in horto botanico vindobonensi, augustissimÆ mariÆ … · hortus botanicus vindobonensis, seu...

HORTUS BOTANICUSVINDOBONENSIS,

S E U

PLANTARUM RARIORUM,Q U Æ

I N H O R T O B O T A N I C O V I N D O B O N E N S I,

AUGUSTISSIMÆ

MARIÆ THERESIÆM U N I F I C E N T I A R E G I A

I N

UNIVERSITATIS PATRIÆE X C E L L E N S O R N A M E N T U M P U B L I C A M Q U E U T I L I T A T E M

E X S T R U C T O,

COLUNTUR,

I C O N E S C O L O R A T Æ E T S U C C I N C T Æ D E S C R I P T I O N E S

C U R A E T S U M P T I B U S

N I C O L A I J O S E P H I J A C Q U I NB O T A N I C E S P R O F E S S O R I S

V I N D O B O N Æ,T Y P I S L E O P O L D I J O A N N I S K A L I W O D A,

A U L Æ I M P E R I A L I S T Y P O G R A P H I .

M D C C L X X.

Exemplar71.

TA B U L A V I G E S I M A S E X TA.M E S E M B R YA N T H E M U M F O R F I C AT U M . Linn. ſyſt. pag. 346.

Planta eſt lignoſa, tota glabra, & debilis, habitu ſimilium congenerum. Trun- cus & rami annoſiores ſunt teretes & cinerei. Juniores aureum ſunt ancipites. Folia

faſciculatim ramos ornant oppoſita, baſi leviter & ſæpe vix connata, cymbæformia, dorſo integra nec crenata, obtuſa cum acumine, obſolete punctata. Puncta ſive tubercula pauca C di-

diſtincte videntur, niſi folia, ut pelluceant, luci oppoſita conſiderentur, quando tunc in conſpectum numeroſa prodeunt. Flos ſolitarius terminat ramos, erectus, petalisque præ- ditus rubris & linearibus. Floret æſtate ſub dio.

10

TABULA TRIGESIMA PRIMA ET SECUNDA.B R O M E L I A K A R ATA S . Linn. ſyſt. pag. 232. jacq. hiſt. amer. pag. 90.Karatas foliis altiſſimis, anguſtiſſimis & aculeatis. Plum. gen. 10.

Meretur elegans & rariſſime in hortis Europæis florens hæc planta icone accura- ta illusſtrati. Hinc tabula ex modo indicatis prior magnitudine illa, qua in hortis

Cæſareis Viennenſibus fructigera jam ſæpius conſpecta fuit, ſtirpem exprimit, ſo- C 2 lis

12 lis foliis ob nimiam longitudinem truncatis. Altera tabula eandem exhibet longitudinaliter diſciſſam totam, ut interiora pateant. Sic caulis ſpectatur nullus, niſi quis caulem fortaſ- ſe ſaluter partem illam ſuperam radicis elongatæ, e qua folia ſuperiora egrediuntur. Ra- dix novellæ, e ſemine natæ, exigui bulbilli ſpeciem refert, emiſſis fibris tereti- bus longisque adaucta. Bulbillus ille per ſubſequos annos paulatim producitur in corpus ovatum, fibris percurrentibus ſubligneum, albidumque, e quo folia preſſe ſibi ſucceden- tia ſuperiora ortum ducunt. Hoc tandem corpus contrahitur in collum, cujus extremitati multicipiti flores aggregatim numeroſi inſident, paleis membranaceis fuſcis oblongis atque extus villo fuſco partim obductibus ab invicem diſtincti. Convexum ſemipedalis diametri di- ſcum ſimul efficiunt, omnino ducenti aut trecenti flores inodori, fere tripollicares, corolla roſea calyce & germine villo ferrugineo adſperſis, in fructu perſiſtentes quidem, ſed mutati emar- cidique. Fructus ovales & tres pollices longi obducuntur lanugine fuſca, quæ tollitur facile. Cortex coriaceus & ex fuſco flavoque varius carnem continet raram, ſucculentam, albidam, ſapore acido dulcique præditam, & ſubtrilocularem; in qua ſemina nidulantur plurima ſubrotunda, glabra & fuſca. Decorticata caro palato non diſplicet, modo abunde maturi ſint fructus; tunc enim levis tantum acor percipitur, quem facile obtundit juncta dulcedo mellea; at, quod fatendum itidem eſt, raro iſtiusmodi occurrunt. Immaturi ſtu- porem dentibus inducunt, ſauciantque interdum comedentis palatum & gingivas. Quam- cunque tamen ſuerint maturitatem adepti, immoderatius comeſtos affeciſſe dolore linguam aliquo, crebræ obſervationes docuerunt. Summam tamen acrimoniam illam in fructibus Viennenſibus non fui expertus; ſed abfuit etiam in illis dulcedo illa mellea. Proles novæ e radice ad lacera matris enaſcuntur. Semina quoque noſtrorum fructuum facile germi- narunt. Folia numeroſa, ſubulato-linearia, canaliculata, mucronata, ciliato-ſpinoſa ſpi- nis ſurſum arcuatis valideque pungentibus, baſi villo (externa quidem denſiſſimo) ferrugineo nitidoque veſtita, erecta, minus rigida quam in cognitis mihi congeneribus, hinc ſu- perne plerumque reflexa, humanam ſæpius altitudinem excedunt. Caribæo vocabulo inco- lis Karatas appellatur. Reperitur in locis montoſis & ſylvaticis, ut plurimum ad truncum arbuſculæ, cujus umbra fruatur. Illuſtris Linnæus credit hanc Bromeliæ ſpeciem eſſe di- verſam a Piſonis Caraguata Acanga, qua ſuper re indicium ferre nequeo. In tabula prio- re adſtant fructus integer, idemque cum transverſe tum longitudinaliter diſciſſus, una cum ſemine. Jam defloruerat planta, dum animo ſuſcipiebam hujus operis editionem; unde florem cujusdemque partes in tabula exponere non potui. Si qua florebit denuo , curabo, ut apto loco ſiſtantur.

cjusdemque -> cujusdemque

35TABULA OCTOGESIMA PRIMA.

S E M P E R V I V U M S E D I F O R M E .

Tota planta glaberrima eſt. Caules teretes, diffuſi, ramoſi proſtratique terræ radiculas immittunt. Rami florantes eriguntur, circiter octopollicares. Optime fert hyemem

ſub dio, & tunc floret quotannis Julio. Cultæ vero in olla plantæ, perque hyemem hybernaculo incluſæ, rami florales ſunt ſæpe bipedales, at tunc debiles, &, niſi fulcris alli- gentur, ſeſe ſuſtentando haud apti. Folia glauca, interdum rubentia , carnoſa , craſſa, acuminata, oblonga, baſibus in dorſo ſoluta, inferiora magis teretia, ſuperiora magis de- preſſa, in ramis junioribus confertim naſcentia, in florentibus magis diſſita. Cymæ denſæ & terminales. Floris character omnino, qualis deſcribitur in Sempervivo Linnæi, petalis aut ſex aut ſeptem albidis. Cui numero calyx, germina, eidemque geminato ſtamina re- ſpondent. Nectarii ſquamulæ adſunt nullæ. Filamenta petalis concoloria baſin habent la- tam. Antheræ flavent. Flos itaque Sempervivi; facies foliorum Sedis congrua. Patriam ignoro.

TABULA OCTOGESIMA QUARTA.

A L E T R I S G U I N E E N S I S . Linn. ſp. pl. pag. 456. Aloë guineenſis, radice geniculata, foliis e viridi & atro undulatim variegatis. Comm. hort. 2. pag. 39. tab. 21. prælud. 84. t. 33.

In appendice ad Enumerationem ſtirpium agri Vindobonenſis dedi floreſcentiæ hujusce plan- tæ deſcriptionem, deficiente tamen fructu, quoniam in hac æque ac in congeneribus

duabus ibidem memoratis flores abortum paſſi fuerant omnes. Hinc ex germine, Hyacin- this ſimili, pericarpium triloculare ſeminibusque pluribus fœtum conjeceram futurum, pro- poſueramque dubitanter. Nunc tandem primos fructus, eosque maturiſſimos vidi non paucos; ex quorum cognita anatome patere, arbitror, in generum fabricatione nec poſſe hanc plantam ad Aletrin, nec ad Aloën, nec ad aliud jam datum genus apte referri. Sci- licet fructus eſt bacca mollis, ſubrotunda, ſucculenta, lutea cum pulpa concolore, magnitudine piſi, comprehenſa a fiſſo longitudinaliter corollæ emarcidæ tubo. Semen unicum, molle, depreſſum glabrumque includitur in arillo membranaceo conſimilis figuras, qui baſi ſua cortici baccæ adnaſcitur. Hæ partes magnitudine naturali in tabula ſeorſim exbibentur.

TA-

cosque -> eosque


S E U



AUGUSTISSIMÆ

MARIÆ THERESIÆMUNIFICENTIA REGIA

I N


E X S T R U C T O,

C O L U N T U R,

I C O N E S C O L O R A T Æ E T S U C C I N C T Æ D E S C R I P T I O N E S

C U R A E T S U M P T I B U S


V O L. I I.



M D C C L X X I I.

TABULA CENTESIMA QUINQUAGESIMA TERTIA. S E D U M D A S Y P H Y L L U M . Linn. ſyſt. pag. 317. Sedum foliis conicis, obtuſis, glaucis, reticulatis; caule ramoſo, viſcido. Hall. hiſt. helv. num. 961. Sedum minus ſeptimum. Cluſ. hiſt. LX. Sedum parvum folio circinato, flore parvo. Bauh. hiſt. 3. pag. 691.

S 2 Se-

72 Sedum minus, folio circinato. Bauhin. pin. 283. Moris hiſt. 3. pag. 473. s. 12. t. 7. f. 35. Aizoon daſyphyllum. Datech. hiſt. 1133.

Ipſam plantam, quæ hic depingitur, florentcm ex Tyroli accepi, ubi in rupibus muris- que ſponte creſcit, in Auſtria, quoad ſciam, nedum inventa. Radix fibroſa & albi-

da, (quam autores in ſolo natali annuam dicunt, ) in hybernaculo noſtro hybernans per- ennis, plures cauliculos gignit tenues, teretes, biunciales aut longiores, baſi procumben- tes, hinc adſcendentes, ſuperne villoſos & viſcidos, folioſos, in cymam nudam termina- tos, a duobus ad viginti & plures flores gerentes, aliquos etiam unifloros. Folia ſunt ex ſubrotundo ovata, obtuſa, pulpoſa, craſſa, extus convexa, intus excavata, oppoſita, ſu- perficie inæqualia, bilinearia, virentia aut magis flaveſcentia cum ſuffuſis punctis vel ve- nis ſanguineis, in ramis junioribus in acervos imbricatim collecta. Calyces viſcidi virent. Petala ovata in aliis alba ſunt, in aliis individuis ex rubro alboque varia. Antheræ nigre- ſcunt. Character quidem Sedi eſt, una cum præſentibus minimis ſquamulis, quæ germi- nibus ſubjiciuntur; at vero calycis foliola perpetuo adſunt ſex, totidemque petala & germina; ſtamina autem duodecim, quorum ſex ante petala ponuntur, reliqua ſex cum iis- dem alternantur. Confundit itaque hæc plantula Sedi atque Sempervivi artificialia genera. Floret Julio.

TABULA CENTESIMA OCTOGESIMA SEXTA. EUPHORBIA MACULATA. Linn. ſyſt. pag. 331. Euphorbia minima ſupina rufeſcens. Brown. jam. p. 236. Tithymalus ſeu chamæſyce altera virgioniana, foliis crenatis & macula fuſca elegan- ter notatis. Pluk. alm. 372. t. 65. f. 8. Chamæſyce. Sloan hiſt. jam. pag. 189.

Planta annua acris & lacteſcens ſub dio floret totam æſtatem & autumni quoque partem, in horto ex ſeminibus delapſis ſponte nunc ſe ac copioſe, cum ſub dio, tum in cal-

dariis, ſe propagans quotannis. Radix ſibroſa plures in ambitum caules fundit, ramoſiſ- ſimos, totos quantos telluri preſſiſſime incumbentes, hirſutos, rubentes, teretes, nec di- chotomos, quum rami alternentur ſat ordinate. Folia ſunt oblonga, obtuſa vel acuta, ſuperne obſolete & rariter denticulata, margine & dorſo piloſa, facie glabra, breviſſime petiolata, oppoſita, omnino numeroſa, aut virentia, aut rubra, aut atropurpuraſcentia, rarius maculata, in ramulis extremis denſe aggeſta. Flores exigui & breviſſime peduncu- Y la-

88 lati foliorum axillis ſolitarii inſident, ob foliorum denſum ſitum viſi aggregati. Calyx ex oblongo campanulatus & hirſutus viret, limbo diviſus quadrifido minimo ciliato & conni- vente. Petala ſunt quatuor, rubra, magis minusve obſolete lobata , patentiſſima, cum diſco ſubrotundo fuſceſcente elevato. Capſula eſt piloſa. Semina flaveſcunt. Flos auctus ad marginem exhibetur.

TABULA CENTESIMA OCTOGESIMA OCTAVA. EUPHORBIA PARALIAS. Linn. ſyſt. pag. 333. Tithymalus Paralias. Scop. carn. 1. p. 338. Camer. epit. 962. Bauh. hiſt. 3. p. 674. Tithymalus foliis linearibus, ariſtatis, imbricatis; ſtipulis umbellaribus ovato-lan- ceolatis, floralibus cordatis. Hall. hiſt. helv. num. 1055. Tithymalus Paralius ex locis maritimis. Dod. pempt. 3. l. 2. c. 12. Tithymalus maritimus. Bauh. pin. 291.

Candido lacte tota ſcatet, eſtque glaberrima. Radix lignoſa, ramoſa, foris fuſca, & intus albida, perennat. Caulis baſi perſiſtens novos ramos ſeu totidem caules an-

nuatim gignit, omnes florigeros futuros, unde planta multicaulis evadit. Sunt vero hi teretes, erecti, pedales vel altiores, toti folioſi, glauci vel rubri, ſimpliciſſimi, dumque læſio notabilis aut truncatio acceſſerit, ex ultimorum foliorum axillis ramoſi; partiti ſuper- ne umbellatim in radios patulos quatuor vel quinque, etiam pauciores, ſingulos bifide ſubdiviſos. Folia ſunt ex lineari oblonga, ſubacuta cum exiguo mucrone, integerrima, eſſilia, craſſiuſcula, valde glauca, uncialia, ſine ordine & denſe poſita, in ſylveſtri im- primis maritima, valde imbricata, in culta magis diſſita. Involucra univerſalia ſubovata. In-

89Involucella ex cordato ſubrotunda, latiora quam longa, obtuſiuſcula cum medio denticu- lo concava, glauca, patentia, & integerrima. Calyx ſubrotundus & quadriſulcatus in limbum quadridentatum ciliatumque dividitur. Petala quatuor, in principio cum ſatura- to virore flaventia, poſtea aurantiaca, ſubpeltata, ex ungue craſſo in diſcum concavum expanſa, interne ſubrotundum, extus quadridentatum vel bidentatum. Singulis filamen- te inſident antheræ geminæ ſubrotundæ & flavæ. Capſula eſt rugoſa. Semina ſunt ex ſubrotundo ovata, & albida cum maculis nigricantibus. Flores ſteriles ſunt ſine ordine fertilibus intermixti. Utrique piſtillum habent; ſed ſterilium piſtillum totum calyci eſt in- cluſum, conſtans pedicello piloſo filiformi & pallido, cui inferitur ſtylus virens, ſtigmate capitato bifidoque terminatus; deficiente omnino germine. Ad marginem calyx & peta- lum aucta adpinguntur.


S E U



AUGUSTISSIMÆ

MARIÆ THERESIÆMUNIFICENTIA REGIA

I N


E X S T R U C T O,

C O L U N T U R,

I C O N E S C O L O R A T Æ E T S U C C I N C T Æ D E S C R I P T I O N E SC U R A E T S U M P T I B U S


VOL. III.



M D C C L X X V I.

T A B U L A S E X T A. MESEMBRYANTHEMUM COPTICUM. Linn. ſyſt. pag. 344.

Ex annua & fibroſa radice caulis exoritur breviſſimus, in ramos ita diviſus , ut totidem caules eſſe videantur. Hi teretes & rubentes in omnem patent ambitum , axillares ex

foliis caulinis, inferne aphylli ipſi, exterum folioſi, interdum adultiores dichotomi; caulis vero ipſe in florem terminatur. Folia ſunt oppoſita, ſemiteretia, diſtincta, ſeſſilia, ſub- linearia, obtuſa vel acuta, ſucculenta. Flores breviter pedicellati & exigui eriguntur. Ca- lyx quinquefidus foliola habet inæqualia, exterum foliis fere ſimilia, ſed breviora. Petala ſunt ovata, erecta, minuta, pallida, plus minus quatuordecim. Filamenta longitudine co- rollæ gerunt antheras rubras. Styli quinque craſſi & hirſuti reflectuntur. Folia, rami & calyces ſunt papuloſa. Floret ſub dio Julio & Auguſto. Septembri fructeſcit. Ad latus ſiſtitur, avulſo calyce, flos in nativo ſtatu, idemque auctus.

B 2 TA-

8

T A B U L A S E P T I M A. MESEMBRYANTHEMUM AITONIS.

Ab egregio expertiſſimoque Gulielmo Aiton, horti regii in Kew cultore, qui ſemina mi- ſit, nomen gratus novæ plantæ impoſui. Sata primo vere plures plantas dederunt,

qui ſub dio parum, in caldarium autem translatæ vegetarum lætiſſime, florueruntque ab ini- tio Octobris ad Decembrim. Ex radice annua truncus brevis erigitur, ferme digitum craſſus minimum, ex quo jam ſupra terram, tum in decurſu, rami egrediuntur oppoſiti, paten- tiſſimi, obſolete rariterque angulati aut plane teretes, herbacei, virides, inferiores procum- bentes & ſesquipedales. Folia ſunt craſſa, ſucculenta, ovata, in brevem petiolum anguſta- ta, quandoque ſubſeſſilia, integra, plana, ſubundulata, obtuſa vel magis acuta , ad ramos oppoſita, ad flores ſingularia. Hæc utrinque, tum etiam caules, pedunculi, calyces ac germina minutiſſimis nitidisque obſidentur punctis, quæ ad lentem conſpecta offerunt totidem guttulas exiguas roridas & conſiſtentes. Pedunculi ſolitarii egrediuntur ex dichotomia ra- morum (ſi qua adeſt,) & porro in ramulorum progreſſu oppoſitifolii. Calycis virentis & valde pentagoni foliola tria vel ſola duo in bracteam ſpathulatam obtuſam planam & corollæ longitudine excurrunt. Reliqua ſunt parva & acuta. Petala numeroſa, linearia, acuta, inferne pallent, cæterum intus carnei ſunt coloris & foris rubri. Filamenta alba gerunt antheras oblongas & flavas. Styli quinque ſubulati & ſtaminibus longiores eriguntur, ſu- perne patentes. Et reliqua ad characterem ſunt. Flos inodorus explicatur circa horam pomeridianam tertiam, clauditurque circa ſextam.

A U G U S T I S S I M Æ,

INVICTISSIMÆ AC GLORIOSISSIMÆ

R O M A N O R U M

I M P E R A T R I C I,

MARIÆ THERESIÆ,HUNGARIÆ, BOHEMIÆ, DALMATIÆ,

CROATIÆ, SLAVONIÆQUE

REGINÆ,

ARCHIDUCI AUSTRIÆ,

&c. &c. &c.

D O M I N Æ S U Æ

C L E M E N T I S S I M Æ.

in horto botanico vindobonensi, augustissimÆ mariÆ … · hortus botanicus vindobonensis, seu...

Documents