodependenciaspara resolver problemas relacionados coa toxicoloxía das drogas de abuso e solicitar a súacolaboración para continuar a investigación dos procesos de metabolización e dosificacióndas modernas terapéuticas.

Maqueta 2 gallego 20/10/05 14:23 Página 35

Page 37: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

Maqueta 2 gallego 20/10/05 14:23 Página 36

Page 38: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D E 37

3.3 Metodoloxía

3.3.1. Notificación

No período comprendido entre o un de xaneiro e o trinta e un de decembro de 2003,estudáronse 44 casos de mortes por reacción aguda logo de consumo de substancias psi-coactivas, ocorridas na nosa comunidade autónoma. O sistema de notificación que se lev-ou a cabo no envío de mostras é similar ao de anos anteriores, realizándose, de forma moiresumida, da seguinte maneira:

Ante a sospeita de que a causa da morte dunha persoa fose unha reacción aguda a sub-stancias psicoactivas, o médico forense encargado de realizar a autopsia envíalle ao Servi-zo de Toxicoloxía do Departamento de Ciencias Forenses da Facultade de Medicina da Uni-versidade de Santiago, mostras de sangue, ouriños, humor vítreo, bile e cabelos, todo istorecollido nun recipiente hermético e refrixerado, a través dunha compañía de envíos urx-entes. No dito servizo entrégaselle ao encargado do transporte unha nova neveira, perfec-tamente equipada, para que a leve, de novo, ao xulgado que remitiu o envío. Desta formagarántese que cada xulgado teña sempre a súa neveira preparada e lista para ser enviada,e que o tempo entre o envío dunha e a chegada da seguinte non sexa superior a 48 horas.

Figura 3.1

FLUXO DE INFORMACIÓN DO INDICADOR DE MORTALIDADE

MÉDICO FORENSE

LABORATORIO DE TOXICOLOXÍA

- ADX-SYSTEM

- CG-E.M.- CGILL- RIA- HPLC

UADS

SEIPAD

OGD

EMPRESA DEMENSAXERÍA

INFORME

DATOS

Fonte: Indicador de mortalidade, 2003

Maqueta 2 gallego 20/10/05 14:23 Página 37

Page 39: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A S D E A V A L I A C I Ó N A S I S T E N C I A L / I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D E38

Así mesmo, remítese a folla de rexistro de reacción aguda a substancias psicoactivas(RASUPSI), do SEIPAD (Servizo Estatal de Información Permanente sobre Adiccións e Dro-gas). Este impreso consta de dúas follas autocopiativas: unha para o médico forense queestuda o caso e a outra é enviada ao Servizo de Toxicoloxía. Terminadas as análises refer-entes ao caso en cuestión, este servizo remite o formulario debidamente cuberto ao coor-dinador, por un lado, e, polo outro, un informe completo cos resultados obtidos nas anális-es químico-toxicolóxicas e as súas conclusións, para que produza efecto no ámbito xudicial,ao médico forense que mandou as mostras.

Os resultados obtidos no ano 2003 foron incluídos na base de datos DBASE.IV, onde serecollen todos os datos epidemiolóxicos dos falecidos que figuran na folla de notificacióndeste indicador do SEIPAD e outros datos que engadimos.

Como en anos anteriores, estes datos son enviados semestralmente ao Plan Nacionalsobre Drogas.

3.3.2 Dinámica Laboratorial

A dinámica laboratorial foi igual que en anos anteriores. Analizáronse, en primeirolugar, os restos contidos nas xiringas hipodérmicas, atopadas frecuentemente xunto aocadáver, para realizar un screening toxicolóxico por medio de cromatografía de gases-espectrometría de masas, o que nos serve, en principio, para orientar as análises e, ademais,corroborar que as substancias encontradas na xiringa coinciden coas atopadas no sangue.

Posteriormente realizouse un screening toxicolóxico nos fluídos biolóxicos do cadáver,mediante cromatotografía de gases-espectrometría de masas e fluoroinmunoensaio. Atodos os falecidos se lles realizou a proba de alcoholemia por cromatografía de gases-espa-zo de cabeza.

A técnica analítica utilizada para realizar as determinacións de morfina e cocaína ensangue e demais fluídos biolóxicos foi o radioinmunoensaio.

As demais substancias psicotrópicas encontradas (benzodiacepinas, metadona, etc.)foron cuantificadas por outras técnicas cromatográficas.

Igual que en anos anteriores, realizouse o test do VIH no sangue dos falecidos, paraavaliar a porcentaxe de positivos.

Maqueta 2 gallego 20/10/05 14:23 Página 38

Page 40: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D E 39

3.4. Resultados e interpretación

A medida que aumentamos o número de determinacións toxicolóxicas en casos demorte por reacción aguda a substancias psicoactivas, intentamos realizar unha inter-pretación dos resultados analíticos obtidos, non considerándoos como un simple valornumérico. De feito, existen moitos factores que deben de ser tidos en conta á hora de inter-pretar os resultados.

En xeral, a investigación toxicolóxica que realizamos ten como obxectivo fundamentaldeterminar se as concentracións de heroína e/ou cocaína encontradas en fluídos biolóxicospoden xustificar a morte. Esta interpretación non sempre é sinxela no caso das drogas deabuso, ao non se establecer aínda un intervalo definido de concentracións que poden con-siderarse letais. Así, na bibliografía recóllense sempre intervalos moi amplos de concen-tracións plasmáticas, nas mortes por sobredoses estudadas por diferentes autores, oscilan-do de 0’2 a 3 ug/mL para a morfina, e de 0’5 a 40 ug/mL para a cocaína. Por isto é difícilestablecer un intervalo determinado dentro do cal se poida atribuír sen máis unha morteao consumo destas drogas.

Nos casos que estudamos observamos tamén un amplo intervalo de concentracións, oque nos obriga a valorar outra serie de parámetros, como a presenza doutras substanciaspsicotrópicas que poidan potenciar os efectos da heroína ou da cocaína.

Valoramos tamén o intervalo de supervivencia logo do consumo da última dose, valén-donos dos datos farmacocinéticos obtidos ao realizar as análises nos diferentes fluídosbiolóxicos do cadáver.

Aínda así, nalgúns casos encontramos datos paradoxais cuxa interpretación resultouproblemática e cuxa resolución dependeu da estreita colaboración entre o toxicólogo e omédico forense, que achegou os achados anatomopatolóxicos do caso en cuestión.

A continuación descríbense de forma pormenorizada os resultados obtidos.

En primeiro lugar, paga a pena destacar que este ano se volveu á tendencia descen-dente dos casos de morte por reacción aguda a drogas de abuso, que se mostraba entre1999 e 2001. A figura 1 representa a curva descendente que seguiu o número de notifi-cacións nos últimos anos, aparecendo en 2003 un descenso do 32,1% dos casos, en relacióncoas notificacións efectuadas o ano pasado.

Figura 1Indicador de Mortalidade en Galicia

Casos: 1994-03

0

20

40

60

80

100

NÚMERO DE FALECIDOS

C/ Conf. Toxicol. 73 49 64 65 68 66 57 35 56 38

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Fonte: Indicador de mortalidade, 2003

Maqueta 2 gallego 20/10/05 14:23 Página 39

Page 41: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A S D E A V A L I A C I Ó N A S I S T E N C I A L / I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D E40

Non obstante, a recta de tendencia é claramente descendente, tanto no noso estudo(figura 2), como no resto de España (figura 3).

Desde o 1 de xaneiro ata o 31 de decembro de 2003, foron notificados 44 casos de mortepor reacción aguda ao consumo de substancias psicoactivas na Comunidade Autónomagalega, dos cales foron confirmados 38, o que corresponde ao 86’4% (figura 4), mantén-dose a proporción destas cifras con relación aos casos notificados nos catro últimos anos(figura 2).

Figura 2Indicador de Mortalidade en Galicia

Tendencia: 1994-03

0

10

20

30

40

50

60

70

80

C/Conf. Toxicol.

S/Conf.Toxicol. 52

49

1995 1996

64

73 71

65

1997 1998

68

73

66

72

1999 2000

57

61 40

35

2001 2002

56

62

2003

38

44

NÚMERO DE FALECIDOS

Fonte: Indicador de mortalidade, 2003

Figura 3Indicador de Mortalidade en España*

Tendencia: 1994-00

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

20001998 19991997199619951994

367 371 370 313 267 254 241España

NÚMERO DE FALECIDOS

Fonte: Indicador de mortalidade, 2003* Datos de 6 ciudades: Barcelona, Bilbao, Madrid, Sevilla, Valencia y Zaragoza.

Maqueta 2 gallego 20/10/05 14:23 Página 40

Page 42: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D E 41

Do estudo dos casos que resultaron confirmados, pódense deducir as seguintes consid-eracións:

1 Todas as mortes producidas no ano 2003 por reacción aguda a drogas de abusoforon producidas por un mecanismo de sobredose. Non detectamos ningún adulte-rante tóxico. Os adulterantes encontrados non variaron con respecto aos últimosanos e son os que se encontran na literatura (1): cafeína, paracetamol, piracetán...

2 A distribución dos casos estudados en relación cos meses do ano, parece seguir, aoigual que no último ano e no anterior, e en contra do que viña ocorrendo nos ante-riores, unha pauta predeterminada, ocorrendo o maior número de falecementosnon tanto no primeiro trimestre, senón nos meses de Nadal, concretamente enxaneiro e decembro, con 6 e 5 casos comunicados respectivamente (figura 5).

Figura 4Indicador de Mortalidade en Galicia

38

6Casos non confirmados

Casos confirmados

Fonte: Indicador de mortalidade, 2003

Figura 5Indicador de Mortalidade en Galicia

Falecementos por meses

522202444436Nºfalecementos

E F M A My J Jl Ag S O N D

10

0

Fonte: Indicador de mortalidade, 2003

Maqueta 2 gallego 20/10/05 14:23 Página 41

Page 43: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A S D E A V A L I A C I Ó N A S I S T E N C I A L / I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D E42

Nesta ocasión é o sábado o día da semana no que máis casos se rexistran, con 13, o quesupón o 34’2% da totalidade de casos confirmados. Entre o sábado e o domingo,acumúlanse máis do 65’8% de todos os falecementos (figura 6 ).

3 Ao igual que nos anos anteriores, o maior número de mortes produciuse nas pro-vincias da Coruña e Pontevedra (figura 7), quedando as provincias interiores por-centualmente afastadas con relación ás exteriores.

Figura 6Indicador de Mortalidade en GaliciaFalecementos por días da semana

Luns Martes Mércores Xoves Venres Sábado Domingo

0

6

23

2

1312

0

5

10

15

20

Fonte: Indicador de mortalidade, 2003

Figura 7Indicador de Mortalidade en Galicia

Distribución por provincias

0

18

15

5

Fonte: Indicador de mortalidade, 2003

Maqueta 2 gallego 20/10/05 14:23 Página 42

Page 44: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D E 43

Paga a pena resaltar a cooperación durante este período analizado de todos os pun-tos de remisión. De todos os xeitos, podemos observar que o número de casos remi-tidos das cidades descendeu en todas as cidades menos en Pontevedra (figura 8),produciuse un descenso maior no número de notificacións na provincia da Coruña(37’5%) que na de Pontevedra (18’1%).

4 O 68’4% de todos os falecidos por reacción aguda a drogas está englobado no inter-valo de idade comprendido entre os 25 e os 39 anos, non apareceu ningún caso dasmortes estudadas nas idades comprendidas entre os 15 e os 19 anos. A idade mediaé de 33´24 años, sendo 21 e 50 os valores extremos deste parámetro (figura 9).

Figura 8Indicador de Mortalidade en Galicia

Falecementos por cidades

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

A CORUÑA LUGO OURENSE PONTEVEDRA SANTIAGO FERROL VIGO

Fonte: Indicador de mortalidade, 2003

Figura 9Indicador de Mortalidade en Galicia

Evolución da idade por ano

1998 2001 2002 2003

15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54

5

10

20

15

25

30

35

0

Fonte: Indicador de mortalidade, 2003

Maqueta 2 gallego 20/10/05 14:23 Página 43

Page 45: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A S D E A V A L I A C I Ó N A S I S T E N C I A L / I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D E44

Púidose detectar, en relación con anos anteriores, a instauración dunha mesetamaior entre o intervalo entre os 25 e os 39 anos, sen que, a diferenza doutros anos,sobresaia algún dos grupos comprendidos neste intervalo. En canto á media de ida-de, descendeu, aínda que moi lixeiramente, con relación a anos anteriores.

Debemos de destacar que a idade media detectada no noso estudo se igualou áreflectida nos datos do Observatorio Español sobre Drogas, en onde se observa unhacifra de 33’3.

5 En canto ao sexo dos falecidos (táboa 1), existe un claro predominio do sexo mascu-lino 92’1% fronte a un 7’9% do feminino, presentando cifras moi similares aos casosnotificados o ano pasado, aínda que a cifra de homes se incrementou en 2,8 puntosporcentuais.

6 Identificar o lugar onde aparecen os cadáveres é de grande importancia paraimplantar accións preventivas que reduzan a mortalidade. Algúns autores (2, 3) afir-man que moi poucos adictos reciben asistencia médica antes de falecer por reacciónadversa a substancias psicoactivas. A maioría das vítimas foron encontradas no seudomicilio (50%) ou na rúa (21’05%). En dúas ocasións, estas persoas foron encon-tradas noutros lugares, o que representaría un 5’3% do total. En catro ocasións(10’5%), foron levados a centros hospitalarios (táboa 1). Este ano tivemos un caso demorte por reacción aguda a substancias psicoactivas en centros penais.

As porcentaxes son similares ás do ano anterior, se ben hai un descenso tanto doscasos atopados no propio domicilio (5’4%) como dos encontrados na rúa (12’8%). Onúmero de casos ocorridos en centros penais este ano diminuíu con relación aosdous anos anteriores. É de destacar a diminución das notificacións de procedenciadescoñecida (12%, en 1992, fronte a un 3.9%, en 1993, e un 0% nos anos posterio-

Táboa 1 Evolución do indicador de mortalidade en Galicia: 1994-03

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Total (sen confirmación toxicolóxica) 82 52 73 71 73 72 61 40 62 44Total (con confirmación toxicolóxica) 73 49 64 65 68 66 57 35 56 38

Sexo Homes 65 (89%) 44 (89,8%) 63 (98,4%) 60 (92,3%) 67 (98,5%) 58 (87,9%) 50 (87,7%) 32 (91,4%) 50 (89,3%) 35 (92,1%)Mulleres 8 (11%) 5 (10,2%) 1 (1,6%) 5 (7,7%) 1 (1,5%) 8 (12,1%) 7 (12,3%) 3 (8,6%) 6 (10,7%) 3 (7,9%)

Razón V:H 8,1 8,8 63 12 67 7,25 7,14 10,6 8,3 11,7

Idade media 27,5 27,7 29,9 29,3 30,3 31,8 31,5 32,7 24,1 33,2Idade mínima 18 16 15 17 18 20 17 3 21 21Idade máxima 43 45 46 45 45 45 47 49 49 50

Procede Domicilio 29 (39,7%) 17 (34,7%) 27 (42,2%) 33 (50,8%) 41 (60,3%) 33 (50%) 33 (57,9%) 23 (65,7%) 31 (55,4%) 19 (50%)Hotel 2 (2,70%) 2 (4,1%) 2 (3,1%) 1 (1,5%) 2 (2,9%) 1 (1,5%) 0 0 0 4 (10,5%)Rúa 25 (34,4%) 16 (32,7%) 20 (31,3%) 18 (27,7%) 18 (26,5%) 21 (31,8%) 15 (26,3%) 7 (20%) 19 (33,9%) 8 (21,1%)Establec. público 0 4 (8,2%) 3 (4,7%) 4 (6,2%) 2 (2,9%) 7 (10,6%) 2 (3,5%) 0 3 (5,4%) 0Hospital 9 (12,3%) 8 (16,3%) 7 (10,9%) 7 (10,8%) 3 (4,4%) 3 (4,5%) 3 (5,3%) 0 0 4 (10,5%)Cárcere 3 (4,10%) 1 (2%) 2 (3,1%) 0 1 (1,5%) 0 1 (1,8%) 1 (2,9%) 2 (3,6%) 1 (2,6%)

PoliconsumoVía admón. Parental 82% 85,7% 81% 72% 68% 56% 45,6% 28,6% 39,3% 0,26%

VIH VIH positivo 73% 48,9% 51,6% 53,8% 52,9% 37,9% 42,2% 34,3% 35,7% 0,29%

Procedencia Pontevedra 38 (52%) 16 (32,6%) 27 (42,2%) 29 (44,6%) 31 (45,6%) 25 (37,9%) 23 (40,4%) 12 (34,3%) 22 (39,3%) 18 (47,3%)Coruña 27 (36,9%) 24 (48,9%) 26 (40,6%) 26 (40%) 27 (39,7%) 32 (48,5%) 26 (45,2%) 15 (42,9%) 24 (42,9%) 15 (39,5%)Lugo 0 (0%) 6 (12,2%) 6 (9,4%) 5 (7,7%) 8 (11,8%) 5 (7,6%) 2 (3,5%) 2 (5,7%) 4 (7,1%) 0Ourense 8(10,9%) 3 (6,1%) 5 (7,8%) 5 (7,7%) 2 (2,9%) 4 (6,1%) 6 (10,5%) 6 (17,1%) 6 (10,7%) 5 (13,2%)

Fonte: Indicador de mortalidade, 2003

Maqueta 2 gallego 20/10/05 14:23 Página 44

Page 46: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D E 45

res, incluído o actual), o cal é un indicador dun maior grao de perfeccionamento nasistemática do proxecto posto en marcha.

7 Na maioría dos casos de falecemento por reacción aguda a substancias psicoactivas,descoñécese a vía de administración (68,4%) (figura 10).

Tal como se aprecia na figura 11, a vía parenteral tende a usarse cada vez menos,aínda que este dato hai que interpretalo con cautela debido ao elevado número dedescoñecidos rexistrados.

Figura 10Indicador de Mortalidade en Galicia

Vía de administración

Parenteral26,3%

Oral5,3%

Descoñecida68,4%

Fonte: Indicador de mortalidade, 2003

Figura 11Indicador de Mortalidade en Galicia

Evolución da vía de consumo

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Parenteral Descoñecida

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Fonte: Indicador de mortalidade, 2003

Maqueta 2 gallego 20/10/05 14:23 Página 45

Page 47: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A S D E A V A L I A C I Ó N A S I S T E N C I A L / I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D E46

8 Os resultados toxicolóxicos confirman o patrón de policonsumo dos falecidos, comohabitualmente se describe na literatura (4, 5), detectándose heroína en combinacióncon alcohol e/ou benzodiacepinas nun gran número de casos. No noso estudo, noano 2003, o maior número de mortes produciuse logo da administración de cocaí-na (16 casos, 42’1%), ben como única substancia, ou ben asociada a outras, o queconfirma a tendencia dos últimos anos nos que esta modalidade estaba ascenden-do. Nesta orde de cousas, comprobamos que hai poucas referencias de mortes debi-das ao consumo exclusivo de cocaína, aínda que esta droga é especialmente preva-lente nas mortes violentas, ocorridas en grandes cidades como Nova York (6).

Táboa 2 Tipo de substancias encontradas nos falecidos. Galicia, 1994-2003

1994 1995 1996

Substancias HRN COC H+C HRN COC H+C HRN COC H+C

Ningunha 20 0 6 12 1 2 18 4 5

Metadona 4 0 1 1 0 1 2 0 0

Alcohol 17 1 1 11 0 2 8 1 4

Benzodiacepinas 7 0 3 3 0 1 7 0 2

Alcohol +Benzodiacepinas 5 0 1 6 0 0 7 0 1

Alcohol + outros 0 0 0 6 0 0 3 0 0

Benzodiacepinas + outros 6 0 1 3 0 0 2 0 0

Total 59 1 13 42 1 6 47 5 12

1997 1998 1999

Substancias HRN COC H+C HRN COC H+C HRN COC H+C

Ningunha 10 3 10 9 4 11 5 6 9

Metadona 4 0 0 6 0 2 3 7 1

Alcohol 5 2 6 5 1 4 4 4 7

Benzodiacepinas 7 2 3 3 2 0 6 0 3

Alcohol +Benzodiacepinas 5 0 1 2 3 0 6 0 2

Alcohol + outros 2 0 1 4 0 2 0 0 0

Benzodiacepinas + outros 4 0 0 7 0 3 1 1 1

Total 37 7 21 36 10 22 25 18 23

2000 2001 2002

Substancias HRN COC H+C HRN COC H+C HRN COC H+C MTD

Ningunha 5 1 7 4 2 6 2 1 3 1

Metadona 4 7 4 4 0 0 4 8 3 -

Alcohol 7 1 4 1 1 1 7 2 1

Benzodiacepinas 5 1 1 1 0 3 1 1 2 -

Alcohol +Benzodiacepinas 6 0 1 1 0 3 4 1 2 2

Alcohol + outros 1 1 0 2 1 0 0 0 1 3

Benzodiacepinas + outros 1 0 0 2 1 2 2 2 1 2

Total 29 11 17 15 5 15 20 15 13 8

Maqueta 2 gallego 20/10/05 14:23 Página 46

Page 48: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D E 47

En cambio, o consumo de heroína (8 casos) supón unha drástica redución con rela-ción ás cifras obtidas o ano anterior (figura 12). Así, no ano 2002 as mortes produci-das polo consumo de heroína representaban o 35’7% de todas as ocorridas neseano, mentres que no ano 2003 esta porcentaxe diminúe ata o 21’05%. O mesmocomportamento, aínda que máis mitigado, tamén o observamos na modalidade deconsumo simultáneo de heroína e cocaína, cun descenso evidente do ano anterior aeste (23’2 %, en 2002, fronte ao 21’05, en 2003).

9 Merece especial atención a frecuencia con que o consumo de heroína e/ou cocaínaé asociado á inxesta de benzodiacepinas; de feito, en 12 dos casos estudados puide-mos constatar esta asociación en detrimento do alcohol que era unha das substan-cias que aparecía con máis frecuencia acompañando a estas substancias (figura 12).Estudando os valores medios da morfina en vítimas de heroína unicamente, e encombinacións desta substancia con alcohol ou benzodiacepinas, encóntranse dife-renzas significativas. Da mesma maneira, os valores medios de alcohol en sangueencontrados diminúen ao asociárense con heroína ou benzodiacepinas. A asociacióncon benzodiacepinas é moi frecuente. De feito, Levine e col. conclúen que o alco-hol diminúe a tolerancia a opiáceos e, polo tanto, produciríase un incremento datoxicidade aguda (7).

Puidemos constatar o carácter politoxicómano dunha gran parte dos falecidos. Defeito, en 28 casos (73,7%) detectouse máis dunha droga, destacando o consumoconcomitante de benzodiacepinas (12 casos). En dous casos detectouse a presenzade anfetaminas.

O termo “sobredose de heroína” é un concepto cada vez máis cuestionado. Moitosestudos demostran que nas mortes de adictos, o consumo de varias substanciasdepresoras do sistema nervioso central é un factor moi importante, así como osfenómenos de adicción ou potenciación dos seus efectos.

Especial atención merece, ao noso entender, o número de casos nos que se detectoua metadona como droga asociada ás mortes por reacción aguda a substancias psico-activas neste ano. En 18 dos 38 casos estudados detectamos esta substancia, o quesupón un valor porcentual do 47’4%, incrementándose este dato en 6,3 puntos por-centuais, en relación coas cifras obtidas o ano pasado. En ningún caso a metadonapuido ser a causa básica da morte.

2003

Substancias HRN COC H+C MTD

Ningunha 1 5 4 -

Metadona 3 8 1 0

Alcohol 1 3 0 0

Benzodiacepinas 2 0 2 3

Alcohol +Benzodiacepinas 0 0 0 1

Alcohol + outros 0 0 0 0

Benzodiacepinas + outros 1 0 1 2

Total 8 16 8 6

Fonte: Indicador de mortalidade, 2003

HRN: HeroínaCOC: cocaínaH+C: heroina +cocaínaMTD: metadona

Maqueta 2 gallego 20/10/05 14:23 Página 47

Page 49: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A S D E A V A L I A C I Ó N A S I S T E N C I A L / I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D E48

10 A determinación dos anticorpos VIH dos casos notificados ofrece o dato de que 11casos resultaron positivos (28’9%), o que supón un descenso de 6’8 puntos porcen-tuais en relación con cifras do ano anterior (figura 13). Isto implica un descenso enrelación co ano anterior, dato acorde con outros indicadores publicados acerca daincidencia do VIH.

Figura 13Indicador de Mortalidade en Galicia

Evolución da infección por VIH

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Valores porcentuaisVH positivo VIH negativo

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Fonte: Indicador de mortalidade, 2003

Maqueta 2 gallego 20/10/05 14:23 Página 48

Page 50: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D E 49

3.5 Conclusións

1 Como se pode deducir dos datos anteriormente expostos, o Indicador de Mortalida-de en Galicia perfeccionouse en comparación co período 1992-1995, xa que se reco-lleron a totalidade de mortes ocorridas en Galicia durante 2003 e ademais recolleu-se máis información de cada unha delas co que se puido investigar mellor cada undos casos ocorridos.

2 Este sistema implantado en Galicia é un dos mellores e máis completos de España.Esta afirmación fundaméntase en dúas cuestións principais: a primeira, que se reco-llen todos os casos ocorridos na comunidade autónoma, e a segunda, que cada casoestudado ten unha confirmación toxicolóxica, evitando, desta forma, dar por certosaqueles casos que simplemente quedaron nun diagnóstico de mera sospeita, ao nonrealizar a analítica toxicolóxica ou ao recoller os casos antes de obter os resultadosdaquela.

3 Por outro lado, puidemos confirmar a escasa validez que teñen certas publicaciónsque aparecen periodicamente nos medios de comunicación con datos recollidos dediversas fontes (delegacións do Goberno, gobernos civís, forzas de seguridade doEstado, policías locais...), que non fan máis que confundir a opinión pública, ao emi-tir como verdadeiros resultados que nada teñen que ver coa realidade do problema,se ben é certo que as ditas comunicacións son moito máis infrecuentes nos últimostempos.

4 Como resumo, podemos afirmar que as mortes por reacción aguda a substancias psi-coactivas na Comunidade Autónoma galega descenderon lixeiramente este ano,seguindo a tendencia do último período estudado. Os datos obtidos son practica-mente superpoñibles con relación aos tres últimos anos, salvo tres datos que, cre-mos, paga a pena destacar: o descenso, por primeira vez na historia do indicador, dosfalecementos achacados á heroína, quedando en cifras moi inferiores aos casos pro-vocados polo consumo de cocaína; a volta á diminución na tendencia do uso da víaparenteral que se constataba nos últimos anos e a presenza da metadona no 47,4%dos casos estudados.

Maqueta 2 gallego 20/10/05 14:23 Página 49

Page 51: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

Maqueta 2 gallego 20/10/05 14:23 Página 50

Page 52: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D E 51

3.6 Recomendacións

1 A presenza de metadona nestes casos debería ser estudado con detemento, utili-zando a información doutras fontes para poder darlle unha explicación razoable aesta cuestión.

2 É desexable continuar coas campañas profilácticas en relación cos hábitos de consu-mo, única forma de esquivar os contaxios do VIH producidos por vía non sexual.

3 Sería conveniente tratar de poñer en marcha o Indicador de DrogodependentesDetidos Postos a Disposición Xudicial, para completar a perspectiva da incidencia dadrogadicción no noso medio, xa que estamos convencidos de que hai un númeronon determinado de drogodependentes que non tiveron contacto con ningún dosoutros tres indicadores.

4 Estimamos desexable que se seguise estudando os historiais dos falecidos porRASUPSI, co fin de determinar un perfil de risco o máis completo posible, que pui-dese evitar falecementos por esta causa.

Maqueta 2 gallego 20/10/05 14:23 Página 51

Page 53: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

Maqueta 2 gallego 20/10/05 14:23 Página 52

Page 54: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D E 53

3.7 Bibliografía

1 Ibáñez, ML. Estudio de contaminantes en drogas estupefacientes y psicotrópicasdecomisadas en Madrid: Ministerio de Sanidade e Consumo, 1990.

2 Darke S, Zador D. “Fatal heroin overdose: a review”. Addiction 1996; 91: 1765-76.

3 Bammer G, Sengoz A. “Non fatal heroin overdoses”. Med J Aust 1994; 161: 572-3.Kringsholm B., Kaa E., Steentoft A., Worm K., Simonsen K. W. Deaths among drugaddicts in Denmark in 1987-1991. Forensic Sci Int 1994; 67: 185-95.

4 Hammersley R, Cassidy M. T., Oliver J. “Drugs associated with drug-related death inEdinburgh and Glasgow”. Addiction 1995; 90: 959-65.

5 Wetli CV. “Investigation of drug-related deaths. An overview”. Am J Forensic MedPatol 1984; 5: 111-20.

6 Tardiff K, Gros E., Wu J., Stajic M., Millman R. “Analysis of cocaine-positive fatali-ties”. J Forensic Sci 1989: 34: 53-63.

7 Levine B, Green D., Smialek J. “The role of ethanol in heroin deaths”. J Forensic Sci1995; 40: 808-10.

8 Observatorio Español sobre Drogas. Informe nº 5. 2002.

Maqueta 2 gallego 20/10/05 14:23 Página 53

Page 55: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

Maqueta 2 gallego 20/10/05 14:23 Página 54

Page 56: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E E V A L U A C I Ó NA S I S T E N C I A L ( S A A ) D E L P L A N D E

G A L I C I A S O B R E D R O G A S

I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D P O RR E A C C I Ó N A G U D A A S U S T A N C I A S

P S I C O A C T I V A S . M E M O R I A 2 0 0 3

Maqueta 3 castellano 20/10/05 14:24 Página 55

Page 57: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

Maqueta 3 castellano 20/10/05 14:24 Página 56

Page 58: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

1 . P R E S E N T A C I Ó N Y P R Ó L O G O

Maqueta 3 castellano 20/10/05 14:24 Página 57

Page 59: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

Maqueta 3 castellano 20/10/05 14:24 Página 58

Page 60: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

El consumo de drogas en nuestra Comunidad Autónoma representa uno de los proble-mas sanitarios y sociales más preocupantes, situación esta que compartimos con el resto deEspaña y Europa.

Pero no hay forma de actuar con coherencia sobre una realidad si previamente no laconocemos y menos aún en un fenómeno, como el que nos ocupa, que sufre importantescambios y que continúa presentando una gran complejidad debido a la pluralidad de fac-tores implicados.

La evaluación representa un papel fundamental dentro do proceso de planificación,constituyendo un instrumento básico para la definición de objetivos y la toma de decisio-nes para la distribución y asignación de recursos.

Su importancia está reflejada en la Ley 2/ 1996, de 8 de mayo, de Galicia sobre Drogasque, en su artículo 32 d) establece que “la Xunta de Galicia promoverá la evaluación de losprogramas de intervención en el campo de las drogodependencias”, y en su artículo 24especifica que en el Plan de Galicia sobre Drogas deberá incluirse un apartado dedicado alos sistemas de evaluación.

En consecuencia, la evaluación ocupa un lugar destacado en el Plan de Galicia sobreDrogas, desarrollándose el Sistema de Evaluación Asistencial (SEA) y el Sistema de Evalua-ción de Prevención e Incorporación Social (SEPI), así como la optimización del proceso deinformatización de los centros asistenciales y los equipos de prevención e incorporaciónsocial.

En este, además de los estudios bienales sobre “El consumo de drogas en Galicia”, quese vienen publicando en la Colección Drogodependencias de esta Consellería desde 1988,disponemos de las informaciones recogidas por el Indicador de Mortalidad y por el Siste-ma de Evaluación Asistencial (SAA), que están en funcionamiento desde 1992 y 1994, res-pectivamente.

Ahora es necesario dar mayor difusión a esta información, que se venía presentandoanualmente ante la Comisión de Coordinación Interconsellerías en materia de Drogode-pendencias y diversos foros científicos, mediante la publicación de estos informes que, ade-más, están incluidos en el programa estadístico anual 2003 del Instituto Gallego de Esta-dística

Deseo que esta publicación se sume a los esfuerzos de todos aquellos que, de una for-ma u otra, contribuyen a que en Galicia, cada día, el problema del consumo de drogas ten-ga una respuesta adecuada.

José Manuel González ÁlvarezCONSELLEIRO DE SANIDADE

P r e s e n t a c i ó n

Maqueta 3 castellano 20/10/05 14:24 Página 59

Page 61: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

Maqueta 3 castellano 20/10/05 14:24 Página 60

Page 62: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

La evaluación es un instrumento imprescindible en tareas de planificación. Concreta-mente en nuestra comunidad autónoma se le da una gran relevancia y llevamos traba-jando en esta línea desde la puesta en marcha del Plan de Galicia sobre Drogas (PGD).

Mediante la Orden del 4 de agosto de 1995, la entonces Consellería de Sanidad y Ser-vicios Sociales creó el Observatorio de Galicia sobre Drogas, que tiene por objetivo la pues-ta en marcha de un sistema de recogida de información que proporcione las bases paraun análisis eficaz de todos los aspectos referentes al fenómeno de las drogodependenciasen Galicia y que tenga las características de calidad, fiabilidad y comparabilidad. En estesistema están incluídos, entre otros, el Sistema de evaluación Asistencial (SAA) y el Indi-cador de Mortalidad.

El Sistema de Evaluación Asistencial empezó a funcionar en el año 1994 aunque setuvo que esperar un ano de adaptación para poder recoger datos con un mínimo de cali-dad. Se trata de un sistema de información multicéntrico en el se recogen tanto las carac-terísticas de los pacientes atendidos y de las actividades que se realizan con ellos duranteel proceso asistencial que se les dispensa en cada centro de la red del PGD.

Parte de los datos de este sistema se utilizan para elaborar los Protocolos Internos deActividad-Financiación, documentos en los que se establecen unos compromisos entre lasentidades asistenciales y la Consellería de Sanidad relacionados con la financiación deactividades, que se renuevan cada año y que forman parte de una estrategia de gestióndenominada “dirección por objetivos”, en funcionamiento desde 1997.

Por otra parte, el indicador de mortalidad es fruto de la colaboración entre la Conse-llería de Sanidade y el Instituto de Medicina Legal de la Universidad de Santiago de Com-postela. Anualmente se produce una memoria en la que se detallan el número y caracte-rísticas de las personas que fallecieron como consecuencia de la reacción aguda al consu-mo de drogas.

Ambos informes se incorporaron por primera vez como operaciones estadísticas en elprograma estadístico anual de la Comunidad Autónoma de Galicia para o 2003, incluídoa su vez en el Plan Gallego de Estadística 2002-2006, ambos elaborados polo InstitutoGallego de Estadística.

Se presenta ahora esta publicación, pretendiendo que se difundan ampliamente unosdatos asequibles, fiables y objetivos que faciliten el trabajo de los profesionales y acer-quen la realidad de las drogodependencias a cualquier persona interesada.

Quiero agradecer especialmente el esfuerzo y colaboración, tanto de los responsablesde los distintos servicios asistenciales como del conjunto de los profesionales, que posibi-litan, año tras año, la obtención de estos datos. Este libro se debe en buena parte a su tra-bajo y pretende ser una retroalimentación a su esfuerzo.

Manuel Araújo GallegoPRESIDENTE DEL

OBSERVATORIO DE GALICIA SOBRE DROGAS

P r ó l o g o

Maqueta 3 castellano 20/10/05 14:24 Página 61

Page 63: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

Maqueta 3 castellano 20/10/05 14:24 Página 62

Page 64: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

1 Presentación y prólogo.......................................................... 57

2 Sistema de Evaluación Asistencial (SEA) del Plan de Galicia sobre Drogas ......................................... 65

2.1 Descripción del SEA .......................................................... 66

2.2 Resultados del sistema de evaluación asistencial(SEA) 2003 ......................................................................... 69

2.2.1 Evolución de las admisiones a tratamiento: 1986-2003 .............................................................. 69

2.2.2 Evolución del volume asistencial: 1992-2003 ....... 70

2.2.3 Perfil del paciente atendidoen la red 2003 ......... 71

2.2.3.1 Análisis en función de la existencia de tratamientos previos .......................... 72

2.2.3.2. Análisis según el programa de tratamiento.............................................. 75

2.2.4 Indicadores de evaluación ..................................... 76

2.2.4.1 Indicador de motivo de salida de programas........................................... 76

2.2.4.2 Indicadores de permanencia, actividades y asistencia............................ 80

2.2.4.3 Evolución de las intervenciones en los distintos programas ...................... 82

2.3 Conclusiones ..................................................................... 84

3 Indicador de Mortalidad por Reacción aguda a Sustancias Psicoactivas. Memoria 2003.......................... 85

3.1 Introducción ....................................................................... 87

3.2 Objetivos ............................................................................ 89

3.3 Metodología ...................................................................... 91

3.3.1 Notificación ............................................................ 91

3.3.2 Dinámica laboratorial ............................................ 92

3.4 Resultados e interpretación .............................................. 93

3.5 Conclusiones..................................................................... 103

3.6 Recomendaciones ............................................................ 105

3.7 Bibliografía....................................................................... 107

Í n d i c e

Maqueta 3 castellano 20/10/05 14:24 Página 63

Page 65: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

Maqueta 3 castellano 20/10/05 14:24 Página 64

Page 66: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

2 . S I S T E M A D E E V A L U A C I Ó NA S I S T E N C I A L ( S E A ) D E L P L A N D E

G A L I C I A S O B R E D R O G A S

Maqueta 3 castellano 20/10/05 14:24 Página 65

Page 67: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

Maqueta 3 castellano 20/10/05 14:24 Página 66

Page 68: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

2.1 Descripción del SEA

Para evaluar la efectividad y eficiencia de los tratamientos realizados en los dispositivosasistenciales de la red de drogodependencias gallega, el Plan de Galicia sobre Drogas (PGD)desarrolló un catálogo de programas asistenciales y, simultáneamente, un Sistema de Eva-luación Asistencial (SEA) que se implantó el 1 de enero de 1994 en todos los centros ambu-latorios de la red.

Los objetivos del SEA son los siguientes:

■ Facilitar un adecuado “feedback” informativo para los profesionales, que permita latoma de decisiones sobre sus programas, la mejora de estos y de la calidad asisten-cial.

■ Facilitar estudios de efectividad y eficiencia de los distintos centros y programas, asícomo de la red considerada en su conjunto.

■ Facilitar la investigación con el fin de mejorar el conocimiento de las drogodepen-dencias.

■ Conocer la historia natural de las drogodependencias, sus cambios y sus complica-ciones desde el punto de vista epidemiológico.

■ Conocer las características de los pacientes admitidos a tratamiento.

■ Posibilitar la planificación y toma de decisiones en materia de drogodependenciaspor parte del Comisionado del Plan de Galicia sobre Drogas (CPGD).

■ Facilitar y contribuír a los estudios que se diseñan a nivel estatal en el ámbito de lasdrogodependencias. (Merece especial atención la coordinación existente con el Sis-tema de Registro del Plan Nacional sobre Drogas).

Una de las innovaciones más relevantes de este sistema es la posibilidad de realizar estu-dios de seguimiento y efectividad de los tratamientos a partir de las fichas de registro indi-vidual de casos. La recogida de datos sistemática que se hace con los sujetos establece unalínea base sobre el universo de población drogodependiente que acude a los centros. Unavez introducidos los datos en una base de datos centralizada se pueden realizar consultassobre los itinerarios seguidos por determinadas muestras seleccionadas de esta población,según las cohortes que se establezcan. El sistema garantiza el anonimato ya que a partir delos datos que se recogen resulta totalmente imposible la identificación de los pacientes.

El modelo de evaluación propuesto por el PGD se fundamenta en un sistema de infor-mación común a todos los dispositivos de atención a drogodependientes que reportan auna unidad central, la Oficina del Comisionado del Plan de Galicia sobre Drogas, siendodiseñado específicamente para la red gallega.

Este sistema presenta las siguientes características:

■ Es un sistema de información multicéntrico que realiza una recogida de datos homo-géneos, estableciendo una línea base poblacional y consignando las intervencionesque se realizan con cada paciente.

■ El instrumento utilizado para la recogida de datos es la aplicación informática deGestión de Centros Asistenciales (GECEAS), que incluye todas las variables de la

2 . S i s t e m a d e E v a l u a c i ó n A s i s t e n c i a l( S E A ) d e l P l a n d e G a l i c i a

s o b r e D r o g a s

Maqueta 3 castellano 20/10/05 14:24 Página 67

Page 69: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E E V A L U A C I Ó N A S I S T E N C I A L / I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D68

ficha de admisión y de la ficha mensual. La primeira está basada en la historia clíni-ca del paciente y la segunda recoge las actividades realizadas con cada paciente encada programa durante su permanencia a tratamiento.

Desde el punto de vista del proceso y de la explotación de la información acumulada,el sistema está diseñado para proporcionar dos tipos de evaluación:

■ Evaluación externa a los centros e interna para la red

■ Evaluación interna de los propios centros

Respecto a los distintos niveles de análisis de la información recogida, se obtienendatos del conjunto de la red, de los distintos programas terapéuticos y de cada uno de loscentros de tratamiento. De este modo, se podrán comparar datos de centros, programas yred.

En cuanto a los dispositivos asistenciales, el sistema clasifica a los centros en dos tipos:

■ De primera acogida: son los centros de referencia, las “Unidades Asistenciales deDrogodependencias” (UADs). En estos centros se acoge a los pacientes y se les pue-de derivar a otros centros de tratamiento.

■ De segunda acogida: acogen a los pacientes derivados por las UADs. Son las Comu-nidades Terapéuticas (CTs) y las Unidades de Día (Uds).

Como se trata de un sistema flexible, permite la incorporación futura de más centros(actualmente notifican al sistema 21 centros), programas y otras variables evaluativas quese consideren oportunas, en función de la evolución del fenómeno de las drogodepen-dencias. Ademáis de estos centros, se recogen datos de las UADs situadas dentro de los cin-co establecimientos penitenciarios de Galicia.

Maqueta 3 castellano 20/10/05 14:24 Página 68

Page 70: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E E V A L U A C I Ó N A S I S T E N C I A L 69

2.2 Resultados del Sistema de Evaluación Asistencial (SAA) 2003

2.2.1 Evolución de las admisiones a tratamiento: 1986-2003

La evolución de las admisiones a tratamiento en los veintiun centros extrapenitenciariosde la red gallega incluídos en el sistema de evaluación asistencial muestra un incrementoconstante hasta 1994. Entre 1995 e 1997 se observa una tendencia hacia la estabilización,para luego ir descendiendo progresivamente hasta el año 2002. En el año 2003, las admi-siones aumentaron un 5,4% con respecto al año anterior.

En lo relativo a la evolución de las entradas a tratamiento en los tres programas princi-pales: Programa de Tratamiento Libre de Drogas (PTLD), Programa de Tratamiento conDerivados Opiáceos (PTDO) y Programa de Tratamiento con Antagonistas Opiáceos (PTA-NO), se pueden observar claras diferencias:

1 Destaca la tendencia descendiente de las entradas en PTANO iniciada en el año1996, que se confirma en el año 2003. El número de entradas registradas en este pro-grama pasa de 1.864 en 1995 a 355 en 2003, lo que supone un decremento total del80,4% entre dichos años.

2 En el PTDO, despues de una tendencia ligeramente ascendente iniciada en el año2001, se observa un descenso importante de las entradas en el año 2003.

3 El PTLD se mantiene estable entre 1996 y 2001, con un número de entradas en pro-grama próximo a 1.500, cifra que está a medio camino entre el PTANO e el PTDO. Enel año 2002 experimenta una subida del 26,5 % con respecto al año anterior, y enel 2003 se mantienen las cifras de 2002.

Figura 2.1Sistema de evaluación asistencial

Evolución de admisiones a tratamiento, 1986-2003

1986

871

16260 371 419 935 922 1036

1128 1737 1582 1458 1326 1541 1503 1360 1721 1.704

1864 1826 1678 1287 944 700 618 454 355284 555 1097 1775 1204 2279 2577 2976 2948 2755 2448 2690 2711 2.316

1249 1390 1450 2104 2636 3599 4391 4846 4440 4705 4723 4127 3894 3506 3666 3251 3.429

1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Datos UAD y PHome (sin EP)PTDO: Programa de Tratamiento con Derivados OpiáceosPTANO: Programa de Tratamiento con Antagonistas OpiáceosPTLD: Programa de Tratamiento Libre de Drogas

Fonte: SEA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

TOTAL ADMIS.

ENTRADAS PTDO

ENTRADAS PTANO

ENTRADAS PTLD

Maqueta 3 castellano 20/10/05 14:24 Página 69

Page 71: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E E V A L U A C I Ó N A S I S T E N C I A L / I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D70

2.2.2 Evolución del volumen asistencial: 1992-2003

Al analizar la evolución del número total de pacientes diferentes atendidos (volúmenasistencial), se observa que éste se incrementa notablemente en el período 1992-95, pasan-do de 3.957 a 10.310 pacientes, continuando a partir de aquí una suave tendencia ascen-dente.

Figura 2.2Sistema de evaluación asistencial

Evolución del volumen asistencial, 1992-2003

0

4.000

2.000

6.000

8.000

10.000

12.000

14.000

VOLUMEN TOTAL

VOLUMEN PTDO

VOLUMEN PTANO

VOLUMEN PTLD

1.992

3.957 7.004 8.629 10.310 10.442 11.320 11.603 11.813 11.433 11.815 11.881 11.982

7.6187.8477.5506.9736.6306.0865.1774.2183.690

2.230 2.625 2.757 2.414 2.008 1.539 1.254 1.000 757

2.5692.3542.0882.1682.2191.9431.8911.9112.155

2.480

1.993 1.994 1.995 1.996 1.997 1.998 1.999 2.000 2.001 2.002 2.003

PTDO: Programa de Tratamiento con Derivados OpiáceosPTANO: Programa de Tratamiento con Antagonistas OpiáceosPTLD: Programa de Tratamento Libre de Drogas

Fuente: SEA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

Figura 2.3Sistema de evaluación asistencial

Evolución del volumen asistencial en prisiones, 2000-2003

VOLUMEN TOTAL

VOLUMEN PTDO

VOLUMEN PTANO

VOLUMEN PTLD

600

300

900

1.200

1.500

2.100

2.400

1.800

02000

1.664

1.397

15

252

2001

1.954

1.713

18

223

2002

1.800

1.669

16

115

2003

2208

2019

34

155

PTDO: Programa de Tratamiento con Derivados OpiáceosPTANO: Programa de Tratamiento con Antagonistas OpiáceosPTLD: Programa de Tratamiento Libre de Drogas

Fuente: memorias IIPP 2000-02 y SEA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

Maqueta 3 castellano 20/10/05 14:24 Página 70

Page 72: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E E V A L U A C I Ó N A S I S T E N C I A L 71

La evolución del número de pacientes atendidos en el PTDO en el período 1994-2002muestra un progresivo incremento. En el año 2003 es la primera vez que disminuye, pasan-do de 7.847 pacientes en 2002 a 7.618 pacientes en 2003. A pesar de que el elevado núme-ro de pacientes incluídos en este programa influyen decisivamente en el volúmen total, eneste caso no se aprecia la bajada en las entradas en PTDO porque se compensa con la subi-da en PTLD. Esta subida en PTLD confirma una tendencia ascendente iniciada en el año2002. Por outra parte, en el PTANO se observa una tendencia el decremento iniciada en elaño 1998 que se confirma en el 2003.

Por lo que respecta a la atención a los drogodependientes en las prisiones, se observa que,igual que en los centros extrapenitenciarios, el Programa de Tratamiento con Derivados Opiá-ceos (PTDO) es el que tiene un mayor volúmen . Además, el número de pacientes atendidostiende a aumentar desde el principio del periodo analizado. El volúmen de este programasupone aproximadamente el 90% del volúmen total de pacientes atendidos en prisiones.

Los otros dos programas de tratamiento que existen en los centros penitenciarios son elPrograma de Tratamiento con Antagonistas Opiáceos (PTANO) y el Programa de Trata-miento Libre de Drogas (PTLD) respectivamente. El número de pacientes atendido en elPTANO aumentó, pasando de 16 en el 2002 a 34 en el 2003. Esto supone un aumento del112%. El número de pacientes en PTLD, después del descenso detectado en 2002, vuelve asubir llegando hasta los 155, lo que supone un incremento del 34,8%.

Si se compara el volúmen total de pacientes distintos atendidos en la red asistencial conel volúmen de los atendidos en los centros penitenciarios, se observa la misma tendenciaascendente, pasando de 13.287 pacientes en el 2002 a 14.190 pacientes en el 2003. Estosupone un incremento del 6,8%.

2.2.3 Perfil del paciente admitido a tratamiento en la red 2003

Una vez examinadas las características principales de los pacientes atendidos en las uni-dades asistenciales extrapenitenciarias, se puede observar que estas son muy distintasdependiendo de si acceden por primera vez a tratamiento el no. Por esto, a continuaciónanalizaremos de forma diferencial estas dos poblaciones:

Figura 2.4Sistema de evaluación asistencialPerfil general del paciente, 2003

%

5,215,41

27,432,3

72,276,7

56,546,642,835,6

46,238,2

41,2

7,110,2

7,512,8

13,636

5252,5

379,7

15,5 28,89,9

36,54,7

14,23,8 14,6

23,626,6

37,2

39,415,9

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Trat. previo NO

Trat. previo SI

Razón V:H

Edad media

Estud. primarios

Cov. fam. origen

Sit. lab.=Trabaja

Ingr. activ. lab.

Ingr. activ. marg.

Media años uso

Drg. ppal. COC.

Drg. ppal. HRH

Vía fumada/inhal.

Vía admon. IV

Urgencias

VHC

VHB

Vih+/Sida

Tto. psiquiat.

Prob. legales

Ingreso prisión

Fuente: SEA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

Maqueta 3 castellano 20/10/05 14:24 Página 71

Page 73: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E E V A L U A C I Ó N A S I S T E N C I A L / I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D72

2.2.3.1 Análisis en función de la existencia de tratamientos previos

Como se refleja en este gráfico, se observan grandes diferencias entre los pacientesdependiendo de si acuden por primera vez a tratamiento o no. Las variables más relevantesson: vía de administración intravenosa, droga principal que motiva el tratamiento, númerode urgencias, existencia de problemas legales, número de ingresos en prisión e infeccionespor VIH/SIDA, VHB y VHC. En todas ellas obtienen puntuaciones más altas los pacientes queacuden por primera vez a tratamiento frente a los que recibieron tratamientos anteriores. Delmismo modo, también se observa una edad media (27,4 años frente a 32,3 años) y tiempomedio de consumo (7,5 años, Desviación Típica (DT)=6,1) frente a 12,8 años (DT= 5,8)) meno-res en los pacientes que contactan por primera vez con un centro asistencial.

Con respecto a la variable “Droga principal que motiva el tratamiento”, se observa quela heroína se mantiene como la droga que motiva la mayoría de las admisiones a trata-miento en la red asistencial del PGD. Sin embargo, si se analizan las admisiones nuevas (esdecir, sin tratamientos anteriores) del año 2003, se observa que las admisiones por cocaína(41,2%) superan por primera vez a las de heroína (36%). Los que fueron admitidos a trata-miento y ya recibieron tratamiento anterior representan un 79,9% en el caso de la heroí-na, y un 13,6% en el de la cocaína.

Visto de otro modo, si analizamos la evolución de las principales sustancias que motivanlos tratamientos, observamos que desde 1996 la heroína desciende de forma continuadaentre los pacientes que acuden por primera vez a un centro hasta alcanzar una porcentajedel 36% en el año 2003, mientras que entre aquellos pacientes ya tratados con anteriori-dad se confirma un descenso suave iniciado en el año 2001.

En el caso de las otras sustancias analizadas (cocaína, cannabis y drogas de síntesis) y sitenemos en cuenta solamente los pacientes que acuden a tratamiento por primera vez, seobserva que tanto la cocaína como el cannabis manifiestan tendencias ascendentes, muchomás acusada en el caso de la cocaína, y que se confirman ambas en el 2003. La admisionespor cocaína fueron las que experimentaron un mayor aumento, pasando de un 26,2% en

Figura 2.5Sistema de evaluación asistencial. Admisiones por consumo de heroína

o cocaína según tratamiento previo,. Galicia, 1996-2003

Fuente: SEA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

HRN con Tprevio

HRN sin Tprevio

COC con Tprevio

COC sin Tprevio

40

30

20

10

0

50

60

70

90

100

80

1996

97,2

1,4

3,4

96,1 94,9 91 92,6 92,2 87,3 79,9

36

13,6

41,2

52,7

6,5

26,2

71,6

4,1

12,4

71,9

4,3

15,4

75,5

16,5

5

81

2

9,5

88,5

1,9

5,5

92,3

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

%

Porc

enta

je

Maqueta 3 castellano 20/10/05 14:24 Página 72

Page 74: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E E V A L U A C I Ó N A S I S T E N C I A L 73

2002 a un 41,2% en el año pasado. Esto quiere decir que, en el año 2003, entre los pacien-tes que acudían por primera vez a tratamiento a las UADs de la red del Plan de Galiciasobre Drogas, aumentaron en 15 puntos porcentuales los pacientes que lo hacían por coca-ína con respecto a 2002. Por el contrario, en el caso de las drogas de síntesis en los últimoscuatro años se observa un porcentaje estabilizado alrededor del 1-2 %.

Si tenemos en cuenta la población que ya recibiera tratamiento previamente, se obser-va que aumenta mucho el porcentaje de admisiones por cocaína mientras que el cannabisy las drogas de síntesis se mantienen estables.

Figura 2.6Sistema de evaluación asistencial

Admisiones por consumo de drogas sin tratamiento anterior, Galicia, 1996-2003

Fuente: SEA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

1996

3,4

1,8

0,2 0,4 0,2 0,9 2,1 1,12,20,7

5,2 5 7,7 14 16,79,52,6

9,5 16,5 15,4 26,2 41,212,45,5

1998 1999 2000 2002 200320011997

Cocaína

Cannabis

D. Síntese

20

15

10

5

0

25

30

35

45

50

40

Porc

enta

je%

Figura 2.7Sistema de evaluación asistencial

Admisiones por consumo de drogas con tratamiento anterior, Galicia, 1996-2003

4

2

0

6

8

12

14

10

Porc

enta

je

%

Cocaína

Cannabis

D. Síntese

1996

1,4

0,2

0,04 0,07 0,05 0,2 0,2 0,10,040,04

0,1 0,6 0,6 1,1 10,70,4

1,9 5 4,1 6,5 13,64,32

1997 1999 2001 2002 200320001998

Fonte: SEA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

Maqueta 3 castellano 20/10/05 14:24 Página 73

Page 75: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E E V A L U A C I Ó N A S I S T E N C I A L / I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D74

Figura 2.8Sistema de evaluación asistencial

Via admón heroína: intravenosa (IV) vs pulmonar, con/sin TP, Galicia, 1995-2003

Fuente: SEA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

20

10

0

30

40

60

70

80

90

100

50

Porc

enta

xe

%

Heroína IV con TP

Heroína IV sin TP

Heroína pul. con TP

Heroína pul. sin TP

(*)TP = tratamiento previo

1995

47,1

24,3

52

67,4 75,6 78,4 76,9 77,473 77,271,5 74,3

59,7 60,7 62,2 60,459 59,155,4 54,3

20,6 19,8 22,3 21,222,8 21,424,2 23,5

39,3 39 36,5 38,840,5 40,543,4 44,4

1998 2001 2002 20031999 20001996 1997

Figura 2.9Sistema de evaluación asistencial

Via admón cocaína: intravenosa (IV) vs pulmonar, con/sin TP, Galicia, 1995-2003

20

10

0

30

40

60

70

80

90

100

50

Porc

enta

je

%

Cocaína IV con TP

Cocaína IV sin TP

Cocaína pulm. con TP

Cocaína pulm. sin TP

1995

23,8

8,8 2,9 4,3 4,2 3,75,6 2,65,4 4,1

26 22 27,5 28,1

76,2 74 78 70,2 70,5

79,4 92,8 94,2 95,4 95,890,7 96,189,2 93,8

67,8 76,362,5 72,5

28,7 23,737,5 27,4

1998 2001 2002 20031999 20001996 1997

Fuente: SEA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas(*)TP = tratamiento previo

Maqueta 3 castellano 20/10/05 14:24 Página 74

Page 76: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E E V A L U A C I Ó N A S I S T E N C I A L 75

Con respecto a la variable via de administración, se observa que en los pacientes admi-tidos a tratamiento por consumo de heroína predomina desde 1995 la vía pulmonar. Lo mis-mo ocurre, aunque en mayor medida, con pacientes que iniciaron tratamiento por cocaína.Si además se analiza la existencia de tratamientos previos por drogodependencia, se pue-de observar que, de ambos tipos de pacientes (consumidores de heroína el cocaina comodroga principal), los que acuden a tratamiento por primera vez usan en mayor medida lavia pulmonar y en menor medida la vía intravenosa que los que ya estuvieron a tratamien-to alguna vez. Tal como se refleja en los gráficos, esta es una situación que se encuentra deforma estable a lo largo del periodo analizado.

En resumen, en 2003, igual que en años anteriores, las características de los pacientesque acuden por vez primera a tratamiento, en comparación con los que ya recibieran tra-tamiento anteriormente, son:

■ Mejor situación sociolaboral.

■ Menor prevalencia de patologías asociadas y episodios de urgencia por sobredosis.

■ Menor frecuencia de problemática legal y penitenciaria.

■ Menor uso de la vía parenteral y menor antigüedad en el consumo de la droga principal.

■ Menor prevalencia de la heroína como droga que motiva el tratamiento y mayor decocaína y cánnabis.

2.2.3.2 Análisis según el programa de tratamiento

Si analizamos las características de los pacientes según el programa de tratamiento quesiguieron, podemos apreciar las diferencias existentes entre ellos:

Figura 2.10Sistema de evaluación asistencial

Perfil por programa de los pacientes, 2003

%

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

PTDO

PTANO

PTLD

Razón V:H

Edad media

Estud. primarios

Cov. fam. origen

Sit. lab.=Trabaja

Ingr. activ. lab.

Ingr. activ. marg.

Media años uso

Drg. ppal. COC.

Drg. ppal. HRH

Vía pulmonar

Vía admon. IV

Urgencias

VHC

VHB

Vih+/Sida

Tto. psiquiat.

Prob. legales

Ingreso prisión

Fuente: SEA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

Maqueta 3 castellano 20/10/05 14:24 Página 75

Page 77: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E E V A L U A C I Ó N A S I S T E N C I A L / I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D76

En la línea de lo observado en años precedentes, los pacientes de PTDO son los que pre-sentan unas características más deterioradas en cuanto a su situación sociolaboral, médica,de consumo y judicial.

Estas son, en comparación con los otros dos programas (PTLD e PTANO), las siguientes:

■ Mayor media de edad y de tiempo de consumo, predominio de la vía intravenosa ymayor número de tratamientos anteriores.

■ Mayor prevalencia de patología asociada: más antecedentes de episodios de urgen-cia por uso de drogas y mayor porcentaje de afectados por las infecciones asociadasal uso intravenoso de drogas (VIH/SIDA, VHC y VHB).

■ Menor grado de integración social y laboral, y mayor marginalidad: menor propor-ción de ocupación laboral y mayor porcentaje de obtención de ingresos por activi-dades marginales.

■ Paralelamente, presentan mayor grado de conflictividad legal y judicial asociada: el62 % presentan antecedentes judiciales y el 41,7% tenían antecedentes de ingresoen prisión en el año 2003.

Como puede observarse, estas características son similares a las presentadas por loscasos admitidos a tratamiento en el 2003 que ya tenían tratamiento anterior.

Por el contrario, los pacientes del PTANO muestran el perfil más conservado: menoredad y tiempo de consumo, predominio de la vía fumada/inhalada, menor afectación porpatología VIH/SIDA, mayor grado de apoyo social y menor grado de problemática legal aso-ciada.

Los pacientes del PTLD se sitúan en una posición intermedia entre los usuarios de losanteriores programas.

2.2.4. Indicadores de evaluación

Antes de abordar la lectura de estos indicadores, debemos tener en cuenta que el SEAestá diseñado para realizar los análisis interanuales de permanencia (media de días en pro-grama), actividades (media de intervenciones por caso durante el período de permanenciaen tratamiento) e asistencia (media de días con intervenciones por caso durante el períodode permanencia en tratamiento), en base al colectivo de salidas, es decir, aquellos casos enlos que aparece consignado un motivo de salida de programa en una fecha determinada.No se trata del concepto de retención en el sentido de los estudios de seguimiento longi-tudinal de pacientes, aunque el SEA admite la posibilidad de seleccionar una cohorte depacientes y realizar posteriormente el su seguimiento, tanto prospectiva como retrospecti-vamente.

2.2.4.1 Indicador de motivo de saída de programas

En los siguientes gráficos, se detalla la evolución (1996-2003) de los principales motivosde salida de cada uno de los programas considerados.

Maqueta 3 castellano 20/10/05 14:24 Página 76

Page 78: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E E V A L U A C I Ó N A S I S T E N C I A L 77

Figura 2.11Sistema de evaluación asistencial

Evolución motivos de salida en el PTDO, 1996-2003

10

20

30

0

40%

Altas

Abandonos

Exclusiones

Cambio de programa

20,1 13,918,1

5,5

0,3

30,8

2001

15,825,3 20,528,6

3,3 5,1 5,8

0,4 0,2 0,1

34,2 32,5 25,831 31,328,1

4,2 1,210,4

3,7 4,39,1

30,5

6

5,9

26,9

1997 2000 2002 20031998 19991996

Fuente: SEA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

Figura 2.12Sistema de evaluación asistencial

Evolución motivos de salida en el PTANO, 1996-2003

30

20

10

40

50

0

40%

Altas

Abandonos

Exclusiones

Cambio de programa

26,3 20,625,8

11,7

0

52,5

2001

22,236,7 30,642,6

8,7 15,8 13,2

0 0 0

57,9 52 54,549,8 49,739,1

0,3 01,5

6,9 10,28,4

40

6,4

1

45,7

1997 2000 2002 20031998 19991996

Fuente: SEA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

Maqueta 3 castellano 20/10/05 14:24 Página 77

Page 79: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E E V A L U A C I Ó N A S I S T E N C I A L / I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D78

A continuación se analiza cada motivo de salida por separado:

■ Altas terapéuticas: aumentan con respecto al año anterior en el Programa de Trata-miento con Derivados Opiáceos (5,8% en 2003 frente a 5,1% en 2002), confirmandola tendencia observada en 2001. Sin embargo, en los otros dos programas descien-den: ligeramente en el caso del PTANO y de forma más acusada en el PTLD (7 pun-tos porcentuales).

■ Abandonos: el programa con menor número de abandonos és el PTDO (15,8% en el2003 frente al 22,2% en PTANO y 23,8% en PTLD), confirmándose así que el nivel deexigencia terapéutica del programa asistencial influye en el porcentaje de abando-nos. Es decir, como el PTDO es un programa de baja exigencia es esperable que lospacientes permanezcan más tiempo a tratamiento.

Con respecto á evolución, se observa un descenso continuado de los abandonos enlos programas PTANO e PTDO, mientras que en el PTLD se tiende a la estabilizaciónen los tres últimos años .

■ Exclusiones: A partir de 1999 no existen exclusiones en los programas PTLD y PTA-NO. En el caso del PTDO, descendieron progresivamente desde el año 1996 hasta lle-gar a un 0,1% en el año 2003, el porcentaje más bajo de todo el periodo analizado.

■ Cambio de programa: Hay dos tipos básicos de cambio de programa: el cambio porcumplimentación de objetivos y el cambio por reestructuración de objetivos. En elprimer caso, el paciente debido a su buena evolución en el programa cambia a otro,reformulándose los objetivos terapéuticos hacia un mayor nivel de exigencia. En elsegundo, por el contrario, el paciente se cambia a otro programa por no alcanzar losobjetivos propuestos.

Con respecto a los datos totales de cambio de programa, se observa que éste es el moti-vo de salida más frecuente en los tres programas. El PTANO es el programa que tiene unporcentaje mayor de salidas por este motivo (alrededor del 55%), manifestando una ten-dencia al ascenso durante el periodo analizado. El PTLD despues de una evolución descen-dente desde 1996 se sitúa en el 2003 con un 36,3% de cambios de programa , que junto conel 33,6% de 2002, son los porcentajes más bajos del periodo. El PTDO manifiesta una ten-dencia ascendente hasta el año 2000, momento en el que comienza el descenso, situándo-se en el 2003 con un 25,8% de cambios de programa. Este es el menor porcentaje de los tresprogramas analizados así como de la historia evolutiva del PTDO.

Figura 2.13Sistema de evaluación asistencial

Evolución motivos de salida en el PTLD, 1996-2003

Altas

Abandonos

Exclusiones

Cambio de programa

32,8 22,522,8

27,6

0

40,6

2001

23,837,5 26,527,8

21,6 31,8 24,8

0 0 0

39,2 33,6 36,347 48,258,4

0,2 00,1

11,5 17,89,8

37,4

12,6

0

46,8

1997 2000 2002 20031998 19991996

Fuente: SEA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

30

10

20

40

50

0

60%

Maqueta 3 castellano 20/10/05 14:24 Página 78

Page 80: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E E V A L U A C I Ó N A S I S T E N C I A L 79

Al igual que ocurre con los abandonos, se observa un mayor porcentaje de este motivode salida en los programas de alta exigencia (PTLD e PTANO) fronte al PTDO.

Si profundizamos en el análisis y estudiamos los porcentajes de cambios de programapor cumplimentación o reestructuración, se observa que en los programas PTLD y PTANOpredominan los cambios por reestructuración mientras que en el PTDO sucede lo contrario.Además, en este último programa los cambios por cumplimentación tienden a disminuirligeramente, mientras que en el PTANO y, sobre todo en el PTLD, existe una tendencia alaumento.

En resumen, del análisis de los motivos de salida se puede destacar lo siguiente:

1 El porcentaje de altas terapéuticas observadas en el PTLD llega al 24,8% en 2003, loque viene a desmitificar la creencia sobre su inexistencia en el campo del trata-miento de las drogodependencias. Es importante señalar que el elevado número dealtas en este programa con respecto a los otros está influenciado por el hecho de quees el programa de elección en la fase previa al alta terapéutica.

2 Se observa que el motivo de salida más frecuente es el cambio de programa, el quese traduce en que el sujeto, aunque salga del programa no deja el centro, ni por tan-to el proceso terapéutico.

Figura 2.14Sistema de evaluación asistencial

Evolución cambios de programa, 1999-2003

CP Cumprimentación CP Restructuración

48,2

2,2

PTLD

39,2

46

6,5

32,7

40,6

7,3

33,3

33,636,3

12,6

23,7

8,9

24,7

CP Cumprimentación CP Restructuración

49,8

57,9

17,7

40,2

5,9

43,9

52,6

14,5

38,1

52

21,6

30,4

54,5

20,8

33,7

PTANO

31,3

5,1

26,2

34,2

22,8

11,430,9

20,8

10,1

32,5

23,3

9,2 25,9

18,8

7,1

PTDO

Fuente: SEA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

1999 2000 2001 20032002

1999 2000 2001 20032002

1999 2000 2001 20032002CP Cumprimentación CP Restructuración

Maqueta 3 castellano 20/10/05 14:24 Página 79

Page 81: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E E V A L U A C I Ó N A S I S T E N C I A L / I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D80

3 También es necesario resaltar el reducido número de exclusiones, que alcanza eneste año el porcentaje más bajo del período analizado (0,1% en PTDO).

Dada la importancia de estos motivos de salida para la evaluación de la calidad del pro-ceso asistencial, estos se incluyen en los “Protocolos Internos de Actividad-Financiación(PIAF)”, que, desde 1997, se establecen entre el Comisionado del Plan de Galicia sobre Dro-gas (CPGD) y las entidades que gestionan los dispositivos de tratamiento para drogode-pendientes. Se incide sobre todo en la reducción de los porcentajes de salidas por abando-no o exclusión, dado que la permanencia del paciente en tratamiento está consideradacomo la variable más relevante para alcanzar su evolución favorable.

2.2.4.2. Indicadores de permanencia, actividades e asistencia

En este apartado, se analiza la evolución 1996-2003 de los Indicadores de Permanencia,Actividad y Asistencia.

El PTDO es el programa en el que se alcanza una permanencia mayor . Si analizamos eltiempo que permanecieron a tratamiento las personas que salieron de este programa, porcualquiera de los motivos antes mencionados, nos encontramos con una media de 671,61días (aproximadamente dos años ) de permanencia frente a la permanencia en PTANO yPTLD que es de 462,5 días (un año y tres meses) y 246,6 días (ocho meses) respectivamente.

A la vista de la evolución desde 1996, se constata que tanto en PTDO como en PTANOaumenta la permanencia de forma continuada, excepto una ligera bajada en PTANO en elaño 2001. En el caso del PTLD, se observa una tendencia ascendente hasta el año 1998, paracontinuar con un periodo de cierta estabilidad hasta el 2003, aunque en los dos últimosaños se aprecia una tendencia al descenso.

Figura 2.15Sistema de evaluación asistencial

Evolución de la media de días e intervenciones en el PTDO, 1996-2003

Fuente: SEA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

400

200

100

0

300

500

600

700

Media días prg.

Media intervenc.

Media visitas

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

245,8

25

10,5

307,3

32

13,5

373,5

24,1

19,1 34,3

44,1

511,3 559,8

44,6 53,7

634,3

34,9 41,2

648,3

53,1

41,3

671,61

52

38,8

Maqueta 3 castellano 20/10/05 14:24 Página 80

Page 82: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E E V A L U A C I Ó N A S I S T E N C I A L 81

Figura 2.16Sistema de evaluación asistencial

Evolución de la media de días e intervenciones en el PTANO, 1996-2003

Fuente: SEA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

100

0

200

300

400

500

1996

Media intervenc.

Media visitas

192,6Media días prg.

23

11,7

1997

261,8

31,6

15,5

308,4

27,5

17,9

1998 1999

366,8

33,2

23,7

2000

427,7

34,3

24

2001

394,2

33,1

22,3

2002

428,4

33,5

22,5

2003

462,5

35,5

23,8

Figura 2.17Sistema de evaluación asistencial

Evolución de la media de días e intervenciones en el PTLD, 1996-2003

Fuente: SEA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

0

100

1996

300

Media intervenc.

Media visitas

182,3

12,8

7,6

1997

223,7

13,5

7,1

1998

259,4

12,9

9

1999

251,2

14,4

10,9

2000

253,8

16

11,9

2001

277,5

17,1

12,4

2002

260,2

16,5

11,6

2003

246,6

16,6

11,7

Media días prg.

200

Maqueta 3 castellano 20/10/05 14:24 Página 81

Page 83: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E E V A L U A C I Ó N A S I S T E N C I A L / I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D82

En paralelo a este aumento de la permanencia, se registra, como es lógico, un aumen-to del número de intervenciones. En el caso del PTDO, en 2003 se realizaron una media de2,3 intervenciones al mes (distintas de la administración de metadona), mientras que en elPTANO se realizaron 3,3 y en el PTLD 2. En cuanto a la evolución, se observa una tendenciahacia la estabilización en los tres programas alrededor de 53 intervenciones en el PTDO, 34intervenciones en el PTANO y 16 intervenciones en el PTLD.

2.2.4.3. Evolución de las intervenciones en los distintos programas

El número total de intervenciones realizadas en los distintos programas de tratamientode drogodependientes muestra una evolución ascendente durante el período 1996-2003,más acusada en el período 1996-2000. Este aumento continuado esta influenciado por elgran número de intervenciones (diferentes a la administración del fármaco) registradas enel programa de tratamiento con derivados opiáceos (PTDO), que es el que más interven-ciones registra de los tres (72,8% en 2002 e 74,7% en 2003 sobre los totales respectivos).Las intervenciones en el PTLD aumentan moderadamente a lo largo del período, con unligero descenso en el año 2001. Por el contrario, en el PTANO se observa que las interven-ciones vienen descendiendo desde 1997 hasta la actualidad.

En la siguiente tábla puede observarse que, cualquiera que sea el tipo de intervenciónque se considere, predomina sempre en el PTDO. Este dato desmitifica la idea de que en losPTDO la asistencia se limita a la dispensación del fármaco, por lo menos en lo que a la redasistencial gallega se refire. Así, las intervenciones familiares, las terapias de grupo y losgrupos de padres realizadas en pacientes a tratamiento admitidos en este programa supo-nen un gran porcentaje sobre el total de intervenciones de estos tipos en la red gallega(60,99%, 66,83% y 63,95%, respectivamente).

Figura 2.18Sistema de evaluación asistencial

Evolución de las intervenciones por programa, 1996-2003

Fuente: SEA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

01996

50.000

100.000

150.000

200.000

250.000

300.000

350.000

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

199.420

23,391

93.437

51.929

246.065

26.004

127.010

57.393

291.502

30.018

173.473

56.516

310.841

40.350

194.250

50.605

331.666

46.078

223.395

41.086

334.183

43.585

238.518

32.484

336.183

52.563

245.108

24.808

340.202

53.118

254.081

18.641

PTDO: Programa de Tratamiento con Derivados OpiáceaosPTANO: Programas de Tratamiento con Antagonistas OpiáceosPTLD: Programa de Tratamento Libre de Drogasi

PTDO

PTANO

PTLD

TOTAL

Maqueta 3 castellano 20/10/05 14:24 Página 82

Page 84: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E E V A L U A C I Ó N A S I S T E N C I A L 83

De la evolución de los datos analizados, excluyendo la realización de urinoanálisis, caberesaltar la importancia de las intervenciones individuales, médicas y familiares en todos losprogramas asistenciales como las estrategias terapéuticas más frecuentemente utilizadasen el tratamiento de las drogodependencias.

Analizando la evolución de cada tipo de intervención, se observa que las terapias degrupo y los grupos de padres se incrementaron en un 40,5% y un 26,6% respectivamenteen relación al año 2002. Por otra parte, los porcentajes de intervenciones familiares y otrotipo de intervenciones descienden (16% y 8,4% respectivamente) en el resto de interven-ciones las variaciones con respecto al año 2002 no superan el 3%, por lo tanto puede afir-marse que estas cifras se mantienen estables.

Figura 2.19Sistema de evaluación asistencial

Intervenciones realizadas por programa, 2003

Fonte: SAA Galicia 2003Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas

TIPOS DE INTERVENCIÓNINDIVIDUALMEDICA

FAMILIARTERAPIA DE GRUPOGRUPO DE PADRES

URINOANÁLISIS

OTRO TIPO DE INTERV.*

TIPOS DE INTERVENCIÓN EN PROGRAMAS ASISTENCIALES-GALICIA 2003

%Horiz. %Vertc. %Horiz. %Vertc. %Horiz. %Vertc. %Horiz. %Vertc. N. %Vertc.

POA PTLD PTDO PTANO Totales

4.197 12.214 18,38 26,76 53.789 69,54 21,17 4.229 5,47 22,691.726 5.392 14,50 10,15 27.167 73,04 10,69 2.585 6,95 13,872.706 5.889 19,06 11,09 18.848 60,99 7,42 2.832 9,16 15,19

161 5.627 27,51 10,59 13.669 66,83 5,38 837 4,09 4,494 489 28,48 0,92 1.096 63,95 0,43 120 6,99 0,64

2.094 12.761 9,77 24,02 109.388 83,73 43,05 5.920 4,53 31,76

533 8.746 20,86 16,47 30.122 71,84 11,86 2.118 5,05 11,36

33,2110,3416,50

3,300,07

33,58

3,01

TOTAL

Población: Todas las fichas, sin restriciones

5,434,648,76

0,790,23

1,60

1,27

3,36

36,7515,1123,69

1,410,04

18,33

4,67

100 53.118 15,61 100 254.081 74,89 100 18.641 5,48 100

77.35337.19630.905

20.4531.717

130.648

41.930

340.202

En la categoria “otro tipo de intervenciones” se incluyen las siguientes: visitas fuera del centro, talleres, actividades fuera del centro, analíticas de sangre y otrasLos totales incluyen los programas: PTIA y PTDP

N N N N

10011.421

PTDO: Programa de Tratamiento con Derivados OpiáceosPTANO: Programa de Tratamiento con Antagonistas OpiáceosPTLD: Programa de Tratamiento Libre de Drogas

POA: Programa de orientación y acogida

Maqueta 3 castellano 20/10/05 14:24 Página 83

Page 85: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A D E E V A L U A C I Ó N A S I S T E N C I A L / I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D84

2.3 Conclusiones

1 La evolución de admisiones a tratamiento en la red gallega evidencia una tendenciadescendente en el período 1997-2002, pero en el año 2003 las admisiones aumentanun 5,4%. El número de pacientes atendidos, igual que en años anteriores, muestrauna tendencia ligeramente ascendente.

2 El perfil del usuario de la red asistencial varía en función de la existencia de ante-cedentes de tratamiento previo y del programa terapéutico seguido, presentandoel mayor grao de deterioro los pacientes con tratamientos previos y los que están atratamiento en el PTDO.

3 Un de los principales motivos de salida de programa es el “cambio de programa”,por el que los sujetos a pesar de salir del programa, siguen a tratamiento en los cen-tros de la red. Este dato, además de explicar la tendencia al incremento progresivodel volumen asistencial, confirma la necesidad de diversificación de la oferta tera-péutica existente en los centros asistenciales gallegos.

4 El programa que registra más altas terapéuticas es el PTLD frente a los programas demantenimiento, alcanzando en el 2003 un 24,8% de altas frente al 13,2% en PTANOe el 5,8 en PTDO.

5 A partir del análisis de los indicadores de permanencia, asistencia y actividades, seconstata un aumento progresivo de la permanencia a tratamiento en los programasPTANO(1996: 192 días, 2003: 462 días) y PTDO (1996: 245 días, 2003: 671 días) duran-te el período analizado.

6 El PTDO concentra el porcentaje mayor de intervenciones terapéuticas del total quese producen en los diferentes programas asistenciales, especialmente en las inter-venciones familiares, grupos de padres y terapias de grupo, por lo que el tratamien-to en este programa no se fundamenta, por lo menos en Galicia, en la mera admi-nistración del fármaco.

7 En definitiva, a aplicación del SEA a los dispositivos de la red asistencial gallegademuestra un grado de consecución de los objetivos que se perseguían muy satis-factorio, poniendo de relieve la necesidad de disponer de instrumentos de evalua-ción en el campo de las drogodependencias. Esto además nos permite establecer“protocolos de compromisos asistenciais” de cara a facilitar una mejora en la gestióny en la calidad del proceso asistencial.

Maqueta 3 castellano 20/10/05 14:24 Página 84

Page 86: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

3 . I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D P O RR E A C C I Ó N A G U D A

A S U S T A N C I A S P S I C O A C T I V A S .M E M O R I A 2 0 0 3

Maqueta 4 castellano 20/10/05 14:25 Página 85

Page 87: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

Maqueta 4 castellano 20/10/05 14:25 Página 86

Page 88: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

3.1 Introducción

La monitorización de la mortalidad por reacción aguda a sustancias psicoactivas, es, sinlugar a dudas, uno de los parámetros más fiables para valorar la severidad de los proble-mas ocasionados por el consumo de drogas en cualquier área geográfica. Además, comoindicador indirecto, nos permite realizar estimaciónes mínimas sobre la magnitud del con-sumo y su distribucion social y territorial.

Con esta finalidad, se implantó en nuestro país el Indicador de Mortalidad, que se inte-gró junto con el Indicador de Tratamiento y el Indicador de Urgencias en el Sistema Estatalde Información sobre Toxicomanías (SEIT). Actualmente, el SEIT se denomina Sistema Esta-tal de Información Permanente sobre Adicciones y Drogas (SEIPAD), y, a su vez, desde 1998forma parte del Observatorio Español sobre Drogodependencias (OED).

Los tres indicadores se concibieron como un sistema consensuado en el que todas lasCCAA se comprometen a recoger un conjunto mínimo de datos de acuerdo a un protocolocomún. Fuera de este mínimo cada CA puede ampliar su propio sistema de información deacuerdo a sus necesidades y recursos.

En el año 1992, se implantó este indicador en la Comunidad Autónoma Gallega, tras lafirma de un convenio entre la Universidad de Santiago y la Consellería de Sanidad, con-tando, para ello, con la colaboración imprescindible de los Médicos Forenses de Galiciaque, a la postre, son los que hacen que este estudio pueda llevarse a cabo. En él se recogendatos obtenidos de los Institutos de Medicina Legal recientemente inaugurados y de losLaboratorios de Toxicología, los cuales permiten conocer la verdadera tasa de mortalidadatribuida al consumo de drogas, así como su evolución a lo largo del tiempo. Además, estosdatos pueden ser relacionados con otras fuentes de información referentes a la investiga-ción en drogodependencias. Así, el conocimiento de la composición y pureza de las sustan-cias consumidas en cada momento, es un pilar fundamental para interpretar las fluctua-ciones que las tasas de mortalidad pueden sufrir, a lo largo de un determinado período.

Los resultados de este indicador se reflejan en un informe anual, como el que ahora sepresenta, así como en el informe bienal del Observatorio de Galicia sobre Drogas (OGD).Este observatorio fue creado mediante la orden del 4 de agosto de 1995 (DOG 28-8-95) conla finalidad de contribuír a proporcionar una visión global del fenómeno de las drogode-pendencias, en sus diferentes vertientes, y posibilitar una mejor adecuación de la planifi-cación de las acciones y medidas emprendidas por la Administración Autonómica.

3 . I n d i c a d o r d e M o r t a l i d a d p o r R e a c c i ó nA g u d a a S u s t a n c i a s P s i c o a c t i v a s .

M e m o r i a 2 0 0 3

Maqueta 4 castellano 20/10/05 14:25 Página 87

Page 89: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

Maqueta 4 castellano 20/10/05 14:25 Página 88

Page 90: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D 89

3.2 Objetivos

El principal objetivo de este indicador es el análisis de la mortalidad real producida enGalicia tras reacción aguda por consumo de drogas. De esta forma, no solamente se estu-dia el número de fallecidos por año, sino que se intenta avanzar en el conocimiento de lascaracterísticas de esa muerte: circunstancias en que se produjo, características de las per-sonas fallecidas, sustancias que causaron la muerte, intervención de otros factores ademásdel consumo de drogas ilegales, presencia de adulterantes tóxicos, pureza de las sustanciasconsumidas, etc.

Para ello, se ha formado un grupo de trabajo sobre el tema en cuestión, con el Serviciode Toxicología de la Universidad de Santiago y algunos Médicos Forenses, de forma queexiste una comunicación bidireccional directa que permite realizar una investigación másexhaustiva siempre que se produce una muerte por reacción aguda a sustancias psicoacti-vas. Paralelamente se desarrollan actividades de formación, en forma de conferencias sobretemas relacionadas con el mundo de las drogas y el derecho, en las que están involucradoslos Médicos Forenses junto con los demás profesionales que trabajan en el campo de lasdrogodependencias, intentando, de esta forma, establecer pautas de actuación común ysolucionar conjuntamente algunos problemas jurídicos relacionados con este campo.

Finalmente, se han establecido contactos con las Unidades Asistenciales de Drogode-pendencias para resolver problemas relacionados con la toxicología de las drogas de abu-so y solicitar su colaboración para continuar la investigación de los procesos de metaboli-zación y dosificación de las modernas terapéuticas.

Maqueta 4 castellano 20/10/05 14:25 Página 89

Page 91: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

Maqueta 4 castellano 20/10/05 14:25 Página 90

Page 92: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D 91

3.3 Metodología

3.3.1. Notificación

En el periodo comprendido entre el uno de enero y el treinta y uno de diciembre de2003, se han estudiado 44 casos de muertes por reacción aguda tras consumo de sustanciaspsicoactivas, ocurridas en nuestra Comunidad Autónoma. El sistema de notificación que seha llevado a cabo en el envío de muestras es similar al de años anteriores, realizándose, deforma muy resumida, de la siguiente manera:

Ante la sospecha de que la causa de la muerte de una persona fuese una reacción agu-da a sustancias psicoactivas, el Médico Forense encargado de realizar la autopsia, envía alServicio de Toxicología del Departamento de Ciencias Forenses de la Facultad de Medicinade la Universidad de Santiago, muestras de sangre, orina, humor vítreo, bilis y cabellos,todo ello recogido en un recipiente hermético y refrigerado, a través de una compañía deenvíos urgentes. En dicho Servicio se le entrega al encargado del transporte una nuevanevera, perfectamente equipada, para que se la lleve, de nuevo, al Juzgado que remitió elenvío. De esta forma se garantiza que cada Juzgado tenga siempre su nevera preparada ylista para ser enviada, y que el tiempo entre el envío de una y la llegada de la siguiente, nosea superior a 48 horas.

Figura 3.1

FLUJO DE INFORMACIÓN DEL INDICADOR DE MORTALIDAD

MÉDICO FORENSE

LABORATORIO DE TOXICOLOGÍA

- ADX-SYSTEM

- CG-E.M.- CGILL- RIA- HPLC

UADS

SEIT

OGD

EMPRESA DEMENSAJERÍA

INFORME

DATOS

Fuente: Indicador de mortalidad, 2003

Maqueta 4 castellano 20/10/05 14:25 Página 91

Page 93: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A S D E E V A L U A C I Ó N A S I S T E N C I A L / I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D92

Asimismo, se remite la hoja de registro de reacción aguda a sustancias psicoactivas(RASUPSI), del SEIPAD (Servicio Estatal de Información Permanente sobre Adicciones y Dro-gas). Este impreso consta de dos hojas autocopiativas: Con una se queda el Médico Foren-se que estudia el caso y, la otra se la envía al Servicio de Toxicología. Terminados los análi-sis referentes al caso en cuestión, este Servicio remite la planilla debidamente cubierta alcoordinador, por un lado, y, por otro, un informe completo con los resultados obtenidos enlos análisis químico-toxicológicos y sus conclusiones, para que surta efecto a nivel judicial,al Médico Forense que mandó las muestras.

Los resultados obtenidos en el año 2003 han sido incluidos en la base de datos DBASE.IV,donde se recogen todos los datos epidemiológicos de los fallecidos que figuran en la hojade notificación de este indicador del SEIPAD y otros datos que hemos añadido.

Como en años anteriores, estos datos son enviados semestralmente al Plan Nacionalsobre Drogas.

3.3.2 Dinámica Laboratorial

La dinámica laboratorial ha sido igual que en años anteriores. Se analizaron, en primerlugar, los restos contenidos en las jeringuillas hipodérmicas, halladas frecuentemente jun-to al cadáver, para realizar un screening toxicológico por medio de cromatografía de gases-espectrometría de masas, lo que nos sirve en principio para orientar los análisis y, además,corroborar que las sustancias encontradas en la jeringuilla coinciden con las halladas en lasangre.

Posteriormente se realizó un screening toxicológico en los fluidos biológicos del cadá-ver, mediante cromatotografía de gases-espectrometría de masas y fluoroinmunoensayo. Atodos los fallecidos se les realizó la prueba de alcoholemia por cromatografía de gases-espacio de cabeza.

La técnica analítica utilizada para realizar las determinaciones de morfina y cocaína ensangre y demás fluidos biológicos fue el Radioinmunoensayo.

Las demás sustancias psicotrópicas encontradas (benzodiacepinas, metadona, etc.) hansido cuantificadas por otras técnicas cromatográficas.

Igual que en años anteriores, se ha realizado el test del VIH en la sangre de los falleci-dos, para evaluar el porcentaje de positivos.

Maqueta 4 castellano 20/10/05 14:25 Página 92

Page 94: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D 93

3.4. Resultados e interpretación

A medida que aumentamos el número de determinaciones toxicológicas en casos demuerte por reacción aguda a sustancias psicoactivas, hemos intentado realizar una inter-pretación de los resultados analíticos obtenidos, no considerándolos como un simple valornumérico. De hecho existen muchos factores que han de ser tenidos en cuenta a la hora deinterpretar los resultados.

En general, la investigación toxicológica que realizamos tiene como objetivo funda-mental determinar si las concentraciones de heroína y/o cocaína encontradas en fluidosbiológicos pueden justificar la muerte. Esta interpretación no siempre es sencilla en el casode las drogas de abuso, al no haberse establecido todavía un intervalo definido de con-centraciones que pueden considerarse letales. Así en la bibliografía se recogen siempreintervalos muy amplios de concentraciones plasmáticas, en las muertes por sobredosis estu-diadas por diferentes autores, oscilando de 0’2 a 3 ug/mL. para la morfina, y de 0’5 a 40ug/mL para la cocaína. Por ello es difícil establecer un intervalo determinado dentro delcual se pueda atribuir sin más una muerte al consumo de estas drogas.

En los casos que hemos estudiado observamos también un amplio intervalo de concen-traciones, lo que nos obliga a valorar otra serie de parámetros, como la presencia de otrassustancias psicotrópicas que puedan potenciar los efectos de la heroína o la cocaína.

Valoramos también el intervalo de supervivencia tras el consumo de la última dosis,valiéndonos de los datos farmacocinéticos obtenidos al realizar los análisis en los diferen-tes fluidos biológicos del cadáver.

Aún así, en algunos casos encontramos datos paradójicos cuya interpretación resultóproblemática y cuya resolución dependió de la estrecha colaboración entre el Toxicólogo yel Médico Forense, que aportó los hallazgos anatomopatológicos del caso en cuestión.

A continuación se describen de forma pormenorizada, los resultados obtenidos.

En primer lugar, merece la pena destacar, que este año, se ha vuelto a la tendencia des-cendente de los casos de muerte por reacción aguda a drogas de abuso, que se mostrabaentre 1999 y 2001. La Figura 1 representa la curva descendente que ha seguido el númerode notificaciones en los últimos años, apareciendo en 2003 un descenso del 32,1% de loscasos, en relación a las notificaciones efectuadas el año pasado.

Figura 1Indicador de Mortalidad en Galicia

Casos: 1994-03

0

20

40

60

80

100

NÚMERO DE FALLECIDOS

C/ Conf. Toxicol. 73 49 64 65 68 66 57 35 56 38

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Fuente: Indicador de mortalidad, 2003

Maqueta 4 castellano 20/10/05 14:25 Página 93

Page 95: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A S D E E V A L U A C I Ó N A S I S T E N C I A L / I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D94

Sin embargo, la recta de tendencia es claramente descendente, tanto en nuestro estu-dio (Figura 2), como en el resto de España (Figura 3).

Desde el 1 de enero hasta el 31 de diciembre de 2003, han sido notificados 44 casos demuerte por reacción aguda al consumo de sustancias psicoactivas en la Comunidad Autó-noma Gallega, de los cuales han sido confirmados 38, lo que corresponde el 86’4% (figura4), manteniéndose la proporción de estas cifras, en relación con los casos notificados en loscuatro últimos años (Figura 2).

Figura 2Indicador de Mortalidad en Galicia

Tendencia: 1994-03

0

10

20

30

40

50

60

70

80

C/Conf. Toxicol.

S/Conf.Toxicol. 52

49

1995 1996

64

73 71

65

1997 1998

68

73

66

72

1999 2000

57

61 40

35

2001 2002

56

62

2003

38

44

NÚMERO DE FALLECIDOS

Fuente: Indicador de mortalidad, 2003

Figura 3Indicador de Mortalidad en España*

Tendencia: 1994-00

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

20001998 19991997199619951994

367 371 370 313 267 254 241España

NÚMERO DE FALLECIDOS

Fuente: Indicador de mortalidad, 2003* Datos de 6 ciudades: Barcelona, Bilbao, Madrid, Sevilla, Valencia y Zaragoza.

Maqueta 4 castellano 20/10/05 14:25 Página 94

Page 96: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D 95

Del estudio de los casos que han resultado confirmados, se pueden deducir las siguien-tes consideraciones:

1 Todas las muertes producidas en el año 2003 por reacción aguda a drogas de abuso, hansido producidas por un mecanismo de sobredosis. No hemos detectado ningún adulte-rante tóxico. Los adulterantes encontrados no variaron con respecto a los últimos añosy son los que se encuentran en la literatura (1): cafeína, paracetamol, piracetán...

2 La distribución de los casos estudiados en relación con los meses del año, pareceseguir, al igual que en el último año y el anterior, y en contra de lo que venía ocu-rriendo en los anteriores, una pauta predeterminada, ocurriendo el mayor númerode fallecimientos no tanto en el primer trimestre, sino en los meses de Navidad, con-cretamente en enero y diciembre, con 6 y 5 casos comunicados respectivamente(Figura 5).

Figura 4Indicador de Mortalidad en Galicia

38

6Casos no confirmados

Casos confirmados

Fuente: Indicador de mortalidad, 2003

Figura 5Indicador de Mortalidad en Galicia

Fallecimientos por meses

522202444436Nºfallecimientos

E F M A My J Jl Ag S O N D

10

0

Fuente: Indicador de mortalidad, 2003

Maqueta 4 castellano 20/10/05 14:25 Página 95

Page 97: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A S D E E V A L U A C I Ó N A S I S T E N C I A L / I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D96

En esta ocasión es el sábado el día de la semana en el que más casos se registran, con13, lo que supone el 34’2% de la totalidad de casos confirmados. Entre el sábado y eldomingo, se acumulan más del 65’8% de todos los fallecimientos (figura 6 ).

3 Al igual que en los años anteriores, el mayor número de muertes se ha producido enlas provincias de Coruña y Pontevedra (figura 7), quedando las provincias interioresporcentualmente alejadas en relación con las exteriores.

Figura 6Indicador de Mortalidad en Galicia

Fallecimientos por días de la semana

Lunes Martes Miércoles Jueves Viernes Sábado Domingo

0

6

23

2

1312

0

5

10

15

20

Fuente: Indicador de mortalidad, 2003

Figura 7Indicador de Mortalidad en Galicia

Distribución por provincias

0

18

15

5

Fuente: Indicador de mortalidad, 2003

Maqueta 4 castellano 20/10/05 14:25 Página 96

Page 98: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D 97

Merece la pena resaltar la cooperación durante este periodo analizado, de todos lospuntos de remisión. De todas formas, podemos observar que el número de casosremitidos de las ciudades ha descendido en todas las ciudades menos en Ponteve-dra (Figura 8), habiéndose producido un descenso mayor en el número de notifica-ciones en la provincia de Coruña (37’5%) que en la de Pontevedra (18’1%).

4 El 68’4% de todos los fallecidos por reacción aguda a drogas, están englobados enel intervalo de edad comprendido entre los 25 y los 39 años, no habiendo aparecidoningún caso de las muertes estudiadas en las edades comprendidas entre los 15 y los19 años. La edad media es de 33´24 años, siendo 21 y 50 los valores extremos de esteparámetro (figura 9).

Figura 8Indicador de Mortalidad en Galicia

Fallecimientos por ciudades

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

LACORUÑA LUGO ORENSE PONTEVEDRA SANTIAGO FERROL VIGO

Fuente: Indicador de mortalidad, 2003

Figura 9Indicador de Mortalidad en Galicia

Evolución de la edad por año

1998 2001 2002 2003

15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54

5

10

20

15

25

30

35

0

Fuente: Indicador de mortalidad, 2003

Maqueta 4 castellano 20/10/05 14:25 Página 97

Page 99: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A S D E E V A L U A C I Ó N A S I S T E N C I A L / I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D98

Se ha podido detectar, en relación con años anteriores, la instauración de una mesetamayor entre el intervalo entre los 25 y los 39 años, sin que, a diferencia de otros años,sobresalga alguno de los grupos comprendidos en este intervalo. En cuanto a la mediade edad, ha descendido, aunque muy ligeramente, en relación a años anteriores.

Hemos de destacar que la edad media detectada en nuestro estudio se ha igualadoa la reflejada en los datos del Observatorio Español sobre Drogas, en donde se obser-va una cifra de 33’3.

5 En cuanto al sexo de los fallecidos (Tabla 1), existe un claro predominio del sexo mas-culino 92’1% frente a un 7’9% del femenino, presentando cifras muy similares a loscasos notificados el año pasado, aunque la cifra de hombres se ha incrementado en2,8 puntos porcentuales.

6 Identificar el lugar donde aparecen los cadáveres es de gran importancia para imple-mentar acciones preventivas que reduzcan la mortalidad. Algunos autores (2, 3) afir-man que muy pocos adictos reciben asistencia médica antes de fallecer por reacciónadversa a sustancias psicoactivas. La mayoría de las víctimas fueron encontradas ensu domicilio (50%) o en la calle (21’05%). En dos ocasiones, estas personas, fueronencontradas en otros lugares, lo que representaría un 5’3% del total. En cuatro oca-siones (10’5%), habían sido llevados a centros hospitalarios (Tabla 1). Este añohemos tenido un caso de muerte por reacción aguda a sustancias psicoactivas enCentros Penitenciarios.

Los porcentajes son similares a los hallados en el año anterior, si bien, hay un des-censo tanto de los casos hallados en el propio domicilio (5’4%) como en los encon-trados en la calle (12’8%). El número de casos ocurridos en Centros Penitenciarioseste año, ha disminuido en relación a los dos años anteriores. Es de destacar la dis-minución de las notificaciones de procedencia desconocida (12% en 1992 frente aun 3.9% en 1993 y un 0% en los años posteriores incluido el actual), lo cual es un

Táboa 1 Evolución del indicador de Mortalidad en Galicia: 1994-03

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Total (sin confirmación toxicológica) 82 52 73 71 73 72 61 40 62 44Total (con confirmación toxicológica) 73 49 64 65 68 66 57 35 56 38

Sexo Hombres 65 (89%) 44 (89,8%) 63 (98,4%) 60 (92,3%) 67 (98,5%) 58 (87,9%) 50 (87,7%) 32 (91,4%) 50 (89,3%) 35 (92,1%)Mujeres 8 (11%) 5 (10,2%) 1 (1,6%) 5 (7,7%) 1 (1,5%) 8 (12,1%) 7 (12,3%) 3 (8,6%) 6 (10,7%) 3 (7,9%)

Razón V:H 8,1 8,8 63 12 67 7,25 7,14 10,6 8,3 11,7

Edad media 27,5 27,7 29,9 29,3 30,3 31,8 31,5 32,7 24,1 33,2Edad mínima 18 16 15 17 18 20 17 3 21 21Edad máxima 43 45 46 45 45 45 47 49 49 50

Procede Domicilio 29 (39,7%) 17 (34,7%) 27 (42,2%) 33 (50,8%) 41 (60,3%) 33 (50%) 33 (57,9%) 23 (65,7%) 31 (55,4%) 19 (50%)Hotel 2 (2,70%) 2 (4,1%) 2 (3,1%) 1 (1,5%) 2 (2,9%) 1 (1,5%) 0 0 0 4 (10,5%)CALLE 25 (34,4%) 16 (32,7%) 20 (31,3%) 18 (27,7%) 18 (26,5%) 21 (31,8%) 15 (26,3%) 7 (20%) 19 (33,9%) 8 (21,1%)Establec. público 0 4 (8,2%) 3 (4,7%) 4 (6,2%) 2 (2,9%) 7 (10,6%) 2 (3,5%) 0 3 (5,4%) 0Hospital 9 (12,3%) 8 (16,3%) 7 (10,9%) 7 (10,8%) 3 (4,4%) 3 (4,5%) 3 (5,3%) 0 0 4 (10,5%)Cárcel 3 (4,10%) 1 (2%) 2 (3,1%) 0 1 (1,5%) 0 1 (1,8%) 1 (2,9%) 2 (3,6%) 1 (2,6%)

PoliconsumoVía admón. Parenteral 82% 85,7% 81% 72% 68% 56% 45,6% 28,6% 39,3% 0,26%

VIH VIH positivo 73% 48,9% 51,6% 53,8% 52,9% 37,9% 42,2% 34,3% 35,7% 0,29%

Procedencia Pontevedra 38 (52%) 16 (32,6%) 27 (42,2%) 29 (44,6%) 31 (45,6%) 25 (37,9%) 23 (40,4%) 12 (34,3%) 22 (39,3%) 18 (47,3%)Coruña 27 (36,9%) 24 (48,9%) 26 (40,6%) 26 (40%) 27 (39,7%) 32 (48,5%) 26 (45,2%) 15 (42,9%) 24 (42,9%) 15 (39,5%)Lugo 0 (0%) 6 (12,2%) 6 (9,4%) 5 (7,7%) 8 (11,8%) 5 (7,6%) 2 (3,5%) 2 (5,7%) 4 (7,1%) 0Ourense 8(10,9%) 3 (6,1%) 5 (7,8%) 5 (7,7%) 2 (2,9%) 4 (6,1%) 6 (10,5%) 6 (17,1%) 6 (10,7%) 5 (13,2%)

Fonte: Indicador de mortalidade, 2003

Maqueta 4 castellano 20/10/05 14:25 Página 98

Page 100: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D 99

indicador de un mayor grado de perfeccionamiento en la sistemática del proyectopuesto en marcha.

7 En la mayoría de los casos de fallecimiento por reacción aguda a sustancias psicoac-tivas, se desconoce la vía de administración (68,4%) (Figura 10).

Tal como se aprecia en la figura 11, la vía parenteral tiende a usarse cada vez menos,aunque este dato hay que interpretarlo con cautela debido al elevado número dedesconocidos registrados.

Figura 10Indicador de Mortalidad en Galicia

Vía de administración

Parenteral26,3%

Oral5,3%

Desconocida68,4%

Fuente: Indicador de mortalidad, 2003

Figura 11Indicador de Mortalidad en Galicia

Evolución de la vía de consumo

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Parenteral Desconocida

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Fuente: Indicador de mortalidad, 2003

Maqueta 4 castellano 20/10/05 14:25 Página 99

Page 101: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A S D E E V A L U A C I Ó N A S I S T E N C I A L / I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D100

8 Los resultados toxicológicos confirman el patrón de policonsumo de los fallecidos, comohabitualmente se describe en la literatura (4, 5), detectándose heroína en combinacióncon alcohol y/o benzodiacepinas en un gran número de casos. En nuestro estudio, en elaño 2003, el mayor número de muertes se produjo tras la administración de cocaína (16casos, 42’1%), bien como única sustancia, o bien asociada a otras, lo que confirma la ten-dencia de los últimos años, en los que esta modalidad estaba ascendiendo. En este ordende cosas, hemos comprobado que hay pocas referencias de muertes debidas al consumoexclusivo de cocaína, aunque esta droga es especialmente prevalente en las muertes vio-lenta, ocurridas en grandes ciudades como Nueva York (6).

Táboa 2 Tipo de substancias encontradas en los fallecidos. Galicia, 1994-2003

1994 1995 1996

Sustancias HRN COC H+C HRN COC H+C HRN COC H+C

Ninguna 20 0 6 12 1 2 18 4 5

Metadona 4 0 1 1 0 1 2 0 0

Alcohol 17 1 1 11 0 2 8 1 4

Benzodiacepinas 7 0 3 3 0 1 7 0 2

Alcohol +Benzodiacepinas 5 0 1 6 0 0 7 0 1

Alcohol + otros 0 0 0 6 0 0 3 0 0

Benzodiacepinas + otros 6 0 1 3 0 0 2 0 0

Total 59 1 13 42 1 6 47 5 12

1997 1998 1999

Sustancias HRN COC H+C HRN COC H+C HRN COC H+C

Ninguna 10 3 10 9 4 11 5 6 9

Metadona 4 0 0 6 0 2 3 7 1

Alcohol 5 2 6 5 1 4 4 4 7

Benzodiacepinas 7 2 3 3 2 0 6 0 3

Alcohol +Benzodiacepinas 5 0 1 2 3 0 6 0 2

Alcohol + otros 2 0 1 4 0 2 0 0 0

Benzodiacepinas + otros 4 0 0 7 0 3 1 1 1

Total 37 7 21 36 10 22 25 18 23

2000 2001 2002

Sustancias HRN COC H+C HRN COC H+C HRN COC H+C MTD

Ninguna 5 1 7 4 2 6 2 1 3 1

Metadona 4 7 4 4 0 0 4 8 3 -

Alcohol 7 1 4 1 1 1 7 2 1

Benzodiacepinas 5 1 1 1 0 3 1 1 2 -

Alcohol +Benzodiacepinas 6 0 1 1 0 3 4 1 2 2

Alcohol + otros 1 1 0 2 1 0 0 0 1 3

Benzodiacepinas + otros 1 0 0 2 1 2 2 2 1 2

Total 29 11 17 15 5 15 20 15 13 8

Maqueta 4 castellano 20/10/05 14:25 Página 100

Page 102: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D 101

En cambio, el consumo de heroína (8 casos), supone una drástica reducción con rela-ción a las cifras obtenidas el año anterior (figura 12). Así en el año 2002 la muertesproducidas por el consumo de heroína representaban el 35’7% de todas las ocurri-das en ese año, mientras que en el 2003, este porcentaje se disminuye hasta el21’05%. El mismo comportamiento, aunque más mitigado, también lo observamosen la modalidad de consumo simultáneo de heroína y cocaína, con un descenso evi-dente del año anterior a éste (23’2 % en 2002, frente al 21’05 en el 2003).

9 Merece especial atención la frecuencia con que el consumo de heroína y/o cocaínaes asociado a la ingesta de benzodiacepinas; de hecho en 12 de los casos estudiados,hemos podido constatar esta asociación, en detrimento del alcohol que era una delas sustancias que aparecía con más frecuencia acompañando a estas sustancias(figura 12). Estudiando los valores medios de la morfina en víctimas de heroína úni-camente, y en combinaciones de esta sustancia con alcohol o benzodiacepinas, seencuentran diferencias significativas. De la misma manera, los valores medios dealcohol en sangre encontrados disminuyen al asociarse con heroína o benzodiacepi-nas. La asociación con benzodiacepinas es muy frecuente. De hecho, Levine y col.concluyen que el alcohol disminuye la tolerancia a opiáceos y, por lo tanto, se pro-duciría un incremento de la toxicidad aguda (7).

Hemos podido constatar el carácter politoxicómano de una gran parte de los falle-cidos. De hecho, en 28 casos (73,7%) se ha detectado más de una droga, destacan-do el consumo concomitante de benzodiacepinas (12 casos). En dos casos se hadetectado la presencia de anfetaminas.

El término “sobredosis de heroína” es un concepto cada vez más cuestionado.Muchos estudios demuestran que en las muertes de adictos, el consumo de variassustancias depresoras del sistema nervioso central es un factor muy importante, asícomo los fenómenos de adicción o potenciación de sus efectos.

Especial atención merece, a nuestro entender, el número de casos en los que se hadetectado la metadona como droga asociada a las muertes por reacción aguda a sus-tancias psicoactivas en este año. En 18 de los 38 casos estudiados hemos detectadoesta sustancia, lo que supone un valor porcentual del 47’4%, incrementándose estedato en 6,3 puntos porcentuales, en relación a las cifras obtenidas en año pasado.En ningún caso la metadona ha podido ser la causa básica de la muerte.

2003

Sustancias HRN COC H+C MTD

Ninguna 1 5 4 -

Metadona 3 8 1 0

Alcohol 1 3 0 0

Benzodiacepinas 2 0 2 3

Alcohol +Benzodiacepinas 0 0 0 1

Alcohol + otros 0 0 0 0

Benzodiacepinas + otros 1 0 1 2

Total 8 16 8 6

Fuente: Indicador de mortalidad, 2003

HRN: HeroínaCOC: cocaínaH+C: heroina +cocaínaMTD: metadona

Maqueta 4 castellano 20/10/05 14:25 Página 101

Page 103: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

S I S T E M A S D E E V A L U A C I Ó N A S I S T E N C I A L / I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D102

10 La determinación de los anticuerpos V.I.H. de los casos notificados, arroja el dato deque 11 casos resultaron positivos (28’9%), lo que supone un descenso de 6’8 puntosporcentuales en relación a cifras del año anterior (figura 13). Esto implica un des-censo en relación con el año anterior, dato acorde con otros indicadores publicadosacerca de la incidencia del V.I.H..

Figura 13Indicador de Mortalidad en GaliciaEvolución de la infección por VIH

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Valores porcentualesVH positivo VIH negativo

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Fonte: Indicador de mortalidade, 2003

Maqueta 4 castellano 20/10/05 14:25 Página 102

Page 104: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D 103

3.5 Conclusiones

1 Como se puede deducir de los datos anteriormente expuestos, el indicador de mor-talidad en Galicia se ha perfeccionado en comparación con el período 1992-1995, yaque se han recogido la totalidad de muertes ocurridas en Galicia durante 2003 yademás se ha recogido más información de cada una de ellas con lo que se ha podi-do investigar mejor cada uno de los casos ocurridos.

2 Este sistema implantado en Galicia, es uno de los mejores y más completos de Espa-ña. Esta afirmación se fundamenta en dos cuestiones principales: la primera, porquese recogen todos los casos ocurridos en la Comunidad Autónoma, y la segunda, por-que cada caso estudiado tiene una confirmación toxicológica, evitando, de esta for-ma, dar por ciertos aquellos casos que simplemente quedaron en un diagnóstico demera sospecha, al no realizar la analítica toxicológica o al recoger los casos antes deobtener los resultados de aquélla.

3 Por otro lado, hemos podido confirmar la escasa validez que tienen ciertas publica-ciones que aparecen periódicamente en los medios de comunicación con datos reco-gidos de diversas fuentes (Delegaciones del Gobierno, Gobiernos Civiles, Fuerzas deSeguridad del Estado, Policías Locales...), que no hacen más que confundir a la opi-nión pública, al emitir como verdaderos, resultados que nada tienen que ver con larealidad del problema, si bien es cierto que dichas comunicaciones son mucho másinfrecuentes en los últimos tiempos.

4 Como resumen, podemos afirmar que las muertes por reacción aguda a sustanciaspsicoactivas en la Comunidad Autónoma gallega han descendido ligeramente esteaño, siguiendo la tendencia del último periodo estudiado. Los datos obtenidos sonprácticamente superponibles con relación a los tres últimos años, salvo tres datosque, creemos, merecen la pena destacar: El descenso, por primera vez en la historiadel indicador, de los fallecimientos achacados a la heroína, quedando en cifras muyinferiores a los casos provocados por el consumo de cocaína.; la vuelta a la disminu-ción en la tendencia del uso de la vía parenteral que se constataba en los últimosaños y la presencia de la metadona en el 47,4% de los casos estudiados.

Maqueta 4 castellano 20/10/05 14:25 Página 103

Page 105: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

Maqueta 4 castellano 20/10/05 14:25 Página 104

Page 106: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D 105

3.6 Recomendaciones

1 La presencia de metadona en los casos debería ser estudiado con detenimiento, uti-lizando la información de otras fuentes para poder dar una explicación razonable aesta cuestión.

2 Es deseable continuar con las campañas profilácticas en relación con los hábitos deconsumo, única forma de esquivar los contagios del VIH producidos por vía nosexual.

3 Sería conveniente tratar de poner en marcha el indicador de “drogodependientesdetenidos puestos a disposición judicial”, para completar la perspectiva de la inci-dencia de la drogadicción en nuestro medio, ya que estamos convencidos de que hayun número no determinado de drogodependientes que no han tenido contacto conninguno de los otros tres indicadores.

4 Estimamos deseable que se siguiese estudiando los historiales de los fallecidos porRASUPSI, con el fin de determinar un perfil de riesgo lo más completo posible, quepudiese evitar fallecimientos por esta causa.

Maqueta 4 castellano 20/10/05 14:25 Página 105

Page 107: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

Maqueta 4 castellano 20/10/05 14:25 Página 106

Page 108: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

I N D I C A D O R D E M O R T A L I D A D 107

3.7 Bibliografía

1 Ibáñez, ML. Estudio de contaminantes en drogas estupefacientes y psicotrópicasdecomisadas en Madrid: Ministerio de Sanidad y Consumo, 1990.

2 Darke S, Zador D. Fatal heroin overdose: a review. Addiction 1996; 91: 1765-76.

3 Bammer G, Sengoz A. Non fatal heroin overdoses. Med J Aust 1994; 161: 572-3.Kringsholm B, Kaa E, Steentoft A, Worm K, Simonsen KW. Deaths among drugaddicts in Denmark in 1987-1991. Forensic Sci Int 1994; 67: 185-95.

4 Hammersley R, Cassidy MT, Oliver J. Drugs associated with drug-related death inEdinburgh and Glasgow. Addiction 1995; 90: 959-65.

5 Wetli CV. Investigation of drug-related deaths. An overview. Am J Forensic MedPatol 1984; 5: 111-20.

6 Tardiff K, Gros E, Wu J, Stajic M, Millman R. Analysis of cocaine-positive fatalities. JForensic Sci 1989: 34: 53-63.

7 Levine B, Green D, Smialek J. The role of ethanol in heroin deaths. J Forensic Sci 1995;40: 808-10.

8 Observatorio español sobre drogas. Informe nº 5. 2.002.

Maqueta 4 castellano 20/10/05 14:25 Página 107

Page 109: INFORMES TÉCNICOS COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS Sistema de ... · COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS INFORMES TÉCNICOS 33 Sistema de Avaliación Asistencial Informe 2003 33 Sistema de

Maqueta 4 castellano 20/10/05 14:25 Página 108