iiOnorgame nila ra'chali

New Testament in Tarahumara, Western (MX:tac:Tarahumara, Western)copyright 2008 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: Tarahumara, WesternTranslation by: Wycliffe Bible Translators, Inc.

Tarahumara Baja [tac], MexicoCopyright Information

Wycliffe Bible Translators, Inc. 2008This translation text is made available to you under the terms of the Creative Commons License: Attribution-Noncommercial-NoDerivativeWorks. (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/) In addition, you have permission to port the textto different file formats, as long as you do not change any of the text or punctuation of the Bible.You may share, copy, distribute, transmit, and extract portions or quotations from this work, provided that you include theabove copyright information:

You must give Attribution to the work.You do not sell this work for a profit.You do not make any derivative works that change any of the actual words or punctuation of the Scriptures.

Permissions beyond the scope of this license may be available if you contact us with your request.The New Testamentin Tarahumara, Western

Wycliffe Bible Translators, Inc. 2008This translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-NoDerivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with those Scriptures anddocuments. For other uses, please contact the respective copyright owners.2014-04-30PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 13 Jun 2019 from source files dated 11 Jun 20195abd0d10-18f8-5f78-aab1-438647421555

http://www.wycliffe.orghttp://www.ethnologue.org/language/tachttp://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/

Contents

SAN MATEO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1SAN MARCOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41SAN LUCAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66SAN JUAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109HECHOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141ROMANOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1881 CORINTIOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2052 CORINTIOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221GLATAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233EFESIOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240FILIPENSES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246COLOSENSES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2501 TESALONICENSES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2542 TESALONICENSES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2581 TIMOTEO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2602 TIMOTEO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265TITO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269FILEMN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271HEBREOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272SANTIAGO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2861 PEDRO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2912 PEDRO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2961 JUAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2992 JUAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3043 JUAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305JUDAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306APOCALIPSIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308

iii

SAN MATEO 1:1 1 SAN MATEO 2:2

Reg Anime Osale MateoRuigChu'sligo Esukristo Jena

Wijchimoba AsagJena ruwimela chieri nligo alu Esukristo rijimala

'we 'ya mochgame ta'ch o'chrachi Esukristo1 Jena aplichi uch suwbaga ralmuli rewal,

alu napu Esukristo rijimala* nlige, alu napu'ya mochgame nlige Esukristo ta'ch ochrachi.Alu Rab 'lige Abrami abiena rijimala nile aluEsukristo, alu ralmulika 'we 'ya ejpergamenlechig ta'ch ochrichi Esukristo.

2 Alu Abramika Isaki o'nola nile. 'Lige IskikaAkobo o'nola nile. 'Lige Akboka Jur o'nola nile'lige alu Jur chega rijimala o'nola nile. 3 'LigeJuraka Presi o'nola nile, 'lige abiena Srachig.Alu Presi 'lige Sara eylaka Tamari anilime nile.'Lige Presika Esromi o'nola nile. 'Lige EsrmikaArami o'nola nile. 4 'Lige Armika Aminarabi o'nolanile. 'Lige Aminarbika Naasoni o'nola nile. 'LigeNaasnika Salmoni o'nola nile. 5 'Lige SalmnikaBosi o'nola nile. 'Lige Bosi eylaka Rajabi anilimenile. 'Lige Bsika Oberi o'nola nile. 'Lige Oberieylaka Ruti anilime nile. 'Lige Obrika Isa o'nolanile. 6 'Lige Isaka alu wa'lula Rab o'nola nile. 'LigeRabika Salomoni o'nola nile. 'Lige Salomoni eylakaUrasi anilime ri 'yula nile.

7 'Lige Salomnika Roboami o'nola nile. 'LigeRobomika Abasi o'nola nile. 'Lige Abasika Asao'nola nile. 8 'Lige saka Josapati o'nola nile. 'LigeJosaptika Jorami o'nola nile. 'Lige Jormika Usasio'nola nile. 9 'Lige Usasika Jotami o'nola nile. 'LigeJotmika Akasio o'nola nile. 'Lige Aksioka Esekasio'nola nile. 10 'Lige Esekasika Manasesi o'nola nile.'Lige Manassika Amoni o'nola nile. 'Lige AmnikaJosasi o'nola nile. 11 'Lige Josasika Jekonasi o'nolanile 'lige alu chega rijimlachig. A'lige bamo'tole alu sontalo Babilonia mochgame alu ral-muli israelita, preso o'tole.

12 A'kinana napu'lige ku sebasa alu ralmuli kual Israeli anilichi, Jekonasika Salatieli o'nola nile.'Lige Salatilika Sorobabeli o'nola nile. 13 'LigeSorobablika Abiuri o'nola nile. 'Lige Abirika Eli-akimi o'nola nile. 'Lige Eliakmika Asori o'nola nile.14 'Lige Asrika Saroki o'nola nile. 'Lige SarkikaAkimi o'nola nile. 'Lige Akmika Eliuri o'nola nile.15 'Lige Elirika Eleasari o'nola nile. 'Lige EleasrikaMatani o'nola nile. 'Lige Matnika Akobo o'nolanile. 16 Akboka Jos o'nola nile alu napu Mara'yula nlige. 'Lige alu Maraka Esusi eyela nile,alu napu Kristo anilime ju. (Krstoka aniame juOnorgamete julrigame. Jpeko Esukristo anilimejkuru.)

17Maku namana chojkgame nile alu Abramirijimala Rab ta'ch ochrachi, 'lige Rab ochrale.'Lige alu Rab rijimala abechig maku namanachojkgame nile. 'Liko alu ralmuli israelita 'mao'tleru al Babilonia anilichi. 'Lige a'kinana alusimrasa uchchigo maku namana chojkgame

o'chrale. 'Liko bij ta'ch ochrale alu Kristo, alunapu Onorgame jlale.

Jena ruwimela churig ochriligo Esukristo18 Jipe 'la ruim ne churig ochriligo Esukristo:

Maraka trigame nlekuru Jos 'yuga newmilinile, 'lige tabil 'cho 'yuga gojchichi Jos aluMara 'yuga, alu Mara 'ma wa'l rojparale u'ttiriajchgame nile rojpach, Onorgame Alawala 'silenapurig rojparmala aluMara. 19 'Lige Jos tabilche ikis nlele chu'simia. Alu Joseka uch bil ri'yuga gojchligo mayele alu Mara. Tabilchigo cheanleko, 'we a'l ralmuli nile alu Jos, alu Josekatabil chojkila neraga che'wnilile alu Mara. AluJoseka tabil najkile napurig chijunmala aluMara uch jar ralmuli 'yuga. Alekeri tabil cheaninlile, 'lige tabil newima olale alu muk 'yuga.20 'Lige 'we 'ntale alarig 'simia, 'lige bil rukremule bil santo njeli. 'Lige alu santo njeli anelealu Jos:

Mu Jos, mueka Rab rijimala jkuru, alu 'we'ya bejtgame. Tasemajawa newa aluMara 'yuga.Alu napu ranlimili ju Mara, alueka pecha bilri ranala nmalag, pe Onorgame Alawala 'silenapurig ochramala alu u'ttiri. 21 Alu Marakabil u'ttiri ranlimili jkuru, 'lige mueka Esusianilime rew ujchmili jkuru. Esusi anik aluekaaniame jkuru alu napu ralmuli buinmili ju alrestirichi. Asriga 'la alarig nmala.

22 Suwbaga alarig ikile napurig anligeOnorgame. Alu ri napu ruyame nile napuOnorgame anele reg anile:23 Bil muk tabil 'wesi ri 'yuga asig pe bi'neli

asigrojparmala u'ttiri ajchgame nmala.'Lige ochramala alu u'ttiri,'lige Emanueli anilime nmala.Emanulika pe aniame ju Onorgame 'la ramu'yuga ajt.

24 Napu'lige Jos bujsasa, alarig 'sile napurignullige alu santo njeli alu napu Onorgamejlale. 'Liko alu Jos 'ma o'tole Mara bo'n be-jtlachi napurig bo'n 'yula neraga. 25 Tabilchigo'yuga gojchile ko ta'ch ochrachi alu u'ttiri, 'lige'ma ochrasa alu u'ttiri, Joseka Esusi anilime rewajchele alu u'ttiri.

2Jena ruwimela jar ri 'we machime 'sligo alu u't

Esusi e'nemia1 Essika Beleni anilichi ochrale, al ejiro Jurea

anilichi. Essika ochrale napu'lige Erore wa'lulanulame kachi al alu we' bo'gichi. 'Lige alwe'k rigichi Rusaleni anilichi sbale jar ri so'pil'we machime. Mago anilime nile alu ri yolra'chaga. 'Lige 'nkatu napu raynali ma'chnameju al Rusaleni asiruga, aleka neraga jsile alu ri.2 'Lige alu ralmuli mago al we'k rigichiRusaleni sbaga rukele alu wa'lula Erore:

Koche ajt alu wa'lula ralmuli juro nulemealu napu kul ochrale? Al 'nkatu napu raynalima'chname ju jena Rusaleni asiruga aleka engame

* 1:1 E'nesi glosario ancestor. 1:22 E'nesi glosario profeta. 1:23 E'nesi Isaas 7:14.

SAN MATEO 2:3 2 SAN MATEO 2:23etraturu bil so'pil, 'lige alu so'pilika pe ruyameju 'ma ochriligo alu napu Wa'lula nmili ju. Alek-eri jsirp ramu 'we a'l nirniliga.

3 'Lige alu wa'lula Erore akis alu ra'chali,asriga we'k 'ntale. 'Lige amin uch jar ral-mulitiri al Rusaleni mochgame asriga we'k 'n-talechig alu ra'chali akis. 4 'Lige alu wa'lulaErore suwbaga bal e'wlala bayele, 'lige aminamialu e'wlala Moisesi nila nulal benrame abienabayleru. 'Lige rukele koche ochrimili nliga aluKristo, alu napu Onorgame julmili nlige. 5 'Ligeanile alu ralmuli:

Al Beleni anilichi ochramili ke, al napu Ju-rea anilime ejiro ju. Alarig osale alu napu ruyamenlige napu Onorgame anlige, napu 'ya bejtgamenile. 'Lige reg anime osale:6Al we'k rigichi Beleni anilichinapu ju Jurea anilichi ejiro,pe u'kabi rigame ju al Beleni,'wchigo najtkame krko me'tag suwbaga

we'k rigachi,alchigo ochrimili kame Wa'lula,alu napu ne'ch oyrame ralmuli israelita anilimerepmili ju ab i'libeko.*

7 'Liko alu wa'lula Erore alu ralmuli magobayele. Alu Erreka tabil najkile napurig uchjar ralmuli machimela alu ri 'yuga ra'ichlichi.'Liko rukele chiniko kachi ma'chniliga alu so'pil.8 'Liko al we'k rigichi Beleni jlale, 'lige anele:

'Mi al Belnichi simwag alu u'ttirie'nemia pala ajtig. 'Lige 'la rewisk alu u'ttiri,'liko yati julwak bil ri ne'ch ruyniliga, nchigsimmp alemi e'nemia, 'lige 'we a'l niramiaaminami. (Erreka pe me'linliga anile aluu'ttiri.)

9 'Lige gepusa alu ra'chali napurig anligealu wa'lula Erore, 'liko yati simbale alu mago.'Lige uchchigo sin etele so'pil. 'Lige aluso'pil re'pami rewigchimi neraga enale, bajch-abemi enale napu e'ynale alu ralmuli mago,'mi alemi enale napu asale alu u'ttiri. 'Lige asbalealu so'pil al ambami neraga napu asale aluu'ttiri. 10 Alu baki ri etesa alu so'pil, asrigara'slle. 11 'Lige galrale sbaga etele alu u'ttiria'b bo'ig eyela ajtgichi Mara anilime. 'Liko cho-jkbisiga jbale 'we a'l nirame krig alu u'ttiri.'Lige gajoni i'pule, alu gajnika pe e'kargamemochgame nile knilime asriga najteme. 'Orokgile, 'lige aminami o'kutiri, 'lige aminami biltbiri 'we a'l suw jkame mira anilime. 12 'Ligeokoka bi'tig alu mago, Onorgame remule, 'ligeremugichi anele tabil simnilile ku napu asligealu Erore. Alekeri ku ejperlachi simbale, se'wboich simrale.

Jena ruwimela Jos Ejipto o'tligo Esusi jmisigasimbaga

13 A'kinana napu'lige alu ralmuli mago kuejperlachi simasa, Jos bil santo njeli etele re-muka. 'Lige alu njeli anele alu Jos:

'Ma assawa, yati simig 'ma mutuka aluu'ttiri 'lige 'ma 'yriwa mu upila, wam Ejiptoanilime we' bo'gichi simawa. Al mochiwanapu'lige ne an a'lige si. Erreka alu u'ttiri'yaga einmala me'linliga. Alekeri jmasawa jenamochiga.

14 'Lige Jos 'ma assale 'lige u'ttiri mutule 'ligesimile eylatiri 'yuga, 'lige ruk jmasale, Ejiptosimiba. 15 Wam 'mi al Ejipto mochile napusErore mukus. Onorgame 'ya anile alarig ikimeo.Alekeri lakile napurig osale bil ri napu ruyamenile napu anlige Onorgame. Reg anile: Nekabaykuru ne inol al Ejipto ajtgachi.

Jena ruwimela Erore nulligo me'lniliga suwbagau'kuchtiri

16 Napu'lige alu Erore machis alu ralmulimago ku simbaligo tabil ruig, asrigaayoga rejpile. 'Liko nulale me'lniliga suwbagau'kuchtiri ok bamgame go'ngana, al we'krigichi Beleni o'chrigame, 'lige aminami ala'bemiwe'k rigichi o'chrigimetiri. Alu ralmulimago bajch etligame so'pil anila 'ma okbam nlekuru, alekeri me'linlile u'kuchtiri aluErore ok bamgame 'lige ta'ch ok bamime.17 'Lige alarig sbali ikile napurig osale alu rinapu ruyame nile napu Onorgame anlige napuJeremasi anilime nile, reg anime osil:18 Suwbaga alu ralmuli al we'k rigichi Ram

mochgameasriga akturu 'we sewkame nalachi bil mukalu muk Rakeli anilime asriga nal ajtigturu'kchila na'temaka.'Lige alu Rakeli tabil najkturu napurig gu'riwa,alu u'kuchtiri 'mchigo suwligime.

19 Napu'lige Erore mukus a'kinana, Jos eteleremuka bil santo njeli. Onorgame nuleme nilealu santo njeli. 'Lige alu Jos Ejipto asale. 'Ligeanele alu santo njeli alu Jos:

20 'Ma assawa, 'ma ku 'yriwa ye u'ttiri'lige eylatiri, 'ma ku 'mi simawa Israeli anilichi.'Mchigo suwligame alu napu ye u'ttirime'linlime nlige. Alekeri jpeko 'la jkuru ku 'mial simalia.

21 'Lige assale alu Jos 'lige u'ttiri o'tole 'ligeeylatiri ku 'mi al Israeli anilichi. 22 'Lige napu'ligeJos machis alu Erore inol Arkelao anilimewa'lula karao al Jurea anilichi ejiro, asriga ma-jale alu Jos, tabil siminlile 'mi al. 'Lige Josremule Onorgame. 'Lige Onorgame 'we a'l anelealu Jos napurig Galilea anilichi ejiro 'lina simela,alekeri simile alu Jos al Galilea anilichi ejiro.23 'Lige al sebasa Nasareta anilichi we'k rigichisimbale ejperlimia. Alu 'ya mochgame ral-muli napu ruyame nlige, napu anele Onorgameanile al Nasartachi bejtlimio alu Esusi. Anilenasareno anlime nmar Esusi.

* 2:6 E'nesi Miqueas 5:2. 2:18 Raklika Abrami upila nile. Alueka mukule 'we 'ya al a'b Beleni anilichi. Alarig anik nalligoRakeli, alueka aniame ju alu we'k u'kuchtiri eyela al Beleni mochgame nalligo. 2:18 E'nesi Jeremas 31:15. 2:23 E'nesiglosario nasareno.

SAN MATEO 3:1 3 SAN MATEO 4:73

Jena ruwimela Juani, alu napu ralmuli rewaramenlige, rejcholi ruwligo bilena napu tabil 'wesi galjgame nile

1 A'kinana we'k bam alu Juani napu ralmulirewarame nlige, nawale al Jurea anilime ejrochinapu ta'wesi gal jgichi nlige. 'Lige al pee u'kumenile, 'lige ba'w ename nile al. 'Lige rejcholi ruwileal sebasa. 2Anile:

'Ma a'rewa alu chtiri 'ntili. 'Ma ku'la na'tawa, 'mchigo pe 'we nawmili kameOnorgame suwbaga ralmuli nulemia.

3 Alu ri napu ruyame nlige napu anligeOnorgame, 'we 'ya bejtgame nlige, alu napuIsaasi anilime nile, alu 'sile os alarig nochamioalu Juani. Reg anime osale:Bil ne'ome akerguru al napu pee u'kume nile.Reg e'wele ra'ichchane:Newiwa bil bow Wa'lula Onorgame.Newiwa bil bow 'la wajchgame.*

4 'Lige alu Juani o'pchalaka kameyo anilimeajgame gupala newrigime nile. 'Lige wi'chwasbaligame nile. 'Lige ojch go'yame nilealu Juani, 'lige aminami ijampre ba'wila melalogo'yame nile, alu napu jami nergame 'nili. 5 'Ligewam 'naka we'k rigachika Rusaleni anilchikajsile ralmuli alu rejcholi akimea, 'lige we'kanrigichika jsile al Jurea anilichi ejiro mochgame.'Lige abiena jsile uch bilena we'kan rigamena'lebo 'nlige wa'l bak bo'gichi ejpergame,Jorani anilime bak. 6 Napu'lige ralmuli ruis 'weres nokig jrome kori, najkig nokale napurigOnorgame 'la e'kmala, 'liko Juani rewarale aluralmuli al Jorani anilichi bakochi.

7 'Lige jar ri juro sbale okan chojkgame. Yeokan chojkgame bariseo nile jar, 'lige saruseonile jar. 'We benrame nile napurig 'we a'lgatewa bil nchali, a'boi 'lina tabilchigo sbaliolame nlek. Alueka pe jsile najkig napurigrewarawa ba'wich bokobuga Junite. 'Lige Juanianele e'wele ra'chaga:

'mika pe napurig sinow 'kchila alarigjkuru, asriga 'ygame jkuru 'emi! Chierianbech jmasiwa napurig tabil gastigriwa?8 'Ma a'rwaguru alu tabil 'la nchali nocha na-purig suwbaga ralmuli 'la etmala 'emi 'ma ku'we a'l 'ntili 'ntame ko. 9 'mika Abrami riji-mala korime jkuru, alu 'we 'ya ajtgame, alekerimay 'emi Onorgame 'la e'kamio. Tase alarigna'tawa, tabil chr rek rijimala nrige Abrami.Onorgameka pe napuypiri ralmuli e'kame ju, pe'la Onorgame 'yuga 'ntame nsak alu ralmuli.Onorgame alarig na'tsak rejttiri 'ma Abramirijimala gainmalek. 10 Rejpilaka 'ma listo bo' na-purig rojme'tpua. Suwbaga roj napu ek tabilrakeme ju 'mame'tkime jkuru 'lige e'ksilime ju.11 Neka pe ilig ba'wite rewarguru, napurig ral-muli etmala 'emi 'ma a'rligo alu chtiri 'ntili.Ab i'libeko uch bil sebmala abchigo najtkameme'tig ne'ch. Alueka Onorgame Alawala 'ymala

ralmuli. Neka tabil ikir napurig ne alu riakal o'toa napurig pioni neraga. 12Alueka 'mawe-jpamoa chujkkuru ri'lig sonol e'ksimia. 'Ligeraklaka 'ma gatmala bilena rekachi, 'lige sono-laka 'ma e'ksamala na'ite. 'Lige tajsin cho'melaalu na'. Yeka pe ttali ju.

Jena ruwimela 'ma rewarlirigo Esusi13 'Lige sbale Esusi al bakochi Jorani anilichi,

al Galilea anilchika simile alu Esusi. 'Lige alilile Juani, 'lige Esusi najkile napurig rewarawa aluJunite. 14Napu'lige sebasa alu Esusi, 'lige Junikatabil rewarnilile alu Esusi, 'lige anele Juani aluEsusi:

Ne 'nalina rewarrigame nmili jkuru muete.Chonig najk mu napurig ne mu rewarmala?

15 'Lige Esusi anile:Abiena 'la julke mu ne'ch rewar.

Onorgameka larig najkiame, 'la 'we a'l sbalioliame jkuru napurig najk Onorgame.

'Liko Juani rewarale alu Esusi. 16Napu'lige Esusirewarsiga ba'ich bokobuga 'lige ku ma'chnasaamin suwemi, 'pa rewagachi 'ma i'priga ilbale'lige Esusi etele Onorgame Alawala 'pkanaengichi napuyeri bil baloma neraga. 17 'Lige bilra'chame anile 'pa rewigchika. Reg anile:

Ye jkuru ne Inol napu 'we gal ne. Asriga 'laganliga ajt ne alu 'yuga.

4Jena ruwimela alu Satanasi 'we najkligo napurig

Esusi e'wmala alu Satanasi1 'Liko Onorgame Alawlate o'tleru Esusi 'mi

bilena tabil rigachi. Remnisika 'we 'ygaliolnilile Esusi napurig Esusi tabil 'la nochmala.

2 Essika ok li raw 'lige rukomi tabil go'ale.A'kinana kul e'lule. 3 'Lige Remnisika a'b nawile'yginiliga Esusi, 'lige anele Remnisi alu Esusi:

'La bijchi Onorgame Inol nrik, bangainriwag alu we'k rejt.

4 'Lige Esusi nejele:Onorgame nila ra'chali an: Tase pe

go'mecho go'g ejperlamala ralmuli, abienasemtiri ra'chali Onorgame nila rejcholi 'ntagaejperlamala ralmuli.*

5 'Liko alu Remnisi Rusaleni o'tole Esusi 'ligeasriga re'p ilgamewa'l re'obachi amoba 'mrale,6 'lige anele:

'La bijchi Onorgame Inol nrik 'lganao'pachpuag jena ilig. Reg an Onorgame nilara'chali:We'k santo njeli julmala ne napurig mu rep-

mala.Alu santo njeli nokimela mu cha'pi sekatenapurig ta iwgame chibmala mu 'lgana wi-

jch.7 'Lige Esusi anile:Abiena reg an Onorgame nila ra'chali:

Tabil o'pochpua napurig Onorgame mugu'rimala, mueka pe tonto neraga re'eme

* 3:3 E'nesi Isaas 40:3. 3:10 Yeka pe ruyame ju, 'emi tabil 'la nochsak Onorgameka 'ma 'lgana injirnochi 'lumio. * 4:4E'nesi Deuteronomio 8:3. 4:6 E'nesi Salmos 91:11-12. 4:7 E'nesi Deuteronomio 6:16.

SAN MATEO 4:8 4 SAN MATEO 5:7kame.Onorgameka tabil najk napurig biltonto neraga o'pachpua.

8 'Lige alu Remnisi uchchigo sin o'tole Esusibilena rab re'p ilgame, 9 'lige anele al o'tos:

'Nee, aka e'nb bochgimi gawich napuma'ch 'lige suwbaga ralmuli etru' napu ekmoch jena wijchimoba, aka e'nb asriga 'lasuwtiri kmp. 'Lige suwbaga ye 'ymala ne mu'la chojkbisiga ilig nirsak mu ne'ch.

10 'Lige Essika anele:'Mi simig mu Satanasi, cha 'ygame ke.

Reg an Onorgame ra'ichlila: Pe alu Wa'lulaOnorgamecho 'la niraga etewa, pe alekecho 'lae'wiwa.

11 'Liko alu Remnisi 'ma wan simile al Esusiajtgichi. 'Liko yati neraga jsile santo njeli go'ame'yamia Esusi, 'lige aminami gu'rimia.

Jena ruwimela Esusi pe kul sin o'wnaligo nocha alGalilea anilime ejrochi

12 Esusi akele Juani galrale bajchriga ajtig.'Lige simile Esusi uchchigo ku Nasareta anilichiGalilea ejrochi. 13 Tabilchigo bejterlek alNasareta anilichi, pe chebilena we'k rigichi similebejteramia Kapernaumi anilichi. Al a'b nile wa'lba'w ilgichi. 'Yako al sbale alu ralmuli israelitanapu Sabuloni chojkgame nile, 'lige napu Neptalchojkgame nile napu'lige bajch sbalige alu ral-muli israelita al Kanani. Maku ok chojkgamenile alu ralmuli israelita. 14Alueka al simlekuru,alarigchigo osligime 'ya bejtgame ri Isaasi anil-ime, napu ruyame nlige napu Onorgame anligealarig ikimeo. Reg anime osale:15Alu we' Sabuloni anilime 'lige Neptal anilime,napu wa'l ba'w il,al simrame bow bo',al ju, al napu Jorani anilime bak bo',alemi napu bokume ju raynali Jorani anilichi

asiruga,napu jipe ju ejiro Galilea anilime,napu ejpergame nile ralmuli tabil juro.16Alu ralmulika tabil machime ju Onorgame.Jpeko 'mchigo sbako Onorgame Inolnapurig bil ra'sali neraga.'Lige alu ralmuli asriga restiri nchali nocha

mochile.Jpeko 'ma sbaguru 'we a'l semtiri ra'sali.Jpeko 'ma nmamalek alu ralmuli.*

17 'Lige al sebasa Esusi, a'lige kul o'wnale rej-choli beniria. Reg anile:

'Ma a'rewa alu restiri nchali. 'Ma amulseba raweli napurig Onorgame suwbaga ral-muli nulmala. Alekeri 'ma ku 'la 'ntame gainawa.

Jena ruwimela Esusi bayligo na ri ro'ch i'mume18 Esusi enale suweke wa'l ba'w ilgichi Galilea

anilichi. 'Lige alu Esusi ok ri etele bi'lepio'ngame. Bil Simoni anilime nile. Ok rewgamenile alu Simoni, Pegro anilime nlechig. 'Ligeuch bileka Antresi anilime nile. 'Lige aluri ba'ichkana pa uchule alu morali ro'chcha'pinliga alu morlite. 19 'Lige anele Esusi aluok ri:

Jeka simasi ne'ch 'yuga. Jpeko 'emi nokimelaralmuli gu'iria buyana chtiri bowechi e'yname.

20 'Lige alu ok ri a'rele alu morali 'ligesimbale alu Esusi 'yuga.

21 'Lige ab a'mibemi e'yniga Esusi uchchigojar ri etele. Santiago anilime nile bil, 'lige uchbil Juani anilime nile. Sebereo 'kchila nile aluok ri. Bil brkochi mochile alu ok ri o'nola'yuga morali napisua. 'Lige Essika bayele alu ri.22 'Lige 'ma a'rele alu barko o'nola 'yriga, 'ligesimbale Esusi 'yuga.

Jena ruwimela Esusi we'k ralmuli benraligo23 Esusi bochgimi eynale al Galilea anilichi

ejiro. Napu ekin we'k rigichi Esusi ruwileOnorgame ra'ichlila ra'chali 'lige napu ekinu'kuch juro re'oblachi al sinagoga anilichi.'We a'l semriga ruwile alu ra'chali churig nu-lamio Onorgame. 'Lige suwbaga ralmuli sa'walenapu ek naykame nile. 24 'Liko suwbaga ral-muli napu ichrimi ejpergame nlige Siria anilichi'ma akele alarig nocha ajtig Esusi. 'Lige a'palesuwbaga ralmuli napu ek naykame nlige, jarasriga a'wgame o'kome, 'lige jar u'kuchpalaremnisi mochgame, 'lige jar rekpame, 'lige jarsujrigame. 'Lige Essika 'ma suwbaga sa'wale.25 'Lige asriga we'k ralmuli najtale alu Esusi.Al Galilea anilime ejiro mochgame, 'lige ejiroRekpolisi mochgame ralmuli abiena najtale Es-usi, 'lige Rusaleni mochgame ralmuli abiena naj-tale Esusi. 'Lige Jurea ejiromochgame ralmuli abi-ena najtele Esusi. 'Lige al bakochi Jorani na'lebo'nlige 'omi niraga napu ma'chnami ju raynaliwe'k rigachi mochgame ralmuli abiena najtaleEsusi.

5Jena ruwimela Esusi rejcholi benriligo bilena

rabomi asig1Napu'lige Esusi suwbaga ralmuli etesa, bilena

rabomi simile 'lige asbale al rabomi. 'Lige aluoyrame ralmulika a'b mochbale. 2 'Lige Esusio'wnale ra'icha ralmuli beniria.

3Reg anile Esusi:Onorgameka 'we ganliga eteme ju (yol

ra'chagak dichoso anime chujk) alu ral-muli 'la machime rokrik Onorgame a'walila.Onorgame 'we a'l nulmala alu ralmuli.

4 Onorgame 'we ganliga eteme ju alu ralmulinapu jipe 'we seweka moch, alu ralmuli 'we a'lsemati raweli 'yawa Onorgamete.

5 Onorgame 'we ganliga eteme ju alu ralmulinapu tabil rilame ju. Alu ralmulika 'la narmalaalu napu Onorgame nejmili ju.

6 Onorgame 'we ganliga eteme ju alu ralmulinapu 'we a'l bijchi e'wnilime ju napuOnorgamenulame ju. Onorgameka 'we a'l nab gu'rimalaalu ralmuli napurig 'la bi'lepi na'tmala senibOnorgame 'yuga.

7 Onorgame 'we ganliga eteme ju alu ral-muli napu 'we na'temame ju uch jar ral-muli. Onorgamechig a'chigriga na'temmala

4:10 E'nesi Deutoronomio 6:13. * 4:16 E'nesi Isaas 9:1-2. 4:19 Esusi anile: Ralmuli i'mume nmala 'emi.

SAN MATEO 5:8 5 SAN MATEO 5:31alu ralmuli napu na'temame ju alu uch jarralmuli.

8 Onorgame 'we ganliga eteme ju alu ralmulinapu Onorgame 'yuga 'ntame ju. Bil raw et-mala Onorgame alu ralmuli.

9 Onorgame 'we ganliga eteme ju alu ralmulinapu gu'rime ju uch jar ralmuli, napurig aluuch jar ralmuli 'la bi'lepi 'ntame nmala. Aluralmulika reg anwali Onorgamete: 'mika ne'kchila ju.

10 Onorgame 'we ganliga eteme ju alu ral-muli napu 'we res oliame ju ralmulite napu'la sbali olame ju napurig najk Onorgame.Onorgameka asriga 'la semriga nulmala aluralmuli.

11 Onorgame 'we ganliga eteme ju 'eminapu'lige res anile ralmulite ne'ch oyramekrik, 'lige aminami 'we 'ygiga ra'ichasa alu ral-muli 'emi 'yuga napurig sairgame neraga. 12 'Wera'slig mochwak napu'lige alarig nokachi ral-muli, 'mika 'wchigo 'la semtiri raweli narmilikame 'pa rewagachi. Alu chtiri ralmuli abienacha olale alu 'ya ejpergame ralmuli napu ruyamenlige napu anele Onorgame.

Jena ruwimela Esusi ruwligo bil ttali on 'ligera'sali

13 Jnaka bil ttali ruyame ju. 'mika pe na-purig on ju. Napurig 'we a'l ajkgame newameju go'ame, 'lige aminami napurig tabil bikamelasa'p on ajchsiga, 'mika gu'rame ju ralmulinapurig tabil aminabi res noksimala. On 'manajsawsak tabil ra'game gainasa pecha sirbe n-malaw. Pecha uchchigo ku 'la gainmalag. 'Likope plime nmala alu on, 'lige ralmulika amobae'ynamala re'keka. 'We a'l na'tawa choniame kaye ttali.

14 Jena uchchigo bil ttali ruwime ju. 'mikanapurig ra'sali ju jena wijchimoba. Bilena we'krigachi wa'l gawich amoba, pecha gainmili jknapurig chbamala, abirigma'ch ilimleke senib.15 Abiena tabil rajeme ju ralmuli lmpara, 'ligepachrale elamia napu bo' bil gajoni, ilig uchbilena elame ju napu ab 'la ma'chgime rajisr,napurig suwbaga ralmuli galrale mochgame 'lama'chgichi mochmala. 16 Ye ttalika aniame ju'we a'l sbali olawa napu nul Onorgame, 'ligenapu'lige etea ralmuli, 'we a'l niraga etmalaO'nOnorgame 'pa rewagachi ajtgame.

Jena ruwimela Esusi benriligo Moisesi nulalila17 'mika bijchigi ne alu Moisesi nulalila

suwbimia nawig, 'lige abiena bijchigi 'emi nenawig suwbimia alu 'ya nergame rejcholi, napuruyamenile alu ralmuli napuOnorgame anlige.Neka pecha se'w pamia nawako alu nulal nibilalu ra'chali rejcholi. Neka nawkuru ralmuligu'rimia napurig 'la nmamala ralmuli alu nu-lal. 18 Neka 'la bijchi anguru, bij 'la bo'gichi yegaw 'lige rewagtiri, tabil 'wesi osil bujwili jualu ra'chali Onorgame nila, napus 'ma sbili iknapu sbili ikimeli ju jena wijchimoba. 19 Alekerinapu'lige bil ri tabil e'wasa napurig an alunulal, 'lige uch jar ralmuli sulisa napurig aluralmuli tabil e'wmala alu nulal, 'liko alu

ri ta'm najtkame nmala napu'lige Onorgamenulechi alu ralmuli. Bil ri 'we a'l e'wamensak napurig an alu nulal, 'lige benrame nisauch jar ralmuli napurig a'chigriga nochmala,'liko alu ri asriga najtkame nmala napu'ligeOnorgame nulechi alu ralmuli. 20Neka anguru'emi: Alu bariseo 'lige alu Moisesi nila nulalilabenrame, 'we ra'chame ju Onorgame nulalilatabilchigo sbali olame jk rek lanime ke. 'Emitabil e'wsak napu nul Onorgame me'tag alubariseo 'lige alu Moisesi nila nulal benrame,Onorgame tabil nulmala 'emi.

Jena ruwimela Esusi benriligo napurig tabil ay-ome niwa

21 'Emi 'we a'l mach reg anlirigo alu'ya mochgame: Tase me'lig ilrowa ralmuli.Apipiri ri uch bil ri me'lis, alueka wa'lgastigo rewimeli ju. 22 Neka regchigo ang:Apipiri ri napu ayniga et uch jar ralmuli,abiena wa'l gastigo 'ywili ju Onorgamete rekta me'ae. 'Lige bil ralmuli tabil 'la ra'ichasauch jar ralmuli olag, alueka gastigriwili ju alue'wlalate napu nuleme ju ralmuli juro. 'Ligebil ri anesa chebil ri: Mueka pecha najtkamejk, mueka pe tonto ju, alu alanmek gastigri-wili ju Onorgamete na'ich e'ksiga 'lgana in-jirnochi.

23 Alekeri, go'ame o'k simis mu al msachinapu Onorgame go'ame i'lime ju, 'lige al sebasanelasa mu, mu bo'n se'win olligo uch bilri, 24 'liko abal a'rlime jkuru alu go'ame 'nao'weka neraga napu il alu mesa. 'Lige al a'resa,ku 'mi simibk gatewa alu ri 'yuga. Napu'lige'ma 'la sbali gatesa, a'lige kuka simibk, a'lige kuljawwak alu go'ame al msachi.

25 Mu se'win 'sisa bil ri 'yuga, 'lige aluri wa'llachi nejmala mu, 'liko ta'ch seba 'wea'l gatlime jkuru. Alu riote nejsiga mu alwa'llachi, 'liko galrale bajchwili ju mu. 26 Ne'la an mu tabil ma'chnimio. Napu'lige 'masuwbaga najttasa mu napu ek goblala aluwa'lula, a'lige kul ma'chnamala mu.

Jena ruwimela Esusi benriligo napurig tabile'newa bil muk 'yuga gojchinliga

27 'mika 'we a'l mach reg anlirigo alu 'yamochgame: Tase 'yuga gochiboa uch jar umugalu napu tabil 'emi 'yula ju. 28 Neka regchigoang: Bil ri rek tabil gochi uch bil muk'yuga, 'lige pe 'we 'yuga gochinliga etesa 'liko alurioka 'ma restiri alawgame nmili jkuru rek ta'yuga gochi.

29 Chtiri na'tasa mu alieti etega, 'liko ma'chppua alu bus 'lige ppuak. Ab 'la nmala pebuslacho we'kawa mu, tabil 'la ju suwbaga musa'pala 'lgana injirnochi pasa. 30 'Lige alu musekala wajton ilgame 'ssak napurig nochawaalu restiri nchali, 'ma rejpniga ppua. Ab 'lakrko sek we'kawa mu, tabil 'la ju suwbagamu sa'pala 'lgana injirnochi pasa.

Jena ruwimela Esusi ruwligo tabil 'la ko bo'n 'yulamuk a'rila

31 Abiena anime nile 'ya mochgame: Bil rimuk a'resa bo'n 'yula, 'liko bil apeli i'lime jkuru

SAN MATEO 5:32 6 SAN MATEO 6:6anig 'ma a'rguru mu muk. 32 Neka uch bilrejcholi ruwimela. Bil ri bo'n upila a'resa, 'ligealu muk uch bil ri rewis, 'liko alu muk wa'lrestiri alawgame nmala. Alu bajch ajtgameri chojkila nmala chonig a'reme ju muk. Alunujub ajtgame rioka abiena tabil 'la nchamekrlamala. Alu muk tabil alu ri nila ju. 'Ligealumuk se'n ri 'yuga gochimenisa ta'ch a'relaalu bajchab riote, 'liko alu rioka tabil restirialawgame gainmala rek alu muk a'rig.

Jena ruwimela Esusi ruwligo alu nulal33 Abiena 'we a'l mach 'emi reg anlirigo

alu 'ya mochgame: Onorgame e'neg ajt 'lasbali olamio ne, alekeri 'la sbali olmala ne.34 Tase aniboa: Onorgame 'la e'neg ajt alekeri'la sbali olmala ne. Pe 'la sbali olawa. 'Ligetase aniboa: 'La sbali olmala ne, 'la e'negajtigame rewag. Tase reg aniboa: Al rewagachinul ajtigame Onorgame. 35 Tase aniboa: Gaw'la mach 'la sbali olamio ne. Tase aniboa alieti,gawika kame napu teka ajt Onorgame. 'Lige tasealarig aniboa: Rusalnika 'we a'l mach 'la sbaliolmala ne. Tase alarig aniboa alu RusalnikaOnorgame nila kame. 36 Tase aniboa: Ne bo'nmo'ola 'la machiame 'we a'l sbali olamio ne.Tase alarig aniboamueka pecha gainmalag newroskame o chkame mu bo'n gupala, nibilbi'lepi gup. 37 Napu'lige 'la sbali olmoris mu,'la sbali olawa. Tabil gainsak sbali ol, peaniboa: Tabil ikromala ne. Tabil sin 'ygilirupoa. 'Ygilik pe Remnisi ra'ichlila ju.

Jena ruwimela Esusi ruwligo tabil cha nokiame koalu ralmuli 'yuga rek alu ralmuli 'we cha nokachi'emi 'yuga

38 Abiena 'we a'l mach 'emi reg anligo alu'ya mochgame: Bil ralmuli busila ma'ch pasauch bil ri, 'liko a'chigriga oliame jkuru aluralmuli. Bil ralmuli ram o'linasa uch bilri, 'liko a'chigriga o'linlime jkuru alu ri ra-mal. 39 Neka reg an: Tase ayniwa bil ri'we nejkome. Bil ri nejchsak bilena banich,uchchigo bilena gu'lwak napurig uch bilenabanach o'chmala. 40 Bil ri bujnasak muo'pchala, yati 'ywak, 'lige abiena 'ywachigalu we'l o'pacha* o'pchiga inlime. 41 Sontalorejsak napurig o'toboa bil tbiri bil milimetro mejk, mueka abchigo noli ok mili metroo'tobk. 42 Apipiri ralmuli tachi tbiri, yati'ywak. Bil ralmuli tanega tsak bil tbiri, yatitanwak.

Jena ruwimela Esusi ruwligo napurig 'la galegetewa sairgame

43 Abiena 'we a'l mach 'emi reg anlirigoalu 'ya mochgame: 'La galewa mu amgola,'lige tase galewa mu sala. 44 Neka reg an: 'La'we a'l galewa mu sala. 'La 'we a'l gu'riwaalu ralmuli, alu napu tabil ganlime ju 'emi'yuga. 'La tniwa Onorgame napurig Onorgame'la gu'rimala alu chtiri ra'chame ralmuli, abi-ena alu napu cha nokame ralmuli ju 'emi 'yuga.45 Alarig nokik 'emi, 'la alu O'n Onorgame

'kchila nmala 'emi, alu Onorgame napu 'parewagachi ajt, alu nuleme ju raynali napurig'we a'l ma'chgime rainmala alu chtiri ral-muli mochgichi, 'lige 'we a'l ralmuli mochgichi.Nuleme ju u'k napurig u'kumela al napu mochralmuli napu 'la e'wime ju Onorgame, 'lige abienaal napu moch ralmuli napu tabil e'wime juOnorgame. 46Mu pe alu 'we a'l nirame ralmuli'we a'l nirsak, 'liko mueka tabil 'la narmalaOnorgame nila tbiri alarig 'skarik. Alu napugobllome ju enom alarig nokame jchig. 47 'Emipe a'boi amgola 'la reprisa, tachiri najtkame n-malaw. Alu ralmuli tabil Onorgame oyrame,alueka abiena alarig nokame ju. 'mika 'we a'lsemriga nokimeli jkuru, tase napurig alu ral-muli. 48 'We a'l sbali 'ntame ralmuli niwanapurig O'n Onorgame 'pa rewagachi ajtgame.

6Jena ruwimela Esusi benraligo churig gu'rilime ko

uch jar1 Tase che nokig nokiboa napurig ralmuli

etmala 'emi napu'lige Onorgame nul. Taseanig e'ynawa: Ramueka 'we a'l Onorgameoyrame niru. Pe alieti 'ntaga nokisk 'emi,'liko 'emi O'nola 'pa rewagachi ajtgame tabil 'y-mala 'emi semati raweli. 2 Napu'lige gu'rilia alutabil ngame ralmuli 'we resrik ejpergame, tasewe'k ralmuli etriga gu'riwa. Alarig nokame juralmuli 'we rilame napu'lige bil tbiri 'ya aluralmuli tabil ngame al u'kuch re'obachi sin-agoga anilime mochgichi. Alu alarig nokameralmulika pe najkig nokame ju napurig 'we a'lnerawa ralmulite. Peka 'la sbali olame ke a'bopi.3 Napu'lige ralmuli tabil ngame gu'ria mu,napu'lige tabil 'wesi rigachi a'lige gu'riwak.'Lige aminami tabil 'wesi ruywak, nibil muamgola rek 'we a'l amigo ke. (Ralmuli israelitareg anime nile: Tase a'rewa napurig mu sekalao'in ilgame etmala napu 'si 'smimu sekala waj-ton ilgame.) 4 'Likomu asriga 'la narmala O'nOnorgame nila semati raweli, alueka suwbagaeteme kame napu ek tbiri nchachi ramu.

Jena ruwimela Esusi benriligo churig ra'ichlimeko Onorgame 'yuga

5 Napu'lige Onorgame 'yuga ra'icha 'emi, taseo'weti jaga tniwa iwrali Onorgame al pachu'kuch re'obachi sinagoga anilime pe napurigetewa suwbaga ralmulite. Alarig nokame jurilame ralmuli, peka 'la sbali olame ke a'bopi.'Lige aminami al bilena napu we'k ralmulimoch, alemi jaga tnime ju iwrali Onorgame,pe napurig etewa suwbaga ralmulite. 'Weganlime ju alieti nchaga. pe u'kabi raw 'weganliga mochmala, Onorgameka tabil 'ymiliju semati raweli alu ralmuli. 6 Napu'lige muOnorgame 'yuga ra'ichnalasa, bi'neli simibkpachami galrale 'lige 'yrawak yochi, 'lige kulra'ichwaka mu O'nola Onorgame 'yuga. Pechaetrame jk Onorgame kaka, alueka abinachigo'la etig iwrali tnachi mu, 'liko Onorgamekaasriga 'la semati raweli nejmala.

* 5:40 Alu we'l o'pacha nile napurig chaketa.

SAN MATEO 6:7 7 SAN MATEO 6:307 Napu'lige iwrali tania 'emi Onorgame, tabil

we's simrawa bil ra'chali, 'lige aminami tabilra'ichawa alu tabil nmatame ra'chali. Ralmulitabil machime Onorgame pe alarig nokame ju.Alueka ab 'la we'k ra'ichlika 'we a'l gepumiamayeme ju Onorgame. 8 Tase alarig nokiboanapurig nokame ju alu ralmuli. Alu 'emiO'nola Onorgameka 'la mach alek najki bajchta'ch tachi 'emi. 9 Alekeri napu'lige ra'ichaliaOnorgame 'yuga, reg anewa:Mu O'n 'pa rewagachi ajtgame, ramueka najk-

ike'napurig nerawa mu ralmulite,10najkike' napurig sebmala rawelinapurig suwbaga ralmuli nulmala mu.Abiena najkike' napurig nulmala mu jena wi-

jchimobanapurig nulame ju mu 'pa rewagachi.'Lige abiena najkike'napurig 'la sbali ikimela napu mu najk.11 Pe rek 'ywag ramu go'ame napu senib raw

nejime ju mu.12Ramueka 'ma e'karu ralmulialu napu cha noklige ramu 'yuga,alekeri ramueka tnili e'kali mu cha nokog

nokigrik.13 Pe rek anchaga 'ywag a'wal ramunapurig 'la umrowa Remnisinapu'lige alu Remnisi se'w 'lnilichi ramu.Tase a'rewa ramu napurig na'tawa alu chtiri

'ntili.*'Lige Esusi anile:14'Emi 'la e'ksak uch jar ralmuli napu'lige

alu ralmuli e'kali tasa cha nokis 'emi 'yuga,'liko 'emi O'nola Onorgame napu rewagachi ajt'la e'kmalachig 'emi. 15 'Emi tabil e'ksak 'ligetabil niraga etesa alu cha nokame ralmuli, 'liko'emi O'nola Onorgame tabil e'kmala napu'lige'emi cha nokis.

Jena ruwimela Esusi benriligo churig ayunlimeko

16 Napu'lige ayunalia 'emi, tabil sewkameneraga e'ynawa. Alu 'we rilame ralmuli alarignokame ju peka 'la sbali olame ke, pecha sewkamekrko, pe najkime ju napurig niraga etewa ral-mulite. Pe tabil 'ntame ju Onorgame 'yuga.Tabil narmili ju napu Onorgame nejmili ju.17Napu'lige ayunalia 'emi bajch bisigwaguru 'lige'we a'l techpuaka, 18 napurig tabil machimelaralmuli mu aynachi, pe mu O'nola Onorgame'lamachimela, 'liko 'la 'we 'la semati raweli nejmalaOnorgame.

Jena ruwimela Esusi ruwligo tase we'k e'kargametbiri niga mochiwa

19 Tase niga mochiwa e'kargame tbiri 'we na-jteme jena wijchimobamochiga, jena wijchimbaka'we o'chrame ju now 'lige 'ma pe i'nime jusuwbaga tbiri gatriga mochgame. Suwbaga

suwime ju. 'Lige chigrigame abiena mo'ime juchigomia alu gatriga mochgame. 20 Tase we'kna'tawa ye tbiri, ilig ab a'l ju Onorgame 'yugana'talia. Alarigk 'we a'l semriga narmala'emi semati raweli napu'lige seba 'pa rewagachi.Tase nerume ju 'pa rewagachi now, 'lige tabili'nime ju tbiri gatrigime, 'lige tabil e'yname juchigrigame. 21Bil ri we'k tbiri ngame nisa 'wenajteme, 'lige pe alekecho na'tasa, tabil na'tmalaOnorgame 'yuga.

22 Mu 'la gu'risak uch jar ralmuli napu'ylirumu Onorgamete 'yale mu, 'la Onorgame'yuga 'ntaga gu'risakmu uch jar, 'liko 'we a'l'ntame ju mu, 'liko 'we a'l bi'wgame alawgamenmala mu. 23 Mu tabil gu'risak ralmulinapu 'yliru mu Onorgame 'yale mu, tabil 'labi'wgame alawgame nmala mu. Chkame n-mala mu alawala.

24 Ok e'wlala 'yuga nchame nsak alu pioni,pe tabil ganliga eteme ju bil alu wa'lula, 'ligeuch bil wa'llaka 'la ganliga eteme ju. 'Ligealu pioni bil wa'lula 'la niraga etmala, 'lige biltabil niraga etmala. Yeka anime ju: Bil ri tabilgainmala Onorgame 'yuga 'nata, pe we'k enommkame na'tsak. 'Lige alarigk tabil gainmalaOnorgame oyeria.

25 Neka alekeri anguru: Tase reg na'tawa: Jiperaw tachiri go'pach?, 'lige tachiri bajwach?,peka i'tkuru ba'w. 'Lige tachiri o'pachtuwach?Peka i'tkuru napurig raliboa nuebo o'pacha.Tacha ab najteme jk alaw me'tig go'ame?'Lige tacha ab najteme jk mu alawala me'tigalu o'pacha? 26 Onorgameka abiena 'la ne-jmili jkuru go'ame 'lige o'pchatiri. 'We a'lna'twabala aka alu chulug i'niga oyame: tabilechame ke, tajsin 'wime ka'e, 'lige tajsin gatemeke go'ame rekachi. Onorgameka alu napu'pa rewagachi ajtgame ju 'la 'yame k' go'ame.Tacha ab najtkame ju 'emi me'tig alu chulug?27 Chieri 'la ochramalaw uch pe't o'wtiri rek'we ochrinilie? Rek uch rajp ochrinilie 'emi,tase uch rajp ab re'p jgame gainmala 'emi.Onorgame 'sime ju new re'p jgame 'lige re'ljgame.

28 Tachiri sirbe nmalaw pe o'pchachona'talia? 'We a'l na'twabala churig o'chrameka sew jami nergame. Aka alu sewaka pekanchame jkuru, nibil o'pchati newame jkuru.29 Neka anguru abchigo 'la semtiri ko me'tigalu wa'lula 'ya bejtgame. Alu napu 'we ngamenlige, alu suwbaga me'tig 'we ngame ka Sa-lomoni anilime nile. Asriga we'k e'kargamengame nile napurig chin 'lige o'pchatiri asrigajino, abirigchigo ta'm semati nlek abe tase na-purig alu sew jami nergame. 30 Onorgamekanab asriga 'la semtiri sewame gajsal echameju jami, 'lige pe 'ma wakime ju alu gajsal 'lige

* 6:13 Jar osil abiena reg an: Mu kame napu nulame ju, muekawa'l a'wal ngame kame, 'lige nab 'la sbali olame kamemu. 6:23Yol ra'chaga an (22-23): Los ojos son como una lmpara para el cuerpo, as que, si tus ojos son buenos todo su cuerpo tendr luz. Pero si tusojos son malos todo su cuerpo estar en la oscuridad y si la luz que hay en ti resulta ser oscuridad, que negra ser la misma oscuridad! Mubusila 'la a'k nsak pe aniame kr mu 'we a'l gu'risak uch jar ralmuli. 6:27 E'nesi San Lucas 12:25.

SAN MATEO 6:31 8 SAN MATEO 7:23ralmulika 'ma e'ksime jkuru. 'mika ab ra-jp najtkame jkuru me'tig alu gajsal. 'mikatabil bijchigi Onorgame nejkrimio o'pacha ne-ja. 31 'Liko tabil we'k 'nata mochiwa: Tachirigo'pbech jipe? Tachiri bajwach jipe? Tachirio'pachtawach jipe? 32 Alarig nokame ju ral-muli tabil bijchgime Onorgame nila ra'chali.Alu ralmuli asriga 'ntame ju ye tbiri. Alu'emi O'nola Onorgame alu 'pa rewagachi be-jtgame, asriga 'la mach tachiri tbiri resl 'emi.33 Ilig bajch Onorgame 'yuga na'tlime jkurunajkig napurig Onorgame nulmala. 'La newal-ime jkuru napu Onorgame najk. Alarig olsak'emi Onorgame 'la nejmala nejkrali napurigniga mochmala go'ame 'lige o'pchatiri. 34 Alekeritabil na'tmili ju: Chukimeli ju ne be'l. Ilignapu 'nata ajt mu jipe alu 'lina na'twaguru.Asriga we'k nerkuru napurig gatewa jipe yati.Be'lika uch bil raw ju.

7Jena ruwimela Esusi ruwligo tabil chojkila neraga

che'wlime ko uch jar ralmuli1 Tase chojkila che'wawa uch jar ralmuli.

Mu chojkila neraga che'wsak, 'liko Onorgamechojkila neraga che'wmala mu. 2 Onorgamekaa'chigriga animela 'emi olag napurig aneme ju'emi uch jar ralmuli. 'Emi tabil niraga etsak,'liko Onorgamechig tabil niraga etmala 'emi.'We a'l ttaga nejsak 'emi, 'la boch ajchig,'liko 'we a'l sbali ttiga narmala 'michig, 'laboch ajchig. 3 'Lige ta machis mu bo'n wa'lwejkol ajchgame ko mu bo'n buslachi, 'likochonig reg aneme ju mu uch jar ralmuli:Murigo, aka ne ma'ch ptirigo alu u't we-jkol mu buslachi ajtgame. 'La ma'ch ppuamu bo'n bajch alu wa'l wejkol mu buslachiajtgame, a'liko 'la ma'ch pmala mu alu u'twejkol alu ri buslachi ajtgame. (Yeka aniame ju'emi chojkila neraga che'wsak uch jar pe u'ttbiriti kachi, tabil 'ntaga mu bo'n abchigochojkila ke, tabil 'la ju.) 4 Mu 'we restiri nochaasis, chonmala mu bil amigo? Reg anmalamu?: Ne 'la nejkrimala ma'ch paa alu restirinapumu nocha ajt. 5 Ilig bajch a'rwaguru aluchtiri 'ntili napu mu 'nata ajt, 'liko 'la sbali'ntame nmala mu Onorgame 'yuga napuriggu'rimala mu amgola. Mueka pecha gainmilijk pe u't wejkol ma'ch paa uch bil ralmulibuslachi chujkgame, mu bil gutumoli elgamensak bo'n buslachi.

6 Tase 'ywak go'ame o'koch alu go'ameOnorgame kgirime nsak. 'Lige aminami tase'lpuak alemi napu uch gow alu 'we najtemerejt. Mu alarig olsak, 'liko gowika pe re'kekae'ynamala, 'lige sin kachi ku gu'liga 'emi i'kmalaalu gow. (Ye ttali jkuru aniame: 'We a'lna'twar napu'lige Onorgame nila ra'chali ruyalu tabil Onorgame oyrame ralmuli 'yuga.Jar ralmuli tabil galeme ju alu ra'chali.)

7 Abichilubi tniwa Onorgame, 'likoOnorgame nejmala 'ntili. Abichilubi 'yawa 'emi

'lige 'la rewimela 'emi. Baywak Onorgame 'ligeOnorgame e'wame jkuru.* 8Apipiri ralmuli 'latmek 'la i'lime jkuru. 'Lige alu 'la 'yamek 'larewame jkuru. Alu baymeka 'la nejlime jkuru.

9 'Emi 'kchila ban tasa, 'mika tabil rejt'ymili jkuru. 10 'Lige ro'ch tasa 'emi 'kchila,tabil sinow 'ymili jkuru 'emi alu u'kuchtiri.11 'Emi napu chtiri 'ntame ke abinachigo 'lajebnigame jk 'emi 'we a'l go'ame kgiga 'emia'boi 'kchila. 'Liko abchigo 'la a'k nejmalamuO'nola Onorgame 'pa rewagachi ajtgame alunapu tnime ju.

12 'Emi najkisk napurig 'we a'l nejkrimalaapipiri ralmuli, 'liko 'emi bajch 'we a'l niragagu'rimili jkuru apipiri ralmuli. Alarig ju na-purig nulame ju alu ra'chali nulal napu Moisesiosale 'we 'ya 'lige napu osale alu ralmuli napuruyame nlige napu Onorgame anlige.

Jena ruwimela Esusi ruwligo u'kabi ralmuli se-bmili ko 'pa rewagachi

13 'We e'wrali olawa napurig mo'iboa alu't ygame galichi. Wa'l ygame ju al napusimrame ju ralmuli injirnochi simamia 'ligewe'l bo'gime ju bow napu sbame al in-jirnochi, 'lige we'k ralmuli alu bow simbameju, chchigo 'la we'l bo'gime kame alu bow.14 'Lige pe u'kabi ralmuli simbame ju al bowechitabil we'l bo'gime mo'imea al u't yochi alejperlimia senib Onorgame 'yuga.

15 'We majawa alu 'ygame ralmuli napuruwime kor napu an Onorgame napu 'we a'lOnorgame oyrame korime ju, peka Onorgameoyrame ke. 'We a'l a'k ralmuli krig jsimeju, asriga chtiri 'ntame krko sulachika. 16 'Wea'l nrkuru 'we a'l 'ntame ko 'we a'l nchalinochasa. Tabil 'la ralmuli nsak, 'liko tabil 'lanchali newmala. Tabil rakmala i'wil ('uba)al golalachi, 'lige aminami tabil rakmala aluchun al bilena bityachi. 17 Abiena alu 'we a'lrojaka 'we a'k rakeme ju, 'lige alu ta'm 'la rojakata'm 'la rakeme ju. 18 'Lacha chtiri rakmalawalu 'la a'k roj tabil nayume, 'lige 'lacha a'krakmalaw bil roj nayume. 19 Suwbaga rojtabil 'la a'k rakmeka 'ma pe me'teka 'lpili jual na'ich napurig 'ma rajimela. 20 'Liko 'wea'l machimela 'emi alu ralmuli pala 'la bijchi'la bijchgili rejcholi nejime ka. Pe e'nniga napunokame ju 'la machiboa.

21 Tabil suwbaga ralmuli moinmala 'parewagachi napu Onorgame nulame ju rekWa'lulaaneme ke ne'ch. Pe alu ralmuli napu ek 'lasbali olame ju napurig najk neO'nola Onorgame'pa rewagachi ajtgame, pe alueka 'la sebmala.22 Napu'lige seba raweli napu Onorgame gustisiaolmala (napu Onorgame animela chieri 'la sbaliolligo 'lige chieri tabile 'la sbali olligo), we'kralmuli anmala ne'ch: Mu Wa'lula nulame,mu a'walila gite ramueka 'we a'l rejcholi 'yru-turu ralmuli, 'lige abiena buinruturu u'kuchpalaremnisi napu ralmuli mochiga mochlige, 'ligeabiena sa'wruturu naykame. 23Alarig animela.'Lige neka 'we a'l ma'chgime ruymala reg:

* 7:7 Yol ra'chaga an Matoka: Llame a la puerta y se le abrir.

SAN MATEO 7:24 9 SAN MATEO 8:21Neka pecha sin machime ktego 'emi. 'mikatabil a'l nchali nchame jkuru. 'Mi simbaga.

24 'Lige a'plipi ri neraga 'la gepsak yera'chali, 'lige 'la e'wasa ye ra'chali, 'liko alu rinapurig 'we machime ri neraga nmala, napurigalu ri gal newgame 'we re'l joka elale gal.25 'Lige wa'l u'kus 'lige 'ma bochile al gomichi'lige galrale sbale, 'lige aminami asriga ekale,'lige tabil na'mnale alu gal, cha 'la newrigimenligame alu gal 'we re'l joka. 26 A'pili ralmulineraga 'we a'l gepsak ye ra'chali ne ra'ichlila,'lige tabil e'wasa alu ra'chali, 'liko pe napurigbil ri tabil 'ntame, pe alarig nmala, pe na-purig bil gal sateb galirrigime pe alarig n-mala. 27 'Lige wa'l u'kus 'lige aminami asrigaekes, 'lige 'ma bochile ba'w al gomichi, 'lige 'maomargame na'mnale alu gal.

28 Napu'lige Esusi 'ma suwnasa ye ra'chalibeniria, ralmulika 'we ra'slle napurig benrale29 napugiti Essika 'we a'l benig benrale, bo'n'we a'l sbali machime nile, tabil benile uch jarbenrame 'yuga, tase napurig alu Moisesi nilanulal benrame.

8Jena ruwimela Esusi naykame 'yligo

1 'Liko napu'lige Esusi 'pa rabkana re'knasaasriga we'k ralmuli najtale. 2 'Liko bil rinayume sa'pach amoba* chojkbisiga ilbale 'nao'weka neraga napu enale alu Esusi. 'Lige anile:

Murigo Wa'lula, mu 'la 'ynalisik ne'ch,ne'ch 'ywak napurig ne 'la lisensia ngame n-mala napurig bajkimela ne al re'obachi pach.

3 'Lige Esusi nochale bo'n seklate alu ri, 'ligeanile:

'La nmala, 'ma 'la sa'wgame nmala mu.'Lige yati neraga sa'wile alu ri. 4 'Lige anele

Esusi alu ri:Tabil 'wesi ruywak ne mu sa'wligo. Ilig

simibk bal ajtgichi napurig etmala mu 'masa'wgame ko. 'Lige go'ame kgiwak Onorgamenapurig nullige Moisesi. 'La suwbaga alarigolsak mu, 'liko uchchigo sin 'we a'l sbaliniraga etewa mu ralmulite.

Jena ruwimela Esusi 'yligo bil sontalo pinila5 Napu'lige Esusi Kapernaumi anilichi sbachi,

bil gapitani sontalo romano sbale Esusi ilgichibil nejkrali tniniliga. 'Lige anile alu sontalogapitani Esusi olag:

6 Mu Wa'lula, ne pinila sujrigame ju, tabilgayena nok 'lige 'we res nilia ajt.

7 'Liko anele Esusi alu gapitani:Sim ne 'yomia.8 'Lige anile alu gapitani:Neka tabil najtkame ri ju napurig mu ba-

jkimela ne bejtlachi, neka pe apipiri ri ju. Pe iliganiboa: Sa'wis 'la nmala alu pioni, 'lige alupinika 'ma sa'wimela, mueka cha wa'l ngamekame a'wal napurig alarig nulmala. 9 Neka 'lamach alarig nullime ko wa'lula nriga. Alu uchjar wa'lula ne'ch nuleme ju, 'lige neka u'kuchpala

sontalo nuleme ju. Simawa, aneme ju ne jar alusontalo, 'lige yati simbame ju. 'Lige Jeka sim,aneme ju ne bil, 'lige yati jeka simime ju. 'Lige biltbiri newnilime ju ne pinila, 'lige alu pinikayati e'wame ju.

10 'Lige napu'lige Esusi akis, pe i'kil ilbalee'neg. 'Lige Esusi anele alu ralmuli Esusi naj-tame:

'La bijchi ye rioka 'la sbali bijchgame ju'we a'l sa'wame ko ne Onorgame Alawala gite.Jena napu ejper ralmuli israelita pecha 'wesiralmuli i'tk uch ab bijchgame napurig yeri. 11 Neka anguru napu'lige Onorgame piestanewachi 'pa rewagachi Abrami 'yuga 'lige Isaki'yuga 'lige Akobo 'yuga, asriga we'k ralmuli na-pumio bochgimi gawich mochgame. 12 We'kralmuli israelita tabil sebmala al pistachi rekOnorgameka 'we gu'rilige alu ralmuli, jarpecha Onorgame 'yuga 'ntame nligo tase na-purig ye ri. Alu ralmulika pe ma'chige moch-mala tabil mochmala al pach piesta nergichi.Pe ma'chige 'lpili ju asriga chonrale. 'Lige nalmochmala alu ralmuli aminami chi'n moch-mala ramel.

13 'Lige Esusi anele alu sontalo gapitani:Ku simig galrale. A'chigriga ikimela na-

purig mu bijchgale.'Liko pe aba'lige yati sa'wile alu pioni.

Jena ruwimela Esusi 'yligo Pegro wasila14 Napu'lige Esusi sebasa Pegro gallachi, Esusi

etele alu Pegrowasila 'we nayua bo'ig. Asriga inbo'ile alu Pegro wasila. 15 'Lige Esusi nochale Pegrowasila sekala, 'lige yati ajchbale inu alu Pegrowasila. 'Liko assale alu Pegro wasila, 'lige yatigo'ame newale napurig Esusi go'mela 'lige uchjar ralmuli.

Jena ruwimela Esusi we'k naykame 'yligo16Napu'lige raynali bokusa, a'pliru we'k ral-

muli u'kuchpala remnisi mochgame pachgana.'Lige Esusi 'ma buynale alu u'kuchpala remnisipe nulig. Abiena Esusi 'yole uch jar naykameralmuli. 17 Alarig 'sile napurig 'la sbali ikimelanapurig anlige 'ya bejtgame ri Isaasi anilimenapu ruyame nlige napu Onorgame anele. Reganile: Alu bo'n o'tole nawil napu ramunayumenrige.

Jena ruwimela jar ralmuli Esusi oyriligo18 'Lige uch bil raw asriga we'k ralmuli

napule. Napu'lige Esusi etesa, nulale napurig listoujchagmochmala bil barko simea na'lebo 'nlige.19 Ta'ch simbachi, bil alu Moisesi nila nulalbenrame a'b nawile Esusi, 'lige anile:

Neka mu 'yuga innili panpuri simichi mu.20 'Liko Esusi anile:Geychika 'la ngame jkuru res, 'lige chu-

lugika 'la ra'sgame jkuru. Ne napu naw 'parewagchika napurig ri neraga, neka tabil asgalgame ju napurig gojchimela.

21 'Liko uchchigo bil ri alu Esusi oyrame,anele:

* 8:2 E'nesi glosario lepra. 8:4 Kul sin raw ok baloma kgime nile 'lige bil tarali kachi kgime nile ok bo' ranala. 8:17E'nesi Isaas 53:4.

SAN MATEO 8:22 10 SAN MATEO 9:13Mu Wa'lula, neka mu si simela, pe ilig

elwag ne napurig ne o'nola tmala, a'lige simne mu 'yuga.

22 'Liko Esusi anile:Alu ralmuli tabil Onorgame oyrame, alu

nokimela alu mukgame toa. Mueka ne'ch 'yugasimiboa.

Jena ruwimela Esusi ek gelchaligo 'lige ba'w23 'Liko Esusi brkochi 'mole alu maku

ok oyrame 'yuga. 24 Napu'lige 'ma brkochie'ynigichi, asriga a'wgame eknale, 'lige ba'wasriga re'p ilrale 'lige brkochi bajkile ba'w. 'LigeEssika gojchig bo'ile. 25 'Liko alu ralmuli Esusioyrame 'ma ajchale Esusi gojchig bo'gichi. 'Ligeanele ajchig:

Murigo Wa'lula, as nejkuri, 'ma bokuchi yebarko!

26 'Lige Essika anile:Chonig aliena majlich 'emi? 'mika tabil

bijchgilia Onorgame 'la nejkrimio napurig 'latabil bokumala ye barko.

'Lige assale Esusi, 'lige en anele Esusi aluek 'lige ba'wtiri. 'Lige 'ma gelale alu ek 'ligeba'wtiri. 27 'Lige alu oyrameka pe i'kil jbeleEsusi e'neg. 'Lige reg anile:

Tachiri a'wal ngame jpech alu ri 'si?'La e'wenti jkuru ek 'lige ba'w.

Jena ruwimela Esusi ok ri sa'wligo u'kuchpalaremnisi mochgame

28 Napu'lige Esusi na'lebo 'nlige Garara anilichisebasa, ok ri buyale gaposntichika. 'Lige a'bnawleru Esusi alu ok riote. 'Lige alu okraga riu'kuchpala remnisi mochgame nile, 'lige alu riasriga jobtigame nile, tabil a'reme nile napurigralmuli simramala alemi. 29 'Lige e'wele ra'chale:

Mu Onorgame Inol, chonig naw mujeka ramu mochgichi? Ramu gastigrimia nawmu? Ta'ch sbachi raweli gastigo narkime.

30 'Lige pe abmejkabwe'k gow e'ynale go'g.31 'Lige alu u'kuchpala remnisi 'we tnele Esusi,reg anile:

Mu buinsak ramu jena ye riochimochgichi, 'liko 'miwe'k gowichi julwag ramu.

32 'Liko Essika anele:Yati simsig!'Lige buysiga yati simbale, 'liko pachgana

gowichi mo'ile, 'liko suwbaga gow iwgame jumamo'bele 'lgana rejchkana. 'Ma rujsule wa'l ba'wilgichi, alsko 'ma suwile.

33 'Liko alu gow neseme, 'ma jmasale majaga,asriga iwgame jmasaga sbale we'k rigichi.'Lige ruwile alakligo alu ri u'kuchpala remnisimochgame. 34 'Liko suwbaga ralmuli napu ekejpergame nlige al we'k rigichi simbale Esusie'nemia. Napu'lige etesa, asriga iwgame anelenapurig simela.

9Jena ruwimela Esusi bil ri 'yligo sujrigame

1 'Lige Esusi brkochi 'mole, 'lige na'lebo 'nligesimile. 'Lige bo'n bejtlachi sbale Kapernaumi

anilichi we'k rigichi. 2 'Lige al sebasa, bil rio'tleru sujrigame tabil gayname eyena. Petabachi rekag o'tleru. Napu'lige Esusi etesa aluralmuli 'la bijchgio Esusi 'la umabamio alu su-jrigame sa'w, 'liko Esusi anele alu nayume:

'We iwera tow, alu chtiri mu na'tlila 'ligenapu 'sile mu 'ma e'krigime ju.

3 'Liko jar alu Moisesi nila nulal benrameralmuli mochile al, 'lige akele alanichi Esusi, 'ligeanile a'bopi 'ntaga: Pe Onorgamecho ju napue'kame ju chtiri 'ntili. Ye rioka bo'nepi mayOnorgame ko. 'La enrigarig julke 'liko. 4 'LigeEsusi 'we a'l machile alieri 'nata mochigo alubenrame. 'Lige anele Esusi:

Chonig aliena chtiri 'ntili 'natamochpech 'emi? 5 Churig anila 'nalina aba'l ntko? Pa'l reg anila: Mu ri 'ma bujne mu alu chtiri 'ntili napurig 'la moinmalamu rewagachi, regchala ani: O'weti ilsiga yatieinawa? 6 Jipe ne napu 'pa rewagchika nawgameju napurig ri neraga,* 'la machrimala ne 'emiralmuli wa'l a'wal ngame ko ne Onorgamenila napurig bujmala ne chtiri 'ntili jenawijchimoba nergame.

'Lige Esusi anele alu ri sujrigame:Yati ilsiwa. 'Lige yati ku galrale simiboa, 'ma

pabega gem.7 'Lige 'ma sa'wgame ilsale alu ri, 'lige 'ma

ku galrale simile. 8 'Lige ralmuli napu ek almochlige e'neg asriga ra'slle. 'Lige anile aluralmuli:

Asriga 'la ju Onorgame, 'yale a'wal ye rinapurig ralmuli sa'wmala.

Jena ruwimela Esusi owligo Mateo9 'Lige Esusi 'we enale chebilnami simi, 'lige

alu Esusi bil ri etele i'kil ajtgame bilena u'tgalichi enom goblalia, gobierno 'yuga nchame.Mateo anilime nile alu ri enom gobllome. 'LikoEsusi anele alu ri:

Nab ne 'yuga.'Lige alu rioka o'weti ilsiga yati simile Esusi

'yuga.10 'Lige ab al, Esusi 'lige alu oyrame ralmuli

'yuga i'kil mochile bilena galrale go'ame go'y.'Lige we'k mochile al Esusi si napuka go'amego'y alu enom gobllome 'lige uch jar ralmulinapu tabil oyrame nlige alu Moisesi nulalila.11 'Lige al sbale jar bariseo, 'lige anele alu Esusioyrame olag:

Alu 'emi benrame enom gobllome 'yugaajtkuru go'y, 'lige uch jar cha nokame ralmuli-tiri 'yuga. Chonig alu 'yuga go'ach?

12 Napu'lige Esusi akis alu ra'chali, bil ttaliruwile:

Ralmuli 'we a'l a'k tabil nayume, pecha na-jkime jk bil 'yome. Alu 'we nayume ralmulika,'la najkime ju bil 'yome.

'Lige uch rajp ruwile:13 Yati simawa beniboa alu napu ne ruimeli

ju: Neka najk napurig ralmuli na'temaka jro-mala a'bopi. Yeka abchigo najtkame jk me'tig

* 9:6 E'nesi glosario Hijo del Hombre. 9:13 E'nesi Oseas 6:6.

SAN MATEO 9:14 11 SAN MATEO 9:38go'ame kgilia Onorgame. Neka nawkuru ral-muli bayemia napu 'la machime ju cha nokameko. Neka tabil naw ralmuli bayemia napu tabilbijchgame ju cha nokame ko.

14 'Lige pe't i'libkorikchi sbale Juani oyrameralmuli, alu Juani napu ralmuli rewarame nlige.'Lige anile alu ralmuli Esusi olag:

Ramu 'lige bariseo 'we ayname niru. Akamu oyrameka, chonig tabil aynabech?

'Lige Essika reg anele:15 Napu'lige bil ri newmichi, alu gom-

panirola napu nejkrimili ju napu'lige newichi,asriga ra'slig mochmala. Alekeri tabil ayun-mala. 'Lige bil raw sebmala napu'lige alunewmili ri o'toboa. A'lige kul ayunmalaalu ri newmili gompanirola, chchigo sewekamochmime kame. (Yeka ruwime ju bil raw smeojar ri Esusi o'tomea. A'lige kul 'we sewekamochimio Esusi oyrame.)

16 'Lige aminami anele:Uch bil ttali ruymala ne 'emi. Napu'lige

o'pchala 'la nisa krlasa napurig pachkawa,tase nuebo chinite pachkawa, pe abchigo we'lchi'wmala' ichsiga cho'yoga. 17 'Lige aminamitabil ro'wak ajkgame i'wil ba'wila o'chramechiliwlachi wi'chite newrigime. Napu'lige alui'wil ba'wila ronas 'ma chi'wmala alu chiliwila.'Lige 'ma go'lmala alu i'wil ba'wila. 'Lige aminami'ma tabil sirbe nmala alu chiliwila. Bij pe kul'la ronoa ilgichi alu i'wil ba'wila se'w ro'ilimejkuru ab nuebo chiliwlachi, 'liko alarig 'la tabil'wesi najsawmala. Yeka ruwime ju napurig tabilna'lowawa Esusi nila rejcholi 'lige uch bil rejcholi'yriga.

18 Napu'lige Esusi bij ra'icha ilgichi, bil risbale alemi u't re'obachi nulame sinagoga anil-ime, 'lige chojkbisiga ilbale al a'b napu ilile aluEsusi, 'lige alu ri anele alu Esusi:

Ne malala pe i'pebi muk, pe rek anchaga,simibak sekate nochamia napurig ku ajnamala.

19 'Liko Esusi simile alu ri 'yuga, 'lige aluEsusi oyrame abiena simbale. 20 'Ma boichimi'ynigichi, bil muk a'b nawiga chbale Esusio'pchala. Alu muk nayume nile asriga we'lisi,rojpach nayume nile, tabil sin ajchbame nileelenia, 'ma maku ok bam nile alu muk nayua.21 'Lige alu muk 'ntale: Pe chbamala ne aluEsusi o'pchala napurig 'la sa'wimela ne. 22 'LigeEsusi gu'liga e'nnale alu muk, 'lige anele:

'We iwera mu muk. Mueka 'la bijchgalekurne 'la umabamio mu sa'w, alekeri 'la sa'wkurmu jipe.

Pe yati neraga sa'wile alu muk.23 'Lige napu'lige Esusi bajkis alu wa'lula

gallachi, sinagoga anilichi nulame, etele flautabujchig rabisime jgichi, 'lige aminami asrigawe'k ralmuli e'wele nalame. 24 'Lige anele Esusialu ralmuli:

Buysiga 'emi. Ye iweka pecha mukig bo'iko,pe gojchig bo'kur.

'Liko alu ralmuli achile alu Esusi lanichi,pe tabil bijchgale, 'mchigo mukug bo'ligame.25 Napu'lige ralmuli ma'chige buyasa Esusi pachgalrale bajkile napu bo'ile alu iw mukgame.'Lige sekach cha'pile Esusi alu iw, 'lige yati assalealu iw. 26 'Liko suwbaga ralmuli ra'chigae'ynale alu alieti bochgimi rigachi napu echulnlige al ejiro.

Jena ruwimela Esusi sa'wligo ok siego 'lige bil ritabil gayname ra'icha

27 Napu'lige Esusi 'ma boichimi engichi, okri tabil ma'chlime guwnaka e'ynale e'welera'ichasia Esusi olag:

'La na'tempua ramu, mu Rab rijimala!28Napu'lige Esusi bilena galrale pachami bajkis,

alu ok ri abiena al sbale. 'Lige rukele Esusi aluok ri:

'mika 'la bijchgilia ne 'la umabamio 'emisa'w?

Ramueka 'we a'l bijchgilia anile alu okri.

29 'Liko alu Esusi nochale al alu ok ribuslachi. 'Lige anele nochag:

'Emi 'la bijchgasak ne 'la umabamio 'yoa, 'likoku 'la gainmala e'nena 'emi.

30 'Liko yati ku 'lama'chlale. 'Lige Esusi 'we anelealu ok ri:

Tabil 'wesi ralmuli ruywak ye alieti.31 'Lige alu ok rioka arigchigo 'we ruwile

a'kinana, asriga we'k ralmuli ruyele al ichrimirigichi.

32 Napu'lige pe kul simbachi alu ok naputabil ma'chlime nlige, jar ri bil ri a'paletabil gayname ra'icha, pe u'kuchpala remnisimochgame nile. 33Napu'lige Esusi 'ma buinasa aluu'kuchpala remnisi, 'liko 'ma gaynale ra'ichaalu ri. 'Lige suwbaga ralmuli pe i'kil jalee'neg, 'we ra'slme krle rek pe i'kil jage, 'ligeanile:

Tajsin alarig 'nilituru jena Israeli.34 'Lige alu bariseo tabil ganliga mochile alar-

ig ikis. 'Lige anile alu bariseo:Pe alu wa'lula remnisi napu Satanasi anilime

ju 'smi a'wal 'yaa napurig ye ri 'la buinmalau'kuchpala remnisi.

Jena ruwimela Esusi 'we na'temaka etligo ralmuli35 'Liko Esusi bochgimi we'k rigachi simrale

benrisia, 'lige u'kuch re'obachi al sinagogaanilime simrale benrisia Onorgame nila ra'chalinapurig Onorgame 'ma 'la semriga nulamiosuwbaga ralmuli alawlachi, 'lige abiena we'ke'kargame nawal sa'wasia. 36 Napu'lige we'kralmuli sebasa Esusi e'nemia, alu Esusi asrigana'temaka etele alu ralmuli, tabil a'wal ngameniraga etele alu ralmuli, pe napurig bo' tabilbo'lime, alarig etele. 37 'Lige Esusi anele alubo'n gompanirola:

Asriga we'l ju ri'lig echergime, 'lige alu'wmeka asriga u'kabi ju. 38 Alekeri Onorgametniwaguru napurig uch rajp julmala 'wimenapurig gu'rimala alu uch jar 'wime.

9:17 E'nesi glosario vino. 9:38 Essika pe anime krle we'k ralmuli 'ma listomochigo napurig gu'riwa, ilig pe u'kabi ralmulie'yena Onorgame nila ra'chali benriga.

SAN MATEO 10:1 12 SAN MATEO 10:2710

Jena ruwimela Esusi nchali 'yligo alu maku okri bo'n 'yuga jrome

1 'Lige Esusi bayele alumaku ok ri bo'n 'yugajrome* napurig a'b jmala al Esusi ilgichi.'Lige a'wal 'yale Esusi alu maku ok ri napurigu'kuchpala remnisi buinmala, 'lige aminami na-purig we'k e'kargame nawal sa'wmala.

2 Jena uch alumaku ok ri rewal Esusi 'yugajrome: alu Simoni napu ok rewgame nlige,Pegro anilime nligechig alu Simoni, 'lige bilAntresi anilime nlige napu Simoni bonila nlige,'lige bil Santiago anilime nlige alu napu Se-bereo inol nlige, 'lige bil Juani anilime nligenapu Santiago bonila nlige, 3 'lige Belipe, 'lige Bar-tolom, 'lige Romasi, 'lige Mateo alu napu enomgobllome nlige, 'lige Santiago anilime nile bil,alu napu Alipeo inol nlige, 'lige Tareo anilimerewgame nile uch bil, 4 'lige Simoni, alu napugeriyero nlige, 'lige Jurasi Iskariote napu Esusisala gu'rile Esusi cha'piachi.

5Ye maku ok ri nulele Esusi reg anig:Tase simwak al tabil juro ralmuli

ejperlachi. Aminami tabil simawa al we'krigichi Samaritano ralmuli ejperlachi. 6 Iligsi'n simwak alu ralmuli israelita ejperlachi.Alu ralmulika napurig bo' e'weggame,alarig e'yname ju. 7 Napu'lige simalia, rejcholinejwak alu napu reg anime ju: Amul sebaraweli napurig Onorgame nulmala ralmulialawlachi. 8 'Lige asriga 'yowak naykameralmuli, 'lige aminami ku ajnawa alu ralmulisuwgame napurig ku ajag mochmala. 'Ligeabiena sa'wawa alu nayume amoba sa'pachnapurig 'la lisensia ngame nmala re'obachisimiba. 'Lige ralmuli u'kuchpala remnisimochgame 'ma buinwak alu u'kuchpalaremnisi. Tabil najtegachi narele 'emi alu a'walnapurig ralmuli 'ymala, tase gobllowa 'emi aluralmuli.

9 Tabil o'k simawa enom napu ju alu 'oro,plata, 'lige kobre. 10 Nibil morali napurig tbiritiajchawa, nibil rasgame o'pchiga simawa. Am-inami nibil rasgame akega simawa, nibil bilresola o'k e'nawa, napugiti nchaga e'yname ka,ralmulika 'la gu'rimala 'lige kgimala go'ame.

11 Panpuri we'k rigichi sebsiga, bil rigalila 'ywak 'we a'l ri bejtlachi 'lige alche'lebwak napus simalia uchchigo bilnami.12 Bilena galrale sebsiga, 'la repriwa ralmuli.13 Alu ralmuli al galrale mochgame 'we a'lnsak, 'liko Onorgame 'we a'l gu'rimala aluralmuli. 14 'Emi tabil lisensia 'ysiga napurig alche'lebmala, 'lige tabil akinlisa 'emi ra'ichlila,'liko 'ma yati simwak al galrale mochiga. 'Ligeal we'k rigichi 'ma simawa. 'Ma sawwak we'bemolila ronoch chujkgame. (Alueka pe ruyameneraga nmala ye alu ralmuli al we'k rigichimochgame gastigo naremio.) 15 Neka 'la bijchianguru, napu'lige seba raweli napurig Onorgamegustisia olmala ralmuli 'yuga, alu gastgok napu

narmala alu we'k rigichi mochgame, abchigoentiri nmala alu gastigo napu narmili ju alucha nokame ralmuli napu Soroma ejpergame nile'lige Gomora ejpergame.

Jena ruwimela jar ralmuli tabil galligo Esusi16 Neka cha nokame ralmuli ejperlachi jula

'emi, alu ralmuli napurig ol bo' go'nlime! 'Wea'l 'ntiga mochiwa napu'lige alu ralmuli 'yugamochriga napurig tabil che ikiboa. 17 'We a'l 'n-taga mochiwa, alu cha nokame ralmuli o'tomela'emi al we'k rigichi napu e'wlala moch. 'Ligewejpismala gujsite al u'kuch re'obachi jwogasinagoga anilime. 18 'Lige aminami o'toboli ju'emi al napu moch alu e'wlala selgame nu-lame, 'lige napu ajt alu wa'lula rey napurigalu nokimela gustisia ol 'emi 'yuga, 'la ne'choyrame krik, alekeri lolmala. 'Lige alarig'la ra'ichmala 'emi ne nila ra'chali alu ral-muli e'wlala napu tabil juro ju. 19 Napu'lige'emi al napu moch e'wlala o'tosuga, tase we'kna'twak: Tachiri chonim ne? Churig ruy-mala ne? Napu'lige seba, Onorgame 'we nejkri-mala napurig 'la semriga ra'ichawa, 20 napugititabil 'emi nmala napu na'tmala alu ra'chalinapu ra'chame ju 'emi, O'n Onorgame Alawala'smala neja alu 'ntili.

21 Jar pe rijimala ke ba'chila o bonila salagainmala. 'Lige al e'wlala mochgichi nej-mala napurig alu e'wlala nokimela me'. 'Ligebil o'n abiena 'ma nejmala bo'n inol. Tabilna'temmala rek bo'n inol kachi. 'Lige in-olaka 'ma alu bo'n o'nola 'lige eylatiri salagainmala, 'lige nejmala al e'wlala mochgichinapurig alu e'wlala nokimela me'. 22 Ne'choyrame krik, suwbaga ralmulite cha anewa'emi. 'Emi tabil guwana rujssak, abirig jasanapus suw ne'ch oyriga, 'liko 'pa rewagachio'tom ne 'emi. 23Napu'lige cha nokis bilenawe'krigichi mochgame ralmuli, najtaga e'ynasa'emi me'linliga 'liko yati chebilena jmasawaguru.Neka 'la bijchi anguru, bajchab nawamio alunapu nawale 'pa rewagchika napurig ri ner-aga 'emi ta'ch suwbichi ne nila ra'chali beniriabochgimi we'k rigachi jena Israeli anilichi.

24-25 Tase majawa napu'lige cha anichi ralmuli.Ne abinachig cha anilime jchig, 'lige ne'chalarig ansiga, alu ralmuli abiena cha animela'emi olag. Alarig ju bil benime 'yuga, napurigalu benrame. Bil nchame ju napurig wa'lula.'Lige Belseb ansigane'ch, napu aniame juWa'lulaSuwbaga 'Ygili, alu ralmuli abiena alarig an-mala 'emi olag.

Jena ruwimela Esusi ruwligo chieri 'nalina ma-jtko

26 Tase majawa alu ralmuli. Rek cha nokachiruk tabil ma'chgichi, Onorgameka abiena 'laetea ajt suwbaga 'lige ab a'kinana 'ma machiboliju suwbaga napu alu ralmuli nokog e'yena.27 'Liko tase majwaguru. Napu'lige ne ruwichi bilra'chali ruk, 'mika raw ruipguru. Ne ruiski'kil ra'chaga 'emi najklichi a'b chujk napurig

* 10:1 E'nesi glosario apstol. 10:4 Iskariote anik pe Kiriote bejtgame aniame ju.

SAN MATEO 10:28 13 SAN MATEO 11:11tabil akmala uch jar, tase majwaguru e'welera'chaga ruig raw galimopa jaga napurig we'kralmuli akimela. 28 Tase majawa alu ralmulinapu uch jar ralmuli me'ag e'yname ju, aluralmulika rek me'ame ke pecha umubmalag'emi alawala me'. Majwaguru Onorgame 'nalinanapu 'la alawala 'naliname'ame ju napu 'ma 'lganainjirnochi pame ju 'ma me'lis.

29 'mika ralineme ju alu ok chulug pe bilpsochi? Tabil 'me najteme ju alu chulug, O'nOnorgame 'we a'l machime ju napu'lige suwichialu chulug. 'Lige alu chulug suwime ju napulisensia 'yame ju Onorgame. 30Onorgame asriga'la ttiga ajt a'plipi gujp 'emi mo'lachi jgame,'lige asriga repume ju aminami. 31 'Lige alarigtabil majawa, Onorgameka asriga 'la repmilijkuru 'emi me'tig alu chulug, 'mika abchigo'la najtkame kame me'tig alu we'k chulug.

32 Alu ri tase chijnaga ruis alu uch jarralmuli ne'ch oyrameko, 'lige nchig abiena 'wea'l ruymala Onorgame 'pa rewagachi ajtgamealu ri ne'ch oyrame ko. 33 Jar 'emi tabilne'ch oyrame korig ruysak uch jar ral-muli, 'liko neka tabil machime korimela 'emi O'nOnorgame 'pa rewagachi ajtgame ruyea.

Jena ruwimela Esusi ruwligo ralmuli nakomio34 'Lacha may 'emi ralmuli ne nawligo

ra'mamia 'emi ralmuli jena wijchimoba nakogaejpergame? Neka ruw tase ra'mamia nawag.Neka ilig nawkuru sairrimia. 35 'Lige bil ral-muli bo'n o'nola sairmala. 'Lige bil muk bo'neyela sairmala. 'Lige mo'lila bo'n wasila sair-mala. 36 Alu napu bi'lnapi galrale ejpergameju a'bpika sairmala. Alarig ikimela napu'ligeralmuli o'wina ne'ch oyeria.

37 Bil ralmuli 'we galeme nisa bo'n o'nola'lige bo'n eyelame'tig ne'ch, 'liko alu ralmulikatabil ne'ch oyrame nmala. Bil ralmuli 'wegaleme nisa bo'n inol 'lige bo'n malala me'tigne'ch, 'liko alu ralmuli tabil ne'ch oyramenmala. 38 Bil ralmuli tabil e'wame napu nulOnorgame 'lige tabil res ikinlime, alueka tabilne'ch oyrame nmala rek ne'ch 'yuga eynameke. 39 Alu ralmuli majame ka ne'ch oyriga,alueka tase rewimela semati raweli. Bil ralmulitabil majme ka mukig ne'ch oyriga, alueka 'wesemriga na'tmala Onorgame 'yuga. Tabil chrrek mukug, alu ralmuli abiena 'la Onorgame'yuga asimela.

40 Jar ralmuli 'la nirsak 'emi, pe a'chigrigaju napurig ne'ch niralia. Jar ralmuli 'la nirsakne'ch, pe a'chigriga ju napurig Onorgame ni-ralia, alu napu 'sile ne'ch jula. 41 Bil ri 'la ni-rasa apipiri alu napu ruyame ju napu Onorgameanele, 'liko alu ri asriga 'la semati raweli nar-mala, a'chigriga napurig nareme ju alu ri napuruyame ju napu Onorgame anele. Bil ri 'lanirsak uch bil 'we a'l ri napu 'we a'l sbaliolame ju napu Onorgame najk, 'liko alu riasriga 'la semati raweli narmala napurig naremeju alu ri napu 'we a'l sbali olame ju napu najk

Onorgame. 42 Apipiri ralmuli 'la 'ysak pe bilbaso ba'w ne 'yuga jrome napurig bajmala, 'wea'l semati raweli narmala. Alueka 'we a'l bijchiju.

11Jena ruwimela Juani jlaligo jar ri Esusi rukniliga

1Napu'lige alu Esusi 'we a'l ruyesa alu makuok ri Esusi 'yuga jrome, alsko alu Esusi 'masimile we'kanami pueblo ralmuli benrisia rejcholiOnorgame nila.

2 'Lige Juani galrale bajchriga asig akele Esusi'we a'l benirio ralmuli Onorgame ra'ichlila 'lige'we a'l sa'wao naykame, alu Juani reg 'ntele:Pe ye Esusi krko Onorgamete julrigame na-purig gu'rimala ramu, sin kachi pe alu krkoKristo anilime. Alarig 'ntele alu Juani. 'Likojlale jar ri alu Juani napu aba alu Juani gom-panirola nile 3napurig reg rukmala:

Mu ju napu nawmili nlige ramu gu'rimia,o chebilchala ju?

4 'Lige Esusi nejele:Simasi Juani ruyewa churig ka ra'chali napu

'emi akele jena jipe, 'lige abiena ruywaknapu 'emietew jipe. 5 Ruywak alu tabil ma'chlime 'maku ma'chilio, 'lige sujrigame ralmuli 'ma ku 'lagayenio e'yenia, 'lige alu ralmuli amoba sa'pachnayume 'ma ku sa'wligo 'lige 'ma lisensia ngameko napurig simmala re'obachi, 'lige alu najka-cholo ralmuli 'ma ku akeo, 'lige suwgame 'ma kuajanio, 'lige tabil ngame 'ma akea mochigo alu'we a'lala ra'chali Onorgame nila ra'chali. 6 'Weganliga et Onorgame alu ralmuli napu tabilguwana rujs.

7 Napu'lige alu ri Juani gompanirola simasa,Esusi chojkile ruyea ralmuli alarigriga nligoJuani. Reg anile:

Napu'lige 'emi 'mi al simbalige al naputabil 'me u'kume ju, al napu Juani aslige nawsaliruyea ralmuli 'yuga, tachiri e'nemia simru-pech? Pe bil ri napuypiri rejcholi oyrame?*8 Tachiri e'nemia simruk 'liko? Simruchale'nemia bil ri 'we a'l semtiri o'pchigime?'Emi 'la machilke alu 'we a'l a'k o'pchigimeralmulika alu e'wlala gallachi mochime ko.9'Liko tachiri e'nemia simrupech? Bil ri napuruyame ju napu anele Onorgame, alu e'nemiasimaru? Ju, alu e'nemia simbale 'emi. Aminamialueka 'we najtkame nchali ngame jp, me'tigalu uch jar ralmuli napu ruyame nlige napuanlige Onorgame. 10 Pe alu Juani olag an aluosil 'we 'ya nergame napu reg an:Neka julmala bil ri napurig ralmuli ruymala

mu sebmili ko jena wijchimoba.'Lige alu 'smala gatea bow napurig mu seb-

mala al.Alu Onorgamete julrigame ka pe Juani ju.11Neka 'la bijcha anguru: Alu Juani napu ralmulirewarame nlige, alu ju suwbaga ralmuli me'tignajtkame napu ek moch jena wijchimoba. Nekaabiena ruw bil ri tase najtkame ko, napu'lige

10:36 E'nesi Miqueas 7:6. * 11:7 Matoka an: Pe napurig bil gajsal ko pe ekate nok ilgame? 11:10 E'nesi San Lucas 1:76.

SAN MATEO 11:12 14 SAN MATEO 11:30a'resa napurig Onorgame nulmala, 'liko 'we a'lnajtkame nimio Onorgame nriga me'tig Juaninochlila.

12 Napus Juani we'k ralmuli benrasa,we'k ralmuli cha nokame sairuga moch napunul Onorgame. 'Lige 'ma na'minnili alunulal (Alu ralmuli ju napurig bo' go'lechiuchkame. Napu'lige nawame ju bo'elo i'pumia,jmaka buyame ju.) 13 Suwbaga ralmuli 'we'ya mochgame napu ruyame nile napu anileOnorgame, 'lige abiena alu Moisesi nila ra'chali,ruwile churig nmili nliga alu Juani ralmulirewarame ba'wich jwaga. 14 Alu ralmuli animeke uch bil napurig Elasi nawamio. Nekaanguru alu Juani ko alu Elasi ju napu nawmilinligo. 15 'La najkgame nrik napurig akiboa,asriga 'la geplime jkuru.

16 'La chieti alu ralmuli jipe mochgame? Pealu okan chojkgame kuch 'kuchi krkuru napumochime ju al we'k rigachi naspami re'ea, napure'nilime ju uch jar 'yuga, napu reg aneme jualu uch bilena chojkgame kuchtiri napu re'emeju: 17 Bucheru alu bak napurig 'emi yaw-imela, tabilchigo yawk 'emi. 'Lige 'we sewkamewik wikarruturu, 'lige 'emi tabil nalkuru.18 'Lige nawkuru Juani alu napu tabil we'k tbirigo'yame nlige, tase napurig uch jar ralmuli,'lige aminami tabil bajime nlige alu i'wil ba'wilarektame 'lige reg aneme jkuru alu ralmulijipe mochgame: Alueka pe u'kuchpala remnisiajchgame ju. 19 'Lige nawkuru alu Onorgametejulrigame 'pa rewagchika, 'lige suwbaga go'amego'yame jkuru napu ek go'yame ju ralmuli jenawijchimoba mochgame, 'lige abiena bajime jkurualu i'wil ba'wila rektame. 'Lige reg angururalmuli: Alueka 'ma rasriga go'yame jkuru,'lige aminami asriga bajime jkuru, 'lige aminami'we a'l amigo ju ralmuli 'yuga enom gobllome'lige chejar ralmulitiri alu 'we restiri sulgame.'Wchigo 'la ma'chgime nrko 'we a'l bengameko Onorgame, 'we a'l ma'chgime nrkuru 'ma'la we'k ralmuli sa'wligo. Suwbaga a'l sbaliolame nile.

Jena ruwimela Esusi en anligo alu chtiri ral-muli

20 'Liko Esusi chojkile en anea alu cha nokameralmuli al we'k rigachi al napu 'ylige we'knaykame alu Esusi. En anele pecha a'rligamealu chtiri nchali. Reg anele:

21 Resa 'emi ralmuli Korasini anilichiejpergame! Resa 'emi ralmuli Betsira anilichiejpergame! Neka 'we a'l sa'wigturu alejpergame ralmuli Onorgame a'wallate naputabil 'wesi ralmuli gayname ju alarig sa'w,'lige 'emi abirig tabil a'rturu alu restirinchali. Ralmuli 'ya ejpergame al Tiro anilichiejpergame 'lige Sironi anilichi ejpergame abienaasriga 'we cha nokame ralmuli kturu. Ne 'wea'l sa'wasa alu ralmuli al, 'lige o'pachtimiturualu o'pacha 'we chajtigame, 'lige mochbimituru

bilena najpisochi napurig machimela ralmuli'ma a'rligo alu chtiri 'ntili. 22 Napu'ligeseba raweli gastigo narmichi 'emi ralmuliKorasini ejpergame 'lige Betsira ejpergame,a'lige raw 'emi ralmuli uch rajp a'wgamegastigo narmala me'tig alu ralmuli cha nokameal Tiro ejpergame 'lige Sironi ejpergame.23 'Emi ralmuli Kapernaumi anilichi we'krigichi ejpergame, 'mika 'la bijchi bijchigi 'parewagachi moinamio 'emi? Onorgameka tabilalarig 'nata. 'mika wam 'lgana injirnochisimmili jkuru. Neka al we'k rigichi 'emiejperlachi asriga 'la sa'wigturu ne naykame,'mika tabilchigo a'rlek alu chtiri 'ntili. Aluchtiri ralmuli 'ya ejpergame Soroma anilichiwe'k rigichi, etsak aliena 'la umbigo ne sa'wralmuli, 'ma a'rmitib alu chtiri 'ntili, 'lige bij'la we'k rilimiturub al we'k rigichi Soromaanilichi. 24Neka anguru 'emi ralmuli Kapernaumianilichi we'k rigichi ejpergame, napu'lige rawelisebasa napurig Onorgame wanpamia chtiri'ntame ralmuli (gustisia olmala), uch rajpa'wgame gastigo narmala me'tig alu ralmulinapu Soroma anilichi ejpergame nlige.

Jena ruwimela Esusi anligo nejkrimio napurig 'laresbamala ralmuli

25 'Liko reg anile Esusi:Mu O'n Onorgame, mueka asriga wa'l

jkuru 'lige mueka rewagachi nulame jkuru, 'ligeaminami jena wijchimoba. Neka 'we a'l ra'chameju mu olag, mueka tabil lisensia 'yale aluralmuli rilame napurig nmamala alarig komu, alu ralmuli napu 'ntame ju a'bopi 'we a'lejpnigime ko. Mueka 'wchigo a'l gu'rame jkalu ralmuli tabil rilame napurig nmamalachurig ko mu. Ralmuli alu tabil rilame ka,alueka 'we listo ju, alueka 'la 'we a'l nmaka akemeju. 26 Mu O'n Onorgame, alarig ju. Alarignewig ganlame ju mu.

27 'Lige Esusi anile:Ne O'nola suwbaga 'yturu ne'ch nchali,

'ntili 'lige a'wal. Tase 'wesi mach churig koOnorgame Inol, pe O'n Onorgame 'la mach.'Lige tabil 'wesi mach churig ko Onorgame,pe alu Onorgame Inol 'la machime ju churigko O'n Onorgame. Ne, Onorgame Inol, 'wegu'rame ju ne uch jar ralmuli napu ne najk na-purig alu uch jar ralmuli 'la nmamala churigko Onorgame. 28 Suwbaga 'emi napu ek 'weresibaka moch we'k 'ntaga, jeka simasi, ne 'lanejkramala napurig 'emi 'la resbamala. 29 'Laeliwa ne napurig ne 'smala benira, 'liko napurigok ois bulurgame nmala ramu araro bana-suka e'ynigime, sin kachi 'la benimela nchali nebenrichi. Neka 'we i'kil ju. 'Lige aminami tabilrilame ju ne. Ne'ch 'yuga benik 'la tabil we'k'ntame niwa, neka al asimmp 'emi gu'ria. 'Ligeaminami asriga 'la resbapua. 30 Ralmuli ne'ch'yuga nchameka asriga 'la ganliga mochmala.Tabil bejtgame ju ne'ch 'yuga nochalia.

11:12 Sin kachi ye berskulo reg anime kr: Napus Juani we'k ralmuli benrasa, we'k ralmuli 'we najk napurig Onorgametenulewa. 11:14 Alu Elasika napu 'we 'ya bejtgame nile ruyame nile napu anele Onorgame ta'ch ochrachi Juani.

SAN MATEO 12:1 15 SAN MATEO 12:2712

Jena ruwimela Esusi 'yuga jrome rijpniligo ri'ligbil raw resbulichi

1 A'kinana bil raw resbalichi ri'lig ech-gachimi eynale Esusi alu bo'n 'yuga jrome'yuga. 'Lige alu bo'n 'yuga jrome e'lule 'ligerejpnele ri'lig mulal 'lige go'ale rakala mojsika.2Napu'lige bariseo etesa alieti, anele Esusi:

'We a'l e'n alu mu 'yuga jrome. Jiperaw resbilichi jkuru tabil nochlichi ju, pecharijpunlime jk ri'lig.

3 'Lige Esusi anele alu bariseo:Tacha lerame ju 'emi osilichi napu ruyame

ju churig 'sligo alu 'ya bejtgame ri Rabanilime napu'lige Rab e'lusa 'lige aminami aluralmuli Rab 'yuga e'yname nlige? 4 Aluekaal Onorgame gallachi bajkile 'lige ban o'toleOnorgame kgilime al pach Onorgamegallachi mochgame. Alu Rabika 'lige aluralmuli Rab 'yuga e'yname go'ale alu ban,tabil lisensia ngame nile napurig go'mela aluban, pe baleka 'la lisensia ngame nile. 5 Tabilsin lerame ju 'emi alu apeli napu chujk Moisesiosilila, bal tabil resbame ko bil raw resbilichi?Abirig pecha restiri jk rek alu bal nochebil raw resbilichi. 6 Neka anguru, napu nenul ab najtkame ju me'tig alu Moisesi nilanulal. 7 'mika pecha 'la nmaka lerame jk aluOnorgame nila ra'chali. Reg an Onorgame nilara'chali: Neka najk napurig 'emi 'we na'temakaetmala uch jar ralmuli, tase pe ajgameme'liame najk ne ne'ch kgilime. 'Emi 'we a'lnmasak 'liko pecha chojkila neraga che'wmikoalu ralmuli tabil res nokgame, 8 napugiti nekame Onorgamete julrigame 'pa rewagchikanapurig ri neraga wa'lula kame ne resbalichiraw.

Jena ruwimela Esusi sa'wligo bil ri gajpligamesekgame resbulichi raw

9 'Lige Esusi uchchigo bilena simile, similebil u't re'ob ilgichi sinagoga anilime.10 'Lige al asale bil ri bilena sekala sujrigamesekgame, 'lige alemi jale jar bariseo 'lige rukelepemachinliga choni anir alu Esusi, nejiwa olalese'winriga anisk. Reg rukele:

'La ju napurig bil raw resbilichi 'yowanaykame?

11 'Lige Essika nejele:Bil raw bil bo' wijchis 'emi bujkula bilena

rejkolchimi bil raw resbilichi, 'Lacha ta ma'chpmala 'we 'emi na'temaka? 12 Tacha ab na-jtkame jk bil ralmuli me'tig bil bo'? Bilralmulika uch rajp najtkame jkuru me'tigbil bo'. 'Liko abiena 'la ikirleke napurig 'yowaralmuli nayume bil raw resbilichi.

13 'Liko Esusi anele alu nayume:'Ma ku wajchinb sek.Napu'lige wajchinasa 'ma ku sa'wile. 14 'Liko

bariseoma'chige simbale 'lige chojkile ra'icha a'boichurig 'la ntik me'li Esusi.

Jena ruwimela Onorgame ra'ichlila 'we a'lruwligo 'ya churig 'simio Esusi

15 Napu'lige Esusi machis me'liblik barisote,'liko Esusi yati simile. 'Lige simis asriga we'kralmuli najtele guwana. 'Lige Esusi 'we 'yole ral-muli nayume napu alemi e'ynale alemi guwnami,16 'lige 'we anile ralmuli napurig ralmuli tabilruwimela chieri ko bo'n, 17 napurig 'la sbaliikimela napurig ruylege Onorgame alu ab 'yabejtgame ri Isaasi anilimenapu ruyamenile napuOnorgame anlige ta'ch ochrachi Esusi. Anile:18 'We a'l e'nsib.Ye jkuru ne 'yuga nchame.Yeka ne cha'pturu ne bo'n.Neka 'we gal ye ri,asriga ganliga ajt ne ye ri 'yuga.Neka ne alawala 'yama olguru.'Lige alu 'smala suwbaga chojkgame ralmuli

ruyeaalu napu ne najk.19Alueka tabil res animela,nibil e'wele ra'ichmala,nibil sinmalaalemi napu we'k rigachi ju.20Alueka 'we a'l niraga etmalaalu ralmuli tabil ngamenapu tabil gayname ju bo'nepi nema.Alueka abisibi 'we nulmalanapus 'ma a'l sbali ol ralmuli napu nul

Onorgame.21 Suwbaga chojkgame ralmuli jena wijchimoba

mochgame'we a'l bijchgimala 'we a'l gu'rimia alu.*

Jena ruwimela bariseo ruwligo Esusi Remnisia'walila ngame ko

22 'Liko Esusi bil ri tabil machlime o'tleru,'lige aminami tabil gayname nile alu ri ra'icha,u'kuchpala remnisi ajchgame ri nile. 'Lige Esusi'ma 'yole, 'liko 'ma ma'chlile, 'lige aminami 'magaynale ra'icha. 23 'Lige alu ralmuli napu naj-tale Esusi rukele a'bopi napurig majganti neraga:

Ye jule Esusi Rab rijimala, alu napu ramugu'rimili ju? Tabil machirb.

24 'Lige alu bariseo akis alanichi alu ralmuli,'lige anile:

Napu'lige buyana u'kuchpala remnisi ye ri,pe alu u'kuchpala remnisi o'nola nejlala a'walitebuyname ju, alu u'kuchpala remnisi o'nola napuBelseb anilime ju 'lige aminami Satanasi anilimeju.

25 Esusi 'we a'l machile alieti 'nata mochigo alubariseo, alekeri anele:

Bilena ejiro pe a'bopi na'wasa ralmuli, 'likotabil sirbe nmala alu ejiro. Abiena a'chigriga juralmuli we'k rigichi mochgame, abiena alarig'nili ralmuli bilena galrale rijimwe'kaka napukarigame nisa 'lige pe na'wame nisa a'boi, tabilgayname ju bil tbiri nchali new. 26 'Ligealu Satanasi ma'ch pasa alu u'tabela remnisi,'lacha a'wlimalaw alu Satanasi alarig 'ssak?Tabil gainmala bo'n nila nchali new. 27 'Ligene ma'ch pame nsak alu u'kuchpala remnisiBelseb a'wallate, chieri 'yame jk a'wal alu'emi gompanirola napu'lige buyname ju alu

* 12:21 E'nesi Isaas 42:1-4.

SAN MATEO 12:28 16 SAN MATEO 12:47u'kuchpala remnisi? Remnisi nejime jl.'mika tabil remnisi 'sime krguru. 'Liko tabilmachig an 'emi ne'ch chojkila neraga che'wa.28 Neka Onorgame Alawala a'wallate buynamejkuru u'kuchpala remnisi. Yeka pe aniame juOnorgame 'ma nul ajtig jena.

29 Bil ri tabil gainmala chigoa bil ria'wgame gallachi, alu ri a'wgame tabil bulu-ruga asisk. Napu'lige alu ri buluruga ajtgichi,a'liko 'la gainmala tbiri chigoa.

30 Tabil ne'ch oyrame ka pe ne sala ju.Tabil nejkura mochime ka alu oyrame ralmulibailichi, alueka mejk jula mochime ju al napu neajt, napurig ol bo' majrime ju. Alarig ju aluralmuli.

31 Abiena ruim ne bil ra'chali: Onorgameka'la e'kame jkuru suwbaga alu chtiri ra'chalinapu ra'chame ju ralmuli, nobi tabilchigo e'kamejk alu ralmuli napu 'we res aneg ra'chameju Onorgame Alawala olag. 32 Jar ralmuli'we gawliga ra'ichasa Onorgamete julrigame'pa rewagchika olag, Onorgameka abiena 'lae'kmala alu ralmuli. Onorgame Alawalagawliga ra'ichsak, 'liko Onorgameka tabil sine'kmala. Tabil sin e'kmala jipe jena wijchimobanibil ab i'libeko napu'lige mukusuga.

Jena ruwimela Esusi ruwligo bil roj 'we a'llaka'k rakeme ko

33 'We a'l reppua bil roj 'liko 'la a'k rak-mala. Bil roj tabil a'l reptigame, alueka tabila'k rakmala. Rakala e'nniga machiame jturupala 'la ka alu roj o tabil 'la ko ma. 34 'mikape napurig sinow 'kchila jkuru! 'mika asrigacha nokame ralmuli jkuru, 'lige 'lacha a'kra'chali ra'ichmiliw 'emi, pe cha nokame ral-muli ke? 35 Bil ri 'we a'l 'ntame ka 'we a'lra'chame jkuru, alu rioka 'wchigo a'l 'ntamenmime. Bil ri tabil a'l 'ntame ka, alu riokatabil a'l tbiri ra'chame jkuru, alueka pecha a'l'ntili 'ntame nmime. 36 Neka anguru, napu'ligeraweli sbasa napurig Onorgame gustisia ol-mala, a'plipi ri neraga ruimeli ju cha anigeynilig. 37 Mu ra'ichlila 'we a'l nejkrisa na-purig tabil narmala gastigo 'we a'l a'k nsakalu ra'chali. Tabil a'k nsak alu ra'chali, 'likomu wa'l gastigo narmala.

Jena ruwimela alu cha nokame ralmuli Esusiowligo napurig Esusi 'we a'l semtiri tbiri newmala

38 'Liko jar bariseo 'lige jar Moisesi nila nulalbenrame anele Esusi:

Mu ri Onorgame nila ra'chali benrame,ramueka 'we etnili alu 'we semtiri tbiri newachimu, alu napu ta'wesi ri gayname ju new.

39 'Lige Essika anele:Ye 'we i'nlime ralmuli, tabil sbali olame

napu najk Onorgame 'la sbali olmiris, rejoaanguru napurig ne newmala 'we semtiri tbirinapu tabil gayname ju ralmuli. Neka tabilchigonewmalag napurig 'emi 'la machimela. Pebi'lepi tbiri newmala ne ab i'libeko, pe alu

napu ne newmili ju pe aba alieri nmala napuiklige alu 'ya bejtgame ri napu ruyame nilenapu Onorgame anele, Jonasi anilime. 40 Aluekaro'ch rojplichi aslekur baki raw 'lige bakiruk, alu wa'l ro'ch napu wa'l ba'wich oyameju. Alarig ikimela alu Onorgamete julrigame'pa rewagchika, pach jena gawich bo'imela bakiraw 'lige baki ruk. 41 Al we'k rigichi napuJonasi rejcholi nejile, aleka Nnibe anilichi nile.Napu'lige alu ralmuli akis al alu rejcholi, 'laa'rlekuru alu chtiri 'ntali 'nata. Napu'lige 'emiruyechi ne ye rejcholi, 'mika tabil a'reme jkurualu chtiri 'ntali 'nata. Neka abchigo wa'lnajtkame jkuru me'tig alu Jonasi. Napu'ligeseba raweli napu Onorgame gustisia olmala aluralmuli chtiri 'ntame, 'liko alu ralmuli Nnibemochgame chojkila neraga che'wmala 'emi tabilku guwana 'ntame korik. 42 Napu'lige se-basa raweli gastigo (juicio) narmichi ralmuli jipeejpergame, alu wa'lula muk napu nulame nileal Saba anilichi napu 'we 'ya bejtgame nile kuajnamala a'lige raw, 'lige ra'ichmala sairgameneraga alu ralmuli jipe ejpergame olag. Alumukika napu'lige bij ajag asig 'we mejkakanawlekuru gepumia alu Salomoni nila rejcholi 'webeneg ra'chame, 'lige jipe jena ajtkuru ne napuab beneg ra'chame jume'tig alu Salomoni, 'lige'mika tabil gepnili ne nila rejcholi.

Jena ruwimela Esusi ruwligo tabil 'la ko aluchtiri nchali a'rila tabil Onorgame 'yuga 'ntamenrik

43 Napu'lige alu u'tabela remnisi ma'chnasabil ralmulichi jami wakgichimi simime jkuru'ysiga bilena 'we a'l surikchi resbamia, nobitabilchigo rewame jk. 44 'Liko reg anime ju:Ku sim ne napu ajt alu ri napu ne galila nlige,'lige ku pachgana bajkim ne, al pachganaka negallachi kame. 'Lige ku al sbaga 'we a'l bi'wigilgame eteme ju ab 'la gatrigime pechtigame,(pe tabil che'sime neraga etwili ju alu ri.Abirigchigo tabil ajchgame krko OnorgameAlawala pachgana sulach.) 45 'Liko alu u'tabelaremnisi chchigo gichao u'kuchpala remnisi,abchigo entiri napabume ju, 'lige suwbaga alulak remnisi al pachgana alu riochi mo'imeju. 'Lige alu rioka abchigo cha nokame nmalame'tig bajchab raw. Alarig ikimela ye ralmulitabil a'k. Pe i'snimi a'reme jkuru 'emi aluchtiri nchali, 'lige 'emi tabil ajchgame nsakOnorgame Alawala a'kinana raw, abchigo chanokame gainmala 'emi.

Jena ruwimela Esusi ruwligo chieri ko eyela 'ligebonila 'lige wala

46 Napu'lige Esusi bij ra'icha ilgichi ralmuli'yuga, sbale Esusi eyela 'lige suwbaga alu nas-pasi bonila 'lige naspasi wala al ma'chige. 'Ligema'chige jale Esusi 'yuga ra'ichnilia. 47 'Lige bilri anele Esusi:

Mu eyela 'lige mu bonila 'lige mu walama'chige jaw, mu si ra'ichnilir.

12:29 Onorgame Alawala 'ma bulug ajchale Remnisi, alekeri 'la gayena ne u'kuchpala remnisi buyana. 12:32 Essika ne'ochaalu ralmuli anligame Remnisi alawala ajchgame ko alu. 12:38 E'nesi 16:1.

SAN MATEO 12:48 17 SAN MATEO 13:2748 'Lige Esusi anele alu napu simile ruimea:Chieri jk ne eyela, chieri jk ne bonila 'lige

ne wala?49 'Liko e'nnele alu oyrame, 'lige majoga reg

anile:Ye ne 'yuga jrome ralmuli jkuru ne eylaka

'lige ne bonila 'lige ne wala. 50 Apipiri napu ek'la e'wame ju napurig nul ne O'nola Onorgame,alu napu 'pa rewagachi ajt, suwbaga alu jkurune bonila 'lige ne wala 'lige ne eyela.

13Jena ruwimela Esusi ruwligo bil ttali rejcholi bil

ri ri'lig weroka echame1 A'lige raw Esusi 'ma simile al galrale asig

'lige 'mi wa'l ba' ilgichi suwkimi asbale. 2 'Ligeasriga we'k ralmuli napule al napu asale Esusi.'Lige alekeri al brkochi 'mole Esusi, 'lige suwbagaralmuli al ba'wich suweke jale. 3 'Liko Esusichojkile ralmuli beniria we'k ttali rejcholi. Reganele:

Bil ri ri'lig echimea simile weroka. 4 Jarpe u'kabi tal boichimi rujsule. 'Lige chulug jsile,'lige 'ma go'ale alu ri'lig. 5 'Lige jar tal pe'we rejtrale rujsule, tabil 'me wa'l ajtgichi we','lige yati ya'wile. 6 'Lige raynilite 'ma wakbalealu ri'lig ya'wis, pecha re'l nawgame nligame.7 'Lige jar asriga ro'rgachi rujsule wejch jgichi.'Lige 'ma 'yale alu wejch sawala, 'liko tabil gay-nale alu ri'lig e'wele o'chera. 8 'Lige jar tal 'wea'l we'gachi rujsule, 'lige alueka 'we a'l ya'wile'lige asriga 'la 'wliru. Jar ri'lig mulal bilsiento ri'lig rakele. 'Lige jar usnisamaku rakele.'Lige jar bais maku rakele. 9 'Emi 'la najkgamenrik napurig akiboa, asriga 'la geplime jkuruye ra'chali.

Jena ruwimela Esusi ruwligo chonig ttilitebenrame ko ralmuli

10 'Liko alu Esusi 'yuga jrome a'b mochbalenapu asale alu Esusi, 'lige reg anele alu Esusi:

Chonig alarig anch mu alu ralmulialu ttelite peka 'la nmame kachi alarigra'chachi mu?

11 'Lige Essika anele:'mika 'we a'l ma'chgime ruymala ne napu

tabil nmale 'emi. 'Lige uch jar ralmulika tabil'la ma'chgime ruymala ne, napurig alu ralmulitabil pe't nmaka ejtebmala rek 'we a'l akee'lige rek 'we a'l etee. 12 Alu napu 'la nmameju bil ra'chali rejcholi ruila churig nulame koOnorgame, Onorgameka uch rajp 'ymili ju'ntili. Alu napu tabil nmame ju 'lige tabilbeninlime ju Onorgame tabil lisensia 'ymalanapurig benimela, 'liko alu u'kabi napu nmameju 'ma we'kumala. 13 Alekeri alarig ra'icha ne,napugiti alueka rek 'la etee, tabil eteme kame,'lige aminami rek 'la akeme ke, tabil akeme kame,'lige aminam