Çåìëåäåëèå è çàùèòà ðàñòåíèé ¹ 2, 2013 1

Íà ó÷íî-ïðàêòè ÷åñ êèé æóðíàë

¹ 2 (87)

ìàðò - àïðåëü 2013 ã.

Ïå ðè î äè÷ íîñòü - 6 íî ìå ðîâ â ãîä

Èçäà åò ñÿ ñ 1998 ã.

 ÍÎÌÅÐÅ

Àãðîòåõíîëîãèè

? Ñòå ïó ðî Ì.Ô., Áîòü êî À.Â., Ðàñ ñî õà Í.Ô. Ïðî äóê -òèâ íîñòü è áè î õè ìè ÷åñ êèé ñî ñòàâ ïëî äîâ â çà âè ñè -ìîñ òè îò êî ëè ÷åñ òâà ñòåá ëåé òî ìà òà ïðè ìà ëî îáú -åì íîé êóëü òó ðå â óñëî âè ÿõ çèì íèõ òåï ëèö

? Ïðè âà ëîâ Ô.È., Äîë ãî âà Å.Ë. Ýôôåê òèâ íîñòü âîç -äå ëû âà íèÿ êðåñ òîö âåò íûõ êóëü òóð â ïî æíèâ íûõïî ñå âàõ

? Ñå ìå íåí êî Í.Í., Êà ðàí êå âè÷ Å.Â. Î äè àã íîñ òè êåòîð ôÿ íûõ ïî ÷â ðàç íûõ ñòà äèé ýâî ëþ öèè

? ×èð êî Å.Ì., ßêó òà Î.Í. Ðîëü ìå òå î ðî ëî ãè ÷åñ êèõóñëî âèé âå ãå òà öè îí íî ãî ïå ðè î äà â ôîð ìè ðî âà íèè óðî æàÿ çåð íà ïðî ñà

? Ëó êà øå âè÷ Í.Ï., Çåíü êî âà Í.Í., Øëî ìà Ò.Ì., Êî âà -ëå âà È.Â. Ñî îò âå òñòâèå ôàç ðàç âè òèÿ êîð ìî âûõêóëü òóð äëÿ ïðè ãî òîâ ëå íèÿ áî áî âî-çëà êî âûõ òðà -âÿ íûõ êîð ìîâ

? Êëè ìåí êî Â.È. Î íå êî òî ðûõ àñ ïåê òàõ áà çî âûõ òåõ -íî ëî ãèé ñî âðå ìåí íîé êóëü òó ðû çåì ëå äå ëèÿ

Ñå ëåê öèÿ è ñå ìå íî âî äñòâî

? Êó ëèí êî âè÷ Ñ.Í., Ëî áà÷ Å.È., Êó ëèí êî âè÷ Å.Í., Áà -ðà íîâ ñêàÿ Î.À. Íàñ ëå äî âà íèå êî ëè ÷åñ òâåí íûõïðè çíà êîâ ãèá ðè äà ìè F1 îçè ìîé ïøå íè öû

? Ìàñ ëèí ñêàÿ Ì.Å. Îöåí êà èñ õîä íî ãî ìà òå ðè à ëàëüíà ìàñ ëè÷ íî ãî â êîë ëåê öè îí íîì ïè òîì íè êå

IN THE ISSUE

Agrotechnologies

? Stepuro M.F., Botjko A.V., Rassokha N.F. Productivityand biochemical composition of the fruit depending ontomato stems number in small-volume crop inconditions of winter hothouses

? Privalov F.I., Dolgova E.L. Efficiency of cruciferouscrops cultivation in afterharvest sowings

? Semenenko N.N., Karankevich E.V. On diagnostics ofpeat soils of different evolution stages

? Chirko E.M., Yakuta O.N. Role of meteorologicalconditions during vegetation period in millet grain yieldformation

? Lukashevich N.N., Zenkova N.N., Shloma T.M.,Kovaleva I.V. Feed crops development stagesconformity for legume-cereal grass forage

? Klimenko V.I. On some aspects of modern crop farmingbasic technologies

Breeding and seed growing

? Kulinkovich S.N., Lobach E.I., Kulinkovich E.N.,Baranovskaya O.A. Inheritance of qualitative traits bywinter wheat F1 hybrids

? Maslinskaya M.E. Estimation of seed flax raw materialin collection nursery

Agriculture and plant protection

Scientific-Practical Journal

¹ 2 (87)

March - April 2013 Periodicity - 6 Issues per year

Published since 1998

ÑÎÂÅÒ Ó×ÐÅÄÈÒÅËÅÉ:

Ô.È. Ïðè âà ëîâ, ãå íå ðàëü íûé äè ðåê òîð ÐÓÏ "ÍÏÖ ÍÀÍ Áå ëà ðó ñè ïî çåì ëå äå ëèþ", äîê òîð ñ.-õ. íà óê, ïðåä ñå äà òåëü ñî âå òàó÷ðå äè òå ëåé;

Ñ.Â. Ñî ðî êà, äè ðåê òîð ÐÓÏ "Èíñòè òóò çà ùè òû ðàñ òå íèé", êàí äè äàò ñ.-õ. íà óê;

Â.Â. Ëà ïà, äè ðåê òîð ÐÓÏ "Èíñòè òóò ïî ÷âî âå äå íèÿ è àã ðî õè ìèè", ÷ëåí-êîð ðåñ ïîí äåíò ÍÀÍ Áå ëà ðó ñè, äîê òîð ñ.-õ. íà óê;

È.Ñ. Òà òóð, äè ðåê òîð ÐÓÏ "Îïûò íàÿ íà ó÷íàÿ ñòàí öèÿ ïî ñà õàð íîé ñâåê ëå", êàí äè äàò ñ.-õ. íà óê;

Ñ.À. Òóð êî, ãå íå ðàëü íûé äè ðåê òîð ÐÓÏ "ÍÏÖ ÍÀÍ Áå ëà ðó ñè ïî êàð òî ôå ëå âî äñòâó è ïëî äî î âî ùå âî äñòâó", êàí äè äàò ñ.-õ. íà óê;

Â.À. Ñà ìóñü, äè ðåê òîð ÐÓÏ "Èíñòè òóò ïëî äî âî äñòâà", äîê òîð ñ.-õ. íà óê;

Â.Ô. Êàð ïî âè÷, äè ðåê òîð ÐÓÏ "Èíñòè òóò îâî ùå âî äñòâà", êàí äè äàò ýêî íî ìè ÷åñ êèõ íà óê;

Ë.Â. Ïëåø êî, äè ðåê òîð ÃÓ "Ãëàâ íàÿ ãî ñó äà ðñòâåí íàÿ èí ñïåê öèÿ ïî ñå ìå íî âî äñòâó, êà ðàí òè íó è çà ùè òå ðàñ òå íèé";

Ë.Â. Ñî ðî ÷èí ñêèé, äè ðåê òîð ÎÎÎ "Çåì ëå äå ëèå è çà ùè òà ðàñ òå íèé", äîê òîð ñ.-õ. íà óê.

3

5

9

14

17

20

23

27

2 Çåìëåäåëèå è çàùèòà ðàñòåíèé ¹ 2, 2013

Àãðîõèìèÿ

? Çà áà ðà Þ.Ì., Áîòü êî À.Â., Ìà òþê Ò.Â. Âëè ÿ íèåæèä êèõ êîì ïëåê ñíûõ ìè íå ðàëü íûõ óäîá ðå íèé íàóðî æàé íîñòü è êà ÷åñ òâî ïëî äîâ òî ìà òà ïðè âû ðà -ùè âà íèè â çà ùè ùåí íîì ãðóí òå

? Ñå ðàÿ Ò.Ì., Áî ãà òû ðå âà Å.Í., Ìå çåí öå âà Å.Ã., Áè -ðþ êî âà Î.Ì., Êèð äóí Ò.Ì. Ýôôåê òèâ íîñòü ðå ãó ëÿ -òî ðà ðîñ òà ýìèñ òèì Ñ ïðè âîç äå ëû âà íèè ñå ëüñêî -õî çÿ éñòâåí íûõ êóëü òóð íà äåð íî âî-ïîä çî ëèñ òûõïî ÷âàõ

Çà ùè òà ðàñ òå íèé

? Ñî ðî êà Ñ.Â., Ñî ðî êà Ë.È., Òå ðå ùóê Â.Ñ., Êàá çàðüÍ.Â., Ñòàø êå âè÷ Í.Ñ. Ìå òå îð â ïî ñå âàõ çåð íî âûõêóëü òóð

? Ëó æèí ñêàÿ Í.À., Áó ëà âèí Ë.À., Ëåí ñêèé À.Â. Ýêî íî -ìè ÷åñ êàÿ ýô ôåê òèâ íîñòü ðàç ëè÷ íûõ ïðè å ìîâ óíè÷ -òî æå íèÿ ñî ðíÿ êîâ â ïî ñå âàõ ãðå ÷è õè

? Êî ëåñ íèê Ñ.À., Ñòàø êå âè÷ À.Â. Êîí òðîëü äâó äîëü -íûõ ñî ðíûõ ðàñ òå íèé â ïî ñå âàõ êó êó ðó çû

? Õà ëà å âà Â.È., Æó êî âà Ì.È. Ñîð òî âàÿ ñïå öè ôè êàïðåä ðàñ ïî ëî æåí íîñ òè êàð òî ôå ëÿ ê ôè òîô òî ðî çóêëóá íåé

? Êî ëî ìè åö Ý.È., Áóñü êî È.È., Àíàíüåâà È.Í.,Àáàêøîíîê Â.Ñ. Áè î ëî ãè ÷åñ êàÿ ýô ôåê òèâ íîñòüïðå ïà ðà òà áàê òî ñîë ïðî òèâ êëóá íå âûõ ãíè ëåé êàð -òî ôå ëÿ ïðè õðà íå íèè

? Çà áà ðà Þ.Ì., Àêñåíþê À.Ð. Âëè ÿ íèå ãåð áè öè äîâ èïðî ôè ëÿ ïî âåð õíîñ òè ïî ÷âû íà çà ñî ðåí íîñòü ïî ñå -âîâ è êà ÷åñ òâåí íûå ïî êà çà òå ëè ðàñ ñà äû êà ïóñ òûáå ëî êî ÷àí íîé

? Êó õàð ÷èê Â.Ì., Êó ðè ëî âè÷ Â.Â., Ðû áàê À.Ð. Ýôôåê -òèâ íîñòü ïðè ìå íå íèÿ ãåð áè öè äîâ â ñå ìå íî âîä ÷åñ -êèõ ïî ñå âàõ îâîù íî ãî ãî ðî õà

? Òå ðå ùóê Â.Ñ. Ýôôåê òèâ íîñòü ñå ëåê òèâ íî ãî ïðî òè -âîç ëà êî âî ãî ãåð áè öè äà îâñþ ãåí ñó ïåð â ïî ñå âàõÿðî âî ãî ÿ÷ ìå íÿ

? Âà áè ùå âè÷ Â.Â., Òî ëî ïè ëî À.Í. Cå ìå íà – èñ òî÷ íèêâîç áó äè òå ëåé áî ëåç íåé òî ìà òà

? Ïëåñ êà öå âè÷ Ð.È., Áåð ëèí ÷èê Å.Å., Êèñ ëóø êî Ï.Ì.Ýôôåê òèâ íîñòü íî âî ãî ôóí ãè öèä íî ãî ïðå ïà ðà òààçî ôîñ ôîðò â ñèñ òå ìå çà ùè òû ÿá ëî íè

Ëüíî âî äñòâî

? Ïðóä íè êîâ Â.À., Ñàì ñî íîâ Â.Ï., Åâñå åâ Ï.À., Áå ëîâÄ.À. Ýêî íî ìè ÷åñ êàÿ ýô ôåê òèâ íîñòü âîç äå ëû âà íèÿðàç ëè÷ íûõ ñî ðòîâ ëüíà-äîë ãóí öà

? Õî äÿí êîâ À.À., Øåð øíåâ À.Â., Ãàâ ðþ øèí È.Þ. Ïî -âû øå íèå ïðî äóê òèâ íîñ òè è êà ÷åñ òâà ëüíà ìàñ ëè÷ -íî ãî ñ ïî ìîùüþ áðàñ ñè íîñ òå ðî è äîâ

Îâî ùå âî äñòâî

? Îïè ìàõ Â.Â., Îïè ìàõ Í.Ñ., Ôå äî ðî âà Ì.È. Îöåí êàìîð ôî ëî ãè ÷åñ êèõ è õî çÿ éñòâåí íî ïî ëåç íûõ ïðè çíà -êîâ ìåæ ñîð òî âûõ ãèá ðè äîâ ñâåê ëû ñòî ëî âîé âóñëî âè ÿõ Áå ëà ðó ñè

Agrochemistry

? Zabara Y.M., Botjko A.V., Matjuk T.V. Influence of liquid complex mineral fertilizers on tomato fruit yielding andquality during cultivation in protected ground

? Seraya T.M., Bogatyreva E.N., Mezentseva E.G.,Birukova O.M., Kirdun T.M. Efficiency of a growthregulator emistim C during agricultural crops cultivationin soddy-podzolic soil

Plant protection

? Soroka S.V., Soroka L.I., Teschuk V.S., Kabzar N.V.,Stashkevich N.S. Meteor in cereal crops sowings

? Luzhinskaya N.A., Bulavin L.A., Lenskij A.V. Economicefficiency of different methods of weed plants killing inbuckwheat sowings

? Kolesnik S.A., Stashkevich A.V. Control ofdicotyledonous weed plants in maize sowings

? Khalaeva V.I., Zhukova M.I. Variety specificity of potatopredisposition to tubers phytophthora

? Kolomiets E.I., Busko I.I., Ananjeva I.N., AbakshonokV.S. Biological efficiency of a preparation bactosolagainst potato tubers rot during storage

? Zabara Y.M., Aksenuk A.R. Effect of herbicides and soil surface profile on sowings infestation and qualitativeparameters of white cabbage seedlings

? Kukharchik V.M., Kurilovich V.V., Rybak A.R. Efficiency of herbicides application in seed-growing sowings ofpeas

? Tereschuk V.S. Efficiency of selective anticerealherbicide ovsugen super in spring barley sowings

? Vabischevich V.V., Tolopilo A.N. Seeds – a source oftomato diseases causal agents

? Pleskatsevich R.I., Berlinchik E.E., Kislushko P.M.Efficiency of a new fungicidal preparation azofos fort inapple tree protection system

Flax production

? Prudnikov V.A., Samsonov V.P., Evseev P.A., BelovD.A. Economic efficiency of fibre flax different varietiescultivation

? Khodyankov A.A., Shershnev A.V., Gavrushin I.Y.Common flax productivity and quality increase bybrassinosteroides

Vegetable growing

? Opimakh V.V., Opimakh N.S., Fedorova M.I.Morphological and economically useful traits estimation of red beet intervarietal hybrids in conditions of Belarus

Æóð íàë "Çåì ëå äå ëèå è çà ùè òà ðàñ òå íèé" (äî 01.01.2013 - "Çåì ëÿ ðîá ñòà ³ àõî âà ðàñë³í")âõî äèò â ïå ðå ÷åíü ÂÀÊ Áå ëà ðó ñè äëÿ ïóá ëè êà öèè íà ó÷íûõ òðó äîâ ñî èñ êà òå ëåé ó÷å íûõ ñòå -ïå íåé.

31

33

36

39

42

46

49

51

56

59

61

64

67

70

74

ÓÄÊ 635.64:581.144.3:581.192:631.544.41

ÏÐÎÄÓÊÒÈÂÍÎÑÒÜ È ÁÈÎÕÈÌÈ×ÅÑÊÈÉ ÑÎÑÒÀ ÏËÎÄΠÂÇÀÂÈÑÈÌÎÑÒÈ ÎÒ ÊÎËÈ×ÅÑÒÂÀ ÑÒÅÁËÅÉ ÒÎÌÀÒÀ ÏÐÈ

ÌÀËÎÎÁÚÅÌÍÎÉ ÊÓËÜÒÓÐÅ Â ÓÑËÎÂÈßÕ ÇÈÌÍÈÕ ÒÅÏËÈÖ

Ì.Ô. Ñòå ïó ðî, À.Â. Áîòü êî, êàí äè äàòû ñ.-õ. íà óê, Í.Ô. Ðàñ ñî õà, ñî èñ êà òåëüÈíñòè òóò îâî ùå âî äñòâà

(Äà òà ïî ñòóï ëå íèÿ ñòàòüè â ðå äàê öèþ 23.11.2012 ã.)

 ñòàòüå ïðåä ñòàâ ëå íû ðå çóëü òà òû èñ ñëå äî âà íèé ïî âëè ÿ -íèþ êî ëè ÷åñ òâà ñòåá ëåé ðàñ òå íèé òî ìà òà íà óðî æàé íîñòü èáè î õè ìè ÷åñ êèé ñî ñòàâ ïëî äîâ ïðè âîç äå ëû âà íèè ãèá ðè äîâ èí -òåí ñèâ íî ãî òè ïà Ðà èñ ñà F1 è Ñòàð áàê F1 â óñëî âè ÿõ çà ùè ùåí -íî ãî ãðóí òà ïî ãèä ðî ïîí íîé òåõ íî ëî ãèè ñ èñ ïîëü çî âà íè åì ìè íå -ðàëü íîé âà òû.

The article presents results of researches on the influence thenumber of stems tomato plants on yield and biochemical composition of fruits in the cultivation of hybrids intensive type Raissa F1 andStarbuck F1 in greenhouse for hydroponics technology usingmineral wool.

Ââå äå íèå

Ïðè âû ðà ùè âà íèè èí äå òåð ìè íàí òíûõ ãèá ðè äîâ òî ìà òà â çèì íèõ òåï ëè öàõ, îá ðà çó þ ùèõ çà 9–10 ìå ñÿ öåâ ïî ðÿä êà22–25 ñî öâå òèé, íå îá õî äè ìûì àã ðî òåõ íè ÷åñ êèì ïðè å ìîìÿâ ëÿ åò ñÿ ôîð ìè ðî âà íèå ðàñ òå íèé â òå ÷å íèå âñå ãî âå ãå òà -öè îí íî ãî ïå ðè î äà [9].

 îò å ÷åñ òâåí íîé è çà ðó áåæ íîé íà ó÷íîé ëè òå ðà òó ðåîïè ñû âà þò ñÿ ðàç ëè÷ íûå ñïî ñî áû ôîð ìè ðî âà íèÿ ðàñ òå -íèé òî ìà òà. Îäèí èç ñïî ñî áîâ ôîð ìè ðî âà íèÿ (àí ãëè ÷à íååãî íà çû âà þò «âíèç è ââåðõ») çà êëþ ÷à åò ñÿ â òîì, ÷òî ðàñ -òå íèå ôîð ìè ðó þò â îäèí ñòå áåëü. Âåð õóø êó ðàñ òå íèÿ ïîäîñ òè æå íèè øïà ëå ðû îïóñ êà þò âíèç, à çà òåì ïîä íè ìà þò è êðå ïÿò ê øïà ëå ðå. Ïðè äëèí íîé êóëü òó ðå ïðè ìå íÿ þò äàò -ñêèé ñïî ñîá ôîð ìè ðî âà íèÿ, èç âåñ òíûé ïîä íà çâà íè åì«ëå éå ðèíã» (ëå æà ÷èé) è «õàéõ âà èð» (âû ñî êàÿ ïðî âî ëî êà),êîã äà ïî ìå ðå ðîñ òà ñòåá ëÿ îá åç ëèñ òâåí íóþ ÷àñòü åãîóêëà äû âà þò íà ñïå öè àëü íîå ëî æå, óñòðî åí íîå â âè äå ñåò -êè, êðà ÿ ìè êî òî ðîé ñëó æàò äâå ïðÿ ìî íà òÿ íó òûå ïðî âî ëî -êè âäîëü êðà åâ ãðÿ äû, íå äî ïóñ êà þ ùèå ñî ïðè êîñ íî âå íèÿñòåá ëåé ðàñ òå íèé ñ çåì ëåé [2].

Â.Ì. Ìåð çëÿ êî âà óñòà íî âè ëà, ÷òî ïðè âû ðà ùè âà íèè òî -ìà òà â çèì íå-âå ñåí íåì îá îðî òå âîç ìîæ íî ïî âû ñèòü ïðî -äóê òèâ íîñòü ðàñ òå íèé íà 1,2 êã/ì2, îñòàâ ëÿÿ äî ïîë íè òåëü -íûå ïî áå ãè íà 20–25% ðàñ òå íèé [6].

Â.Ï. Øà ðó ïè÷ è Ñ.Ì. Ñè ðî òà îò ìå ÷à ëè, ÷òî ïðè ôîð ìè -ðî âà íèè ðàñ òå íèé â 2 ñòåá ëÿ óðî âåíü óðî æàé íîñ òè îêà çû -âàë ñÿ íè æå ïî òåí öè àëü íî âîç ìîæ íî ãî, ïðè ýòîì çà ìåä ëÿ -ëèñü ðîñò è ðàç âè òèå ðàñ òå íèé, ñ îïîç äà íè åì øëî è îá ðà -çî âà íèå ïëî äîâ [9].

Îäíà êî ðå çóëü òà òû èñ ñëå äî âà íèé Â.Ä Ìó õè íà è Ñèì áàÄà âè äà Æî àî ñâè äå ò åëüñòâó þò î òîì, ÷òî ïî âû øå íèå óðî -æàé íîñ òè òî ìà òà â çà âè ñè ìîñ òè îò ôîð ìè ðî âà íèÿ ðàñ òå -íèé â 1 èëè 2 ñòåá ëÿ íå äîñ òî âåð íî [7].

Ò.Ï. Àñòàôóðîâà, Ð.È. Àìèíîâ, Ã.Ñ. Âåð õî òó ðî âà, Ò.À.Çàé öå âà, È.À. Âèê òî ðî âà, Í.Ì. Ñè ìî íî âà â ñâî èõ èñ ñëå äî -âà íè ÿõ ïðî âî äè ëè ôîð ìè ðî âà íèå êóñ òà òî ìà òà â 1 è 2ñòåá ëÿ. Áû ëî óñòà íîâ ëå íî, ÷òî ïðè ôîð ìè ðî âà íèè ðàñ òå -íèé â 2 ñòåá ëÿ ìàñ ñà ïëî äîâ òî ìà òà ñíè æà ëàñü, íî ïî âû -øà ëîñü èõ êî ëè ÷åñ òâî, ÷òî ïðè âî äè ëî ê óâå ëè ÷å íèþ óðî -æàé íîñ òè ñ ìåò ðà êâàä ðàò íî ãî [1].

Òà êèì îá ðà çîì, çà ðó áåæ íûå èñ ñëå äî âà òå ëè äî íà ñòî ÿ -ùå ãî âðå ìå íè íå ïðè øëè ê åäè íî ìó ìíå íèþ ïî èç ó÷à å ìî -ìó âîï ðî ñó, à â Ðåñ ïóá ëè êå Áå ëà ðóñü íà ó÷íûõ èñ ñëå äî âà -íèé ïî îïðå äå ëå íèþ âëè ÿ íèÿ ðàç ëè÷ íûõ ñïî ñî áîâ ôîð ìè -ðî âà íèÿ ðàñ òå íèé òî ìà òà íà óðî æàé íîñòü è êà ÷åñ òâî ïðî -äóê öèè ïî ÷òè íå ïðî âî äè ëîñü.

Ìà òå ðè à ëû è ìå òî äè êà èñ ñëå äî âà íèé

Èçó ÷å íèå âëè ÿ íèÿ ðàç ëè÷ íûõ ñïî ñî áîâ ôîð ìè ðî âà íèÿðàñ òå íèé òî ìà òà íà èõ ïðî äóê òèâ íîñòü è êà ÷åñ òâî ïëî äîâïðî âî äè ëè â 2008–2010 ãã. íà áà çå ÊÑÓÏ «Ìî çûð ñêàÿîâîù íàÿ ôàá ðè êà» Ãî ìå ëüñêîé îá ëàñ òè. Îáúåê òà ìè èñ -ñëå äî âà íèé ñëó æè ëè èí äå òåð ìè íàí òíûå ãèá ðè äû Ðà èñ -ñà F1 è Ñòàð áàê F1, âêëþ ÷åí íûå â «Ãî ñó äà ðñòâåí íûé ðå -åñòð ñî ðòîâ è äðå âåñ íî-êóñ òàð íè êî âûõ ïî ðîä» Ðåñ ïóá ëè -êè Áå ëà ðóñü.

Âûñåâ ñå ìÿí íà ðàñ ñà äó ïðî èç âî äè ëè â êàñ ñå òû, âÿ÷åé êàõ êî òî ðûõ ðàç ìå ùà ëèñü ïðî áêè èç ìè íå ðàëü íîé âà -òû, è ïðè ñû ïà ëè èõ òîí êèì ñëî åì âåð ìè êó ëè òà. Çà ïè òû âà -ëè êàñ ñå òû ïè òà òåëü íûì ðàñ òâî ðîì ñ êîí öåí òðà öè åéÅÑ 2,0 ìÑì/ñì, ðÍ 5,2 è òåì ïå ðà òó ðîé ðàñ òâî ðà 22–24°Ñ.Äëÿ ïðè ãî òîâ ëå íèÿ ïè òà òåëü íî ãî ðàñ òâî ðà èñ ïîëü çî âà ëè õè ìè ÷åñ êè ÷èñ òûå õî ðî øî ðàñ òâî ðè ìûå â âî äå áåñ õëîð -íûå ìè íå ðàëü íûå óäîá ðå íèÿ. Ðàñ õîä ðà áî ÷å ãî ðàñ òâî ðàñî ñòàâ ëÿë îò 2,5 äî 3,0 ë íà îä íî ðàñ òå íèå.

 îïû òàõ èç ó÷à ëè çà âè ñè ìîñòü óðî æàé íîñ òè è êà ÷åñ òâàïëî äîâ îò ôîð ìè ðî âà íèÿ ðàñ òå íèé òî ìà òà.

Ïëà íè ðî âà íèå èñ ñëå äî âà íèé, çà êëàä êó è ïðî âå äå íèåîïû òîâ îñó ùå ñòâëÿ ëè ïî îá ùåï ðè íÿ òûì ìå òî äè êàì [4,5,6].

Ïëî ùàäü ó÷åò íûõ äå ëÿ íîê – 20 ì2, ïî âòîð íîñòü îïû òîâ- ÷å òû ðåõêðàò íàÿ. Ñî äåð æà íèå ñó õî ãî âå ùåñ òâà îïðå äå -ëÿ ëè ïî ÃÎÑÒ 28561-90, ðàñ òâî ðè ìûõ ñà õà ðîâ – ïî ÃÎÑÒ8756.13-87, àñ êîð áè íî âîé êèñ ëî òû – ïî ÃÎÑÒ 24556-89,òèò ðó å ìàÿ êèñ ëîò íîñòü – ïî ÃÎÑÒ 25555.0-89, íè òðà òû –ïî ÃÎÑÒ 29270-95.

Ðå çóëü òà òû èñ ñëå äî âà íèé îá ðà áî òà íû ñ ïî ìîùüþ äèñ -ïåð ñè îí íî ãî àíà ëè çà ïî Á.À. Äîñ ïå õî âó è ïðî ãðàì ìûMicrosoft Excel.

Ðå çóëü òà òû èñ ñëå äî âà íèé è èõ îá ñóæ äå íèå

 ðå çóëü òà òå ïðî âå äåí íûõ èñ ñëå äî âà íèé âû ÿâ ëå íî,÷òî ôîð ìè ðî âà íèå ðàñ òå íèé òî ìà òà â äâà ñòåá ëÿ è îäèíäî ïîë íè òåëü íûé ïî áåã íà îä íî ñî öâå òèå óâå ëè ÷è ëî êî ëè -÷åñ òâî ëèñ òüåâ è ïëî äîâ íà 55–61 è 48–54 øò., ñî îò âå -òñòâåí íî, êàê ïî ãèá ðè äó Ðà èñ ñà F1, òàê è ïî ãèá ðè äó Ñòàð -áàê F1 îò íî ñè òåëü íî èõ êî ëè ÷åñ òâà â êîí òðîëü íîì âà ðè àí -òå, ãäå ôîð ìè ðî âà íèå ðàñ òå íèé îñó ùå ñòâëÿëè â îäèí ñòå -áåëü (òàá ëè öà 1).

Ïðè ôîð ìè ðî âà íèè ðàñ òå íèé ãèá ðè äîâ Ðà èñ ñà F1 èÑòàð áàê F1 â îäèí ñòå áåëü êî ëè ÷åñ òâî ëèñ òüåâ ñî ñòàâ ëÿ -ëî, ñî îò âå òñòâåí íî, 83 è 68 øò., íà ðàñ òå íè ÿõ òî ìà òà ôîð -ìè ðî âà ëîñü 120 è 85 ïëî äîâ ñî ñðåä íåé ìàñ ñîé 124 è186 ã. Ôîð ìè ðî âà íèå ðàñ òå íèé â äâà ñòåá ëÿ ïî çâî ëè ëî ïî -

Çåìëåäåëèå è çàùèòà ðàñòåíèé ¹ 2, 2013 3

ÀÃÐÎÒÅÕÍÎËÎÃÈÈ

âû ñèòü êî ëè ÷åñ òâî ëèñ òüåâ äî 139 è 118 øò., à ïëî äîâ – äî 171 è 130 øò., ïðè ÷åì ýòîò ïðè åì îá óñëàâ ëè âàë ïå ðå âîäòî âàð íûõ ïëî äîâ Ðà èñ ñà F1 èç ôðàê öèè êðóï íûõ ïëî äîâ(áî ëåå 120 ã) â ñðåä íèå ñ ìàñ ñîé 50–120 ã, êî òî ðûå ïî ëüçó -þò ñÿ øè ðî êèì ñïðî ñîì ó íà ñå ëå íèÿ è ìî ãóò óñïåø íî èñ -ïîëü çî âàòü ñÿ â ïðî ìûø ëåí íîé ïå ðå ðà áîò êå. Ìàñ ñà ïëî äà Ñòàð áàê F1 ñíè çè ëàñü íà 26%, íî ïëî äû îñòà ëèñü â êðóï -íîé ôðàê öèè è ïðåä íàç íà ÷à ëèñü â îñíîâ íîì äëÿ óïîò ðåá -ëå íèÿ â ñâå æåì âè äå. Ôîð ìè ðî âà íèå ðàñ òå íèÿ â äâà ñòåá -ëÿ ñ îäíèì è äâó ìÿ äî ïîë íè òåëü íû ìè ïî áå ãà ìè ïî çâî ëÿ -åò ïî âû ñèòü êî ëè ÷åñ òâî ïëî äîâ, ñî îò âå òñòâåí íî, íà 3 è6 øò. ñ ðàñ òå íèÿ èëè íà 72–144 òûñ. øò./ãà áåç ñó ùåñ òâåí -íî ãî èç ìå íå íèÿ ìàñ ñû ïëî äà îò íî ñè òåëü íî ôîð ìè ðî âà -íèÿ ðàñ òå íèé â äâà ñòåá ëÿ áåç äî ïîë íè òåëü íûõ ïî áå ãîâ.

Ïðè âû ðà ùè âà íèè òî ìà òà Ðà èñ ñà F1 è Ñòàð áàê F1 ñôîð ìè ðî âà íè åì ðàñ òå íèé â îäèí ñòå áåëü óðî æàé íîñòüïëî äîâ ñî ñòàâ ëÿ ëà, ñî îò âå òñòâåí íî, 35,7 è 37,9 êã/ì2 (òàá -ëè öà 2).

Ôîð ìè ðî âà íèå ðàñ òå íèé â äâà ñòåá ëÿ ëè áî â äâà ñòåá -ëÿ ñ îäíèì äî ïîë íè òåëü íûì ïî áå ãîì íà îä íî èëè äâà ñî -öâå òèÿ ïî çâî ëÿ ëî ïî ëó ÷èòü ïðè áàâ êó óðî æàÿ 5,9–6,5 êã/ì2

èëè 16–18% äëÿ ãèá ðè äà Ðà èñ ñà F1 è 4,8–6,2 êã/ì2 èëè13–16% äëÿ ãèá ðè äà Ñòàð áàê F1. Íà è áî ëåå âû ñî êàÿ óðî -æàé íîñòü ïðè òî âàð íîñ òè ïðî äóê öèè 97 è 99% ïî ëó ÷å íà âðå çóëü òà òå ôîð ìè ðî âà íèÿ ðàñ òå íèé òî ìà òà â äâà ñòåá ëÿñ îäíèì äî ïîë íè òåëü íûì ïî áå ãîì íà îä íî ñî öâå òèå.

Ïî ðå çóëü òà òàì áè î õè ìè ÷åñ êî ãî ñî ñòà âà ìîæ íî çà êëþ -÷èòü, ÷òî ïëî äû òî ìà òà ãèá ðè äîâ Ðà èñ ñà F1 è Ñòàð áàê F1õà ðàê òå ðè çî âà ëèñü õî ðî øèì êà ÷åñ òâîì (òàá ëè öà 3).

4 Çåìëåäåëèå è çàùèòà ðàñòåíèé ¹ 2, 2013

Òàá ëè öà 1 – Ìîð ôî ìåò ðè ÷åñ êèå ïà ðà ìåò ðû ðàç ëè÷ íûõ ãèá ðè äîâ òî ìà òà â çà âè ñè ìîñ òè îò ñïî ñî áîâ ôîð ìè ðî âà íèÿ ðàñ òå íèé (2008–2010 ãã.)

Ôîð ìè ðî âà íèå ðàñ òå íèé

Êî ëè ÷åñ òâî, øò. Ñðåä íÿÿ ìàñ ñà ïëî äà, ã

ëèñ òüåâ ïëî äîâ

Ðà èñ ñà F1 Ñòàð áàê F1 Ðà èñ ñà F1 Ñòàð áàê F1 Ðà èñ ñà F1 Ñòàð áàê F1

 1 ñòå áåëü (êîí òðîëü) 83 68 120 85 124 186

 2 ñòåá ëÿ 139 118 171 130 102 137

 2 ñòåá ëÿ + 1 äî ïîë íè òåëü íûé ïî áåãíà 1 ñî öâå òèå 144 123 174 133 101 138

 2 ñòåá ëÿ + 1 äî ïîë íè òåëü íûé ïî áåãíà 2 ñî öâå òèÿ 147 126 177 136 98 134

Òàá ëè öà 2 – Óðî æàé íîñòü è òî âàð íîñòü ïðî äóê öèè òî ìà òà â çà âè ñè ìîñ òè îò ñïî ñî áîâ ôîð ìè ðî âà íèÿ ðàñ òå íèé(2008–2010 ãã.)

Ôîð ìè ðî âà íèå ðàñ òå íèéÓðî æàé íîñòü,

êã/ì2Ïðè áàâ êà, Òî âàð íîñòü,

%êã/ì2 %

Ðà èñ ñà F1

 1 ñòå áåëü (êîí òðîëü) 35,7 - - 96

 2 ñòåá ëÿ 41,9 6,2 17 98

 2 ñòåá ëÿ + 1 äî ïîë íè òåëü íûé ïî áåã íà 1 ñî öâå òèå 42,2 6,5 18 97

 2 ñòåá ëÿ + 1 äî ïîë íè òåëü íûé ïî áåã íà 2 ñî öâå òèÿ 41,6 5,9 16 96

ÍÑÐ05 2,5–2,6

Ñòàð áàê F1

 1 ñòå áåëü (êîí òðîëü) 37,9 - - 98

 2 ñòåá ëÿ 42,7 4,8 13 99

 2 ñòåá ëÿ + 1 äî ïîë íè òåëü íûé ïî áåã íà 1 ñî öâå òèå 44,1 6,2 16 99

 2 ñòåá ëÿ + 1 äî ïîë íè òåëü íûé ïî áåã íà 2 ñî öâå òèÿ 43,7 5,8 15 97

ÍÑÐ05 2,2–2,4

Òàá ëè öà 3 – Áè î õè ìè ÷åñ êèé ñî ñòàâ òî ìà òà Ðà èñ ñà F1 è Ñòàð áàê F1 â çà âè ñè ìîñ òè îò ñïî ñî áà ôîð ìè ðî âà íèÿ ðàñ òå íèé (2008–2010 ãã.)

Ôîð ìè ðî âà íèå ðàñ òå íèéÑó õîå âå ùåñ òâî,

%Ñóì ìà

ñà õà ðîâ, %Àñêîðáèíîâàÿêèñ ëî òà, ìã %

Íèò ðà òû,ìã/êã

Ðà èñ ñà F1

 1 ñòå áåëü (êîí òðîëü) 5,4 3,5 8,2 20

 2 ñòåá ëÿ 5,2 3,4 8,3 17

 2 ñòåá ëÿ + 1 äî ïîë íè òåëü íûé ïî áåã íà 1 ñî öâå òèå 5,3 3,4 8,3 16

 2 ñòåá ëÿ + 1 äî ïîë íè òåëü íûé ïî áåã íà 2 ñî öâå òèÿ 5,1 3,3 8,2 16

Ñòàð áàê F1

 1 ñòå áåëü (êîí òðîëü) 5,5 3,6 7,6 24

 2 ñòåá ëÿ 5,4 3,5 7,9 20

 2 ñòåá ëÿ + 1 äî ïîë íè òåëü íûé ïî áåã íà 1 ñî öâå òèå 5,3 3,6 7,8 17

 2 ñòåá ëÿ + 1 äî ïîë íè òåëü íûé ïî áåã íà 2 ñî öâå òèÿ 5,4 3,4 7,7 18

Ñî äåð æà íèå ñó õî ãî âå ùåñ òâà â ïëî äàõ Ðà èñ ñà F1 â çà -âè ñè ìîñ òè îò ñïî ñî áîâ ôîð ìè ðî âà íèÿ ðàñ òå íèé âàðü è ðî -âà ëî â ïðåä å ëàõ 5,1–5,4%, à â ïëî äàõ Ñòàð áàê F1 –5,3–5,5%. Ñëå äó åò îò ìå òèòü, ÷òî ïëî äû òî ìà òà Ðà èñ ñà F1õà ðàê òå ðè çî âà ëèñü íå ñêîëü êî áîëü øèì íà êîï ëå íè åì àñ -êîð áè íî âîé êèñ ëî òû ïðè ìåíü øåì ñî äåð æà íèè ñóì ìû ñà -õà ðîâ îò íî ñè òåëü íî ïëî äîâ òî ìà òà Ñòàð áàê F1.

Ïðåä ëà ãà å ìûå ñïî ñî áû ôîð ìè ðî âà íèÿ ðàñ òå íèé òî ìà -òà Ðà èñ ñà F1 è Ñòàð áàê F1 îá óñëîâ ëè âà ëè ñíè æå íèå ñî -äåð æà íèÿ íè òðà òîâ ñî îò âå òñòâåí íî íà 3–4 è 4–7 ìã/êã ñû -ðîé ìàñ ñû ïî ñðàâ íå íèþ ñ ñî äåð æà íè åì íè òðàò íî ãî àçî òà20 è 24 ìã/êã â ïëî äàõ òî ìà òà ïî ëó ÷åí íûõ â êîí òðîëü íîìâà ðè àí òå (ôîð ìè ðî âà íèå â îäèí ñòå áåëü).

Çàê ëþ ÷å íèå

1. Ñðàâ íè òåëü íàÿ îöåí êà ñïî ñî áîâ ôîð ìè ðî âà íèÿ ðàñ -òå íèé ïî êà çà ëà, ÷òî ïðè âû ðà ùè âà íèè òî ìà òà â äâà ñòåá -

ëÿ ñ îäíèì äî ïîë íè òåëü íûì ïî áå ãîì íà îä íî ñî öâå òèå âçèì íèõ îñòåê ëåí íûõ òåï ëè öàõ ñ èñ ïîëü çî âà íè åì ìè íå -ðàëü íîé âà òû îá óñëîâëè âà åò ñÿ âîç ìîæ íîñòü äî ïîë íè -òåëü íî ãî ïî ëó ÷å íèÿ 48–54 øò. ïëî äîâ òî ìà òà ñ îä íî ãîðàñ òå íèÿ, ïðè ñðåä íåé ìàñ ñå ïëî äà Ðà èñ ñà F1 – 101 ã èÑòàð áàê F1 – 138 ã.

2. Ðå êî ìåí äó å ìûé ñïî ñîá ôîð ìè ðî âà íèÿ ðàñ òå íèé òî -ìà òà â äâà ñòåá ëÿ ñ îäíèì äî ïîë íè òåëü íûì ïî áå ãîì íàîä íî ñî öâå òèå ñïî ñî áñòâî âàë ïî âû øå íèþ óðî æàé íîñ òèãèá ðè äîâ Ðà èñ ñà F1 è Ñòàð áàê F1 ñî îò âå òñòâåí íî íà 6,5 è6,2 êã/ì2 èëè 18 è 16%, êî ëè ÷åñ òâî àñ êîð áè íî âîé êèñ ëî òûïî âû ñè ëîñü íà 0,1–0,2 ìã%, ñî äåð æà íèå íè òðà òîâ ñíè çè -ëîñü íà 4–7 ìã/êã ïî ñðàâ íå íèþ ñ ôîð ìè ðî âà íè åì ðàñ òå -íèé â îäèí ñòå áåëü. Óðî âåíü òî âàð íîñ òè ïðî äóê öèè ñî ñòà -âèë 97 è 99%.

ÓÄÊ 633.631.5:631.1 (003.13)

ÝÔÔÅÊÒÈÂÍÎÑÒÜ ÂÎÇÄÅËÛÂÀÍÈß ÊÐÅÑÒÎÖÂÅÒÍÛÕ ÊÓËÜÒÓÐÂ ÏÎÆÍÈÂÍÛÕ ÏÎÑÅÂÀÕ

Ô.È. Ïðè âà ëîâ, äîê òîð ñ.-õ. íà óê, Å.Ë. Äîë ãî âà, ñî èñ êà òåëüÍà ó÷ íî-ïðàê òè ÷åñ êèé öåíòð ÍÀÍ Áå ëà ðó ñè ïî çåì ëå äå ëèþ

(Äà òà ïî ñòóï ëå íèÿ ñòàòüè â ðå äàê öèþ 25.02.2013 ã.)

 ñòàòüå ïðè âî äÿò ñÿ ðå çóëü òà òû èñ ñëå äî âà íèé ïî èç ó÷å -íèþ âëè ÿ íèÿ àçîò íûõ óäîá ðå íèé íà ôîð ìè ðî âà íèå ëèñ òî âîé ïî -âåð õíîñ òè, âû íîñ ýëå ìåí òîâ ïè òà íèÿ è ýêî íî ìè ÷åñ êóþ ýô ôåê -òèâ íîñòü êðåñ òîö âåò íûõ êóëü òóð â ïî æíèâ íûõ ïî ñå âàõ.

The research results on the study of the effect of nitrogenfertilizers on the formation of leaf surface, nutrient removal andeconomic efficiency of cruciferous crops in afterharvest sowing arepresented.

Ââå äå íèå

 Áå ëà ðó ñè âå ãå òà öè îí íûé ïå ðè îä, â òå ÷å íèå êî òî ðî ãîðàñ òå íèÿ ìî ãóò íà ðà ùè âàòü óðî æàé áè î ìàñ ñû, â çà âè ñè -ìîñ òè îò çî íû ïðî äîë æà åò ñÿ 190–215 äíåé. Íî èñ ïîëü çó -åò ñÿ îí íà ïà õîò íûõ çåì ëÿõ íà 70–75%. Òàê, íà ïðè ìåð, óçåð íî âûõ êóëü òóð îò ñå âà äî óáîð êè ïðî õî äèò 110–120äíåé, à ó îä íî ëåò íèõ òðàâ íà çå ëå íûé êîðì – 70–80 äíåé. ðå çóëü òà òå ïî ñëå óáîð êè çåð íî âîé êóëü òó ðû äî êîí öàâå ãå òà öè îí íî ãî ïå ðè î äà îñòà ̧ ò ñÿ 80-100 äíåé, ÷òî ïî çâî -ëÿ åò â ýòîò æå ãîä ïî ëó ÷èòü âòî ðîé óðî æàé ñå ëüñêî õî -çÿéñòâåí íûõ êóëü òóð â ïî æíèâ íûõ ïðî ìå æó òî÷ íûõ ïî ñå -âàõ. Íà îñíî âà íèè ìíî ãî ëåò íèõ èñ ñëå äî âà íèé Ï.È. Íè êîí -÷èê óêà çû âà åò, ÷òî ïðè ïî ëó ÷å íèè îä íî ãî óðî æàÿ â ãîä èñó ùåñ òâó þ ùåé â Áå ëà ðó ñè ñòðóê òó ðå ïî ñåâ íûõ ïëî ùà äåéñóì ìà âû ïàâ øèõ àò ìîñ ôåð íûõ îñàä êîâ èñ ïîëü çó åò ñÿ íà75% è ôî òî ñèí òå òè ÷åñ êè àê òèâ íàÿ ðà äè à öèÿ íà 78%. Ïðè -ìå íå íèå îçè ìûõ, ïî óêîñ íûõ è ïî æíèâ íûõ ïðî ìå æó òî÷ íûõ

êóëü òóð ïî çâî ëÿ åò äî âåñ òè èñ ïîëü çî âà íèå ýòèõ ðå ñóð ñîâäî 87-88% è ïî âû ñèòü ïðî äóê òèâ íîñòü ñå âî î áî ðî òà ïî âû -õî äó êîð ìî âûõ åäè íèö íà 14–16% è ïå ðå âà ðè ìî ãî ïðî òå è -íà íà 20–25% [1,2]. Ïî äàí íûì äðó ãèõ àâ òî ðîâ, áëà ãî äà ðÿáî ëåå ïî ëíî ìó èñ ïîëü çî âà íèþ àã ðîê ëè ìà òè ÷åñ êèõ ðå ñóð -ñîâ âå ãå òà öè îí íî ãî ïå ðè î äà, ïðî ìå æó òî÷ íû ìè êóëü òó ðà ìèîá åñ ïå ÷è âà åò ñÿ óâå ëè ÷å íèå ñáî ðà êîð ìîâ íà 20-25%[3,4,5]. Ïî äàí íûì Âñå ðîñ ñèé ñêî ãî èí ñòè òó òà êîð ìîâ, çàñ÷åò ïî æíèâ íûõ ïî ñå âîâ êðåñ òîö âåò íûõ êóëü òóð ìîæ íî ïî -ëó ÷àòü 26,2–27,5 ö/ãà êîð ìî âûõ åäè íèö è 2,4–3,4 ö/ãà ïå ðå -âà ðè ìî ãî ïðî òå è íà [6]. Ñëå äó åò îò ìå òèòü, åñ ëè êóëü òó ðûâå ñåí íèõ ñðî êîâ ñå âà îò âñõî äîâ äî óáîð êè ðàñ òóò è ðàç âè -âà þò ñÿ â óñëî âè ÿõ íà ðàñ òà þ ùåé äëè íû ñâå òî âî ãî äíÿ èñðåä íå ñó òî÷ íûõ òåì ïå ðà òóð ñ 7-8°Ñ äî 17,6–18°Ñ, òî êóëü -òó ðû, âîç äå ëû âà å ìûå ïî æíèâ íî, íà î áî ðîò âå ãå òè ðó þò âìå íåå áëà ãîï ðè ÿò íûõ óñëî âè ÿõ ñî êðà ùå íèÿ äëè íû äíÿ èñíè æå íèÿ ñðåä íå ñó òî÷ íûõ òåì ïå ðà òóð ñ 17–18°Ñ ïðè ñå âåäî 5–6°Ñ – â êîí öå âå ãå òà öèè (ðè ñó íîê 1).

Çåìëåäåëèå è çàùèòà ðàñòåíèé ¹ 2, 2013 5

Ëè òå ðà òó ðà1. Îñî áåí íîñ òè âû ðà ùè âà íèÿ ãèá ðè äîâ òî ìà òà â ïëå íî÷ íûõ òåï ëè öàõ ñ ïðî äëåí íûì ñðî êîì õî çÿ éñòâåí íî ãî èñ ïîëü çî âà íèÿ / Ò.Ï. Àñòàôóðîâà [è äð.]

// Ñîñ òî ÿ íèå è ïðî áëå ìû íà ó÷íî ãî îá åñ ïå ÷å íèÿ îâî ùå âî äñòâà çà ùè ùåí íî ãî ãðóí òà: ìà òå ðè à ëû ìåæ äó íàð. íà ó÷. êîíô. – Ì., 2003. – Ñ. 12–14.2. Âå ðå ìåé ÷èê, Ë.À. Îñíî âû ïè òà íèÿ òî ìà òîâ, âû ðà ùè âà å ìûõ â ìà ëî îáú åì íîé êóëü òó ðå / Ë.À. Âå ðå ìåé ÷èê. – Ìèíñê, 2002. – 176 ñ.3. Äîñ ïå õîâ, Á.À. Ìå òî äè êà ïî ëå âî ãî îïû òà (ñ îñíî âà ìè ñòà òèñ òè ÷åñ êîé îá ðà áîò êè ðå çóëü òà òîâ èñ ñëå äî âà íèé): ó÷åá íèê äëÿ ñòóä. âû ñø. ñ.-õ. ó÷åá. çà -

âåä. ïî àã ðî íîì. ñïåö. / Á.À. Äîñ ïå õîâ. – 5-å èçä., äîï. è ïå ðå ðàá. – Ì.: Àãðîïðîìèçäàò, 1985. – 351 ñ. 4. Ìå òî äè êà ïî ëå âî ãî îïû òà â îâî ùå âî äñòâå è áàõ ÷å âî äñòâå / Íà ó÷.-èñ ñëåä. èí-ò îâîù íî ãî õîç-âà ÌÑÕ ÐÑÔÑÐ, Óêð. íà ó÷.-èñ ñëåä. èí-ò îâî ùå âî äñòâà

è áàõ ÷å âî äñòâà; ïîä ðåä. Â.Ô. Áå ëè êà, Ã.Ë. Áîí äà ðåí êî. – Ì., 1979. – 210 ñ.5. Ìå òî äè ÷åñ êèå ðå êî ìåí äà öèè ïî ïðî âå äå íèþ îïû òîâ ñ îâîù íû ìè êóëü òó ðà ìè â ñî îðó æå íè ÿõ çà ùè ùåí íî ãî ãðóí òà/ ïîä ðåä. Ñ.Ô. Âà ùåí êî, Ò.À. Íà -

áà òî âîé. – Ì.: ÂÀÑÕÍÈË, 1976. – 108 ñ.6. Ìåð çëÿ êî âà, Â.Ì. Íî âûå ýëå ìåí òû òåõ íî ëî ãèè äëÿ îò å ÷åñ òâåí íûõ ãèá ðè äîâ òî ìà òà XXI âå êà / Â.Ì. Ìåð çëÿ êî âà // Ýôôåê òèâ íîñòü àäàï òèâ íûõ òåõ -

íî ëî ãèé: ìà òå ðè à ëû íà ó÷.ïðî èç âîä. êîíô., ïðî õî äèâ øåé â ÑÕÏÊ èì. Ìè ÷ó ðè íà Âà âîæ ñêî ãî ðà éî íà. – Èæåâñê, 2003. – Ñ. 78– 82.7. Ìó õèí, Â.Ä. Âëè ÿ íèå îá ðà áîò êè ïðå ïà ðà òîì ÷åð êàç öâå òî÷ íûõ êèñ òåé íà óðî æàé íîñòü è êà ÷åñ òâî ïëî äîâ òî ìà òà / Â.Ä. Ìó õèí, Ñèì áà Äà âèä Æî àî //

Ðå ãó ëÿ òî ðû ðîñ òà è ðàç âè òèÿ ðàñ òå íèé: òåç. äîêë. ×åò âåð òîé ìåæ äó íàð. êîíô. - Ì., 1997. – Ñ. 212.8. Îâî ùå âî äñòâî / Ã.È. Òà ðà êà íîâ [è äð.]; ïîä ðåä .À.Áå ëî ó ñî âîé. –2-å èçä., ïå ðå ðàá. è äîï. - Ì.: Êî ëîñ, 2003. – 471 ñ.9. Øà ðó ïè÷, Â.Ï. Ìíî ãî ÿ ðóñ íàÿ óçêîñ òåë ëàæ íàÿ ãèä ðî ïî íè êà âû ðà ùè âà íèÿ îâî ùåé â çà ùè ùåí íîì ãðóí òå / Â.Ï. Øà ðó ïè÷, Ñ.Ì. Ñè ðî òà // Òåï ëè öû

Ðîñ ñèè. – 2008.-¹4.– Ñ. 30– 32.

Ê òà êèì óñëî âè ÿì èç âîç äå ëû âà å ìûõ â ðåñ ïóá ëè êåêóëü òóð áî ëåå óñòîé ÷è âû ðàñ òå íèÿ ñå ìå éñòâà êðåñ òîö âåò -íûõ, îò ëè ÷à þ ùè å ñÿ ïî âû øåí íîé õî ëî äîñ òîé êîñ òüþ: ðàïñÿðî âîé, ðàïñ îçè ìûé, ñó ðå ïè öà îçè ìàÿ, ðåäü êà ìàñ ëè÷ -íàÿ.  70–80-å ãî äû ïðî øëî ãî ñòî ëå òèÿ ýòè êóëü òó ðû èç -ó÷à ëè ïðè âîç äå ëû âà íèè â ïî óêîñ íûõ è ïî æíèâ íûõ ïðî ìå -æó òî÷ íûõ ïî ñå âàõ [7,8]. Íî íå äîñ òàò êîì èõ äëÿ èñ ïîëü çî -âà íèÿ íà çå ëå íûé êîðì áû ëî âû ñî êîå ñî äåð æà íèå àí òè ïè -òà òåëü íûõ âå ùåñòâ – ýðó êî âîé êèñ ëî òû è ãëþ êî çè íî ëà òîâ, âðåä íî âëè ÿ þ ùèõ íà îðãà íèçì æè âîò íûõ [9-11], ÷òî îãðà -íè ÷è âà ëî èõ èñ ïîëü çî âà íèå â êîð ìîï ðî èç âî äñòâå.

Îäíà êî, áëà ãî äà ðÿ ïðî ãðåñ ñó â ñå ëåê öèè, â íà ñòî ÿ ùååâðå ìÿ â Áå ëà ðó ñè âîç äå ëû âà þò ñÿ íî âûå, òîëü êî áå çý ðó -êî âûå, íèç êîã ëþ êî çè íî ëàò íûå ñî ðòà ðàï ñà è ñó ðå ïè öû,áåç âðåä íûå äëÿ æè âîò íûõ. Îñî áåí íîñ òè ôîð ìè ðî âà íèÿóðî æàÿ è ïðî äóê òèâ íîñ òè ýòèõ êóëü òóð èç ó÷à ëèñü íà ìè âïî æíèâ íûõ ïðî ìå æó òî÷ íûõ ïî ñå âàõ.

 íå áëà ãîï ðè ÿò íûõ óñëî âè ÿõ ïî æíèâ íî ãî ïå ðè î äà ðå -øà þ ùóþ ðîëü íà ôîð ìè ðî âà íèå óðî æàÿ ïî æíèâ íûõ êóëü -òóð îêà çû âà åò óðî âåíü ìè íå ðàëü íî ãî ïè òà íèÿ, îñî áåí íîàçîò íî ãî [12-14].

Ìà òå ðè à ëû, ìå òî äè êà è óñëî âèÿ ïðî âå äå íèÿ èñ ñëå äî âà íèé

Èññëå äî âà íèÿ ïðî âî äè ëè â 2010–2012 ãã. íà îïûò íûõïî ëÿõ ÐÓÏ «Íà ó÷ íî-ïðàê òè ÷åñ êèé öåíòð ÍÀÍ Áå ëà ðó ñè ïîçåì ëå äå ëèþ». Ïî÷ âà äåð íî âî-ïîä çî ëèñ òàÿ ñâÿ çíî-ñó ïåñ -÷à íàÿ ñî ñëå äó þ ùè ìè õà ðàê òå ðèñ òè êà ìè: ñî äåð æà íèå ïîä -âèæ íûõ ôîðì ôîñ ôî ðà è êà ëèÿ - 220-240 è 292-350 ìã/êã ïî -÷âû ñî îò âå òñòâåí íî. Ïðåä øåñ òâåí íè êîì áûë ÿðî âîé ÿ÷ -ìåíü, âîç äå ëû âà å ìûé ïî îá ùåï ðè íÿ òîé òåõ íî ëî ãèè.

Ïîñ ëå óáîð êè ÿ÷ ìå íÿ (â çà âè ñè ìîñ òè îò ãî äà 2-3 àâ ãóñ -òà) ïîä ïî æíèâ íûå êóëü òó ðû ïðî âî äè ëè âñïàø êó è çà òåìñåâ ïî ÷âî îá ðà áà òû âà þ ùåå-ïî ñåâ íûì àã ðå ãà òîì Rabå«Ceria». Èññëå äî âà íèÿ ïðî âî äè ëè íà äâóõ ôî íàõ: ñ ïðè -ìå íå íè åì ôîñ ôîð íî-êà ëèé íûõ óäîá ðå íèé è áåç íèõ.Óäîá ðå íèÿ âíî ñè ëè ïîä å ëÿ íî÷ íî. Îïûò âêëþ ÷àë ñëå äó þ -ùèå âà ðè àí òû: 1) áåç óäîá ðå íèé – êîí òðîëü; 2) Ð60Ê90; 3)N30; 4) N30Ð60Ê90; 5) N60; 6) N60Ð60Ê90; 7) N90; 8) N90Ð60Ê90: 9)N120; 10) N120Ð60Ê90. Ïîâ òîð íîñòü â îïû òå ÷å òû ðåõêðàò íàÿ.Ðàñ ïî ëî æå íèå äå ëÿ íîê ñèñ òå ìà òè ÷åñ êîå.Ñåâ ïðî âî äè ëè â ïåð âîé ïÿ òè äíåâ êå àâ ãóñ òà. Óðî æàé óáè ðà ëè êîð ìî ó áî -ðî÷ íûì êîì ïëåê ñîì Hege 212.

Îáúåê òîì èñ ñëå äî âà íèé ÿâ ëÿ ëèñü áå çý ðó êî âûå, íèç -êîã ëþ êî çè íî ëàò íûå, âíå ñåí íûå â Ãîñ ðå åñòð, ñî ðòà îçè ìî -ãî ðàï ñà (Ëè äåð), ÿðî âî ãî ðàï ñà (ßâàð), îçè ìîé ñó ðå ïè öû(Âå ðî íè êà). Òàê æå â îïûò áû ëà âêëþ ÷å íà ðåäü êà ìàñ ëè÷ -íàÿ (ñî ðò Íè êà) êàê íà è áî ëåå óðî æàé íàÿ è øè ðî êî èñ ïîëü -çó å ìàÿ â õî çÿ éñòâàõ êóëü òó ðà.

Äè íà ìè êó ïî ñòóï ëå íèÿ ýëå ìåí òîâ ïè òà íèÿ îöå íè âà ëèïó òåì õè ìè ÷åñ êî ãî àíà ëè çà âû ñó øåí íîé çå ëå íîé ìàñ ñûâ ëà áî ðà òî ðèè áè î õè ìè ÷åñ êî ãî àíà ëè çà è êà ÷åñ òâà ïðî -äóê öèè.

Îáùåå ñî äåð æà íèå àçî òà îïðå äå ëÿ ëè ïî ìå òî äóÊúåëü äà ëÿ, ïðè ìå íÿÿ «ìîê ðîå» îçî ëå íèå â ñåð íîé êèñ ëî -

òå (â ïðè ñó òñòâèè êà òà ëè çà òî ðà) â äè ãåñ òåð íîì ìî äó ëåDS-20 Kjeltec, ñ ïî ñëå äó þ ùåé îò ãîí êîé â äèñ òèë ëÿ öè îí -íîì ìî äó ëå 2100 Kjeltec è ðó÷ íûì òèò ðî âà íè åì. Ôîñ ôîð (â ïå ðå ñ÷å òå íà Ð2Î5) îïðå äå ëÿ ëè ñïåê òðî ôî òî ìåò ðè ÷åñ êèîò íî ñè òåëü íî êà ëèá ðî âî÷ íîé ìî äå ëè, ïî ñòðî åí íîé íàîñíî âà íèè ñòàí äàð òíûõ ðàñ òâî ðîâ çà äàí íîé êîí öåí òðà -öèè ñ èñ ïîëü çî âà íè åì ñïåê òðî ôî òî ìåò ðà ñ ïðî òî÷ íîé êþ -âå òîé è àâ òî ìà òè ÷åñ êèì ïðî áî îò áîð íè êîì Spekord 40(Àíàëèòèê Éå íà, Ãåð ìà íèÿ), ñî äåð æà íèå êà ëèÿ (â ïå ðå ñ÷å -òå íà Ê2Î) èñ ñëå äî âà ëè ñ ïðè ìå íå íè åì ïëà ìåí íî-ôî òî -ìåò ðè ÷åñ êî ãî ìå òî äà. Äëÿ ýòèõ öå ëåé èñ ïîëü çî âà ëè àòîì -íî-àá ñîð áöè îí íûé ñïåê òðî ôî òî ìåòð Perkin Elmer 5000 (âðå æè ìå ýìèñ ñèè).

Äëÿ îïðå äå ëå íèÿ ïè òà òåëü íîé öåí íîñ òè ïðî âî äè ëèàíà ëè çû íà ñî äåð æà íèå æè ðà è êëåò ÷àò êè, ïðè ìå íÿÿ ïî ëó -àâ òî ìà òè ÷åñ êèå ýêñ òðàê öè îí íûå ñèñ òå ìû Ser 148/6 è Fiwe 6 (Velp, Èòà ëèÿ), ñî îò âå òñòâåí íî.

Âî âñå òðè ãî äà ïî ëå âûå îïû òû çà êëà äû âà ëè â ïåð âîéäå êà äå àâ ãóñ òà ïî ñëå óáîð êè ÿ÷ ìå íÿ íà çåð íî. Õîä ñíè æå -íèÿ ñðåä íå ñó òî÷ íûõ òåì ïå ðà òóð âî âðå ìÿ âå ãå òà öèè ïî -æíèâ íî ãî ïî ñå âà âè äåí èç ðè ñóí êà 2.

Çà ïå ðè îä îò ñå âà äî óáîð êè â 2010 ã. ñóì ìà ñðåä íå ñó -òî÷ íûõ àê òèâ íûõ òåì ïå ðà òóð ñî ñòà âè ëà 914°Ñ, ýô ôåê òèâ -íûõ – 514°Ñ, â 2011 ã. - 980°Ñ è 580°Ñ, â 2012 ã. – 992°Ñ è592°Ñ, ñî îò âå òñòâåí íî, ïðè ñðåä íåì íî ãî ëåò íèõ çíà ÷å íè -ÿõ àê òèâ íûõ – 890°Ñ è 490°Ñ - ýô ôåê òèâ íûõ òåì ïå ðà òóð.

Ãèä ðî òåð ìè ÷åñ êèé êî ýô ôè öè åíò, ðàñ ñ÷è òàí íûé ïî Ã.Ò. Ñå ëÿ íè íî âó, â ãî äû èñ ñëå äî âà íèé ñî ñòà âèë 2,25 â 2010 ã.,1,10 è 1,11 - â 2011 ã. è â 2012 ã., ñî îò âå òñòâåí íî, ÷òî õà ðàê -òå ðè çó åò âå ãå òà öè îí íûé ïå ðè îä 2010 ã. êàê âëàæ íûé, à âå -ãå òà öè îí íûå ïå ðè î äû 2011-2012 ãã. - êàê ñëà áî çà ñóø ëè -âûå.

Ðå çóëü òà òû èñ ñëå äî âà íèé è èõ îá ñóæ äå íèå

Èçâåñ òíî, ÷òî äî 90–92% îðãà íè ÷åñ êî ãî âå ùåñ òâà ðàñ -òå íèé îá ðà çó åò ñÿ â ðå çóëü òà òå ôî òî ñèí òå çà, à íà äî ëþìè íå ðàëü íî ãî ïè òà íèÿ ïðè õî äèò ñÿ 5–10% [15]. Äëÿ òî ãî÷òî áû ïî ñåâ äàë íà è áîëü øóþ ôî òî ñèí òå òè ÷åñ êóþ ïðî äóê -öèþ, îí äîë æåí ïî âîç ìîæ íîñ òè áûñ òðåå â ïðî öåñ ñå âå ãå -òà öèè äîñ òèã íóòü îïòè ìàëü íîé ïëî ùà äè ëèñ òî âîé ïî âåð -õíîñ òè è âîç ìîæ íî áîëü øå ðà áî òàòü â ýòîì ñî ñòî ÿ íèè. Âòî æå âðå ìÿ, íå äîñ òà òîê ìè íå ðàëü íî ãî ïè òà íèÿ è âî äû çà -ìåä ëÿ åò ôîð ìè ðî âà íèå ëèñ òî âîé ïî âåð õíîñ òè [16].

Íà øè ó÷å òû ïî êà çà ëè, ÷òî èç ó÷à å ìûå êóëü òó ðû íà è áî -ëåå áûñ òðîå íà ðàñ òà íèå ïëî ùà äè ëèñ òüåâ îá åñ ïå ÷è âà ëèâ âà ðè àí òàõ ñ ïðè ìå íå íè åì ïî âû øåí íûõ äîç àçî òà. Åñëè÷å ðåç 15 äíåé âå ãå òà öèè îíà, â çà âè ñè ìîñ òè îò êóëü òó ðû,ñî ñòà âè ëà â êîí òðî ëå (áåç NÐÊ) â ñðåä íåì îò 1,9 äî 11,6òûñ. ì2/ãà, òî â âà ðè àí òàõ ñ äî çà ìè àçî òà ñ 30 äî 120 êã/ãà -îò 3,52 äî 19,9 òûñ. ì2/ãà. Áî ëåå èí òåí ñèâ íûå ïðè ðîñ òûëèñ òî âîé ïî âåð õíîñ òè èç ó÷à å ìûõ êóëü òóð áû ëè â ïåð âûå

6 Çåìëåäåëèå è çàùèòà ðàñòåíèé ¹ 2, 2013

Ðè ñó íîê 1 – Äè íà ìè êà ñðåä íå ñó òî÷ íûõ òåì ïå ðà òóð âïå ðè î äû âå ãå òà öèè âå ñåí íèõ è ïî æíèâ íûõ ïî ñå âîâ

(ñðåä íåå ìíî ãî ëåò íåå)

Ðè ñó íîê 2 – Òåì ïå ðà òó ðà âîç äó õà (°Ñ) â ïî æíèâ íûéïå ðè îä âå ãå òà öèè çà 2010-2012 ãã.

35 äíåé âå ãå òà öèè, êîã äà îíà ïðè äî çàõ àçî òà 90 è 120 êã/ãà äîñ òèã ëà ó ðàï ñà ÿðî âî ãî 39,4 è 44,2 òûñ. ì2/ãà, ðàï ñà îçè -ìî ãî - 37,5 è 41,8, ñó ðå ïè öû îçè ìîé - 25,2 è 28,8, ó ðåäü êèìàñ ëè÷ íîé - 39,6 è 41,4 òûñ. ì2/ãà, ñî îò âå òñòâåí íî. Ê óáîð -êå (65 äíåé âå ãå òà öèè) ýòè ïî êà çà òå ëè âîç ðîñ ëè ó ðàï ñàÿðî âî ãî íà 24,1-13,5%, ó ðàï ñà îçè ìî ãî - íà 30,4-19,9%, ñó -ðå ïè öû îçè ìîé 41,7-64,4%, ó ðåäü êè ìàñ ëè÷ íîé – òîëü êîíà 9,5-11,5% (ðè ñó íîê 3).

Ñî îò âå òñòâåí íî óâå ëè ÷å íèþ ïëî ùà äè ëèñ òüåâ âîç ðàñ -òàë è èí äåêñ ëèñ òî âîé ïî âåð õíîñ òè, ñî ñòà âèâ øèé ÷å ðåç 65 äíåé âå ãå òà öèè ïðè äî çå àçî òà 90–120 êã/ãà ó ðàï ñà ÿðî âî -ãî 4,3–4,9 ì2/ì2 ó ðàï ñà îçè ìî ãî - 4,9–5,0, ñó ðå ïè öû îçè -ìîé - 3,9–4,7, ó ðåäü êè ìàñ ëè÷ íîé - 4,3–4,6 ì2/ì2.

Âàæ íûì ïî êà çà òå ëåì, õà ðàê òå ðè çó þ ùèì ôî òî ñèí òå òè -÷åñ êóþ ìîù íîñòü ïî ñå âà, ÿâ ëÿ åò ñÿ ôî òî ñèí òå òè ÷åñ êèéïî òåí öè àë (ÔÏ). Çíà ÷å íèÿ ÔÏ â íà è áîëü øåé ñòå ïå íè êîð -ðå ëè ðó þò ñ óðî æà åì, òàê êàê îò ðà æà þò ñâÿçü íå òîëü êî ñðàç ìå ðîì, íî è ñ ÷èñ ëîì äíåé àê òèâ íîé ðà áî òû ïëî ùà äèëèñ òî âîé ïî âåð õíîñ òè [17].  íà øèõ îïû òàõ êî ýô ôè öè åíòêîð ðå ëÿ öèè ìåæ äó ÔÏ è óðî æà åì ñó õî ãî âå ùåñ òâà ñî ñòà -âèë 0,95, à âå ëè ÷è íà ÔÏ âîç ðàñ òà ëà ïî ìå ðå óâå ëè ÷å íèÿäîç àçî òà. Îò âíå ñå íèÿ àçî òà ñ 30 äî 120 êã/ãà ÔÏ âîç ðîñ óðàï ñà ÿðî âî ãî ñ 1,3 äî 2,4 ìëí. ì2 äíåé/ãà, ðàï ñà îçè ìî ãî -ñ 1,4 äî 2,3, ñó ðå ïè öû îçè ìîé - ñ 0,9 äî 1,6 è ó ðåäü êè ìàñ -ëè÷ íîé - ñ 1,6 äî 2,5 ìëí. ì2 äíåé/ãà (ðè ñó íîê 4).

Ìû íå ïðè âî äèì ïî êà çà òå ëè, õà ðàê òå ðè çó þ ùèå ôîð ìè -ðî âà íèå ëèñ òî âîé ïî âåð õíîñ òè, ôî òî ñèí òå òè ÷åñ êî ãî ïî -

òåí öè à ëà è ïðî äóê òèâ íîñ òè ôî òî ñèí òå çà â âà ðè àí òàõ ïðè -ìå íå íèÿ ðàç ëè÷ íûõ äîç àçîò íî ãî óäîá ðå íèÿ íà ôîñ ôîð -íî-êà ëèé íîì ôî íå.Âíå ñå íèå ôîñ ôî ðà è êà ëèÿ íå ñïî ñî -áñòâî âà ëî ïî âû øå íèþ ïðî äóê òèâ íîñ òè ïî æíèâ íûõ ïî ñå âîâ êà ïóñ òíûõ êóëü òóð.

Ïî óðî æàé íîñ òè ñó õî ãî âå ùåñ òâà ðåäü êà ìàñ ëè÷ íàÿ ïðå -âçîø ëà äðó ãèå êóëü òó ðû.Ïðè äî çàõ àçî òà 90 è 120 êã/ãà ååóðî æàé íîñòü ñî ñòà âè ëà 34,3 è 37,8 ö/ãà ñó õî ãî âå ùåñ òâà,÷òî ïðå âû ñè ëî ÿðî âîé è îçè ìûé ðàïñ â ñðåä íåì íà 33,5%,ñó ðå ïè öó îçè ìóþ - íà 64,7%. Óðî æàé íîñòü ÿðî âî ãî ðàï ñàïðè äî çå àçî òà 90 êã/ãà ñî ñòà âè ëà 25,7 ö/ãà, îçè ìî ãî ðàï ñà -23,0, îçè ìîé ñó ðå ïè öû - 20,6 ö/ãà, ïðè äî çå àçî òà 120 êã/ãàîíà âîç ðîñ ëà äî 28,3, 26,4, 24,0 ö/ãà ñó õî ãî âå ùåñ òâà.

Õè ìè ÷åñ êèé àíà ëèç ñî äåð æà íèÿ ýëå ìåí òîâ ïè òà íèÿ âñó õîì âå ùåñ òâå, ïðî âî äèâ øèé ñÿ íà ìè â äè íà ìè êå, îä íî -âðå ìåí íî ñ ó÷å òà ìè ôîð ìè ðî âà íèÿ ëèñ òî âîé ïî âåð õíîñ òè è íà ðàñ òà íèÿ ìàñ ñû ðàñ òå íèÿ, ïî çâî ëèë âû ÿ âèòü äè íà ìè -êó óäåëü íî ãî âû íî ñà àçî òà, ôîñ ôî ðà è êà ëèÿ â ðàñ ÷å òå íà1 ò óðî æàÿ ñó õî ãî âå ùåñ òâà. Îáùåé çà êî íî ìåð íîñ òüþ äëÿâñåõ êóëü òóð áû ëî óìåíü øå íèå óäåëü íî ãî âû íî ñà ýëå ìåí -òîâ ïè òà íèÿ ïî ìå ðå óâå ëè ÷å íèÿ ïðî äîë æè òåëü íîñ òè âå -ãå òà öèè è ðîñ òà óðî æàé íîñ òè.

Òàê, íà ïðè ìåð, óäåëü íûé âû íîñ àçî òà ÷å ðåç 25 äíåé âå -ãå òà öèè ñî ñòà âèë ó ðàï ñà îçè ìî ãî 48,3 êã/ò, ðàï ñà ÿðî âî ãî - 52,9, ñó ðå ïè öû îçè ìîé - 51,0, ðåäü êè ìàñ ëè÷ íîé 41,2 êã/ò,÷å ðåç 65 äíåé âå ãå òà öèè, ñî îò âå òñòâåí íî - 38,0, 29,9, 35,8è 30,0 êã/ò. Âû íîñ êà ëèÿ ïðè ýòîé äî çå àçî òà, â çà âè ñè ìîñ -

Çåìëåäåëèå è çàùèòà ðàñòåíèé ¹ 2, 2013 7

Ðè ñó íîê 3 – Âëè ÿ íèå ðàç ëè÷ íûõ äîç àçîò íî ãî óäîá ðå íèÿ íà äè íà ìè êó ïëî ùà äè ëèñ òüåâ êðåñ òîö âåò íûõ êóëü òóð ïî æíèâ íî ãî ïî ñå âà (ñðåä íåå, 2011–2012 ãã.)

Ðè ñó íîê 4 – Âëè ÿ íèå ðàç ëè÷ íûõ äîç àçîò íî ãî óäîá ðå íèÿ íà âå ëè ÷è íó ôî òî ñèí òå òè ÷åñ êî ãî ïî òåí öè à ëà è óðî æàé ñó õî ãî âå ùåñ òâà ê ðåñ òîö âåò íûõ êóëü òóð ïî æíèâ íî ãî ïî ñå âà (ñðåä íåå, 2011–2012 ãã.)

òè îò êóëü òó ðû, óìåíü øàë ñÿ ñ 73,1–81,1 äî 50,2–64,4 êã/ò.Óäåëü íûé âû íîñ ôîñ ôî ðà â ðàñ ÷å òå íà 1 ò ñó õî ãî âå ùåñ -òâà íà ïðî òÿ æå íèè óêà çàí íî ãî ïå ðè î äà âå ãå òà öèè è ïî âà -ðè àí òàì èç ìå íÿë ñÿ íå ñó ùåñ òâåí íî (ðè ñó íîê 5).

 îöåí êå êóëü òóð è ïðè å ìîâ âîç äå ëû âà íèÿ ãëàâ íûì ïî -êà çà òå ëåì ÿâ ëÿ åò ñÿ èõ ýêî íî ìè ÷åñ êàÿ ýô ôåê òèâ íîñòü.Ó÷è òû âàÿ òî, ÷òî ïî æíèâ íûå êóëü òó ðû èñ ïîëü çó þò ñÿ ïðå è -ìó ùåñ òâåí íî â âè äå çå ëå íî ãî êîð ìà èëè ñè ëî ñà, ýêî íî ìè -÷åñ êóþ îöåí êó èõ âîç äå ëû âà íèÿ ìû ðàñ ñ÷è òû âà ëè ïî âû -õî äó êîð ìî âûõ åäè íèö ñ ãåê òà ðà ïðè óñëî âèè ïî òðåá ëå íèÿ çå ëå íîé ìàñ ñû íà ïðî èç âî äñòâî ìî ëî êà. Ïðè ýòîì áðà ëè â ðàñ ÷åò, ÷òî â çà òðà òàõ íà ïðî èç âî äñòâî ìî ëî êà 55% îò íî -ñèò ñÿ íà êîð ìà. Çàò ðà òû íà âû ðà ùè âà íèå êóëü òóð è ðå à -ëè çà öè îí íóþ öå íó íà ìî ëî êî áðà ëè â öå íàõ 2013 ã.  ðå -çóëü òà òå óñòà íîâ ëå íî, ÷òî ïðè òîì óðîâ íå ïðî äóê òèâ íîñ -òè, êî òî ðûé ïî ëó ÷åí â îïû òàõ, ýêî íî ìè ÷åñ êàÿ ýô ôåê òèâ -íîñòü âîç äå ëû âà íèÿ èç ó÷à å ìûõ êóëü òóð äîñ òè ãà åò ñÿ òîëü -êî â âà ðè àí òàõ ñ ïðè ìå íå íè åì àçîò íûõ óäîá ðå íèé áåçâíå ñå íèÿ ôîñ ôîð íûõ è êà ëèé íûõ (ðè ñó íîê 6).

Ðàñ ÷å òû ïî êà çà ëè, ÷òî ÿðî âîé ðàïñ óæå ÷å ðåç 45 äíåéâå ãå òà öèè îá åñ ïå ÷è âàë âû õîä êîð ìî âûõ åäè íèö îò 13,1ö/ãà ïðè äî çå àçî òà 30 êã/ãà äî 19,5 ö/ãà ïðè âíå ñå íèè åãî120 êã/ãà. ×å ðåç 55 äíåé âå ãå òà öèè ýòîò ïî êà çà òåëü âîç ðîñ, ñî îò âå òñòâåí íî, äî 15,5 è 25,1 ö/ãà, ÷å ðåç 65 äíåé – äî 16,3 è 31,2 ö/ãà ê.åä. Ñî îò âå òñòâåí íî ñáî ðó êîð ìî âûõ åäè íèöâîç ðàñ òà ëà ïðè áûëü íà 1 ãà, ñî ñòà âèâ øàÿ ïðè óêà çàí íûõäî çàõ àçî òà ÷å ðåç 45 äíåé âå ãå òà öèè îò 609 òûñ. äî 1030òûñ. ðóá./ãà, ÷å ðåç 55 äíåé - 1027 è 1713, ÷å ðåç 65 äíåé - îò1126 äî 2209 òûñ. ðóá./ãà ïðè ðåí òà áåëü íîñ òè, ñî îò âå -òñòâåí íî, 25,8-53,9; 53–81,2 è 83-97,4%. Ñõîä íûå ïî êà çà -

òå ëè ýêî íî ìè ÷åñ êîé ýô ôåê òèâ íîñ òè ïî ëó ÷å íû è ïî ðàï ñóîçè ìî ìó, êî òî ðûé ïðè âíå ñå íèè àçîò íûõ óäîá ðå íèé îá åñ -ïå ÷èë âû õîä êîð ìî âûõ åäè íèö ÷å ðåç 45 äíåé âå ãå òà öèè11,4–21,0 ö/ãà, ÷å ðåç 55 äíåé - 15,5–26,6 è ÷å ðåç 65 äíåé –15,1–30,0 ö/ãà. Ðàñ ÷åò ïðè áû ëè ÷å ðåç ìî ëî êî â çà âè ñè ìîñ -òè îò âû õî äà êîð ìî âûõ åäè íèö è äîç àçî òà â äè à ïà çî íå îòN30 äî N120 âàðü è ðî âàë îò 464 äî 2037 òûñ. ðóá. ïðè ðåí òà -áåëü íîñ òè îò 33,3 äî 87,9%

Ñó ðå ïè öà îçè ìàÿ ïî âå ëè ÷è íå ïðè áû ëè (ìàê ñè ìàëü íîé - 1415 òûñ. ðóá ëåé è ðåí òà áåëü íîñ òè íå âû øå 73,1%) óñòó -ïà ëà äðó ãèì êóëü òó ðàì. Ïðè ýòîì åñ ëè ïî êóëü òó ðàì âå ëè -÷è íà ïðè áû ëè âîç ðàñ òà ëà îò ìåíü øåé äî çû àçî òà ê áîëü -øåé, òî ïî ðåí òà áåëü íîñ òè òà êîé çà êî íî ìåð íîñ òè íå óñòà -íîâ ëå íî.

Ðåäü êà ìàñ ëè÷ íàÿ ïî âñåì âà ðè àí òàì â ñðàâ íå íèè ñäðó ãè ìè êóëü òó ðà ìè îá åñ ïå ÷è ëà íà è áîëü øèé ðàñ ÷åò íûéäî õîä, ñî ñòà âèâ øèé 3124 òûñ. ðóá./ãà ïðè ðåí òà áåëü íîñ òè106,3% (N120 ÷å ðåç 65 äíåé âå ãå òà öèè), ÷òî äîñ òè ãà ëîñüáëà ãî äà ðÿ áî ëåå âû ñî êîé ïðî äóê òèâ íîñ òè: 39,8 ê.åä. ïðèäî çå àçî òà 120 êã/ãà.

Ñëå äó åò îò ìå òèòü, ÷òî âíå ñå íèå èç ó÷à å ìûõ äîç àçî òà íàôî íå P60K90 óâå ëè ÷è ëî çà òðà òû íà 1 ãà è ñå áåñ òî è ìîñòü ïðî -äóê öèè áî ëåå ÷åì â 2 ðàçà, ÷òî ïðè âå ëî ê íå ðåí òà áåëü íîñ òèâîç äå ëû âà íèÿ êà ïóñ òíûõ êóëü òóð â ïî æíèâ íûõ ïî ñå âàõ.

Âû âî äû

 ðå çóëü òà òå ïðî âå äåí íûõ èñ ñëå äî âà íèé óñòà íîâ ëå íî,÷òî òà êèå ïî êà çà òå ëè ôîð ìè ðî âà íèÿ óðî æàé íîñ òè êðåñ òîö -âåò íûõ êóëü òóð â ïî æíèâ íûõ ïî ñå âàõ, êàê ïëî ùàäü ëèñ òî -âîé ïî âåð õíîñ òè è ôî òî ñèí òå òè ÷åñ êèé ïî òåí öè àë â ñèëü -

8 Çåìëåäåëèå è çàùèòà ðàñòåíèé ¹ 2, 2013

Ðè ñó íîê 5 - Óäåëü íûé âû íîñ ýëå ìåí òîâ ïè òà íèÿ óðî æà åì ñó õî ãî âå ùåñ òâà ÿðî âî ãî ðàï ñà â çà âè ñè ìîñ òè îò ïðî äîë æè òåëü íîñ òè âå ãå òà öèè ïî æíèâ íî ãî ïî ñå âà (ñðåä íåå, 2010–2012 ãã.)

Ðè ñó íîê 6 – Âëè ÿ íèå óðîâ íÿ ìè íå ðàëü íî ãî ïè òà íèÿ íà ýêî íî ìè ÷åñ êóþ ýô ôåê òèâ íîñòü ïî æíèâ íî ãî âîç äå ëû âà íèÿêðåñ òîö âåò íûõ êóëü òóð (ñðåä íåå, 2010–2012 ãã.)

íîé ìå ðå çà âè ñÿò îò óðîâ íÿ àçîò íî ãî ïè òà íèÿ è êî ëè ÷åñ òâàäíåé âå ãå òà öèè. Ìàê ñè ìàëü íàÿ ïëî ùàäü ëèñ òüåâ ó âñåõèçó÷à å ìûõ êóëü òóð áû ëà äîñ òèã íó òà ïðè N120 è ÐÊN120: ÷å -ðåç 65 äíåé âå ãå òà öèè îíà ñî ñòà âè ëà, ñî îò âå òñòâåí íî, äëÿðàï ñà ÿðî âî ãî 49,2 è 47,4 òûñ. ì2/ãà, ðàï ñà îçè ìî ãî –50,2–54,7, ñó ðå ïè öû îçè ìîé - 48,1–50,2 è ðåäü êè ìàñ ëè÷ íîé - 52,3 è 51,6 òûñ. ì2/ãà, ÷òî îá óñëî âè ëî ñî îò âå òñòâó þ ùååóâå ëè ÷å íèå çíà ÷å íèÿ ÔÏ. Êî ýô ôè öè åíò êîð ðå ëÿ öèè ìåæ äó ÔÏ è óðî æà åì ñó õî ãî âå ùåñ òâà ñî ñòà âèë 0,95.

Íà ñó ïåñ ÷à íûõ ïî ÷âàõ ñðåä íåé îá åñ ïå ÷åí íîñ òè ôîñ -ôî ðîì è êà ëè åì ïðè ìå íå íèå ôîñ ôîð íî-êà ëèé íûõ óäîá -

ðå íèé íå îá åñ ïå ÷è âà åò ïî âû øå íèÿ óðî æàé íîñ òè è âå äåò êíå ðåí òà áåëü íîñ òè âîç äå ëû âà íèÿ ýòèõ êóëü òóð â ïî æíèâ -íûõ ïîñåâàõ.

Èñïîëü çî âà íèå ïðî äóê öèè ïî æíèâ íûõ ïî ñå âîâ êðåñ òîö -âåò íûõ êóëü òóð íà ïðî èç âî äñòâî ìî ëî êà ÷å ðåç 65 äíåé âå ãå -òà öèè îá åñ ïå ÷è âà åò óñëîâ íî ÷èñ òûé äî õîä ïðè N60-N120, ñî -îò âå òñòâåí íî,1643,3-2209,7 òûñ. ðóá./ãà äëÿ ðàï ñà ÿðî âî ãî,1486,5-2037,1 - ðàï ñà îçè ìî ãî, 1241,5-1615,7 - ñó ðå ïè öû îçè -ìîé è 2375,8-3123,7 òûñ. ðóá./ãà - äëÿ ðåäü êè ìàñ ëè÷ íîé.

ÓÄÊ 631.445

Î ÄÈÀÃÍÎÑÒÈÊÅ ÒÎÐÔßÍÛÕ ÏÎ× ÐÀÇÍÛÕ ÑÒÀÄÈÉÝÂÎËÞÖÈÈ

Í.Í. Ñå ìå íåí êî, äîê òîð ñ.-õ. íà óê, Å.Â. Êà ðàí êå âè÷, àñ ïè ðàíòÈíñòè òóò ìå ëè î ðà öèè

(Äà òà ïî ñòóï ëå íèÿ ñòàòüè â ðå äàê öèþ 01.10.2012 ã.)

Íà îñíî âà íèè óñòà íîâ ëåí íûõ çà êî íî ìåð íîñ òåé çà âè ñè ìîñ -òè èç ìå íå íèÿ ñî îò íî øå íèÿ Ñ:N, áè î ëî ãè ÷åñ êîé àê òèâ íîñ òè èýíåð ãå òè ÷åñ êî ãî ïî òåí öè à ëà îò ñî äåð æà íèÿ Πâ òîð ôÿ íûõïî ÷âàõ äå ëà åò ñÿ âû âîä, ÷òî äëÿ ðàç äå ëå íèÿ àã ðî òîð ôÿ íûõ èäåã ðî òîð ôÿ íûõ ïî ÷â ïî ðî ãî âûì çíà ÷å íè åì ñî äåð æà íèÿ Πââåð õíåì òîð ôÿ íî-ìè íå ðàëü íîì ãî ðè çîí òå ñëå äó åò ñ÷è òàòü35%. Èñïîëü çóÿ óñòà íîâ ëåí íûå çà êî íî ìåð íîñ òè ñòå ïå íè èç ìå -íå íèÿ ïà ðà ìåò ðîâ ýòèõ ïî êà çà òå ëåé â òîð ôÿ íûõ ïî ÷âàõ ðàç -íûõ ñòà äèé ýâî ëþ öèè ïðåä ëî æå íû êðè òå ðèè èõ äè àã íîñ òè êè.

Based on established patterns of the variation of the ratio C:N,biological activity and the energy potential of the content of OM inpeat soils, it is concluded that for the separation of agropeat soil anddegropeat one threshold content of OM in the upper peat-mineralhorizon should be considered as 35%. Using established patterns ofthe degree variation of these indicators parameters in differentstages evolution peat soils proposed criteria for diagnosis.

Ââå äå íèå

Ïîñ ëå îñó øå íèÿ è â ðå çóëü òà òå äëè òåëü íî ãî ñå ëüñêî õî -çÿ éñòâåí íî ãî èñ ïîëü çî âà íèÿ â òîð ôÿ íûõ ïî ÷âàõ êî ðåí íûìîá ðà çîì ìå íÿ åò ñÿ íà ïðàâ ëå íèå ïî ÷âî îá ðà çî âà òåëü íî ãîïðî öåñ ñà, êðó ãî âî ðî òà îðãà íè ÷åñ êî ãî âå ùåñ òâà è çà ïà ñàýíåð ãèè. Ïðè âî äèò ýòî ê ðàç ðó øå íèþ òîð ôÿ íî ãî ñëîÿ,óìåíü øå íèþ çà ïà ñîâ îðãà íè ÷åñ êî ãî âå ùåñ òâà è ýíåð ãèè,èç ìå íå íèþ ìîð ôî ëî ãè ÷åñ êèõ, õè ìè ÷åñ êèõ, ôè çè êî-õè ìè -÷åñ êèõ, áè î ëî ãè ÷åñ êèõ ñâîéñòâ è ñíè æå íèþ óðîâ íÿ ýô ôåê -òèâ íî ãî ïëî äî ðî äèÿ ïî ÷â [1-14].  ñâÿ çè ñ ýòè ìè ïðî öåñ ñà -ìè çà ïî ñëåä íèå 40–50 ëåò èñ ïîëü çî âà íèÿ òîð ôÿ íûõ ïî ÷âÁå ëà ðó ñè ïðî è çîø ëà ñó ùåñ òâåí íàÿ òðàíñ ôîð ìà öèÿ èõôîí äà. Íà ìåñ òå òîð ôÿ íûõ ôîð ìè ðó þò ñÿ ïî ÷âû òîð ôÿ -

íî-ìè íå ðàëü íûå, ìè íå ðàëü íûå îñòà òî÷ íî-òîð ôÿ íûå è ìè -íå ðàëü íûå ïî ñòòîð ôÿ íûå. Ê íà ñòî ÿ ùå ìó âðå ìå íè èç 901òûñ. ãà èñ ïîëü çó å ìûõ â ñå ëüñêîì õî çÿ éñòâå áûâ øèõ òîð ôÿ -íûõ ñ ñî äåð æà íè åì îðãà íè ÷åñ êî ãî âå ùåñ òâà (ÎÂ) áî ëåå50% îá ðà çî âà ëîñü îêî ëî 200 òûñ. ãà îðãà íî-ìè íå ðàëü íûõäåã ðî òîð ôÿ íûõ ïî ÷â (ñî äåð æà íèå Πìå íåå 50%) ðàç íîéñòå ïå íè ýâî ëþ öèè [15]. Ïëî ùà äè òà êèõ ïî ÷â çà ñ÷åò ìè íå -ðà ëè çà öèè è óñàä êè òîð ôà òîð ôÿ íî- è òîð ôÿ íèñ òî-ãëå å âà -òûõ ïî ÷â è ïðè ïàø êè ïîä ñòè ëà þ ùåé ïî ðî äû ïî ñòî ÿí íîóâå ëè ÷è âà þò ñÿ è ïî ïðî ãíî çó â ïåð ñïåê òè âå ìî ãóò äîñ òèã -íóòü 350-400 òûñ. ãà [2,3,8,16].

Ïðè ðàç ðà áîò êå ïðè å ìîâ èí òåí ñè ôè êà öèè çåì ëå äå ëèÿ íà òîð ôÿ íûõ ïî ÷âàõ ðàç íûõ ñòà äèé ýâî ëþ öèè è ñïî ñî áîâ ïî çà -

Çåìëåäåëèå è çàùèòà ðàñòåíèé ¹ 2, 2013 9

Ëè òå ðà òó ðà1.Íè êîí ÷èê, Ï.È. Ïðî ìå æó òî÷ íûå êóëü òó ðû â ñå âî î áî ðî òàõ êàê ñðå äñòâî óëó÷ øå íèÿ èñ ïîëü çî âà íèÿ êëè ìà òè ÷åñ êèõ ðå ñóð ñîâ è ïî âû øå íèÿ óñòîé ÷è -

âîñ òè çåì ëå äå ëèÿ / Ï.È. Íè êîí ÷èê // Çåì ëÿ ðî áñòâà i à õî âà ðàñëií. – 2010. - ¹2. – Ñ. 9 – 11.2. Ñòà öè î íàð íî ìó îïû òó ïî ñå âî î áî ðî òàì 30 ëåò: ÷òî ðàç ðà áî òà íî äëÿ íà óêè è ïðàê òè êè? / Ï.È. Íè êîí ÷èê [è äð.] // Çåì ëÿ ðî áñòâà i à õî âà ðàñëií. – 2010.

- ¹6. – Ñ. 3 – 11.3. Ïðî èç âî äñòâî êîð ìîâ èç ïî óêîñ íûõ è ïî æíèâ íûõ êóëü òóð / Å.Ô. Áî ðè ñåí êî [è äð.]. – Ìèíñê, 1985. – 62 ñ.4. Íî âî ñå ëîâ Þ.Ê. Íà ó÷ íûå îñíî âû èí òåí ñè ôè êà öèè ïî ëå âî ãî êîð ìîï ðî èç âî äñòâà / Þ.Ê. Íî âî ñå ëîâ // Ñîç äà íèå óñòîé ÷è âîé êîð ìî âîé áà çû íà ïî ëå -

âûõ çåì ëÿõ: ñá. íà ó÷. òð. ÂÈÊ. – Âûï. 35. – Ìîñ êâà, 1987. – Ñ. 3 – 14.5. Àëòóíèí, À.Ä. Ñèñ òå ìà èí òåí ñèâ íî ãî êîð ìîï ðî èç âî äñòâà / Ä.À. Àëòóíèí, Â.Í. Êè ðå åâ, À.Â. Ãà ðèñò. – Ìîñ êâà: Çíà íèå, 1980. – 64 ñ.6.Ðó äî ìàí, Â.Â. Êðåñ òîö âåò íûå êóëü òó ðû è èõ ðîëü â óâå ëè ÷å íèè ïðî èç âî äñòâà êîð ìîâîãî áåë êà ñ ïî ëå âûõ çå ìåëü / Â.Â.Ðó äî ìàí // Ïó òè ðå øå íèÿ ïðî -

áëåì êîð ìî âî ãî áåë êà â Áå ëà ðó ñè, Ëèò âå, Ëàò âèè è Ýñòî íèè: Ìåæä. íà ó÷.-ïðàêò.êîíô. / Èíñòè òóò çåì ëå äå ëèÿ. – Æî äè íî, 1984. – Ñ. 35-37.7. Øëà ïó íîâ, Â.Í. Ïî ëå âîå êîð ìîï ðî èç âî äñòâî / Â.Í. Øëà ïó íîâ. – Ìèíñê: Óðàä æàé, 1985. – 184 ñ.8. Øå ëþ òî, À.À. Êîð ìîï ðî èç âî äñòâî: ó÷åá.ïî ñî áèå äëÿ ÂÓÇîâ / À.À. Øå ëþ òî, Â.Í. Øëà ïó íîâ, Á.Â. Øå ëþ òî. – Ìèíñê: ÈÂÖ Ìèí ôè íà, 2006. – 416 ñ.9. Íî âè êîâ Ë.Â. Èñïîëü çî âà íèå ðàï ñà â êîð ìëå íèè êðóï íî ãî ðî ãà òî ãî ñêî òà. / Ë.Â. Íî âè êîâ. - Ìîñ êâà. – 1991. – 62 ñ.10. Ìè ëà ùåí êî, Í.Ç. Òåõ íî ëî ãèÿ âû ðà ùè âà íèÿ è èñ ïîëü çî âà íèÿ ðàï ñà è ñó ðå ïè öû / Í.Ç. Ìè ëà ùåí êî, Â.Ô. Àáðàìîâ. – Ìîñ êâà: Àãðîïðîìèçäàò. – 1989.

– 222 ñ.11. Øîô ìàí, Ë.È. Îäíî ëåò íèå êîð ìî âûå êóëü òó ðû â ñî ñòà âå ñìå ñåé / Ë.È. Øîô ìàí. – Ìèíñê, 1997 – 174 ñ.12. Êà ïû ëî âè÷, Â.Ë. Ñðàâ íè òåëü íàÿ ïðî äóê òèâ íîñòü ïî æíèâ íûõ êóëü òóð ïðè ðàç íûõ óðîâ íÿõ àçîò íî ãî ïè òà íèÿ / Â.Ë. Êà ïû ëî âè÷ // Çåì ëå äå ëèå è ñå ëåê -

öèÿ â Áå ëà ðó ñè: ñá. íà ó÷í. òð. – Ìèíñê, 2005. – Ñ. 136–141.13. Íèö ãà ëå, À.ß. Âëè ÿ íèå âîç ðàñ òà þ ùèõ íîðì àçîò íî ãî óäîá ðå íèÿ íà óðî æàé ïðî ìå æó òî÷ íûõ êóëü òóð / À.ß. Íèö ãà ëå // Ïó òè èí òåí ñè ôè êà öèè ïî ëå âî -

ãî êîð ìîï ðî èç âî äñòâà. – Ðè ãà, 1985 – Ñ. 25–26.14. Ñïðà âî÷ íèê ïî êîð ìîï ðî èç âî äñòâó / Ì.À. Ñìó ðû êèí [è äð.]; ïîä.ðåä. Ì.À. Ñìó ðû êè íà – 2-å èçä. ïå ðå ðàá. è äîï. – Ìîñ êâà: Àãðîïðîìèçäàò. – 1985. –

413 ñ.15. Êî ëî ìåé ÷åí êî, Â.Â. Áîëü øå âíè ìà íèÿ ïðè ðîä íûì ñå íî êî ñàì è ïàñ òáè ùàì / Â.Â. Êî ëî ìåé ÷åí êî // Êîð ìîï ðî èç âî äñòâî. – 2012. - ¹4. – Ñ. 3-5.16. Íè ÷è ïî ðî âè÷, À.À. Ôî òî ñèí òåç è óðî æàé / À.À. Íè ÷è ïî ðî âè÷. – Ìîñ êâà: Çíà íèå. – 1966. – 48 ñ.17. Íè ÷è ïî ðî âè÷, À.À. Ôî òî ñèí òåç è òå î ðèÿ ïî ëó ÷å íèÿ âû ñî êèõ óðî æà åâ / À.À. Íè ÷è ïî ðî âè÷ // XV Òè ìè ðÿçü åâ ñêîå ÷òå íèå: ñá. íà ó÷. òð. – Ì.: ÀÍ ÑÑÑÐ,

1956. – Ñ. 94-103.

ùè òå èõ îò äåã ðà äà öèè è ñíè æå íèÿ ïëî äî ðî äèÿ âàæ íåé øååçíà ÷å íèå èìå åò îá ú åê òèâ íàÿ îöåí êà ñî ñòî ÿ íèÿ ñâîéñòâ èïðî ãíîç èõ âîç ìîæ íûõ èç ìå íå íèé âî âðå ìå íè ïîä âëè ÿ íè åìàí òðî ïî ãåí íûõ ôàê òî ðîâ. Äëÿ ýòî ãî íå îá õî äè ìî çíàòü ÷åò -êèå êà ÷åñ òâåí íûå êðè òå ðèè è êî ëè ÷åñ òâåí íûå ïà ðà ìåò ðûäåã ðî òîð ôÿ íûõ ïî ÷â ðàç íûõ ñòà äèé ýâî ëþ öèè. Íå ìå íåå àê -òó àëü íà è ïðî áëå ìà èäåí òè ôè êà öèè è ó÷å òà ýòèõ ïî ÷â.

Àíàëèç ëè òå ðà òóð íûõ èñ òî÷ íè êîâ ïî äàí íîé ïðî áëå ìåïî êà çû âà åò, ÷òî ê íà ñòî ÿ ùå ìó âðå ìå íè èìå åò ñÿ îá øèð íàÿèí ôîð ìà öèÿ ïî ìîð ôî ëî ãè ÷åñ êèì, ôè çè ÷åñ êèì, âîä íî-ôè -çè ÷åñ êèì è àã ðî õè ìè ÷åñ êèì ñâî éñòâàì îñó øåí íûõ òîð ôÿ -íûõ ïî ÷â ðàç íûõ ñòå ïå íåé ýâî ëþ öèè. Îäíà êî, íå ñìîò ðÿ íàäîñ òà òî÷ íî áîëü øîé ïå ðå ÷åíü ïóá ëè êà öèé, äî ñèõ ïîð ìíå -íèÿ ðàç íûõ àâ òî ðîâ íà ïðåä ìåò äè àã íîñ òè êè äåã ðî òîð ôÿ -íûõ ïî ÷â ðàñ õî äÿò ñÿ. Îñî áåí íî ðàç ëè ÷à þò ñÿ ìíå íèÿ î ïî -ãðà íè÷ íîé âå ëè ÷è íå ñî äåð æà íèÿ îðãà íè ÷åñ êî ãî âå ùåñ òâà â òîð ôÿ íûõ è äåã ðî òîð ôÿ íûõ ïî ÷âàõ è ïî îïðå äå ëå íèþ êðè -òå ðè åâ ñòå ïå íè äåã ðà äà öèè îðãà íî ãåí íûõ ïî ÷â.

Êàê ïî êà çû âà þò çà ðó áåæ íûå ëè òå ðà òóð íûå èñ òî÷ íè êè(Âå ëè êîá ðè òà íèÿ, Ãåð ìà íèÿ, Ôðàí öèÿ, Ïîëü øà, Êà íà äà,ÑØÀ è äð.), ê òîð ôó îò íî ñÿò îðãà íî ãåí íûå îò ëî æå íèÿ ñ ñî -äåð æà íè åì îðãà íè ÷åñ êî ãî âå ùåñ òâà áî ëåå 30% è ñî äåð æà -íè åì Ñîðã. íå ìå íåå 20%.  Áå ëà ðó ñè æå, â ñî îò âå òñòâèè ñîôè öè àëü íî ïðè çíàí íîé êëàñ ñè ôè êà öè åé [17], êî òî ðàÿ äå -éñòâó åò äî íà ñòî ÿ ùå ãî âðå ìå íè, ê òîð ôÿ íûì îò íî ñÿò ïî ÷âû, ïà õîò íûé ñëîé êî òî ðûõ ñî äåð æèò áî ëåå 50% ÎÂ, ñëå äî âà -òåëü íî, ê äåã ðà äè ðî âàí íûì òîð ôÿ íûì - ïà õîò íûé ñëîé êî òî -ðûõ ñî äåð æèò ìå íåå 50% Πè ïîä ñòè ëà åò ñÿ ìà òå ðèí ñêîéìè íå ðàëü íîé ïî ðî äîé. Ìîæ íî ïðåä ïî ëî æèòü, ÷òî îñíî âà íè -åì äëÿ òà êî ãî ïî ãðà íè÷ íî ãî ðàç äå ëå íèÿ òîð ôÿ íûõ è äåã ðî -òîð ôÿ íûõ ïî ÷â áå ëî ðóñ ñêè ìè ïî ÷âî âå äà ìè ÿâè ëîñü íà ëè -÷èå ãî ñó äà ðñòâåí íî ãî ñòàí äàð òà [18], êî òî ðûì ðó êî âî äñòâó -þò ñÿ ñïå öè à ëèñ òû òîð ôÿ íîé ïðî ìûø ëåí íîñ òè.

Àêàäåìèê Í.Í. Áàì áà ëîâ, ññû ëà ÿñü íà çà ðó áåæ íûéîïûò è ðå çóëü òà òû ñî áñòâåí íûõ èñ ñëå äî âà íèé [2,19,20 èäð.], ïðåä ëà ãà åò ïðè äè àã íîñ òè êå äåã ðî òîð ôÿ íûõ ïî ÷â ïî -ãðà íè÷ íûì óðîâ íåì ñî äåð æà íèÿ Πñ÷è òàòü 30%.  ïî -ñëåä íåå âðå ìÿ ïî ÿ âè ëèñü íî âûå ïóá ëè êà öèè [6,21,22], âêî òî ðûõ íà îñíî âà íèè äàí íûõ ýâî ëþ öèè ôè çè ÷åñ êèõ èâîä íî-ôè çè ÷åñ êèõ ñâîéñòâ äëÿ ðàç äå ëå íèÿ àã ðî òîð ôÿ íûõ è äåã ðî òîð ôÿ íûõ ïî ÷â ïî ðî ãî âûì çíà ÷å íè åì ñî äåð æà íèÿîðãà íè ÷åñ êî ãî âå ùåñ òâà ïðåä ëà ãà åò ñÿ ñ÷è òàòü 35% ïðèñîîòâåòñòâóþùåì ó÷åòå ñòðîåíèÿ ïî÷âåííîãî ïðîôèëÿ.

Òàê æå íåò åäè íî ãî ìíå íèÿ è ïî êî ëè ÷åñ òâåí íûì ïà ðà -ìåò ðàì âû äå ëå íèÿ ñòà äèé äåã ðî òîð ôÿ íûõ ïî ÷â. Íàï ðè -ìåð, êëàñ ñè ôè êà öèÿ äåã ðî òîð ôÿ íûõ ïî ÷â, ðàç ðà áî òàí íàÿâ ÐÓÏ «Èíñòè òóò ïî ÷âî âå äå íèÿ è àã ðî õè ìèè» è ÁÃÓ[7,17,23,24], êî òî ðàÿ ïðè ìå íÿ åò ñÿ â ïðî èç âî äñòâå, ñó ùåñ -òâåí íî îò ëè ÷à åò ñÿ îò êëàñ ñè ôè êà öèè, ïðåä ëî æåí íîé ñî -òðóä íè êà ìè ÐÓÏ «Èíñòè òóò ìå ëè î ðà öèè» è Í.Í. Áàì áà ëî -âûì. Îñî áåí íî áîëü øèå ðàç ëè ÷èÿ â òðàê òîâ êå äè àã íîñ òè -êè ïî ñòòîð ôÿ íûõ ïî ÷â. Ïî ðî ãîì òà êîé ñòà äèè äåã ðà äà öèèòîð ôÿ íûõ ïî ÷â, ïî ïðåä ëî æå íèþ Í.Í. Áàì áà ëî âà, ÿâ ëÿ åò -ñÿ ñî äåð æà íèå Πâ òîð ôÿ íî-ìè íå ðàëü íîì ãî ðè çîí òå2-3%. Ïî ìíå íèþ Í.È. Ñìå ÿ íà è äð. [7,17], Ã.Ñ. Öèò ðîí [12], Ã.Ñ. Öèò ðîí è äð.[21] – 5%, à ïî äàí íûì Ë.Í. Ëó ÷å íîê [25] –10%, Â.È. Áåë êîâ ñêî ãî [26], Â.È. Áåë êîâ ñêî ãî, À.Ñ. Ìå å -ðîâ ñêî ãî è äð. [3] – 15%. Âå ðî ÿò íî, ðàçëè÷èÿ â êðèòåðèèïîñòòîðôÿíûõ ïî÷â ñâÿçàíû ñ ïîêàçàòåëÿìè, êîòîðûåáûëè âçÿòû äëÿ èõ õàðàêòåðèñòèêè.

Äëÿ õà ðàê òå ðèñ òè êè è äè àã íîñ òè êè ñòå ïå íè äåã ðà äà öèèòîð ôÿ íûõ ïî ÷â íå ñîì íåí íûé íà ó÷íûé è ïðàê òè ÷åñ êèé èí -òå ðåñ ïðåä ñòàâ ëÿ åò óñòà íîâ ëå íèå çà êî íî ìåð íîñ òåéòðàíñ ôîð ìà öèè ãå íå òè ÷åñ êèõ ñâîéñòâ, êî ëè ÷åñ òâåí íûõ èêà ÷åñ òâåí íûõ ïà ðà ìåò ðîâ îñíî âî ïî ëà ãà þ ùèõ ïî êà çà òå -ëåé ïî ÷âî îá ðà çî âà òåëü íî ãî ïðî öåñ ñà è ïëî äî ðî äèÿ ïî ÷â: ñî äåð æà íèÿ óãëå ðî äà ãó ìó ñî âûõ ñî å äè íå íèé, àçî òà è èõñî îò íî øå íèé, áè î ëî ãè ÷åñ êîé àê òèâ íîñ òè, ýíåð ãå òè ÷åñ êî ãî ïî òåí öè à ëà, òðàíñ ôîð ìà öèè ñòå ïå íè ïîä âèæ íîñ òè ôðàê -öè îí íî ãî ñî ñòà âà àçî òà è äð. Àíàëèç íà ó÷íûõ èñ òî÷ íè êîâ

óêà çû âà åò íà îò ñó òñòâèå òà êèõ êðè òå ðè åâ ïî îöåí êå ñòå ïå -íè äåã ðà äà öèè îñó øåí íûõ òîð ôÿ íûõ ïî ÷â, à ïî áè î ëî ãè -÷åñ êî ìó ïî êà çà òå ëþ èìå þò ñÿ ëèøü åäè íè÷ íûå ðà áî òû[13]. Öåëü íà øèõ èñ ñëå äî âà íèé – ïðåä ëî æèòü ðÿä íî âûõêðè òå ðè åâ êî ëè ÷åñ òâåí íîé äèàãíîñòèêè äåãðîòîðôÿíûõïî÷â, êîòîðûå ÿâèëèñü ðåçóëüòàòîì èçó÷åíèÿ õèìè÷åñêèõè áèîëîãè÷åñêèõ ñâîéñòâ òîðôÿíûõ ïî÷â ðàçíûõ ñòàäèéýâîëþöèè.

Îáúåê òû è ìå òî äû èñ ñëå äî âà íèé

Äëÿ âû ïîë íå íèÿ ïî ñòàâ ëåí íîé öå ëè íà áî ëîò íîì ìàñ -ñè âå «Õîëü ÷å» Ëó íè íåö êî ãî ðà éî íà Áðå ñòñêîé îá ëàñ òèïëî ùàäüþ áî ëåå 25 òûñ. ãà íà çåì ëÿõ ÏÎÑÌÇèË ÍÀÍ Áå -ëà ðó ñè ïî äî áðà íû ó÷àñ òêè – áûâ øèå òîð ôÿ íè êè ñ ìîù -íîñ òüþ òîð ôà 75-85 ñì, íà ìåñ òå êî òî ðûõ â ðå çóëü òà òå èñ -ïîëü çî âà íèÿ ïîä ïàø íåé â òå ÷å íèå ïî ÷òè 50 ëåò îá ðà çî -âà ëèñü êîì ïëåê ñû ñ òîð ôÿ íû ìè, òîð ôÿ íî-ìè íå ðàëü íû ìè, ìè íå ðàëü íû ìè îñòà òî÷ íî-òîð ôÿ íû ìè è ïî ñòòîð ôÿ íû ìèïî ÷âà ìè. Ïî äîá ðàí íûå îá ú åê òû èñ ñëå äî âà íèé îõâà òû âà -þò øè ðî êèé ñïåêòð òîð ôÿ íûõ ïî ÷â, ñî äåð æà íèå îðãà íè -÷åñ êî ãî âå ùåñ òâà â êî òî ðûõ êî ëåá ëåò ñÿ îò 88,7 äî 2,3%.Âñåãî îòîáðàíî äëÿ èññëåäîâàíèé 45 ñìåøàííûõïî÷âåííûõ ïðîá.

Âàæ íåé øåé õà ðàê òå ðèñ òè êîé ïî ÷âî îá ðà çî âà òåëü íî ãîïðî öåñ ñà òîð ôÿ íûõ ïî ÷â ÿâ ëÿ åò ñÿ èç ìå íå íèå ñî îò íî øå -íèÿ ñî äåð æà íèÿ â íèõ óãëå ðî äà è àçî òà ïðè ïðî ÿâ ëå íèèïðî öåñ ñîâ äåã ðà äà öèè.  íà øèõ èñ ñëå äî âà íè ÿõ áû ëîóñòà íîâ ëå íî, ÷òî ñ óâå ëè ÷å íè åì ñòå ïå íè äåã ðà äà öèè òîð -ôÿ íûõ ïî ÷â ñî äåð æà íèå àçî òà â ãó ìó ñî âûõ ñî å äè íå íè ÿõñíè æà åò ñÿ, à ñî îò íî øå íèå Ñ:N âîç ðàñ òà åò. Ïî ý òî ìó ñ÷è -òà åì, ÷òî ýòîò ïî êà çà òåëü ìî æåò ñëó æèòü îäíèì èç êðè òå -ðè åâ äè àã íîñ òè êè èñ ñëå äó å ìûõ ïî ÷â. Ñî äåð æà íèå óãëå ðî -äà ãó ìó ñî âûõ ñî å äè íå íèé â ïî ÷âàõ îïðå äå ëÿ ëè ïî ìåòîäóÈ.Â. Òþðèíà [27], à àçîòà – ïî ðàçðàáîòàííîé àâòîðàìèìåòîäèêå [28].

Áè î ëî ãè ÷åñ êàÿ àê òèâ íîñòü ïî ÷âû õà ðàê òå ðè çó åò èí òåí -ñèâ íîñòü áè î ëî ãè ÷åñ êèõ ïðî öåñ ñîâ, ïðî òå êà þ ùèõ â íåé, ÿâ -ëÿ åò ñÿ âàæ íûì ïî êà çà òå ëåì å¸ ïëî äî ðî äèÿ. Îäíè ìè èç ïî -êà çà òå ëåé áè î ëî ãè ÷åñ êîé àê òèâ íîñ òè ïî ÷âû ÿâ ëÿ þò ñÿ èí -òåí ñèâ íîñòü ïðî öåñ ñîâ àì ìî íè ôè êà öèè è íè òðè ôè êà öèè. Çà îñíî âó îöåí êè áè î ëî ãè ÷åñ êîé àê òèâ íîñ òè òîð ôÿ íûõ ïî ÷âðàç íûõ ñòà äèé ýâî ëþ öèè áû ëè èñ ïîëü çî âà íû èç âåñ òíûå ìå -òî äè ÷åñ êèå ïîä õî äû (îïòè ìàëü íûå äëÿ ìè íå ðà ëè çà öèèóñëî âèÿ óâëàæ íå íèÿ è òåì ïå ðà òó ðû, ýêñ ïî çè öèÿ 14 ñó òîê)[29 è äð.] äëÿ îïðå äå ëå íèÿ íè òðè ôè öè ðó þ ùåé ñïî ñîá íîñ òèìè íå ðàëü íûõ ïî ÷â â íà øåé ìî äè ôè êà öèè.  ìå òîä îöåí êèáè î ëî ãè ÷åñ êîé àê òèâ íîñ òè òîð ôÿ íûõ ïî ÷â áû ëî âêëþ ÷å íîîïðå äå ëå íèå ïî òåí öè àëü íîé íè òðè ôè öè ðó þ ùåé, àì ìî íè -ôè öè ðó þ ùåé è àçîò ìè íå ðà ëè çó þ ùåé (ÀÌÑ – ñóì ìà N-NÎ3+ N-NH4) ñïî ñîá íîñ òè ïî ÷â ïðè äëè òåëü íîñ òè ýêñ ïî çè öèè 45ñó òîê, ñ àíà ëè çîì õî äà ïðî öåñ ñà àì ìî íè ôè êà öèè è íè òðè -ôè êà öèè ÷å ðåç 15, 30 è 45 ñó òîê. Ñî äåð æà íèå íè òðàò íî ãî èàì ìî íèé íî ãî àçî òà â ïî ÷âå îïðå äå ëÿ ëè ïî ðàç ðà áî òàí íûìàâ òî ðà ìè ñòàòüè ìå òî äàì [30].

Ýíåð ãå òè ÷åñ êèé ïî òåí öè àë ïî ÷âû, âî ìíî ãîì îïðå äå -ëÿ þ ùèé òå ÷å íèå ïî ÷âî îá ðà çî âà òåëü íûõ ïðî öåñ ñîâ, òåñ -íåé øèì îá ðà çîì ñâÿ çàí ñ íà êîï ëå íè åì è ïðå îá ðà çî âà íè -åì îðãà íè ÷åñ êî ãî âå ùåñ òâà, à åãî ñî äåð æà íèå áîëü øå ÷åì äðó ãèå ñî ñòàâ íûå ÷àñ òè ïî ÷âû îïðå äå ëÿ åò ãëàâ íîå å¸ñâî éñòâî – ïëî äî ðî äèå. Åãî âå ëè ÷è íó ðàñ ñ÷è òû âà ëè ïîðàçðàáîòàííîé íàìè ôîðìóëå:

Q = S õ hn õ dnõCîðã. õ 37,332 ÃÄæ/ãà,ãäå: Q – çà ïàñ ýíåð ãèè â ãó ìó ñî âûõ ñî å äè íå íè ÿõ ïî ÷âû,

ÃÄæ/ãà; S – ðàñ ÷åò íàÿ ïëî ùàäü, ãà; hn – ìîù íîñòü ãî ðè çîí -òà ïî ÷âû, ì; dn – ïëîò íîñòü ïî ÷âû, ò/ì

3; Cîðã. – ñî äåð æà íèåîðãà íè ÷åñ êî ãî óãëå ðî äà â ãó ìó ñî âûõ ñî å äè íå íè ÿõ, %;37,332 – ñî äåð æà íèå ýíåð ãèè â óãëå ðî äå, ÃÄæ/ò.

 êà ÷åñ òâå òå î ðå òè ÷åñ êîé îñíî âû ðàñ ÷å òîâ èñ ïîëü çî âà -íû ðå çóëü òà òû èñ ñëå äî âà íèé È.Â. Òþ ðè íà (1937), ïî êà çàâ -øå ãî, ÷òî ïî ñî äåð æà íèþ óãëå ðî äà ìîæ íî ðàñ ñ÷è òû âàòü çà -

10 Çåìëåäåëèå è çàùèòà ðàñòåíèé ¹ 2, 2013

ïà ñû ýíåð ãèè â