ii - ebible.org - read and download the holy bible ɨ daka yuda tamarɨm pɨlɨnd peres ake jera...

401

Upload: hoangxuyen

Post on 21-Jul-2019

212 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

iiWipi Yɨt God ma Yɨna Sisɨl Yɨna Peba

The New Testament in the Wipi Language of Papua New GuineaNupela Testamen long tokples Wipi long Niugini

Copyright © 2001 The Bible Society of Papua New GuineaLanguage: WipiTranslation by: Wycliffe Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with those Scriptures and documents. For other uses,please contact the respective copyright owners.2013-10-13PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 19 Jul 2019 from source files dated 12 Jun 2019a5a5213a-fb12-52b5-9c99-efb8044c6646

Contents

Matayo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Mak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51Luk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82Yoan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132Ɨtaikena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167Roma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2181Korinto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2402Korinto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261Galatiya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277Epeso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285Pilipo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293Kolosai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2991Tesalonika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3052Tesalonika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3101Timote . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3142Timote . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321Tito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326Pilemon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329Ibru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331Yakobo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3481Petro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3542Petro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3611Yoan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3652Yoan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3713Yoan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372Yudas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 373Ouyawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375

iii

Matayo 1:1 1 Matayo 1:17

Matayo ma PebaMatayomna Ɨrɨki God ma B'ogɨl Yɨrkokar

Bage YɨtIsɨpkita YɨtkakOnggɨtyam God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt

peba ɨrɨka rɨga re teks wulkɨp imdayam rɨgaMatayote. Ɨ ton re Yesumna twelp (12) ɨtmɨkitijogrɨga wɨngɨrɨnd yɨpa rɨga na dɨde ti kwa yɨpa nyɨre Lebite. Sɨ onggɨt peba ɨrɨkam re wɨn awɨre b'obogɨl yisɨpkis, mɨnda ama rɨka onggɨt A.D.siksti dɨde sebenti (60-70) kemag gangga nat. Ɨton ɨtemb peba yɨrɨkonj re Ju rɨga wa mana.

Ɨ onggɨt pebat pɨtapɨta yomneny re b'ogɨlyɨrkokar bage yɨt e ɨt re da Yesu re tɨrɨr omnie yɨrkokar okawam rɨga. Ɨ Yesum pɨlnat GodTina tɨrɨr yɨt rɨrɨrkɨp amninonj tina rɨga wa pɨlwa,rɨnsim re kesam peband ɨrɨki wekeny. Ɨ ɨtembb'ogɨl yɨrkokar bage yɨt re ma Ju rɨga wa nenamana, ya wɨngɨr nat re Yesu ukendonj dɨde wɨ-mena yikenonj. Ajɨ ɨtemb b'ogɨl yɨrkokar bage yɨtre toda kwa kupka gowukoi rɨga wa mana.

Matayo ɨtemb peba yɨkalkonj re b'obogɨl yɨriyena kɨma na. Ɨ ton yotom re Yesumna ukendagatab kae. Ɨ ket yuseneny Yesumna baptiso dɨdeb'atonkena gatab. Ɨ ket kwa akasiny Yesumnawɨko gatab, opi re God ma yɨtkak pɨtapɨta om-nena, ouyaena, ɨ dɨde kopa ke rɨga ɨsakenda rɨnare Ton amnɨkeninonj Galili eriyand. Ɨ kwa onggɨtkak ke pɨtapɨta yomneny Yesumna menon Galilike de ama re Yerusalem wa. Sɨ kwa pɨtapɨtaamneniny re Yesumna kikitumamwikɨnd omnɨkimɨle gatab im. Ɨ yɨtkak ket yundwas re Yesumnauj dɨde utnyita gatab kae. Ɨ daka ket pebatyisɨpkeny da Yesu re ukoijog ouyaena rɨga e yamare juwai yɨbnau God ma gog yɨt isɨpkenam dɨdeGod ma pumb tungg gatab ouyaenam.

Yesumna B'usmureni Nya(Luk 3:23-38)

1 Sɨ ɨtemb jɨ Yesu Kerisomna b'usmureni nyagatab ɨrɨki yɨt, yete re Dawidɨm pɨlke b'usmurenib'ɨga dɨde Abraamɨm pɨlke b'usmureni b'ɨga.

2 Sɨ Abraam Isakɨnd yorakonj,ɨ daka Isak Yakobɨnd yorakonj,ɨ daka Yakob Yudand dɨde ti nanywar dɨde ti

yɨngganwar arakinonj,3 ɨ daka Yuda Tamarɨm pɨlɨnd Peres ake Jera

arakonj,

ɨ daka Peres Esromɨnd yorakonj,ɨ daka Esrom Ramɨnd yorakonj,4 ɨ daka Ram Aminadabɨnd yorakonj,ɨ daka Aminadab Naasonɨnd yorakonj,ɨ daka Naason Salmonɨnd yorakonj,5 ɨ daka Salmon Yeriko kongga Raabɨm pɨlɨnd

Boasɨnd yorakonj,ɨ daka Boas Rutɨm pɨlɨnd Obedɨnd yorakonj,ɨ daka Obed Yesaind yorakonj,6 ɨ daka Yesai king Dawidɨnd yorakonj.Ɨ daka Dawid Uriyamna konggam pɨlɨnd

Solomonɨnd yorakonj,7 ɨ daka Solomon Roboamɨnd yorakonj,ɨ daka Roboam Abiyand yorakonj,ɨ daka Abiya Asand yorakonj,8 ɨ daka Asa Yosapatɨnd yorakonj,ɨ daka Yosapat Yoramɨnd yorakonj,ɨ daka Yoram Ujiyand yorakonj,9 ɨ daka Ujiya Yotamɨnd yorakonj,ɨ daka Yotam Aajɨnd yorakonj,ɨ daka Aaj Ejekiyand yorakonj,10 ɨ daka Ejekiya Manasend yorakonj,ɨ daka Manase Amosɨnd yorakonj,ɨ daka Amos Yosiyand yorakonj,11 ɨ daka Yosiya Yekoniyand dɨde ti nanywar

dɨde ti yɨngganwar arakinonj,onggɨt wɨnɨnd re Babilon kantrit Yuda kantrinegɨr yomnonj dɨde Ju rɨga Babilon kantri wawerenam omnam amninonj.

12 Ɨ onggɨt kak ke re ket Ju rɨga Babilon kantriwa werento,

Yekoniya Salatiyelɨnd yorakonj,ɨ daka Salatiyel Jerubabelɨnd yorakonj,13 ɨ daka Jerubabel Abiyudɨnd yorakonj,ɨ daka Abiyud Eliyakimɨnd yorakonj,ɨ daka Eliyakim Ajorɨnd yorakonj,14 ɨ daka Ajor Sadokɨnd yorakonj,ɨ daka Sadok Akimɨnd yorakonj,ɨ daka Akim Eliyudɨnd yorakonj,15 ɨ daka Eliyud Eleajarɨnd yorakonj,ɨ daka Eleajar Matanɨnd yorakonj,ɨ daka Matan Yakobɨnd yorakonj,16 ɨ dakaYakobMariyam leoYosepɨndyorakonj.Ɨ Yosepɨm kongga Mariya Yesund yukendonj

yena re yogenayo da Keriso.17 Sɨ ket Abraamɨm pɨlke b'usmureni b'ɨga de

Dawidɨm pɨlwa re komkesa potin (14) b'usmurenib'ɨga na. Ɨ daka Dawidɨm pɨlke b'usmureni b'ɨgade ngɨrpu Ju rɨga Babilon kantri wa werento rekwa potin (14) b'usmureni b'ɨga na. Ɨ kwa dakaBabilon kantri wereni ke b'usmureni b'ɨga de

Matayo 1:18 2 Matayo 2:12Kerisom pɨlwa re kwa potin (14) b'usmureni b'ɨgana.

Yesumna Ukendi gatab Yɨt(Luk 2:1-7)

18 Ɨ Yesu Kerisomna ukendi yɨt re ɨja emb jɨ. SɨTi mogMariya re kea yɨt tɨrɨr omni na wɨbnawonjYosep kɨma molkongga awowɨm. Ɨ yɨmta kenatonmolkongga awonda, ajɨMariya kea naska natangor kɨma awonj rɨna re Yɨnayɨna Wɨngawɨngatb'ɨga yoramitonj ti pɨlɨnd. 19 Ajɨ ti leo Yosep renegɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga na. Sɨ ton kea wumɨryokatonj ti konggamna ngor kɨma gatab yɨt, ajɨton ma singi na ti konggand rɨga wa pɨlwa pɨtatomɨny negɨrma b'ɨsagɨka okatam tina ngor kɨmaai mopɨp. Sɨ ton ket ti nony mana yɨsamkonjwɨgawɨga tin bondɨk omnam. 20 Ɨ re Yoseponggɨtyam yɨt nonyɨk b'amdenand yɨbnonj, yɨpaYonggyamɨmna aneru pɨta awonj ti wɨmand, ɨ kettin yomnonj da, “Yosep, Dawidɨmna b'ɨga! Mangoro moga taet Mariyand okatam mor konggam.Mop nokɨp B'ɨga rɨnte re yɨbɨm ti kom borand reYɨnayɨna Wɨngawɨngamna oramiti e. 21 Sɨ ton ɨtaleo b'ɨga ukenj dem, ɨ man b'ogla onggɨt B'ɨgandnyɨ oeket dem da ‘Yesu’. Mop nokɨp Ton opimaTina rɨga tetrɨngasiny dem towaina negɨrmɨle wapɨlke, ɨ ket yɨrkokar takainy dem.”

22 Sɨ komkesa onggɨtyam mɨle aukɨto re nokmana da ɨdenat Yonggyamɨmna yɨtkak rɨrɨrkɨptainy rɨna re yɨpa bageyamɨmna tugɨm ke yopuli-tonj da,23 “Yɨr de, yɨpa pɨl esopai kesa ngɨmngai ɨta ngor

kɨma tainy dem dɨde ket ton leo B'ɨgaukenj dem.

Ɨ rɨgap ket tin nyɨ ogenai dem da ‘Em-manuwel’.”

Sɨ Emmanuwel engenda yɨtkak re noke da, “Godɨta men kɨma”.

24 Ɨ re ket Yosep yutunga ke utnyitonj, sɨ ton ketɨja na mɨle amnɨkinonj rɨja na re Yonggyamɨmnaanerut tin yingawonj omnɨkam, ngɨrpu ton ketMariyand ti konggam wokatonj. 25 Ɨ Yosep makaMariyand pɨl wesopayonj, ngɨrpu ton ket leo B'ɨgayukendonj. Ɨ ton ket onggɨt leo B'ɨgand nyɨyoekonj da “Yesu”.

2Ɨlemet Gatab ke B'ogɨl Multekɨp Rɨgap Yesund

Oraka Yiyo1 Ɨ re Yesu ukendonj Betleem taunɨnd de Yuda

eriyand, onggɨt wɨnɨnd Erod Yuda king pɨpmetnat yɨbnonj. Ɨ nɨnda b'ogɨl multekɨp rɨga ɨlemet

ke opekto de Yerusalem taun wa. 2 Ɨ ton ketrɨga erkena eyento da, “Rokate Ju rɨga waina kingyɨbɨm yet re ukenjɨm. Nokɨp sɨn kea Tina ɨkiyɨr yongonda ɨlitand sowa tunggɨnd deta ɨlemetgatabwa ɨ sɨn ket tuyɨn re tin kumsos emkamim.”3 Ɨ re king Erod onggɨt Ju rɨga waina king ukendagatab yɨt utkundonj, ton ma sobijog na nonybebɨg awonj. Ɨ toda kwa kea komkesa Yerusalemrɨga gar moga aukɨto onggɨt B'ɨga gatabɨm. 4 Ɨket king Erod komkesa yɨna mopyam sɨ rɨga dɨdeJu rɨga waina gog ouyaena rɨga ara emokinonjb'eomam. Ɨ ton ket ten arkisinonj da, “Rokatedɨkɨnd Keriso tukenj.” 5 Ɨ ton ket mɨra yomnoda, “Ama de Betleem taun wa Yuda eriyand, mopnokɨp yɨpa bageyam ɨja naemb jɨ yɨrɨkonj da,6 ‘Sɨ man Betleem taun, Yuda gowɨnd,

man ma sobijogjog et Yuda kantri wɨp om-nena rɨga wa wɨngɨrɨnd.

Mop nokɨp mor pɨlke yɨpa wɨp omnena rɨga ɨtapɨta tainy.

Sɨ Tontemb Koina rɨga, Israel rɨga waina yɨrɨpka rɨga tainy, mamoi yɨr ɨpka rɨga redɨde.’ ”

7 Ɨ ket king Erod opimemb b'ogɨl multekɨprɨga wɨgawɨga ara emokinonj, ɨ ket towa pɨlkeb'obogɨl wumɨr awonj ɨmɨnjog wɨn gatab rɨdenatre onggɨtyam ɨki pɨta awonj. 8 Ɨ re king Erod tenetmɨkisinonj Betleem taun wa, ton yɨt atainonjda, “Ra wɨn wuyɨt, wɨn b'obogɨl oraka iyenyaonggɨt B'ɨgand. Ɨ rawɨn odarya, wɨn b'ogla odenjakor bage yɨt nɨtmɨkitaya, nokɨm da ra kodakaneken dem Ti pɨlwa, ɨdenat kon Ti pɨlwa kumsosb'atɨmken dem.” 9 Ɨ re ket ton king Erodɨmnayɨt utkunda seg auto, ajɨ re ket ton menonɨmauto, odenja ket ɨtemb ɨki pɨta awonj rɨna re tonnaskajog yɨr yongo ɨlitand deta ɨlemet gatab wa.Ɨ onggɨt ɨkit ten wɨp amninonj, ngɨrpu dea de tonopekto rɨkɨnd re ɨtembB'ɨga yɨbnonj, ɨ omandembɨki ena awonj onggɨt pɨpmet tunkɨpjogɨnd. 10 Ɨre ton ɨtemb ɨki yɨr yongo, ton ma sobijog naukoi sam omnɨka yiyeno. 11 Ɨ re ket ton onggɨtmet wa b'ɨgarkɨto rɨkɨnd re ɨtemb B'ɨga yɨbnonj,ton kea ɨtemb B'ɨga yɨr yongo Ti mog Mariyakɨma, dɨde ket ton Ti pɨlwa kumsos b'amkɨtoewangayam. Ɨ ton ket b'ogɨljog gasa oramkapu gaepangkɨto dɨde ket kear gasa Ti yogonto, opi regold ɨ b'ogɨl ngɨrangngɨrang pauda ɨ dɨde b'ogɨlngɨrangngɨrang wulpoj. 12 Ɨ ket God wɨma keopimemb jɨ b'ogɨl multekɨp rɨga nonony amni-nonj da, “Goro king Erodɨm pɨlwa tɨtekinam.” Sɨton ket b'enga nya nata ɨtekto towaina kantri wa.

Matayo 2:13 3 Matayo 3:10Betleem ke Ɨtrɨngendam de Ejipt wa

13 Ɨ re ket opimemb b'ogɨl multekɨp rɨga ɨtekto,ɨ ket yɨpa Yonggyamɨmna aneru wɨmand pɨtaawonj Yosepɨm pɨlwa. Ɨ ton ket yomnonj da,“Utnyite, dɨde ɨtemb B'ɨga ake Ti mog akate, ɨdɨde ket b'ɨtkenyɨt Ejipt kantri wa! Sɨ wɨn adeade wɨmena tuwenyɨt, ngɨrpu ra kon men wumɨrmotɨnyɨn dem kwa ɨtendam. Mop nokɨp yu kingErod ɨta onggɨt B'ɨgand oraka yiyeny Tin ongan-dam.” 14 Sɨ ket onggɨt sɨwɨnyɨnd Yosep utnyitonj,ɨ ket ɨtemb B'ɨga ake Ti mog akatonj, ɨ dɨde ketyiwatonj Ejipt kantri wa. 15 Ɨ Yosep ket adea deɨtemb B'ɨga ake Ti mog kɨma wekenenonj, ngɨrpuking Erod uj awonj. Nokɨm da ɨdenat yɨmta keYonggyamɨmna yɨtkak rɨrɨrkɨp tainy rɨna re Tonyɨpa bageyamɨmna tugɨm ke yopulitonj. Sɨ ton ɨjanaemb jɨ yopulitonj da, “Kon kea Koina B'ɨgandara yemokond Ejipt kantri ke opendam.”

16 Ɨ re ket king Erod wumɨr yokatonj da ong-gɨt b'ogɨl multekɨp rɨgap kea tin rabem yomno,ton ma sobijog soro na awonj. Sɨ ton ket tinageja rɨga etmɨkisinonj komkesa leo b'ɨga uj on-drɨkam yepiya re Betleem taunɨnd dɨde onggɨttaun wuswus tungg nata wekenonj, ɨ yepiya renɨmog kemag kɨma dɨde towawɨra ke kemag kɨmawekenonj. Sɨ Erod odede kemag agenkinonj reonggɨt wɨn rɨrɨr nat rɨna re ton b'obogɨl wumɨryokatonj onggɨt b'ogɨl multekɨp rɨga wa pɨlke.17 Sɨ odede nya ke kea bageyam Yeremiyamnatugɨm ke opureni onggɨtyam yɨtkak rɨrɨrkɨpawonj. 18 Sɨ ton ɨja naemb jɨ yopulitonj da,“Ɨta rɨgap yii b'aena nonykok utkundenyi Ra-

mand.Ɨ ɨtemb re gar kopa kɨma yii b'ɨrɨnena e dɨde

ukoijog yii iyagɨka e.Ɨ Rael opima ti b'ɨgawar yii iyagɨka eyeniny,

sɨ tonma singi o gar ngɨmbla awowɨm, nokɨptina b'ɨga re kea b'eomnento.”

Ejipt ke Ɨtendam de Najaret Taun wa19 Ɨ onggɨt kak ke re ket king Erod uj awonj,

Yonggyamɨmna aneru wɨma ke pɨta awonjYosepɨm pɨlwa de Ejipt kantrind. 20 Ɨ ton ketyomnonj da, “Utnyite! Ɨ ɨtemb B'ɨga ake Timog akate, ɨ dɨde ket meke Israel gou wa! Mopnokɨp rɨga yepiya re oraka yiyeno ɨtembB'ɨgamnayɨrkokar eomnenam re kea uj aukom.” 21 SɨYosep utnyitonj, ɨ ket ɨtemb B'ɨga dɨde Ti mogakatonj, ɨ dɨde ket wuwonj Israel gou wa. 22 Ɨ reYosep utkundonj da Arkelao Yuda eriya king nyɨyokatonj rɨna re ti b'u king Erod yɨraronj, sɨ ton

re moga na awonj de Yuda eriya wa menonɨm.Ajɨ re ton wɨma ke b'ingawa yɨt yokatonj, tonket yiwatonj Galili eriya wa. 23 Ɨ ton ket yikonjyɨpa taun wa ogenaya da Najaret, dɨde ket adembde yɨbnenenonj ɨtemb B'ɨga ake Ti mog kɨma. Sɨɨngkenaemb ket odede bageyam waina tugɨm keopureni yɨtkak kea rɨrɨrkɨp awonj, ɨt re da “RɨgapTin nyɨ ogenai ra ‘Najaret Tunggam Rɨga’ e.”

3Baptiso Yoanɨmna Pɨtapɨta Omneni Yɨtkak(Mak 1:1-8; Luk 3:1-9, 15-17; Yoan 1:19-28)

1 Ɨ onggɨt wɨnɨnd baptiso Yoan ikonj wul kesatungg wa de Yuda eriyand dɨde ket odede yɨtkakpɨtapɨta amneninonj 2 da, “Wɨn gar engenjinamnegɨr mɨlem pɨlke Godɨm pɨlwa! Mop nokɨppumb tungg re ke ɨte ke wa wus nate ainy.”3 Mop nokɨp onggɨt baptiso Yoanɨmna yɨtkakre bageyam Isayamna tugɨm ke opureni yɨtkakrɨrɨrkɨp omnam e ɨt re da,“Ɨta ukoi ara b'emoka pɨta tainy dem wul kesa

tunggɨnd da,‘Wɨn Yonggyamɨm nya ɨspɨkaindam,ɨ Tina menonpu nya dɨmdɨm omnɨkain-

dam.’ ”4 Ɨ ɨtemb Yoan kobɨrgɨm b'ikoki eyeninonj rekamel ngɨi ke omnɨki na, ɨ b'angga gɨm rob keb'ibgi tina robmopɨnd, ɨ dɨde ti owou re nokna koka dɨde tɨbam wui. 5 Ɨ onggɨt wɨnɨndrɨga wuwenonj ti pɨlwa Yerusalem taun ke ɨkomkesa Yuda eriya ke ɨ dɨde komkesa Yordankɨlɨm wuswus eriya ke. 6 Ɨ ton ket towaina negɨrmɨle pɨtapɨta omnena eyento dɨde ket Yoanɨmpɨlke baptiso yokateno de Yordan kɨlɨmɨnd.

7 Ɨ re Yoan yɨr anginonj jogjog Parisai rɨga akeSadukai rɨga menonɨnd ti pɨlwa baptiso okatam,ton ten amninonj da, “Wɨnnegɨr guda kɨma gɨremwaina b'ɨgawar! Yet wen wumɨr amninonj dawɨn b'ogla b'ɨtkenindam Godɨmna ukoi soro kɨmab'ɨsagɨkam pɨlke rɨnte ra ik dem? 8 Sɨ onggɨtpaemb ra wɨn singi engenda baptiso okatam,sɨ wɨn b'obogɨl garjog ke ɨmɨnjog engenjinamwaina negɨr mɨlem pɨlke de Godɨm pɨlwa, dɨdeket onggɨt engendi mɨle rɨrɨrɨnd kɨp kɨma mɨlendwɨmena tuwenyɨt. 9 Ɨ wɨn goro walenggyamodede b'asourena kɨma nonyɨk b'atɨmdeninamda, ‘Sɨn re God ma obagɨki Abraamɨmna b'ɨgaim.’ Mop nokɨp kon kea wen amninyɨn da Godrɨrɨr e onggɨt gɨmo wa pɨlke Abraamɨmna b'ɨgatawɨnkiny. 10 Sɨ yapa re kea wul mop wus nateyɨbɨm ɨgogɨm. Sɨ yonggyam ɨta onggɨt yapa ke

Matayo 3:11 4 Matayo 4:15komkesa wul ɨgka teyeniny rɨnsim re maka b'ogɨlkɨp ejagɨkanj, dɨde ton ket wul wa teskokiny soomnɨkam. 11 Ɨ kon wen nyɨ kaim baptiso omnɨkaeyeninyɨn negɨr mɨlem pɨlke engendam Godɨmpɨlwa. Ajɨ kor kak ke ɨta yɨpa dandajog rɨga ikyaina danda re Ti pumbjog wa e ajɨ koina regoujog wa e. Sɨ kon ma rɨrɨrkɨpjog rɨga en Tinayongɨnkak iyenam. Ɨ Ton wen baptiso omnɨkateyeniny ra Yɨnayɨna Wɨngawɨnga kae dɨde wuldɨmɨl kae. 12 Ɨ Ton ɨta Ti yɨmɨnd owoukɨp iukapusabol yowam, sɨ Ton ɨta Tina owou erngokapupɨpmetɨnd komkesa uwakurki owoukɨp sabol keouroka teyeniny dɨde ket pumb wa b'ɨtɨskeninyrɨbɨm uturenam. Nokɨm da ɨdenat Ton b'ogɨlyamowoukɨp tekalneniny mogjɨ kesa kɨp dɨde au wapɨlke. Ɨ ra Ton onggɨtyam wɨko seg omɨny, Tonɨta ket b'ogɨlyam owoukɨp taramkiny owoukɨpongapapumet b'ɨga wa, ajɨ Ton ketmogjɨ kesa kɨpdɨde au so tamnɨkiny osouka kesa wul ke.”

Yesu Baptiso Yokatonj(Mak 1:9-11; Luk 3:21-22)

13 Ɨ onggɨt wɨnɨnd Yesu Galili eriya ke open-donj de Yordan kɨlɨm wa Yoanɨm pɨlke baptisookatam. 14 Ajɨ Yoan Tin pop yɨswangonj odedeyɨt kɨma da, “Kon kolenggyam b'ogla baptisookasɨn Mor pɨlke, ajɨ kon ma rɨrɨrkɨpjog rɨga enMen baptiso omnam. Sɨ nangga pae Man metketkor pɨlwa baptiso okatam?” 15 Ajɨ Yesu dakatin mɨra yomnonj da, “Man b'ogla otade ɨnjɨkiteKen baptiso omnam. Mop nokɨp odede nyake komkesa negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle rɨrɨrkɨpomnam re meranɨm b'ogɨljog e omnɨkam.” Sɨ reYesu onggɨtyamyɨt yopulitonj, Yoanket ɨnjɨkitonjTin baptiso omnam. 16 Ɨ re Yesu baptiso yokatonj,odenja Ton ket kɨlɨm nyɨ ke oblendonj. Sɨ ketwub Tinɨm ɨpangendonj dɨde ket Ton GodɨmnaWɨngawɨngand yɨr iyonj gimai pɨla inkand dɨdeigitand Ti kumbɨnd. 17 Ɨ ket odenja wub kumbke nonykokɨt yindonj da, “Ɨtemb re Koina b'ɨga eyena re Kon singi yiyenyɨn. Sɨ Kon ukoi sam enTinɨm.”

4Yesu Satanamna Otonkena Akasinonj(Mak 1:12-13; Luk 4:1-13)

1 Ɨ ket Yɨnayɨna Wɨngawɨngat Yesund wɨp yiy-onj dewul kesa tunggwa Satanampɨlke otonkenaokatam. 2 Ɨ onggɨt kak ke re ket Yesu owouuwabɨka wɨn yokatonj poti (40) bibɨr dɨde poti(40) sɨwɨny kɨma, Ton re ket owoupa na yɨbnonj.

3 Ɨ otonkena rɨga Satana ikonj Yesum pɨlwa dɨdeket Tin yomnonj da, “Rada Man Godɨmna B'ɨgaet, sɨ Man onggɨtyam gɨmo engaine engendamsanam.” 4Ajɨ Yesu mɨra yomnonj da,“Ɨja emb jɨ yɨna peband ɨrɨki yɨbɨm da,

‘Rɨgat ma owou nena kae yilo yɨbɨm,ajɨ kwa komkesa opureni yɨtkak kae yilo

yɨbɨmrɨnsim re God Tina tugɨm ke apureniny.’ ”

5 Ɨ ket SatanaYesundwɨp yiyonj yɨna taunwa, ɨt reYerusalem taun, dɨde ket Tin yonyitonj yɨnametpapkak petɨrɨnd. 6 Ɨ ton ket Yesund yomnonj da,“Rada Man Godɨmna B'ɨga et, Man Molenggyamb'atiyakite de gou wa! Mop nokɨp yɨna peband ɨjaemb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da,‘God opima Tina aneru mornɨm tengainy.

Ɨ ton ket men towaina yɨm kumbɨnd mo-towami.

Sɨ onggɨt paembmanma osiya ket moina pɨstaskisɨt motɨr kumbɨnd.’ ”

7 Ɨ ket Yesu mɨra yomnonj da, “Ɨ kwa daka yɨnapeband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, ‘Man goroYonggyam mor Godɨnd otonkenyɨt.’ ” 8 Ɨ ket Sa-tana b'usaya Yesund wɨp yomnonj de ukoijoguskiuski dor papkak kumb wa, dɨde ket Tinyouyaukurinonj komkesa gowukoi kantri dɨdetowaina komkesa b'ogɨl ɨnyomarena kɨma mɨledɨde gasa. 9 Seg ton ket Yesund yomnonj da,“Ra man kor pɨlɨnd kumsos b'atɨmket ken ewan-gayam, kon opima onggɨtyam komkesa gasa mormotgoninyɨn.” 10 Ɨ ket Yesu tin yomnonj da,“Satana! Man ewaikite kor pɨlke. Mop nokɨp yɨnapeband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da,‘Man b'ogla ewangaya yiyene Yonggyam mor

Godɨnd.Ɨ ket Tinɨm nena wɨko omnɨka yiyenae!’ ”

11 Ɨ ket Satana Yesund yɨraronj. Seg ket anerutuwonj Ti pɨlwa dɨde ket Tin yɨm yokawo.

Yesu Tina Wɨko Yotomonj(Mak 1:14-15; Luk 4:14-15)

12 Ɨ re Yesu utkundonj da rɨgap kea baptisoYoanɨnd sɨbɨbmetmet wa yoramito, Ton ket Galilieriya wa yikonj. 13 Ɨ Ton ket Najaret tunggyɨraronj dɨde ket yikonj Kaparnaum taun wa wɨ-menam. Sɨ Kaparnaum taun re sɨpa yuru natyɨbnonj de Jebulon dɨde Naptali eriya wɨngɨrɨnd.14 Sɨ nangga pena Yesu yikonj onggɨt eriya wa renok mana da ɨdenat bageyam Isayamna tugɨm keopureni yɨtkak rɨrɨrkɨp omɨny ɨt re da,15 “Jebulon gou dɨde Naptali gou re sɨpa yuru nasi

ebnya.

Matayo 4:16 5 Matayo 5:12Ɨ ton re Yordan kɨlɨm tab nasi ebnya Galili

eriyandogenaya da God ma obagɨki kesa rɨga waina

tungg i.16 Ɨ rɨga yepim re wekeny sɨbɨbɨnd,

ɨta ukoijog ngaya yɨr ongi dem.Ɨ rɨga wanɨm yepim re wekeny ujɨmna kara

wɨngɨrɨnd,ngayat opima ten ɨnyowaya teyeniny dem.”

17 Sɨ onggɨt wɨn natemb ket Yesu b'atomonjodede yɨtkak pɨtapɨta omnenam da, “Wɨn garengenjinam negɨr mɨlem pɨlke Godɨm pɨlwa! Mopnokɨp pumb tungg re ke ɨte ke wa wus nate ainy.”

Naskajog B'auyaena Rɨga Imdam(Mak 1:16-20; Luk 5:1-11)

18 Ɨ re Yesu Galili sɨpa yuru nata yikenenonj, sɨyɨpa wɨnɨnd Ton nɨmog nanyɨnggan yɨr angonj,osi re Simon ogenaya da Petro dɨde ti yɨngganAndrea. Ɨ onggɨt wɨnɨnd osiemb nanyɨnggan sɨpawa gɨr b'ɨskena nat ebnonda, nokɨp ton re kabumɨwɨka rɨga na ebnonda. 19 Ɨ ket Yesu ten amnonjda, “Ayo tetka, yɨmta nundoka! Ɨ kon rɨga ɨwɨkami wen tamnyɨn odede rɨngmi re wɨn kabumɨwɨka eyeninya.” 20 Ɨ odenja ton gɨr erarkinondadɨde ton ket Tin yɨmta yundokonda. 21 Ɨ ɨngkekre ket Yesu wɨp wa b'ɨsonkitonj, Ton kea nɨmognanyɨnggan yɨr angonj, Jebedaimna b'ɨga nɨmogYakobo ake Yoan. Ɨ onggɨt wɨnɨnd ton towa b'uJebedai kɨma gɨga nat ebnonda dɨde ket gɨr naangonjento. Ɨ Yesu ket ten ara emokonj Tin yɨmtaundokam. 22 Sɨ ton odenja ket gɨga yɨrarondadɨde kwa towa b'und da. Ɨ ket Yesund yɨmtayundokonda.

Yesumna Ouyaena dɨde Kopa Rɨga ƗsakendamWɨko

(Luk 6:17-19)23 Ɨ re ket Yesu yikenonj kupka Galili eriya nata,

Ton Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met nata rɨgaouyaena eyeninonj, ɨ ket pumb tungg gatab b'ogɨlyɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnena yiyenonj, ɨdɨde ket rɨga wa wɨngɨrɨnd komkesa b'engabengawɨp kopa rɨga ɨsakka eyeninonj. 24Sɨ Yesum gatabyɨdɨr yɨt re kea warabag auka yikenonj kupkaSiriya kantri nata. Ɨ ket rɨgap komkesa kopa rɨgaTi pɨlwa eyento, opi re jogjog b'engabenga wɨpkopa rɨga, ɨ ukoijog kopa b'angnena kɨma rɨga,ɨ negɨr wɨngawɨnga ke imdi rɨga, ɨ nony kesatumol aembɨka kɨma sap otendena kopa rɨga, ɨdɨde dɨmɨr kopa rɨga. Sɨ Ton ket kea ten ɨsagɨkaeyeninonj. 25 Ɨ ket jogjog rɨga bobop Galili eriya

ke ɨ Dekapoli eriya ke ɨ Yerusalem taun ke ɨ Yudaeriya ke ɨ dɨde Yordan kɨlɨm yɨpa tab kewuwenonjYesum pɨlwa, dɨde ket Tin yɨmta undoka yiyeno.

5Eit (8) Yɨtpɨam B'ogɨl Okatam(Luk 6:20-23)

1 Ɨ re Yesu rɨga bobo yɨr teyinonj Ti pɨlwamenonɨnd, Ton ket yɨpa sukak wa yikonj. Ɨ re Tonomitonj, Tina b'auyaena rɨga ket tuwonj Ti pɨlwa.2 Sɨ Ton ket b'atomonj ten ouyaenam odede da,3 “Ton b'ogɨl omni rɨga im jɨ yepim re wɨngawɨnga

ke gasa kesand wekeny dɨde ukoi singiaenanj Godɨm pɨlke wurar okatam,

mop nokɨp pumb tungg re towa maemb jɨ.4 Ton b'ogɨl omni rɨga im jɨ yepim re yu towaina

negɨr mɨle map yii b'eagɨkanj,mop nokɨp God opima towaina gar ngɨmbla

tamnɨkiny.5 Ton b'ogɨl omni rɨga im jɨ yepim re Godɨm

wɨpɨnd nony kɨma muske wɨmenawuweny,

mop nokɨp ton ɨta owabɨnsi gowukoi rɨna reGod tɨrɨr amnawonj towa okawam.

6 Ton b'ogɨl omni rɨga im jɨ yepim re negɨr kesadɨmdɨmjogmɨle okatam pajogɨnd wekeny,

mop nokɨp God opima ten ngor tamnɨkiny.7 Ton b'ogɨl omni rɨga im jɨ yepim re rɨga kear

amnenanj,mop nokɨp God opima ten kear tamneniny.

8 Ton b'ogɨl omni rɨga im jɨ yepim re gar kɨlkɨpkesa wekeny,

mop nokɨp ton ɨta Godɨnd yɨr ongi.9 Ton b'ogɨl omni rɨga im jɨ yepim re ngɨmbla

omnɨka mɨlend wekeny,mop nokɨp God ten opima Tina b'ɨgam tage-

nainy.10 Ton b'ogɨl omni rɨga im jɨ yepim re negɨr kesa

dɨmdɨmjog mɨle omnɨka map bebɨg dɨdeb'ɨsadrena mɨle akatenanj,

mop nokɨp pumb tungg re towa maemb.”11Wɨnb'ogɨl omni rɨga im jɨ, ra rɨgapKormapwennegɨr yɨt ke tamnenanj, ɨ bebɨg dɨde b'ɨsadrenamɨle oramka teyenanj, ɨ dɨde komkesa nenegɨrb'anygɨnena nya ke negɨr omnam ɨl ongka teye-nanj. 12 Sɨ wɨn b'ogla nony sam kɨma ukoi kanangolengole aeninam, mop nokɨp wa opima ukoi-jog mɨra ebnainy de pumb tungg wa. Mop nokɨprɨgap ɨja naemb jɨ yɨpa wɨp nya ke bageyam wapɨlɨnd bebɨg dɨde b'ɨsadrena mɨle amnɨkenentoyepiya re naskand wekenonj.

Matayo 5:13 6 Matayo 5:32Sol dɨde Ngaya Onggɨt Gowukoyɨnd(Mak 9:50; Luk 14:34-35)

13 “Wɨn re gowukoyɨm sol im. Ajɨ ra sol solmetkesa tainy, sɨ rɨdede nya kae solmet kwa b'usayatɨtenj? Sɨ ra sol solmet kesa tainy, ɨtemb remakwa ket ingawa ma ajɨ ket bau wa b'ɨska ma,ɨ ket rɨgap pɨs ke ɨpmɨndena iyenyi.* 14 Ɨ wɨn regowukoyɨm ngaya im. Sɨ sukakɨnd orangi taunma rɨrɨr e ket egiti ɨbɨm. 15Ra yɨpa rɨgat lampa soomɨny, ton makwa ɨta kopakak ke utwangɨk. Ajɨton ɨndama oramis lampa uwonyitenapu ororɨnd,ɨ ket ngaya tanyorkiny komkesa rɨga yepim rewekeny onggɨt metɨnd. 16 Sɨ odede yɨpa wɨp nyake wɨn b'ogla b'ogɨl mɨle tamnɨkenenindam rɨgawa wɨpɨnd ngaya enyorka pɨla. Ɨ ket rɨgap wainab'ogɨl wɨko yɨr ongong teyenanj, ɨ ɨngkaemb ketton b'ogɨl ɨnyomarena okaenyi wa B'uɨm yete reyɨbɨm de pumb tungg wa.”

Gog Yɨt Rɨrɨrkɨp Omna Yɨt17 “Ɨ wɨn goro nonyɨk b'atɨmdenindam da Kon

gog yɨt dɨde bageyam waina yɨt eomnena mananetkond. Ajɨ Kon netkond re ma eomnenamana, ajɨ rɨrɨrkɨp omna mana. 18 Sɨ Kon ɨmɨnjogwen tamninyɨn da yɨmta kena wub ake gowukoib'eteomnenya, ajɨ gog yɨtɨm pɨlke makwa ɨtayɨpa ɨrɨki o yɨpa ɨrɨki mal b'eteomneny ngɨrpuonggɨtyam komkesa yɨtkak rɨrɨrkɨp taukanj. 19 Sɨonggɨt paemb yet ra yɨpa sobijogjog yɨtkak erbenjonggɨt b'ingawa yɨt wɨngɨrɨnd dɨde rɨga ouyaenateyeniny odede omnɨkam, tin ogenai dem rasobijogjog rɨga e de pumb tungg wa. Ajɨ yet rab'itngaeny dɨde rɨga ouyaena teyeniny kupka gogyɨt rɨrɨrɨnd, ɨtemb rɨga ogenai dem ra ukoijog rɨgae de pumb tungg wa. 20 Sɨ onggɨt mop paembKon wen wumɨr tamninyɨn da ra waina negɨrkesa dɨmdɨmjog mɨlet maka ɨgoukis Ju rɨga wainagog ouyaena rɨga dɨde Parisai rɨga waina negɨrkesa dɨmdɨmjog mɨle, wɨn makwa ngai opimab'ɨtgarkindam de pumb tungg wa.”

Rɨga Onganda gatab Ouyaena Yɨtkak21 “Ɨ wɨn kea utkundenindam da naska wɨnɨnd

Mose yindonj da, ‘Goro rɨga ongandɨm! Yet ra rɨgaonganj, ton ɨta negɨr ma b'ɨsagɨka okas.’ 22 AjɨKon wen wumɨr tamninyɨn da yet ra tina gar keutkunda nanyɨnd o yɨngganɨnd soro ke omɨny,ton ɨta negɨr ma b'ɨsagɨka okas. Yet ra tina gar

ke utkunda nanyɨnd o yɨngganɨnd omɨny da ‘Ko-rɨrkorɨr,’ ton ɨta negɨr ma b'ɨsagɨka okas pumbjogkotɨnd. Ɨ kwa yet ra omɨny da ‘Nony kesa,’ ton ɨtawul tungg wa ɨskam b'ɨsagɨka okas dem rokate reosouka kesa wul dɨmɨl yɨmbeneneny. 23 Sɨ onggɨtpaemb ra man Godɨm kear gasa oramitam iyɨt deyɨna sɨ omnɨkapu kap wa, ɨ ra ket demb de mannonyɨk b'atɨmjɨt da, ‘yɨpa gar ke utkunda nanyɨto yɨngganɨt ɨta kor gar soro nowamau.’ 24 Sɨman ket b'ogla moina kear gasa omanda ɨraretyɨna sɨ omnɨkapu kap wɨp ke dɨde ket man naskamenon okasɨt onggɨt moina gar ke utkunda nanyo yɨngganɨm pɨlwa ɨ dɨde ket ton kɨma rɨgarɨgataet. Seg ketman tɨtenjɨt yɨna sɨ omnɨkapukapwaɨ dɨde ket Godɨm pɨlwa moina kear gasa oramisɨt.25Ra yɨpa rɨgat kotwa oramitammii, sɨman yɨmtakena b'ɨsagɨkapu pɨpmet wa topenjɨt, ajɨ manb'ogla naska wanakana gangga okasɨt nyawɨndton kɨma rɨgarɨga awowɨm. Ɨ man yɨr kɨma, keonggɨt rɨgat men maramit b'ɨsagɨka rɨgamna yɨmkumb wa, ɨ ke onggɨt b'ɨsagɨka rɨgat maramittimtim rɨgam pɨlwa, ɨ dɨde ke mesɨk sɨbɨbmetwa. 26 Kon ɨmɨnjog men motɨnyɨn da sɨ man maɨta sɨbɨbmet ke topenjɨt ajɨ ɨdenata ra man kiki-tumjog Toya oramisɨt sɨbɨbmet mɨra undwatam.”

Gigɨr dɨde Yɨgyɨg B'iyena Mɨle gatab OuyaenaYɨtkak

(Mat 19:9; Mak 10:11-12; Luk 16:18)27 “Ɨ wɨn kea utkundenindam da naska wɨnɨnd

Mose yindonj da, ‘Goro gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyenamɨle omnɨkɨm.’ 28 Ajɨ Kon wen wumɨr tamninyɨnda yet ra yɨpa konggand yɨr tɨpɨk ton kɨma gigɨrmɨle omnɨka singind, ton re kea onggɨt konggakɨma gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyena mɨle yomnɨk tinagarɨnd. 29 Ɨ ramoina yɨmjog tab ke yɨrɨt negɨrmɨleomnɨkammotɨny, man b'ogla ɨtemb yɨrkɨp ɨtkasɨtdɨde ket b'ɨtɨskansɨt mor pɨlke. Mop nokɨp ɨtembre b'ogɨljog e mornɨm moina jɨ ke yɨpa kɨpearewaikitam, ajɨ ma b'ogɨl e moina kupka jɨ ɨskan-tam de wul tungg wa. 30 Ɨ kwa ra moina yɨmjogyɨmɨt negɨr mɨle omnɨkam motɨny, man b'oglaɨtemb yɨm ɨpmarkisɨt dɨde ket b'ɨtɨskansɨt morpɨlke. Mop nokɨp ɨtemb re b'ogɨljog e mornɨmmoina jɨ ke yɨpa kɨpear ewaikitam, ajɨ ma b'ogɨle moina kupka jɨ ɨskantam de wul tungg wa.

31 Ɨ kwa Mose yindonj da, ‘Yet ra ti kong-gand bondɨk tomɨny, ton b'ogla ɨtomb konggambondɨk omnam ɨmjati peba tokau.’ 32 Ajɨ Kon

* 5:13: Onggɨt eriyand sol re gɨmo bora nat wekenenonj. Sɨ ra sol gɨmo nyɨ wa ɨsongg, solmet topekanjonggɨt sol gɨmom pɨlke, ɨ ket ɨtemb sol gɨmo tainy ra met kesa gɨmo nena e.

Matayo 5:33 7 Matayo 6:3wen wumɨr tamninyɨn da yet ra ti konggandjabakɨpɨnd bondɨk tomɨny yɨpa rɨga kɨma negɨrb'iyena mɨle omnɨki kesand, ton kea tin womɨnygigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyenamɨle omnɨkam. Ɨ kwa yetra bondɨk omni konggand tokas ti konggam, tonkea gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyena mɨle yomnɨk.”

Danda kɨma Tɨrɨr Omna Yɨt gatab OuyaenaYɨtkak

33 “Ɨ kwa wɨn utkundenindam da Mose kesamrɨga amninonj da, ‘Goro nenegɨr nya ke dandakɨma tɨrɨr yɨt opulitɨm! Ajɨ ra man danda kɨmatɨrɨr omni yɨt opulisɨt Yonggyamɨm pɨlwa, sɨ manb'ogla onggɨt yɨt rɨrɨrɨnd tamnɨkinyɨt.’ 34 AjɨKon wen tamninyɨn da goro kwa ngai dandakɨma tɨrɨr yɨt opulitɨm, goro pumb tungg nyɨkɨma, mop nokɨp pumb tungg re Godɨmna wɨpomnenapu kasa e. 35 Ɨ goro danda kɨma tɨrɨr yɨtopulitɨm gowukoi nyɨ kɨma, mop nokɨp gowukoire Godɨmna pɨs oramitenapu e. Ɨ goro Yerusalemtaun nyɨ kɨma, mop nokɨp ɨtemb taun re ukoijogKing Godɨmna e. 36 Ɨ goro danda kɨma tɨrɨr yɨtopulitɨm moina moptekɨp ke, mop nokɨp manmakwa rɨrɨr et yɨpamoinamopngɨi bɨlbɨl o timtimomnɨkam. 37 Ajɨ man b'ogla ɨna nena yɨt opulisɨtda ‘Owɨ’, nangga e re ɨmɨnjog, ɨ ‘Nayɨ’ nangga ere ma ɨmɨnjog e. Ajɨ nangga na ra onggɨtyamyɨt tumɨnd oramisɨt, ɨtemb re negɨryam Satanampɨlkae ik.”

Goro Negɨr ke Mɨra B'amnena(Luk 6:29-30)

38 “Ɨ wɨn kea utkundenindam da naska wɨnɨndMose yindonj da, ‘Yet ra moina yɨrkɨp negɨromɨny, sɨ madaka b'ogla tina yɨrkɨp mɨra negɨromnyɨt, ɨ yet ra moina orkak ɨrobenj, sɨ madakab'ogla tina orkak mɨra ɨrobenjɨt.’ 39 Ajɨ Konwen tamninyɨn da goro negɨr rɨga mɨra negɨromnɨm. Ajɨ yet ra moina yɨmjog yɨm tab keanakak mɨtpokis, sɨ man b'ogla kwa moina yɨpatab anakak ti engendaet tinɨm ɨpokitam. 40 Ɨ yetra singi tainy men kot wa oramitam dɨde moinawɨngɨr ke kobɨrgɨm okatam, sɨ man b'ogla kwaokaetmoina bau ke pɨnpɨn kobɨrgɨm.† 41 Ɨ kwa yetra men danda kɨma ɨl motɨngɨk yɨpa kilomita pɨnmenonɨm, sɨ man b'ogla ton kɨma menon okasɨtnɨmog kilomita. 42 Ɨ man b'ogla okaet onggɨtrɨgam yet ra mɨtgekis, ɨ goro man onggɨt rɨgandɨsayɨm yete re singi ainy moina gasa yiyoyoiingawam.”

Geja Rɨga wa Singi B'iyena Mɨle(Luk 6:27-28, 32-36)

43 “Ɨ wɨn kea utkundenindam da naska wɨnɨndMose yindonj da, ‘Man singi yiyene mor rɨganddɨde singi kesa yomnenemoina geja rɨgand.’ 44AjɨKon wen tamninyɨn da singi eyeninam wainageja rɨga, ɨ yɨr topmitenindam towanɨm yepim rebebɨg dɨde b'ɨsadrenamɨle amnɨkenenanj wanɨm.45 Sɨ ra wɨn odede mɨle tamnɨkindam, wɨn b'oglawaina B'u Godɨmna b'ɨga taindam yete re pumbtunggɨnd yɨbɨm. Mop nokɨp Tontemb Tinalomkongga yɨliteneny b'anyoratenam negɨr rɨgawa pɨlwa dɨde b'ogɨl rɨga wa pɨlwa, ɨ dɨde kwaTon piro yɨgmarkeneny negɨr kesa dɨmdɨmjogrɨga wa pɨlwa dɨde negɨr kɨma kaokao rɨga wapɨlwa. 46 Ɨ ra wɨn rɨga singi teyenindam yepimre wen singi eyenanj, sɨ nangga mɨra e wɨnokasya? Rɨngma, ma ma negɨr mɨle kɨma teksimdayamrɨgap todaka opimaodede yɨpawɨpmɨleamnɨkenenanj? 47 Ɨ kwa ra wɨn waina kus kerɨga nena simesime yɨt tamnɨkenindam, sɨ wɨnnangga b'ogɨljog mɨle im amnɨkenindam nɨndarɨga wa pɨlke? Sɨ rɨngma, ma ma God ma obagɨkikesa rɨgap todaka opima odede yɨpa wɨp mɨleamnɨkenenanj? 48 Sɨ onggɨt paemb wɨn b'oglaGodɨm wɨpɨnd dɨmdɨmkɨpjog rɨga ainam odedeyɨpa wɨp ɨte re wa B'u God dɨmdɨmjog rɨga yɨbɨmde pumb tungg wa.”

6Kear Omnena gatab Ouyaena Yɨtkak

1 “Ɨ wɨn yɨr kɨma tekenyɨt onggɨtɨm da gorowɨn waina negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle omnɨkateyenina rɨga wa wɨpɨnd towanɨm yɨr ongongsingind. Sɨ ra wɨn odede mɨle tamnɨkenenindam,wɨn ma opima mɨra takatenindam wa B'u Godɨmpɨlke yete re yɨbɨm pumb tungg wa.”

2 “Sɨ onggɨt paemb ra man kear omnenateyeninyɨt gasa kesa rɨga, goro ara kɨmametkenɨm odede rɨngmim re bibol ɨpaya rɨgapara kɨma wuweneny rɨga wa utkundam. Sɨ gɨmke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨr mɨle rɨgap opimaodede yɨpa wɨp nya ke mɨle omnɨka eyenanj de Jurɨga waina yɨr opmitenapu met nata dɨde sobeanata rɨga wa pɨlke esourena okatam. Kon wenɨmɨnjog wumɨr tamninyɨn da ton kea towainamɨra yokateno. 3 Ajɨ ra man kear omnenateyeninyɨt gasa kesa rɨga, man b'ogla odede nyakena omnɨket rɨja e re moina sawai yɨm yɨg

† 5:40: Wɨngɨr ke kobɨrgɨm re ma ukoi mɨra kɨma na, ajɨ bau ke pɨnpɨn kobɨrgɨm re ukoijog na onggɨtkɨma wɨmenam dɨde ukoi mɨra kɨma na.

Matayo 6:4 8 Matayo 6:23nonyɨnd yɨbɨm onggɨt gatab rɨnsim re moinayɨmjog yɨmɨt kear amneniny. 4 Sɨ odede nyake moina kear omnena mɨle b'ogla wɨgawɨga nayebɨm. Sɨ ɨdenat mor B'u God yete re wɨgawɨgayɨr ongong eyeniny nangga im re rɨgap wɨgawɨgaamnɨkenenanj, Ton ket men ɨta mɨra motɨny.”

Yɨr Opmita gatab Ouyaena Yɨtkak(Luk 11:2-4)

5 “Ɨ kwa ra wɨn yɨr topmitenindam, goro odedetaininam rɨngmim re gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wanegɨr mɨle rɨgap yɨr opmitenenanj. Mop nokɨpton singi aukenenanj owɨnenam de Ju rɨga wainayɨr opmitenapu met nata dɨde ukoi sobea dedagnata dɨde ket yɨr opmitenenanj rɨga wa bajbajɨnd,nokɨm da ɨdenat rɨgap ten yɨr ongong teyenanj.Sɨ Kon wen ɨmɨnjog wumɨr tamninyɨn da ton rekea towaina mɨra akatento. 6 Ajɨ ra man yɨrtopmisɨt, man b'ogla b'ɨtgaret moina rum wa, ɨket mora ɨdoket, ɨ dɨde ket yɨr topmisɨt mor B'uGodɨm pɨlwa yete re wɨgawɨga yɨr ongong kesayɨbɨm. Sɨ ɨtemb mor B'u ɨta wɨgawɨga yɨr ongongmiyeny nangga ma re man yɨr opmitenyɨt, Tonɨta ket mɨra motɨny. 7 Ɨ ra wɨn yɨr topmitenin-dam, goro yɨtkak tusaereninam odede rɨngmimre God ma obagɨki kesa rɨgap yɨr opmita am-nɨkenenanj. Mop nokɨp ton nony aukenenanj daGod opima towaina yɨr opmitena utkundeninytowaina jogjog yɨtkak usairena map. 8 Sɨ onggɨtpaemb wɨn goro odede God ma obagɨki kesa rɨgapɨla taukinam. Mop nokɨp wɨn yɨmta kae waB'u Godɨnd yɨr opmita ke nyɨ yuwatenya, ajɨ Tonkea naska nata wumɨr ainy nangga im re wɨnarakindam. 9Sɨ onggɨt paembwɨn ɨja imemb jɨ yɨrtopmitenindam da,‘Sowa B'u God yete re mɨbnyɨt pumb tungg wa,

Moina nyɨ b'ogla yɨnam rain,10 ɨMoinawɨp omnenapupumb tungg b'ogla rinɨk

onggɨt gowukoi wa,ɨ Moina singi b'ogla rɨrɨrkɨp rain kwa daka dɨkɨnd

onggɨt gowukoyɨndodede rɨja na re pumb tungg wa awonj.

11 Ɨ bibɨr weanjweanj sowa owounotgoneneninyɨtbibɨr rɨrɨrɨnd.

12 Ɨ Man sowaina negɨr mɨle awɨr omnɨkateyeninyɨt,

odede yɨpa wɨp opi re sɨn nɨnda rɨga watowaina negɨr mɨle awɨr amnɨkaenenin-dam rɨnsim re ton amnɨkenenanj sowapɨlɨnd.

13 Ɨ Man goro sɨn wɨp niyinɨm negɨr mab'atonkena wa,

ajɨ nedɨkine negɨryam Satanam pɨlke.[Mop nokɨp pumb tungg ɨ danda ɨ dɨde b'ogɨl

ɨnyomarena re Moina im dadal ngɨrpukesa, ɨmɨnjog.]’

14 Mop nokɨp ra wɨn rɨga wa negɨr mɨle awɨrtamnɨkaenindam rɨnsim re ton amnɨkenenanj wapɨlwa, sɨ wa B'u God yete re yɨbɨm pumb tunggwa, Todaka opima waina negɨr mɨle awɨr tam-nɨkaeniny. 15 Ajɨ ra wɨn maka ra rɨga wa negɨrmɨle awɨr tamnɨkaenindam rɨnsim re ton am-nɨkenanj wa pɨlwa, sɨ wa B'u God Todaka makwaopima waina negɨr mɨle awɨr tamnɨkaeniny.

Owou Uwabɨka gatab Ouyaena Yɨtkak16 “Ɨ ra wɨn owou uwabɨka wɨn okasya, goro

wɨprɨbrɨb taininam odede rɨngmim re gɨm keb'ogɨl ajɨ ngor wa negɨr rɨga aukenenanj. Mopnokɨp ton wɨprɨbrɨb aukenenanj re rɨga waouyawa mim da ton re owou uwabɨka wɨn eyokatenyi. Sɨ Kon wen ɨmɨnjog wumɨr tamninyɨnda ton re kea rɨrɨrkɨpjog towaina mɨra okati imwekeny rɨga wa pɨlke. 17Ajɨ raman owou uwabɨkawɨn okasɨt, man b'ogla gaya ke moina mopb'ɨtɨsnɨket dɨde moina wɨp b'ɨtɨseket. 18Nokɨm daɨdenat rɨgapmakawumɨr taukanj daman re owouuwabɨka wɨn e yokasɨt, ajɨ mor B'u God nenatawumɨr okas yete re wɨgawɨga yɨr ongong kesayɨbɨm. Sɨ ɨtemb mor B'u God yete re wɨgawɨgayɨr ongong miyeny nangga e re man wɨgawɨgayomnɨkenenyɨt, Ton ɨta mɨra motɨny.

B'ogɨl Gasa gatab Ouyaena Yɨtkak(Luk 12:33-34)

19 “Ɨ goro wɨn b'ogɨljog gasa ongapa teyeni-nam wanɨm onggɨt gowukoyɨnd rokasim re be-bɨrɨp dɨde orliyap waina gasa owou eyenanj, dɨderokasim re yurowamam rɨgap waina met eporke-nenanj b'ɨgaram dɨde waina gasa imda teyenanj.20 Ajɨ wɨn b'ogla waina b'ogɨljog gasa ongapateyenindam de pumb tungg wa rokasim re be-bɨrɨp dɨde orliyap toda maka waina gasa owoueyenanj, dɨde rokasim re yurowamam rɨgapmakawaina met eporkenenanj b'ɨgaram dɨde makawaina gasa imda eyenanj. 21Mop nokɨp rokate remoina b'ogɨljog gasa yɨbɨm, sɨ ɨndamaemb todakamoina kɨd ɨbɨm.

22 “Sɨ yɨrkɨp re jɨwɨm lampa e. Sɨ onggɨt paembrada moina yɨrkɨp b'ogɨljog i, moina kupkakupkajɨ ra ngaya pɨta nate ɨbɨm. 23Ajɨ radamoina yɨrkɨpnegɨrjog i, sɨ moina kupkakupka jɨ ra sɨbɨb keɨkangɨndi e ɨbɨm. Sɨ onggɨt paemb rada ɨtemb

Matayo 6:24 9 Matayo 7:8ngaya sɨbɨb nate yɨbɨm rɨnte re yɨbɨm mor pɨlɨnd,ɨtemb re ma sobijog sɨbɨb kɨkɨbte mɨtkangɨnj.

24 “Makwa yɨpa rɨgat rɨrɨr e nɨmog yonggyamwa wɨko tamnɨkainy. Mop nokɨp ton yama rɨkayɨpa yonggyamɨnd singi kesa e omneny dɨde kwayɨpa yonggyamɨnd ra singi e iyeny, o ton yamarɨka yɨpa yonggyamɨnd ɨsnawa e iyeny, dɨde kwara yɨpa yonggyamɨnd ɨsnawa kesa e omneny. Sɨonggɨt paemb wɨn ma rɨrɨr im wɨko rɨga taukin-dam nɨmognɨmog Godɨm dɨde onggɨt gowukoigasam.

Gɨm ke Gasam Nony Kubɨr gatab OuyaenaYɨtkak

(Luk 12:22-34)25 “Sɨ onggɨt paemb Kon wen tamninyɨn da

goro nony kubɨr taininam da nangga owou imtawenenindam o nangga nyɨ im tanaikindamyɨrkokar wɨmenam, ɨ kwa nangga kobɨrgɨm imb'itkokenenindam waina jɨwɨnd. Sɨ rɨngma, mama yilo yɨrkokar re ukoijog e owowɨm pɨlke? Ɨma ma jɨ re ukoijog e kobɨrgɨmɨm pɨlke? 26 Sɨ wɨnb'obogɨl yɨrɨk teyenindam pumbɨnd ngena. Tonmakwa opima tuny ɨgmarka eyenenanj, ɨ makwaopima owoukɨp eakɨkenenanj, dɨdemakwa opimabobo omnɨka eyenenanj owou ongapapu metb'ɨga wa. Ajɨ waina B'u God yete re yɨbɨm pumbtungg wa, Tonsimemb ten ongenka eyeniny. Sɨrɨngma, ma ma wɨn ukoijog im odede ngenawa pɨlke? 27 Ɨ wa wɨngɨrɨnd yete rɨrɨr e tinanony kubɨr b'amnɨka ke tina yɨrkokar ɨsonkis yɨpasobijog wɨn kɨma? 28Wɨn b'ogla b'obogɨl temtemgatab nony menamena amnɨkinam rɨja im tonb'obogɨl ɨkaeneni owɨnkenenanj yapɨnd. Sɨ tonma opima kobɨrgɨm omnɨkam tin kai eraskene-nanj, ɨ dɨde kwa ton ma opima kobɨrgɨm omnɨkaeyenenanj. 29 Ajɨ Kon wen wumɨr tamninyɨnda king Solomon kea tina komkesa b'ogɨl ɨny-omarena kɨma b'ajga yikenonj, ajɨ tina b'ajga remakwa yɨpa rɨrɨrkɨp awonj yɨpa odede temtemre dɨde. 30 Sɨ rada Godsim odede tɨbam tɨb ejgaeyeniny rɨnsim re yu yilo wekeny ajɨ mep ujtaukanj wul wa b'ɨskokam. Sɨ rɨngma, rɨdedewɨp e ket God wen b'obogɨljog ejga teyeniny?Sɨ wɨn goro sobijog gar ke utkundand tekenyɨt,Ton opima wen b'obogɨljog ejga teyeniny. 31 Sɨonggɨt paemb wɨn goro nony kubɨr taeninamodede yɨt kɨma da, ‘Nangga im sɨn tawindam?’o ‘Nangga im sɨn tanaikindam?’ o ‘Nangga imsɨn b'itkokindam?’ 32Mop nokɨp God ma obagɨkikesa rɨgap ɨnsimemb odede komkesa gasa orakaeyenanj. Ajɨ wa B'u God yete re yɨbɨm pumb

tungg wa, Ton wumɨr e da wɨn b'ogla ɨnsimembgasa tengaenenindam gowukoi wɨmenam. 33 Ajɨwɨn naska God ma pumb tungg dɨde Tina negɨrkesa dɨmdɨmjog mɨle oraka eyeninam! Sɨ Godket wa tagoniny ra ma pumb tungg dɨde negɨrkesa dɨmdɨmjog mɨle nena im ajɨ daka kwa opimaodede komkesa gasa tagoniny. 34 Sɨ onggɨt paembgoro wɨn nony kubɨr taeninam mepnɨm gatab,nokɨp mepnɨm gasa ra mepnɨm nony kubɨr omnamim. Ita bibɨr wa re opima ebnainy towa rɨrɨrbebɨg.

7Rɨga Ɨsagɨka gatab Yɨtkak(Luk 6:37-38, 41-42)

1 “Ɨ wɨn goro rɨga wa pɨlɨnd b'ɨsagɨka mɨletamnɨkina, sɨ wɨda makwa ɨta b'ɨsagɨka okatenya.2 Mop nokɨp wɨn ɨta odede yɨpa wɨp nya keb'ɨsagɨka okatenya dem rɨja na re wɨn rɨga wapɨlɨnd b'ɨsagɨka mɨle omnɨka yiyenonda, ɨ kwaGod opima wanɨm okawam odede yɨpa wɨp ton-don wa takatenainy rɨja na re wɨn rɨga wa tondonakatenautondam. 3 Nangga pae man yɨr pɨplayɨr yiyenyɨt moina rɨgamna yɨrkɨpɨnd, ajɨ kwanangga paemanmaka b'obogɨl wumɨr yokatenyɨtwulpas gatab moinajog yɨrkɨpɨnd? 4 Ɨ rada morɨtamɨbnauwulpasmoinajog yɨrkɨpɨnd, sɨ rɨngma,rɨdede e man ket moina rɨgand omnyɨt da ‘Mabekon mawaikitawɨn yɨr pɨpla moina yɨrkɨp ke’?5 Sɨ man re gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨrrɨga et. Sɨ man naska moina yɨrkɨp ke wulpasyewaikite! Ɨ ɨngkaemb ket man onggɨtyam yɨrpɨpla pɨtakɨpɨnd yɨr ongetmor rɨgamnayɨrkɨpɨnd,ɨ ket man ɨtemb yɨr pɨpla ewaikitaet mor rɨgamnayɨrkɨp ke. 6 Ɨ wɨn goro yongg pɨla wɨp ɨnggrawakesa rɨga wa yɨnayɨna gasa tagoninam yepimre Godɨnd ɨsanikesa geja yiyenyi. Ɨ kwa gorob'ompɨla rɨga wawɨpɨnd teskokinamwaina b'ogɨlngɨndngɨnd timtim jagwɨngawɨnga keb'ogɨl gasa.Sɨ ra wɨn b'ɨtɨskokindam, ton opima towaina pɨske tepmɨndenanj ɨ ton ket opima tengendanj wapɨlwa ɨ dɨde ket wen mɨ tenyoukanj.

Godɨnd Erkena gatab Yɨtkak(Luk 11:9-13)

7 “Wɨn erkena yiyena, ɨ wɨn ɨta okasya. Ɨwɨn oraka yiyena, ɨ wɨn ɨta ket odarya. Ɨ wɨnmora odounena yiyena, ɨ ɨta mora wanɨm tɨpan-genj. 8Mop nokɨp komkesa rɨga yepiya ra erkenaiyenyi, ton ɨta okasi, ɨ oraka iyenyi, ton ɨta odari,ɨ dɨde mora odounena iyenyi, mora ɨta towanɨm

Matayo 7:9 10 Matayo 8:2tepangenj. 9 Ɨ wa wɨngɨrɨnd yete re b'ɨga b'uwam,rada ti b'ɨgat erkis sanam, sɨ rɨngma, ti gɨmo eokau? 10O rada ti b'ɨgat erkis kabumɨm, sɨ rɨngma,ton gɨrem e okau? 11 Sɨ onggɨt paemb nangga majɨ rada wɨn negɨrjog mɨle rɨga im, ajɨ wɨn wumɨrim wekenyɨt rɨdede e wa b'ɨgawar wa ogonamb'ogɨl gasa. Sɨ wa B'u yete re yɨbɨm pumb tunggwa, Ton re ma ɨja e ɨt re wɨn re dɨde, ajɨ Tonɨmɨnjog opima b'ogɨljog gasa tagoniny towanɨmyepim re Tin yerkenyi. 12 Sɨ onggɨt paemb wɨn ɨjana gasa tamnɨkaenindamrɨgawaodede rɨngma rewɨn singi aenindam rɨgap wa tamnɨkauranj. Mopnokɨp ɨtembmɨle re gog yɨt e dɨde bageyamwainayɨt e kesam peba wɨngɨrɨnd.

Sobijogjog Mora wa B'ɨgaram(Luk 13:24)

13 “Ɨ wɨn b'ɨgarenina sobijogjog mora natamenonɨm pumb tungg wa, mop nokɨp wul tung-gɨm mora re moge warabag dɨde ɨtemb onggɨtmora ke nya ɨmaenam re wewa e rɨnsim re rɨgawɨp eyeniny de wul tungg wa, sɨ ma yɨpa kɨmarɨgapim onggɨt mora nata b'ɨgarena wuwenymenonɨm onggɨt nyawɨnd. 14 Ajɨ daka ɨtembpumb tunggɨm mora re sobijogjog e dɨde ɨtembonggɨtmora ke nya ɨmaenam re bebɨgjog e rɨnsimre rɨgawɨp eyeniny yɨrkokarwa, sɨma jog rɨgapimɨtemb sobijogjog mora oraka yiyenyi b'ɨgarenam.

B'anygɨnena Bageyam Ongwata gatab Yɨtkak(Luk 6:43-44; 13:25-27)

15 “Ɨ wɨn yɨr kɨma tekenyɨt b'anygɨnenabageyam wa gatab. Opimemb b'anygɨnenabageyam wuweny wa pɨlwa re gɨm ke Godɨmnamamoi pɨla b'ogɨl b'ajgi rɨga im, ajɨ ngor keɨmɨnjog re wɨp ɨnggrawa kesa dɨ yongg pɨla rɨgaim. 16 Sɨ wɨn ten tangwatenindam ra towainaomnɨka kɨp kaim. Sɨ rɨngma, opima rɨgap greipkɨp eakɨkenenanj wanja kai wa pɨlke o pig kɨpeakɨkenenanj sisipa nangg wa pɨlke? Nayɨ, ma ɨjae. Ajɨ toda greip kɨp eakɨkenanj re greip nanggwa pɨlkaim, ɨ pig kɨp re pig nangg wa pɨlkaim.17 Sɨ odede yɨpa wɨp nya ke b'ogɨl wul nanggɨptejagɨkanj ra b'ogɨl wulkɨp im, ajɨ negɨr wulnanggɨp tejagɨkanj ra negɨr wulkɨp im. 18 Ɨ b'ogɨlwul nanggɨt ma rɨrɨr e ɨjagenj negɨr wulkɨp, ɨ todanegɨr wul nanggɨt ma rɨrɨr e ɨjagenj b'ogɨl wulkɨp.19 Ɨ komkesa wul nangg rɨnsim re maka b'ogɨlwulkɨp ejagɨkanj, yonggyam opima tegkiny dɨdewulwa teskokiny so omnɨkam. 20Sɨ onggɨt paembwɨn b'anygɨnena bageyam tangwatenindam ratowaina omnɨki kɨp kaim.

21 “Sɨ ma komkesa rɨga im pumb tungg wab'ɨtgarkanj yepim re tugɨm nena ke Ken nogenae-nenyi da ‘Yonggyam, Yonggyam,’ ajɨ ton nenaim b'ɨtgarkanj yepim re Kor B'u ma singi mɨleomnɨka eyenanj yete re yɨbɨm pumb tungg wa.22 Ɨ ra b'ɨsagɨka bibɨr ik dem, jogjog rɨgapim Kennotɨnenyi dem da, ‘Yonggyam Yonggyam! Mamasɨn keaMoinanyɨ kɨmabage yɨt opurena eyenton-dam, ɨMoina nyɨ kɨma negɨrwɨngawɨnga eaukenaeyentondam, ɨ dɨde Moina nyɨ kɨma jogjog kɨdkesa kɨma dandawɨko omnɨka eyentondam?’ 23SɨKon ket opima ten pɨtakɨpɨnd tamninyɨn dem da,‘Kon makwa ngai wanɨm wumɨr awond. Negɨrjogmɨle omnɨka rɨga, wɨn ewaikisinam Kor pɨlke!’

NɨmogMet Oranga Rɨga gatabWɨngata Yɨtkak(Luk 6:47-49)

24 “Sɨ onggɨt paemb yet ra onggɨtyam Koinayɨtkak tutkundeniny dɨde omnɨkand b'itngaenyonggɨt yɨtkak rɨrɨrɨnd, ton ɨja e ɨte re b'ogɨlmultekɨp kɨma met oranga rɨga re dɨde. Sɨ tontina met yorang re ngortod wa emki danda rortekumb nate. 25 Sɨ nangga ma jɨ rada ukoi pirotɨgmarɨk dɨde ket ukoi ngɨwɨr ik, ɨ kwa rada ukoirɨb b'ɨtkeny dɨde ket ɨtemb met ipou, ajɨ ɨtembmet makwa ɨta tosmulis. Mop nokɨp ɨtemb metre b'obogɨl orangi e ngortod wa emki danda rortekumbɨnd. 26 Ɨ yet ra onggɨtyam Koina yɨtkaktutkundeniny dɨde maka omnɨkand b'itngaenyonggɨtyam yɨtkak rɨrɨrɨnd, ton ɨja e ɨte re korɨrko-rɨrmet oranga rɨga re dɨde. Sɨ ton tinamet yorangre bab tumɨnd emki rorte kumb nate. 27 Ɨ ra ketukoi piro tɨgmarɨk dɨde ket ukoi ngɨwɨr ik, ɨ kwara ukoi rɨb ikeny dɨde ket ɨtemb met ipou, ɨ ɨtembmet ɨta tosmulis. Sɨ ɨtemb re ma sobijog wuwamkɨma e nenegɨr kana b'atɨskis.”

28 Ɨ re Yesu onggɨtyam yɨtkak opurena segamninonj, rɨga bobop ma sobijog na kɨd kesaaento Tina ouyaena ke. 29 Mop nokɨp Tonauyaeninonj re odede na ɨt re Godɨmna dandakɨma rɨga re dɨde, ajɨ ma ɨja na ɨt re Ju rɨga wainagog ouyaena rɨga re dɨde.

8Yesu Leprosi Kopa Rɨga Yɨsakendonj(Mak 1:40-45; Luk 5:12-16)

1 Ɨ re Yesu onggɨt sukak ke pagawa etaeta ikonj,jogjog rɨga bobop Tin yɨmta undoka iyo. 2 Sɨ yɨrde, yɨpa leprosi kopa rɨga ikonj Ti pɨlwa dɨde ketkumsos b'amkonj odede yɨt kɨma da, “Yonggyam!Ra man singi taet, Man rɨrɨr e ken kɨlkɨp kesa

Matayo 8:3 11 Matayo 8:26notɨnyɨt.” 3 Ɨ Yesu ket Tina yɨm b'ɨtnɨkonj dɨdeket tin yesopayonj odede yɨt kɨma da, “Kon ɨtasingi, kɨlkɨp kesa ae!” Sɨ odenja ket ton kɨlkɨpkesa awonj onggɨt leprosi kopa ke. 4 Seg ket Yesutin yomnonj da, “Yɨr de, goro yama na usekainɨmdor. Ajɨ meke dɨde ket molenggyam b'atouyaetyɨna sɨ rɨgam pɨlwa. Sɨ man ket Godɨm sɨ gasatanggɨkinyɨt dor ɨ eyinyɨt de yɨna sɨ rɨgam pɨlwasɨ omnɨkam rɨna re Mose b'ingawa yoramitonj.Nokɨm da ɨdenat ton mɨtɨmjas rɨga wa wɨpɨnd da‘Man kea b'ɨsakenjɨt dɨde kɨlkɨp kesa aet.’ ”

Roma Andred (100) Geja Rɨga Mopyamɨmna Garke Utkunda gatab Yɨtkak

(Luk 7:1-10; Yoan 4:43-54)5 Ɨ re Yesu Kaparnaum taun mora wa b'ɨgaronj,

yɨpa Roma andred (100) geja rɨga mopyam Ti wuswa ikonj dɨde ket Tin yɨgekitonj 6 odede yɨt kɨmada, “Yonggyam! Yɨpa koina wɨko rɨga re dɨmɨrkopa kɨma e pas nate yɨbɨmmetɨnd, dɨde negɨrjogb'ɨdgotnena e yokateny.” 7 Seg Yesu ket tinyomnonj da, “Kon ɨta tin ɨsakendam yopen.” 8 Sɨdaka ɨtemb Roma andred (100) geja rɨga mopyamyɨsmonggawonj da, “Yonggyam! Kon ma odederɨrɨrkɨpjog rɨga en Men yɨt omnam da, ‘Manb'ɨtgaret koinametwɨngɨr wa!’ Ajɨ b'ogla yɨt nenayopulite, sɨ ɨdenat koina wɨko rɨga b'ɨtɨsakenj.9 Mop nokɨp koda re yɨpa juwai kɨma rɨga wɨranate nɨbnyɨn dɨde kwa daka kor wɨrand opimageja rɨga nɨbnainy. Sɨ ra kon yɨpa geja rɨgandingaen da ‘Meke,’ sɨ ton ɨta yik, ɨ ra kon kwa yɨparɨgand ingaen da ‘Metkɨm,’ sɨ ton ɨta ik. Ɨ kwa rakon yɨpa koina wɨko rɨgand ingaen da ‘Man ɨtembgasa yomnɨke,’ sɨ ton ɨta omnɨk.” 10Sɨ re Yesu tinayɨt utkundonj, Ton kɨd kesa na awonj dɨde ket tenamninonj yepiya re Tin yɨmta yundoko da, “Konɨmɨnjog wen tamninyɨn da Kon maike ya pɨlnatodede ɨmɨnjog gar ke utkunda rɨga yodarondIsrael rɨga wa wɨngɨrɨnd. 11 Ɨ Kon wen tamninyɨnda jogjog Godma obagɨki kesa rɨga opima tuwenydem gowukoi komkesa gatab ke, ɨlemet ke dɨdekemagmet ke, ɨ dɨde ket diyamdiyampundpɨpmettakatenanj dem omitenam yɨpand Abraam kɨmaɨ Isak kɨma ɨ dɨde Yakob kɨma de pumb tunggwa. 12Sɨ Israel rɨgapim pop onggɨt pumb tunggɨmtɨb rɨga, ajɨ God opima ten teskokiny dem dea tabau ke sɨbɨbsɨbɨb pɨpmet wa, dɨde ket amimembde ton yii kamil b'iyowa tuweny dem, dɨde kopab'angnena kɨma or b'ɨinɨka tuweny dem.” 13 Segket Yesu ɨtemb Roma andred (100) geja rɨgamopyamɨnd yomnonj da, “Meke! Moina gar ke

utkunda rɨrɨrɨnd ɨta mornɨm tawɨk.” Ɨ onggɨtwɨnjogɨnd kea ɨtemb tina wɨko rɨga b'ɨsakendonj.

Yesu Jogjog Kopa Rɨga Esakenjinonj(Mak 1:29-34; Luk 4:38-41)

14 Ɨ re ket Yesu yikonj Petromna met wa, Tonkea Petromna konggayam jeam yɨr wongonj reton juwar map pasɨnd ekobliti wɨbnonj. 15 Sɨre ket Yesu tina yɨmɨnd wesopayonj, juwarɨt tinwɨraronj. Seg ket ɨtomb kongga onyitonj dɨde ketYesund yɨm yokawonj. 16 Ɨ re sɨ imokonj, rɨgapjogjog negɨr wɨngawɨnga ke imdi rɨga eyentoYesum pɨlwa. Ɨ ket Yesu Tina yɨtkak ke negɨr wɨn-gawɨnga eaukeninonj dɨde ket komkesa kopa rɨgaesakenjinonj. 17 Sɨ nangga pena Ton odede mɨleyomnɨkonj re onggɨt bageyam Isayamna opureniyɨtkak rɨrɨrkɨp omna mana ɨte re da,“Ton Tilenggyam meraina gɨm bodakak mɨle

akasinonj,dɨde meraina kopa pokɨrɨnd b'ɨtangisinonj.”

Yesund Yɨmta Undoka map Bebɨg(Luk 9:57-62)

18 Ɨ re Yesu rɨga bobo yɨr yongonj Tin ɨwatɨn-denand, Ton ket Tina b'auyaena rɨga engainonjsɨpa tab wa ɨjendam. 19 Ɨ ket yɨpa Ju rɨga wainagog ouyaena rɨga Yesum pɨlwa ikonj, ɨ ket Tinyomnonj da, “Ouyaena rɨga! Kon ɨta men yɨmtaundoka mitiyenyɨn rɨtata ra man metkenyɨt.”20 Sɨ Yesu ket tin yomnonj da, “Gongɨr wa opimatowawul borawɨmenam, dɨde pumbɨndngenawakwa opima towa met, ajɨ Rɨgamna B'ɨgam re awɨre kwa Ti wɨmenapu pɨpmet mop owaglitam.” 21 Ɨkwa yɨpa Tina b'auyaena rɨgat Tin yomnonj da,“Yonggyam! Kon yɨmta kae Mor pɨlwa tɨtenjɨn ajɨnaska kon kor b'und eungitam neken.” 22Ajɨ Yesutin yomnonj da, “Man yɨmta nundoke! Ajɨ tokowɨngawɨnga ke uj rɨgap gop raukinem towainajoguj rɨga.”

Yesu Depu Rɨb Muma kesa Yomnonj(Mak 4:35-41; Luk 8:22-25)

23 Seg re ket Yesu gɨga wa angitonj, sɨ Tinab'auyaena rɨgap kea Tin daka yɨmta yundoko gɨgawa angitam. 24 Ɨ ket yɨr de, demb de ukoi depu rɨbb'atomonj onggɨt sɨpand, sɨ ɨdenatemb ket wuropɨtemb gɨga ɨkangɨndena yiyo nyɨ b'auratam. AjɨYesu re yutunga na yikonj. 25 Sɨ Tina b'auyaenarɨgap Ti pɨlwawuwonj dɨde ket yɨt opmura yiyenoodede yɨt kɨma da, “Yonggyam! Yɨm nokaine!Men momta im negɨr taindam.” 26 Ɨ ket Yesu tenamninonj da, “Utkunda kesa rɨga! Wɨn nangga

Matayo 8:27 12 Matayo 9:15paim mogamoga aenindam?” Ɨ Ton ket odenjautnyitonj dɨde ket rɨb ake sɨpa wuro samanyeyowonj. Seg ket sɨpa kupkakupka mumakesajogawonj. 27 Sɨ komkesa rɨga re kɨd kesa na aukɨto,dɨde ket endento da, “Sɨ rɨdede rɨga e jɨ? Rɨb akesɨpa wuro todaka kea Tin yɨt yutkunjya!”

Yesu Nɨmog Negɨr Wɨngawɨnga ke Okati Rɨgaesakendonj

(Mak 5:1-20; Luk 8:26-39)28 Ɨ re Yesu opendonj yɨpa sɨpa tab wa de

Gadarene eriya wa, nɨmog negɨr wɨngawɨnga keokati rɨgap Tin wɨpwɨp yomnonda yepiya re gɨmoyɨund oski gopmet ke opendonda. Sɨ osiembrɨga nɨmog re ma sobijog wɨp ɨnggrawa kesa naebnonda, sɨ onggɨt penaemb makwa yet rɨrɨraukenenonj opandenam onggɨt nya nata. 29 Ɨodenja ket ton obailitonda odede yɨt kɨma da,“God ma B'ɨga! Nangga e man singi yomnyɨtsowa pɨlɨnd? Sowa makaya ogeni wɨn yokas, ajɨrɨngma, ma man naska kana e metket sɨn be-bɨgɨnd oramitenam?” 30 Ajɨ onggɨt wɨnɨnd rɨgapkea dɨkɨnd towa wus ke jogjog b'om bobo ongenaeyento. 31 Sɨ negɨr wɨngawɨngap Yesund yɨgekitoodede yɨt kɨma da, “Ra man sɨn notpenjinyɨt rɨgawa pɨlke, sɨ man bea ngai sɨn nɨtmɨkurine deonggɨt b'om bobo wa pɨlwa.” 32 Ɨ Yesu ket tenamninonj da “Wuwe!” Seg ton ket opekto onggɨtrɨga wa pɨlke, ɨ ket b'om wa pɨlwa b'ɨgarkɨto. Ɨyɨr de, opimemb komkesa b'om bobo wanakanab'ɨkto sɨpa yuru kumb wa, ɨ ket sɨpa wa unykurto,ngɨrpu ket komkesa uj aukɨto. 33Sɨ opimembb'omongena rɨga b'ɨkento, ɨ re ton ket opekto taunwa, ton kea rɨga wumɨr amnento komkesa mɨlegatab rɨna re aukɨto dɨde kwa onggɨt gatab rɨna renegɨr wɨngawɨnga ke okati rɨga wa pɨlɨnd aukonj.34 Ɨ yɨr de, komkesa taun rɨgap kea Yesund yɨrongongɨmyopeno. Seg re rɨgapYesundyɨr yongo,ton Yesund yerkito towaina eriya ke ewaikitamdɨde menonɨm deta b'enga gatab wa.

9Yesu Dɨmɨr Kopa Rɨga Yɨsakendonj(Mak 2:1-12; Luk 5:17-26)

1 Ɨ Yesu ket gɨga wa angitonj dɨde ket tabɨjendonj. Seg Ton ket yikonj Tinajog tungg wa. 2 Ɨyɨr de, nɨnda rɨgap kea yɨpa dɨmɨr kopa rɨga tɨtɨndyutungi iyo Yesumpɨlwa. Ɨ re Yesu towaina gar keutkunda yɨr yongonj, Ton ket ɨtemb dɨmɨr koparɨgand yomnonj da, “B'ɨga! Goro nony bebɨg.Moina negɨr mɨle kemb awɨr auranj.” 3 Ɨ onggɨt

wɨnɨnd nɨnda Ju rɨga waina gog ouyaena rɨgatowaina gar ke endento da, “Onggɨt rɨgat God nayɨsadreny.” 4 Sɨ Yesu kea towaina nony mena-menawumɨr awonj, ɨ Tonket yindonj da, “Nanggamop pae wɨn odede negɨrjog nony menamenaamnɨkindam waina garɨnd? 5 Rɨnte yɨt opulitamwewa ainy, ɨt re da ‘Moina negɨr mɨle kembawɨr auranj’ o da, ‘Utnyite, ɨ menon yokate’?6 Ajɨ Kon yɨpa gasa e omnɨken wen ouyawam daRɨgamna B'ɨgam ɨta Ti danda gowukoyɨnd negɨrmɨle awɨr omnɨkam.” Seg ket Yesu dɨmɨr koparɨgandyomnonj da, “Utnyite,moina tɨt yurowate,ɨmoinametwameke!” 7Seg ɨtemb rɨga utnyitonj,dɨde ket yiwatonj tina met wa. 8 Sɨ re rɨga bobopɨtemb mɨle yɨr yongo, ton kea ukoi moga aukɨtodɨde ket Godɨnd esourena yiyeno yet re odedejuwai akainonj rɨga wa.

Yesu Matayond Ara Yemokonj(Mak 2:13-17; Luk 5:27-32)

9 Ɨ re Yesu ɨtemb pɨpmet yɨraronj, Ton kea yɨparɨgand yɨr yongonj omiti teks imdapu metɨnd,nyɨ da Matayo, dɨde ket tin yomnonj da, “Yɨmtanundoke!” Ngɨrpu ket Matayo utnyitonj dɨde ketYesund yɨmta yundokonj. 10 Ɨ re ket Yesu diyamawowɨnd yɨbnonj Matayomna metɨnd, sɨ jogjogteks imdayam rɨga dɨde negɨr mɨleyam rɨga keade wuwenonj onggɨt met wa ɨ ket Yesu dɨde Tinab'auyaena rɨga kɨma yɨpand diyam aukɨto. 11 Ɨ reParisai rɨgap onggɨtyam mɨle yɨr yongo, ton keaYesumna b'auyaena rɨga egekitto da, “Nanggamop pae waina ouyaena rɨga diyam ainy yɨpandteks imdayam dɨde negɨr mɨleyam kɨma?” 12 Ajɨre Yesu odede yɨt utkundonj, Ton ket amninonjda, “Ma kopa kesa rɨgapim dokta singi omnyi,ajɨ kopa kɨma rɨgapim. 13 Ajɨ wɨn b'auyaenamwuwene nangga e onggɨtyam God ma yɨtkakɨtyisɨpkis ɨt re da, ‘Kon singi en kear mɨle ajɨ masingi en sɨ b'angga.’ Mopnokɨp Konmanegɨr kesadɨmdɨmjog rɨga na tatupinond engendam negɨrmɨlem pɨlke de Godɨm pɨlwa, ajɨ negɨr mɨle kɨmarɨga na.”

Owou Uwabɨka gatab B'arkita(Mak 2:18-22; Luk 5:33-39)

14 Ɨ ket Yoanɨmna b'auyaena rɨga tuwonj Yesumpɨlwa dɨde ket yɨgekito da, “Nangga pae sɨndɨde Parisai rɨga jogjogpyam owou uwabɨka wɨnyokatenyu, ajɨ Moina b'auyaena rɨgap re ma ɨtaton owou uwabɨka wɨn yokatenyi?” 15 Ɨ Yesuten mɨra amninonj da, “Rɨngma, rɨrɨr e tonsisɨl kongga kɨma rɨgamna rɨgawarɨp gar bebɨg

Matayo 9:16 13 Matayo 9:38

tekeny, ra ton sisɨl kongga kɨma rɨga dɨkɨnda towawɨngɨrɨnd ɨbɨm? Ma rɨrɨr e. Ajɨ ɨta wɨn ik dem,ra sisɨl kongga kɨma rɨga tewaikis dem towa pɨlke,sɨ ɨdenatemb ton ket owou uwabɨka wɨn okatenyidem. 16 Ɨ makwa ɨta yɨpa rɨgat sisɨl kobɨrgɨm kɨbke kesam kobɨrgɨm bora pasi omɨny. Ra ton odedepasi omɨny ɨ dɨde ra ɨtemb pasi omni kobɨrgɨmnyɨke ɨsek, ɨta sisɨl kobɨrgɨm kɨb b'itɨnkur ajɨ kesamkobɨrgɨmma ɨta b'itɨnkur. Sɨ onggɨt paemb ɨtembsisɨl kobɨrgɨm kɨbɨt ɨta kesam kobɨrgɨm ɨnyowɨkdor pasi omnipund. Sɨ negɨrjog ukoi bora embket pɨta tainy. 17 Ɨ kwa rɨgap ma opima sisɨl ɨkangjɨkenenanj de kesam b'angga gɨm ke omnɨkiɨk ga wa. Mop nokɨp sisɨl ɨk ɨta ɨnɨka ik, ajɨ kesamb'angga gɨm ke omnɨki ɨk ga ra ma ɨta warabagtawɨk. Sɨ ra ton tangjɨkanj, ɨtemb sisɨl ɨkɨt opimakesam b'angga gɨm ke omnɨki ɨk ga temkiny. Sɨ ɨkɨta tokombarɨk dɨde ket opimemb b'angga gɨm keomnɨki ɨk ga daka opima negɨr taukanj. Ajɨ rɨgapsisɨl ɨk im angjɨkenenanj de sisɨl b'angga gɨm keomnɨki ɨk ga wa. Sɨ ra odede tangjɨkanj, ɨk dɨde ɨkga ra nɨmognɨmog b'ogɨl i tebnya.”

Yesu Yairomna Ngɨmngai B'ɨga dɨde KopaKongga Esakendonj

(Mak 5:21-43; Luk 8:40-56)18 Ɨ re Yesu onggɨtyam yɨt towa pɨlwa apureni-

nonj, yɨr de, yɨpa Ju rɨga waina yɨr opmitenapumet wɨp iyena rɨga ikonj dɨde ket Yesum pɨlwakumsos b'amkonj ɨ dɨde ket yindonj da, “Koinangɨmngai b'ɨga re otadejog na uj yokas. Ajɨ raman metket dɨde moina yɨm oramisɨt ti pɨlɨnd,ton ɨta yilo okas.” 19 Sɨ Yesu ket utnyitonj dɨdeket Yairond yɨmta yundokonj ɨ daka kea Tinab'auyaena rɨga ton kɨma wuwonj. 20 Ɨ onggɨtwɨnɨnd yɨpa kongga yet re kus opekenenonj twelp(12) kemag kɨma, ton Yesumkak kenawikonj dɨdeket Tina kobɨrgɨm petɨr yesopayonj. 21Mop nokɨpton kea tina garɨnd windonj da, “Ra kon tinakobɨrgɨm nena esopaen, kon ɨta b'ɨtɨsakenjɨn.”22 Yesu wɨp engendonj kak wa dɨde ket ɨtombkongga yɨr wongonj ɨ ket womnonj da, “Ngɨmngaib'ɨga, goro gar bebɨg! Sɨ moina gar ke utkundatemen mɨsakenj.” Seg odenja ket ɨtomb konggab'ɨsakendonj. 23 Ɨ re Yesu onggɨt wɨp iyenarɨgamna met wa b'ɨgaronj, Ton kea wugewugeɨpaya rɨga dɨde omanayam rɨga bobo guglammɨlend yɨr anginonj. 24 Sɨ Yesu yindonj da, “Wɨnewaikurina! Mop nokɨp ɨtomb ngɨmngai b'ɨgare ma uj o, ajɨ yɨt o weg.” Ajɨ rɨgap Yesundngong na yengeno. 25 Ɨ re Yesu rɨga bobo bau wa

ewaikeninonj, Ton kea wɨngɨr wa b'ɨgaronj rɨkɨndre ngɨmngai b'ɨga wɨbnonj, dɨde ket ngɨmngayɨndyɨmɨnd wemoratonj, ngɨrpu ket ɨtomb ngɨmngaib'ɨga onyitonj. 26 Seg ket kea onggɨt ngɨmngaib'ɨgam gatab yɨdɨr yɨt warabag auka yikenonjkupka onggɨt eriya nata.

Yesu Nɨmog Yɨrdɨdɨ Rɨga Esakendonj27 Ɨ re Yesu ɨtemb pɨpmet yɨraronj dɨde ket

menon yokatonj, nɨmog yɨrdɨdɨ rɨgap Tin yɨmtayundokonda dɨde ket ara yɨawonda da, “Yong-gyam, Dawidɨmna B'ɨgawɨi! Sɨn kear nomne-o!” 28 Ɨ re Yesu met wa b'ɨgaronj, osiemb jɨ ketnɨmog yɨrdɨdɨ rɨga Yesum pɨlwa tetkonda. Sɨ Yesuket ten amnonj da, “Osiya wɨn gar ke utkundake yokasya da Kon rɨrɨr e onggɨtyam wɨko om-nɨken?” Ɨ osiembket Tinmɨra yomnondada “Owɨ,Yonggyam.” 29 Ɨ odedend ket Yesu towaina yɨrkɨpasopainonj odede yɨt kɨma da, “B'ogla wa pɨlɨndrawɨk waina gar ke utkunda rɨrɨrɨnd!” 30 Sɨ Tonkea ket towaina yɨrkɨp epangkinonj. Seg Yesu ketten danda kɨma nonony amnonj da, “Yɨr de, wɨngoro yena wumɨr omna onggɨt gatab!” 31 Ajɨ reton ewaikitonda, ton kea Yesum gatab yɨdɨr yɨtwarabag omnɨka yiyenonda kupka onggɨt eriyanata.

Yesu Yɨpa Yɨt kesa Rɨga Yɨsakendonj32 Ɨ onggɨt wɨnɨnd re osiemb rɨga nɨmog ewaiki-

tonda, rɨgap yɨpa negɨr wɨngawɨnga ke okati yɨtkesa rɨga iyo Yesum pɨlwa. 33 Ɨ Yesu ket negɨrwɨngawɨnga yewaikitonj, sɨ ɨtemb yɨt kesa rɨgatket yɨt apureninonj. Sɨ rɨga bobo kea ket kɨdkesa aena wuwenonj odede yɨt kɨma da, “Makwake ngai odede mɨle pɨta awonj Israel wɨngɨrɨnd.”34 Ajɨ Parisai rɨgap ket endento da, “Ton negɨrwɨngawɨnga ewaikeneniny re negɨr wɨngawɨngawaina mopyamɨmna danda kae.”

Wɨngawɨnga ke Erngoka Wɨko Rɨga Ma Jog im35 Ɨ Yesu yikenonj komkesa taun nata dɨde

tungg nata, ɨ Ton kea kwa towaina yɨr opmite-napu met nata rɨga ouyaena eyeninonj God mayɨt, dɨde pumb tunggɨmna b'ogɨl yɨrkokar bageyɨt pɨtapɨta omnena yiyenonj ɨ dɨde kwa kea rɨgaɨsagɨka eyeninonj komkesa b'engabengawɨp kopake. 36 Ɨ re Yesu rɨga bobo yɨr ongong eyeninonj,Ton ma sobijog na ten gar ke kear amneninonj.Mop nokɨp ton wekenonj re nony bebɨg nat dɨdeyɨg nony nat rɨngmim ra mamoi tekeny yɨr ɨpkarɨga kesa. 37 Sɨ Ton ket Tina b'auyaena rɨgaamninonj da, “Erngokam re jogjog im, ajɨ wɨkorɨga rema jog im. 38Sɨ onggɨt paembwɨn erngoka

Matayo 10:1 14 Matayo 10:22Yonggyamɨnd yɨgekena odede da, ‘Man wɨko rɨgaetmɨkisine Moina erngokapu gou wa.’ ”

10Twelp (12) Ɨtmɨkitijog Rɨga(Mak 3:13-19; Luk 6:12-16)

1 Ɨ Yesu Tina twelp (12) b'auyaena rɨga araemokinonj b'eomam, ɨ Ton ket towa ukoi juwaiakainonj negɨr kɨlkɨl wɨngawɨnga gou wa omne-nam, nokɨm da ɨdenat ton opimemb negɨr wɨn-gawɨnga teaukenenanj dɨde ton rɨga ɨsagɨka teye-nanj komkesa b'engabenga wɨp kopa wa pɨlke.2 Sɨ opimemb jɨ twelp (12) ɨtmɨkitijog rɨga wainanyɨ, naskajog Simon yena re yogenayo da Petro,ɨ ti yɨnggan Andrea, ɨ Jebedaimna b'ɨga Yakobodɨde ti yɨnggan Yoan, 3 Pilip, ɨ Batolomeo, Toma ɨteks imdayam Matayo, Alpayomna b'ɨga Yakobo,ɨ Tadayo, 4 Simon yena re yogenayo Kanana rɨgake, ɨ Yudas Iskariyot yet re Yesund tɨb yiyonj.

Yesu Twelp (12) Ɨtmɨkitijog Rɨga Etmɨkisinonj(Mak 6:7-13; Luk 9:1-6)

5 Ɨ Yesu opimemb twelp (12) ɨtmɨkitijog rɨgaetmɨkisinonj odede nonony yɨtkak kɨma da,“Goro God ma obagɨki kesa rɨga waina nya natatuwenɨm, ɨ goro Samariya rɨga waina taun natatuwenɨm. 6 Ajɨ wɨn adea ta tuwenyɨt Israelkantrimna b'edamkuri God ma mamoi wa pɨlwa.7 Ra wɨn tuwenyɨt, wɨn ɨnte pɨtapɨta omnenaiyenya da, ‘Pumb tungg re ke ɨte ke wa wusnate ainy.’ 8 Ɨ kopa rɨga tesakindam, ɨ uj rɨgatutnɨkindam, ɨ leprosi kopa rɨga kɨlkesa tamnɨkin-dam, ɨ dɨde negɨr wɨngawɨnga teaukenindam. Ɨwɨn kea jabajaba onggɨtyam yiyag wurar aka-tentondam, sɨ wɨdaka b'ogla jabajaba rɨga yɨmokaena teyenindamonggɨt yiyagwurar ke. 9Goronangga wulkɨp na eyina waina pausond, opi reromyam ɨ kɨpyam ɨ dɨde ujujyam wulkɨp.* 10 Ɨkwa goro owou ga kɨma, ɨ goro kobɨrgɨm talomamkɨma, ɨ goro nɨmog burur yongɨnkak kɨma ɨ dɨdegoro kwa weweyam kutɨp kɨma. Mop nokɨpwɨko rɨga re rɨrɨrkɨpjog rɨga im owou dɨde nɨndaingaena gasa okatenam rɨga wa pɨlke. 11 Ɨ rawɨn b'ɨtgarkindam yɨpa taun wa o yɨpa tungg wa,demb de wɨn odede rɨga na tarakindam yepiyara rɨrɨrkɨpjog rɨga tekeny wen obai omnenam.Sɨ wɨn adea ton kɨma wɨmena tuwenyɨt, ngɨrpura ket wɨn iwasya onggɨt gou ke. 12 Rɨdenat rawɨn onggɨtmetwa b'ɨgarena tuwenyɨt, wɨn b'oglaonggɨt metam rɨga b'ogɨl tamnenindam ngɨmbla

yɨt ke. 13 Ɨ rada onggɨt metam rɨgap rɨrɨrkɨpjog imonggɨtyam ngɨmbla yɨt okatenam, sɨ ɨtemb wainangɨmbla yɨt b'ogla omanda yebɨm towa pɨlɨnd.Ajɨ rada ton ma rɨrɨrkɨpjog rɨga im okatenam, sɨɨtemb waina ngɨmbla yɨt ɨta tɨtenj wa pɨlwa. 14 Ɨyet ra maka ra simesime wen tamniny, o makara waina yɨt tutkundenanj, sɨ wɨn ɨdenatemb ketonggɨtmet o onggɨt taun ke iwasya. Ɨ onggɨt iwatawɨnɨnd wɨn b'ogla waina pɨspamɨnd sungar ted-benenindam towanɨm nony aukam da towainanegɨr mɨle b'ɨsagɨkam wɨn ɨta ik dem. 15 Ɨ Konɨmɨnjog wen tamninyɨn da ra b'ɨsagɨka bibɨr ikdem, Sodom rɨgap dɨde Gomora rɨgap ukoi bebɨg eokatenyi dem ajɨ onggɨt taun rɨgap mogjog bebɨge okatenyi dem.

Bebɨg dɨde B'ɨsadrena Okatena gatab NononyYɨtkak

(Mak 13:9-13; Luk 21:12-17)16 “Sɨ yɨr de, Kon wen etmɨkeninyɨn re odede

wɨp im rɨngmim ra rɨgat mamoi tetmɨkisiny dɨyongg wa wɨngɨr wa. Sɨ onggɨt paemb wɨn b'oglab'ogɨl multekɨp kɨma rɨga taukindam odede ɨtere gɨrem re dɨde, ɨ kwa b'ogla b'injawa kesa rɨgataukindam odede ɨte re gimai re dɨde. 17 Sɨ wɨnyɨr kɨma tekenyɨt rɨga wa pɨlke! Mop nokɨp tonopima wen pumbjog Sanedrin kot wa oramkateyenanj ɨ ton opimawen ɨraska teyenanj towainayɨr opmitenapu met nata. 18 Sɨ rɨgap opimaKor map wen ɨgonyɨgony teyenanj dem de ukoigabmani rɨga wa wɨp wa dɨde king wa wɨp wa,nokɨm da ɨdenat wɨn Kor gatab yɨr ungata rɨgataukindam towanɨm dɨde God ma obagɨki kesarɨga wanɨm. 19 Ajɨ onggɨt wɨnɨnd ra rɨgap wenkot wa oramka teyenanj, goro wɨn nony kubɨrtaukinam nangga yɨt im wɨn tapurenindam. Mopnokɨp onggɨt wɨnɨnd God opima wa tagoninyyɨtkak rɨnsim rawɨn b'ogla tapurenindam. 20Mopnokɨp yɨt opurena rɨga re ma wɨnsim, ajɨ meraB'u Godɨmna Wɨngawɨngate yete re yɨt opurenaeyeniny waina garɨnd. 21 Ɨ gar ke utkunda rɨgawɨngɨrɨnd opima towainajog nany o yɨnggan kotwa oramka teyenanj dem uj ondrɨkam ɨ dɨde kwati b'uɨt ti b'ɨgand. Ɨ b'ɨgawarɨp opima towa b'uwarake towa mogwar geja teyenanj dem dɨde ketten uj ondrɨka teyenanj dem. 22 Ɨ kwa komkesarɨgap opimawen singi kesa tamnenanj demKoinanyɨ map. Ajɨ yepiya ra mɨmkam wɨmena tuwenyngɨrpu ama re de onggɨt gowukoi kikitum wɨnwa, ton ɨta okasi dem dadal ngɨrpu kesa yɨrkokar.

* 10:9: Grik peband da “gold wulkɨp ɨ silba wulkɨp ɨ dɨde ujujyam kopa wulkɨp”.

Matayo 10:23 15 Matayo 10:4223 Ɨ ra rɨgap wa pɨlɨnd bebɨg dɨde b'ɨsadrenamɨle omnɨka teyenanj yɨpa taunɨnd, sɨ wɨn b'oglab'ɨtkenindam kwa yɨpa taun wa. Mop nokɨp Konɨmɨnjog wen tamninyɨn da wɨn makwa opimakomkesa Israel rɨga waina taun tundwasindamdem God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨtaomnena ke, ngɨrpu onggɨt wɨnɨnd ra RɨgamnaB'ɨga tɨtenj dem.

24 “Ɨ b'auyaena b'ɨga re ma ɨta tina ouyaenarɨgand ɨgwanjis pumb wa dɨde kwa wɨko rɨgare ma ɨta tina yonggyamɨnd ɨgwanjis pumb wa.25 Sɨ ɨtemb re b'auyaena b'ɨgam rɨrɨrkɨpjog e tonkupkakupka wumɨr okas tina ouyaena rɨga redɨde, ɨ dɨde kwa wɨko rɨgam rɨrɨrkɨpjog e tonɨsnawa okateny odede ɨt re tina yonggyam redɨde. Ɨ Kon re Godɨmna metɨnd Yonggyam enɨbnyɨn dɨde wɨn re met wɨko rɨga im. Sɨ radarɨgap Ken nyɨ nogenaenenyi Beeljebul kae, ɨt reSatana, sɨ ma sobijog nenegɨr nyɨ kaim wen dakaogenaya teyenanj.

God nena Moga Uwadam(Luk 12:2-9)

26 “Sɨ onggɨt paemb wɨn goro ten moga tuwa-jinam, mop nokɨp God opima komkesa kup-kakupka ɨkangɨndi gasa pɨta wa tapekiny dem,dɨde komkesa wɨgawɨga egurki gasa wumɨr tam-nɨkiny dem. 27 Sɨ nangga na re Kon wa wɨ-gawɨga apurenainond sɨbɨbɨnd, wɨn b'ogla rɨgawatapurenaindam dem bibɨrtɨkɨnd. Ɨ nangga na rewɨn tu muma ke yɨpya borand utkundentondam,wɨn b'ogla pɨtapɨta tamnenindamdemrɨga bajba-jɨnd. 28Goro moga tuwajinam ten yepim re rɨga jɨnena uj andrɨkenenanj ajɨma rɨrɨr imwɨngawɨngauj tandrɨkenenanj. Ajɨ wɨn Godɨnd moga yuwadayama re Ti danda yɨbnau yɨpand wɨngawɨnga akejɨ uj ondrɨkam dɨde ket wul tungg wa ɨskokam.29 Sɨ rɨngma, ma ma rɨgap nɨmog sobijog ngenapaib (5) Toya kaim emdenenanj?† Ajɨ osiembnɨmog ngena wɨngɨrɨnd makwa yɨpa ɨta gou watɨsenj wa B'u Godɨmna ingai kesa. 30 Ajɨ God reopima wen b'obogɨl yɨr ɨpka eyeniny, nangga majɨ da Ton kwa opima ogenka eyeniny komkesamopngɨi waina mopɨnd. 31 Sɨ onggɨt paemb wɨngoro moga taeninam, mop nokɨp wɨn re ukoijogɨsnawa kɨma im, ajɨ ma ɨja im opi re jogjog sobijogngena re dɨde.

32 “Sɨ yet ra rɨga wa wɨpɨnd Ken pɨtapɨta notɨ-neny, Kodaka ɨta tin pɨtapɨta omnyɨn demKor B'uGodɨmwɨpɨnd yete re yɨbɨmpumb tunggwa. 33Ajɨ

yet ra rɨga wa wɨpɨnd Ken oena nitiyeny, Kodakaɨta tin oenyɨn dem Kor B'u Godɨm wɨpɨnd yete reyɨbɨm pumb tungg wa.

Moinajog Wul B'agbag Yurowate(Luk 12:51-53; 14:26-27)

34 “Ɨ wɨn goro nony taindam da Kon rɨgawa ngɨmbla okawa mana netkond dɨkɨnd onggɨtgowukoyɨnd. Ɨ Kon netkond remangɨmbla okawamana ajɨ geja giri ke b'ipowa mana. 35Mop nokɨpKonnetkond re rɨgawɨngɨrɨnd geja omnɨkamana,rɨga b'ɨgat ti b'uɨm pɨlɨnd, ɨ todaka ngɨmngaib'ɨgat ti mogɨm pɨlɨnd, ɨ daka kwa ti dadɨtmoleg tidadɨm pɨlɨnd. 36 Sɨ yɨpa rɨgam geja rɨga re tinajogb'ubɨgawar im taukanj dem. 37 Ɨ yet ra ukoi kanasingi iyeny ti b'und o ti mogɨnd ajɨ maka ra Kenukoi kana singi nitiyeny, ton ma rɨrɨrkɨpjog rɨga eKen yɨmta undokam. Ɨ daka yet ra ukoi kana singiiyeny tina leo b'ɨgand o tina ngɨmngai b'ɨgandajɨ maka ra Ken ukoi kana singi nitiyeny, ton marɨrɨrkɨpjog rɨga e Ken yɨmta undokam. 38 Ɨ kwa yetra maka komkesa tinajog bebɨg takasiny Godɨmwɨkond odede rɨngma ra rɨgat tina wul b'agbagurowas ujɨm dɨde maka ra Ken yɨmta nutundok,ton ma rɨrɨrkɨpjog rɨga e Ken yɨmta undokam. 39 Ɨyet ra tilenggyamyɨrkokar yɨrgong omnɨka iyeny,ton ɨta onggɨtyam tina yɨrkokar dadal edamkisdem. Ajɨ yet ra tina yɨrkokar edamkis Kor map,ton ɨta tina yɨrkokar yilom omɨny dem.

God maWɨko Rɨga Wanɨm Yɨm Okaena ke Mɨra(Mak 9:41)

40 “Ɨ yet ra wen takateniny, ton Kena nokateny.Ɨ yet ra Ken notkateny, ton Tina yokateny yetre Ken nɨtmɨkitonj. 41 Ɨ yet ra okas yɨpa Godma bageyam onggɨt map da ton re yɨpa God mabageyam e, sɨ ton ɨta yɨpa wɨp mɨra okas onggɨtGod ma bageyam kɨma. Ɨ daka yet ra okas yɨpanegɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga onggɨt map da ton reyɨpa negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga e, sɨ ton ɨta yɨpawɨp mɨra okas onggɨt negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨgakɨma. 42 Ɨ kwa daka yet ra yɨpa sobijog rɨgam yɨpakapo nyɨ okau onggɨt Koina b'auyaena rɨga wawɨngɨrɨnd onggɨt map da ton re Koina b'auyaenarɨga e. Sɨ Kon ɨmɨnjogwen tamninyɨn da tinamɨrama ɨta awɨr tainy dem.”

11Baptiso Yoanɨm gatab Yɨt(Luk 7:18-35)

† 10:29: Towa wɨngɨrɨnd paib (5) Toya re yɨpa kɨp koin na, ɨ sobijogjog wulkɨp na ebnawonj.

Matayo 11:1 16 Matayo 11:231 Ɨ re Yesu Tina twelp (12) b'auyaena rɨga wa

pɨlwa nonony yɨt seg awonj, ton ket onggɨt tunggke yiwatonj dɨde menon yokatenonj taun nataGalili eriya wɨngɨrɨnd demb de rɨga ouyaenamdɨde God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨtaomnenam. 2 Ɨ re Baptiso Yoan sɨbɨbmetɨnd yɨb-nonj, ton kea yɨt utkundenonj nangga wɨko na reKeriso amnɨkinonj. Sɨ ton ket Kerisom b'arkitayɨt yɨtmɨkitawonj tina b'auyaena rɨga wa pɨlɨnd.3 Sɨ ɨnaemb jɨ Yoan b'arkita yoramitonj da, “Yesu!Ma man Kerisotet yet ra Godɨm pɨlke ik? Omɨnda sɨn yɨpa b'enga rɨga na yɨr ungauku?” 4 ƗYesu ket ten mɨra amnonj da, “Wɨn eka Yoanɨmpɨlwa, ɨ tin wumɨr omnenya nangga na re wɨnutkundenya dɨde yɨr anginya, 5 odede mɨle opire da yɨrdɨdɨ rɨga yɨr epangkanj, ɨ gomgom rɨgamenon akatenanj, ɨ leprosi kopa rɨga kɨlkɨp kesaaukanj, ɨ yɨpya dumdum rɨga utkundenanj, ɨ ujrɨga utnɨkanj, ɨ dɨde God ma b'ogɨl yɨrkokar bageyɨt pɨtapɨta auka yikeny gasa kesa rɨga wa pɨlwa.6 Sɨ God ma b'ogɨl ɨta ton kɨma yet ra onggɨtyamKoina mɨle gatab yɨt tutkunj ɨ ɨngkaemb ket tonmaka sap totenj gar ke utkunda kesa mɨle wa.” 7 Ɨre Baptiso Yoanɨmna bageyam rɨgap yiwatonda,Yesu ket Yoanɨmgatab yɨt b'atomonj rɨga bobowapɨlwa da, “Wɨn nanggamog gasa na yɨr ongongɨmyoponda wul kesa tungg wa? Rɨka rɨb ma ɨtegrenibus na? 8 Ɨ rada maka, sɨ wɨn nanggamog gasana yɨr ongongɨm yoponda? Rɨka otomanti b'ogɨlkobɨrgɨm b'ikoki rɨga na? Nayɨ, ma opima de.Ajɨ odede b'ogɨl ngɨndngɨnd kobɨrgɨm b'ikoki rɨgawekeny re kingwainamet nasim. 9 Ɨ radamaka, sɨwɨn nanggamog gasa na yɨr ongongɨm yoponda?Rɨka bageyam na? Owɨ, ɨmɨnjog e. Kon wentamninyɨn da ton re ukoijog bageyam e ajɨ maodede e ɨt re naskanyam bageyam re dɨde. 10 SɨYoan re onggɨtyam rɨga e ya gatab e odede yɨnapeband ɨrɨki yɨbɨm da,‘Yɨr, ɨta Koina bageyam ɨtmɨkisɨn dem Mor naska

nya wa,yet ra Mor wɨp ke menon okas ɨ Mornɨm

menonɨm nya motngonjenau dem.’11 Ɨ Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da makwa ɨtayɨpa ukoijog nyɨ rɨga odede Baptiso Yoan re dɨdekomkesa rɨga wa wɨngɨrɨnd yena re konggap ukkaeyenanj. Ajɨ yete re sobijogjog nyɨ rɨga yɨbɨmpumb tunggɨnd, ton re ukoijog nyɨ rɨga e ajɨYoan re ma ukoi nyɨ rɨga e. 12 Ɨ ɨngkek re Bap-tiso Yoan wɨko yotomonj ngɨrpu yu rɨgap pumbtungg okatam danda ondratena yiyeneno. Sɨodede nya kena onggɨt ɨl ongka rɨgap ɨtemb pumb

tungg yokateno. 13Mop nokɨp komkesa bageyamwaina pebap dɨde Mosemna gog pebap God mabage yɨt pɨtapɨta omnena teito ngɨrpu Yoan wɨkoyotomonj. 14 Sɨ ra wɨn singi onggɨt kesam peba kebage yɨt ɨmɨnjog ke takatenindam, sɨ ɨtemb rɨgaYoan re Eliyate ya gatab e re pebap yusenenyi daton ɨta ik. 15 Sɨ yete re man wɨngawɨnga ke yɨpyakɨma, man utkunde!

16 “Ajɨ nanggamog gasa kae Kon yɨpa rɨrɨrkɨptamninyɨn rɨga yepim re yu wekeny onggɨtgowukoyɨnd? Sɨ ton re yɨpa rɨrɨrkɨp rɨga im odederɨngmim ra b'ɨga sobijog omnɨki tekeny nɨmogbobond tungg aband, ɨ yɨpa bobo b'ɨgawarɨp kwayɨpa bobo b'ɨgawar yɨt tugwatenanj 17 odede op-urena kɨma da,‘Sɨn pop wa pate ara epayau, ajɨ wɨn makwa

omarkindam.Ɨ sɨn pop wa nony b'uwou kɨma ger atangau,

ajɨ wɨn makwa yii wuwenyɨt.’18 Mop nokɨp re Yoan ikonj, ton maka owouaweneninonj nɨnda rɨga re dɨde ɨ dɨde maka ɨkanaikeneninonj, sɨ rɨgap ti gatab endenenanj da,‘Ton re negɨr wɨngawɨnga ke okati rɨga e.’ 19 Ɨ reRɨgamna B'ɨga ikonj, ɨ owou aweneninonj dɨde ɨkanaikeneninonj, sɨ rɨgap endenenanj da, ‘Yɨr, Tonre oba owou rɨga e dɨde oba ɨk onaika rɨga e, ɨ dɨdeTon re teks imdayam dɨde negɨr mɨleyam wa rɨgae.’ Ajɨ komkesa wɨko rɨnsim re Godɨmnamultekɨpke amnɨkenenanj, tontemb ɨmɨnjogɨm yomnenyida Godɨmnamultekɨp re negɨr kesa dɨmdɨmjog e.”

Gar ke Utkunda kesa Rɨga gatab Nonony Yɨtkak(Luk 10:13-15)

20 Ɨ Yesu nɨnda taun ke rɨga mong ɨdngawaeyeninonj rɨkɨnd re Ton jogjog kɨd kesa kɨmadanda wɨko omnɨka eyeninonj, mop nokɨp tonmaka towaina negɨr mɨle ke engento de Godɨmpɨlwa. 21 Sɨ Yesu ten amninonj da, “God masake man kɨma Korajin, ɨ God ma sake man kɨmaBetsaida. Mop nokɨp rako Kon opimemb kɨd kesakɨma danda wɨko amnɨkinond de negɨr kɨma Tirotaun ake Sidon taunɨnd rɨna re Kon wa wɨngɨrɨndamnɨkeninonj, ton kako b'ila rongg b'ikokto dɨdeket wumbol kumbɨnd omnɨkto negɨr mɨle ke en-gendam de Godɨm pɨlwa. 22 Ajɨ Kon wen wumɨrtamninyɨn da ra b'ɨsagɨka bibɨr ik dem, Tiro akeSidon towanɨm ra ukoi bebɨg e dem, ajɨ wanɨm radem b'usaya mogjog bebɨg e okasya dem. 23 Ɨ kwaman, Kaparnaum,ɨta man wub kumb wa b'uturowasɨt dem? Nayɨ,

man ɨta tiglet demde uj rɨgawaina tunggwa.

Matayo 11:24 17 Matayo 12:14

Mop nokɨp rada Kon kea amnɨkinond kɨd kesakɨma danda wɨko rɨna re Kon wa wɨngɨrɨnd am-nɨkeninonj de Sodom taunɨnd, ɨtemb taun kakoaomanda yɨbɨm ngɨrpu yu. 24 Ajɨ Kon wen wumɨrtamninyɨn da ra b'ɨsagɨka bibɨr ik dem, Sodomgowɨm ra ukoijog bebɨg e okas dem, ajɨ mornɨmra dem b'usaya mogjog bebɨg e okasɨt dem.”

Wɨngawɨnga ke Wɨram Yesum pɨlɨnd(Luk 10:21-22)

25 Ɨ onggɨt wɨnɨnd Yesu yɨt pɨtapɨta amneninonjda, “Abu, wub ake gowukoyɨm Yonggyam! Konsɨteket yɨt momnyɨn, nokɨp Man ke onggɨtyamMoina danda dɨde yɨrkokar yɨtkak agurkinot rɨgawa pɨlke yepim re b'ogɨlmultekɨp kɨma dɨde b'ogɨlwumɨr kɨma wekeny. Ajɨ Man kea onggɨtyamMoina gasa towanɨm pɨtapɨta amnenainot yepimre b'ɨga sobijog pɨla wumɨr kesa wekeny. 26 Abu,ɨmɨnjog e. Onggɨtyamgasa aukonj reMoina b'ogɨlsamkɨma singi nat. 27Komkesa danda dɨdewumɨrre Kor B'uɨt Kor mana nogoninonj ingaenam. Ɨmakwa yɨpa ɨta yetewumɨr B'ɨgamgatab, ajɨ B'utatintawumɨr. Ɨmakwa ɨta yetewumɨr B'uɨm gatab,ajɨ tonpima wumɨr, B'ɨga dɨde rɨga yena re B'ɨgatsingi eyeniny B'und pɨta omnenam towa pɨlwa.

28 “Sɨ gog ouyaena rɨgap ma sobijog bebɨgkɨma b'ingawa im wanɨm aramkenenanj, sɨ wɨnopima dɨnder kɨma b'asowa akatenindam dɨdebebɨg urowatenindam yɨrkokar okatam. Sɨ wɨnkomkesa tuyɨm Kor pɨlwa, Kon toko wa wɨramrakainɨn. 29 Ɨ wɨn ɨna bebɨg yurowata rɨntere Kon wa pɨlɨnd yoramitenyɨn wa yɨrkokarokawam, dɨde wɨn b'auyaena tuwenyɨt Kor pɨlke,mop nokɨp Kon re wɨngawɨnga ke nony kɨmamuske wɨmena rɨga en dɨde Kolenggyam gou wab'amnena rɨga en. Sɨ waina wɨngawɨngap ɨtayɨrkokar okasi dɨde ket wɨn ɨta wɨram odaryaKor pɨlɨnd. 30 Mop nokɨp wɨn rɨrɨr im ɨtembbebɨg sam kɨma okatenam rɨnte re Kon wa pɨlɨndyoramitenyɨn yɨrkokar okawam, dɨde Ken yɨmtaundokam nya re ma bebɨg e.”

12Yesu re Yonggyam e Ju Rɨga Waina Wɨram dɨde

Yɨr Opmitena Bibɨrɨm(Mak 2:23-28; Luk 6:1-5)

1 Ɨ onggɨt wɨnɨnd Yesu wit sopapu yuru natayikonj Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitenabibɨrɨnd. Ajɨ Tina b'auyaena rɨga re owoupa nawekenonj, sɨ ton kea ket b'atomto wit kolkakutouka dɨde ket kɨp auto. 2 Ɨ re Parisai rɨgap

ɨtemb mɨle yɨr yongo, ton Yesund yomno da,“Nangga pae Moina b'auyaena rɨgap onggɨtyammɨle yomnɨki rɨnte re ma yiyag e omnɨkammeraina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd?” 3 ƗYesu tenmɨra amninonj da, “Ma ke wɨn yɨna pebayogenkonda onggɨt yɨtkak gatab rɨna re DawidMosemna gog yɨt yerbekonj, re ton dɨde ton kɨmameni rɨga owoupand wekenonj? 4 Sɨ rɨdede naton b'ɨgaronj Godɨmna yɨnamet wa? Ɨ rɨdede naton yɨna sana awinonj rɨna re tinɨm dɨde ton kɨmameni rɨga towanɨm gog na yɨbnonj owowɨm, ajɨyɨna sɨ rɨga wa nena ma owou? 5 Ɨ kwa yɨnasɨ rɨgap sɨ amnɨkenenanj yɨnametɨnd ita Ju rɨgawainawɨramdɨde yɨr opmitena bibɨrweanjweanj,sɨ odede mɨle kaemb ton Ju rɨga waina wɨramdɨde yɨr opmitena bibɨr gog yerbekenenyi. Ajɨton makwa opima b'injawa yokatenyi. Sɨ rɨkawɨn ma wumɨr im onggɨtyam yɨtkak Mosemnagog wɨngɨrɨnd? 6 Sɨ Kon wen wumɨr ramninɨnda rɨgap yɨnamet e ukoi yomnenyi ajɨ ɨta yeteyɨbɨm dɨkɨnd, Tonta ukoijog. 7 Sɨ ra wɨn wumɨrokasya onggɨtyam yɨtkak isɨpkita ɨt re da, ‘Konsingi en kear mɨle ajɨ ma singi en sɨ b'angga,’ wɨnma rako b'injawa kesa rɨga negɨr ma b'ɨsagɨkandoramka eyenindam. 8 Mop nokɨp Rɨgamna B'ɨgare Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨmYonggyam e.”

Yesu Yɨm B'ɨkɨki Rɨga Yɨsakendonj(Mak 3:1-6; Luk 6:6-11)

9 Ɨ Yesu ɨtemb pɨpmet yɨraronj dɨde ketb'ɨgaronj onggɨt Parisai rɨga waina yɨr opmite-napu met wa. 10 Ɨ demb de kea yɨpa yɨm b'ɨkɨkikopa rɨga yɨbnonj. Sɨ Parisai rɨgap Yesund yɨgek-ito da, “Rɨka rɨrɨrkɨpjog e meraina wɨram dɨde yɨropmitena bibɨrɨnd kopa rɨga ɨsakendam?” nokɨmda ɨdenat ton Yesum rɨl odarai Tin kot wa orami-tam. 11 Seg Yesu ket ten amninonj da, “Sɨ ra wawɨngɨrɨnd yɨpa rɨgam yɨpa mamoi ɨbnau dɨde raɨtembmamoi tunykis kip wameraina wɨram dɨdeyɨr opmitena bibɨrɨnd, sɨ rɨngma, ma ɨta onggɨtrɨgat ɨtemb mamoi oblas kip ke? 12 Sɨ rɨga rema sobijog ukoijog gasa e ajɨ mamoi re ma ukoigasa e. Ajɨ rada wɨn opima mamoi b'ogɨl am-nɨkenenindammeraina wɨram dɨde yɨr opmitenabibɨrɨnd, sɨ onggɨt paemb rɨga b'ogɨl omnenamɨlere rɨrɨrkɨpjog e onggɨt bibɨrɨnd.” 13Seg re ket Yesuɨtemb yɨm b'ɨkɨki rɨgand yomnonj da, “Moina yɨmb'ɨtnɨke!” Sɨ ɨtemb rɨga ket tina yɨm b'ɨtnɨkonjdɨde ket ɨtemb tina yɨm kupkakupka b'ɨsakendonjɨja na ɨt re yɨpa tab yɨm re dɨde. 14Ajɨ Parisai rɨgap

Matayo 12:15 18 Matayo 12:35ket opekto dɨde ket gɨlgɨl yɨtnono aento ɨsamkamda, “Rɨdede nya kae Yesund onganju.”

Yesu re Godɨmna Obagendi Wɨko Rɨga e15 Ajɨ re Yesu towaina ɨsamka gatab wumɨr

awonj, Ton ket kea onggɨt pɨpmet ke ewaikitonj.Sɨ jogjog rɨga bobop kea Tin yɨmta yundoko ɨ Tonket komkesa kopa rɨga esakenjinonj towaina kopake. 16 Ɨ Yesu ten nonony amninonj, nokɨm da ɨde-nat tonmaka Tin pɨtapɨta omnenyi rɨga wa pɨlwa.17 Sɨ nangga pena Yesu odede nonony amninonjre nok mana da ɨdenat bageyam Isayamna tugɨmke opureni yɨtkak rɨrɨrkɨp omɨny, ɨt re da,18 “Yɨr de, ɨtemb Koina Wɨko Rɨga yena re Kon

yobagendond,ɨ yena re Kon singi yiyenyɨn, ɨ ya pɨlwa e re

Kon gar sam aenyɨn.Ɨ Kon ɨta Koina Wɨngawɨnga oramisɨn Ti pɨlɨnd,

sɨ Ton ɨta Koina b'ɨsagɨka mɨle pɨtapɨta om-neny komkesa Koina obagɨki kesa rɨga wapɨlwa.

19 Ɨ Ton ma ɨta yɨt b'ugwatena ikeny dem,ɨ dɨde ma ɨta unena ikeny dem,

sɨ makwa ɨta yete Tina ukoi yɨt pɨam tutkun-deny dem sobea nata.

20 Ɨ Ton ma ɨta negɨr omɨny yɨpa b'ɨkɨnti buskak,ɨ Ton ma ɨta osowɨk yɨpa ngɨndngɨnd wul

dɨmɨl,ngɨrpu ra Ton towa pɨlɨnd b'ɨsagɨka mɨle omnɨkdɨde ket danda kɨma teyeniny yɨrkokar pɨpmet

wa.21 Ɨ komkesa God ma obagɨki kesa rɨgap

warɨm b'ogɨl ɨsma oramitenyi ra Tinanyɨwɨm pɨlnate.”

Yesu dɨde Beeljebul(Mak 3:20-30; Luk 11:14-23; 12:10)

22 Ɨ onggɨt wɨnɨnd rɨgap yɨpa negɨr wɨngawɨngake okati yɨrdɨdɨ dɨde yɨt kesa rɨga iyo Yesumpɨlwa,sɨ Yesu ket tin yɨsakendonj. Sɨ ket ɨtemb yɨtkesa rɨgat yɨt apureninonj dɨde yɨr b'ɨskenonj.23 Seg komkesa rɨga bobop kea kɨd kesa aentoodede yɨt kɨma da, “Rɨngma, ma ɨtemb rɨga Yong-gyam Dawidɨmna B'ɨga e?” 24 Ajɨ re Parisai rɨgaponggɨtyam yɨt utkundo, ton endento da, “Ɨtembrɨga ma Godɨmna danda kaim negɨr wɨngawɨngaeaukeniny ajɨ negɨr wɨngawɨnga waina mopyamBeeljebulɨmna danda kaim.”

25 Sɨ re Yesu towaina nonyɨk b'amdena wumɨrawonj, Ton ket ten amninonj da, “Ra yɨpakantrind rɨga towalenggyam b'itpouranj ganggab'akalendam, ɨtemb kantri ɨta negɨr tainy. Ɨ

kwa ra yɨpa kantri wɨngɨrɨnd o yɨpa b'ubɨgawarwɨngɨrɨnd rɨga towalenggyam b'itpouranj, ɨtembkantri o b'ubɨgawar towaina wɨmena re ɨtanegɨr tawɨk. 26 Ɨ ra Satanamna kantrind, Sa-tana Ti wɨrand negɨr wɨngawɨnga teaukeniny, ɨtowalenggyam b'itpouranj gangga b'akalendam,ɨtemb tina kantri ma rɨrɨr e tonyis, ajɨ mapɨn e negɨr tainy. 27 Ɨ wɨn apurenindam daKon Beeljebulɨmna danda kena negɨrwɨngawɨngaeaukeninyɨn. Sɨ daka wainajog rɨga wa wɨngɨrɨndnɨnda rɨga, ton yaina danda kaim eaukenenanj?Godɨmna danda kaim. Sɨ onggɨt mop paimembton ket taukanj ra wanɨm b'ɨsagɨka rɨga im onggɨtwaina negɨr opurena gatab. 28 Ajɨ ra Kon negɨrwɨngawɨnga teaukeninyɨn Godɨmna Wɨngawɨngake, sɨ God ma pumb tungg re kemb wa pɨlɨndau. 29 O kwa rɨdede yɨpa rɨgat rɨrɨr e yɨpa dandarɨgamna met wa b'aturɨk dɨde tina gasa yurowamke temjiny, ra maka ra ton naska ɨtemb dandarɨgand ɨjobɨk? Ajɨ naska ton b'ogla danda rɨgandɨjobɨk ɨ yɨmta kae ton ket yurowam ke temjinytina gasa komkesa leamog im re wekeny tinametɨnd. Sɨ Koda re odede wɨp nya kae negɨrwɨngawɨngamna mopyam danda kesa yomnɨke-nenyɨn ɨ ɨngkaimemb Kon ket negɨr wɨngawɨngaeaukeneninyɨn rɨga wa pɨlke. 30 Ɨ yet ra makaKon kɨma tainy, ton re Koina geja rɨga tab nateyɨbɨm. Ɨ kwa yet ra maka Kon kɨma yɨpandb'eomkena ikeny, ton re wetaweta omnɨka rɨgae. 31 Sɨ onggɨt paemb Kon wen tamninyɨn daGod ɨta komkesa negɨr mɨle dɨde Godɨnd ɨsadrenamɨle awɨr tamnɨkiny. Ajɨ God ma opima YɨnayɨnaWɨngawɨngand ɨsadrena mɨle awɨr tamnɨkiny. 32 Ɨkwa yet ra Rɨgamna B'ɨgand negɨr yɨt ke omɨny,God opima ti onggɨtyam negɨr mɨle awɨr omnainydem. Ajɨ yet ra YɨnayɨnaWɨngawɨngand ɨsadreny,God makwa ɨta ti onggɨtyam negɨr mɨle awɨromnau dem yu wɨnɨnd dɨde kwa warɨ.

Wul Nangg dɨde Tina Kɨp(Luk 6:43-45)

33 “Ɨ wɨn wul nangg b'ogɨl yomnɨka, sɨɨngkaemb tina kɨp ɨta b'ogɨl tainy. O wɨn wulnangg negɨr yomnɨka, sɨ tina wulkɨp ɨta negɨrtainy. Mop nokɨp wul nangg ongwatam re tinaɨjagendi kɨp kae. 34Wɨn re negɨr guda kɨma gɨremim, sɨ wɨn re negɨrjog nony menamena kɨma imwekenyɨt, ɨ kwa wɨn makwa rɨrɨr im opurenamb'ogɨl yɨtkak. Mop nokɨp nanggamog nonymenamena im re rɨga waina garɨnd yɨndangɨrwekeny, ton ɨnsima tugɨm ke apurenanj. 35 Sɨ

Matayo 12:36 19 Matayo 13:5b'ogɨl rɨgat b'ogɨljog gasa angapeneniny. Ɨɨngkaemb ton ket b'ogɨl mɨle pɨta wa apendeniny.Ɨ negɨr rɨgat daka tina ongapi negɨr gasam pɨlkenegɨr mɨle pɨta wa apendeniny. 36 Ɨ Kon wenwumɨr tamninyɨn da ra b'ɨsagɨka bibɨr ik dem,yɨpayɨpa rɨgap opima b'agenaya tuweny demGodɨm wɨpɨnd mɨra okatam towaina komkesaopureni yɨtkak gatab rɨnsim re yu ton kɨp kesaopurena eyenanj. 37 Mop nokɨp rada moinab'agenai yɨtkak re negɨr kesa dɨmdɨmjog e, sɨ Godɨta negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ motkau dem, ɨrada moina b'agenai yɨtkak re negɨrjog e, sɨ Tonɨta negɨr ma b'ɨsagɨka motkau dem.”

Ju Rɨga waina Ɨgekita Kɨd kesa kɨma DandaWɨko Omnɨkam

(Mak 8:11-12; Luk 11:29-32)38 Ɨ onggɨt wɨnɨnd Ju rɨga waina gog ouyaena

rɨga dɨde Parisai rɨga wɨngɨrɨnd nɨnda rɨgapYesund yomno da, “Ouyaena rɨga! Sɨn singi immor pɨlke kɨd kesa kɨma danda wɨko yɨr ongong.”39 Sɨ Yesu ten esmonggainonj da, “Rɨga yepimre yu negɨrjog mɨle ɨ gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyenamɨle kɨma wekenyɨt onggɨt gowukoyɨnd! Wɨnnɨgekenya kɨd kesa kɨma danda wɨko omnɨkam,ajɨ Kon kɨd kesa kɨma danda wɨko wa takainyɨn raɨna nena e rɨna re bageyam Yonam pɨlɨnd aukonj.40 Sɨ Yona ukoijog kabum kom borand yɨbnonjre nowa bibɨr dɨde nowa sɨwɨny kɨma na. Sɨonggɨt paemb Rɨgamna B'ɨga todaka odede yɨpawɨp e gou borand ɨbɨm dem nowa bibɨr dɨde nowasɨwɨny kɨma. 41 Ɨ ra b'ɨsagɨka wɨn ik dem, Nineberɨgap opima yɨpand gɨlgɨl towɨnkanj dem wɨnkɨma yepim re yu wekenyɨt onggɨt gowukoyɨnd,ɨ ton opima yɨr ungata rɨga taukanj dem wanɨmnegɨr ma b'ɨsagɨka okatam. Mop nokɨp re YonaGod ma bage yɨt pɨtapɨta yomnenonj, Nineberɨgap kea towaina negɨr mɨle ke engento Godɨmpɨlwa, ajɨ ɨta yɨpa rɨga yɨbɨmdɨkɨnd, Ton reukoijoge ajɨ Yona re sobijog e. Ajɨ wɨn makaima Tinaopurena ke engenjindam waina negɨr mɨle ke.42 Ɨ ra b'ɨsagɨka wɨn ik dem, bargubo gatab kekwin ɨta yɨpand gɨlgɨl towɨnyis dem wɨn kɨmayepim re yu wekenyɨt onggɨt gowukoyɨnd, ɨ tonɨta yɨr ungata rɨga tainy dem wanɨm negɨr mab'ɨsagɨka okatam. Mop nokɨp naskand ton tikonjre ma wuswus kantri kena Solomonɨmna b'ogɨlmultekɨp ke yɨtkak utkundam, ajɨ ɨta yɨpa rɨgayɨbɨm dɨkɨnd, Ton re ukoijog e ajɨ Solomon resobijog e. Ajɨ wɨn makaima Tina yɨtkak singieyenindam utkundam.

43 “Ɨ ra negɨr wɨngawɨnga topenj yɨpa rɨgampɨlke, ton ket b'ugumarena ikeny nyɨ kesa pɨpmetnata dɨde oraka iyeny wɨram wɨmenam pɨpmet,ajɨ makwa ɨta odar. 44 Sɨ ton ket yindeny da,‘Kon kwa ama tɨtenjɨn koina met wa rɨna re konyɨraren.’ Ɨ ra ton tɨtenj, ton met odar ra met tɨbkesa e ɨ b'obogɨl ɨsagɨki e ɨ dɨde b'obogɨl gasa on-gonjeni im. 45 Sɨ ton ket yikeny dɨde arondeninynɨnda seben (7) negɨr wɨngawɨnga yepim re ukoikana negɨr mɨlend wekeny ti pɨlke, ɨ ket ton kɨmayɨpand b'ɨgarkanj ɨ dɨde dea de wɨmena wuweny.Sɨ onggɨt rɨgamna kikitumpuwawɨmena rema ɨjae ɨt re naskand re dɨde, ajɨ ɨtemb re ket negɨrjoge yɨbɨm. Sɨ odede yɨpa wɨp mɨle ɨta kwa tawɨkwa pɨlɨnd yepim re yu wɨn negɨrjog mɨle kɨmawekenyɨt onggɨt gowukoyɨnd.”

Yesumna Mog dɨde Yɨngganwar(Mak 3:31-35; Luk 8:19-21)

46 Ɨ re Yesu dɨdea rɨga bobo wa pɨlwa yɨt om-nenand yɨbnonj, Ti mog dɨde Ti yɨngganwar metbau ke owɨnki wekenonj dɨde oraka yiyeno Tinyɨt omnenam. 47 Sɨ yɨpa rɨgat Yesund wumɨryomnonj da, “Yɨr de, Mor mog dɨde Mor yɨng-ganwar opima owɨnki wekeny bau wa ɨ orakae miyenyi Men yɨt omnenam.” 48 Ajɨ Yesu tinyɨsmonggawonj yet re Tin wumɨr yomnonj da,“Yeto Kor mog, ɨ yepim Kor yɨngganwar?” 49 SegTon ket Tina b'auyaena rɨga pumam etmulisinonjdɨde ket yindonj da, “Yɨr de, opimemb opi Kormog dɨde Kor yɨngganwar. 50 Mop nokɨp yet ramɨle omnɨka teyeniny Kor B'u ma singind yete reyɨbɨm pumb tungg wa, ton re Kor yɨnggan e, Korngɨmɨr o dɨde Kor mog o.”

13Tuny Ɨgmarka Rɨga gatab Tendam Yɨt(Mak 4:1-9; Luk 8:4-8)

1 Ɨ ɨtaemb onggɨt bibɨrɨnd Yesu onggɨt met keopendonj dɨde ket omitonj sɨpa yurund. 2 Ɨ ketjogjog rɨga bobo aukawuwenonj Ti pɨlwa, ɨ onggɨtmop penaemb Ton ket yɨpa gɨga wa angitonj dɨdeket omitonj, ajɨ komkesa rɨga bobo re sɨpa gate natowɨnki wekenonj. 3 Sɨ Yesu towa jogjog yɨt usene-nainonj re tendam yɨt kena, sɨ Ton yɨpa yusekonjda, “Yɨr, yɨpa wala rɨga tuny ɨgmarkam yikonjsopapu wa. 4 Ɨ re ton tuny egmarkinonj, nɨndatuny ɨsokto nyawɨnd, ɨngkek ket ngena tuwonj,ɨ ket komkesa auto. 5 Ɨ kwa nɨnda tuny ɨsoktogɨmo gou nat rɨkɨnd re ma jog gou wekenonj. Ɨodenja wanaka ɨkkɨto, mop nokɨp gou re bab tum

Matayo 13:6 20 Matayo 13:25nat wekenonj ɨ dɨde tunyɨp kea wanakana pembyokato. 6Ajɨ re ket lomkongga ɨlitonj, sɨ nangg keayarɨmyarɨm aukɨto, mop nokɨp ap re ma rɨrɨr nagɨmo bora wa b'ɨgaram. 7 Ɨ kwa nɨnda tuny ɨsoktowanjametɨnd. Seg ket wanja wanakana owɨnkɨto,ɨ ket kea nangg ekangɨnto. 8 Ɨ kwa nɨnda tunyɨsokto b'ogɨl sal gowɨnd. Seg ton ket ɨkkɨto, ɨ ketton kɨp aukɨto, nɨnda re andred (100) kɨp, ɨ nɨndare siksti (60) kɨp, ɨ kwa nɨnda tuny re teti (30) kɨp.9 Yete re man wɨngawɨnga ke yɨpya kɨma, manutkunde!”

Tendam Yɨt Usenenam Mop(Mak 4:10-12; Luk 8:9-10)

10 Ɨ b'auyaena rɨga tuwonj Yesumpɨlwa dɨde ketTin yɨgekito da, “Nangga pae man tendam yɨt kerɨga wa yɨt usenenainyɨt?” 11Sɨ Yesu ten esmong-gainonj da, “God kea jɨ pumb tungg gatab wɨ-gawɨga yɨt wumɨr akainonj wanɨm nony aukam,ajɨ God towa maka wumɨr akainonj. 12Mop nokɨpyet ra onggɨtyam Koina yɨtkak wumɨr okateny,God opima kwa ti b'usaya yɨtkak gatab wumɨrogoniny, sɨ ti ukoijog wumɨr im ɨbnainy. Ajɨ yet ramaka okateny, God ɨta awɨr omnau nangga mogwumɨr e ton yowam. 13 Sɨ onggɨt mop paemb Kontendam yɨt ke ten amneninyɨn da,‘Ton yɨr ke yɨr ongong reyeninem ajɨ goro ton

wɨngawɨnga ke yɨr ranginem,ɨ kwa ton yɨpya ke rutkundeninem ajɨ goro

ton wɨngawɨnga ke rutkundeninem dɨdegoro wɨngawɨnga ke nony raukinem.’

14 Sɨ yu ɨtemb bageyam Isayamna yɨtkak kearɨrɨrkɨp auka yikeny gar ke utkunda kesa rɨga wapɨlɨnd, ɨt re yɨtkak da,‘Wɨn Godɨmna ara tutkundenindam, ajɨ goro wɨn-

gawɨnga ke nony taukindam,ɨ kwa wɨn usausapyam yɨr ongong teyenin-

dam, ajɨ goro gar ke takatenindam.15 Mop nokɨp opimemb rɨga waina gar sɨbɨb ke

ɨkangɨndi im wekeny,ɨ towaina yɨpya bora re ɨdokijog im wekeny,ɨ towaina yɨrkɨp re osmantijog im wekeny.

Ra maka ra, ke ton wɨngawɨnga ke yɨr ongongreyeninem towaina yɨrkɨp ke,

ɨ ke ton wɨngawɨnga ke rutkundeninemtowaina yɨpya ke,

ɨ ke ton wɨngawɨnga ke nony raukinemtowaina garɨnd

dɨde ket ke ton rengenjinem Kor pɨlwaɨ dɨde ket ke Kon ten resakenjinɨn.’

16 Ajɨ waina yɨrkɨp re b'ogɨl omni im, mop nokɨpopimemb yɨrkɨp opima wɨngawɨnga ke yɨr on-gong eyenanj. Ɨ kwa waina yɨpya re b'ogɨlomni im, mop nokɨp opimemb yɨpya opima wɨn-gawɨnga ke yɨtkak utkundenanj. 17 Mop nokɨpKon ɨmɨnjog wen wumɨr tamninyɨn da naskandjogjog bageyam dɨde negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨgapsingi na aukenento yɨr ongongɨm nangga im rewɨn yɨr ongong eyenindam, ajɨ ton maka yɨrongong eyento. Ɨ kwa ton singi aukenento utkun-dam nangga im re wɨn utkundena eyenindam, ajɨton maka utkundenento.

Tuny Ɨgmarka Rɨga gatab Tendam Yɨt Isɨpkena(Mak 4:13-20; Luk 8:11-15)

18 “Sɨ onggɨt paemb wɨn ket utkundena nanggama onggɨt tuny ɨgmarka rɨga gatab tendam yɨtɨtisɨpkis. 19 Sɨ ɨntemb jɨ isɨpkita rɨna re tunyɨgmarkɨto nyawɨnd. Sɨ yete re pumb tungg gatabyɨtkak utkundeny ajɨ maka ra ton nony tawɨk, sɨnegɨrjogyam Satana ik dɨde ɨsamburiny nangg-amog yɨtkak na re tina garɨnd wekeny. 20 Ɨ opire jɨ gɨmo gowɨnd ɨsokto re ɨntemb jɨ rɨga yisɨpkisyete re God ma bage yɨt utkundeny dɨde odenjaket ɨtemb yɨtkak sam kɨma yokateny. 21 Ajɨ tonmakaya ngor wa ap b'amka yikeny onggɨt Godma yɨtkakɨm pɨlɨnd ajɨ ton sobijogjog gangga nateɨtemb yɨtkak gar ke yokateny. Ajɨ daka ra God mayɨtkakmap negɨr ma b'atonkenamɨle ɨ bebɨg dɨdeb'ɨsadrena mɨle pɨta taukanj, ton odenja e ket saptotenj dɨde ket ɨtemb God ma yɨtkak ɨrar. 22 Ɨ opire jɨ wanjametɨnd ɨsokto re ɨntemb jɨ rɨga yisɨpkisyete re Godma bage yɨt utkundeny, ajɨ ti gowukoiyɨrkokar singind ukoijog nony menamena am-nɨkeneniny, ɨ jogjog gasa singind b'anygɨnenasam yokateny, ɨ dɨde kwa nɨnda gowukoi gasa wasingi aukeneny tina garɨnd. Sɨ tonsimemb Godma yɨtkak yɨkangɨndenyi. Sɨ onggɨt paemb ketmaka God ma yɨtkak kɨp ɨjagɨk ti pɨlɨnd. 23 Ɨ opi rejɨ b'ogɨl sal gowɨnd ɨsokto re ɨntemb jɨ rɨga yisɨpkisyete re Godma bage yɨt utkundeny dɨde ket nonyawɨk. Sɨ onggɨt paemb ket God ma yɨtkak kɨpɨjagɨk ti pɨlɨnd, yɨpa re andred (100) kɨp, ɨ yɨpa resiksti (60) kɨp, ɨ dɨde yɨpa re teti (30) kɨp.”

Sopapund Ngɨi gatab Tendam Yɨt24 Ɨ Yesu ket kwa yɨpa tendam yɨt towa useka-

wonj da, “Sɨ pumb tungg re yɨpa wɨp e odederɨga kɨma yet re b'ogɨl tuny ɨtot eyeninonj tinasopapund. 25 Ɨ re komkesa rɨga yutungandwekenonj, yɨpa ti geja rɨga ikonj de sopapu wa

Matayo 13:26 21 Matayo 13:44dɨde ket ngɨi ɨtot eyeninonj onggɨt ɨti tuny gang-gand, seg ton ket dea ta yikonj. 26 Ɨ onggɨt wɨnɨndre ket tuny pok ɨkkɨto dɨde ket kɨp kɨma aukɨto,sɨ todaka kea ngɨi ɨkkɨto dɨde purag aukɨto. 27 Sɨonggɨt yonggyamɨmnawɨko rɨgap tuwonj ti pɨlwadɨde ket yɨgekito da, ‘Yonggyam! Ma man popb'ogɨl tuny nena na ɨtot eyeninot moina sopapuwa? Sɨ rɨngkaimta daka ngɨi wuweny?’ 28 Sɨton esmonggainonj da, ‘Geja rɨgat odede mɨleyomnɨkonj.’ Ɨ tina wɨko rɨgap ket tin yɨgekito da,‘Sɨ man singi et sɨn demb de wuyɨn sopapu wadɨde ket opimemb ngɨi turomkindam?’ 29 Ɨ todakaesmonggainonj da, ‘Ka, goro. Mop nokɨp ra wɨnngɨi turomkindam, ke wɨn yɨpand owou nanggngɨi kɨma uromka eyenina dor. 30 Sɨ nangga majɨ toko nɨmognɨmog gɨlgɨl rowɨnkine ngɨrpu raerngoka wɨn okas. Ɨ ra erngoka wɨn ik, Kon tokoerngoka rɨga wumɨr ramninɨn dem da, “Naskawɨn ngɨi na turomkindam dɨde supsup tamnɨkin-dam wul wa imbrɨkam. Ajɨ onggɨt kak kaemb wɨnket owoukɨp bobo tamnɨkindam dɨde ket koinaowou ongapapu met b'ɨga wa taramkindam”.’ ”

Mastad Tuny gatab Tendam Yɨt(Mak 4:30-32; Luk 13:18-19)

31 Ɨ Yesu ket kwa yɨpa tendam yɨt towa useka-wonj da, “Sɨ pumb tungg re yɨpa wɨp e odedemastad tuny kɨma rɨna re yɨpa rɨgat yokatonj dɨdeket yɨtlitonj tina ɨngkind. 32 Sɨ mastad tuny retina sopapu wɨngɨrɨnd sobijogjog kɨp na yɨbnonjkomkesa tuny wa pɨlke. Ajɨ re nangg ɨnɨka yikonj,ɨtemb mastad nangg ket ukoijog aukonj komkesanangg wɨngɨrɨnd onggɨt sopapund. Sɨ ket wulpɨla onyitonj dɨde ket pumbɨnd ngena wuwenonj,ngɨrpu ton ket onggɨt wul bɨa kumb nata towainamet orangka eyento.”

Yist gatab Tendam Yɨt(Luk 13:20-21)

33 Ɨ Ton ket kwa yɨpa tendam yɨt towa useka-wonj da, “Sɨ pumb tungg re yɨpa wɨp e odede yistkɨma rɨna re yɨpa konggat yokatonj dɨde ket yɨpaukoi baiko plawa kɨma yɨimɨkonj dampam, ngɨrpukupkakupka dampa yɨnɨkonj dɨde yudburenonj.”

Yesu Tendam Yɨt nena Engaeninonj(Mak 4:33-34)

34 Sɨ Yesu opimemb komkesa yɨtkak usenenaeyenawainonj rɨga bobo wa re tendam yɨt kena,ajɨ makwa ke Ton towa usenenainonj tendamkesa. 35 Sɨ nangga pena Yesu odede tendam yɨtnena ke amneninonj re nok mana da ɨdenat yɨpa

bageyamɨmna opureni yɨtkak rɨrɨrkɨp tainy, ɨt reda,“Kon ɨta Koina tugɨm ɨpangenjɨn tendam yɨt op-

urenam,ɨ Kon opima gasa pɨta wa tapekinyɨn rɨn-

sim re onggɨt gowukoi otomapu ke wumɨrkesa egurki wekeneny.”

Yesumna Isɨpkita Sopapund Ngɨi gatab Ten-dam Yɨt

36 Ɨ re Yesu yɨt usenena seg awonj, Ton ket rɨgabobo erarinonj dɨde ket yikonj met wa. Ɨ Tinab'auyaena rɨga tuwonj Ti pɨlwa dɨde ket yomnoda, “Be man sowa yisɨpkene sopapund ngɨi gatabtendam yɨt!” 37 Sɨ Yesu esmonggainonj da, “Rɨgayet re b'ogɨl tuny egmarkinonj re Rɨgamna B'ɨgat.38 Ɨ sopapu re gowukoi e, ɨ opimemb b'ogɨl tuny repumb tunggɨmna b'ɨgawar im. Ajɨ ngɨi re negɨrjogrɨga Satanamna b'ɨgawar im. 39 Ɨ ɨtemb geja rɨgayet re ngɨi ɨtot eyeninonj re Negɨr WɨngawɨngaSatanate. Ɨ kwa erngoka wɨn re gowukoi kikitumb'ɨsagɨka wɨn e, dɨde erngoka rɨga re God maaneru im. 40 Sɨ opi re erngoka wɨnɨnd wɨko rɨgapngɨi uromka eyento dɨde ket wul wa embrɨkto. Sɨɨja imemb jɨ mɨle taukanj dem gowukoi kikitumb'ɨsagɨka wɨnɨnd. 41 Sɨ onggɨt wɨnɨnd RɨgamnaB'ɨgat opima Tina aneru tetmɨkeniny dem Tinapumb tungg wa rɨnte re Ton wɨp yomneny onggɨtgowukoyɨnd, ɨ ket onggɨt anerup onggɨt Tinapumb tungg ke odede rɨga im ɨtkoka teyenanjdemyepim re rɨga negɨrmɨle omnɨkamamnenanjdɨde negɨrjogmɨle omnɨka eyenanj. 42Seg anerupket ten teskokanj dem de ukoi wul dɨmɨl kɨma kapwa. Sɨ opimemb rɨga re amimemb de yii kamilb'iyowa tuweny dem, dɨde kopa b'angnena kɨmaor b'ɨinɨka tuweny dem. 43Ajɨ onggɨt wɨnɨnd dakanegɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga wui dem de towa B'uGodma pumb tunggwa, dɨde ket b'atnyoratenanjdem lomkongga re dɨde. Sɨ yete re man wɨn-gawɨnga ke yɨpya kɨma, man utkunde!

B'ogɨljog Ongapi Gasa dɨde Ngɨndngɨnd Tim-tim Jag gatab Tendam Yɨt

44 “Ɨ pumb tungg re yɨpa wɨp e odede b'ogɨljogongapi gasa kɨma rɨna re yɨpa sopapund goubora wa eungiti yɨbnonj. Sɨ re yɨpa rɨgat ɨtembb'ogɨljog gasa yodaronj, sɨ ton kea kwa yeungitonjgou bora wa dɨde ket sam kɨma yikonj tina metwa. Seg ton ket tina komkesa gasa asogɨkinonjdɨde ket onggɨt osogi wulkɨp ke ɨtemb gou kɨpolyokatonj.

Matayo 13:45 22 Matayo 14:945 “Ɨ kwa pumb tungg re yɨpa wɨp e odede gasa

osoga rɨga kɨma yet re b'ogɨl ngɨndngɨnd timtimjag oraka eyeninonj imdam. 46 Sɨ re ton yɨpaukoijog mɨra kɨma b'ogɨljog ngɨndngɨnd timtimjag yodaronj, ton ket yikonj tina met wa dɨde kettina komkesa gasa asogɨkinonj. Seg ton ket onggɨtosogi wulkɨp ke ɨtemb b'ogɨljog ngɨndngɨnd tim-tim jag yokatonj.

Gɨr gatab Tendam Yɨt47 “Ɨ kwa b'usaya pumb tungg re yɨpa wɨp e

odede gɨr kɨma rɨna re rɨgap sɨpa wa b'ɨsko dɨdeket komkesa b'engabenga wɨp kabum emjinonj.48 Sɨ re ɨtemb gɨr yɨndangɨr awonj, kabum wɨkorɨgap ket ɨtemb gɨr yɨrgɨnato sɨpa gate wa dɨdeket omnɨkto. Seg re ton ɨsagɨka eyento, tonkea b'ogɨlyam kabum yɨpa ga wa egarkɨto ajɨnegɨryam kabum dea ta eskokto. 49 Ɨ ɨja imembjɨ mɨle taukanj dem gowukoi kikitum b'ɨsagɨkawɨnɨnd. Sɨ Godɨmna aneru opima tui dem onggɨtgowukoi wa dɨde ket negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨgawa wɨngɨr ke negɨrjog rɨga wetaweta tamnɨkanjdem. 50 Seg anerup ket ten teskokanj dem deukoi wul dɨmɨl kɨma kap wa. Sɨ opimemb rɨgaamimemb de yii kamil b'iyowa tuweny dem, dɨdekopa b'angnena kɨma or b'ɨinɨka tuweny dem.”

Sisɨl dɨde Kesam ƗmɨnjogYɨtkak gatab TendamYɨt

51 “Sɨ Yesu Tina b'auyaena rɨga egekisinonj da,‘Sɨ ke wɨn nony aukindam onggɨtyam komkesayɨtkak gatab?’ ” Ɨ ton ket yɨsmonggawo da “Owɨ.”52 Ɨ Ton ket ten amninonj da, “Sɨ onggɨt paembkomkesa God ma gog ouyaena rɨga yepiya re Korpɨlke b'auyaena wuwenonj pumb tunggɨm wɨkoomnɨkam, ton re odede met yonggyam pɨla rɨgaim yet ra tina b'ogɨljog gasa ongapapu kok ke sisɨlgasa dɨde kesam gasa tapekiny rɨga wa ogonam.Sɨ ton opima Godɨmna yɨna peba ke sisɨl ɨmɨnjogyɨtkak dɨde kesam ɨmɨnjog yɨtkak apekanj rɨga waogonam.”

Tinajog Tungg Rɨgap Yesund Yɨsayo(Mak 6:1-6; Luk 4:16-30)

53 Ɨ re Yesu onggɨtyam komkesa tendam yɨtusenena seg awonj, Ton ket onggɨt pɨpmet keewaikitonj. 54 Ɨ Ton ket yikonj Tinajog tunggwa, dɨde ket rɨga ouyaena eyeninonj towaina yɨropmitenapu metɨnd. Ɨ onggɨt wɨnɨnd opimembrɨga kɨd kesa na aena wuwenonj dɨde ket endento

da, “Rɨngkaim onggɨt rɨgat odede b'ogɨl multekɨpdɨde odede kɨd kesa kɨma danda emjinonj? 55Maɨtemb rɨga met oranga rɨgamna b'ɨga e? Ma maMariyato Ti mog? Ɨ ma ma Ti yɨngganwar imYakobo, Yosep, Simon, dɨde Yudas? 56 Ma makomkesa Tina ngɨmɨrwar ɨndamima men kɨmawekeny? Sɨ onggɨt paemb rɨngkaim onggɨt rɨgatonggɨtyam komkesa gasa emjinonj?” 57 Sɨ ɨngke-naemb ket rɨgap Yesund ɨsnawa kesa yomneno.Sɨ ket Yesu ten amninonj da, “Rɨgap Godɨmnabageyam ɨta yɨsnaenenyi komkesa gatab nata, ajɨtinajog tungg rɨgap dɨde tinajog metam rɨgap maɨta tin yɨsnaenenyi”. 58 Sɨ Ton demb de makajogjog kɨd kesa kɨma danda wɨko amnɨkinonj,nokɨp rɨgap maka Tin gar ke utkunda ke yokato.

14Baptiso Yoanɨmna Uj gatab Yɨt(Mak 6:14-29; Luk 9:7-9)

1 Ɨ onggɨt wɨnɨnd king Erod* kea Yesum gatabyɨdɨr utkundonj. 2 Sɨ ton tina wɨko rɨga amninonjda, “Ɨtemb Rɨga re Baptiso Yoante. Sɨ ɨtemb rɨgaYoan kea uj ke utnyitonj. Sɨ onggɨt mop paembYoanɨmna kɨd kesa kɨma dandate wɨko omnɨkayiyeny ɨtemb rɨga Yesum pɨlɨnd.” 3-4 Sɨ ɨtembjɨ yɨt rɨja na re naskand Baptiso Yoan uj awonj.Sɨ re king Erod ti yɨnggan Pilipɨmna konggaErodiyand wokatonj ti konggam, sɨ Yoan kingErodɨnd yomnenonj da, “Ɨtemb re ma b'ogɨl mɨleemb jɨ, man ɨtomb kongga mor konggam wom-nyɨt.” Sɨ onggɨt penaemb ket king Erod Yoanɨndyɨmɨnd yusunatonj dɨde yɨjobɨkonj ɨ ket sɨbɨbmetwa yoramitonj ti kongga Erodiyand nony b'ogɨlomnam. 5 Ɨ king Erod singi na Yoanɨnd ongan-dam, ajɨ ton rɨga bobo na moga uwajinonj. Mopnokɨprɨgap Yoanɨnd yɨpa bageyam kena yogenaeneno.6 Ɨ re king Erodɨmna ukendipu bibɨr awonj,Erodiyamnangɨmngai b'ɨga ger omarkonj ɨngaukirɨga wa wɨpɨnd. Sɨ tina omarkat Erodɨnd ma so-bijog na samɨm yomnonj. 7Ngɨrpu ket king Erodɨtomb ngɨmngayɨm danda kɨma tɨrɨr yɨt wopulita-wonj da, “Kon ɨta motkaen nangga mana ra mannɨtgekisɨt.” 8 Ɨ ɨtomb ngɨmngai ti mogɨmna yɨtɨtai rɨrɨr nat Erodɨnd yɨgekitonj da, “Be man korotade nokae Baptiso Yoanɨmna moptekɨp yɨpapleto kumbɨnd!” 9 Seg king Erod ma sobijog na

* 14:1: Dɨkɨnd king Erod re Erod Antipate yete re ukoyam king Erodɨmna b'ɨga. Ton ti b'uɨm pɨlkeakatonj Galili eriya dɨde Peraya eriya wɨp iyenam.

Matayo 14:10 23 Matayo 14:36

gar bebɨg awonj. Ajɨ ton ma rɨrɨr na awonj ngɨm-ngai ma b'arkita b'ɨsayam, nokɨp ton naskandke danda kɨma tɨrɨr yɨt wokawonj dɨde kwa tinaɨngauki rɨga yɨr map yepiya re diyamdiyam-pund wekenonj. Sɨ ton kea b'ingawa yorami-tonj Yoanɨmna moptekɨp ngɨmngayɨm okawam.10 Ɨ ton ket tina yɨr ɨpka geja rɨga yɨtmɨkitonjdɨde ɨtemb geja rɨgat Yoanɨnd mop yependonjsɨbɨbmetɨnd. 11 Seg ket ton Yoanɨmna moptekɨpiyonj pleto kumbɨnd dɨde ket ɨtomb ngɨmngaib'ɨgamwokawonj. Ɨ ngɨmngayɨt daka ket yiyonj timogɨm pɨlwa. 12 Sɨ Yoanɨmna b'auyaena rɨgap ketYoanɨmna ujgɨm yopo dɨde ket yurowato, ngɨrpuket gop wa yeungito. Seg ket ton wuwonj Yesumpɨlwa dɨde ket Tin wumɨr yomno Yoanɨmna ujgatab.

Yesu Paib Tausɨn (5,000) Rɨga Angeninonj(Mak 6:30-44; Luk 9:10-17; Yoan 6:1-14)

13 Ɨ re Yesu Yoanɨm gatab yɨt utkundonj, sɨ Tongɨga nya Tinta yikonj dea ta yɨpa wul kesa tungggatab wa. Ɨ daka re rɨga bobop utkundeno Tinamenon gatab, ton kea towaina taun erarento dɨdeket gɨl nya Tin yɨmta undoka yiyo 14 Ɨ re Yesu gɨgake opendonj, Ton kea ukoi rɨga bobo yɨr anginonj.Ɨ Ton ten gar ke kear amninonj. Sɨ Ton kea ketkopa rɨga esakenjinonj. 15 Ɨ re ket sɨ imoka ikonj,b'auyaena rɨga Yesum pɨlwa tuwonj dɨde ket Tinyomno da, “Ɨtemb tungg re wul kesa tungg e,dɨde bibɨr wɨn re kea awɨr ainy. Sɨ man rɨgabobo etmɨkenine, nokɨm da ɨdenat ton tuwenynɨnda tungg nata dɨde ket towanɨm owou imdateyenanj.” 16 Ajɨ Yesu ten esmonggainonj da,“Ton ma ɨta menon okasi. Sɨ wɨnpiya towa owouagoninam.” 17 Ajɨ ton mɨra yomno da, “Sowaɨnsima dɨkɨnd paib (5) sana nganja dɨde nɨmogkabum nena wekeny.” 18 Seg Yesu ten amninonjda, “Opimembowou teyinamKor pɨlwa!” 19 Ɨ Yesurɨga bobo engainonj tɨb kumbɨnd omitam diyamawowɨm. Seg ket Yesu opimemb paib (5) sananganja dɨde nɨmog kabum akasinonj, ɨ ket wubpumb wa yɨr yikenonj dɨde ket Godɨnd sɨteket yɨtyomnonj. Ngɨrpu Ton ket sana nganja epkɨkinonjɨ ket Tina b'auyaena rɨga wa pɨlwa agoninonj. Segket b'auyaena rɨgap rɨga bobo wa ogona eyento.20 Ɨ ton komkesa rɨga diyam auto dɨde kea ngoraukɨto. Seg ket b'auyaena rɨgap rɨga wa pɨlkeowou komb akatto dɨde aramkɨto watɨnd, ngɨrputwelp (12) wat yɨndangɨr aukɨto. 21 Komkesayepiya re rɨgajog diyam aukɨto re ama rɨka paib

tausɨn (5,000) na. Ajɨ kongga dɨde b'ɨga makaagenkɨto.

Yesu Sɨpa Nyɨ Tumɨnd Yikonj(Mak 6:45-56; Yoan 6:15-21)

22 Seg ket odenja Yesu Tina b'auyaena rɨgaengainonj gɨga wa angurkam dɨde naskanaskamenonɨm sɨpa yɨpa tab wa. Ɨ onggɨt ganggand reTina b'auyaena rɨgap gɨgawa angurkɨtomenonɨmtab wa, Yesu ket Tilenggyam rɨga bobo wetawetaamnɨkinonj. 23 Ɨ re Yesu rɨga bobo wetawetaomnɨka seg amninonj, Ton yiwatonj yɨpa sukakwa Tinta yɨr opmitam. Sɨ re sɨ yimokonj, Yesuadea de Tinta yɨbnonj. 24 Ajɨ gɨga re kea gɨl kema wus na yɨbnonj ɨ sɨpa wurop gɨga ma sobijogna oskandena yiyo dɨde rɨb daka gɨga wɨpwɨpna yikenonj. 25 Ɨ ket ɨspara momtand, sɨwɨnytri (3) ɨ siks (6) kɨlok ganggand, Yesu pɨs nyatowa pɨlwa yikonj sɨpa nyɨ tumɨnd. 26 Ajɨ re tonb'auyaena rɨgap Tin yɨr yongo Tina menonɨndsɨpa nyɨ tumɨnd, ton ukoijog moga na aukɨto dɨdeendento da, “Ɨtemb re kobɨr e.” Sɨ ton kea mogamap b'okta irere aukɨto. 27 Ajɨ odenja Yesu tenamninonj da, “Kɨd seoseo ainam! Konten, goromoga tainam!” 28 Sɨ Petro Yesund yomnonj da,“Yonggyam! Rada Mantet, ken ningae menonɨmMor pɨlwa nyɨ tumɨnd.” 29 Ɨ Yesu yomnonj da“Metkɨm!” Ɨ ket Petro gɨga ke opendonj sɨpa nyɨwa dɨde pɨs nya nyɨ tumɨnd yikonj Yesum pɨlwa.30 Ajɨ re Petro ukoi danda kɨma rɨb yɨr iyonj, tonkea moga awonj dɨde ket nyɨ bora wa sisɨl ɨtwayikonj. Sɨ ton ket b'okta ara yikenonj da, “Yong-gyam! Yɨm nokae, nopende!” 31 Sɨ odenja ketYesu yɨm b'ɨtnɨkonj dɨde ket tin yemoratonj. Segket tin yomnonj da, “Utkunda kesa rɨga! Nanggapae man maka gar ke utkunda ke nokasɨt da Konrɨrɨr en men ingawam nyɨ tumɨnd menonɨm.”32 Ɨ re ton gɨga wa angitonda, sɨ rɨb daka keaket mumakesa awonj. 33 Seg yepiya re wekenonjonggɨt gɨga kumbɨnd, ton ket Yesund kumsosyemko odede yɨt kɨma da, “Ɨmɨnjog e, Man reGodɨmna B'ɨga et.”

34 Ɨ re ton ɨjendo sɨpa tab wa, ton ket gɨl ɨpkɨtode Genesaret gou wa. 35 Ɨ re ket onggɨt tunggamrɨgapYesund yongwato, ton kea ket yɨt etmɨkentokomkesa tungg nata onggɨt eriya wɨngɨrɨnd. Segket rɨgap komkesa negɨr kopa kɨma rɨga eyentoYesum pɨlwa. 36 Ɨ ton ket Yesund erkena yiyeno,nokɨm da ɨdenat kopa rɨgap Tina kobɨrgɨm petɨresopaya iyenyi. Ɨ komkesa rɨga yepiya re yeso-payo, ton kea ket b'ogɨl aukɨto.

Matayo 15:1 24 Matayo 15:2715

Ju Rɨga Waina Kesam Dad ke B'ɨsateni Mɨle(Mak 7:1-13)

1 Ɨ onggɨt wɨnɨnd Parisai rɨga dɨde Ju rɨga wainagog ouyaena rɨga Yesum pɨlwa tuwonj Yerusalemtaun ke dɨde ket yɨgekito da, 2 “Nangga paimMoina b'auyaena rɨgap elda rɨga waina dad keb'ɨsateni mɨle erbeka eyenanj? Mop nokɨp opi reton owou awenenanj, ton ma opima naska yɨmb'ɨsekenenanj.” 3 Sɨ Yesu ket ten mɨra amninonjda, “Sɨ wɨdaka nangga pae God ma b'ingawa yɨtyerbekenenya waina dad ke b'ɨsateni mɨle yɨmtaundoka map? 4Mop nokɨp God yindonj da, ‘Morb'u ake mor mog esnae,’ ɨ kwa yindonj da, ‘Yetra b'uɨm pɨlwa o mogɨm pɨlwa negɨr yɨt opulis,ton ɨta ɨmɨnjog uj ondrɨki ɨbɨm.’ 5 Ajɨ wɨn dad keb'ɨsateni yɨt ke endenindam da, ‘Yɨpa rɨgat b'oglati b'uɨm pɨlwa o ti mogɨm pɨlwa indeny da, “Konpop men gasa wulpok momnɨkenenyɨn, ajɨ konma ɨta motkaen ajɨ God ma okaen.” ’ 6 Ɨ ra tonodedemɨle omnɨk, ton rɨrɨr e ti b'und ɨsnawa kesaomnɨkeneny ɨ ti mogɨnd ɨsnawa kesa tomnɨke-neny. Sɨ wɨn odede waina dad ke b'ɨsateni mɨlekae God ma yɨtkak awɨr yomnɨkenenya. 7 Wɨn,gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngorwa negɨrmɨle rɨga, bageyamIsaya ɨmɨnjog b'ogɨl bage yɨt na yopulitonj wagatab da,8 ‘Onggɨt rɨgap Ken nɨsnaenenyi towaina tugɨm

nena kae,ajɨ towaina nony menamena re ma wus

nasim Kor pɨlke wekeny.9 Ɨ ra ton God ma yɨt tauyaenenanj,

ton rɨga waina omnɨki gog kaim rɨga auyae-nenanj.

Sɨ onggɨt paemb ton jabakɨpɨnd nony kesa kanaim dɨde mogjɨ kesa im Kor pɨlwa yɨr op-mitenenanj.’ ”

Rɨga Kɨlkɨl Omnɨka Gasa gatab Yɨt(Mak 7:14-23)

10 Ɨ seg ket Yesu rɨga bobo ara yemokonj dɨdeten amninonj da, “Wɨn nutkunda! Ɨ wumɨryokata! 11 Makwa ɨta yɨpa gasat rɨgand kɨl kɨmaomɨny rɨnte re bau ke yik rɨgam tu bora wa, ajɨonggɨt gasate rɨnte re rɨgam tu bora ke opek, sɨtontemb jɨ onggɨt rɨgand kɨl kɨma yomnɨk.” 12 Ɨodedend ket daka b'auyaena rɨga Yesum pɨlwatuwonj dɨde ket Tin yomno da, “Ke Man wumɨraet da re Parisai rɨgap onggɨtyam Moina yɨt

utkundenyi, ton kea komliu aukanj Mor gatab.”13 Ajɨ Yesu ten esmonggainonj da, “Kor B'u yetere pumb tungg wa yɨbɨm, Ton opima ap kɨmaturomkiny dem komkesa wul nangg rɨna re Tonmaka esinonj. 14 Yebɨkau, waken! Opimembrɨga re yɨrdɨdɨ rɨga im ajɨ ton kwa yɨrdɨdɨ rɨgaim wang eyenanj. Sɨ ra yɨrdɨdɨ rɨgat yɨrdɨdɨrɨgand wang yii, ton osiya nɨmognɨmog kip watɨglansya.” 15 Ɨ ket Petro Yesund yɨgekitonj da,“Be man sowa yisɨpkene onggɨtyam tendam yɨt.”16 Ajɨ Yesu todaka egekisinonj da, “Ma wɨdakamakaima ngai wumɨr aukindam? 17 Ma wɨn mawumɨr im da komkesa gasa rɨnsim re bau ke wuide tu bora wa, ton opima wui de kom bora wa, ɨdaka ket ton bau wa topekanj de sobijog met wab'ɨskokam. 18 Ajɨ gasa rɨnsim re opekanj tugɨmke, ton re kɨd kaim wuweny, tonpimemb jɨ onggɨtrɨgand kɨl kɨma yomnɨki. 19Mop nokɨp kɨd ke reodede mɨle im wuweny, opi re negɨrjog nonyɨkb'amdena mɨle, onganda mɨle, gigɨr dɨde yɨgyɨgb'iyena mɨle, negɨr b'iyena mɨle, yurowam mɨle,rɨga gatab yɨr ungati kesa b'anygɨnena yɨt usekamɨle ɨ dɨde ɨsadrenamɨle. 20Sɨ odedemɨlepimembrɨga kɨl kɨma amnɨkenenanj, ajɨ b'ɨseka mɨle omnikesa yɨm ke owowɨm re ma opima rɨga kɨl kɨmatamnɨkiny.”

Yɨpa Kanaan Tunggam Konggamna Gar keUtkunda gatab Yɨt

(Mak 7:24-30)21 Ɨ re Yesu ɨtemb pɨpmet yɨraronj, Ton ket

yiwatonj Tiro ake Sidon eriya wa. 22 Seg yɨpaKanaan tunggam kongga tikonj onggɨt eriya kedɨde ket b'okta obailitonj da, “Yonggyam, Daw-idɨm B'ɨga! Kear nomne-o! Koina ngɨmngaib'ɨga negɨr wɨngawɨnga ke okati o wɨbɨm dɨdenegɨrjog wɨn nato wɨbɨm.” 23 Ajɨ Yesu makwa yɨtwɨsmonggawonj. Sɨ Tina b'auyaena rɨga tuwonjdɨde ket iror ɨpka yiyo da, “Man wanaka tinasingi wundwatae, dɨde ket tɨtmɨkisɨt, nokɨp tonɨta obairena tik mera yɨmtayɨmta.” 24 Seg Yesuesmonggainonj da, “God nɨtmɨkitonj re Israelrɨga wɨngɨrɨnd b'edamkuri mamoi wa pɨlwa nenamana.” 25 Ajɨ ɨtomb kongga tikonj Yesum pɨlwadɨde ket kumsos b'amkonj Ti pɨlwa odede yɨt kɨmada, “Yonggyam! Yɨm nokae!” 26 Ajɨ Yesu wɨs-monggawonj da, “Ɨtemb re ma b'ogɨl mɨle e b'ɨgawaina sana ɨsatam dɨde yongg wa b'ɨskokam.”*27Ajɨ daka konggat Yesund yomnonj da, “Ɨmɨnjog

* 15:26: Onggɨt wɨnɨnd Ju rɨgap God ma obagɨki kesa rɨga gatab yɨt amnɨkenento da, “Wɨn ma Abraamma b'ɨga im ajɨ wɨn ɨja im jɨ kɨl kɨma yongg re dɨde.”

Matayo 15:28 25 Matayo 16:9e, Yonggyam! Ajɨ yonggɨp sobijogsobijog sanakɨb awenenanj rɨnsim re yongg b'uwamɨp towayongg wa eskokaenenanj owoupu kasa kumb ke.”28 Seg Yesu ket ɨtomb konggand womnonj da,“Kongga! Moina gar ke utkunda re ma sobijogdanda e. Sɨ moina singi rɨrɨrɨnd rawɨk!” Ngɨrpuket ɨtomb konggamna ngɨmngai b'ɨga onggɨt wɨn-jogɨnd b'ɨsakendonj.

Yesu Jogjog Kopa Rɨga Esakenjinonj29 Ɨ Yesu onggɨt pɨpmet ke ewaikitonj dɨde ket

yikonj Galili sɨpa yuru nata. Ɨ ɨngkenaemb Tonket sukak wa yikonj dɨde ket ademb de omitonj.30 Ɨ jogjog rɨga bobop ton kɨma eyento gomgomrɨga, yɨrdɨdɨ rɨga, pɨs b'ɨkɨki rɨga, yɨpya dumdumrɨga, ɨ dɨde kwa jogjog kopa rɨga, dɨde ket Yesumpɨlwa tuwonj. Ɨ re ket ton opimemb kopa rɨgaoramka eyento Yesum wus wa, sɨ Ton kea ket tenesakenjinonj. 31 Ɨ yɨt kesa rɨgap yɨt apurento, ɨpɨs b'ɨkɨki rɨgap b'obogɨl pɨs b'amdenawuwenonj,ɨ gomgom rɨgap menon yokateno, ɨ dɨde yɨrdɨdɨrɨgap yɨr b'ɨskena wuwenonj. Sɨ komkesa rɨgayepiya re wekenonj dɨkɨnd, ton kea yɨr angtoopimemb komkesa mɨle. Seg ton ket ma sobijogna kɨd kesa aento dɨde ket Israel rɨga waina Godesourena yiyeno.

Yesu Powa Tausɨn (4,000) Rɨga Angeninonj(Mak 8:1-10)

32 Ɨ Yesu Tina b'auyaena rɨga ara emokinonjdɨde ket ten amninonj da, “Kon rɨga bobo imkear amninyɨn, nokɨp ke nowa bibɨr im Kon kɨmawekeny, sɨ kea towa awɨr im kwa nangga imowowɨm ebnainy. Kon ma singi en ten owoupaɨtmɨkitam. Nokɨp rada Kon ten tetmɨkeninyɨnowoupa kɨma, nyawɨnd ke owoupat kak ɨjgareyin.” 33 Seg Tina b'auyaena rɨgap Tin yomnoda, “Sɨ rɨngkaim men odede pɨs owou tadarkin-dam onggɨt wul kesa tunggɨnd odede rɨga bobongor omnɨkam?” 34 Ɨ Yesu ket ten arkisinonj da,“Leamog sana nganja im wɨn awamindam?” Ɨ tonmɨra yomno da, “Seben (7) nganja im dɨde nɨndasobijog kabum.” 35 Ɨ ket Yesu rɨga bobo engainonjomitam gowɨnd. 36 Seg ket Ton opimemb seben(7) sana nganja dɨde nɨnda kabum akasinonj dɨdeGodɨnd sɨteket yɨt yomnonj, ngɨrpu epkɨkinonjdɨde Tina b'auyaena rɨga wa agoninonj rɨga wayingg iyenam. Ɨ ket b'auyaena rɨgap onggɨt rɨgabobowa yingg eyenauto. 37Sɨ komkesa rɨgap autodɨde ton kea ket ngor aukɨto. Seg re b'auyaena

rɨgap rɨga wa pɨlke sana komb dɨde kabum kombakatto, seben (7) ukoi ga na komb owou ke yɨn-dangɨr amnɨto. 38 Ɨ komkesa rɨgajog yepiya rediyam auto re powa tausɨn (4,000) na. Ajɨ konggadɨde b'ɨga maka agenkɨto. 39 Ɨ re Yesu rɨga bobowetaweta amnɨkinonj, Ton ket gɨga wa angitonjdɨde ket yikonj de Magadan† eriya wa.

16Ju Rɨga Waina Ɨgekita Kɨd kesa kɨma Danda

Wɨko Omnɨkam(Mak 8:11-13; Luk 12:54-56)

1 Ɨ Parisai rɨga dɨde Sadukai rɨga tuwonj Yesumpɨlwa dɨde ket singi aukɨto Tin otonkenam. Sɨ tonket Tinyɨgekeno towa ouyawam kɨd kesa kɨma dandawɨko rɨnte ra God ɨmjas da Ton re Godɨm pɨlkae.2 Ajɨ Yesu ten mɨra amninonj da, “Ɨ ra sɨmanalom ipanjɨka yik, wɨn tendenindam da, ‘Mep wubb'ogɨljog e ɨbɨm, nokɨp wub kus re mog e.’ 3 Ɨ dakasɨtawarɨnd wɨn tendenindam da, ‘Yu ɨta piro ik,nokɨp wub re kea kuskus dɨde timtim e awɨk.’ Sɨra wɨn wubɨnd gasa yɨr ongong teyenindam, wɨnɨta naska kanawumɨr okatenyadawub rɨdedewɨpe ɨbɨm. Ajɨ nangga paim wɨn maka naska kanawumɨr yokatenya wɨn ongwatenam mɨle gatabda rɨdede wɨp wɨn e ik? 4 Sɨ rɨga yepim re yunegɨrjogmɨle ɨ gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyenamɨle kɨmawekenyɨt onggɨt gowukoyɨnd, wɨn nɨgekenya kɨdkesa kɨma danda wɨko omnɨkam, ajɨ Kon kɨd kesakɨma danda wɨko wa takainyɨn ra ɨna nena e rɨnare bageyamYonam pɨlɨnd aukonj.” Ɨ ket yɨt seg keYesu opimemb rɨga erarinonj dɨde ket yiwatonj.

Parisai Rɨga dɨde Sadukai Rɨga Waina Yist(Mak 8:14-21)

5 Ɨ re Yesu Tina b'auyaena rɨga kɨma sɨpa ɨjendode yɨpa tab wa, b'auyaena rɨgap nony b'edattonɨnda owou iyoyɨm. 6 Ɨ Yesu ten nonony amni-nonj da, “Wɨn nony kɨma tekenyɨt! Dɨde wɨn yɨrkɨma tekenyɨt Parisai rɨga ake Sadukai rɨga wainayistɨm!”* 7 Ajɨ b'auyaena rɨgap maka wumɨraukɨto Yesu ma yɨt mop. Sɨ ton towalenggyamb'arkena wuwenonj da, “Ton nok pae odede yinjnokɨp men maka owou teyindam.” 8 Sɨ Yesu keatowaina b'arkena gatab wumɨr awonj, ɨ ket tenamninonj da, “Utkunda kesa rɨga! Nangga mimwɨn b'arkenawuwenyɨt wawɨngɨrɨnd dawa owouawɨr im? 9 Makaima wɨn wumɨr aindam nangga

† 15:39: Nɨnda Grik peband da “Magdala”. * 16:6: Yist re plawa ɨnɨka gasa e. Ɨ rɨgap yist yoramitenenyibred ogna ma.

Matayo 16:10 26 Matayo 16:28ma Kon nindenyɨn? Ma wɨn ma opima nonyɨndeyenindam da re Kon paib (5) sana nganja kepaib tausɨn (5,000) rɨga angeninond, sɨ wɨn owoukomb ke leamogwat na yɨndangɨr amnɨktondam?10 Ɨ kwa wɨn ma opima nonyɨnd eyenindam da reKon seben (7) sana nganja ke powa tausɨn (4,000)rɨga angeninond, sɨ wɨn owou komb ke leamogukoi ga na yɨndangɨr amnɨktondam? 11 Rɨdedepaim wɨn maka nony aukindam da Kon ma owougatab mim wen nonony amneninyɨn? Ajɨ wɨn yɨrkɨma tekenyɨt Parisai rɨga ake Sadukai rɨga wainayist pɨla ouyaena gatab.” 12 Sɨ Yesumna onggɨtopurena kena Tina b'auyaena rɨgap nony aukɨtoda Ton ma owou gatab mana nonony nomneninyajɨ Parisai rɨga ake Sadukai rɨga waina ouyaenagatab mana.

Petromna Gar ke Utkunda gatab B'agenaya Yɨt(Mak 8:27-30; Luk 9:18-21)

13 Ɨ re Yesu ikonj de Kaisareya Pilipo eriya wa,Ton Tina b'auyaena rɨga arkisinonj da, “Yenarɨgap yomnɨkenenyi da yete Rɨgamna B'ɨga?” 14Sɨton mɨra yomno da, “Nɨnda rɨgap endenenanj daMan Baptiso Yoantet, ɨ nɨndap da Man Eliyatet, ɨkwa nɨndap da Man Yeremiyatet o yɨpa God mabageyamtet kesam yɨna peba wɨngɨrɨnd.” 15 SegYesu ten kwa arkisinonj da, “Ajɨ wɨdaka rɨng-mim? Wɨn yena yomnɨkenenya da yeten Kon?”16 Petro mɨra yomnonj da, “Man re Kerisotet†yete re yilo Godɨmna B'ɨga.” 17 Sɨ Yesu Petrondyɨsmonggawonj da, “Yonamna b'ɨga Simon, manre b'ogɨl omni rɨga et. Mop nokɨp ma gɨm kerɨgate yete re mɨ dɨde kus kɨma yɨbɨm onggɨtgowukoyɨnd, tonte mor wumɨr pɨtapɨta momnauonggɨtyam gar ke utkunda gatab, ajɨ Kor B'uteyete re yɨbɨm de pumb tungg wa. 18 Ɨ Kon kwamen wumɨr motɨnyɨn da Man re Petrotet. Ɨman kea b'agenayet da Kon re Kerisoten. Sɨɨtemb moina opuliti re kɨla pɨla danda kɨma metorangapu pɨpmet e. Ɨ Kon onggɨt kɨla kumb nateKoina sosi orangen dem, sɨ ujɨmna dandap rɨnsimre uj rɨga waina tunggɨnd wekeny, ton makwarɨrɨr e ɨtemb sosi gou wa omnenyi dem. 19 SɨKon pumb tunggɨmna ki motkainyɨn rɨnte re Godwɨp yomneny, ɨ nanggamog na ra man ɨjobɨketonggɨt gowukoyɨnd, sɨ ɨta ɨjobɨki ɨbɨm dem depumb tungg wa, ɨ nanggamog na ra man ɨtreketonggɨt gowukoyɨnd, sɨ ɨta ɨtreki ɨbɨm dem depumb tungg wa.” 20 Seg Yesu ket b'auyaena rɨga

yɨt etainonj da, “Goro yena wumɨr omnena da,‘Kon re Kerisoten.’ ”

Yesu Naska Kana Tina B'ɨdgotnena dɨde Ujgatab Yopurenonj

(Mak 8:31–9:1; Luk 9:22-27)21 Ɨ onggɨt kak ke Yesu omandemb yiyata kɨma

b'atomonj Tina b'auyaena rɨga wa odede yɨt pɨ-tapɨta omnenamda, “Konb'ogla nekɨnYerusalemtaun wa dɨde jogjog b'ɨdgotnena takasinyɨn demJu rɨga waina elda rɨga wa pɨlke, ɨ yɨna mopyamsɨ rɨga wa pɨlke, ɨ dɨde Ju rɨga waina gog ouyaenarɨga wa pɨlke. Ɨ ton Ken notnganji dem dɨde Konɨta tutnyisɨn dem nowam bibɨrɨnd.” 22 Ɨ Petroket Yesund yɨu wa yiyonj dɨde ket odede samanyyɨt yiyowonj da, “Yonggyam! Toko God kearmamɨn! Goro odede mɨle mor pɨlɨnd rawɨk!” 23 Sɨket Yesu Petrom pɨlwa wɨp ɨtaingitonj dɨde ketyomnonj da, “Satana, ewaikite Kor pɨlke! Manre b'uwombenapu rɨga e aet Kornɨm. Mop nokɨpman ma ɨta nonyɨk b'amdena mekenyɨt Godɨmnasingi mɨle omnɨkam ajɨ man rɨgaina singi mɨleomnɨka ma.” 24 Seg ket Yesu Tina b'auyaenarɨga amninonj da, “Yet ra man singi taet Kenyɨmta undokam, man b'ogla naska moina singikomkesa terarkinyɨt. Ɨ kwa man b'ogla komkesabebɨg takasinyɨt Godɨm wɨkond ngɨrpu moina ujwul b'agbagɨnd, dɨde ket Ken yɨmta nutundoket.25 Mop nokɨp yet ra tilenggyam tina yɨrkokaryɨrgong omnɨka iyeny, ton ɨta tina onggɨtyamyɨrkokar dadal edamkis dem. Ɨ daka yet ra tinayɨrkokar edamkis Kor map, ton ɨta tina ong-gɨtyam yɨrkokar dadal okas dem. 26 Ɨ ra mankomkesa gowukoi mornɨm okasɨt ɨ dɨde onggɨtgowukoi map moina yɨrkokar edamkisɨt dem, sɨnangga b'ogɨl e man yɨr onget onggɨt gowukoiokati ke? O, nangga gasa kɨma e man igerkenyɨtmoina yɨrkokar? 27 Mop nokɨp Rɨgamna B'ɨgaɨta ik dem Ti B'uɨmna b'ogɨl ɨnyomarena kɨmadɨde Tina aneru kɨma, ɨ onggɨt wɨn natemb demket Ton rɨga yɨpayɨpa wa mɨra tagoniny demtowaina wɨko omnɨki rɨrɨrɨnd. 28 Ɨ Kon ɨmɨnjogwen tamninyɨn da yepim re wɨn owɨnki wekenyɨtdɨkɨnd, wa wɨngɨrɨnd nɨnda rɨgap makwa opimauj taukanj, ngɨrpu ra ton Rɨgamna B'ɨgand yɨr iyidem menonɨnd Tina pumb tungg wɨp omnenapudanda kɨma.”

† 16:16: Keriso engenda yɨtkak da “Godma Gaya ke Eauki Rɨga”. Ɨ Ju rɨgap Kerisond yɨr yungaeneno, nokɨpTon ɨta Israel kantri b'ogɨl omɨny dem.

Matayo 17:1 27 Matayo 17:2417

Yesu ma B'enga Wɨp Ɨnyomarena Yɨpa Dorɨnd(Mak 9:2-13; Luk 9:28-36)

1 Ɨ siks (6) bibɨr kak ke Yesu ara emokinonjPetro, Yakobo, dɨde ti yɨnggan Yoan, ɨ ten nenaeyinonj deyɨpa ukoi dor kumb wa. 2 Re ket tentawar waopekto, Yesu b'enga wɨp aukonj towa wɨpɨnd. SɨTina wɨp b'unyomarenonj re lomkongga pɨla nadɨde Tina kobɨrgɨm daka bɨlbɨljog aukonj re ngayapɨla na. 3 Ɨ odedend ket Mose ake Eliya pɨtaawonda opimemb b'auyaena rɨga wa wɨpɨnd dɨdetonYesu kɨma yɨtnono aenonda. 4Seg re ket PetroYesund yomnonj da, “Yonggyam! Sɨn otomantiim wekenyɨn dɨkɨnd. Sɨ ra Man singi taet, konnowa wungapu plaimet taranginyɨn dɨkɨnd, yɨpaMornɨm, yɨpa Mosem ɨ dɨde yɨpa Eliyam.” 5 Ɨ rePetro yɨtnono aenand yɨbnonj, odedend ket ɨny-omarena kɨma rɨmɨt ten ekangɨnjinonj, ɨ odedendket rɨmbora ke ara ikonj odede da, “Ɨtemb jɨ KoinaB'ɨga yena re Kon singi yiyenyɨn dɨde yana kɨmae re Kon ma sobijog sam e aenyɨn. Sɨ wɨn Tinyutkundena!” 6 Ɨ re b'auyaena rɨgap ɨtemb arautkundo, ton kea as ɨroukɨto dɨde ket ma sobijognamoga aukɨto. 7 Ɨ ket Yesu ikonj towa pɨlwa dɨdeket ten asopainonj odede yɨt kɨma da, “Utnɨkina!Ɨ goro moga tainam!” 8 Seg re ton pumb wa yɨraukɨto, ton makwa yena yɨr yongo ajɨ Yesu nenana Tinta.

9 Seg re ton dor kumb ke paga etaeta tuwonj,nyawɨndYesu b'auyaena rɨga engainonj da, “Goroyena wumɨr tamneninam onggɨt gasa gatab rɨnare wɨn yɨr angindam, ngɨrpu ra Rɨgamna B'ɨgatutnyis dem uj ke!” 10 Seg b'auyaena rɨgap ketYesund yerkito da, “Sɨ nangga pae meraina gogouyaena rɨgap apurenanj da, ‘Eliya b'ogla naskamenon okas, ɨ ti kak ke Keriso ɨta ik dem'?”11 Ɨ Yesu ket mɨra amninonj da, “Sɨ yena pebatyindeny da ra Eliya ik, tonte ket komkesa gasab'obogɨl tangonjeniny. 12 Ajɨ Kon wen tamninyɨnda Eliya re kea ikonj, dɨde rɨgap maka tin yong-wato ajɨ rɨgap kea towaina singi rɨrɨrɨnd komkesanegɨr mɨle amnɨkto ti pɨlɨnd. Ɨ daka odede yɨpawɨp nya kae Rɨgamna B'ɨga todaka ɨta onggɨtrɨga wa pɨlke b'ɨdgotnena okateny dem.” 13 Sɨɨdenatemb ket b'auyaena rɨgap nony aukɨto daTon towapɨlwa yɨtnono aenonj re Baptiso Yoanɨmgatab na.

Yesu Yɨpa Negɨr Wɨngawɨnga ke Okati KewarB'ɨga B'ogɨl Yomnonj

(Mak 9:14-29; Luk 9:37-43a)14 Ɨ re Yesu yikonj rɨga bobo wa pɨlwa, yɨpa

rɨga ikonj Ti pɨlwa dɨde ket kumsos b'amkonj Tiwɨpɨnd. 15 Seg ton ket yomnonj da, “Yonggyam!Kor b'ɨgand kear yomne! Mop nokɨp ton nonykesa sap otendeny tumol aembɨka kɨma, sɨ tonma sobijog e b'ɨdgotnena yokateneny. Ɨ tonjogjogpyam b'aklandeneny de wul wa dɨde dakajogjogpyam unykeneny de nyɨ wa. 16 Sɨ kon ke tiniyɨn Moina b'auyaena rɨga wa pɨlwa, ajɨ ton marɨrɨr na aukanj tin b'ogɨl omnam.” 17 Seg ket Yesumɨra amninonj da, “Oo, gar ke utkunda kesa dɨdegar eskamki rɨga yepim re yu onggɨt gowukoyɨndwekenyɨt! Rɨdede pɨn e Konnɨtɨbnyɨnwɨn kɨma? Ɨrɨdede pɨn e Kon musɨk wɨmena okasɨn waina garke utkunda kesa mɨle gatab? B'ɨga iya dɨkɨnd Korpɨlwa!” 18 Ɨ re ton b'ɨga iyo Yesum pɨlwa, Ton ketnegɨr wɨngawɨngand yingawonj opendam. Segɨtemb negɨr wɨngawɨnga kea opendonj onggɨtb'ɨgam pɨlke dɨde ket onggɨt wɨnjogɨnd kea ɨtembb'ɨga b'ogɨl awonj. 19 Ɨ ket Yesumna b'auyaenarɨga Ti pɨlwa tuwonj dɨde ket ton nena wekenonjyɨpa pɨpmetɨnd. Ɨ ɨdenatemb ket Tina b'auyaenarɨgap yerkito da, “Nangga pena sɨnmaka rɨrɨr ain-dam ɨtemb negɨr wɨngawɨnga ewaikitam?” 20 SɨTon ten esmonggainonj da, “Mopnokɨpwaina garke utkunda re ma ukoi e. Sɨ Kon wen ɨmɨnjogtamninyɨn da ra wa odede sobijog gar ke utkundatebnainymastad tuny re dɨde, sɨ wɨn b'ogɨl e ong-gɨt dorɨnd omnya da, ‘Man ɨngkekemb b'apakatedeta dide,’ ɨ ɨtemb dor ɨta b'atpakas dor. Sɨ awɨre kwa yɨpa gasa bebɨg tainy wanɨm omnɨkam.”21 (Awɨr e)*

Yesu B'usaya Tina Uj dɨde Utnyita gatab YɨtApureninonj

(Mak 9:30-32; Luk 9:43-45)22 Ɨ re Yesu dɨde Tina b'auyaena rɨga yɨpand

b'eomto Galili wa, Yesu ten ket amninonj da,“Rɨgamna B'ɨgand ɨta namb tɨb yii dem de rɨgainayɨm kumb wa. 23 Ɨ onggɨt rɨgap ɨta Tin onganjidem, ɨ Ton ɨta tutnyis dem nowam bibɨrɨnd.” Ɨre b'auyaena rɨgap Tina yɨt utkundo, ton ket masobijog na nony bebɨg aukɨto.

Yɨnamet Teks Oramka gatab Yɨt24 Ɨ re Yesu dɨde Tina b'auyaena rɨga wuwonj

de Kaparnaum taun wa, yɨnamet teks imda rɨga* 17:21: Nɨnda Grik peband da [Makwa ɨta yɨpa nya odede gasa ewaikitam, ajɨ yɨr opmita dɨde owouuwabɨka nena kae.]

Matayo 17:25 28 Matayo 18:15tuwonj Petrompɨlwadɨde ket yɨgekito da, “Mamaɨta waina Ouyaena Rɨgat yɨnamet teks aramke-neniny?”† 25 Ɨ Petro mɨra amninonj da, “Owɨ,Toda ɨta.” Seg re Petro met wa b'ɨgaronj, Petrore pop Yesund wumɨr omnam yomnonj ajɨ Yesunaska nata tin yomnonj da, “Simon! Rɨngmamannony aet? Sɨ ya pɨlkaim gowukoi kingɨp nɨndab'engabenga teks imda eyenanj? Rɨka towainajogb'ɨgawar wa pɨlkaim o nɨnda rɨga wa pɨlkaim?”26 Sɨ Petro mɨra yomnonj da, “Nɨnda rɨga wapɨlkaim.” Seg Yesu tin yomnonj da, “Sɨ raembodede, king waina b'ɨgawarɨp, odede ɨt re Konre dɨde, b'ogla teks oramki kesa waken. 27 Ajɨman meke de sɨpa wa dɨde ket kedo b'ɨtɨsket. Ɨ ranaskajog kabum ɨwasɨt dor, man tugɨm uwamketdor, sɨ man ɨta odaret dor yɨpa koin wulkɨp. Ɨ manket meranɨm yiyɨt dor towa pɨlwa teks orami-tam, nokɨm da ɨdenat men maka ten komliwɨmtamninya.”

18B'ɨga Sobijog pɨla Rɨga Awowɨm(Mak 9:33-37; Luk 9:46-48)

1 Ɨ onggɨt wɨnɨnd b'auyaena rɨga tuwonj Yesumpɨlwa dɨde ket yerkito da, “Yete ukoyam pumbtunggɨnd rɨnte re Godwɨp yomneny?” 2 Ɨ ket Yesuyɨpa b'ɨga sobijog ara yemokonj dɨde yonyitonjtowa wɨpɨnd. 3 Seg Ton ket ten amninonj da,“Kon wen ɨmɨnjog tamninyɨn da ra wɨn maka rab'etngenjindam dɨde maka ra b'ɨga sobijog pɨlataukindam, wɨn makwa ngai rɨrɨr im b'ɨgarkamde pumb tungg wa. 4 Sɨ onggɨt paemb yet ratilenggyamgouwa taukenenyodede b'ɨga sobijogpɨla, ɨtemb rɨga re ukoijog rɨga e pumb tunggɨnd.5 Ɨ dɨde yet ra yɨpa odede b'ɨga sobijogɨnd Kornyɨ kɨma simesime omɨny rɨnte re wɨp ke dɨkɨndonyiti yɨbɨm, ton Kena simesime nomɨny.

Negɨr Mɨle Omnɨkam Otonkena(Mak 9:42-48; Luk 17:1-2)

6 “Ɨ ra yɨpa rɨgat odede b'ɨga sobijog wɨngɨrɨndyɨpa b'ɨgand negɨr mɨle omnɨkam omɨny yepimre Ken gar ke utkunda ke nokatenyi, ɨtemb rema sobijog bebɨg e tainy tinɨm. Ajɨ ɨtemb jɨb'ogɨljog e tinɨm, rako rɨgap tina kunakakɨndukoi gɨmo danda kɨma yɨjobɨko kai ke dɨde yɨskongortodjog sɨpa nyɨ bora wa nyɨngor b'awamam,sɨ ma rako onggɨt b'ɨgand negɨr mɨle omnɨkam

yingawonj. 7 Sɨ God ma sake onggɨt gowukoyɨmpɨlwa komkesa odede mɨle map rɨnsim re rɨganegɨr mɨle omnɨkam amnɨkenenanj. Odede negɨrmɨle omnɨkam otonkena mɨle b'ogla wowen, ajɨGodma sake onggɨt rɨga wa pɨlwa yepim re odedemɨle eyenanj. 8 Sɨ ra moina yɨpa yɨmɨt o moinayɨpa pɨsɨt men negɨr mɨle omnɨkam motɨny, manb'ogla ɨtemb jɨ yɨm o pɨs ɨpenjɨt dɨde ket b'ɨtɨsketmor pɨlke. Ɨtemb re b'ogɨljog e mornɨm yɨmduduo pɨsdudu kɨma b'ɨgaram ngɨrpu kesa yɨrkokartungg wa. Ajɨ ma b'ogɨl emb jɨ nɨmog yɨm kɨmao nɨmog pɨs kɨma mɨtɨskansi dem de wul tunggwa rokate re dadal ngɨrpu kesa wul dɨmɨl yɨm-beneny. 9 Ɨ ra moina yɨpa yɨrkɨpɨt negɨr mɨleomnɨkammotɨny, man b'ogla ɨtkasɨt ɨtemb yɨrkɨpdɨde ket b'ɨtɨsket mor pɨlke. Ɨtemb re b'ogɨljoge mornɨm yɨpaina yɨrkɨp kɨma b'ɨgaram ngɨrpukesa yɨrkokar tungg wa. Ajɨ ma b'ogɨl emb jɨ nɨ-mog yɨrkɨp kɨmamɨtɨskansi dem de wul tungg warokate re dadal ngɨrpu kesa wul dɨmɨl yɨmbeneny.

B'edamkiti Mamoi gatab Tendam Yɨt(Luk 15:3-7)

10 “Ɨ wɨn yɨr kɨma tekenyɨt da goro wɨn yenaɨrɨnena iyena odede b'ɨga sobijog wɨngɨrɨnd. Mopnokɨp Kon wen wumɨr tamninyɨn da towa opimatowainajog aneru yepim re wekeny de pumbtungg wa, ton ita wɨnɨnd ɨta Kor B'u Godɨnd wɨpyɨr yongenenyi yete re yɨbɨm pumb tungg wa.11 (Awɨr e)* 12 Sɨ rɨngmim wɨn nony aindam? Rayɨpa rɨgam ɨbnainy wan andred (100) mamoi ɨonggɨt mamoi wɨngɨrɨnd yɨpa b'etɨdamkis, sɨ maton ɨndaima sukakɨnd yiyag tatkulisiny naintinain (99) mamoi dɨde oraka iyeny ɨtemb yɨpab'edamkiti mamoi ngɨrpu ra ket ton odar? 13 SɨKon wen ɨmɨnjog tamninyɨn da ra ton ket ɨtembb'edamkiti mamoi odar, ton ket ma sobijog sam eomnɨk ɨtemb odari mamoi kɨma, ajɨ tonma odedesam e omnɨk opimemb nainti nain (99) mamoikɨma rɨna re maka b'edamkuranj. 14 Ɨ odede yɨpawɨp nya ke wa B'u God yete re yɨbɨm pumb tunggwa, Ton ma singi e odede b'ɨga sobijog wɨngɨrɨndyɨpa b'ɨga b'etɨdamkis.

Sosi Wɨngɨrɨnd B'ɨsakendam Nya(Luk 17:3)

15 “Ɨ ra yɨpa moina gar ke utkunda nanyɨto yɨngganɨt negɨr mɨle omnɨk mor pɨlwa, man

† 17:24: Onggɨt wɨnɨnd Ju rɨgap yɨnamet teks aramkenento re kombkomb Sekel wulkɨp na, ɨ ɨtembwulkɨp re yɨpa rɨrɨrkɨp e powa (4) Drakma wulkɨp kɨma. * 18:11: Nɨnda Grik peband da [Mop nokɨpRɨgamna B'ɨga ikonj re b'edamkuri rɨga wa yɨrkokar okawa mana.]

Matayo 18:16 29 Matayo 19:1

b'ogla meket ti pɨlwa dɨde ket man dɨde tonwentawarɨnd tina negɨr mɨle ti pɨta omnaet. Ɨra ton yɨt mutkunj dɨde b'atgenai tina negɨrmɨle gatab, sɨ man kea moina gar ke utkundarɨga yɨm yokaet engendam Godɨm pɨlwa. 16 Ɨ raton maka yɨt mutkunj, man yɨpa o nɨmog rɨgatakasɨt, nokɨm da ɨdenat nɨmog o nowa yɨr ungatarɨgap komkesa yɨr ungata gatab yɨt temjatenanjtowaina tugɨm ke. 17Ajɨ ra ton b'ɨtɨsainy towainayɨt utkundam, man b'ogla tina negɨr mɨle gatabsosi wumɨr omnyɨt. Ɨ kwa ra ton b'ɨtɨsai sosimnayɨt utkundam, ton mor pɨlɨnd ɨja na rau ɨt re yɨpagar ke utkunda kesa rɨga odede God ma obagendikesa rɨga pɨla o yɨpa teks imdayam rɨga pɨla. 18 SɨKon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da nanggamog nara wɨn ɨjobɨkya onggɨt gowukoyɨnd, sɨ ɨta ɨjobɨkiɨbɨm de pumb tungg wa, ɨ nanggamog na ra wɨnɨtrekya onggɨt gowukoyɨnd, sɨ ɨta ɨtreki ɨbɨm depumb tungg wa. 19 Ɨ Kon b'usaya wen ɨmɨn-jog tamninyɨn da ra wa wɨngɨrɨnd nɨmog rɨgapnanggamog gasa gatab mana ra ɨmjasya onggɨtgowukoyɨnd dɨde yɨr opmitenand oramisya, sɨKor B'u yete re yɨbɨm pumb tungg wa, Ton ɨtatowa tamnɨkau. 20 Mop nokɨp ra nɨmog o nowarɨga yɨpand b'eteomkitanj Kor nyɨ kɨma, Kon ɨtadɨkɨnd ton kɨma nɨbnyɨn.”

Kear Omnena KesaWɨko Rɨga gatab TendamYɨt21 Ɨ odedend ket Petro ikonj Yesum pɨlwa dɨde

ket yɨgekitonj da, “Yonggyam! Ra koina gar keutkunda rɨgat negɨr mɨle omnɨka teyeniny korpɨlɨnd, sɨ leamogpyam e kon b'ogla ti negɨr mɨleawɨr omnainyɨn? Rɨka ama de sebenpyam (7)wa e?” 22 Seg Yesu tin mɨra yomnonj da, “Konmotɨnyɨn da ma ama de sebenpyam (7) wa ajɨrɨka ama de sebenti sebenpyam (77) o rɨka ogenkakesa wa e. 23 Sɨ onggɨt paemb pumb tungg reyɨpa wɨp e odede king kɨma yet re singi awonjyɨr iyenam nanggamog abitoro im wekeny tinawɨko rɨga wa pɨlɨnd. 24 Sɨ re ɨtemb king tina wɨkorɨgaina abitoro wulkɨp yɨr iyena b'atomonj, tinawɨko rɨgap kea yɨpa abitoro rɨga iyo ti pɨlwa yamana re ogenka kesa ukoijog wulkɨp† abitoro yɨbna-wonj onggɨt kingɨm pɨlɨnd. 25 Ajɨ ɨtemb rɨga tonma rɨrɨr na ongandam onggɨtyam abitoro wulkɨp.Sɨ onggɨt penaemb ket ti yonggyam tin yingawonjda, ‘Man b'ogla molenggyam b'atɨsoget dɨde dakakwa tasoginyɨt mor kongga, mor b'ɨgawar ɨ dɨdekomkesa moina gasa rɨnsim re mor mɨbnainy, ɨ

ket onggɨt osogi wulkɨp ke abitoro onganjɨt.’ 26 Sɨɨtemb wɨko rɨgat kear okatam kumsos b'amkonjkingɨm pɨlwa dɨde ket tin yɨtenawonj da, ‘Beman gangga nokae! Kon ɨta kupkakupka morabitoro motngandaen.’ 27 Sɨ ɨtemb wɨko rɨgamnayonggyam tin gar ke kear yomnonj dɨde ket tinaabitoro awɨr yomnawonj dɨde ket yɨtmɨkitonj.28 Ajɨ re ɨtemb wɨko rɨga opendonj, ton yɨpatina wɨkomadɨnd yodaronj ya pɨlnat re ma ukoiabitoro wulkɨp na yɨbnawonj, dɨde ket tin ku-naepɨnd yokatonj dɨde ket kɨr yukonj odede yɨtkɨma da, ‘Or abitoro nongandae!’ 29 Sɨ ɨtemb tiwɨkomad kear okatam kum ujokonj ti pɨlwa dɨdeket tin yɨtenawonj da, ‘Be man gangga nokae!Kon ɨta mor abitoro motngandaen.’ 30 Ajɨ tonmakwa singi awonj gangga okawam, sɨ ton ɨtembtinawɨkomadɨnd yiyonj dɨde ket yɨskantonj sɨbɨb-met wa ngɨrpu ra ket ton ɨtemb abitoro onganjdem. 31 Sɨ re tina wɨkomadwarɨp odede mɨleyɨr yongo rɨna re aukonj, ton ma sobijog nagar soro aukɨto. Seg ton ket wuwonj towainayonggyamɨm pɨlwa dɨde ket komkesa mɨle towayonggyamɨm yisɨpkenauto rɨna re aukonj. 32 Ɨ reɨtemb yonggyamyɨt utkundonj, ton kea ket ɨtembnegɨr wɨko rɨga ara yemokonj dɨde ket yomnonjda, ‘Man re negɨrjog wɨko rɨga et. Kon kea moinakupkakupka abitoro awɨr momnainond, re manken nɨtenawot gangga okawam mornɨm abitoroongandam. 33 Sɨ rɨngma, ma mor rɨrɨrkɨpjog eda man moina wɨkomadɨnd kear omnyɨt odederɨngma na re kon men kear momnond?’ 34 Segtina yonggyam ma sobijog na soro awonj, sɨ tonsɨbɨbmet yɨr ɨpka rɨgaina yɨm kumb wa yorami-tonj bebɨg okatenamngɨrpu ra ket ton ɨtemb kup-kakupka abitoro onganj dem. 35 Ɨ ra wɨn yɨpayɨparɨgapmaka ramanmoina gar keutkundananyɨndo yɨngganɨnd gar ke kear omnenyɨt dɨde ketmakatina negɨr mɨle awɨr omnainyɨt rɨna re ton morpɨlɨnd amnɨkinonj, sɨ Kor B'u God yete re yɨbɨmpumb tungg wa, Todaka ɨta odede yɨpa wɨp nyake men motɨneny.”

19Yesu Molkongga Bondɨk Awou gatab Auyaeni-

nonj(Mak 10:1-12)

1 Ɨ re Yesu onggɨtyam yɨt opurena seg awonj,Ton ket Galili eriya yɨraronj dɨde ket yikonj de

† 18:24: Grik peband da “ten tausɨn (10,000) Talant”. Ɨ Talant re yɨpa ukoi gold kɨpol wulkɨp na, ɨ yɨpa Talantre yɨpa rɨga ma piptin (15) kemag wɨko mɨra kɨma yɨpa rɨrɨr na.

Matayo 19:2 30 Matayo 19:24Yuda eriya wa de Yordan kɨlɨm yɨpa tab wa. 2 Ɨjogjog rɨga bobop Yesund yɨmta yundoko, ɨ Tonket ademb de kopa rɨga esakenjinonj.

3 Ɨ Parisai rɨga tuwonj Yesum pɨlwa dɨde ket Tinyotonkeno odede yɨt kɨma da, “Rɨka rɨrɨrkɨpjog eyɨpa rɨgat ti konggandbondɨk tomɨnynanggamogrɨl na ra ton todarau?” 4 Sɨ Yesu esmonggainonjda, “Ma wɨn ma wumɨr im da gowukoi otomapuke otobarkayam God rɨga amnɨkonj re rɨga akekongga na? 5 Ɨ God ket yindonj da, ‘Onggɨt paembrɨgat ti b'u ake ti mog terar ɨ dɨde ket ti konggakɨma b'itɨnkisya. Sɨ osiemb molkongga yɨpainajɨ i taya.’ 6 Sɨ osiemb molkongga re ma nɨmog i,ajɨ ton re yɨpaina jɨ i. Sɨ onggɨt paemb rɨna reGod yɨpand enkitonj, goro yet wetaweta ramɨn.”7 Seg Parisai rɨgap Yesund yɨgekito da, “Sɨ nanggapena Mose b'ingawa yɨt yoramitonj da ra yɨparɨgat singi tainy ti konggand bondɨk omnam, tonb'ogla bondɨk omna peba tokau dɨde ket ɨtombkongga tewaikis?” 8 Ɨ ket Yesu ten esmonggainonjda, “Mose wen enjɨkisinonj waina kongga bondɨkomnam, nokɨpwaina gar re rogɨlkak na. Ajɨ odedebondɨk omna mɨle re maka gowukoi otomapu keaukonj. 9Ajɨ Konwen tamninyɨn da yet ra ti kong-gand jabakɨpɨnd bondɨk tomɨny yɨpa rɨga kɨmanegɨr b'iyena mɨle omnɨki kesand dɨde b'engakongga tokas ti konggam, sɨ ton gigɨr dɨde yɨgyɨgb'iyena mɨle e omnɨka iyeny ɨtomb sisɨl konggakɨma.” 10 Seg Tina b'auyaena rɨgap Tin yomnoda, “Rada kongga kɨma wɨmena mɨle gatab odedebebɨg taukanj rɨgam pɨlɨnd, sɨ ɨtemb b'ogɨljog etinɨm kongga okati kesa tinta wɨmenam.” 11 ƗYesu ket mɨra amninonj da, “Ma komkesa rɨga imodede yɨtɨt takasiny, ajɨ ten nena im yena re Godamninonj kongga okati kesa wɨmenam. 12 Mopnokɨp nɨnda rɨga re rɨgaina kɨpear danda kesa imwekeny pɨl b'asopaya mɨle omnɨkam nokɨp tonɨja na get ke towa mogwar wa pɨlke ukukto, ɨnɨnda rɨga ɨpakɨp kesa map kongga okati kesa imwekeny nokɨp rɨgap kea ekɨkto, ɨ dɨde kwa nɨndarɨga kongga okati kesa im wekeny ɨpakɨp ɨkɨkirɨga pɨla nokɨp ton b'ɨsaenenanj kongga okatamɨle, nokɨmda ɨdenat ton pumb tungg gatabwɨkob'obogɨl danda kɨma tamnɨkenenanj. Sɨ yete rerɨrɨrjog yɨbɨm odede kongga kɨma wɨmena mɨleokatam, ton onggɨtyam mɨlend yeken.”

Yesu B'ɨga Sobijog B'ogɨl Amninonj(Mak 10:13-16; Luk 18:15-17)

13 Ɨ odedend ket rɨgap towaina b'ɨga sobijogYesum pɨlwa eyento odede nony kɨma da ɨdenat

Yesu Tina yɨm taramiteniny towa pɨlɨnd dɨde yɨrtopmiteny ten b'ogɨl omnɨkam. Ajɨ b'auyaenarɨgap ten samany kɨma rɨga ogoka eyento b'ɨgaiyenam Yesum pɨlwa. 14 Ajɨ Yesu b'auyaena rɨgaamninonj da, “Tou b'ɨga sobijog Kor pɨlwa! Gorob'ɨga ogoka eyenindam, mop nokɨp odede b'ɨgawa maemb jɨ pumb tungg.” 15 Ɨ ket Yesu Tinayɨm aramiteninonj yɨpayɨpa b'ɨga wa pɨlɨnd tenb'ogɨl omnam, ɨ ɨngkenaemb ket onggɨt pɨpmet keyikonj.

Jogjog Gasa kɨma Sisɨl Rɨga(Mak 10:17-31; Luk 18:18-30)

16 Seg ket yɨpa rɨga Yesum pɨlwa ikonj dɨdeket Yesund yerkitonj da, “Ouyaena Rɨga! Nanggab'ogɨl wɨko e kon omnɨken dadal ngɨrpu kesayɨrkokar okatam?” 17 Ajɨ Yesu tin mɨra yomnonjda, “Nangga pae man Ken nɨgekisɨt b'ogɨl gasagatab? Godta Tinta yɨpaina b'ogɨl yɨbɨm. Ajɨra man singi taet b'ɨgaram ngɨrpu kesa yɨrkokarwa, man b'ogla God ma b'ingawa yɨt yɨmta un-doka teyeninyɨt.” 18 Ɨ ton ket Yesund yɨgeki-tonj da, “Rɨnggɨtyam b'ingawa yɨt im?” Sɨ Yesuket tin yɨsmonggawonj da, “Man ɨnsimemb jɨb'ingawa yɨt yɨmta tundokinyɨt, opi re goro rɨgaongandɨm, goro gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyena mɨleomnɨka, goro yurowam, goro rɨga gatab yɨr un-gati kesa b'anygɨnena yɨt usekɨm, 19 tesnaet morb'u ake mor mog, ɨ dɨde singi yiyene mor rɨ-gand mada re dɨde!” 20 Seg ɨtemb sisɨl rɨga ketYesund yomnonj da, “Kon kea opimemb komkesab'ingawa yɨt yɨmta undoka eyeneninond. Sɨnangga e kon kwa b'ogla omnɨken?” 21 Ɨ ketYesu tin mɨra yomnonj da, “Ra man singi taetrɨrɨrkɨpjog rɨga awowɨm, sɨ man meke! Ɨ nanggagasa im re mor mɨbnainy man tasoginyɨt, ɨ dɨdeket man komkesa osogi wulkɨp ogona teyeninyɨtgasa kesa rɨga wa. Ra man odede omnɨket, yɨmtake ketmor jogjog b'ogɨljog gasa opimamɨtɨbnainydem de pumb tungg wa. Seg ket man metketKor pɨlwa dɨde ket yɨmta nutundoket!” 22 Sɨ reonggɨt sisɨl rɨgat odede yɨt utkundonj, ton ket garbebɨg kɨma yiwatonj, mop nokɨp ti jogjog gasa nayɨbnainonj.

23 Seg daka ket Yesu Tina b'auyaena rɨga amni-nonj da, “Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da jogjoggasa kɨma rɨgam re bebɨg e b'ɨgaram de pumbtungg wa. 24 Ɨ Kon kwa b'usaya wen tamninyɨnda ukoi jɨ b'angga kamelɨm b'ɨgaram de nidɨl borawa, ɨtemb re jɨ ma bebɨg e, ajɨ jogjog gasa kɨmarɨgam God ma pumb tungg wa b'ɨgaram, ɨtemb

Matayo 19:25 31 Matayo 20:17re jɨ ukoijog bebɨg e.” 25 Ɨ re b'auyaena rɨgapɨtemb yɨt utkundo, ton ɨsanikesa ukoijog kɨd kesaaukɨto dɨde ket endento da, “Sɨ yete rɨrɨr yɨrkokarokatam?” 26 Sɨ Yesu ten yɨr epkinonj dɨde ketamninonj da, “Rɨgam re onggɨtyam gasa ma rɨrɨrim ti omnɨkam, ajɨ Godɨm re Ti komkesa gasa rɨrɨrim omnɨkam.” 27 Ɨ ket Petro Yesund yomnonj da,“Yɨr de, sɨn komkesa gasa erarkɨtondam dɨde ketmena yɨmta undoka miyenyu. Sɨ nangga b'ogɨle sɨn yɨr ongu onggɨt mɨle ke?” 28 Ɨ Yesu ketmɨra amninonj da, “Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨnda onggɨt wɨnɨnd ra sisɨl gowukoi pɨta tainy demdɨde ra Rɨgamna B'ɨga Tina b'ogɨl ɨnyomarenakɨma wɨp omnenapu kasa kumbɨnd tomis dem,wɨn yepim re Ken yɨmta undoka niyenya, wɨdakaopima twelp (12) wɨp omnenapu kasa kumbɨndtomnɨkindam dem dɨde ket Israel twelp (12) gurɨga ɨsagɨka teyenindamdem. 29 Ɨ daka kwayepiyare Koina nyɨ map erarkɨto towa met, towa nany-war, towa yɨngganwar, towa ngɨmɨrwar, towa b'u,towa mog, towa b'ɨgawar, dɨde towaina gou, tonopima odede gasa takatenanj dem wan andred-pyam (100) ɨ dɨde dadal ngɨrpu kesa yɨrkokarowabɨnsi dem. 30 Ajɨ rɨga yepim re yu ukoijognyɨ rɨga pɨla wekeny, towa wɨngɨrɨnd jogjog rɨgaopima yɨmta ke sobijogjog nyɨ rɨga taukanj dem. Ɨrɨga yepim re yu sobijogjog nyɨ rɨga pɨla wekeny,towa wɨngɨrɨnd jogjog rɨga opima yɨmta ke ukoi-jog nyɨ rɨga taukanj dem.

20Greip Sopapu Wɨko Rɨga gatab Tendam Yɨt

1“Sɨ pumb tungg re yɨpawɨp e odede gou yong-gyam kɨma yet re sɨtawarjog tina met ke yiwatonjnɨnda wɨko rɨga imdam tina greip sopapund mɨrakɨma wɨko omnɨkam. 2 Ɨ re ton naska ti nɨndawɨko rɨga adarinonj sɨtawarɨnd, ton kea ɨmjatiyɨt towa akainonj da yɨpa bibɨr wɨko mɨra re siks(6) Kina e dɨde ket ten etmɨkisinonj tina greipsopapu wa wɨko omnɨkam. 3 Ɨ yɨmta ke nain(9) kɨlokɨnd ton ket yikonj maket wa, ɨ ton ketkea kwa nɨnda rɨga jaba owɨnki yɨr anginonj.4 Sɨ ton ket opimemb rɨga amninonj da, ‘Wɨdakawuwe koina greip sopapu wa wɨko omnɨkam.Sɨ kon opima wa mɨra tagoninyɨn waina wɨkorɨrɨrɨnd.’ 5 Ɨ ton ket wuwonj sopapu wa. Segɨtemb yonggyam ket b'usaya yikonj twelp (12)kɨlokɨnd ɨ dɨde kwa sɨmana gatab tri (3) kɨlokɨnd,ɨ dɨdea kwa yɨpa wɨp mɨle omnɨka yiyenonj. 6 Ɨkwa daka ama rɨka sɨmana gatab paib (5) kɨlokɨnd

re ton b'usaya yikonj maket wa, ton kwa kea denɨnda rɨga owɨnki adarinonj. Sɨ ton ten arkisi-nonj da, ‘Nangga paim wɨn dɨkɨnd jabajaba bibɨrpɨnpɨn owɨnki wekenyɨt?’ 7 Ɨ opimemb rɨga tinmɨra yomno da, ‘Makwa sɨn yet wulkɨp kɨmawɨkom nimjiny.’ Seg ton ket ten amninonj da,‘Wɨdaka kwa wuwe koina greip sopapu wa wɨkoomnɨkam!’ 8 Sɨ re ket sɨ imoka ikonj, ɨtemb greipsopapu yonggyam tina wɨko yɨr ɨpka mopyamɨndyomnonj da, ‘Man wɨko rɨga ara emokine, dɨdeket towa mɨra wulkɨp tagoninyɨt. Sɨ man yonggaotomet ra yɨmtajog imdi wɨko rɨga wa pɨlkaengɨrpu ama ra de naskajog imdi rɨga wa pɨlwa.’ 9 Ɨket wɨko rɨga yena re emjinonj sɨmana gatab paib(5) kɨlokɨnd tuwonj, dɨde ket kea ton yɨpayɨparɨgap siks (6) Kina imda eyento. 10Sɨ re naska imdirɨga tuwonj mɨra okatam, ton ɨja na nony aukɨtoda ton ukoi mɨra im temdanj. Ajɨ todaka kwayɨpayɨpa rɨgap siks (6) Kina nena na emdɨto. 11 Ɨre ton emdɨto, ton ma sobijog na odede yɨt kɨmayɨt b'ebongnena wuwenonj sopapu yonggyamɨmpɨlwa da, 12 ‘Opimemb yɨmta imdi wɨko rɨga rejaba yɨpaina awanena nawɨko yomnɨki ajɨ sɨnpiyabibɨr pɨnpɨn dɨde gɨnggɨl kɨkɨbɨnd ukoi kana bebɨgkɨma b'asowa yokatenyu. Sɨ kea naemb man sɨnonggɨt rɨga kɨma yɨpa rɨrɨrkɨp nomninyɨt.’ 13 Ajɨsopapu yonggyam towa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgandyomnonj da, ‘Kor rɨga! Kon maka mor pɨlɨndnegɨr mɨle yomnɨken. Ma man maka siks (6)Kinam wɨko mɨra yɨmjasɨt kon kɨma? 14 Sɨ manb'ogla moina mɨra nena yokate dɨde ket mekemoina met wa! Ajɨ kon koina singi nat ɨtembyɨmtanyam okati wɨko rɨgam odede yɨpa rɨrɨrkɨpmɨra wulkɨp yokaen rɨja na re kon mokaen. 15 Sɨrɨngma, ma ɨtemb re ma rɨrɨrkɨpjog e kornɨmkoinajog wulkɨp ingaenam koina singi rɨrɨrɨnd?O ma sɨ man nok pae nonyɨk nɨponenyɨt dakon b'ogɨl mɨle na yomnɨken?’ 16 Sɨ odede yɨpawɨp nya ke rɨga yepim re yu ukoijog nyɨ rɨgapɨla wekeny, towa wɨngɨrɨnd jogjog rɨga opimayɨmta ke sobijogjog nyɨ rɨga taukanj dem. Ɨ rɨgayepim re yu sobijogjog nyɨ rɨga pɨla wekeny, towawɨngɨrɨnd jogjog rɨga opima yɨmta ke ukoijog nyɨrɨga taukanj dem.”

Yesumna Nowam Bage Yɨt Tina Uj dɨde Utnyitagatab

(Mak 10:32-34; Luk 18:31-34)17 Ɨ re Yesu Yerusalem taun wa menon yoka-

tonj, Ton twelp (12) b'auyaena rɨga nena tentawarwa amninonj dɨde ket nyawɨnd ten amninonj da,

Matayo 20:18 32 Matayo 21:518 “Yɨr de, men menon yokasu re Yerusalem ma.Yɨpa rɨgat ɨta Rɨgamna B'ɨga tɨb yii dem dɨdetakainy dem yɨna mopyam sɨ rɨga dɨde Ju rɨgawaina gog ouyaena rɨga wa pɨlwa, ɨ ket tonpimtɨrɨr omnyi dem Tin ongandam. 19 Ɨ dɨde tonket Tin yiyi dem de God ma obagɨki kesa rɨgawa pɨlwa, sɨ ket opimemb God ma obagɨki kesarɨgap Tin ngong engena kɨma jɨ malɨk omnɨkaiyenyi dem, ɨ Tin ɨraska iyenyi dem, ngɨrpu wulb'agbagɨnd ɨdrɨki dem. Seg ket nowam bibɨrɨndTon tutnyis dem uj ke.”

Yakobo ake Yoan Towa Mogɨmna B'arkita(Mak 10:35-45)

20 Ɨ odedend ket Jebedaimna kongga ti b'ɨganɨmog Yakobo ake Yoan kɨma tikonj Yesum pɨlwaɨ ket kum ujokonj ɨ dɨde ket Yesund yɨgekitonjtina singi omnɨkam. 21 Sɨ Yesu tin werkitonj da,“Nangga ma man singi aet?” Ɨ ket ɨtomb konggaTinmɨra yomnonj da, “Man tɨrɨr notɨnaet daManosiemb koina b'ɨga nɨmog wa mor wus ke ukoipɨpmet takaet omitam, yɨpa Moina yɨmjog yɨmtab ke ɨ yɨpa kwaMoina sawai yɨm tab ke deMoinakantrind.” 22Ajɨ Yesu ket ten amnonj da, “Wɨnmawumɨr im nanggamawɨn nerkisya. Rɨka wɨn rɨrɨri Koina b'ɨdgotnena kapo nyɨ onayam rɨnte ra Kononaen dem?” Sɨ osiemb b'ɨga nɨmogɨp ket mɨrayomnonda da, “Sɨn rɨrɨr i.” 23Sɨ Yesumɨra amnonjda, “Wɨn b'ogɨl i onaya dem Koina b'ɨdgotnenakapo, ajɨ omitam gatab ɨt re Kor yɨmjog yɨm tab kedɨde sawai yɨm tab ke, ɨtemb remaKor ogona gasaim. Ajɨ Kor B'u God towa mi jɨ pɨpmet takau demyama na re Ton angonjenawonj.” 24 Ɨ re ten (10)komb b'auyaena rɨgap onggɨtyam yɨt utkundo,ton osiemb nɨmog nanyɨnggan wa pɨlwa soroaukɨto. 25 Seg Yesu ket komkesa b'auyaena rɨgaara emokinonj Ti pɨlwa menonɨm dɨde amninonjda, “Wɨn wumɨr im da wɨp iyoi rɨga yepim rewekeny God ma obagɨki kesa rɨga wa wɨngɨrɨnd,ton towaina rɨgawanɨm aukenenanj re yonggyamim, dɨde kwa towaina ukoijog nyɨ rɨgap ɨsanikesadanda engaenenanj towaina rɨga wa pɨlwa. 26 Sɨwa wɨngɨrɨnd re ma ɨja emb jɨ. Ajɨ wa wɨngɨrɨndyet ra singi tainy ukoi rɨga awowɨm, ton b'oglawaina wɨko rɨga rau dem. 27 Ɨ daka kwa wawɨngɨrɨnd yet ra singi tainy pumbjog wa ukoi rɨgawɨmenam, ton b'ogla waina goujog wɨko rɨga raudem. 28 Sɨ Rɨgamna B'ɨga daka ma odede moppena ikonj onggɨt gowukoi wa da rɨga Tinɨm wɨkorɨga taukanj. Ajɨ Ton ikonj re rɨga wa wɨko rɨga

awou mana dɨde Tina yɨrkokar ke jogjog rɨgainanegɨr mɨle ɨraba mana.”

Yesu Nɨmog Yɨrdɨdɨ Rɨga Esakendonj(Mak 10:46-52; Luk 18:35-43)

29 Ɨ re Yesu dɨde Tina b'auyaena rɨga Yerikotaun ke yiwato, kea ukoi bobo rɨgap Tin yɨmtayundoko. 30 Ɨ onggɨt wɨnɨnd ket nɨmog yɨrdɨdɨrɨga yepiya re omiti ebnonda nya yɨund, ton keautkundonda da Yesute nya opanjis. Seg ton ketb'okta ara yɨawonda da, “Yonggyam! DawidɨmnaB'ɨgawɨi! Sɨn kear nomne-o!” 31 Ajɨ rɨga bobopten samany ke amneno da, “Muma kesa awa!”Ajɨ osiemb yɨrdɨdɨ rɨgap ara yoikɨndenonda da,“Yonggyam! Dawidɨmna b'ɨga-wɨi! Kear nomne-o!” 32 Seg ket Yesu omanda onyitonj, ɨ ket tenara emokonj. Sɨ ket ten arkitonj da, “Nangga miwɨn singi aya Kon wanɨm omnɨkam?” 33 Ɨ tonmɨra yomnonda da, “Yonggyam! Sɨn singi i daMan sowaina yɨr tepangkinyɨt.” 34 Sɨ Yesu keaten gar ke kear amnonj, dɨde ket towaina yɨrkɨpasopainonj. Seg odenja ket osiemb nɨmog yɨrdɨdɨrɨgap yɨr b'ɨskeninonda dɨde ket Yesund yɨmtayundokonda.

21Yesu Yerusalem Taun wa B'ɨgaronj(Mak 11:1-11; Luk 19:28-40; Yoan 12:12-19)

1 Ɨ Yesu dɨde Tina b'auyaena rɨga ket Yerusalemtaun wuswus wa aukɨto dɨde ket opento de Bet-page tungg wa rɨna re Olib dorɨnd yɨbnonj. Ɨɨngkenaemb ket re Yesu Tina nɨmog b'auyaenarɨga etmɨkitonj, 2 Ton ket ten amnonj da, “Wɨneka onggɨt tungg wa rɨnte re wa wɨp ke yɨbɨm!Ra wɨn onggɨt tungg wa b'ɨtgarya, odenja wɨnyɨpa mogyat dongki todarya dor ti b'ɨga kɨmarɨnto re kai ke wulɨm pɨlɨnd ɨjobɨki wɨbɨm. Sɨ wɨnket kai ɨtrekya dɨde teiya dor Kor pɨlwa. 3 Ɨ rayɨpa rɨgat wen tarkis da, ‘Wɨn nangga pae odedeyomnɨkya?’ wɨn b'ogla wumɨr omnya dor da,‘Yonggyam osiemb dongki mogbɨga singi i amɨnyingawam.’ Ɨ ra wɨn yɨt opurena seg taya, ɨtembrɨga odenja i tetmɨkis dor dɨkɨnd.” 4 Ɨ ɨtemb mɨleaukonj re onggɨt mana da ɨdenat ɨtemb bage yɨtrɨrɨrkɨp tainy bageyam waina opureni yɨtkak da,5 “Wɨn Siyonɨnd, ɨt re Yerusalem taun, wumɨr

womna,Yɨr de, moina King ɨte ik mor pɨlwa,

Ton Tilenggyam gou wa ainy,sɨ Ton angis re yɨpa dongki kumb nate,

ajɨ ama de gasa iyenapu b'anggamna b'ɨga,ɨtemb re b'ɨgayam dongki kumb nate.”

Matayo 21:6 33 Matayo 21:256 Sɨ osiemb nɨmog b'auyaena rɨga ekonda dɨdeket ton kea onggɨt yɨt rɨrɨrɨnd gasa amnɨkinondarɨja na re Yesu ten engawonj. 7 Ɨ ton ket ɨtombdongki dɨde ti b'ɨga teyonda Yesumpɨlwa dɨde kettowaina tumɨnd kobɨrgɨm osiemb dongki kumbwa aramkinonda. Seg Yesu ket dongki b'ɨga kumbwa angitonj. 8 Ɨ rɨga bobo wɨngɨrɨnd jogjog rɨ-gap kea towaina tumɨnd kobɨrgɨm Tina menonpunyawɨnd ondrɨka eito, ɨ dɨde kwa kea nɨnda jogjogrɨgap wulpip ɨpka eyento dɨde ket ondrɨka eitonyawɨnd ukoi ɨsnawa kɨma. 9 Ɨ rɨga bobo yepiya reTi wɨp nata dɨde Ti kak nata wuwonj, ton b'oktaara kɨma ger ɨtanga yiyo da,“Osanna, Yonggyam Dawidɨmna B'ɨgam pɨlwa!Ɨta God ma b'ogɨl Man kɨma

yete re Yonggyamɨm nyɨ kɨma ik!Osanna pumbjog Godɨm pɨlwa!”10 Ɨ re Yesu b'ɨgaronj de Yerusalem taun wa,komkesa taun rɨgap ɨtemb taun guglam nenayomnɨko dɨde endento da, “Yetemb jɨ rɨga?”11 Sɨ opimemb rɨga bobo yepiya re Yesu kɨmab'ɨgarkɨto, ton mɨra amnento da, “Ɨtemb jɨbageyam Yesu yete re ik Najaret tungg ke Galilieriya wɨngɨrɨnd.”

Yesu Yɨnamet Kɨl kesa Yomnonj(Mak 11:15-19; Luk 19:45-48; Yoan 2:13-22)

12 Ɨ ket Yesu b'ɨgaronj yɨnamet kara wɨngɨr wa.Ɨ Ton ket eaukeninonj komkesa rɨga yepiya reGodɨm sɨ gasa asogenento dɨde imda eyenentoyɨnamet aband. Ɨ dɨde ket Ton gu engendurkenaeyeninonj wulkɨp sensi omnenapu kasa rɨkɨndre b'engabenga wulkɨp wekenonj osogam, dɨdeyɨnamet teks wulkɨp imdam, dɨde Godɨm sɨ gasagimai osogapu kasa. 13 Ɨ ket Yesu ten amninonj da,“Yɨna peband ɨja emb jɨ yɨnamet gatab ɨrɨki yɨbɨmda,‘Rɨgap b'ogla Koina met yagenae yɨr opmitenapu

met ke'.Ajɨ wɨnpim ɨtemb yɨnamet wɨp yomnɨkya da

raskol waina wɨmenapu pɨpmet e.”14 Ɨ ket yɨrdɨdɨ rɨga dɨde gomgom rɨga tuwonj

Yesum pɨlwa yɨnamet aband, sɨ ket Yesu ten esak-enjinonj. 15Ajɨ re yɨnamopyam sɨ rɨga dɨde Ju rɨgawaina gog ouyaena rɨgap yɨr angto opimemb kɨdkesa kɨmamɨle rɨna re Yesu amnɨkinonj dɨde b'ɨgasobijog yepiya re b'okta ara kɨma ger atangtoyɨnamet aband da, “Osanna Dawidɨm B'ɨgampɨlwa,” ton ma sobijog na komliu aukɨto. 16 Segton ket Yesund yomno da, “Ke man utkundenyɨtnangga im onggɨt b'ɨgap apurenanj?” Sɨ Yesu ten

esmonggainonj da, “Owɨ, ke. Rɨngma, ma wɨnmaka yɨna peband yogenkonda odede yɨtkak? Sɨyɨna pebat yindeny da,‘Ma Man kea Mornɨm angonjeninot

b'ɨga sobijog dɨde papa b'ɨga waina tugɨm keesourena ger ɨtangam?’ ”

17 Seg ket Yesu ten erarinonj dɨde ket opendonjtaun bau wa. Ɨ Ton ket yikonj Betaniya tungg wadɨde ademb de ket yɨpa yɨt wegonj.

Yesu Yɨpa Pig Wul Sake Yomnonj(Mak 11:12-14, 20-24)

18 Ɨ ɨspari ke ket sɨtawarjogɨnd re Yesu ɨtendonjYerusalem taun wa, nyawɨnd Ton ket kea owoupaawonj. 19 Sɨ re Yesu yɨr yongonj yɨpa pig wulnya yurund, ɨ Ton ket demb de yikonj onggɨt pigwul mop wa. Ajɨ Ton makwa nangga pig kɨpna yɨr anginonj onggɨt pig wul nanggɨm pɨlɨndajɨ ɨna rom nena wekenonj. Ɨ Ton ket ɨtembwul nangg yomnonj da, “Man kɨp kesa e ngɨrpukesa mɨtɨbnenenyɨt.” Seg odenja ɨtemb pig wulnangg yarɨmɨt yokatonj. 20 Ɨ re b'auyaena rɨgapɨtemb mɨle yɨr yongo, ton ma sobijog na kɨd kesaaukɨto. Sɨ ton ket Yesund yɨgekito da, “Rɨdedenya kena ɨtemb pig wul odenja yarɨmɨt yokas?”21 Ɨ Yesu ket ten esmonggainonj da, “Kon ɨmɨnjogwen tamninyɨn da rada wa opima gar ke utkundadɨde maka ra nony nɨmognɨmog taenindam, sɨwɨnma odedemɨle nena im tamnɨkindam rɨnte reonggɨt pig wul nanggɨm pɨlɨnd awɨk, ajɨ daka kwawɨn rɨrɨr im tendenindam onggɨt dorɨm pɨlwa da‘Man b'uromate dɨde molenggyam b'ɨskante desɨpa wa,’ sɨ ɨta tawɨk. 22 Ɨ ra wɨn gar ke utkundaoramisya Godɨm pɨlwa dɨde nanggamog mana rawɨn b'ɨgekena oramitenya yɨr opmita ke, sɨ wɨnopima takasindam.”

Yesu ma Juwai gatab B'arkita(Mak 11:27-33; Luk 20:1-8)

23 Ɨ re Yesu b'ɨgaronj yɨnamet aba wa dɨde ketrɨga auyaeninonj, odedend ket yɨna mopyam sɨrɨga dɨde Ju rɨga waina elda rɨga tuwonj Ti pɨlwa.Ɨ ton ket Yesund yerkito da, “Man nangga juwaikaim onggɨtyam gasa amnɨkinyɨt? Ɨ yet moronggɨtyam juwai mokawonj?” 24 Ɨ Yesu ket tenmɨra amninonj da, “Kodaka yɨpa yɨt gatab e wentarkisinyɨn. Ra wɨn mɨra notɨnya, sɨ onggɨt kakkaimKodakawenwumɨr tamninyɨn nangga juwaikaim kon onggɨtyam gasa amnɨkinyɨn. 25 Wɨnwumɨr nomna! Rɨngma, rɨngkae Yoanɨmna bap-tiso ikonj, rɨka Godɨm pɨlkae o mɨnda rɨka rɨga wapɨlkae?” Sɨ ket ton towa wɨngɨrɨnd yɨt b'ɨglenena

Matayo 21:26 34 Matayo 21:44wuwenonj da, “Ra men mɨra omnyu da ‘Godɨmpɨlkae,’ sɨ ton opima netɨrkisiny dor da, ‘Sɨ wɨnnangga pena maka Yoanɨmna baptiso gatab garke utkunda ke yokatonda?’ 26 Ajɨ ra men jabanitinjindam da, ‘Rɨga wa pɨlkae,’ sɨ men rɨga boboim moga uwajindam. Mop nokɨp komkesa rɨgapYoanɨnd ɨmɨnjog kae yokatenyi da ton re God mayɨpa bageyam na.” 27 Sɨ ton ket Yesund mɨrayomnoda, “Sɨnmawumɨr im.” Ɨ Yesudaka ket tenamninonj da, “Sɨ Kodaka ma opima wen wumɨrtamninyɨn nangga juwai kaim Kon onggɨtyamgasa amnɨkinyɨn.

Nɨmog B'ɨga gatab Tendam Yɨt28 “Sɨ rɨja im wɨn nony taindam onggɨt yɨt

gatab? Yɨpa rɨgam nɨmog b'ɨga yɨbnawonj. Ɨɨtemb rɨga yikonj nanyam b'ɨgam pɨlwa dɨde ketyomnonj da, ‘Kor b'ɨga! Yu man meke greipsopapu wa dɨde ket wɨko omnɨket.’ 29 Ɨ ton ketti b'und mɨra yomnonj da, ‘Kon ma singi en.’ Ajɨyɨmta kena ton gar b'engendonj, ngɨrpu ton ketyikonj greip sopapu wa. 30 Ɨ kwa towa b'u yikonjyɨngganyam b'ɨgam pɨlwa dɨde ket tida kwa ɨja nayɨt yomnonj rɨja na re nanyamɨnd yɨt yomnonj.Sɨ ɨtemb yɨngganyam b'ɨga mɨra yomnonj da,‘Abu, kon ɨta neken.’ Ajɨ ton maka yikonj. 31 Sɨrɨngma, osiemb nɨmog nanyɨnggan wa wɨngɨrɨndyet towa b'uɨmna singi yomnɨkonj?” Sɨ tonmɨra yomno da, “Nanyamyamɨt.” Seg Yesu tenamninonj da, “Kon wen ɨmɨnjog tamninyɨn dateks imdayam dɨde yiyagyiyag iyenapu konggaton opima God ma pumb tungg wa b'ɨgarenawuweny wa wɨpɨnd. 32 Mop nokɨp re baptisoYoan negɨr kesa dɨmdɨmjog nya ouyawam ikonjwa pɨlwa, sɨ wɨn maka tin gar ke yokatonda, ajɨteks imdayam dɨde yiyagyiyag iyenapu kongga,tonpiya tin gar ke yokateno. Ɨ nanggama jɨ dawɨnkea towaina engendamɨle yɨr ongong yiyenonda,ajɨ wɨnmakaimawaina gar b'engenjindamGodɨmpɨlwa dɨde tin gar ke utkunda ke yokatenya.

Negɨr Greip Sopapu Wɨko Rɨga gatab TendamYɨt

(Mak 12:1-12; Luk 20:9-19)33 “Wɨn kwa utkunda yɨpa tendam yɨt! Yɨpa

gou yonggyam yɨbnonj. Sɨ ton ket greip nanggɨtot eyeninonj tina gowɨnd, ɨ sopapund kotal eroryiyenonj, ɨ greip kɨp ungka gasa oramitam kipyoskonj, ɨ dɨde sopapu yɨr ɨpkam yɨpa pumbpumbmet yorangonj. Seg re ket ton nɨnda sopapu wɨkorɨga kɨma yɨtnono aento dɨde tɨrɨr yomno da, ‘Rakɨp wɨn okas dem, yonggyam opima sopapu mɨra

greip kɨp takasiny dem.’ Yɨt seg ke ton ket sopaputowa akainonj dɨdemenonyokatonj b'enga kantriwa. 34Sɨ re greip kɨpwɨnwuswa auka ikonj, ɨtembyonggyam tina wɨko rɨga etmɨkisinonj opimembsopapuwɨko rɨgawa pɨlwamɨra greip kɨp okatam.35 Ɨ sopapu wɨko rɨgap yonggyamɨmna wɨko rɨgaemdɨto, seg ton ket yɨpa yipowo, ɨ yɨpa yongandoɨ dɨde yɨpa gɨmo ke uj tama na yɨdrɨko. 36 Sɨyonggyam kwa b'usaya jogjog b'enga wɨko rɨgaetmɨkisinonj ajɨ ma odede rɨga pɨs na ɨt re naskare dɨde. Ajɨ sopapu wɨko rɨgap kea ɨja na yɨpa wɨpke opimemb wɨko rɨga omnɨka eyento rɨja na renaska re dɨde. 37 Seg ɨtemb Yonggyam kikitumtinajog b'ɨga yɨtmɨkitonj towa pɨlwa odede nonykɨma da, ‘Ton opima koina b'ɨgand ɨsnai dem.’38 Ajɨ re onggɨt sopapu wɨko rɨgap towa yong-gyamɨmna b'ɨga yɨr yongo, ton towalenggyamapurento da, ‘Ɨtembb'ɨga re tina sopapu owabɨntarɨga e. Sɨ b'ogɨl e, men tin yangandu. Ɨ menɨdenatemb ket ɨtemb sopapu okasu rɨnte ra tonowabɨnjis.’ 39 Seg ton ket tin yokato dɨde ketyɨskanto greip sopapu bau wa, ngɨrpu uj tama nayongando. 40 Sɨ onggɨt paemb ra ket ɨtemb greipsopapu yonggyam ik, nangga e ket ton omnɨkonggɨt sopapu wɨko rɨga wa pɨlwa?” 41 Ɨ tonYesund mɨra yomno da, “Ra ɨtemb yonggyam ikdem, ton opima onggɨt negɨrjog sopapu wɨko rɨganenegɨr kana uj tandrɨkiny dem. Seg ton ket kwagreip sopapu takainy dem b'enga sopapu wɨkorɨga wa yepim ra b'obogɨl sopapu mɨra greip kɨpti ogonenenanj ita erngoka wɨnɨnd.” 42 Ɨ ket Yesuten amninonj da, “Ma wɨn maka odede yɨtkakagenkɨtondam yɨna peband, ɨte re da,‘Yɨpa Motɨr, met oranga rɨgap b'ɨsayo met

orangam,ajɨ God ket yɨmta ke met wugɨnd yoramitonj

onggɨt met emorkam.Sɨ Ton ket ɨmɨnjog ɨsnawa kɨma Motɨr na

awonj onggɨt met oranga wɨngɨrɨnd.Ɨ ɨtemb re Yonggyam Godɨm pɨlkaemb jɨ aukonj,

sɨ kwa ɨtemb re otomantijog na aukonj merayɨrɨnd'?

43 Sɨ onggɨt paemb Kon wen tamninyɨn da Godɨta wa pɨlke Tina pumb tungg ewaikis dem, dɨdeket Ton ɨta ɨtemb Tina pumb tungg takainy demyɨpa b'enga bobo rɨga wa yepiya ra onggɨt Tinapumb tungg rɨrɨrɨnd gar ke utkunda mɨle omnɨkateyenanj. 44 Sɨ yet ra sap totenj onggɨt Motɨrkumbɨnd, ton ɨta kak tiposɨk. Ɨ ya kumb natra ɨtemb Motɨr sap totenj, onggɨt Motɨrɨt ɨta tinɨimɨk dem.”

Matayo 21:45 35 Matayo 22:2145 Sɨ opimemb yɨna mopyam sɨ rɨgap dɨde Pari-

sai rɨgap Yesumna tendam yɨt utkundeno, tonkea nony aukɨto da, “Ton sɨna tendam yɨt kenomneniny.” 46 Sɨ opimemb Ju rɨga waina wɨpiyoi rɨgap singi aukɨto Yesund yɨmɨnd okatam.Ajɨ ton rɨga bobo na moga uwadto, mop nokɨpkomkesa rɨgap Yesund ɨmɨnjog kena yokateno da,“Ton re God ma yɨpa bageyam e.”

22Molkongga Omnam Diyamdiyam gatab Tendam

Yɨt(Luk 14:15-24)

1 Ɨ Yesu b'usaya tendam yɨt rɨga wa usekainonjda, 2 “Sɨ pumb tungg re yɨpa wɨp e odede yɨpaking kɨma yet re ti b'ɨgamna molkongga omnamukoi diyamdiyam yongonjenonj. 3 Ɨ ɨtemb kingtinawɨko rɨga etmɨkeninonj ara emokamyamanare ton naska yɨt etmɨkenainonj obai omnam ong-gɨt diyamdiyampu wa, ajɨ ton maka singi aukɨtodemb demenonɨm. 4Sɨ ton kwa b'usaya ket nɨndab'enga wɨko rɨga etmɨkeninonj odede yɨt kɨma da,‘Wɨn onggɨt ɨngauki rɨga wa odede yɨt tusekain-dam yama na re kon naska yɨt etmɨkenainond da,“Yɨr de, koina diyamdiyam re ongonjeni e yɨbɨm,sɨ kon kea leoyam dɨde mogyatyam gayagaya kauagninyɨn dɨde komkesa gasa kea angonjeninyɨn.Sɨ tuyɨt onggɨt molkongga omna diyamdiyampuwa.” ’ 5 Ajɨ opimemb tina ɨngauki rɨgap yɨgnony na aento. Sɨ yɨpa yikonj tina sopapu wa,ɨ daka yɨpa yikonj re tina wɨkopu wa wulkɨpomnɨkam. 6 Ɨ opimemb nɨnda komb ɨngauki rɨgaponggɨt kingɨmna wɨko rɨga yɨmɨnd usunatto dɨdeket nenegɨr kana ipowa eyento, ngɨrpu uj an-drɨkto. 7 Sɨ ɨtemb king ma sobijog na soro awonj,ɨ ket tina geja rɨga etmɨkisinonj. Seg onggɨtgeja rɨgap kea ket opimemb ɨngauki rɨga nenegɨrkana uj ondrɨka eyento yepiya re kingɨmna wɨkorɨga uj andrɨkto, dɨde ket towaina taun kup-kakupka so omnɨka eyenawo. 8 Seg ɨtemb kingtina wɨko rɨga amninonj da, ‘Molkongga omnadiyamdiyam re ongonjeni e yɨbɨm, ajɨ yama na rekon naska yɨt etmɨkenainond obai omnam, ton reket makwa rɨrɨrkɨpjog im onggɨt diyamdiyampuwa menonɨm. 9 Sɨ onggɨt paemb wɨn wuwenesobea dedag nata rokasim re jogjog rɨga wekeny,dɨde ket wɨn ɨngaukam rɨga odarka teyenindam.Ɨ ra ket wɨn rɨga tadarkindam ɨngaukam, sɨ wɨnket ten ara emoka teyenindam onggɨt molkonggaomna diyamdiyampu wa.’ 10 Seg ket opimembwɨko rɨga wuwenonj sobea nata, ɨ ket komkesa

negɨrjog rɨga dɨde b'ogɨl rɨga adarkɨto, ɨ dɨdeket opimemb rɨga bobo omnɨka eyento yenare ton adarkɨto. Seg re ton opimemb ɨngaukirɨga teito de molkongga omna diyamdiyampuwa. Sɨ opimemb diyamdiyampu kasa re keayɨndangɨrjog aukɨto. 11Ajɨ re ɨtemb king b'ɨgaronjdiyamdiyampu wa ɨngauki rɨga ɨtapnenam, sɨ tonademb ket yɨpa rɨga yɨr yongonj yet re makamolkongga omna diyamdiyampu wa menonɨmrɨrɨrkɨpjog kobɨrgɨm b'ikokonj. 12 Sɨ onggɨt kingɨttin yɨgekitonj da, ‘Kor rɨga! Manmakamolkonggaomna diyamdiyampu wa menonɨm rɨrɨrkɨpjogkobɨrgɨm b'ikisɨt. Sɨ rɨdede nya kenaman b'ɨgaretdɨkɨnd?’ Ajɨ ɨtemb rɨga re yɨt kesa na tu b'ɨpmɨntiyɨbnonj. 13 Seg ket ɨtemb king diyamdiyam on-gonjena rɨga amninonj da, ‘Ɨtemb rɨga yɨm ake pɨsyɨjobɨka. Ɨ ket tin bau wa yɨska de sɨbɨb pɨpmetwa rokasim re rɨga yii kamil b'iyowa wuwenydɨde kopa b'angnena kɨma or b'ɨinɨka wuweny.’14 Sɨ pumb tungg gatab toda ɨja emb jɨ da Godjogjog rɨga im ɨngauka eyeniny, ajɨ ma jog rɨga imobagɨka eyeniny pumb tungg wa b'ɨgarkam.”

Kaisam pɨlwa Teks Oramka gatab Otonkena Yɨt(Mak 12:13-17; Luk 20:20-26)

15 Seg ket Parisai rɨgap ɨtemb pɨpmet yɨraroɨ ket yɨt ɨsamka yiyeno, nokɨm da ɨdenat tonb'anygɨnena nya ke Yesumna negɨr yɨt okasi dɨdeonggɨt Tina yɨt ke Tin negɨr omnyi. 16 Ɨ re tonɨsamka seg yomno, ton ket towaina b'auyaenarɨga yɨpand nɨnda Erodɨmna yɨmta undoka rɨgakɨma etmɨkurto Yesum pɨlwa odede yɨt kɨma da,“Ouyaena rɨga! Sɨn wumɨr im da Man ɨmɨnjogrɨga et, dɨde Man God ma nya nena im ɨmɨn-jog auyaeninyɨt. Ɨ Man makwa ɨta yena mogayuwadenenyɨt. Mop nokɨp Man makwa gɨm kaimrɨga wa pɨlɨnd bu b'iyena mɨle amnɨkeneninyɨt ajɨkomkesa rɨga yɨpa rɨrɨrkɨp im dɨmdɨm amnɨke-neninyɨt. 17 Sɨ onggɨt paemb be Man sɨn wumɨrnomnine. Sɨ rɨngma, Roma kantri mopyam kingKaisam teks ogonam, ton b'ogɨl e o ma b'ogɨle?” 18 Ajɨ Yesu kea towaina nenegɨr ɨsamki mɨlewumɨr awonj, sɨ ten amninonj da, “Wɨn gɨm keb'ogɨl ajɨ ngor wa negɨr rɨga! Nangga pae wɨnnegɨr nya ke Ken otonkena niyenya? 19Wɨn Koryɨpa koin nouyawa rɨnte re wɨn teks oramitamyiyenenya!” Sɨ ton ket yɨpa Roma kantri wulkɨp,Denari koin Yesum itiyawo. 20 Seg ket Yesu tenarkisinonj da, “Yaina wɨp e dɨde nyɨ e ɨrɨki i jɨonggɨt wulkɨpɨnd?” 21 Ɨ ton ket mɨra yomno da,“Roma kantri mopyam king Kaisamna i.” Seg

Matayo 22:22 36 Matayo 23:2ket Yesu ten amninonj da, “Sɨ onggɨt paembwɨn Kaisam ogonindam nangga im re Kaisa maogenaya gasa, ajɨ Godɨm ogonindam nangga imre God ma ogenaya gasa.” 22 Ɨ re opimemb rɨgaonggɨtyam yɨt utkundento, ton ma sobijog na kɨdkesa aukɨto. Ɨ ton ket Yesund yɨraro dɨde ket deata wuwonj.

Uj ke Utnyita gatab Otonkena Yɨt(Mak 12:18-27; Luk 20:27-40)

23 Ɨ ɨtaemb onggɨt bibɨrɨnd, Sadukai rɨga tuwonjYesum pɨlwa yepiya re apurenento da, “Rɨga maopima uj ke tutnɨkanj dem.” Ɨ ton ket Yesundyerkito da, 24 “Ouyaena rɨga! Mose yindeny da,‘Ra yɨpa rɨga uj tainy dɨde ti konggand tɨrar b'ɨgaoraki kesa, ti nanyɨt o ti yɨngganɨt tokas ɨtombmik ɨ ti nanyɨmna o ti yɨngganɨmna nyɨ kɨma imb'ɨga tarakiny.’ 25 Sɨ kea dɨkɨnd sowa wɨngɨrɨndnɨnda seben (7) nanyɨngganwar wekenonj. Ɨnanyam rɨgat yɨpa kongga wokatonj ɨ ket ujawonj. Ajɨ ton maka b'ɨga arakinonj dɨde ket tinamik wɨraronj ti yɨngganɨm okatam. 26 Sɨ todakaɨja na yɨpa wɨp nya ke nɨmogɨm b'ɨga awonj, ɨdɨde kwa dɨdea nowam b'ɨga awonj ngɨrpu amare sebenɨm (7) b'ɨga wa. 27 Seg ket kikitumjogɨtomb kongga todaka uj awonj. 28Sɨ onggɨt paembra uj rɨga wa utnyita wɨn ik dem, ɨtomb konggaonggɨt seben (7) nanyɨngganwar wɨngɨrɨnd yamaɨmɨnjog kongga tainy dem? Mop nokɨp komkesaseben (7) nanyɨngganwarɨp kea ɨtomb konggatowa konggam b'ɨsatena tiyo.” 29 Sɨ Yesu ketten mɨra amninonj da, “Wɨn yɨna peba dɨde kwadaka Godɨmna danda ma wumɨr im wekenyɨt, sɨonggɨt paemb wɨn uj ke utnyita gatab negɨr nyakae wumɨr yokatenya. 30 Mop nokɨp ra utnyitawɨn ik dem, rɨga ma opima kongga okata mɨledɨde leo okata mɨle tamnɨkanj dem, ajɨ ɨja imembjɨ tekeny dem rɨngmim re aneru wekeny pumbtunggwa. 31Sɨ rɨngma, mawɨnmaka yɨna pebandagenkɨtondam onggɨt uj rɨga utnyita gatab yɨtrɨna re God wumɨr amninonj odede da, 32 ‘Kon reAbraamɨmna God en, ɨ Isakɨmna God en, ɨ dɨdeYakobɨmna God en'? Ɨ opimemb rɨga re yilo imwekeny de pumb tunggɨnd. Sɨ God re ma ujrɨgaina God e ajɨ yilo rɨgaina God e.” 33 Sɨ re rɨgabobop ɨtembyɨt utkundeno, tonma sobijog na kɨdkesa aento Tina ouyaena gatab.

Yesumna Ukoijog B'ingawa Yɨt(Mak 12:28-34; Luk 10:25-28)

34 Ɨ re Sadukai rɨgap uj ke utnyita gatab yɨtutkundento Yesum pɨlke, ton kea yɨt kesa aukɨto.

Ɨ re Parisai rɨgap utkundo odede yɨdɨr yɨt da Yesukea Sadukai rɨga yɨt kesa amniny, sɨ opimembParisai rɨgap kea ton nena b'eomto. 35 Ɨ ketParisai rɨga wɨngɨrɨnd yɨpa gog yɨt wumɨrjog rɨ-gat Yesund yotonkenonj odede b'arkita kɨma da,36 “Ouyaena rɨga! Komkesa gog yɨt wɨngɨrɨndrɨnggɨtyam e ukoijog b'ingawa yɨt yɨbɨm?” 37 Ɨ ketYesu mɨra yomnonj da, “ ‘Man moina YonggyamGodɨnd singi yiyene moina kupkakupka kɨd ke, ɨmoina kupkakupka wɨngawɨnga ke, ɨ dɨde moinakupkakupka nony ke!’ 38 Sɨ ɨntemb jɨ ukoijog dɨdenaskajog b'ingawa yɨt yɨbɨm. 39 Ɨ ket nɨmogɨmb'ingawa yɨt ɨntemb jɨ da man singi yiyene morrɨgand mada re dɨde! 40 Sɨ komkesa gog yɨt dɨdebageyam waina yɨt b'atomkanj re osiemb nɨmogb'ingawa yɨt kai.”

Dawid ma B'ɨga gatab B'arkita Yɨt(Mak 12:35-37; Luk 20:41-44)

41 Ɨ re Parisai rɨga b'eomto yɨpand, Yesu ketten arkisinonj da, 42 “Wɨn rɨdede im nony aindamKerisom gatab? Sɨ Ton yaina b'ɨga e?” Ɨ ketParisai rɨgap Tin yɨsmonggawo da, “Sɨ Ton reYonggyam Dawidɨmna B'ɨga e.” 43-44 Seg Yesuten amninonj da, “Sɨ re Yɨnayɨna Wɨngawɨngab'imuronj Dawidɨm pɨlɨnd yɨt opurenam, ton keaodede yindonj da,‘Yonggyam God yindeny kor Yonggyamɨm pɨlwa

da,“Omite Koina yɨmjog yɨm tab ke juwai kɨma

pɨpmetɨnd,ngɨrpu ra ket Kon Moina komkesa geja rɨga gou

wa tamninyɨn demdɨde taramisinyɨn dem Moina pɨs wɨrand

Moina danda ondratenam towa kum-bɨnd!” ’

Sɨ rɨdede pena Dawid ti Yonggyam ke Kerisondyogenayonj? 45 Sɨ onggɨt paemb rada Dawidkea Kerisond ukoijog nyɨ ke yogenayonj da ‘KorYonggyam’, sɨ rɨdede nya kae Keriso Dawidɨmnab'ɨga tainy? Sɨ Ton re Dawidɨmna B'ɨga e ajɨ kwati Yonggyam e.” 46 Seg makwa yɨpa rɨgat ket rɨrɨrna awonj Tin yɨt ɨsmonggaenam. Sɨ onggɨt bibɨrkenaemb ket makwa ngai yɨpa rɨgat moga kesaaenonj Tin erkenam.

23Yesu Ju Rɨga Waina Gog Ouyaena Rɨga dɨde

Parisai Rɨga Nonony Amninonj(Mak 12:38-39; Luk 11:43, 46; 20:45-46)

1 Seg ket Yesu rɨga bobo dɨde Tina b'auyaenarɨga amninonj 2 odede da, “Ju rɨga waina gog

Matayo 23:3 37 Matayo 23:21ouyaena rɨgap dɨde Parisai rɨgap Mosemna gogyɨt ouyaena eyenanj re Godɨmna juwai okai rɨgapɨla im. 3 Sɨ onggɨt paemb wɨn b'ogla komkesatowaina yɨt rɨrɨrɨnd b'itngaenindam dɨde yɨmtatundokindam nangga mana ra ton wen tamne-nanj. Ajɨ goro towaina omnɨka mɨle rɨrɨrɨndtamnɨkenenindam. Mop nokɨp ton re opurenanena im amnɨkenenanj ajɨ ma opima towainaopurena rɨrɨrɨnd mɨle amnɨkenenanj. 4 Ɨ kwa tonbebɨgbebɨg gog yɨt amnɨkenenanj dɨde ket rɨgawa pɨlwa oramka eyenenanj yɨmta undokam. Ajɨton towalenggyam rema opima singi aukenenanjtowaina yɨmkurup ingaenam opimemb towainaomnɨki gog yɨt yɨmta undokam. 5Ajɨ ton komkesawɨkoamnɨkenenanj re nok mim da ɨdenat rɨgap tenyɨr tangranj. Mop nokɨp ton moppet boks dɨdeyɨmpet boks ukoi im omnɨka eyenanj rokasim reonggɨt borand nɨnda yɨna peba yɨtkak wekeny, ɨton towaina yɨr opmitena kobɨrgɨm pɨnpɨn om-nɨka eyenanj rɨga wa ouyawam da ton re Godɨmpɨlwa kupkakupka yɨrkokar b'akai rɨga im. 6 Ɨ kwadaka ton opima ukoi singi aukenenanj ukoijog ɨs-nawa kɨma pɨpmet okatenamukoi diyamdiyampupɨpmet nata dɨde kwa wɨp ke ukoijog rɨgainapɨpmetɨnd omitenam meraina yɨr opmitenapumet nata. 7 Ɨ dɨde kwa ton opima ukoi singiaukenenanj ukoi ɨsnawa kɨma simesime okate-nam maket nata dɨde kwa da rɨgap ten ukoi nyɨrɨga ke ogenaya teyenanj da ‘Ouyaena Rɨga'. 8Ajɨgoro wen odede ukoi nyɨ rɨga ke ragenaine da‘Ouyaena Rɨga', mop nokɨp wa ɨnta yɨpaina nenaOuyaena Rɨga ajɨ wɨn komkesa re gar ke utkundake nanyɨngganwar im. 9 Ɨ kwa goro wɨn yɨparɨgand wa b'u ke ogenaya onggɨt gowukoyɨnd,mop nokɨp wa ɨnta yɨpaina nena B'u ebnau yetere pumb tungg wa yɨbɨm. 10 Ɨ dɨde goro kwarɨgap wen odede nyɨ ke ragenaine da MopyamOuyaena Rɨga, mop nokɨp wa ɨnta yɨpaina nenamopyam ouyaena rɨga, ɨte re Keriso. 11 Sɨ wawɨngɨrɨnd ukoyamrewanɨmwɨko rɨga e. 12 Ɨ yet ratilenggyam pumb wa b'uturowateny, God ɨta tingou wa omneny. Ɨ kwa yet ra tilenggyam gou waaena ikeny, God ɨta tin pumb wa urowateny.

Yesu Towaina Gɨm ke B'ogɨl ajɨ Ngor wa Negɨr

Mɨle gatab Sake Yɨt Amninonj(Mak 12:40; Luk 11:39-42, 44, 52; 20:47)

13 “Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga dɨde Parisairɨga! Wɨn re gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨr mɨlerɨga im. Sɨ God ma sake wɨn kɨma. Mop nokɨpwɨnte rɨga wa wɨp ke mora utwangka yiyenyarɨga wa b'ɨgarenam de pumb tungg wa. Sɨ wɨdawalenggyam makwa opima b'ɨgarena wuwenyɨtdɨde kwa wɨn makwa opima enjɨkenindam rɨgayepim re singi aenanj demb de b'ɨgarenam.14 (Awɨr e)*

15 “Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga dɨde Parisairɨga! Wɨn re gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨr mɨlerɨga im. Sɨ Godma sake wɨn kɨma. Mop nokɨp wɨnsɨpa wa dɨde gɨl wa wuwenenyɨt re yɨpayɨpa rɨgaɨl ongka mim waina ouyaena yɨmta undokam, ɨyena ra wɨn odarya, sɨ wɨn ket waina ouyaena nyakae tin ukoijog negɨr mɨle rɨgam yomnɨkenenyaukoijog b'ɨdgotnena okatenam de wul tungg waajɨ wɨn re ma ngai odede b'ɨdgotnena e okatenyadem ton re dɨde.

16 “Ɨ kwa wɨn re yɨrdɨdɨ wang iyena rɨga im.Sɨ God ma sake wɨn kɨma. Mop nokɨp wɨn rɨgaauyaenenindam da, ‘Yet ra danda kɨma tɨrɨr yɨtopulis yɨnamet nyɨ kɨma, ɨtemb remakwa nanggagog e yɨbɨm. Ajɨ yet ra danda kɨma tɨrɨr yɨt opulisyɨnametɨmna gold nyɨ kɨma, ɨtemb re ɨmɨnjog goge yɨbɨm.’ 17Wɨn korɨrkorɨr im dɨde yɨrdɨdɨ rɨga im.Sɨ rɨnte ukoijog yɨbɨm, gold e o mɨnda yɨnamet e?Ma sɨ ma yɨnamette ɨtemb gold yɨnam yomnɨke-neny? 18 Ɨ kwa wɨn ɨja emb jɨ rɨga auyaenenindamda, ‘Yet ra danda kɨma tɨrɨr yɨt opulis yɨna sɨomnɨkapu kap nyɨ kɨma, ɨtemb re makwa nanggagog e yɨbɨm. Ajɨ yet ra danda kɨma tɨrɨr yɨt opulisGodɨm sɨ gasa nyɨ kɨma, ɨtemb re ɨmɨnjog gog eyɨbɨm.’ 19Wɨn yɨrdɨdɨ rɨga, sɨ rɨnte ukoijog yɨbɨm,Godɨm sɨ gasa e o mɨnda yɨna sɨ omnɨkapu kap e?Ma sɨ ma ɨtemb yɨna sɨ omnɨkapu kapte komkesasɨ gasa yɨnam amnɨkeneniny? 20 Sɨ onggɨt paembyet ra danda kɨma tɨrɨr yɨt opulis yɨna sɨ omnɨkapukap nyɨ kɨma, sɨ ton danda kɨma tɨrɨr yɨt yopulisre ma yɨna sɨ omnɨkapu kap nyɨ kɨma nena e ajɨdaka kwa komkesa gasa nyɨ kɨma im rɨnsim rewekeny onggɨt yɨna sɨ omnɨkapu kap kumbɨnd.21 Ɨ kwa yet ra danda kɨma tɨrɨr yɨt opulis yɨnametnyɨ kɨma, sɨ ton danda kɨma tɨrɨr yɨt yopulis re

* 23:14: Nɨnda Grik peband da [Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga dɨde Parisai rɨga! Wɨn re gɨm ke b'ogɨlajɨ ngor wa negɨr rɨga im. Sɨ God ma sake wɨn kɨma. Mop nokɨp wɨn mik kongga waina met dɨde gasaendwatenenindam, dɨde rɨga wa pɨlke ɨsnawa okatenam pɨnpɨn kana yɨr opmitenenindam. Sɨ onggɨtpaemb wɨn opima ukoijog negɨr mɨra takatenindam dem b'ɨsagɨka wɨnɨnd.]

Matayo 23:22 38 Matayo 23:39

ma yɨnamet nyɨ kɨma nena e ajɨ daka kwa tinanyɨ kɨma e yete re wɨmena yikeny yɨnametɨnd.22 Ɨ kwa daka yet ra danda kɨma tɨrɨr yɨt opulispumb tungg nyɨ kɨma, sɨ ton danda kɨma tɨrɨr yɨtyopulis re ma Godɨmna wɨp omnenapu kasa nyɨkɨma nena e ajɨ daka kwa tina nyɨ kɨma e yete reonggɨt wɨp omnenapu kasand omiti yɨbɨm.

23 “Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga dɨde Parisairɨga! Wɨn re gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨrmɨle rɨga im. Sɨ God ma sake wɨn kɨma. Mopnokɨp wɨn odede sobijogjog gasa nena im ten(10) ɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpa tab Godɨnd wulpokyomnɨkenenya, opi re b'eag, wɨngarom o kɨma,ajɨ wɨn odede gog yɨtɨmna ukoijog b'ingawa yɨtim nony ke ewaenenindam, opi re komkesa rɨgayɨpa rɨrɨrkɨp omnɨka mɨle, rɨga kear omna mɨle, ɨdɨde nony b'ɨjawa mɨle. Sɨ wɨn b'ogla opimembb'ingawa yɨt b'obogɨl tamnɨkenenindam ajɨ goronony ke tewaenenindam! 24 Wɨn yɨrdɨdɨ wangiyena rɨga, sɨ wɨn God ma sobijogjog yɨtkak imyɨmta undokenenindam odede wɨp im rɨngmimre rɨgap kapo bora ke ngemba b'ɨga apekenenanjnyɨ onayam, ajɨ God ma ukoijog yɨt im nony keewaenenindam odede wɨp im rɨngmim re rɨgapkapo borand ukoi b'angga kamel kupka emkure-nenanj.

25 “Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga dɨde Parisairɨga! Wɨn re gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨr mɨlerɨga im. Sɨ God ma sake wɨn kɨma. Mop nokɨpwɨn gɨm ke mɨle im b'obogɨl amnɨkenenindamodede wɨp rɨngmim re rɨgap kapo ake dɨsi bau keb'obogɨl esekenenanj, ajɨ waina gar re nonygormɨle dɨde negɨrjog mɨle ke yɨndangɨr im wekeny.26Wɨn yɨrdɨdɨ Parisai rɨga! Wɨn naska waina kapokuwar b'obogɨl esekinam, sɨ ɨngkaimemb ket bauke todaka kwa kɨlkesa taukanj.

27 “Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga dɨde Parisairɨga! Wɨn re gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨr mɨlerɨga im. Sɨ God ma sake wɨn kɨma. Mop nokɨpwɨn re odede b'obogɨl ɨspɨki gopmet pɨla rɨgaim rɨnsim re bau ke b'obogɨl pɨtakɨpɨnd kɨlkesawekeny, ajɨ wɨngɨr ke re yɨndangɨr im wekeny ujrɨgaina kak ke dɨde ɨtkɨki ujgɨm ke. 28 Sɨ wɨdakare odede yɨpa wɨp nya kaim rɨga wa wɨpɨnd gɨmke pɨta aukenenindam negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨgapɨla, ajɨ wɨngɨr ke waina gar re yɨndangɨr imwekeny gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨr mɨle kedɨde nenegɨrjog mɨle ke.

29 “Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga dɨde Parisairɨga! Wɨn re gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨrmɨle rɨga im. Sɨ God ma sake wɨn kɨma. Mop

nokɨp wɨn opima bageyam wa b'ogɨl gopmetarangkaenenindam dɨde negɨr kesa dɨmdɨmjogrɨgaina gopmet ɨsnawa kɨma b'obogɨl ajgenenin-dam nɨnda gasa ke. 30 Ɨ wɨn odede ende-nenindam da, ‘Rako sɨn wekenond onggɨt wɨnɨndre sowa b'uwar wekenonj, sɨn ma rako yɨpandb'ingautondam bageyam rɨga uj ondrɨkam.’ 31 Sɨwɨn odede yɨt ke kea walenggyam b'agenaindamda wɨn re towaina b'ɨgawar im yepiya re bageyamuj ondrɨka eyento. 32 Sɨ wɨdaka wa b'uwar wainatondon rɨrɨrɨnd odede negɨrjog mɨle yundwata!33 Wɨn opimemb gɨrem, wɨn re negɨr guda kɨmagɨremɨmna b'ɨgawar im. Sɨ wɨn makwa rɨrɨr imb'ɨtkenindam dem Godɨmna b'ɨsagɨkam pɨlke rɨn-sim ra wen teskokiny de wul tungg wa. 34 Sɨ ong-gɨt paembKon opimanɨnda bageyam ɨ b'ogɨlmul-tekɨp rɨga ɨ dɨde ouyaena rɨga tetmɨkeninyɨn demwa pɨlwa. Sɨ wɨn opima towa wɨngɨrɨnd nɨndauj ondrɨka teyenindam dem dɨde wul b'agbagɨndɨdrɨka teyenindam dem, ɨ kwa wɨn opima nɨndaɨraska teyenindam dem waina yɨr opmitenapumet nata dɨde eaukena teyenindam dem yɨpataunkede kwayɨpa taunwa. 35Sɨ onggɨt paemb raGodɨmna b'ɨsagɨka wɨn ik dem, wɨn opima negɨrma mɨra takasindam dem komkesa negɨr kesadɨmdɨmjog rɨgaina kus map rɨna re wɨn opimembGodmawɨko rɨga kus egmarkenentondam onggɨtgowukoyɨnd, ɨngkek negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨgaAbelɨmna kus ke ngɨrpu ama re de Barakiyomnab'ɨga Jakariyamna kus yena re wɨn yongandondayɨnamet ake yɨna sɨ omnɨkapu kap ganggand.36 Sɨ Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da rɨga yepimre yu onggɨt gowukoyɨnd wekeny, ton opimaonggɨtyamnegɨrmamɨra takatenanj demGodmawɨko rɨgaina kus map.

Yesu ma Gar Kopa Yerusalem gatab(Luk 13:34-35)

37 “Oo! Yerusalem, Yerusalem! Yete re manbageyam uj ondrɨka eyeninyɨt, ɨ opimemb rɨgagɨmo ke uj ondrɨka eyeninyɨt yena re God et-mɨkeniny mor pɨlwa. Leamogpyam na Kon singimiyenenyɨmɨn mor b'ɨga yɨpand kupokupo om-nam odede rɨngmim ra mogyam paurot tinajogb'ɨga tama ke tuwopɨnsiny. Ajɨ man singi kesa naaukenenyɨmɨt. 38 Yɨr de, waina met Yonggyam,God ɨta wen terariny dem, sɨ waina met ra ketkak e ɨbɨm dem. 39 Ɨ Kon wen tamninyɨn dawɨn makwa ɨta ket Ken b'usaya yɨr notngya dem,ngɨrpu ra wɨn tendenindam dem da, ‘God ma

Matayo 24:1 39 Matayo 24:21b'ogɨl Ton kɨma yete re Yonggyamɨmna nyɨ kɨmaik.’ ”

24God ma Yɨnamet gatab Bage Yɨt(Mak 13:1-2; Luk 21:5-6)

1 Ɨ Yesu ket yɨnamet yɨraronj, ɨ Ton ket menonyokatonj. Sɨ dɨkɨnda Tina b'auyaena rɨga tuwonjTi pɨlwa dɨde ket Yesund ouyawam pumam ke ut-murena eyento yɨnamet dɨde nɨnda met yɨnametaba wɨngɨrɨnd. 2 Ɨ Yesu mɨra amninonj da, “Wɨnopima yɨr angindam opimemb ukoijog met? SɨKon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da makwa ɨta yɨpamotɨr ɨbɨm dem dɨkɨnd onggɨt goujog motɨr kum-bɨnd, komkesa onggɨtyam ukoijog motɨr opimatosmurkanj dem.”

Onggɨt Gowukoi Kikitum Wɨnɨnd B'ɨdgotnenagatab Bage Yɨt

(Mak 13:3-13; Luk 21:7-19)3 Ɨ re Yesu Olib dorɨnd omiti yɨbnonj, Tina

b'auyaena rɨga nena Ti pɨlwa tuwonj dɨde ketwɨgawɨga yerkito da, “Wumɨr nomnine! Rɨimonggɨtyammɨle pɨta taukanj dem? Ɨ ra onggɨtyamkomkesa gasa taukanj dem, nanggamog im jɨ ong-wata gasa taukanj dem Moina ɨtenda wɨn gatabdɨde onggɨt gowukoi kikitum wɨn gatab?” 4 SɨYesu ket mɨra amninonj da, “Wɨn b'obogɨl yɨrkɨma tekenyɨt! Ke rɨgap wen b'anygɨnena nyake wɨp ramneninem. 5 Mop nokɨp jogjog rɨgaopima tuweny dem Koina nyɨ kɨma, dɨde jogjogrɨga ugungatena teyenanj dem odede yɨt kɨmada, ‘Kon ɨtemb Keriso.’ Ɨ ton ket jogjog rɨgaonggɨt b'anygɨnena nya ke wɨp tamnenanj dem.6 Ɨ ra wɨn ik dem, wɨn opima tutkundenindamdem tɨrɨba geja yɨt dɨde tɨrɨba geja gatab bageyɨt. Ajɨ wɨn yɨr kɨma na tekenyɨt dɨde goromoga taininam dem. Mop nokɨp onggɨtyam gasaopima taukanj dem, ajɨ ɨtemb re ma kikitum wɨne. 7 Ɨ b'engabenga yɨtam opima gejam owɨnkatuweny dem nɨnda b'enga yɨtam kɨma. Ɨ kwadaka kantri b'engabenga opima gejam owɨnkatuweny dem nɨnda b'enga kantri kɨma. Ɨ opimaukoijog sou wɨn pɨta taukanj dem ɨ dɨde kwaopima jijɨg taukanj dem b'engabenga pɨpmetɨndonggɨt gowukoyɨnd. 8 Sɨ ra odede komkesa mɨlepɨta auka tuweny dem, ɨtemb re b'ɨdgotnena wɨnotomapu e. 9 Ɨ onggɨt wɨnɨnd ket rɨgap wen kotwa oramka teyenanj dem b'ɨdgotnena okatam

dɨde wen uj ondrɨkam, ɨ dɨde kwa komkesab'engabenga yɨtam rɨgap wen singi kesa tamne-nanj dem Koina nyɨ map. 10 Ɨ kwa ket onggɨtwɨnɨnd jogjog gar ke utkunda rɨga opima towainagar ke utkundamɨle ɨrarka teyenanj dem, dɨde kettowalenggyam towalenggyam kot wa b'aramkatuweny dem ɨ towalenggyam towalenggyam singikesa b'amnena tuweny dem. 11 Ɨ kwa jogjogb'anygɨnena bageyam pɨta auka tuweny dem, ɨket ton opima jogjog rɨga b'anygɨnena nya kewɨp tamnenanj dem. 12 Ɨ opima nenegɨrjog mɨleb'usmurena tuweny dem, sɨ onggɨt paemb jogjogrɨgaina singi b'iyenamɨle opima ngɨmbla taukanj.13 Ajɨ yepiya ra mɨmkam wɨmena tuweny ngɨrpuama re de onggɨt gowukoi kikitum wɨn wa, tonɨta okasi dem dadal ngɨrpu kesa yɨrkokar. 14 ƗGodɨmna wɨko rɨgap ɨta pumb tunggɨmna b'ogɨlyɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnena iyenyi demkupka gowukoyɨnd, nokɨm da ɨdenat komkesab'engabenga yɨtam rɨgap Godɨmna yɨr ungata yɨtokatena teyenanj. Seg onggɨt wɨn natemb ketgowukoi undwatapu wɨn ik dem.

Negɨrjog B'ɨdgotnena gatab Bage Yɨt(Mak 13:14-23; Luk 21:20-24)

15 “Ɨ bageyam Daniyel kea ɨja na yopulitonj da,‘Ɨta moga kɨma negɨrjog gasa pɨta tainy dem, sɨɨtemb negɨrjog gasa makwa rɨrɨr e ti wɨmenamyɨna pɨpmetɨnd.’ Sɨ yɨr de, ɨtemb negɨrjog gasaɨta tonyis dem dɨkɨnd yɨna pɨpmetɨnd. —B'oglaogenka rɨgat nony rawɨk— 16 Sɨ onggɨt wɨnɨndyepiya ra tekeny Yuda eriyand, wɨn dor wa namogamoga b'ɨtkenindam dem. 17 Ɨ yet ra ton wɨ-menand ɨbɨm dem de met papkak kumbɨnd,* tongoro kwa nanggamog gasa imdammet wɨngɨr wab'egarɨk dem. Ton komkesa gasa nony b'edasindem. Ajɨ ton wanakana b'ek dem. 18 Ɨ dɨde yetra wɨkond ɨbɨm dem sopapund, ton goro kwarɨtend dem tina oramiti kobɨrgɨm okatam. Tonɨtemb kobɨrgɨm yerar dem. Ajɨ ton wanakanab'ek dem. 19 Sɨ ukoi kear kɨma! Onggɨt wɨnɨnddem, ngor kɨma kongga wa dɨde papa b'ɨga kɨmakongga wa pɨlɨnd opima bebɨg dem. Nokɨp tonma rɨrɨr im wanakana b'ɨtkenanj dem. 20 Sɨ wɨnyɨr topmitenindam da ɨtemb waina b'ɨkenamwɨngoro ngɨwɨr kɨma gɨbɨljog wɨnɨnd o Ju rɨga wainawɨramdɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd rawɨk dem. 21Sɨra onggɨtyam wɨn ik dem, ɨta ukoijog bebɨg kɨmab'ɨdgotnena pɨta tainy dem. Sɨ odede b'ɨdgotnena

* 24:17: Onggɨt eriyand met papkak re rɨgaina wɨmenapu na wekenonj, odede ɨt re mera kisini o metwɨrand kasa re dɨde.

Matayo 24:22 40 Matayo 24:44

re naskand makwa ke yɨpa pɨta awonj onggɨtgowukoyɨnd God ma gowukoi otobarki otomapuke ngɨrpu yu, ɨ kwa dakamakwa ɨta pɨta tainy demyɨmta ke. 22RakoYonggyammaka onggɨtyamwɨnkut yomnonj, makwa rako yɨpa rɨgat yilo okasdem. Ajɨ Ton kea ɨtemb wɨn kut yomnonj Tinaobagendi rɨga map. 23 Ɨ onggɨt wɨnɨnd ra yɨpa rɨ-gat wen tamneniny dem da, ‘Yɨr de, ɨte ta Keriso,’o ‘Yɨr de, ama ta Keriso,’ sɨ wɨn goro odede yɨtgar ke utkunda ke takatenindam dem. 24Sɨ opimab'anygɨnena Keriso dɨde b'anygɨnena bageyampɨta taukanj. Ɨ ton ukoi kɨd kesa kɨma dandawɨko dɨde moga kɨma danda wɨko tamnɨkanj demrɨga b'anygɨnena nya ke wɨp omnenam. Ajɨ dakaton kwa opima towaina kupka danda ondratenateyenanj dem, nokɨm da ɨdenat ton b'anygɨnenanya ke God ma obagɨki rɨga daka wɨp tamnenanjb'anygɨnena nya wa. 25 Sɨ yɨr kɨma, Kon naskakana im wen wumɨr amneninyɨn. 26 Sɨ onggɨtpaemb ra rɨgap wen tamnenanj da ‘Yɨr de, Kerisoɨta de wul kesa tungg wa,’ ajɨ wɨn goro wuyɨm! Ɨra kwa tamnenanj da ‘Yɨr de, Keriso ɨta de wɨngɨrwa yɨpa wɨgawɨga rum wa,’ ajɨ wɨn goro gar keutkunda ke ɨtemb yɨt okata! 27 Mop nokɨp raRɨgamna B'ɨga tɨtenj Tina bibɨrɨnd, Ton ɨja e wɨptainy dem rɨja e re waral opngɨndeneny ɨlemetgatab ke de kwa kemagmet gatab wa. 28Rokate raujgɨm ɨbɨm, yimbyak toda ɨndaima bobo taukanj.Sɨ Tina ɨtendamɨle ra pɨta nate tawɨk dem rɨga wayɨrɨnd.

Rɨgamna B'ɨga Ɨtenda Wɨn gatab Yɨt(Mak 13:24-27; Luk 21:25-28)

29 “Ajɨ onggɨt wɨnɨnd ra ɨtemb ukoijog bebɨgkɨma b'ɨdgotnena seg tainy, odenja ket,lomkongga sɨbɨb tainy dem,

dɨde kwa mobiror awɨr tainy dem.Ɨ dɨde ɨki ɨsoka tuweny dem wub kumb ke,

dɨde kwa danda gasa rɨnsim re pumb wawekeny opima b'utuwongnenanj dem.

30 Ɨ kwa onggɨt wɨnɨnd dem wub kumbɨnd ɨtamal pɨta tainy dem ongwatam da Rɨgamna B'ɨgakaemb ik. Sɨ odede natemb ket komkesa gowukoib'engabenga yɨtam rɨga yii b'eagɨka tuweny dem,ɨ ton ket ɨta Rɨgamna B'ɨga yɨr iyi dem wub kumbke menonɨnd moi kumbɨnd ukoi danda kɨma dɨdeukoi b'ogɨl ɨnyomarena kɨma. 31 Ɨ ket ɨtembRɨgamna B'ɨga ɨta ukoijog bibol ara kɨma Tinaaneru tetmɨkeniny demonggɨt gowukoiwa, ɨ dɨdeTina obagɨki rɨga bobo tamnɨkanj dem gowukoi

komkesa gatab ke, gowukoi ngɨrpu ke ngɨrpu amare wub kumb ngɨrpu wa.

Pig Wulɨm pɨlke Wɨn Ongwatam Ouyaena Yɨt(Mak 13:28-31; Luk 21:29-33)

32 “Ɨ Pig wulɨm pɨlke yɨpa tendam yɨt ouyaenayokata. Sɨ yɨt ɨja emb jɨ da ra wul bɨa rɨnare rom kesa rogɨlkak wekeny gɨbɨljog wɨnɨnd,bodaboda taukanj nyɨ kɨma dɨde sisɨl wɨl tɨkkanjsalsal rom kɨma, sɨ wɨn ɨngkaemb ongwasya da,‘Kemb momta e pembpemb wɨn.’ 33 Sɨ ra wɨnodede gasa yɨr tangindam dem aukand rɨnsim reKon amneninyɨn, wɨn nony ke ongwasya dem da,‘Rɨgamna B'ɨga ke nya nate dɨde momta e opendamora wa.’ 34 Ɨ Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da rɨgayepim re yu onggɨt gowukoyɨnd wekeny yɨmtakaim uj taukanj dem, ajɨ naskajog onggɨtyamkomkesa gasa towa liyal im taukanj dem. 35Sɨwubake gou osiya b'eteomnenya dem, ajɨ Koina yɨtkakmakwa ngai opima b'eteomnenanj dem.

Makwa Yete Wumɨr Kikitum Bibɨr dɨde Wɨngatab

(Mak 13:32-37; Luk 17:26-30, 34-36)36 “Ɨ makwa ɨta yete wumɨr onggɨtyam bibɨr

dɨde wɨn gatab. Pumb tungg aneru toda makwawumɨr im, ɨ kwa toda B'ɨga ma wumɨr e, ajɨyɨpaina B'uta Tinta wumɨr. 37 Mop nokɨp raRɨgamna B'ɨga tɨtenj Tina bibɨrɨnd, sɨ ɨja imamɨle taukanj dem rɨja na re mɨle aukɨto Nowamwɨnɨnd. 38 Sɨ yɨmta kena ngɨwɨr ikonj, ajɨ rɨgare odede yɨg nony wɨmena mɨle nat wekenonj,opi re owowɨnd ɨ onaikand ɨ kongga imdand ɨdɨde leo imdand, ngɨrpu onggɨt bibɨrɨnd re Nowagɨga wa b'ɨgaronj. 39 Ajɨ ton makwa ke wumɨrwekenonj nanggamog im taukanj, ngɨrpu re ketngɨwɨr ikonj dɨde ket komkesa rɨga negɨr am-nɨkinonj. Sɨ ɨja imemb jɨ daka mɨle pɨta taukanjdem ra Rɨgamna B'ɨga tɨtenj dem. 40 Ɨ onggɨtwɨnɨnd ra Rɨgamna B'ɨga pɨta tainy dem, ra nɨmogrɨga yɨpaina sopapund gɨlgɨl waland tebnya dem,Rɨgamna B'ɨgat yɨpand ɨta yii dem de pumb wa,ɨ daka yɨpand ɨndama ɨrar dem. 41 Ɨ kwa ranɨmog kongga yɨpand sana ɨkmɨkand tebnya dem,Rɨgamna B'ɨgat yɨpand ɨta wii dem de pumb wa,ɨ daka yɨpand ɨndama tɨrar dem. 42 Sɨ onggɨtpaemb wɨn yɨr kɨma na tekenyɨt, mop nokɨp wɨnma wumɨr im rɨnggɨt bibɨr nate wa Yonggyam ikdem. 43 Ɨ wɨn wumɨr im da rada met yonggyamwumɨr ai e yɨbɨm da sɨwɨny onggɨt wɨn nateyurowamam rɨga ik tina met wa, ton ma ɨta yiyagondras tinamet iporkam. 44Sɨ onggɨt paembwɨda

Matayo 24:45 41 Matayo 25:17kwa b'ogla b'angonjeni na tekenyɨt, mop nokɨpRɨgamna B'ɨga ik ra dem waina ongwati kesa wɨnnate dem.

B'ogɨl Nony Ɨjai Wɨko Rɨga gatab Tendam Yɨt(Luk 12:41-48)

45“Sɨ yete jɨ b'ogɨlmultekɨp kɨmanony ɨjai wɨkorɨga ya yɨm nat ra ti yonggyam tina met komkesagasa taramkiny yɨr iyenam? Sɨ yonggyam ɨta ketodede nony ɨjai wɨko rɨga obagenj komkesa tinawɨko rɨga wɨp omnenam dɨde towa ita bibɨr wɨnweanjweanj owou ogonam. 46 Sɨ ton re b'ogɨlomniwɨko rɨga e yena ra tina yonggyamɨt tin odarodede yɨpa wɨp mɨle omnɨkand ra ton tɨtenj. 47 ƗKon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da ti yonggyam ɨtaodede wɨko rɨgand obagenj komkesa tinajog gasayɨr ɨpkam. 48 Ajɨ rada yonggyam yɨpa negɨrjogwɨko rɨgand tina komkesawɨko rɨga dɨde tina gasayɨr ɨpka mopyamɨm obagenj, sɨ ɨja emb jɨ ton tinony mana indeny da, ‘Meda kor yonggyam mawanakana e tɨtenj.’ 49 Sɨ ɨngkaemb ton ket b'atomodede negɨr mɨle omnɨkam, opi re ti wɨko rɨga-madwar ipowam, ɨ ɨkpɨp rɨga kɨma owou yiyandwɨmenam ɨ ɨk onaika yiyand wɨmenam. 50 Sɨ ong-gɨt wɨko rɨgamna yonggyam tɨtenj ra onggɨt bibɨrnate rɨdenat ra ɨtembwɨko rɨgamaka bibɨr wumɨrɨbɨm dɨde onggɨt wɨn nate rɨdenat ra ton makawɨn wumɨr ɨbɨm. 51 Seg ti yonggyam ket tin mopowaras dɨde ket ti pɨpmet okau ra yɨpand gɨm keb'ogɨl ajɨ ngor wa negɨr mɨle rɨga kɨma wɨmenamrokasim ra rɨga yii kamil b'iyowa tuweny dem,dɨde kopa b'angnena kɨma or b'ɨinɨka tuwenydem.

25Ten (10) Pɨl Esopai kesa Ngɨmngai gatab Ten-

dam Yɨt1 “Ɨ onggɨt wɨnɨnd ra Yonggyam tɨtenj dem,

pumb tungg re ɨja emb jɨ tainy opi re ten (10)pɨl esopai kesa ngɨmngai pɨla yepiya re towaina-jog yɨpayɨpa lampa emdɨto dɨde ket opekto sisɨlkongga kɨma rɨga wɨpwɨp omnam. 2 Sɨ towawɨngɨrɨnd nɨnda paib (5) re korɨrkorɨr na ajɨ kwanɨnda paib (5) re b'ogɨl multekɨp kɨma na. 3 Ɨopimemb korɨrkorɨr ngɨmngayɨp kea towainajoglampa so omnɨki eito ajɨ ton makwa ke ngainyɨ eito lampa ongjɨkam. 4 Ajɨ daka opimembb'ogɨl multekɨp kɨma ngɨmngayɨp re kea lampaongjɨkam nyɨ eito jirokakɨnd yɨpand towainajogso omni lampa kɨma. 5 Ajɨ re onggɨt ten ngɨmn-gayɨp sisɨl kongga kɨma rɨgand yɨr yungauko, sɨ

ɨtemb sisɨl kongga kɨma rɨga maka wanaka open-donj. Sɨ ket yɨtpat ten komkesa akasinonj ngɨrpuket kea yɨt wungonj. 6 Seg sɨdɨrɨnd ket ara ikonjda, ‘Yɨr de, ɨtemb ke sisɨl kongga kɨma rɨga ik. Wɨnopekina tin wɨpwɨp omnam!’ 7 Sɨ odedend ketopimemb komkesa ten (10) pɨl esopai kesa ngɨm-ngai utnɨkto dɨde ket towainajog lampa wikindtim b'ɨskoka eyento ɨ ket so omnɨka eyento. 8 Ɨopimemb korɨrkorɨr ngɨmngayɨp b'ogɨl multekɨpkɨma ngɨmngai egekitto da, ‘Sowada ngai nyɨnokaina lampa ongjɨkam, nokɨp sowaina lampare momta im tosoukanj.’ 9 Ajɨ opimemb b'ogɨlmultekɨp kɨma ngɨmngayɨp mɨra amnɨto da, ‘Ka!Nyɨ re ma rɨrɨr im taukanj dor rɨrɨrkɨp ongjɨkamsowanɨm dɨde wanɨm. Sɨ wɨn b'ogla wuwe nyɨosoga rɨga wa pɨlwa dɨde ket wainajog lampaongjɨkam nyɨ temjindam.’ 10Ajɨ onggɨt ganggandre opimemb korɨrkorɨr ngɨmngayɨp yiwato nyɨimdam, odedend ket sisɨl kongga kɨma rɨga ikonj.Sɨ opimemb b'angonjeni b'ogɨl multekɨp kɨmangɨmngai yɨpand ɨtemb sisɨl kongga kɨma rɨgakɨma b'ɨgarkɨto molkongga omna diyamdiyampuwa, seg ket wɨko rɨgap kea mora yɨdoko. 11 Ɨopimemb ket korɨrkorɨr ngɨmngai daka yɨmta ketuwonj dɨde ket endento da, ‘Yonggyam, Yong-gyam! Mora sowa yɨjge!’ 12Ajɨ ɨtemb sisɨl konggakɨma rɨga ket ten esmonggainonj da, ‘Kon ɨmɨnjogwen tamninyɨn da Konmawumɨr enwanɨm.’ 13Sɨonggɨt paemb wɨn yɨr kɨma na tekenyɨt. Mopnokɨp wɨn ma wumɨr im bibɨr dɨde wɨn rɨdenatera Rɨgamna B'ɨga tɨtenj.

Yiyag Wurar gatab Tendam Yɨt(Luk 19:11-27)

14 “Ɨ kwa ra Yonggyam tɨtenj dem, pumb tunggre yɨpa wɨp e tainy odede yɨpa rɨga kɨma yetre tina wɨko rɨga ara emokinonj dɨde ket towatina gasa agoninonj yɨr ɨpkam, ɨ ɨngkenaemb ketton yiwatonj b'enga kantri wa. 15 Sɨ re ɨtembrɨga tina gasa agoninonj yɨr ɨpkam, ton naskatina wɨko rɨgaina danda yɨr eyeninonj dɨde ketonggɨt towaina danda rɨrɨrɨnd wulkɨp agoninonj,yɨpam re paib (5) ukoi gold kɨpol na, ɨ dakayɨpam re nɨmog ukoi gold kɨpol na, ɨ kwa dakayɨpam re yɨpa ukoi gold kɨpol na. Seg ɨngke-naemb ket ton yiwatonj. 16 Ɨ ɨtemb rɨga yet repaib (5) ukoi gold kɨpol akasinonj, ton odenjayikonj dɨde ket onggɨt wulkɨp ke b'obogɨl wɨkoamnɨkeneninonj, ngɨrpu ton ket onggɨt wulkɨpke kea b'usaya paib (5) ukoi gold kɨpol tumɨndakasinonj. 17 Ɨ odede yɨpa wɨp nya ke ɨtemb

Matayo 25:18 42 Matayo 25:37rɨga yet re nɨmog ukoi gold kɨpol akatonj, todakaonggɨt wulkɨp ke kea b'usaya nɨmog ukoi goldkɨpol tumɨnd akatonj. 18 Ajɨ ɨtemb rɨga yet reyɨpaina ukoi gold kɨpol yokatonj, ton ket yikonjdɨde ket gou yoskonj, ngɨrpu ton ket onggɨt gouborand ɨtemb ti yonggyamɨmna wulkɨp yegitonj.19 Ɨ gɨep ke opimemb wɨko rɨgaina yonggyamɨtendonj dɨde ket ton yɨrɨk eyeninonj rɨdede natinawɨko rɨgap opimemb tinawulkɨp engaenentob'usaya tumɨnd mɨra oikɨndenam. 20 Sɨ ɨtembrɨga yet re paib (5) ukoi gold kɨpol akasinonj, tonopimemb tumɨnd oikɨnti paib (5) ukoi gold kɨpolkɨmawulkɨp teyinonj ti yonggyamɨmpɨlwa odedeyɨt kɨma da, ‘Yonggyam! Opimemb jɨ mor paib (5)ukoi gold kɨpol rɨna re nokainot. Yɨr de, ɨnaemb jɨkon kwa paib (5) ukoi gold kɨpol b'usaya tumɨndaikɨnsinyɨmɨn.’ 21 Sɨ ti yonggyam tin yomnonjda, ‘Oo, otomantijog! Sɨ man re b'ogɨl dɨde nonyɨjai wɨko rɨga et. Man kea sobijog gasa yɨr ɨpkamnony b'ɨjawa kɨma b'obogɨl wɨko yiyenenyɨmɨt, sɨkon men motramisɨn ra jogjog gasa yɨr ɨpka rɨgama. Sɨ kon moina yonggyamte nitinjɨn da manmetkɨm de kor pɨlwa koina sam yingg okatam.’22 Ɨ kwa ɨtemb rɨga yet re nɨmog ukoi gold kɨpolakatonj, ton osiemb tumɨnd oikɨnti nɨmog ukoigold kɨpol kɨma wulkɨp teyinonj ti yonggyamɨmpɨlwa odede yɨt kɨma da, ‘Yonggyam! Osiembjɨ mor nɨmog ukoi gold kɨpol rɨna re nokawot.Yɨr de, ɨnaemb jɨ kon kwa nɨmog ukoi gold kɨpolb'usaya tumɨnd aikɨnsmɨn.’ 23 Sɨ ti yonggyam tinyomnonj da, ‘Oo, otomantijog! Sɨ man re b'ogɨldɨde nony ɨjai wɨko rɨga et. Man kea sobijoggasa yɨr ɨpkam nony b'ɨjawa kɨma b'obogɨl wɨkoyiyenenyɨmɨt, sɨ kon men motramisɨn ra jogjoggasa yɨr ɨpka rɨga ma. Sɨ kon moina yonggyamtenitinjɨn da man metkɨm de kor pɨlwa koina samyingg okatam.’ 24 Ɨ dɨde kwa ɨtemb rɨga yet reyɨpaina ukoi gold kɨpol yokatonj, todaka ket tiyonggyamɨm pɨlwa ikonj dɨde ket yomnonj da,‘Yonggyam! Kon wumɨr en mornɨm da man rewɨp ɨnggrawa kesa rɨga et. Sɨ man erngoke-neninyɨt re ma moina ɨti kaim, ɨ kwa man boboamnɨkeneninyɨt re ma moina ɨgmarki kaim. 25 Sɨonggɨt penaemb kon moga awond, sɨ ket nekonddɨde ket moina ukoi gold kɨpol yegitond gou borawa. Sɨ yɨr de, ɨtemb jɨ moina ukoi gold kɨpol.’26 Seg ti yonggyam ket mɨra yomnonj da, ‘Sɨ manre negɨrjog dɨde dɨnderkak wɨko rɨga et. Maman ɨja naemb kornɨm wumɨr awot da kon ern-gokeneninyɨn nangga na re kon maka esinond,

ɨ kwa kon bobo amnɨkeneninyɨn nangga na rekon maka egmarkinond? 27 Sɨ rako man odedewumɨr awot kornɨm, sɨ man b'ogɨl na rako koinaukoi gold kɨpol bengk rɨga wa akawot. Sɨ konkakoa ɨngkenaemb koinajog wulkɨp yokasɨn ong-gɨt wulkɨp kɨma ɨt re koinawulkɨp ke oikɨnti wewewulkɨp. 28 Sɨ onggɨt paemb wɨn yɨsata ɨtemb ukoigold kɨpol ti pɨlke dɨde ket yokawa onggɨt rɨgamyete re ten (10) ukoi gold kɨpol awaminy. 29Mopnokɨp komkesa rɨga yepim re engaenanj nanggaim re towa pɨlɨnd ebnainy, God opima b'usayatumɨnd tagoniny dɨde ket b'atɨikɨndenanj. Ajɨyete re maka yingaeny nangga e re ti pɨlɨndyɨbnau, God ɨta onggɨtyam gasa ewaikis ti pɨlke.30 Sɨ wɨn ɨtemb esourena kesa wɨko rɨga yɨska bauwa de sɨbɨb pɨpmet wa rokasim ra rɨga yii kamilb'iyowa tuweny dem, dɨde kopa b'angnena kɨmaor b'ɨinɨka tuweny dem.’

Mamoi ake Gout gatab Tendam Yɨt31 “Ɨ onggɨt wɨnɨnd ra Rɨgamna B'ɨga ik dem

Tina b'ogɨl ɨnyomarena kɨma dɨde komkesa Tinaaneru kɨma, Ton ɨta Tina b'ogɨl ɨnyomarena kɨmawɨp omnenapu kasand tomis dem. 32 Ɨ ket anerupkomkesa b'engabenga yɨtam rɨga Ti wɨp wa yɨ-pand teomkuranj dem, ɨ Ton ket opima ong-gɨtyamkomkesa b'engabenga yɨtam rɨga yɨpayɨpaɨsagɨka teyeniny dem wetaweta omnɨkam, odederɨngma ra mamoi yɨr ɨpka rɨgat mamoi wetawetatamnɨkiny gout wa pɨlke. 33 Sɨ ɨtemb mamoi yɨrɨpka rɨgat opima mamoi oramka teyeniny tinayɨmjog yɨm tab ke dɨde gout tina sawai yɨm tabke, sɨ odede yɨpa wɨp nya kae ɨtemb RɨgamnaB'ɨgat Todaka opima negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨgaoramka teyeniny dem Tina yɨmjog yɨm tab kedɨde negɨr mɨle rɨga Tina sawai yɨm tab ke. 34 Segket ɨtemb King opima Tina yɨmjog yɨm tab kerɨga tamniny dem da, ‘Tuyɨm wɨn Kor B'uɨmnab'ogɨl omni rɨga! Ɨ wɨn ket yowabɨnta pumbtungg rɨna re God gowukoi otobarkapu ke yon-gonjenonj wanɨm okawam. 35Mop nokɨp re Konowoupand nɨbnond, wɨn kea Ken nongenondaowou ke, ɨ re Kon nyɨpand nɨbnond, wɨn kea Kennyɨ ke nokɨkenonda, ɨ dɨde re Kon tungg tɨb kesanɨbnenond, wɨn kea Ken nɨngaukenonda wainamet wa. 36 Ɨ kwa re Kon wɨ kesa nɨbnond, wɨnkea Ken kobɨrgɨm nikokenenonda, ɨ re Kon kopanɨbnenond, wɨn kea odarenam nopenenonda, ɨre Kon sɨbɨbmetɨnd nɨbnenond, wɨn kea Ken nes-marenenonda.’ 37 Seg ket negɨr kesa dɨmdɨmjogrɨgap Tin omnyi dem da, ‘Yonggyam! Rɨdenat sɨn

Matayo 25:38 43 Matayo 26:16Men yɨrmongonda owoupand ɨ ketmongenonda,o nyɨpand ɨ ket sɨnmokɨkenonda? 38 Ɨ kwa rɨdenatsɨn Men yɨr mongenonda tungg tɨb kesand ɨ ketMen sowaina met wa mɨngaukenonda, o wɨ ke-sand ɨ ket sɨn mikokenonda kobɨrgɨm ke? 39 Ɨ kwadaka rɨdenat sɨn Men yɨr mongenonda kopando sɨbɨb metɨnd ɨ ket sɨn Men mesmarenonda?’40 Ɨ ket onggɨt Kingɨt ten tesmonggainy dem da,‘Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da sɨ wɨn nanggamɨle na onggɨt sobijogjog Koina gar ke utkundayɨngganwar wa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgam pɨlɨnd om-nɨka eyentondam, sɨ wɨn re kea Kor pɨlɨnd omnɨkaeyentondam.’ 41 Seg ra ket ɨtemb King opimaTina sawai yɨm tab ke rɨga tamniny dem da,‘Wɨn sake okati rɨga, Kor pɨlke ewaikisina! Ɨket b'aklansinam de ngɨrpu kesa b'ɨrmatena wulwa rɨnte re ongonjeni yɨbɨm Satanam dɨde Tinaaneru wanɨm. 42 Mop nokɨp re Kon owoupandnɨbnond, wɨn maka Ken nongenonda owou ke,ɨ re Kon nyɨpand nɨbnond, wɨn maka Ken nyɨke nokɨkenonda. 43 Ɨ re Kon tungg tɨb kesanɨbnenond, wɨn maka Ken nɨngaukenonda wainamet wa, ɨ re Kon wɨ kesa nɨbnond, wɨn maka Kenkobɨrgɨm nikokenenonda, ɨ dɨde re Kon kopand osɨbɨbmetɨnd nɨbnenond, wɨn maka Ken nesmare-nenonda.’ 44 Seg ket opimemb negɨr rɨgap todakaTin omnyi dem da, ‘Yonggyam! Rɨdenat sɨn Menyɨr mongonda owoupand o nyɨpand o tungg tɨbkesand o wɨ kesand o kopand o sɨbɨbmetɨnd, ɨket sɨn maka Men yɨm mokaenenonda?’ 45 Ɨ kwaket ɨtemb King ten tesmonggainy dem da, ‘Konɨmɨnjog wen tamninyɨn da sɨ wɨn nangga mɨle naonggɨt sobijogjog Koina rɨga wa wɨngɨrɨnd yɨparɨgam pɨlɨnd maka omnɨka eyentondam, sɨ wɨnre maka Kor pɨlɨnd omnɨka eyentondam.’ 46 Sɨopimembnegɨr rɨgawui demdengɨrpu kesa negɨrma mɨra okatenapu wa, ajɨ opimemb negɨr kesadɨmdɨmjog rɨga tonwui demde dadal ngɨrpu kesayɨrkokar wa.”

26Ju Rɨgap Yesund Ongandam Yɨsamko(Mak 14:1-2; Luk 22:1-2; Yoan 11:45-53)

1 Ɨ re ket Yesu opimemb komkesa yɨt useka segamninonj, Ton Tina b'auyaena rɨga amninonj da,2 “Maeda wɨn wumɨr im da nɨmog bibɨr kak kaemerainaUj ƗgwantiNony IyenaDiyamdiyamBibɨrtainy dem, sɨ ɨdenatemb Rɨgamna B'ɨgand yɨmɨndusunasi dem wul b'agbagɨnd ɨdrɨkam.” 3 Ɨ onggɨtwɨnɨnd ket yɨna mopyam sɨ rɨgap dɨde Ju rɨgawaina elda rɨgap b'eoma yokato yɨna mopyam

sɨ rɨga, nyɨ da Kayapa, tina met aband. 4 Ɨ tonket odede yɨt yɨsamko da wɨgawɨga rabem nyake Yesund yɨmɨnd usunasi dɨde ket Tin uj tamaonganji. 5 Ajɨ ton endento da, “Ma onggɨtyamdiyamdiyam wɨn nate onganju, nokɨp ke rɨga wawɨngɨrɨnd soro kɨma bebɨg mɨle rawɨk.”

YɨpaKonggatNgɨrangngɨrangGaya keYesundYeaukonj

(Mak 14:3-9; Yoan 12:1-8)6 Ɨ yɨpa wɨnɨnd Yesu yɨbnonj Simonɨmna

metɨnd Betaniya tunggɨnd yet re naskand lep-rosi kopa kɨma yɨbnonj. 7 Ɨ onggɨt wɨnɨnd yɨpakongga Ti pɨlwa tikonj yɨpa ukoi mɨra kɨmab'ogɨl ngɨrangngɨrang gaya kɨma yɨpa otomantialabasta gɨmo botolɨnd. Ɨ re Yesu diyam awowɨndyɨbnonj, onggɨt konggat kea Ti mopɨnd ɨtembngɨrangngɨrang gaya yɨgmarkonj. 8 Ɨ re b'auyaenarɨgap ɨtomb konggamna mɨle yɨr yongo, ton keaket komliu aukɨto dɨde endento da, “Nanggapae ton jabakɨpɨnd yesomneny? 9 Mop nokɨprako ton onggɨtyam gaya yosog, ton keakoa rɨrɨrna ukoijog wulkɨp akasiny dɨde ket tagoninygasa kesa rɨga wa.” 10 Ajɨ re Yesu towainayɨt b'ɨglenena gatab wumɨr awonj, Ton ket tenamninonj da, “Nangga ma wɨn onggɨt konggandbebɨgɨm ɨl wongkya? Mop nokɨp ton kea Ko-rnɨm b'ogɨl mɨle yomnɨk. 11 Mop nokɨp gasakesa rɨga opima wɨn kɨma wekeneny ita wɨnɨnd,ajɨ Kon ma ɨta ita wɨnɨnd wɨn kɨma nɨtɨbne-nenyɨn. 12 Sɨ re ɨtomb konggat Koina jɨwɨndngɨrangngɨrang gaya yɨgmarɨk, ɨtemb re Koina jɨeungitam get ke b'angonjenam mɨle emb jɨ. 13 SɨKon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da rokate ra God mab'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnenenyi demkomkesa gowukoyɨnd, onggɨt konggamna omnɨkimɨle daka kwa ɨta ket usenenyi dem tinɨm nonyiyenam.”

Yudas Tɨrɨr Yomnonj Yesund Tɨb Iyenam(Mak 14:10-11; Luk 22:3-6)

14 Ɨ onggɨt wɨnɨnd Twelp (12) ɨtmɨkitijog rɨgawɨngɨrɨnd yɨpa rɨga, ogenaya da Yudas Iskariyot,yikonj yɨna mopyam sɨ rɨga wa pɨlwa. 15 Sɨ Yudasket egekisinonj da, “Wɨn nangga e kor notkaya, rakon Yesund wa yɨm kumb wa oramisɨn?” Sɨ tonket ti teti (30) silba koin yokauto. 16 Seg onggɨtkak kenaemb ket Yudas b'ogɨl wɨn oraka yiyenonjYesund okawam towa pɨlwa.

Yonggyam kɨma Kikitum Diyamdiyam(Mak 14:12-21; Luk 22:7-13, 21-23; Yoan 13:21-30)

Matayo 26:17 44 Matayo 26:4017 Ɨ re Yist kesa Bred Wɨn wɨngɨrɨnd, naskajog

bibɨr awonj, b'auyaena rɨga Yesum pɨlwa tuwonjdɨde ket yɨgekito da, “Rokate Man singi aet sɨnmotngonjenau Mornɨm owowɨm meraina Uj Ɨg-wanti Nony Iyena Diyamdiyam?” 18 Seg ketYesu nɨmog b'auyaena rɨga engawonj da, “Ekade Yerusalem taun wa, de yɨpa rɨgam pɨlwa dɨdeket tin omnya dor da Ouyaena Rɨga yindeny da,‘Koinawɨn re kewus nate ainy, sɨ Kon ɨndamaembmoina metɨnd meraina Uj Ɨgwanti Nony IyenaDiyamdiyam omnɨken Koina b'auyaena rɨgawarkɨma.’ ” 19 Seg osiemb b'auyaena rɨga nɨmogɨp ɨjana gasa amnɨkinonda rɨja na re Yesu ten enga-wonj dɨde ket Ju rɨgawainaUj Ɨgwanti Nony IyenaDiyamdiyam yongonjenonda. 20 Ɨ re sɨ imokonj,Yesu diyamdiyampu kasand omitonj Twelp (12)b'auyaena rɨga kɨma. 21 Sɨ re ton diyam awowɨndwekenonj, Yesu ten amninonj da, “Kon ɨmɨnjogwen tamninyɨn dawawɨngɨrɨnd yɨpa rɨgat ɨta Kentɨb nii.” 22 Sɨ b'auyaena rɨgap gar bebɨg aukɨtodɨde ket yɨpayɨpa yɨgekeno da, “Yonggyam! Makonten?” 23 Ɨ ket Yesu mɨra amninonj da, “Rɨgayete re Kon kɨma gɨlgɨl sana okatam yɨm yoramisde pleto wa, ɨtemb rɨga tontemb Ken tɨb nii. 24 Sɨb'ogɨl e Rɨgamna B'ɨga, Ton uj okas dem rɨngma reyɨna peband ɨrɨki yɨbɨm Ti gatab. Ajɨ onggɨt rɨgamyet ra Rɨgamna B'ɨgand tɨb yii dor, ukoi kear kɨmae tinɨm, nokɨp ton ukoijog bebɨg nate tau dem. Sɨtinɨm keako b'ogɨl na jɨ rako ton maka ukendonjti mogɨm kom ke.” 25 Sɨ Yudas yet ra Yesund tɨbyii dor Yesund yomnonj da, “Ouyaena Rɨga! Rɨkakonten?” Ajɨ Yesu tin yɨsmonggawonj da, “Owɨ,kemb man minjɨt.”

Kikitum Diyampund Areto(Mak 14:22-26; Luk 22:14-20; 1Kor 11:23-25)

26 Ɨ re Yesu dɨde Tina b'auyaena rɨga diyamauto, Yesu yɨpa sana nganja yokatonj ɨ Godɨndsɨteket yɨt yomnonj, ngɨrpu ket yipkɨkonj dɨdeagoninonj Tina b'auyaena rɨga wa pɨlwa. Ɨ Tonyindonj da, “Wɨn yokata! Ɨtemb re Koina jɨe.” 27 Seg ket Yesu kwa yɨpa kapo yokatonjdɨde Godɨnd sɨteket yɨt yomnonj, ngɨrpu ket Tinab'auyaena rɨga wa kapo akawonj towanɨm on-ayam odede yɨt kɨma da, “Wɨn komkesa onggɨtkapond nyɨ yonaika! 28Mop nokɨp ɨtemb kapondnyɨ re Koina outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt kɨma kus erɨnte re Kon yɨgmarken jogjog rɨgaina negɨr mɨleawɨr omnɨkam. 29 Kon wen tamninyɨn da Konmakwa ɨta b'usaya onaen dem onggɨt greip kɨp keomnɨki wain, ngɨrpu onggɨt bibɨrɨnd ra Kon sisɨl

wain onaen dem wɨn kɨma demb de Kor B'u Godma pumb tungg wa.” 30 Sɨ diyamdiyam seg ke tonger yɨtango dɨde ket yiwato de Olib dor wa.

Petromna Yesund Oena gatab Bage Yɨt(Mak 14:27-31; Luk 22:31-34; Yoan 13:36-38)

31 Ɨ onggɨt wɨnɨnd Yesu ket Tina b'auyaena rɨgaamninonj da, “Yu sɨwɨny wɨn opima komkesa saptotekindam dor dɨde kak nɨtɨaya dor onggɨt mɨlemap rɨnte ra tawɨk Kor pɨlɨnd, mop nokɨp yɨt ɨjaemb jɨ ɨrɨki yɨbɨm yɨna peband da,‘Kon ɨta onganjɨn dem mamoi yɨr ɨpka rɨga,

sɨ ket opima mamoi bobo wetawetab'ɨtkenanj dem.’

32Ajɨ onggɨt kak ke ra Kon tutnyisɨn dem uj ke, sɨwɨn yɨmta kaim wuyɨt dem de Galili wa ajɨ Konnaska e neken dem.” 33 Seg Petro ket Yesunddanda kɨma yomnonj da, “Nangga ma jɨ ra tonkomkesa rɨgap sap totendanj dor dɨde kakmɨtɨayidor onggɨt mɨle map rɨnte ra tawɨk Mor pɨlɨnd,ajɨ kon kolenggyam ra makwa ɨta sap totenjɨndor dɨde kak mɨtɨaen dor.” 34 Ɨ Yesu ket tin mɨrayomnonj da, “Kon ɨmɨnjog men motɨnyɨn da yusɨwɨny yɨmta kena pauro ara tuweny dor, ajɨ mannaska Ken ɨta nowapyam notiyenyɨt dor.” 35 Segket Petro Yesund yomnonj da, “Ra Man uj taet,koda b'ogla uj rawɨn Man kɨma. Ajɨ kon makwaɨta motiyenyɨn.” Ɨ komkesa b'auyaena rɨgap todaɨja na yɨpa rɨrɨrkɨp endento.

Yesu ma Yɨr Opmita Getsemanind(Mak 14:32-42; Luk 22:39-46)

36 Ɨ re Yesu Tina b'auyaena rɨga kɨma menonyokato yɨpa pɨpmet wa nyɨ da Getsemani, Yesuten amninonj da, “Kon ama de neken dɨde yɨr etopmitenyɨn. Sɨ wɨn omandemb omnɨki wekene,ngɨrpu ra Kon tɨtenjɨnwa pɨlwa.” 37 Ɨ Yesu ɨna rɨgaeyinonj Ton kɨma Petro dɨde Jebedaimna b'ɨganɨmog. Seg Ton ket ngor wa gar kopa dɨde garbebɨg b'atomonj. 38 Seg ket Ton ten amninonjda, “Koina wɨngawɨnga ma sobijog gar kopa eainy momta uj okatam. Wɨn wekene dɨkɨnd dɨdeyɨpand Kon kɨma yɨr opngɨki wekene!” 39 Ɨ reɨngkek ket Ton sobijog paja wa b'ɨsonkitonj, Tonket kum ujokonj dɨde ket wɨp gou wa yomnonj,seg ket Godɨm pɨlwa yɨr opmitenonj da, “KorB'u! Sɨ Man onggɨtyam Koina b'ɨdgotnena kapoyewaikite Kor pɨlke, rada ɨtemb rɨrɨr e. Ajɨ goroKoina singi ke, ajɨ Moina singi kena.” 40 Seg ket reTon ket ɨtendonj nowa b'auyaena rɨga wa pɨlwa ɨyutunga nat ten adarinonj. Seg Ton ket Petrondyomnonj da, “Rɨngma, wa awɨr im danda yɨpa

Matayo 26:41 45 Matayo 26:64odede sobijog wɨnɨnd yɨpand Kon kɨma yɨrkokarwɨmenam? 41 Yɨr opngɨki wekene, dɨde yɨr op-mitenina! Nokɨm da ɨdenat maka wɨn Satanamnaotonkena takatenindam. Waina wɨngawɨnga ukoisingi im Kon kɨma yɨrkokar wɨmenam, ajɨ wainajɨ re yarɨm im dɨde danda kesa im.” 42 Onggɨtkak ke Yesu b'usaya nɨmogɨm yikonj dɨde yɨropmitonj da, “Kor B'u! Rada ɨtemb ma rɨrɨr eonggɨtyam b'ɨdgotnena kapo ewaikitamKor pɨlkedɨde rada Kon b'ogla ɨtemb kapo onaen, sɨ Moinasingi b'ogla rawɨk.” 43 Ɨ re Ton kwa ɨtendonjopimemb b'auyaena rɨga wa pɨlwa, Ton b'usayaadarinonj towa yutungand. Ɨ towaina yɨrkɨp rebebɨg na yutɨtɨp wekenonj. Sɨ onggɨt penaembton yɨtwungonj. 44 Ɨ ket Yesu opimembb'auyaenarɨga erarinonj dɨde ket b'usaya dea de yikonj.Seg ket re Ton nowam yɨr opmitonj Godɨm pɨlwa,Ton ɨna yɨpa wɨp yɨt usaireninonj rɨja na re Tonnaskand yerkenonj. 45 Seg ket Yesu ɨtendonjb'auyaena rɨga wa pɨlwa, Ton ten amninonj da,“Wɨn yutunga dɨde wɨram nasim dadal wekenyɨt.Yɨr de, wɨn re kemb momta e. Yɨpa rɨga keRɨgamna B'ɨga tɨb yii negɨrmɨle rɨgawa yɨm kumbwa. 46Utnɨkinam, men ket wowɨn Kor tɨb iyoyamrɨgam pɨlwa! Yɨr, ɨtemb ke ton ik Kor wus wa.”

Rɨgap Yesund Yɨmɨnd Yusunato(Mak 14:43-50; Luk 22:47-53; Yoan 18:3-12)

47 Ɨ ket onggɨt wɨnɨnd re Yesu dɨdea yɨt op-urenand yɨbnonj, Twelp (12) b'auyaena rɨgawɨngɨrɨnd yɨpa rɨga Yudas yɨna mopyam sɨ rɨgadɨde Ju rɨga waina elda rɨga wa pɨlke ikonj yɨpandukoi rɨga bobo kɨma yepiya re geja giri dɨdekibam yɨmɨnd teito. 48 Ɨ ɨtemb Yesumna tɨb iyoirɨga, Yudas kea towa pɨlwa wumɨr yoramitonjda, “Ra yena ra kon ikwasɨn dor omongnenakɨma, ɨtemb jɨ rɨga. Sɨ wɨn Tin b'obogɨl yɨmɨndusunasya dor.” 49 Sɨ re Yudas ikonj Yesum pɨlwa,ton odenja Yesund yomnonj da, “Ouyaena Rɨga,simesime!” dɨde ket Tin yomongnenonj. 50 Segket Yesu tin yomnonj da, “Kor rɨga! Nanggasingi mɨle nat metket re yomnɨke!” Ɨ odedendket rɨgap Yesum pɨlwa b'ɨsonkurto ɨ ket Ti pɨlɨndyɨm aramkɨto ɨ dɨde ket yɨmɨnd yusunato. 51 Ɨodedend ket Yesumna b'auyaena rɨga wɨngɨrɨndyɨpa rɨgat tina geja giri yɨtrɨngatonj metkak ke,ɨ ket yɨna mopyam sɨ rɨgamna wɨko rɨga ma yɨpayɨpya romyɨpmarkitonj dɨde ket gouwa ɨsendonj.52 Seg Yesu ket tin yomnonj da, “Moina geja giriyoramite tina metkak wa. Mop nokɨp komkesarɨga yepim re geja giri engaenanj, ton opima gejagiri ke uj taukanj. 53 Ma wɨn ma wumɨr im da

Kon rɨrɨr e Kor B'und ɨgekisɨn da, ‘Man twelp(12) ukoi geja aneru bobo tetmɨkisinyɨt Kornɨmɨrmekam,’ ɨ Ton odenja im ket tetmɨkisiny? 54Ajɨra Kon Kor B'und ɨgekisɨn geja aneru ɨtmɨkitam,sɨ rɨdede nya kae opimemb yɨtkak rɨrɨrkɨp taukanjrɨnsim re yɨna peband Kor gatab ɨrɨki wekeny dab'ogla odede mɨle raukinem?” 55 Ɨ onggɨt wɨnnatemb ket Yesu opimemb rɨga bobo amninonjda, “Ma wɨn Kena okatam notupya geja giri dɨdekibam kɨma odede wɨp rɨngma ra wɨn raskol rɨgaokasya? Bibɨr weanjweanj Kon wa ouyaenandomiti nɨbnenenyɨmɨn yɨnametɨnd, ajɨ wɨn makaKen yɨmɨnd nusunasma. Ajɨ wɨn Ken otadeodede nya ke nokasya. 56 Sɨ komkesa onggɨtyammɨle aukanj re nok mim da ɨdenat opimembbageyam waina ɨrɨki yɨtkak rɨrɨrkɨp taukanj.” Segket komkesa b'auyaena rɨgap Yesund yɨraro dɨdeb'ɨkento.

Yesu Onyitonj Ju Rɨga Waina Memba Wɨpɨnd(Mak 14:53-65; Luk 22:54-55, 63-71; Yoan 18:13-14,

19-24)57 Ɨ rɨga yepiya re Yesund yɨmɨnd yusunato, ton

ket Yesund yiyo yɨna mopyam sɨ rɨga Kayapammet wa, rɨkɨnd re Ju rɨga waina gog ouyaena rɨgadɨde Ju rɨga waina elda rɨga yɨpand b'eomkurto.58 Ajɨ Petro kea Yesund pajapaja yɨmta undokayiyonj ngɨrpu ama re yɨna mopyam sɨ rɨga mamet kara mora dunda wa. Ɨ ton ket kara wɨngɨrwa b'ɨgaronj dɨde ket nɨnda yɨnamet yɨr ɨpkarɨga kɨma yɨpand omitonj yɨr ongongɨm nanggae tawɨk Yesum pɨlɨnd. 59 Ɨ re kot yɨpangendo,yɨna mopyam sɨ rɨgap dɨde komkesa Ju rɨga wainaSanedrin membap Yesum gatab ɨjongki yɨr un-gata yɨt oraka eyento rɨdede nya kae Tin onganji.60Nangga ma jɨ da jogjog b'anygɨnena yɨr ungatarɨga tuwonj Yesum gatab yɨt ɨjongkam, ajɨ makwanangga yɨt na adarkɨto. Ajɨ yɨmta kenɨmogyɨr un-gata rɨga tetkonda 61 ɨ ket endenonda da, “Onggɨtrɨgat yindenonj da, ‘Kon rɨrɨr e Godɨmna yɨnametiporken dɨde nowa bibɨr kɨma b'usaya orangen.’ ”62 Seg re ket yɨna mopyam sɨ rɨga onyitonj rɨgawa wɨpɨnd, ton ket Yesund yerkitonj da, “NanggapaeManmakamɨra nomninyɨt? RopimMor pɨlkeyɨt onggɨtyam negɨr yɨr ungatena yɨt gatab rɨntere nɨmog rɨgap Mor pɨlwa iya?” 63 Ajɨ Yesu remumakesa na yɨbnonj. Sɨ ket ɨtemb yɨnamopyamsɨ rɨgat Tin yomnonj da, “Sɨ kon yilo Godɨmna nyɨkɨma Men mitngaen da Man b'ogla danda kɨmatɨrɨr yɨt opulisɨt sowa pɨlwa. Rɨka Man ɨmɨnjogKeriso, Godɨmna B'ɨga et?” 64 Ɨ ket Yesu tin mɨra

Matayo 26:65 46 Matayo 27:11yomnonj da, “Sɨ kemb man mindenyɨt. Ajɨ Konɨmɨnjog wen tamninyɨn da,‘Otade ke wɨn ɨta Rɨgamna B'ɨga yɨr ongya

omiti Komkesa Dandam Rɨgɨb Rɨgamnayɨmjog yɨm tab ke juwai kɨma pɨpmetɨnd

ɨ kwa menonɨnd moi kumbɨnd wub kumbke.’ ”

65 Ɨ re yɨna mopyam sɨ rɨgat Yesu ma yɨt utkun-donj, ton kea ket soro kɨma tina kobɨrgɨm yɨny-owendonj dɨde ket ton rɨga amninonj da, “Nanggamim men ket kwa yɨr ungata yɨt arakindam Tigatab? Yɨr de, otade wɨn kea Ti pɨlke Godɨndɨsadrena yɨt utkunjya. 66 Rɨja im wɨn nony ain-dam?” Ɨ ket rɨgap tin yɨsmonggawo da, “Tinanegɨrmapuj yek.” 67Seg ton ket auya keYesumnawɨp ɨtmanda yiyeno dɨde ket yɨmkɨk ke Tin ipowayiyeno. Ɨ nɨndap ket ana ɨpokena yiyeno odedeyɨt kɨma da, 68 “Keriso, man sowa b'agenae! YeteMen mipou?”

Petro Yesund Yoenonj(Mak 14:66-72; Luk 22:56-62; Yoan 18:15-18, 25-27)

69 Ɨ re Petro yɨna mopyam sɨ rɨga ma met karawɨngɨrɨnd kot aband omiti yɨbnonj, yɨpa yɨnamopyam sɨ rɨga ma wɨko ngɨmngai tikonj ti pɨlwadɨde ket yomnonj da, “Madaka kea Galili tunggamYesu kɨma mɨbnenenot.” 70 Ajɨ Petro b'aenonjkomkesa rɨga wa wɨpɨnd da, “Kon ma wumɨr ennangga yɨt e man yopurenyɨt.” 71 Ɨ re Petro ketkot aba ke yikonj mora gatab wa, kwa yɨpa b'engawɨko ngɨmngayɨt tin yɨr yongonj dɨde ket rɨgaamninonj yepiya re de wekenonj da, “Ɨtemb rɨgare Najaret tunggam Yesu kɨma na yɨbnenenonj.”72 Ɨ Petro ket b'usaya danda kɨma tɨrɨr omna yɨtkɨma b'aenonj da, “Konmawumɨr en emb jɨ rɨga.”73 Ɨ sobijog wɨn kak ke rɨga yepiya re demb deowɨnki wekenonj, ton tuwonj Petrom pɨlwa dɨdeket tin yomno da, “Ɨmɨnjog e madaka Tina yɨmtaundoka rɨga wɨngɨrɨnd yɨpa rɨga et, mop nokɨpmoina opurenate men pɨtand momɨny da man reyɨpa Galili rɨga et.” 74Seg ket Petro odede sake yɨtb'atomonj da, “Ra kon b'atɨnygɨnenyɨn, kon Godma sake ɨta okasɨn dem,” dɨde danda kɨma tɨrɨr yɨtke Yesund yoenonj da, “Kon ma wumɨr en emb jɨrɨga.” Re ket seg, odenja pauro ara yikenonj. 75 SɨPetro ket keanony aukonjYesumaopureni yɨtkakda, “Yu sɨwɨny yɨmta kena pauro ara tuweny dor,ajɨ man naska Ken ɨta nowapyam notiyenyɨt dor.”Ɨ ton ket bauwaopendonj dɨde ukoi gar kopa kɨmayii b'ɨrɨnenonj.

27Yesund Yiyo Pilatom pɨlwa(Mak 15:1; Luk 23:1-2; Yoan 18:28-32)

1 Ɨ ɨspari ke sɨtawarjogɨnd komkesa yɨnamopyam sɨ rɨgap dɨde Ju rɨga waina elda rɨgapYesumgatab yɨpand yɨt ɨglenena seg auto dɨde kettɨrɨr yomno Tin ongandam. 2 Seg re ket ton ketYesund yɨjobɨko ɨ yiyo ɨ dɨde ket Roma gabmanimopyam Pilatom yɨm kumb wa yoramito.

Yudas Iskariyotɨmna Uj gatab Yɨt(Ɨtai 1:18-19)

3 Ɨ onggɨt wɨnɨnd re Yesum tɨb iyena rɨga Yudasodedemɨle yɨr yongonj rɨna re Yesund ongandamtɨrɨr yomno, ton ma sobijog na nony bebɨg awonjda, “Kon kea naemb negɨr mɨle yomnɨken Tipɨlɨnd.” Seg ton ket yɨna mopyam sɨ rɨga dɨdeJu rɨga waina elda rɨga wa etendainonj teti (30)silba koin. 4 Ɨ ton ket ten amninonj da, “Konkea negɨr mɨle yomnɨkmɨn nokɨp kon negɨr mɨlekesa rɨga na tɨb iyɨmɨn wa pɨlwa ongandam.” Ajɨtodaka tin yɨsmonggawo da, “Nangga e de sowapɨlwa? Ma sɨn kɨma bebɨg e, moda mor ma.” 5 SegYudas ket silba koin b'ɨskansinonj yɨnametɨnd ɨket opmarkitonj ɨ dɨde ket dea ta yikonj, ngɨrpuket tilenggyam kai b'atoukonj. 6Ajɨ yɨnamopyamsɨ rɨgap opimemb silba koin esɨka eyento ɨ ketendento da, “Ɨtemb rema rɨrɨrkɨpjog e onggɨtyamwulkɨp oramkam de yɨnamet gasa ongapapu pɨp-met wa, nokɨp opimemb re uj mɨra wulkɨp im.”7 Sɨ ton ket yɨt yɨgleneno dɨde ket tɨrɨr yomno,sɨ ton ket onggɨt wulkɨp ke pam ke gasa omnɨkarɨgamna gou kɨpol yokato, nokɨm da ɨdenat tunggtɨb kesa rɨga wa gop eukapu pɨpmet tainy. 8 Sɨonggɨt mop paemb rɨgap ɨtemb gou kɨpol ogenayiyenyi ngɨrpuyuda, “Kus keGouKɨpol”. 9Sɨ ong-gɨt mɨle kenaemb bageyam Yeremiyamna odedeopureni yɨtkak rɨrɨrkɨp aukɨto da, “Ɨ ton opimembteti (30) silba koin emdɨto re yɨpa rɨga okatamogeni mɨra na, rɨna re nɨnda Ju rɨgapmɨra yogenoyɨpa rɨgand mɨra omnam ɨtemb rɨga gatab. 10 Ɨton ket opimemb wulkɨp engauto pam ke gasaomnɨka rɨgamna gou kɨpol okatam. Sɨ odede mɨleaukonj re onggɨt rɨrɨr nat rɨja na re Yonggyamkenningaenonj.”

Pilato Yesund Yerkitonj(Mak 15:2-5; Luk 23:3-5; Yoan 18:33-38)

11 Ɨ re Yesu Roma gabmani mopyam Pilatomwɨpɨnd onyitonj, ɨtemb Roma gabmani rɨgat ketYesund yerkitonj da, “Man Ju rɨga waina kinget?” Ɨ Yesu mɨra yomnonj da, “Owɨ, kemb man

Matayo 27:12 47 Matayo 27:37mindenyɨt.” 12 Ɨ kwa yɨna mopyam sɨ rɨgap dɨdeJu rɨga waina elda rɨgap Yesum gatab negɨr yɨtapurento onggɨt kotɨnd, ajɨ Yesu makwa nanggaɨsmongga yɨt na yopulitonj. 13 Seg ket PilatoYesund yerkitonj da, “Mamanmaka utkundenyɨtopimemb komkesa negɨr yɨtkak rɨnsim re tonapurenanj Mor gatab?” 14 Ajɨ Yesu makwa ngainangga yɨt na tin yɨsmonggawonj. Sɨ onggɨtmopɨp ɨtemb gabmani mopyam rɨga ma sobijogna kɨd kesa awonj.

Pilato Tɨrɨr Yomnonj Yesund Wul B'agbagɨndƗdrɨkam

(Mak 15:6-15; Luk 23:13-25; Yoan 18:39–19:16)15 Ita Ju rɨga waina Uj Ɨgwanti Nony Iyena

Diyamdiyam Wɨnɨnd Roma gabmani mopyamyɨpayɨpa sɨbɨbmet rɨga apekeninonj Ju rɨga wapɨlwa towaina singi rɨrɨrɨnd. Ɨtemb re Pilatomget ke mɨle naemb jɨ yɨbnawonj. 16 Ɨ onggɨtwɨnɨnd kea yɨpa ongwati sɨbɨbmet rɨga yɨbnonjnyɨ da Baraba. 17 Sɨ re Ju rɨga b'eomto, Pilatoten arkisinonj da, “Yena wɨn singi yomnya konopenjɨn wanɨm, Baraba o Yesu yena re yoge-nai da Keriso?” 18 Nangga pena Pilato odedeb'arkita yoramitonj nokɨp ton nony ke wumɨr nada Ju rɨga waina membap Yesund iyi re nonyɨkb'ɨponena mapae, ajɨ Ju rɨga wa pɨlɨnd re keasingi ebnawonj Tin opendam. 19 Ɨ re Pilato omitiyɨbnonj b'ɨsagɨkapu kasand, ti kongga ti odede yɨtyɨtmɨkitawonj da, “Man goro nangga na omnɨkɨmonggɨt negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨgam pɨlɨnd! Mopnokɨp yu sɨwɨny kon kor wɨmand ma sobijog nab'ɨdgotnena yokasɨn Ti map.” 20Ajɨ yɨna mopyamsɨ rɨga dɨde Ju rɨga waina elda rɨgap Ju rɨga bobodanda kɨma ɨl ongka eyento, nokɨm da ɨdenat tonPilatond ɨgekisi Baraband opendam ajɨ Yesundongandam. 21Ajɨ onggɨt Roma gabmani mopyamrɨgat ten amninonj da, “Sɨ osiemb nɨmog rɨgawɨngɨrɨnd yena wɨn singi yomnya kon opendamwa pɨlwa?” Sɨ ton ket yɨsmonggawo da, “Banabana.” 22 Sɨ Pilato egekisinonj da, “Sɨ wɨn keanaemb Banaband singi yomnya. Sɨ daka nanggae kon omnɨken Yesum pɨlɨnd yena re yogenai daKeriso?” Seg ket komkesa rɨgap yɨsmonggawoda, “Wul b'agbagɨnd yɨdrɨke!” 23 Ɨ ket Pilato tenyɨt esmonggainonj da, “Nangga pae? Nanggaukoi negɨr mɨle na yomnɨkɨm?” Ajɨ ton pumb wab'okta kana ara yoikɨndeno da, “Wul b'agbagɨndyɨdrɨke!” 24 Ɨ re Pilato odede towaina mɨle yɨryongonj, ton kea b'angwatonj da tina yɨt re keakɨp kesa ainy, ajɨ ukoi soro kɨma bebɨg re kea pɨtaauka yik. Seg ton ket yɨpa besen nyɨ yokatonj dɨde

ket rɨga bobo wa wɨpɨnd yɨm b'ɨsekonj odede yɨtkɨma da, “Kon re ma ɨta b'injawa okasɨn onggɨtrɨgamna uj gatab. Ɨtemb re wada waina bebɨge.” 25 Seg ket komkesa rɨga bobop yɨsmonggawoda, “Tina uj gatab bebɨg b'ogla sowa pɨlɨnd dɨdesowaina b'ɨgawar wa pɨlɨnd rain.” 26 Seg re ket Pi-lato Banaband towa apendawonj, ajɨ ton kea tinageja rɨga engainonj Yesund ti wɨpɨnd ɨraskam. Ɨre ɨraska seg yomno, ton ket Tin towa yɨm kumbwa yoramitonj wul b'agbagɨnd ɨdrɨkam.

Geja Rɨgap Yesund Jɨ Malɨk Yomnɨko(Mak 15:16-20; Yoan 19:2-3)

27 Seg ket Roma gabmani mopyamɨmna gejarɨgap Yesund yiyo de tinawɨkopumet karawɨngɨrwa, dɨde ket komkesa Roma geja rɨgap yɨpandtuwonj Yesum pɨlwa dɨde ket Tin yɨwatɨnto. 28 Ɨton ket Yesund kobɨrgɨm otogɨka yiyeno dɨde ketking pɨla kuskus kobɨrgɨm yikito. 29 Seg ton ketdɨngdɨng kai dɨra pɨla yogauko dɨde ket Timopɨndɨtemb dɨra yikito kingɨmna dɨra pɨla. Ɨ ket yɨpabuskakTina yɨmjog yɨmwayoramitawokingɨmnakutɨp pɨla. Seg ket Ti wɨpɨnd kumop b'amkawuwenonj dɨde ket odede yɨt kɨma Tin jɨ malɨkomnɨka yiyeno da, “Simesime! Ju rɨga wa king!”30 Ɨ ton ket Yesund auya ɨtmanda yiyeno, dɨde tonket ɨtemb buskak Tin yɨsato ɨ ket onggɨt buskakke Tinamopɨnd ipowa yiyeno. 31 Ɨ re ton Yesund jɨmalɨk omnɨka seg yomno, ton kea ɨtemb kobɨrgɨmyotokendawo dɨde ket Tinajog kobɨrgɨm yikoko,ngɨrpu Tin ket wɨp yiyo wul b'agbagɨnd ɨdrɨkam.

Yesund Wul B'agbagɨnd Yɨdrɨko(Mak 15:21-32; Luk 23:26-43; Yoan 19:17-27)

32 Ɨ re geja rɨgap Yesund wɨp yiyo, nyawɨndket ton yɨpa Kurene tunggam rɨga wɨpwɨp yomnonyɨ da Simon. Ɨ ket ton Simonɨnd danda kɨmayingawo Yesu ma wul b'agbag iyoyɨm. 33 Ɨ ketYesund wɨp yiyo yɨpa sukak wa tungg nyɨ da Gol-gota, engendena yɨtkak da “Uj Rɨgamna MopkakWɨmenapu Tungg”. 34 Ɨ re ket ton onggɨt sukakwa opekto, geja rɨgap Yesum yokawo wain rɨna resap nyɨ kɨma yɨsleko dɨmɨr okawam. Ajɨ re Yesumet yotonkitonj, Ton singi kesa awonj onayam.35 Ɨ re geja rɨgap Yesund wul b'agbagɨnd nil keyɨdrɨko, ton ket Yesu ma kobɨrgɨm ɨtaika eyentopes b'arena wɨba ke. 36 Seg ket geja rɨgap dɨkɨndaomnɨkto onggɨt wul b'agbag wusɨnd dɨde ketYesund yɨr engenda yiyeno. 37 Ɨ ton ket Yesu maongandam mop nyɨ yoramito Tina wul b'agbagpumb ke rɨna re wulpagpagɨnd odede erɨkto da,

“Ɨtemb Yesu, Ju rɨga wa king”.

Matayo 27:38 48 Matayo 27:6138 Ɨ onggɨt wɨnɨnd kwa kea nɨmog negɨr raskolrɨga Yesu kɨma wul b'agbagɨnd edrɨko, yɨpa Tinayɨmjog yɨm tab ke ɨ yɨpa Tina sawai yɨm tab ke.39 Ɨ opandena rɨgap Yesund ugaga yiyeno towainamop b'uwongnena kɨma da, 40 “Ɨ ɨte namb jɨ manrɨga. Man re mindot da, ‘Ɨta God ma yɨnametiporken dem ɨ nowa bibɨr kɨma orangen dem.’Sɨ molenggyam man yɨrkokar b'akae! Rada ManGodɨmna B'ɨga et, sɨ molenggyam gou wa ae wulb'agbag kumb ke.” 41 Ɨ kwa odede yɨpa wɨp nyake yɨna mopyam sɨ rɨgap todaka Ju rɨga wainagog ouyaena rɨga dɨde Ju rɨga waina elda rɨgakɨma yɨpand Yesund jɨ malɨk omnɨka yiyeno towawɨngɨrɨnd da, 42 “Ton nɨnda rɨga wa yɨrkokarakainonj, ajɨ Ton ma rɨrɨr e Tilenggyam yɨrkokarb'atkau. Sɨ Ton re Israel rɨga wa king e. Ɨ raTon otade gou wa tau wul b'agbag kumb ke,ɨdenatemb men ket gar ke utkunda ke Tin okasu.43 Ɨ Ton Godɨnd nony ɨjawa yiyeny. Sɨ otade Godb'ogla Tin gou wa yamɨn wul b'agbag kumb ke raTon singi tainy Tinɨm. Nokɨp Ton kea yindenonjda, ‘Kon re Godɨmna B'ɨga en.’ ” 44 Ɨ osiemb nɨ-mog raskol rɨga yepiya re wul b'agbagɨnd ɨdrɨkiebnonda yɨpand Yesu kɨma, todaka kwa yɨpa wɨpnya ke Yesund kea ugaga yiyenonda.

Yesu ma Uj Wul B'agbagɨnd(Mak 15:33-41; Luk 23:44-49; Yoan 19:28-30)

45 Ɨ re lomtɨk awonj, sɨbɨbɨt komkesa gowukoiyɨkangɨndonj, ngɨrpu ama re ket tri (3) kɨlokawonj sɨmana gatabɨnd. 46 Ɨ re ama rɨka sɨmanagatab tri (3) kɨlok awonj, Yesu b'okta kana arayikenonj da, “Eli eli lema sabaktani?”* —engendena yɨtkak da, “Kor B'u, Kor B'u, nanggapaeMan Ken kak nɨaet?” 47 Ɨ rɨga yepiya re Yesumwusɨnd owɨnki wekenonj, ton kea Yesumna yɨtutkundo, ɨ ton ket endento da, “Onggɨt Rɨgat Eliyana ara yemok.” 48 Ɨ odenja ket towa wɨngɨrɨndyɨpa rɨga b'ɨtkonj ɨ ket nyɨ ɨngmatenapu matrespɨla gasa yokatonj ɨ ket tokɨltokɨl ɨk besen wayɨsonggonj, ɨ dɨde ket soksok buskak ke yɨponj,ngɨrpu ket ɨtemb matres pɨla gasa yurowatonjYesumna tugɨm wa onayam. 49 Ajɨ daka nɨndarɨgap endento da, “Tin yɨrara! Ma be men yɨryangu Eliyand ɨta rɨka ik dor Tin gouwa omnam.”50 Ajɨ Yesu b'usaya ukoi kana ara yikenonj, segket wɨngawɨngat Tin yɨraronj. 51 Ɨ yɨr de, re Ton

uj awonj, ɨtemb ukoi gutomgutom kobɨrgɨm rɨnare yɨnametɨnd ewɨrɨnti yɨbnenenonj yɨnayɨnapɨpmet dɨde yɨna pɨpmet ganggand, ɨnyɨnyɨndb'ɨnyowendonj pumb ke ngɨrpu ama re de gouwa. Ɨ kwa daka gowukoi kea mumamuma aenonjdɨde kea kɨla b'akangka wuwenonj. 52 Ɨ gop-met kea ɨpangka wuwenonj dɨde ket jogjog yɨnarɨga waina ujgɨm utnɨkto. 53 Ɨ opimemb rɨgayepiya re gɨmo yɨund oski gopmet ke opekto, tonyɨmta kena yɨna taun Yerusalem wa b'ɨgarkɨtoajɨ Yesut naska utnyitonj. Ɨ onggɨt kak keket jogjog rɨgap opimemb rɨga yɨr ongong eye-nto. 54 Sɨ ɨtemb Roma andred (100) geja rɨgamopyam yet re Yesund wul b'agbagɨnd ɨdrɨkammɨle wɨp yomnonj dɨde opimemb geja rɨga yepiyare Yesund yɨr engenda yiyeno, ton kea yɨr angtojijɨg dɨde komkesa mɨle rɨna re aukɨto, sɨ ket ukoi-jog mogat kea ten akasinonj. Seg ton ket endentoda, “Ɨmɨnjog e! Ɨtemb Rɨga re Godɨmna B'ɨga e.”55 Ɨ dɨde demb de jogjog kongga daka kea pajapajaYesund yɨr ɨpkandwekenonj yepiya re Galili eriyake Yesund yɨmta undoka dɨde yɨm okaena iyo. 56 Ɨopimemb kongga wa wɨngɨrɨnd toda kea dɨkɨndwekenonj, Magdala tunggam Mariya ɨ Yakoboake Yose towa mog Mariya, ɨ dɨde Jebedaimnab'ɨgawar wa mog.

Yosep Yesu ma Ujgɨm Gop wa Yoramitonj(Mak 15:42-47; Luk 23:50-56; Yoan 19:38-42)

57 Ɨ re ket sɨ imokonj, yɨpa jogjog gasa kɨmarɨga YosepArimataya tungg ke ikonj yet re todakayɨpa Yesumna b'auyaena rɨga na yɨbnonj. 58 Ɨɨtemb rɨga ket yikonj Pilatom pɨlwa dɨde kettin yerkitonj Yesumna ujgɨm okatam. Sɨ ketPilato kea geja rɨga engainonj Yesumna ujgɨm tiokawam. 59 Seg Yosep ket ujgɨm yokatonj dɨdeket kɨlkesa b'ogɨl kobɨrgɨm ke ponpon yomnɨkonj.60 Re ket seg ton yiyonj tina sisɨl gopmet wa rɨnare ton gɨmo yɨund yeskonj dɨde ket yoramitonjgopmet wɨngɨr wa ɨ dɨde ket ukoi gɨmo ururkenayiyonj onggɨt gɨmo yɨund oski gopmet mora ut-wangkam. Seg ton ket ɨtemb gopmet ke yiwa-tonj.† 61 Ɨ demb deMagdala tunggamMariya dɨdekwa yɨpa ti nyɨmad Mariya kea omiti ebnonda yɨrdea ta gopmet wa.

Geja Rɨgap Gopmet Yɨr Yengendo* 27:46: Ton Aram yɨt kena yopulitonj, nokɨp ɨtemb re yɨpa opurena yɨt na Ju rɨga wa wɨngɨrɨnd. † 27:60:Ɨ opimemb towaina gopmet re met pɨla gɨmo dor yɨu ke eski wekenonj. Sɨ ma yɨpa kɨma ujgɨm na oramkaeyenento yɨpa gopmetɨnd. Ɨ ujgɨm eungitam re ma gou ke imanggurka kena, ajɨ jaba ujgɨm oramitanena dɨde yɨpa ukoi gɨmo ke mora nena utwangki.

Matayo 27:62 49 Matayo 28:1562 Ɨ Yesumna ujgɨm gopmet wa yoramito re

Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨmB'angonjena Bibɨr nat.‡ Sɨ onggɨt penaemb yɨnamopyam sɨ rɨga dɨde Parisai rɨga yɨpand Pilatompɨlwa wuwonj. 63 Ɨ ton ket Pilatond yomno da,“Sɨ ukoyam! Sɨn ɨta nonyɨnd yowamu da re ɨtembb'anygɨnena rɨga yilo yɨbnonj, Ton kea odedeyindenonj da, ‘Kon ɨta uj ke tutnyisɨn nowambibɨrɨnd.’ 64 Sɨ onggɨt paemb man b'ingawayoramite gopmet yɨr engendam ngɨrpu ama rade nowam bibɨr, nokɨm da ke Tina b'auyaenarɨga tou dɨde yurowam ke Tina ujgɨm yakate.Seg ton ket kwa ke rɨga wumɨr ramneninem daTon ke uj ke utnyis. Raemb odede tawɨk, rɨnare naska b'anygɨnena yɨt ke bebɨg aukonj re maukoi na, ajɨ ɨt re kikitumam b'anygɨnena yɨt ketawɨk ra ɨtemb re ma sobijog bebɨg e pɨta tainymeranɨm.” 65 Ɨ ket Pilato ten esmonggainonj da,“Nɨnda yɨr engenda geja rɨga emjina, ɨ ket wuyɨtdɨde waina wumɨr ke danda ondrasya b'obogɨlyɨrgong omnɨkam.” 66 Seg ket opimemb yɨnamopyam sɨ rɨga dɨde Parisai rɨga yɨpand geja rɨgakɨma wuwonj gopmet wa dɨde ket so erka malgopmet mora utwangki gɨmo kumbɨnd yoramito,ngɨrpu ton ket opimemb yɨr engenda geja rɨgaengauto b'obogɨl yɨrgong omnɨkam dɨde ket tonɨtekto.

28Yesu ma Utnyita(Mak 16:1-10; Luk 24:1-12; Yoan 20:1-10)

1 Ɨ onggɨt Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr op-mitena bibɨr seg ke naskajog bibɨr awonj reSande na, ɨ onggɨt Sande sɨtawarjogɨnd Magdalatunggam Mariya ɨ dɨde ti nyɨmad Mariya ekondagopmet yɨr ongongɨm. 2 Ɨ odedend ket ukoi jijɨgawonj, mop nokɨp Yonggyamɨmna aneru ikonjpumb tungg ke dɨde ket gɨmo yɨund oski gopmetmora wa yikonj ɨ dɨde ket ɨtemb gopmet morautwangki gɨmo yururkitonj. Seg ket ton onggɨtgɨmo kumbɨnd omitonj. 3 Ɨ ɨtemb aneru tina wɨpre wenmampɨla na dɨde tina kobɨrgɨm re bɨlbɨljogna raya pɨla o rɨm pɨla. 4 Sɨ opimemb yɨr engendageja rɨgap ma sobijog na moga yuwado ɨtembaneru, sɨ ton kea kaktɨtɨ aukɨto dɨde ket uj rɨgapɨla na ɨtkobɨki wekenonj. 5 Ɨ ɨtemb aneru osiembkongga nɨmog amnonj da, “Goro wɨn moga tawa!Mop nokɨp kon wumɨr en da wɨn Yesu na orakam

otupya yena re wul b'agbagɨnd yɨdrɨko. 6 Ajɨ Tonawɨr e dɨkɨnd. Mop nokɨp Ton kea utnyis rɨjana re Ton yindenonj. Tetka! Dɨde yɨr yongapɨpmet rɨkɨnd re Tina ujgɨm yoramito! 7 Sɨ wɨnwanakana eka Tina b'auyaena rɨga wa pɨlwa ɨket ten wumɨr tamninya da, ‘Ton kea utnyis ujke. Yɨr de, Ton naska e yik de Galili wa, ajɨwɨn yɨmta kaim wuyɨt dem dɨde ket amaemb dewɨn Tin yɨr ongya dem.’ Seg, kor ɨnsimaembyɨt wen wumɨr omnam.” 8 Seg osiemb kongganɨmog wanakana ɨtemb gɨmo yɨund oski gopmetke yiwatonda moga kɨma ajɨ ukoijog sam kɨmana, ɨ ton ket b'ɨkonda Tina b'auyaena rɨga wumɨromnam. 9 Ɨ nyawɨnd odedend ket Yesu ten wɨp-wɨp amnonj dɨde ket amnonj da, “Simesime!” Sɨosiemb kongga nɨmog Yesum wus wa tetkonda ɨket kumsos b'amkonda dɨde ket Tina pɨs esopayakɨma Tin yewangayonda. 10 Seg ket Yesu tenamnonj da, “Goro moga tawa! Eka dɨde Koina garke utkunda yɨngganwar wumɨr tamninya da tonwui dem Galili wa ɨ amaemb de Ken yɨr notngidem.”

Yɨr Engenda Geja Rɨga Waina Yɨdɨr Yɨt11 Ɨ onggɨt wɨnɨnd re osiemb kongga nɨmog

ekonda b'auyaena rɨga wa pɨlwa, todaka kea ode-dend nɨnda yɨr engenda geja rɨga wuwonj taunwa dɨde ket wumɨr amnento yɨna mopyam sɨ rɨgakomkesa mɨle gatab rɨna re aukɨto gopmetɨnd.12 Seg ket yɨna mopyam sɨ rɨgap yɨpand Ju rɨgawaina elda rɨga kɨma b'eoma yokato ɨ ket ɨtembbebɨg gatab yɨt yɨgleneno dɨde ket opimemb gejarɨga wa wulkɨp okawam tɨrɨr yomno. Sɨ tonket opimemb yɨr engenda geja rɨga wa ukoijogwulkɨp akawo odede yɨt kɨma da, 13 “Wɨn ɨja narɨga wumɨr tamnenindam da, ‘Tina b'auyaenarɨgapiya sɨwɨny tui dɨde ket Tin yurowam keyiyi re sɨn yutungand wekenyɨn.’ 14 Ɨ ra Romagabmanimopyam rɨgat onggɨtyamwa gatab yɨdɨryɨt tutkunj, sɨn ɨta tin nony ngɨmbla omnyu ɨket wɨn ɨdenatemb ket maka bebɨgɨnd taukin-dam.” 15 Sɨ ket opimemb yɨr engenda geja rɨ-gap opimemb wulkɨp emdɨto dɨde ket ɨnaembyɨt warabag yomnɨko rɨja na re yɨna mopyam sɨrɨga dɨde Ju rɨga waina elda rɨgap ten engautoopurenam. Sɨ kea onggɨtyam yɨt warabag aukayikenonj Ju rɨga wa wɨngɨrɨnd ngɨrpu yu.

‡ 27:62: Ju rɨgap Praide yogenaeneno da B'angonjena Bibɨr, nokɨp onggɨt bibɨr seg ke ket Ju rɨga wainawɨram dɨde yɨr opmitena bibɨr e tainy. Sɨ ton ma rɨrɨr na onggɨt towaina wɨram dɨde yɨr opmitenabibɨrɨnd ujgɨm uwonyiti ɨraram.

Matayo 28:16 50 Matayo 28:20Yesu ma Kikitum B'ingawa Yɨt(Mak 16:14-18; Luk 24:36-49; Yoan 20:19-23; Ɨtai 1:6-

8)16 Seg ket ileben (11) b'auyaena rɨga Galili wa

wuwonj dɨde ket opekto onggɨt dor wa rɨtade reYesu ten menonɨm engainonj. 17 Ɨ re ton Yesundyɨr yongo, ton kea kumsos b'amkɨto Tin ewan-gayam, ajɨ nɨnda re nonysɨpsɨp nat wekenonj.18 Seg Yesu ikonj towa wus wa dɨde ket tenyɨt amneninonj da, “God kea Kor kupkakupkajuwai nokawonj pumb tungg dɨde onggɨt gowukoiyɨr ɨpkam. 19 Sɨ onggɨt paemb wɨn wuwenekomkesa b'engabenga yɨtam rɨga wa pɨlwa dɨdeket rɨga tamnɨkindam b'auyaena rɨga awowɨm,ɨ ket opimemb rɨga baptiso omnɨka teyenindamB'uɨm nyɨ kɨma ɨ B'ɨgam nyɨ kɨma ɨ dɨde YɨnayɨnaWɨngawɨngam nyɨ kɨma. 20 Ɨ ket wɨn opimembrɨga ouyaena teyenindam komkesa yɨtkak owa-mam rɨna re Konwen engaeninond. Sɨ yɨr de, Konɨta wɨn kɨma ita wɨnɨnd ngɨrpu ama ra de onggɨtgowukoi kikitumjog bibɨr wa.”

Mak 1:1 51 Mak 1:17

Mak ma PebaMakɨmna Ɨrɨki God ma B'ogɨl Yɨrkokar Bage YɨtIsɨpkita YɨtkakOnggɨtyam God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt

peba ɨrɨka rɨga re Makte. Ɨ rɨgap kwa ɨja naMakɨnd nyɨ yogenaeneno da “Yoan Mak”. SɨMak onggɨtyam peba yɨrɨkonj re God ma obagɨkikesa gar ke utkunda rɨga wa pɨlwa na yepiya rewekenonj Roma wa. Ɨ ɨmɨnjog e da tontaembjɨ rɨga yet re jogjog kemag kɨma Misnari wɨkoyomnɨkenenonj yɨpand Pol ake Banaba kɨma. Ɨ ɨjae wɨp da Makɨt ama rɨka naskajog peba yɨrɨkonjYesumna mɨle gatab rɨna re aukɨto Tina yɨrkokarwɨmena wɨngɨrɨnd onggɨt gowukoyɨnd.

Mak tina peba yotom re onggɨt b'ogɨl yɨrkokarbage yɨt kae ɨt re da, “Yesu Keriso re Godma b'ɨgae.” Ɨ Yesund odede wɨp e yongwas da, “Ton reomnɨka rɨga e dɨde juwai kɨma rɨga e.”

Ɨ ton ɨna dɨmdɨm ɨrɨka eyeninonj nangga mɨlena re pɨta aukɨto ajɨ mogjog re Yesum gatab na.Ɨ ket yisɨpkeny momta kupka peba wɨngɨrɨnd,Yesumna kikitumam wikɨnd mɨle omnɨki onggɨtgowukoyɨnd. Ɨ ket peba yundwas re YɨrkokarOkawa Rɨgamna uj dɨde utnyita gatab yɨtkak kae.

Baptiso Omnɨkayam Yoan(Mat 3:1-12; Luk 3:1-18; Yoan 1:19-28)

1 Ɨtemb jɨ Yesu Keriso, Godɨm b'ɨgamna oto-barki b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt.

2 Sɨ ɨja emb jɨ baptiso Yoan gatab ɨrɨki yɨbɨmbageyam Isayamna peband da,“Man yɨr de, ɨta kon koina bageyam ɨtmɨkisɨn dem

mor naska nya wa.Tonte nya motngonjenau dem.

3 Ɨ dɨde ɨta ukoi ara b'emoka pɨta tainy dem wulkesa tunggɨnd da,

‘Wɨn Yonggyamɨm nya ɨspɨkaindam,ɨ Tina menonpu nya dɨmdɨm omnɨkain-

dam.’ ”4 Sɨ ket Yoan yikonj wul kesa tungg wa, ɨ ketrɨga baptiso amnɨkinonj dɨde ket engenda bap-tiso yɨt pɨtapɨta yomnenonj negɨr mɨle ewaikitamgar ke. 5 Sɨ kupkakupka Yuda eriya ke dɨdekomkesa Yerusalem ke rɨga wuwenonj ti pɨlwa. Ɨrɨgap towalenggyam towaina omnɨki negɨr mɨlepɨtapɨta omnena eyento, ngɨrpu onggɨt kak ke ket

baptiso yokateno Yoanɨm pɨlke Yordan kɨlɨmɨnd.6 Yoan kobɨrgɨm b'ikoki eyenonj tina jɨwɨnd rekamel ngɨi ke omnɨki na, ajɨ ma b'ogɨl na. Ɨ kwaton rob b'ibgi yiyenonj re b'angga gɨm ke omnɨkina, ajɨ ma b'ogɨl na. Ɨ dɨde ti owou re nok na kokaake tɨbam wui. 7 Ɨ ɨja naemb jɨ ton yɨtkak pɨtapɨtayomnenonj da, “Kor kak ke ɨta ik yɨpa dandajogrɨga yaina danda re Ti pumbjog wa e ajɨ koinare goujog wa e. Sɨ kon makwa rɨrɨr en uwontamTina yongɨnkak kai ɨtrekam rɨna ra goujog wɨkorɨgat mɨle omnɨk obayamɨm pɨlɨnd.* 8 Sɨ kon nyɨkaim wen baptiso amnɨkinyɨn, ajɨ Ton YɨnayɨnaWɨngawɨnga kaim wen baptiso tamnɨkiny dem.”

Yesu ma Baptiso dɨde Otonkena Okatam(Mat 3:13–4:11; Luk 3:21-22; 4:1-13)

9 Ɨ re Yoan rɨga baptiso amnɨkinonj, Yesu ikonjNajaret tungg ke Galili eriya wɨngɨrɨnd, dɨdeton ket baptiso yokatonj Yoanɨm pɨlke Yordankɨlɨmɨnd. 10 Sɨ re Yesu sisɨl opendonj nyɨ ke, ɨodenja wub kumb yɨr yongonj ɨpangendand dɨdeYɨnayɨnaWɨngawɨnga eyouka ikonj ti pɨlwa ɨja naɨt re gimai re dɨde. 11 Ɨ ket ara ikonj wub kumbke da, “Man re Koina b'ɨga et yena re Kon singiyiyenyɨn. Ɨ Kon ukoi sam en Mornɨm.”

12 Ɨ odenja Yɨnayɨna Wɨngawɨngat Tin yɨtmɨki-tonj deta wul kesa tungg wa. 13 Sɨ adea ta Tonyɨbnonj wul kesa tungg wa poti (40) bibɨr kɨma,dɨde ademb jɨ Ton otonkena yokatenonj Satanampɨlke. Ɨ Ton tɨbam b'angga kɨma na yɨbnonj dɨdeanerupiya tin yɨr ɨpka yiyeno.

Naskajog B'auyaena Rɨga Imda(Mat 4:12-22; Luk 4:14-15; 5:1-11)

14 Ɨ re ket King Erod Yoanɨnd sɨbɨbmet wayoramitonj, onggɨt kak ke Yesu ket yikonj Galiliwa, God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta om-nena yiyonj da, 15“Ɨtemb jɨ ket Godɨmna obagendiwɨn rɨrɨr ainy, God ma pumb tungg ke wa wusnate ainy. Sɨ wɨn negɨr mɨle ke gar engenjinam deGodɨm pɨlwa, dɨde gar ke utkunda ke yokata Godma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt.”

16 Yɨpa wɨnɨnd, re Yesu ton ket menon yoka-tonj Galili sɨpa yurund, Ton ket nɨmog nanyɨng-gan yɨr angonj, Simon ake Andrea. Ɨ onggɨtwɨnɨnd osiemb nanyɨnggan sɨpa wa gɨr b'ɨskenanat ebnonda, nokɨp ton re kabum ɨwɨka rɨga naebnonda. 17 Ngɨrpu ket Yesu ara emokonj da,“Ayo tetka! Yɨmta nundoka! Ɨ Kon rɨga ɨwɨka

* 1:7: Onggɨt wɨnɨnd obai omnam re ɨja emb jɨ ra obayam ik yɨpamet wa, naska onggɨt met goujog wɨkorɨgat tina yongɨnkak tatogɨkiny ɨ dɨde tina pɨs tesek. Yɨmta ke met wɨngɨr wa obai omɨny.

Mak 1:18 52 Mak 1:43-44rɨga mi wen tamnyɨn odede rɨngmi re wɨn kabumɨwɨka eyeninya.” 18 Ɨ odenja ton gɨr erarkinondadɨde ton ket Tin yɨmta yundokonda. 19 Ɨ ɨngkekket Yesu sobijog b'ɨsonkitonj, kea ton yɨr angonjJebedaimna b'ɨga nɨmog Yakobo ake ti yɨngganYoan, gɨr ongonjenand gɨgand. 20 Ɨ odenja Yesuket ten ara emokonj Tin yɨmta undokam. Seg tonket nanyɨngganɨp towa b'u Jebedaind yɨrarondagɨgand towaina wɨko rɨga kɨma, ɨ ton ket Yesundyɨmta yundokonda.

Yesu ma B'ogɨl Ouyaena(Luk 4:31-32)

21 Ɨ ton wuwonj de Kaparnaum wa. Re ket Jurɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨr awonj,odenja ket Yesu yikonj de Ju rɨga waina yɨr op-mitenapumetwa, ɨ Tonket rɨga auyaeninonj. 22Sɨrɨgap ma sobijog na kɨd kesa aento Tina ouyaenake. Mop nokɨp Ton auyaeninonj re odede na ɨt reGodɨmna danda kɨma rɨga re dɨde, ajɨ ma ɨja na ɨtere Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga re dɨde.

Yesu Negɨr Wɨngawɨnga Yewaikitonj(Luk 4:33-37)

23 Ɨ demb de onggɨt Ju rɨga waina yɨr op-mitenapu met wa kea de ton yɨpa negɨr kɨlkɨlwɨngawɨnga ma okati rɨga yɨbnonj. Ɨ odenjaton irere kɨma b'okta ara yikenonj 24 odede yɨtkɨma da, “Yesu Najaret tunggam! Nanggamog eMan sowa pɨlɨnd singi yomnyɨt? Rɨngma, Mannegɨr omna mim sɨn notupinyɨt? Kon wumɨr enyetet Man. Man re Godɨmna yɨnayɨna B'ɨgatet.”25 Ajɨ Yesu ɨtemb jɨ negɨr wɨngawɨnga samanyyiyowonj da, “Muma kesa ae! Or opende ti pɨlke!”26 Yesumna yɨtɨp ket ɨtemb negɨr wɨngawɨngatɨtemb rɨga ɨsanikesa yɨjgɨndenonj. Ɨ ton ket ukoikana ara yikenonj, ngɨrpu opendonj rɨgam pɨlke.27 Ɨ komkesa rɨga onggɨt b'eoma wɨngɨrɨnd ma so-bijog na ton kɨd kesa aena wuwenonj ɨ towaleng-gyam b'arkena wuwenonj da, “Wɨi, nangga e jɨ?Sisɨl b'auyaena e, danda kɨma e. Ɨ negɨr kɨlkɨlwɨngawɨngap kea daka tin yɨt yutkunji ɨte re tonb'ingawa yoramiteny towa pɨlɨnd.” 28 Ɨ rawɨr kwapɨn komkesa yɨt yikenonj Yesumna kɨd kesa kɨmadanda wɨko gatab komkesa Galili eriya wɨngɨrnata.

Yesu Kopa Rɨga Esakenjinonj(Mat 8:14-17; Luk 4:38-41)

29 Re ket seg, odenja Yesu Ju rɨga waina yɨr op-mitenapu met yɨraronj. Ɨ Ton ket yikonj Yakoboake Yoan kɨma de Simon ake Andrea waina metwa. 30 Ɨ Simonɨm konggayam jeam re pas nat

wɨbnonj juwar map. Odenja ton ket Yesundwumɨr yomno ti gatab. 31 Ɨ re ket Yesu yikonjde Simonɨmna jeamɨm pɨlwa, Ton ket kea yɨmke wokatonj ɨ ket wurowatonj. Seg ket juwarɨttin wɨraronj, sɨ ton ket Yesund dɨde Ton kɨmameni rɨga yɨm akainonj. 32 Onggɨt sɨ imokand,lom ipanjɨki kak ke, kea rɨgap eyento komkesakopa rɨga ɨ negɨr wɨngawɨnga ma okati rɨga deYesumpɨlwa. 33 Ɨ ket komkesa rɨga onggɨt taunɨndbobo auka wuwenonj mora wa. 34 Ɨ Yesu esakenji-nonj jogjog kopa rɨga yepiya re b'engabenga wɨpkopa kɨma wuwenonj, dɨde kwa ton jogjog negɨrwɨngawɨnga eaukena eyeninonj rɨga wa pɨlke.Ajɨ ton maka enjɨkisinonj negɨr wɨngawɨnga yɨtopurenam, mop nokɨp ton get ke wumɨr na daYesute.

Yesu ma Yɨr Opmita dɨde Tina Wɨko(Luk 4:42-44)

35 Sɨwɨny borand momta ɨsparkand ket, Yesuutnyitonj dɨde yikonj deta tintawar wa, ɨ adembta ket ton yɨr opmitenonj, 36 ngɨrpu ket Si-mon Yesund oraka yiyonj nɨnda ti rɨgawar kɨma.37 Re ket yodaro, Yesund wumɨr yomno da, “Wɨi,komkesa rɨgap oraka miyenyi.” 38 Ɨ Yesu dakaket amninonj da, “Tuyɨm! Men wuyɨn ta b'engagatab wa deta nɨnda wuswus tungg wa, nokɨm daɨdenat Kon towa daka Godɨmna yɨt pɨtapɨta tam-nenainyɨn. Mop nokɨp Kon onggɨt mop penaembnetkond onggɨt gowukoi wa.” 39 Sɨ re Yesu ketyikenonj kupkakupka Galili eriya wɨngɨrɨnd, tonket Godɨmna yɨt ouyaena eyeninonj Ju rɨga wainayɨr opmitenapu met nata, dɨde kwa ton negɨrwɨngawɨnga eaukena eyeninonj rɨga wa pɨlke.

Yesu Leprosi Kopa Rɨga Yɨsakendonj(Mat 8:1-4; Luk 5:12-16)

40 Ngɨrpu ket yɨpa leprosi kopa rɨga ikonj deYesum pɨlwa, kumsos b'amkonj, ɨ Yesum pɨlwab'ɨtena yoramitonj da, “Ra Man singi taet, Manrɨrɨr e ken kɨlkɨp kesa notɨnyɨt.” 41 Sɨ Yesu rema sobijog na kear yomnonj, ɨngkek ket yɨmb'ɨtnɨkonj dɨde ket tin yesopayonj odede yɨt kɨmada, “Kon ɨta singi. Kɨlkɨp kesa ae!” 42 Sɨ odenjaket ɨt ra leprosit tin yɨraronj, ngɨrpu ton ketb'ɨsakendonj dɨde ket kɨlkɨp kesa awonj. 43-44 SegYesu ket ɨtemb jɨ rɨga yɨt ke ukoi danda kɨmaodede nonony yomnonj da, “Yɨr de, goro yamana usekainɨm dor. Ajɨ meke dɨde ket molenggyamb'atouyaet yɨna sɨ rɨgam pɨlwa. Ra ton ɨmjasdor da, ‘Kea man ɨmɨnjog b'ogɨl dɨde kɨlkɨp kesaaet,’ sɨ man ket Godɨm sɨ gasa tanggɨkinyɨt dor ɨ

Mak 1:45 53 Mak 2:18eyinyɨt de yɨna sɨ rɨgam pɨlwa sɨ omnɨkam rɨna reMose b'ingawa yoramitonj. Nokɨm da ɨdenat tonmɨtɨmjas rɨga wa wɨpɨnd da, ‘Man kea b'ɨsakenjɨtdɨde kɨlkɨp kesa aet.’ ” 45 Ajɨ re ton Yesum pɨlkeewaikitonj, ita ton ket yɨt pɨtapɨta yomnenonjdɨde yɨt ukoi warabag omnɨka yiyenonj. Onggɨtmopɨp ket Yesum ma rɨrɨr na awonj taun wamenamenam pɨtand. Sɨ ton adea ta taun bau kerɨga kesa tungg nata yɨbnonj, ajɨ kea tin kwa rɨgapyodareno komkesa gatab ke.

2Yesu Yɨpa Dɨmɨr Kopa Rɨga B'ogɨl Yomnonj(Mat 9:1-8; Luk 5:17-26)

1Nɨnda bibɨr kak ke Yesu kwa b'usaya b'ɨgaronjde Kaparnaum taun kara bora wa. Ɨ yɨdɨr yɨtre kea yikenonj ket da ɨta Ton de onggɨt metwa. 2 Ɨ re ket jogjog rɨga bobo auka wuwenonjonggɨt met wa rɨkɨnd re Yesu yɨbnonj, sɨ ɨtembmet re kea gangga kesa awonj dea ta ngɨrpumoradunda wa dɨde daka kwa mora bau ke. Ɨ Yesu ketGod ma yɨt usenenainonj. 3 Ɨ ngɨrpu ket nɨndarɨgap yɨpa dɨmɨr kopa rɨga tɨtɨnd iyo Yesum pɨlwa.4 Ajɨ towanɨm re ma rɨrɨr na kopa rɨga iyoyɨm deYesum pɨlwa rɨga jogjogɨp. Ton ket bau ke tɨt naket ɨjo ɨ wuwonj de ket met papkak kumb wa,ngɨrpu ket ton tumɨnd ouki gasa yotorko, ɨ Yesumtunkɨpɨnd bora yomnɨko. Re ket seg, ɨ ket ɨtembtɨt rɨkɨnd re dɨmɨr kopa rɨga yutungi yɨbnonj, inkayiyo de Yesum wɨp wa. 5 Sɨ re Yesu towaina garke utkunda yɨr yongonj, Ton yomnonj ket ɨtembdɨmɨr kopa rɨgand da, “B'ɨga! Moina negɨr mɨlekemb awɨr auranj.” 6 Ajɨ nɨnda Ju rɨga waina gogouyaena rɨga yepiya re de wekenonj, ton towainagarɨnd b'arkena wuwenonj 7 da, “Nangga moppae ton rɨga jɨ odede yɨt apureniny? God nayɨsadreny. Yete rɨrɨr e negɨr mɨle awɨr omnɨkam?Ajɨ Godta tinta yɨpaina.” 8 Ɨ kea ton Yesu odenjatina wɨngawɨnga ke wumɨr yokatonj rɨja na re Jurɨga waina gog ouyaena rɨgap Tin yɨt yɨpatenotowaina garɨnd. Yesu ket amninonj da, “Nanggapaewɨn odede b'iklawa yɨt yiyenyawaina garɨnd?9 Rɨnte yɨt opulitam wewa ainy de ɨtemb dɨmɨrkopa rɨgam pɨlwa da, ‘Mor negɨr mɨle kemb awɨrauranj,’ o omnam da ‘Utnyite! Tɨt yurowate, ɨmenon yokate'? 10 Ajɨ Kon yɨpa gasa e omnɨkenwen ouyawam da Rɨgamna B'ɨgam ɨta Tina danda

gowukoyɨnd negɨr mɨle awɨr omnɨkam.” Ɨ Ton ketdɨmɨr kopa rɨgand yomnonj 11da, “Konmotɨnyɨn.Utnyite, moina tɨt yurowate, ɨ moina met wameke!” 12 Seg re ket dɨmɨr kopa rɨga utnyitonj,odenja tɨt yurowatonj, ngɨrpu ket menon yoka-tonj rɨga wa wɨpɨnd. Onggɨt mopɨp komkesa rɨgakɨd kesa aukɨto ɨ odedep ket Godɨnd yesourenoodede yɨt kɨma da, “Makwa sɨn odedewɨp gasa yɨryongonda naskand.”

Yesu Teks Imdayam Lebind Ara Yemokonj(Mat 9:9; Luk 5:27-28)

13 Ɨ re Yesu kwa ket yikonj sɨpa yurund, ukoirɨga bobo wuwenonj Ti pɨlwa, ngɨrpu Ton ket tenauyaeninonj. 14 Ɨ re Yesu ɨtemb pɨpmet yɨraronj,Ton kea Alpayomna b'ɨga Lebind yɨr yongonjomiti teks imdapu metɨnd, dɨde ket tin yomnonjda, “Yɨmta nundoke!” Ngɨrpu ket Lebi utnyitonjdɨde ket Yesund yɨmta yundokonj.

Yesu Negɨr Mɨleyam Yɨrkokar OkawamTatupinonj

(Mat 9:10-13; Luk 5:29-32)15 Ɨ re ket Yesu diyam awowɨnd yɨbnonj

Lebimna metɨnd, sɨ jogjog teks imdayam rɨgadɨde negɨr mɨleyam rɨga kea de wuwenonj ong-gɨt met wa ɨ ket Yesu dɨde Tina b'auyaena rɨgakɨma yɨpand diyam aukɨto.* Mop nokɨp ma yɨpakɨma odede rɨgapiya Yesund yɨmta yundoko. 16 ƗParisai rɨga wa wɨngɨrɨnd nɨnda Ju rɨga wainagog ouyaena rɨgap kea† Yesund yɨr yongo diyamawowɨnd yɨpand negɨr mɨleyam dɨde teks im-dayam kɨma. Onggɨt kak ke ket, ton Yesumnab'auyaena rɨga egekitto da, “Nangga mop paeTon diyam ainy yɨpand teks imdayam dɨde negɨrmɨleyam kɨma?” 17 Ɨ re Yesu odede yɨt utkundonj,Ton ket ten amninonj da, “Ma kopa kesa rɨgapimdokta singi omnyi, ajɨ kopa kɨma rɨgapim. Konma negɨr mɨle kesa rɨga na tatupinond engendamnegɨr mɨlem pɨlke de Godɨm pɨlwa, ajɨ negɨr mɨlekɨma rɨga na.”

Owou Uwabɨka Wɨn Okata gatab Yɨt(Mat 9:14-17; Luk 5:33-39)

18 Yoanɨmna b'auyaena rɨga dɨde Parisai rɨgare owou uwabɨka wɨn na yokateno, ajɨ Yesumnab'auyaena rɨgap re maka yokateno. Sɨ onggɨtpenaemb kea nɨnda rɨga tuwonj Yesum pɨlwadɨde ket Tin yerkeno da, “Nangga pae Yoanɨmna

* 2:15: Ju rɨgap opimemb rɨga negɨr yɨr kena yɨr ongong eyenento, nokɨp ton gog yɨt maka yɨmtaundoka eyenento. † 2:16: Ton kesam yɨna peba gog dɨde towaina dad ke b'ɨsateni gog owama rɨgaim. Ajɨ ton re gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨr mɨle na amnɨkento. Sɨ onggɨt penaemb Yesu ten samanyiyowa eyeninonj.

Mak 2:19 54 Mak 3:6b'auyaena rɨga dɨde Parisai rɨga waina b'auyaenarɨgap owou uwabɨka wɨn yokatenyi, ajɨ moinab'auyaena rɨgap re ma ɨta ton owou uwabɨka wɨnyokatenyi?” 19 Ɨ Yesu ten mɨra amninonj da,“Rɨngma, rɨrɨr e ton sisɨl kongga kɨma rɨgamnarɨgawarɨp owou uwabɨka wɨn okasi, ra ton sisɨlkongga kɨma rɨga dɨkɨnda towa wɨngɨrɨnd ɨbɨm?Ma rɨrɨr e towanɨm owou uwabɨka wɨn okatam.Mop nokɨp sisɨl kongga kɨma rɨga re ɨta dɨkɨndton kɨma yɨpand yɨbɨm. 20 Ajɨ ɨta wɨn ik dem, rasisɨl kongga kɨma rɨgat tewaikis dem towa pɨlke,sɨ onggɨt wɨn natemb dem ton ket owou uwabɨkawɨn okatenyi dem.

21 “Makwa ɨta yɨpa rɨgat sisɨl kobɨrgɨm kɨb kekesam kobɨrgɨm bora pasi omɨny. Ra ton odedepasi omɨny ɨ dɨde ra ɨtemb pasi omni kobɨrgɨmnyɨke ɨsek, ɨta sisɨl kobɨrgɨm kɨb b'itɨnkur ajɨ kesamkobɨrgɨmma ɨta b'itɨnkur. Sɨ onggɨt paemb ɨtembsisɨl kobɨrgɨm kɨbɨt ɨta kesam kobɨrgɨm ɨnyowɨkdor pasi omnipund. Sɨ negɨrjog ukoi bora embket pɨta tainy. 22 Ɨ dɨde makwa yɨpa rɨgat ɨtasisɨl ɨk tangjɨkiny kesam b'angga gɨm ke omnɨkiɨk ga wa. Mop nokɨp sisɨl ɨk ɨta ɨnɨka ik, ajɨkesam b'angga gɨm ke omnɨki ɨk ga ra ma ɨtawarabag tawɨk. Sɨ ra ton odede omnɨk, ɨtembsisɨl ɨkɨt opima onggɨtyam kesam b'angga gɨm keomnɨki ɨk ga temkiny. Ɨ komkesa negɨr taukanj,ɨk dɨde b'angga gɨm ke omnɨki ɨk ga. Ajɨ sisɨl ɨkim tangjɨkiny de sisɨl b'angga gɨm ke omnɨki ɨk gawa.”‡

Ju Rɨga Waina Wɨram dɨde Yɨr OpmitenaBibɨrɨm Yonggyam Yesu

(Mat 12:1-8; Luk 6:1-5)23 Yɨpa Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr op-

mitena bibɨrɨnd Yesu Tina b'auyaena rɨga kɨmawit sopapu yuru nata yikonj. Towa menonwɨngɨrɨnd, Yesumna b'auyaena rɨgap ket witkolkak yɨpayɨpa utouka eyento. 24 Ɨ Parisai rɨgapket Yesund yomno da, “Yɨr de, nangga pae tonMoina b'auyaena rɨgap onggɨtyam mɨle yomnɨkirɨnte re ma yiyag e omnɨkam meraina wɨramdɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd?” 25 Ɨ Yesu ten mɨraamninonj da, “Ma ke wɨn yɨna peba yogenkondaonggɨtyam yɨtkak gatab rɨna re Dawid Mosemnagog yɨt yerbekonj, re ton dɨde ton kɨma menirɨga gasa b'arakand dɨde owoupand wekenonj?26 Sɨ onggɨt wɨnɨnd re Abiyatar yɨna mopyam sɨ

rɨga yɨbnonj, rɨdede na ton b'ɨgaronj Godɨmnayɨnamet wa? Ɨ rɨdede na ton yɨna sana awinonjrɨna re gog yɨbnonj komkesa rɨga wa owowɨmajɨ yɨna sɨ rɨga wa nena ma owou? Ɨ kwa dakarɨdede na ton onggɨtyam yɨna sana nɨnda tonkɨma meni rɨga wa akainonj?” 27 Ɨ Yesu kwaamninonj da, “God re meraina wɨram dɨde yɨropmitena bibɨr yoramitonj rɨgam b'ogɨl mana,ajɨ rɨga re yomnɨkonj ma meraina wɨram dɨdeyɨr opmitena bibɨrɨm b'ogɨl mana. 28 Sɨ onggɨtpaemb Rɨgamna B'ɨga re Yonggyam e komkesabibɨrɨm, dɨde kwa tonta Ju rɨga waina wɨram dɨdeyɨr opmitena bibɨrɨm Yonggyam.”

3Yesu Kopa Rɨga Yɨsakendonj Ju Rɨga Waina

Wɨram dɨde Yɨr Opmitena Bibɨrɨnd(Mat 12:9-14; Luk 6:6-11)

1 Yesu yikonj b'usaya kwa de Ju rɨga waina yɨropmitenapu met wa. Ɨ onggɨt metɨnd kea deyɨpa yɨm b'ɨkɨki kopa rɨga yɨbnonj. 2 Ɨ kea denɨnda rɨga wekenonj, ɨ ton ket Yesund wuswusyɨr ɨpka yiyeno da, “Ɨta yama dor meraina wɨramdɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd Yesu onggɨt kopa rɨ-gand ɨsakenj.” Nokɨm da ɨdenat ton Yesum rɨlodarai Tin kot wa oramitam. 3 Sɨ Yesu onggɨtyɨm b'ɨkɨki kopa rɨgand yomnonj da, “Metkɨm,onyite dɨkɨnd wɨp wa!” 4 Ngɨrpu ket ten amni-nonj da, “Rɨngma! Meraina wɨram dɨde yɨr op-mitena bibɨrɨnd nanggamog gog e b'ogɨljog tainy,gasa b'ogɨl omnɨkam o mɨnda negɨr omnɨkam?Rɨngma, yɨrkokar okawam, o mɨnda ongandam?”Ajɨ Yesu ma yɨtɨt towaina gar edokinonj, sɨ tonmumakesa yɨr nena na b'epkɨto. 5 Ɨ Yesu ket ukoisoro kɨma yɨrɨk unjomkena eyeninonj, ɨ dɨde ketgar yii yindonj, nokɨp towaina gɨmo pɨla gar reɨdoki na. Ton yindonj onggɨt kopa rɨgam pɨlwada, “Moina yɨm b'ɨtnɨke!” Sɨ ton ket tina yɨmb'ɨtnɨkonj dɨde ket ɨtemb tina yɨm kupkakupkab'ɨsakendonj ɨja na ɨt re yɨpa tab yɨm re dɨde. 6Seg,Parisai rɨgap opekto, dɨde ket odenja Erodɨmnayɨmta undoka rɨgawar kɨma wɨpwɨp auto, ɨ ketgɨlgɨl yɨtnono aento da, “Rɨdede nya kae Yesundonganju.”

Jogjog Rɨga Wuwenonj Yesum pɨlwa de GaliliSɨpa Yuru wa

‡ 2:22: Yesu nok ma yindeny da ra rɨgap kesam gog kɨma mɨle ke singi omnyi Tina sisɨl yɨrkokar mɨleomnɨkam, ɨtemb re jɨ yɨpa wɨp e odede nony kesa mɨle osi re sisɨl kobɨrgɨm kɨb ke kesam kobɨrgɨmbora pasi omɨny dɨde sisɨl ɨk tangjɨkiny de kesam b'angga gɨm ke omnɨki ɨk ga wa.

Mak 3:7 55 Mak 3:357 Ɨ Yesu tungg ke yiwatonj ɨ opendonj de Galili

sɨpa yuru wa Tina b'auyaena rɨga kɨma. Ɨ keaukoi rɨga bobo wuwenonj Galili eriya ke, ɨ keaket Tin yɨmta yundoko. 8 Ɨ kwa rɨga jogjogwuwenonj Yesum pɨlwa Yuda eriya ke, ukoijogtaun Yerusalem ke, Idumeya eriya ke, b'engatab ke de Yordan kɨlɨmɨnd, ɨ Tiro dɨde Sidoneriya gatab ke. Mop nokɨp ton kea utkundentokomkesa mɨle gatab yɨt rɨngmana re Yesu am-nɨkinonj. 9 Sɨ re rɨga bobo ɨsanikesa Ti pɨlwawuwenonj, Ton yindonj Tina b'auyaena rɨga wapɨlwa da, “Gɨga b'ɨga ongonjeni na nebnau. Nokɨpke rɨgap Ken ukoi kana negɨr namnɨke!” 10 Mopnokɨp Yesu kea kopa ke jogjog rɨga ɨsagɨka eye-ninonj, sɨ ket komkesa kopa kɨma rɨga ɨsanikesab'asmurena wuwenonj Ti pɨlwa Tina jɨ esopayam.11 Onggɨt wɨnɨnd, re negɨr wɨngawɨngap Yesundyɨr yongo, Ti pɨlwa sap otekto ɨ dɨde ket b'oktaara wuwenonj da, “Man re Godɨmna B'ɨga et.” 12 ƗYesu ket ukoi danda kɨma ten eswanginonj da,“Goro ket pɨtapɨta notɨnenya!”

Yesu Twelp (12) Ɨtmɨkitijog Rɨga Abagenjinonj(Mat 10:1-4; Luk 6:12-16)

13 Ɨ Yesu yɨpa dor yoglonj dɨde ket Tina ɨsamkirɨga ara emokinonj. Seg ton ketwuwenonj Yesumpɨlwa. 14 Seg ket Yesu Twelp (12) rɨga abagenji-nonj ɨ nyɨ aekinonj da ɨtmɨkitijog rɨga, nokɨm daɨdenat ton wɨmena tuweny Ton kɨma dɨde ɨdenatTon ten tetmɨkeniny God ma yɨt pɨtapɨta omne-nam, 15 ɨ dɨde kwa ɨdenat towa danda tagoninynegɨr wɨngawɨnga eaukenam rɨga wa pɨlke. 16 SɨTon Twelp (12) ɨtmɨkitijog rɨga abagenjinonj renyɨ opimemb, Simon ya mana re Yesu yɨpa nyɨyokawonj Petro, 17 Jebedaimna b'ɨga Yakobo dɨdeti yɨnggan Yoan yami re Yesu kwa yɨpa nyɨ towaakawonj Boanerge ongwatam yɨtkak da ɨaramb'ɨga, 18Andrea, Pilip, Batolomeo, Matayo, Toma,Alpayomna b'ɨga Yakobo, Tadayo, Kanana rɨgaSimon, 19 dɨde Yudas Iskariyot yet re Yesund tɨbyiyonj negɨr omnɨkam.

Yesu dɨde Negɨr Wɨngawɨnga Mopyam Beelje-bul

(Mat 12:22-32; Luk 11:14-23; 12:10)20 Onggɨt kak ke ket Yesu yikonj yɨpa met wa.

Ɨ ket rɨga kwa b'usaya bobo auka wuwenonj Tipɨlwa. Onggɨt penaemb Ton dɨde Tina b'auyaenarɨga wa ma rɨrɨr na awonj gangga okatam towadiyam owowɨm. 21Re ket Yesummog ake Ti yɨng-ganwarɨp Ti gatab odede yɨt utkundo da rɨgap en-denanj da, “Ton nony kesa e.” Sɨ onggɨt penaemb

ton ket wuwonj de onggɨt met wa Tin okatam ɨiyoyɨm de tungg wa. 22 Ɨ nɨnda Ju rɨga waina gogouyaena rɨgap yepiya re wuwenonj Yerusalemtaun ke, ton endento da, “Negɨr wɨngawɨngawaina mopyam Satana, nyɨ da Beeljebul, tonteYesundyokas. Sɨ Tononggɨt Beeljebulɨmnadandakena negɨr wɨngawɨnga eaukeniny.” 23Sɨ Yesu tenara emokinonj dɨde tendam yɨt ke ten amninonjda, “Rɨrɨr e Satana eaukeny Satanand? Ma rɨrɨr e.24 Ɨ ra yɨpa kantri rɨgap towalenggyam wetawetataukanj dɨde b'itpouranj, onggɨt kantrimma rɨrɨre ti onyita. 25 Dɨde ra yɨpa gu rɨgap towaleng-gyam wetaweta taukanj dɨde b'itpouranj, onggɨtguwɨm ma rɨrɨr e ti onyita. 26 Sɨ kwa ra Satanageja b'itiyeny tina negɨr wɨngawɨnga kɨma dɨdewetaweta tauranj, ma rɨrɨr e ti onyita, ɨtemb tingɨrpu dɨkɨnd. 27 Ɨ makwa yɨpa rɨgat rɨrɨr e yɨpadanda rɨgamna met wa b'aturɨk dɨde tina gasayurowam ke temjiny, ra maka ra ton naska ɨtembdanda rɨgand ɨjobɨk. Ajɨ naska ton b'ogla dandarɨgand ɨjobɨk ɨ yɨmta kae ton ket yurowam ketemjiny tina gasa komkesa leamog im re wekenytina metɨnd. 28 Ɨ Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn.Rɨgap re opima negɨr mɨle amnɨkenenanj dɨdeGodɨnd ɨsadrena yiyenyi. Ajɨ God opima ong-gɨtyam komkesa negɨr mɨle dɨde Godɨnd ɨsadrenamɨle teomneniny dem rɨga wa pɨlke. 29Ajɨ ra rɨgatYɨnayɨna Wɨngawɨngand ɨsadreny, God makwaɨta onggɨtyam tina negɨr mɨle awɨr omnau demdadal ngɨrpu kesa. Ajɨ ton ɨtemb rɨga negɨr mɨlempɨlke dadal ngɨrpu kesa negɨr mɨra e okatenydem.” 30Nok pena Yesu onggɨt gatab yindenonj,nokɨp nɨnda rɨgap opurena yiyeno da, “Yesu reton negɨr wɨngawɨnga kɨma e yɨbɨm.”

Yesu ma Mog dɨde Yɨngganwar(Mat 12:46-50; Luk 8:19-21)

31 Yesu ma mog dɨde Ti yɨngganwar wuwonjyɨpa met wa rɨkɨnd re Yesu yɨbnonj. Re ketpund owɨnkɨto, ɨ kwa ton ket bage yɨt yɨtmɨkitoda, “Mor mog dɨde yɨngganwar opima pu wayɨr mungai.” 32 Sɨ leamog rɨga na re Yesu kɨmaomnɨki wekenonj wɨngɨr wa, ton ket Yesum yɨtɨtmaikena yiyawo da, “Wɨi, Mor mog dɨde Moinayɨngganwar opimaMen yɨrmungai puwa, ɨ Menaorakam motupi.” 33 Seg ket Yesu mɨra amninonjda, “Yepim Kor mog dɨde Koina yɨngganwar?”34 Yesu rɨga yɨrɨk unjomkeninonj yepiya re Tinyewatɨnto dɨde omnɨki wekenonj. Ɨ ton ket tenamninonj da, “Yɨr de, opimemb jɨ Kor mogwardɨde Koina yɨngganwar! 35 Sɨ yet ra mɨle omnɨka

Mak 4:1 56 Mak 4:20teyeniny God ma singind rɨnsim re God ma yɨnapebap apurenanj, ton re Koina yɨnggan e, ton reKoina ngɨmɨr o, ɨ dɨde ton re Kor mog o.”

4Tuny Ɨgmarka Rɨga ma Tendam Yɨt(Mat 13:1-9; Luk 8:4-8)

1 Ɨ re Yesu b'usaya ouyaena yotomonj GaliliSɨpa yurund, ukoijog rɨga bobo aukawuwenonj Tipɨlwa dɨde Tin yewatɨnto. Ɨ onggɨt mop penaembTon ma rɨrɨr na rɨga ouyaena. Sɨ onggɨt penaembTon ket sobijog gɨga yokatonj dɨde omitonj gɨ-gand, nokɨm da ɨdenat Ton rɨga wa pɨlke ganggaokas. Seg ket, rɨga bobo sɨpa yurund nyɨ ngɨrpundwekenonj Tina yɨt utkundam. 2 Ɨ Ton ket jogjogtendam yɨt ke ten auyaeninonj. Ɨtemb jɨ ketTina yɨpa ouyaeni tendam yɨt, 3 “Utkunjinam!Yɨr, yɨpa wala rɨga tuny ɨgmarkam yikonj sopapuwa. 4 Ɨ re ton tuny egmarkinonj, nɨnda tunyɨsokto nyawɨnd, ɨngkek ket ngena tuwonj, ɨ ketkomkesa tuny auto. 5 Ɨ kwa nɨnda tuny ɨsoktogɨmo gou nat rɨkɨnd re ma jog gou wekenonj. Ɨodenja wanaka ɨkkɨto, mop nokɨp gou re bab tumnat wekenonj ɨ dɨde tunyɨp kea wanakana pembyokato. 6 Ɨ re ket lomkongga ɨlitonj, sɨ nangg keayarɨmyarɨm aukɨto, mop nokɨp ap re ma rɨrɨr nagɨmo bora wa b'ɨgarenam. 7 Ɨ kwa nɨnda tunyɨsokto wanjametɨnd. Seg ket wanja wanakanaowɨnkɨto, ɨ ket kea nangg ekangɨnto. Sɨ onggɨtpenaemb tonmaka kɨp aukɨto. 8 Ɨ kwa nɨnda tunyɨsokto b'ogɨl sal gowɨnd. Seg ton ket ɨkkɨto, ɨ ketowɨnkɨto dɨde ket ton kɨp ɨjagɨkto. Sɨ re kɨp aukɨto,nɨnda tuny re teti (30) kɨp, ɨ nɨnda re siksti (60)kɨp, ɨ kwa nɨnda re andred (100) kɨp.” 9Yɨt seg reket, Yesu yindonj da, “Yete remanwɨngawɨnga keyɨpya kɨma, man utkunde!”

Yesu ma Tendam Mop Yɨt(Mat 13:10-17; Luk 8:9-10)

10 Ɨ Tina yɨt seg ke rɨga wetaweta aukɨto, ɨket Yesu Tinta na yɨbnonj, ɨ yepiya re Ton kɨmawekenonj dɨde Twelp (12) ɨtmɨkitijog rɨga gɨlgɨlb'arkita yoramito Tina tendam yɨt gatab. 11 Ɨ Yesumɨra amninonj da, “God kea jɨ Tina pumb tungggatab wɨgawɨga yɨt wumɨr akainonj wanɨm. Ajɨrɨga yepim re maka Ken yɨmta nundoki, towanɨmonggɨtyam komkesa yɨt re wumɨr okateni kesajaba tendam yɨt nena im wekeny. 12 Nokɨm daɨdenat onggɨtyam bageyam Isayamna yɨt rɨrɨrkɨptainy da,‘Yɨr ke yɨr ongong reyeninem

ajɨ goro ton gar ke rakateninem,ɨ kwa yɨpya ke rutkundeninem

ajɨ goro nony raukinem,nokɨm da ɨdenat ton maka tengendanj Godɨm

pɨlwaɨ dɨde God towaina negɨr mɨle makwa opima

awɨr tamnɨkainy.’ ”Yesu ma Isɨpkeni Tuny Ɨgmarka Rɨga ma Ten-

dam Yɨt(Mat 13:18-23; Luk 8:11-15)

13 Ɨ Yesu ten amninonj da, “Wɨn onggɨtyamtendam yɨt maka wumɨr aindam. Sɨ odede ra,rɨdede imwɨn komkesa tendamyɨt wumɨr taukin-dam?” 14 Seg ket Yesu ɨtemb tendam yɨt isɨpkenayiyenonj da, “Wala rɨga re tuny ɨgmarka eyeni-nonj, sɨ ɨja emb jɨ. God ma wɨko rɨgat Tina yɨtpɨtapɨta omneny rɨga wa pɨlɨnd. 15 Ɨ opi re jɨnyawɨnd ɨsokto re ɨnsimemb jɨ rɨga esɨpkeniny yapɨlwa im re bageyamɨt God ma yɨt apureniny ajɨton gar ɨdoki im wekeny. Sɨ ra ton ɨtemb Godma bage yɨt tutkunji, odenja ket Satana opimembGod ma yɨtkak tewaikisiny towa pɨlke rɨnsim rebageyamɨt apureniny towa pɨlwa. 16 Ɨ opi re jɨgɨmo gowɨnd ɨsokto re ɨnsimemb jɨ rɨga esɨp-keniny yepim re Godma bage yɨt utkundenyi dɨdeodenja ket ton ɨtemb yɨtkak sam kɨma yokatenyi.17 Ajɨ ton makaya ngor wa ap b'amka wuwenyGod ma onggɨt yɨtkakɨm pɨlɨnd ajɨ ton sobijogjoggangga nate ɨtemb yɨtkak gar ke yokatenyi. Ajɨdaka ra God ma yɨtkak map negɨr ma b'atonkenamɨle ɨ bebɨg dɨde b'ɨsadrenamɨle pɨta taukanj, tonodenja im ket sap totekanj dɨde ket ɨtemb Godma yɨtkak ɨrari. 18 Ɨ opi re jɨ wanjametɨnd ɨsoktore ɨnsimemb jɨ rɨga esɨpkeniny yepim re God mayɨtkak utkundenenyi, 19 ajɨ ton gowukoi yɨrkokarsingind ukoijog nony menamena amnɨkenenanj,ɨ jogjog gasa singind b'anygɨnena sam yokatenyi,ɨ dɨde kwa nɨnda gowukoi gasa wa singi auke-nenanj towaina garɨnd. Sɨ tonpimemb jɨ odederɨga gangga kesa amnɨkenenanj God ma yɨtkakdanda kɨma emorkam. Sɨ tonsimemb God mayɨtkak yɨkangɨndenyi. Sɨ onggɨt paemb ket makaGod ma yɨtkak kɨp tɨjagɨkanj towa pɨlɨnd. 20 Ɨ opire jɨ b'ogɨl sal gowɨnd ɨsokto re ɨnsimemb jɨ rɨgaesɨpkeniny yepim re God ma yɨtkak utkundenyiɨ gar ke utkunda ke yokatenyi, ngɨrpu ket kɨpjogjog ɨjagɨkanj, yɨpam pɨlke teti (30), yɨpam pɨlkesiksti (60), ɨ yɨpam pɨlke andred (100).”

Lampa Uwonyitam Ororɨnd(Luk 8:16-18)

Mak 4:21 57 Mak 5:321 Ɨ Yesu amninonj da, “Wɨn nangga pae lampa

so omnenya,mɨnda rɨka kopakak ke utwangkamaomɨnda rɨka dar ke ɨkangɨnda ma? Sɨ rɨngma, maɨta tina uwonyitapu pɨpmetɨnd oramisya? 22 SɨNangga im komkesa God ma pumb tungg gatabyu egiti wekeny re ngayand pɨtapɨta omnenamimjɨ, ɨ dɨde nangga im komkesa God ma pumb tungggatab yu utwangki wekeny re ɨpangenda mim jɨngayand.” 23 Ɨ yɨt seg re ket Yesu yindonj da,“Yete re man wɨngawɨnga ke yɨpya kɨma, manutkunde!”

24 Ɨ kwa ton ten amninonj da, “Wɨn b'oglanonyɨk b'obogɨl b'amdeninam onggɨt yɨtkakɨmpɨlɨnd nangga yɨt im re yu wɨn utkundenindamKor pɨlke! God opima wanɨm okawam odede yɨpawɨp tondon wa takatenainy rɨja na ra wɨn dandaondratena iyenya gar ke utkunda ke onggɨtyamKoina yɨt okatam. Sɨ God kwa opima onggɨtyamwaina ondrateni danda rɨrɨrɨnd wa wumɨr tago-niny, ɨ ma onggɨt nena im ajɨ daka Ton opima kwaonggɨtyam waina danda tondon tumɨnd nɨndawewe wumɨr wa tesmurenainy. 25 Mop nokɨpyet ra onggɨtyam Koina yɨtkak wumɨr okateny,God opima onggɨt rɨgam b'usaya kwa Tina yɨtkakgatab wumɨr ogoniny. Ajɨ yet ra maka okateny,God ɨta awɨr omnau nangga mog wumɨr e onggɨtrɨgat yowam.”

Tuny Ɨgmarka, Owɨnka dɨde ErngokamTendamYɨt

26 Ɨ Yesu yindonj da, “God ma pumb tunggɨja emb jɨ yɨpa wɨp rɨja e re wala rɨgat tunyegmarkiny de gou wa. 27 Ɨ bibɨr utnyita wɨngɨrɨndɨ sɨwɨny yutunga wɨngɨrɨnd tuny pok ɨkkanj ɨ dɨdeowɨnkanj. Ajɨ wala rɨgat ton ma wumɨr e rɨjaim tuny aukanj. 28 Sɨ gowɨt tilenggyam owoukɨpamnɨkiny re ɨja emb jɨ, naska nangg tawɨnkiny, ɨɨngkek ket owoukɨp kolkak tejagɨkiny. Sɨ ɨtembket mogjɨ tamnɨkiny owoukɨp kolkak borand. 29 Ɨra ket owoukɨp raka taukanj, odenjawala rɨgat ketgiri okas ɨpkam, nokɨp kemb erngoka wɨn yokas.”

Mastad Tuny ma Tendam Yɨt(Mat 13:31-35; Luk 13:18-19)

30 Ɨ Yesu ket yindonj da, “Rɨdede yɨt kae menisɨpkenyu da God ma pumb tungg ɨja e? Rɨng-gɨtyam tendamyɨt emen ingau? 31Sɨ ɨja emb jɨ ketɨt re mastad tuny ɨtliti yɨbɨm yɨpa sopapu gowɨndnɨnda b'enga wɨp tuny kɨma. Ɨ re ket ɨgmarkawɨnɨnd, ton sobijogjog kɨp na yɨbɨmkomkesa tunywɨngɨrɨnd onggɨt sopapund. 32 Ajɨ re ket ɨtot seg,ɨ nangg ɨnɨka yik, ngɨrpu ket ukoijog nangg awɨk

onggɨt sopapu wɨngɨrɨnd. Ɨ kwa ukoi bɨa aukanj.Sɨ onggɨt wulɨm pɨlɨnd pumbɨnd ngenap rɨrɨr imtowaina met orangka teyenanj.”

33 Ɨ re Yesu ten auyaeninonj jogjog tendamyɨt ke, sɨ rɨgap rɨrɨrjog na aukɨto tina yɨtkakwumɨr okatam. 34 Sɨ Yesu tendam yɨt nenakena rɨga amneninonj. Ajɨ re Ton Tinta yɨbnonjTina b'auyaena rɨga kɨma, Ton ket ɨdenatembkomkesa yɨtkak esɨpkenainonj. Sɨ omandemb jɨTina b'auyaena rɨgap nony aukɨto.

Yesu Ukoi Rɨb Mumakesa Yomnonj(Mat 8:23-27; Luk 8:22-25)

35 Ɨ re onggɨt bibɨrɨnd sɨ yimokonj, Yesuomanda gɨgand omiti yɨbnonj. Ɨ odedend ketTon Tina b'auyaena rɨga amninonj da, “Sɨpa natawuyɨn yɨpa tab wa.” 36 Seg ton ket tina b'auyaenarɨgap ukoi rɨga bobo erarkɨto sɨpa yurund, ɨ ketangurkɨto gɨga wa rɨkɨnd re Yesu omiti yɨbnonj.Seg odedend ketwanakana yiwato sɨpand, ɨ nɨndagɨgap kwa kea yɨpand ton kɨma menon yokato.37 Ɨ re towaina menonɨnd ukoijog depu rɨb ikonj,dɨde ukoi wurop gɨga ipowa eyento. Sɨ kwa keatoda gɨga nyɨ b'angjɨka wuwenonj. 38 Ɨ Yesu gɨgakak wa yɨt na wegonj mopbu kumbɨnd. Sɨ Tinab'auyaena rɨgap Tin yɨt opmura yiyeno dɨde ketTin yomneno da, “Ouyaena rɨga-wɨi! Man maɨta nony sowa pɨlɨnd! Men momta im negɨrtaindam.” 39 Ɨ re ket Yesu utnyitonj, Ton ket rɨbsamany yiowonj da, “Muma kesa ae!” dɨde sɨpandwuro yomnonj da, “Or seg ae!” Seg ket, depu rɨbre keamumakesa awonj dɨde ket daka sɨpa nyɨ keamumakesajog awonj. 40 Seg Yesu ten amninonjda, “Nangga paim wɨn moga aindam? Ma wɨnmakaya gar ke utkunda ke nokasya?” 41 Sɨ ukoimogat ten akasinonj ɨ towalenggyam b'arkentoda, “Sɨ rɨdede Rɨga e jɨ? Wɨi, rɨb ake sɨpa wuroptodaka kea Tin yɨt yutkunjya!”

5Negɨr Wɨngawɨnga ma Okati Rɨga B'ogɨl Omna

Yɨt(Mat 8:28-34; Luk 8:26-39)

1 Ɨ ton ket sɨpa yɨpa tab wa wuwonj de Geraseneriya gatab wa. 2 Re Yesu gɨga ke opendonj,odenja yɨpa negɨr kɨlkɨl wɨngawɨngama okati rɨgagɨmo yɨund eski gopmet ke ikonj Ti pɨlwa, ɨ wɨp-wɨp awonda Ton kɨma. 3 Onggɨt eriyand, gopmetre gɨmo yɨund eski na wekenonj gɨmo dorɨnd.Ɨtemb jɨ negɨr wɨngawɨnga ma okati rɨga wɨmenayikenenonj onggɨt gopmet nata. Sɨ makwa yɨparɨgat rɨrɨr na tin ɨjobɨkam kai ke o dɨde sein kai

Mak 5:4 58 Mak 5:30ke. 4 Rɨgap pop jogjogpyam pɨsɨnd ɨ dɨde yɨmɨndyɨjobɨkeneno kai ke dɨde sein kai ke. Ajɨ ton kaiepkeneninonj ɨ sein kai anygɨkeneninonj ɨ dɨdedea ta b'ɨskokeninonj ti pɨlke. Sɨmakwa yɨpa rɨgattina danda ke tin gou wa yomnonj. 5 Ɨ ita bibɨrɨnddɨde sɨwɨnyɨnd ti menamena yokatenenonj gop-met gangga nata dɨde nɨnda sukak nata obaerenaara kɨma ɨ dɨde tilenggyam gɨmo orkakorkak ketina jɨ b'epkenenonj. 6 Ɨ re ton Yesund pajapajayɨr yongonj, ton b'ɨtkonj Yesum pɨlwa ɨ kumsosb'amkonj Ti pɨlwa. 7 Ɨ dɨde b'okta irere kɨmayindonj da, “Yesu! Pumbjog Godɨmna B'ɨga!Nangga e man singi yomnyɨt kor pɨlɨnd? God manyɨ kɨma metɨrkisɨn. Goro ken negɨr notɨnɨm!”8Nok penaemb ton odede yindenonj, nokɨp Yesunaska kea tin yomnonj da, “Negɨr wɨngawɨngaman opende onggɨt rɨgam pɨlke!” 9 Sɨ Yesu tinyerkitonj da, “Yetemor nyɨ?” Ɨ tonmɨra yomnonjda, “Kor nyɨ tonte Ligiyon, nokɨp sɨn jogjog im.”*10 Ɨ ton Yesund danda kɨma yɨtenawonj da, “Yesu!Man goro sɨn neteaukeninɨm onggɨt eriya ke!”

11 Onggɨt wɨnɨnd kea jogjog ongeni b'ombobo wekenonj dor tabɨnd. 12 Sɨ onggɨt negɨrwɨngawɨngap ket Yesund yerkito da, “Sɨn nɨt-mɨkurine onggɨt b'om wa pɨlwa, sɨ ɨdenat sɨnb'ɨtgarkindam towa pɨlwa.” 13 Ɨ Yesu ket tenengainonj b'ɨgaram. Seg negɨr wɨngawɨnga ketopekto onggɨt rɨgam pɨlke, ɨ ket b'om wa pɨlwab'ɨgarkɨto. Opimemb jɨ b'om ama rɨka tu tausɨn(2,000) na. Ton wanakana b'ɨkto sɨpa yuru kumbwa, ɨ ket sɨpa wa unykurto, ngɨrpu ket komkesauj aukɨto. 14 Onggɨt kak ke ket, b'om ongenarɨga b'ɨkento dɨde yɨdɨr yɨt yiyeno onggɨt taunɨnddɨde nɨnda wuswus tungg nata. Sɨ rɨga re keaopendento onggɨtyam mɨle yɨr ongongɨm rɨna reaukonj. 15 Re ton wuwenonj Yesum pɨlwa, rɨgapyɨtabɨno onggɨt rɨgand yet re Ligiyonwɨngawɨngama okati yɨbnenenonj. Ajɨ ton ket kobɨrgɨmb'ikoki dɨde b'ogɨl nonymenamena kɨma na omitiyɨbnonj. Sɨ rɨga moga na aukɨto. 16 Ɨ yepiya remɨle towaina yɨr ke yɨr angto, ton rɨga wa pɨlwayɨpayɨpa b'obogɨl esɨpkenauto rɨngma na re mɨleaukɨto onggɨt negɨr wɨngawɨnga ma okati rɨgampɨlɨnd ɨ dɨde kwa b'om gatab. 17 Ɨ rɨgap Yesunddanda kɨma yerkito towaina eriya ke ewaikitamdɨde menonɨm deta b'enga gatab wa. 18 Ɨ reket Yesu gɨga kumb wa angitonj, ɨ rɨga yet renegɨr wɨngawɨnga ma okati yɨbnonj, ton Yesund

yɨtenawonj menonɨm yɨpand Ton kɨma. 19 AjɨYesu maike tin yingawonj menonɨm ton kɨma. Ɨtin yɨt nena na yomnonj da, “Meke moina metwa, de moina rɨga wa pɨlwa, ɨ dɨde man ket tenwumɨr tamninyɨt nangga na re Yonggyam mormomnɨkainy ɨ re kwa Ton men kear momɨny.”20 Sɨ ɨngkek ket ɨtemb rɨga yiwatonj ɨ ket yikonjDekapoli eriya† wa, ngɨrpu ton ket b'atomonj yɨtpɨtapɨta omnenam nangga na re Yesu ti pɨlɨndamnɨkinonj. Sɨ komkesa rɨga yepiya re tina yɨtutkundeno, kea kɨd kesa aukɨto.

YairomnaUj Ngɨmngai Yilo Okawamdɨde KopaKongga Ɨsakendam

(Mat 9:18-26; Luk 8:40-56)21 Ɨ Yesu b'usaya gɨga ke ɨjendonj sɨpa tab wa.

Ɨ re Ton maka gɨga ke opendonj gɨl wa, ajɨ keade ukoi rɨga bobo Tinɨm yɨr ungawam b'eomtosɨpa yurund. 22 Re ket Yesu opendonj gɨga ke,yɨpa Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met mopyamyɨr ɨpka rɨga ikonj Yesum pɨlwa, nyɨ da Yairo.Sɨ re ton Yesund yɨr yongonj, ton ket Yesumwɨpɨnd kumsos b'amkonj. 23 Ɨ ton odede yɨtkɨma Yesund yɨgekitonjmenonɨm tinametwa da,“Koina ngɨmngai b'ɨga momta o uj okas. Rɨngmaman koinamet wametket ɨ yɨm taramisɨt ti pɨlɨndtin ɨsakendam, ɨdenat ton yilo okas?” 24Yɨt seg keYesu yiwatonj Yairo kɨma.

Ɨ ukoi bobo rɨgapiya Yesund yɨmta yundoko, ɨdɨde kwa Ti wusɨnd pɨpmet b'ɨsatena wuwenonjmenon wɨngɨrɨnd. 25Re towa menonɨnd, omandajɨ yɨpa kongga wikonj towa wɨngɨrɨnd yet re kusopekenenonj twelp (12) kemag kɨma. 26 Ɨtombre kongga ton kopa awɨr omnam jogjog doktawa pɨlwa wikenenonj, ɨ ma sobijog gar bebɨgkɨma na b'asowa yokatenenonj dokta waina yɨrɨpka wɨngɨrɨnd. Ɨ dɨde kwa komkesa tina wulkɨpesomnena eyeneninonj. Ajɨ ton makwa yɨpab'ogɨl yokatonj, ajɨ tina kopa re ukoijog na aukayikenenonj. 27 Ɨ ɨtomb kongga kea Yesum gatabyɨdɨr yɨt utkundonj, seg ton tikonj dɨde ket rɨgawaganggandYesumkak kewikonj, ngɨrpu tonketYesumna kobɨrgɨm yesopayonj. 28Mop nokɨp tonkea tina garɨndwindonj da, “Ra kon tina kobɨrgɨmnena esopaen, kon ɨta b'ɨtɨsakenjɨn.” 29 Ɨ odenjatina kus opekapu yɨra kesa awonj, dɨde ton ketjɨ ke yɨpɨntonj da, “Ke kon b'ogɨl e aen kopa ke.”30Odenja Yesu todaka kea b'angwatonj da ti pɨlkedanda re kea ewaikitonj. Sɨ ton ket engendonj

* 5:9: Ligiyon re yɨpa ukoi Roma geja rɨga bobo nyɨ na, ɨ ama rɨka siks tausɨn (6,000) geja rɨga na. † 5:20:Dekapoli engenda yɨtkak da ten taun.

Mak 5:31 59 Mak 6:10rɨga wa pɨlwa, ngɨrpu arkisinonj da, “Yet Koinakobɨrgɨm yesopai?” 31 Ɨ Tina b'auyaena rɨgapmɨra yomno da, “Yɨr yonge jɨ rɨga bobo! Morwusɨnd pɨpmet b'ɨsatenawuweny. Ajɨ nangga paeMan b'arkita yoramisɨt da, ‘Yet Ken nesopai?’ ”32 Ajɨ Yesu yɨr ke oraka yiyenonj onggɨt rɨgandyet re Tin yesopayonj. 33 Ajɨ odenata onggɨtkonggat mogapɨp kaktɨtɨ aukonj, mop nokɨp tonwumɨr na nangga na re ti pɨlɨnd aukonj. Sɨ tonwikonj Yesum pɨlwa, ngɨrpu sap otendonj ɨ ketpɨtapɨta yomnainonj komkesa ɨmɨnjog gasa rɨnare ti pɨlɨnd auka wuwenonj. 34 Ɨ Yesu onggɨtkonggand womnonj da, “Ngɨmngai b'ɨga! Moinagar ke utkundate men mɨsakenj. Meke ngɨmblakɨma. Mor kopa ke b'asowa re kemb seg ainy.”

35 Ɨ re Yesu onggɨtyam yɨt opurenand yɨbnonj,odedend ket nɨnda rɨga tuwonj Yairom met ke, ɨdɨde Yairond yomno da, “Moina ngɨmngai b'ɨgakea uj ainy. Sɨ nangga pae man ouyaena rɨ-gand jabakɨpɨnd ɨl yongket menonɨm? Goro Tinɨsakaulisɨt!” 36Ajɨ Yesu tin yɨt yomnenonj onggɨtgatab yɨtkak rɨna re bageyam rɨgap apurentoYairom pɨlwa. Ɨ Ton ket Yairond yomnonjda, “Goro moga tawɨm! Gar ke utkunda nenayoramite!” 37 Ɨ Yesu makwa yena yingawonj tinyɨmta undokam ajɨ ten nena Petro, Yakobo, dɨdeYakobomna yɨnggan Yoan. 38 Ɨ re ton Yairommet wa opento, Yesu kea yɨr anginonj uj rɨgaɨsnawa mɨlend rɨna re rɨgap amnɨkto yii kɨma ɨdɨde ukoi guglamkɨma. 39 Ɨ Yesu tonb'ɨgaronjmetwɨngɨr wa, ɨ rɨga amninonj da, “Nangga paim wɨnodede guglam dɨde yii ainindam dɨkɨnd? Ɨtombngɨmngai b'ɨga re ma uj o, ajɨ yɨt o weg.” 40 AjɨrɨgapYesund ngong na yengeno. Ɨngkek ket, Yesuten komkesa ewaikurinonj, ɨ dɨde ara emokinonjb'ɨgam b'u ake mog dɨde Tina b'auyaena rɨgayepiya re Ton kɨma wuwonj. Ɨ ton ket wuwonjrɨkɨnd re uj b'ɨga wɨbnonj. 41 Ɨ Yesu b'ɨgandyɨmɨnd wokatonj, ɨ ket womnonj Aram yɨt‡ ke da,“Talita kum!” engenda yɨtkak noke da, “Ngɨmngaib'ɨga! Kon momnyɨn, utnyite!” 42 Ɨ odenjaonggɨt ngɨmngai b'ɨgat utnyitonj, ɨ dɨde ket metwɨngɨr nata wikenonj. Ɨ ti kemag re twelp (12)na wɨbnainonj. Sɨ omandemb ket rɨga yepiya reonggɨt b'ɨgam gatab mɨle yɨr yongo, ton ukoijogkɨd kesa aukɨto, nokɨp gasa re towa liyaljog naaukonj. 43 Ɨ Yesu towanɨm danda kɨma b'ingawayɨt yoramitonj da, “Goro yɨpat onggɨtyam gatabyɨt pɨta yamnɨk!” Ɨ dɨde amninonj da, “Owou ti

wokawa!”6

Yesund Tinajog Najaret Tunggamɨp Ɨsnawa kesaYomno

(Mat 13:53-58; Luk 4:16-30)1 Yesu ɨngkek ket yiwatonj dɨde yikonj Tinajog

tungg Najaret wa, ɨ Tina b'auyaena rɨgap kea Tinyɨmta yundoko. 2 Ɨ re ket Ju rɨga waina wɨramdɨde yɨr opmitena bibɨr awonj, Yesu ouyaenayotomonj Ju rɨga waina yɨr opmitenapu metɨnd.Ɨ re jogjog rɨgap Tina yɨt yutkundeno, ton keaket kɨd kesa aukɨto, ngɨrpu ket endento da,“Rɨngkaim onggɨt Rɨgat emjinonj komkesa odedegasa? Yet Ti b'ogɨl multekɨp yokau? Ɨ rɨdede imTon odede kɨd kesa kɨma danda wɨko amnɨkeninyTina yɨm ke? 3 Ma ɨtemb rɨga met oranga rɨgae, ɨ Mariyam b'ɨga e, ɨ dɨde Yakobo, Yose, Yudasdɨde Simon towa nany e? Ma ma Tina ngɨmɨrwarɨndamima men kɨma?” Sɨ ɨngkenaemb ket rɨgapYesund ɨsnawa kesa yomneno. 4 Seg ket Yesu tenamninonj da, “Rɨgap Godɨmna bageyam ɨta yɨs-naenenyi komkesa gatab nata, ajɨ tinajog tunggrɨgap ma ɨta tin yɨsnaenenyi. Ɨ kwa daka tinajogkus ke rɨgawarɨp dɨde tina metamjog rɨgap maɨta yɨsnaenenyi.” 5 Sɨ Ton ma rɨrɨr na kɨd kesakɨma danda wɨko omnɨkam de Tinajog tunggɨnd.Sɨ Ton nɨnda kopa rɨga wa pɨlwa nena na yɨmaramiteninonj dɨde esakenjinonj. 6 Ajɨ maka garke utkunda ke Yesund yokato, sɨ onggɨt penaembYesu ma sobijog na nonysɨpsɨp aukonj. Seg ketTon yikenonj nɨnda wuswus tungg nata ɨ ket rɨgaouyaena eyeninonj.

Twelp (12) Ɨtmɨkitijog Rɨga Ɨtmɨkitam(Mat 10:1, 5-15; Luk 9:1-6)

7 Yesu Tina Twelp (12) b'auyaena rɨga araemokinonj b'eomam, ɨ Ton ket ukoi juwai akain-onj negɨr kɨlkɨl wɨngawɨnga eaukenam. SegTon ket yotomonj ten ɨtmɨkenam nɨmog nɨmognɨnda tungg wa. 8 Sɨ Yesu yɨmta kena ten et-mɨkeninonj, ajɨ naska Ton ten yɨt amneninonj da,“Goro kwa odede nanggamog gasa na eyinam wamenonɨm, opi re sana, ga o wulkɨp ga, ajɨ kutɨpnena na. 9 Ɨ kwa wɨn b'ogɨl im b'itkokindamyongɨnkak dɨde yɨpaina kobɨrgɨm.” 10 Ɨ kwa Tonten amninonj da, “Ra wɨn tuwenyɨt tungg yɨ-payɨpa nata, rɨgap opima wen yɨpayɨpa met nataobai tamnenanj waina menon tungg wɨngɨrɨnd.Sɨ wɨn omanda tekenyɨt ngɨrpu ra wɨn opimemb

‡ 5:41: Yesu womnonj Aram yɨt ke, mop nokɨp onggɨt wɨnɨnd Ju rɨga ukoi wumɨr na Aram yɨt opurena.

Mak 6:11 60 Mak 6:31tungg terarenindam dem. 11 Ɨ ra maka ra yɨpatunggɨt simesime wen tamɨny ɨ dɨde rɨgap makara waina yɨt tutkundanj, sɨ wɨn ɨdenatemb ketonggɨt taun ke iwasya. Ɨ onggɨt iwata wɨnɨndwɨn b'ogla waina pɨspamɨnd sungar tedbenenin-dam towanɨm nony aukam da towaina negɨr mɨleb'ɨsagɨkam wɨn ɨta ik dem.” Ɨ re yɨt omnenaseg awonj, Ton ket nɨmognɨmog etmɨkeninonj.12Sɨ Twelp (12) ɨtmɨkitijog rɨgapmenonyokateno,ngɨrpu yɨtkak pɨtapɨta amnento da, “Wɨn wainanegɨr mɨle ke engenjinam de Godɨm pɨlwa!” 13 Ɨkwa ton ket jogjog negɨr wɨngawɨnga eaukenaeyento, dɨde jogjog kopa rɨga gaya ke ɨsnɨka eye-nto ɨ ten ɨsagɨka eyento.

Baptiso Yoanɨmna Uj gatab Yɨt(Mat 14:1-12; Luk 9:7-9)

14 Ɨ king Erod* daka kea yɨdɨr yɨt utkun-donj Yesum gatab. Mop nokɨp Yesu ma nyɨ rekea pɨtakɨpɨnd awonj dɨde rɨgap Yesum gatabb'engabenga wɨp ke yɨt apurento. Sɨ nɨnda rɨ-gap yopureno da, “Baptiso Yoan kea uj ke ut-nyitonj. Sɨ onggɨt mop paemb Yoanɨmna kɨdkesa kɨma dandate wɨko omnɨka yiyeny ɨtembrɨga Yesum pɨlɨnd.” 15 Ɨ nɨnda rɨgap yopurenoda, “Ton Eliyate.” Ɨ kwa nɨnda rɨgap da, “TonGod ma bageyam e odede wɨp ɨt re yɨpa ke-sam bageyam re dɨde yet re kesam peba wɨnɨndyɨbnonj.” 16 Ajɨ re Erod onggɨtyam yɨdɨr yɨtutkundonj, ton yindonj da, “Yoante utnyitonjyena re kon mop yɨpendond.” 17-18 Sɨ ɨtemb jɨyɨt rɨja na re Erod Baptiso Yoanɨnd mop yɨpen-donj. Sɨ re king Erod ti yɨnggan Pilipɨmna konggaErodiyand wokatonj ti konggam, sɨ Yoan kingErodɨnd yomnenonj da, “Ɨtemb re ma b'ogɨl mɨleemb jɨ, man ɨtomb mor yɨngganɨm kongga morkonggam womnyɨt.” Sɨ onggɨt penaemb ket kingErod Yoanɨnd yɨmɨnd yusunatonj dɨde yɨjobɨkonjɨ ket sɨbɨbmet wa yoramitonj ti kongga Erodiyandnony b'ogɨl omnam. 19 Ajɨ Erodiya re ma sobijogna Yoanɨm pɨlwa soro aukenenonj, ngɨrpu singiawonj tin ongandam. Ajɨ ma rɨrɨr na awonj.20 Mop nokɨp Erodɨt tin yowaendenonj rɨga wapɨlke. Sɨ nangga pena Erod Yoanɨnd yowaen-denonj, nokɨp ton kea wumɨr awonj da Yoan renegɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga na ɨ dɨde kwa ton yɨnaomni rɨga na, sɨ onggɨt penaemb ton Yoanɨndmoga na yuwadonj. Ɨ kwa nok penaemb da itawɨnɨnd re ton Yoanɨmna yɨt utkundenenonj, ton

tina yɨt b'obogɨl gar sam kɨma na utkundenenonj,nangga ma jɨ rada ton ma sobijog na nony bebɨgaukenenonj yɨt utkundand. 21 Ajɨ kea yɨpa b'ogɨlwɨn awonj Erodiyam. Re Erodɨmna ukendi bibɨryokatonj, Erod komkesa tina gabmani ukoi wɨkorɨga ɨ nɨndawan tausɨn (1,000) geja rɨgamopyam ɨdɨde Galili eriya wɨngɨrɨnd nɨnda ukoijog nyɨ rɨga,towanɨm ukoi diyamdiyam mɨle yomnɨkonj. 22 Ɨkea dɨkɨnd diyamdiyampu pɨpmetɨnd Erodiyamngɨmngai b'ɨga tikonj, ɨ ton ket ger omaronj. Ɨtina ger omarkat Erod dɨde tina ɨngauki rɨga ukoisam amninonj. Sɨ king Erod onggɨt ngɨmngayɨndwomnonj da, “Nɨgekite nanggamaman singi aet!Ɨ kon ɨta motkaen.” 23 Ɨ dɨde ton tin God manyɨ kɨma womnonj da, “Nangga mana ra mannetɨrkisɨt kon ɨta motkaen. Ra man singi taetkoina kantri ɨnyɨnyɨnd okangendi yɨpa tab, sɨ konɨta motkaen.” 24 Ɨ ngɨmngai ton ket bau wa open-donj ɨ wikonj ti mogɨm pɨlwa, ngɨrpu windonj da,“Nangga ma kon b'arkita oramisɨn?” Ɨ ket ti mogmɨra womnonj da, “Baptiso Yoanɨmna moptekɨpmana erkisɨt.” 25 Ɨ odenja ton ket wanakanawɨngɨr wa b'ɨgaronj, ɨ king Erodɨnd yerkitonj da,“Kon singi da man otadejog Baptiso Yoanɨmnamoptekɨp notkaet pletond.” 26 Seg, king Erod masobijog na gar bebɨg awonj, ajɨ ton ma rɨrɨr naawonj ngɨmngai ma b'arkita b'ɨsayam, nokɨp tonkea God ma nyɨ kɨma okawam womnonj komkesaɨngauki rɨga wa wɨpɨnd. 27 Sɨ odenja king Erod arayemokonj yɨpa tina yɨr ɨpka geja rɨga, ɨ yingawonjYoanɨmna moptekɨp iyoyɨm. Re ket geja rɨgayiwatonj sɨbɨbmet wa, ton kea ket Yoanɨnd mopyɨpendonj. 28 Seg ket ton Yoanɨmna moptekɨp iy-onj Erodɨmpɨlwa pleto kumbɨnd. Ɨ Erod ket ɨtombngɨmngai b'ɨgam wokawonj. Ɨ ngɨmngayɨt dakaket yiyonj ti mog Erodiyam pɨlwa, ɨ ti wokawonj.29 Ɨ re Yoanɨmna b'auyaena rɨgap onggɨt gatabyɨt utkundo, ton ket wuwonj, ɨ Yoanɨmna ujgɨmyurowato, ɨ dɨde yɨpa gɨmo yɨund eski gopmet wayoramito. Sɨ ɨja emb jɨ Yoanɨmna mop ɨpendi yɨt.

Yesu Paib Tausɨn (5,000) Rɨga Angeninonj(Mat 14:13-21; Luk 9:10-17; Yoan 6:1-14)

30 Ɨ ɨtmɨkitijog rɨga rɨna re Yesu etmɨkeni-nonj tungg yɨpayɨpa wa, ton ɨtekto Yesum pɨlwadɨde yɨpand b'eomkurto. Ɨ ket Yesund wumɨryomneno komkesa gasa rɨna re ton amnɨkto dɨdeauyaento. 31 Onggɨt wɨnɨnd ma yɨpa kɨma rɨgana wuwenonj dɨde ɨtendento. Sɨ onggɨt penaemb

* 6:14: Dɨkɨnd king Erod re Erod Antipate yete re ukoyam king Erodɨmna b'ɨga. Ton ti b'uɨm pɨlkeakatonj Galili eriya dɨde Peraya eriya wɨp iyoyɨm.

Mak 6:32 61 Mak 6:56Yesu dɨde Tina b'auyaena rɨga diyam awowɨmgangga kesa na wekenonj. Sɨ onggɨt penaembYesu Tina b'auyaena rɨga amninonj da, “Wuyɨnmenta de wul kesa tungg wa, ɨ wɨn sobijog wɨramyokata!” 32 Seg ket Yesu dɨde Tina b'auyaena rɨgagɨgand yiwato, ɨ wuwonj de wul kesa tungg wa.33 Ajɨ re ton menon yokato, jogjog rɨgap kea tenyɨr angto. Sɨ re ton yongwato pɨpmet rɨtade re taton menon yokato, rɨgata rɨgata yɨpand b'ɨkentokomkesa wuswus taun ke ɨ ton naska opendentode onggɨt rɨga kesa tungg wa. 34 Ɨ re Yesu gɨga keopendonj, Ton kea ukoi rɨga bobo yɨr anginonj.Ɨ Ton ten gar ke kear amninonj, mop nokɨp tonwekenonj re odede wɨp na rɨngmim ra mamoitekeny yɨr ɨpka rɨga kesa. Sɨ ton ket ouyaenayotomonj dɨde ma yɨpa kɨma yɨtkak na ouyaenaeyeninonj. 35 Ɨ re ket bibɨr wɨn awɨr auka yikonj,Tina b'auyaena rɨga tuwonj Ti pɨlwa dɨde ketTin yomno da, “Ɨtemb tungg re rɨga kesa tungge, ɨ kwa bibɨr wɨn re kea awɨr auka yik. 36 Sɨrɨga wetaweta amnɨkine, ɨ etmɨkenine wuswussopapu tungg nata dɨde wuswus tungg nata.Sɨ ton wou dɨde towalenggyam owou remjinemtowanɨmowowɨm.” 37Ajɨ Yesu tenmɨra amninonjda, “Wɨn towa owou agoninam!” Sɨ ton Yesundyomno da, “Rɨdede e sɨn omnɨku? Sɨ rɨngma, sɨnwuyɨn ɨ wan tausɨn tu andred (1,200) Kina† keowou temjindam dor ɨ dɨde tagonindam dor towaowowɨm? Ma rɨrɨr e.” 38 Ajɨ Yesu ton amninonjda, “Leamog sana nganja im wɨn awamindam?Wuwe ɨ mabe yɨr angina!” Sɨ re ton adarkɨto,endento da, “Ɨnsima paib (5) sana nganja dɨdenɨmog kabum nena.” 39 Ɨ Yesu Tina b'auyaenarɨga engainonj da, “Rɨga engainam boboboboaukam dɨde tɨb kumbɨnd omnɨkam! Komkesaopima diyam taukanj.” 40 Seg, rɨga boboboboomnɨka wuwenonj, nɨnda re pipti (50) rɨga boboɨ nɨnda re andred (100) rɨga bobo. 41 Ɨ ket Yesupaib (5) sananganja dɨdenɨmogkabumakasinonj,ɨ pumb wa yɨr yikenonj dɨde ket Godɨnd sɨteketyɨt yomnonj. Ngɨrpu sana nganja epkɨkinonj ɨket Tina b'auyaena rɨga wa pɨlwa agoninonj rɨgawa yingg iyenam. Ɨ dɨde kwa nɨmog kabum ɨpkaeyenonj towanɨm yingg iyenam. 42 Ɨ ton komkesarɨga diyam auto dɨde kea ngor aukɨto. 43 Segket b'auyaena rɨgap rɨga wa pɨlke sana kombdɨde kabum komb akatto dɨde aramkɨto watɨnd,ngɨrpu twelp (12) wat yɨndangɨr aukɨto. 44 Sɨkomkesa yepiya re rɨgajog diyam aukɨto re paib

tausɨn (5,000) na.

Yesu Nyɨ Tumɨnd Yikonj(Mat 14:22-33; Yoan 6:15-21)

45 Seg ket odenja Yesu Tina b'auyaena rɨgaengainonj gɨga wa angurkam dɨde naskanaskamenonɨm sɨpa yɨpa tab wa de Betsaida wa. Ɨonggɨt ganggand re Tina b'auyaena rɨgap gɨgawa angurkɨto menonɨm tab wa, Yesu ket Tileng-gyam rɨga wetaweta amnɨkinonj. 46 Ɨ Yesu rɨgawetaweta amnɨkinonj, seg Ton ket yiwatonj yɨpasukakwa yɨr opmitam. 47 Ɨ re sɨ gɨep awonj, gɨga resɨpa ɨnyɨny nat yɨbnonj, ajɨ Yesu re Tinta na yɨb-nonj gɨl wa. 48 Ɨ Yesumna b'auyaena rɨgap bebɨgna yɨr yongo karab ingaenawɨngɨrɨnd, mop nokɨprɨb yikenonj re towa wɨpwɨp na. Re Yesu towainabebɨg yɨr yongonj ɨspara momtand, sɨwɨny tri (3)ɨ siks (6) kɨlok ganggand, Ton pɨs nya towa pɨlwayikonj sɨpa nyɨ tumɨnddɨde ton singi na awonj tenɨgoukitam. 49 Ajɨ re ton b'auyaena rɨgap Yesundyɨr yongo menonɨnd sɨpa nyɨ tumɨnd, ton ɨja nanony auto da kobɨr e. Sɨ ton kea b'okta irereaukɨto. 50 Ɨ komkesa rɨgap Tin yɨr yongo dɨdemoga yuwado. Sɨ odenja Yesu ten amninonj da,“Kɨd seo ainam! Konten, goro moga tainam!” 51 Ɨre Yesu ket ton kɨma angitonj gɨga kumbwa, sɨ rɨbdaka kea ket mumakesa awonj. Sɨ ket b'auyaenarɨgap nony menamena kesa ukoi kɨd kesa aukɨto.52 Mop nokɨp ton maike nony aukɨto jogjog rɨgawa sana ogona gatab, ɨ towaina ɨpɨndena nony kekutjog na aukonj.

Genesaret Tunggɨnd Yesu Kopa Rɨga Esakenji-nonj

(Mat 14:34-36)53 Seg ton ket sɨpa ɨjendo de Genesaret gɨl wa, ɨ

ton ket gɨga yoramito. 54 Re ton gɨga ke opekto,odenja rɨgap ket Yesund yongwato. 55 Re rɨgaputkundeno rɨkɨnd re Yesu yikenonj, ton wumɨromnenam b'ɨkento komkesa tungg nata onggɨteriya wɨngɨrɨnd, ɨ ket negɨr kopa kɨma rɨga tɨtɨndeyento Ti pɨlwa. 56 Ɨ rɨkɨnd re Yesu yikenonjtungg nata ɨ taun nata ɨ dɨde sobijog tungg nata,rɨgap kopa rɨga eyento dɨde aramkɨto maketɨnd. Ɨton ket Yesund erkena yiyeno, nokɨm da ɨdenatkopa rɨgap Tina kobɨrgɨm petɨr esopaya iyenyi.Ɨ komkesa rɨga yepiya re yesopayo, ton kea ketb'ogɨl aukɨto.

† 6:37: Grik peband da “tu andred (200) Denari”. Ɨ onggɨt wɨnɨnd yɨpa Denari wulkɨp re yɨpa rɨga ma yɨpa bibɨrwɨko mɨra na.

Mak 7:1 62 Mak 7:237

Ju Rɨga Waina Kesam Dad ke B'ɨsateni Mɨle(Mat 15:1-9)

1 Ɨ Parisai rɨga dɨde nɨnda Ju rɨga waina gogouyaena rɨga yepiya re tuwonj Yerusalem taunke, ton b'eomkurto Yesum pɨlwa. 2 Ɨ ton ketnɨnda Yesumna b'auyaena rɨga yɨr angto towainaɨseka mɨle kesa kɨl kɨma yɨm ke diyam awowɨnd.3 (Parisai rɨga dɨde komkesa Ju rɨgap towaina dadke b'ɨsateni mɨle nɨnda owama eyento. Ɨja embjɨ ɨseka gog mɨle, ra rɨga maka ra yɨm b'obogɨlb'ɨtɨsekanj, ton ma opima diyam taukanj. 4 Ɨkwa ra ton maketpu ke tui ɨ ra ton maka ra nyɨke b'ɨseka mɨle tamnɨkanj, ton ma opima diyamtaukanj. Ɨ dɨde ton kwa kea jogjog gog mɨle towadadwar wa pɨlke owamam emdɨto. Sɨ yɨpa mɨleɨtemb jɨ kapo, sospen dɨde ketel* ɨseka mɨle.)5 Sɨ Parisai rɨga dɨde Ju rɨga waina gog ouyaenarɨgap Yesund yerkito da, “Nangga mop paimMoina b'auyaena rɨgap maka wɨmena wuwenyelda rɨga waina dad ke b'ɨsateni mɨle rɨrɨrɨnd,ajɨ ton ɨseka mɨle kesa kɨl kɨma yɨm kaim diyamawou wuweny?” 6 Ɨ Yesu ket mɨra amninonj da,“Godma bageyam Isaya ɨmɨnjog na b'ogɨl bage yɨtyopulitonj waina gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨrmɨle gatab. Ɨja emb jɨ tina peband ɨrɨki yɨbɨm da,‘Onggɨt rɨgap Ken nɨsnaenenyi towaina tugɨm

nena kae,ajɨ towaina nony menamena re ma wus

nasim Kor pɨlke wekeny.7 Ɨ ra ton God ma yɨt tauyaenenanj,

ton rɨgaina omnɨki gog kaim rɨga auyaene-nanj.

Sɨ onggɨt paemb ton jabakɨpɨnd nony kesakana im dɨde mogjɨ kesa im Kor pɨlwa yɨropmitenenanj.’

8Sɨwɨn odede yɨpawɨpnya kaimGodmab'ingawayɨt awaikenindam, ajɨ wɨn rɨgawaina dadwa pɨlkeb'ɨsateni mɨle im owama eyenindam.” 9 Ɨ kwaTon ten amninonj da, “Wɨn God ma b'ingawa yɨtb'obogɨl im esaenenindam, nokɨm da ɨdenat wɨnwaina dad ke b'ɨsateni mɨle nena tamorkenenin-dam. 10 Ɨ Mose gog peband yindonj da, ‘Morb'u ake mor mog esnae,’ ɨ kwa yindonj da, ‘Yetra b'uɨm pɨlwa o mogɨm pɨlwa negɨr yɨt opulis,ton ɨta ɨmɨnjog uj ondrɨki ɨbɨm.’ 11 Ajɨ wɨn ɨjaimemb jɨ rɨga ouyaena eyenindam da, ‘Ra yɨparɨgat ti b'uɨm pɨlwa o ti mogɨm pɨlwa indenyda “Korban,” isɨpkita yɨtkak da, “Ɨtemb re Godɨm

pɨlwa singi sɨ gasam oramiti e”, sɨ ton ma rɨrɨre onggɨtyam gasa ti b'uɨm o ti mogɨm okawam.’12 Sɨ wɨn onggɨtyam ouyaena ke komkesa nya imedokindam ti b'uɨm o ti mogɨm yɨm okawam. 13Sɨwɨn onggɨt wa b'uwar wa pɨlke b'ɨsateni yɨtkak eb'obogɨl yemorkenenya, ɨ ɨngkaemb God ma yɨtawɨr amnɨkindam. Ɨwɨn kwa jogjog imodede yɨpawɨp gasa amnɨkindam.”

Ju Rɨga Waina Kesam Dad ke Ɨseka Mɨle(Mat 15:10-20)

14 Ɨ seg ket Yesu b'usaya opimemb rɨga bobo araemokinonj dɨde ten amninonj da, “Wɨn komkesaKen nutkunda, ɨ wumɨr yokata! 15Makwa ɨta yɨpagasat rɨgand kɨl kɨma omɨny rɨnte re bau ke yikrɨgam kom bora wa. Ajɨ gasa rɨnte re rɨgam kombora ke opek, sɨ tontemb jɨ onggɨt rɨgand kɨl kɨmayomnɨk. 16 Yete re man wɨngawɨnga ke yɨpyakɨma, man utkunde!” 17 Seg, re ket Yesu rɨgawa pɨlke yiwatonj ɨ dɨde b'ɨgaronj met wa, tinab'auyaena rɨgap tin ket yerkito onggɨt tendamyɨt gatab. 18 Ɨ Yesu ten mɨra amninonj da, “Ma,wɨdaka wumɨr kesa im wekenyɨt odede opi re tonre dɨde? Wɨnmawumɨr im da komkesa gasa rɨntere bau ke yik de rɨgam kom bora wa, ton ma rɨrɨre tin kɨl kɨma omnɨk. 19 Mop nokɨp owou rɨntere b'ɨgarɨk rɨgam kom bora wa, ton ma kɨd wae yik ajɨ kom bora wa e, ɨ ket opek de sobijogmet wa b'ɨskokam.” Onggɨt yɨt kɨma Yesu pɨtapɨtayomnonj da, “Komkesa owou dɨde b'angga re makɨl kɨma im, komkesa re owou mim dɨde ongongmim, ma gog kɨma im.” 20 Ajɨ Yesu kwa yindonjda, “Gasa rɨnte re rɨgam pɨlke opek, tontemb jɨonggɨt rɨgand kɨl kɨma yomnɨk. 21 Sɨ gasa rɨnsimre rɨgaina kukɨp ke opekanj, ton rɨgaina kɨd kaimopekanj. Sɨ odede b'engabenga negɨrjog nonyɨkb'amdena im wuweny, opi re negɨr b'iyena mɨle,yurowam mɨle, onganda mɨle, 22 gigɨr dɨde yɨgyɨgb'iyena mɨle, yɨpa rɨga ma gasa nony ke ɨponenamɨle, b'engabenga wɨp negɨr mɨle omnɨka singi,b'anygɨnena mɨle, b'ogɨl mɨle negɨr omnɨka mɨle,yɨr muga b'uwada mɨle, b'ugaga mɨle, b'asourenamɨle, ɨ dɨde nony kesa omnɨkamɨle. 23Sɨ opimembkomkesa negɨrjog gasa opekanj re rɨga wainakukɨp kaim, ɨ tonpimemb ket rɨgand kɨl kɨmayomnɨkenenyi.”

Yɨpa Siropoinikisa KonggamaGar keUtkunda(Mat 15:21-28)

* 7:4: Nɨnda Grik peband daka kwa [wungapu kasa].

Mak 7:24 63 Mak 8:1024 Ɨ ɨngkek ket Yesu utnyitonj, yiwatonj dɨde

yikonj ket Tiro eriya wa. Ɨ re Ton yɨpa metwa b'ɨgaronj, Ton ma singi na rɨgap wumɨrokasi da ama de Ton onggɨt met wa yɨbɨm.Ajɨ Ton ma rɨrɨr na wɨgawɨga egiti wɨmenam.25 Odenja yɨpa kongga yaina ngɨmngai b'ɨga nare negɨr wɨngawɨnga ma okati wɨbnonj, ton keaYesumna danda gatab yɨdɨr utkundonj. Sɨ ton kettikonj Yesum pɨlwa, ngɨrpu sap otendonj Tina pɨswɨpɨnd. 26 Ajɨ ɨtomb kongga re Grik yɨtam na, ɨSiropoinikisa kongga na. Sɨ ton ma Ju kongga na.Ɨ ket ton Yesund yɨtenawonj negɨr wɨngawɨngaeaukenam tina ngɨmngai b'ɨgam pɨlke. 27 AjɨYesu tin mɨra womnonj da, “Naska b'ɨga ngorrainem, nokɨp ɨtemb ma b'ogɨl mɨle e b'ɨga wainaowou ɨsatam dɨde yongg wa b'ɨskokam.”† 28 Ɨkwa konggat Yesund mɨra yomnonj da, “Ɨmɨnjoge, Yonggyam! Ajɨ kasa wusɨnd yonggɨp todab'ɨga waina sobijogsobijog sana kɨb awenenanjrɨnsim re b'ɨgap b'ɨskokanj.” 29 Ɨ kwa Yesu tinwomnonj da, “Kea man gar ke utkunda ke b'ogɨlmɨra nomnyɨt. Sɨ man meke moina met wa! Kenegɨr wɨngawɨnga moina ngɨmngai b'ɨgam pɨlkeb'ɨkeny.” 30 Re ket seg, ton wikonj tina met wa,ɨ ton ti b'ɨgand wodaronj yutungi dar kumbɨnd,ɨ ton kea wumɨr awonj da ke negɨr wɨngawɨngab'ɨkeny.

Yesu Yɨpya Dumdum dɨde Yɨt kesa Rɨga Yɨsak-endonj

31 Ɨ Yesu b'usaya Tiro eriya ke yiwatonj, ɨyikenonj Sidon nata ɨ Dekapoli eriya tunkɨp nata,ngɨrpu opendonj de Galili sɨpa wa. 32 Ɨ nɨndarɨgap yɨpa yɨpya dumdum dɨde yɨt kesa rɨga iyoYesum pɨlwa, ɨ Yesund yɨtenawo da, “Be ngai Manyɨm aramite ti pɨlɨnd tin ɨsakendam!” 33 Ɨ Yesuonggɨt rɨgand yokatonj rɨga bobo wɨngɨrɨnd, ɨ ketyiyonj dea ta tintawar wa. Ɨ Yesu ket Tina yɨmkakaramisinonj tina yɨpyand. Ɨ re auya ɨtmanda seg,tina weyat yesopayonj. 34 Seg Yesu pumb wayɨr yikenonj yɨr opmitam, ɨ Ton ket gar kopakɨma nonya unggulitonj ɨ dɨde ket ti pɨlwa yɨtyopulitonj da, “Epata,” engenda yɨtkak da, “Orepangenda!” 35 Ɨ odenja onggɨt rɨga ma yɨpyamop epangendonda ɨ tina weyat b'inkitipu keagorogoro awonj, sɨ ton ket dɨmdɨm yɨt apureni-nonj. 36 Ɨ Yesu rɨga engainonj da, “Goro kwayena wumɨr tamninam onggɨt gatab.” Ajɨ re Yesudanda kɨma jogjogpyam engaeninonj ɨswangam,

rɨgap toda ɨsanikesa jabajaba danda kɨma onggɨtgatab wumɨrwumɨr yɨt usenena yiyeno. Sɨ tonkea b'iklawa yiyeno onggɨt gatab. 37 Seg re rɨgaputkundeno onggɨtyam yɨt, ton ma sobijog na kɨdkesa aena wuwenonj dɨde ket endento da, “Tonkea komkesa gasa b'ogɨl amnɨkiny, yɨpya dum-dum rɨga utkundam ɨ yɨt kesa rɨga opurenam.”

8Yesu Powa Tausɨn (4,000) Rɨga Angeninonj(Mat 15:32-39)

1 Re onggɨt nɨnda bibɨr ganggand b'usaya ukoirɨga bobo wekenonj Yesu ma yɨt utkundam, ajɨtowa makwa nangga na owowɨm ebnainonj. SɨYesu Tina b'auyaena rɨga ara emokinonj dɨdeket ten amninonj da, 2 “Kon rɨga bobo im kearamninyɨn, nokɨp ke nowa bibɨr im Kon kɨmawekeny, sɨ kea towa awɨr im kwa nanggamog imowowɨm ebnainy. 3 Ɨ ra Kon ten tetmɨkeninyɨnowoupa kɨma towa met wa, ke nyawɨnd owoupatkak ɨjga reyenin, nokɨp towa wɨngɨrɨnd nɨndarɨga ma wuswus tungg kaim tuwonj.” 4 Ɨ Tinab'auyaena rɨgap mɨra yomno da, “Men dɨkɨndrɨga kesa tungg nasim wekenyɨn. Sɨ rɨngkaim sɨnodede ukoi owou okasu dɨkɨnd? Men ma rɨrɨrim onggɨtyam rɨga ongenam dɨkɨnd.” 5 Ɨ Yesuket ten arkinsinonj da, “Leamog sana nganja imwɨn awamindam?” Ɨ ton mɨra yomno da, “Seben(7) nganja im.” 6 Ɨ Yesu rɨga engainonj omitamgowɨnd, ɨ Ton ket seben (7) sana nganja akasinonjdɨde Godɨnd sɨteket yɨt yomnonj, ngɨrpu epkɨki-nonj dɨde Tina b'auyaena rɨga wa agoninonj rɨgawa yingg iyenam. Ɨ ket b'auyaena rɨgap rɨgabobo wa yingg eyenauto. 7 Dɨde kwa kea towanɨnda sobijog kabum ebnainonj. Ɨ Yesu opimembkabum daka akasinonj, ɨ ket Godɨnd sɨteket yɨtyomnonj, ngɨrpu ket kwa Tina b'auyaena rɨgaamninonj rɨga wa yingg iyenam. 8 Sɨ rɨgap autodɨde ton kea ket ngor aukɨto. Seg re b'auyaenarɨgap rɨga wa pɨlke sana komb dɨde kabum kombakatto dɨde ga wa aramkɨto, sɨ seben (7) ukoi gana komb owou yɨndangɨr aukɨto. 9 Ɨ Komkesa rɨgayepiya re wekenonj re powa tausɨn (4,000) na. Ɨ reton diyam seg aukɨto, Yesu ket rɨga wetaweta am-nɨkinonj towaina tungg wa menamenam. 10 Segre ket odenja Yesu gɨga yokatonj Tina b'auyaenarɨga kɨma, ngɨrpu yikonj de Dalmanuta eriya wa.

† 7:27: Onggɨt wɨnɨnd Ju rɨgap God ma obagɨki kesa rɨga gatab yɨt amnɨkenento da, “Wɨn ma Abraamma b'ɨga im ajɨ wɨn ɨja im jɨ kɨl kɨma yongg re dɨde.”

Mak 8:11 64 Mak 8:32Parisai Rɨga Waina B'arkita Kɨd kesa kɨma

Danda Wɨko Gatab(Mat 16:1-4)

11 Ɨ Parisai rɨga tuwonj Yesum pɨlwa dɨdeYesu kɨma yɨt b'ugwatento, nokɨp ton singi nayɨt ke Yesund gou wa omnam. Sɨ ton odedeb'arkita kɨma Yesund yotonkeno da, “Man kɨdkesa kɨma danda wɨko yomnɨke! Ɨ ɨngkaemb sɨnmotɨngwasu da Moina danda yikeny re Godɨmpɨlkae.” 12 Sɨ Yesu gar bebɨg kɨma ukoi kananonya unggulitonj, ɨ yindonj da, “Nangga paerɨgap yepim re yu wekeny onggɨt gowukoyɨnd,ton Ken oraka niyenyi Koina kɨd kesa kɨma dandawɨko yɨr ongongɨm? Kon ɨmɨnjog wanɨm nitinjɨnda Kon makwa ɨta yɨpa kɨd kesa kɨma danda wɨkotamnɨkaen towanɨm yepim re yu wekeny onggɨtgowukoyɨnd.” 13 Ɨ ket Yesu Parisai rɨga wa pɨlkeyiwatonj dɨde b'usaya gɨga yokato Tina b'auyaenarɨga kɨma, ngɨrpu ket yiwato de sɨpa tab wa.

Parisai Rɨga dɨde Erod Towaina Yist(Mat 16:5-12)

14 Ɨ b'auyaena rɨgap nony b'edatkurto nɨndaowou iyoyɨm, ajɨ ɨna yɨpaina owounena ebnawonjgɨgand. 15 Ɨ Yesu ten nonony amninonj da, “Wɨnnony kɨma tekenyɨt! Dɨde wɨn yɨr kɨma tekenyɨtParisai rɨga ake Erod towaina yist!”* Yesu tonParisai rɨga dɨde Erod towaina negɨr ouyaenagatab na tendam yɨt ke yengendonj da ɨja emb jɨrɨngma re yistɨt wɨko yomnɨk plawa wɨngɨrɨnd. Sɨonggɨt penaemb Yesu odede yɨt yopulitonj. 16Ajɨb'auyaena rɨgap maka wumɨr aukɨto Yesu ma yɨtmop, sɨ ton towalenggyam b'arkena wuwenonjda, “Ton nok pae odede yinj, nokɨp mera owouawɨr im.” 17 Sɨ Yesu kea towaina b'arkena gatabwumɨr awonj, ɨ ket ten amninonj da, “Nanggamimwɨnb'arkenawuwenyɨt dawaowouawɨr im?Makaya wɨn wumɨr aindam ɨ makaya wɨn nonyaukindam nangga ma Kon nindenyɨn? Rɨngma,waina nony menamena kut im? 18 Wɨn yɨrkɨpkɨma im, ajɨ nangga paim wɨn maka yɨr angin-dam? Ɨ wɨn yɨpya kɨma im, ajɨ nangga paim wɨnmaka utkundenindam? Rɨka wɨn opima nonyɨndowama eyenindam? 19 Sɨ re Kon paib (5) sananganja ke paib tausɨn (5,000) rɨga angeninond,sɨ wɨn owou komb ke leamog wat na yɨndangɨrakattondam?” Ton mɨra yomno da, “Twelp (12)wat na.” 20 Ɨ Yesu b'usaya ten arkisinonj da, “Ɨkwa re Kon sana ke powa tausɨn (4,000) rɨga an-geninond, sɨ wɨn owou kombke leamogukoi ga na

yɨndangɨr akattondam?” Ɨ ton kwa mɨra yomnoda, “Seben (7) ukoi ga na.” 21 Seg Yesu kwa tinab'auyaena rɨga amninonj da, “Rɨka wɨn makaimanony aukindam nangga ma Kon nindenyɨn?”

Yɨrdɨdɨ Rɨga B'ogɨl Omnam Betsaidand22 Ɨ re ton Betsaida wa opekto, rɨgap ket yɨpa

yɨrdɨdɨ rɨga Yesum pɨlwa yiyo ngɨrpu Yesund yɨ-jeneno da, “Be ngai Man tin yesopae yɨr ɨpangen-dam!” 23 Seg Yesu ket yɨrdɨdɨ rɨgand yɨm otonayiyonj dea ta tungg bauwa, ɨ ket auya yɨtmandonjtina yɨrkɨp wa dɨde ket yɨm yoramitonj ti pɨlɨnd.Seg re ket Yesu tin yerkitonj da, “Wɨi, opimaman nangga im yɨr anginyɨt?” 24 Ɨ re ton yɨrdɨdɨrɨga yɨr yikenonj, ton ket Yesund mɨra yomnonjda, “Kon rɨga im yɨr anginyɨn, ajɨ ton ɨja im wɨpwuweny da wul im.” 25 Tina yɨt seg ke ket Yesub'usaya yɨmyoramitonj yɨrdɨdɨ rɨgamayɨr kɨpɨnd,ɨ ɨdenatemb ket tina nɨmog yɨrkɨp epangendonda.Sɨ ton ket komkesa gasa pɨta kɨpɨnd yɨr anginonj.26 Seg ket Yesu tin yɨtmɨkitonj tina met wa odedeyɨt kɨma da, “Goro tungg wɨngɨr wa mekɨm!”

Petro ma Pɨtapɨta Omni Yɨt Yesum Gatab(Mat 16:13-20; Luk 9:18-21)

27 Ɨ Yesu dɨde Tina b'auyaena rɨga wuwenonjnɨnda tungg nata Kaisareya Pilipo eriyawɨngɨrɨnd. Nyawɨnd Yesu Tina b'auyaena rɨgaarkisinonj da, “Yena rɨgap nomnɨkenenyi dayeten Kon?” 28 Sɨ ton mɨra yomno da, “Nɨndarɨgap endenenanj da Man Baptiso Yoantet, ɨnɨndap da Man Eliyatet, ɨ kwa nɨndap da yɨpaGod ma bageyamtet kesam God ma yɨna pebawɨngɨrɨnd.” 29 Ɨ Yesu ten kwa arkisinonj da, “Ajɨwɨdaka rɨngmim, wɨn yena yomnɨkenenya dayeten Kon?” Petro mɨra yomnonj da, “Man reKerisotet yena re God gaya ke yeaukonj Tina wɨkoomnɨkam.” 30 Ɨ Yesu ten engainonj da, “Goro yenarɨga wumɨr omna kor gatab.”

Yesu Tina Uj dɨde Utnyita Gatab Yɨt PɨtapɨtaAmninonj

(Mat 16:21-28; Luk 9:22-27)31 Ɨ ket Yesu ouyaena yotomonj Tina b'auyaena

rɨga wa pɨlwa da, “Rɨgamna B'ɨga b'ogla jogjogb'ɨdgotnena takateniny. Sɨ Ju rɨga waina eldarɨga, ɨ yɨna mopyam sɨ rɨga, ɨ dɨde Ju rɨga wainagog ouyaena rɨgap Tin ɨta ɨsayi dem, ngɨrpu Tinonganji dem. Ɨ nowam bibɨrɨnd Ton ɨta uj ketutnyis dem.” 32 Ɨ re Yesu onggɨtyam yɨt pɨtapɨtaamneninonj, Petro ket Yesund wɨp yowarkitonj

* 8:15: Yist re plawa ɨnɨka gasa e. Sɨ rɨgap yist yoramitenenyi re bred ogna ma.

Mak 8:33 65 Mak 9:17dɨde ket danda kɨma yɨt yomnonj da, “Goro odedeyɨt apureninyɨt.” 33 Ajɨ re Yesu b'engendonj Tinab'auyaena rɨga wa wɨp wa, ɨ Ton ket Petrondsamany yiyowonj da, “Satana! Man ewaikite Korpɨlke! Mop nokɨp man ma ɨta nonyɨk b'amdenamekenyɨt Godɨmna singi mɨle omnɨkam ajɨ manrɨgaina singi mɨle omnɨka ma.” 34 Ɨ ket Yesurɨga bobo ara emokinonj Tina b'auyaena rɨgakɨma, dɨde ten amninonj da, “Ra man yɨpa rɨgatsingi taet Ken yɨmta undokam, man b'ogla naskamoina singi komkesa terarkinyɨt, ɨ kwa manb'ogla komkesa bebɨg takasinyɨt Godɨm wɨkondngɨrpu moina uj wul b'agbagɨnd, dɨde ket Kenyɨmta nutundoket. 35 Mop nokɨp yet ra tileng-gyam tina yɨrkokar yɨrgong omnɨka iyeny, ton ɨtatina onggɨtyam yɨrkokar dadal edamkis dem. Ɨdaka yet ra tina yɨrkokar edamkis Kor map dɨdeGod ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt map, ton ɨtatina onggɨtyam yɨrkokar okas dem. 36 Ɨ ra mankomkesa gowukoi mornɨm okasɨt ɨ dɨde onggɨtgowukoi map moina yɨrkokar b'etɨdamkis dem,sɨ nangga b'ogɨl e man yɨr onget onggɨt gowukoiokati ke? 37 Nangga gasa kɨma e man rɨrɨr eigerkenyɨt moina yɨrkokar? 38 Ɨ yet ra manmoinagar ke Ken dɨde Koina yɨt ɨngar kɨma takasinyɨtrɨga wa wɨngɨrɨnd yepim re yu negɨrjog mɨle ɨgigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyena mɨle kɨma wekeny ong-gɨt gowukoyɨnd, sɨ Rɨgamna B'ɨga Toda mornɨmɨngar kɨma emotkas dem, ra Ton yɨna aneru kɨmaik dem Ti B'u ma b'ogɨl ɨnyomarenand.”

91 Ɨ Yesu ten amninonj da, “Kon ɨmɨnjog wen

tamninyɨn da yepim re wɨn owɨnki wekenyɨtdɨkɨnd, wawɨngɨrɨndnɨnda rɨgapmakwaopimaujtaukanj, ngɨrpu ra ton yɨr ongi demGodma pumbtungg rɨnte ra ik Godɨmna wɨp omnena dandakɨma.”

Yesu ma B'enga Wɨp Ɨnyomarena Yɨpa Dorɨnd(Mat 17:1-13; Luk 9:28-36)

2 Ɨ siks (6) bibɨr kak ke Yesu ara emokinonjPetro, Yakobo, dɨde Yoan, ɨ ten nena eyinonj deyɨpa ukoi dor kumb wa. Re ket tentawar waopekto, Yesu b'enga wɨp aukonj towa wɨpɨnd.3 Ɨ Tina kobɨrgɨm engendonj re bɨlbɨljog na. Sɨgowukoi kobɨrgɨm ɨseka rɨga ma rɨrɨr e odedebɨlbɨljog tamnɨkanj towaina bɨlbɨl omnɨka ɨsekagasa ke. 4 Ɨ ket Eliya ake Mose kea b'auyaenarɨga wa wɨpɨnd pɨta awonda ɨ ket ton Yesu kɨmayɨtnono aenonda. 5 Seg re ket Petro Yesundyomnonj da, “Ouyaena Rɨga! Sɨn otomanti im

wekenyɨn dɨkɨnd. Sɨ sɨn nowa wungapu plaimetraranginum, yɨpa Mornɨm, yɨpa Mosem, ɨ dɨdeyɨpa Eliyam.” 6 Petro maka nony awonj nanggamana ton Yesund yomnonj. Mop nokɨp ton, nowarɨga ma sobijog moga kɨma na wekenonj. Onggɨtpenaemb jɨ ton nony kesa odede yɨt yopulitonj.7 Ɨ onggɨt wɨnɨnd rɨmɨt ten ekangɨnjinonj, dɨdeket ara ikonj rɨm bora ke odede da, “Ɨtemb jɨKoina B'ɨga yena re Kon singi yiyenyɨn. Sɨ wɨn Tinyutkunda!” 8 Ɨ re b'auyaena rɨgap towa nononykesand yɨr ɨtaingento, ton makwa yena yɨr angtoajɨ Yesu nenata ton kɨma yɨbnonj.

9Seg re ton dor kumb ke etaeta tuwonj de pagawa, nyawɨnd Yesu b'auyaena rɨga engainonj da,“Goro yena rɨga wumɨr tamneninam nangga gasana re wɨn yɨr angindam, ngɨrpu ra Rɨgamna B'ɨgatutnyis dem uj ke!” 10 Sɨ re ton Yesu ma yɨt garke yokateno owamam, towa wɨngɨrɨnd kea tonb'arkena wuwenonj da, “Nangga mog e jɨ ɨtembyɨtkak uj ke utnyita?” 11 Seg ton ket Yesundyerkito da, “Sɨ nangga pae meraina gog ouyaenarɨgap apurenanj da Eliya b'ogla naska menonokas, ɨ ti kak ke ket Keriso ik dem?” 12 Ɨ Yesuket tenmɨra amninonj da, “Sɨ yena pebat yindenyda Eliya ɨta naska ik dɨde ton ket komkesa gasab'obogɨl tangonjeniny. Ajɨ nangga pae kwa yɨnapeband Rɨgamna B'ɨga gatab odede ɨrɨki yɨbɨm daTon b'ogla jogjog b'ɨdgotnena takasiny dem ɨ dɨderɨgap Tin ɨrɨnena kɨma b'ɨsaya iyenyi dem? 13 AjɨKon wen tamninyɨn da Eliya re ke ikonj, ajɨ nɨndanegɨr rɨgap kea towaina singi rɨrɨrɨnd komkesanegɨr mɨle ti yomnɨkauto, odede rɨngmim re yɨnapeband ɨrɨki wekeny ti gatab.”

Yesu Negɨr Wɨngawɨnga Yewaikitonj Yɨpa Ke-war B'ɨgam pɨlke

(Mat 17:14-21; Luk 9:37-43a)14 Ɨ re ton ɨtekto nɨnda b'auyaena rɨgawa pɨlwa,

ton kea yɨr angto ukoi rɨga bobo. Ɨ rɨga bobopre b'auyaena rɨga ɨwatɨnti na awamto. Ɨ Ju rɨgawaina gog ouyaena rɨgap yɨt b'ugwatento nɨndab'auyaena rɨga kɨma. 15 Ɨ re komkesa rɨga bobopYesund yɨr yongo, odenja ton ket ma sobijogsam kɨma na kɨd kesa aukɨto, ɨ b'ɨkento Ti pɨlwadɨde simesime yomneno. 16 Ɨ Yesu ket ten ark-isinonj da, “Nangga gatab mim wɨn ton kɨmayɨt b'ugwatenindam?” 17 Ɨ rɨga bobo wɨngɨrɨndyɨpa rɨgat mɨra yomnonj da, “Ouyaena rɨga-wɨi!Negɨrwɨngawɨngate koina b'ɨgand okati yowame-neny dɨde onggɨt negɨr wɨngawɨngate tin yɨt kesayomnɨkeneny. Sɨ kon mor pɨlwa iyɨn re b'ogɨl

Mak 9:18 66 Mak 9:39omna ma. 18 Ɨ rɨdenat ra onggɨt negɨr wɨngawɨn-gat tin okas, ton kor b'ɨgand gou wa sap yoten-deneny dɨde tugɨm ke tumol yaembɨkeneny dɨdeor b'ɨinɨkeneny ɨ dɨde kakwulwul yomnɨkeneny.Sɨ kon ke pop Moina b'auyaena rɨga etenainyɨnnegɨr wɨngawɨnga ewaikitam, ajɨ ton ma rɨrɨr na.Onggɨt penaemb ton yɨt b'ugwatento.” 19 Sɨ Yesuten mɨra amninonj da, “Oo, gar ke utkunda kesarɨga yepim re yu onggɨt gowukoyɨnd wekenyɨt!Rɨdede pɨn e Kon wɨn kɨma nɨtɨbnyɨn? Ɨ rɨdedepɨn e Kon musɨk wɨmenand netkenyɨn wainagar ke utkunda kesa mɨle gatab? B'ɨga iya korpɨlwa!” 20 Seg re ket rɨgap b'ɨga iyo Yesum pɨlwa,ɨ negɨr wɨngawɨngat kea Yesund yɨr yongonj, dɨdeb'ɨgand yuwongnenonj, ngɨrpu gouwa sap yoten-donj dɨde tumol aembɨka kɨma yengendurkenonj.21 Ɨ Yesu ti b'und yerkitonj da, “Rɨdede pɨn na ong-gɨtyam mɨle ti pɨlɨnd yɨbnenenyɨm?” Ti b'u mɨrayomnonj da, “Ɨdenata b'atomonj b'ɨga sobijogɨnd.22 Ɨ usausapyamnegɨrwɨngawɨngat tin ongandamwul wa yɨskeneny dɨde kwa nyɨ wa yɨskeneny.Ajɨ rada man rɨrɨr et nanggamog gasa omnɨkamonggɨt negɨr wɨngawɨngam pɨlwa, Man sɨn kearnomnine dɨde yɨm nokaine!” 23Yesu tin yomnonjda, “Nangga ma man mindenyɨt da, ‘Ra Man rɨrɨret'? Yet ra man ɨmɨnjog gar ke utkunda oramisɨt,God rɨrɨr e komkesa gasa motɨnkainy.” 24 Odenjaonggɨt b'ɨga ma b'u b'okta ara yikenonj dɨdeyomnonj da, “Kon kea gar ke utkunda yokasɨn.Ajɨ koina gar ke utkunda re ma rɨrɨrkɨpjog e, sɨman yɨm notkaet.” 25 Ajɨ Yesu kea yɨr anginonjrɨga bobo yepiya re towa pɨlwa yɨpand b'ɨtkɨtoyɨr ongongɨm. Ɨ ket Yesu negɨr kɨlkɨl wɨngawɨngayingawonj da, “Man negɨr kɨlkɨl wɨngawɨnga yetre onggɨt b'ɨgand yɨt kesa dɨde yɨpya dumdumyomnɨkenenyɨt! Kon mitngaen. Or opende tipɨlke, dɨde goro kwa b'usaya b'ɨtgarɨm dem tipɨlɨnd!” 26 Ɨ onggɨt negɨr wɨngawɨngat b'oktairere yikenonj dɨde onggɨt b'ɨgandyuwongnenonjb'okta kana, ngɨrpu opendonj ti pɨlke. Sɨ ɨtembre b'ɨga ɨja na wɨp yɨbnonj da uj rɨga re dɨde.Onggɨt penaemb jogjog rɨgap apurento da, “Tonke uj e.” 27 Ajɨ Yesu tin yɨmɨnd yokatonj dɨdetin yonyitonj. Sɨ ket b'ɨgat onyitonj. 28 Seg ketYesu yɨpa met wa b'ɨgaronj Tina b'auyaena rɨgakɨma, dɨde demb de ton nena ket wekenonj yɨpapɨpmetɨnd. Ɨ ɨdenatemb ket Tina b'auyaena rɨgapyerkito da, “Nangga pena sɨn maka rɨrɨr aindamɨtemb negɨr wɨngawɨnga ewaikitam?” 29 Ɨ Yesu

mɨra amninonj da, “Makwa ɨta yɨpa nya odedegasa ewaikitam, ajɨ yɨr opmita danda ke* nenarɨrɨr e.”

Yesu B'usaya Tina Uj dɨde Utnyita Gatab Pɨ-tapɨta Amninonj

(Mat 17:22-23; Luk 9:43-45)30 Ɨ ɨngkek ket yiwato dɨde pɨs nya wuwenonj

Galili nata. Ajɨ Yesu makwa singi awonj yɨpa rɨgawumɨr okatam towaina wɨmenapu pɨpmet gatab.31 Mop nokɨp onggɨt wɨnɨnd Ton Tina b'auyaenarɨga na ouyaena eyeninonj. Ton ten auyaeninonjda, “Rɨgamna B'ɨgand ɨta namb tɨb yii dem derɨgaina yɨm kumb wa, sɨ onggɨt rɨgap Tin onganjidem. Ɨ ra ton onganji dem, nowam bibɨrɨnd Tonɨta tutnyis demuj ke.” 32Ajɨ tonmakanony aukɨtoonggɨt yɨtkak gatab, ɨ ton moga na aukɨto Yesunderkitam.

Yete Ukoyam(Mat 18:1-5; Luk 9:46-48)

33 Ɨ re ton opekto de Kaparnaum wa dɨdeyɨpa met wa wekenonj, Yesu Tina b'auyaenarɨga arkisinonj da, “Nangga gatab na wɨn yɨtb'ugwatenindam nyawɨnd?” 34 Ajɨ ton mu-makesa na aukɨto, mop nokɨp kea ton nyawɨndyɨt b'ugwatento odedemb da yete ukoyam. 35 Ɨre Yesu omiti yɨbnonj, Ton Tina Twelp (12) ɨt-mɨkitijog rɨga ara emokinonj ɨ amninonj da, “Rayɨpa rɨgat man singi taet ukoijog rɨga awowɨm,man b'ogla sobijogjog rɨga na taet, dɨde komkesarɨga wa wɨko rɨga na taet.” 36 Ɨ Yesu yɨpa b'ɨgasobijog yokatonj dɨde yonyitonj towa wɨpɨnd, ɨdɨde yɨm ke tin yikwatonj. Ɨ Tina b'auyaenarɨga amninonj da, 37 “Yet ra yɨpa odede b'ɨgasobijogɨnd Kor nyɨ kɨma simesime omɨny rɨnte rewɨp ke dɨkɨnd onyiti yɨbɨm, ton Kena simesimenomɨny. Ɨ dɨde yet ra Ken simesime notɨny, tonma Kena simesime nomɨny ajɨ ton Tina yet re Kennɨtmɨkitonj.”

Yet Ra Ton Mera Tab ke Ɨbɨm, Ton re Men kɨmae

(Luk 9:49-50)38 Yoan Yesund yomnonj da, “Ouyaena rɨga-

wɨi! Sɨn yɨpa rɨga yɨr yongu Moina nyɨ kɨma negɨrwɨngawɨnga ewaikitand. Sɨ sɨn tin yɨswangu da,‘Goro yɨmta ke odede omnɨkɨm dem!’ Nokɨp tonma ɨta yɨmta undoka miyeny sɨn kɨma.” 39 AjɨYesu amninonj da, “Goro tin ɨswanga! Mop nokɨpyete re kɨd kesa kɨma danda wɨko yomnɨk kor nyɨkɨma, onggɨt kak ke ton makwa rɨrɨr e wanakana

* 9:29: Nɨnda Grik peband da “yɨr opmita dɨde owou uwabɨka danda ke”.

Mak 9:40 67 Mak 10:15Ken negɨr yɨt notɨny. 40 Nokɨp yet ra maka mennetɨjgasiny, ton re mera tab ke rɨga e. 41 Konɨmɨnjog nitinjɨn da, ‘Yet ra yɨpa kapo nyɨ motkaukor nyɨ kɨma, nokɨp man Keriso ma nyɨ kɨma rɨgaet, sɨ tina mɨra ma ɨta awɨr tainy dem.’

Negɨr Mɨle Omnɨkam Otonkena Mɨle(Mat 18:6-9; Luk 17:1-2)

42 “Ɨ ra yɨpa rɨgat odede b'ɨga sobijog wawɨngɨrɨnd yɨpa b'ɨgand negɨr mɨle omnɨkamomɨny yepim re Ken gar ke utkunda ke nokatenyi,ɨtemb rema sobijog bebɨg e tainy tinɨm. Ajɨ ɨtembjɨ b'ogɨljog e tinɨm, rako rɨgap tina kunakakɨndukoi gɨmo danda kɨma yɨjobɨko kai ke dɨde yɨskoukoi sɨpa nyɨ bora wa ujɨm, sɨ ma rako onggɨtb'ɨgand negɨr mɨle omnɨkam yingawonj. 43 Ɨra moina yɨpa yɨmɨt men negɨr mɨle omnɨkammotɨny, man b'ogla ɨtemb yɨm ɨpenjɨt. Ɨtembre b'ogɨljog e mornɨm yɨpa yɨm kesa b'ɨgaramngɨrpu kesa yɨrkokar tungg wa. Ajɨ ma b'ogɨlemb jɨ nɨmog yɨm kɨma meket dem de wul tunggwa rokate re osouka kesa wul dɨmɨl yɨmbeneny.44 (Awɨr e)† 45 Ɨ ramoina yɨpa pɨsɨt men negɨrmɨleomnɨkammotɨny, man b'ogɨl e ɨtemb jɨ pɨs ɨpenjɨtmor pɨlke. Ɨtemb re b'ogɨljog e mornɨm pɨsdudukɨma b'ɨgaramngɨrpu kesa yɨrkokar tunggwa. Ajɨma b'ogɨl emb jɨ nɨmog nɨmog pɨs kɨmamɨtɨskansidem de wul tungg wa. 46 (Awɨr e)‡ 47 Ɨ ra moinayɨpa yɨrkɨpɨt negɨr mɨle omnɨkam motɨny, manb'ogɨl e ɨtemb yɨrkɨp ɨtkasɨt mor pɨlke. Ɨtemb reb'ogɨljog e mornɨm yɨpaina yɨrkɨp kɨma b'ɨgaramde ngɨrpu kesa God ma pumb tungg wa. Ajɨ mab'ogɨl emb jɨ nɨmog yɨrkɨp kɨma mɨtɨskansi demwul tungg wa, 48 rokasim re uj kesa kupɨr wekenyrɨga jɨ kumbɨnd dadal ngɨrpu kesa dɨde osoukakesa wul dɨmɨl yɨmbeneny. 49 Ɨ komkesa gar keutkunda rɨga wul ke kɨlkesa sɨ gasa im taukanjodede rɨngmim re yɨna sɨ rɨgap sol esankenenanjsɨ gasa kumbɨnd. 50 Ɨ sol re b'ogɨlmet omnɨka gasae. Ajɨ ra sol solmet kesa tainy, sɨ wɨn yɨmta kenangga gasa kae tina met ɨtenjya? Sɨ wɨn sol pɨlab'obogɨl wɨmena tuwenyɨt, ɨ ɨdenat wɨn ngɨmblamɨle owama iyenya wa wɨngɨrɨnd.”

10Yesu Bondɨk Awou gatab Auyaeninonj(Mat 19:1-12; Luk 16:18)

1 Ɨ Yesu ɨngkek ket yiwatonj dɨde ket yikenonjde Yuda eriya nata dɨde ket Yordan kɨlɨm yɨpatab wa. Re rɨga bobo b'usaya Ti pɨlwa wuwenonj,Ton ket ɨja na kwa ten auyaeninonj rɨngmena renaskand ten auyaeneninonj. 2 Ɨ ket nɨnda Parisairɨga Yesum pɨlwa tuwonj dɨde ket odede yɨt kɨmaTin yotonkeno da, “Rɨngmagog yɨtɨt yinj? Ra yɨparɨgat ti konggand bondɨk tomɨny, ton b'ogɨl e oma b'ogɨl e?” 3 Ɨ Yesu tenmɨra amninonj da, “Rɨd-ede na Mose b'ingawa yoramitonj wa pɨlɨnd?”4 Sɨ ton mɨra yomno da, “Mose ningainonj da rayɨpa rɨgat singi tainy ti konggand bondɨk omnam,ton b'ogla bondɨk omna peba tɨrɨkau dɨde ketɨtomb kongga tewaikis.” 5 Ɨ Yesu ten amninonj da,“Mose onggɨtyam b'ingawa yɨt wanɨm yɨrɨkonj,nokɨp waina gar re rogɨlkak na. 6Ajɨ re God naskagowukoi yotobarkonj, Ton rɨga amnɨkonj re rɨgaake kongga na. 7 Onggɨt paemb rɨgat ti b'u ake timog terar ɨ dɨde ti kongga kɨma b'itɨnkisya. 8 Sɨosiemb jɨ molkongga yɨpaina jɨ i taya. Sɨ osiembmolkongga re ma nɨmog i, ajɨ ton yɨpaina jɨ i.9 Sɨ onggɨt paemb rɨna re God yɨpand enkitonj,goro yet wetaweta ramɨn.” 10 Ɨ re ket yɨpa metwa b'ɨgarkɨto, b'auyaena rɨgap Yesund yɨwatɨnto,ngɨrpu Tin yerkito onggɨtyam molkongga bondke awou gatab. 11 Sɨ Yesu ten mɨra amninonj da,“Yet ra ti konggand bondɨk tomɨny dɨde kwa yɨpab'enga kongga tokas ti konggam, sɨ ton gigɨr dɨdeyɨgyɨg b'iyena mɨle e omnɨka iyeny ɨtomb sisɨlkongga kɨma. Onggɨt gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyenamɨle ke, ton naskanyam konggand negɨr mɨlee omnɨka wiyenainy. 12 Ɨ kwa ra yɨpa konggatti leond bondɨk omɨny dɨde b'enga rɨga okas tileowɨm, ton kea ket gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyena mɨlee omnɨka iyeny ɨtemb sisɨl leo kɨma.”

Yesu B'ɨga Sobijog B'ogɨl Amninonj(Mat 19:13-15; Luk 18:15-17)

13 Ɨ rɨgap towaina b'ɨga sobijog Yesum pɨlwaeyento odede nony kɨma da Yesu ten tasopainyb'ogɨl omnam. Ajɨ b'auyaena rɨgap ten samanykɨma rɨga ogoka eyento b'ɨga iyenam Yesumpɨlwa. 14 Ajɨ re Yesu yɨr anginonj, Ton gar soroawonj Tina b'auyaena rɨga wa pɨlwa, ngɨrpu tenamninonj da, “Tou b'ɨga sobijog Kor pɨlwa. Gorob'ɨga ogoka eyenindam, mop nokɨp odede b'ɨgawa maemb jɨ God ma pumb tungg. 15 Ɨ Kon

† 9:44: Nɨnda Grik peband da [Rokasim re uj kesa kupɨr wekeny rɨga jɨ kumbɨnd dadal ngɨrpu kesa,dɨde rokate re wul dɨmɨl rɨnte re rɨga imbrɨka eyeniny ma ɨta osoukeneny dadal ngɨrpu kesa.] ‡ 9:46:Nɨnda Grik peband da [Rokasim re uj kesa kupɨr wekeny rɨga jɨ kumbɨnd dadal ngɨrpu kesa dɨde osoukakesa wul dɨmɨl yɨmbeneny.]

Mak 10:16 68 Mak 10:36ɨmɨnjog wen wumɨr tamninyɨn da yet ra makara God ma pumb tungg ɨmɨnjog ke okas odedeb'ɨga sobijog re dɨde, ton makwa ɨta b'ɨtgarɨkdem onggɨt God ma pumb tungg wa.” 16 Ɨ Yesuyɨpayɨpa b'ɨga yɨm ke ikwatena eyeninonj ɨ yɨmaramiteninonj towa pɨlɨnd b'ogɨl omnam.

Jogjog Gasa kɨma Sisɨl Rɨga(Mat 19:16-30; Luk 18:18-30)

17 Ɨ re Yesu menon yokatonj, nyawɨnd yɨpa rɨgaTi pɨlwa b'ɨtkonj ɨ ket Ti pɨl wa kumsos b'amkonj.Seg ton ket Yesund yerkitonj da, “B'ogɨl ouyaenarɨga-wɨi! Nangga e kon omnɨken dadal ngɨrpukesa yɨrkokar owabɨntam?” 18 Ajɨ Yesu tin mɨrayomnonj da, “Nangga penaman Ken nogenaet dab'ogɨl rɨga? Makwa ɨta yete b'ogɨl rɨga ajɨ Godtatinta yɨpaina. 19 Man wumɨr et jɨ opi re God mab'ingawa yɨt, goro rɨga ongandɨm, goro gigɨr dɨdeyɨgyɨg b'iyena mɨle omnɨka, goro yurowam, gororɨga gatab yɨr ungati kesa b'anygɨnena yɨt usekɨm,goro okatɨm yɨpa rɨga ma gasa b'anygɨnena nyake, tesnaet mor b'u ake mor mog.” 20 Seg ton ketYesund yomnonj da, “Ouyaena rɨga-wɨi! Kon keakomkesa onggɨtyam b'ingawa yɨt yɨmta undokaeyeneninond koina kewar wɨn ke ngɨrpu yu.” 21 Ɨket Yesu tin yɨr yɨpkonj dɨde singi yiyenonj, dɨdeket tin yomnonj da, “Man yɨpa gasa e yesungaet.Sɨ man meke! Ɨ nangga gasa im re mor mɨbnainyman tasoginyɨt, ɨ dɨde ket man komkesa osogiwulkɨp ogona teyeninyɨt gasa kesa rɨga wa. Raman odede omnɨket, yɨmta ke ket mor jogjogb'ogɨljog gasa opima mɨtɨbnainy dem de pumbtungg wa. Seg ket man metket Kor pɨlwa dɨdeket yɨmta nutundoket!” 22 Ɨ onggɨt rɨgat ket asɨrontonj ɨ ton ket gar bebɨg kɨma yiwatonj, mopnokɨp ti jogjog gasa na yɨbnainonj.

23 Ɨ Yesu yɨrɨk ɨnjomkena eyeninonj dɨde tinab'auyaena rɨga amninonj da, “Jogjog gasa kɨmarɨgam b'ɨgaram de Godma pumb tunggwa, ɨtembre ma sobijog bebɨg e.” 24 Ɨ ket Yesu ma odedeyɨt map, b'auyaena rɨgap kɨd kesa aukɨto. Sɨ Yesub'usaya ten mɨra amninonj da, “Kor b'ɨgawar!Utkunda! God ma pumb tungg wa b'ɨgaram rema sobijog bebɨg e. 25 Ukoi jɨ b'angga kamelb'ɨgaram de nidɨl bora wa, ɨtemb re jɨ ma bebɨg e,ajɨ jogjog gasa kɨma rɨgamGodmapumb tunggwab'ɨgaram, ɨtemb re jɨ ukoijog bebɨg e.” 26Yɨt seg keB'auyaena rɨgap ɨsanikesa ukoijog kɨd kesa aukɨto,ɨ ket towalenggyam b'arkento da, “Sɨ yete rɨrɨr eyɨrkokar okatam?” 27 Yesu ten yɨr epkinonj dɨde

ket amninonj da, “Rɨgam onggɨtyam gasa ti om-nɨkam re ma rɨrɨr im, ajɨ Godɨm nena Ti rɨrɨr im.Mop nokɨp Godɨm re komkesa gasa rɨrɨr im Ti om-nɨkam.” 28 Sɨ ket Petro Yesund yomnonj da, “Yɨrde, sɨn komkesa gasa erarkɨtondamdɨde ketmenayɨmta undoka miyenyu. Sɨ rɨngmim taukanjsowanɨm?” 29 Ɨ Yesu mɨra amninonj da, “Konɨmɨnjog wen tamninyɨn da yepiya re erarkɨtotowa met, towa nanywar, towa yɨngganwar, towamog, towa b'u, towa b'ɨgawar, dɨde towa goukor map dɨde God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨtmap, 30 ton ɨmɨnjog opima andredpyam takatanjonggɨt gowukoyɨnd met, nanywar, yɨngganwar,mog, b'ɨga dɨde gou, ajɨ ton opima bebɨg dɨdeb'ɨsadrena mɨle takatenanj rɨga wa pɨlke God mayɨt yɨmta undokand. Ɨ ton ɨmɨnjog dadal ngɨrpukesa yɨrkokar okasi dem de sisɨl gowukoi wa rɨntera ik dem. 31Ajɨ rɨga yepim re yu ukoijog nyɨ rɨgapɨla wekeny, towa wɨngɨrɨnd jogjog rɨga opimayɨmta ke sobijogjog nyɨ rɨga taukanj dem. Ɨ rɨgayepim re yu sobijogjog nyɨ rɨga pɨla wekeny, towawɨngɨrɨnd jogjog rɨga opima yɨmta ke ukoijog nyɨrɨga taukanj dem.”

Yesumna Nowam Bage Yɨt Tina Uj dɨde Utnyitagatab

(Mat 20:17-19; Luk 18:31-34)32 Re ton menon yokato de Yerusalem taun

wa, nyawɨnd Yesu naskanaska nya yɨmayonj. Sɨtwelp (12) ɨtmɨkitijog rɨga gɨmɨrom kɨma kaktɨtɨaukɨto dɨde kwa nɨnda Tina yɨmta undoka rɨgapdaka moga aukɨto. Ɨ Yesu ket b'usaya twelp (12)ɨtmɨkitijog rɨga kɨma yɨpand awonj, dɨde Ton ketamninonj Ti gatab yɨt rɨnsim ra taukanj demTi pɨlɨnd 33 da, “Yɨr de, men menon yokasu reYerusalemma. Yɨpa rɨgat ɨta Rɨgamna B'ɨgand tɨbyii dem dɨde takainy dem yɨna mopyam sɨ rɨgadɨde Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga wa pɨlwa, ɨket tonpim tɨrɨr omnyi demTin ongandam. Ɨ dɨdeton ket Tin yiyi dem de God ma obagɨki kesa rɨgawa pɨlwa. 34 Ɨ ton ket God ma obagɨki kesa rɨgapTin ngong engena kɨma jɨ malɨk omnɨka iyenyidem, Tin auya ɨtmanda iyenyi dem, ɨ Tin ɨraskaiyenyi dem, ngɨrpu onganji dem. Seg ket nowambibɨrɨnd Ton tutnyis dem uj ke.”

Yakob ake Yoan Towaina B'arkita(Mat 20:20-28)

35 Ɨ Jebedaimna b'ɨga Yakobo ake Yoan Yesumpɨlwa tetkonda dɨde Tin yomnonda da, “Ouyaenarɨga-wɨi, sɨn singi da Man yɨpa gasa sowanɨmomnɨket nangga mana ra sɨn metɨrkisya.” 36 Sɨ

Mak 10:37 69 Mak 11:9Yesu ten mɨra amnonj da, “Nangga gasa mi wɨnsingi aya Konwanɨmomnɨkam?” 37 Ɨ ket nanyɨng-ganɨp Yesund yomnonda da, “Ra Man king nyɨokasɨt demb'ogɨl ɨnyomarena kɨma, sowa notkaetnɨmogpɨpmet omitamyɨpaMoina yɨmjog yɨm tabke ɨ yɨpa kwa sawai yɨm tab ke.” 38 Ɨ Yesu ketten amnonj da, “Wɨn ma wumɨr i nangga ma wɨnnerkisya. Rɨka wɨn rɨrɨr i Koina b'ɨdgotnena kaponyɨ onayam rɨnte ra Kon onaen dem, dɨde Koinaujɨm baptiso okatam rɨnte ra Kon okasɨn dem?”39 Ajɨ ton tin mɨra yomnonda da, “Sɨn rɨrɨr i.” SɨYesu mɨra amnonj da, “Wɨn b'ogɨl i onaya demKoina b'ɨdgotnena kapo nyɨ rɨnte ra Kon onaendem, dɨde Koina ujɨm baptiso okasya dem rɨntera Kon baptiso okasɨn dem. 40 Ajɨ omitam gatabɨt re Kor yɨmjog yɨm tab wa dɨde sawai yɨm tabwa, ɨtemb re ma Kor ogona gasa im. Ajɨ Godtowa mi jɨ pɨpmet takau dem yama na re Tonangonjenawonj.” 41 Ɨ re ten (10) ɨtmɨkitijog rɨgaponggɨtyam yɨt utkundo, ton Yakobo ake Yoanwa pɨlwa soro aukɨto. 42 Seg Yesu ket komkesab'auyaena rɨga ara emokinonj Ti pɨlwa menonɨmdɨde ten amninonj da, “Wɨn wumɨr im da wɨp iyoirɨga yepim re rɨga angwatenanj God ma obagɨkikesa rɨga wa wɨngɨrɨnd, ton towaina rɨga wanɨmaukenenanj re yonggyam im, dɨde kwa towainaukoijog nyɨ rɨgap ɨsanikesa danda engaenenanjtowaina rɨgawa pɨlwa. 43Sɨwawɨngɨrɨnd rema ɨjae jɨ. Ajɨ wa wɨngɨrɨnd yet ra singi tainy ukoi rɨgaawowɨm, ton b'ogla waina wɨko rɨga rau. 44 Ɨ dakakwa wa wɨngɨrɨnd yet ra singi tainy pumbjog waukoi rɨga wɨmenam, ton b'ogla komkesa rɨgainagoujogwɨko rɨga rau. 45Mopnokɨp Rɨgamna B'ɨgama odede mop pena ikonj onggɨt gowukoi wa darɨga Tinɨm wɨko rɨga taukanj. Ajɨ Ton ikonj rerɨga wa wɨko rɨga awou mana dɨde Tina yɨrkokarke jogjog rɨgaina negɨr mɨle ɨraba mɨra okawamana.”

Yesu Yɨrdɨdɨ Rɨga Bartimeond Yɨsakendonj(Mat 20:29-34; Luk 18:35-43)

46 Ɨ ton ket tuwonj de Yeriko wa. Ɨ re YesuYeriko ke yiwatonj Tina b'auyaena rɨga dɨde ukoirɨga bobo kɨma, yɨpa yɨrdɨdɨ rɨga, Bartimeo ɨt reTimaiyo ma b'ɨga, ton nya yɨund omiti yɨbne-nenonj wulkɨp b'ɨjenenand. 47 Ɨ re ton utkun-donj da Najaret tunggam Yesute yik, ton ketYesund b'okta ara yɨawonj da, “Dawidɨmna b'ɨga,Yesu-wɨi! Kear nomne-o!” 48 Ajɨ jogjog rɨgaptin samany yiyowo da, “Muma kesa ae!” Ajɨton kwa ara yoikɨndenawayonj da, “Dawidɨmna

b'ɨga-wɨi! Kear nomne-o!” 49 Seg ket Yesuomanda onyitonj, ɨ ket rɨga amninonj da, “Tinara yemoka!” Ɨ rɨgap ket onggɨt yɨrdɨdɨ rɨgandara yemoko da, “Sam ae! Utnyite! Ton keara memok.” 50 Ɨngkek ket ton tina kobɨrgɨmb'ɨskantonj, dɨde b'atiyakena yikonj Yesumpɨlwa.51 Ɨ Yesu tin yerkitonj da, “Nangga ma mansingi aet Kon mornɨm omnɨkam?” Seg onggɨtyɨrdɨdɨ rɨgat Tin mɨra yomnonj da, “OuyaenaRɨga! Kon singi en yɨr opngendam.” 52 Ɨ Yesu tinyomnonj da, “Yiwate! Moina gar ke utkundatemen mɨsakenj.” Seg odenja ket ɨtemb yɨrdɨdɨrɨgat yɨr b'ɨskena yikenonj dɨde ket Yesund yɨmtayundokonj nyawɨnd.

11Yesu Yerusalem wa B'ɨgaronj(Mat 21:1-11; Luk 19:28-40; Yoan 12:12-19)

1 Ɨ ton ket Yerusalem taun wuswus wa aukɨtodɨde ket opento de Betpage tungg dɨde Betaniyatungg wa rɨna re Olib dorɨnd ebnonda. Ɨ ɨngke-naemb ket Yesu Tina nɨmog b'auyaena rɨga et-mɨkitonj 2 odede yɨt kɨma da, “Wɨn eka onggɨttungg wa rɨnte re wa wɨp ke yɨbɨm! Ra wɨnonggɨt tunggwab'ɨtgarya, odenja odarya dor yɨpadongki b'ɨga rɨnte re kai ke wulɨm pɨlɨnd ɨjobɨkiyɨbɨm dɨde makaya yɨpa rɨgat angis tina teskakkumbɨnd. Sɨ wɨn ket kai ɨtrekya dɨde iya dor korpɨlwa. 3 Ɨ ra yɨpa rɨgat wen tarkis dor da, ‘Wɨnnangga pae odede yomnɨkya?’ wɨn b'ogla wumɨromnya dor da, ‘Yonggyam ɨtemb dongki b'ɨgasingi e yomɨny ingawam’. Ɨ ra wɨn yɨt opurena segtaya dor, ɨtemb rɨga odenja e ɨtmɨkis dor dɨkɨnd.”4 Re ket ton nɨmog b'auyaena rɨga opendondade onggɨt tungg wa, ton kea yodaronda yɨpadongki b'ɨga rɨna re ɨjobɨki yɨbnonj yɨpametmorawusɨnd, ngɨrpu ton ket dongki kai yɨtrekonda.5 Ɨ nɨnda onyiti rɨgap ten amno da, “Nangga paewɨn dongki b'ɨga kai yɨtrekya?” 6 Ɨ ton ket mɨraamninonda rɨja na re Yesu ten amnonj. Ɨngkekket rɨgap ten etmɨkito. 7 Ɨ ton ket ɨtemb dongkib'ɨga iyonda Yesum pɨlwa dɨde towaina tumɨndkobɨrgɨm dongki kumb wa aramkinonda. SegYesu dongki kumb wa angitonj. 8 Ɨ jogjog rɨ-gap kea towaina tumɨnd kobɨrgɨm Tina menonpunyawɨnd ondrɨka eito, ɨ dɨde kwa jogjog rɨgapwulpip epkɨto sopapund dɨde nyawɨnd ondrɨkaeito ukoi ɨsnawa kɨma. 9 Ɨ rɨga yepiya re tiwɨpnatadɨde ti kak nata wuwonj, ton b'okta ara kɨma gerɨtanga yiyo da,“Osanna, sowa Yɨrkokar Okawa Rɨgam pɨlwa!

Mak 11:10 70 Mak 11:29Ɨta God ma b'ogɨl Man kɨmayete re Yonggyamɨm nyɨ kɨma ik!

10 Ɨta God ma b'ogɨl mera b'u Dawid ma kantrimpɨlwa rɨnte re ik!

Osanna, pumbjog Godɨm pɨlwa!”11 Ɨ re Yesu opendonj de Yerusalem taun wa, Tonket b'ɨgaronj de yɨnamet abawa ɨ dɨde Ton kwa yɨreyeninonj komkesa gasa. Ɨ kea daka bibɨrwɨn awɨrauka yikonj, Yesu ket opendonj ɨ yikonj Betaniyawa Tina Twelp (12) ɨtmɨkitijog rɨga kɨma.

Yesu Yɨpa Pig Wul Sake Yomnonj(Mat 21:18-19)

12 Ɨ yɨpa bibɨr kak ke re Ton yiwato Betaniyatungg ke, Yesu owoupa na awonj. 13 Ɨ re Yesupajapaja yɨr yongonj yɨpa pig wul rɨna re jogjogrom kɨma yɨbnonj, Ton yikonj onggɨt wul mopwa wulkɨp orakam. Ajɨ re Ton ket wul mop waonyitonj, ton makwa pig kɨp yɨr anginonj, ajɨ romnena na wekenonj. Nokɨp ɨtemb re ma pig kɨpwɨn na. 14 Sɨ Yesu ket ɨtemb pig wul yomnonj da,“Makwa ɨta yete yɨmta ke mor pɨlke kɨp ou dem.”Re ton pig wul sake yomnonj, kea Tina b'auyaenarɨgap Tina yɨt utkundo.

Yesu God ma Yɨnamet Kɨlkesa Yomnonj(Mat 21:12-17; Luk 19:45-48; Yoan 2:13-22)

15 Seg re ton wuwonj de Yerusalem taun wa,Yesu ket b'ɨgaronj yɨnamet aba wa. Ɨ Ton keteaukeninonj rɨga yepiya re Godɨm sɨ gasa aso-genento dɨde rɨga yepiya re imda eyenento yɨ-namet aband. Ɨ dɨde ket Ton gu engendurkenaeyeninonj wulkɨp sensi omnenapu kasa rɨkɨndre b'engabenga wulkɨp wekenonj ogonam dɨdeyɨnamet teks wulkɨp imdam, dɨde Godɨm sɨ gasagimai osogapu kasa. 16 Ɨ Yesu ogoka eyeninonjda makwa ɨta yɨpa rɨgat gasa teyeniny yɨnametaba nata. 17 Ɨ ket Yesu rɨga auyaeninonj dɨdeamninonj da,“Yɨna peband ɨja emb jɨ yɨnamet gatab ɨrɨki yɨbɨm

da,‘Rɨgap b'ogla Koina met yagenae yɨr opmitenapu

met ke komkesa b'engabenga yɨtam wa.’Ajɨ wɨnpim ɨtemb yɨnamet wɨp yomnɨkya da

raskol waina wɨmenapu met e.”18 Sɨ yɨna mopyam sɨ rɨga dɨde Ju rɨga wainagog ouyaena rɨgap kea utkundo onggɨt gatab yɨtrɨna re Yesu gasa amnɨkinonj yɨnametɨnd. Ɨ reton utkundo da komkesa rɨga bobo re kea Yesu

ma ouyaena ke sam kɨma kɨd kesa aenanj, tonket Yesund moga yuwado. Sɨ onggɨt penaembton nya oraka yiyeno Yesund ongandam. 19 Ɨ resɨ imokonj, Yesu dɨde Tina b'auyaena rɨga kɨmayɨpand yiwato Yerusalem taun ke.

Pig Wul Uj gatab Ouyaena(Mat 21:20-22)

20 Ɨ ɨspari ke re ket Yesu dɨde Tina b'auyaenarɨga menon yokato de Yerusalem taun wa,nyawɨnd ton ɨtemb pig wul yɨr yongo re komkesayarɨmkak uj ai na ap ke de ngɨrpu pipkak wa. 21 SɨPetro re kea nonyɨnd awaminonj Yesu ma sakeyɨt rɨna re pig wulɨm pɨlwa yopulitonj. Ɨ ton ketYesund yomnonj da, “Ouyaena Rɨga-wɨi! Yɨr de,ɨtemb pig wul rɨna re Man sake yomnyɨmɨt reke yarɨmkak uj ai e yɨbɨm.” 22 Ɨ Yesu ten mɨraamninonj da, “Wɨn Godɨnd gar ke utkunda keyokata! 23 Kon ɨmɨnjog nitinjɨn da yet ra yɨparɨgat opulis onggɨt dorɨm pɨlwa da ‘Molenggyamb'uromate dɨde molenggyam b'ɨskante sɨpa wa,’dɨde ra ton maka nony nɨmognɨmog taeny tinagarɨnd, ajɨ ra ton gar ke utkunda oramis da ‘Koinaopuliti yɨt ɨta ɨmɨnjog tawɨk,’ sɨ ket ɨtemb tinayɨt ɨta ɨmɨnjog tinɨm tawɨk. 24 Odede paemb konwenwumɨr tamninyɨn da nanggamana rawɨn yɨropmita ke b'arkita taramisindam ɨ ra wɨn gar keutkunda oramisya da ‘Sɨn ke mɨra akasindam,’ sɨket opimemb gasa opima ɨmɨnjog taukanj wanɨm.25 Ɨ ra wɨn yɨr opmitam tonyisindam, wɨn b'oglakomkesa rɨga wa komkesa negɨr mɨle awɨr om-nɨka teyenaindam rɨnsim re wɨn nonyɨnd owamaeyenindam. Nokɨm da ɨdenat wa B'u God yete reyɨbɨm pumb tungg wa, Todaka kwa wa negɨr mɨleawɨr tamnɨkainy.” 26 (Awɨr e)*

Yesu ma Juwai gatab B'arkita(Mat 21:23-27; Luk 20:1-8)

27 Ɨ Yesu dɨde Tina b'auyaena rɨga b'usaya wu-wonj Yerusalem taun wa. Ɨ re Yesu menon yoka-tonj yɨnamet aba nata, odedend ket yɨnamopyamsɨ rɨga, Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga dɨde Jurɨga waina elda rɨga ket tuwonj Ti pɨlwa. 28 Ɨton Yesund yerkito da, “Man nangga juwai kaimonggɨtyamgasa amnɨkinyɨt? Ɨ yetMor onggɨtyamjuwai mokawonj onggɨtyam gasa omnɨkam?” 29 ƗYesu ket ten mɨra amninonj da, “Sɨ Kon yɨpayɨt gatab e wen tarkisinyɨn. Wɨn b'ogla mɨranotɨnya! Sɨ onggɨt kak kaim Kon wen wumɨr

* 11:26: Nɨnda Grik peband da [Ajɨ ra wɨn maka ra rɨga wa negɨr mɨle awɨr omnɨka teyenaindam, sɨ waB'u God yete re yɨbɨm pumb tungg wa, Todaka makwa opima wa negɨr mɨle awɨr tamnɨkainy.]

Mak 11:30 71 Mak 12:16tamninyɨn nangga danda kaim Kon onggɨtyamgasa amnɨkinyɨn. 30Wɨn wumɨr nomna! Rɨngma,Yoanɨmna baptiso Godɨm pɨlkae ikonj, o mɨndarɨka rɨga wa pɨlkae?” 31 Ɨ ton towa wɨngɨrɨnd yɨtb'ɨglenena wuwenonj da, “Ra men mɨra omnyuda, ‘Godɨm pɨlkae,’ sɨ Ton opima netɨrkisiny dorda, 'Sɨ wɨn nangga pena maka Yoanɨmna baptisogatab gar ke utkunda ke yokatonda?’ 32 Rɨngmamen jaba nitinjindam da, ‘Rɨga wa pɨlkae'?” Ajɨton rɨga bobo na moga uwadto. Mop nokɨpkomkesa rɨgap Yoanɨnd ɨmɨnjog kae yokatenyi daton re ɨmɨnjog God ma yɨpa bageyam na. 33 Sɨ tonket Yesund mɨra yomno da, “Sɨn ma wumɨr im.” ƗYesu daka ket ten mɨra amninonj da, “Sɨ Kodakama opima wen wumɨr tamninyɨn nangga dandakaim Kon onggɨtyam gasa amnɨkinyɨn.”

12Negɨr Greip Sopapu Wɨko Rɨga gatab Tendam

Yɨt(Mat 21:33-46; Luk 20:9-19)

1 Seg Yesu tendam yɨt ke ten amninonj da,“Yɨpa rɨgat greip nangg ɨtot eyeninonj tinagowɨnd, ɨ sopapund kotal eror yiyenonj, ɨ greipkɨp ungka gasa oramitam gou kip yoskonj, ɨ dɨdesopapu yɨr ɨpkam yɨpa pumbpumb met yoran-gonj. Seg re ket ton nɨnda wala rɨga kɨma yɨtnonoaento dɨde tɨrɨr yomno da, ‘Ra kɨp wɨn okas dem,yonggyam opima sopapu mɨra greip kɨp takasinydem.’ Yɨt seg ke, ton ket sopapu towa akainonjdɨde menon yokatonj b'enga kantri wa. 2 Regreip kɨp wɨn yokatonj, ɨtemb yonggyam ton yɨpatina wɨko rɨga yɨtmɨkitonj opimemb wala rɨga wapɨlwa sopapu ke nɨnda mɨra greip kɨp okatam. 3 Ɨwala rɨgap ɨtemb tina wɨko rɨga yokato, yipowo,dɨde yɨtmɨkito mɨra omni kesa. 4 Sɨ yonggyamkwa nɨmogɨm tina b'enga wɨko rɨga yɨtmɨkitonj.Ajɨ ton wala rɨgap tin mop yowarato, dɨde ɨngarkɨma nenegɨr kana yomneno. 5 Ɨ ton kwa yɨpab'enga yɨtmɨkitonj. Ajɨ kea ton wala rɨgap kwatin yongando uj tama na. Ɨ kwa b'usaya jogjog et-mɨkisinonj, ajɨ ton wala rɨgap kwa nɨnda epouto,dɨde nɨnda angandto uj tama na. 6Seg ɨna yɨpainati b'ɨgat komb awonj ɨtmɨkitam yena re ton singiyiyenenonj. Sɨ yonggyam ton kikitumam ɨtembtina b'ɨga yɨtmɨkitonj towa pɨlwa odede nonykɨma da, ‘Ton opima koina b'ɨgand ɨsnai dem.’7 Ajɨ re onggɨt wala rɨgap towa yonggyamɨmnab'ɨga yɨr yongo, ton towalenggyam apurento da,‘Ɨtemb b'ɨga re tina sopapu owabɨnta rɨga e. Sɨb'ogɨl e, men tin yangandu. Ɨ men ɨdenatemb ket

owabɨnta rɨga taindam onggɨt sopapum.’ 8 Segton ket tin yokato dɨde uj tama na yongando,ngɨrpu yɨskanto greip sopapu bau wa. 9Sɨ nanggae ket onggɨt greip sopapu yonggyamɨt omnɨkdem? Sɨ ton ɨta ik dem onggɨt wala rɨga wapɨlwa dɨde ket ten uj tama na tanganjiny dem. Ɨton ket ɨtemb greip sopapu takainy dem b'engarɨga wa pɨlwa. 10 Ma wɨn maka odede yɨtkakagenkɨtondam yɨna peband, ɨte re da,‘Yɨpa Motɨr met oranga rɨgap b'ɨsayo met

orangam,ajɨ God ket yɨmta ke met wugɨnd yoramitonj

onggɨt met emorkam.Sɨ Ton ket ɨmɨnjog ɨsnawa kɨma Motɨr na

awonj onggɨt met oranga wɨngɨrɨnd.11 Ɨ ɨtemb re YonggyamGodɨm pɨlkaemb jɨ aukonj,

sɨ kwa ɨtemb re otomantijog na aukonj merayɨrɨnd'?”

12 Sɨ onggɨt Ju rɨga waina wɨp iyoi rɨgap yepiyare wekenonj onggɨt pɨpmetɨnd, ton nya orakaeyento Yesund yɨmɨnd okatam. Mop nokɨp tonkea wumɨr yokato da, “Ton sɨna tendam yɨt kenomneniny.” Ajɨ ton rɨga bobo map moga auto,ɨ Yesund yɨraro ɨ dɨde ket yiwato.

Kaisam pɨlwa Teks Oramkam gatab OtonkenaYɨt

(Mat 22:15-22; Luk 20:20-26)13 Sɨ ket Ju rɨga waina mopyam rɨgap Parisai

rɨga dɨde Erodɨmna yɨmta undoka rɨga wɨngɨrɨndnɨnda rɨga emdɨto dɨde etmɨkurto Yesum pɨlwa.Nokɨm da ɨdenat ton b'anygɨnena nya ke Tinanegɨr yɨt okasi dɨde onggɨt Tina yɨt ke Tin negɨromnyi. 14 Ɨ ton ket tuwonj Yesum pɨlwa dɨde ketYesund yomno da, “Ouyaena rɨga! Sɨn wumɨr imda Man ɨmɨnjog rɨga et. Ɨ Man makwa ɨta yenamoga yuwadenenyɨt. Mop nokɨp Man makwagɨm kaim rɨga wa pɨlɨnd bu b'iyena mɨle am-nɨkeneninyɨt ajɨ komkesa rɨga yɨpa rɨrɨrkɨp imdɨmdɨm amnɨkeneninyɨt. Ajɨ Man Godɨmna nyakaim ɨmɨnjog yɨtkak rɨrɨrɨnd rɨga auyaeninyɨt. Sɨrɨngma, Roma kantri mopyam king Kaisam teksogonam, ton b'ogɨl e o ma b'ogɨl e? B'ogɨl e sɨnogonenindam o ma sɨn opima ogonenindam?”15 Ajɨ Yesu kea towaina mɨle nony ke akatawonjda ton gɨm ke b'ogɨl yɨt im apurenanj ajɨ towainagarɨnd re yɨpa nenegɨr nya ke otonkena mɨle eyɨbɨm. Sɨ Ton ket ten amninonj da, “Nanggapae wɨn nenegɨr nya ke Ken otonkena niyenya?Yɨpa Roma kantri wulkɨp denari iya dɨde Kennouyawa!” 16 Ɨ re ton iyo yɨpa denari, Yesu tenarkisinonj da, “Yaina wɨp e dɨde nyɨ e ɨrɨki i jɨ

Mak 12:17 72 Mak 12:36onggɨt wulkɨpɨnd?” Ɨ ton ket mɨra yomno da,“Roma kantri mopyam king Kaisamna i.” 17 SɨYesu ten amninonj da, “Wɨn Kaisam ogonindamnangga im re Kaisa ma ogenaya gasa, ajɨ Godɨmogonindam nangga im re God ma ogenaya gasa.”Re yɨt seg ke ton ma sobijog na kɨd kesa aukɨtoonggɨtyam yɨt gatab.

Uj ke Utnyita gatab Otonkena Yɨt(Mat 22:23-33; Luk 20:27-40)

18 Ɨ Sadukai rɨga tuwonj Yesum pɨlwa yepiya reapurenento da, “Rɨga ma opima uj ke tutnɨkanjdem.” Ɨ ton ket Yesund yerkito da, 19 “Ouyaenarɨga! Mose God ma yɨna peband erɨkinonj mer-anɨm omnɨkam da, ‘Ra yɨpa rɨga uj tainy dɨde tikonggand tɨrar b'ɨga oraki kesa, ti nany o ti yɨng-ganɨt tokas ɨtomb mik ɨ ti nanyɨm o ti yɨngganɨmnyɨ kɨma im b'ɨga tarakiny.’ 20 Ɨ ket seben (7)nanyɨngganwar wekenonj. Ɨ nanyam rɨgat yɨpakongga wokatonj ɨ b'ɨga oraki kesa uj awonj. 21 Sɨti wus ke yɨngganɨt ti nany ma mik wokatonj ɨdɨde kwa toda b'ɨga oraki kesa uj awonj. Ɨ dɨde kwati wus ke yɨngganɨt toda kwa odede na awonj. 22Sɨkomkesa seben (7) nanyɨngganwar ɨtomb yɨpainakonggand okatena tiyo dɨde uj aukɨto b'ɨga orakikesa. Seg ket kikitumjog ɨtomb kongga todakauj awonj. 23 Ɨ ra uj rɨga utnyita wɨn ik dem,ɨtomb kongga opimemb seben (7) nanyɨnggan-war wɨngɨrɨnd yama ɨmɨnjog kongga tainy dem?Nokɨp komkesa seben (7) nanyɨngganwarpiyakemb onggɨt konggand towa konggam b'ɨsatenatiyo.” 24 Sɨ Yesu ket mɨra amninonj da, “Wɨn mawumɨr im God ma yɨna peba dɨde God ma danda.Ma ma wɨn onggɨt paemb uj ke utnyita gatabnegɨr nya ke wumɨr yokatenya? 25Mop nokɨp rarɨga uj ke tutnɨkanj dem, rɨgap ma opima konggaokata mɨle dɨde leo okata mɨle tamnɨkanj dem,ajɨ ɨja im tekeny dem rɨngmim re aneru wekenypumb tungg wa. 26 Maka wɨn agenkɨtondam ujdɨde utnyita gatab yɨt rɨna re Mose erɨkinonj Godma yɨna peband? God ɨja naemb jɨ Mosem pɨlwayindonj Sinai dorɨnd onggɨt so omni b'uwaepɨndda, ‘Kon re Abraamɨmna God en, ɨ Isakɨmna Goden, ɨ dɨde Yakobɨmna God en.’ 27 Sɨ God re mauj rɨgaina God e ajɨ yilo rɨgaina God e. Sɨ wɨnkea onggɨtyam yɨt wumɨr kesand nenegɨr nya keyokatenya.”

Yesu ma Ukoijog B'ingawa Yɨt(Mat 22:34-40; Luk 10:25-28)

28 Ɨ onggɨt wɨnɨnd yɨpa Ju rɨga waina gogouyaena rɨga ikonj ɨ ket utkundenonj rɨja

na Sadukai rɨga Yesu kɨma yɨt b'ugwatenawuwenonj. Ɨ ton ket wumɨr yokatonj gar ke da,“Yesu b'ogɨljog im mɨra amneniny.” Seg ton ketYesund yerkitonj da, “Komkesa God ma b'ingawayɨt wɨngɨrɨnd rɨnggɨtyam e ukoijog b'ingawa yɨtyɨbɨm?” 29 Yesu mɨra yomnonj da, “Ukoijogb'ingawa yɨt ɨntemb jɨ yɨbɨm. Israel rɨga manutkunde! Mera Yonggyam Godta Tinta yɨpainaYonggyam yɨbɨm. 30 Ɨ man moina YonggyamGodɨnd singi yiyene moina kupkakupka kɨd ke,ɨ moina kupkakupka wɨngawɨnga ke, ɨ moinakupkakupka nony ke, ɨ dɨde moina kupkakupkadanda ke! 31 Ɨ nɨmogɨm b'ingawa yɨt ɨntemb jɨsingi yiyene mor rɨgand mada re dɨde! Awɨr ekwa yɨpa ukoijog b'ingawa yɨt yɨbɨm onggɨtyamnɨmog b'ingawa yɨt pumb ke.” 32 Seg ton Jurɨga waina gog ouyaena rɨgat ket Yesund mɨrayomnonj da, “B'ogɨljog e, ouyaena rɨga! Manɨmɨnjog na mindenyɨt da, ‘Godta Tinta yɨpainayɨbɨm, ɨ makwa ɨta b'enga, ajɨ ɨtaemb Ton Tintayɨpaina.’ 33 Ɨ kwa Moina yɨt b'ogɨljog i Godɨndsingi iyenam komkesa kɨd ke, komkesa nony ke,dɨde komkesa danda ke. Ɨ kwa mor rɨgand singiiyenam mada re dɨde. Osiemb nɨmog b'ingawayɨt re ukoijog b'ingawa yɨt i ebnya. Ajɨ komkesaGodɨm pɨlwa oramiti Godɨm singi sɨ gasa re maukoijog im, opi re Godɨm singi sɨ gasa rɨnsim remen b'angga embrɨkenenindam dɨde singi gasayogonenindam Godɨm pɨlwa yɨnametɨnd.” 34 Ɨre Yesu tin yɨr yongonj b'obogɨl nony kɨma mɨraomnenand, Ton tin yomnonj da, “Man ma pajae aet God ma pumb tungg ke.” Seg ket makwayɨpa rɨgat Yesund yerkitonj, nokɨp komkesa rɨgare moga na aukɨto.

Dawid ma B'ɨga gatab B'arkita Yɨt(Mat 22:41-46; Luk 20:41-44)

35 Ɨ re Yesu ouyaena eyeninonj yɨnametɨnd da,“Nangga rɨl paim meraina gog ouyaena rɨgapopurena eyenanj da, ‘Keriso re Yonggyam Daw-idɨmna B'ɨga e’? 36 Ajɨ re Yɨnayɨna WɨngawɨngaDawidɨm nony menamena yokawonj, sɨ DawidKerisom gatab yindonj tina tugɨmjog ke da,‘Yonggyam God, kor Yonggyamɨm pɨlwa yindeny

da,“Omite Koina yɨmjog yɨm tab ke juwai kɨma

pɨpmetɨnd,ngɨrpu ra ket Kon Moina komkesa geja rɨga gou

wa tamninyɨn dem

Mak 12:37 73 Mak 13:10dɨde taramisinyɨn dem Moina pɨs wɨrand

moina danda ondratenam towa kum-bɨnd!” ’

37 Dawid tina tugɨm ke Kerisond yogenayonj da,‘Kor Yonggyam’. Sɨ rɨdede nya kae Keriso Daw-idɨmna B'ɨga tainy? Sɨ Ton re Dawidɨmna B'ɨgae ajɨ kwa ti Yonggyam e.” Ukoi bobo rɨgap Yesuma b'ogɨl nonymenamena kɨma yɨt utkundeno reukoi sam kɨma na.

Ju Rɨga Waina Gog Ouyaena Rɨga gatabNonony Yɨtkak

(Mat 23:1-36; Luk 20:45-47)38 Ɨ Yesu odede ouyaena yɨt ke amninonj da,

“Wɨn yɨr kɨma tekenyɨt meraina gog ouyaena rɨgagatab. Ton singi im aenanj b'ogɨl pɨnpɨn kobɨrgɨmkɨma menamenam, ɨ ton kwa singi aenanj rɨgawa pɨlke simesime okatam maketpu nata. 39 Ɨ tonkwa ukoijog wɨp ke pɨpmet akatenenanj merainayɨr opmitenapu met nata, ɨ dɨde kwa ton ukoijogɨsnawa kɨma rɨgaina omitenapu kasand omitene-nanj ukoi diyamdiyampu pɨpmet nata. 40 Ɨ tonmik kongga waina gasa endwatenenanj, dɨde kwarɨga ouyawam dɨde yɨr ongongɨm pɨnpɨn kanayɨr opmitenenanj. Sɨ odede rɨgap opima ukoijognegɨr mɨra takatenanj dem b'ɨsagɨka wɨnɨnd, ajɨnɨnda rɨga re ma odede ukoi negɨr mɨra im taka-tenanj dem ton re dɨde.”

Yɨpa Mik Kongga ma Godɨm Singi Wulkɨp(Luk 21:1-4)

41 Ɨ yɨpa wɨnɨnd Yesu wulkɨp oramkapu bokswɨp ke omitonj yɨnamet gasa ongapapu metwusɨnd, dɨde ket yɨr ɨpka eyeninonj rɨdede narɨgap wulkɨp aramkɨto wulkɨp boks bora wa. Sɨjogjog gasa kɨma rɨgap aramkɨto re ukoi wulkɨpna. 42 Ajɨ yɨpa gasa kesa mik kongga tikonjdɨde ket nɨmog kɨp sobijogjog uj peni* nenana aramitonj. 43 Ɨ re Yesu Tina b'auyaena rɨgaara emokinonj ɨ ten amninonj da, “Kon ɨmɨnjogwen tamninyɨn. Ma yɨpa kɨma rɨgapiya wulkɨparamkanj onggɨt boks borand, ajɨ onggɨt gasakesa mik konggato ukoijog wulkɨp aramis ong-gɨt komkesa rɨga wa wɨngɨrɨnd. 44 Mop nokɨpkomkesa rɨgap onggɨtyam towaina ukoi wulkɨpwɨngɨrɨnd sobijog kana na aramkanj. Ajɨ ɨtombmik kongga re ti lesmɨta wulkɨp na aramis tinawulkɨp kesa wɨngɨrɨnd. Sɨ ɨtemb tina oramitiwulkɨp re tina kupka yɨrkokar naemb jɨ.”

13God ma Yɨnamet gatab Bage Yɨt(Mat 24:1-2; Luk 21:5-6)

1 Ɨ re Yesu yɨnamet yɨraronj, yɨpa Tinab'auyaena rɨgat Tin yomnonj da, “Ouyaena rɨga-wɨi! Yɨr angine! O, nomae ukoi motɨr dɨde b'ogɨlotomanti met im opi!” 2 Ɨ Yesu mɨra yomnonj da,“Man opima yɨr anginyɨt opimemb ukoijog met?Sɨ makwa ɨta yɨpa motɨr ɨbɨm dem dɨkɨnd onggɨtgoujog motɨr kumbɨnd, komkesa onggɨtyamukoijog motɨr opima tosmurkanj dem.”

Onggɨt Gowukoi KikitumWɨn gatab Yɨt(Mat 24:3-28; Luk 21:7-24)

3 Ɨ re Yesu Olib dorɨnd omiti yɨbnonj yɨnametgatab ke, Petro, Yakobo, Yoan dɨde Andrea tonYesund wɨgawɨga yerkito da, 4 “Wumɨr nomnine!Rɨim onggɨtyam mɨle pɨta taukanj dem? Ɨ raonggɨtyam komkesa gasa taukanj dem, nangg-amog im ongwata gasa taukanj dem onggɨtyamkomkesa mɨle rɨrɨrkɨp omna gatab?” 5 Sɨ Yesukikitumwɨn gatab yɨt yotomonj da, “Wɨn b'obogɨlyɨr kɨma tekenyɨt! Ke rɨgap wen b'anygɨnenanya ke wɨp ramninem. 6 Ɨ jogjog rɨga opimatuweny dem Koina nyɨ kɨma, dɨde opima jogjogrɨga ugungatena teyenanj dem odede yɨt kɨma da,‘Kon ɨtemb Keriso.’ Ɨ ton jogjog rɨga ket opimaonggɨt b'anygɨnena nya ke wɨp tamnenanj dem.7 Ɨ onggɨt wɨnɨnd ra wɨn tutkundenindam demtɨrɨba geja yɨt dɨde tɨrɨba geja gatab bage yɨt,wɨn goro moga tainindam dem. Onggɨtyam gasaopima taukanj dem, ajɨ ɨtemb re ma kikitum wɨne. 8 Ɨ b'engabenga yɨtam opima gejam owɨnkatuweny demnɨnda b'enga yɨtam kɨma. Ɨ kwa dakakantri b'engabenga opima gejam owɨnka tuwenydem nɨnda b'enga kantri kɨma. Ɨ opima kwajijɨg taukanj dem b'engabenga pɨpmetɨnd onggɨtgowukoyɨnd, ɨ dɨde kwa rɨga wa pɨlɨnd opimaukoijog sou wɨn pɨta taukanj dem. Ɨtemb re negɨrwɨn otomapu e, odede wɨp e rɨja e ra konggatnaskajog kopa okas mɨna b'ujena wɨngɨrɨnd.

9 “Ɨ kwa wɨn walenggyam yɨr b'etɨpkindam!Mop nokɨp ton opima wen pumbjog Sanedrin kotwa oramka teyenanj dem ɨ ton opima wen ipowateyenanj meraina yɨr opmitenapu met nata. Ɨkwa wɨn opima towɨnkindam dem ukoi gabmanirɨga wa wɨpɨnd dɨde king wa wɨpɨnd, nokɨm daɨdenat wɨn Kor gatab yɨr ungata rɨga taukindamtowanɨm. 10 Ɨ kwa God ma b'ogɨl yɨrkokar bageyɨt b'ogla naska pɨtapɨta omnena iyenyi dem

* 12:42: Nɨmog kɨp peni re odede e ɨt re yɨpa ten (10) Toya.

Mak 13:11 74 Mak 13:31

komkesa b'engabenga yɨtam rɨga wa wɨngɨrɨnd.11 Ɨ ra rɨgap wen imda teyenanj dem kot waoramkam, goro wɨn naskanaska nony kubɨr taen-inam dem nangga yɨt im wɨn tapurenindam. Ajɨra wɨn opurena wɨn okatenya, God opima wayɨt ogona teyeniny dem opurenam. Sɨ wɨn ɨnayɨt tapurenindam dem. Mop nokɨp yɨt opurenarɨga re ma wɨnpim dem, ajɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨn-gate dem. 12 Ɨ gar ke utkunda rɨga wɨngɨrɨndopima towainajog nany o yɨnggan kot wa oramkateyenanj dem uj ondrɨkam ɨ dɨde kwa ti b'uɨtti b'ɨgand. Ɨ b'ɨgap opima towa b'uwar aketowa mogwar geja teyenanj dem dɨde ket ten ujondrɨka teyenanj dem. 13 Ɨ kwa komkesa rɨgapopima wen singi kesa tamnenanj dem Koina nyɨmap. Ajɨ yepiya ra mɨmkam wɨmena tuwenyngɨrpu ama re de onggɨt gowukoi kikitumwɨnwa,ton ɨta okasi dem dadal ngɨrpu kesa yɨrkokar.

14 “Ɨ kwa ɨta yɨpa moga kɨma negɨrjog gasapɨta tainy dem yama re makwa rɨrɨr e wɨme-nam yɨna pɨpmetɨnd. Sɨ ra wɨn ɨtemb negɨrjoggasa yɨr ongya dem onyitand yɨna pɨpmetɨnd, —B'ogla ogenka rɨgat nony rawɨk— sɨ onggɨtwɨnɨndyepiya ra tekeny Yuda eriyand, wɨn dor wa namogamoga b'ɨtkenindam dem. 15 Ɨ yet ra tonɨbɨm dem wɨmenam met papkak kumbɨnd,* tongoro kwa nanggamog gasa imdammet wɨngɨr wab'egarɨk dem. Ton komkesa gasa nony b'edasindem. Ajɨ ton wanakana b'ek dem. 16 Ɨ dɨde yet rawɨkond ɨbɨm dem sopapund, ton goro kwa rɨtenddem tina oramiti kobɨrgɨm okatam. Ton ɨtembkobɨrgɨm yerar dem. Ajɨ ton wanakana b'ek dem.17 Sɨ ukoi kear kɨma! Onggɨt wɨnɨnd dem, ngorkɨma kongga wa dɨde papa b'ɨga kɨma konggawa pɨlɨnd opima bebɨg dem. Nokɨp ton ma rɨrɨrim wanakana b'ɨtkenanj dem. 18 Sɨ wɨn yɨr top-mitenindam da ɨtemb waina b'ɨkenam wɨn gorongɨwɨr kɨma gɨbɨljog wɨnɨnd rawɨk dem. 19 Mopnokɨp ra ɨtemb wɨn ik dem, ɨta ukoijog bebɨgkɨma b'ɨdgotnena pɨta tainy dem. Sɨ naskandmakwa yɨpa odede b'ɨdgotnena pɨta awonj onggɨtgowukoyɨnd God ma gowukoi otobarki otomapuke ngɨrpu yu, ɨ kwa makwa ɨta yɨmta ke tawɨkdem. 20 Rako Yonggyam maka onggɨtyam wɨnkut yomnonj, makwa rako yɨpa rɨgat yilo okasdem. Ajɨ Ton kea ɨtemb wɨn kut yomnonj Tinaobagendi rɨga map yena re Ton abagenjinonjyɨrkokar okawam. 21 Ɨ onggɨt wɨnɨnd ra yɨpa rɨgat

wen tamniny dem da ‘Yɨr de, ɨte ta Keriso' o‘Yɨr de, ama ta Keriso,’ wɨn goro odede yɨt garke utkunda ke takatenindam dem. 22 Sɨ opimab'anygɨnena Keriso dɨde b'anygɨnena bageyampɨta taukanj dem. Ɨ ton kɨd kesa kɨma danda wɨkodɨde moga kɨma danda wɨko opima tamnɨkanjdem rɨga b'anygɨnena nya ke wɨp omnenam.Ajɨ daka ton kwa opima towaina kupka dandaondratena teyenanj dem, nokɨm da ɨdenat tonb'anygɨnena nya ke Godma obagɨki rɨga daka wɨptamnenanj b'anygɨnena nya wa. 23 Sɨ wɨn yɨrkɨma tekenyɨt, yu Kon kea naska kana wenwumɨramneninyɨn.

Rɨgamna B'ɨga ƗtendamWɨn gatab Yɨt(Mat 24:29-31; Luk 21:25-28)

24 “Ajɨ onggɨt wɨnɨnd ra ɨtemb ukoijog bebɨgkɨma b'ɨdgotnena seg tainy,lomkongga ɨta sɨbɨb tainy dem,

dɨde kwa ɨta mobiror awɨr tainy dem.25 Ɨ dɨde ɨki opima ɨsoka tuweny dem wub kumb

ke,dɨde kwa danda gasa rɨnsim re pumb wa

wekeny opima b'utuwongnenanj dem.26 Onggɨt wɨnɨnd dem rɨgap ɨta Rɨgamna B'ɨgayɨr iyi dem moi borand menonɨnd ukoi dandakɨma dɨde b'ogɨl ɨnyomarena kɨma. 27 Ɨ ket ɨtembRɨgamna B'ɨga ɨta ukoijog bibol ara kɨma Tinaaneru tetmɨkeniny demonggɨt gowukoiwa, ɨ dɨdeTina obagɨki rɨga bobo tamnɨkanj dem gowukoikomkesa gatab ke, gowukoi ngɨrpu ke ngɨrpuwubkumb ngɨrpu wa.

Pig Wulɨm pɨlke Wɨn Ongwatam Ouyaena Yɨt(Mat 24:32-35; Luk 21:29-33)

28 “Ɨ Pig wulɨm pɨlke yɨpa tendam yɨt ouyaenayokata. Sɨ yɨt ɨja emb jɨ da ra wul bɨa rɨna reromkesa rogɨlkakwekeny gɨbɨljogwɨnɨnd, ton ketbodaboda taukanj nyɨ kɨma dɨde sisɨl wɨl tɨkkanjsalsal rom kɨma, sɨ wɨn ɨta wɨn ongwasya da,‘Kemb momta e pembpemb wɨn.’ 29 Sɨ ra wɨnodede gasa yɨr tangindam dem aukand rɨnsim reKon amneninyɨn, wɨn nony ke ongwasya dem daRɨgamna B'ɨga ke nya nate dɨde momta e opendamora wa. 30 Ɨ Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn darɨga yepim re yu onggɨt gowukoyɨnd wekeny, tonyɨmta kaim uj taukanj dem, ajɨ naskajog ong-gɨtyam komkesa gasa towa liyal im taukanj dem.31 Sɨ wub ake gou osiya b'eteomnenya dem, ajɨ

* 13:15: Onggɨt eriyand met papkak re rɨgaina wɨmenapu na wekenonj odede ɨt re mera kisini o metwɨrand kasa re dɨde.

Mak 13:32 75 Mak 14:13Koina yɨtkak makwa ngai opima b'eteomnenanjdem.

Makwa Yete Wumɨr Kikitum Bibɨr dɨde Wɨngatab

(Mat 24:36-44)32 “Ɨ makwa ɨta yete wumɨr onggɨtyam bibɨr

dɨde wɨn gatab. Pumb tungg anerup toda makwawumɨr im, ɨ kwa toda B'ɨga ma wumɨr e, ajɨyɨpaina B'uta Tinta wumɨr. 33 Sɨ wɨn yɨr kɨmatekenyɨt, goro yɨt tungɨm,† mop nokɨp wɨn mawumɨr im rɨdenate wɨn ik. 34 Ɨja emb jɨ Koina yɨtrɨngma ra yɨpa rɨgat tina met ɨrar ɨ paja tungg wayik, ɨ ket tinawɨko rɨgawa danda takainy yɨpayɨparɨga wa pɨlwa towaina wulpok wɨko omnɨkam. Ɨton kwa mora yɨr ɨpka rɨgand ɨta ingau da, ‘Yɨropngendi na mɨtɨbnyɨt!’ 35 Sɨ onggɨt paemb yɨropngɨki wekene, mop nokɨp wɨn ma wumɨr imrɨnggɨt wɨn natemet yonggyam tɨtenj, mɨnda rɨkasɨ imokand, mɨnda sɨdɨrɨnd, mɨnda sɨwɨny pauroarand, o mɨnda ɨspara momtand. 36Ra Yonggyamrɨdenat ra tɨtenj, goro wen yutungand radarindem. 37 Sɨ ɨtemb jɨ Kor yɨt komkesa rɨga wa pɨlwada, ‘Yɨr opngɨki wekene!’ ”

14Ju Rɨgap Yesund Ongandam Yɨsamko(Mat 26:1-5; Luk 22:1-2; Yoan 11:45-53)

1 Ɨ Ju rɨga waina Uj Ɨgwanti Nony IyenaDiyamdiyam Bibɨr dɨde Yist kesa Bred Wɨn gatabre yɨpa wɨn nat aukenenonda. Ɨ yɨpa wɨnɨndre ket nɨmog bibɨr nena na yɨr ungawam kombawonda osiemb nɨmogmɨle aukam, yɨnamopyamsɨ rɨga, dɨde Ju rɨga waina gog ouyaena rɨgap nyaarakto rɨdede rabem nya kae Yesund wɨgawɨgayɨmɨnd usunasi dɨde ket uj tama onganji. 2 Ɨton endento da, “Ma onggɨtyam diyamdiyamwɨnnate onganju, nokɨp ke rɨga wa wɨngɨrɨnd sorokɨma bebɨg mɨle rawɨk.”

YɨpaKonggatNgɨrangngɨrangGaya keYesundYeaukonj

(Mat 26:6-13; Yoan 12:1-8)3 Ɨ yɨpa wɨnɨnd Yesu yɨbnonj Simonɨmna

metɨnd Betaniya tunggɨnd yet re naskand lep-rosi kopa kɨma yɨbnonj. Ɨ re Yesu owoupukasand omiti yɨbnonj diyam awowɨnd, yɨpakongga Ti pɨlwa tikonj yɨpa ukoi mɨra kɨma b'ogɨlngɨrangngɨrang gaya kɨma ogenaya da “nad”yɨpa otomanti alabasta gɨmo botolɨnd. Ɨ ɨtomb

kongga ket onggɨtyam gɨmo botol kuna yɨsam-bendonj ɨ dɨde Yesum mopɨnd kupkakupka yɨg-markonj. 4 Re nɨnda rɨgap tina mɨle yɨr yongo,ton ket komliu aukɨto dɨde towalenggyam yɨtb'ɨsateno da, “Nangga pae ton jabakɨpɨnd ong-gɨtyam ngɨrangngɨrang gaya yesomneny? 5Mopnokɨp rako men onggɨtyam ngɨrangngɨrang gayayosogu, keakoa men rɨrɨr na ukoijog wulkɨpyokasu rɨka ama wan tausɨn eit andred (1,800) ɨnɨnda tumɨnd Kina* dɨde ket agonindam nɨndagasa kesa rɨga wa.” 6 Ajɨ Yesu ten amninonjda, “Wɨrara! Nangga ma wɨn tin bebɨgɨm ɨlwongkya? Ton kea Kornɨm b'ogɨl mɨle yomnɨk.7 Mop nokɨp gasa kesa rɨga opima wɨn kɨmawekeneny ita wɨnɨnd. Sɨ ra wɨn singi taindamb'ogɨl gasa ke ten yɨm okaenam, wɨn rɨrɨr imita wɨnɨnd omnɨkam. Ajɨ Kon ma ɨta ita wɨnɨndwɨn kɨma nɨtɨbnenenyɨn. 8Nangga na re ton Korpɨlɨnd yomnɨk, ɨtemb re kupkakupka tina singidɨde danda kɨma omnɨki mɨle emb jɨ. Ɨ kwa tonKoina jɨwɨnd ngɨrangngɨrang gaya yɨgmarɨk reKoina jɨ tulatula eungitam ongonjena mɨle e. 9 SɨKon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da rokate ra Godma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnenenyidem komkesa gowukoyɨnd, onggɨt konggamnaomnɨki mɨle daka kwa ɨta usenenyi dem tinɨmnony iyenam.”

Yudas Tɨrɨr Yomnonj Yesund Tɨb Iyenam(Mat 26:14-16; Luk 22:3-6)

10 Ɨ Twelp (12) ɨtmɨkitijog rɨga wɨngɨrɨnd YudasIskariyot yikonj yɨna mopyam sɨ rɨga wa pɨlwa,nokɨm da ɨdenat ton Yesund tɨb yii towa pɨlwa.11 Sɨ re ton yɨna mopyam sɨ rɨgap onggɨtyam yɨtutkundo, ton ma sobijog sam na aukɨto dɨde kettowaina tɨrɨr omni yɨt yusekawo da, “Sɨ b'ogɨl e.Sɨn wulkɨp kae tɨb mɨra motɨnau.” Onggɨt kak keYudas ket b'ogɨlwɨn oraka yiyonj Yesundokawamtowa pɨlwa.

Yonggyam kɨma Kikitum Diyamdiyam(Mat 26:17-25; Luk 22:7-14, 21-23; Yoan 13:21-30)

12 Ɨ Yist kesa Bred Wɨn wɨngɨrɨnd, re naska-jog bibɨr awonj, ton Ju rɨgap mamoi epouto on-gongɨm Ju rɨga waina Uj Ɨgwanti Nony IyenaDiyamdiyam Bibɨrɨm. Yesu ma b'auyaena rɨ-gap Tin yerkito da, “Rɨtama Man singi aet sɨnmenon okasu dɨde amaemb de sɨn motngonje-nau Mornɨm owowɨm meraina Uj Ɨgwanti NonyIyena Diyamdiyam?” 13 Seg ket Yesu Tina nɨmog

† 13:33: Nɨnda Grik peband kwa da, “goro yɨt tungɨm ajɨ yɨr na topmitenindam.” * 14:5: Grik peband da“tri andred (300) Denari” Ɨ yɨpa Denari wulkɨp re yɨpa rɨga ma yɨpa bibɨr wɨko mɨra na.

Mak 14:14 76 Mak 14:37b'auyaena rɨga engaukonj da, “Ra wɨn ekya deYerusalem taun wa, yɨpa rɨgat wen osiya wɨpwɨptamɨny dor nyɨkak iyoyɨnd. Sɨ wɨn tin yɨmtaundokya dor. 14 Ra ton b'ɨtgar dor yɨpa metwa, wɨn onggɨt met yonggyamɨnd wumɨr om-nya dor da, ‘Ouyaena Rɨgat men momɨny da,“Rote jɨ Koina obai rum rokate ra Kon Koinab'auyaena rɨga kɨma meraina Uj Ɨgwanti NonyIyena Diyamdiyam omnɨken?” ’ 15 Ɨ ɨta ton wentauyau dor pumb ke tula ongonjeni ukoi rum.Sɨ wɨn ɨndamaemb meranɨm diyam ongonjenyador.” Seg ket Yesu ten etmɨkitonj. 16 Sɨ ong-gɨt nɨmog b'auyaena rɨgap yiwatonda dɨde ketopendonda Yerusalem taun wa. Ɨ gasa ɨja naadarinonda rɨngma na re Yesu ten amnenonj,ngɨrpu demb de ket ton Ju rɨga waina Uj ƗgwantiNony Iyena Diyamdiyam yongonjenonda. 17 Ɨ resɨ yimokonj, Yesu onggɨt met wa opendonj TinaTwelp (12) ɨtmɨkitijog rɨga kɨma. 18 Ɨ ton ket owouongonjeni kasa wa tuwonj, ɨ ton omnɨkto ɨ dɨdeket diyam auto. Onggɨt diyam awowɨnd, Yesuamninonj da, “Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn dawa wɨngɨrɨnd yɨpat yete re Kon kɨma diyam au,tontemb Ken tɨb nii dor.” 19 Sɨ b'auyaena rɨgapgar bebɨg aukɨto dɨde yɨpayɨpa yɨgekeno da, “Makonten?” 20 Ɨ ket Yesu mɨra amninonj da, “Ton rewa twelp (12) wɨngɨrɨnd yɨpa rɨga e yete re Konkɨma gɨlgɨl owou yɨsongg pleto wa. 21 Sɨ b'ogɨle Rɨgamna B'ɨga uj okas dem rɨngma re God mayɨna peband ɨrɨki yɨbɨm Ti gatab. Ajɨ onggɨt rɨgamyet ra Rɨgamna B'ɨgand tɨb iyeny, ukoi kear kɨmae tinɨm, nokɨp ton ukoijog bebɨg nate tau dem.Ti keako b'ogɨl na jɨ rako ton maka ukendonj timogɨm kom ke.”

Kikitum Diyampund Areto(Mat 26:26-30; Luk 22:15-20; 1Kor 11:23-25)

22ReYesu dɨde Tina b'auyaena rɨga diyamauto,Yesu yɨpa sana nganja yokatonj ɨ Godɨnd sɨteketyɨt yomnonj, ngɨrpu ket yipkɨkonj dɨde agoninonjTina b'auyaena rɨga wa pɨlwa. Ɨ Ton yindonjda, “Wɨn yokata! Ɨtemb re Koina jɨ e.” 23 Segket Yesu kwa yɨpa kapo yokatonj dɨde Godɨndsɨteket yɨt yomnonj, ngɨrpu ket Tina b'auyaenarɨga wa kapo akawonj towanɨm onayam. Ɨ ketkomkesa rɨgap yonayo onggɨt kapo ke. 24 Towaonayand Yesu yindonj da, “Ɨtemb kapond nyɨ reKoina outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt kɨma kus e rɨnte reKon yɨgmarken jogjog rɨga wa yɨrkokar okawam.25 Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da Kon makwaɨta b'usaya onaen dem greip kɨp ke omnɨki wain,

ngɨrpu onggɨt bibɨrɨnd ra Kon sisɨl wain onaendemwɨn kɨma demb de God ma pumb tungg wa.”26 Sɨ diyamdiyam seg ke ton ger yɨtango dɨde ketyiwato de Olib dor wa.

Petromna Yesund Oena gatab Bage Yɨt(Mat 26:31-35; Luk 22:31-34; Yoan 13:36-38)

27 Ɨ Yesu ket Tina b'auyaena rɨga amninonj da,“Wɨn opima komkesa sap totekindam dor dɨdekaknɨtɨaya dor onggɨtmɨlemap rɨnte ra tawɨkKorpɨlɨnd, mop nokɨp yɨt ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm yɨnapeband da,‘Kon ɨta onganjɨn dem mamoi yɨr ɨpka rɨga,

sɨ ket opima mamoi wetaweta b'ɨtkenanjdem.’

28Ajɨ onggɨt kak ke ra Kon tutnyisɨn dem uj ke, sɨwɨn yɨmta kaim wuyɨt dem de Galili wa ajɨ Konnaska e neken dem.” 29 Seg Petro ket Yesundyomnonj da, “Nangga ma jɨ ra ton komkesa rɨgapsap totendanj dor dɨde kak mɨtɨayi dor, ajɨ konkolenggyam ra makwa ɨta sap totenjɨn dor dɨdekak mɨtɨaen dor.” 30 Ɨ Yesu ket tin mɨra yomnonjda, “Kon ɨmɨnjog men motɨnyɨn da yu sɨwɨnyyɨmta kena pauro nɨmogɨm ara tuweny dor, ajɨman naska Ken ɨta nowapyam notiyenyɨt dor.”31 Ajɨ Petro danda kɨma yindonj da, “Ra Man ujtaet, koda b'ogla uj rawɨn Man kɨma. Ajɨ konmakwa ɨta motiyenyɨn.” Ɨ komkesa b'auyaenarɨgap toda komkesa ɨja na endento.

Yesu ma Yɨr Opmita Getsemanind(Mat 26:36-46; Luk 22:39-46)

32 Ɨ re Yesu Tina b'auyaena rɨga kɨma menonyokato yɨpa pɨpmet wa nyɨ da Getsemani, Yesuten amninonj da, “Kon yɨr e topmitenyɨn. Sɨwɨn omandemb omnɨki wekene, ngɨrpu ra Kontɨtenjɨn dor wa pɨlwa.” 33 Ɨ Yesu tena Ton kɨmaeyinonj, opi re Petro, Yakobo dɨde Yoan, ɨ ketsobijog b'ɨsonkitonj paja wa. Seg Ton ket ngor wagarmoga dɨde gar bebɨg b'atomonj. 34Seg ket Tonten amninonj da, “Koina wɨngawɨnga ma sobijoggar kopa e ainy momta uj okatam. Wɨn wekenedɨkɨnd dɨde yɨr opngɨki wekene!” 35 Ɨ re ɨngkekket Ton sobijog paja wa b'ɨsonkitonj, gou wa sapotendonj dɨde Godɨm pɨlwa yɨr opmitenonj da,“RadaMan rɨrɨr et, Man onggɨtyam bebɨg wɨn Korpɨlke yewaikite!” 36 Ɨ Ton kwa yɨr opmitonj da, “OAbu! Komkesa gasa re rɨrɨr imMornɨm omnɨkam.OnggɨtyamKoina b'ɨdgotnena kapoyewaikiteKorpɨlke. Ajɨ goro Koina singi ke, ajɨ Moina singikena.” 37 Seg Ton ket ɨtendonj nowa b'auyaenarɨga wa pɨlwa ɨ adarinonj towa yutungand. Seg

Mak 14:38 77 Mak 14:62Ton ket Petrond yomnonj da, “Simon! Man yɨte weget? Rɨngma, mor awɨr e danda yɨpa odedesobijogwɨnɨnd yɨrkokarwɨmenam? 38Yɨr opngɨkiwekene, dɨde yɨr opmitenina! Nokɨm da ɨdenatmaka wɨn Satanamna otonkena takatenindam.Waina wɨngawɨnga ukoi singi im Kon kɨma yɨropngɨki wɨmenam, ajɨ waina jɨ re yarɨm im dɨdedanda kesa im.” 39 Onggɨt kak ke Yesu b'usayayikonj dɨde yɨr opmitonj Godɨm pɨlwa odede rɨng-mena re naskand yerkitonj. 40 Ɨ re Ton kwa ɨten-donj opimemb b'auyaena rɨga wa pɨlwa, Ton kwab'usaya adarinonj towa yutungand. Ɨ towainayɨrkɨp re bebɨg na yutɨtɨp wekenonj. Sɨ onggɨtpenaemb ton makwa rɨrɨr na aukɨto Yesund mɨraomnam. 41 Ɨngkek ket Yesu b'usaya nowam yɨropmitamyikonj. Ɨ re ɨtendonj towa pɨlwa, Ton tenamninonj da, “Wɨn yutunga dɨde wɨram nasimdadal wekenyɨt. Omandemb seg aina! Wɨn ke ɨteke ik. Yɨpa rɨga ke Rɨgamna B'ɨga tɨb yii negɨrmɨle rɨgawa yɨm kumbwa. 42Utnɨkinam,men ketwowɨn Kor tɨb iyoyam rɨgam pɨlwa! Yɨr, ɨtemb keton ik Kor wus wa.”

Rɨgap Yesund Yɨmɨnd Yusunato(Mat 26:47-56; Luk 22:47-53; Yoan 18:3-12)

43 Ɨ ket onggɨt wɨnɨnd re Yesu dɨdea yɨt op-urenand yɨbnonj, Twelp (12) b'auyaena rɨgawɨngɨrɨnd yɨpa rɨga Yudas ikonj yɨna mopyam sɨrɨga dɨde Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga ɨ dɨdeJu rɨga waina elda rɨga wa pɨlke yɨpand ukoi rɨgabobo kɨma yepiya re geja giri dɨde kibam yɨmɨndteito. 44 Ɨ ɨtemb tɨb iyoi rɨga, Yudas kea towapɨlwa wumɨr yoramitonj da, “Ra yena ra konikwasɨn dor omongnena kɨma, ɨtemb jɨ rɨga. Sɨwɨn Tin b'obogɨl emorkya, ɨ ewatɨnti yɨr ɨpka iyador.” 45 Sɨ re ton Yudas yikonj Yesum pɨlwa, ɨodenjaYesundyomnonj da, “OuyaenaRɨga!” dɨdeTin yomongnenonj. 46 Ɨ odedend ket opimembrɨga Yesum pɨlwa b'ɨsonkurto ɨ ket Ti pɨlɨnd yɨmaramkɨto ɨ dɨde ket yɨmɨnd yusunato. 47 Ajɨonggɨt wɨnɨnd Yesu kɨma owɨnki rɨga wɨngɨrɨndyɨpa rɨgat tina geja giri yɨtrɨngatonj metkak ke,ɨ ket yɨna mopyam sɨ rɨgamna wɨko rɨga mayɨpa yɨpya rom yɨpmarkitonj dɨde ket gou waɨsendonj. 48 Ɨ ket Yesu opimemb rɨga amninonjda, “Ma wɨn Kena okatam notupya geja giri dɨdekibam kɨma odede wɨp rɨngma ra wɨn raskol rɨgaokasya? 49Bibɨr weanjweanj Kon wen ouyaenandnɨbnenenyɨmɨn yɨnametɨnd, ajɨ wɨn maka Kenyɨmɨnd nusunasma. Ajɨ yuwɨn odede nenegɨr nyake Ken nokasya, nokɨm da ɨdenat opimemb yɨna

peba yɨtkak rɨrɨrkɨp taukanj.” 50 Seg ket komkesab'auyaena rɨgap Yesund yɨraro dɨde b'ɨkento.

51 Onggɨt wɨnɨnd yɨpa sisɨl rɨgat Yesund yɨmtayundokonj, ɨ dɨde ton makwa nangga na b'ikitiyowamonj, ajɨ ɨna labalaba ke tina jɨ b'ɨkangɨndiyɨbnonj. Ɨ rɨgap kea tin yokato labalaband. 52 Ajɨton ket tina labalaba otokendonj dɨde ton wɨ kesana b'ɨkonj.

Yesu Onyitonj Ju Rɨga waina Memba Wɨpɨnd(Mat 26:57-68; Luk 22:54-55, 63-71; Yoan 18:13-14,

19-24)53 Ɨ re rɨgap Yesund yiyo yɨna mopyam sɨ rɨgam

pɨlwa, komkesa yɨna mopyam sɨ rɨga, Ju rɨgawaina elda rɨga dɨde Ju rɨga waina gog ouyaenarɨga yɨpand b'eomkurto. 54 Ɨ Petro kea Yesundpajapaja yɨmta undoka yiyonj, ngɨrpu ama re yɨnamopyam sɨ rɨga ma met kara mora dunda wa.Ɨ ton ket nɨnda yɨnamet yɨr ɨpka rɨga kɨma yɨ-pand omitonj dɨde ket wul wusɨnd gɨbɨl b'ɨrnandyɨbnonj. 55 Ɨ re kot yɨpangendo, yɨna mopyamsɨ rɨgap dɨde komkesa Ju rɨga waina Sanedrinmembap Yesund ongandam nya oraka eyento.Ajɨ makwa adarkɨto negɨr yɨtkak Yesum gatab.56 Mop nokɨp jogjog rɨgap b'anygɨnena yɨt keTi gatab yɨr ungata yɨt apurento, ajɨ opimembtowaina yɨr ungata yɨt re makwa yɨpa rɨrɨrkɨpaukɨto. 57 Ɨ kwa daka nɨndap owɨnkɨto mopyamsɨ rɨgam wɨp wa dɨde ket b'anygɨnena yɨt keTi gatab yɨr ungata yɨt apurento. 58 Sɨ tonodede apurento da, “Sɨn Tina opurena utkun-donda odedemb da, ‘Ɨta Kon demb rɨgaina yɨmke orangi yɨnamet iporken dem, ɨ ket nowa bibɨrwɨngɨrɨnd Kon ɨta yɨpa b'enga yɨnamet orangendem, sɨ ɨtemb met ra ma rɨgaina yɨm ke omnɨki edem.’ ” 59 Nangga ma jɨ da towaina yɨt jogjog na,ajɨ onggɨtyam towaina yɨr ungata yɨt re makwatoda yɨpa rɨrɨrkɨp aukɨto. 60 Seg re ket yɨnamopyam sɨ rɨga onyitonj rɨga wa wɨpɨnd, tonket Yesund yerkitonj da, “Nangga pae Man makamɨra nomninyɨt? RopimMor pɨlke yɨt onggɨtyamnegɨr yɨr ungata yɨt gatab rɨnte re nɨmog rɨgapMor pɨlwa iya?” 61 Ajɨ Yesu re mumakesa nayɨbnonj dɨde rawɨr kwa Ton mɨra amninonj. Sɨb'usaya kwa yɨna mopyam sɨ rɨgat Tin yerkitonjket da, “Rɨngma, Man Keriso, Godɨmna B'ɨga etyena re rɨgap yewangaenenyi?” 62 Ɨ ket Yesumɨrayomnonj da, “Kon ɨtemb rɨga.Wɨn ɨta Rɨgamna B'ɨga yɨr ongya

omiti Komkesa Dandam Rɨgɨb Rɨgamnayɨmjog yɨm tab ke juwai kɨma pɨpmetɨnd

Mak 14:63 78 Mak 15:15ɨ kwa menonɨnd moi kumbɨnd wub kumb

ke.”63 Ɨ re yɨnamopyam sɨ rɨga Yesuma yɨt utkundonj,ton kea ket soro kɨma tina kobɨrgɨm yɨnyowen-donj. Ɨ ket ton rɨga amninonj da, “Nangga mimmen ket kwa yɨr ungata yɨt arakindam Ti gatab?64 Wɨn kea Tina Godɨnd ɨsadrena yɨt utkunjya.Rɨdede im wɨn singi aindam Ti gatab?” Seg ketkomkesa rɨgap towaina negɨr ma b'ɨsagɨka omniyɨt ke yomneno Yesund ongandam. 65 Ɨ ket nɨndarɨgap Yesund kea auya ɨtmanda yiyeno, ɨ Tina wɨpyutwangko dɨde yipowo towaina yɨmkɨk ke odedeyɨt kɨma da, “Yepim mipoi? Wumɨr nomnine!” Ɨyɨnamet yɨr ɨpka rɨgap toda kwa Tin ipowa kɨmayokato.

Petro Yesund Yoenonj(Mat 26:69-75; Luk 22:56-62; Yoan 18:15-18, 25-27)

66 Re Petro yɨna mopyam sɨ rɨga ma met karawɨngɨrɨnd kot aba wa yɨbnonj, yɨpa yɨna mopyamsɨ rɨga ma wɨko ngɨmngai tikonj ti pɨlwa. 67 Reket ton Petrond yɨr ɨpka yiyenonj gɨbɨl b'ɨrnandwul wusɨnd, ɨ ket kwa ton tina wɨp b'obogɨl yɨtap-nenonj, ɨ yomnonj da, “Man yɨpa onggɨt Najarettunggam, Yesu kɨma wɨmena rɨga et.” 68Ajɨ Petrob'aenonj da, “Kon makwa wumɨr en, ɨ makwa ɨtakon nony aukenman nangga yɨt im apureninyɨt.”Ɨ ton ket kot aba ke yikonj mora gatab wa. [Ɨket pauro ara yikenonj.] 69 Ɨ re ket onggɨt wɨkongɨmngayɨt b'usaya tin yɨr yongonj, ɨ ton ketb'usaya yɨt apulisinonj rɨga wa pɨlwa yepiya reowɨnkiwekenonj ti wusɨnd da, “Ɨtemb re rɨga yɨpaTina yɨmta undoka rɨga e.” 70 Ɨ Petro ket b'usayab'aenonj. Seg sobijog wɨn kak ke rɨga yepiya reowɨnki wekenonj ti wuswusɨnd Petrond yomnoda, “Ɨmɨnjog e man yɨpa Tina yɨmta undoka rɨgaet, mop nokɨp madaka yɨpa Galili rɨga et.” 71 AjɨPetro odede negɨr yɨt ke yɨt yotomonj da, “Rakon b'atɨnygɨnenyɨn, kon God ma sake ɨta okasɨndem,” dɨde Yesum gatab danda kɨma tɨrɨr yɨt keb'aenonj da, “Kon ma wumɨr en emb jɨ rɨga yagatab im re wɨn apurenindam.” 72 Seg ket odenjapauro nɨmogɨm ara yikenonj, sɨ Petro ket keanony aukonj yɨtkak rɨna re Yesu apureninyɨm tigatab da, “Yu sɨwɨny yɨmta kena pauro nɨmogɨmara tuweny dor, ajɨ man naska Ken ɨta nowapyamnotiyenyɨt dor.” Ɨ ton ket ukoi gar bebɨg awonjdɨde yii nena ket yindonj.

15Pilatomna B'ɨsagɨka Omni Yɨt Yesund Ongan-

dam(Mat 27:1-2, 11-26; Luk 23:1-5, 13-25; Yoan 18:28-38)

1 Ɨ ɨsparki ke sɨtawarjogɨnd, odenja yɨnamopyam sɨ rɨgap, Ju rɨga waina elda rɨga ɨ Ju rɨgawaina gogouyaena rɨga ɨ dɨde komkesa Ju rɨga wainaSanedrin memba kɨma yɨpand yɨt ɨglenena segaukɨto dɨde ket yɨt yɨmjato. Seg re ket ton ketYesund yɨjobɨko ɨ yiyo ɨ dɨde ket Pilatom yɨmkumb wa yoramito. 2 Ɨ Pilato Yesund yerkitonjda, “Ma Man Ju rɨga waina king et?” Ɨ Yesu mɨrayomnonj da, “Owɨ, kemb man mindenyɨt.” 3 Ɨkwa yɨna mopyam sɨ rɨgap Pilatond jogjog negɨryɨt ke yɨt yugwateno Yesum gatab. 4 Sɨ Pilatob'usaya Yesund yerkitonj da, “Nangga pae Manmaka mɨra nomninyɨt? Man yɨr de, komkesatowaina negɨr yɨt rɨnsim re ton kor pɨlwa eyenanjMor gatab b'ɨsagɨkam?” 5 Ajɨ Yesu makwa ngaimɨra yomnonj, ɨ Pilato kɨd kesa dɨde nonysɨpsɨpna awonj.

6 Ita Ju rɨga Uj Ɨgwanti Nony Iyena Diyamdiyamwɨnɨnd Pilato yɨpayɨpa sɨbɨbmet rɨga apekeninonjJu rɨga wa pɨlwa towaina b'arkita rɨrɨrɨnd. Ɨtembre Pilatom get ke mɨle naemb jɨ yɨbnawonj. 7 Ɨonggɨt wɨnɨnd, nɨnda sɨbɨbmet rɨga kea wekenonjyepiya re soro kɨma bebɨg mɨle yomnɨko ukoinyɨ rɨga kɨma dɨde ton kea nɨnda rɨga angandtoonggɨt gejand. Ɨ towa wɨngɨrɨnd yɨpa Ju rɨga nyɨda Baraba, toda kea sɨbɨbmet wa yɨbnonj. 8 Ɨrɨga bobo tuwonj Pilatom pɨlwa dɨde yerkito yɨpasɨbɨbmet rɨga pɨta wa omnam onggɨtyam tina getke mɨle ke. 9 Sɨ Pilato mɨra amninonj da, “Wɨnsingi im kon Ju rɨga wa King pɨta wa openjɨn?”10 Nangga pena Pilato odede b'arkita yoramitonjnokɨp ton nony ke wumɨr na da Ju rɨga wainamembap Yesund iyi re nonyɨk b'ɨponena mapaeajɨ Ju rɨga wa pɨlɨnd re kea singi ebnawonj Tinopendam. 11 Ajɨ yɨna mopyam sɨ rɨgapiya rɨgabobo engaento da Pilato Baraband openj ajɨ goroYesund. 12 Ɨ Pilato todaka ten mɨra amninonj da,“Sɨ wɨn kea naemb Banaband singi yomnya, sɨdaka nangga e kon omnɨken onggɨt Rɨgam pɨlɨndyena re wɨn yogenaya da Ju rɨga waina King?”13 Seg ket ton rɨga b'usaya b'okta ara wuwenonjda, “Wul b'agbagɨnd yɨdrɨke!” 14 Ɨ Pilato towa yɨtetendainonj da, “Nangga pae? Nangga ukoi negɨrmɨle na yomnɨkɨm?” Ajɨ ton pumbwa b'okta kanaara yoikɨndeno da, “Wul b'agbagɨnd yɨdrɨke!”15 Sɨ Pilato singi awonj Ju rɨga bobo nony rɨrɨromnɨkam, ɨ ton ket Baraband towa apendawonj,ajɨ ton tina geja rɨga engainonj Yesund ti wɨpɨnd

Mak 15:16 79 Mak 15:40-41ɨraskam. Ɨ re ɨraska seg yomno, ton ket Tintowa yɨm kumb wa yoramitonj wul b'agbagɨndɨdrɨkam.

Geja Rɨgap Yesund Jɨ Malɨk Yomnɨko(Mat 27:27-31; Yoan 19:2-3)

16 Ɨ onggɨt geja rɨgap Yesund yiyo de Pilatommet wa, de onggɨt Ju rɨga waina gou yɨr ɨpkaRoma gabmani mopyam rɨgamna wɨkopu metkara wɨngɨr wa, dɨde komkesa geja rɨga araemokto yɨpand b'eomkitam. 17 Ɨ ton ket Yesundking pɨla kuskus kobɨrgɨm yikito, ɨ dɨngdɨng kaidɨra pɨla yogauko dɨde ket Ti mopɨnd ɨtemb dɨrayikito kingɨmna dɨra pɨla Tin jɨ malɨk omnɨkam.18 Seg ton ket jɨ malɨk omnɨkam simesime yomnoda, “Simesime! Ju rɨga wa king!” 19 Ɨ dɨdeton Yesund mopɨnd ipowa yiyeno buskak ke, ɨTin auya ɨtmanda yiyeno, ɨ dɨde kwa Ti wɨpɨndkumsos b'amka wuwenonj jɨ malɨk omnɨkam. 20 Ɨre ton Yesund jɨ malɨk omnɨka seg yomno, tonkea ɨtemb kuskus kobɨrgɨm yotokendawo dɨde ketTinajog kobɨrgɨm yikoko, ngɨrpu Tin ket wɨp yiyowul b'agbagɨnd ɨdrɨkam.

Yesund Wul B'agbagɨnd Yɨdrɨko(Mat 27:32-44; Luk 23:26-43; Yoan 19:17-27)

21 Re Yesund yiyo, towa nyawɨnd yɨpa Kurenetunggam rɨga nyɨ da Simon, Aleksandro ake Rupotowa b'u, tin wɨpwɨp yomno sopapu tungg keopantand. Ɨ ket geja rɨgap Simonɨnd danda kɨmayingawo Yesumawul b'agbag iyoyɨm, nokɨp Yesuma rɨrɨr na ket awonj Tina wul b'agbag iyoyɨm desukak wa. 22 Ɨ ket Yesund wɨp yiyo yɨpa sukak watungg nyɨ da Golgota, engendena yɨtkak da “UjRɨgamna Mopkak Wɨmenapu Tungg”. 23 Re ketton onggɨt sukak wa opekto, geja rɨgap yokawowain rɨna re mir kɨma yɨsleko. Mir re dɨmɨrokawa wulpoj e. Ajɨ Yesu b'ɨsayonj onggɨtyamwain onayam. 24-25 Re sɨtawarɨnd nain (9) kɨlokawonj, ton ket Tina kobɨrgɨm atogɨkto ɨ ket wulb'agbagɨnd Tin nil ke yɨdrɨko. Seg ket, ton Yesuma kobɨrgɨm ɨtaika eyento pes b'arena wɨba ke.26 Ɨ Yesu ma onganda mop nyɨ yɨrɨko Tina wulb'agbag pumb ke da,

“Ju rɨga wa king”.27 Ɨ kwa nɨmog negɨr raskol rɨga Yesu kɨma wulb'agbagɨnd edrɨko, yɨpa Tina yɨmjog yɨm tabke ɨ yɨpa Tina sawai yɨm tab ke. 28 (Awɨr e)*29 Ɨ opandena rɨgap Yesund ugaga yiyeno mop

b'uwongnena kɨma da, “Ɨ ɨte namb jɨ Man rɨga.Man re mindot da, ‘Ɨta yɨnamet iporken dem ɨnowa bibɨr kɨma orangen dem.’ 30Sɨ molenggyamMan yɨrkokar b'akae! Dɨde kwa Molenggyam gouwa ae wul b'agbag kumb ke.” 31 Ɨ kwa odedeyɨpa wɨp nya ke yɨna mopyam sɨ rɨgap daka Jurɨga waina gog ouyaena rɨga kɨma yɨpand Yesundjɨ malɨk omnɨka yiyeno towa wɨngɨrɨnd da, “Tonnɨnda rɨga yɨrkokar akainonj, ajɨ Ton ma rɨrɨr eTilenggyamyɨrkokar b'atkau.” 32 Ɨ Yesund yomnoda, “Keriso! Ju rɨga wa king! Man otade gou waae wul b'agbag kumb ke, nokɨm da ɨdenat sɨn yɨrmotngu dɨde ket gar ke utkunda ke motkasu.” Ɨdɨde osiemb nɨmog raskol yepiya re Yesu kɨmawul b'agbagɨnd ɨdrɨki ebnonda, toda kwa Yesundkea ugaga yiyenonda.

Yesu ma Uj Wul B'agbagɨnd(Mat 27:45-56; Luk 23:44-49; Yoan 19:28-30)

33 Re lomtɨk awonj, sɨbɨbɨt kupka gowukoiyɨkangɨndonj, ngɨrpu ama re ket tri (3) kɨlokawonj sɨmana gatabɨnd. 34 Re sɨmana gatab tri(3) kɨlok awonj, Yesu b'okta kana ara yikenonj da,“Eloi eloi lema sabaktani?”† —engendena yɨtkakda, ‘Kor B'u, Kor B'u, nangga pae Man kaknɨaet?’ 35 Sɨ rɨga yepiya re Yesum wusɨnd owɨnkiwekenonj, ton kea Yesumna yɨt utkundo, ɨ tonket endento da, “Yɨr de! Onggɨt Rɨgat Eliya naara yemok.” 36 Ɨ yɨpa rɨga b'ɨtkonj ɨ ket nyɨɨngmatena ɨngmatena matres pɨla gasa ke onggɨttokɨltokɨl ɨk besen wa yɨsonggonj, ɨ dɨde soksokbuskak ke yɨponj, ɨ yurowatonj Yesumna tugɨmwa onayam. Ɨ ket onggɨt rɨgat amninonj da,“Tin yɨrara! Ma be men yɨr yangu Eliyand ɨtarɨka ik dor Tin gou wa omnam.” 37 Seg Yesuukoi kana ara yikenonj, ɨ ket uj awonj. 38 Ɨ reTon uj awonj, ukoi gutomgutom kobɨrgɨm rɨnare yɨnametɨnd ewɨrɨnti yɨbnenenonj yɨnayɨnapɨpmet dɨde yɨna pɨpmet ganggand, ɨnyɨnyɨndb'ɨnyowendonj pumb ke ama re de gou wa. 39 Ɨre Yesu uj awonj, yɨpa Roma andred (100) gejarɨga mopyam Ti wɨp ke onyiti yɨbnonj yet re wɨkowɨp yomnonj opimembnowa rɨgawul b'agbagɨndɨdrɨkam. Sɨ re ton yɨr yongonj rɨdede wɨp naYesu uj awonj, ton ket yindonj da, “Ɨtemb re rɨgaɨmɨnjog Godɨmna B'ɨga e.” 40-41 Ɨ dɨde demb dekeanɨnda konggadakapajapajawekenonj Yesundyɨr ɨpkand. Sɨ onggɨt kongga wa wɨngɨrɨnd kea

* 15:28: Nɨnda Grik peband da [Sɨ onggɨtyam yɨtkak kea rɨrɨrkɨp aukɨto rɨnte re God ma yɨna pebatyindeny da, “Rɨgap Tin yogeno yɨpand gog kesa negɨr mɨleyam kɨma.”] † 15:34: Ton Aram yɨt kenayopulitonj, nokɨp ɨtemb re yɨpa opurena yɨt na Ju rɨga wɨngɨrɨnd.

Mak 15:42 80 Mak 16:10nowa kongga yepiya re Tin yɨmta undoka yiyenodɨde Tin yɨm okawa yiyeno re Ton Galili eriya wayɨbnenenonj, toda omandawekenonj, opi reMag-dala tunggam Mariya, sobijogyam Yakobo akeYose towa mogMariya, dɨde Salome. Ɨ kwa jogjogkongga yepiya re Ton kɨma yɨpand tuwonj deYerusalem taun wa, toda kwa omanda wekenonj.

Yosep Yesu ma Ujgɨm Gop wa Yoramitonj(Mat 27:57-61; Luk 23:50-56; Yoan 19:38-42)

42 Ɨ Yesu uj awonj re Ju rɨga waina wɨram dɨdeyɨr opmitenabibɨrɨm B'angonjena Bibɨr nat.‡ Ɨ re ket momta sɨyimokonj, sɨ Yesumna ujgɨm eungitam gangga rekea kutjog na auka yikonj. 43 Sɨ onggɨt penaembArimataya tunggam Yosep onyitonj Yesu maujgɨm eungitam. Ton re Ju rɨga waina Sanedrinmemba wɨngɨrɨnd yɨpa ongwati rɨga na yɨbnonjdɨde kwa daka ton tilenggyam re God ma pumbtungg na yɨr yungaenenonj. Sɨ ton ket moga kesaawonj dɨde ket kea yikonj Pilatom pɨlwa, ngɨrputon ket tin yerkitonj Yesumna ujgɨm okatam.44Ajɨ re Pilato yɨt utkundonj da Yesu kea uj awonj,ton kɨd kesa na awonj. Sɨ ton ket onggɨt andred(100) geja rɨga mopyamɨnd ara yemokonj yet rewɨp yomnonjwul b'agbagɨnd ɨdrɨkam, dɨde ket tinyerkitonj da, “Ma, mɨnda kea Yesu kɨm uj ainy?”45 Re ket Pilato wumɨr yokatonj onggɨt andred(100) geja rɨga mopyamɨm pɨlke da “Kea uj ainy,”ton ket geja rɨga engainonj da, “Yesu ma ujgɨmyokawa.” 46 Seg ket Yosep nɨnda rɨga kɨma bɨlbɨlkobɨrgɨmemdɨto, ɨ ket ujgɨmwul b'agbag kumbkegou wa yɨjgendo dɨde ujgɨm kobɨrgɨm ke ponponyomnɨko. Re ket seg, yiyo yɨpa gopmet wa rɨnare rɨgap gɨmo yɨund yesko, ɨ ket yoramito onggɨtgopmet wɨngɨr wa, ɨ dɨde ket ukoi gɨmo ururkenayiyo gopmet mora utwangkam.§ 47 Magdalatunggam Mariya dɨde Yosem mog Mariya kea yɨryongonda rɨkɨnd re Yesu ma ujgɨm yoramito.

16Yesu ma Utnyita(Mat 28:1-8; Luk 24:1-12; Yoan 20:1-10)

1 Ɨ re Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitenabibɨr seg awonj, Magdala tunggam Mariya,Yakobomna mog Mariya, dɨde Salome, opimemb

nowa konggap ujgɨmɨnd ɨsnɨkam ngɨrangngɨranggaya emdɨto, nokɨmda ɨdenat tonmenon okasi deYesuma gopmet wa dɨde ket onggɨt gaya ke ɨsnɨkiTina ujgɨm. 2 Ɨ onggɨt Ju rɨga waina wɨram dɨdeyɨr opmitena bibɨr kak ke naskajog bibɨr awonj reSande na, ɨ onggɨt Sandend ton wuwonj Yesu magopmet wa sɨtawarjog lom ɨlitand. 3Nyawɨnd tontowalenggyam b'arkento da, “Yepim meranɨmgopmet utwangki gɨmo ururkisi gopmet morake?” 4 Ajɨ re ton onggɨt gɨmo yɨund oski gopmetwa b'obogɨl pumb wa yɨr aukɨto, kea ton ketyɨr yongo ɨtemb ukoijog gɨmo rɨna re ururkitiyɨbnonj mora ke. 5 Ɨ re ket gopmet wa opektodɨde gopmet wɨngɨr wa b'ɨgarkɨto, ton ket yɨryongo yɨpa sisɨl rɨga yet re yɨmjog yɨm tab keomiti yɨbnonj pɨnpɨn bɨlbɨl kobɨrgɨm b'ikiti. Sɨton ukoimoga kɨma kɨd kesa aukɨto. 6 Ɨ ton ket tenamninonj da, “Goro moga kɨma kɨd kesa tainam!Wɨn Najaret tunggam Yesu na orakam otupyayena rewul b'agbagɨnd yɨdrɨko. Ajɨ Ton ke utnyis,ɨ Ton awɨr e dɨkɨnd. Sɨ wɨn yɨr yonga Tina pɨpmetrɨkɨnd re Tin yoramito. 7 Ajɨ wɨn wuwe, ɨ Tinab'auyaena rɨga dɨde Petro wumɨr tamnindam dorda, ‘Ton naska e yik dem de Galili wa, ajɨ wɨnyɨmta kaim wuyɨt dem dɨde ket amaemb de wɨnTin yɨr ongya dem odede rɨngmana re Ton wenwumɨr amninonj naskand.’ ” 8 Onggɨt kak ke ketton opekto gɨmo yɨund oski gopmet bora ke dɨdeb'ɨkto, mop nokɨp ton kaktɨtɨ dɨde moga kɨmanonysɨpsɨp na aukɨto. Ɨ ton makwa nangga yɨt naapurento dɨde makwa yena wumɨr yomno nokɨpton ukoijog moga nat wekenonj.

(Nɨnda Grik peband awɨr e onggɨtyam yɨtMak 16:9-20. Sɨ nɨnda wumɨr rɨgap endenanj daopimemb bes re ma Makɨt erɨkinonj.)

Yesu Pɨtapɨta Awonj Magdala TunggamMariyam pɨlwa

(Mat 28:9-10; Yoan 20:11-18)9 [Re Yesu sɨtawarjog utnyitonj Ju rɨga waina

wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨr kak ke naskajogbibɨr Sandend, ton naskajog pɨtapɨta awonj Mag-dala tunggam Mariyam pɨlwa ya pɨlkena re tonseben (7) negɨr wɨngawɨnga eaukeninonj. 10 Seg

‡ 15:42: Ju rɨgap Praide yogenaeneno da B'angonjena Bibɨr, nokɨp onggɨt bibɨr seg ke ket Ju rɨgawaina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨr e tainy. Sɨ ton ma rɨrɨr na towaina wɨram dɨde yɨr opmitenabibɨrɨnd ujgɨm uwonyiti ɨraram. § 15:46: Onggɨtyam towaina gopmet re met pɨla gɨmo dor yɨu ke eskiwekenonj. Sɨ ma yɨpa kɨma ujgɨm na oramka eyenento yɨpa gopmetɨnd. Ɨ ujgɨm eungitam re ma gouke imanggurka kena, ajɨ jaba ujgɨm oramita nena dɨde yɨpa ukoi gɨmo ke mora nena utwangki.

Mak 16:11 81 Mak 16:20ket onggɨt konggat wikonj de Yesu ma b'auyaenarɨgawapɨlwa yepiya renaskandYesu kɨmayɨpandwekenonj. Ɨ re ton Yesuma ujmap gar bebɨg kɨmayii b'ɨrɨnena wuwenonj, ɨtomb konggat ket tenwumɨr amninonj Yesu ma utnyita gatab. 11 Sɨ reton tin wutkundo da Yesu ke yilo ainy dɨde tonkea Tin liyalliyalkɨp yɨr yong, ton maike ɨtombkonggamna yɨt ɨmɨnjogɨm yomno.

Yesu Pɨtapɨta Awonj Nɨmog B'auyaena Rɨga wapɨlwa

(Luk 24:13-35)12 Onggɨt kak ke ket re Tina b'auyaena rɨga

wa wɨngɨrɨnd nɨmog rɨga Yerusalem taun ke yi-watonda de yɨpa sobijog tungg wa, Yesu b'engawɨpkak ke towa wɨpɨnd pɨtapɨta awonj towamenonɨnd. 13 Seg, onggɨt nɨmog b'auyaena rɨgapket ɨtendonda nɨnda b'auyaena rɨga wa pɨlwadɨde ten wumɨr amninonda da, “Sɨn kea Tin yɨryongma.” Ajɨ ton makwa towaina yɨt ɨmɨnjogɨmamnɨkto.

Yesu Pɨtapɨta Awonj Ileben (11) B'auyaenaRɨga wa pɨlwa

(Mat 28:16-20; Luk 24:36-49; Yoan 20:19-23; Ɨtai 1:6-8)

14 Onggɨt kak ke, re tina ileben (11) b'auyaenarɨgap diyam aukɨto, Yesu towa wɨpɨnd pɨtapɨtaawonj ɨ ket samany eyowinonj towaina gar keutkunda kesa mɨle dɨde gɨmo pɨla rogɨlkak gargatab, mop nokɨp ton maka ɨmɨnjogɨm amnentorɨga yepiya re Yesund wɨp yɨr yongo Tina utnyitikak ke. 15 Ɨ Ton ket ten amninonj da, “Komkesagowukoi wa wuwene, dɨde komkesa rɨga wa pɨlwaGod ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnenaiyenya. 16Yepiya ra onggɨtyam yɨt gar ke utkundake okasi dɨde baptiso okasi, ton opima yɨrkokarokasi dem. Ajɨ yepiya ra maka onggɨtyam yɨt garke utkunda ke okasi, ton opimanegɨrma b'ɨsagɨkaokasi dem b'ɨsagɨka wɨnɨnd. 17 Ɨ gar ke utkundarɨga opima odede kɨd kesa kɨma danda wɨko tam-nɨkanj dem, ton kwa opima negɨr wɨngawɨngateaukenanj dem Koina nyɨ kɨma, ɨ b'engabengasisɨl yɨt opima tapurenanj dem. 18 Ɨ ton opimanegɨr guda kɨmagɨrem towayɨmke imda teyenanjdem, ajɨ ton makwa ɨta negɨr okatenyi dem. Ɨ raton uj kɨma negɨr guda nyɨ tanaikanj dem, ajɨ tonmakwa ɨta negɨr okatenyi dem. Dɨde ra ton yɨmtaramitenanj dem kopa rɨga wa pɨlɨnd, sɨ koparɨga opima b'ɨsagɨka tuweny dem.”

Yesu ma Menon Pumb Tungg wa(Luk 24:50-53; Ɨtai 1:9-11)

19 Re ket Yonggyam Yesu towa pɨlwa yɨt op-urena seg awonj, God Tin yurowatonj pumbtungg wa. Ɨ Yesu ket juwai kɨma pɨpmetɨndomitonj Godɨmna yɨmjog yɨm tab ke de pumbtungg wa. 20 Onggɨt kak ke ket Tina b'auyaenarɨga wuwenonj komkesa gatab wa, dɨde pɨtapɨtayomneno God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt. Ɨre ton God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨtayomneno, Yonggyam daka ton kɨma yɨpand gɨlgɨlwɨko amnɨkinonj. Ɨ Ton ket ten danda agoninonjkɨd kesa kɨma danda wɨko omnɨkam nokɨm daɨdenat rɨgap ɨmjatenyi da towaina opureni Tinab'ogɨl yɨrkokar bage yɨt re ɨmɨnjog e.]

Luk 1:1-2 82 Luk 1:18

Luk ma PebaLukɨmna Ɨrɨki God ma B'ogɨl Yɨrkokar Bage YɨtIsɨpkita YɨtkakOnggɨtyam God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt

peba ɨrɨka rɨga re Lukte. Ɨ Luk re dokta rɨgana yɨbnonj dɨde yɨpa God ma obagendi kesa rɨgana. Ɨ ton onggɨtyam peba yɨrɨkonj re “Teopilom”pɨlwa na, ajɨ men ma wumɨr im yetemb jɨ ɨmɨnjogrɨga. Sɨ ton yama yɨrɨkonj re komkesa gar keutkunda rɨga wa pɨlwa na yepiya re wekenonjRoma kantri wɨngɨrɨnd. Ɨ ton yɨrɨkonj re yɨtkakdɨmdɨm olngɨka kena Yesumna yɨrkokar wɨmenagatab rɨna re yɨr ungata rɨgap yɨr ongong eyento.

Ɨ ket Luk pɨtapɨta yomneny Yesund da Ton reyɨrkokar okawayam rɨga e Israel rɨga wa dɨdekomkesa yɨtam rɨga wa. Ɨ Luk pɨtapɨta yomɨny daYonggyamɨmna Yɨnayɨna Wɨngawɨngat Yesundara yemokonj God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨtpɨtapɨta omnenam gasa kesa rɨga wa pɨlwa. Ɨ ong-gɨt kupka b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt peba wɨngɨrɨndukoijog danda kɨma yopureny re onggɨt gatab im,opi re yɨr opmita ɨ YɨnayɨnaWɨngawɨnga ɨ konggawaina b'ingaena Yesumna wɨko wɨngɨrɨnd, ɨ dɨdenegɨr mɨle ɨraba gatab yɨt.

Otomapu Yɨtkak1-2 Kor rɨga, rɨgap kea otomapu ke towa yɨr

ke yɨr angto mɨle rɨna re rɨrɨrkɨp aukɨto merawɨngɨrɨnd dɨde onggɨt mɨle gatab yɨtkak kea pɨ-tapɨta amnento. Sɨ ma yɨpa kɨma rɨgapiya towapɨlke onggɨtyam yɨtkak akatento dɨde b'atonkenawuwenonj yɨtkak dɨmdɨm olngɨkam dɨde ɨrɨkamodede wɨp ɨt re ton akatento towa pɨlke. 3 Ukoirɨga Teopilo, koda kwa kea onggɨtyam kupkayɨtkak b'auyaena nekenond otomapu ke. Sɨkon nony aen da ɨtemb re kornɨm b'ogɨljog eyɨtkak dɨmdɨm olngɨkam dɨde rɨrɨrkɨpjog e ɨrɨkammornɨm. 4 Nokɨm da ɨdenat man b'ogɨl wumɨrkɨma temjateninyɨt onggɨtyam ɨmɨnjog yɨtkakgatab rɨna re man b'auyaenot.

Baptiso Yoanɨmna Ukenda gatab Bage Yɨt5 Onggɨt wɨnɨnd re Erod Yuda kantri king

yebɨm, yɨpa yɨna sɨ rɨga yɨbnonj nyɨ da Jakariya,yet re Abiyamna sɨ rɨga bobo wɨngɨrɨnd yɨb-nonj.* Ɨ ti kongga re Aronɨmna kus ke b'usmureni

b'ɨgam pɨlke b'ɨga o, ɨ ti nyɨ wɨbnau re Elis-abetɨt. 6 Sɨ osiemb molkongga re negɨr kesadɨmdɨmjog rɨga na ebnonda Godɨm wɨpɨnd, dɨdeton komkesa Yonggyamɨmna b'ingawa yɨt dɨdeyɨmak yɨt b'obogɨl yɨmta undoka eyeneninonda,sɨ ton b'injawa kesa na ebnenenonda. 7 Ajɨ towamakwa b'ɨga ebnainy, nokɨp Elisabet re popamna webɨm. Ɨ ton osiemb re kea mid ake molegɨtakatonj. 8 Ɨ yɨpa wɨnɨnd re Jakariyamna sɨ rɨgabobo waina wɨn akatawonj sɨ omnɨkam, sɨ tonsɨ amnɨkinonj Yonggyamɨmna yɨnametɨnd. 9 Ɨonggɨt wɨnɨnd ton towa wɨngɨrɨnd Jakariyandyobagendo re towaina rɨga obagenda get kemɨle kena so omnam ngɨrangngɨrang sɨ gasa yɨ-nametɨnd, sɨ Jakariya ket b'ɨgaronj yɨna pɨpmetwa ngɨrangngɨrang sɨ gasa so omnam. 10 Ɨ reɨtemb ngɨrangngɨrang sɨ gasa embomb yiyenonj,komkesa rɨga bobo re yɨr opmita na yomnɨko bauke. 11 Ngɨrpu yɨpa Yonggyamɨmna aneru pɨtaawonj ti wɨpɨnd dɨde onyitonj ngɨrangngɨrang sɨgasa embombpu kap yɨmjog yɨm tab ke. 12 Ɨ reJakariya tin yɨr yongonj, ton ket wɨnga kesa naawonj dɨde mogat tin danda kesa yomnonj. 13 Sɨonggɨt anerut tin yomnonj da, “Jakariya! Goromoga tawɨm! God keamoina yɨr opmita utkunj, sɨmor kongga Elisabet ɨta mor yɨpa leo b'ɨga mutk-endau dem. Man tin nyɨ oeket dem Yoan. 14 Ɨ morpɨlɨnd ɨta dem sam, ɨ man ukoijog sam e taet dem.Ɨ jogjog rɨgap kwa toda opima sam taukanj demtina ukenda gatab map. 15Mop nokɨp ton ukoijogrɨga e tainy dem Yonggyamɨm wɨpɨnd. Ɨ tonmakwa ɨta wain† dɨde danda ɨk onaya teyeninydem. Ɨ God tin get kae Yɨnayɨna Wɨngawɨnga keyɨndangɨr omɨny dem ti mogɨmna komɨnd. 16 Sɨton jogjog Israel rɨga tengenjiny dem towa GodYonggyamɨm pɨlwa. 17 Ɨ ton kwa Yonggyamɨmnanaska nya wa e yik dem Godɨmna Wɨngawɨngakɨma dɨde danda kɨma odede yɨpa wɨp ɨt re Eliyare dɨde. Sɨ ton b'uwar waina gar tengenjiny demtowaina b'ɨgawar wa pɨlwa b'ogɨl b'ubɨgawarɨndwɨmenam, dɨde kwa tengenjiny dem utkundakesa rɨga de negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨgaina b'ogɨlnony menamena wa. Ɨ dɨde ton tangonjeninydem God ma obagɨki Israel rɨga, nokɨm da ɨdenatton Yonggyamɨnd gar ke okatenyi dem.” 18 Sɨket Jakariya anerund yomnonj da, “Rɨdede e konmoina yɨt ɨmɨnjogɨm omnyɨn? Mop nokɨp konre mid en, dɨde kor kongga toda kwa tina b'ɨga

* 1:5: Ju rɨga wɨngɨrɨnd komkesa re twenti powa (24) sɨ rɨga bobo na wekenenonj. † 1:15: Wain re yɨpaɨkjog e rɨnsim re rɨgap amnɨkenenanj greip kɨp ke.

Luk 1:19 83 Luk 1:48ukuka wɨn re kea yɨukitonj.” 19 Ɨ anerut ket tinyɨsmonggawonj da, “Kon Gabriyel ten yete re konGodɨm wɨpɨnd onyiti nɨbnenenyɨn. Sɨ Godɨt kennɨtmɨkis mor pɨlwamenwumɨr omnam dɨde ong-gɨtyam b'ogɨl bage yɨt mornɨm pɨtapɨta omnam.20 Sɨ yɨr de, man ɨta yɨt kesa taet. Ɨ man marɨrɨr e yɨt tapureninyɨt, ngɨrpu ra onggɨtyam gasaɨmɨnjog tainy dem, mop nokɨp man maka koinayɨt ɨmɨnjogɨm amneninyɨt. Ajɨ ra onggɨtyam wɨnokas dem, koina yɨt opima rɨrɨrkɨp taukanj dem.”

21 Ɨ onggɨt wɨnɨnd rɨgap Jakariyand kasaryomnɨko, dɨde ton kɨd kesa auto, mop nokɨp tonpɨnjog na yɨbnonj yɨnamet wɨngɨr wa. 22 Ajɨre ton bau wa opendonj, ton ma rɨrɨr na yɨtopurenam awonj towa pɨlwa. Sɨ rɨgap ket wumɨryokato da ton kea liyalliyal gasa yɨr yong yɨnametwɨngɨrɨnd. Ɨ ton ɨtaikena kena ten yɨt amninonj,dɨde ton ma rɨrɨr na yɨt opurenam. 23 Ɨ re tinasɨ omnɨka wɨn yundwatonj, ton ket tina met wayikonj. 24 Ɨ onggɨt wɨn kak ke ti kongga Elisabetkom kɨma awonj, sɨ ton paib (5) mobi kɨma tintawɨbnenenonj dea ta tina met wa dɨde ton ketodede windenonj 25 da, “Oo, nomae kor Yong-gyam! Yu ke odede b'ogɨl wɨko nomnɨkau. Sɨ yuɨtemb, kor Yonggyam yɨm nokau koina ɨngar awɨromnam rɨga wa wɨngɨrɨnd.”

Yesumna Ukenda gatab Bage Yɨt26 Ɨ re Elisabet siks (6) mobi kɨma kom yowa-

monj, God yɨpa aneru nyɨ da Gabriyel yɨtmɨkitonjyɨpa taun wa ogenaya da Najaret Galili eriyawɨngɨrɨnd. 27 Sɨ onggɨt anerut yikonj de yɨpapɨl esopai kesa ngɨmngayɨm pɨlwa, yet re tɨrɨryomnonj Dawidɨmna kus ke rɨga Yosep kɨmamolkongga awowɨm. Ɨ ɨtomb pɨl esopai kesangɨmngayɨmna nyɨ re Mariyat. 28 Ɨ ket anerut tinwodaronj tinamet wa, ɨ womnonj da, “Sime! ManGodɨmna wurar okai kongga et. Sɨ Yonggyamɨta man kɨma.” 29 Ajɨ Mariya onggɨtyam yɨtkakmap nony bebɨg kɨma nonysɨpsɨp na awonj, dɨdeton nony ke windenonj da, “Rɨdede wɨp e jɨ ong-gɨtyam sime yɨtkak?” 30 Ɨ anerut ket tin womnonjda, “Mariya! Goro moga tawɨm! Mop nokɨp Godkea Tina wurar mor mokau. 31 Sɨ man yɨr de, manɨta kom kɨma taet dem, ɨ ket leo b'ɨga e ukenjɨtdem. Ɨ man Tin nyɨ oeket dem Yesu. 32 Ɨ Tonɨta ukoijog rɨga tainy dem, ɨ rɨgap Tin nyɨ ogenaidem pumbjog Godɨmna b'ɨga, ɨ dɨde YonggyamGod ɨta Ti okau dem Ti b'u Dawidɨmna kingpɨpmet. 33 Ɨ Ton wɨp tamniny dem Yakobɨmnab'usmureni b'ɨga ngɨrpu kesa, dɨde ɨtemb Tina

pumb tungg makwa ɨta b'etpau dem.” 34 Ajɨ kwaMariya ket anerund yɨsmonggawonj da, “Rɨdedee onggɨtyam yɨt ɨmɨnjogɨm tau dem, nokɨp konget ke ma rɨga kɨma pɨl b'asopai e nɨbnyɨn?” 35 Ɨanerut ket tin wɨsmonggawonj da, “Ɨta YɨnayɨnaWɨngawɨnga tinɨk dem mor kumbɨnd, dɨde pum-bjog God ma dandat ɨta kukum motɨny dem. Sɨonggɨt paemb onggɨt yɨnayɨna ukendi B'ɨgandogenai dem da Godɨmna B'ɨga. 36 Sɨ man yɨrde, mor kus ke kongga Elisabet, ton re molegjogo, ajɨ ton ti ɨta leo b'ɨga kom borand. Ɨ rɨgapwogenaeneno da ton re popam o, ajɨ ton ke siks(6) mobi kɨma e kom yowam. 37Mop nokɨp GodɨmTi ɨta danda komkesa gasa rɨrɨrkɨp omnɨkam.”38 Sɨ Mariya ket windonj da, “Sɨ b'ogɨl e, kon reYonggyamɨmna wɨko ngɨmngai en. Toko moinaopureni yɨtkak rɨrɨrkɨp raukinem kor pɨlɨnd.” Segket anerut tin wɨraronj.

Mariya Elisabetɨnd Wesmaronj39 Sɨ ket onggɨt wɨnɨnd Mariya b'angonjenonj

dɨde ket mukupmukup menon yokatonj de dortungg wa, ɨ dɨde ket opendonj de yɨpa taun waYuda eriya wɨngɨrɨnd. 40 Ngɨrpu ton b'ɨgaronjJakariyamna met wa dɨde Elisabetɨnd simesimewomnonj. 41 Ɨ re Elisabet utkundonj Mariyamnasimesime yɨtkak, odenja tina kom borand b'ɨgab'arurkitonj, ɨ ket God Yɨnayɨna Wɨngawɨnga keElisabetɨnd yɨndangɨr womnonj. 42 Sɨ Elisabetket ukoi ara kɨma obailitonj gar sam kɨma, ɨket Mariyand womnonj da, “Man re b'ogɨl omnikongga et komkesa kongga wa wɨngɨrɨnd. Dɨdemoina komɨnd b'ɨga toda kwa b'ogɨl omni e.43Nangga pae onggɨtyam b'ogɨljog mɨle awɨk korpɨlɨnd, ɨte re kor Yonggyamɨmna mog tik korpɨlwa ken esmaram? 44 Mop nokɨp re moinasimesime nonykok b'ɨgar koina yɨpya bora wa,odenja komɨnd b'ɨga ma sobijog sam kɨma nab'arurkis. 45 Sɨ ton b'ogɨl omni omb jɨ yetore yɨtkak gar ke akateniny rɨna re Yonggyamtin wumɨr womnonj, mop nokɨp opimemb Tinayɨtkak opima ɨmɨnjogɨm taukanj.”

Mariyamna Esourena Ger46 Ɨ ket Mariya windonj da,

“Koina kukɨpɨt kor Yonggyamɨnd nyɨ pumb wayurowateneny.

47 Ɨ koina wɨngawɨngat ɨta koina yɨrkokar ok-awayam Godɨm pɨlɨnd ukoi sam yomnɨke-neny.

48 Mop nokɨp kon re goujog wɨko kongga en, ajɨGodte b'obogɨl yɨr ɨpka niyeny.

Luk 1:49 84 Luk 1:73-75Ɨ mop nokɨp kwa komkesa rɨga yepim re yu

wekeny dɨde tekenkeneny warɨtawarɨtaonggɨt gowukoyɨnd, ton opima ken b'ogɨlnotɨnenenyi yu ke dɨde naska nya wa.

49 Mop nokɨp dandayam God kea ukoijog gasanomnɨkainonj.

Ɨ Tina nyɨ re yɨnayɨna e.50 Ɨ God tena kear amnɨkeneniny

yepim re Tin moga kɨma yesourenenyikomkesa yunɨm dɨde warɨm b'usmurenirɨga wa wɨngɨrɨnd.

51God Tina yɨm ke danda wɨko amnɨkeneniny,sɨ Ton ket b'asourena rɨga erenjaeneniny

yepim re towaina garɨnd b'asourena nonymenamena amnɨkenenanj.

52 God ukoi wɨp iyoi rɨga gou wa amnɨkeneninytowaina pɨpmet ke,

ajɨ Ton rɨga pumb wa urowateneniny yepimre towalenggyam gou wa aukenenanj.

53 God owoupa rɨga ngor amnɨkeneniny b'ogɨlgasa ke,

ajɨ jogjog gasa kɨma rɨga yɨmkak nena et-mɨkeneniny.

54-55 God kea yɨm akaeneninonj Tina wɨko rɨgaIsraelɨnd,

odede na ɨt re rɨngmena re Ton tɨrɨr yɨtamninonj mera b'uwar.

Sɨ onggɨt penaemb Ton ngɨrpu kesa nonyɨndawameneninonj

kear omnenam Abraamɨm pɨlwa dɨde tinakomkesa b'usmureni b'ɨgawar wa pɨlwa.”

56 Sɨ Mariya ama rɨka nowa mobi kɨma naElisabet kɨma wɨbnonj, ɨ ket ton ɨtendonj ti tunggwa.

Baptiso Yoanɨmna Ukenda Yɨt57 Ɨ Elisabetɨm ket wɨn wokatawonj b'ɨga uk-

endam, ɨ ton ket leo b'ɨga yukendonj. 58 Sɨ tiwuswus rɨgap dɨde tina kus rɨgap utkundo dakea Yonggyam tin ukoi kear womɨny. Sɨ ket tontuwonj ti pɨlwa, dɨde yɨpand gɨlgɨl sam yomnɨkoton kɨma. 59 Ɨ re b'ɨga eitɨm (8) bibɨr awonj ukendikak ke, ton b'usaya tuwonj Jakariyamna met waonggɨt b'ɨgam pɨlɨnd God ma obagendi tɨrɨr omnimal wugɨm ɨpka mɨle omnɨkam. Ɨ ton pop ti nyɨoekam yomno re ti b'uɨmna nyɨ, Jakariya kena.60Ajɨ ti mog ket esmonggainonj da, “Nayɨ, Yoanteti nyɨ ɨbnau.” 61 Ɨ todaka tin womno da, “Moinakus rɨga wa wɨngɨrɨnd makwa ɨta rɨga yete odedenyɨ ke oeki.” 62Ajɨ ti b'u re yɨpya dumdɨde yɨt kesana yebɨm. Sɨ onggɨt penaemb ton ti b'und yerkitoɨtaikena kɨma da, “Rɨnggɨtyam nyɨ e man singi

yomnyɨt tin nyɨ oekam?” 63 Ɨ ton ket egekisinonjyɨpa ɨrɨkapu wulpagɨm iyoyɨm, dɨde ket yɨrɨkonjda, “Tina nyɨ re Yoante.” Sɨ onggɨt map komkesarɨgap kɨd kesa aukɨto. 64 Ɨ odenja ket tina tugɨmake weyat b'ogɨl awonda yɨt opurenam. Ɨ tonket Godɨnd esourena yiyenonj. 65 Ɨ re komkesa tiwuswusam rɨgap onggɨtyam mɨle yɨr yongo, tonmoga na aukɨto. Ɨ dɨde kea komkesa rɨgap kupkador tunggɨnd Yuda eriya wɨngɨrɨnd yɨt b'atayayiyeno onggɨtyam mɨle gatab. 66 Sɨ komkesautkunda rɨgap kea onggɨtyam mɨle gatab nonyɨkb'amdena wuwenonj towaina garɨnd, dɨde tonket b'ɨgekena wuwenonj da, “Ɨtemb b'ɨga rɨdedewɨp rɨga e ɨbɨm dem warɨ?” Mop nokɨp tonkea yongwato da Yonggyamɨmna danda yɨm keaomanda ton kɨma yɨbnenenonj.

Jakariyamna Esourena Ger67 Ɨ ket God Yoanɨmna b'u Jakariyand Yɨnayɨna

Wɨngawɨnga ke yɨndangɨr yomnonj, sɨ ton bageyɨt apureninonj da,68“Yesoulita Yonggyamɨnd, Israel rɨgainaGodɨnd,

mop nokɨp Ton kea Tina rɨga eskena eye-neninonj dɨde ket towaina negɨr mɨle er-abinonj ten ɨtraram negɨr mɨlem pɨlke.69 Ɨ Ton kea yɨrkokar okawam danda pɨtayomnonj meranɨm

Tina wɨko rɨga Dawidɨmna b'usmureni rɨgawa wɨngɨrɨnd.

70Odede na ɨt re rɨngmena re Ton get ke tɨrɨr omniyɨt akainonj Tina yɨna bageyam wainatugɨmɨnd pɨtapɨta omnenam.

71 Onggɨtyam yɨrkokar okawa dandatemen yɨrkokar okawam nɨtrarkeneninymeraina geja rɨga wa pɨlke

dɨde komkesa rɨgaina danda yɨm wa pɨlkeyepim re singi kesa nomnenanj.

72 Sɨ onggɨt penaemb God kear amnɨkeneninonjmera b'uwar,

ɨ onggɨt paemb kwa Ton nonyɨnd yowame-neny Tina yɨna outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt.

73-75 God kea danda kɨma Tina nyɨ kɨma yindonjonggɨtyam tɨrɨr omni yɨtmera b'u Abraampɨlwa.

Ɨ ket mera daka nokainonj ɨtrɨngendam gejarɨgaina danda yɨm wa pɨlke.

Nokɨm da ɨdenat men meraina komkesa yɨrkokarwɨmena wɨngɨrɨndmoga kesa Ti wɨko om-nɨkaindam

Ti wɨpɨnd yɨna b'amnena mɨlend dɨde negɨrkesa dɨmdɨmjog mɨlend.

Luk 1:76 85 Luk 2:2076 Kor b'ɨga! Man ɨta pumbjog rɨgamna bageyam

nyɨ okasɨt dem.Mop nokɨp man naska e meket dem Yong-

gyamɨmna nya ongonjenam,ɨ Ton ket mor kak kae yik dem.

77Mante dem Tina rɨga wumɨr tamneninyɨt demda God opima towaina negɨr mɨle awɨrtamnɨkiny dem,

ɨ ɨngkaimemb ton ket yɨrkokar okatenyidem.

78Onggɨtmop paemb jɨ damera God re kɨd ke kearb'amnena rɨga e.

Sɨ ra wɨn okas, yɨrkokar okawa rɨga opimamen netɨsmariny dem odede wɨp ɨt relomkongga rɨngma ra tɨlis sɨbɨbɨnd.

79Nokɨm da ɨdenat Ton tunyomareniny rɨgayepim re sɨbɨbɨnd dɨde ujɨmna dandawɨrand wekeny,

ɨ ɨngkaimemb Ton men wang nitiyeninydem de ngɨmbla nya wa meraina menonwɨngɨrɨnd.”

80 Ɨ ngɨrpu ket b'ɨga onyitonj dɨde wɨngawɨngake danda awonj. Ɨ ton ket yɨbnenenonj dea tawul kesa tungg wa, ngɨrpu ton ket Israel rɨga wawɨpɨnd pɨtapɨta awonj.

2Yesumna Ukenda Yɨt(Mat 1:18-25)

1 Ɨ onggɨt wɨnɨnd, Romamopyamking Kaisa nyɨda Augusto, kea b'ingawa yɨt yoramitonj Romakantri rɨga komkesa nyɨ b'aramkam gabmanipeba wa. 2Sɨ re onggɨtyam naskajog nyɨ b'aramkawɨn awonj, Kwireniyot Roma gabmani mopyamyebɨm Siriya eriya wɨngɨrɨnd. 3 Ɨ komkesa rɨgaɨtendento towainajog ukendipu taun wa nyɨb'aramkam. 4 Ɨ Yosep toda yiwatonj Najaret taunke Galili eriya wɨngɨrɨnd de Dawidɨmna taun wanyɨ yogenayo da Betleem Yuda eriya wɨngɨrɨnd,mop nokɨp ton re yɨpa Dawidɨmna b'usmurenib'ɨga na. 5 Ɨ Yosep yikonj Betleem taun wa reMariya kɨma na yana kɨma re ton tɨrɨr yomnonjmolkongga awowɨm. Ajɨ Mariya re kom kɨmana momta B'ɨga ukendam. 6 Ɨ re ton dea deBetleemwa ebnonda, ti ket wɨnwokatawonj B'ɨgaukendam. 7 Sɨ ton ket ti naskajog leo B'ɨga pɨtayomnonj, ɨ B'ɨga kukum yomnɨkonj kobɨrgɨm ke,ngɨrpu yoramitonj b'angga ongenapu wul iyokibora wa. Mop nokɨp komkesa obai met re yɨndan-gɨr na wekenonj, sɨ towa maike ket pɨpmet awonjwɨmenam.

Mamoi Yɨr Ɨpka Rɨga dɨde Aneru8 Ɨ onggɨtyam taun bau ke yap nata nɨnda

mamoi yɨr ɨpka rɨga wungawungapu pɨpmetɨndwekenonj. Ɨ yɨpa sɨwɨnyɨnd ton towaina mamoiyɨrgong omnɨka eyento. 9 Ɨ onggɨt sɨwɨnyɨndYonggyamɨmna aneru pɨtapɨta awonj towawɨpɨnd, ɨ ket Yonggyamɨmna b'ogɨl ɨnyomarenatten anyowainonj. Sɨ ton ma sobijog moga naaukɨto. 10 Ajɨ anerut ket ten amninonj da, “Goromoga tainam! Mop nokɨp kon ukoijog sam kɨmaGodma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt e pɨtapɨta omnyɨnwa pɨlwa rɨnte ra dem komkesa rɨga wa tainy.11 Sɨ yu ke wanɨm yɨrkokar okawayam pɨta ainyDawidɨmna taunɨnd. Ton re Kerisote yete reYonggyam. 12 Ɨ ɨja emb jɨ wɨn ɨmɨnjogɨm ɨmjasyakoina yɨt. Ra wɨn wuyɨt, wɨn ɨta odarya yɨpa b'ɨgakobɨrgɨm ke kukum omnɨki dɨde oramiti b'anggaongenapu wul iyoki borand.” 13 Ɨ yɨr kesa borandpumb tungg ke ukoi geja aneru bobo yɨpandaukɨto onggɨtyam yɨpa aneru kɨma dɨde Godɨndyesoureno ɨ dɨde endento da,14 “B'ogɨl ɨnyomarena Godɨm pɨlwa pumb tung-

gɨnd,dɨde God kea ngɨmbla yoramis gowɨnd rɨga

wa pɨlwa yena re God sam kɨma singieyeniny!”

15 Ɨ re anerup ten erarkɨto ɨ ɨtekto de pumbtungg wa, mamoi yɨr ɨpka rɨgap towalenggyamtowalenggyam aena wuwenonj da, “Sɨ b'ogɨl e,mabe wuyɨn Betleem taun wa, ɨ yɨr ongongɨmyapu onggɨtyam auki gasa rɨna re Yonggyammenwumɨr nomniny.” 16 Sɨ ton ket mukupmukupwuwonj dɨde adarto Mariya ɨ Yosep ɨ dɨde b'ɨgasobijog oramiti b'angga ongenapu wul iyoki bo-rand. 17 Ɨ re ton b'ɨga sobijog yɨr yongo, seg ketton kea rɨga wumɨr amnento onggɨtyam yɨtkakgatab rɨna re aneru towa usekainonj onggɨt b'ɨgagatab. 18 Ɨ re rɨgap utkundento mamoi yɨr ɨpkarɨgaina opureni yɨtkak, ton komkesa rɨga kea kɨdkesa aena wuwenonj towaina opureni yɨt gatab.19 Ajɨ Mariya re kea komkesa onggɨtyam yɨtkakangapinonj ɨpɨndena kɨma tina garwa. 20 Ɨ mamoiyɨr ɨpka rɨgap Godɨnd b'ogɨl ɨnyomarena yokaenodɨde esourena yiyeno onggɨtyam komkesa mɨlegatab rɨna re ton utkundento dɨde yɨr angtoodede yɨpa wɨp rɨja na re anerut towa usekainonj.Ɨ ton ket odede esourena kɨma ɨtekto.

Yesu God ma Obagendi Tɨrɨr Omni Mal WugɨmƗpka Mɨle Yokatonj

Luk 2:21 86 Luk 2:4421 Ɨ re b'ɨga eitɨm (8) bibɨr awonj ukendi kak

ke, Ton kea God ma obagendi tɨrɨr omni malwugɨm ɨpka mɨle yokatonj. Ɨ ket Tin nyɨ yoekoda Yesu, ɨtemb nyɨ ɨnta ɨt re rɨja na re aneruMariyand wingawonj Tin nyɨ oekam, re ton makaTin komɨnd yowamonj.

22 Ɨ Mariya ake Yosep towaina ɨseka mɨle om-nɨkam bibɨr awonj rɨna re Mosemna gog yɨtɨtJu rɨga engaeninonj b'ɨga ukendi kak ke om-nɨkam. Sɨ ton Yesund yiyonda Yerusalem waYonggyamɨm okawam. 23 Mop nokɨp ton singina Yonggyamɨmna gog yɨt rɨrɨrɨnd omnɨkam ɨt reɨrɨki yɨbɨm da, “God b'ingawa yɨt yoramitonj dawɨn komkesa naskajog ukki leo b'ɨga nyɨ taekin-dam dem da ton re Yonggyamɨm yɨna omni im.”24 Ɨ kwa ton singi awonda Godɨm pɨlwa sɨ gasaokawam Yonggyamɨmna opureni gog yɨt rɨrɨrɨndɨt re da nɨmog gimai o nɨmog sisɨlyam kimɨk.

Simeonɨmna Esourena Ger25 Ɨ onggɨt wɨnɨnd yɨpa rɨga yɨbnonj Yerusalem

taunɨnd nyɨ da Simeon. Ton re negɨr kesadɨmdɨmjog rɨga na dɨde Godɨndmoga kɨma ewan-gaya rɨga na. Sɨ ton yɨr yungaukenenonj re Kerisona yet ra Israel rɨga wa yɨrkokar takainy dem. ƗYɨnayɨnaWɨngawɨnga kea ton kɨma yɨbnenenonj.26 Ɨ YɨnayɨnaWɨngawɨngat ket nonony yɨt pɨtapɨtayomnenainonj da, “Man ma ɨta uj yɨr onget demngɨrpu ama ra dem man yɨr onget dem Yong-gyamɨmna Keriso.” 27 Ɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngattin ket wɨp yomnonj menonɨm de yɨnamet wa.Ɨ re ket ton yɨnamet aba wa opendonj, odedendketmolkonggap todaka towa B'ɨga Yesund iyondaonggɨt pɨpmetwa gogɨmna b'ingawa rɨrɨrɨndmɨleomnɨkam Ti pɨlɨnd. 28 Sɨ Simeon ket onggɨtB'ɨgand yokatonj dɨde yɨm kumbɨnd yowamonj. Ɨton ket Godɨnd b'ogɨl yɨt kɨma yesoulitonj odededa,29 “Yonggyam! Kon re moina wɨko rɨga en, ɨ yu

man kea koina gar bebɨg awɨr yomnyɨtmoina tɨrɨr omni yɨt rɨrɨrɨnd,

sɨ kon ket rɨrɨr e ngɨmbland gowukoi ɨraren.30Mop nokɨp kon kea koina yɨrkɨpjog ke yɨr yon-

gen moina Yɨrkokar Okawa Rɨga.31 Man kemb onggɨtyam Yɨrkokar Okawa

Rɨga yongonjenyɨt komkesa gowukoi rɨgawa wɨpɨnd.

32 Ton re ɨnyomarenam ngaya e God ma obagɨkikesa rɨga wa,

ɨ Ton re b'ogɨl ɨnyomarena e moina rɨga,Israelɨm.”

33 Sɨ ket Ti b'u ake Ti mog re kɨd kesa na awondaonggɨtyam Ti gatab opureni yɨt map. 34 Ɨ Simeonb'ogɨl amnonj Ti b'u ake Ti mog, ɨ ket Ti mogMariyand womnonj da, “Yɨr, God yoramitonjonggɨt B'ɨgand re Israel wɨngɨrɨnd jogjog rɨganegɨr wa sap otenda mana dɨde b'ogɨl wa utnyitamana. Ɨ kwa Ton re yɨpa ongwatam mal e tainyrɨnte ra dem rɨgap Tin ɨsaenenyi. 35 Sɨ onggɨtpaemb man ɨta okasɨt dem ukoi gar kopa odederɨngma ra ukoi girit moina kukɨp b'ɨtpaukis, mopnokɨp ɨngkaemb jogjog rɨgaina negɨr nony mena-mena pɨta taukanj dem towaina gar ke.”

Anamna Bage Yɨt36 Ɨ onggɨt wɨnɨnd yɨpa kongga bageyam wɨb-

nonj re nyɨ da Ana. Ton re Panuwelɨmna ngɨmn-gai b'ɨga na, Aser gu wɨngɨrɨnd. Ɨ ton re molegjogna. Sɨ re ton leo kɨma awonj, ton seben (7) kemagkɨma na yɨpand ebnonda. 37 Onggɨt kak ke tonmik na rain ngɨrpu re ket eiti powa (84) kemagawonj. Ton makwa yɨnamet yɨrarenenonj, ajɨ tonita sɨwɨny dɨde ita bibɨr Godɨnd yewangaenenonjowou uwabɨka kɨma dɨde yɨr opmita kɨma. 38 Ɨonggɨt wɨnɨnd odedend ton ket tikonj yɨnametwa, dɨde Godɨnd sɨteket yɨt yomnonj. Seg ket tononggɨt B'ɨgam gatab apureninonj komkesa rɨgawa yepiya re yɨr ungauka yiyeno da Keriso ɨtaYerusalemɨmna negɨr mɨle ɨrab dem.

39 Ɨ re Yosep ake Mariya komkesa mɨle end-wasinonda Yonggyamɨmna gog rɨrɨrɨnd, ton ketɨtendonda towainajogNajaret taunwaGalili eriyawɨngɨrɨnd. 40 Ɨ ademb de ɨtemb B'ɨga Yesu ɨnɨkayikonj dɨde kak seo auka yikonj. Ɨ Ton b'ogɨl mul-tekɨp ke yɨndangɨr omni na yɨbnonj dɨde Godɨmnawurar re omanda Ton kɨma yɨbnenenonj.

Kewar B'ɨga Yesu Yɨnametɨnd41 Ɨ Yesu ma b'u ake mog re ita kemagɨnd

Yerusalem taun wa menon yokatenenonda Jurɨga waina Uj Ɨgwanti Nony Iyena DiyamdiyamWɨnɨnd. 42 Sɨ ton onggɨtyam diyamdiyam omnɨkamɨle rɨrɨr nat wuwonj Yerusalem taun wa, reYesu twelp (12) kemag rain. 43 Ɨ re ket ong-gɨtyam diyamdiyam wɨn b'undwatonj, molkong-gap tunggwayiwatonda rɨga bobokɨma, ajɨ kewarb'ɨga Yesu omanda Yerusalem taunɨnd ɨtendonj.Ajɨ Ti b'u ake Ti mog remaka wumɨr awonda Tinaɨtenda gatab. 44 Sɨ ton towaina menon wɨngɨrɨndɨja na nony awonda da towa B'ɨga re ɨta yɨpandik towa bobo wɨngɨrɨnd. Ɨ re ton yɨpa bibɨr kɨmapɨnjog menon yokatonda, ngɨrpu ton ket towaB'ɨgand oraka yiyenonda towaina kus rɨga wa

Luk 2:45 87 Luk 3:14wɨngɨrɨnd dɨde towa rɨgawar wa wɨngɨrɨnd. 45Ajɨre ket Tinmaka yodaronda, ton ket nyatnyata Tinoraka yiyenonda ngɨrpu ɨtendonda Yerusalemtaun wa. 46 Ɨ re ton oraka yiyenonda nowa bibɨrkɨma, ton ket Tin yodaronda yɨnamet aband omitigog ouyaena rɨga ganggand. Sɨ Ton towainaopureni yɨtkak na utkundeninonj, ɨ dɨde Tonb'arkena aramiteninonj towa pɨlwa. 47 Ɨ re Tonmɨra amneninonj, komkesa rɨga yepiya re Tina yɨtutkundento, ton kɨd kesa na aena wuwenonj Tinab'ogɨl multekɨp dɨde Tina ɨsmongga yɨt gatab.48 Ɨ onggɨt wɨnɨnd re Ti b'u ake Ti mog Tin yɨryongonda, ton kea wɨnga kesa awonda. Sɨ ketTi mog Tin yomnonj da, “Kor b'ɨga! Nanggapena Man sɨn odede ɨsnawa kesa nomnenyɨmɨt?Yɨr de, kon dɨde Mor b'u ma sobijog gar bebɨgkɨma na sɨn Men oraka miyenyɨma.” 49 Ɨ ketYesu ten amnonj da, “Nangga ma wɨn Ken orakaniyenya? Wɨn ma wumɨr i da Kon b'ogla KorB'uɨmnametɨnd nɨtɨbnyɨn?” 50Ajɨ tonmaka nonyaukonda Tina opureni yɨtkak gatab rɨna re tenamnonj. 51 Ɨ ket Yesu yikonj Ti b'u ake Ti mogkɨma de Najaret taun wa. Ɨ re ton Najaret taunɨndwekenenonj, Tonkea towaina yɨt akatenenainonj.Ajɨ Ti mog Mariya re kea komkesa Tina opureniyɨtkak angapeninonj tina garɨnd. 52 Ɨ Yesu keaTina b'ogɨl multekɨp ke dɨde Tina uski ke ɨnɨkayikonj. Ɨ Godɨm pɨlke dɨde rɨga wa pɨlke singib'iyena kea ukoi warabag auka yikenonj.

3Baptiso Yoan Pɨtapɨta Amninonj Engendam

Yɨtkak(Mat 3:1-12; Mak 1:1-8; Yoan 1:19-28)

1-2 Ɨ Godɨmna bage yɨt ikonj Jakariyamna b'ɨgaYoanɨm pɨlwa wul kesa tunggɨnd onggɨt wɨn natre piptinɨm (15) kemag rau Tiberiyom yet reRoma mopyam king Kaisamna pɨpmetɨnd yɨb-nonj, ɨ kwa re Pontiyo Pilato Roma gabmanimopyam yebɨm Yuda eriya wɨngɨrɨnd, ɨ kwa reErod king pɨpmetɨnd yebɨmGalili eriyawɨngɨrɨnd,ɨ kwa re Erodɨmna yɨpa mog ke nany Pilip kingpɨpmetɨnd yebɨm Ituraya eriya dɨde Trokonitieriya wɨngɨrɨnd, ɨ kwa re Lisaniyo king pɨpmetɨndyebɨm Abilene eriya wɨngɨrɨnd, ɨ kwa re Ana dɨdeKayapa yɨna mopyam sɨ rɨga pɨpmetɨnd rebna. 3 ƗYoan ket yikenonj komkesa Yordan kɨlɨm wuswustungg nata, ɨ ton pɨtapɨta omnena yiyenonj reengenda baptiso na negɨr mɨle ewaikitam garke. 4 Ɨja naemb jɨ ton onggɨtyam yɨtkak rɨrɨrkɨp

omnam pɨtapɨta yomnenonj rɨnsim re bageyamIsayamna peband ɨrɨki wekeny odede da,“Ɨta ukoi ara b'emoka pɨta tainy dem wul kesa

tunggɨnd da,wɨn Yonggyamɨm nya ɨspɨkaindam,ɨ Tina menonpu nya dɨmdɨm omnɨkaindam.

5 Sɨ komkesa kipkip pɨpmet b'ogla imanggurkiwaken,

ɨ komkesa dor dɨde sukak pɨpmet ɨrɨnjɨp kesaiporki waken.

Ɨ kaokao nya dɨmdɨm auki waken,dɨde komkesa negɨr b'uwombenapu gasa

ewaikuri waken nya ke.6 Ɨ ɨta ket komkesa rɨgap yɨr ongi dem Godɨmna

yɨrkokar okawa mɨle.”7 Ɨ Yoan rɨga bobo yɨt amninonj yepiya re

wuwenonj ti pɨlwa baptiso okatam da, “Wɨn,negɨr guda kɨma gɨrem waina b'ɨgawar! Yetwenwumɨr amninonj da wɨn b'ogla b'ɨtkenindamGodɨmna ukoi soro kɨma b'ɨsagɨkam pɨlke rɨnte raik dem? 8 Sɨ onggɨt paemb ra wɨn singi engendabaptiso okatam, sɨ wɨn b'obogɨl garjog ke ɨmɨnjogengenjinam waina negɨr mɨlem pɨlke de Godɨmpɨlwa, dɨde ket onggɨt engendi mɨle rɨrɨrɨnd kɨpkɨma mɨlend wɨmena tuwenyɨt. Ɨ wɨn goro odedenonyɨk b'atɨmdeninam da, ‘Sɨn re Abraamɨmnab'ɨga im.’ Mop nokɨp kon kea wen amninyɨn daGod rɨrɨr e onggɨt gɨmo wa pɨlke Abraamɨmnab'ɨga tawɨnkiny. 9 Sɨ yapa re kea wul mop wusnate yɨbɨm ɨgogɨm. Sɨ yonggyam ɨta onggɨt yapake komkesa wul ɨgka teyeniny rɨnsim re makab'ogɨl kɨp ejagɨkanj, dɨde ton ketwulwa teskokinyso omnɨkam.” 10 Sɨ rɨga bobop tin yerkito da,“Nangga e ket omnɨku?” 11 Sɨ Yoan ten mɨraamninonj da, “Yamana ra nɨmog kobɨrgɨm ɨbnau,ton b'ogla weweyam yakau tinɨm yet ra kobɨrgɨmkesa ɨbɨm. Ɨ ya mana ra owou ɨbnau, toda ɨja nayɨpa wɨp mɨle yamnɨk.” 12 Ɨ teks imdayam rɨgatodaka tuwonj Yoanɨm pɨlwa baptiso okatam, ɨton ket tin yɨgekito da, “Ouyaena rɨga! Nanggae sɨn omnɨku?” 13 Sɨ ton ten amninonj da, “Wɨnb'ogla b'ingawa rɨrɨrɨnd teks imda teyenindam,ajɨ goro kwa onggɨt tumɨnd wewe imda teyeni-nam!” 14 Ɨ nɨnda geja rɨgap todaka tin yɨgekito da,“Nangga e sɨdaka omnɨku?” Sɨ ton ket ten mɨraamninonj da, “Goro wɨn ɨsanikesa waina dandake rɨgaina wulkɨp imda teyeninam. Ɨ goro rɨgab'ɨsagɨkand oramitena teyeninam b'anygɨnenanya ke. Ajɨ wɨn b'ogla nony sam taukindamwainamɨra wulkɨp gatabɨm.”

Luk 3:15 88 Luk 3:34

15 Sɨ komkesa rɨga yepiya re Kerisond yɨryungaeneno, ton towaina garɨnd Yoanɨm gatabɨkalnena yiyeno da, “Rɨka ton amaya Kerisote?”16 Sɨ Yoan komkesa rɨga mɨra amninonj da, “Konnyɨ kaim wen baptiso amnɨkinyɨn, ajɨ ukoijogdanda rɨga ɨta ik dem yaina danda e re Ti pum-bjog wa e ajɨ koina re goujog wa e. Sɨ konma rɨrɨrkɨpjog rɨga en Tina yongɨnkak kai ɨtrekawɨko omnɨkam rɨna ra goujog wɨko rɨgat mɨleomnɨk. Ɨ Ton wen baptiso omnɨka teyeninyra Yɨnayɨna Wɨngawɨnga kae dɨde wul dɨmɨlkae. 17 Ɨ Ton ɨta Ti yɨmɨnd owoukɨp iukapusabol yowam, sɨ Ton ɨta Tina owou erngokapupɨpmetɨnd komkesa uwakurki owoukɨp sabol keouroka teyeniny dɨde ket pumb wa b'ɨtɨskeninyrɨbɨm uturenam. Nokɨm da ɨdenat Ton b'ogɨlyamowoukɨp tekalneniny mogjɨ kesa kɨp dɨde au wapɨlke. Ɨ ra Ton onggɨtyamwɨko seg omɨny, Ton ɨtaket b'ogɨlyam owoukɨp taramkiny owoukɨp onga-papumet b'ɨga wa, ajɨ Ton ket mogjɨ kesa kɨp dɨdeau so tamnɨkiny osouka kesa wul ke.” 18 Sɨ YoanGod ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt rɨga wa pɨtapɨtaamnenainonj re jogjog b'engabenga b'ugowa yɨtkɨma na. 19 Ajɨ Yoan samany yɨt kɨma pɨtapɨtayomnenainonj king Erodɨmna* negɨr mɨle rɨna reton amnɨkinonj ti yɨngganɨmna kongga Erodiyakɨma dɨde komkesa tina negɨr mɨle gatab. 20 Ɨre Erod Yoanɨnd sɨbɨbmet wa yoramitonj, sɨ tonɨngkenaemb kwa tina negɨr mɨle b'usaya yangi-tonj komkesa tina negɨr mɨle tumɨnd.

Yesu Baptiso Yokatonj(Mat 3:13-17; Mak 1:9-11)

21 Ɨ re komkesa rɨgap baptiso yokateno Yoanɨmpɨlke, Yesu toda kea baptiso yokatonj, dɨde yɨropmitonj. Ɨ onggɨt wɨnɨnd wub ɨpangendonj,22dɨde YɨnayɨnaWɨngawɨnga eouka ikonj Ti pɨlwaɨja na ɨt re gimai re dɨde. Ɨ ket ara ikonj wub kumbke da, “Man re Koina B'ɨga et yena re Kon singimiyenyɨn. Ɨ Kon ukoi sam en Mornɨm.”

Yesu ma B'usmureni Nya(Mat 1:1-17)

23 Ɨ Yesu Ti wɨko yotomonj re Ti teti (30) kemagnat. Ɨ rɨgap ɨja na wumɨr yokateneno da,

Ton re Yosepɨmna b'ɨga e, ɨ Yosep re Elimnab'ɨga e, 24 ɨ Eli re Matatɨmna b'ɨga e,

ɨ Matat re Lebimna b'ɨga e, ɨ Lebi re Melkimnab'ɨga e, ɨ Melki re Yanaimna b'ɨga e,

ɨ Yanai re Yosepɨmna b'ɨga e, 25 ɨ Yosep re Mat-tatiyamna b'ɨga e, ɨ Mattatiya re Amosɨmnab'ɨga e,

ɨ Amos reNaumɨmna b'ɨga e, ɨ Naum re Eslimnab'ɨga e, ɨ Esli re Nagaimna b'ɨga e,

26 ɨ Nagai re Maatɨmna b'ɨga e, ɨ Maat reMattatiyamna b'ɨga e, ɨ Mattatiya re Se-meinɨmna b'ɨga e,

ɨ Semein re Yosekɨmna b'ɨga e, ɨ Yosek reYodamna b'ɨga e, 27 ɨ Yoda re Yoananɨmnab'ɨga e,

ɨ Yoanan re Resamna b'ɨga e, ɨ Resa re Jeruba-belɨmna b'ɨga e, ɨ Jerubabel re Salatiyelɨmnab'ɨga e,

ɨ Salatiyel re Nerimna b'ɨga e, 28 ɨ Neri reMelkimna b'ɨga e, ɨ Melki re Adimna b'ɨga e,

ɨ Adi re Kosamɨmna b'ɨga e, ɨ Kosam re El-madamɨmna b'ɨga e, ɨ Elmadam re Erɨmnab'ɨga e,

29 ɨ Er re Yosuwamna b'ɨga e, ɨ Yosuwa reEliyejerɨmna b'ɨga e, ɨ Eliyejer re Yorimɨmnab'ɨga e,

ɨ Yorim re Matatɨmna b'ɨga e, ɨ Matat reLebimna b'ɨga e, 30 ɨ Lebi re Simeonɨmnab'ɨga e,

ɨ Simeon re Yudamna b'ɨga e, ɨ Yuda reYosepɨmna b'ɨga e, ɨ Yosep re Yonamɨmnab'ɨga e,

ɨ Yonam re Eliyakimɨmna b'ɨga e, 31 ɨ Eliyakimre Meleamna b'ɨga e, ɨ Melea re Menamnab'ɨga e,

ɨ Mena re Matatamna b'ɨga e, ɨ Matata reNatanɨmna b'ɨga e, ɨ Natan re Dawidɨmnab'ɨga e,

32 ɨ Dawid re Yesaimna b'ɨga e, ɨ Yesai reObedɨmna b'ɨga e, ɨ Obed re Boasɨmna b'ɨgae,

ɨ Boas re Salmonɨmna b'ɨga e, ɨ Salmon reNaasonɨmna b'ɨga e, 33 ɨ Naason re Aminad-abɨmna b'ɨga e,

ɨ Aminadab re Adminɨmna b'ɨga e, ɨ Admin reArnimna b'ɨga e, ɨ Arni re Esromɨmna b'ɨgae,

ɨ Esrom re Peresɨmna b'ɨga e, ɨ Peres re Yu-damna b'ɨga e, 34 ɨ Yuda re Yakobɨmna b'ɨgae,

ɨ Yakob re Isakɨmna b'ɨga e, ɨ Isak reAbraamɨmna b'ɨga e, ɨ Abraam re Teramnab'ɨga e,

* 3:19: Ɨtemb king Erod ti nyɨ re Erod Antipat yet re king pɨpmetɨnd yebɨm Galili eriya wɨngɨrɨnd.

Luk 3:35 89 Luk 4:19ɨ Tera re Naorɨmna b'ɨga e, 35 ɨ Naor re

Serukɨmna b'ɨga e, ɨ Seruk re Rɨumna b'ɨgae,

ɨ Rɨu re Pelegɨmna b'ɨga e, ɨ Peleg re Eberɨmnab'ɨga e, ɨ Eber re Selamna b'ɨga e,

36 ɨ Sela re Kainanɨmna b'ɨga e, ɨ Kainanre Arpaksadɨmna b'ɨga e, ɨ Arpaksad reSemɨmna b'ɨga e,

ɨ Sem re Nowamna b'ɨga e, ɨ Nowa reLamekɨmna b'ɨga e, 37 ɨ Lamek re Mutuse-lamna b'ɨga e,

ɨ Mutusela re Enokɨmna b'ɨga e, ɨ Enok reYaretɨmna b'ɨga e, ɨ Yaret re Maalalelɨmnab'ɨga e,

ɨ Maalalel re Kenanɨmna b'ɨga e, 38 ɨ Kenan reEnosɨmna b'ɨga e, ɨ Enos re Setɨmna b'ɨga e,

ɨ Set re Adamɨmna b'ɨga e, ɨ Adam re Godɨmnab'ɨga e.

4Satana Yesund Otonkena Yiyenonj(Mat 4:1-11; Mak 1:12-13)

1 Ɨ Yesu Yɨnayɨna Wɨngawɨnga ke yɨndangɨromni na yɨraronj Yordan kɨlɨm. Sɨ YɨnayɨnaWɨngawɨngat Tin wɨp yomnonj wul kesa tunggwa. 2 Onggɨt wul kesa tunggɨnd Ton otonkenayokatenonj Satanam pɨlke poti (40) bibɨr kɨma.Ɨ Ton makwa nangga na awinonj onggɨt bibɨrwɨngɨrɨnd. Sɨ re ket Ton onggɨtyam bibɨr und-wasinonj, sɨ Ton ket owoupa awonj. 3 Ɨ ketSatana Tin yomnonj da, “Rada Man GodɨmnaB'ɨga et, Man ingaet onggɨtyam gɨmo engendamyɨpa sana kɨpolɨm.” 4 Ajɨ Yesu tin mɨra yomnonjda, “Yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, ‘Rɨ-gat ma owou nena kae yilo yɨbɨm.’ ” 5 Ɨ ton ketYesund yiyonj yɨpa pumbpumb pɨpmet wa, ɨ Tinket youyainonj gowukoi komkesa kantri gatabsobijog wɨnɨnd. 6 Ɨ ket Satana Tin yomnonjda, “Kon Mor motkainyɨn onggɨtyam komkesagowukoi danda dɨde komkesa kantrimna b'ogɨlɨnyomarena. Mop nokɨp onggɨtyam komkesare kor manaemb nogoninonj, sɨ kon rɨrɨr en tiogonam yena ra kon singi omnyɨn. 7 Sɨ onggɨtpaemb ra Man ken kumsos netɨmket, komkesagasa ra ketMormima taukanj.” 8Ajɨ Yesu tinmɨrayomnonj da, “Ɨja emb jɨ yɨna peband ɨrɨki yɨbɨmda,‘Man moina Yonggyam Godɨnd kumsos emke-

nenyɨt,ɨ Ti nena mana emb wɨko omnɨkaenenyɨt.’ ”

9 Ɨ kwa ket Satana Yesund wɨp yiyonj deYerusalem taun wa, dɨde Tin yonyitonj yɨpayɨnamet papkak kumbɨnd. Ɨ ton ket Yesundyomnonj da, “RadaMan Godɨmna B'ɨga et, ɨngkekMan Molenggyam b'atiyakite de gou wa! 10Mopnokɨp yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da,‘God opima Tina aneru tengainy dem

Men b'obogɨl yɨr engendam.’11 Ɨ kwa ɨrɨki yɨbɨm da,

‘Ɨ ton ket men towaina yɨm kumbɨnd mo-towami.

Sɨ onggɨt paembmanma ɨta ketmoina pɨs taskisɨtmotɨr kumbɨnd.’ ”

12 Ajɨ Yesu tin mɨra yomnonj da, “Yɨna pebandkwa ɨja emb jɨ yindeny da, ‘Man goromoina Yong-gyamGodɨnd otonkenamɨlend oramitenɨm!’ ” 13 Ɨre ket Satana onggɨtyam komkesa otonkena mɨleundwasinonj, ton ket Yesund yɨraronj, ngɨrpurokate ra kwa yɨpa b'ogɨlwɨn okas otonkenam. 14 Ɨket Yesu Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna danda kɨmana ɨtendonj Galili eriya wa, sɨ Ti gatab yɨdɨr yɨt rekea kupka eriya nata yikenonj. 15 Ɨ Ton kea rɨgaouyaena eyeninonj towaina yɨr opmitenapu metnata, ɨ kea ket komkesa rɨgap Tin daka esourenayiyeno.

Rɨgap Yesund Yɨsayo Najaret Taunɨnd(Mat 13:53-58; Mak 6:1-6)

16 Ɨ ket Yesu ɨtendonj Najaret taun wa rɨkɨnd reTon ukoi awonj. Ɨ re Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨropmitena bibɨr awonj, Ton kea ket yikonj Ju rɨgawaina yɨr opmitenapu met wa Tina get ke mɨlerɨrɨrɨnd, dɨde ket b'ɨgaronj wɨngɨr wa, ɨ ket onyi-tonj yɨna peba ogenkam. 17Sɨ re yɨna peba owamarɨgat Ti yokawonj bageyam Isayamna eoromkipeba, Ton ket peba yobgokonj dɨde oraka yiyonjonggɨtyam pɨpmet rɨkɨnd re odede yɨtkak ɨrɨkiyebɨm da,18 “Yonggyam Godɨmna Wɨngawɨnga ɨta kor

pɨlɨnd,mop nokɨp Ton kea ken gaya ke neaukonj

Tina b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnenamgasa kesa rɨga wa pɨlwa,

ɨ Ton kea ken nɨtmɨkitonj pɨtapɨta omnenamTina mɨle,

opi re da ɨjobɨki rɨga ɨtrɨngkam ɨ yɨrdɨdɨ rɨga yɨrɨpangkam,

ɨ dɨde bebɨg awɨr omnam towa pɨlke yepimre bebɨg wɨrand wekeny,

19 ɨ kwa pɨtapɨta omnenam onggɨtyam kemagrɨdenasim ra Yonggyam rɨga kear tam-neniny.”

Luk 4:20 90 Luk 4:4320 Ɨ Ton ket peba yeoromkonj, ɨ peba owama rɨgamyokawonj. Ɨ re ket Ton omitonj yɨtkak pɨtapɨtaomnenam, komkesa rɨga yepiya rewekenonj ong-gɨt Ju rɨga waina yɨr opmitenapu metɨnd, adeade Ti pɨlwa yɨr ɨsokto. 21 Ɨ ket Yesu b'atomonjopurena, ɨ ten amninonj da, “Yu kemb ɨtembIsayamna ɨrɨki yɨtkak rɨrɨrkɨp ainy onggɨt opureniyɨtkak ke rɨna re wɨn utkundenya waina yɨpyake.” 22 Sɨ komkesa rɨgap sam kɨma yɨt yɨmjatenoTi gatab, ɨ ton ket kɨd kesa aena wuwenonj Tinatugɨm ke opureni wurar kɨma yɨtkak gatab, ɨ tonb'ɨgekento da, “Rɨngma, ma ɨnte jɨ YosepɨmnaB'ɨga?” 23 Sɨ Yesu ten ramnin da, “Wɨn opima Ko-rnɨm onggɨtyam tendam gatab yɨt tendenindamda, ‘Dokta! Man naska molenggyam moina kopake b'ɨsakende!’ Wɨn kwa tendenindam da, ‘Sɨnkea utkundentondam komkesa mɨle rɨna re manamnɨkinot Kaparnaum taunɨnd. Sɨ onggɨt paembman b'ogla kwa dɨkɨnd moinajog tunggɨnd tam-nɨkinyɨt onggɨtyam komkesa mɨle.’ ” 24 Ɨ kwa Tonten amninonj da, “Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨnda rɨgap makwa ɨta bageyam simesime yomnɨke-nenyi tinajog tunggɨnd. 25 Ɨ Kon kwa ɨmɨnjogwen tamninyɨn da Eliyamwɨnɨnd re piro kesa wɨnawonj nowa kemag dɨde siks (6) mobi kɨma dɨdeukoi sou aukonj komkesa Israel gowɨnd, ma yɨpakɨma mik kongga na wekenonj Israel wɨngɨrɨnd.26Ajɨ onggɨtwɨnɨndGodmaka Eliyand yɨtmɨkitonjtowa pɨlwa, ajɨ atata b'enga kantri wa, yɨpa mikkonggam pɨlwa de Sarepta tungg wa Sidon eriyawɨngɨrɨnd. 27 Ɨ kwa ma yɨpa kɨma leprosi koparɨga na wekenonj Israel wɨngɨrɨnd onggɨt wɨnɨndre Elisa bageyam yebɨm. Ajɨ makwa yɨpa rɨgakɨlkɨp kesa awonj towa wɨngɨrɨnd, ajɨ ɨna yɨpainaSiriya rɨga Naaman nenat.” 28 Ɨ re komkesa rɨgaponggɨtyam yɨtkak gatab utkundento onggɨtyamJu rɨga waina yɨr opmitenapu metɨnd, sɨ ton masobijog na soro aukɨto. 29Sɨ ton ket owɨnkɨto, ɨ ketYesund otoukena yiyo de taun bau wa, ngɨrpu ketTin yiyo de ekliti dor yɨu wa rɨkɨnd re onggɨtyamtaun orangi yɨbnonj, nokɨm da Tin ɨski de pagawa. 30Ajɨ Yesu yikonj re rɨga bobo ɨnyɨny nat, dɨdeket Ti menon yokatonj.

Negɨr Wɨngawɨnga ma Okati Rɨga(Mak 1:21-28)

31 Ɨ re Yesu yikonj de Kaparnaum taun waGalili eriya wɨngɨrɨnd, ademb de Ton ket rɨgaouyaena eyeneninonj ita Ju rɨga waina wɨramdɨde yɨr opmitena bibɨr wɨngɨrɨnd. 32 Sɨ rɨgare kɨd kesa na aena wuwenonj Tina ouyaenagatab, mop nokɨp Tina opureni yɨtkak re danda

kɨma na wuwenonj. 33 Ɨ onggɨt Ju rɨga wainayɨr opmitenapu metɨnd omanda yɨpa Satanamnanegɨr kɨlkɨl wɨngawɨnga ma okati rɨga yɨbnonj, ɨton ket ukoi ara kɨma obailitonj. 34 “Yaaa! Yaaa!Yesu Najaret tunggam! Nanggamog e Man sowapɨlɨnd singi yomnyɨt? Rɨngma Man negɨr omnamim sɨn notupinyɨt? Kon wumɨr en yetet Man.Man re Godɨmna yɨnayɨna B'ɨgatet.” 35 Ajɨ Yesuɨtemb jɨ negɨr wɨngawɨnga samany yiyowonj da,“Muma kesa ae! Or opende ti pɨlke!” Ɨ ketonggɨt negɨr wɨngawɨngat onggɨt rɨgand gou wasap yotendonj rɨga wa wɨngɨrɨnd, ngɨrpu ton ketopendonj ti pɨlke, ajɨ ton makwa yɨpa ti kɨpearnegɨr yomnawonj. 36 Seg ket komkesa rɨga re kɨdkesa na aena wuwenonj, ɨ dɨde ket towalenggyamtowalenggyam b'arkena wuwenonj da, “Nanggayɨtkak e jɨ? Ton jɨjab kɨma dɨde danda kɨma enegɨr kɨlkɨl wɨngawɨnga yingau, ɨ ton ket openj.”37 Ɨ ket Yesum gatab yɨdɨr yɨt re kea warabag aukayikenonj komkesa wuswus tungg nata.

Yesu Jogjog Rɨga Kopa ke Esakenjinonj(Mat 8:14-17; Mak 1:29-34)

38 Ɨ Yesu ket Ju rɨga waina yɨr opmitenapumet yɨraronj, dɨde ket yikonj Simonɨmna met wa.Ɨ Simonɨmna konggayam jeam re omanda ukoijuwar kɨma wɨbnonj. Sɨ rɨgap ket Yesund wumɨryomno ti gatab. 39 Sɨ Yesu ti wusɨnd onyitonjdɨde ket samany yɨt kɨma juwar weaukenawonj,sɨ ket juwarɨt tin wɨraronj. Ɨ ton ket odenjautnyitonj, ɨ ton ket Yesu dɨde Ton kɨma meni rɨgayɨm akainonj. 40 Ɨ re lom ipanjɨka yikonj, rɨgapeyento komkesa b'engabenga wɨp kopa kɨma rɨgaYesum pɨlwa. Sɨ Ton yɨpayɨpa kopa rɨga wa pɨlɨndyɨm aramiteninonj, ɨ ket kea ten esakenjinonj. 41 Ɨkea kwa negɨr wɨngawɨnga todaka opekto jogjogrɨga wa pɨlke odede ukoi ara kɨma da, “Man reGodɨmnaB'ɨga et.” Ajɨ Ton ten samany eyowinonjdɨde ten eswanginonj yɨt opurenam, nokɨp tonwumɨr na da Ton re Kerisote.

Yesu Nɨnda Tungg nata Yikenonj God ma YɨtPɨtapɨta Omnenam

(Mak 1:35-39)42 Ɨ re ket yɨsparonj, Yesu taun ke opendonj

dɨde yikonj tintawar wa. Ɨ re rɨga bobop Tinoraka yiyeno, ton kea Tin yodaro, ngɨrpu tonket Yesund yogoko da, “Goro sɨn nɨtrarinɨm!”43Ajɨ Yesumɨra amninonj da, “Kon b'ogla Godmapumb tungg gatab God ma b'ogɨl yɨrkokar bageyɨt pɨtapɨta omnena iyenyɨn deta kwa nɨnda taunnata, mop nokɨp God onggɨt rɨl mapenaemb Ken

Luk 4:44 91 Luk 5:22nɨtmɨkitonj.” 44 Sɨ Ton ket kea God ma b'ogɨlyɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnena yiyenonj Jurɨga waina yɨr opmitenapu met nata komkesaYuda eriya wɨngɨrɨnd.

5Yesumna Naskajog B'auyaena Rɨga(Mat 4:18-22; Mak 1:16-20)

1 Ɨ yɨpa wɨnɨnd re rɨga bobo Godɨmna yɨtkakutkundeno Yesum pɨlke, ton pɨpmet b'ɨsatenakɨma Yesund yɨwatɨnto. Sɨ Ton re onyiti nayɨbnonj Genesaret sɨpa yurund. 2 Ɨ Ton nɨmoggɨga yɨr angonj rɨna re sɨpa yurund gɨl wa ɨsonatiebnonda. Ajɨ kabum ɨwɨka rɨgap kea onggɨt gɨgake gɨl ɨpkɨto dɨde ket ton gɨr ɨseka nat wekenonj.3 Ɨ Yesu yɨpa gɨga kumb wa angitonj, ɨt re Si-monɨmna gɨga. Sɨ Ton ket Simonɨnd yerkitonjgɨl ke gɨga ɨsonatam sobijog ngai de nyɨ wa. Ɨre rɨgap gɨga yɨsonato nyɨ wa, Yesu ket omitonjgɨga kumbɨnd, ɨ ɨngkenaemb ket Ton rɨga boboauyaeninonj. 4 Re ket Ton ouyaena seg awonj,Simonɨnd yomnonj da, “Gɨga yiya kunɨnkunɨnkubol wa, ɨ amaemb de wɨn ket kabum ɨwɨkamgɨr tekoukindam!” 5 Sɨ Simon mɨra yomnonjda, “Ukoyam! Sɨn ke pop b'asoindam sɨwɨnypɨnpɨn, ajɨ makwa ngai nangga na ewɨkindam.Ajɨ ke man mindenyɨt, sɨ b'ogɨl e kon opima gɨrtekoukinyɨn.” 6 Re ket ton Yesumna yɨt rɨrɨrɨndwɨko yomnɨko, sɨ ton ket ma yɨpa kɨma kabumna ewɨkto opimemb da jogjog, ngɨrpu towaina gɨrɨpkawuwenonj. 7Sɨ ton ket yɨm ke ara eauto towawɨkomadwar yepiya re yɨpa gɨgand wekenonj da,“Tuyɨm yɨm okawam!” Seg ton ket tuwonj, ɨket nɨmognɨmog gɨga yɨndangɨr amno, sɨ osiembre gɨga kea ɨtwa ekonda momta iuyongam. 8 Ɨre Simon Petro onggɨtyam mɨle yɨr yongonj, tonket sap otendonj Yesum wɨpɨnd ukoi b'ɨsnawakɨma, ɨ yindonj da, “Yonggyam! Ewaikite korpɨlke! Nokɨp kon re negɨr mɨle rɨga en.” 9 Mopnokɨp ton dɨde komkesa rɨga yana kɨma re tonyɨpand wɨko yomnɨko kabum ɨwɨkam, kɨd kesa naauto onggɨtyam jogjog kabum map rɨna re tonewɨkto. 10 Ɨ Jebedaimna b'ɨga Yakobo ake Yoanyesi re Simonɨmnawɨkomad, toda kwa odede yɨpawɨp na kɨd kesa awonda. Sɨ ket Yesu Simonɨndyomnonj da, “Goro moga tawɨm! Man yu bibɨr ketaet ra ket rɨga ɨwɨkayam et.” 11 Seg ton ket gɨgagɨl wa esoneno, dɨde ket komkesa gasa erarkɨto,ngɨrpu Yesund yɨmta yundoko.

Yesu Leprosi Kopa Rɨga Yɨsakendonj(Mat 8:1-4; Mak 1:40-45)

12 Ɨ re Yesu yɨpa taunɨnd yɨbnonj, adea deyɨpa leprosi kopa ke ɨkangɨndi rɨga yɨbnonj. Ɨre ton Yesund yɨr yongonj, ton as eamanta kɨmasap otendonj Ti wɨpɨnd, dɨde ket Tin ɨl yongkonjda, “Yonggyam! Ra man singi taet, Man rɨrɨre ken kɨlkɨp kesa notɨnyɨt.” 13 Ɨ Yesu ket Tinayɨm b'ɨtnɨkonj dɨde ket tin yesopayonj odedeyɨt kɨma da, “Kon ɨta singi. Kɨlkɨp kesa ae!”Sɨ odenja ɨt ra leprosit tin yɨraronj. 14 Ɨ Tonket tin yingawonj da, “Goro yena wumɨr om-nɨm! Ajɨ dɨmdɨm na meket moina jɨ ouyawamde yɨna sɨ rɨgam pɨlwa. Ra ton ɨmjas dor da keaman ɨmɨnjog kɨlkɨp kesa aet, man ket Godɨm sɨgasa tanggɨkinyɨt dor, ɨ eyinyɨt de yɨna sɨ rɨgampɨlwa sɨ omnɨkamMosemna b'ingawa yɨt rɨrɨrɨnd.Nokɨm da ɨdenat ton mɨtɨmjas rɨga wa wɨpɨnd da,‘Man kea b'ɨsakenjɨt dɨde kɨlkɨp kesa aet.’ ” 15 AjɨYesum gatab yɨdɨr yɨt re kea b'usaya warabagauka yikenonj. Ɨ ket jogjog rɨga bobo yɨpandwuwenonj Ti pɨlwa yɨt utkundam dɨde towainakopa ke ɨsakendam. 16 Ajɨ Yesu kea towa pɨlkeewaikenenonj dɨde yikenenonj rɨga kesa tunggnata, ɨ ket ademb ta yɨr opmitenenonj.

Yesu Dɨmɨr Kopa Rɨga Yɨsakendonj(Mat 9:1-8; Mak 2:1-12)

17 Ɨ yɨpa wɨnɨnd re Yesu rɨga ouyaena eye-ninonj, Parisai rɨga dɨde gog yɨt ouyaena rɨgaomanda omnɨki wekenonj yepiya re wuwenonjkomkesa tungg ke Galili eriya wɨngɨrɨnd ɨ Yudaeriya ke ɨ Yerusalem taun ke. Sɨ Yonggyamɨmnadanda kea dɨkɨnd Yesum pɨlɨnd yɨbnonj kopa rɨgaɨsakendam. 18 Ɨ onggɨt wɨnɨnd nɨnda rɨgap yɨpadɨmɨr kopa rɨga tɨtɨnd iyo, ɨ ton ket nya orakaeyento tin met wɨngɨr wa ɨgaram dɨde oramitamYesum wɨpɨnd. 19 Ɨ re ket maka re nya yodaro tinɨgaram wɨngɨr wa rɨga bobo map, sɨ ton ket bauke tɨt na ɨjo, ɨ wuwonj de ket met papkak kumbwa, ngɨrpu ton ket tumɨnd ouki gasa yotorko. Segton ket onggɨt borand tin inka yiyo tɨt kɨma deYesum tunkɨpjogwa, ɨ ket yoramito Ti wɨpɨnd. 20 Ɨre Yesu towaina gar ke utkunda yɨr yongonj, Tonyomnonj da, “Kor rɨga! Moina negɨr mɨle kembawɨr auranj.” 21 Ɨ re Ju rɨga waina gog ouyaenarɨga dɨde Parisai rɨgap onggɨtyam yɨt utkundo,ton kea yɨt b'iklawa yiyeno da, “Yete jɨ rɨga ɨt reGodɨnd yɨsadreny? Yete rɨrɨr e negɨr mɨle awɨromnɨkam? Ajɨ Godta tinta yɨpaina.” 22 Sɨ Yesu rekea wumɨr yokatonj towaina b'iklawa yɨt gatab,

Luk 5:23 92 Luk 6:5

ɨ Ton ket ten amninonj da, “Nangga pae wɨn yɨtb'iklawa yiyenya waina garɨnd? 23 Rɨnte yɨt op-ulitam wewa ainy ɨt re da, ‘Mor negɨr mɨle kembawɨr auranj' o da, ‘Utnyite, ɨ menon yokate'?24 Ajɨ Kon yɨpa gasa e omnɨken wen ouyawam daRɨgamna B'ɨgam ɨta Ti danda gowukoyɨnd negɨrmɨle awɨr omnɨkam.” Ɨ Ton ket ɨtemb rɨgandyomnonj yet re dɨmɨr kopa kɨma yɨbnonj da,“Kon motɨnyɨn. Utnyite, moina tɨt yurowate, ɨmoina met wa meke!” 25 Seg re ket odenja tonutnyitonj towa wɨpɨnd, ɨ tɨt yurowatonj rɨkɨnd reton yutungi yɨbnonj, ɨ ket yiwatonj tina met waGodɨnd esourena kɨma. 26 Sɨ komkesa rɨga keawɨnga kesa auto, ɨ ket Godɨnd esourena yiyeno,ɨ dɨde ukoi mogat kea ten akasinonj. Sɨ ton ketendento da, “Yumen kɨd kesa kɨma e yiyata b'ogɨlmɨle yɨr yongu.”

Yesu Teks Imdayam Lebind Ara Yemokonj(Mat 9:9-13; Mak 2:13-17)

27 Ɨ onggɨt kak ke ket Yesu opendonj, Ton keayɨpa teks imdayam rɨga omiti yɨr yongonj teksimdapu metɨnd, nyɨ da Lebi. Sɨ Yesu ket tinyomnonj da, “Yɨmta nundoke!” 28Ngɨrpu ton ketutnyitonj, ɨ ket komkesa gasa erarkinonj, dɨde ketYesund yɨmta yundokonj. 29 Seg Lebi ket ukoiowou yomnɨkonj Yesu kɨma diyamdiyam awowɨmtina metɨnd. Sɨ ma yɨpa kɨma teks imdayam rɨgabobo ɨ kwa nɨnda rɨga yɨpand diyam awowɨndwekenonj Yesu dɨde Tina b'auyaena rɨga kɨma.30 Ajɨ re Parisai rɨga dɨde towa gatab ke gogouyaena rɨgap onggɨtyammɨle yɨr yongo, ton keaYesumna b'auyaena rɨga ugagto dɨde egekitto da,“Nangga mop paim wɨn diyam aindam dɨde nyɨanaikindam yɨpand teks imdayam dɨde negɨr mɨ-leyam kɨma?” 31 Seg ket Yesu ten mɨra amninonjda, “Ma kopa kesa rɨgapim dokta singi omnyi,ajɨ kopa kɨma rɨgapim. 32 Kon ma negɨr kesadɨmdɨmjog rɨga na tatupinond engendam negɨrmɨlem pɨlke de Godɨm pɨlwa, ajɨ Kon ara emokamtatupinond re negɨr mɨle kɨma rɨga na towanɨmengendam negɨr mɨlem pɨlke de Godɨm pɨlwa.”

Owou Uwabɨka Wɨn Okata gatab Yɨt(Mat 9:14-17; Mak 2:18-22)

33 Seg ton ket Yesund yomno da, “Yoanɨmnab'auyaena rɨgap opima ita wɨnɨnd owou uwabɨkadɨde yɨr opmita wɨn akatenenanj, ɨ toda Parisairɨga waina b'auyaena rɨga kwa odede ima auke-nenanj. Ajɨ Moina b'auyaena rɨga wuweny reowou dɨde onaika nasim.” 34 Sɨ Yesu ket tenamninonj da, “Rɨngma, wɨn rɨrɨr im sisɨl kongga

kɨma rɨgamna rɨgawar owou uwabɨka wɨn okatamtamnindam, ra ton sisɨl kongga kɨma rɨga dɨkɨndatowa wɨngɨrɨnd ɨbɨm? 35 Ajɨ ɨta wɨn ik dem, rasisɨl kongga kɨma rɨgat tewaikis dem towa pɨlke, sɨonggɨt wɨn nasimemb dem ton ket owou uwabɨkawɨn okatenyi dem.” 36 Ɨ Ton ket towa tendamyɨt usekawonj da, “Makwa yɨpa rɨgat ɨta sisɨlkobɨrgɨm ɨpɨk sobijog kɨb okatam dɨde onggɨt sisɨlkobɨrgɨm kɨb ke kesam kobɨrgɨm pasi omɨny. Raton odede omnɨk, ton ɨta ɨnyowɨk sisɨl kobɨrgɨm.Ajɨ onggɨtyam sisɨl kobɨrgɨmkɨb rema ɨta b'itɨnkisonggɨt kesam kobɨrgɨmɨnd. 37 Ɨ dɨde makwa yɨparɨgat ɨta sisɨl ɨk tangjɨkiny kesam b'angga gɨm keomnɨki ɨk ga wa. Mop nokɨp sisɨl ɨk ɨta ɨnɨka ik,ajɨ kesam b'angga gɨm ke omnɨki ɨk ga ra ma ɨtawarabag tawɨk. Sɨ ra ton odede omnɨk, onggɨtsisɨl ɨkɨt opima onggɨtyam kesam b'angga gɨm keomnɨki ɨk ga temkiny. Sɨ ɨk ket tokombarɨk, ɨonggɨtyam b'angga gɨm ke omnɨki ɨk ga kwa daopima negɨr taukanj. 38 Ajɨ ton b'ogla sisɨl ɨktangjɨkiny de sisɨl b'angga gɨm ke omnɨki ɨk gawa. 39 Sɨ makwa yɨpa rɨgat ɨta singi tainy sisɨl ɨkonayam kesam ɨk onai seg ke, mop nokɨp ton ɨja eindeny da, ‘Kesamyam re otomanti e.’ ”

6Ju Rɨga waina Wɨram dɨde Yɨr Opmitena

Bibɨrɨm Yonggyam Yesu(Mat 12:1-8; Mak 2:23-28)

1 Ɨ yɨpa Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr op-mitena bibɨrɨnd Yesu Tina b'auyaena rɨga kɨmawit sopapu yuru nata yikonj. Ɨ Tina b'auyaenarɨgap kea wit kolkak utouka eyento dɨde yɨm keɨimɨka eyento gɨm uwakurkam, ngɨrpu ton witkɨp auto. 2 Sɨ nɨnda Parisai rɨga endento da,“Nangga pae wɨn onggɨtyammɨle yomnɨkya rɨntere ma yiyag e omnɨkam meraina wɨram dɨde yɨropmitena bibɨrɨnd?” 3 Ɨ Yesu ten mɨra amninonjda, “Ma ke wɨn yɨna peba yogenkonda onggɨtyamyɨtkak gatab rɨna re Dawid Mosemna gog yɨtyerbekonj, re tondɨde ton kɨmameni rɨga owoupawekenonj. 4 Sɨ rɨdede na ton b'ɨgaronj Godɨmnayɨnamet wa? Ɨ rɨdede na ton yɨna sanaawinonj rɨna re gog yɨbnonj komkesa rɨga wanɨmowowɨm ajɨ yɨna sɨ rɨga wa nena ma owou? Ɨ kwadaka rɨdede na ton onggɨtyam yɨna sana nɨndaton kɨma menonam rɨga wa akainonj?” 5 Dɨdeket Yesu ten amninonj da, “Rɨgamna B'ɨga reJu rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨmYonggyam e.”

Luk 6:6 93 Luk 6:26Yesu Ju Rɨga waina Wɨram dɨde Yɨr Opmitena

Bibɨrɨnd Kopa Rɨga Yɨsakendonj(Mat 12:9-14; Mak 3:1-6)

6 Ɨ kwa yɨpa Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨropmitena bibɨrɨnd Yesu Ju rɨga waina yɨr opmite-napumetwa b'ɨgaronj, dɨde ket rɨga auyaeninonj.Ajɨ omanda yɨpa yɨmjog yɨm b'ɨkɨki kopa rɨgayɨbnonj. 7 Ajɨ Ju rɨga waina gog ouyaena rɨgadɨde Parisai rɨgap Tin wuswus yɨr ɨpka yiyenoda, “Ɨta yama dor meraina wɨram dɨde yɨr op-mitena bibɨrɨnd Ton onggɨt kopa rɨgand ɨsakenj.”Nokɨm da ɨdenat ton rɨl odarai Yesund kot waoramitam. 8 Sɨ Yesu kea wumɨr awonj towainanony menamena, ajɨ Ton yomnonj onggɨt yɨmb'ɨkɨki kopa rɨgand da, “Utnyite! Ɨ onyite dewɨp wa!” Ngɨrpu ton ket utnyitonj dɨde onyi-tonj. 9 Ɨ Yesu ket ten amninonj da, “Kon mobewen rarkisinɨn. Rɨngma, meraina wɨram dɨdeyɨr opmitena bibɨrɨnd nanggamog gog e b'ogɨljogtainy, gasa b'ogɨl omnɨkam o mɨnda negɨr om-nɨkam? Rɨngma, yɨrkokar okawam o mɨndayɨrkokar negɨr omnam?” 10 Ɨ Ton ket komkesarɨga yɨrɨk unjomkena eyeninonj, ɨ ket kopa rɨgandyomnonj da, “Moina yɨm b'ɨtnɨke!” Sɨ ton kettina yɨm b'ɨtnɨkonj dɨde ket ɨtemb tina yɨm kup-kakupka b'ɨsakendonj ɨja na ɨt re yɨpa tab yɨm redɨde. 11Ajɨ gog ouyaena rɨga dɨde Parisai rɨga masobijog na soro aukɨto, dɨde ket towalenggyamtowalenggyam yɨt ɨglenena yiyeno nangga mɨle eton b'ogla omnɨki YesumpɨlɨndTin negɨr omnam.

Yesu Twelp (12) Ɨtmɨkitijog Rɨga Abagenjinonj(Mat 10:1-4; Mak 3:13-19)

12 Ɨ onggɨt wɨn wɨngɨrɨnd Yesu yikonj yɨpa dorwa yɨr opmitam, ɨ ademb de Ton sɨwɨny pɨnpɨnGodɨmpɨlwa yɨr opmitenonj ngɨrpu yɨsparonj. 13 Ɨre bibɨr pɨtapɨta auka yikonj, Yesu Tina b'auyaenarɨga ara emokinonj, towa wɨngɨrɨnd twelp (12)rɨga abagɨkinonj, ɨ kwa ten nyɨ aekinonj da Tinaɨtmɨkitijog rɨga. 14 Simon ya mana re Yesu kwayɨpa nyɨ yokawonj Petro, ɨ ti yɨnggan Andrea, ɨYakobo, ɨ Yoan, ɨ Pilip, ɨ Batolomeo, 15 ɨ Matayo,ɨ Toma, ɨ Alpayomna b'ɨga Yakobo,ɨ Simon yena re yogenayo Jalas Rɨga Bobo ke,* 16 ɨYakobomna b'ɨga Yudas, ɨ Yudas Iskariyot yet reYesum tɨb iyoyam awonj.

Yesumna B'ogɨl Omna Yɨt dɨde So Erka Yɨt(Mat 4:23–5:12)

17 Ɨ Yesu ket Tina ɨtmɨkitijog rɨga kɨma pagaetaeta yikonj. Ɨ re ket Ton ket onyitonj wawapɨpmetɨnd, ma yɨpa kɨma Tina b'auyaena rɨgabobo na de wekenonj, ɨ dɨde ma sobijog rɨgatarɨgata na wuwenonj komkesa Yuda eriya ke, ɨYerusalem taun ke, ɨ dɨde sɨpa gatabɨnd Tiro akeSidon eriya ke. 18 Ɨ rɨga wuwenonj re Tina yɨtutkunda mana ɨ dɨde towaina kopa ke ɨsakendamana. Ɨ kwa yepiya re negɨr kɨlkɨl wɨngawɨngake b'ɨdgotnena yokateneno, Yesu kea ten Tinadanda ke esakenjinonj. 19 Ɨ dɨde kwa komkesarɨgap re kea ɨl ongka yiyeno Tin esopayam, mopnokɨp danda Ti pɨlkena opeka yikenonj dɨde ketkea komkesa esakenjinonj.

20 Ɨ Yesu Tina b'auyaena rɨga yɨrɨk unjomkeni-nonj, ɨ yindonj da,“Wɨn b'ogɨl omni rɨga im jɨ yepim re wɨn gasa

kesand wekenyɨt,mop nokɨp God ma pumb tungg re wa

maemb jɨ.21 Wɨn b'ogɨl omni rɨga im jɨ yepim re yu wɨn

owoupand wekenyɨt,mop nokɨp God opima wen ngor tamnɨkiny.

Wɨn b'ogɨl omni rɨga im jɨ yepim re yu yii aenin-dam,

mop nokɨp wɨn opima ngongong taenindamdem.

22 Wɨn b'ogɨl omni rɨga im jɨ, ra Rɨgamna B'ɨgamap rɨgap wen negɨr yɨr ke yɨr tangranj, ɨ kwara rɨgap wen kak teaenanj, ɨ wen tesadrenanj, ɨdɨde waina nyɨ ɨsaya teyenanj negɨrmos pɨla. 23Sɨwɨn b'ogla sam kɨma ngolengole taenindam dɨdesam kɨma b'atrurkenindam onggɨt bibɨrɨnd, mopnokɨp wa opima ukoijog mɨra ebnainy de pumbtungg wa. Mop nokɨp towaina b'uwarɨp odedeyɨpa rɨrɨrkɨp nya kena bageyam amnenento.24Ajɨ God ma sake wɨn kɨma yepim re jogjog gasa

kɨma wekenyɨt,mop nokɨp wɨn opima sam kɨma wɨmena

akatenenindam onggɨt gowukoyɨnd.25Godma sake wɨn kɨma yepim re yuwɨn b'obogɨl

ngor auka wuwenyɨt,mop nokɨpwɨn opima owoupa tekenyɨt dem.

God ma sake wɨn kɨma yepim re yu ngongongaenindam,

mop nokɨp wɨn opima ukoi gar kopa kɨma yiitaenindam.

26God ma sake wɨn kɨma,* 6:15: Onggɨt wɨnɨnd Ju rɨga wɨngɨrɨnd nɨnda rɨgap Roma gabmanind singi kesa yomneno dɨde Romagabmani kɨma soro dɨde b'ipowawuwenonj. Sɨ rɨgap ɨtemb rɨga bobo yogenayo da Kanana rɨga o JelotPati. Yɨr de Mat 10:4, Mak 3:18, Ɨtai 1:13.

Luk 6:27 94 Luk 6:44ra komkesa rɨgap b'ogɨl yɨt nena tapurenanj

wa gatab,mop nokɨp towaina b'uwar odede yɨpa rɨrɨr nya

kena b'anygɨnena bageyam amnenento.Geja Rɨga Singi Iyenam(Mat 5:38-48; 7:12a)

27 “Ajɨ kon wen tamninyɨn yepim re kennutkundenya, wɨn b'ogla singi teyenindamwainageja rɨga, ɨ wɨn b'ogla towa b'ogɨl mɨle tam-nɨkaenenindam yepim re wen singi kesa amne-nanj. 28 Ɨ wɨn b'ogla ten b'ogɨl tamnenindamyepim re wen sake amnɨkanj, ɨ wɨn b'ogla yɨrtopmitenindam towa gatab yepim re wen negɨryɨt ke amnenanj. 29 Ɨ ra yɨpa rɨgat naska yɨpa tabanakakɨnd mɨtpokis, sɨ man b'ogla onggɨt rɨgamɨjgenaet kwa yɨpa tab ɨpokitam. Ɨ ra yɨpa rɨgatmoina bau ke kobɨrgɨm okas, sɨ man goro tinɨswanget moina wɨngɨr ke kobɨrgɨm okatam. 30 Ɨman b'ogla tagoninyɨt komkesa rɨga wa yepiyara mɨtgekisi, ɨ yet ra moina gasa takasiny, mangoro omnɨm da kor gasa nɨtendainyɨt. 31 Ɨ wɨn ɨjana rɨga wa gasa tamnɨkaenindam odede rɨngmimre wɨn singi aenindam nangga im ra rɨgap watamnɨkauranj. 32 Ɨ ra wɨn rɨga singi teyenindamyepim re wen singi eyenanj, sɨ wɨn nangga b'ogɨlɨsnawa e okasya onggɨt waina singi b'iyena mɨleke? Makwa ɨta, mop nokɨp negɨr mɨle rɨgaptoda kwa opima rɨga singi eyenanj yepim re tensingi eyenanj. 33 Ɨ kwa ra wɨn rɨga wa b'ogɨlwɨko tamnɨkaenenindam yepim re wa b'ogɨl wɨkoamnɨkenenauranj, sɨ rɨngma, wɨn rɨrɨr e b'ogɨlɨsnawa okasya onggɨt waina b'ogɨl wɨko omnɨkamɨle ke? Ma rɨrɨr e, negɨr mɨle rɨgap toda kwaopima odede mɨle amnɨkenenanj. 34 Ɨ ra wɨn rɨgawa wulkɨp tagonindam ya pɨlkaim ra wɨn singida ton kwa mɨra wa tetendauranj, sɨ rɨngma, wɨnrɨrɨr e b'ogɨl ɨsnawa okasya onggɨt waina mɨleke? Ma rɨrɨr e, negɨr mɨle rɨgap toda kwa opimanɨnda negɨr mɨle rɨga wa wulkɨp agonenenau-ranj, nokɨm da ɨdenat toda kwa mɨra takatenanjonggɨt ogoni wulkɨp rɨrɨrɨnd. 35 Ajɨ wɨn wainageja rɨga singi teyenindam, ɨ towa b'ogɨl wɨkotamnɨkaenenindam, ɨ kwa towa wulkɨp tagone-nenindam ajɨ goro odede nony menamena kɨmada, ‘Ton opima amaya mɨra sowa nɨtendauranj.’Ra wɨn odede mɨle tamnɨkenindam, waina mɨrara ukoijog e tainy dem, ɨ wɨn kwa PumbjogGodɨmna b'ɨga im taukindam. Mop nokɨp Ton rekear b'amnena Rɨga e towanɨm yepim re makaTin sɨteket yɨt yomnɨkenenyi dɨde kwa yepim re

negɨrjogmɨle amnɨkenenanj. 36Sɨ wɨn b'ogla kearb'amnena rɨga taukindam odede yɨpa wɨp ɨt rekear b'amnena Rɨga, wa B'u re dɨde.

Goro B'ɨsagɨka Mɨle Tamnɨkinam(Mat 7:1-5)

37“Ɨ wɨn goro rɨga wa pɨlɨnd b'ɨsagɨkamɨle tam-nɨkina, sɨ wɨdamakwa ɨta b'ɨsagɨka okatenya dem.Ɨ wɨn goro rɨga negɨr ma b'ɨsagɨkand taramiten-ina, sɨ wɨda makwa ɨta negɨr ma b'ɨsagɨkaokatenya dem. Ɨ wɨn b'ogla nɨnda rɨga wa negɨrmɨle awɨr tamnɨkaenindam rɨnsim re wa am-nɨkauranj, sɨ God daka opima waina negɨr mɨleawɨr tamnɨkaeniny. 38 Wɨn b'ogla tagonindam,sɨ God kwa opima wa tagoniny. Mop nokɨpGod opima wanɨm mɨra ɨtendam odede yɨpa wɨptondon wa takatenainy rɨja na re wɨn rɨga watondon akatenautondam. Sɨ Ton ma onggɨtyamtondon rɨrɨr nena im wa tagoniny, ajɨ Ton opimaonggɨtyam tondon rɨrɨrɨnd yɨndangɨr tamnɨkiny,ɨ temlandeniny, ɨ tegiyatneniny, ɨ dɨde taikɨnsinytu ɨsangendam. Seg Ton ket teyeniny wa pɨlwadɨde wa yɨm kumbɨnd taramkiny.” 39 Ɨ Yesu kwayɨpa tendam yɨt towa usekawonj da, “Ma, rɨrɨre yɨrdɨdɨ rɨgat yɨrdɨdɨ rɨgand wɨp yii menonɨm?Sɨ rɨngma, ma osiya ton nɨmognɨmog yɨpand saptotenjya de kip bora wa? 40 Ɨ b'auyaena b'ɨgare ma ɨta tina ouyaena rɨgand ɨgwanjis pumbwa. Ajɨ ra ton komkesa tina ouyaena kupkakupkatakasiny, ton ɨja e ket wumɨr okas tina ouyaenarɨga re dɨde. 41 Nangga pae man yɨr pɨplayɨr yiyenyɨt moina rɨgamna yɨrkɨpɨnd, ajɨ kwanangga paemanmaka b'obogɨl wumɨr yokatenyɨtwulpas gatab moinajog yɨrkɨpɨnd? 42 Rada manma ɨta molenggyam ɨtemb wulpas yɨr ongongyiyenyɨt rɨnte re yɨbɨm moinajog yɨrkɨpɨnd, sɨrɨngma, rɨrɨr e man mor rɨgand odede omnyɨtda, ‘Kor rɨga! Mabe kon yɨr pɨpla mewaikitawɨnmoina yɨrkɨp ke'? Sɨ man re gɨm ke b'ogɨl ajɨngor wa negɨr mɨle rɨga et. Sɨ man naska moinayɨrkɨp ke wulpas yewaikite! Ɨ ɨngkaemb ket manonggɨtyam yɨr pɨpla pɨtakɨpɨnd yɨr onget rɨnte reyɨbɨmmor rɨgamna yɨrkɨpɨnd, ɨ ket man ɨtemb yɨrpɨpla ewaikitaet mor rɨgamna yɨrkɨp ke.

Wul dɨde Tina Kɨp gatab Tendam Yɨt(Mat 7:16-20; 12:33-35)

43 “Ɨ b'ogɨl wul nanggɨt ma opima negɨr kɨp te-jagɨkiny, ɨ toda kwa negɨr wul nanggɨt ma opimab'ogɨl kɨp tejagɨkiny. 44 Yɨpa yɨpa wul nanggongwatam re towainajog ɨjagɨki kɨp kaim. Ɨ rɨgapremawanja nangg kaim eakɨkenanj pig kɨp, ɨ kwa

Luk 6:45 95 Luk 7:17ma wika nangg kaim eakɨkenenanj greip kɨp. 45 Ɨb'ogɨl rɨgat b'ogɨljog gasa im angapeneniny tinagarɨnd. Ɨ ɨngkaemb ton ket b'ogɨl mɨle pɨta waapendeniny. Ɨ negɨr rɨgat daka tina ongapi negɨrgasam pɨlke negɨr mɨle im pɨta wa apendeniny.Mop nokɨp rɨgat tina tugɨm ke yɨt apureniny retina garɨnd yɨndangɨr auki nonymenamena kaim.

Nɨmog Met Oranga Rɨga(Mat 7:24-27)

46 “Ɨ wɨn ɨta nyɨ nuwatenenya da ‘Yonggyam,Yonggyam,’ ajɨ nangga paim wɨn maka am-nɨkenindam nangga im re Kon nindenenyɨn om-nɨkam? 47 Ɨ Kon wanɨm tendam yɨt ke tauyaenyɨnonggɨt rɨga gatab yet ra Kor pɨlwa ik ɨ Koinayɨtkak tutkundeniny dɨde omnɨkand b'itngaenyonggɨt yɨtkak rɨrɨrɨnd. 48 Sɨ ton re odede metoranga rɨga e yete re ngortodwa kip euka eyeninyrorte emkam, ɨ danda kɨma rorte ɨtot eyeniny,ɨ dɨde met oranga yiyeny onggɨt danda rortekumbɨnd. Sɨ ra ket ukoi ngɨwɨr ik dɨde ngɨwɨrɨtmet uwongneny, ajɨ makwa ɨta ɨmnɨneny, mopnokɨp ɨtemb re b'obogɨl orangi met e. 49Ajɨ yet reKoina yɨtkak utkundeniny ajɨ maka ra b'itngaenyonggɨt yɨtkak rɨrɨrɨnd, ton re odede met orangarɨga e yete re bab tumɨnd kip euka eyeniny rorteemkam, ɨ danda kesa rorte ɨtot eyeniny, ɨ dɨde ketonggɨt kumbɨndmet oranga yiyeny. Sɨ ra ngɨwɨrɨtmet uwongneny, odenja ket tosmulis dɨde ket masobijog e met tonygɨk.”

7Wan Andred (100) Roma Geja Rɨga Mopyamɨmna

Gar ke Utkunda(Mat 8:5-13)

1 Ɨ re Yesu Tina komkesa opurena undwasinonjutkunda rɨga wa pɨlwa, onggɨt kak ke Ton Ka-parnaum taun wa yikonj. 2 Ɨ ademb de yɨpa wanandred (100) Roma geja rɨga mopyam yɨbnonj. Ɨyɨpa tina nony ɨjai wɨko rɨga re kopa na yɨbnonjmomta uj. 3 Sɨ re ket ton Yesum gatab yɨdɨr yɨtutkundonj, ton ket nɨnda Ju rɨga waina elda rɨgaetmɨkisinonj Yesum pɨlwa odede erkena kɨma da,“Rɨngma ngai Manmetket, ɨ koina wɨko rɨga kopake ɨsakenjɨt.” 4-5 Ɨ re ket tonwuwonj Yesumpɨlwa,ton kea danda kɨmaTin yɨgekito da, “TonmerainaJu yɨtam rɨga opima singi eyeniny, dɨde tonɨtkwa meranɨm yɨr opmitenapu met yorangonj. Sɨonggɨt paemb ton re ɨmɨnjog rɨga e yena ra Manyɨm okaet odede ɨsakenda mɨle ke.” 6 Sɨ Yesu ketton kɨma yikonj onggɨt geja rɨga

mopyamɨmna met wa. Sɨ Yesu re ma pɨn naawonj tina met ke, ɨ onggɨt geja rɨga mopyamɨtdaka nɨnda ti rɨgawar etmɨkisinonj Ti pɨlwa, om-nam da, “Yonggyam! Goro nony bebɨg tawɨmmenonɨm kor met wa, nokɨp kon ma odederɨrɨrkɨpjog rɨga en Men yɨt omnam da, 'Manb'ɨtgaret koina met wɨngɨr wa!’ 7 Sɨ onggɨt paembkon kolenggyamb'angwasɨn da kon rema rɨrɨrjogrɨga en menonɨm mor pɨlwa. Ajɨ man yɨt nenayopulite, ɨ ɨdenat koina wɨko rɨga b'ɨtɨsakenj.8 Mop nokɨp koda re yɨpa juwai kɨma rɨga wɨranate nɨbnyɨn dɨde kwa daka kor wɨrand opimageja rɨga nɨbnainy. Sɨ ra kon yɨpa geja rɨgandingaen da ‘Meke,’ sɨ ton ɨta yik, ɨ ra kon kwayɨpa rɨgand ingaen da ‘Metkɨm,’ sɨ ton ɨta ik. Ɨkwa ra kon yɨpa koina wɨko rɨgand ingaen da‘Man ɨtemb gasa yomnɨke,’ sɨ ton ɨta omnɨk.” 9 Ɨre Yesu onggɨtyam yɨt utkundonj, Ton kɨd kesaawonj ti gatab. Ɨ ket wɨp engendonj ukoi rɨgabobo wa pɨlwa yepiya re Tin yɨmta yundoko dɨdeket amninonj da, “Kon wen tamninyɨn da Konmaike ya pɨlnat odede ɨmɨnjog gar ke utkundarɨga yodarond Israel rɨga wa wɨngɨrɨnd.” 10 Ɨ reonggɨt geja rɨga mopyamɨmna ɨtmɨkiti rɨga ɨtektode met wa, ton ket onggɨt kopa kɨma wɨko rɨgandyodaro re kea kwa tina pɨpmet wa ɨtendonj.

Yesu Yɨpa Mik Konggamna B'ɨga Uj ke Yutnyi-tonj

11 Ɨ onggɨt kak ke re Yesu yikonj de yɨpa taunwa ogenaya da Nain, sɨ Tina b'auyaena rɨga dɨdeukoi rɨga bobo re kea Ton kɨma yɨpand wuwonj.12 Ɨ re Ton ket onggɨt taun mora wuswus waawonj, rɨgap yɨpa uj b'ɨga tɨtɨnd iyo ɨ taun morake yopendo. Ɨtemb uj b'ɨga re ti mogɨm lesmɨtab'ɨga na, ɨ ti mog re mik kongga na. Ɨ onggɨttaun ke ukoi rɨga bobo kea dɨkɨnd ton kɨma ikonj.13 Ɨ re Yonggyam Yesu tin yɨr wongonj, Ton masobijog na tin kear womnonj. Ɨ ket tin womnonjda, “Goro yii tainɨm!” 14 Seg Ton ket wus wayikonj, ɨ ket ɨtemb uj rɨga iyenapu tɨt yesopayonj,sɨ tɨt iyena rɨgap owɨnkɨto ngɨrpu Ton uj b'ɨgandyomnonj da, “Kewar b'ɨga! Kon men motɨnyɨn daUtnyite!” 15 Ɨ uj b'ɨga ket omitonj, dɨde ket yɨtopurena b'atomonj. Seg Yesu ket b'ɨga ti mogɨmwokawonj. 16 Sɨ komkesa rɨgap moga na yokato,ɨ Godɨnd yesoureno odede yɨt kɨma da, “Ukoibageyam kea pɨta ainy mera wɨngɨrɨnd.” Dɨdekwa endento da, “God kea Tina rɨga yɨr engendamtatupiny.” 17 Ɨ ɨtemb Yesum gatab yɨdɨr yɨt re

Luk 7:18 96 Luk 7:38kea warabag auka yikenonj kupka Yuda eriyawɨngɨrɨnd dɨde komkesa wuswus eriya nata.

Baptiso Yoan gatab Yɨt(Mat 11:2-19)

18 Sɨ re Yoanɨmna b'auyaena rɨgap Yoanɨndwumɨr yomno komkesa onggɨtyam mɨle gatab,Yoan ket nɨmog rɨga ara emokonj tina b'auyaenarɨga wɨngɨrɨnd. 19 Ɨ ton ket ten etmɨkitonj Yong-gyam Yesum pɨlwa odede ɨgekitam da, “Yesu! Maman Kerisotet yet ra Godɨm pɨlke ik? O mɨndasɨn yɨpa b'enga rɨga na yɨr ungauku?” 20 Sɨonggɨt nɨmog rɨgap ekonda Yesum pɨlwa, ɨ ketTin yomnonda da, “Baptiso Yoante sɨn nɨtmɨkismor pɨlwa men ɨgekitam da, ‘Yesu! Ma manKerisotet yet ra Godɨm pɨlke ik? O mɨnda sɨn yɨpab'enga rɨga na yɨr ungauku?’ ” 21 Ɨ onggɨt wɨnɨndre ton Yesund yɨt yomnonda, odedend Ton ketjogjog rɨga esakenjinonj b'engabenga wɨp kopake, ɨ jogjog negɨr wɨngawɨnga eaukeninonj negɨrwɨngawɨnga ke okati rɨga wa pɨlke, ɨ dɨde Ton ketyɨrdɨdɨ rɨga yɨr epangkinonj. 22 Ɨ Yesu ket tenmɨra amninonj da, “Wɨn eka Yoanɨm pɨlwa! Ɨ tinwumɨr omnenya nangga na re wɨn yɨr anginyadɨde utkundenya, odede opi re da yɨrdɨdɨ rɨgayɨr epangkanj, ɨ gomgom rɨga menon akatenanj,ɨ leprosi kopa rɨga kɨlkɨp kesa aukanj, ɨ yɨpyadumdum rɨga utkundenanj, ɨ uj rɨga utnɨkanj,ɨ dɨde God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨtaauka yikeny gasa kesa rɨga wa pɨlwa. 23 Sɨ Godma b'ogɨl ɨta ton kɨma yet ra onggɨtyam Koinamɨle gatab yɨt tutkunj ɨ ɨngkaemb ket ton makasap totenj gar ke utkunda kesa mɨle wa.” 24 Ɨre Yoanɨmna bageyam rɨgap yiwatonda, Yesu ketYoanɨm gatab yɨt b'atomonj rɨga bobo wa pɨlwada, “Wɨn nanggamog gasa na yɨr ongongɨm yo-ponda wul kesa tungg wa? Rɨka rɨb ma ɨtegrenibus na? 25 Ɨ rada maka, sɨ wɨn nanggamog gasana yɨr ongongɨm yoponda? Rɨka otomanti b'ogɨlkobɨrgɨm b'ikoki rɨga na? Nayɨ, ma opima de.Ajɨ odede b'ogɨl ngɨndngɨnd kobɨrgɨm b'ikoki rɨgadɨde ukoi wulkɨp kɨma b'ogɨl gasa ingaena rɨgawekeny re king waina met nasim. 26 Ɨ radamaka, sɨ wɨn nanggamog gasa na yɨr ongongɨmyoponda? Rɨka bageyam na? Owɨ ɨmɨnjog e, Konwen tamninyɨn da ton re ukoijog bageyam e, maodede e ɨt re naskanyam bageyam re dɨde. 27 Sɨton re ɨntemb jɨ rɨga ya gatab e odede yɨna pebandɨrɨki yɨbɨm da,‘Yɨr, ɨta Koina bageyam ɨtmɨkisɨn dem Mor naska

nya wa,

yet ra Mor wɨp ke menon okas ɨ Mornɨmmenonɨm nya motngonjenau dem.’

28 Ɨ Kon wen tamninyɨn, makwa ɨta yɨpa ukoi-jog nyɨ rɨga odede Yoan re dɨde komkesa rɨgawɨngɨrɨnd yena re konggap ukka eyenanj. Ajɨyete re sobijogjog nyɨ rɨga yɨbɨm God ma pumbtunggɨnd, ton re ukoijog nyɨ rɨga e ajɨ Yoan re maukoi nyɨ rɨga e.” 29 Ɨ re rɨgap Tina yɨt utkundo,komkesa rɨga dɨde teks imdayam rɨgap baptisoyokateno Yoanɨm pɨlke, dɨde ket endento da Godre negɨr kesa dɨmdɨmjog e. 30Ajɨ Parisai rɨga dɨdegog yɨt wumɨrjog rɨga maka Yoanɨm pɨlke bap-tiso yokateno, sɨ ɨngkenaemb ton towalenggyamGodɨmna ɨsamki singi b'ɨsayo.

31 Ɨ Yesu kwayindenonj da, “Sɨ nanggamoggasakae Kon yɨpa rɨrɨrkɨp tamninyɨn rɨga yepim re yuwekeny onggɨt gowukoyɨnd? Sɨ ton nanggamoggasa kɨma im yɨpa rɨrɨr? 32 Ton re yɨpa rɨrɨrkɨprɨga im odede rɨngmim ra b'ɨga sobijog omnɨkitekeny nɨmog bobond tungg aband, ɨ yɨpa bobob'ɨgawarɨp kwa yɨpa bobo b'ɨgawar yɨt tugwate-nanj odede opurena kɨma da,‘Sɨn pop wa pate ara epayau, ajɨ wɨn makwa

omarkindam.Ɨ sɨn pop wa nony b'uwou kɨma ger atangau,

ajɨ wɨn makwa yii wuwenyɨt.’33 Mop nokɨp re Baptiso Yoan ikonj ɨ ton makaowoujog aweneninonj nɨnda rɨga re dɨde, ɨ makaɨk anaikeneninonj, sɨ wɨn ti gatab endenenindamda, ‘Ton re negɨr wɨngawɨnga ke okati rɨga e.’34 Ɨ re Rɨgamna B'ɨga ikonj, ɨ owou aweneninonjdɨde ɨk anaikeneninonj, sɨ wɨn endenenindam da,‘Yɨr, Ton re oba owou dɨde oba ɨk onaika rɨga e,ɨ dɨde Ton re teks imdayam dɨde negɨr mɨleyamtowa rɨga e.’ 35Ajɨ komkesa rɨga yena re God Tinamultekɨp ke angenkeneniny, tontemb ɨmɨnjogɨmyomnenyi da Godɨmna multekɨp re negɨr kesadɨmdɨmjog e.”

Yɨpa Negɨr Mɨleyam Konggamna B'ogɨl Mɨle36 Ɨ Parisai rɨga wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgat Yesund

yɨgekitonj Ton kɨma diyam awowɨm. Sɨ Yesu ketonggɨt Parisai rɨga ma met wa yikonj ɨ omitonjowoupund. 37 Ɨ omanda onggɨt taunɨnd yɨpa negɨrmɨleyam kongga wɨbnonj. Sɨ re ton wumɨr awonjda Yesu ama diyam ainy onggɨt Parisai rɨga mametɨnd, ton kea ngɨrangngɨrang gaya yiyonj yɨpaotomanti alabasta gɨmo botolɨnd. 38 Seg ton ketYesum kak ke onyitonj Tina pɨs wusɨnd, dɨdeyii windonj ngɨrpu ket yɨrekɨp ke Tina pɨspamesankonj, ɨ ket tinajog mopngɨi ke esurenonj.

Luk 7:39 97 Luk 8:12Seg ton ket Tina pɨspam amongnenonj, ɨ dɨdeket ngɨrangngɨrang gaya ke esnɨkonj. 39 Ajɨ reonggɨt Parisai rɨgat yet re Yesund yɨngaukonj yɨryongonj onggɨtyam mɨle, ton ti nony mana yin-donj da, “Rada ɨtemb Rɨga bageyam e, Ton kakowumɨr ainy da yeto ton, dɨde rɨdede konggatoTin yesopai, ɨ ɨtomb re negɨr mɨleyam konggao.” 40 Sɨ Yesu tin mɨra yomnonj da, “Simon! Korɨta yɨpa yɨt mor usekam.” Ɨ todaka yindonj da,“Ouyaena Rɨga! Nusekae!” 41 Sɨ Yesu yindonjda, “Rada ke yɨpa rɨgat nɨmog rɨga wa wulkɨpagoninonjmɨra ɨtendam, yɨpa rɨgampɨlwa re ukoiwulkɨp tri tausɨn (3,000) Kina na, ɨ daka kwa yɨparɨgam pɨlwa rema ukoi wulkɨp na tri andred (300)Kina na,* 42 ajɨ ton onggɨt nɨmog rɨgaina abitorowulkɨp awɨr amnawonj ongandam, mop nokɨpton ma rɨrɨr na awonda onggɨtyam abitoro on-gandam. Sɨ rɨngma, onggɨt nɨmog rɨga wɨngɨrɨndyete onggɨt wulkɨp yonggyamɨnd ukoi kana singiyiyeny?” 43 Simon mɨra yomnonj da, “Kon ɨja enony aeny da ɨnte rɨga yamana re ukoijog abitorowulkɨp awɨr yomnawonj ongandam.” Sɨ Yesuket tin yomnonj da, “Sɨ man re kea dɨmdɨm namindenyɨt.” 44 Ɨ Ton ket onggɨt konggam pɨlwawɨp ɨtaingitonj, ɨ ket Simonɨm pɨlwa yindonj da,“Man ɨta jɨ onggɨt konggand yɨr wonget? ReKon moina met wɨngɨr wa b'ɨgaren, man makaKor nyɨ nokaet pɨspam b'ɨsekam. Ajɨ ton onggɨtkonggat Koina pɨspamɨnd yɨrekɨp ke nɨsanɨk, dɨdeton ket tinajog mopngɨi ke nusureny. 45 Manmakwa ngai nomongnenyɨt simesime omnam, ajɨre Konmoina met wa b'ɨgaren, ɨdenata ton ɨtombb'atom Koina pɨspam omongnena, ɨ ton makayaseg ainy. 46 Man maka olib gaya ke Koina mopyeauket, ajɨ ton ɨtomb kea ngɨrangngɨrang gayake Koina pɨspam eawɨk. 47 Sɨ onggɨt paemb Konmenwumɨrmotɨnyɨn da God kea tina jogjog negɨrmɨle awɨr womnainy, mop nokɨp ton kea ukoikana singi niyeny. Ajɨ ya mana ra God sobijogkana negɨr mɨle awɨr omnainy, ton sobijog kanae Ken singi niyeny.” 48 Ɨ Yesu tin womnonj da,“Moina negɨr mɨle kemb awɨr auranj.” 49 Ɨ rɨgayepiya re Ton kɨma omnɨkto diyampund, endentotowa wɨngɨrɨnd da, “Yete jɨ onggɨtyam rɨga, ɨtere ton kwa negɨr mɨle awɨr amnɨkiny?” 50 Ɨ Yesuket onggɨt konggand womnonj da, “Moina garke utkundat kea mor yɨrkokar mokau, sɨ manngɨmbland meke!”

8Yesu kɨma Meni Kongga

1Onggɨt kak ke re Yesu yikenonj taun nata dɨdetungg nata, Ton God ma pumb tungg gatab Godma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta amneninonj.Ɨ kwa twelp (12) ɨtmɨkitijog rɨga kea todaTonkɨmayɨpand wuwenonj. 2 Ɨ dɨde kwa nɨnda konggayamana re Yesu negɨr wɨngawɨnga eaukenainonj,dɨde yena re kopa ke esakenjinonj, opi re Mariyaogenaya da Magdala tunggam kongga ya pɨlkenare seben (7) negɨr wɨngawɨnga opekto, 3 ɨ Ku-jamna kongga Yoanna yet re Erodɨmnawulkɨp yɨrɨpka rɨga yɨbnonj, ɨ Susanna, ɨ dɨde nɨnda kongga,opimemb komkesa kongga toda kwa kea Yesukɨma yɨpand wuwenonj, dɨde ket towainajog gasakena Yesu dɨde ɨtmɨkitijog rɨga yɨm akaenento.

Tuny Ɨgmarka Rɨgam gatab Tendam Yɨt(Mat 13:1-23; Mak 4:1-20)

4 Ɨ re komkesa taun ke rɨga wuwenonj Yesumpɨlwa, sɨ kea ukoi rɨga bobo yɨpand b'eomto, Yesuket yɨpa tendam yɨt usekawonj. 5 “Yɨpa walarɨga tina tuny ɨgmarkam yikonj sopapu wa. Ɨre ton egmarkinonj, nɨnda tuny ɨsokto nyawɨnd,sɨ rɨgap kea onggɨtyam ɨgmarki tuny ɨpmɨndenaeyento towa menamena wɨngɨrɨnd dɨde ket pum-bɨnd ngenap auto. 6 Ɨ nɨnda tuny ɨsokto gɨmogowɨnd, ɨ pok ɨkkɨto, ajɨ nanggyarɨmyarɨmaukɨto,nokɨp ɨtemb gou re ma ngɨmblakak na. 7 Ɨ nɨndatuny ɨsokto wanja met wɨngɨrɨnd, ɨ wanja kɨmayɨpand owɨnkɨto, ɨ ket wanjap opimemb nanggekangɨnto. 8 Ɨ kwa nɨnda tuny ɨsokto b'ogɨlsal gowɨnd, ɨ pok ɨkkɨto ngɨrpu ɨngkek ket kɨpejagɨkto yɨpa ke wan andred (100) kɨp.” Ɨ onggɨtyɨt seg ke, Yesu b'okta ara yikenonj da, “Yete reman wɨngawɨnga ke yɨpya kɨma, man utkunde!”

9 Ɨ Tina b'auyaena rɨgap Tin yerkito da,“Nangga gatab tendam yɨt e jɨ?” 10 Sɨ Tonmɨra amninonj da, “God kea jɨ Tina pumbtungg gatab wɨgawɨga yɨt wumɨr akainonj wanɨmnony aukam, ajɨ nɨnda rɨga wanɨm re tendamyɨt nena kaim amneninyɨn, nokɨm da ɨdenatbageyamɨmna yɨt rɨrɨrkɨp tainy, odede yɨt da,‘Ton yɨr ongong reyeninem, ajɨ goro rangwa-

teninem,ɨ kwa ton rutkundeninem, ajɨ goro nony

raukinem.’11 Sɨ ɨja emb jɨ onggɨtyam tendam yɨt. Tuny

re God ma yɨtkak e. 12 Ɨ opi re jɨ tuny nyawɨnd* 7:41: Grik peband da “paib andred (500) Denari” dɨde “pipti (50) Denari”. Ɨ yɨpa Denari re yɨpa rɨga ma yɨpabibɨr wɨko mɨra na.

Luk 8:13 98 Luk 8:29ɨsokto re ɨnsimemb jɨ rɨga yepim re God mayɨtkak utkundenanj, ɨ onggɨt kak ke daka Satanaik towa pɨlwa, dɨde ewaikuriny God ma yɨtkaktowaina gar ke, nokɨm da ɨdenat ton maka Godma yɨtkak gar ke utkunda ke okatenyi dɨde makayɨrkokar okatenyi. 13 Ɨ opi re jɨ gɨmo gowɨndɨsokto re ɨnsimemb jɨ rɨga yepim re God ma bageyɨt utkundenyi dɨde ket ton ɨtemb yɨtkak samkɨma yokatenyi, ajɨ towa ma opima ap. Sɨ ong-gɨt paemb ton sobijog ganggand God ma ɨtembyɨtkak gar ke utkunda ke yokatenyi, ajɨ daka rasobijog ganggand b'atonkena wɨn ik, ton ket Godma ɨtemb yɨtkak ɨrari. 14 Ɨ opi re jɨ wanja metɨndɨsokto re ɨnsimemb jɨ rɨga yepim re Godma yɨtkakutkundenanj, ajɨ God ma onggɨtyam yɨtkak kɨmawɨmena wɨngɨrɨnd re nɨnda gar bebɨg dɨde jogjoggasa singi ɨ dɨde gowukoi sam mɨlepim ten wɨpawarkenanj, sɨ tonsimemb ket ten ekangɨnde-nanj. Sɨ onggɨt paimemb ton maka b'obogɨl ɨnɨkawuweny kɨp ɨjagɨkam. 15 Ɨ kwa opi re jɨ b'ogɨlsal gowɨnd ɨsokto re ɨnsimemb jɨ rɨga yepim redɨmdɨmjog dɨde b'ogɨl gar ke onggɨtyam God mayɨtkak utkundenanj, dɨde kwa danda kɨma yɨtkakamorkenenanj musɨk wɨmena kɨma. Sɨ onggɨtpaimemb ton kɨp ejagɨkenenanj.

Lampa Uwonyitam Ororɨnd(Mak 4:21-25)

16 “Makwa ɨta yɨpa rɨgat lampa so omɨny darke ɨkangɨndam o kasa wɨrand oramitam. Ajɨ tonoror nate uwonyis, nokɨm da ɨdenat rɨgap ngayayɨr ongi pɨtand, ra ton wɨngɨr wa b'ɨtgarkanj.17 Mop nokɨp God ma komkesa nangga mɨle imegurki wekeny re onggɨt ngayand pɨtapɨta om-nena mim, ɨ dɨde nangga im komkesa God mamɨle wumɨr kesawekeny re pɨtapɨta omnenamimonggɨt ngayand. 18 Sɨ onggɨt paemb wɨn b'oglanonyɨk b'obogɨl b'amdeninam onggɨt yɨtkakɨmpɨlɨnd rɨja im re yuwɨn utkundenindamKor pɨlke!Mop nokɨp yet ra Koina onggɨtyam yɨtkak wumɨrokateny, God opima b'usaya kwa yɨtkak gatab tiwumɨr ogoniny. Ajɨ yet ra maka okateny, God ɨtaawɨr omnau nanggamogwumɨr rɨnte re ton nonyke yindeny da ton ɨta yowam.”

Yesu ma Mog dɨde Yɨngganwar(Mat 12:46-50; Mak 3:31-35)

19 Yesu ma mog dɨde yɨngganwar wuwonj Tipɨlwa, ajɨ towanɨm ma rɨrɨr na Ton kɨma yɨpandawowɨm rɨga bobo map. 20 Sɨ yɨpa rɨgat Tin

wumɨr yomnonj da, “Mormog dɨdeMor yɨnggan-war opima bau wa owɨnki wekeny men yɨr on-gongɨm.” 21 Ɨ Yesu rɨga esmonggainonj da, “Kormog dɨde Kor yɨngganwar re tonpimemb jɨ yepimre God ma yɨtkak utkundenanj dɨde b'ingawandaramitenanj.”

Yesu Ukoi Rɨb Mumakesa Yomnonj(Mat 8:23-27; Mak 4:35-41)

22 Ɨ yɨpa bibɨrɨnd Yesu Tina b'auyaena rɨga kɨmagɨgand angitonj, ɨ ket ten amninonj da, “Menwuyɨn sɨpa nata de yɨpa tab wa.” Ɨ ton ket gɨganyɨ wa yururkito, ɨ ket menon yokato. 23 Ɨ re tongɨgand wuwonj, Yesu kea yɨt wegonj. Ɨ onggɨtwɨnɨnd ukoi depu rɨb ikonj de onggɨt sɨpand,sɨ gɨga re kea nyɨ b'angjɨka yikenonj, ɨ ton masobijog bebɨg nat aukɨto. 24 Sɨ ket Tina b'auyaenarɨgap Ti pɨlwawuwonj dɨde ket yɨt opmura yiyenoodede yɨt kɨma da, “Ukoyam, Ukoyam! Yɨmnokaine! Men momta im negɨr taindam.” ƗYesu ket utnyitonj dɨde ɨtemb depu rɨb dɨde ukoiwuro samany eyowonj, ngɨrpu sɨpamumakesajogawonj. 25 Seg Yesu ket ten amninonj da, “Rotewaina gar ke utkunda?” Sɨ ton ket moga naaukɨto, ɨ ket towalenggyam towalenggyam kɨdkesa kɨma b'ɨgekena wuwenonj da, “Sɨ rɨdede rɨgae jɨ? Re Ton engau rɨb ake sɨpa, kea Tin yɨtyutkunjya.”

Negɨr Wɨngawɨnga ma Okati Rɨga B'ogɨl OmnaGerasenɨnd

(Mat 8:28-34; Mak 5:1-20)26 Ɨ ton ket gɨga nya ɨjendo Gerasen eriya wa

de Galili sɨpa yɨpa tab wa. 27 Ɨ re Yesu gɨgake gɨl wa opendonj, yɨpa onggɨt taun ke rɨgatyet re negɨr wɨngawɨnga ma okati yɨbnonj, tonket Yesund wɨpwɨp yomnonj. Onggɨt rɨgat b'ilake maka kobɨrgɨm b'ikokenenonj, ɨ dɨde metɨndyɨbnenenonj. Ajɨ ton yɨbnenenonj re nɨnda gɨmoyɨund eski gopmet wɨngɨr nat. 28 Ɨ re ton Yesundyɨr yongonj, ton ukoi ara kɨma irere awonj dɨdesap otendonj Ti wɨpɨnd, ngɨrpu ton ket ukoiara kɨma obailitonj da, “Yesu, pumbjog Godɨmnab'ɨga! Nangga e man singi yomnyɨt kor pɨlɨnd?Kon metɨrkisɨn, goro ken negɨr notɨnɨm!” 29Mopnokɨp Yesu kea negɨr kɨlkɨl wɨngawɨngand yinga-wonj opendam onggɨt rɨgam pɨlke. Negɨr wɨn-gawɨngat re keanaskand tinnenegɨr kana emorkayiyenenonj, sɨ rɨgap tin b'engabenga kai ke dɨdesein kai ke yɨm dɨde pɨs ɨjobɨka yiyeneno, dɨdeket tin yɨr ɨpka yiyeneno yɨpa pɨpmetɨnd. Ajɨ tonkea kai epkeneninonj ɨ sein kai anygɨkeneninonj,

Luk 8:30 99 Luk 8:52ɨ negɨr wɨngawɨngat tin wɨp yiyenenonj dea tawul kesa tungg nata. 30 Ɨ Yesu ket tin yɨgekitonjda, “Yete mor nyɨ?” Sɨ jogjog negɨr wɨngawɨngapkea b'ɨgarkɨto ti pɨlɨnd, sɨ onggɨt penaemb tonket mɨra yomnonj da, “Ligiyonte.”* 31 Ɨ tonket Yesund yɨgekenayo da, “Goro sɨn nitngainɨmmenonɨm de ngortod wa kunɨnkunɨn euki kip warokasim re negɨr wɨngawɨnga wekeny negɨr mab'ɨsagɨka okatam.”

32 Onggɨt wɨnɨnd kea jogjog ongeni b'om bobowekenonj dor tabɨnd. Ɨ onggɨt negɨrwɨngawɨngapket Yesund yɨgekito da, “Sɨn ningaine onggɨtb'om wa pɨlwa b'ɨgarkam.” Ngɨrpu Yesu ket tenengainonj b'ɨgaram. 33 Seg negɨr wɨngawɨngapket onggɨt rɨgam pɨlke opekto dɨde ket b'om wapɨlwab'ɨgarkɨto. Ɨ opimembb'ombobob'ɨkto sɨpayuru kumb wa, ɨ ket sɨpa wa unykurto, ngɨrpu ketkomkesa uj aukɨto. 34 Ɨ re onggɨt b'om ongenarɨgap yɨr yongo onggɨtyam mɨle auki, ton ketb'ɨkento dɨde yɨdɨr yɨt yiyeno onggɨt taunɨnd dɨdenɨnda tungg nata. 35 Sɨ rɨga re kea wuwenonjonggɨtyam auki mɨle yɨr ongongɨm. Ɨ re tonYesum pɨlwa wuwenonj, ton kea yodareno ɨtembrɨga ya pɨlkena re negɨr wɨngawɨnga opekto. Ajɨton kobɨrgɨm b'ikoki dɨde b'ogɨl nony menamenaokateni kɨma na omiti yɨbnonj Yesum wusɨnd.Sɨ ton ket moga na aukɨto. 36 Ɨ yepiya re towayɨr ke yɨr yongo rɨdede na Yesu onggɨt negɨrwɨngawɨnga ma okati rɨgam yɨrkokar yokawonj,ton ket rɨga wumɨr omnena eyento. 37 Sɨ rekomkesa rɨga bobo yepiya re Gerasen eriya ketuwonj, utkundeno towaina yɨt, ton kea Yesunddanda kɨma yɨgekeno towa pɨlke ewaikitam, mopnokɨp ton ukoi moga na aukɨto. Sɨ ket Yesu gɨgawa angitonj dɨde ket yiwatonj. 38 Ɨ onggɨt wɨnɨndre Yesu iwatam awonj, onggɨt rɨgat ya pɨlkena renegɨr wɨngawɨnga opekto, Yesund yɨgekitonj Tonkɨma menonɨm. Ajɨ Yesu tin yɨtmɨkitonj odedeyɨt kɨma da, 39 “Mor met wa ɨtende, dɨde tesɨpke-nainyɨt rɨja na re God mor ukoi mɨle momnɨkau.”Seg ton ket yiwatonj dɨde komkesa taunɨnd pɨ-tapɨta amnenainonj rɨja na re Yesu ti ukoi mɨleyomnɨkawonj.

YairomnaUj Ngɨmngai Yilo Okawamdɨde KopaKongga Ɨsakendam

(Mat 9:18-26; Mak 5:21-43)40 Ɨ re Yesu ɨtendonj, rɨga bobop kea Tin simes-

ime yomno, nokɨp komkesa rɨga re kea Ti yɨr

ungawand wekenonj. 41 Ɨ onggɨt wɨnɨnd yɨpa rɨganyɨ da Yairo yet re Ju rɨga waina yɨr opmitenapumet mopyam yɨr ɨpka rɨga na yɨbnonj, ton ikonjYesum pɨlwa. Ɨ ton Yesum wɨp ke kumsos b'amkakɨma b'amairenonj dɨde Tin yɨgekitonj menonɨmtina met wa. 42 Mop nokɨp ti yɨpaina nena nangɨmngai b'ɨga yɨbnawonj ama rɨka twelp (12)kemag kɨma na dɨde ket momta uj okata natwɨbnonj.

Sɨ re Yesu Yairommet wa yiwatonj, rɨga bobopkea Tin ɨwatɨndena yiyo pɨpmet b'ɨsatena kɨma.43 Ɨ kea dɨkɨnd yɨpa konggawikonj towawɨngɨrɨndyet re kus opekenenonj twelp (12) kemag kɨma.[Sɨ ton kea wikenenonj dokta yɨr ongongɨm dɨdetina kupka yɨrkokar esomnena yiyenenonj.] Ajɨmakwa yet Tin wɨsakendonj. 44 Sɨ ɨtomb konggaYesum kak ke wikonj dɨde ket Tina kobɨrgɨm petɨryesopayonj. Seg ket odenja ket tina kus opekapuyɨra kesa awonj. 45 Ɨ Yesu rɨga arkisinonj da, “Yetken nesopai?” Ɨ re komkesa rɨga b'aento, PetroTin yomnonj da, “Ukoyam! Rɨga bobopim menɨwatɨndena miyenyi dɨde mor wusɨnd pɨpmetb'ɨsatena wuweny.” 46Ajɨ Yesu yindonj da, “Yɨpatke ken nesopai, mop nokɨp kon ke b'ɨpɨnsɨn dadanda re kea kor pɨlke ewaikis.” 47 Sɨ ket ɨtombkongga b'angwatonj da, “Kon ma rɨrɨr e egisɨnpɨta omni kesa.” Ɨ ton ket kaktɨtɨ kɨma Yesumwɨp wa tikonj dɨde kumsos b'amkonj ngɨrpu ketkomkesa rɨga wa wɨpɨnd pɨtapɨta yomnenain-onj nangga pena Tin yesopayonj dɨde rɨja na reodenja Ton tin wɨsakendonj. 48 Seg Yesu tinwomnonj da, “Ngɨmngai b'ɨga! Moina gar keutkundate men mɨsakenj. Meke ngɨmbla kɨma!”

49 Ɨ re Yesu onggɨt yɨt opurenand yɨbnonj, ode-dend ket yɨpa rɨga ikonj Yairommet ke, ɨ Yairondyomnonj da, “Moina ngɨmngai b'ɨga kea uj ainy.Sɨ goro man ouyaena rɨgand jabakɨpɨnd ɨl ongketmenonɨm! Goro Tin ɨsakaulisɨt!” 50 Ajɨ re Yesuonggɨtyam yɨt utkundonj, Ton Yairond yomnonjda, “Goro moga tawɨm! Gar ke utkunda nenayoramite! Ɨta mor b'ɨga b'ɨtɨsakenj dor.” 51 Ajɨre ton tina met wa opekto, Yesu maka engainonjnɨnda rɨga b'ɨgaram wɨngɨr wa Ton kɨma, ajɨ ɨnaPetro ɨ Yoan ɨ Yakobo ɨ dɨde onggɨt b'ɨgamna b'uake mog. 52 Ɨ onggɨt wɨnɨnd, komkesa rɨga yiib'ɨrɨnena nat wekenonj dɨde kom b'amoratenakɨma b'ɨaena wuwenonj ti gatab, ajɨ Yesu ket tenamninonj da, “Goro yii taininam! Mop nokɨpɨtomb ngɨmngai b'ɨga re ma uj o, ajɨ yɨt o weg.”

* 8:30: Ligiyon re yɨpa ukoi Roma geja rɨga bobo nyɨ na, ɨ ama rɨka siks tausɨn (6,000) geja rɨga na.

Luk 8:53 100 Luk 9:20

53 Ajɨ rɨgap Yesund ngong na yengeno, nokɨp tonyɨr wongo re uj na. 54 Ɨ re ton b'ɨgarto rɨkɨnd re ujb'ɨga wɨbnonj, Yesu tin yɨmɨnd wokatonj dɨde tinwomnonj da, “B'ɨga! Utnyite!” 55 Seg ita ket tinawɨngawɨnga ɨtendonj, ɨ ton ket odenja utnyitonj.Ɨ Yesu engainonj ti owou okawam. 56 Sɨ ti b'uake ti mog re wɨnga kesa na awonda. Ajɨ Yesudanda kɨma b'ingawa yɨt yoramitonj da, “Goroyɨpat onggɨtyam gatab yɨt pɨta omnɨkɨm!”

9Twelp (12) Ɨtmɨkitijog Rɨga Ɨtmɨkitam(Mat 10:5-15; Mak 6:7-13)

1 Ɨ Yesu ket Tina Twelp (12) b'auyaena rɨgaara emokinonj b'eomam, ɨ Ton ket ukoi dandadɨde juwai agoninonj komkesa negɨr wɨngawɨngaeaukenam dɨde komkesa kopa ke ɨsagɨkam. 2 ƗTon ket ten etmɨkisinonj God ma pumb tungggatab bage yɨt pɨtapɨta omnenam dɨde kopa rɨgaɨsagɨkam. 3 Ɨ re Ton ɨtmɨkitam amninonj, Ton tenengainonj da, “Goro kwa nangga na eyinam wamenonɨm! Goro kutɨp kɨma, goro ga kɨma, goroowou kɨma, goro wulkɨp kɨma, ɨ goro kobɨrgɨmtalomam kɨma! 4Ra wɨn tuwenyɨt tungg yɨpayɨpanata, ɨ dɨde ra yɨpayɨpa met nata obai tamnenanjwaina menon tungg wɨngɨrɨnd, omanda tekenyɨt,ngɨrpu ra wɨn tungg terarenindam dem. 5 Ɨrɨga yepiya ra maka wen simesime tamnenanjdem, sɨ wɨn ɨdenatemb ket onggɨt met ke oonggɨt taun ke iwasya. Ɨ onggɨt iwata wɨnɨndwɨn b'ogla waina pɨspamɨnd sungar tedbenenin-dam towanɨm nony aukam da towaina negɨr mɨleb'ɨsagɨkam wɨn ɨta ik dem.” 6 Yɨt seg ke ton ketyiwato dɨde tungg nata wuwenonj. Ɨ rɨkɨnd reton wuwenonj komkesa wɨnɨnd, ton kea God mab'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnena yiyenodɨde kopa ke rɨga ɨsagɨka eyento.

Erodɨmna Nonysɨpsɨp Yesum gatab(Mat 14:1-12; Mak 6:14-19)

7 Ɨ re Galili eriya king Erod utkundenonjkomkesa onggɨtyam auki mɨle gatab, ton ma so-bijog na nonysɨpsɨp aukonj. Mop nokɨp nɨndarɨgap opurena eyento da baptiso Yoan kea ujke utnyitonj, 8 ɨ kwa nɨnda rɨgap da bageyamEliya kea pɨtapɨta awonj, ɨ dɨde kwa nɨnda rɨgapda yɨpa b'ilap bageyam e utnyitonj. 9 Ajɨ Erodyindonj da, “Kon ke Yoanɨnd mop yɨpendond,ajɨ yetemb jɨ rɨga ya gatab im re kon onggɨtyamyɨt utkundenyɨn?” Sɨ ton nya oraka eyeninonjYesund yɨr ongongɨm.

Yesu Paib Tausɨn (5,000) Rɨga Angeninonj(Mat 14:13-21; Mak 6:30-44; Yoan 6:1-14)

10 Ɨ re ɨtmɨkitijog rɨga ɨtekto, ton ket Yesundwumɨr yomneno komkesa gasa rɨna re ton am-nɨkto.

Sɨ Yesu ket ten eyinonj tentawar wa Ton kɨmade yɨpa taun wa ogenaya da Betsaida. 11 Ajɨ rɨgabobop kea wumɨr yokato rɨkɨnd re Yesu yɨbnonj,ton kea Tin oraka yiyo. Seg Ton ten simesimeamneninonj dɨde ten yɨt atainonj God ma pumbtungg gatab, dɨde kopa rɨga esakenjinonj yenare Ton singi amneninonj ɨsagɨkam. 12 Ɨ re ketbibɨr wɨn awɨr auka yikonj, Twelp (12) ɨtmɨki-tijog rɨga tuwonj Ti pɨlwa, ɨ yomno da, “Rɨgabobo etmɨkenine, nokɨm da ɨdenat ton wuswustungg nata dɨdewungawungapu tungg natawun-gapu pɨpmet dɨde owou oraka teyenanj! Nokɨpmen re wul kesa tungg nasim wekenyɨn.” 13 ƗYesu ket esmonggainonj da, “Wɨn towa owouagoninam!” Ajɨ todaka ket yomno da, “Sowaɨnsima paib (5) sana nganja dɨde nɨmog kabumnena wekeny. Sɨ sɨn maka ra wuyɨn dɨde onggɨtkomkesa rɨga rɨrɨrɨnd owou temjindam, sɨn marɨrɨr im towa ogonam.” 14 Ton odede penaembonggɨtyam yɨt apurento, nokɨp demb de ama rɨkapaib tausɨn (5,000) rɨgajog na wekenonj. Ajɨ TonTina b'auyaena rɨga amninonj da, “Komkesa rɨgab'ogla ama rɨka pipti (50) bobond omnɨka eyeninadiyamawowɨm!” 15Seg ton ket Yesumaonggɨt yɨtrɨrɨrɨnd komkesa rɨga gowɨnd omnɨkam amnento.16 Ɨ ket Yesu paib (5) sana nganja dɨde nɨmogkabum akasinonj, ɨ pumbwa yɨr yikenonj dɨde ketGodɨnd sɨteket yɨt yomnonj, ngɨrpu sana nganjaepkɨkinonj dɨde kabum ɨpka eyenonj, ɨ ket Tinab'auyaena rɨga wa agoninonj rɨga bobo wa yinggiyenam. 17 Ɨ komkesa rɨga diyam auto re kea ngoraukɨto. Seg ket b'auyaena rɨgap rɨga wa pɨlkekombyamowou akatto dɨde ket kea twelp (12)watyɨndangɨr amnɨkto.

Petro ma Pɨtapɨta Omni Yɨt dɨde Yesu ma Ujdɨde Utnyita gatab Bage Yɨt

(Mat 16:13-28; Mak 8:27–9:1)18 Ɨ yɨpa wɨnɨnd re Yesu Tinta yɨr opmitenonj,

Tina b'auyaena rɨga re kea dɨkɨnd Ton kɨmawekenonj. Ɨ Ton ket ten arkisinonj da, “Yenarɨgap yomnɨkenenyi da yeten Kon?” 19 Ɨ ton mɨrayomno da, “Rɨgap endenenanj da Man re baptisoomnɨkayam Yoantet, ajɨ nɨndap daMan Eliyatet, ɨnɨndap da yɨpa b'ilap bageyam e utnyitonj.” 20AjɨYesu ten egekisinonj da, “Ajɨ wɨdaka rɨngmim,

Luk 9:21 101 Luk 9:43wɨn yena yomnɨkenenya da yeten Kon?” Sɨ Petroket mɨra yomnonj da, “Man re Godɨmna Kerisotetyena re God gaya yeaukonj Tina wɨko omnɨkam.”

21 Ɨ Yesu danda kɨma ten engainonj da, “Goroyena rɨga wumɨr tamnina Kor gatab!” 22 SegYesu yindonj da, “Rɨgamna B'ɨga b'ogla jogjogb'ɨdgotnena rakatenin, ɨ Ju rɨga waina elda rɨgaɨ yɨna mopyam sɨ rɨga ɨ dɨde Ju rɨga waina gogouyaena rɨgap b'ogla ɨsayi dem, ngɨrpu b'oglaonganji dem. Seg nowam bibɨrɨnd Ton b'oglakwa tutnyis dem uj ke.” 23 Ɨ Ton ket komkesarɨga amninonj da, “Yet ra man singi taet Kenyɨmta undokam, man b'ogla naska moina singikomkesa terarkinyɨt, ɨ kwa man b'ogla ita bibɨrrɨrɨrɨnd komkesa bebɨg takasinyɨt Godɨm wɨkondngɨrpu moina uj wul b'agbagɨnd, dɨde ket Kenyɨmta nutundoket. 24 Mop nokɨp yet ra tileng-gyam tina yɨrkokar yɨrgong omnɨka iyeny, ton ɨtaɨtemb tina yɨrkokar dadal edamkis dem. Ɨ dakayet ra tina yɨrkokar edamkis Kor map, ton ɨtaɨtemb tina yɨrkokar dadal okas dem. 25 Ɨ ra mankomkesa gowukoi mornɨm okasɨt ɨ dɨde onggɨtgowukoi map moina yɨrkokar edamkisɨt dem, sɨnangga b'ogɨl e man yɨr onget onggɨt gowukoiokati ke? 26 Ɨ kwa yet ra man Ken dɨde Koina yɨtgar ke ɨngar kɨma takasinyɨt rɨga wa wɨngɨrɨnd,Rɨgamna B'ɨgat daka men ɨngar kae motɨny dem,ra Ton yɨna aneru kɨma ik dem Tina b'ogɨl ɨny-omarena kɨma dɨde Ti B'u ma b'ogɨl ɨnyomarenakɨma. 27 Ajɨ Kon ɨmɨnjog nitinjɨn da yepim rewɨn owɨnki wekenyɨt dɨkɨnd, wa wɨngɨrɨnd nɨndarɨgap makwa opima uj taukanj, ngɨrpu ra ton yɨrongi dem God ma pumb tungg.”

Yesu ma B'enga Wɨp Ɨnyomarena Yɨpa Dorɨnd(Mat 17:1-8; Mak 9:2-8)

28 Ɨ onggɨtyam gatab yɨt opurena seg ke reket ama rɨka eitɨm (8) bibɨr awonj, Yesu araemokinonj Petro ɨ Yoan ɨ dɨde Yakobo dɨde ketwuwonj de yɨpa dor kumb wa yɨr opmitam.29 Ɨ re Ton yɨr opmitenonj, Tina wɨp re etamakɨma na aukonj dɨde Tina kobɨrgɨm ngaya pɨlana ɨnyomarena kɨma bɨlbɨljog aukonj. 30-31 Ɨodedend ket nɨmog rɨga, Mose ake Eliya, pɨtaawonda b'ogɨl ɨnyomarenand dɨde Yesu kɨmayɨpand yɨtnono aenonda Tina gowukoi ɨraramgatab rɨnte ra rɨrɨrkɨp tainy dem Yerusalemɨnd.32 Ajɨ onggɨt wɨnɨnd Petro dɨde ton kɨma rɨgare ma sobijog yɨtpa pena yɨr uwonento. Ajɨ reton yɨr opngɨkto, ton kea yɨr angto Yesumnab'ogɨl ɨnyomarena dɨde nɨmog rɨga Ton kɨma

onyiti. 33 Ɨ re ton Yesund ɨraramyomnonda, PetroYesund yomnonj da, “Ukoyam! Sɨn otomanti imwekenyɨn dɨkɨnd. Sɨ sɨn nowa plaimet rarang-inum, yɨpa Mornɨm, ɨ yɨpa Mosem, ɨ dɨde yɨpaEliyam.” Ajɨ ton maka nony awonj nangga manaton yindonj. 34 Sɨ re ton onggɨtyam yɨt apureni-nonj, rɨm ikonj dɨde ket ten ekangɨnjinonj. Ɨ reton rɨm bora wa b'ɨgarkɨto, ton kea moga aukɨto.35 Ɨ ara ikonj onggɨt rɨm bora ke odede da, “Ɨtembjɨ Koina B'ɨga yena re Kon yobagendond. Sɨ wɨnTin yutkunda!” 36 Ɨ onggɨtyam ara seg ke ket, tonYesu nena na yɨr yongo. Sɨ ton nowa rɨga yɨt kesana wekenonj onggɨt gatab, ɨ onggɨt wɨnɨnd tonmakwa yena ngai wumɨr amnento nangga na reton yɨr angto.

Yesu Yɨpa Kewar B'ɨgam Negɨr WɨngawɨngaYewaikitawonj

(Mat 17:14-18, 22-23; Mak 9:14-32)37 Ɨ ɨspari ke ket re ton tuwonj dor kumb ke,

ukoi rɨga bobo kea tuwonj Yesund wɨpwɨp om-nam. 38 Ɨ odedend ket onggɨt rɨga bobo wɨngɨrɨndyɨpa rɨgat Yesund ara yɨawonj da, “Ouyaena Rɨga-wɨi! Kon Men mɨtenaen da Man kor b'ɨgandkear omnyɨt, nokɨp ton re kor lesmɨta b'ɨga e.39 Ɨ negɨr wɨngawɨngat tin yemorkeneny dɨde ɨn-dama kamil yowarkeneny, ɨ tumol aembɨka kɨmatin kakwulwul yomnɨkeneny, ngɨrpu tin gou wanenegɨr kana ɨngmandena yiyeneny, ɨ ɨngkaembket tin yɨrareneny. Ajɨ ɨdenata ɨrar ra tin gouwa omɨny. Ajɨ maka ra ton odede nenegɨr kanaomnena iyeny, ton ma ɨta tin ɨrarena iyeny. 40 Sɨkon ke popMoina b'auyaena rɨgawa pɨlwa b'ɨtenayoramisɨn negɨr wɨngawɨnga ewaikitam, ajɨ tonma rɨrɨr na.” 41 Sɨ Yesu mɨra amninonj da, “Oo,gar ke utkunda kesa dɨde gar eskamki rɨga yepimre yu wekeny onggɨt gowukoyɨnd! Rɨdede pɨn eKon nɨtɨbnyɨn wɨn kɨma dɨde rɨdede pɨn e Konmusɨk wɨmena okasɨn waina gar ke utkunda kesamɨle gatab?” Ɨ Ton ket b'ɨgam b'und yomnonjda, “Mor b'ɨgand iyɨm Kor pɨlwa!” 42 Ɨ re ɨtembb'ɨga ikonj Ti pɨlwa, negɨr wɨngawɨngat tin gouwa yɨskantonj dɨde ukoi kana kaktɨtɨ kɨma yɨjgɨn-denonj. Sɨ Yesu ket negɨr kɨlkɨl wɨngawɨngandsamany yiyowonj, dɨde ket onggɨt kewar b'ɨgandyɨsakendonj, ngɨrpu ti b'uɨm b'ɨga yokawonj.43 Seg komkesa rɨgap wɨnga kesa aukɨto Godɨmnaukoijog danda gatab.

Ɨ re komkesa rɨga kɨd kesa aena wuwenonjonggɨtyam komkesa mɨle gatab rɨna re Yesu am-nɨkinonj, Ton Tina b'auyaena rɨga amninonj da,

Luk 9:44 102 Luk 10:744 “Wɨn b'obogɨl onggɨtyam Koina yɨtkak garke takasindam nangga gatab im ra Kon wumɨrtamninyɨn. Mopnokɨp Rɨgamna B'ɨgand ɨta nambtɨb yii dem de rɨgaina yɨm kumb wa.” 45 Ajɨ Tinab'auyaena rɨgap maka nony aukɨto onggɨtyamopureni yɨt gatab, dɨde onggɨtyam yɨt re egiti nayɨbnonj towa pɨlke, sɨ onggɨt penaemb ton makayongwato. Ɨ ton kwamoga na aukɨto Tin ɨgekitamonggɨtyam opureni yɨtkak gatab.

Yete Ukoyam(Mat 18:1-5; Mak 9:33-40)

46 Ɨ yɨpa yɨt b'ugwatena pɨta awonj b'auyaenarɨga wa wɨngɨrɨnd da yete ukoyam yɨbɨm towawɨngɨrɨnd. 47 Ajɨ Yesu kea wumɨr awonj towainagarɨnd onggɨtyam yɨt b'ugwatena gatab, ɨ Tonket yɨpa b'ɨga sobijog yokatonj dɨde ket Ti yɨuke yonyitonj. 48 Seg Ton ket ten amninonj da,“Yet ra odede b'ɨga sobijog simesimeomɨnyKoinanyɨ kɨma, ton re Kena simesime nomɨny. Ɨ dɨdeyet ra Ken simesime notɨny, ton re kea simesimeyomɨny yet re Ken nɨtmɨkitonj. Mop nokɨp yetra sobijogjog tainy komkesa wa wɨngɨrɨnd, ton reukoijog rɨga e.”

49 Ɨ Yoan ket Yesund yomnonj da, “Ukoyam!Sɨn yɨpa rɨga yɨr yongu Moina nyɨ kɨma negɨrwɨngawɨnga ewaikitand. Sɨ sɨn tin yɨswangu da,‘Goro yɨmta ke odede omnɨkɨm dem!’ nokɨp tonma ɨta yɨmta undokamiyeny sɨn kɨma.” 50Ajɨ Yesutin yomnonj da, “Goro tin ɨswanga! Mop nokɨpyet ra maka wen tajgasiny, ton re wa tab ke rɨgae.”

Samariya Rɨgap Yesund Yɨsayo51 Sɨ Yesum pumb wa menonɨm wɨn re kea wus

wa auka ikonj, ɨ Ton ket danda kɨma yɨmjatonjmenonɨm de Yerusalem taun wa. 52 Ɨ Ton ketnaskanatanɨndabageyametmɨkisinonj Samariyaeriya wa, sɨ ton ket wuwonj dɨde ket b'ɨgarkɨtoyɨpa tungg wa Tinɨm gasa ongonjenam. 53 Ajɨdemb de rɨgap maka Tin simesime yomno, mopnokɨp Ti menon yɨbnawonj re Yerusalem taunwa na. 54 Ɨ re Tina b'auyaena rɨga Yakobo akeYoan onggɨtyammɨle yɨr yongonda, ton endondada, “Yonggyam! Ma man singi et da sɨn wulingaya wub kumb ke inkam dɨde ten so omnam?”55Ajɨ Yesu ten wɨp awarkitonj, ɨ samany eyowonj.56Ngɨrpu ton ket wuwonj b'enga tungg wa.

Yesund Yɨmta Undoka gatab Yɨt(Mat 8:19-22)

57 Ɨ re ton menon yokato, nyawɨnd yɨpa rɨgaYesund yomnonj da, “Kon ɨta men yɨmta undokamitiyenyɨn rɨtata ra man metkenyɨt.” 58 Sɨ Yesutin yomnonj da, “Gongɨr wa opima towa wulbora wɨmenam, dɨde pumbɨnd ngena wa kwaopima towa met, ajɨ Rɨgamna B'ɨgam re awɨr ekwa Ti wɨmenapu pɨpmet mop owaglitam.” 59 ƗYesu kwa ket yɨpa rɨgand yomnonj da, “Yɨmtanundoke!” Ajɨ onggɨt rɨgat Yesund yomnonj da,“Yonggyam! Kon yɨmta kae Mor pɨlwa tɨtenjɨnajɨ naska kon kor b'und eungitam neken.” 60 AjɨYesu tin yomnonj da, “Toko wɨngawɨnga ke ujrɨgap gop raukinem towainajog uj rɨga, ajɨ manmeke God ma pumb tungg gatab God ma b'ogɨlyɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnenam.” 61 Ɨ kwayɨpa rɨgat yindonj da, “Yonggyam! Kon men ɨtayɨmta mutundoken, ajɨ naska Man ken nɨnjɨkitewɨdaemb yɨt omnam rɨga yepim re wekeny koinametɨnd.” 62 Sɨ Yesu tin yomnonj da, “Yet ra yɨmtaramis gou ungankapu gasa kumbɨnd, ɨ ra kakwayɨr tetaingis, tonma dɨmdɨm e unganka yiyeny. Sɨton ma rɨrɨrkɨp rɨga e God ma pumb tungg wɨkoiyenam.”

10Sebenti (70) B'auyaena Rɨga Ɨtmɨkitam gatab Yɨt

1 Ɨ onggɨt kak ke, Yonggyam abagenjinonjb'usaya Sebenti (70) rɨga,* ɨ Ton naska kananɨmognɨmog etmɨkeninonj komkesa taun natadɨde tungg nata rɨtata ra Ton ikeny dem. 2 Ɨre Yesu ten etmɨkeninonj, Ton ket ten yɨt etain-onj da, “Erngokam re jogjog im, ajɨ wɨko rɨgare ma jog im. Sɨ onggɨt paemb wɨn erngokaYonggyamɨnd yɨgekita odede da, ‘Man wɨko rɨgaetmɨkisine Moina erngokapu gou wa.’ 3 Wɨnwuwe! Yɨr de, Kon wen etmɨkeninyɨn re odedewɨp im rɨngmim ra rɨgat mamoi tetmɨkisiny dɨyongg wa wɨngɨr wa. 4 Ɨ goro eyina pauso, ɨgoro ga, ɨ goro yongɨnkak, ɨ dɨde goro yenasimesime omna nyawɨnd. 5 Ra wɨn yɨpayɨpa metnata b'ɨtgarenindam, naska wɨn tendenindam da,‘Ngɨmbla dɨkɨnd onggɨt metɨnd.’ 6 Ɨ ra onggɨtngɨmbla okatamrɨrɨrkɨp rɨga ɨbɨmdembdeonggɨtmetɨnd, ɨta waina oramiti ngɨmbla ton kɨma ɨbɨm.Ajɨ maka ra, ɨta tɨtenj wa pɨlwa. 7 Ɨ wɨn omandawɨmena tuwenyɨt onggɨt met nata, ɨ wɨn owoudɨde onaika teyenindam nangga gasa na ra tonogona teyenanj. Mop nokɨp God ma wɨko rɨgare rɨrɨrkɨp rɨga e odede nya ke tina wɨko mɨra

* 10:1: Nɨnda Grik peband da “sebenti tu (72)”.

Luk 10:8 103 Luk 10:31okatam. Goro metta metta tuwenɨm! 8 Ɨ rawɨn yɨpayɨpa taun nata b'ɨtgarenindam dɨde wensimesime tamnenanj, wɨn owou nena teyenin-dam nanggamog im ra wanɨm wɨp ke taramkau-ranj. 9 Ɨ kopa ke rɨga tesagɨkenindam demb deonggɨt taun nata, ɨ ten yɨt tamnenindam da, ‘Godma pumb tungg re kea wa wus nate ainy’. 10 Ajɨra wɨn yɨpayɨpa taun nata b'ɨtgarenindam, ɨ makarawen simesime tamnenanj, wɨn tuwenyɨt onggɨttaun sobea nata, ɨ tendenindamda, 11 ‘Nanggamajɨ onggɨtyam sungar rɨna re b'ausɨkanj sowainapɨspamɨnd onggɨt taunɨnd, sɨ sɨn ket wanɨm mimonggɨtyam sungar b'ɨdbenenindam wen nononyomnam da b'ɨsagɨka wɨn ɨta ik dem wanɨm. Ajɨwɨn b'ogla onggɨtyam gatab wumɨr tekenyɨt daGod ma pumb tungg re kea wus nate ainy.’ 12 ƗKon wumɨr wen tamninyɨn da ra b'ɨsagɨka wɨn ikdem, Sodom taunɨm ra ukoi bebɨg e okas dem,ajɨ onggɨt taunɨm ra dem b'usaya mogjog bebɨg eokas dem.

13 “God ma sake man kɨma Korajin, ɨ God masake man kɨma Betsaida. Mop nokɨp rako Konopimemb kɨd kesa kɨma danda wɨko amnɨkinonjde negɨr kɨma Tiro taun ake Sidon taunɨnd rɨnare Kon wa wɨngɨrɨnd amnɨkeninonj, ton kakob'ila rongg b'ikokto dɨde ket wumbol kumbɨndomnɨkto negɨrmɨle ke engendamdeGodɨmpɨlwa.14 Ajɨ ra b'ɨsagɨka wɨn ik dem, Tiro ake Sidontowanɨm ra ukoi bebɨg e dem, ajɨ wanɨm ra demb'usayamogjog bebɨg e okasya dem. 15 Ɨ kwaman,Kaparnaum,ɨta man wub kumb wa b'uturowasɨt dem? Nayɨ,

man ɨta tiglet dem de uj rɨgaina tungg wa.16Yet ra wen yɨt tutkundeniny, ton Kena nutkun-deny. Ɨ yet ra wen tesainy, ton Kena nɨsai. Ajɨyet ra Ken nɨtɨsai, ton Ti na yɨsai yet re Kennɨtmɨkitonj.”

17 Sɨ ket sebenti (70) b'auyaena rɨga ɨtekto samkɨma, ɨ endento da, “Yonggyam! Nangga ma jɨnegɨr wɨngawɨnga, ton kea sɨn yɨt nutkundento,re sɨn Moina nyɨ kɨma b'ingawa yoramitenonda.”18 Ɨ Yesu ten amninonj da, “Kon kea Satanand yɨryongond wub kumb ke sap otendand odede ɨt rerɨngma ra waral tokmɨnjis. 19 Kon ke wa dandaakainond gɨrem dɨde wɨrmogmog ɨpmɨndenam,dɨde gou wa omnenam komkesa geja rɨgainadanda. Sɨ onggɨt paemb makwa yɨpat ɨta wennegɨr tamnɨkiny. 20 Ajɨ goro wɨn sam taininamonggɨtyam gatab rɨna re negɨr wɨngawɨngap wenyɨt utkundento, ajɨ wɨn sam omnɨka yiyena ong-gɨtɨm da waina nyɨ re ɨrɨki im wekeny de pumbtungg wa.”

21 Ɨ onggɨt wɨnɨnd re Yɨnayɨna WɨngawɨngaYesum pɨlɨnd b'imuronj, Ton ma sobijog na samyomnɨkonj, ɨ Ton yindonj da, “Abu, wub akegowukoyɨm Yonggyam! Kon sɨteket yɨt mom-nyɨn, nokɨp Man ke onggɨtyamMoina danda dɨdeyɨrkokar yɨtkak agurkinot rɨga wa pɨlke yepim remultekɨp kɨma dɨde b'ogɨl wumɨr kɨma wekeny.Ajɨ Man kea onggɨtyam Moina gasa towanɨmpɨtapɨta amnenainot yepim re b'ɨga sobijog pɨlawumɨr kesa wekeny. Abu! Ɨmɨnjog e, Onggɨtyamgasa aukonj reMoina b'ogɨl samkɨma singi nasim.22 Komkesa danda dɨde wumɨr re Kor B'uɨt Kormana nogoninonj ingaenam. Ɨ makwa yɨpa ɨtayete wumɨr B'ɨgam gatab, ajɨ B'uta Tinta wumɨr. Ɨmakwa ɨta yete wumɨr B'uɨm gatab, ajɨ tonpimawumɨr, B'ɨga dɨde rɨga yena re B'ɨgat singi eye-niny B'und pɨta omnenam towa pɨlwa.” 23 Ɨ YesuTina b'auyaena rɨga wɨp awarkisinonj, ɨ ten nenaamninonj da, “Ton b'ogɨl omni yɨrkɨp im jɨ yepimre yɨr ongong eyenanj nangga im re wɨn yɨr on-gong eyenindam. 24 Mop nokɨp Kon wen wumɨrtamninyɨn da naskand jogjog bageyamɨp dɨdekingɨp singi aukenento yɨr ongongɨm nangga imre wɨn yɨr ongong eyenindam, ajɨ ton maka yɨrongong eyento. Ɨ kwa ton singi aukenento utkun-dam nangga im re wɨn utkundena eyenindam, ajɨton maka utkundenento.”

B'ogɨl Samariya Rɨga gatab Tendam Yɨt25 Ɨ yɨpa wɨnɨnd yɨpa gog yɨt wumɨrjog rɨga

onyitonj Yesund otonkenam, sɨ ton ket Tin yerki-tonj da, “Ouyaena Rɨga-wɨi! Rɨnggɨtyam wɨkoomnɨka kae kon owabɨnsɨn dadal ngɨrpu kesayɨrkokar?” 26 Ɨ Yesu tin yɨsmonggawonj da, “Rɨd-ede e Mosemna gog peband ɨrɨki yɨbɨm? Ɨ manrɨdede e yokatenyɨt moina ogenka wɨngɨrɨnd?”27 Seg ton yɨsmonggawonj da, “Man moina Yong-gyam Godɨnd singi yiyene moina kupkakupka kɨdke, ɨ moina kupkakupka wɨngawɨnga ke, ɨ moinakupkakupka danda ke, ɨ dɨde moina kupkakupkanony ke! Ɨ singi yiyene mor rɨgand mada redɨde!” 28 Sɨ Yesu tin yomnonj da, “Kea mandɨmdɨmjog mɨra nomnyɨt. Onggɨtyam yɨt rɨrɨrɨndyomnɨke! Sɨ man ɨta yɨrkokar mɨtɨbnyɨt.” 29 Ajɨton singi na tilenggyam negɨr kesa dɨmdɨmjogrɨga tainy. Sɨ ton Yesund yerkitonj da, “Sɨ yetejɨ kor rɨga?” 30 Yesu yɨsmonggawonj da, “Yɨparɨga Yerusalem taun ke yikonj de Yeriko wa, ɨnyawɨnd raskolɨp ket tin yɨwatɨnto dɨde ket tinakobɨrgɨm yotogɨko, ɨ tin nenegɨr kana yipowo,ngɨrpu gou yɨpo. Seg ton tin kokamkokam yɨraro.31 Ɨ odedend yɨpa yɨna sɨ rɨga onggɨtyam nya

Luk 10:32 104 Luk 11:11ɨmayonj, ɨ re ket ton onggɨt rɨgand yɨr yongonj,ton kea tin nya yɨwaponj. 32 Ɨ odede yɨpa wɨpnya ke yɨpa Lebi gu rɨga todaka onggɨt pɨpmetwa ikonj dɨde ket tin yɨr yongonj. Seg todakakea tin nya yɨwaponj. 33 Ajɨ yɨpa Samariya rɨgamenon yokatonj, ɨ ket ikonj rɨkɨnd re ɨtemb rɨgayɨbnonj. Ɨ re ton tin yɨr yongonj, ton kea garke tin kear yomnonj. 34 Ɨ ton ket ti wus wayikonj, ɨ ket ton olib gaya dɨde ɨk egmarkinonjtina ipoipu yɨrand† dɨde ket unjoka yiyenonj. Segket ton tinajog dongki kumb wa tin yangitonj,dɨde ket yiyonj yɨpa wungapu met wa, ngɨrpuadea ket tin yɨr yengendonj. 35 Ɨ ɨspari ke ketton twelp (12) Kina‡ yokawonj onggɨt wungapumet yonggyamɨm, ɨ yomnonj da, ‘Tin yɨr ɨpkaiyenyɨt. Ramanwewewulkɨp tasomnenyɨt tin yɨrɨpkand, kon ɨta ket mor mɨtendainyɨn onggɨtyamwewe wulkɨp, ra kon tɨtenjɨn dem.’ 36 Sɨ manrɨdede e nony aet? Rɨngma, onggɨt nowa rɨgawɨngɨrɨnd, yete ti rɨga ainy onggɨt rɨgam yena reraskolɨp nenegɨr kana yipowo?” 37 Sɨ onggɨt gogwɨko rɨgatmɨra yomnonj da, “Tonɨt yet re tin kearyomnonj.” Seg Yesu tin yomnonj da, “Meke! Dɨdeodede yɨpa wɨp mɨle na tamnɨkinyɨt.”

Marta ake Mariya38 Ɨ re ton wuwenonj, nyawɨnd Yesu b'ɨgaronj

yɨpa tungg wɨngɨr wa. Ɨ ademb de yɨpa kongganyɨ da Marta Yesund obai omnam yɨngaukonj.39 Ɨ onggɨt konggam yɨpa kea wundoi wɨbnawonjwogenayo da Mariya. Sɨ ti wundoi re Yong-gyamɨmna pɨs wɨp nat omiti wɨbnonj Tina yɨtkakutkundenam. 40 Ajɨ Marta re nony bebɨg kɨmana guglam yondratenonj b'engabenga wɨp owouongonjenam. Sɨ ton Yesum pɨlwa wikonj dɨde ketTin yomnonj da, “Yonggyam-wɨi! Manma wumɨret da korwundoi kor nenamanawɨko nɨrarkainy?Sɨ be ngai wingae tin ken yɨm okawam!” 41 AjɨYonggyam mɨra tin womnonj da, “Marta, Marta!Man nangga ma gar bebɨg dɨde nony negɨr ainyɨtjogjog owou ongonjenam? 42 Ajɨ yɨpaina mɨlenena e b'ogɨljog omnɨkam dɨkɨnd. Mop nokɨpMariya re kea b'ogɨl pɨpmet yokas, sɨ makwa yeteonggɨt pɨpmet ke tin tewaikis.”

11Yɨr Opmita gatab Ouyaena(Mat 6:9-15; 7:7-11)

1 Ɨ yɨpa wɨnɨnd Yesu yɨpa pɨpmet yokatonj, ɨket yɨr opmitenonj. Ɨ re Ton yɨr opmita segawonj, Tina b'auyaena rɨga wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgatTin yomnonj da, “Yonggyam! Sɨda nouyaeninerɨdede e yɨr opmitena odede rɨja na re Yoan tinab'auyaena rɨga auyaeninonj!” 2 Sɨ Yesu ten yɨtetainonj da, “Ra wɨn yɨr topmisindam, odedetendenindam da,‘Abu! Moina nyɨ b'ogla yɨnam rain.

Ɨ Moina wɨp omnenapu pumb tungg b'oglarinɨk onggɨt gowukoi wa.

3 Ɨ bibɨr weanjweanj sowa owou notgoneneninyɨtbibɨr rɨrɨrɨnd.

4 Ɨ sɨn komkesa rɨga wa negɨr mɨle awɨr am-nɨkaenindam yepim re sowa pɨlɨnd negɨrmɨle amnɨkenenanj,

sɨ onggɨt paemb Man sowaina negɨr mɨleawɨr omnɨka teyeninyɨt.

Ɨ Man goro sɨn wɨp niyinɨm negɨr ma b'atonkenawa!’ ”*

5 Ɨ Yesu ten amninonj da, “Rada wa wɨngɨrɨndyɨpa rɨgam ɨta ti yɨpa ti rɨga, ɨ ton yik onggɨtti rɨgam met wa sɨdɨrɨnd, dɨde tin omɨny da,‘Kor rɨga! Nowa sana nganja nokaine, yɨmta ketoko mɨra metendainɨn. 6 Nokɨp yɨpa kor rɨgakor pɨlwa ik paja tungg ke, ajɨ kor awɨr e kwanangga e kor yɨmɨnd yɨbɨm ti okawam.’ 7 Ɨ tirɨgat met wɨngɨr ke tin yɨsmonggawonj da, ‘Goronɨtɨsakawɨm! Mora daka re kea ɨdoki e yɨbɨm, ɨsɨn koina b'ɨgawar kɨma ke yɨpa nasimb'ɨkangɨndiyutungi wekenyɨn. Sɨ kon ma rɨrɨr e ket tutnyisɨnmor ogonam.’ 8 Sɨ Kon wen tamninyɨn da nanggama jɨ rada ton re ti rɨga e yɨbɨm, ton ma ɨtatutnyis tinɨm ogonam ti rɨgamap. Ajɨ ra ton ɨngarkesa ti rɨgand ɨjenenawai, ton ɨta ket tutnyis tiogonamnanggama ton singi yoramis. 9 Ɨ Kon kwawen tamninyɨn da wɨn erkena yiyena, ɨ wɨn ɨtaokasya. Ɨ wɨn oraka yiyena, ɨ wɨn ɨta ket odarya.Ɨ wɨn mora odounena yiyena, ɨ ɨta mora wanɨmtɨpangenj. 10 Mop nokɨp komkesa rɨga yepiya raerkena iyenyi, ton ɨta okasi, ɨ oraka iyenyi, tonɨta odari, ɨ dɨde mora odounena iyenyi, mora ɨtatowanɨm tepangenj. 11 Ɨ wa wɨngɨrɨnd yete reb'ɨga b'uwam, rada ti b'ɨgat erkis kabumɨm, sɨ

† 10:34: Onggɨt wɨnɨnd olib gaya re wai ngu omna gasa na dɨde greip kɨp ke omnɨki ɨk re wayɨnd gudaipowa gasa na. ‡ 10:35: Grik peband da “nɨmog Denari”. Ɨ yɨpa Denari re yɨpa rɨga ma yɨpa bibɨr wɨkomɨra na. * 11:4: Nɨnda Grik pebap yɨsmondenyi da [ajɨ Man sɨn nɨtrɨngasine negɨrjog mɨlem pɨlke.]

Luk 11:12 105 Luk 11:31rɨngma, ton gɨrem e okau, o mɨnda ma kabume? 12 Ɨ kwa rada paurokɨpɨm erkis, sɨ ton ɨta okauwɨrmogmog? 13 Sɨ onggɨt paemb nangga ma jɨrada wɨn negɨrjog mɨle rɨga im, ajɨ wɨn wumɨr imwekenyɨt rɨdede e wa b'ɨgawar wa ogonam b'ogɨlgasa. Sɨ Abu yete re yɨbɨm pumb tungg wa, Ton rema ɨja e ɨt rewɨn re dɨde, ajɨ Ton opima ɨmɨnjogjogYɨnayɨna Wɨngawɨnga towanɨm takainy yepim reTin yerkenyi.”

Yesu dɨde Beeljebul(Mat 12:22-30, 43-45; Mak 3:20-27)

14 Ɨ Yesu yewaikitonj negɨr wɨngawɨnga yetre yɨpa rɨgand yɨt kesa yomnɨkenenonj. Sɨ reonggɨtyam negɨr wɨngawɨnga opendonj, ɨtembyɨt kesa rɨga kea yɨt apureninonj. Seg ket rɨgabobo kea kɨd kesa aento. 15 Ajɨ towa wɨngɨrɨndnɨnda rɨga endento da, “Ton negɨr wɨngawɨngaeaukeniny re negɨr wɨngawɨnga waina mopyamBeeljebulɨmna danda kaim.” 16 Ɨ nɨnda rɨgapodede erkena kɨma Yesund yotonkeno da, “Manyɨpa kɨd kesa kɨma danda wɨko omnɨket rɨntera pumb tungg ke ik. Sɨ ɨngkaimemb sɨn Mengar ke motkasu.” 17 Ajɨ re Yesu towaina nonyɨkb'amdenawumɨr awonj, Ton ket ten amninonj da,“Ra yɨpa kantrind rɨga towalenggyam b'itpouranjgangga b'akalendam, ɨtemb kantri ɨta negɨr tainy.Ɨ kwa ra b'ubɨgawarwɨngɨrɨnd rɨga towalenggyamb'itpouranj, onggɨt b'ubɨgawar waina wɨmena reɨta negɨr tawɨk. 18 Ɨ ra Satanamna kantrind,Satana Ti wɨrand negɨr wɨngawɨnga teaukeniny, ɨtowalenggyam b'itpouranj gangga b'akalendam,sɨ rɨngma, rɨrɨr e ɨtemb tina kantri tonyis? Konnindenyɨn onggɨtyam yɨt, mop nokɨp wɨn en-denindam da Kon negɨr wɨngawɨnga eaukeninyɨnre Beeljebulɨmna danda kena. 19 Sɨ wɨn apurenin-dam da Kon Beeljebulɨmna danda kena negɨrwɨngawɨnga eaukeninyɨn, sɨ daka waina b'ɨgawarwɨngɨrɨnd nɨnda rɨga, ton yaina danda kaimeaukenenanj? Godɨmna danda kaim. Sɨ onggɨtmop paimemb ton ket taukanj ra wanɨm b'ɨsagɨkarɨga im onggɨtyam waina negɨr opurena gatab.20 Ajɨ ra Kon negɨr wɨngawɨnga teaukeninyɨnGodɨmna danda yɨm ke, sɨ God ma pumb tunggre kemb wa pɨlɨnd au. 21 Ɨ ra yɨmmasa kɨkɨbkɨma danda rɨga tinajog met aba yɨrgong omnɨkaiyeny, tina gasa re b'ogɨl ima tekeny. 22 Ajɨ rayɨpa ukoijog danda rɨga ik dɨde onggɨt dandarɨgand gou wa omɨny, tina geja gasa ɨsamburinyrɨngkae re ton b'uwoga yikeny. Ngɨrpu ton onggɨtrɨgamna gasa komkesa b'asos tuweny ti rɨgawar

kɨma. 23 Ɨ yet ra maka Kon kɨma tainy, ton reKoina geja rɨga tab nate yɨbɨm. Ɨ kwa yet ramaka Kon kɨma yɨpand b'eomkena ikeny, ton rewetaweta omnɨka rɨga e.

24 “Ɨ ra negɨr wɨngawɨnga topenj yɨpa rɨgampɨlke, ton ket b'ugumarena ikeny nyɨ kesa pɨpmetnata dɨde oraka iyeny wɨram wɨmenam pɨpmet,ajɨ makwa ɨta odar. Sɨ ton ket indeny da, ‘Kon kwaama tɨtenjɨn koina met wa rɨna re kon yɨraren.’25 Ɨ ra ton tɨtenj, ton met odar ra b'obogɨl ɨsagɨkie dɨde b'obogɨl gasa ongonjeni im. 26 Sɨ ton ketyikeny dɨde arondeniny nɨnda seben (7) negɨrwɨngawɨnga yepim re ukoi kana negɨr mɨlendwekeny ti pɨlke, ɨ ket ton kɨma yɨpand b'ɨgarkanjɨ dɨde dea de wɨmena wuweny. Sɨ onggɨt rɨgamnakikitumpu wa wɨmena re ma ɨja e ɨt re naskand redɨde, ajɨ ɨtemb re ket negɨrjog e yɨbɨm.”

27 Ɨ re Yesu onggɨtyam yɨt opurenand yɨbnonj,rɨga bobo wɨngɨr ke yɨpa kongga ara wikenonjda, “God ma b'ogɨl onggɨt komɨm pɨlɨnd yet reMen komɨnd mowamonj dɨde rɨnggɨt ngompiyare Men ngom mokonda.” 28 Ajɨ Yesu yindonj da,“Ɨmɨnjog e, ajɨ tonsim ɨmɨnjogjog God ma b'ogɨlkɨma rɨga yepim re God ma yɨt utkundenanj dɨdeb'ingawand aramitenenanj.”

Rɨgaina B'arkita Kɨd kesa kɨma Danda Wɨkogatab

(Mat 12:38-42)29 Ɨ re rɨga bobo b'aikɨndento, Yesu yindonj da,

“Rɨga yepim re yu negɨrjogmɨlendwekeny onggɨtgowukoyɨnd, re negɨrjog mɨle rɨga im, ton Kennɨgekenyi kɨd kesa kɨma dandawɨko omnɨkam, ajɨKon kɨd kesa kɨma danda wɨko wa takainyɨn raɨna nena e rɨna re Yonam pɨlɨnd aukonj. 30 Mopnokɨp onggɨtyam kɨd kesa kɨma danda wɨko rɨnare Yonam pɨlɨnd aukonj re yɨpa mal na awonjNinebe rɨga wa pɨlwa, sɨ Rɨgamna B'ɨga Todakwa odede yɨpa wɨp mal emb tainy towanɨmyepim re yu wekeny onggɨt gowukoyɨnd. 31 Ɨra b'ɨsagɨka wɨn ik dem, bargubo gatab ke kwinɨta yɨpand gɨlgɨl towɨnyis dem onggɨt rɨga kɨmayepim re yu wekenyɨt onggɨt gowukoyɨnd, ɨ tonɨta yɨr ungata rɨga tainy dem wanɨm negɨr mab'ɨsagɨka okatam. Mop nokɨp naskand ton tikonjre ma wuswus kantri kena Solomonɨmna b'ogɨlmultekɨp ke yɨtkak utkundam, ajɨ ɨta yete yɨbɨmdɨkɨnd, Ton re ma sobijog b'ogɨl multekɨp kɨmae Solomonɨm pɨlke, ajɨ wɨn makaima Tina b'ogɨlmultekɨp ke yɨtkak singi eyenindam utkundam.

Luk 11:32 106 Luk 11:5132 Ɨ kwa Ninebe rɨga re kea Yonamna pɨtapɨta om-nenyi God ma yɨtkak yutkundeno, ɨ ɨngkenaembket negɨrmɨlem pɨlke gar b'engento Godɨm pɨlwa.Ajɨ ɨta dɨkɨnd ukoijog rɨga yɨbɨm, sɨ Ton re maodede ukoi rɨga e ɨt re Yona re dɨde. Ajɨ rɨgayepim re yu wekeny onggɨt gowukoyɨnd, ton maopima Tina yɨt utkundenanj dɨde negɨr mɨlempɨlke gar b'engkɨranj Godɨm pɨlwa. Sɨ ong-gɨt paimemb Ninebe rɨga opima towɨnkanj demGodɨmna b'ɨsagɨkapu pɨpmetɨnd yɨpand ton kɨmayepim re yu wekeny onggɨt gowukoyɨnd, dɨde ketonggɨt Ninebe rɨgaina b'ogɨl mɨlep ten negɨr mab'ɨsagɨkand taramitenanj dem.

Jɨwɨm pɨlɨnd Ngaya(Mat 5:15; 6:22-23)

33 “Makwa yɨpa rɨgat ɨta lampa so omɨnykopakak ke utwangkam o mɨnda dar ke ɨkangɨn-dam. Ajɨ ton lampa so omɨny ra uwonyitapuororɨnd oramita ma, nokɨm da ɨdenat ngaya yɨrongi yepiya ra rɨga met wɨngɨr wa b'ɨtgarenanj.34 Ɨ waina yɨrkɨp re waina jɨwɨm lampa e. Sɨ radawaina yɨrkɨp b'ogɨljog im, waina kupkakupka jɨ rangaya pɨta nasim tekeny. Ajɨ rada waina yɨrkɨpnegɨrjog im, sɨ waina jɨ ra sɨbɨb ke ɨkangɨndi imtekeny. 35-36 Sɨ onggɨt paemb rada moina kupkajɨ ngaya nate yɨbɨm, dɨde makwa yɨpa kɨpear sɨbɨbke ɨkangɨndi e yɨbɨm, sɨ kupkakupka jɨ re ngayapɨta nate yɨbɨm, odede ɨt re rɨngma ra lampangayat men mɨtnyomareny.”

Godma Sake Parisai Rɨga dɨde GogWɨko Rɨgawapɨlɨnd

(Mat 23:1-36; Mak 12:38-40; Luk 20:45-47)37 Ɨ re Yesu onggɨtyam yɨt apureninonj, yɨpa

Parisai rɨgat Tin yɨngaukonj ton kɨma diyamawowɨm. Seg Yesu tina met wa b'ɨgaronj dɨdeket omitonj diyamɨm. 38 Ajɨ re onggɨt Parisairɨgat yɨr yongonj Yesumna diyam mɨle, ton kɨdkesa na awonj, mop nokɨp Ton maka naska yɨmb'ɨseka mɨle yomnɨkonj diyam awowɨm Ju rɨgawaina ɨseka mɨle rɨrɨrɨnd. 39 Ɨ Yonggyam tinyomnonj da, “Yu wɨn Parisai rɨga re kapo dɨdepleto b'obogɨl im ɨseka eyenindam waina mɨlerɨrɨrɨnd, ajɨ wɨngɨr ke re wɨn nonygor mɨle dɨdenegɨrjog mɨle ke yɨndangɨr im wekenyɨt. 40 Wɨnwumɨr kesa korɨrkorɨr rɨga! Godɨt gɨm ke yɨrongong gasa atobarkinonj, sɨ rɨngma, ma Tonɨtkwa atobarkinonj wɨngɨr ke yɨr ongi kesa gasa?41Ajɨwɨn kear gasa na agoninamgasa kesa rɨgawarɨnsim re wekeny waina kapo dɨde pleto borand,sɨ ɨngkaimemb ket komkesa gasa wanɨm kɨlkesa

tekeny. 42 Ajɨ God ma sake wɨn kɨma Parisairɨga, mop nokɨp wɨn opima erngokenenindamkɨma ɨ sili ɨ dɨde b'engabenga wɨp b'eag, ɨ ketonggɨtyam sobijog gasa ten (10) ɨkalki wɨngɨrɨndyɨpa tab Godɨnd wulpok yomnɨkenenya. Ajɨ wɨnyɨukenenya dɨmdɨm mɨle omnɨkam rɨga wa pɨlwadɨde singi b'iyena mɨle omnɨkam Godɨm pɨlwa.Ajɨ wɨn b'ogla omnɨkenenya onggɨtyammɨle, dɨdeGodɨm yɨpa bobo wulpok omnɨka mɨle toda kwab'ogla omnɨkenenya. 43 God ma sake wɨn kɨmaParisai rɨga, mop nokɨp wɨn singi aukenenindamɨsnawa kɨma pɨpmet okatam Ju rɨga waina yɨr op-mitenapu met nata, dɨde ɨsnawa kɨma simesimeokatam rɨga wa pɨlke maketpu nata. 44 God masake wɨn kɨma, mop nokɨp wɨn re gopmet pɨla imrɨnsim re wɨgawɨga yɨr ongi kesa egurki wekeny,dɨde rɨgap nony kesa pɨs b'amdena wuweny ong-gɨt kumbɨnd. Sɨ ɨngkaimemb rɨga kɨl kɨma auke-nenanj Godɨm wɨpɨnd.”

45 Ɨ gog yɨt wumɨrjog rɨga wɨngɨrɨnd yɨpatYesund yomnonj da, “Ouyaena Rɨga! Reman ong-gɨtyam yɨt apureninyɨt, Man ma sobijog negɨr yɨtna sɨn nomninyɨt.” 46Ajɨ Yesu ten esmonggainonjda, “Wɨn gog yɨt wumɨrjog rɨga! God ma sake wɨnkɨma, mop nokɨp wɨn gog yɨt kaim rɨga wa pɨlɨndbebɨg angurka eyenindam, ajɨ wɨn walenggyammakwa ngai opima ekak aramitenenindam ong-gɨtyamgog yɨtɨmna bebɨg urowatenam. 47Godmasake wɨn kɨma, mop nokɨp wɨn opima bageyamwa b'ogɨl gopmet arangkaenenindam, ajɨ ton rewa b'uwar waina uj ondrɨki im. 48 Sɨ wɨn kembyɨr b'ungasindam, dɨde wa b'uwar waina omnɨkimɨle yɨpand wa b'uwar kɨma yɨmjatenya, mopnokɨp tonpiyamb ten naska uj andrɨkto, ajɨ wɨn-pim kwa ket gopmet arangkaindam. 49 Sɨ onggɨtmop paemb God Tina multekɨp ke yindonj da,‘Kon opima tetmɨkeninyɨn towa pɨlwa bageyamdɨde ɨtmɨkitijog rɨga, sɨ rɨgap opima onggɨtyamrɨga wɨngɨr ke nɨnda rɨga uj ondrɨka teyenindamdem, ɨ ket bebɨg dɨde b'ɨsadrena taramitenau-ranj dem.’ 50 Sɨ onggɨt paimemb rɨga yepimre yu wekeny onggɨt gowukoyɨnd, tonsim kokobtakatanj komkesa bageyam waina kus rɨna reɨgmarkɨto onggɨt gowukoi otomapu ke ngɨrpuyu. 51 Sɨ naskajog kus yɨgmarkonj re Abelɨt, ɨɨngkenaemb ket rɨgap ma yɨpa kɨma bageyamna kus ɨgmarka teito, ngɨrpu kikitum kus yɨg-markonj re Jakariyat yena re rɨgap yongandoyɨna sɨ omnɨkapu kap dɨde yɨna pɨpmet ganggandyɨnamet wɨngɨrɨnd. Owɨ, Kon nitinjɨn da rɨgayepim re yu wekeny onggɨt gowukoyɨnd re, ton-

Luk 11:52 107 Luk 12:20sima onggɨtyam komkesa mɨle kokob takatenanjdem. 52 God ma sake wɨn kɨma, gog yɨt wumɨrjogrɨga, mop nokɨp wɨnpiya Godɨm gatab wumɨrki yewaikitonda, sɨ wɨn walenggyam maka ong-gɨtyam wumɨr wa b'ɨgarkɨtondam, dɨde kwa dawɨnpiya ogoka eyentondam rɨga yepiya re onggɨtwumɨrwa b'ɨgaramwuwenonj.” 53 Ɨ re Yesu open-donj onggɨt met ke, Ju rɨga waina gog ouyaenarɨga dɨde Parisai rɨgap ket Tin soro kɨma ɨwatɨntiyiyo dɨde ket Tin erkena yiyo jogjog gasa gatabTin bebɨgɨnd oramitam. 54 Sɨ ton Yesumna op-ureni yɨtkak gatab mana yɨpya b'ɨtkiti wekenonjda ra Ton opulis nanggamog gog erbeka yɨt, sɨɨngkaim ket Tin yɨmɨnd okasi.

12B'auyaena Rɨga wa Nonony dɨde B'ugowa

Yɨtkak(Mat 10:26-33; 12:32; 10:19-20)

1 Ɨ re nɨnda ten tausɨn (10,000) rɨga bobo yɨ-pand b'eomto, sɨ rɨgata rɨgata towalenggyam pɨsb'akaski na wekenonj. Ɨ Yesu naska yɨt opurenab'atomonj re Tina b'auyaena rɨga wa pɨlwa na da,“Wɨn yɨr kɨma tekenyɨt Parisai rɨgawaina yist pɨlaouyaena. Ɨtemb towaina ouyaena re gɨm ke b'ogɨlajɨ ngor wa negɨr mɨle kɨma negɨr ouyaena e. 2AjɨGod opima komkesa kupkakupka ɨkangɨndi gasapɨta wa tapekiny dem, dɨde komkesa wɨgawɨgaegurki gasa wumɨr tamnɨkiny dem. 3 Nangga nare wɨn wɨgawɨga apurentondam sɨbɨbɨnd, opimabibɨrtɨkɨnd rɨgap pɨtakɨpɨnd tutkundenanj dem. Ɨnangga na re wɨn tu muma ke yɨpya borand use-nentondam wɨgawɨga pɨpmetɨnd, opima pɨtapɨtatamneniny dem rɨga bajbajɨnd.

4“Kor rɨgawar! Konwen tamneninyɨnda, ‘Goromoga tuwajinam ten yepim re rɨga jɨ nena ujandrɨkenenanj, sɨ ton onggɨt kak ke ra makwaopima b'usaya nangga im omnɨka teyenanj.’ 5AjɨKon wen tauyainyɨn yena ra wɨn b'ogla mogauwajya, sɨ wɨn moga yuwada yama re Ti dandayɨbnau rɨga uj ondrɨkam dɨde onggɨt kak ke wultungg wa ɨskokam. 6 Sɨ rɨngma, ma rɨgap paib (5)sobijog ngena im emdenenanj ten (10) Toya ke?*Sɨ ngena re ma ukoi gasa e. Ajɨ Godɨm wɨpɨndmakwa ɨta yɨpa odede ngena ngai nony b'edatiyɨbɨm. 7 Ajɨ God re opima wen b'obogɨl yɨr ɨpkaeyeniny, nangga ma jɨ da Ton opima kwa ogenkaeyeniny komkesa mopngɨi waina mopɨnd. Sɨ wɨngoro moga taininam, mop nokɨp wɨn re ukoijog

ɨsnawa kɨma im, ajɨ ma ɨja im opi re jogjog sobijogngena re dɨde.

8 “Ɨ kwa Kon wen tamninyɨn. Yet ra rɨgawa wɨpɨnd Ken pɨtapɨta notɨneny, Rɨgamna B'ɨgaTodaka ɨta Godɨmna aneru wa wɨpɨnd tin pɨtapɨtaomɨny dem. 9 Ajɨ yet ra rɨga wa wɨpɨnd Kenoena nitiyeny, Koda ɨta tin oenyɨn dem Godɨmnaaneru wa wɨpɨnd. 10 Ɨ kwa yet ra RɨgamnaB'ɨgand negɨr yɨt ke omɨny, God ti onggɨtyamnegɨr mɨle opima awɨr omnainy dem. Ajɨ yetra Yɨnayɨna Wɨngawɨngand ɨsadreny, God makwaɨta onggɨtyam negɨr mɨle awɨr omnau dem. 11 Ɨra rɨgap wen kot omnɨkam teyenanj Ju rɨga wainayɨr opmitenapu met wa ɨ wɨp iyoi rɨga wa wɨp waɨ dɨde ukoi nyɨ rɨga wa wɨp wa, wɨn goro nonybebɨg taininam, rɨdede o nangga yɨtkak kaimb'ɨtɨrmekindam, o nangga yɨtkak im tapurenin-dam. 12 Mop nokɨp Yɨnayɨna Wɨngawɨngate ketonggɨt wɨnɨnd wen tauyaeniny nangga yɨtkak imwɨn b'ogla tapurenindam.”

Jogjog Gasa kɨma Korɨrkorɨr Rɨga ma TendamYɨt

13 Ɨ rɨga bobo wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgat Yesundyomnonj da, “Ouyaena Rɨga-wɨi! Kon singi enMan kor nanyɨnd ingaet da ton sowa b'uɨmnaowabɨndeni gasa kon kɨma b'obogɨl takalenjiny.”14Ajɨ Yesu tin yɨsmonggawonj da, “Rɨga! Yet Kennobagendonj b'ɨsagɨka rɨgam o waina gasa ɨkalkarɨgam?” 15 Ɨ Yesu ket rɨga amninonj da, “Wɨnyɨr kɨma tekenyɨt, sɨ wɨn b'ogla walenggyam yɨrb'ɨtɨpkindam komkesa b'engabenga wɨp nonygormɨle wa pɨlke! Mop nokɨp rɨgamna yɨrkokar remaɨndama b'inkiti yɨbɨm tina okati jogjog gasa wapɨlɨnd.” 16 Ɨ Ton kwa tendam yɨt ke ten amninonjda, “Yɨpa jogjog gasa kɨma rɨga yɨbnonj, ɨ tinasopapund owoukɨp ɨjagɨkto re mog na pɨs. 17 Sɨton ti nonymana yindonj da, ‘Ma kor awɨr e nambukoimet nɨbnau onggɨtyam jogjog koina owoukɨpongapam? Sɨ nangga e kon omnɨken?’ 18 Seg tonket yindonj da, ‘Kon ɨja e namb omnɨken. Kononggɨtyam koina owoukɨp ongapapu met b'ɨgatebogɨkinyɨn, dɨde ket owoukɨp ongapapu ukoimet im tarangkinyɨn. Sɨ amimemb ket komkesaowou dɨde b'ogɨl gasa tangapinyɨn. 19 Sɨ konɨja emb jɨ ket kolenggyam tainyɨn da, “Mor mayɨpa kɨma b'ogɨl gasa im ongapi mɨbnainy jogjogkemag kɨma ingaenam. Sɨ man b'ogla wɨramyokatene, ɨ owou yiyand mɨbne, ɨ onaika yiyandmɨbne, ɨ dɨde sam nenand mɨbne!” ’ 20 Ajɨ

* 12:6: Towa wɨngɨrɨnd ten (10) Toya re nɨmog kɨp koin na, ɨ sobijogjog wulkɨp na ebnawonj.

Luk 12:21 108 Luk 12:42God ɨja emb tin omɨny da, ‘Korɨrkorɨr, Kon yusɨwɨny moina yɨrkokar ewaikisɨn dor mor pɨlke.Sɨ opimembmoina b'obogɨl ongapi gasa ra yamimket taukanj?’ 21 Ɨja emb jɨ tainy tinɨm yet ra tinɨmnena gasa ongapa teyeniny dɨde maka ra Godɨmjogjog gasa oramkaeneniny.”

Goro Nony Bebɨg Gɨm ke Gasa gatabɨm(Mat 6:25-34; 6:19-21)

22 Seg Yesu ket Tina b'auyaena rɨga amninonjda, “Sɨ onggɨt paemb Kon wen tamninyɨn dagoro wɨn odede nony kubɨr taininam da nanggaowou im tawenenindam yɨrkokar wɨmenam, ɨkwa nanggamog kobɨrgɨm im b'itkokenenindamwaina jɨwɨnd. 23 Mop nokɨp yɨrkokar re ukoijoge owowɨm pɨlke, ɨ kwa jɨ re ukoijog e kobɨrgɨmɨmpɨlke. 24Wɨnb'ogla b'awar gatabnonymenamenaamnɨkinam! Ton makwa opima tuny ɨgmarkaeyenenanj, ɨ makwa opima owoukɨp eakɨkene-nanj. Ɨ kwa towa awɨr e owou ongapapu metb'ɨga ɨ dɨde kwa owou ongapapu bil. Ajɨ Godteten owou ke angenkeneniny. Sɨ ɨmɨnjog e dawɨn re ukoijog im odede ngena wa pɨlke. 25 Ɨ wawɨngɨrɨnd yete rɨrɨr e tina nony kubɨr b'amnɨkake tina yɨrkokar ɨsonkis yɨpa sobijog wɨn kɨma?26 Sɨ onggɨt paemb wɨn ma rɨrɨr e walenggyamomnɨkam odede sobijogjog gasa. Sɨ nangga paimdakawɨn nony kubɨr aenindamnɨnda gasa gatab?27Wɨn b'ogla b'obogɨl temtem gatab nony mena-mena amnɨkinam rɨja im ton b'obogɨl ɨkaeneniowɨnkenenanj. Sɨ ton ma opima kobɨrgɨm om-nɨkam tin kai eraskenenanj, ɨ dɨde kwa ton maopima kobɨrgɨm omnɨka eyenenanj. Ajɨ Konwen wumɨr tamninyɨn da king Solomon kea tinakomkesa b'ogɨl ɨnyomarena kɨma b'ajga yikenonj,ajɨ tina b'ajga re makwa yɨpa rɨrɨrkɨp awonj yɨpaodede temtem re dɨde. 28 Sɨ rada Godsim odedetɨbam tɨb ejga eyeniny rɨnsim re yapɨnd yu yilowekeny ajɨ mep uj taukanj wul wa b'ɨskokam. Sɨrɨngma, rɨdede wɨp e ket God wen b'obogɨljogejga teyeniny? Sɨ wɨn goro sobijog gar keutkundand tekenɨm! Ton opima wen b'obogɨljogejga teyeniny. 29 Sɨ wɨn goro odede gasa orakateyeninam, opi re da nangga im wɨn tawindamo nangga im wɨn tanaikindam. Ɨ dɨde kwa wɨngoro nony kubɨr taininam onggɨtyam gasa gatab!30Mop nokɨp gowukoi gar ke utkunda kesa rɨgapɨnsimemb komkesa gasa oraka eyenanj, ajɨ waB'u God wumɨr e da wɨn b'ogla onggɨtyam gasatengaenenindam gowukoi wɨmenam. 31 Ajɨ wɨnb'ogla God ma pumb tungg oraka yiyena. Sɨ God

ket wa tagoniny ra ma pumb tungg nena e ajɨdaka kwa opima odede komkesa gasa tagoniny.32 Sɨ wɨn, Koina sobijog mamoi bobo, goro mogataininam! Mop nokɨp wa B'u God re ma sobi-jog singi e aeny wanɨm pumb tungg okawam.33 Sɨ wɨn asoginam wainajog gasa dɨde ket kearomnam agoninam ingaena gasa kesa rɨga wa.Sɨ ɨngkaimemb wɨn wanɨm pauso tamnɨkindamrɨnsim ra maka kep taukenenanj. Sɨ onggɨtyamre God ma pumb tunggɨnd ongapi b'ogɨljog gasaim rɨnsim ra wanɨm dadal tekeneny. Ɨ dembde pumb tungg wa awɨr im yurowamam rɨgawuweny gasa imdam, ɨ dɨde kwa awɨr im bebɨrɨpgasa negɨr amnɨkenenanj. 34Mop nokɨp rokasimre waina b'ogɨljog gasa wekeny, ɨndamimaembtodaka waina kɨd tekeny.

B'ogɨl Nony Ɨjai Wɨko Rɨga(Mat 24:45-51)

35 “Wɨn b'obogɨl b'angonjeni na wekene robke b'ibgi robmopɨnd dɨde lampa so omni kɨma.36 Sɨ wɨn odede rɨga na taindam opi re rɨng-mim ra wɨko rɨgap towaina yonggyamɨnd yɨrungaunenyi simesime omnam ra ton tɨtenj sisɨlmolkongga omna diyamdiyampu ke dɨde moraodouneny, nokɨm da ɨdenat ton towa yong-gyamɨm odenja mora ɨpangendai. 37 Sɨ Kon ɨmɨn-jogwen tamninyɨn. Onggɨtyamwɨko rɨga re b'ogɨlomni im yena ra towa yonggyam yɨr epangkitadariny ra ton tɨtenj. Sɨ ra towa yonggyamodede mɨlend yɨr tanginy, todaka rob kae b'atɨjɨg,ɨ ket ten tamisiny diyamɨm, ɨ dɨde diyampu waik dɨde towanɨm ngole b'atɨndrɨk. 38 Ton reb'ogɨl omniwɨko rɨga im yena ra yonggyamodedemɨlend tadariny, ra ton tɨtenj mɨnda sɨ gɨepɨnd omɨnda sɨdɨrɨnd. 39 Ɨ wɨn wumɨr im da rada metyonggyamwumɨr ai e yɨbɨm da sɨwɨny onggɨt wɨnnate yurowamam rɨga ik tina met wa, ton maɨta yiyag ondras tina met iporkam. 40 Sɨ wɨdakwa b'ogla b'angonjeni na tekenyɨt, mop nokɨpRɨgamna B'ɨga ik ra dem waina ongwati kesa wɨnnate dem.”

41 Ɨ Petro ket Yesund yerkitonj da, “Yonggyam!Rɨka man onggɨtyam tendam yɨt yopurenyɨt resowanɨm ma, o rɨka komkesa rɨga wa ma?” 42 SɨYonggyam mɨra yomnonj da, “Sɨ yete jɨ b'ogɨlmultekɨp kɨma nony ɨjai mopyam wɨko rɨga yayɨm nat ra yonggyamɨmna metɨnd komkesa gasataramkiny yɨr ɨpkam? Sɨ yonggyam ɨta ket odedenony ɨjai wɨko rɨga obagenj komkesa tina wɨko

Luk 12:43 109 Luk 13:3rɨga wɨp omnenam dɨde towa ita bibɨr wɨn wean-jweanjɨnd owou ogonam towaina yingg rɨrɨrɨnd.43 Sɨ ton re b'ogɨl omni wɨko rɨga e yena ra tinayonggyam odar odede yɨpa wɨp mɨle omnɨkandra ton tɨtenj. 44 Ɨ Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨnda ti yonggyam ɨta odede wɨko rɨgand obagenjkomkesa tinajog gasa yɨr ɨpkam. 45Ajɨ rada yong-gyam yɨpa negɨrjog wɨko rɨgand tina komkesawɨko rɨga dɨde tina gasa yɨr ɨpka mopyamɨmobagenj, sɨ ɨja emb jɨ ton ti nony mana indeny da,‘Meda kor yonggyam ma wanakana e tɨtenj.’ Sɨɨngkaemb ton ket b'atom odede negɨr mɨle om-nɨkam, opi re wɨko rɨga dɨde wɨko kongga ipowamɨ owou yiyand wɨmenam ɨ onaika yiyand wɨme-nam ɨ dɨde ɨkpɨpɨnd wɨmenam. 46 Sɨ onggɨt wɨkorɨgamna yonggyam tɨtenj ra onggɨt bibɨr nate rɨ-denat ra ton maka bibɨr wumɨr ɨbɨm, ɨ onggɨt wɨnnate rɨdenat ra ton maka wɨn wumɨr ɨbɨm. Seg tiyonggyam ket tin mop owaras dɨde ket ti pɨpmetokau ra yɨpand utkunda kesa rɨga kɨma nenegɨrwɨmenam. 47 Ɨ rada onggɨt wɨko rɨgat wumɨre yɨbɨm ti yonggyamɨmna singind b'ingaenam,ajɨ ra ton maka ti yonggyamɨmna singind gasatangonjeniny dɨde tamnɨkiny, sɨ ti yonggyam ketjogjogpyam e tin ipowa iyeny. 48 Ajɨ rada yete rewumɨr kesa yɨbɨm ti yonggyamɨmna singi gatab,dɨde ra ton tamnɨkiny negɨr gasa rɨnsim re rɨrɨr-jog e ipowa okatam, sɨ ti yonggyam ket sobijogkana e tin ipowa iyeny. Ɨ yamim re yonggyamjogjog agoniny, toda yonggyam ra jogjog im towapɨlke tadarkiny. Ɨ kwa yamim re yonggyam nonyb'ɨjawa kɨma jogjog agoniny, toda yonggyam rajogjog mim ten tarkeniny.

MaNgɨmblamana ajɨ Geja kɨma b'akalkamana(Mat 10:34-36)

49 “Kon netkond re wul oramita mana onggɨtgowukoyɨnd. Ɨ rada wul kemb so omni e yɨbɨm,makwanangga e ket Kon singi yomnyɨn. 50Ajɨ Korɨta ujɨm baptiso nɨbnau rɨnte ra Kon okasɨn. Sɨrɨdede gar bebɨg kɨma e Kon nɨbnenenyɨn, ngɨrpuKon undwasɨn onggɨtyam baptiso? 51 Rɨka ɨja imwɨn nony aindam da Kon rɨga wa ngɨmbla okawamana netkond dɨkɨnd onggɨt gowukoyɨnd? Konwen tamninyɨn danayɨ, ajɨ gangga b'akalkamana.52 Mop nokɨp yu ke, ra yɨpa metɨnd paib (5) rɨgatekeny, ton opima gangga b'atkalkenenanj towawɨngɨrɨnd, nowa rɨgap geja omnɨkenenyi nɨmogrɨga wa pɨlɨnd, ɨ nɨmog rɨgap geja omnɨkenenyanowa rɨga wa pɨlɨnd.

53 “Ɨ kwa rɨgap gangga b'atkalkenenanj, b'uɨtgeja omnɨkeneny ti rɨga b'ɨgam pɨlɨnd, ɨ todakarɨga b'ɨgat ti b'uɨm pɨlɨnd, ɨ mogɨt geja omnɨke-neny ti ngɨmngai b'ɨgam pɨlɨnd, ɨ todaka ngɨmn-gai b'ɨgat timogɨmpɨlɨnd, ɨ dɨdemog konggat gejaomnɨkeneny ti b'ɨgamnakonggampɨlɨnd, ɨ todakamea konggat ti leomna mogɨm pɨlɨnd.”

Wɨn Ongwata gatab Yɨt(Mat 16:2-3)

54 Ɨ kwa Yesu rɨga bobo amninonj da, “Rawɨn piro moi omgokand yɨr ongya kemag gatabke, wɨn odenja im ket tendenindam da, ‘Ukoipiro e namb ik.’ Sɨ ɨta ket onggɨt yɨt rɨrɨrɨndtawɨk. 55 Ɨ kwa ra rɨb ikeny iye gatab ke, wɨnket tendenindam da, 'Ma sobijog pemb e nambtainy.’ Sɨ ɨta ket yɨt rɨrɨrɨnd tawɨk. 56 Gɨm keb'ogɨl ajɨ ngor wa negɨr mɨle rɨga! Ra wɨn gowɨnddɨde wubɨnd gasa yɨr ongong teyenindam, sɨ wɨnɨta naska kana wumɨr okatenya da rɨdede wɨp igou ake wub tebnya. Ajɨ rɨdede paim wɨn makawumɨr ainindam ongwatenam onggɨtyam yunɨmwɨn gatab?

Moina Geja Rɨga kɨma Rɨgarɨga Aina(Mat 5:25-26)

57 “Ɨ kwa nangga paim wɨn maka waleng-gyam ɨsagɨka eyenindamnanggamog e negɨr kesadɨmdɨmjog mɨle omnɨkam? 58 Sɨ ra man mor gejarɨga kɨma yɨpandmenon okasɨt majistretɨm pɨlwakot omnɨkam, sɨ nyawɨnd mada b'ogla iror tauketkot awɨr omnam dɨde rɨgarɨga awowɨm ton kɨma.Ajɨ man maka ra odede omnɨket, ton ke menɨgonyɨgonymei de b'ɨsagɨka rɨgam pɨlwa, ɨ onggɨtb'ɨsagɨka rɨgat ket men motramis sɨbɨbmet yɨrɨpka rɨga yɨm wa, ɨ dɨde onggɨt sɨbɨbmet yɨr ɨpkarɨgat ket men ɨsanikesa mɨtɨgarɨk sɨbɨbmet wa.59Sɨ Konmenmotɨnyɨn da sɨ manma ɨta sɨbɨbmetke topenjɨt, ajɨ ɨdenata ra man kikitumjog wulkɨporamisɨt sɨbɨbmet mɨra undwatam.”

13Nonony Yɨtkak Negɨr Mɨle ke Engendam

1 Ɨ onggɨt wɨnɨnd nɨnda rɨga kea dɨkɨndwekenonj, ɨ ton ket Yesund wumɨr yomnenonɨnda Galili rɨga wa gatab yaina kus na re Pilatoeslekinonj towaina sɨ b'angga kɨma. 2 Sɨ Yesu tenamninonj da, “Ma wɨn ɨja im nony ainindam daonggɨtyam nɨnda Galili rɨga re ukoijog negɨr mɨlerɨga im, ajɨ ton ma ɨja im opi re komkesa Galilirɨga re dɨde, mop nokɨp ton odede negɨrjog wɨpkenaemb uj yokateno? 3 Kon wen tamninyɨn da

Luk 13:4 110 Luk 13:24nayɨ, ajɨ wɨda kwa opima komkesa odede wɨp kenegɨr taukindam dem, ra wɨn maka negɨr mɨle keb'etngenjindam Godɨm pɨlwa. 4 Ɨ kwa wɨn wumɨrim onggɨtyam eitin (18) rɨga yena re Silowamtaun yɨr ɨpkapu pumbpumb metɨt epmɨkinonjuj tama na. Ma wɨn ɨja im nony ainindam daton re ukoijog negɨr mɨle rɨga im, ajɨ ton maɨja im opi re komkesa rɨga yepim re wekeny deYerusalem taunɨnd? 5 Kon wen tamninyɨn danayɨ, ajɨ wɨda kwa b'ogla komkesa odede wɨp kenegɨr taukindam dem, ra wɨn maka negɨr mɨle keb'etngenjindam Godɨm pɨlwa.”

Kɨp kesa Pig Wul gatab Tendam Yɨt6 Ɨ Yesu kwa onggɨtyam tendam yɨt usekawonj

da, “Yɨpa rɨgam yɨpa pig wul ɨtliti yɨbnawonj tinagreip sopapund, ɨ ton ket yikonj onggɨtyam pigwul mop wa, dɨde pig kɨp yɨrɨk yɨndamkenenonj,ajɨ ton ma kɨp na yodarenenonj. 7 Sɨ ton ong-gɨt greip sopapu yɨr ɨpka rɨgand yomnonj da,‘Wɨi, kon nowa kemag kɨma na pop nekenyɨmɨnonggɨtyam pig wul mop wa, dɨde pig kɨp yɨrɨkyɨndamkenenyɨmɨn, ajɨ kon makwa ngai kɨp yo-darkenenyɨmɨn. Sɨ nangga pae jaba onggɨt wulɨtjabakɨpɨnd gou yesomneneny? Sɨ onggɨt paembman ket yɨge onggɨtyam pig wul!’ 8 Ajɨ onggɨtsopapu yɨr ɨpka rɨgat ti yonggyamɨnd yɨsmong-gawonj da, ‘Kor yonggyam! Mabe ngai onggɨtyampig wul nangg yɨrare b'usaya kwa onggɨtyam yɨpakemag kɨma! Mabe kon kwab'obogɨl kibɨr omnɨkayeyenɨn sal omnɨkam. 9 Sɨ kon wumɨr en ɨta kɨptɨjagɨk dem sisɨl kemagɨnd. Ajɨ maka ra dem, manɨget-a dem.’ ”

Yesu Kopa Kongga Wɨsakendonj Ju Rɨga wainaWɨram dɨde Yɨr Opmitena Bibɨrɨnd

10 Ɨ yɨpa Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitenabibɨrɨnd, Yesu rɨga ouyaena eyeninonj yɨpa Jurɨga waina yɨr opmitenapu metɨnd. 11 Ɨ dembde yɨpa kongga wɨbnonj yena re negɨr wɨngawɨn-gat okati wowamenenonj eitin (18) kemag kɨma.Sɨ ton odede penaemb kopap b'ɨmanti wɨbne-nenonj dɨdema rɨrɨr na aukenenonjmudakak kaub'ɨtnɨkam. 12 Ɨ re Yesu tin yɨr wongonj, Ton kettin ara wemokonj, ɨ ket tin pɨtapɨta womnonj da,“Kongga! Man kemb moina kopa ke b'ɨsakenjɨt.”13 Ngɨrpu ket Ton ti kumbɨnd yɨm aramisinonj.Sɨ odenja ket ton kau b'ɨtnɨkonj, ɨ ket Godɨndyewangayonj. 14Ajɨ Ju rɨga waina yɨr opmitenapumet mopyam rɨgat ma sobijog na soro awonj,mop nokɨp Yesu kopa kongga wɨsakendonj retowaina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨr nat. Sɨ

ton rɨga bobo yɨt etainonj da, “Siks (6) bibɨr opire meranɨm wɨko mim. Sɨ onggɨt paemb wɨnb'ogla kopa ke b'ɨsakendam tuwenenyɨt onggɨtbibɨr wɨngɨrɨnd. Ajɨ goro meraina wɨram dɨdeyɨr opmitena bibɨrɨnd!” 15 Sɨ Yonggyam kettin mɨra yomnonj da, “Gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngorwa negɨr mɨle rɨga, sɨ rɨngma, wa wɨngɨrɨndyɨpayɨpa rɨgap towaina kau o dongki kai ɨtrekaeyenenanj towaina kara bora ke dɨde bod waeyenenanj nyɨ onaikam meraina wɨram dɨde yɨropmitena bibɨrɨnd? 16 Ajɨ onggɨtyam konggare Abraamɨmna kus ke b'ɨga o, dɨde ɨtomb jɨkongga Satanat tin ɨjobɨki wowamenenonj kupkaeitin (18) kemag kɨma. Sɨ rɨngma, ma rɨrɨrjog etin ɨtrekam onggɨtyam Satanamna ɨjobɨkim pɨlkeonggɨtyam meraina wɨram dɨde yɨr opmitenabibɨrɨnd?” 17 Ɨ re Yesu onggɨtyam yɨt yopuli-tonj, komkesa rɨgap yepiya re Tinɨm geja rɨgade wekenonj, ɨngar na aukɨto, ajɨ komkesa rɨgadaka re ma sobijog na sam aukɨto komkesa b'ogɨlɨnyomarena kɨma gasa gatab rɨna re Yesum pɨlkeaukɨto.

God ma Pumb Tungg gatab Tendam Yɨt(Mat 13:31-33; Mak 4:30-32)

18 Sɨ Yesu yindonj da, “Nangga gasa e God mapumb tungg kɨma yɨpa wɨp? Dɨde nanggamoggasa pɨla e Kon God ma pumb tungg yɨpa rɨrɨrkɨpotonainyɨn? 19 Sɨ God ma pumb tungg re yɨpawɨp e odede ɨt re mastad tuny re dɨde rɨna reyɨpa rɨgat yokatonj ɨ ket yɨtlitonj tinajog ɨngkind.Sɨ onggɨtyam nangg owɨnyitonj ɨ ket bɨa peagob'ɨskokonj, ngɨrpu pumbɨnd ngenap onggɨt wulbɨa kumb nata met orangka eyento.” 20 Ɨ Ton ketb'usaya yindonj da, “Nanggamog gasa pɨla e KonGod ma pumb tungg yɨpa rɨrɨrkɨp otonainyɨn?21 Sɨ God ma pumb tungg re yɨpa wɨp e odede yistkɨma rɨna re yɨpa konggat yokatonj dɨde ket yɨpaukoi baiko plawa kɨma yɨimɨkonj dampam, ngɨrpukupkakupka dampa yɨnɨkonj dɨde yudburenonj.”

Sobijogjog Mora(Mat 7:13-14, 21-23)

22 Ɨ re Yesu menon yokatonj Yerusalem taunwa, Ton kea nyatnyata yikenonj taun natadɨde tungg nata, dɨde ket rɨga ouyaena eye-ninonj. 23 Ngɨrpu ket yɨpa rɨgat Tin yɨgeki-tonj da, “Kor Yonggyam! Rɨka ma jog rɨgapimyɨrkokar yokatenyi?” Ɨ Yesu ket rɨga amninonjda, 24 “Kon wen tamninyɨn. Wɨn b'ogla dandayondratena sobijogjog mora nata b'ɨgarenam,mop nokɨp jogjog rɨgap opima yɨrɨk unjomkena

Luk 13:25 111 Luk 14:11yiyenyi b'ɨgarenam, ajɨ towanɨm re ma rɨrɨr eb'ɨgarenam. 25 Mop nokɨp ra met yonggyamtutnɨk dɨdemora islongkis, sɨ onggɨt kak ke yepiyara wɨn bau ke owɨnki tekenyɨt mora odoune-nand, wɨn pop ɨgekenya da, ‘Yonggyam! Be sowamora yɨjge!’ Ɨ ton ket ɨja im wen mɨra tamninyda, ‘Wɨn rɨngkaim? Kon ma wumɨr en wanɨm.’26 Ɨ onggɨt wɨnɨnd, wɨn ɨja im tendenindam da,‘Sɨn ke pop man kɨma diyam aukenentondamdɨde nyɨ anaikenentondam. Ɨ dɨde man keasɨn kɨma mekenenot dɨde nouyaeneninot nyanata.’ 27 Ajɨ ton wen tesmonggainy dem da,‘Wɨn rɨngkaim? Kon ma wumɨr en wanɨm. Wɨnkomkesa negɨrjog kaokao mɨle rɨga, ewaikisinamkor pɨlke!’ 28 Ɨ ra yɨpa wɨn ik dem, wɨn opimayɨr tangindam dem Abraam ɨ Isak ɨ Yakob ɨ dɨdekomkesa bageyam God ma pumb tunggɨnd, ajɨwɨn ra bau wa im tekenyɨt dem. Sɨ demb de bauke wɨn opima yii kamil b'itiyoindam dem, dɨdekopa b'angnena kɨma or b'ɨtɨinɨkindam dem. 29 Ɨkomkesa gowukoyɨnd rɨga opima tuweny dem ɨlegatab ke dɨde kemag gatab ke, ɨ bargubo gatabke dɨde iye gatab ke, ɨ ket God ten tamisiny demdiyamdiyamɨm Tina pumb tunggɨnd. 30 Sɨ yɨr de,yepim re yu sobijogjog nyɨ rɨga opima yɨmta keukoijog nyɨ rɨga taukanj dem, ɨ dɨde kwa yepim reyu ukoijog nyɨ rɨga opima yɨmta ke sobijogjog nyɨrɨga taukanj dem.”

Yesu ma Gar Kopa Yerusalem gatab(Mat 23:37-39)

31 Ɨ onggɨt yɨpaina wɨnɨnd, nɨnda Parisai rɨgatuwonj Yesum pɨlwa, dɨde Tin wumɨr yomno da,“Man ewaikite, ɨ ɨngkek menon yokate b'engagatab wa, mop nokɨp Erod singi e Men ongan-dam!” 32 Ɨ Yesu ten amninonj da, “Wɨn wuwe tipɨlwa! Ɨ onggɨt rabem b'amnenayam sobijog dɨyongg pɨla rɨgand omnya da yu dɨde mep opimaKon negɨr wɨngawɨnga teaukeninyɨn dɨde kopa kerɨga tesakenjinyɨn. Ɨ ket nowam bibɨrɨnd Kon ɨtaonggɨtyam rɨl rɨrɨrkɨp omnyɨn nangga mana reKon netkond dɨkɨnd onggɨt gowukoyɨnd. 33 AjɨKon b'ogla menon yakatɨn yu ɨ mep ɨ dɨde mepda mep, mop nokɨp ɨtemb re makwa rɨrɨrjog ebageyam uj okas Yerusalem taun bau ke. 34 Oo!Yerusalem, Yerusalem! Yete re man bageyamuj ondrɨka eyeninyɨt, ɨ opimemb rɨga gɨmo keuj ondrɨka eyeninyɨt yena re God etmɨkeninymor pɨlwa. Leamogpyam na Kon singi miye-nenyɨmɨn mor b'ɨga yɨpand kupokupo omnamodede rɨngmim ra mogyam paurot tinajog b'ɨga

tama ke tuwopɨnsiny. Ajɨ man singi kesa naaukenenyɨmɨt. 35 Yɨr de, waina met YonggyamGod ɨta wen terariny dem, sɨ wainamet ra ket kake ɨbɨm dem. Kon wen tamninyɨn da wɨn makwaɨta ket Ken b'usaya yɨr notngya dem, ngɨrpu rawɨn tendenindam dem da, ‘God ma b'ogɨl Tonkɨma yete re Yonggyamɨmna nyɨ kɨma ik.’ ”

14Kopa Rɨga Ɨsakendam Ju Rɨga waina Wɨram

dɨde Yɨr Opmitena Bibɨrɨnd1 Ɨ yɨpa Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena

bibɨrɨnd re Yesu b'ɨgaronj yɨpa Parisai mopy-amɨmna met wa diyam awowɨm, rɨgap Yesundwuswus yɨr ɨpka yiyeno. 2 Ɨ demb de yɨpa koparɨga yɨbnonj yaina yɨm ake pɨs re uboubo nawekenonj. 3 Sɨ Yesu gog yɨt wumɨrjog rɨga dɨdeParisai rɨga egekisinonj da, “Rɨngma,ma b'ogɨljoge tainy kopa rɨga ɨsakendam meraina wɨram dɨdeyɨr opmitena bibɨrɨnd?” 4Ajɨ ton remumakesa nawekenonj. Sɨ Yesu onggɨt kopa rɨgand yokatonjdɨde ket tin yɨsakendonj, ngɨrpu ket tin yɨtmɨki-tonj. 5 Seg Ton ten ramnin da, “Ra wa wɨngɨrɨndyɨpa rɨgamna b'ɨga o kau nyɨ kip wa tunykismeraina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd, sɨ maton ɨdenata e tin oblenj nyɨ kip ke?” 6 Sɨ tonmakwa rɨrɨr na auto mɨra yɨt opulitam.

Diyamdiyampund Ouyaena7 Ɨ re Yesu ɨngauki rɨga wa mɨle yɨr angawonj

b'ɨsnawa kɨma pɨpmet imdand, Ton onggɨt ɨn-gauki rɨga wa yɨpa tendam yɨt usekawonj odededa, 8 “Ra man ya met wa obayɨm meket sisɨlmolkongga omna diyamdiyampu wa, goro manb'ɨsnawa kɨma pɨpmet okatɨm. Mop nokɨp ra metyonggyamɨt obai tamɨny men dɨde yɨpa ukoijogɨsnawa kɨma rɨga yaina ɨsnawa re ma ɨja e ɨt remor re dɨde, 9 ɨ ra met yonggyam ik wa pɨlwadɨde men motɨny da, ‘Man ti yokae ɨtemb ɨsnawakɨma pɨpmet,’ sɨ onggɨt wɨn natemb man ketɨngar kɨma ɨsnawakesa goujog pɨpmetwaomitammeket. 10 Ajɨ ra man obayɨm meket, man b'oglaɨsnawa kesa goujog pɨpmet okasɨt. Mop nokɨpɨdenat met yonggyam yete re obai momɨny, ikmor pɨlwa, dɨdemen ɨsnawa kɨmamotɨny da, ‘Korrɨga! Nangga pae man onggɨt ɨsnawa kesa goujogpɨpmetɨnd omisɨt? Utnyite! Ade meke de ɨsnawakɨma pɨpmet wa omitam!’ Sɨ onggɨt wɨn natembesourenamɨle pɨta tainymor pɨlɨnd komkesamankɨma omiti ɨngauki rɨga wa wɨpɨnd. 11Mop nokɨpyet ra tilenggyam pumb wa b'uturowateny, God

Luk 14:12 112 Luk 14:33ɨta tin gou wa omɨny. Ɨ kwa yet ra tilenggyam gouwa aena ikeny, God ɨta tin pumb wa urowateny.”12 Seg ket Yesu met yonggyamɨnd yomnonj da,“Ra man diyam o ukoi owou omnɨket diyami-damɨm, goro moina rɨga tengaukindam, ɨ goromor nany dɨde yɨngganwar, ɨ goro mor kus kedɨde kom ke wuswus rɨga, ɨ dɨde goro mor metwuswus rɨga yepim re jogjog gasa kɨma wekeny.Ra man ten obai tamneninyɨt, todaka opimamɨraobai motɨnenyi. Sɨ man re kemb mɨra yokasɨt.13Ajɨ ra man owou omnɨket diyamdiyamɨm, manb'ogla obai tamneninyɨt gasa kesa rɨga ɨ kobkobrɨga ɨ gomgom rɨga ɨ dɨde yɨrdɨdɨ rɨga. 14 Ra manodede mɨle omnɨket, God ma b'ogɨl re ɨta mankɨma, mop nokɨp ton ma rɨrɨr im men mɨra obaimotɨnenyi. Ajɨ ɨdenate dem God mɨra motɨny, raTon negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga tutnɨkiny dem.”

God ma Pumb Tungg Diyamdiyam gatab Yɨt(Mat 22:1-10)

15 Ɨ re onggɨt met obai rɨga wa wɨngɨrɨnd yɨparɨga onggɨtyam yɨt utkundonj, ton ket Yesundyomnonj da, “God ma b'ogɨl onggɨt rɨgam pɨlwayet ra diyam tainy dem God ma pumb tung-gɨnd.” 16 Ajɨ Yesu tin yɨsmonggawonj da, “Yɨparɨgat ukoi owou yomnɨkonj diyamdiyamɨm, sɨton re jogjog rɨga na obayɨm engaukinonj. 17 Ɨre onggɨt diyamdiyam wɨn awonj, ton ket tinawɨko rɨga yɨtmɨkitonj ten wumɨr omnam yena reton obayɨm engaukinonj da, 'Wɨn ket menonɨm!Komkesa gasa re ke ongonjeni im.’ 18Ajɨ komkesarɨga yɨpa wɨp opurena ke ognento da, ‘Sɨn marɨrɨr im menonɨm.’ Sɨ naskanyamɨt tin yomnonjda, ‘Wɨi, kear nomne! Kon ke yɨpa gou kɨpolyokasɨn. Sɨ kon amaemb neken onggɨt gou kɨpolyɨr ongongɨm.’ 19 Ɨ kwa yɨpat yomnonj da, ‘Wɨi,ukoi kear. Kon ke ten (10) kau akasinyɨn wɨkoomnɨkam. Sɨ kon towaina wɨko otonkena maneken. Sɨ kear nomne!’ 20 Ɨ dɨde kwa yɨpatyomnonj da, ‘Kon yu nat kongga kɨma aen. Sɨonggɨt paemb kon ma rɨrɨr e neken.’ 21 Segket onggɨt wɨko rɨgat ɨtendonj ti yonggyamɨmpɨlwa, ɨ ket wumɨr yomnenonj opimemb towainamɨra gatab. Sɨ onggɨt wɨnɨnd, met yonggyam masobijog na soro awonj, dɨde ket tina wɨko rɨgandyomnonj da, ‘Otademanmetkenyɨt ukoi nya nataɨ sobijog nya nata onggɨt taun wɨngɨrɨnd. Ɨ manket teyeninyɨt gasa kesa rɨga ɨ kobkob rɨga ɨ yɨrdɨdɨrɨga ɨ dɨde gomgom rɨga.’ 22 Re ket seg wɨko rɨgatket ti yonggyamɨnd yomnonj da, ‘Yonggyam! Konkeamoina b'ingawa yɨt rɨrɨrɨnd amnɨkinyɨmɨn, ajɨ

pɨpmet re opima komb omitam.’ 23 Ɨ yonggyamket ti wɨko rɨgand yomnonj da, ‘Mekene nya nataɨ wungawungapu tungg nata onggɨt taun bauke! Ɨ rɨga danda kɨma ugongnena teyeninyɨtiyenam, nokɨm da ɨdenat koina met yɨndangɨrtainy! 24 Mop nokɨp kon wen wumɨr tamninyɨnda onggɨt rɨga wa wɨngɨrɨnd yena re kon engauki-nond, towa wɨngɨrɨnd makwa ɨta yɨpat owou metotonkis dem koina diyamdiyampund.’ ”

Yesu ma B'auyaena Rɨga Awowɨm Bebɨg(Mat 10:37-38)

25 Ɨ re ukoi rɨga bobo Yesu kɨma yɨpand menonyokato, Ton ket towa pɨlwa wɨp engendonj dɨdeamninonj da, 26 “Yet ra Kor pɨlwa ik Koinab'auyaena rɨga awowɨm, ton b'ogla Ken kup-kakupka singi nitiyeny. Ajɨ ra ton tinajog b'u akemog ɨ ti kongga dɨde ti b'ɨgawar ɨ dɨde ti nanydɨde yɨngganwar singi teyeniny, ɨ dɨde kwa raton tinajog yɨrkokar ukoi kana singi iyeny, tonmakwa rɨrɨr e Koina b'auyaena rɨga awowɨm. 27 Ɨkwa yet ra maka komkesa tinajog bebɨg takasinyGodɨm wɨkond odede rɨngma ra rɨgat tina wulb'agbag urowas ujɨm dɨde maka ra Ken yɨmta nu-tundok, ton makwa rɨrɨr e Koina b'auyaena rɨgaawowɨm. 28 Ra wa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨga singi tainypumbpumb met orangam, rɨngma, ma awɨr e tonnaska tomis ɨsamkam dɨde mɨra wulkɨp ogenkateyeniny nokɨm da rɨka ti rɨrɨr im wulkɨp onggɨtmet undwatam? 29 Ɨ maka ra ton onggɨtyammɨle omnɨk, ton rɨrɨr e rorte nena ɨtot teyeniny.Ɨ ra tinɨm maka ra rɨrɨr tainy met undwatam,komkesa rɨgap yepiya ra yɨr ongong iyenyi ɨtembkombkomb met, ton ma sobijog yɨtkar kɨma etin ngong engena iyenyi. 30 Ɨ rɨgap ɨja emb ketomnenyi da, ‘Onggɨt rɨgat ke pop met orangayotomonj, ajɨ ti ma rɨrɨr na undwatam.’ 31 O rayɨpa king menon okas kwa yɨpa king kɨma gejab'iyenam, rɨngma, ma awɨr e ton naska tomisnɨnda tina geja mopyam kɨma, dɨde ton kɨma yɨtɨgleneny, nokɨm da rɨka tina ten tausɨn (10,000)geja rɨga wa ɨta danda wɨp owarkitam opimembtwenti tausɨn (20,000) geja rɨga yepim re tinɨmgejam tui? 32 Ajɨ rada ton ma rɨrɨr e yɨr b'angwɨp owarkitam ton kɨma gejayam king yete repaja wa yɨbɨm, sɨ onggɨt wɨn natemb ton nɨndabageyam tetmɨkisiny yɨt iyenam ngɨmbla om-nɨkam. 33 Sɨ onggɨt paemb odede yɨpa wɨp nya ke,wɨn b'ogla terarkindam komkesa wainajog gasaKoina b'auyaena rɨga awowɨm. Ajɨ maka ra, wɨnmakwa rɨrɨr im Koina b'auyaena rɨga taukindam.

Luk 14:34 113 Luk 15:22Met kesa Sol gatab Tendam Yɨt(Mat 5:13; Mak 9:50)

34 “Sol re b'ogɨl gasa e. Ajɨ ra sol solmetkesa tainy, sɨ rɨdede nya kae solmet kwa b'usayatɨtenj? 35 Onggɨtyam met kesa sol re ma rɨrɨr eingawam gou sal omnɨkam dɨde sɨde b'ogɨl salomnɨkam. Sɨ rɨgap opima onggɨtyam met kesasol b'ɨskokenenanj.* Yete re man wɨngawɨnga keyɨpya kɨma, man utkunde!”

15B'edamkiti Mamoi gatab Tendam Yɨt(Mat 18:12-14)

1 Ɨ yɨpa wɨnɨnd, komkesa teks imdayam rɨgadɨde negɨr mɨleyam rɨga tuwonj Yesum wuswuswa Tina yɨtkak utkundam. 2 Sɨ Parisai rɨga dɨdeJu rɨga waina gog ouyaena rɨga yɨt b'ebongnentoodede yɨt kɨma da, “Onggɨt Rɨgat negɨr mɨleyamrɨga im simesime amneniny dɨde ton kɨma yɨ-pand diyam ainy.” 3 Sɨ Yesu towa usekawonjonggɨtyam tendam yɨt da, 4 “Rada wa wɨngɨrɨndyɨpa rɨgam ɨbnainy wan andred (100) mamoi, ɨyɨpa mamoi b'etɨdamkis, rɨngma, ma ton awɨr imnainti nain (99)mamoi dɨkɨndawul kesa tunggɨndyiyag tatkulisiny dɨde oraka iyeny ɨtemb yɨpab'edamkiti mamoi ngɨrpu ra ket ton odar? 5 Ɨra ton ket odar, ton ket ma sobijog sam kɨma eonggɨt mamoyɨnd tina pokɨrɨnd b'ɨtangis 6 dɨdeket yii de met wa, ɨ dɨde ket ti rɨgawar dɨde tiwuswusam rɨga ara teainy, ɨ ngɨrpu ten tamninyda, ‘Wɨn kon kɨma sam yomnɨka, mop nokɨpkon kemb jɨ koina b'edamkiti mamoi yodaren.’7 Kon wen wumɨr tamninyɨn da, ‘Ra yɨpa negɨrmɨleyam rɨga tengenj tina negɨr mɨle ke Godɨmpɨlwa, Gododede yɨpawɨpnya kaembukoijog samomnɨk pumb tunggɨnd, ajɨ ma Ton odede sam eyomnɨkeny negɨr kesa dɨmdɨmjog nainti nain (99)rɨga kɨma re dɨde yamim re awɨr negɨrmɨle Godɨmpɨlwa engendam.’

B'edamkiti Silba Koin gatab Tendam Yɨt8 “Ɨ ra yɨpa konggam ten (10) silba koin* ongapi

tɨbnainy, ɨ ket yɨpa koin b'etɨdamkis, rɨngma, maton ɨta lampa enyoras, ɨ met ɨsagɨka iyeny, ɨ dɨdeb'obogɨl kana oraka iyeny ɨtemb koin ngɨrpu raket ton odar? 9 Ɨ ra ton ket odar, ton ket ti rɨgawardɨde ti wuswusam rɨga ara teainy odede yɨt kɨmada, ‘Wɨn kon kɨma sam yomnɨka, mop nokɨp kon

kemb jɨ onggɨtyam koina b'edamkiti silba koinyodaren!’ 10 Kon wen wumɨr tamninyɨn da, ‘Gododede yɨpa wɨp nya kaemb Tina aneru wa wɨpɨndukoi sam omnɨk, ra yɨpa negɨr mɨleyam tina negɨrmɨle ke tengenj Ti pɨlwa.’ ”

B'edamkiti B'ɨga gatab Tendam Yɨt11 Ɨ dɨde Yesu kwa yɨpa tendam yɨt usekawonj

da, “Yɨpa rɨgam yɨbnawonj re ti nɨmog rɨga b'ɨgana. 12 Ɨ yɨngganyam b'ɨgat ti b'und yomnonjda, ‘Abu! Kor nogoninem gasa rɨnsim re korwulpok wekeny owabɨntam!’ Sɨ ti b'u ket tinagasa ti b'ɨga nɨmog wa ekalkainonj. 13 Ɨ ɨngkekket yɨngganyam b'ɨga ma jog bibɨr na yɨbnonj, ajɨton kea nɨnda gasa asoginonj dɨde ket komkesatina gasa atabɨkinonj iyoyɨm. Ɨ dɨde ton ket pajatungg wa menon yokatonj ngɨrpu opimemb tinagasa esomnena eyeninonj tina nenegɨr kana wɨ-menand. 14 Ɨ re ton tina gasa komkesa esomnenaseg amninonj, onggɨt eriyand ukoijog sou aukonj.Sɨ ɨdenatemb ket ton pajogɨnd awonj. 15 Sɨ tonket yikonj yɨpa rɨgam pɨlwa yet re yɨpa taunɨndyɨbnonj onggɨt eriya wɨngɨrɨnd, dɨde ket ti pɨlwab'ausɨkonj, ngɨrpu ket onggɨt met yonggyamɨt tinyɨtmɨkitonj tina sopapu tunggwa b'om ongenam.16 Ɨ ton re ma sobijog na owoupa yɨbnonj, sɨ tonket singi aukenonj gujo puka ke ngor awowɨmrɨna re b'omɨp awenento, ajɨ makwa ngai yɨparɨgat ti yokawonj owowɨm. 17 Sɨ ton tilenggyamti nony mana yindonj da, ‘Kor b'uɨm jogjog imnamb timɨra kɨmawɨko rɨga yepim re owou orakakesand wekeny, ajɨ ɨt re dɨkɨnd ke kon ukoijogowoupamap uj rawɨn. 18 Sɨ kon tutnyisɨn, ɨ nekenkor b'uɨm tungg wa, ɨ dɨde ket tin omnyɨn odededa, “Abu! Kon kea negɨr mɨle yomnɨkond wubkumb rɨgam pɨlwa dɨde mor pɨlwa. 19 Sɨ kon rema rɨrɨrkɨpjog rɨga en moina b'ɨga ogenayam. Sɨman ken yɨpa mɨra kɨma wɨko rɨga pɨla notɨnyɨt.”’ 20 Seg ton ket utnyitonj dɨde ket ti b'u re menonyokatonj. Ɨ re ton paja tungg ke ikonj ti b'uɨmpɨlwa, ti b'u kea tin pajapaja yɨr yongonj, dɨdetin ma sobijog na gar ke kear yomnonj. Sɨ tonb'ɨkonj ti b'ɨgam pɨlwa dɨde yɨm ke tin yogawɨn-tonj kunand, ngɨrpu ket tin yomongnenonj. 21 Ɨti b'ɨga ti b'und yomnonj da, ‘Abu! Kon kea negɨrmɨle yomnɨkondwub kumb rɨgam pɨlwa dɨdemorpɨlwa. Sɨ kon re ma rɨrɨrkɨpjog rɨga en moinab'ɨga ogenayam.’ 22 Ajɨ ti b'u ket tina wɨko rɨga

* 14:35: Onggɨt eriyand sol re gɨmo bora nat wekenenonj. Sɨ ra sol gɨmo nyɨ wa ɨsongg, solmet topekanjonggɨt sol gɨmom pɨlke, ɨ ɨtemb sol gɨmo tainy ra met kesa gɨmo nena e ket. * 15:8: Grik peband da“Drakma”. Ɨ yɨpa Drakma re yɨpa rɨga ma yɨpa bibɨr wɨko mɨra na.

Luk 15:23 114 Luk 16:11amninonj da, ‘Wanaka, wɨn b'ogɨljogyam pɨnpɨnkobɨrgɨm itiyawa, ɨ ket tin yikita! Ɨ ringi tinaekakɨnd yikita, dɨde yongɨnkak tina pɨsɨnd yikoka!23 Ɨ gayagaya kau b'ɨga iya dɨde onganjya. Sɨ mendiyamdiyam im taindam, dɨde ukoi sam omnɨku.24 Mop nokɨp ɨtemb koina b'ɨga re uj wɨngɨr natyɨbnyɨm, ajɨ ton b'usaya kemb yilo yokas. Ton reb'edamkiti na yɨbnyɨm, ajɨ yu ke openj.’ Sɨ ton ketmɨle yotomo sam kɨma.

25 “Ajɨ tina nanyamyam b'ɨga re sopapu wa nayɨbnonj. Sɨ re ket ton ɨtendonj met wa, ɨ dɨkɨndaket ton met wusɨnd utkundenonj guglam rɨna rerɨgap ɨpaya gasa ara epaito dɨde omarkɨto metwɨngɨrɨnd. 26 Ɨ ket ton ara yɨawonj yɨpa wɨko rɨga,ɨ dɨde ton yɨgekitonj da, ‘Nangga e awɨk?’ 27 Ɨ tonket tin yɨsmonggawonj da, ‘Mor yɨngganɨt ik, ɨmor b'u ke yongandau yɨpa gayagaya kau b'ɨgasam omnɨkam, mop nokɨp ton mor yɨngganɨndyokas rema aengneni na.’ 28 Ɨ ton ket ukoi soro naawonj, sɨ ton b'ɨsayonj met wɨngɨr wa b'ɨgaram.Ajɨ ti b'u met wɨngɨr ke opmarkitonj, dɨde tib'ɨgand ngɨmbla omnam yugowonj. 29Ajɨ ti b'ɨgati b'und mɨra yomnonj da, ‘Yɨr de, kon ma yɨpakemag kɨma na b'asowa netkɨmɨn mornɨm wɨkoomnɨkam, dɨde kon makwa ngai moina b'ingawayɨt arbekeninyɨmɨn. Ajɨ man makwa ngai yɨpasobijog gout nokaumɨt, nokɨm da ɨdenat konsam omnɨken yɨpand kor rɨgawar kɨma. 30 Ajɨre jɨ onggɨtyam moina b'ɨga ik tungg wa, yetre yiyagyiyag iyenapu kongga kɨma moina gasaasomneneninonj, nangga pae man ket ti mapgayagaya kau b'ɨga yonganjɨt?’ 31 Ajɨ ti b'u tinyomnonj da, ‘Kor b'ɨga! Man re ɨta ita wɨnɨnddɨkɨnd kon kɨma, ɨ komkesa koina gasa re mormima. 32 Ajɨ men b'ogla wɨbawɨba taindam dɨdeukoi sam omnɨku, mop nokɨp ɨtemb mor yɨngganre uj wɨngɨr nat yɨbnyɨm, ajɨ ton re ke yilo yokas.Ton re b'edamkiti na yɨbnyɨm, ajɨ yu ke openj.’ ”

16Met Yɨr Ɨpka Mopyam Wɨko Rɨga gatab Ten-

dam Yɨt1 Ɨ Yesu ket Tina b'auyaena rɨga amninonj da,

“Yɨpa jogjog gasa kɨma rɨgam re kea yɨpa metyɨr ɨpka mopyam wɨko rɨga yɨbnawonj. Ɨ rɨgaponggɨt met yonggyamɨnd wumɨr yomno odededa, ‘Onggɨt met yɨr ɨpka mopyam wɨko rɨgasimasomneniny moina gasa.’ 2 Sɨ met yonggyamket tin ara yemokonj, ɨ yomnonj da, ‘Kon kemor gatab yɨt utkundenyɨn, sɨ rɨdede na manodede mɨle yomnɨket? Sɨ man kikitumam moina

wɨko gatab tagenkinyɨt rɨna re kon mingaenondomnɨkam, mop nokɨp man ma rɨrɨr e ket b'usayaonggɨtyammet yɨr ɨpkamopyamwɨko rɨgamɨtɨb-nyɨt.’ 3 Sɨ onggɨt met yɨr ɨpka mopyam wɨkorɨgat ti nony mana yindonj da, ‘Nangga e ketkon omnɨken,mopnokɨp kor yonggyamkanaembken onggɨtyam met yɨr ɨpka mopyam wɨko kenetwaikis? Kon ma naemb danda en sopapuwɨko omnɨkam, ɨ kwa kon ɨngar en rɨga wa pɨlwab'ɨtenam. 4Kon wumɨr en nangga e kon omnɨkenkolenggyam yɨr b'ɨpkam, nokɨm da ɨdenat kenrɨgap simesime notɨnenyi towaina met nata, rakon onggɨt met yɨr ɨpka mopyam wɨko ke tewaik-isɨn.’ 5 Seg ton rɨga yɨpayɨpa ara emokinonj yamana re abitoro gasa ebnauto ti yonggyamɨmpɨlwa, ɨ ton ket naskanyam meni rɨgand yɨgeki-tonj da, ‘Leamog abitoro gasa im mor mɨbnainykor yonggyamɨm ɨtendam?’ 6 Ɨ ton ket mɨrayomnonj da, ‘Kor abitoro nɨbnainy re wan andred(100) olib gaya dramkak im tinɨm okawam.’ Sɨonggɨt mopyam wɨko rɨgat ket tin yomnonj da,‘Yokatemoina abitoro peba, dɨde wanaka tomisɨt,ɨ dɨde ket ɨrɨket pipti (50) dramkakɨm.’ 7 Ɨ kwaonggɨtyam mopyam wɨko rɨgat nɨmogɨm menirɨgand yɨgekitonj da, ‘Leamog abitoro gasa immodaka mɨbnainy ɨtendam?’ Ɨ ton ket tin mɨrayomnonj da, ‘Wan andred (100) wit kɨp baiko im.’Sɨ ton ket tin yomnonj da, ‘Yokate moina abitoropeba, ɨ ɨrɨket eiti (80) baikom.’ 8 Ɨ re met yong-gyam utkundonj onggɨtyam kaokao b'anygɨnenamet yɨr ɨpka mopyam wɨko rɨgamna mɨle, tontin yesoulitonj, mop nokɨp ton b'ogɨl multekɨpkena wɨko yomnɨkonj tilenggyam yɨr b'ɨpkam.Sɨ onggɨt gowukoyɨmna kaokao mɨle rɨgap reodede b'ogɨl multekɨp kɨma im wɨko omnɨka eye-nanj towalenggyam yɨr b'ɨpkam. Ajɨ ngayamnarɨgap towalenggyam yɨr b'ɨpkam wɨko omnɨkaeyenanj gowukoi wɨmena wɨngɨrɨnd re ma odedeb'ogɨljog im opi re onggɨt gowukoyɨmna kaokaomɨle rɨga re dɨde. 9 Sɨ kon wen tamninyɨn. Wɨnb'ogla onggɨtyam gowukoi gasa tengaindam, dɨdeɨngkaimemb rɨga rɨgarɨga tamnenindam wanɨmyɨr b'ɨpkam. Nokɨm da ɨdenat ton wen simesimetamnenanj dem de ngɨrpu kesa pɨpmet wa, radem onggɨtyam gowukoi gasa wanɨm ingaenakesa taukanj dem. 10 Yet ra sobijog gasa in-gaenand nony ɨjai rɨga ɨbɨm, ton b'ogla jogjoggasa ingaenand kwa nony ɨjawa rɨga tainy. Ɨ yetra sobijog gasa ingaenand kaokao b'anygɨnenamɨle rɨga ɨbɨm, ton b'ogla jogjog gasa ingaenandkwa kaokao b'anygɨnena mɨle rɨga tainy. 11 Sɨ

Luk 16:12 115 Luk 16:31onggɨt paemb ra wɨn maka onggɨtyam gowukoigasa ingaenand nony ɨjai rɨga taukindam, sɨ yeteket wen nony tejainy ɨmɨnjog gasa ingaenam depumb tungg wa? 12 Ɨ ra wɨn maka yɨpa rɨgamnagasa ingaenandnony ɨjai rɨga taukindam, yete ketwa tagoniny pumb tungg b'ogɨl gasa wainajogɨmowabɨntam? 13 Makwa yɨpa met wɨko rɨgat rɨrɨre nɨmog yonggyam wa wɨko tamnɨkainy. Mopnokɨp ton yama rɨka yɨpa yonggyamɨnd singi kesae omneny dɨde kwa yɨpa yonggyamɨnd ra singi eiyeny, o ton yama rɨka yɨpa yonggyamɨnd ɨsnawae iyeny, dɨde kwa ra yɨpa yonggyamɨnd ɨsnawakesa e omneny. Sɨ onggɨt paemb wɨn ma rɨrɨr imwɨko rɨga taukindam nɨmognɨmog, Godɨm dɨdeonggɨt gowukoi gasam.”

Parisai Rɨga wa Nonony Yɨtkak(Mat 5:31-32; 11:12-13; Mak 10:11-12)

14 Ɨ Parisai rɨga re wulkɨp singisingi rɨga na,sɨ re ton onggɨtyam komkesa yɨtkak utkundento,ton ma sobijog na Yesund ngong yengeno. 15 SɨYesu ket ten amninonj da, “Wɨn opi namb jɨrɨga yepim re walenggyam rɨga wa wɨpɨnd negɨrkesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ ke b'agenaindam. AjɨGod wumɨr e waina gar, mop nokɨp Ton sorokaim amneniny nanggamog im re rɨgap ɨsnawaeyenanj gowukoi rɨgaina nony menamena nyake. 16 Ɨ God singi na da rɨga wɨmena tuwenygog yɨt dɨde bageyam waina ɨrɨki yɨtkak rɨrɨrɨnd,ngɨrpu Yoan re wɨko yotomonj. Ajɨ onggɨt kakke God ma pumb tunggɨmna b'ogɨl yɨrkokar bageyɨt kea pɨtapɨta aena yikeny, sɨ komkesa rɨga redanda e ondratena yiyenyi b'ɨgarenam. 17 Ajɨɨtemb re wewa e wub ake gou b'eomnenam, ajɨgog yɨtɨm pɨlke makwa ɨta yɨpa ɨrɨki o yɨpa ɨrɨkimal b'eteomneny, ɨtemb re bebɨg e. 18 Sɨ yetra ti konggand bondɨk tomɨny dɨde yɨpa b'engakonggand tokas ti konggam, sɨ ton re gigɨr dɨdeyɨgyɨg b'iyena mɨle e omnɨka yiyeny onggɨt sisɨlkongga kɨma. Ɨ daka yet ra onggɨt konggandtokas ti konggam yet re ti leond bondɨk yomnonj,todaka gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyena mɨle e omnɨkayiyeny onggɨt kongga kɨma.

Jogjog Gasa kɨma Rɨga dɨde Lajaro19 “Ɨ yɨpa jogjog gasa kɨma rɨga yɨbnonj, ɨ ton

b'ogɨl kuskus uwaluwal kobɨrgɨm dɨde otomantingɨmblakak kobɨrgɨm b'ikoki awameneninonj, ɨdɨde ton b'ogɨl wulkɨp darɨnd ukoi sam kɨmayɨbnɨkenenonj. 20 Ajɨ kea yɨpa gasa kesajogrɨga yɨbnonj nyɨ da Lajaro, sɨ rɨgap re keatin yoramiteneno onggɨtyam jogjog gasa kɨma

rɨgamna met mora dundand, nokɨp ton re jogjogwai ke ɨkangɨndi na yɨbnonj. 21 Ɨ ton singi nada ngor okateny onggɨt jogjog gasa kɨma rɨga maowou komb ke rɨna re ton b'ɨskokeneninonj tinaowoupu kasa kumb ke. Ajɨ yongg kea kwa tinawaiɨsenenamwuwenenonj. 22Ajɨ re ket gasa kesa rɨgauj awonj, ɨ ket anerup yɨm tɨtɨk yiyo pumb tunggwa de Abraamɨmna oskak kumb wa oramitam.Ɨ toda kwa kea onggɨt jogjog gasa kɨma rɨga ujawonj dɨde yeungito. 23 Ɨ re tonwul tunggwa ukoib'ɨdgotnenand yɨbnenonj, ton yɨr b'ɨskonj pumbwa, ɨ kea ket pajapaja yɨr angonj Abraam dɨde La-jaro ti oskakɨnd omiti. 24Sɨ ton ket Abraamɨnd arayɨawonj da, ‘Abu Abraam! Kear nomne-o! Ɨ manLajarond yɨtmɨkite kor pɨlwa, nokɨm da ɨdenatton yɨm pumam petɨr nyɨ wa ɨsongg dɨde koinaweyatɨnd oramis ngɨmbla omnam, mop nokɨpkon ma sobijog kopa b'angnena wɨngɨr nate nɨb-nyɨn onggɨtyam wul dɨmɨl borand.’ 25Ajɨ Abraamdaka ket tin yɨsmonggawonj da, ‘Kor b'ɨga! Mannony ae de re man akateninot b'ogɨl gasa moinayɨrkokar wɨmena wɨngɨrɨnd de gowukoi wa, ajɨdemb de Lajaro akateninonj re negɨrjog gasa na.Sɨ ton ket yu b'ogɨl sam wɨn e yokateny dɨkɨnd,ajɨ man re ukoijog kopa b'angnena wɨngɨr natemɨbnyɨt. 26 Ɨ ma onggɨtyam gasa nena im, ajɨ Godkea yɨpa ukoijog kunɨnkunɨn get yoramitonj sɨndɨde wɨn ganggand, nokɨm da ɨdenat ton makarɨrɨr taenanj opandenam yepiya ra singi taenanjɨngkek ɨjendam de waina tab wa, ɨ daka wainatab ke ɨjendam de sowaina tab wa.’ 27 Sɨ ton ketAbraamɨnd yomnonj da, ‘Abu! Ra odede ra, sɨ konmen metɨrkisɨn da man b'ogla Lajarond ɨtmɨkisɨtkor b'u ma met wa de gowukoi wa. 28 Mopnokɨp demb de kor opima paib (5) nany dɨdeyɨngganwar. Sɨ Lajaro b'ogla towanɨm pɨtapɨtaramnenain onggɨt wul tungg gatab, nokɨm daɨdenat toda kwa maka tui dem dɨkɨnd onggɨtukoi b'ɨdgotnenapu pɨpmet wa.’ 29 Ajɨ Abraamyɨsmonggawonj da, ‘Demb de opima Mosemnaɨrɨki yɨtkak dɨde bageyam waina ɨrɨki yɨtkak. Sɨton ɨnaemb rutkundeninem onggɨtyam towainayɨtkak.’ 30 Ajɨ todaka yomnonj da, ‘Nayɨ, abuAbraam! Ajɨ b'ogla ra yɨpa rɨga uj rɨga wa wɨngɨrke yik towa pɨlwa, ton opima ket negɨr mɨle ketengendanj de Godɨm pɨlwa.’ 31 Ajɨ Abraam dakatin yomnonj da, ‘Ra ton maka ra tutkundenanjMosemna ɨrɨki yɨtkak dɨde bageyam waina ɨrɨkiyɨtkak wa pɨlɨnd, sɨ nangga ma jɨ rada yɨpa rɨgauj ke tutnyis, ton makwa opima gar ke utkundake takatenanj tina yɨtkak.’ ”

Luk 17:1 116 Luk 17:2517

B'auyaena Rɨga ma Mɨle Omnɨka gatabOuyaena

(Mat 18:6-7, 21-22; Mak 9:42)1 Ɨ Yesu Tina b'auyaena rɨga amninonj da,

“Opima onggɨtyam mɨle tui rɨnsim ra negɨr mɨleomnɨkam rɨga tatonkenanj. Ajɨ God ma sake ɨtaonggɨt rɨgam pɨlɨnd yet ra odede mɨle tamnɨkiny.2 Sɨ ɨtemb re b'ogɨljog e tinɨm, rako rɨgap tinakunakakɨnd ukoi gɨmo danda kɨma yɨjobɨko kai kedɨde yɨsko ukoi sɨpa nyɨ bora wa ujɨm, ajɨ ɨtembre ma b'ogɨljog e, rako ton onggɨt sobijog rɨgawa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgand negɨr mɨle omnɨkamyingawonj. 3 Sɨ wɨn walenggyam yɨr b'ɨpkinam!Rada yɨpa moina gar ke utkunda nanyɨt o yɨng-ganɨt negɨr mɨle omnɨk, tin samany iyowet. Ɨ raton tina negɨr mɨle ke tengenj Godɨm pɨlwa, manb'ogla tina negɨr mɨle awɨr omnainyɨt. 4 Ɨ ra tonyɨpa bibɨrɨnd sebenpyam negɨr mɨle tamnɨkinymor pɨlwa, dɨde kwa sebenpyam mor pɨlwa tɨ-tendeny men omnam da, ‘Kon ke negɨr mɨle keengenjɨn Godɨm pɨlwa, sɨ koina negɨr mɨle awɨrnomnaine,’ sɨ man b'ogla tina negɨr mɨle awɨromnɨkaeneninyɨt.”

5 Sɨ ɨtmɨkitijog rɨgap ket Yonggyamɨnd yomnoda, “Sowaina gar ke utkunda b'usaya pɨnjog am-nine!” 6 Ɨ Yonggyam ket ten amninonj da, “Ra waodede sobijog gar ke utkunda tebnainy mastadtuny re dɨde, sɨ wɨn rɨrɨr im onggɨtyam manggowulɨnd omnya da, ‘Man ap kɨma b'uromate, dɨdeb'ɨtlisɨt de sɨpand'. Ɨ ton ɨta wen yɨt tutkunjiny.

7 “Rada wa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgam yɨpa wɨkorɨga ɨbnau, ɨ ra ton gou oska iyeny o mamoiyɨr ɨpka teyeniny, sɨ ra ket ton sopapu ke tɨtenjmet wa, rɨngma, ɨta ti yonggyam tin omɨny da,‘Otade, metkɨm, ɨ omite diyam awowɨm'? 8Nayɨ,ma ɨja e. Sɨ rɨngma, ma awɨr e tin omɨny da,‘Man be nanggamog owou na ngai nongonjenaediyam awowɨm, ɨ man ɨja na b'obogɨl b'angonjeniyɨr netngenjɨt ngɨrpu ra kon owou dɨde onayaseg taen, ɨ onggɨt seg ke toko madaka owouyowe dɨde nyɨ yonae'? 9 Ɨ ɨta ti yonggyam tiwɨko rɨgand sɨteket yɨt omɨny, nokɨp ton kea tinab'ingawa rɨrɨrɨnd gasa amnɨkiny? 10 Ɨ wɨda kwab'ogla odede yɨpa wɨp mɨle tamnɨkindam. Sɨ rawɨn komkesa gasa tamnɨkindam rɨna re wen waYonggyam engaeninonj omnɨkam, sɨ wɨn b'oglatendenindam da, ‘Sɨn re esourena kesa wɨko rɨgaim, ajɨ sɨn ɨnsima amnɨkindam wɨko rɨnsim re sɨnb'ogla omnɨkam.’ ”

Ten Leprosi Kopa Rɨga Ɨsakendam11 Ɨ re Yesu menon yokatonj Yerusalem taun

wa, Ton yikonj re Samariya eriya dɨde Galili eriyaɨnyɨny gangga nat.

12 Ɨ re Yesu sisɨl b'ɨgaram awonj yɨpa tunggwa, nyawɨnd ten (10) leprosi kopa rɨgap kea Tinpaja ke yɨr yongo, ɨ dɨkɨnda ta owɨnkɨto. 13 Segton b'okta ara wuwenonj da, “Ukoyam Yesu-wɨi! Sɨn kear nomninem-o!” 14 Ɨ re Yesu tenyɨr anginonj, Ton ten amninonj da, “Wɨn wuwewaina jɨ ouyawam de yɨna sɨ rɨga wa pɨlwa!”Sɨ re ton ket menon yokato, nyawɨnd ton keakɨlkɨp kesa aukɨto. 15 Ajɨ onggɨt ten (10) rɨgawa wɨngɨrɨnd, re yɨpa rɨgat ton b'ɨsakendi yɨrb'angonj, ton ket Godɨnd ma sobijog na auwamkɨma esourena yiyonj, ngɨrpu ket ɨtendonj Yesumpɨlwa. 16 Seg ton ukoi ɨsnawa kɨma Yesum wɨpɨndsap otendonj Tin sɨteket yɨt omnena kɨma. Ɨton re Samariya rɨga na. 17 Sɨ Yesu samanykɨma yindonj da, “Ma komkesa ten (10) rɨga nakɨlkɨp kesa auranj? Ropim daka onggɨtyam nain(9) kombyam rɨga? 18 Rɨngma, ma onggɨtyamSamariya kus rɨga nenat ɨtenj Godɨnd esourenam,ɨ sɨteket yɨt yomneny?” 19 Ɨ Yesu ket tin yomnonjda, “Utnyite, ɨ meke! Moina gar ke utkundatkemb yɨrkokar mor mokau.”

God ma pumb tungg Menon gatab Yɨt(Mat 24:23-28, 37-41)

20 Ɨ nɨnda Parisai rɨgap Yesund yerkito da, “RɨeGod ma pumb tungg ik?” Sɨ Yesu daka ten ketmɨra amninonj da, “God ma pumb tungg ik ra maodede nya kae rɨja im re rɨgap gasa yɨr ongongeyenanj towaina yɨrkɨp ke. 21 Ɨ rɨgap ma rɨrɨr imodede tapurenanj da, ‘Yɨr de ɨte ta God ma pumbtungg' o ‘Yɨr de ama ta pumb tungg,’ mop nokɨpGod ma pumb tungg re wa wɨngɨr nate yɨbɨm.”

22 Ɨ Ton ket Tina b'auyaena rɨga amninonj da,“Wɨn singi ainindam wanaka onggɨtyam bibɨryɨr ongongɨm Rɨgamna B'ɨga ma bibɨr wɨngɨrɨnd.Onggɨtyam wɨn ɨta jɨ ik dem, ajɨ wɨn ma ɨta yɨrongya dem waina yɨrkɨp ke. 23 Ɨ rɨgap opima wentamnenanj dem da, ‘Yɨr de, ama ta Ton!’ o ‘Yɨrde ɨte ta Ton!’ Ajɨ wɨn goro towaina yɨt gar ketakateninam dem, ɨ goro towa pɨlwa tuwenɨm, ɨdɨde goro ten yɨmta tundoneninam dem! 24Mopnokɨp ra Rɨgamna B'ɨga tɨtenj Tina bibɨrɨnd, Tonɨja e wɨp tainy dem rɨngma re waral opngɨnde-neny yɨpa wub gatab ke de kwa yɨpa gatab wa, sɨrɨgap rɨrɨr e tina ɨnyomarena pɨtand yɨpapyamyɨrongong iyenyi dem. 25Ajɨ Ton b'ogla naska jogjog

Luk 17:26 117 Luk 18:12b'ɨdgotnena rakasin dɨde rɨga wa pɨlke b'ɨsayayakaten yepim re yu wekeny onggɨt gowukoyɨnd.26 Sɨ ra Rɨgamna B'ɨga tɨtenj Tina bibɨrɨnd, sɨɨja ima mɨle taukanj dem rɨja na re mɨle aukɨtoNowam wɨnɨnd. 27 Sɨ Nowam wɨnɨnd rɨga odedemɨle nat wekenonj opi re owowɨnd ɨ onaikand ɨkongga imdand ɨ dɨde leo imdand, ngɨrpu onggɨtbibɨrɨnd re Nowa gɨga wa b'ɨgaronj. Ɨ ɨngkek ketngɨwɨr ikonj dɨde ket komkesa rɨga negɨr amnɨki-nonj. 28 Ɨ kwa Rɨgamna B'ɨga ma bibɨr wɨngɨrɨndɨja ima jɨ mɨle taukanj dem odede yɨpa wɨp rɨja nare mɨle aukɨto Lotɨmna bibɨr wɨngɨrɨnd re dɨde.Lotɨmna wɨnɨnd rɨga odede mɨle nat wekenonjopi re owowɨnd ɨ onaikand ɨ gasa imdand ɨ gasab'asogand ɨ nangg ɨtotɨnd ɨ dɨde met orangand.29Ajɨ onggɨt bibɨrɨnd re Lot Sodom taun yɨraronj,wul dɨmɨl dɨde masis pɨla sɨngba kɨma negɨr gudakɨma gasa salpa gɨmo ngɨndngɨnd kana piro pɨlaɨsokto wub kumb ke, ngɨrpu ket komkesa rɨganegɨr amnɨkinonj. 30 Sɨ odede wɨp imemb mɨletaukanj onggɨt bibɨrɨnd rɨdenat ra Rɨgamna B'ɨgapɨta tainy dem. 31 Sɨ onggɨt bibɨrɨnd yet ra tonɨbɨm wɨmenammet papkak kumbɨnd, sɨ rada tinagasametwɨngɨr wa im tekeny, ton goro kwa rapindem onggɨtyam gasa imdam. Ajɨ ton wanakanab'ek dem. Ɨ kwa odede yɨpa wɨp nya ke yet ra ɨbɨmdem sopapund, toda goro kwa rɨtend demmet watina gasa imdam. Ajɨ tonwanakanab'ek dem. 32Sɨwɨn nonyɨk b'amjina Lotɨmna kongga gatab! 33 Ɨyet ra tilenggyamyɨrkokar yɨrgong omnɨka iyeny,ton ɨta onggɨtyam tina yɨrkokar dadal edamkisdem. Ajɨ yet ra tina yɨrkokar edamkis, ton ɨtatina yɨrkokar yilom omɨny dem. 34 Kon wenwumɨr tamninyɨn. Onggɨt sɨwɨnyɨnd ra nɨmogrɨga yɨpaina darɨnd gɨlgɨl tegya dem, God yɨpandɨta yii dem pumb wa, ɨ daka yɨpand ɨndama ɨrardem. 35 Ɨ kwa ra nɨmog kongga yɨpand sanaɨkmɨkand tebnya dem, God yɨpand ɨta wii demde pumb wa, ɨ daka yɨpand ɨndama tɨrar dem.”36 (Awɨr e)*

37 Ɨ Yesumna b'auyaena rɨgap Tin yerkito da,“Yonggyam! Rokatemb jɨ onggɨtyam mɨle tawɨkdem?” Ɨ Ton ten kikitum b'ɨsagɨka gatab tendamyɨt ke amninonj da, “Rokate ra ujgɨm ɨbɨm, yim-byak toda ɨndamima bobo taukanj.”

18Mik Kongga dɨde B'ɨsagɨka Rɨga gatab Tendam

Yɨt1 Ɨ Yesu Tina b'auyaena rɨga tendam yɨt ke

amninonj, nokɨmda ɨdenat ton itawɨnɨnd yɨr top-mitenenanj, ɨ ɨdenat kwa maka gar ke utkundanddanda kesa taukenenanj. 2 “Yɨpa taunɨnd yɨpab'ɨsagɨka rɨga yɨbnonj yet re maka Godɨnd mogayuwadenenonj dɨde maka rɨga esnaeneninonj. 3 Ɨkea deyɨpa mik kongga wɨbnonj onggɨt taunɨnd, ɨ tonkea sɨram b'ɨrari kesa onggɨt b'ɨsagɨka rɨganderkenam yopenenonj odede yɨt kɨma da, ‘Koinageja rɨgat kaokao nya kae negɨr nomneneny. Sɨman yɨm nokae, ɨ kor bebɨg awɨr nomnae!’ 4 Ajɨton kea naska nɨnda wɨnɨnd b'ɨsaenenonj ong-gɨtyam mikɨmna b'arkita gatab. Ajɨ kikitumpuwa ton ket ti nony mana yindonj da, ‘Kon maɨta Godɨnd moga yuwadenenyɨn dɨde kwa konma opima rɨga esnaeneninyɨn. 5 Ajɨ onggɨt mikkonggato ken sɨram b'ɨrari kesa b'ogɨl wɨmenandnɨsakaureneny. Sɨ mobe kon b'ogla tina bebɨgawɨr omnam dɨmdɨm wamnɨkawɨn. Nokɨm daɨdenat ton maka tina sɨram b'ɨrari kesa meni-menip gɨm dɨnderkak notɨnkeneny.’ ” 6 Ɨ kwaYonggyam yindonj da, “Wɨn utkundam nangg-amog e re onggɨt kaokao b'ɨsagɨka rɨgat yindeny.7 Sɨ rɨngma, ma ɨta God Tina obagɨki rɨgaina bebɨgawɨr omnam gasa dɨmdɨm tamnɨkainy yepiya raita bibɨr dɨde sɨwɨny nyɨ uwatenenyi? Ɨ rɨngma,ma ɨta Ton wanaka ten mɨra tamniny? 8 Kon nit-injɨn da God opima wanakana ten mɨra tamniny.Ajɨ ra Rɨgamna B'ɨga tɨtenj dem, rɨka Ton rɨrɨr eodaram odede wɨp gar ke utkunda mɨle onggɨtgowukoyɨnd? Nayɨ, ma ɨta.”

Parisai Rɨga dɨde Teks Imdayam Rɨga TowainaYɨr Opmita

9Ajɨ daka Yesu nɨnda rɨga tendam yɨt ke amni-nonj yepiya re towalenggyam ɨmɨnjog aento daton re negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga im, dɨde kwarɨga yɨrɨk esaenento. 10 “Nɨmog rɨga ekondayɨnamet wa yɨr opmitam, yɨpa re Parisai rɨgana ɨ yɨpa kwa re teks imdayam rɨga na. 11 Ɨonggɨt Parisai rɨgat tinta pɨpmet wa onyitonj, ɨket odede yɨr opmitonj da, ‘God! Kon Men sɨteketyɨt momnyɨn nokɨp kon ma odede rɨga en opire nɨnda rɨga re dɨde, raskol rɨga, kaokao negɨrmɨle rɨga, gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyena rɨga, o kwaɨte odede teks imdayam rɨga. 12 Ɨ kon kwa owouuwabɨka wɨn yokatenenyɨn re nɨmogpyam i itasande wɨngɨrɨnd. Ɨ dɨde kwa kon ɨta ket ten

* 17:36: Nɨnda Grik peband da [Ɨ dɨde kwa ra nɨmog rɨga yɨpaina sopapund gɨlgɨl waland tebnya dem,yɨpand ɨta yii dem de pumb wa, ɨ daka yɨpand ɨndama ɨrar dem.]

Luk 18:13 118 Luk 18:33

(10) bobond akalkeneninyɨn komkesa gasa rɨnsimre kon akateneninyɨn, ɨ Mornɨm onggɨtyam ten(10) bobo wɨngɨrɨnd yɨpa bobo wulpok momnɨke-nenyɨn.’ 13 Ajɨ teks imdayam rɨgat, ton onyi-tonj re paja wa na dɨde makwa wɨp pumb wab'urowatonj, ajɨ ton ɨna tina dorkaknena gar kopakɨma yodowatenonj odede yɨt kɨma da, ‘God! Kearnomne! Kon re negɨr mɨle rɨga en.’ 14 Kon wenwumɨr tamninyɨn da onggɨtyam teks imdayamrɨgam re Godɨt negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨyokawonj, ɨ ton yikonj tina met wa. Ajɨ Godmaka onggɨt Parisai rɨgam yokawonj negɨr kesadɨmdɨmjog rɨga nyɨ. Mop nokɨp yet ra tilenggyampumb wa b'uturowateny, God ɨta tin gou waomneny, ajɨ yet ra tilenggyam gou wa aena ikeny,God ɨta tin pumb wa urowateny.”

B'ɨga Sobijog B'ogɨl Omnam(Mat 19:13-15; Mak 10:13-16)

15 Ɨ ket rɨgap towaina papa b'ɨga daka Yesumpɨlwa eyento odede nony kɨma da Yesu tentasopainy b'ogɨl omnam. Ɨ re Tina b'auyaenarɨgap onggɨtyam mɨle yɨr yongo, ton kea ket tensamany kɨma rɨga ogoka eyento b'ɨga iyenamYesum pɨlwa. 16 Ajɨ Yesu opimemb rɨga araemokinonj yepiya re b'ɨga teito, ɨ ket daka Tinab'auyaena rɨga amninonj da, “Tou b'ɨga sobijogKor pɨlwa. Goro b'ɨga ogoka eyenindam, mopnokɨp odede b'ɨga wa maemb jɨ God ma pumbtungg.” 17Kon ɨmɨnjog wen wumɨr tamninyɨn dayet ra maka ra God ma pumb tungg ɨmɨnjog keokas odede b'ɨga sobijog re dɨde, ton makwa ɨtab'ɨtgarɨk dem onggɨt pumb tungg wa.

Jogjog Gasa kɨma Rɨga dɨde Pumb TunggB'ɨgaram

(Mat 19:16-30; Mak 10:17-31)18 Ɨ yɨpa Ju rɨga waina mopyam rɨgat Yesund

yɨgekitonj da, “B'ogɨl OuyaenaRɨga-wɨi! Nangga ekon omnɨken dadal ngɨrpu kesa yɨrkokar owabɨn-tam?” 19 Ajɨ Yesu tin mɨra yomnonj da, “Nanggapena man Ken nogenaet da b'ogɨl rɨga? Makwaɨta yete b'ogɨl rɨga ajɨ Godta tinta yɨpaina. 20Manwumɨr et jɨ opi re God ma b'ingawa yɨt, gorogigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyena mɨle omnɨkɨm, goro rɨgaongandɨm, goro yurowam, goro rɨga gatab yɨrungati kesa b'anygɨnena yɨt usekɨm, tesnaet morb'u akemormog.” 21Seg ton ket Yesund yomnonjda, “Kon kea komkesa onggɨtyam b'ingawa yɨtyɨmta undoka teyinyɨmɨn koina kewar wɨn ke

ngɨrpu yu.” 22 Ajɨ re Yesu onggɨtyam yɨt utkun-donj, tin yomnonj da, “Man yɨpa gasa e yesun-gaet. Sɨ nangga gasa im re mor mɨbnainy mantasoginyɨt, ɨ dɨde ket man komkesa osogi wulkɨpogona teyeninyɨt gasa kesa rɨga wa. Ra manodede mɨle omnɨket, yɨmta ke ket mor jogjogb'ogɨljog gasa opima mɨtɨbnainy dem de pumbtungg wa. Seg ket man metket Kor pɨlwa dɨdeket yɨmta nutundoket!” 23 Ajɨ re ton utkundonjonggɨtyam yɨtkak, ton ma sobijog na gar bebɨgawonj, mop nokɨp ton re ukoijog jogjog gasa kɨmarɨga na yɨbnonj.

24Ajɨ re Yesu tin gar bebɨgɨnd yɨr yongonj, Tonkea rɨga amninonj da, “Jogjog gasa kɨma rɨgamb'ɨgaram de God ma pumb tungg wa, ɨtemb rema sobijog bebɨg e. 25Mop nokɨp ukoi jɨ b'anggakamelɨm b'ɨgaram de nidɨl borawa, ɨtemb re jɨ mabebɨg e, ajɨ jogjog gasa kɨma rɨgam God ma pumbtungg wa b'ɨgaram, ɨtemb re jɨ ukoijog bebɨg e.”26 Ɨ ket utkunda rɨgap endento da, “Sɨ yete rɨrɨr eyɨrkokar okatam?” 27 Sɨ Yesu daka ket esmong-gainonj da, “Nanggamog im re rɨga wa ma rɨrɨrim omnɨkam, onggɨtyam komkesa gasa re Godɨmrɨrɨr im ti omnɨkam.” 28 Ɨ Petro Yesund yomnonjda, “Yɨr de, sɨn komkesa gasa erarkɨtondam dɨdeketmena yɨmta undokamiyenyu.” 29SegYesu ketten amninonj da, “Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨnda yepiya ra God ma pumb tungg wɨko omnɨkamap terarenenanj towa met, o towa konggawar,o towa nanywar, o towa yɨngganwar, o towab'uwar ake mogwar, o mɨnda towa b'ɨgawar, 30 sɨkomkesa odede rɨgap opima onggɨt gowukoi wɨ-mena wɨnɨnd jogjogpyam takatenanj onggɨtyamgasa rɨna re ton erarkɨto, dɨde ton kwa dadalngɨrpu kesa yɨrkokar okasi dem de sisɨl gowukoiwa rɨnte ra ik dem.”

Yesumna Nowam Bage Yɨt Tina Uj dɨde Utnyitagatab

(Mat 20:17-19; Mak 10:32-34)31 Ɨ Yesu Tina twelp (12) ɨtmɨkitijog rɨga eomi-

nonj Tintawar wa, ɨ ket ten amninonj da, “Yɨr de,menmenon yokasu re Yerusalemma, ɨ amimembde komkesa yɨtkak rɨrɨrkɨp taukanj dem rɨna reGod bageyam waina yɨm ke erɨkinonj RɨgamnaB'ɨga gatab. 32 Ɨ Ju rɨgap ket Tin yiyi dem de Godmaobagɨki kesa rɨgawa pɨlwa. Ɨ ton ket Tin ngongengena kɨma jɨ malɨk omnɨka iyenyi dem, ɨ Tinɨngar kɨma negɨr gɨm omnɨka iyenyi dem, ɨ Tinauya ɨtmanji dem, 33 ɨ Tin ɨraski dem, ngɨrpu Tinonganji dem. Ajɨ Ton uj ke tutnyis dem nowam

Luk 18:34 119 Luk 19:17bibɨrɨnd.” 34 Ajɨ ɨtmɨkitijog rɨgap makwa nonyaukɨto onggɨt yɨt gatab. Ɨ onggɨtyam opureni yɨtre towa pɨlke upuki na yɨbnonj dɨde ton makwawumɨr aukɨto nangga gatab yɨt na Ton yindonj.

Ɨsakendam Yɨrdɨdɨ B'ɨjenena Rɨga Yerikond(Mat 20:29-34; Mak 10:46-52)

35 Ɨ re Yesu Yeriko taun wuswus wa awonj, yɨpayɨrdɨdɨ rɨga omanda nya yɨund omiti yɨbnenenonjwulkɨp b'ɨjenenam. 36 Ɨ re ton rɨga bobo wainamenon ngele utkundonj, ton ket rɨga ara eainonjda, “Nangga mɨle e awɨk?” 37 Ɨ ton tin mɨrayomno da, “Najaret tunggam Yesute opanjis.”38Seg ton ket b'okta ara yikenonj da, “DawidɨmnaB'ɨga, Yesu-wɨi! Kear nomne-o!” 39 Ɨ naskanyammenonyamɨp tin samany ke yomneno da, “Mumakesa ae!” Ajɨ ton kea ket ara yoikɨndenayonj da,“Dawidɨmna B'ɨga-wɨi! Kear nomne-o!” 40 Segket Yesu omanda onyitonj dɨde ket rɨga engainonjtin iyoyɨm Ti pɨlwa. Ɨ re ton Yesum wus waawonj, Yesu tin yɨgekitonj da, 41 “Nangga maman singi aet Kon mornɨm omnɨkam?” Ɨ tonket mɨra yomnonj da, “Yonggyam! Kon singi enyɨr opngendam.” 42 Sɨ Yesu ket tin yomnonj da,“Yɨr opngende! Moina gar ke utkundate menmɨsakenj.” 43 Seg odenja ket ɨtemb yɨrdɨdɨ rɨgatyɨr b'ɨskenonj dɨde ket Godɨnd esourena kɨmaYesund yɨmta yundokonj. Ɨ re komkesa rɨgaponggɨtyam auki mɨle yɨr yongo, toda kwa keaGodɨnd esourena yiyo.

19Yesu ake Jakayo

1 Ɨ Yesu ket Yeriko taun wa b'ɨgaronj, ɨ ketonggɨt taun nata opantonj. 2 Ɨ demb de onggɨttaunɨnd yɨpa rɨga yɨbnonj nyɨ da Jakayo, ɨ ton remopyam teks imdayam rɨga na dɨde jogjog gasakɨma rɨga na. 3 Ɨ ton nya oraka yiyenonj Yesundyɨr ongongɨm nokɨm da ton wumɨr okas da ɨja eTi wɨp, ajɨ ton ma rɨrɨr na Tin yɨr ongongɨm, mopnokɨp ton re kutkut rɨga na dɨde rɨga bobopiya Tinyulungayo. 4 Sɨ ton b'ɨkonj naska wa Yesund nyaowamam, ɨ ket yɨpa sikomo pig wul ɨjonj, nokɨmda ɨdenat ton Tin b'obogɨl yɨr ong ra Ton topanjisonggɨt nyawɨnd. 5 Ɨ re Yesu onggɨt pɨpmetɨndawonj, Ton ti pɨlwa yɨr b'ɨskonj, ɨ ket tin yomnonjda, “Jakayo! Wanakana gou wa inke! Mop nokɨpyu dor Kon b'ogla nɨtɨbnyɨnmoinametɨnd.” 6Segket Jakayo odenja gou wa inkonj, dɨde ket Yesundukoi sam kɨma simesime yomnonj. 7 Ɨ komkesa

rɨga yepiya re Yesund yɨr yongo tina met wab'ɨgarand, ton ket yɨt b'ebongnento odede da,“Ton kea obayɨm b'ɨgarɨk negɨr mɨleyam rɨgamnamet wa.” 8 Ajɨ Jakayo ket onyitonj dɨde ketYonggyamɨnd yomnonj da, “Yɨr de, Yonggyam!Kon takalenjinyɨn komkesa koina gasa ɨ tab tag-oninyɨn gasa kesa rɨga wa. Ɨ rada ke kon ya pɨlkenanggamog gasa na akasinond nenegɨr nya ke,kon opima ket powapyam mɨra towa tetende-nawainyɨn koina okati gasa rɨrɨrɨnd.” 9Sɨ Yesu kettin yomnonj da, “Yu bibɨrɨnd, God ma yɨrkokarokawa mɨle kea onggɨt metɨnd pɨta ainy, mopnokɨp onggɨtyam rɨga toda re yɨpa Abraamɨmnab'ɨga e. 10Mop nokɨp Rɨgamna B'ɨga ikonj onggɨtgowukoyɨnd re b'edamkiti rɨga oraka mana dɨdetowanɨm yɨrkokar okawa mana.”

Gold Koin gatab Tendam Yɨt(Mat 25:14-30)

11 Ɨ re rɨgap onggɨtyam yɨt utkundo, Yesukwa b'usaya yɨpa tendam yɨt towa usekawonj,mop nokɨp Ton kea Yerusalem taun wus waawonj, dɨde rɨgap nonyɨk b'amdento da God mapumb tungg pɨta tainy odenja ra Ton b'ɨtgarɨkYerusalem taunɨnd. 12 Sɨ Ton yɨt yotomonj da,“Yɨpa ukoijog nyɨ rɨgamenonyokatonj paja tunggwa de mopyam kingɨm pɨlwa, odede tilenggyamnonyɨk b'amdena kɨma da ɨdenat ton king pɨpmetokas ti pɨlke ɨ tɨtenj onggɨt king nyɨ danda kɨmatina tungg wa. 13 Ɨ re ton iwatam awonj, tonket tinajog ten (10) wɨko rɨga ara emokinonj dɨdeket towa agoninonj ten (10) gold koin,* ngɨrputen amninonj da, ‘Wɨn b'obogɨl onggɨtyamwulkɨptengaenindam b'usaya mɨra oikɨndenam ngɨrpura kon tɨtenjɨn dem.’ 14 Ajɨ rɨga yepiya re tinadanda wɨrand wekenonj, tin yɨsayo, ɨ ket nɨndarɨga abagɨkto dɨde ton ket ten etmɨkurto ti yɨmtanya de ukoijog kingɨm pɨlwa odede yɨt kɨma da,‘Sɨn ma singi im jɨ ɨtemb rɨga sowanɨm kingpɨpmetɨnd ɨbɨm.’ 15 Ajɨ re onggɨt ukoijog nyɨrɨgat king nyɨ yokatonj mopyam kingɨm pɨlke,ton ket ɨtendonj tina tungg wa, ngɨrpu ton ketengaukinonj opimemb tinajog wɨko rɨga ya manare ton gold wulkɨp agoninonj, nokɨm da ɨde-nat ton wumɨr okas rɨdede na ton onggɨtyamwulkɨp engaenento b'usaya mɨra oikɨndenam.16 Sɨ naskanyam ikonj ti wɨp wa, ɨ yindonj da,‘Yonggyam! Kon moina yɨpa gold koin ke b'usayamɨra aingɨnsinond re ten (10) gold koin na.’ 17 Ɨ

* 19:13: Grik peband da “Muna”. Ɨ yɨpa Muna re wan andred (100) wɨko rɨgaina yɨpa bibɨr wɨko mɨra na.

Luk 19:18 120 Luk 19:43ket ti yonggyam tin yɨsmonggawonj da, ‘Oo, b'ogɨlwɨko rɨga! Otomanti e. Man re kea sobijog gasandnony ɨjaijog wɨko yomnɨkot, sɨ onggɨt paemb konmor danda motkaen ten (10) taun wɨp omnam.’18 Ɨ nɨmogɨmyam ikonj, dɨde yindonj da, ‘Yong-gyam! Kon moina yɨpa gold koin ke amnɨkinondre paib (5) gold koin na.’ 19 Ɨ kwa daka ket onggɨtrɨgand ti yonggyam mɨra yomnonj da, 'Madakapaib (5) taun wɨp omna rɨga e taet.’ 20 Ɨ kwa yɨparɨga ikonj, ɨ ket yindonj da, ‘Yonggyam! Ɨtembmoina yɨpa gold koin rɨna re kon ponpon upukiyowamenenond kobɨrgɨm borand. 21 Mop nokɨpkon men moga na muwadenenond, nokɨm daman rewɨp ɨnggrawa kesa rɨga et. Sɨman jabajabaim gasa emdeneninyɨt nangga na re man makaaramkinot, dɨde man erngokeneninyɨt nangga nare man maka esinot.’ 22 Ɨ ti yonggyam ket tinyɨsmonggawonj da, ‘Man, negɨrjogwɨko rɨga! Konmen mɨtɨsagɨken ra moina tugɨmjog ke opureniyɨtkak kae dem. Maman ɨja e wumɨr aet da kon rewɨp ɨnggrawa kesa rɨga en, sɨ kon jabajaba im gasaemdeneninyɨn nangga na re kon maka aramki-nond, dɨde kon erngokeneninyɨn nangga na rekon maka esinond? 23 Sɨ nangga penaemb manmaka koina wulkɨp yoramitot bengk wa? Rakoman ket bengk wa yoramitot, kon kakoa ɨngke-naemb koinajog wulkɨp yokatond onggɨt oikɨntiwewe wulkɨp kɨma.’ 24 Ɨ ket ton ti wusɨnd owɨnkirɨga amninonj da, ‘Yɨsata onggɨtyam yɨpa goldkoin rɨnte re yɨbɨm ti pɨlɨnd, dɨde onggɨt rɨgamyokawa yete re ten (10) gold koin awaminy!’ 25 Sɨton ket towa yonggyamɨnd yomno da, ‘Yong-gyam! Ton re opima ti awaminy ti ten (10) goldkoin.’ 26 Seg yonggyam tedaka amninonj da, ‘Konwen tamninyɨn da komkesa rɨga yepiya re towab'ogɨlwɨko ke b'usayanɨndamɨra aikɨndento, Konopima towa nɨnda kwa tumɨnd tagoninyɨn. Ajɨyepiya re ton maka b'usaya mɨra aikɨndento, konopima ten tesamburinyɨn nanggamog im re tonawamanj. 27 Ajɨ wɨn opimemb koina geja rɨgateyinam dɨkɨnd yepiya re ken nɨsayo towanɨmking awowɨm, ɨ ket korwɨpɨnd ten uj tamanamopepkinam!’ ”

Yesu ma B'ogɨl B'ɨgara Yerusalem wa(Mat 21:1-11; Mak 11:1-11; Yoan 12:12-19)

28 Ɨ re ket Yesu onggɨtyam yɨt opurena segawonj, Ton ket Ti rɨgawar wa wɨp ke naskanaskana yikonj, re Ton menon yokatonj Yerusalemtaun wa. 29 Ɨ Ton ket Betpage tungg dɨde Betaniyatungg wus wa awonj de yɨpa dor wa ogenaya da

Olib dor. Ɨ ɨngkenaemb ket Yesu Tina nɨmogb'auyaena rɨga etmɨkitonj 30 odede yɨt kɨma da,“Wɨn eka onggɨt tungg wa rɨnte re wɨp ke yɨbɨm!Ra wɨn onggɨt tungg wa b'ɨtgarya, wɨn ɨta odaryador yɨpa dongki b'ɨga rɨnte re ɨjobɨki yɨbɨm, dɨdemakaya yɨpa rɨgat angis ti teskak kumbɨnd. Sɨwɨn ket kai ɨtrekya dɨde iya dor dɨkɨnd. 31 Ɨra yɨpa rɨgat wen tarkis dor da, ‘Nangga paewɨn kai yɨtrekya?’ wɨn odede wumɨr omnya da,‘Yonggyam Ton onggɨtyam dongki b'ɨga singi eyomɨny ingawam.’ ” 32 Ɨ re osiemb jɨ ɨtmɨkiti rɨgaekonda demb de onggɨt tungg wa, ton ɨja nadongki b'ɨga yodaronda rɨja na re Yesu ten yɨtamnenonj. 33 Ɨ re ton onggɨtyam dongki b'ɨgakai yɨtrekonda, onggɨt dongkim yonggyamwarɨpten amno da, “Nangga pae wɨn dongki b'ɨga kaiyɨtrekya?” 34 Sɨ ton ket yonggyamwar esmong-gainonda da, “Yonggyam Ton singi e yomɨnyonggɨtyam dongki b'ɨga ingawam.” 35 Ɨ ton ketɨtemb dongki b'ɨga yiyonda de Yesum pɨlwa dɨdetowaina tumɨnd kobɨrgɨm dongki b'ɨga kumbɨndaramkinonda dɨde ton ket Yesund yɨm yoka-wonda angitam. 36 Seg re ket Yesu menon yoka-tonj, rɨgap kea towaina kobɨrgɨm Tina menonpunyawɨnd ondrɨka eito ukoi ɨsnawa kɨma.

37 Ɨ re Yesu Olib dorɨnd paga wa egwarendamawonj, komkesa Tina yɨmta undoka rɨga bobob'atomto ukoi sam kɨma dɨde b'okta auwam kɨmaGodɨnd esourenam. Mop nokɨp ton kea yɨr an-genento komkesa Tina kɨd kesa kɨma danda wɨkorɨna re Ton amnɨkeninonj. 38 Sɨ ton odede yɨtkɨma esourena yiyeno da,“Ɨta God ma b'ogɨl onggɨt Kingɨm pɨlwa

yete re ik Yonggyamɨm nyɨ kɨma!Ton yiyeny ngɨmblamera pɨlɨnd dɨde pumb tungg

wa,dɨde b'ogɨl ɨnyomarena pumbjog Godɨm

pɨlwa!”39 Ɨ rɨga bobo wɨngɨrɨnd nɨnda Parisai rɨgapYesund yomno da, “Ouyaena Rɨga! Samany ey-owine moina b'auyaena rɨga!” 40 Ɨ Yesu ket tenmɨra amninonj da, “Kon wen tamninyɨn da raonggɨtyam rɨga mumakesa taukanj dor, gɨmopimket b'okta arara taenanj dor.”

41 Ɨ re Yesu Yerusalem taun wus wa awonj, Tonkea onggɨtyam taun yɨr yongonj ngɨrpu Ton ketyii yiyagɨkonj, 42 odede yɨt kɨma da, “Rako makayu onggɨtyam bibɨrɨnd wumɨr aet da, ‘Onggɨtgasate ngɨmbla nitiyau.’ Ajɨ yu onggɨtyam gasare moina yɨrɨnd egiti e yɨbɨm. 43 Ɨta jɨ yɨpa wɨnik dem. Moina geja rɨgap ɨta men metwatɨnsi

Luk 19:44 121 Luk 20:17dem dɨde gou kɨpol ke ukoi kara orangi demmoina taun kara bau ke, ɨ dɨde men ɨnyɨny wamotɨnyi dem, ngɨrpu komkesa gatab ke geja rɨgapmen mutwopɨnsi dem. 44 Ɨ kwa moina geja rɨgapmen dɨdemorwɨngɨrɨnd komkesa rɨgawar gouwataskandenanj dem. Sɨ ton moina taunɨnd makwaɨta ngai yɨpa orangi motɨr ɨrari dem goujog motɨrkumbɨnd, ajɨ komkesa ra eomneni e ɨbɨm dem.Mop nokɨp man maka yongwasɨt onggɨtyam wɨnɨte re yu God men yɨrkokar okawam motup.”

Yɨnamet Kɨl kesa Omnam(Mat 21:12-17; Mak 11:15-19; Yoan 2:13-22)

45 Ɨ re Yesu yɨnamet kara borawa b'ɨgaronj, Tonkea ket eaukeninonj b'asoga rɨga yepiya re asoge-nento sɨ b'angga dɨde rɨga yepiya re yɨnamet tekswulkɨp sensi amnenento yɨr opmitenapu aband.46 Ɨ ten amninonj da,“God ma yɨna peband ɨja emb jɨ yɨnamet gatab

ɨrɨki yɨbɨm da,‘Koina met tainy ra yɨr opmitenapu met e.’

Ajɨ wɨnpim ɨtemb yɨnamet wɨp yomnɨkya daraskol waina wɨmenapu met e.”

47 Ɨ Yesu ket ita bibɨrɨnd rɨga auyaeneninonjyɨnametɨnd. Ajɨ yɨna mopyam sɨ rɨgap dɨde Jurɨga waina gog ouyaena rɨgap ɨ dɨde Ju rɨga wainamopyam rɨgap nya oraka eyento Yesund ongan-dam. 48 Ajɨ ton makwa nya yodaro rɨdede wɨpe Tin onganji, mop nokɨp komkesa rɨga re Tinayɨt b'obogɨl utkunda mana b'ausɨka wuwenonj Tipɨlwa.

20Yesu ma Danda gatab Otonkena Yɨt(Mat 21:23-27; Mak 11:27-33)

1 Ɨ yɨpa bibɨrɨnd re Yesu rɨga auyaeninonj yɨ-nametɨnd dɨde God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨtpɨtapɨta yomnenonj, ton ket yɨna mopyam sɨ rɨ-gap dɨde Ju rɨga waina gog ouyaena rɨgap, yɨpandJu rɨga waina elda rɨga kɨma Ti pɨlwa tuwonj. 2 Sɨton ket Yesund yerkito da, “Man sɨn wumɨr nom-nine! Man nangga juwai kaim onggɨtyam gasaamnɨkinyɨt, o yetemb jɨ rɨgamor onggɨtyam juwaimokawonj?” 3 Ɨ Yesu ket ten mɨra amninonj da,“Sɨ Kodaka yɨpa yɨt gatab e wen tarkisinyɨn. Wɨnb'ogla mɨra notɨnya! 4Rɨngma, Yoanɨmna baptisoGodɨm pɨlkae ikonj, o mɨnda rɨka rɨga wa pɨlkae?”5Ajɨ ton towa wɨngɨrɨnd yɨt b'ɨglenena wuwenonjodede yɨt kɨma da, “Ra men mɨra omnyu da‘Godɨm pɨlkae,’ sɨ Ton opima netɨrkisiny dor da,‘Sɨ wɨn nangga pena maka Yoanɨmna baptiso

gatab gar ke utkunda ke yokatonda?’ 6Ajɨ ra menjaba nitinjindam da ‘Rɨga wa pɨlkae,’ sɨ komkesarɨgap ke men gɨmokɨp ke nedrɨkine. Mop nokɨpton komkesa Yoanɨnd ɨmɨnjog kae yokatenyi daton re Godma yɨpa bageyamna.” 7Sɨ ton ketmɨrayomno da, “Sɨnmawumɨr im be rɨngkae.” 8 Ɨ Yesudaka ket ten mɨra amninonj da, “Sɨ Kodaka maopimawenwumɨr tamninyɨn nangga danda kaimKon onggɨtyam gasa amnɨkinyɨn.”

Negɨr Wala Rɨga gatab Tendam Yɨt(Mat 21:33-46; Mak 12:1-12)

9 Sɨ Yesu ket onggɨt tendam yɨt ke rɨga amni-nonj da, “Yɨpa rɨgat greip nangg ɨtot eyeninonjtina gowɨnd. Seg ton ket nɨnda wala rɨga kɨmayɨtnono aento dɨde tɨrɨr yomno da, ‘Ra kɨp wɨnokas dem, yonggyam kɨp opima sopapu mɨratakateniny dem.’ Yɨt seg ke ton ket sopapu towaakainonj, dɨde ket menon yokatonj b'enga kantriwa. 10 Ɨ re kɨp wɨn yokatonj, yonggyam yɨpatina wɨko rɨga yɨtmɨkitonj wala rɨga wa pɨlwa,nokɨm da ɨdenat wala rɨgap ti sopapu mɨra greipkɨp okauranj. Ajɨ onggɨt wala rɨgap tin ipowayiyeno, dɨde yɨtmɨkito mɨra omni kesa. 11 Ɨ tonkwa b'usaya yɨpa tina wɨko rɨga yɨtmɨkitonj. Ajɨonggɨt wala rɨgap tidaka kwa ipowa yiyeno, dɨdeɨngar kɨma nenegɨr kana yomneno, ngɨrpu kettin yɨtmɨkito mɨra omni kesa. 12 Ɨ ton b'usayakwa yɨpa tina wɨko rɨga nowam yɨtmɨkitonj. Ajɨdaka ton tin kus yowarɨndeno, dɨde ket yɨskantosopapu bau wa. 13 Seg onggɨt greip sopapuyonggyam ti nony mana yindonj da, 'Nangga eket kon omnɨken? Sɨ kon ket ɨtmɨkisɨn koinab'ɨga e yena re kon singi yiyenyɨn. Ton yamaɨta koina b'ɨgand ɨsnai dem.’ 14 Ajɨ re onggɨtsopapu wɨko rɨgap towa yonggyamɨmna b'ɨga yɨryongo, ton towa wɨngɨrɨnd apurento da, ‘Ɨtembb'ɨga re tina sopapu owabɨnta rɨga e. Sɨ menb'ogla tin yangandu, nokɨm da ɨdenat men onggɨtsopapum owabɨnta rɨga taindam.’ 15 Seg tonket tin yɨskanto greip sopapu bau wa dɨde ujtama na yongando. Sɨ onggɨt paemb, nangga eket onggɨt greip sopapu yonggyamɨt towa pɨlɨndomnɨk dem? 16 Sɨ ton ɨta ik dem onggɨt walarɨga wa pɨlwa dɨde ket ten uj tama na tanganjinydem. Ɨ ton ket onggɨtyam greip sopapu takainydem b'enga rɨga wa pɨlwa.” Ɨ rɨgap onggɨtyamtendam yɨt utkundi kak ke endento da, “Goroodede rawɨk!” 17 Ajɨ Yesu towa pɨlwa yɨr sapsapowɨnkonj, dɨde amninonj da, “Sɨ nangga ma jɨonggɨtyam ɨrɨki yɨtkak yindeny ɨt re da,

Luk 20:18 122 Luk 20:40‘Yɨpa Motɨr met oranga rɨgap b'ɨsayo met

orangam,ajɨ God ket yɨmta ke met wugɨnd yoramitonj

onggɨt met emorkam.Sɨ Ton ket ɨmɨnjog ɨsnawa kɨma Motɨr na

awonj onggɨt met oranga wɨngɨrɨnd'?18 Komkesa rɨga yepiya ra sap totendanj onggɨtMotɨr kumbɨnd, ton opima kak tiposkanj. Ɨya kumb nat ra ɨtemb Motɨr sap totenj, onggɨtMotɨrɨt ɨta tin ɨimɨk dem.” 19 Seg re ket onggɨtwɨnjog natemb Ju rɨga waina gog ouyaena rɨgadɨde yɨna mopyam sɨ rɨgap nya oraka eyentoYesund yɨmɨnd okatam, mop nokɨp ton wumɨr nada, “Sɨna onggɨtyam tendam yɨt ke nomneniny.”Ajɨ ton rɨga bobo na moga uwadto.

Kaisampɨlwa Teks Oramka gatab Otonkena Yɨt(Mat 22:15-22; Mak 12:13-17)

20 Ɨ re onggɨtyam Ju rɨga waina gog ouyaenarɨga dɨde yɨna mopyam sɨ rɨgap Yesund yɨrɨtena yiyeno, ton ket nɨnda wɨgawɨga bageyamemdɨto, ɨ yɨt ataito da, “Wɨn walenggyam b'oglab'anygɨnena nya ke gɨm ke negɨr kesa dɨmdɨmjogrɨga wɨp taindam dor Ti wɨpɨnd.” Ɨ dɨde tonket ten etmɨkurto Yesum pɨlwa, nokɨm da ɨdenatton Yesumna negɨr opuliti yɨtkak okasi dɨde Tinyiyi de Roma gabmani mopyamɨm pɨlwa, ɨ ɨdenatonggɨt mopyamɨt ket tina gabmani gog ke dɨdetina danda ke Tin ɨsagɨk. 21 Seg ton ket tuwonjYesum pɨlwa, ɨ Tin yerkito da, “Ouyaena Rɨga-wɨi! Sɨnwumɨr imdamandɨmdɨm imapureninyɨtdɨde auyaeninyɨt. Ɨ man ma gowukoi nya kaimrɨga yɨrɨk eyeninyɨt, ajɨ man Godɨmna nya kaimɨmɨnjog yɨtkak rɨrɨrɨnd rɨga auyaeninyɨt. 22 Sɨrɨngma, Roma kantri mopyam king Kaisam teksogonam, ton sowanɨm rɨrɨrkɨpjog mɨle e, o mɨndanegɨrjog e?” 23 Ɨ Yesu kea towaina b'anygɨnenanony menamena angwatawonj, sɨ ket ten amni-nonj da, 24 “Yɨpa Roma kantri wulkɨp Denari koiniya, dɨde kor nouyawa! Yaina wɨp e dɨde nyɨ eɨrɨki i jɨ onggɨt wulkɨpɨnd?” Ton yɨsmonggawoda, “Roma kantri mopyam king Kaisamna i.” 25 SɨYesu ket ten amninonj da, “Sɨ onggɨt paemb,wɨn Kaisam ogonindam nangga im re Kaisa maogenaya gasa, ajɨ Godɨm ogonindamnangga im reGodma ogenaya gasa.” 26Sɨ tonma rɨrɨr na aukɨtonegɨr yɨt okatam Yesumna opurena wɨngɨrɨndrɨna re Ton rɨga wa wɨpɨnd apureninonj. Ajɨ reton utkundeno Tina mɨra yɨt opurenand, ton keakɨd kesa aento, dɨde ket mumakesa na wekenonj.

Uj ke Utnyita gatab Otonkena Yɨt(Mat 22:23-33; Mak 12:18-27)

27 Ɨ Sadukai rɨga wɨngɨrɨnd nɨnda rɨga tuwonjYesum pɨlwa yepiya re apurenento da, “Rɨga maopima uj ke tutnɨkanj dem.” Ɨ ton ket Yesundyerkito da, 28 “Ouyaena Rɨga! Mose God mayɨna peband erɨkinonj meranɨm omnɨkam da, ‘Rayɨpa rɨga uj tainy dɨde ti konggand tɨrar b'ɨgaoraki kesa, ti nanyɨt o ti yɨngganɨt tokas ɨtombmik ɨ ti nanyɨmna o ti yɨngganɨmna nyɨ kɨmaim b'ɨga tarakiny.’ 29 Sɨ ket seben (7) nanyɨng-ganwar wekenonj, ɨ nanyam rɨgat yɨpa konggawokatonj dɨde b'ɨga oraki kesa uj awonj. 30 Sɨti wus ke yɨngganɨt ti nanyɨmna mik wokatonj.31 Ɨ dɨde daka onggɨt wus ke yɨngganɨt tin woka-tonj, ɨ ɨja na onggɨtyam seben (7) nanyɨnggan-warɨp tin okatena tiyo, dɨde b'ɨga oraki kesa ujaukɨto. 32Seg ket kikitum ɨtomb kongga todaka ujawonj. 33 Sɨ onggɨt paemb ra utnyita wɨn ik dem,ɨtomb kongga opimemb seben (7) nanyɨnggan-war wɨngɨrɨnd yama ɨmɨnjog kongga tainy dem?Mop nokɨp komkesa seben (7) nanyɨngganwarɨpkea ɨtomb kongga towa konggam b'ɨsatena tiyo.”34 Ɨ Yesu ket ten mɨra amninonj da, “Rɨga ong-gɨt gowukoyɨnd opima kongga imda mɨle dɨdeleo imda mɨle amnɨkenenanj. 35 Ajɨ rɨga yenara b'ɨsagɨka wɨnɨnd God danda tagoniny demb'ɨgaram sisɨl gowukoi wa rɨnte ra ik dem, dɨdekwa danda tagoniny uj ke utnyitam, ton maopima kongga okata mɨle dɨde leo okata mɨletamnɨkanj dem. 36Mop nokɨp tonma rɨrɨr im kwab'usaya uj taukanj dem. Mop nokɨp ton anerukɨma yɨpa wɨp im taukanj dem. Ɨ ton kwa Godma b'ɨga im taukanj dem, mop nokɨp Godsim tenuj ke tutnɨkiny dem Tina b'ɨga awowɨm. 37 AjɨMose daka tina peband pɨtapɨta yomnonj uj rɨgautnyita gatab yɨt rɨna re ton Sinai dorɨnd onggɨtso omni b'uwaepɨnd yokatonj. Sɨ ton ɨja embjɨ Yonggyamɨnd yogenai da Abraamɨmna God e,ɨ Isakɨmna God e, ɨ dɨde Yakobɨmna God e. SɨAbraam, ɨ Isak ɨ dɨde Yakob re yilo im wekeny depumb tunggɨnd utnyita wɨn yɨr ungawand. 38 SɨGod re ma uj rɨgaina God e ajɨ yilo rɨgaina God e.Mop nokɨp komkesa rɨga Ti pɨlɨnd wekeny re yiloim.” 39 Ɨ nɨnda Ju rɨga waina gog ouyaena rɨgapyɨsmonggawo da, “Ouyaena Rɨga! Man otomantina mindenyɨt.” 40 Sɨ makwa yɨpa rɨgat rɨrɨr naTin erkitam, nokɨp Tinamɨra yɨtɨt kea towaina garmogam amninonj.

Luk 20:41 123 Luk 21:12Dawidɨmna B'ɨga gatab B'arkita(Mat 22:41-46; Mak 12:35-37)

41 Ɨ Yesu ket towa pɨlɨnd b'arkita yoramitonjda, “Rɨdede ma paim rɨgap opurena eyenanj daKeriso re Dawidɨmna B'ɨga e? 42Mop nokɨp Dawidtilenggyam yindeny Ger peband da,‘Yonggyam God yindeny kor Yonggyamɨm pɨlwa

da,“Omite Koina yɨmjog yɨm tab ke juwai kɨma

pɨpmetɨnd,43ngɨrpu ra ket KonMoina komkesa geja rɨga gou

wa tamninyɨn demdɨde taramisinyɨn dem Moina pɨs wɨrand

moina danda ondratenam towa kum-bɨnd.” ’

44 Sɨ Dawid tina tugɨm ke Kerisond yogenayonjda, ‘Kor Yonggyam,’ sɨ rɨdede nya kae KerisoDawidɨmna B'ɨga tainy? Sɨ Ton re DawidɨmnaB'ɨga e ajɨ kwa ti Yonggyam e.”

Ju Rɨga waina Gog Ouyaena Rɨga gatabNonony Yɨt

(Mat 23:1-36; Mak 12:38-40)45 Ɨ re komkesa rɨgap Yesumna yɨt utkundento,

Ton Tina b'auyaena rɨga amninonj da, 46 “Wɨn yɨrkɨma tekenyɨt meraina gog ouyaena rɨga gatab.Ton singi im aenanj b'ogɨl pɨnpɨn kobɨrgɨm kɨmamenamenam, ɨ ton kwa singi aenanj rɨga wapɨlke simesime okatam maketpu nata, ɨ ton kwaukoijog wɨp ke pɨpmet akatenenanj meraina yɨropmitenapu met nata, ɨ dɨde kwa ton ukoijogɨsnawa kɨma rɨgaina omitenapu kasand omitene-nanj ukoi diyamdiyampu pɨpmet nata. 47 Ɨ tonmik kongga waina gasa endwatenanj, dɨde kwarɨga ouyawam dɨde yɨr ongongɨm pɨnpɨn kanayɨr opmitenenanj. Sɨ odede rɨgap opima ukoijognegɨr mɨra takatenanj dem b'ɨsagɨka wɨnɨnd, ajɨnɨnda rɨga re ma odede ukoi negɨr mɨra im taka-tenanj dem ton re dɨde.”

21Yɨpa Mik Kongga ma Godɨm Singi Wulkɨp(Mak 12:41-44)

1 Ɨ re jogjog gasa kɨma rɨgap wulkɨp oramkaeyento wulkɨp oramkapu boks bora wa, Yesukea towaina mɨle yɨr ɨpka eyeninonj. 2 Ɨ Tonkwa yɨpa gasa kesa mik kongga yɨr wongonj reton nɨmog kɨp sobijog uj peni aramitonj onggɨtwulkɨp oramkapu boks bora wa. 3 Seg Yesu ketyindonj da, “Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da ong-gɨt gasa kesa mik konggat ukoijog wulkɨp aramisonggɨt komkesa rɨga wa wɨngɨrɨnd. 4 Mop nokɨp

opimemb komkesa rɨga towaina ukoi wulkɨpwɨngɨr ke sobijog wulkɨp nena na aramkɨranjonggɨt wulkɨp oramkapu boks bora wa. Ajɨ ɨtombmik kongga re komkesa tina wulkɨp aramis tinawulkɨp kesa wɨngɨrɨnd. Onggɨtyam tina oramitiwulkɨp re tina kupka yɨrkokar naemb jɨ.”

Gowukoi Kikitum Wɨn gatab Yɨt(Mat 24:1-31; Mak 13:1-27)

5 Ɨ nɨnda Yesumna b'auyaena rɨgap ɨja naembjɨ opurena eyento yɨnamet gatab da, “O merainayɨnamet otomanti motɨr kae dɨde nɨnda rɨgainaGodɨm ogoni apɨg kae ejgi yɨbɨm!” 6 Ajɨ Yesuyindonj da, “Ɨta jɨ yɨpa wɨn ik dem, sɨ rɨn-sim re jɨ wɨn yu yɨr angindam, makwa ɨta yɨpamotɨr ɨbɨm dem dɨkɨnd onggɨt goujog motɨr kum-bɨnd, komkesa onggɨtyam ukoijog motɨr opimatosmurkanj dem.”

7 Sɨ ton Yesund yɨgekito da, “Ouyaena Rɨga!Sɨ rɨim onggɨtyam mɨle pɨta taukanj dem? Ɨ raonggɨtyam gasamomta taukanj dem, nanggamogim jɨ ongwata gasa taukanj dem?” 8 Ɨ Yesu mɨraamninonj da, “Wɨn b'obogɨl yɨr kɨma tekenyɨt! Kerɨgap wen b'anygɨnena nya ke wɨp ramneninem.Mop nokɨp jogjog rɨga opima tuweny dem Koinanyɨ kɨma, dɨde jogjog rɨga ugungatena teyenanjdem odede yɨt kɨma da ‘Kon ɨtemb Keriso,’ ɨ dɨdeda ‘Undwatapu wɨn re ke momta e.’ Ajɨ wɨn goroten yɨmta tundoneninam dem. 9 Ɨ wɨn ra ik dem,wɨn opima tutkundenindam dem tɨrɨba geja yɨtdɨde tɨrɨba geja gatab bage yɨt. Ajɨ wɨn goro mogataininam! Mop nokɨp onggɨtyam mɨle opimanaska taukanj dem, ajɨ kikitum wɨn ra dem mawanakana e tainy.” 10 Ɨ Ton b'usaya ten amninonjda, “Ɨ b'engabenga yɨtam opima gejam owɨnkatuweny dem nɨnda b'enga yɨtam kɨma. Ɨ kwadaka kantri b'engabenga opima gejam owɨnkatuweny dem nɨnda b'enga kantri kɨma. 11 Ɨ opimakwa ukoi jijɨg dɨde sou wɨn ɨ dɨde rukoruko kopataukanj dem gowukoi b'engabenga wɨnɨnd. Ɨ kwadaka moga kɨma mɨle taukanj dɨde kwa ukoi kɨdkesa kɨma danda wɨko tuweny dem wub kumbke. 12 Sɨ yɨmta kaim onggɨtyam gasa taukanjdem, ajɨ naska rɨgap opima Kor nyɨ map wapɨlɨnd yɨm oramka teyenanj dem negɨr omnɨkamdɨde wa pɨlwa odede bebɨg dɨde b'ɨsadrena mɨleoramka teyenanj dem, opi re da ton wen teye-nanj dem de Ju rɨga waina yɨr opmitenapu metnata b'ɨsagɨkam, dɨde ket oramka teyenanj demsɨbɨbmet nata, ɨ dɨde ton wen teyenanj demking wa wɨp wa dɨde ukoi gabmani mopyam

Luk 21:13 124 Luk 21:37rɨga wa wɨp wa. 13 Ajɨ onggɨtyam mɨlend Godopima wa gangga takainy Kor gatab yɨr ungatayɨt pɨtapɨta omnenam. 14 Sɨ onggɨt paemb wɨngoro tulatula b'atngonjeninam waina garɨnd da,‘Rɨdede im sɨn b'ɨrmeka yɨt tapurenindam towawɨpɨnd.’ 15Mop nokɨp Kon opima wa yɨtkak dɨdeb'ogɨl multekɨp tagoninyɨn wanɨm opurenam. Sɨɨngkaimwaina geja rɨgap maka rɨrɨr aena tuwenywen wɨpɨnd danda kɨma ɨsmonggaenam. 16 Ajɨwaina b'u ake mog ɨ waina nany dɨde yɨngganwarɨ waina kus ke rɨgawar ɨ dɨde wa rɨgawar opimawen tɨb teyenanj dem negɨr ma b'ɨsagɨkam, ɨɨngkaim ket wa wɨngɨrɨnd nɨnda rɨga uj ondrɨkateyenanj dem. 17 Ɨ komkesa rɨgap opima wensingi kesa tamnenanj dem Koina nyɨ map. 18 Ajɨwɨn makwa ngai ɨta yɨpa mopngɨi edamkisyadem waina moptekɨp ke. 19 Ɨ wɨn b'ogla wainagar ke utkunda danda kɨma owama teyenindamonggɨtyam b'ɨdgotnena wɨngɨrɨnd, sɨ ɨdenat wɨnwaina wɨngawɨnga yɨrkokar okatenya dem.

20 “Ɨ yɨpa wɨnɨnd wa gejayam rɨga opima tuidem, ɨ ket Yerusalem taun ɨwatɨnsi dem. Sɨ rawɨn odede mɨle yɨr ongya dem, wɨn b'ogla wumɨrokasya dem da, ‘Ɨtemb ke onggɨt taun negɨr om-nam wɨn ke momta e au.’ 21 Sɨ onggɨt wɨnɨndyepiya ra tekeny Yuda eriyand, wɨn dor wa namogamoga b'ɨtkenindam dem. Ɨ yepiya ra tekenydemYerusalem taunɨnd, b'ogla rɨtrɨngkinemdemonggɨt taun ke, ɨ dɨde kwa yepiya ra tekeny demwungawungapu tungg nata, goro b'egarkinemdem onggɨt taun wa. 22Mop nokɨp ɨtemb re negɨrma b'ɨsagɨka wɨn e dem rɨna ra God onggɨtyamtaun b'ɨsagɨkand oramis dem komkesa yɨtkakrɨrɨrɨnd rɨnsim re yɨna peband ɨrɨki wekeny.23 Onggɨt wɨnɨnd God ma sake towa pɨlwa yepiyara ngor kɨma kongga dɨde papa b'ɨga kɨma konggatekeny dem. Mop nokɨp ukoijog b'ɨdgotnena epɨta tainy dem gowukoyɨnd dɨde kwa Godɨmnaukoi soro kɨma b'ɨsagɨka pɨta tainy dem onggɨtrɨga wa pɨlɨnd. 24 Sɨ towa gejayam rɨgap tentowaina giri ke oswanka teyenanj dem, dɨde kombrɨga teyenanj dem komkesa God ma obagɨki kesarɨgaina tungg wa. Ɨ dɨde God ma obagɨki kesarɨgap Yerusalem taun owabɨnsi dem dɨde negɨromnɨka iyenyi dem, ngɨrpu rokate ra towainawɨnrɨrɨrkɨp tainy dem.

25 “Ɨ kɨd kesa kɨma b'enga wɨp mɨle opimataukanj dem lomkongga ɨ mobi ɨ dɨde ɨkiwa pɨlɨnd. Ɨ kwa onggɨt gowukoyɨnd kantrib'engabenga moga im taukanj dem, nokɨp rɨganony menamena kesa im taukanj dem sɨpa

wuwam dɨde wuro map. 26 Sɨ rɨgap opimamogapɨp mop b'askena tuweny dem, dɨdeton opima nonyɨk b'amdena tuweny dem da,‘Nanggamog im ket auka wuweny onggɨt kupkagowukoyɨnd.’ Mop nokɨp danda gasa rɨnsimre pumb wa wekeny opima b'utuwongnenanjdem. 27 Ɨ onggɨt wɨnɨnd dem rɨgap ɨta RɨgamnaB'ɨga yɨr iyi dem moi borand menonɨnd ukoidanda kɨma dɨde b'ogɨl ɨnyomarena kɨma. 28 Sɨra onggɨtyammɨle b'atomkɨranj dem aukam, wɨnb'ogla towɨnkindam dem dɨde waina as pumb waturowasindam dem. Mop nokɨp waina komkesagowukoi b'ɨdgotnena ke b'ɨtraram wɨn re momtae tawɨk.”

Makwa Yete Wumɨr Kikitum Bibɨr dɨde Wɨngatab

(Mat 24:32-36; Mak 13:28-32)29 Ɨ Yesu ket towa yɨpa tendam yɨt usekawonj

da, “Wɨn yɨr angina pig wul dɨde komkesa wul!30Rada wul ngɨmb kemb ɨkkanj, wɨn walenggyamyɨr ongong eyenindam, sɨ wɨn ɨta wɨn ongwasyada, ‘Kemb momta e pembpemb wɨn.’ 31 Sɨ ra wɨnodede gasa yɨr tangindam dem aukand rɨnsim reKon wumɨr amneninyɨn, wɨn nony ke ongwasyadem da, ‘God ma pumb tungg re kemb momta ewawus wa tainy.’ 32 Ɨ Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨnda rɨga yepim re yu onggɨt gowukoyɨnd wekenyyɨmta kaim uj taukanj dem, ajɨ naskajog ong-gɨtyam komkesa gasa towa liyal im taukanj dem.33 Sɨ wub ake gou osiya b'eteomnenya dem, ajɨKoina yɨtkak makwa ngai opima b'eteomnenanjdem.

34“Ɨwɨnb'obogɨlwalenggyamyɨr b'ɨtɨpkindam.Ajɨ ra wɨn maka ra b'obogɨl yɨr b'ɨtɨpkindam, wɨntuwenyɨt ra dem b'engabenga negɨr omnɨka singinasim ɨ ɨkpɨp wɨmena mɨle nasim ɨ dɨde gowukoiyɨrkokar singind ukoijog nonymenamena nasim.Sɨ waina gar ra ɨpɨndena kesa im tekeny dem. Sɨonggɨt paemb onggɨtyam wɨn re kɨd kesa kɨma ewanɨm pɨta tainy dem odede rɨngma ra girɨmɨtb'angga usunas. 35 Mop nokɨp onggɨtyam wɨnpɨta tainy ra dem komkesa rɨga wa wɨp natedem yepim re wekeny kupkakupka gowukoi wɨnwɨngɨrɨnd onggɨt gowukoyɨnd. 36 Sɨ wɨn b'oglayɨr kɨma tekenenyɨt, dɨde yɨr na topmitenindamonggɨtyam wɨn yɨr ungaukand. Nokɨm da ɨdenatwɨn rɨrɨr taindam b'ɨwatam onggɨtyam komkesamɨle wa pɨlke rɨnsim ra pɨta taukanj dem dɨde ketonyitam Rɨgamna B'ɨgam wɨpɨnd.”

37 Ɨ Yesu ita bibɨrɨnd rɨga auyaeninonj yɨ-nametɨnd, ajɨ Ton Yerusalem taun ke opendenonj

Luk 21:38 125 Luk 22:26de yɨpa dor wa ogenaya da Olib dor, dɨde itasɨwɨny adea de yɨbnɨkenenonj. 38 Sɨ komkesarɨgap re kea sɨtawarjog utnɨkenento dɨde wuwe-nenonj Yesum pɨlwa Tina yɨtkak utkundenam deyɨnamet wa.

22Yudas Yɨmjatonj Yesund Tɨb Iyoyɨm(Mat 26:1-5; Mak 14:1-2; Yoan 11:45-53)

1 Ɨ re Yist kesa Bred Wɨn, o kwa ogenaya da Jurɨga waina Uj Ɨgwanti Nony Iyena DiyamdiyamWɨn re ket wus wa auka ikonj, 2 yɨna mopyam sɨrɨga dɨde Ju rɨga waina gog ouyaena rɨgap popnɨnda nya oraka eyento rɨdede wɨp e Yesund on-ganji, ajɨma rɨrɨr na aukɨto,mopnokɨp ton rɨga namoga uwadto. 3 Ɨ onggɨt wɨnɨnd Satana b'ɨgaronjtwelp (12) ɨtmɨkitijog rɨga wa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgaYudas Iskariyotɨm pɨlɨnd. 4 Ɨ ton ket ewaikitonjYesum pɨlke, dɨde yikonj de yɨna mopyam sɨ rɨgawa pɨlwa dɨde yɨnamet yɨr ɨpka geja rɨga wa pɨlwa,ngɨrpu ton ket ton kɨma yɨtnono aenonj rɨdedewɨp e Yesund tɨb yii towa pɨlwa. 5 Sɨ ton masobijog na sam aukɨto, ɨ yɨmjato ti tɨb iyoi mɨrawulkɨp okawam. 6 Ɨ Yudas daka ket ton kɨmatɨrɨr yɨt yɨmjatonj Yesund tɨb iyenam. Seg tonket b'ogɨl gangga oraka yiyenonj rɨdenate ton rɨgakesa warɨnd Yesund tɨb yii towa pɨlwa.

Ju Rɨga waina Uj Ɨgwanti Nony IyenaDiyamdiyam Ongonjena gatab Yɨt

(Mat 26:17-25; Mak 14:12-21; Yoan 13:21-30)7 Ɨ Yist kesa Bred Wɨn re Ju rɨga waina mamoi

onganda wɨn na Towaina Uj Ɨgwanti Nony IyenaDiyamdiyam omnɨkam. Ɨ re onggɨtyam wɨnawonj, 8Yesu ket etmɨkitonj Petro akeYoan odedeyɨt kɨma da, “Wɨn eka dɨde ket meranɨm UjƗgwanti Nony Iyena Diyamdiyam omnɨkam pɨp-met ongonjenya dor, nokɨm da ɨdenat men ong-gɨtyam diyamdiyam omnɨku.” 9 Ajɨ ton Yesundyomnonda da, “Rokate dɨkɨnd man singi aet sɨnongonjenam?” 10 Ɨ Yesu ket ten amnonj da, “Yɨrde, ra wɨn onggɨt taun wa b'ɨtgarya dor, wɨn ɨtayɨpa rɨgand wɨpwɨp omnya dor nyɨkak iyoyɨnd.Sɨ wɨn tin yɨmta undoka yiya dor onggɨt met warokate ra ton b'ɨtgarɨk dor. 11 Ɨ wɨn ket onggɨt metyonggyamɨnd wumɨr omnya dor da, ‘OuyaenaRɨgat men momɨny da, “Rote jɨ Koina obai rumrokate ra Kon Koina b'auyaena rɨga kɨmamerainaUj Ɨgwanti Nony Iyena Diyamdiyam omnɨken?”’ 12 Ɨ ɨta ton wen tauyau dor pumb ke tula on-gonjeni ukoi rum. Sɨ wɨn ɨndamaemb ongonjenya

dor.” 13 Seg ton ket yiwatonda, dɨde ket gasa ɨjana adarinonda rɨngma na re Yesu ten amnenonj,ngɨrpu demb de ket ton Ju rɨga waina Uj ƗgwantiNony Iyena Diyamdiyam yongonjenonda.

Areto gatab Yɨt(Mat 26:26-30; Mak 14:22-26; 1Kor 11:23-25)

14 Ɨ re ket onggɨtyam diyamdiyam wɨn awonj,Yesu omitonj diyamɨm, ɨ kea daka Tina ɨtmɨkitijogrɨga omnɨkto yɨpand Ton kɨma. 15 Ɨ Yesu tenamninonj da, “Kon ukoijog singi na aenenondodede da Kon yu meraina Uj Ɨgwanti Nony IyenaDiyamdiyam naska owen wɨn kɨma, ɨ onggɨt kakke b'ɨdgotnena okasɨn. 16 Mop nokɨp Kon wenwumɨr tamninyɨn da Kon makwa ɨta b'usayaowen dem onggɨtyam diyamdiyam, ngɨrpu ong-gɨtyam diyamdiyam mɨle rɨrɨrkɨp tainy God mapumb tunggɨnd.” 17 Ɨ Yesu yɨpa kapo yokatonj,dɨde ket Godɨnd sɨteket yɨt yomnonj. Seg ketTon yindonj da, “Ɨtemb kapo yokata dɨde ket wawɨngɨrɨnd yingg yiyena! 18 Mop nokɨp Kon wenwumɨr tamninyɨn daKonmakwa ɨta b'usaya greipkɨp ke omnɨki wain onaen dem yu ke ngɨrpu raGod ma pumb tungg ik dem.” 19 Seg re ket Yesuyɨpa sana nganja yokatonj dɨde ket Godɨnd sɨteketyɨt yomnonj, ɨ dɨde ket yipkɨkonj, ngɨrpu ket towaagoninonj odede yɨt kɨma da, “Ɨtemb re Koina jɨe rɨnte re wanɨm b'ogɨlɨm akainyɨn. Sɨ wɨn b'oglaomnɨkenenyaonggɨtyammɨleKennony iyenam.”20 Ɨ diyam seg ke ket Ton odede yɨpa wɨp nyake kwa yɨpa kapo yokatonj, dɨde ket yindonj da,“Ɨtemb kapo re Koina kus ke oramiti sisɨl outɨntitɨrɨr omnijog mal e, ɨte re Kon yɨgmarken wanɨmb'ogɨlɨm. 21Ajɨ yɨr de, yɨpa rɨgat Ken ɨta tɨb niyenyyaina yɨme re yɨpand b'uwangenj Koina yɨmkɨmaowoupu kasa kumbɨnd. 22 Mop nokɨp RɨgamnaB'ɨga Godɨmna tɨrɨr omni yɨt rɨrɨr nate menonyokateny ujɨm, ajɨ God ma sake onggɨt rɨgampɨlɨnd yete re Tin tɨb yiyeny.” 23 Seg ket ɨtmɨkiti-jog rɨgap towalenggyam b'ɨgekena wuwenonj da,“Yete kwa jɨ rɨga mera ganggand onggɨtyam mɨleomnɨka yiyeny?”

Ukoi Nyɨ Rɨga Awowɨm Yɨt B'ugwatena24 Ɨ Yesu ma ɨtmɨkitijog rɨga wa wɨngɨrɨnd yɨt

b'ugwatena pɨta awonj odede da, “Yete ukoijogrɨga mera wɨngɨrɨnd.” 25 Ajɨ Yesu ten amninonjda, “Gowukoi kingɨp towaina kantri rɨga kumbɨnddanda yondratenyi rɨga wɨp iyenam. Ɨ rɨgapopima agenairanj odede king yepim re wɨp iye-nam towa kumbɨnd danda yondratenyi da, ‘Tonre b'ogɨljog wɨko rɨga im meranɨm.’ 26 Ajɨ wa

Luk 22:27 126 Luk 22:50wɨngɨrɨnd mɨle omnɨkam re ma odede im opi regowukoi rɨgaina mɨle re dɨde. Ajɨ wa wɨngɨrɨndukoijog nyɨ rɨga b'ogla sobijog nyɨ rɨga pɨla tainy,dɨdemopyamrɨga b'ogla rɨgawawɨrandwɨko rɨgapɨla tainy. 27 Mop nokɨp yete jɨ ukoi rɨga, mɨndatonte yete re omiti yɨbɨm owowɨm, o mɨnda tonteyete re rɨga owou yingg iyena wɨkond yɨbɨm? Sɨ,ma ɨnte ukoi rɨga au yete re omiti yɨbɨm owowɨm?Owɨ, ɨntemb ukoi rɨga onggɨt gowukoyɨnd. AjɨKon wa wɨngɨrɨnd ɨnte aen yete re rɨga owouyingg iyenam yɨbɨm.

28 “Ɨ wɨda kwa re ɨnsimemb jɨ rɨga aindamyepim re Kon kɨma yɨpa pɨpmetɨnd wekenyɨtKoina b'atonkena wɨngɨrɨnd. 29 Kor b'u kea Korpumb tungg nokawonj wɨp iyenam. Sɨ Kodakakwa odede yɨpa wɨp nya kae wa onggɨtyam pumbtungg takainyɨn wɨp iyenam. 30Nokɨm da ɨdenatwɨn diyam taindam dɨde nyɨ tanaikindam Koinaowoupu kasand de Koina pumb tungg wa, ɨ dɨdekwa ɨdenat wɨn tomnɨkindam kingɨmna wɨp om-nenapu kasand Israel twelp (12) gu rɨga ɨsagɨkam.

Petromna Yesund Oena gatab Bage Yɨt(Mat 26:31-35; Mak 14:27-31; Yoan 13:36-38)

31 “Simon, Simon! Yɨr de, Satana kea Godɨndyɨgekitonjwen otonkenamodede rɨngma ra rɨgapkɨp tegenenanj au kesa omnam. 32 Ajɨ Kon keayɨr opmitond mor gatab, nokɨm da ɨdenat moinagar ke utkunda maka gou wa tɨgomenj. Ajɨ manɨta gou wa tɨgomenjɨt dor, ɨ ra man tengenjɨtonggɨtyam egomenda kak ke, man b'ogla dandatagoninyɨt moina gar ke utkunda nany dɨde yɨng-ganwar.” 33 Ajɨ Petro Yesund yomnonj da, “KorYonggyam! Kon b'angonjeni e nɨbnyɨn man kɨmamenonɨm de sɨbɨbmet wa ɨ dɨde kwa uj okatam.”34Ajɨ Yesu daka tin yomnonj da, “Petro! Konmenwumɨr motɨnyɨn da man yu sɨwɨny nowapyam eKen notiyenyɨt dor da, ‘Kon ma wumɨr en Ton,’ ɨseg ket pauro ara ikeny dor.”

Pauso, Ga dɨde Giri gatab Yɨt35 Ɨ kwa Yesu Tina b'auyaena rɨga amninonj da,

“Rɨngma, re Kon wen etmɨkeninond pauso kesa ɨga kesa ɨ dɨde yongɨnkak kesa, ke wɨn nanggamoggasa mana b'araktondam ingaenam?” Ɨ ton ketmɨra yomno da, “Rawɨr kwa nanggamog mana.”36 Seg Yesu ket ten amninonj da, “Ajɨ yu yetere pauso kɨma rɨga, ton b'ogla yei, ɨ kwa da gayei. Ɨ ya mana ra giri maka ra ɨbnau, ton b'oglatina kobɨrgɨm yasog dɨde giri yakat onggɨt wulkɨpke. 37 Mop nokɨp Kon wen wumɨr tamninyɨn daonggɨtyam yɨtkak b'ogla rɨrɨrkɨp rain Kor pɨlɨnd

rɨnte re yɨna peband ɨrɨki yɨbɨm da, 'Rɨgap Tinb'ɨsagɨkam yomno odede gog erbeka rɨga kɨmayɨpand.’ Ɨ mop nokɨp nangga im re Kor gatabɨrɨki wekeny yɨna peband re kemb rɨrɨrkɨp aukatui.” 38 Ɨ b'auyaena rɨgap Yesund mɨra yomno da,“Yonggyam! Yɨr de, sowa osiya ke nɨmog giri.” ƗYesu ket gar bebɨg kɨma esmonggainonj da, “Segaina! Yebɨkau!”

Yesumna Yɨr Opmita Olib Dorɨnd(Mat 26:36-46; Mak 14:32-42)

39 Ɨ re Yesu Yerusalem taun ke opendonj, ɨmenon yokatonj Olib dor wa Tina sɨram b'ɨrarikesa omnɨka mɨle rɨrɨrɨnd, Tina b'auyaena rɨgapkea daka ket Tin yɨmta yundoko. 40 Ɨ re ton opektode Tina pɨpmet wa, Ton ket Tina b'auyaena rɨgaamninonj da, “Wɨn b'ogla yɨr topmitenindam,nokɨm da ɨdenat wɨnmaka negɨrɨmna b'atonkenawa tegomendenindam.” 41 Ɨ Yesu sobijog paja wab'ɨsonkitonj towa pɨlke odede pɨn na rɨngma rarɨgat gɨmo b'ɨtɨsɨk, ɨ demb de kumsos b'amkonj,ɨ dɨde ket yɨr opmitonj. 42 Sɨ ton yindonj da,“Abu! Rada ɨta Mor singi mɨbnau, sɨ Man Korpɨlke yewaikite onggɨtyam ujɨmna b'ɨdgotnenakapo! Ajɨ goro Koina singind, ajɨ Moina singi kerawɨk.” 43 Ngɨrpu ket aneru pɨta awonj pumbke Yesum pɨlwa, dɨde ket Tin danda yokawonj.44 Ɨ Ton ma sobijog na yɨr opmitand ɨsanikesadanda kɨma b'unjora yikenonj ukoi danda kɨmadɨde iror kɨma. Ɨ Tina wɨmɨrkɨp kusɨm b'engkɨto,ɨ kus popokɨp pɨla na gou wa ɨsokto. 45 Ɨ reTon yɨr opmita seg awonj, Ton utnyitonj dɨdeɨtendonj b'auyaena rɨga wa pɨlwa. Ajɨ Ton odedewɨn natemb ten adarinonj, re ton gɨm yarɨmɨpyutungand wekenonj. 46Sɨ Yesu ten amninonj da,“Nangga paim wɨn yutungand wekenyɨt? Utnɨk-ina, ɨ yɨr opmitenina, nokɨm da ɨdenat wɨn makanegɨrɨmna b'atonkena wa tegomendenindam.”

Rɨgap Yesund Yokato(Mat 26:47-56; Mak 14:43-50; Yoan 18:3-11)

47 Ɨ re Yesu yɨt opurenand yɨbnonj, rɨga bobotuwonj. Ɨ twelp (12) ɨtmɨkitijog rɨga wa wɨngɨrɨndyɨpa rɨga, yogenayo da Yudas, rɨga wɨp teyinonj,dɨde ket Yesund wɨp yowarkitonj Tin omongne-nam. 48 Sɨ Yesu ket tin yomnonj da, “Yudas! ManRɨgamna B'ɨga omongnena kae tɨb yiyenyɨt?” 49 Ɨre rɨga yepiya re Yesum wusɨnd wekenonj, yɨrɨkb'unjomkento da nanggamog mɨle e tawɨk, tonendento da, “Yonggyam! Ma sɨn giri ke tepkin-dam?” 50 Sɨ towa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgat giri yinga-wonj yɨna mopyam sɨ rɨgamna wɨko rɨgam pɨlwa,

Luk 22:51 127 Luk 23:5ɨ ton ket yɨpmarkitawonj tina yɨmjog yɨm tab keyɨpya rom. 51 Ajɨ Yesu Tina b'auyaena rɨga amni-nonj da, “Omandemb seg aina! Goro ket b'usayaomnɨka!” Seg ket Ton onggɨt rɨgamna yɨpya romyesopayonj dɨde ket tin yɨsakendonj. 52 Ɨ Yesuket amninonj yɨna mopyam sɨ rɨga ɨ yɨnametyɨr ɨpka geja rɨga ɨ dɨde Ju rɨga waina elda rɨgayepiya re tuwonj Tin okatam da, “Wɨn nanggapaim Ken okatam notupya giri dɨde kibam kɨmaodede ɨt re rɨngmim re rɨgap raskol emdenenanj?53 Re Kon ita bibɨrɨnd wɨn kɨma nɨbnɨkenenyɨmɨnyɨnametɨnd, wɨn maka yɨm aramitenomam Kenokatam. Ajɨ onggɨtyam wɨn re kea wa ma ainydɨde sɨbɨbɨmna danda wɨra nasim ket aindam.”

Petro Yesund Yoenonj(Mat 26:57-58, 69-75; Mak 14:53-54, 66-72; Yoan

18:12-18, 25-27)54 Ɨ ton Yesund yokato ɨ ket yɨmtɨtɨk yiyo de

yɨnamopyam sɨ rɨgamnametwa, ngɨrpumet karabora wa b'ɨgarkɨto. Ajɨ Petro re pajapaja na yɨmtaundoka yiyonj. 55 Ajɨ re ket rɨgap wul yɨtanoaba ɨnyɨnyɨnd, ton ket yɨpand omnɨka wuwenonj.Sɨ Petro toda kwa kea omitonj towa wɨngɨrɨnd.56 Ajɨ re Petro omitonj ngaya wɨp ke, yɨpa wɨkongɨmngayɨt kea tin yɨr yongonj. Ɨ ton ket Petrondyɨr pɨnpɨn yomnɨkonj dɨde ketwindonj da, “Ɨtembrɨga re toda kea Yesu kɨma yɨpand yɨbnenenonj.”57Ajɨ Petro b'aenonj da, “Kongga! Kon ma wumɨren Ton.” 58 Ɨ sobijog wɨn kak ke kwa yɨpa rɨgatPetrond yɨr yongonj, ɨ tin yomnonj da, “Madakwa ɨtemb Yesu ma yɨpa yɨmta undoka rɨga et.”Ajɨ Petro mɨra yomnonj da, “Rɨga! Kon ma ong-gɨtyam ogena rɨga en.” 59 Ɨ ama rɨka re ket yɨpaawa yɨgoukitonj, kwa yɨpa rɨgat daka danda kɨmayɨmjatonj da, “Ɨmɨnjog e. Ɨtemb rɨga toda kwakea Ton kɨma yɨbnenenonj, mop nokɨp ton re kwaGalili tunggam e.” 60 Ajɨ Petro yɨsmonggawonjda, “Rɨga! Kon ma wumɨr en nangga gatab imman apureninyɨt.” Ɨ re ton yɨt apureninonj,odedend ket pauro ara yikenonj. 61 Ɨ ngɨrpu ketYonggyamwɨp engendonj Petrom pɨlwa, dɨde ketyɨr kakpɨpɨ yɨdrɨkonj. Sɨ Petro kea ket onggɨtyamYonggyamɨmna opuliti yɨtkak nonyɨk yomdonjrɨna re Ton yomnonj odede da, “Yu sɨwɨny yɨmtakena pauro nɨmogɨm ara tuweny dor, ajɨ mannaska Ken ɨta nowapyam notiyenyɨt dor.” 62 Segton ket bau wa opendonj dɨde ket ma sobijog nagar kopa kɨma yii yindonj.

Yesund Jɨ Malɨk Omnɨka gatab Yɨt(Mat 26:67-68; Mak 14:65)

63 Ɨ rɨga yepiya re Yesund yɨr yɨteno, ton ketYesund ipowa kɨma jɨ malɨk omnɨka yiyeno. 64 Sɨton ket Tin wɨp yutwangko, dɨde ipowa yiyenoodede ɨgekena yɨt kɨma da, “Man b'agenae! YeteMen mipou?” 65 Ɨ ton kwa kea Tin yɨt omnenayiyeno jogjog b'engabenga ɨsadrena yɨtkak ke.

Ju Rɨga waina Membap Yesund Yɨsagɨko(Mat 26:59-66; Mak 14:55-64; Yoan 18:19-24)

66 Ɨ re ket bibɨr yɨsparkonj, Ju rɨga waina eldarɨga, yɨna mopyam sɨ rɨga ɨ kwa Ju rɨga wainagog ouyaena rɨgap yɨpand b'eomkurto. Seg rɨgapket Yesund yiyo onggɨtyam towaina Sanedrin kotwa b'ɨsagɨkam. 67 Ɨ ton ket Yesund yingawo da,“Rɨkaman Kerisotet? Sɨ sɨn wumɨr nomnine!” AjɨYesu ten esmonggainonj da, “Ra Kon wen wumɨrtamninyɨn, wɨn makwa ɨta gar ke notkasya. 68 Ɨra Kon wen tarkisinyɨn, wɨn makwa ɨta Kenmɨra notɨnya. 69 Ajɨ yu ke Rɨgamna B'ɨga ɨtaomiti ɨbɨm Komkesa Dandam Rɨgɨb Rɨga Godɨmnayɨmjog yɨm tab ke juwai kɨma pɨpmetɨnd.” 70 Segkomkesa rɨgap ket yɨgekito da, “Sɨ ɨmɨnjog manGodɨmna b'ɨga et?” Ɨ Yesu ket ten esmonggainonjda, “Owɨ, wɨn ɨmɨnjog na endenindam. Kon ɨtembjɨ Rɨga.” 71 Ɨ ton ket endento da, “Nangga mimmen ket b'usaya nɨnda yɨr ungata yɨt tarakin-dam? Mop nokɨp men kemb merainajog yɨpyake utkundenindamTina tugɨm ke opureni Godɨndɨsadrena yɨtkak.”

23Yesu B'ɨsagɨkam Onyitonj Pilatom Wɨpɨnd(Mat 27:1-2, 11-14; Mak 15:1-5; Yoan 18:28-38)

1 Seg komkesa onggɨtyam rɨga bobo owɨnkɨto, ɨket Yesund yiyo Roma gabmani mopyam Pilatompɨlwa. 2 Ɨ ton ket Pilatom rɨl yogenkauto Yesundkot wa oramitam odede yɨt kɨma da, “Sɨn ke Tiyodarkautondam odede negɨr mɨle opi re Tonsowaina Ju yɨtam rɨgainamɨle b'anygɨnena nya keengka eyeninonj, ɨ Ton kwa rɨga ogoka eyeninonjRomamopyam king Kaisam pɨlwa teks oramkam,ɨ dɨde TonTilenggyam b'agenaenonj da, ‘Kon KingKerisoten.’ ” 3 Sɨ Pilato ket Yesund yɨgekitonjda, “Ma Man Ju rɨga waina King et?” Ɨ Yesu tinmɨra yomnonj da, “Owɨ, kemb man mindenyɨt.”4 Ngɨrpu Pilato ket yɨt pɨtapɨta yomnonj yɨnamopyam sɨ rɨga wa pɨlwa dɨde rɨga bobo wa pɨlwada, “Kon makwa onggɨt Rɨgam pɨlɨnd negɨr mab'ɨsagɨkam rɨl yodaren.” 5 Ajɨ ton ukoi dandakɨma endento da, “Tonɨt rɨga nenegɨr kana

Luk 23:6 128 Luk 23:31urunyuruny omnena eyeninonj Tina ouyaena kekupka Yuda eriya nata. Sɨ Ton Galili eriya kenab'atomonj onggɨtyam ouyaena, ngɨrpu ket ikonjdɨkɨnd Yerusalem taunɨnd.”

Yesu B'ɨsagɨkamOnyitonj King ErodɨmWɨpɨnd6 Ɨ re Pilato onggɨtyam yɨt utkundonj, ton rɨga

arkisinonj da, “Sɨ rɨka Ton Galili ke rɨga e?”7 Ɨ re ton wumɨr yokatonj da Ton onggɨtyameriya kena ikonj rɨnte re Erodɨmna danda wɨrandyɨbɨm. Sɨ ton ket Yesund yɨtmɨkitonj Erodɨmpɨlwa, nokɨp onggɨt wɨnɨnd Erod kea de toda kwayɨbnonj Yerusalem taunɨnd. 8 Ɨ re Erod Yesundyɨr yongonj, ton ma sobijog sam na awonj, mopnokɨp ton ma emb jɨ singi aukenenonj Yesundyɨr ongongɨm nokɨp ton kea get ke utkundenonjTi gatab yɨdɨr yɨt, ɨ dɨde kwa ton singi na yɨrongongɨm Tina omnɨki kɨd kesa kɨma danda wɨkorɨnte ra Ton omnɨk ti wɨpɨnd. 9 Sɨ Erod Yesundyerkenonj re jogjog b'engabenga gatab kena, ajɨYesu makwa ngai tin mɨra yomnenonj. 10Ajɨ yɨnamopyam sɨ rɨga dɨde Ju rɨga waina gog ouyaenarɨga owɨnkɨto, dɨde ket ma sobijog danda kɨma naYesum rɨl ogenka yiyenauto negɨr ma b'ɨsagɨkam.11 Sɨ Erod Yesund ngong engena kɨma yɨtkaromnɨka yiyenonj tina geja rɨga kɨma, ɨ jɨ malɨkyomnɨkonj, ɨ dɨde ket kingɨmna ngɨndngɨnd pɨn-pɨn kobɨrgɨm yikitonj, ngɨrpu ket Tin yɨtmɨkitonjPilatom pɨlwa. 12 Erod ake Pilato naska re gejarɨga na ebnonda, ajɨ onggɨt bibɨr natemb ket tonrɨgarɨga awonda.

Pilato Yesund Ujɨm Yɨsagɨkonj(Mat 27:15-26; Mak 15:6-15; Yoan 18:39–19:16)

13Sɨ Pilato yɨpand ara emokinonj yɨnamopyamsɨ rɨga ɨ Ju rɨga waina memba ɨ dɨde Ju rɨga.14 Ɨ Pilato ten amninonj da, “Wɨn onggɨt Rɨgandkor pɨlwa iya odede negɨr rɨl ogenka kɨma nada Ton re rɨga b'anygɨnena nya ke engka Rɨgae. Yɨr de, kon ke wa wɨpɨnd yɨgekenyɨn wainaogenki negɨr rɨl gatab, ajɨ kon makwa ngai onggɨtRɨgam pɨlɨnd yodaren yɨpa negɨr mɨle. 15 Sɨ Erodtoda kwa makwa nangga negɨr na yodarau, mopnokɨp Tin ɨtenda nena yomɨny sowa pɨlwa. Sɨwɨn kemb yɨr yongya da makwa ɨta yɨpa negɨrmɨle yɨbɨm Ti pɨlɨnd rɨnte ra rɨrɨrkɨp tainy uj mab'ɨsagɨkam. 16 Sɨ onggɨt paemb kon Tin ɨrasken,ɨ ɨngkek ket Tin openjɨn.” 17 (Awɨr e)* 18 Ajɨkomkesa rɨga yɨpand b'okta ara wuwenonj da,

“Onggɨt Rɨgand uj tama na yeomnene! Ajɨ Bara-band sowa yopende!” 19 Ɨtemb rɨga Baraba resɨbɨbmet nat oramiti yɨbnonj nokɨp tonɨt onggɨttaunɨnd ukoi nyɨ rɨga kɨma soro kɨma bebɨg mɨleyomnɨkonj dɨde rɨga uj andrɨkinonj. 20 Ajɨ Pilatob'usaya kwa towa pɨtapɨta amnawonj, nokɨp tonsingi na awonj Yesund opendam. 21 Ajɨ ton ɨjana ara yoikɨndenayo da, “Wul b'agbagɨnd yɨdrɨke!Wul b'agbagɨnd yɨdrɨke!” 22 Ajɨ Pilato nowamten amninonj da, “Nangga pae? Nangga ukoinegɨr mɨle na yomnɨkɨm? Kon makwa ngai Tipɨlɨnd yodaren yɨpa uj okatam negɨr mɨle. Sɨonggɨt paemb kon Tin ɨrasken, ɨ ɨngkek ket Tinopenjɨn.” 23 Ajɨ rɨgap kea Pilatond ɨl ongkayiyeno ukoijog obairena ara kɨma, dɨde yɨgekenoYesund wul b'agbagɨnd ɨdrɨkam. Sɨ onggɨtyamtowaina obairena arap kea Pilatomna singi gouwa yomnonj. 24 Seg ket Pilato kikitum b'ɨsagɨkayɨt yindonj towaina b'arkita rɨrɨrkɨp omnam. 25SɨPilato kea ket Ju rɨga waina b'arkita rɨrɨrɨndBaraband yopendonj yet re sɨbɨbmetɨnd oramitiyɨbnonj soro kɨma bebɨg mɨle omnɨka map dɨderɨga uj ondrɨka map. Ajɨ ton Yesund yorami-tonj towaina singi rɨrɨrɨnd Tin wul b'agbagɨndɨdrɨkam.

Yesund Wul B'agbagɨnd Yɨdrɨko(Mat 27:32-44; Mak 15:21-32; Yoan 19:17-27)

26 Ɨ re Roma geja rɨgap Yesund yiyo, ton ketyɨpa Kurene tunggam Simonɨnd yusunato yet reikonjwungawungapu tungg ke, dɨde ket Yesumnawul b'agbag ti kumbɨnd yoramito Yesum kakɨndiyoyɨm.

27 Ɨ ukoi rɨga bobop Tin yɨmta yundoko, ɨtowa wɨngɨrɨnd nɨnda kongga re dor b'ipowana wuwenonj dɨde gar kopa kɨma na yii aentoTinɨm. 28 Ɨ Yesu onggɨt kongga wa pɨlwawɨp engendonj, dɨde ket ten amninonj da,“Yerusalem taun kongga! Goro Ken yii niyagɨkya!Ajɨ wɨn yii b'eagɨkinam wanɨm dɨde wainab'ɨgawarɨm. 29 Mop nokɨp ra b'ɨdgotnena wɨn ikdem Yerusalem taunɨnd, rɨgap opima tendenanjdem da, ‘Ton b'ogɨl omni kongga im jɨ yepim repopam ɨ b'ɨga ukki kesa kom ɨ dɨde b'ɨga ngomokki kesa ngom.’

30 “Ɨ onggɨt wɨnɨnd rɨgap opima b'ɨdgotnenamoga map dor tamnenanj dem da, ‘Sɨn nɨpmɨk-inam!’ ɨ sukak tamnenanj dem da, ‘Sɨn ujɨmnɨkangɨnjinam!’ 31Mop nokɨp rada ton yu odede

* 23:17: Nɨnda Grik peband da [Mop nokɨp Pilatom kea yɨpa get ke mɨle yɨbnawonj odede da tonyɨpayɨpa sɨbɨbmet rɨga apendeninonj Ju rɨga wanɨm ita onggɨtyam Ju rɨga waina Uj Ɨgwanti NonyIyena DiyamdiyamWɨnɨnd.]

Luk 23:32 129 Luk 23:56nenegɨr mɨle im omnɨka eyenanj Kor pɨlɨnd yetere wul nangg pɨla yilo nɨbnyɨn, sɨ nangga e kettawɨk wa pɨlɨnd dɨde waina b'ɨgawar wa pɨlɨnd, raonggɨtyam wul nangg uj tainy?”

32 Ɨ ton kwa nɨmog negɨr raskol rɨga daka yɨ-pand Yesu kɨma eyo wul b'agbagɨnd ɨdrɨkam.

33 Ɨ re ton opekto onggɨt pɨpmetwa ogenaya da,“Uj Rɨgamna Mopkak Wɨmenapu Tungg”, adembde ket Yesund wul b'agbagɨnd yɨdrɨko, ɨ dɨdeosiembnɨmog raskol rɨga daka edrɨko yɨpa reYesuma yɨmjog yɨm tab kena ɨ kwa daka yɨpa re Tinasawai yɨm tab kena. 34 Ɨ Yesu yindonj da, “Abu!Towanegɨrmɨle awɨr amnaine,mopnokɨp tonmawumɨr im nangga e ton yomnɨki.” Ɨ geja rɨgapYesumna kobɨrgɨm ɨtaika eyento pes b'arena ke.35 Ɨ rɨgap owɨnki Yesund yɨr yɨpko, ɨ Ju rɨga wainamembap kea daka Tin jɨ malɨk omnɨka yiyenoda, “Ton nɨnda rɨga wa yɨrkokar akaeneninonj,sɨ rada ɨtemb Rɨga Godɨmna obagendi Keriso e,Ton b'ogla Tilenggyam yɨrkokar yakat.” 36 Ɨ kwageja rɨga Ti wus wa tuwonj, dɨde ket todaka Tin jɨmalɨk yomnɨko, ɨ dɨde ket Ti tokɨltokɨl wain yokauonayam. 37 Ɨ ton ket endento da, “Rada ManJu rɨga waina king et, Man b'ogla Molenggyamyɨrkokar b'akae!” 38 Ɨ kwa ɨja naemb jɨ Yesumnawul b'agbag pumb ke ɨrɨki yɨbnonj da,

“Ɨtemb Rɨga re Ju rɨga waina King e.”39 Ɨ yɨpa wul b'agbagɨnd ɨdrɨki raskol rɨgat

Yesund yɨsadrenonj da, “Ma Man Kerisotet?Sɨ Molenggyam yɨrkokar b'akae, dɨde sowa dayɨrkokar nokae!” 40 Ajɨ daka yɨpa raskol rɨgat tinyɨsmonggawonj odede samany yɨt kɨma da, “Awɨre man Godɨnd moga yuwajɨt? Men re Ton kɨmayɨpa rɨrɨr negɨr ma b'ɨsagɨka nasi. 41 Sɨ onggɨtyamnegɨr ma b'ɨsagɨka re meranɨm dɨmdɨmjog e,mop nokɨp men yokasya re meraina omnɨki mɨlerɨrɨr nate. Ajɨ ɨtemb Rɨga re makwa nanggamognegɨr mɨle na yomnɨkonj.” 42 Ɨ ton ket Yesundyomnonj da, “Yesu! Man ken nonyɨk notɨmjɨt raMan meket Moina pumb tungg wa!” 43 Sɨ Yesutin mɨra yomnonj da, “Kon ɨmɨnjog men wumɨrmotɨnyɨn da man yu Kon kɨma ɨta mɨtɨbnyɨt dorde otomanti samsam tungg wa.”

Yesu ma Uj Wul B'agbagɨnd(Mat 27:45-56; Mak 15:33-41; Yoan 19:28-30)

44 Ɨ re ket amaya lomtɨk yokatonj, sɨbɨbɨtkupka gowukoi yɨkangɨndonj, ngɨrpu ama reket tri (3) kɨlok awonj sɨmana gatabɨnd. 45 Sɨlomkongga ngaya re kea osmantonj. Ɨ kwa ketukoi gutomgutom kobɨrgɨm rɨna re yɨnametɨnd

ewɨrɨnti yɨbnenenonj yɨnayɨna pɨpmet dɨde yɨnapɨpmet ganggand, ton ɨnyɨnyɨnd b'ɨnyowendonj.46 Ɨ Yesu ket ukoi kana ara yikenonj da, “Abu!Kon Koina wɨngawɨnga Mor yɨm kumb nateyoramisɨn.” Ɨ onggɨt yɨt seg ke ket Ton uj awonj.47 Ɨ re Romawan andred (100) geja rɨgamopyamɨtmɨle yɨr ongong yiyenonj rɨna re aukonj, tonGodɨnd yesoulitonj odede da, “Ɨmɨnjog e, ɨtembRɨga renegɨr kesa dɨmdɨmjogRɨga e.” 48 Ɨ komkesarɨga bobo yepiya re yɨpand wuwenonj onggɨtyammɨle yɨr ongongɨm, ton kea mɨle yɨr angto rɨna reaukɨto, dɨde ket ton gar bebɨg map dor b'ipowakɨma ɨtendento. 49 Ɨ komkesa rɨga yepiya reYesum wumɨr wekenonj dɨde kongga yepiya reGalili ke Tin yɨmta undoka yiyo, ton paja kenaowɨnki wekenonj onggɨtyam mɨle yɨr ɨpkam.

Yesumna Ujgɨm Eungita gatab Yɨt(Mat 27:57-61; Mak 15:42-47; Yoan 10:38-42)

50-51 Ɨ yɨpa rɨga nyɨ da Yosep, ton re Arimatayatungg ke rɨga na Yuda eriya wɨngɨrɨnd. Ton reb'ogɨl rɨga na dɨde negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨgana yɨbnonj, ɨ dɨde ton God ma pumb tunggna yɨr yungaenenonj. Ɨ kwa ton re yɨpa Jurɨga waina Sanedrin memba na yɨbnonj, ajɨ tonmaka yɨmjatonj rɨna re Ju rɨga waina Sanedrinmembap tɨrɨr yomno Yesund ongandam dɨdemakwa b'ingaenonj onggɨtyam towaina omnɨkamɨle wɨngɨrɨnd. 52 Ɨ onggɨt rɨgat ket yikonj Pi-latom pɨlwa, ɨ ket tin yerkitonj Yesumna ujgɨmokatam. 53 Seg ton nɨnda rɨga kɨma Yesumnaujgɨmwul b'agbag kumb ke yɨjgendo gouwa, dɨdeket kobɨrgɨm ke ujgɨm ponpon yomnɨko, ngɨrpuket yoramito gɨmo yɨund eski gopmet wa rɨkɨndre maka yɨpa ujgɨm oramiti yɨbnonj. 54 Ɨ ɨtembbibɨr re b'angonjena bibɨr na awonj Ju rɨga wainawɨramdɨde yɨr opmitena bibɨrɨm, ɨ dɨde ketwɨn rewus wa na auka ikonj onggɨtyam bibɨr otomam.

55 Ɨ kongga yepiya re Yesu kɨma yɨpand tu-wonj Galili eriya ke, ton Tin yɨmta undokayiyo. Sɨ ton kea yɨr yongo rɨkɨnd re Yesumnaujgɨm yoramito. 56 Ɨ re kongga ɨtekto, tonket angonjento ngɨrangngɨrang gasa dɨde gayaujgɨmɨnd oramkam. Seg ton ket wɨram wekenonjJu rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨndGod ma b'ingawa yɨt rɨrɨrɨnd.

24Yesumna Utnyita gatab Yɨt(Mat 28:1-10; Mak 16:1-8; Yoan 20:1-10)

Luk 24:1 130 Luk 24:291 Ɨ re Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena

bibɨr kak ke naskajog bibɨr awonj, sɨtawarjogkonggap eitongɨrangngɨrang gasa Yesumna gopmet wa rɨnare ton angonjento Yesumna ujgɨmɨnd oramkam.2 Ajɨ ton kea yɨr yongo onggɨtyam ukoijog gɨmorɨna re ururkiti yɨbnonj onggɨtyam gɨmo yɨundoski gopmet mora ke. 3 Ɨ re ton gɨmo yɨund oskigopmet wɨngɨr wa b'ɨgarkɨto, ton makwa Yong-gyam Yesumna ujgɨm yodaro. 4 Sɨ ton re onggɨtgatabɨm nonysɨpsɨp na wekenonj, odedend ketnɨmog rɨga onyitonda towa wusɨnd yepiya reɨnyomarena kɨma kobɨrgɨm b'ikoki awaminonda.5 Sɨ re kongga mogapɨp as ɨroukɨto gou wa, onggɨtrɨgap ten amninonda da, “Nangga pae wɨn yiloai Rɨgand oraka yiyenya gopmetɨnd uj rɨga wawɨngɨrɨnd. 6 Ton awɨr e dɨkɨnd, ajɨ ke utnyis.Wɨn nonyɨk b'amjinam rɨja na re Ton wen wumɨramninonj, re Ton wɨn kɨma yɨbnenenonj Galilieriyand. 7 Ton odede yindonj da, ‘Rɨgap b'oglaRɨgamna B'ɨga negɨr mɨle rɨgaina yɨm kumb waoramisi dem, dɨde ket onggɨt negɨr mɨle rɨgap Tinwul b'agbagɨnd ɨdrɨki dem, ɨ ɨngkaembket nowambibɨrɨnd Ton ket tutnyis dem.’ ” 8 Sɨ konggapomandemb ket nonyɨk amdɨto Yesumna opureniyɨtkak. 9 Ɨ re ket ton ɨtekto gopmet ke, tonkea onggɨtyam komkesa mɨle usenenauto ileben(11) ɨtmɨkitijog rɨga wa pɨlwa dɨde komkesa rɨgawa pɨlwa yepiya re wekenonj ton kɨma. 10 Sɨopimemb jɨ kongga, Magdala tunggam Mariyaɨ Yoanna ɨ Yakobom mog Mariya ɨ dɨde nɨndakongga yepiya re wekenonj ton kɨma. Sɨ ton-piyamb usenenauto onggɨtyam yɨt ɨtmɨkitijogrɨga wa pɨlwa. 11 Ajɨ onggɨtyam towaina opureniyɨtkak re ɨja na wɨp aukɨto ɨtmɨkitijog rɨga wawɨpɨnd da nony kesa rɨgaina opureni yɨtkak im, sɨonggɨt penaemb tonmaka ten gar ke akatto. 12AjɨPetro utnyitonj dɨde ket b'ɨkonj de gopmet wa.Seg ton ket uwontonj, ɨ ket kobɨrgɨm nena na yɨranginonj, ngɨrpu re ket ton gopmet ke ewaikitonj,ton nony sɨndamara kɨma na yikonj onggɨtyamauki gasa gatab.

Yesu Pɨtapɨta Awonj Emmao Nyawɨnd(Mak 16:12-13)

13 Ɨ Yesu ma b'auyaena rɨga wɨngɨrɨnd nɨmogrɨgap menon yokatonda Yerusalem taun ke deyɨpa tungg wa nyɨ da Emmao ama rɨka ileben (11)kilomita pɨn na yɨbnonj Yerusalem taun ke. 14 Ɨton ket towawɨngɨrɨnd yɨt b'usenena ekonda ong-gɨtyam komkesa mɨle gatab rɨna re aukɨto. 15 Ɨ re

ton towa wɨngɨrɨnd yɨt b'usenena ekonda dɨde yɨtɨglenena eyinonda, Yesu ket towa wus wa awonj,dɨde ket ton kɨma yɨpand yikonj. 16 Ajɨ Godɨttowaina yɨrkɨp utwangkinonj. Sɨ onggɨt penaembton maka Yesund yongwatonda. 17 Ɨ Yesu ket tenarkitonj da, “Nanggamog yɨtkak im wɨn ɨglenenaeyinya nyawɨnd?” Ɨ ton osiyamb ket onyitondagar bebɨg kɨma. 18 Ɨ towa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨga nyɨda Kleopa Tin yɨsmonggawonj da, “Ma ManɨtaMenta obayamwumɨr kesamɨbnyɨmɨt Yerusalemtaunɨnd onggɨt gatab rɨna re onggɨt taunɨnd mɨleaukonj onggɨtyam diyamdiyam wɨnɨnd?” 19 SɨYesu ten arkitonj da, “Nangga gasa na aukonj?”Ɨ todaka ket Tin mɨra yomnonda da, “Najarettunggam Yesum gatab gasa na. Ton re bageyamna yɨbnonj, sɨ Ton wɨko amnɨkeninonj dɨde yɨtkakapureneninonj re danda kɨma na Godɨm wɨpɨnddɨde komkesa rɨga wa wɨpɨnd. 20 Ajɨ merainayɨna mopyam sɨ rɨga dɨde meraina membapiyaTin uj ma b'ɨsagɨkam yoramito, sɨ ket Tin wulb'agbagɨnd yɨdrɨko. 21 Sɨn nony b'ɨjawa yorami-tonda Ti pɨlɨnd da Ton ɨta mera Israel kantriɨtrɨngenj meraina geja rɨga wa pɨlke. Ɨ kwatumɨnd indondɨm da yu kemb nowam bibɨr eainy onggɨtyam mɨle auki seg ke. 22 Ɨ b'usayakwa tumɨnd indondɨm da sowa wɨngɨrɨnd nɨndakonggap sɨn kɨd kesa nomnanj. Ton sɨtawarjogna wui de Yesumna gopmet wa, 23 ajɨ ton makwaTina ujgɨm yɨr yongi, ɨ re ton ɨtekanj, ton ketsɨn wumɨr nomnanj da, ‘Sɨn aneru kea liyalliyalyɨr angu yepiya re endenya da Ton ke yilo eainy.’ 24 Ɨ kwa sɨn kɨma wɨmena rɨga wɨngɨrɨndnɨmog rɨga kea ekya de onggɨt gopmet wa, dɨdeket ɨja na gasa adarkinya rɨja na re konggapb'agenairanj, ajɨ ton maka Yesund yɨr yongya.”25 Ɨ Yesu ket ten amnonj da, “Wɨn nony mena-mena kutjog rɨga i. Sɨ wɨn ɨl b'angnena kanaim bageyam waina komkesa opureni yɨtkak garke akateninya. 26 Ma onggɨtyam mɨle b'ogɨl imrɨrɨrkɨp taukanj Kerisom pɨlɨnd? Sɨ onggɨt paembTonb'ogla onggɨtyamb'ɨdgotnena rakatenin dɨdeTina b'ogɨl ɨnyomarena wa b'egarɨk.” 27 Ɨ Yesuket yɨt b'atomonj Mosemna peba ke ngɨrpu dekomkesa bageyam waina peba wa, ɨ ket towaesɨpkenawainonj komkesa Ti gatab ɨrɨki yɨtkakonggɨtyam peba wɨngɨrɨnd.

28 Ɨ re ton onggɨt tungg wus wa aukɨto rɨtadere ton ekonda, Yesu ɨja na wɨp awonj da onggɨttunggɨnd topanjis-a de yɨpa tungg wa. 29 Ajɨnɨmog rɨgap danda kɨma Tin yognenonda da,“Omanda sɨn kɨma ɨtende, nokɨp ke momta e sɨ

Luk 24:30 131 Luk 24:53imoka, ɨ lom da ke awɨr e auka yik!” Seg Yesuket ɨtendonj dɨde b'ɨgaronj yɨpa met wa ton kɨmawɨmenam. 30 Ɨ re Yesu omitonj ton kɨma diyamɨm,Ton ket yɨpa sana nganja yokatonj, ɨ ket Godɨndsɨteket yɨt yomnonj, ɨ ket yipkɨkonj dɨde towaakawonj. 31 Sɨ omandemb ket God nɨmog rɨgainayɨrkɨp apngenjinonj, sɨ ɨngkenaemb ket ton Tinyongwatonda. Ngɨrpu omandemb ket Yesu towayɨrɨnd b'eomnenonj. 32 Seg ton towalenggyamb'arkena ekenonda da, “Ma kea Tina yɨtɨt menɨsanikesa gar nokateny, re Ton nyawɨnd men yɨtnomneny dɨde peba yɨt mera esɨpkeniny?” 33 Ɨton odenja ket utnyita nena awonda, dɨde ketɨtendonda de Yerusalem taun wa. Seg ademb deton ket b'eomi adarinonda ileben (11) ɨtmɨkitijogrɨga dɨde nɨnda rɨga yepiya re ton kɨmawekenonj.34 Ɨ ileben (11) ɨtmɨkitijog rɨga dɨde nɨnda rɨgayepiya re ton kɨma wekenonj towa usekawo da,“Yonggyam ke ɨmɨnjog utnyis, dɨde kea Ton pɨ-tapɨta ainy Simonɨm wɨpɨnd.” 35 Ngɨrpu todakanɨmog rɨgap ket usekainonda nanggamog mɨlena re aukonj nyawɨnd dɨde rɨja na re ton Yesundyongwatonda, re Ton sana nganja yipkɨkonj.

Yesumna Utnyiti Jɨ Ouyawam(Mat 28:16-20; Mak 16:14-18; Yoan 20:19-23; Ɨtai 1:6-

8)36 Ɨ re ton onggɨtyam yɨt ɨpnenand wekenonj,

odedend ket Yesu towa wɨngɨrɨnd onyitonj dɨdeket ten simesime amninonj da, “Ngɨmbla wɨnkɨma.” 37 Ajɨ ton re wɨnga kesa na dɨde mogana aukɨto, ɨ ton ɨja na nony aukɨto da, “Sɨnwɨngawɨnga e yɨr yongu.” 38Sɨ Yesu ten amninonjda, “Nangga paim wɨn moga aindam, ɨ nanggapaim wɨn waina garɨnd nonysɨpsɨp aukindam?39 Ɨtenemb jɨ Kon Rɨga. Wɨn yɨr anginam Koinayɨm dɨde pɨs. Wɨn Ken nesopaya dɨde yɨr nonga!Wɨngawɨngam ma opima ti mɨ dɨde kak, ajɨ Koropima mɨ dɨde kak odede rɨja e re wɨn Ken yɨrnongya.” 40 Ɨ re Ton onggɨtyam yɨt apureninonj,Ton ket towa auyainonj ɨdrɨki yɨra Tina yɨmɨnddɨde pɨsɨnd. 41 Ɨ re ton ukoi samɨnd wekenonj,ton makwa Tin gar ke yokato, ajɨ ton kɨd kesa naaento. Odedend ket Yesu ten egekisinonj da, “Ɨtawa nangga e owowɨm dɨkɨnd yɨbɨm?” 42 Sɨ ton ketkabum ogni kɨb Ti yokawo. 43 Ngɨrpu Yesu ketyokatonj dɨde ket towa wɨpɨnd yongonj.

44 Ɨ Yesu ket ten amninonj da, “Ɨnaemb jɨ Konyɨt apureninondwanɨm, re Konnɨbnenenondwɨnkɨma da komkesa yɨtkak b'ogla rɨrɨrkɨp taukanjrɨnsim re ɨrɨki wekeny Kor gatab Mosemna gog

peband ɨ bageyam waina peband ɨ dɨde Ger pe-band.” 45 Ɨ onggɨt wɨnɨnd ket Yesu towainagar epangkinonj onggɨt yɨna peba yɨtkak isɨp-maram. 46 Ɨ Yesu ket ten amninonj da, “Ɨja embjɨ yɨna peband ɨrɨki wekeny odede da Keriso ɨtab'ɨdgotnena okas demdɨde uj ke tutnyis demTinauj kak ke nowam bibɨrɨnd. 47 Ɨ dɨde rɨgap opimanegɨr mɨle ke engenda gatab yɨt pɨtapɨta tamne-nanj dem Tina nyɨ kɨma, nokɨm da ɨdenat Godtowaina negɨr mɨle awɨr tamnainy. Sɨ onggɨtyampɨtapɨta omnena mɨle b'atom ra dem Yerusalemkae de komkesa b'engabenga yɨtam rɨgawa pɨlwa.48 Sɨ wɨn re onggɨtyam gasa gatab yɨr ungatayamrɨga im. 49 Sɨ yɨr de, Kon ɨta Yɨnayɨna Wɨn-gawɨnga ɨtmɨkisɨn dem wanɨm yena re Kor B'utɨrɨr yomnonj wanɨm ɨtmɨkitam. Sɨ onggɨt paembwɨn omanda tekenyɨt onggɨt taunɨnd, ngɨrpu raTon Tina danda ke wen tekokiny dem rɨnte rapumb ke tinɨk dem.”

Yesu ma Menon Pumb Tungg wa(Mak 16:19-20; Ɨtai 1:9-11)

50 Ɨ re ket Yesu Tina b'auyaena rɨga wɨp eyinonjngɨrpu de Betaniya tungg wus wa, Ton Tina yɨmurowatonj, ngɨrpu Ton ket ten b'ogɨl amninonj.51 Ɨ re Ton ten b'ogɨl amnɨkinonj, odedend ketTon towa pɨlke yiwatonj, ɨ God ket Tin yiyonj depumb tungg wa. 52 Seg ket Tina b'auyaena rɨgapTin kumsos yemko, ngɨrpu ton ket ukoijog samkɨma ɨtekto de Yerusalem taun wa. 53 Ɨ ton ketita wɨnɨnd yɨnametɨnd wekenenonj dɨde Godɨndyesoureneno.

Yoan 1:1 132 Yoan 1:21

Yoan ma PebaYoanɨmna Ɨrɨki God ma B'ogɨl Yɨrkokar Bage YɨtIsɨpkita YɨtkakOnggɨtyam God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt

peba ɨrɨka rɨga re Yoante. Ɨ ton re yɨpa Yesumnaɨtmɨkitijog rɨga e. Ɨ ɨntemb jɨ b'auyaena rɨga yenare Yesu singi yiyenenonj. Ɨ Yoan onggɨtyam pebayɨrɨkonj re ama rɨka A.D. nainti dɨde wan andred(90-100) kemag gangga nat.

Yoan ɨtemb peba yɨrɨkonj re nok mana da ɨde-nat ogenka rɨgap gar ke utkunda oramisi Yesumpɨlɨnd, ɨ ton ket yɨrkokar okasi (20:31). Sɨ YoanYesund pɨtapɨta yomneny da Ton re Godɨmnangɨrpu kesa yɨtkak e, yet re rɨga jɨ awonj dɨdewɨmena yikenonj rɨga wa wɨngɨrɨnd.

Ɨ onggɨtyam peband seben (7) sɨrar mɨle kaeYesund wɨngawɨnga nya ke pɨtapɨta yomneny, ɨonggɨtyam nɨnda kɨd kesa kɨma danda wɨko reawɨr im wekeny nɨnda b'ogɨl yɨrkokar bage yɨtpeband. Ɨ rɨnsim re Yoan sɨrar mɨle useneniny,tonpimemb yɨmjatenyi da “Keriso re God e” ɨTi opima ukoijog isɨpkita kesa danda dɨde mɨleyɨbnainy. Ɨ nangga ma jɨ da Yoan ukoijog dandakɨma yɨmjateny da “Yesu re Godɨmna B'ɨga e,”ajɨ Yoan kwa ɨta yomneny Yesund da, “Ton rekea ɨmɨnjog rɨga jɨ awonj.” Sɨ odede mɨle keaaukenento Ti pɨlɨnd opi re gɨm dɨnder ɨ nonybebɨg ɨ owoupa ɨ dɨde singi b'iyena.

Yɨtkak Rɨga Jɨwɨm Awonj1 God yɨmta kena komkesa gasa atobarkinonj,

ajɨ Yɨtkak re adea de naska get ke yɨbnonj. Ɨ ɨtembYɨtkak adea de yɨbnonj God kɨma. Sɨ ɨtemb Yɨtkakre Godte. 2 Otomapu wa onggɨt wɨnɨnd re Godkomkesa gasa atobarkinonj, ɨtemb Yɨtkak, Tonkea adea de yɨbnonj God kɨma. 3 God komkesagasa atobarkinonj re onggɨt Yɨtkakɨm pɨlkena. Sɨonggɨt Yɨtkak kesa makwa ngai yɨpa gasa aukonjrɨnsim re otobarki wekeny. 4 Yɨrkokar yɨbnonj reonggɨt Yɨtkakɨm pɨlnat, sɨ onggɨtyam yɨrkokarɨtngaya na teteawonj rɨga wa. 5 Ɨ ɨtemb ngayab'anyoratena ikonj re sɨbɨb nat. Ajɨ onggɨt sɨbɨbɨtmakwa rɨrɨr na awonj ɨtemb ngaya osoukam.

6 Ɨ God yɨpa rɨga yɨtmɨkitonj, ɨ ton ket pɨtaawonj. Tina nyɨ re Yoanɨt. 7 Ton ikonj re onggɨtngaya gatab yɨr ungata yɨt rɨga wa pɨtapɨta om-nena mana. Nokɨm da ɨdenat tina yɨt ke komkesarɨgap gar ke utkunda okasi. 8 Yoan re ma ton

tilenggyam onggɨtyam ngaya na. Ajɨ ton ikonj reonggɨt ngaya gatab yɨr ungata yɨt pɨtapɨta om-nena mana. 9 Ɨtemb re ɨmɨnjog ngaya na rɨnsimre komkesa rɨga ngaya anyorkeneniny. Sɨ ɨtembngaya kea ikonj onggɨt gowukoi wa. 10 Ɨ Ton keaonggɨt gowukoyɨnd yɨbnonj. Sɨ God onggɨtyamgowukoi Ti pɨlkena yotobarkonj. Ajɨ onggɨtyamgowukoyɨt maka Tin yongwatonj. 11 Ɨ Ton ikonjTinajog Yuda Kantri wa. Ajɨ Tinajog rɨgap Tinmaka singi yiyeno, ajɨ yɨsayowa. 12 Ajɨ yepiyara Tin Yonggyamɨm ɨmjatenyi dɨde Tina nyɨwɨmpɨlɨnd gar ke utkunda oramisi, God opima towadanda takainy Tina b'ɨga awowɨm. 13 Sɨ opimembGod ma b'ɨga ukukenenanj re ma rɨgaina kus nyakaim, o rɨgaina gɨm ke singi kaim, o leomna singikaim. Ajɨ Godɨm pɨlkaima ukukenenanj.

14 Ɨ ɨtemb Yɨtkak rɨga jɨwɨm awonj. Ɨ ket Tonsowa wɨngɨr nat wɨmena yikenonj. Sɨ sɨn keaTina b'ogɨl ɨnyomarena yɨr ongong yiyenonda.Ɨtemb b'ogɨl ɨnyomarena re lesmɨta B'ɨgamna eyet re ikonj B'uɨm pɨlke. Ton re wurar dɨdeɨmɨnjog yɨtkak ke yɨndangɨr omni na. 15 Sɨ YoanTi gatab yɨr ungata yɨt pɨtapɨta amneninonj, ɨket danda kɨma unenonj odede da, “Ɨtemb jɨ rɨgayena re kon yomnond da, ‘Yɨpa rɨga ɨta kor kakke ik, ɨ Ton re ukoijog rɨga e, ajɨ kon re goujogrɨga en, nokɨp Ton kea de get ke yɨbnonj re konmakaukendond.’ ” 16Sɨ Ton rewurar dɨde ɨmɨnjogyɨtkak ke yɨndangɨr auki na, sɨ men komkesa Tipɨlkaim usausapyam wurar okatena eyenindam.17 Mop nokɨp God Tina gog yɨt aramisinonj reMosem pɨlnat, ɨ Mose akainonj Israel rɨga wa.Ajɨ osiemb wurar dɨde ɨmɨnjog yɨtkak tetkondare dɨmdɨm Yesu Kerisom pɨlkena. 18Makwa ngaike yɨpa rɨgat Godɨnd yɨr yongonj. Ajɨ lesmɨtaB'ɨga, Ton Tilenggyam re God e yet re ikonj B'uɨmpɨlke. Sɨ Tonɨtemb rɨga wa pɨlwa Godɨnd pɨtapɨtayomnenonj.

Baptiso Yoanɨmna Yesum gatab Yɨr Ungata Yɨt(Mat 3:1-12; Mak 1:1-8; Luk 3:1-18)

19 Ɨ Ju rɨgap yepiya re Yerusalem taunɨndwekenonj, ton nɨnda sɨ rɨga dɨde Lebi rɨga emdɨto,ɨ ket etmɨkurto Yoanɨm pɨlwa erkenam da, “Yetetman?” Sɨ onggɨt wɨnɨnd kea Yoan yɨr ungatayɨt apulisinonj. 20 Ajɨ ton maka b'aimantonjdɨde ton kea tilenggyam ɨmɨnjog ke towa pɨtapɨtaamnawonj da, “Kon ma Kerisoten.” 21 Seg ton ketyerkeno da, “Sɨ yetet man ket? Man Eliyatet?”Ɨ Yoan amninonj da, “Nayɨ, ma kon Ton ten.”Ɨ kwa yomno da, “Ma man onggɨtyam bageyam

Yoan 1:22 133 Yoan 1:47tet yena re God tɨrɨr yomnonj ɨtmɨkitam?”* Ɨton ket mɨra amninonj da, “Nayɨ”. 22 Ngɨrputon kikitumjog yomno da, “Sɨ yetet man ket?Man sowa mɨra yɨtkak nokaine towanɨm yepiyare sɨn nɨtmɨkuranj. Man rɨja e ket molenggyamb'atgenaet?” 23 Sɨ Yoan mɨra amninonj odede rɨjana re bageyam Isaya yindonj da,“Kon re bage yɨt unenam nonykok en wul kesa

tunggɨnd da,‘Wɨn Yonggyamɨmna nya dɨmdɨm

yomnɨka!’ ”24 Ɨ omanda ta nɨnda Parisai rɨgaina ɨtmɨkuri rɨgawekenonj. 25 Sɨ ton Yoanɨnd yerkito odedembda, “Nangga pae man daka rɨga baptiso am-nɨkinyɨt, rada man ma Kerisotet, Eliyatet, ɨ ong-gɨtyam bageyamtet yena re God tɨrɨr yomnonjɨtmɨkitam?” 26 Seg Yoan ten mɨra amninonj da,“Kon nyɨ kaim rɨga baptiso amnɨkinyɨn. Ajɨ wawɨngɨrɨnd yɨpa Rɨga ɨta onyiti yɨbɨm yena re wɨnmaka yongwasya. 27 Sɨ Ton ɨta ik kor yɨmta ke.Sɨ kon ma rɨrɨrkɨpjog rɨga en Tina yongɨnkak kaiɨtreka wɨko omnɨkam rɨna ra goujog wɨko rɨgatmɨle omnɨk.” 28 Onggɨtyam komkesa mɨle aukɨtore Betaniya taun nat rɨna re Yordan kɨlɨmɨnd yɨpatab wa yɨbnonj. Yoan rɨga baptiso amnɨkinonj reonggɨtyam taun natemb.

God ma Mamoi B'ɨga Yesu29 Seg yɨpa bibɨr kak ke Yoan Yesund yɨr yon-

gonj re Ton ti wɨpwɨp ikonj. Ɨ Yoan yindonj da,“Yɨr de, God ma Mamoi B'ɨga, yete re urowa-teniny gowukoi rɨgaina negɨr mɨle. 30 Sɨ konɨnaemb jɨ rɨga yomnenond da, ‘Yɨpa rɨga ɨta korkak ke ik. Ɨ Ton re ukoijog pumb rɨga e ajɨkon re goujog rɨga en, nokɨp Ton kea de get keyɨbnonj re kon maka ukendond.’ 31 Koda makwanaskand Tin yongwatond. Ajɨ kon netkond dɨdeyu nyɨ ke rɨga baptiso amnɨkinyɨn, nokɨm daɨdenat kon Israel rɨga wa tauyaenyɨn onggɨtyamrɨga.” 32 Ɨ Yoan ɨtemb jɨ ket yɨpa yɨr ungata yɨtpɨtapɨta amnawonj da, “Kon yɨr yongen YɨnayɨnaWɨngawɨngand. Ɨ Ton ket eouka ik wub kumb kegimai re dɨde, ɨ ket Ti kumbɨnd igis. 33 Ɨ koda kwamaka Tin yongwasɨn. Ajɨ Godɨt ken nɨtmɨkitonjnyɨ ke rɨga baptiso omnɨkam. Tonɨtemb wumɨrnomnonj da, ‘Man ɨta Yɨnayɨna Wɨngawɨngandyɨr iyɨt eoukanddɨde igitand yɨpa rɨgamkumbɨnd.Sɨ ɨndamaemb jɨ man ongwasɨt da ɨtemb jɨ Rɨga

yet ra Yɨnayɨna Wɨngawɨnga ke rɨga baptiso tam-nɨkiny.’ 34 Sɨ kon kea onggɨtyam mɨle yɨr yongen.Sɨ onggɨt paemb kon ket yɨr ungata yɨt nitinjɨn da,‘Ɨt re jɨ Rɨga God ma B'ɨga e.’ ”

Yesu ma Naskajog Nɨmog B'auyaena Rɨga35 Yɨpa bibɨr kak ke Yoan b'usaya tina nɨmog

b'auyaena rɨga kɨma owɨnkiwekenonj. 36 Ɨ re Yesumenon yokatonj, Yoan Ti pɨlwa yɨr b'ɨskonj dɨdeket yindonj da, “Yɨr de, God ma Mamoi B'ɨga!”37 Sɨ re onggɨtyam nɨmog b'auyaena rɨgap tinaopureni yɨtkak utkundonda, ton kea ket Yesundyɨmta yundokonda. 38 Ɨ Yesu ɨtaingitonj dɨde ketten yɨr angonj Tin yɨmta undokand. Ɨ ket tenarkitonj da, “Wɨn nangga e oraka iya?” Ɨ ton ketTin yomnonda da, “Rabi! Rokate Man mɨbnyɨt?”(Rabi engendi yɨtkak re ouyaena rɨga e.) 39 SegYesu ten amnonj da, “Ayo tetka! Ɨ ɨta yɨr ongya.”Sɨ onggɨt penaemb ton ekonda, ɨ ket pɨpmet yɨryongonda rɨkɨnd re Ton yɨbnonj. Ɨ ton ket Yesukɨma adea de ebnonda onggɨt bibɨrɨnd. Ɨ wɨn reket sɨmana gatab powa (4) kɨlok awonj. 40 Sɨ osire nɨmog rɨga yepiya re Yoanɨnd yutkundonda,ton kea ket Yesund yɨmta yundokonda. Sɨ osi reonggɨt nɨmog rɨga wɨngɨrɨnd, yɨpa rɨga re SimonPetrom yɨnggan Andreat. 41 Ɨ ɨtemb re rɨgaAndrea naskajog gasa yomnɨkonj re tinajog nanySimon na yodaronj. Sɨ ton ket wumɨr yomnonjda, “Sɨn keaMesiyand yodarya.” (Mesiya engendiyɨtkak re Kerisote.) 42 Ɨ ton ket ti nanyɨnd iyonjYesum pɨlwa. Ɨ re Yesu Simonɨnd yɨr yɨpkonj, Tonket yomnonj da, “Man re Yoanɨm b'ɨga, Simontet.Rɨgap men ket nyɨ motgenai ra Kepa kae.” (Kepaengendi yɨtkak re Petrote.)

Pilip ake Natanael43 Yɨpa bibɨr kak ke re Yesu singi awonj Galili

eriyawamenonɨm, Ton kea ket Pilipɨnd yodaronj.Seg Yesu ket tin yomnonj da, “Yɨmta nundoke!”44 Ɨ Pilip re Betsaida taun ke rɨga na, sɨ todaAndrea ake Petro re onggɨtyam yɨpaina taun kerɨga i. 45 Ɨ Pilip ket Natanaelɨnd yodaronj dɨdeket wumɨr yomnonj da, “Sɨn kea jɨ rɨga yodaruya gatab na re Mose gog yɨt peband yɨrɨkonjdɨde bageyamɨp erɨkto. Ton re Najaret tunggamYesute, Yosepɨmna B'ɨga.” 46 Sɨ Natanael Pilipɨndyerkitonj da, “Ma Najaret? Sɨ ɨta nangga b'ogɨle ik onggɨt tungg ke?” Ɨ Pilip ket daka yomnonjda, “Metkɨm! Ɨta yɨr onget.” 47 Ɨ re Yesu

* 1:21: Ɨt re Yoan yinj da, “Onggɨtyam bageyam” ɨntemb yomɨny rɨna re God Mosend yomnonj da ɨta konyɨpa bageyam ɨtmɨkisɨn dem. Sɨ Israel rɨga onggɨtyam gatab wumɨr na wekenonj.

Yoan 1:48 134 Yoan 2:17Natanaelɨnd yɨr yongonj menonɨnd Ti pɨlwa, Tonkea ti gatab yindonj da, “Yɨr de! Ɨtemb jɨ ɨmɨnjogIsrael rɨga. Ti pɨlɨnd awɨr e kwa b'anygɨnenamɨle.” 48 Seg Natanael Yesund yerkitonj da, “Mannangga wumɨr kae odede nomnyɨt?” Ɨ Yesu ketmɨra yomnonj da, “Kon naska nata yɨr mongenre man pig wul wɨrand mɨbnyɨt. Ɨ ɨngkena ketPilip men ara memok.” 49 Sɨ ɨngkenaemb ketNatanael Yesund pɨtand yomnonj da, “OuyaenaRɨga-wɨi! Man re God ma B'ɨga et. Ɨ Man reIsrael King et.” 50 Ɨ Yesu ket tin yomnonj da,“Ma man onggɨt pae Kor pɨlɨnd gar ke utkundayoramisɨt re Konwumɨrmomnyɨn da Kon kemenyɨr mongen pig wul wɨrand? Onggɨtyam mɨlere ma ukoi im, ajɨ man opima ket ukoijog mɨleyɨr tanginyɨt.” 51 Ɨ Yesu ket yɨt yɨsmontonj da,“Kon ɨmɨnjogjog wen tamninyɨn. Wɨn ɨta wub yɨrongya dem ɨpangendand, ɨ ket opima aneru yɨrteyenindam dem pumb wa menonɨnd RɨgamnaB'ɨgam pɨlke dɨde pumb ke inkand kwa Ti pɨlwa.”

2Molkongga Awowɨm Mɨle de Kanaan Taunɨnd

1 Re nowam bibɨr yokatonj, yɨpa molkonggaawowɨm mɨle aukonj Kana taunɨnd Galili eriyawɨngɨrɨnd. Ɨ Yesumnamog re kea de wɨbnonj. 2 Sɨonggɨtyam molkonggaawowɨmmɨle yonggyamwarɨp kea Yesu dɨde Tinab'auyaena rɨga engaukɨto. Sɨ todaka ket kea dewekenonj. 3 Ɨ onggɨtyam mɨlepund bebɨg aukonjre obai omnam ɨk kea b'undwatto. Sɨ Yesumnamog ket Yesund yomnonj da, “Towa ke awɨr imɨk.” 4 Ɨ Yesu mɨra womnonj da, “Kongga! Nanggapae man onggɨtyam bebɨg Kor pɨlwa iyɨt? Kormakaya wɨn rɨrɨrkɨp ainy odede wɨko omnɨkam.”5 Sɨ Ti mog wɨko rɨga amninonj da, “Wɨn ɨja imagasa tamnɨkindam rɨja im ra Ton wen tengainyomnɨkam.” 6 Ɨ onggɨt wɨnɨnd Ju rɨga wa kea yɨpaɨseka mɨle ebnawonj. Sɨ onggɨt mop penaembjɨ siks (6) gɨmo ke omnɨki nyɨkak dɨkɨndembwekenonj onggɨt metɨnd. Ɨ yɨpa nyɨkak b'ogɨle owam ama rɨka eiti (80) lita o mɨnda wanandred twenti (120) lita nyɨ. 7 Ɨ Yesu ket wɨkorɨga amninonj da, “Wɨn nyɨkak angjɨkina nyɨ ke!”Seg ton ket nyɨkak angjɨkto ngɨrpu yɨndangɨraukɨto. 8 Ɨ Yesu ket ten amninonj da, “Otade

wɨn nyɨ aurokina dɨde ket eyinam de diyamdiyammopyam rɨgam pɨlwa!” Seg ton ket eito. 9 Sɨonggɨtyam diyamdiyam mopyamɨt ket nyɨ keauki ɨk met yotonkitonj. Ajɨ ton maka wumɨryokatonj rɨngkena iyo. Ajɨ onggɨtyam wɨko rɨgayepiya re nyɨ aurokɨto, tonpiya tenta wumɨrwekenonj. Sɨ onggɨtyam diyamdiyam mopyamrɨgat sisɨl kongga kɨma rɨgand ara yɨawonj da,“Metkɨm!” 10 Ɨ ton ket tin yomnonj da, “Sɨ ɨjaemb jɨ komkesa rɨgaina mɨle, ton naska b'ogɨl ɨkim taramitauranj ɨngauki rɨga wa. Ɨ ra ɨkɨt tentakasiny, ɨngkaemb ket burakak ɨk taramitauranj.Ajɨ man b'ogɨl ɨk na so ameninyɨt ngɨrpu ɨte re ketotade.” 11 Sɨ Yesu onggɨtyam naskajog kɨd kesakɨma danda wɨko yomnɨkonj re Kana taun natGalili eriya wɨngɨrɨnd. Ɨ onggɨt omnɨka kenaembTon Tina b'ogɨl ɨnyomarena pɨta wa yomnonj. ƗTina b'auyaena rɨgap toda kwa onggɨt omnɨkakenaemb gar ke utkunda yoramito Ti pɨlɨnd da,“Ton re God ma B'ɨga, Keriso e.”

Yesu Yɨnamet Kɨl kesa Yomnonj(Mat 21:12-13; Mak 11:15-17; Luk 19:45-46)

12 Onggɨt kak ke Yesu, Ti mog, Ti yɨngganwarɨ dɨde Tina b'auyaena rɨga kɨma wuwonj de Ka-parnaum taun wa. Sɨ ton demb dema jog bibɨr nawekenonj.

13 Ɨ re Ju rɨga waina Uj Ɨgwanti Nony IyenaDiyamdiyam Wɨn wus wa awonj, Yesu ket yikonjYerusalem taun wa. 14 Ɨ re Yesu yɨnamet abawa yikonj, Ton kea yɨr anginonj kau b'asogarɨga, mamoi b'asoga rɨga, gimai b'asoga rɨga ɨdɨde wulkɨp sensi omnena rɨga yepiya re kasandomnɨki wekenonj.* 15 Ɨ Yesu ket b'ipowa kaiyɨraskonj. Seg Ton ket komkesa b'asoga rɨga dɨdewulkɨp sensi omnena rɨga eaukeninonj yɨnametaba ke, toda kwa kea mamoi dɨde kau. Ɨ Ton ketwulkɨp sensi omnena rɨgaina koin egmarkinonj.Ɨ kwa ket towaina kasa gu etongeninonj. 16 ƗTon ket gimai b'asoga rɨga amninonj da, “Wɨnɨngkek ewaikurina jɨ onggɨtyam gasa. Goro KorB'u ma met yomnɨkya gasa b'asogapu metɨm.”17 Ɨ re Yesumna b'auyaena rɨgap onggɨtyam aukimɨle yɨr yongo, ton kea nony aukɨto onggɨtyamyɨtkak rɨnte re yɨna peband ɨrɨki yɨbɨm da, “Abukon moina metɨm ukoi singi e aukenenyɨn, sɨ

* 2:14: Nɨnda Ju rɨga yepiya re wuwenonj paja kantri ke, ton ma rɨrɨr na odede sɨ b'angga iyenamyɨnamet wa, opi re kau, mamoi ɨ gimai. Onggɨt penaemb yɨnamet aband sɨ b'angga asogenento. Ɨ kwaJu rɨga waina yɨnamet teks oramkapu wulkɨp re rɨgaina wɨp o nyɨ ɨrɨki kesa silba koin nena na, ajɨnɨnda kantri koin re rɨgaina wɨp o nyɨ ɨrɨki kɨma na. Sɨ onggɨt penaemb wulkɨp sensi amnenento.

Yoan 2:18 135 Yoan 3:18onggɨtyam ukoi singite ken mu pembpemb om-nɨka niyeneny.” 18 Ɨ re Ju rɨga waina wɨp iyoirɨgap onggɨtyam Yesumna mɨle yɨr angto, sɨ ong-gɨt penaemb ton ket Yesund yerkito da, “Mankea odede mɨle amnɨkinyɨt. Sɨ Man nanggakɨd kesa kɨma danda wɨko im sowa notouyainyɨtrɨngkae ra sɨn Moina danda ɨmjasu da Man rɨrɨret onggɨtyam mɨle omnɨkam?” 19 Yesu ket mɨraamninonj da, “Wɨn onggɨtyam yɨnamet yiyo-gɨka! Sɨ Kon b'ogɨl e b'usaya orangen nowa bibɨrwɨngɨrɨnd.” 20 Seg Ju rɨga waina wɨp iyoi rɨ-gap yɨsmonggawo da, “Rɨgap onggɨtyam yɨnametyorango re poti siks (46) kemag kɨma na. Ma sɨMan nowa bibɨr wɨngɨr nate ɨtemb met orangetdem?” 21 Ajɨ Yesu onggɨtyam yɨnamet gatabyɨtnono aenonj re Tina jɨ mana. 22 Ɨ re Yesu yɨmtake utnyitonj uj ke, Tina b'auyaena rɨgap kea nonyaukɨto nangga gatab na re Ton yɨtnono aenonj. Sɨonggɨt kak kenaemb ton gar ke utkunda yoramitoyɨna peband dɨde onggɨtyam yɨtkak rɨna re Yesuapureninonj.

Yesu Wumɨr e Komkesa Rɨgaina Gar23 Ɨ re Yesu Yerusalem taunɨnd yɨbnonj Ju rɨga

waina Uj Ɨgwanti Nony Iyena Diyamdiyam Wɨnwɨngɨrɨnd, Ton ademb de nɨnda kɨd kesa kɨmadanda wɨko amnɨkinonj. Sɨ re rɨgap onggɨtyamTina wɨko yɨr angto, kea jogjog rɨgap gar keutkunda yoramito Tina nyɨwɨm pɨlɨnd. 24Ajɨ Yesumaka Tina nony b'ɨjawa yoramitonj towa pɨlɨnd.Mop nokɨp Tonwumɨr na komkesa rɨga. 25Sɨ Yesuma singi na awonj rɨga wa pɨlke rɨga wa gatabyɨr ungata yɨt okatam. Mop nokɨp Ton wumɨr enangga e yɨbɨm rɨgaina garɨnd.

3Yesu dɨde Nikodemo

1 Ɨ yɨpa rɨga yɨbnonj Parisai rɨga wa wɨngɨrɨnd,ɨ tina nyɨ re Nikodemot. Ɨ ton re Ju rɨga wainawɨp iyoi rɨga na. 2 Ɨ yɨpa sɨwɨnyɨnd, ton ket yikonjYesum pɨlwa, ɨ ket Yesund yomnonj da, “OuyaenaRɨga-wɨi! Sɨn wumɨr im da man Godɨmpɨlke metkot re ouyaena rɨga na. Mop nokɨp ramaka ra God yɨpa rɨgam pɨlɨnd ɨbɨm, ton makwarɨrɨr e odede kɨd kesa kɨma danda wɨko tamnɨkinyrɨnsim re man amnɨkeneninyɨt.” 3 Seg Yesuket tin mɨra yomnonj da, “Kon ɨmɨnjogjog menmotɨnyɨn. Ramanmaka b'usaya tukenjɨt, manmarɨrɨr et God ma pumb tungg yɨr ongongɨm.” 4 ƗNikodemo daka Yesund yerkitonj da, “Sɨ rɨdede ekwa rɨgajog tukenj? Rɨrɨr e ton ti mogɨmna kom

bora wa b'ɨtgar, ɨ ket tukenj?” 5 Yesu ket mɨrayomnonj da, “Kon ɨmɨnjogjog men motɨnyɨn. Rayɨpa rɨga maka ra tukenj nyɨ dɨde Yɨnayɨna Wɨn-gawɨnga ke, tonma rɨrɨr e Godma pumb tunggwab'ɨtgar. 6 Sɨ gɨm ke rɨga jɨ re rɨgaina jɨ kae tukenj,ajɨ wɨngawɨnga ke rɨga re Yɨnayɨna Wɨngawɨngakae tukenj. 7 Sɨ man goro kɨd kesa tawɨm nanggayɨtkak gatab e re Kon wumɨr momnyɨn. Ajɨwɨn b'ogla b'usaya tukenjindam. 8 Ɨ rɨb re tinasingi rɨrɨr nate yikeny. Sɨ ra man tina dudlamtutkunjɨt, ajɨ man ma wumɨr et rɨngkae ta ik dɨderɨtama ta yik. Komkesa Yɨnayɨna Wɨngawɨnga keukuki rɨga re toda kwa odede yɨpa wɨp imemb.”9 Seg Nikodemo ket yerkitonj da, “Sɨ rɨdede eonggɨtyam mɨle rɨrɨrkɨp tainy?” 10 Sɨ Yesu ket tinmɨra yomnonj da, “Man re Israel rɨga wa ouyaenarɨga et. Sɨ man nangga pae maka wumɨr mɨbnyɨtonggɨtyam wɨngawɨnga gatab? 11Kon ɨmɨnjogjogmen motɨnyɨn. Sɨn ɨnsim apurenindam nanggaim re sɨn wumɨr wekenyɨn. Ɨ sɨn ɨnsim yɨrungata yɨt apurenindam nangga im re sɨn yɨrongong eyenindam. Ajɨ wɨnmakaima sowaina yɨrungata yɨt emjatenindam. 12 Kon gowukoi gasakaim wen wumɨr amneninyɨn, ajɨ wɨn makaimayɨtkak gar ke utkunda ke akasindam. Sɨ radaKonpumb tungg gasa kaimyɨtnono tamneninyɨn,rɨdede im wɨn onggɨtyam yɨtkak gar ke utkundake takatenindam? 13 Ɨ makwa ke ngai yɨpa rɨgapumb tungg wa yikonj, ajɨ ɨnta yɨpaina, RɨgamnaB'ɨga yet re pumb tungg ke ikonj. 14 Ɨ rɨgap b'oglaRɨgamna B'ɨgand urowasi wulkak kumbwa odederɨja na re Mose demb de wul kesa tunggɨnd yɨpagɨrem yurowatonj gɨrem ongi rɨga yilo okatamra ton ɨtemb gɨrem yɨr ongi. 15 Nokɨm da ɨdenatkomkesa rɨgap yepiya ra gar ke utkunda oramisiTi pɨlɨnd, ton b'ogla yakate dadal ngɨrpu kesayɨrkokar.

16 “God ma sobijog na gowukoi rɨga singi eye-ninonj, sɨ onggɨt penaemb Ton Tina lesmɨta B'ɨgaakainonj. Nokɨm da ɨdenat komkesa rɨga yepiyara Ti pɨlɨnd gar ke utkunda oramisi, ton maopima negɨr taukanj ajɨ ton ɨta okasi dadal ngɨrpukesa yɨrkokar. 17 Ɨ God Tina B'ɨga gowukoi rɨgawa pɨlwa yɨtmɨkitonj re ma gowukoi rɨga negɨrma b'ɨsagɨka mana, ajɨ onggɨt mana da gowukoirɨgap yɨrkokar okasi Tina wɨko ke. 18 Sɨ yetere Ti pɨlɨnd gar ke utkunda yoramis, ton ma ɨtaket negɨr ma b'ɨsagɨka okas. Ajɨ yete re makagar ke utkunda yoramis, ton re kea negɨr mab'ɨsagɨka okati e yɨbɨm. Mop nokɨp ti awɨr e

Yoan 3:19 136 Yoan 4:9gar ke utkunda oramiti yɨbnau Godɨmna lesmɨtaB'ɨga, Tina nyɨwɨm pɨlɨnd. 19 Sɨ ɨtemb re negɨr mab'ɨsagɨka e. Sɨ ngaya re kea ikonj onggɨt gowukoiwa. Ajɨ rɨgap sɨbɨb e singi yiyenyi, ajɨ ton maɨta onggɨtyam ngaya singi yiyenyi nokɨp towainamɨle re negɨrjog im wekeny. 20 Komkesa rɨgayepim re negɨrjogmɨle amnɨkenenanj, ton onggɨtngayam re bond im aukenenanj. Sɨ ton ma opimaonggɨt ngayam pɨlwa tuweny nokɨp ra ton ngayawa tuweny, ton moga im da towaina negɨr mɨleke pɨta wa raukinem. 21Ajɨ yepim re ɨmɨnjog mɨleamnɨkenenanj, ton opima onggɨt ngayam pɨlwatuweny, nokɨm da ɨdenat ton towaina omnɨkimɨle tapekanj da onggɨtyam towaina mɨle re Godma singind omnɨki im.”

Baptiso Yoanɨmna Yesum gatab Yɨr Ungata Yɨt22 Onggɨt kak ke Yesu dɨde Tina b'auyaena

rɨga wuwonj Yuda eriya wa. Ɨ Ton ademb deyɨpand gɨlgɨl wekenonj, ɨ Ton ket rɨga baptisoamnɨkinonj. 23 Ɨ Ainon tungg re Salim tunggwus nat yɨbnonj, ɨ demb de ma yɨpa kɨma nyɨwɨmenapu nawekenonj. Sɨ onggɨt penaembYoantoda kwa rɨga baptiso amnɨkinonj onggɨt tung-gɨnd. Sɨ rɨga re kea wuwenonj, dɨde ket baptisoyokateno. 24 Mop nokɨp onggɨt wɨnɨnd rɨgapYoanɨnd maka sɨbɨbmet wa yoramito. 25 NɨndaYoanɨmna b'auyaena rɨga yɨpa Ju rɨga kɨma yɨtb'ɨpatento Ju rɨga waina ɨseka mɨle gatab. 26 Ɨton ket Yoanɨm pɨlwa tuwonj, ɨ Yoanɨnd yomnoda, “Ouyaena Rɨga-wɨi! Yɨr de, ɨtemb re rɨga yetre man kɨma yɨbnonj Yordan kɨlɨm yɨpa tab wa,ɨ re man Ti gatab yɨr ungata yɨt pɨta amneninot,Ton rɨga im baptiso amnɨkiny. Sɨ jogjog rɨga imTi pɨlwa wuweny.” 27 Sɨ Yoan mɨra amninonjda, “Makwa yɨpa rɨga rɨrɨr e okas nanggamoggasa, ajɨ b'ogla rada God ti okau. 28 Sɨ wɨn b'oglawalenggyam kor gatab yɨr ungata yɨt tapurenin-dam rɨna re kon nindond da, ‘Kon ma Kerisotenajɨ Godɨt ken naska nɨtmɨkitonj, ɨ ɨngkenaemb ketTon ikonj.’ 29 Ra yɨpa molkongga awowɨm mɨletawɨk, ɨtemb jɨ sisɨl kongga kɨma rɨga e yet rakongga okas. Ɨ sisɨl kongga kɨma rɨgamna masarre ti wus nate onyiti ɨbɨm tin yɨm okawam. Ɨra masar tutkunj onggɨtyam sisɨl kongga kɨmarɨgamna yɨtkak da, ‘Sɨn kea b'ogɨl molkongga iaya,’ ton ma sobijog gar sam e tainy. Sɨ koda yɨpawɨp emb onggɨtyam gar sam ke yɨndangɨr aukinɨbnyɨn. 30 Sɨ ɨtemb re rɨga Keriso b'ogla ukoijogrɨga rain, ajɨ kon b'ogla goujog rɨga rawɨn.”

31 Ɨ yet ra wub kumb ke ik, ton re ukoijog rɨgae, ajɨ komkesa gasa ra ti wɨra nasim tekeny. Ɨyet ra gowukoi ke ik, ton re yɨpa gowukoi rɨgae. Sɨ ton gowukoi gasa gatab im tapureniny. SɨKeriso yet re pumb tungg ke ikonj, Ton re ukoijogrɨga e ajɨ komkesa gasa re Ti wɨra nasim wekeny.32Ton ɨnsim yɨr ungata yɨt apureniny rɨna re Tonyɨr anginonj dɨde utkundenonj. Ajɨ makwa yɨparɨgat onggɨtyam Tina yɨr ungata yɨt emjasiny.33 Ɨ rɨga yete re onggɨtyam Tina yɨr ungata yɨtemjasiny, sɨ tontemb tina garɨnd tɨrɨr yomɨny daGod re ɨmɨnjog e. 34Mop nokɨp ɨtemb Rɨga, Kerisoyena re God yɨtmɨkitonj, Ton Godɨmna opureniyɨtkak im apureneniny, nokɨp God Ti YɨnayɨnaWɨngawɨnga kupkakupka e yokaeneny. 35 Ɨ AbuGod onggɨt Ti B'ɨgand singi e yiyeny, sɨ Ton keakomkesa gasa Ti yɨmɨnd aramisinonj. 36 Sɨ yet raonggɨt B'ɨgam pɨlɨnd gar ke utkunda oramis, tonre dadal ngɨrpu kesa yɨrkokar kɨma e. Ajɨ yet ramaka onggɨt B'ɨgampɨlɨnd gar ke utkundaoramis,tonma ɨta yɨrkokar okas. Ajɨ tonGodmaukoi sorokɨma b'ɨsagɨka wɨra nate yɨbneneny.

4Yesu dɨde Yɨpa Samariya Tunggam Kongga

1 Ɨ Parisai rɨgap kea utkundo odede da Yesujogjog rɨga im Tina b'auyaena rɨgam amnɨkinydɨde jogjog rɨga im baptiso amnɨkiny, ajɨ Yoan rema jog im. Sɨ Yesu keawumɨr yokatonj onggɨtyamParisai rɨgaina utkundeni yɨtkak gatab. 2 Ɨmɨnjoge da Yesu maka Tilenggyam yena baptiso am-nɨkinonj ajɨ Tina b'auyaena rɨgapiya. 3 Sɨ YesuYuda eriya ke yiwatonj, ɨ ket b'usaya Galili eriyawa ɨtendonj. 4 Ɨ re Yesu Galili eriya wa ɨtendamawonj, Ton kea Godma singind yɨsamkonj da TonSamariya eriya nata e yik. 5 Sɨ onggɨt penaembYesu yikonj de yɨpa taun wa Samariya eriyawɨngɨrɨnd, ogenaya da Sikar. Ɨ Sikar taun rewus nat yɨbnonj onggɨtyam goukɨpol ke rɨna reYakob yokawonj ti b'ɨga Yosepɨm. 6 Ɨ demb dekea Yakobɨmna euki nyɨkip yɨbnonj. Ɨ Yesu nyapɨnpɨn ɨmaeni map jɨ yarɨm awonj. Sɨ re Tononggɨt nyɨkip wusɨnd ɨsamlitonj, kea ket lomtɨkawonj.

7 Ɨ onggɨt wɨnɨnd ket yɨpa Samariya tunggamkongga tikonj nyɨ iskam. Sɨ Yesu ket tin womnonjda, “Be ngai onayam nyɨ nokae!” 8 Mop nokɨponggɨt wɨnɨnd Yesumna b'auyaena rɨga re keaYesund yɨraro dɨde onggɨt taun wa wuwonj owouimdam. 9 Ɨ onggɨt wɨnɨnd Ju rɨga maka Samariya

Yoan 4:10 137 Yoan 4:38tunggam rɨga kɨma b'inkɨndenento. Sɨ onggɨt pe-naemb ɨtomb Samariya tunggam kongga Yesundyomnonj da, “Man re Ju rɨga et, ɨ kon re Samariyatunggam kongga en. Sɨ rɨdede ma pae Man kennɨgekisɨt onaya nyɨwɨm?” 10 Ɨ Yesu tin mɨrawomnonj da, “Ramanwumɨr okasɨt nangga e Godma yiyag wurar, dɨde ra Ken notɨngwasɨt yete reKon merkisɨn da ‘Onaya nyɨ nokae,’ manɨt rakoKen nerkisɨt ɨ Kon keako mor mokaen yɨrkokarnyɨ.” 11 Ɨ onggɨt konggat Yesund yomnonj da,“Sɨ Mor awɨr e daka nyɨkak nyɨ iskam, ɨ nyɨ rema sobijog ngortod wa e yɨbɨm onggɨt nyɨkipɨnd.Sɨ onggɨt paemb, rɨngkae Man okasɨt onggɨtyamyɨrkokar nyɨ? 12 Mera b'u Yakobɨt onggɨtyamnyɨkip yeukonj, ɨ tonjog, ɨ tina b'ɨgawar ɨ dɨdetina ongeni b'angga onggɨt nyɨkip kena nyɨ yon-aikeneno. Ɨ ton ket ɨtemb nyɨkip sowa nokain-onj. Sɨ rɨka Man pumbjog rɨga et ajɨ Yakob regoujog rɨga e?” 13 Yesu ket mɨra womnonj da,“Komkesa yepiya ra onggɨtyam nyɨ onaikenenyi,ton opima b'usaya nyɨpa taukenenanj. 14 Ajɨ yetra onggɨtyam nyɨ onai rɨnte ra Kon okaen, tonmakwa ɨta ngai nyɨpa taukeneny. Ajɨ onggɨtyamnyɨ rɨna ra Kon okaen, ti pɨlɨnd yɨpa kipnyɨ pɨlae tawɨk. Sɨ onggɨtyam nyɨ tobrureneny ra dadalngɨrpu kesa yɨrkokar okawa ma.” 15 Ɨ onggɨtkonggat Yesund yomnonj da, “Sɨ be Man kornokae onggɨtyam nyɨ, nokɨm da ɨdenat kon makanyɨpa taukenenyɨn, dɨde ɨdenat kon maka dɨkɨndnyɨ iskam netkenenyɨn.”

16 Sɨ Yesu tin womnonj da, “Meke, ɨ moleowɨndara emoket, ɨ dɨde ket tɨtenjɨt dor dɨkɨnd!” 17 Ɨket onggɨt konggat yɨsmonggawonj da, “Kor awɨre leo.” Seg Yesu tin womnonj da, “Sɨ ɨmɨnjog naman minjɨt da kor awɨr e leo. 18 Nokɨp mor paib(5) leo na mɨbnainonj. Ɨ kwa rɨnte re ket rɨga mankɨma yɨbɨm re ma mor leojog e. Sɨ onggɨtyammoina opureni yɨt re ɨmɨnjog e.” 19 Ɨ onggɨtkonggat ket windonj da, “Ukoyam! Kon ket yɨrmongen re da Man yɨpa bageyam et. 20 Sɨn reSamariya tunggam rɨga im, ɨ sowa b'uwarɨp ong-gɨt Gerisim dor natemb Godɨnd yewangaeneno.Ajɨ wɨn Ju rɨgap endenindam da ɨnta yɨpainapɨpmet Yerusalem taunɨnd Godɨnd ewangayam.”21 Seg Yesu ket onggɨt konggand womnonj da,“Kongga! Gar ke utkunda ke nokate! Ɨta jɨ wɨnik. Ra onggɨt wɨnɨnd wɨn ma ɨta B'und ewan-gaenenya onggɨt Gerisim dorɨnd o de Yerusalemtaunɨnd. 22 Ɨ wɨn yewangaenenya nangga imre wɨn ma wumɨr im. Ajɨ sɨn yewangaenenyunangga e re sɨnwumɨr, nokɨp yɨrkokar okawamɨle

ik re Ju rɨga wa pɨlkae. 23 Ajɨ wɨn ɨta ik. Sɨ ɨtembjɨ yu wɨn rɨdenasim ra ɨmɨnjog ewangaya rɨgapB'und ewangaenenyiwɨngawɨnga ke dɨde ɨmɨnjogyɨtkak ke. Mop nokɨp B'u odede Tinɨm ewangayarɨga im oraka eyeniny. 24 Ɨ God re Wɨngawɨnga e.Sɨ Tinɨm ewangaya rɨgap b'ogla ewangaya yeyenewɨngawɨnga ke dɨde ɨmɨnjog yɨtkak ke.” 25 Sɨtodaka ket onggɨt konggat Yesund yomnonj da,“Kon wumɨr en da Mesiya, ogenaya da Keriso, ɨtaik. Ɨ ra Ton ik, Ton ɨta komkesa gasa gatab meratesɨpkeniny.” 26 Sɨ Yesu ket ti pɨta womnawonjda, “Kon ɨntemb jɨ Rɨga yet re man kɨma yɨtnonoaenyɨn.”

27 Ɨ onggɨt wɨnɨnd re Yesu onggɨt Samariyatunggam kongga kɨma yɨtnono aenonj, Tinab'auyaena rɨga ɨtekto, ɨ ket kɨd kesa na auto, nokɨpYesu kea onggɨtyamkongga kɨma yɨtnono aenonj.Ajɨ makwa ngai yɨpa rɨgat yerkitonj da, “Nanggae Man yomnɨket?” o da, “Nangga pae Man tonkɨma yɨtnono aenyɨt?” 28 Seg ket onggɨt konggatomanda tina nyɨkak yɨraronj, dɨde ket ɨtendonjtaun wa. Ɨ ton kea ket rɨga wumɨr amninonj da,29 “Tuyɨm, ɨ onggɨt Rɨgand yɨr ongongɨm yopayete re ken wumɨr nomneny komkesa gasa gatabrɨna re kon amnɨkeneninond. Ma rɨka ɨtemb reRɨga, Kerisote?” 30 Sɨ rɨgap taun ke yiwato, ɨ ketYesum pɨlwa tuwonj.

31 Ɨ onggɨt ganggand re rɨga maka opekto, Tinab'auyaena rɨgap Tin ɨl yongko da, “Ouyaena Rɨga-wɨi! Be ngai diyam ae!” 32 Ajɨ Yesu ten amni-nonj da, “Kor ɨta owou owowɨm rɨnsim re wɨnma wumɨr im.” 33 Sɨ ket Tina b'auyaena rɨgaptowalenggyam b'ɨgekena wuwenonj da, “Ke yetowou Ti itiyau owowɨm?” 34 Ɨ Yesu ket ten amni-nonj da, “God Ken nɨtmɨkitonj Tina singi wɨkoomnɨkam dɨde undwatam. Sɨ ɨntemb jɨ Kornɨmowou. 35 Ma wɨn endenindam da powa (4) mobiim komb ɨ ɨngkaemb ket erngokam wɨn ik dem?Ajɨ Kon wen tamninyɨn. Wɨn yɨr epangkinamdɨde ket yɨr ke ɨnjomkena teyenindam sopapu.Sɨ kɨp re kea ungijog im erngokam. 36 Ɨ yete rekɨp erngoka eyeniny, ton re kea tina mɨra okati eyɨbɨm, sɨ ton kɨp bobo omnɨka eyeniny de dadalngɨrpu kesa yɨrkokar wa. Nokɨm da ɨdenat tunyɨgmarka rɨga dɨde kɨp erngoka rɨga yɨpand gɨlgɨlsamokasya. 37 Ɨ rɨgap yɨpa yɨtkak opurena yiyenyida, ‘Yɨpa rɨgat tuny ɨgmarka eyeniny ajɨ b'enga rɨ-gat kɨp erngoka teyeniny.’ Sɨ onggɨtyam yɨtkakɨtkea ɨmɨnjog e yɨmjas onggɨtyam mɨle gatab. 38 ƗKon wen tetmɨkisinyɨn ra kɨp erngoka mim rɨnare wɨn maka bebɨg kɨma yɨr ɨpka eyentondam.

Yoan 4:39 138 Yoan 5:9Sɨ nɨnda rɨgapiya bebɨg kɨma yɨr epkɨto, ajɨ wɨnkɨp erngoka teyenindam ra towaina bebɨg kɨmab'asowa wɨko omnɨki sopapu kaim.”

39 Ɨ re onggɨt konggat Yesum gatab yɨr un-gata yɨt b'usekonj da, “Ton kea wumɨr nomnenykomkesamɨle rɨna re kon amnɨkeneninond,” ong-gɨt taun ke rɨgap kea tina yɨt utkundeno. Sɨonggɨtyam tina yɨt ke ma yɨpa kɨma Samariyatunggam rɨgapiya Yesund gar ke utkunda keyokato. 40 Sɨ onggɨt penaemb ket ton Samariyatunggam rɨgap Yesum pɨlwa tuwonj, ɨ ket Yesundyerkito ton kɨma towaina taunɨnd wɨmenam. SɨYesu adea ket ton kɨma yɨbnonj nɨmog bibɨrkɨma. 41 Ɨ Yesu towa yɨtkak pɨtapɨta amnenainonj,sɨ onggɨtyam Tina yɨtkak kenaemb kwa b'usayajogjog rɨga gar ke utkunda rɨga aukɨto. 42 Sɨ ketrɨgap onggɨt konggand womno da, “Sɨn kea ketsowalenggyam Yesu ma yɨtkak utkundenindamdɨde sɨn ket wumɨr aindam da ɨtemb rɨga reɨmɨnjog gowukoi rɨga wa yɨrkokar okawa rɨga e.Sɨ onggɨt paemb sɨn ma ɨta ket Yesund gar keutkunda ke okasu moina opureni yɨtkak ke.”

Yɨpa Ukoi Nyɨ Rɨga ma B'ɨga Ɨsakendam(Mat 8:5-13; Luk 7:1-10)

43 Ɨ nɨmog bibɨr kak ke Yesu Sikar taun keyiwatonj de Galili eriya wa. 44 Yesu Tileng-gyam yɨr ungata yɨt yindonj da, “Makwa ɨtayɨpa bageyamɨt rɨga wa pɨlke b'ɨsnawa yokatenytinajog tunggɨnd.” 45 Ɨ re Galili tunggam rɨgaYerusalem taun wa wuwenonj Ju rɨga waina UjƗgwanti Nony Iyena Diyamdiyam okatam, tonademb de komkesa mɨle yɨr angto rɨna re Yesuamnɨkinonj onggɨtyam diyamdiyam wɨnɨnd. Sɨonggɨt penaemb re Yesu Galili eriya wa opendonj,Galili tunggam rɨgap Tin simesime yomno.

46 Ɨ ket Yesu b'usaya Galili eriya wɨngɨrɨndKana tungg wa yikonj rɨkɨnd re Ton nyɨ ke ɨkyomnɨkonj. Ɨ onggɨt wɨnɨnd yɨpa kingɨmna ukoiwɨko rɨga yɨbnonj Kaparnaum taunɨnd, ɨ tina b'ɨgare kopa na yɨbnonj. 47 Sɨ onggɨt rɨga ma b'ɨga remomta uj okata nat yɨbnonj. Sɨ onggɨt penaembre ton ket utkundonj da Yesu ke Yuda eriya keikonj de Galili eriya wa, ton kea ket Yesum pɨlwayikonj. Ɨ ton ket yɨgekitonj menonɨm tina met wadɨde tina b'ɨga ɨsakendam. 48 Yesu tin yomnonjda, “Ramaka rawɨn yɨr ongyaKoina kɨd kesa kɨmadanda wɨko dɨde moga kɨma danda wɨko, sɨ wɨnmaopimagar ke utkunda kenotkasya.” 49 Ɨ onggɨtkingɨmna ukoi wɨko rɨgat Yesund ɨl yongkonj da,“Yonggyam! Koina b'ɨga momta e uj okas. Sɨ

wanaka nikya!” 50 Sɨ Yesu tin yomnonj da, “B'ogɨle, man meke! Moina b'ɨga ke yilo yokas.” Segonggɨt rɨgat ket Yesu ma yɨt gar ke utkunda keyokatonj rɨna re tin yomnonj. Seg ɨngkenaembket ton yiwatonj. 51 Ɨ re ton menon yokatonjtungg wa, nyawɨnd nɨnda tina wɨko rɨgap tinwɨpwɨp yomnobage yɨt kɨma. Sɨ ton ket tinwumɨryomno da, “Mor b'ɨga ke yilo yokasɨm.” 52 Segonggɨt ukoi wɨko rɨgat wɨn gatab ten arkisinonjda, “Rɨdenat kor b'ɨga b'ogɨl awɨm?” Sɨ ton kettin wumɨr yomno da, “Sɨm nat juwarɨt tin yɨrarɨmsɨmana wan (1) kɨlok gatab.” 53 Sɨ ti b'u keaket wumɨr yokatonj da, “Onggɨtyam yɨpaina wɨnnatemb Yesu ken yɨt nomnenyɨm da mor b'ɨga keyilo yokas.” Seg ket tondɨde komkesa rɨgaYesundgar ke utkunda ke yokato yepiya re tina metɨndwekenonj. 54 Ɨ re YesuYuda eriya ke ikonj de Galilieriya wa, Ton nɨmogɨm onggɨtyam kɨd kesa kɨmadanda wɨko na yomnɨkonj.

5Kopa Rɨga Ɨsakendam Betsaida Kipɨnd

1 Ɨ onggɨt kak ke re ket Ju rɨga wainadiyamdiyam wɨn awonj, Yesu Yerusalem taunwa yikonj. 2 Ɨ yɨpa jambea pɨla kip, Ibru yɨt keogenaya da Betsaida, yɨbnonj Yerusalem taunwɨngɨrɨnd de Mamoi B'ɨgarenapu Mora wusɨnd,ɨ demb de paib (5) dɨr kesa met wekenonj. 3 Ɨonggɨtyam dɨr kesa met wɨngɨr nat b'engabengakopa kɨma rɨga bobo wekenonj pasɨnd opi reyɨrdɨdɨ rɨga, gomgom rɨga dɨde dɨmɨr kopa kɨmarɨga. [Ɨ ton onggɨt kipɨnd nyɨ ulugaya wɨn nayɨr yungaeneno. 4 Mop nokɨp yɨpa aneru keawɨn ke yikenenonj onggɨt kip wa, ɨ ket ton nyɨyulugaenenonj. Sɨ nyɨ ulugaya kak ke yet ranaskajog nyɨ wa tɨsongg, ton ɨta tina kopa keb'ɨtɨsakenj nanggamog kopa e re ti yɨbnau.] 5 Ɨademb de yɨpa rɨga yɨbnonj yet re teti eit (38)kemagwɨngɨrɨnd kopand yɨbnenenonj. 6 Ɨ re Yesuonggɨt rɨgand yɨr yongonj pasɨnd, Ton kea wumɨrawonj da ton re ma yɨpa kɨma kemag na kopandyɨbnenenonj. Sɨ Ton ket tin yomnonj da, “Maman singi et b'ɨsakendam?” 7 Ɨ onggɨt kopa rɨgatYesund mɨra yomnonj da, “Ukoyam! Kor awɨr eyete yɨm b'akawa rɨga nyɨ wa ken ɨsonggam nyɨulugaya wɨnɨnd. Sɨ kon ra ɨl b'angka netkenyɨnnyɨ wa menonɨm, yɨpa rɨgat ɨta nɨtɨsalngis denyɨ wa menonɨm.” 8 Ɨ Yesu ket tin yomnonjda, “Onyite, ɨ ket moina dar yotokende dɨde ketmenon yokate!” 9 Seg odenja ket onggɨt rɨgat

Yoan 5:10 139 Yoan 5:35ket kopa ke b'ɨsakendonj. Ɨ ton ket tina daryotokendonj dɨde ket menon yokatonj.

Ɨ onggɨtyam bibɨr re Ju rɨga waina wɨram dɨdeyɨr opmitena bibɨr na. 10 Sɨ onggɨt penaemb Jurɨgap onggɨt kopa ke b'ɨsakendi rɨgand yomno da,“Yu re meraina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨr e.Sɨ ɨtemb re ma b'ogɨl omnɨka e ainy rɨnte re manmoina dar yiyɨt.” 11Ajɨ ton tenmɨra amninonj da,“Onggɨt rɨgat yete re ken nɨsakenj, Tonɨt nomɨnyda, ‘Moina dar yotokende dɨde menon yokate!’ ”12 Sɨ ton ket tin yerkito da, “Yetemb jɨ rɨga yetere men momɨny da, ‘Dar yotokende dɨde menonyokate!’ ” 13 Ajɨ onggɨt kopa ke b'ɨsakendi rɨgatmaka wumɨr awonj yete Ton jɨ rɨga. Mop nokɨpYesu kea onggɨt pɨpmet ke ɨimonj Ju rɨga bobomap. 14 Ɨ onggɨt kak ke ket Yesu tin yodaronjyɨnametɨnd, ɨ Ton ket tin yomnonj da, “Man keakopa ke b'ɨsakendi et. Sɨ goro kwa ngai negɨr mɨletamnɨkinɨm, nokɨm da ɨdenat ket makwa nangganegɨrjogmɨle tawɨkmor pɨlɨnd.” 15 Ɨ re onggɨtyamrɨgat yiwatonj Ju rɨga wa pɨlwa, ton kea ket tenwumɨr amninonj da, “Ɨtemb re rɨga Yesute yetre ken nɨsakenjɨm.” 16 Sɨ onggɨt penaemb Jurɨgap Yesum pɨlɨnd negɨr kɨma b'ɨdgotnena mɨleyomnɨko, nokɨp Yesu onggɨtyam mɨle yomnɨkonjre Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrnat. 17 Sɨ Yesu ket ten mɨra amninonj da, “KorB'u wɨko omnɨka nata yɨbnɨkeneny ngɨrpu yu, sɨKoda kwa wɨko nata nɨbnenenyɨn.” 18 Sɨ Yesuma ɨna Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitenabibɨr owama gatab mɨle nena na yerbekonj, ajɨdaka kwa Ton Godɨnd Ti B'ujogɨm yogenayonj. Sɨodede opurena kenaemb Tilenggyam God kɨmayɨpa rɨrɨrkɨp tondon b'akatenonj. Sɨ onggɨt moppenaemb Ju rɨgap ma sobijog gar soro kɨma nanya oraka eyento Tin ongandam.

God ma Danda kɨma Rɨga Yesu19 Sɨ onggɨt penaemb Yesu ten mɨra amni-

nonj da, “Kon ɨmɨnjogjog wen tamninyɨn. B'uɨtnangga mɨle im re amnɨkiny, toda kwa Ti B'ɨgaɨnsima mɨle tamnɨkiny. Sɨ onggɨt paemb radaB'ɨgat maka ra yɨr tanginy nanggamog mɨle rɨn-sim re Ti B'u omnɨka eyeniny, B'ɨgat ma rɨrɨr eTilenggyam nanggamog mɨle omnɨkam. 20 Mopnokɨp B'uɨt ɨta Ti B'ɨgand singi yiyeny, sɨ TonTi B'ɨgand komkesa mɨle youyaukuriny nanggaim re Ton amnɨkeniny. Ɨ ma onggɨtyam nenaim youyaukuriny, ajɨ Ton kwa Ti B'ɨgam ukoijogmɨle im ouyaukuriny. Nokɨm da ɨdenat wɨnkɨd kesa tainindam. 21 Mop nokɨp ɨja emb jɨ

B'uɨt uj rɨga utnɨkeneniny dɨde yɨrkokar agone-neniny. Ɨ odede yɨpa wɨp kaim daka B'ɨgat rɨgawa yɨrkokar tagoneneniny yena ra Ton singi tam-neniny okawam. 22 Ɨ ɨja emb jɨ kwa B'u makwayena ɨsagɨkam yomneny, ajɨ Ton komkesa ɨsagɨkamɨle yoramitonj Ti B'ɨgam pɨlnate. 23 Nokɨm daɨdenat komkesa rɨgap onggɨt B'ɨgand ɨsnaenenyiodede wɨp rɨja im re ton Ti B'und yɨsnaenenyi.Yete re maka B'ɨgand yɨsnaeny, ton kwa maɨta yɨsnaeny Ti B'und yet re Tin yɨtmɨkitonj.24 Ɨ Kon kwa ɨmɨnjogjog wen tamninyɨn. Yetra Koina yɨtkak tutkunj ɨ ra gar ke utkundaoramis Ti pɨlɨnd yet re Ken nɨtmɨkitonj, ton keayokas dadal ngɨrpu kesa yɨrkokar. Ɨ ton ma ɨtanegɨr ma b'ɨsagɨka okas dem, ajɨ ton kea uj keopantonj yɨrkokar wa. 25 Ɨ kwa Kon ɨmɨnjogjogwen tamninyɨn. Ɨta yɨpa wɨn ik rɨdenat ra ujrɨgap Godɨmna B'ɨga ma nonykok utkundenyi, ɨutkunda rɨga yilo im taukanj. Sɨ ɨtemb jɨ yu wɨn.26Mop nokɨp B'u Ti pɨlnata yɨrkokar yowam, ɨ ketonggɨtyam yɨrkokar Ti B'ɨgam yokawonj Ti pɨlɨndowamam odede rɨja e re Ti B'u yowam. 27 Ɨ B'ukea Ti B'ɨgam yokawonj b'ɨsagɨka mɨle omnɨkam,mop nokɨp Ton re Rɨgamna B'ɨga e. 28 Sɨ wɨn gorokɨd kesa taindam onggɨtyam gatab, mop nokɨpyɨpa wɨn ɨta ik dem, ra onggɨt wɨnɨnd gopmetɨndrɨgap tutkundenyi dem Tina nonykok. 29 Ɨ yepiyare b'ogɨl mɨle amnɨkento, ton topekanj dem rautnyita mim yɨrkokar wa, ajɨ yepiya re negɨrjogmɨle amnɨkento, ton topekanj ra dem utnyitamim de negɨr ma b'ɨsagɨka okatam.

Yesum gatab Yɨr Ungata Yɨt30 “Ɨ Kon makwa rɨrɨr en Kolenggyam nangg-

amog mɨle omnɨkam. Sɨ Kon b'ɨsagɨka mɨle am-nɨkeninyɨn ɨja ima rɨngma re Kon utkundenenyɨnGodɨm pɨlke. Sɨ Koina b'ɨsagɨka mɨle re negɨrkesa dɨmdɨmjog e, mop nokɨp Kon ma Koinasingi mɨle e oraka yiyenyɨn ajɨ Tina singi mɨlee yet re Ken nɨtmɨkitonj. 31 Ɨ ra Konjogɨt yɨrungata yɨt tapureninyɨn Kor gatab, onggɨtyamKoina yɨr ungata yɨt re ma ɨmɨnjog e. 32 Sɨ ɨta yɨpab'enga rɨga yete re Kor gatabɨm yɨr ungata yɨtapureneniny. Ɨ Kon wumɨr en da onggɨtyam tinaKor gatab yɨr ungata yɨt re ɨmɨnjog e. 33 Ɨ wɨn rɨgaetmɨkurtondam Yoanɨm pɨlwa. Sɨ Yoan ket yɨrungata yɨt yindenonj ɨmɨnjog yɨtkak gatab. 34 SɨKon maka yɨr ungata yɨt yokatenyɨn yɨpa rɨgampɨlke. Ajɨ Kon onggɨtyam yɨt apureninyɨn re, nokmim da ɨdenat wɨn yɨrkokar okasya. 35 Ɨ ɨtemb rerɨga Yoan re yɨpa lampa na rɨna re yɨmbenenonj

Yoan 5:36 140 Yoan 6:15dɨde b'anyoratenonj. Sɨ wɨn singi autondamsobijog ganggand onggɨtyam tina ngaya pɨtandukoi sam omnɨkam. 36 Sɨ Yoanɨmna yɨr ungata yɨtre ma ukoi e, ajɨ Kor ɨta yɨpa ukoijog yɨr ungatayɨt. Ɨ Kon ɨnsima wɨko amnɨkeninyɨn rɨna re KorB'u nokainonj Kornɨm undwatam. Sɨ onggɨtyamKoina omnɨki wɨkopim Kor gatab yɨr ungata yɨtemjatenanj da Kor B'uɨt Ken nɨtmɨkitonj. 37 Ɨkwa B'u yet re Ken nɨtmɨkitonj, Tonɨtemb Korgatab yɨr ungata yɨt yindonj. Ajɨ wɨn makwangai Tina nonykok yutkundonda, ɨ kwa wɨnmakaTina jɨ yɨr yongonda. 38 Ɨ waina garɨnd awɨre kwa B'uɨmna yɨtkak yɨbɨm, mop nokɨp wɨnmakaya Ti pɨlɨnd gar ke utkunda yoramisya yenare B'u yɨtmɨkitonj. 39 Ɨ kwa wɨn b'obogɨl imyɨna peba b'auyaena wuwenyɨt, mop nokɨp wɨnnony aindam da wɨn onggɨtyam peba kaim dadalngɨrpu kesa yɨrkokar yokatenya. Sɨ onggɨtyamyɨna pebapim Kor gatab yɨr ungata yɨt apurenanj.40 Ajɨ wɨn ma opima singi ainindam Kor pɨlwamenonɨm yɨrkokar okatam.

41 “Ɨ Kon ma ɨta rɨga wa pɨlke esourenayokatenyɨn. 42 Ajɨ Kon wanɨm wumɨr ainyɨn dawa awɨr e kwa yɨbɨm Godɨm singi mɨle wainagarɨnd. 43 Ɨ Kon netkond re Kor B'u ma nyɨ kɨmana, ajɨ wɨn ma ɨta Ken nokatenya. Rada yɨparɨga tinajog nyɨ kɨma ik, sɨ wɨn ɨta onggɨt rɨgandokasya. 44 Wɨn opima walenggyam walenggyamesourena akatenenindam, ajɨ wɨn ma ɨta orakayiyenya onggɨt b'ogɨl ɨnyomarena rɨnte re yɨpainanena God, Ti pɨlke ik. Sɨ wɨn rɨdede e Korpɨlɨnd gar ke utkunda oramisya? 45 Ɨ wɨn goronony taininam da Kon wen opima b'ɨsagɨkamtaramisinyɨn Kor B'u ma kot wa. Sɨ wɨn opimaMosem pɨlɨnd singi ainindam warɨm b'ogɨl ɨsmaokatam. Ajɨ ɨtemb Mose tontemb wen kot wataramkiny dem b'ɨsagɨkam. 46 Ɨ ra wɨn Mosendgar ke utkunda ke okasya, wɨn kea Ken gar keutkunda ke nokasya. Mop nokɨp ton gog yɨt pebaerɨkinonj re Kor gatab na. 47 Sɨ ra wɨn maka tinagog yɨt pebam pɨlɨnd gar ke utkunda oramisya, sɨrɨdede im wɨn Koina opureni yɨtkakɨm pɨlɨnd garke utkunda oramisya?”

6Paib Tausɨn (5,000) Rɨga Ongena Yɨt(Mat 14:13-21; Mak 6:30-44; Luk 9:10-17)

1 Ɨ onggɨt kak ke Yesu Galili sɨpa tabwa gɨga nyaɨjendonj. Ɨ Galili Sɨpam kwa yɨpa nyɨ re Tiberiya

Sɨpa e. 2 Sɨ jogjog rɨga bobop kea Yesund yɨmtayundoko, mop nokɨp ton kea kɨd kesa kɨma dandawɨko yɨr angto rɨna re Ton kopa rɨga wa pɨlɨndamnɨkinonj. 3 Seg ket Yesu yɨpa dor ɨjonj. Ɨdemb de ket Tina b'auyaena rɨga kɨma omnɨkto.4 Ɨ onggɨt wɨnɨnd Ju rɨga waina Uj Ɨgwanti NonyIyena DiyamdiyamWɨn rema pɨn na ket awonj. 5 Ɨre Yesu yɨr b'ɨskonj, Ton kea yɨr anginonj jogjogrɨga bobo menonɨnd Ti pɨlwa. Sɨ Yesu Pilipɨndyerkitonj da, “Rokasim men owou temjindamonggɨt rɨga bobo ongenam?” 6 Yesu Tilenggyamkea wumɨr awonj da ɨnte Ton omnɨk. Ajɨ Ton ong-gɨtyam yɨt yopulitonj re Pilipɨnd otonkita mana.7 Ɨ Pilip ket Yesundmɨra yomnonj da, “Ra ita rɨgapyɨpa kɨpol yɨpa kɨpol imda teyenanj, wan tausɨntu andred (1,200) Kina* ke imdi owou re towanɨmma rɨrɨr im taukanj.” 8 Ɨ Tina b'auyaena rɨgawɨngɨrɨnd yɨpa rɨga, Simon Petromna yɨngganAndrea, todaka ket Tin yomnonj 9 da, “Ɨta yɨpab'ɨga dɨkɨnd. Sɨ ton paib (5) sana nganja dɨdenɨmog sobijog kabum kɨma e yɨbɨm. Ajɨ rɨdede imonggɨtyam owou ke odede jogjog rɨga bobo tan-genindam?” 10 Ɨ ket Yesu yindonj da, “Wɨn rɨgawumɨr amninam omnɨkam!” Ɨ onggɨt pɨpmetɨndre rɨnyarɨnya met na yɨbnonj. Sɨ re rɨga omnɨkto,rɨgajog nena agenkɨto re paib tausɨn (5,000) na, ajɨmaka kongga dɨde b'ɨga agenkɨto. 11 Seg ket Yesusana nganja akasinonj dɨde ket Godɨnd sɨteket yɨtyomnonj. SegTonket rɨgawa agoninonj yepiya reomnɨki wekenonj. Ɨ Ton kwa ɨja na yɨpa wɨp nyake kabum daka agoninonj towaina singi rɨrɨrɨnd.12 Ɨ re rɨga ngor aukɨto, Yesu Tina b'auyaena rɨgaamninonj da, “Owou komb bobo amnɨkinam. Keowou b'asomneninem.” 13 Seg ton kea owoukomb yɨpand bobo amnɨkto rɨga wa pɨlke yepiyare onggɨtyam paib (5) sana nganja auto, sɨ tonre twelp (12) wat na yɨndangɨr amnɨkto. 14 Ɨ rerɨgap onggɨtyam kɨd kesa kɨma danda wɨko yɨryongo rɨna re Yesu yomnɨkonj, ton kea endentoda, “Ɨtemb re ɨmɨnjog onggɨtyam bageyamte yetra ik onggɨt gowukoi wa.” 15 Sɨ onggɨt penaembrɨgap yɨsamko menonɨm Yesum pɨlwa dɨde Tindanda kɨma usunatam, nokɨm da ɨdenat Tin towakingɨm omnyi. Ajɨ Yesu kea towaina ɨsamki mɨlewumɨr awonj, sɨ Ton towa pɨlke ɨtrɨngendonj, ɨb'usaya Tinta yikonj de dor wa.

Yesu Nyɨ Tumɨnd Ikonj(Mat 14:22-23; Mak 6:45-52)

* 6:7: Grik peband da “tu andred (200) Denari”. Ɨ yɨpa Denari re yɨpa wɨko rɨga ma yɨpa bibɨr wɨko mɨra na.

Yoan 6:16 141 Yoan 6:4516 Ɨ re sɨ imokonj, Yesumnab'auyaena rɨgapwu-

wonj de sɨpa wa. 17 Ɨ demb de yɨpa gɨga yɨbnonj.Sɨ ton ket gɨga wa angurkɨto dɨde ket wuwonj sɨpayɨpa tabwa de Kaparnaumwa. Re ket sɨbɨb awonj,ajɨ Yesu maka wanaka ten adarinonj. 18 Ɨ onggɨtganggand yɨpa ukoi depu rɨb ikonj dɨde ket rɨbɨtsɨpand wuro yowɨnkonj. 19 Ɨ ton karab ingaenaeito re ama rɨka paib (5) o siks (6) kilomita pɨnna. Ɨ onggɨt wɨnɨnd Yesu ikonj sɨpa nyɨ tumɨnddɨde ket onggɨt gɨga wus wa awonj. Sɨ re Tinab'auyaena rɨgap Tin yɨr yongo, ton kea mogaaukɨto. 20 Sɨ Yesu ten amninonj da, “Kon ten.Goro moga tainam!” 21 Ɨ ton sam kɨma Tin gɨgawa angitam simesime yomno. Seg odenja ket gɨgaibekitonj Kaparnaum sɨpa yuru wa rɨtade re tonmenonɨm aukɨto.

Yɨrkokarɨm Owou Yesu22 Re Yesumna b'auyaena rɨgap onggɨt pɨpmet

ke yiwato, rɨga bobo kea naska nata yɨr angtoda yɨpaina nena gɨga na de yɨbnonj ɨ Yesu makaonggɨt gɨgand angitonj Tina b'auyaena rɨga kɨma,ajɨ Tina b'auyaena rɨga nenapiya yiwato. Ɨ ɨsparike ket ton opimemb rɨga bobo omanda wekenonjonggɨt pɨpmetɨnd rɨkɨnd re Yesu ten angeninonjsɨpa yɨpa tabɨnd. 23 Ɨ onggɨt wɨnɨnd nɨnda gɨgatuwonj Tiberiya ke, ɨ ket ibekurto onggɨt pɨpmetwusɨnd rɨkɨnd re rɨgap onggɨtyam sana auto rɨnare Yonggyam sɨteket yɨt yomnonj Godɨnd. 24 Sɨopimemb rɨga bobo yena re Yesu angeninonj,kea wumɨr aukɨto da Yesu dɨde Tina b'auyaenarɨga awɨr im de onggɨt pɨpmetɨnd. Sɨ ton ketgɨga wa angurkɨto rɨna re Tiberiya ke tuwonj, ɨket Kaparnaum wa wuwonj Yesund orakam. 25 Ɨre ton Yesund yodaro yɨpa sɨpa tab wa, ton ketTin yomno da, “Ouyaena Rɨga-wɨi! Rɨdenat Manmetket dɨkɨnd?” 26 Sɨ Yesu ten amninonj da,“Kon ɨmɨnjogjog wen tamninyɨn. Wɨn Ken orakaniyenya re ma onggɨt pae da wɨn kea yɨr yongmakɨd kesa kɨma danda wɨko ajɨ onggɨt pae da wɨnkea sana auromam dɨde ket ngor aukɨromam.27Gorowɨnwɨko tamnɨkinamonggɨtyamowowɨmrɨnte ra tɨtkɨk ajɨ onggɨtyam owou mana rɨnte radadal ɨbneneny dɨde tawameneniny dadal ngɨrpukesa yɨrkokarɨnd. Sɨ Rɨgamna B'ɨgasim wa tago-niny onggɨtyam dadal yɨrkokar owou, nokɨp AbuGod kea Ti pɨlɨnd ɨmjati mal youtɨntonj.” 28 Sɨton ket Yesund yerkito da, “Sɨn singi im Godɨmnawɨko omnɨkam. Sɨ b'ogla nangga e sɨn omnɨku?”29 Ɨ Yesu ket ten mɨra amninonj da, “Ɨtemb jɨGodɨmna wɨko da wɨn gar ke utkunda oramisya

Ti pɨlɨnd yena re Ton yɨtmɨkitonj.” 30 Sɨ ket tonYesund yerkito da, “Sɨ man nangga kɨd kesa kɨmadanda wɨko e omnɨket, nokɨm da ɨdenat sɨn yɨrongu dɨde ket gar ke utkunda ke motkasu? Sɨman nangga wɨko e omnɨket? 31 Mera b'uwarɨpowou awenento re mana na wul kesa tungg nataodede rɨngma re peband ɨrɨki yɨbɨm da, ‘Mosepumb tungg ke owou towa agoninonj owowɨm.’ ”32 Ɨ ket Yesu ten amninonj da, “Kon ɨmɨnjogjogwen tamninyɨn. Ma Moset wa owou agoninonjpumb tungg ke. Ajɨ Kor B'ute wa ɨmɨnjog owouagoneneniny pumb tungg ke. 33 Mop nokɨp ɨn-temb jɨ Godɨmna owou rɨnte re pumb tungg keinɨk ɨ gowukoi rɨga wa yɨrkokar ogona eyeniny.”

34 Sɨ ton Yesund yerkito da, “Ukoyam! Ong-gɨtyam owou sowa nogonenine!” 35 Ɨ Yesu ket tenamninonj da, “Kontemb yɨrkokarɨm owou. Sɨ yetra Kor pɨlwa ikeny, tonma ɨta ket owoupand ɨbɨm.Ɨ yet ra Kor pɨlɨnd gar ke utkunda oramis, tonita wɨnɨnd ma ɨta nyɨpa ɨbɨm. 36 Ajɨ Kon kea wenamninond da, ‘Wɨn kea Ken yɨr nongɨma, ajɨ wɨnmakaya gar ke utkunda ke nokasya.’ 37 Komkesarɨga rɨnsim re Kor B'u Kor nogoniny, ton opimaKor pɨlwa tuweny. Ɨ yet ra Kor pɨlwa ik, Konmakwa ngai ɨta eaukenyɨn bau wa. 38Mop nokɨpKon pumb tungg ke netkond re ma Koina singiomnɨka mana, ajɨ Tina singi omnɨka mana yetre Ken nɨtmɨkitonj. 39 Sɨ ɨtemb jɨ Tina singi yetre Ken nɨtmɨkitonj da Kon goro kwa ngai yɨparɨga yedamkitawɨn komkesa rɨga wa wɨngɨrɨndrɨna re Kor B'u nokainonj. Ajɨ Kon b'ogla tenrutnɨkinɨn dadal ngɨrpu kesa yɨrkokar wa kikitumbibɨrɨnd. 40 Mop nokɨp ɨntemb jɨ Kor B'uɨmnasingi da komkesa rɨga yepiya ra B'ɨgand yɨr ongidɨde gar ke utkunda oramis Ti pɨlɨnd, ton b'ogladadal ngɨrpu kesa yɨrkokar yakate. Sɨ Kon opimaten tutnɨkinyɨn dem kikitum bibɨrɨnd.”

41 Sɨ onggɨt penaemb Ju rɨgap Yesum gatab yɨtb'ebongnento, mop nokɨp Ton yindonj da, “Konɨntemb jɨ owou rɨna re pumb tungg ke inkond.”42Sɨ ton endento da, “Ma ɨte Yesu, Yosepɨm b'ɨga?Mamenmawumɨr imTi b'u ake Timog? Sɨ rɨdedepae Ton yu yindeny da Kon netkond re pumbtungg kena?” 43 Ɨ Yesu ket daka mɨra amninonjda, “Seg ke yɨt b'ebongnena wa wɨngɨrɨnd! 44 Sɨmakwa ngai yɨpa rɨga rɨrɨr e Kor pɨlwa ik, ajɨ ɨntara Kor B'u Kor wus wa yii yet re Ken nɨtmɨkitonj.Ɨ Kon kwa daka ɨta tin utnyisɨn dem kikitumbibɨrɨnd. 45 Sɨ bageyam waina peband ɨja imembjɨ ɨrɨki wekeny da, ‘Komkesa rɨga b'atouyaenanjGodɨm pɨlkaim.’ Sɨ komkesa rɨga yepiya ra B'und

Yoan 6:46 142 Yoan 7:4yɨt utkundenyi dɨde b'atouyaenanj Ti pɨlke, tonopima Kor pɨlwa tuweny. 46Makwa ke yet B'undyɨr yongonj, ajɨ Tonɨta yet re Godɨm pɨlke ikonj.Sɨ Tonɨta Tinta B'und yɨr yongonj. 47 Sɨ Konɨmɨnjogjog wen tamninyɨn. Yet ra gar ke utkundarɨga ɨbɨm, ton kea dadal ngɨrpu kesa yɨrkokaryokas. 48 Sɨ Kon ɨtemb yɨrkokarɨm owou. 49 Wab'uwarɨp wul kesa tungg nata owou eyento remana na, ajɨ ton kea uj aukɨto. 50 Ɨtemb jɨ ong-gɨtyam owou rɨnte re pumb tungg ke inɨk. Sɨ yetra onggɨtyam owou ou, ton ma ɨta uj okas. 51Konɨtemb yɨrkokarɨm owou rɨna re pumb tungg keikonj. Sɨ yet ra onggɨtyam owou ou, ton dadal eyilo ɨbneneny. Sɨ onggɨtyam owou rɨnte ra Kontakainyɨn ra Koina mɨ e gowukoi rɨga wa yɨrkokarokawam.”

52 Sɨ onggɨtyam Yesu ma opureni yɨt mape-naemb Ju rɨga towalenggyam towa wɨngɨrɨnddanda kɨma yɨt b'ugwatento da, “Rɨdede e ong-gɨt rɨgat mera notkainy Tina mɨ ongongɨm?”53 Sɨ onggɨt penaemb Yesu ten amninonj da,“Kon ɨmɨnjogjog wen tamninyɨn. Ra wɨn makaRɨgamna B'ɨga ma mɨ ongong iyenya dɨde makaTina kus onaya iyenya, wa awɨr e kwa yɨrkokarwa pɨlɨnd. 54 Ɨ yet ra Koina mɨ ongong iyenydɨde Koina kus onaya iyeny, ton kea dadal ngɨrpukesa yɨrkokar yokas. Ɨ Kodaka ket tin utnyisɨndem kikitum bibɨrɨnd. 55 Mop nokɨp Koina mɨre ɨmɨnjog owou e, ɨ Koina kus re ɨmɨnjog onayanyɨ e. 56 Sɨ yet ra Koina mɨ ongong iyeny ɨ Koinakus onaya iyeny, ton Kor pɨlnate yɨbneneny ɨKodaka ti pɨlnate nɨbnenenyɨn. 57 Ɨ yɨrkokarɨmB'u Ken nɨtmɨkitonj, sɨ Kodaka B'uɨmna yɨrkokarnate yɨrkokar nɨbnenenyɨn. Ɨ odede yɨpa wɨpnya ke ɨtemb rɨga yet ra Ken ongong nitiyeny,todaka Koina yɨrkokar nate yɨrkokar ɨbneneny.58 Ɨntemb jɨ owou rɨna re pumb tungg ke inkonj.Ɨ onggɨtyam owou re ma ɨja e ɨt re mera b'uwarɨpre awenento dɨde ket uj aukenento. Sɨ yet ra ong-gɨtyam owou oweneny, ton ɨta yɨrkokar ɨbnenenydadal ngɨrpu kesa.” 59 Yesu onggɨtyam yɨtkakapureninonj re Tina ouyaena nat de Ju rɨga wainayɨr opmitenapu metɨnd de Kaparnaum wa.

Nɨnda B'auyaena Rɨgap Yesund Yɨraro60 Ɨ re Yesumna b'auyaena rɨga onggɨtyam Tina

ouyaeni yɨtkak utkundeno, towawɨngɨrɨnd jogjogrɨgap apurento da, “Onggɨtyam yɨtkak re seojog eokatam. Sɨ yete rɨrɨr e Tin ɨmjas?” 61 Ɨ Yesu keaTilenggyam wumɨr yokatonj da Tina b'auyaenarɨgap re yɨt na b'ebongnento Ti gatab. Sɨ Ton

ket ten amninonj da, “Ma ke onggɨtyam yɨtkakɨtwen gar negɨr amnɨkiny? 62 Sɨ ra wɨn RɨgamnaB'ɨgand yɨr ongya dempumbwamenonɨnd rɨtadere Ton naskand yɨbnonj, ma wɨn opima kwagar negɨr taukindam dem? 63 Yɨnayɨna Wɨn-gawɨngatemb jɨ Rɨga yete re rɨga wa yɨrkokaragoniny. Ajɨ gowukoi rɨgaina dandat makwangai rɨrɨr e rɨga wa yɨrkokar takainy. Sɨ yɨtkakrɨna re Kon wa apurenawainyɨn re Yɨnayɨna Wɨn-gawɨngam pɨlkaim dɨde yɨrkokar okawa mim.64 Ajɨ wa wɨngɨrɨnd nɨnda rɨga opima wekenyyepim re maka onggɨtyam yɨtkak gar ke utkundake yokasi.” Yesu nangga pena odede yindonj renokɨp Ton get ke wumɨr na rɨga yepiya ra makagar ke utkunda oramisi ɨ rɨnggɨt rɨgate Tin tɨb yiidem. 65 Ɨ Yesu ket yɨt yɨsmontonj da, “Sɨ onggɨtmop penaemb Kon wen amninond da, ‘Makwangai yɨpa rɨga rɨrɨr e Kor pɨlwa ik, ajɨ ɨnta ra KorB'u Kor notkau.’ ”

66 Sɨ onggɨt kak ke Tina b'auyaena rɨgawɨngɨrɨnd jogjog rɨgap Tin kak yiyawo dɨde ketTin yɨraro. Seg ton ket makwa ngai b'usaya Tonkɨma menon yokateno. 67 Sɨ onggɨt penaembYesu twelp (12) ɨtmɨkitijog rɨga arkisinonj da,“Ma wɨda opima singi aindam Ken ɨraram?” 68 ƗSimon Petro Tin mɨra yomnonj da, “Yonggyam!Man dadal ngɨrpu kesa yɨrkokar yɨtkak kɨmaet. Sɨ ya pɨlwa im sɨn ket wuyɨn? 69 Ɨ sɨn kwagar ke utkunda ke yokatenyu dɨde wumɨr im daMan re Godɨmna Yɨnayɨna Rɨga et.” 70 Ɨ Yesumɨra amninonj da, “Ma ma Konɨt wen twelp (12)rɨga abagɨkinond? Ajɨ wa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨga renegɨr wɨngawɨnga kɨma e.” 71Yesu onggɨtyam yɨtyindonj re Simon Iskariyotɨmna b'ɨga Yudasɨmgatab na nokɨp ton re twelp (12) rɨga wɨngɨrɨndyɨpa rɨga na dɨde tontemb Tinɨm tɨbam tau dem.

7Yesu dɨde Ti Yɨngganwar

1 Onggɨt kak ke ket Yesu Galili eriya wɨngɨrnata yikenonj. Ajɨ Ton maka singi awonj Yudaeriya wamenonɨm. Mop nokɨp Ju rɨgap Tin orakayiyeno ongandam. 2 Ɨ Ju rɨga waina DikarametDiyamdiyam Wɨn re kea wus nat awonj. 3 Sɨ ong-gɨt penaemb Yesund Ti yɨngganwarɨp yomno da,“Man b'ogla iwasɨt ɨngkek ɨ meket Yuda eriya wa,nokɨm da ɨdenat Moina b'auyaena rɨgap Moinakɨd kesa kɨma danda wɨko yɨr ongong teyenanjrɨna ra Man tamnɨkinyɨt. 4Mop nokɨp yet ra singitainy tilenggyampɨtapɨta awowɨm, tonmakwa ɨtaegiti wɨko tamnɨkiny. Sɨ ra Man onggɨtyam wɨko

Yoan 7:5 143 Yoan 7:31

tamnɨkinyɨt, Man b'ogla Molenggyam pɨtapɨtatainyɨt gowukoi rɨga wa.” 5Nangga mop pena Tiyɨngganwarɨp odede endento re, nokɨp ton makaYesund gar ke utkunda ke yokato. 6 Sɨ onggɨtpenaemb Yesu ten amninonj da, “Kor makayawɨn rɨrɨrkɨp ainy menonɨm, ajɨ wa menonɨm wɨnre ɨpangendi e ebnau ita wɨnɨnd. 7 Ɨ gowukoirɨgapmakwa opimawen negɨr yɨr ke yɨr tangranj,ajɨ ton opima Ken negɨr yɨr ke yɨr notngi, mopnokɨp Kon towa gatab yɨr ungata yɨt pɨtapɨtaamneninyɨn da towaina mɨle re negɨrjog im. 8 Sɨwɨn wuwe onggɨtyam diyamdiyam wɨn okatam.Yu Konma ɨta neken onggɨtyam diyamdiyamwɨnokatam, mop nokɨp Kor makaya onggɨtyam wɨnnitkau rɨrɨrkɨp awowɨm.” 9 Sɨ onggɨtyam yɨt segke ket Ton adea de yɨbnonj Galili eriyand.

10 Ɨ re Yesumna yɨngganwar wuwonj ong-gɨtyam diyamdiyam wɨn okatam, seg Todaka ketyɨmta yikonj ajɨ Ton maka rɨga wa wɨpɨnd pɨ-tapɨta aenonj ajɨ egitenonj-a. 11 Sɨ demb de ong-gɨtyam Dikaramet Diyamdiyam Wɨn natemb JurɨgapYesund oraka yiyeno dɨde ket erkena yiyenoda, “Rote jɨ onggɨtyam Rɨga?” 12 Ɨ jogjog rɨgabobo wɨngɨrɨnd rɨgap Ti gatab ma sobijog na yɨtb'ebongnena wuwenonj. Sɨ nɨndap apurento da,“Ton re b'ogɨl Rɨga e.” Ajɨ kwa nɨndap apurentoda, “Nayɨ, Ton jogjog rɨga im b'anygɨnena nyake ugungatena eyeniny.” 13 Ajɨ makwa ngai yɨparɨgat Ti gatab yɨt pɨtapɨta yomnenonj rɨga wawɨpɨnd, mop nokɨp ton Ju rɨga waina mopyamrɨga na moga uwadto.

Yesu Ma Ouyaena Yɨnametɨnd14 Ɨ re ket onggɨtyam Dikaramet Diyamdiyam

Wɨn ɨnyɨnyɨnd awonj, Yesu yɨnamet abawa yikonjdɨde ket rɨga auyaeninonj. 15 Ɨ re Ju rɨgapYesund yɨt yutkundeno, ton kea kɨd kesa aentodɨde ket b'ɨgekento da, “Ɨtemb Rɨga re sɨkɨl kesarɨga e. Sɨ rɨdede na Ton yɨna peba yɨt wumɨryokatenonj?” 16 Sɨ onggɨt penaemb Yesu tenmɨra amninonj da, “Koina ouyaena re ma Koinae, ajɨ Tina e yet re Ken nɨtmɨkitonj. 17 Ɨ yetra singi tainy God ma singi mɨle omnɨkam, tonɨta ongwas onggɨtyam Koina ouyaena gatab daonggɨtyam re Godɨm pɨlkaim o mɨnda Koinajognony ke opurena im. 18 Ɨ yete re tinajog nonyke apureniny, ton oraka yiyeny re tilenggyamrɨga wa pɨlke esourena okata ma. Ajɨ yete re nyaoraka yiyeny b'ogɨl ɨnyomarena okawam Godɨmpɨlwa yet re Tin yɨtmɨkitonj, Ton re ɨmɨnjog yɨtopurena rɨga e, ɨ Ti pɨlɨnd awɨr e kwa negɨr

kɨma kaokao mɨle. 19 Sɨ ke wa Mose gog yɨtakainonj? Wa wɨngɨrɨnd awɨr e kwa yete gogyɨt yɨmta undokiny. Sɨ nangga pae wɨn orakaniyenya Ken ongandam?” 20 Sɨ rɨga bobop ketmɨra yomno da, “Man negɨr wɨngawɨnga ke okatiet. Yete Men oraka miyeny ongandam?” 21 SegYesu ket tenmɨra amninonj da, “Konyɨpa kɨd kesakɨma danda wɨko yomnɨkond. Sɨ onggɨt paembwɨn komkesa kɨd kesa aena wuwenyɨt. 22 Ɨ Mosewa God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpkamɨle akainonj. (Onggɨtyam mɨle re ma Mosempɨlkena ikonj ajɨ wa b'uwar wa pɨlkena.) Sɨ ong-gɨt paimemb wɨn waina b'ɨga God ma obagenditɨrɨr omnimalwugɨm ɨpkamɨle amnɨkenenindamwaina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨr wɨngɨrɨnd.23 Sɨ wɨn ma opima singi ainindam Mosemna gogyɨt erbekam. Sɨ onggɨt paemb wɨn wa b'ɨgawarGodma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨleamnɨkenenindamwainawɨramdɨde yɨr opmitenabibɨr wɨngɨrɨnd. Sɨ nangga paim wɨn daka Korpɨlwa soro aukindam nokɨp Kon yɨpa rɨgand keakupkakupka yɨsakendond waina wɨram dɨde yɨropmitena bibɨrɨnd. 24 Wɨn goro b'ɨsagɨka mɨletamnɨkindam gɨm ke yɨr ongong gasa ke, ajɨwɨn b'ɨsagɨka mɨle tamnɨkindam ra negɨr kesadɨmdɨmjog b'ɨsagɨka mɨle kena.”

Ma Yesu Keriso e?25 Ɨ re nɨnda Yerusalem taun rɨgap Yesund yɨt

yutkundo, ton endento da, “Ma ɨtemb jɨ rɨga yenare meraina mopyam rɨgap oraka yiyenyi ongan-dam? 26 Sɨ yɨr de, Ton pɨta kɨpɨnd yɨt pɨtapɨtaamneniny rɨga wa wɨpɨnd. Ajɨ makwa yete Tinyɨt yomneny. Sɨ rɨngma, ma ke mopyam rɨgapɨmɨnjog Tin yongwasi da ɨtemb rɨga re Kerisote?27 Ajɨ men wumɨr im da ra Keriso ik, makwa ɨtayete wumɨr okas rɨngkae jɨ Ton ik. Ajɨ ɨtembre Rɨga men wumɨr im da ɨngkae ikonj.” 28 Sɨonggɨt penaemb Yesu yɨnamet aband unena kɨmaouyaena eyeninonj odede da, “Sɨ wɨn wumɨr imKornɨm. Ɨ wɨn wumɨr im da rɨngkae Kon netkond.Sɨ Kon ma Koinajog singi kena netkond. AjɨGod Ton re ɨmɨnjog e yet re Ken nɨtmɨkitonj.Ajɨ wɨn ma wumɨr im Tinɨm. 29 Ajɨ Kon wumɨren Tinɨm nokɨp Kon Ti pɨlkena netkond, ɨ Tonɨtdaka ket Ken nɨtmɨkitonj.” 30 Sɨ onggɨt penaembton oraka yiyeno Tin okatam. Ajɨ makwa yɨparɨgat yɨm yoramitonj Ti pɨlɨnd nokɨp Tina wɨn remaka yokatonj. 31 Ajɨ onggɨtyam rɨga bobo wawɨngɨrɨnd jogjog rɨgap Yesund gar ke utkunda keyokato. Dɨde ton ket endento da, “Ra ket Keriso

Yoan 7:32 144 Yoan 8:6ik, rɨka Ton rɨrɨr e tamnɨkiny odede jogjog kɨdkesa kɨma danda wɨko rɨngmim re onggɨt Rɨgatamnɨkeniny? Ma rɨrɨr e.”

32 Ɨ Parisai rɨgap kea onggɨtyam rɨga bobowaina Yesum gatab b'ebongnena yɨt utkundeno.Sɨ ket yɨna mopyam sɨ rɨga dɨde Parisai rɨgapyɨnamet wɨko rɨga etmɨkurto Yesund yɨmɨndusunatam. 33 Sɨ onggɨt penaemb Yesu yindonjda, “Kon ma pɨnjog e nɨtɨbnyɨn wɨn kɨma. Ɨket Kon tɨtenjɨn Ti pɨlwa yet re Ken nɨtmɨki-tonj. 34 Sɨ wɨn ɨta Ken oraka nitiyenya demajɨ wɨn ma ɨta Ken notɨdarya dem. Ɨ dɨde kwawɨn ma rɨrɨr im menonɨm rokate ra Kon nɨtɨb-nyɨn dem.” 35 Ɨ re Ju rɨga waina mopyam rɨ-gap Yesund yɨt yutkundo, ton towa wɨngɨrɨndb'arkena wuwenonj da, “Ɨtemb re rɨga rɨtamamenonɨm ainy, sɨ ɨdenat men maka Tin odaru?Ma Ton ama ta meraina wetaweta auki Ju rɨgawa pɨlwa menonɨm ainy Grik yɨt opurena kantriwɨngɨrɨnd dɨde kwa Grik yɨtam rɨga ouyaenam?36Nangga e jɨ onggɨt yɨtkakɨt yisɨpkis re Ton yinjda, ‘Wɨn ɨta Ken oraka nitiyenya dem ajɨ wɨn maɨta Ken notɨdarya dem. Ɨ dɨde kwawɨnma rɨrɨr immenonɨm rokate ra Kon nɨtɨbnyɨn dem.’ ”

Yɨrkokar Okawam Obrulapu Nyɨ37 Ɨ onggɨtyam Dikaramet Diyamdiyam Wɨn

wɨngɨrɨnd kikitum bibɨr re ukoijog bibɨr na yɨb-nonj. Sɨ re onggɨtyam kikitum bibɨr awonj, Yesuonyitonj dɨde ket unena kɨma yindonj da, “Yepiyara nyɨpa tekeny, tuyɨm ayo Kor pɨlwa dɨde nyɨonaikya! 38 Yet ra Ken gar ke utkunda ke notkas,yɨrkokarɨm nyɨ opima kɨlɨm pɨla b'ɨtkenanj tinagar ke. Sɨ yɨna pebat daka odede wɨp embyindeny.” 39 Sɨ Yesu onggɨtyam yɨt yindonj reYɨnayɨna Wɨngawɨnga gatab na. Sɨ yepiya raYesund gar ke utkunda ke okasi, ton ɨta okasidem onggɨtyam Yɨnayɨna Wɨngawɨnga. Ajɨ ong-gɨt wɨnɨnd Yɨnayɨna Wɨngawɨnga maike gar keutkunda rɨga kɨma yɨbnonj, mopnokɨp Yesumakauj ke utnyita ke b'ogɨl ɨnyomarena yokatonj.

40 Ɨ re rɨga bobop onggɨtyam yɨt utkundeno,sɨ nɨnda rɨgap endento da, “Ɨtemb jɨ ɨmɨnjogonggɨtyam bageyam e yena re God tɨrɨr yomnonjɨtmɨkitam.” 41 Ɨ nɨndap endento da, “Ɨtemb jɨKeriso.” Ajɨ kwa nɨndap endento da, “Rɨdede eKeriso ik Galili eriya ke? 42Ma yɨna pebat ɨja embyindeny da Keriso ra pɨta tau demDawidɨmna kuskae, ɨ Dawidɨmna tungg, Betleem kae ik dem?”43 Sɨ onggɨt penaemb rɨga bobo Yesu map ganggab'akalkɨto. 44 Ɨ nɨnda rɨgap singi na aukɨto Yesund

yɨmɨnd usunatam ajɨ makwa yet Ti pɨlɨnd yɨmaramisinonj.

Ju Rɨga Mopyam waina Gar ke Utkunda kesaMɨle

45 Ɨ re yɨnamet wɨko rɨgap ɨtekto yɨna mopyamsɨ rɨga dɨde Parisai rɨga wa pɨlwa, ton ket tenegekitto da, “Wɨn nangga pena Tin maka iya?”46 Sɨ yɨnamet wɨko rɨgap mɨra amnɨto da, “Makwake yet odede yɨt apureninonj Ton re dɨde.” 47 Sɨonggɨt penaembParisai rɨgap todakamɨra amnɨtoda, “Ma ke Ton wen daka b'anygɨnena nya kewɨp amniny? 48 Rɨka ke yet mera wɨp iyoi rɨgawɨngɨrɨnd o Parisai rɨga wɨngɨrɨnd Tin gar keutkunda ke yokas? Makwayet. 49Sɨ opimemb rɨgabobo re gog yɨt wumɨr kesa rɨga im dɨde ton reGod ma sake okati rɨga im.” 50 Ɨ towa wɨngɨrɨndyɨpa rɨga, Nikodemo yet re naskand Yesum pɨlwayikonj, ton ten amninonj, 51 da, “Meraina gogyɨtɨt ɨja emb yindeny da men naska rɨgam pɨlkeb'agenai yɨt takasindam dɨde ket wumɨr okasunangga im re ton amnɨkiny. Sɨ ɨngkaemb ket tipɨlɨnd negɨr ma b'ɨsagɨka mɨle omnɨku. Ma sɨmeraina gog yɨtɨt ɨja emb yindeny?” 52 Ɨ todakatin mɨra yomno da, “Ma mada Galili kaet? Sɨ manyɨna peba wa yɨr mekene! Ɨ man ɨta wumɨr okasɨtda makwa ɨta yɨpa bageyam ik Galili ke.”

(Nɨnda Grik peband awɨr e onggɨtyam yɨt.Yoan 7:53–8:11.)

53 [Seg ket rɨgap yiwateno towaina met yɨ-payɨpa wa.

8Gigɨr dɨde Yɨgyɨg B'iyena Mɨle Kongga gatab

Yɨt1 Ajɨ Yesu yikonj de Olib dor wa. 2 Ɨ ɨspari ke

re Yesu b'usaya sɨtawarjog yikonj de yɨnamet abawa, komkesa rɨga bobo kea Ti pɨlwa wuwenonj.Seg Ton ket omitonj dɨde ket ten auyaeninonj. 3 ƗJu rɨga waina gog ouyaena rɨga dɨde Parisai rɨgapyɨpa kongga wokato tina gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyenamɨle omnɨkand. Sɨ ton ket tin yɨmɨnd usunatiwiyo dɨde ket wonyito rɨga bobo wa wɨpɨnd. 4 Ɨton ket Yesund yomno da, “Ouyaena Rɨga-wɨi!Sɨn onggɨt konggand wokasu re onggɨt pɨpmetnat rɨkɨnd re ton yɨpa b'enga rɨga kɨma gigɨrdɨde yɨgyɨg b'iyena mɨle yomnɨkya. 5 Ɨ gog yɨtwɨngɨrɨnd Mose sɨn ningainonj odede konggab'ogla gɨmokɨp ke ɨdrɨkam uj tama na. Sɨ Mannangga e mitinjɨt omnɨkam?” 6 Sɨ ton odede yɨtopurena kenaemb Yesund yotonkeno, nokɨm da

Yoan 8:7 145 Yoan 8:31ɨdenat ton rɨl odarai Tin kot wa oramitam.* AjɨYesu uwontonj dɨde ket Tina yɨmkak ke gowɨnderɨneninonj. 7 Ɨ re ton Yesund yɨgekenawayo,Yesu ket utnɨkonj dɨde ket ten amninonj da, “Wawɨngɨrɨnd yete man negɨr mɨle kesa rɨga mannaska gɨmokɨp b'ɨske ti pɨlwa!” 8 Yɨt seg keTon b'usaya uwontonj dɨde ket gowɨnd ɨrɨkandb'aramitonj. 9 Ɨ re ton Tina yɨt utkundo, ton ketyɨpayɨpa ɨtrɨngka wuwenonj nanyam rɨga naska ɨdaka ket sisɨl rɨga. Ngɨrpu ket Yesu nena unyitonj,ɨ ɨtomb kongga toda re omanda wɨbnonj. 10 Ɨ Yesuutnɨkonj ɨ ket tin werkitonj da, “Kongga! Ropimrɨga? Ma awɨr e yetemornɨmnegɨrma b'ɨsagɨkamrɨga?” 11 Sɨ ton mɨra yomnonj da, “Yonggyam!Awɨr e kwa yete.” Sɨ Yesu daka tin womnonj da,“Sɨ b'ogɨl e, Kodaka ma ɨta mor pɨlɨnd negɨr mab'ɨsagɨka omnɨken. Sɨ man meke, dɨde ngɨrpu yuke goro kwa ngai yɨpa negɨr mɨle omnɨkɨm!”]

Gowukoyɨm Ngaya Yesu12 Ɨ Yesu b'usaya rɨga amninonj da, “Kon re

gowukoyɨm ngaya en. Sɨ yet ra Ken yɨmta nu-tundok, ton makwa ɨta ikeny sɨbɨbɨnd, ajɨ tonɨta okas yɨrkokarɨm ngaya.” 13 Sɨ Parisai rɨgapTin yomno da, “Man Moinajog gatab nate yɨrungata yɨt apureninyɨt. Sɨ Moina yɨr ungatayɨt re ma ɨmɨnjog e.” 14 Ɨ Yesu ket ten mɨraamninonj da, “Nangga ma jɨ rada Kon Koina-jog gatab nate yɨr ungata yɨt apureninyɨn, ong-gɨtyam Koina yɨr ungata yɨt re ɨmɨnjog e. NokɨpKon wumɨr en rɨngkena Kon netkond, ɨ rɨtamaKon neken. Ajɨ wɨn ma wumɨr im rɨngkae Konnetkond o rɨtama Kon neken. 15 Ɨ wɨn opima gɨmke gowukoi rɨgaina mɨle rɨrɨrɨnd rɨga wa pɨlɨndb'ɨsagɨka mɨle amnɨkenindam, ajɨ Kon makwangai ya pɨlnate b'ɨsagɨkamɨle yomnɨkenenyɨn. 16 Ɨra Kon b'ɨsagɨka mɨle omnɨken, onggɨtyam Koinab'ɨsagɨka mɨle re ɨmɨnjog e. Mop nokɨp Kon maKenta e nɨbnyɨn, ajɨ Kon nɨbnyɨn re Kor B'u kɨmae yet re Ken nɨtmɨkitonj. 17 Sɨ waina gog yɨtwɨngɨrɨnd ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, ‘Ra nɨmogrɨgaina yɨr ungata yɨt yɨpa rɨrɨr taya, sɨ onggɨtyamyɨr ungata yɨt re ɨmɨnjog e.’ 18Sɨ Kon Kolenggyamre Koinajog gatab yɨr ungata yɨt opurena Rɨgaen. Ɨ Kor B'u yet re Ken nɨtmɨkitonj, Todaka kwaKor gatab yɨr ungata yɨt opurena Rɨga e.” 19 Sɨonggɨt penaemb ton Yesund yerkito da, “RokateMor B'u yɨbɨm?” Sɨ Yesu mɨra amninonj da, “Wɨnma wumɨr im Kornɨm ɨ kwa ma wumɨr im Kor

B'uɨm. Ra wɨn Kornɨm wumɨr taindam, wɨn keakwa Kor B'uɨm daka wumɨr aindam.” 20 Ɨ reYesu rɨga ouyaenand yɨbnonj yɨnamet aband, Tononggɨtyam yɨtkak apureninonj re Godɨm wulkɨporamkapu boks wus nat. Ajɨ makwa yet Tinyɨmɨnd yusunatonj, mop nokɨp Tina wɨn re makaitkawonj.

Yesu ma Menon gatab Yɨt21 Ɨ Yesu b'usaya ten amninonj da, “Kon ɨta

tewaikisɨn, ɨ wɨn ɨta Ken oraka nitiyenya. Ajɨwɨn opima waina negɨr mɨlend uj taukindam. Sɨwɨn ma rɨrɨr im menonɨm rɨtama ra Kon neken.”22Sɨ onggɨt penaemb Ju rɨga wainamopyam rɨgapb'arkento da, “Ton nangga pae odede yindeny da,‘Wɨn ma rɨrɨr im menonɨm rɨtama ra Kon neken.’Ma sɨ onggɨt mop paemb yinj da Ton Tilenggyame b'atnganj?” 23 Seg Yesu ket ten amninonj da,“Wɨn re gou ke rɨga im, ajɨ Kon re pumb ke Rɨgaen. Sɨ wɨn re onggɨtyam gowukoi rɨga im, ajɨ Konre ma onggɨtyam gowukoi Rɨga en. 24 Sɨ onggɨtpaemb Kon kea wen wumɨr amninyɨn da, ‘Wɨnopima waina negɨr mɨlend uj taukindam.’ Sɨ rawɨn maka Ken gar ke utkunda ke notkasya daKon Tonten, wɨn opima waina negɨr mɨlend ujtaukindam.” 25Sɨ onggɨt penaemb ton ket Yesundyɨgekito da, “Yetet Man?” Sɨ Yesu ket ten mɨraamninonj da, “Kon ɨntemb jɨ Rɨga yet re otomapuke wa opurena tetiyainyɨmɨn ngɨrpu yu. 26 ƗKon ma yɨpa kɨma gasa im awaminyɨn wa gatabopurenam dɨde negɨr ma b'ɨsagɨka omnɨkam. Ajɨyet re Ken nɨtmɨkitonj, Tina opurena re ɨmɨnjoge. Sɨ Kodaka ɨnsima gowukoi rɨga wa apure-nawainyɨn rɨna re Kon Ti pɨlke utkundeninond.”27Ajɨ ton ma wumɨr na da Yesu re Ti B'uɨm gatabim wumɨr amneniny. 28 Sɨ Yesu ten amninonj da,“Onggɨt wɨnɨnd ra wɨn Rɨgamna B'ɨga urowasya,ɨdenatemb wɨn wumɨr okasya dem da Kon Tonten, ɨ Kon makwa ngai opima Koina nony ke gasaamnɨkeninyɨn ajɨ Kon ɨnsima yɨpa rɨrɨrkɨp yɨtkakapureninyɨn rɨna re Kor B'u nouyaenonj. 29 Sɨyet re Ken nɨtmɨkitonj, Ton re Kon kɨma e. Ɨ Tonma ɨta Kenta nɨrareny, mop nokɨp Kon ita wɨnɨndTinɨm sam okawa mim gasa amnɨkeninyɨn.” 30 Ɨre Yesu onggɨtyam yɨt apureninonj, jogjog rɨgapkea Tin gar ke utkunda ke yokato.

Ɨmɨnjog Abraamɨmna B'ɨga31 Sɨ onggɨt penaemb Yesu Ju rɨga amninonj

yepiya re Tin gar ke utkunda ke yokato da, “Ra* 8:6: Ra Yesu mɨra omɨny da, “Gɨmokɨp ke uj ondrɨkya,” sɨ ton Tin kear kesa rɨgam omnyi. Ɨ ra Tonmɨraomɨny tin ɨtraram, ton Tin kot wa oramisi gog yɨt erbeka map.

Yoan 8:32 146 Yoan 8:58wɨn Koina yɨtkakɨm pɨlɨnd tekenyɨt, wɨn opimaɨmɨnjog Koina b'auyaena rɨga taindam. 32 Ɨ wɨnopima ɨmɨnjog yɨtkak wumɨr taindam, sɨ ong-gɨtyam ɨmɨnjog yɨtkakɨt ɨta wen tetrɨngasiny.”33 Sɨ ton ket Yesund mɨra yomno da, “Sɨn reAbraamɨmna kus ke b'ɨga im. Ɨ sɨn makwa ngaiyɨpa wɨnɨnd yama na wɨko rɨga aukɨtondam. SɨMan rɨdede paeminjɨt da, ‘Wɨn opima b'ɨtrari rɨgataindam'?” 34 Sɨ Yesu ket ten mɨra amninonj da,“Kon ɨmɨnjogjog wen tamninyɨn. Komkesa rɨgayepiya ra negɨr mɨle tamnɨkenenanj, ton re negɨrmɨlemnawɨko rɨga im. 35Sɨ yɨpa rɨgamawɨko rɨgama ɨta dadal ɨbneneny ti yonggyamɨmmetɨnd, ajɨti b'ɨgata ton dadal ɨbneneny ti b'u ma metɨnd.36Sɨ onggɨt paemb ra B'ɨgat wen tetrɨngasiny, wɨnopima ɨmɨnjog b'ɨtrari rɨga taukindam. 37 Konwumɨr en da wɨn re Abraamɨmna kus ke b'ɨgaim. Ajɨ wɨn Ken oraka niyenya ongandam, mopnokɨp waina garɨnd awɨr e kwa pɨpmet yɨbɨmKoina yɨtkak wɨmenam. 38 Kon ɨnsim yɨtkakapureninyɨn rɨna re Kor B'u nouyaukinonj. Ajɨwɨdaka ɨnsim gasa omnɨka eyenindam rɨna rewɨnutkundentondam wa b'uɨm pɨlke.”

39 Sɨ ton Yesund mɨra yomno da, “Abraam resowa b'u e.” Sɨ Yesu daka mɨra amninonj da,“Rada wɨn Abraamɨmna b'ɨgawar im, wɨn kakoɨnaemb gasa omnɨka eyenindam rɨna re Abraamamnɨkeninonj. 40 Sɨ Kon wa ɨnsima ɨmɨnjogyɨtkak apurenawainyɨn rɨna re Kon utkundeni-nond Godɨm pɨlke. Ajɨ otade wɨn Ken orakaniyenya ongandam. Sɨ Abraammaike odede mɨleamnɨkeninonj. 41 Sɨ wɨn ɨnsima wɨko omnɨkaeyenindam rɨnsim re wa b'u omnɨka eyeniny.”Sɨ onggɨt penaemb ton kwa Yesund yomno da,“Sɨn ma basa oraki b'ɨga im. Sowa yɨpaina b'ure Godta tinta.” 42 Sɨ Yesu ket ten amninonj da,“Rako God wa B'u ebnau, kako wɨn Ken singiniyenya, mop nokɨp Kon Godɨm pɨlkena netkondɨ ɨtemb Kon ket dɨkɨnd nɨbnyɨn. Sɨ Kon ma Koinasingi kena netkond, ajɨ Tonɨt Ken nɨtmɨkitonj.43 Sɨ nangga pae wɨn maka nony aukindam Koinaopureni yɨtkak gatab? Sɨ nokpaim da wɨn marɨrɨr im Koina yɨtkak utkundam. 44 Sɨ wɨn wa b'u,Satanam pɨlke rɨga im. Sɨ wɨn singi ainindam wab'u ma singi mɨle omnɨka mim. Ton re otomapuke rɨga onganda rɨga na yɨbnonj ɨ ton makaonyitonj ɨmɨnjog yɨtkakɨm pɨlɨnd, mop nokɨp tipɨlɨnd awɨr e kwa ɨmɨnjog yɨtkak yɨbɨm. Ɨ raton b'anygɨnena yɨt tapureniny, ton tinajog nonykaim apureniny, nokɨp ton re b'anygɨnena rɨga eɨ kwa ton re komkesa b'anygɨnena mɨlem b'u e.

45 Ajɨ Kon re ɨmɨnjog yɨtkak im apureninyɨn, sɨonggɨt mop paemb wɨn maka Ken gar ke utkundake nokasya. 46 Ɨ ɨta yete wa wɨngɨrɨnd nɨtɨmjas daKor ɨta negɨr mɨle? Sɨ rada Kon ɨmɨnjog yɨtkakim apureninyɨn, nangga pae wɨn maka gar keutkunda ke nokasya? 47 Sɨ yet ra Godɨmna rɨgatainy, ton ɨta Godɨmna opureni yɨtkak utkundenayikeny. Sɨ ɨtemb jɨ mop nangga pae wɨn makaGod ma yɨtkak utkundenindam, nokɨp wɨn re maGodɨmna rɨga im.”

Yesu dɨde Abraam48 Sɨ onggɨt Ju rɨgap Yesund mɨra yomno da,

“Sɨn nindenindamda, ‘Man re Samariya tunggamrɨga et yepim re Godɨm wumɨr kesa wekeny, dɨdeMan negɨr wɨngawɨnga ke okati et.’ Sɨ ma ong-gɨtyam yɨt ɨmɨnjog e?” 49 Sɨ Yesu mɨra amninonjda, “Konmanegɨr wɨngawɨnga ke okati en. Sɨ KonKor B'u na yɨsnaenenyɨn. Ajɨ wɨn ma ɨta Ken nɨs-naenenya. 50Konma Kornɨm b'ogɨl ɨnyomarena eoraka yiyenyɨn. Ajɨ ɨta jɨ yɨpa rɨga yete re Kornɨmb'ogɨl ɨnyomarena oraka yiyeny dɨde rɨga ɨsagɨkaeyeniny. 51 Kon ɨmɨnjogjog wen tamninyɨn. Yetra Koina yɨtkak tawameneniny, ton ma ɨta uj yɨrong dem dadal ngɨrpu kesa.” 52 Seg Ju rɨgap ketYesund yomno da, “Sɨ yu sɨn pɨtakɨpɨnd wumɨryokasu da Man re negɨr wɨngawɨnga ke okati rɨgaet. Abraam re kea uj awonj dɨde daka Godɨmnabageyam toda kwa kea uj aukɨto. Ajɨ Man odedemindenyɨt da, ‘Yet ra Koina yɨtkak yɨmta undokaiyeny, ton makwa ɨta uj tainy dem dadal ngɨrpukesa.’ 53 Sɨ rɨka Man ukoyam et, ajɨ sowa b'uAbraam yet re uj awonj re ma amaya ukoyame? Ɨ bageyam toda re kea uj aukɨto. Sɨ Manrɨdede e Molenggyam b'agenaet?” 54 Sɨ Yesuket ten mɨra amninonj da, “Ra Kon KolenggyamKornɨmb'ogɨl ɨnyomarena takasinyɨn, onggɨtyamKoina b'ogɨl ɨnyomarena re kɨp kesa e. Ajɨ ɨtaKor B'u yete re Kornɨm b'ogɨl ɨnyomarena no-goneneniny. Sɨ wɨn Tinaemb yogenaya da, ‘SowaGod’. 55 Ɨ wɨn ma wumɨr im Tinɨm ajɨ Kon wumɨren Tinɨm. Ɨ ra Kon nitinjɨn da Kon ma wumɨren Tinɨm, sɨ Kon re b'anygɨnena rɨga en wɨn redɨde. Ajɨ Kon Tinɨm wumɨr en dɨde Tina yɨtkakim awameneninyɨn. 56 Ɨ wa b'u Abraam re masobijog sam nat yɨbnɨkenenonj yɨr ungand Koinabibɨr yɨr ongongɨm. Ɨ ton ket kea yɨr yongonj dɨdeket sam awonj.” 57Sɨ onggɨt penaemb Ju rɨgap Tinyomnoda, “Manmakaya pipti (50) kemag yokasɨt.Sɨ rɨdede na Man Abraamɨnd yɨr yongot?” 58 SegYesu ket ten esmonggainonj da, “Kon ɨmɨnjogjog

Yoan 8:59 147 Yoan 9:25wen tamninyɨn. Abraam re yɨmta kena ukendonj,ajɨ Konɨtemb naska get ke nɨbnenenond.” 59 Sɨonggɨt penaemb ton gɨmokɨp emdɨto Tin ɨdrɨkam.Ajɨ Yesu kea b'ulongkena yikonj dɨde ket yɨnametbau wa opendonj.

9Yɨrdɨdɨ Rɨga Ɨsakendi Yɨt

1 Ɨ re Yesu nya yɨmayonj, Ton kea yɨpa yɨrdɨdɨukendi rɨga yɨr yongonj. 2Sɨ Tina b'auyaena rɨgapTin yerkito da, “Ouyaena Rɨga-wɨi! Yaina negɨrmɨlet tin odede yɨrdɨdɨ ukendam yomnonj, mɨndatinajog negɨr mɨlet o mɨnda ti b'u ake ti mogwaina negɨr mɨlet?” 3 Ɨ Yesu mɨra amninonj da,“Ma tinajog negɨr mɨlet o ma ti b'u ake ti mogwaina negɨr mɨlet tin yɨrdɨdɨ ukendam yomnonj.Ajɨ ton yɨrdɨdɨ ukendonj re Godɨmna wɨko pɨtaomna mana ti pɨlɨnd. 4 Yu men b'ogla Tina wɨkoramnɨkinum yet re Ken nɨtmɨkitonj ngɨrpu raket bibɨr wɨn b'utundwas. Ɨ sɨwɨny ɨta ik. Sɨonggɨtyam wɨnɨnd makwa yɨpa rɨgat rɨrɨr e wɨkoomnɨk. 5 Sɨ ɨte re Kon gowukoyɨnd nɨbnyɨn,Kon re gowukoyɨm ngaya en.” 6 Onggɨtyam yɨtseg ke Yesu auya b'ɨskonj gou wa dɨde ket ong-gɨtyam auya ke pam yomnɨkonj. Seg ket Yesuonggɨtyampamke onggɨt rɨgama yɨrkɨp esnɨkonj.7 Ɨ Yesu ket tin yomnonj da, “Meke Silowam kipwa, ɨ ket yɨrkɨp b'ɨtɨseket!” (Silowam engendayɨtkak re “Ɨtmɨkiti” e.) Sɨ ton yiwatonj dɨdeket yɨrkɨp b'ɨsekonj. Seg ton ket yɨr b'ɨskenayikonj tina met wa. 8 Ɨ re ti wuswusam rɨgapdɨde yepiya re naskand tin yɨr ongong yiyenotina b'ɨjenena mɨlend, ton tin ɨsakendi yɨr yongo,ton kea b'ɨgekento da, “Ma ɨntemb jɨ rɨga yetre omiti yɨbnenenonj b'ɨjenenam?” 9 Sɨ nɨndapendento da, “Tontemb onggɨtyam rɨga.” Ajɨ kwanɨndap da, “Nayɨ, ajɨ ton re yɨpa ti wɨp pɨlarɨga e.” Ajɨ onggɨtyam ɨsakendi rɨga tilenggyamb'agenayonj da, “Kon ɨtemb jɨ rɨga.” 10 Sɨ onggɨtpenaemb ton tin yɨgekito da, “Sɨ rɨdede na moinayɨrkɨp b'ɨpangenjya?” 11 Sɨ onggɨt rɨgat ten mɨraamninonj da, “Ɨte re rɨga ogenaya da Yesu, Tonɨtpam yomnɨk ɨ ket onggɨtyam pam ke koina yɨrkɨpesnɨk. Ɨ Ton ket ken ningau da, ‘Meke de Silowamwa dɨde b'ɨtɨseket.’ Sɨ kon yiwasɨn ɨ ket b'ɨseken,ɨ ɨngkenaemb ket koina yɨr ɨpangenjya, ɨ kon ket

yɨr b'ɨskenyɨn.” 12 Sɨ ton tin yɨgekito da, “Rotembjɨ onggɨtyam Rɨga?” Ton mɨra amninonj da, “Konma wumɨr en.”

13 Sɨ rɨgap onggɨtyam ɨsakendi rɨga yiyo Pari-sai rɨga wa pɨlwa. 14 Ɨ onggɨtyam bibɨr re Jurɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨr natre Yesu pam yomnɨkonj dɨde onggɨt rɨgamna yɨrepangendonj. 15 Sɨ onggɨt penaemb Parisai rɨgaptodaka tin b'usaya yɨgekito da, “Rɨdede na manyɨr ɨpangenjɨt yɨr b'ɨskenam?” Sɨ ton ten mɨraamninonj da, “Ton koina yɨrkɨpɨnd pam yoramɨk.Ɨ kon ket b'ɨseken, ɨ ɨngkenaembket yɨr ongongɨmaen.” 16 Sɨ onggɨt penaemb Parisai rɨga wɨngɨrɨndket nɨndap endento da, “Ɨtemb rɨga re ma Godɨmpɨlkae, nokɨp Ton maka meraina wɨram dɨde yɨropmitena bibɨr yowam.” Ajɨ kwa nɨndap endentoda, “Rɨdede na negɨr mɨle kɨma rɨgat odede kɨdkesa kɨma danda wɨko amnɨkiny?” Sɨ ton ketgangga b'akalkɨto towa wɨngɨrɨnd. 17 Sɨ onggɨtpenaemb ton b'usaya onggɨtyam yɨrdɨdɨ rɨgandyɨgekito da, “Ton kea moina yɨrkɨp epangenj,sɨ rɨdede e man Ti gatab mitinjɨt?” Sɨ ton ketesmonggainonj da, “Ton re bageyam e.” 18 Ajɨ Jurɨga waina mopyamɨp maka ti gatab ɨmɨnjogɨmyomno da ton yɨrdɨdɨ rɨga na yɨbnonj ɨ ket yɨrɨpangɨk. Ngɨrpu ton ket onggɨtyam yɨr ɨpangendirɨgam b'u akemog engauko. 19 Ɨ ton ket ten arkitoda, “Ma waina b'ɨga e jɨ yena re wɨn yomnondada yɨrdɨdɨ na ukendonj? Sɨ rɨdede na yu ton yɨrɨpangɨk?” 20 Sɨ ti b'u ake ti mog mɨra amninondada, “Sɨn wumɨr i da ton re sowaina b'ɨga e, ɨ tonyɨrdɨdɨ na ukendonj. 21Ajɨ sɨn ma wumɨr i rɨdedena ton yɨr ɨpangɨk o sɨn kwa ma wumɨr i yet tinayɨrkɨp epangenj. Mobe tin yerkena! Ton ke ukoie. Sɨ ton tilenggyam b'ogɨl e b'atgenai ti gatab.”22Sɨ ti b'u ake ti mog onggɨtyam yɨt endenonda reJu rɨga waina mopyammoga mapena, mop nokɨpton kea tɨrɨr yomno da yet ra pɨtapɨta omɨny daYesu re Keriso e, ton ɨta b'ɨsagɨkamɨle okas eauke-nam towaina yɨr opmitenapumet ke.* 23Sɨ onggɨtmop penaemb ti b'u ake ti mog odede endenondada, “Ton ke ukoi e. Mobe tin yerkena!”

24 Seg ket ton nɨmogɨm yɨgekito onggɨt rɨgandyet re yɨrdɨdɨ yɨbnonj da, “Godɨm b'ogɨl ɨny-omarena yokaene! Sɨn wumɨr im da ɨtemb Rɨgare negɨr mɨleyam e.” 25 Sɨ ton mɨra amninonj da,

* 9:22: Onggɨt wɨnɨnd Ju rɨga waina eaukena b'ɨsagɨkamɨle ɨja naemb yɨbnonj. 1) Sobijog b'ɨsagɨkamɨle:teti (30) bibɨr kɨma towaina yɨr opmitenapu met ke eaukitam, rɨga kɨma ma ɨta wuswus ɨbɨm. 2) Ukoib'ɨsagɨka mɨle: ogenka kesa wɨn nate towaina yɨr opmitenapu met ke eaukitam, rɨga kɨma ma rɨrɨr eb'inkɨndenam. Ɨ rɨgap ma rɨrɨr e ton kɨma b'asoga mɨle omnɨkam o tinɨm yii iyagɨkam tina uj gatab,tina ujgɨm gɨmokɨp ke ɨdrɨkam

Yoan 9:26 148 Yoan 10:15“Kon ma wumɨr en rɨka Ton negɨr mɨleyam e. Ajɨkon ɨnta yɨpaina wumɨr da kon re yɨrdɨdɨ rɨga nanɨbnond ajɨ yu kon ket yɨr ɨpangendi en.” 26 Ɨ tonket tin yɨgekito da, “Nangga na Ton yomnɨk morpɨlɨnd? Ɨ rɨdede na Ton moina yɨrkɨp epangenj?”27 Ɨ ton ket ten mɨra amninonj da, “Kon keawen wumɨr amninyɨn ajɨ wɨn maka nutkunjya.Nangga paewɨn b'usaya singi aindamutkundam?Ma sɨ wɨdaka singi im aindamTina b'auyaena rɨgaawowɨm?” 28 Sɨ ton ket negɨr yɨt ke tin yomnoda, “Man re onggɨt Rɨgamna b'auyaena rɨga et.Ajɨ sɨn re Mosemna b'auyaena rɨga im. 29 Sɨnwumɨr im da God kea Mosend yɨt yomnenonjajɨ sɨn ma wumɨr im ɨtemb Rɨga rɨngkaemb Tonikonj.” 30 Sɨ ton ket ten amninonj da, “Sɨ nanggapae, etama kɨma awɨk. Ton kea koina yɨrkɨpepangenj, ajɨ wɨn maka wumɨr aindam rɨngkaeTon ik. 31Men wumɨr im da God ma opima negɨrmɨleyam utkundeniny, ajɨ Ton utkundeniny reTinɨm ewangaya rɨga im dɨde Tina singi omnɨkarɨga im. 32Gowukoi otomapu ke ngɨrpu yumakwangai yɨpa rɨgat utkundonj da ke yɨpa rɨgat yɨrdɨdɨukendi rɨga ma yɨrkɨp epangendonj. 33 Sɨ rakoɨtemb rɨga maka Godɨm pɨlke ikonj, Ton makwarako ngai rɨrɨr na ainy nanggamog odede wɨkoomnɨkam.” 34 Seg ton ket tin yɨsmonggawo da,“Man kupka negɨr mɨle nat ukendot. Sɨ man sɨnnouyaeninyɨt-a?” Ɨ ton ket tin yeaukeno bau wa.

35 Ɨ re Yesu utkundonj da ton tin yeaukenobau wa, Ton kea tin yodaronj. Ɨ Ton ket tinyomnonj da, “Ɨta man gar ke utkunda yoramisɨtRɨgamna B'ɨgam pɨlɨnd?” 36 Sɨ ton mɨra yomnonjda, “Ukoyam! Yetemb jɨ Ton? Kon ɨta singi Tipɨlɨnd gar ke utkunda oramitam.” 37 Ɨ Yesu tinyomnonj da, “Sɨ man ɨta Tin yɨr ongong yiyenyɨt.Ɨ Tontemb jɨ Rɨga yete re man kɨma yɨtnonoaeny.” 38 Ɨ ton ket yindonj da, “Yonggyam! Konke gar ke utkunda yoramisɨn.” Seg ton ket Yesumpɨlwa kumsos b'amkonj. 39 Ɨ Yesu ket yindonjda, “Kon onggɨt gowukoi wa netkond re b'ɨsagɨkamɨle omnɨka mana, nokɨm da ɨdenat yɨrdɨdɨ rɨgayɨr tepangkanj, ajɨ yepim re yɨr ɨpangki wekeny,ton b'ogla yɨrdɨdɨ rɨga raukinem.”

40 Ɨ Parisai rɨga wɨngɨrɨnd nɨnda rɨga yepiyare wekenonj Yesu kɨma, ton kea onggɨtyam yɨtutkundo. Sɨ ton ket Yesund yerkito da, “Sɨma sɨdakwa yɨrdɨdɨ rɨga im?” 41 Ɨ Yesu ket ten amninonjda, “Sɨ rako wɨn yɨrdɨdɨ rɨga aukɨtondam, keakowɨnmakanegɨrmɨle kɨmanawekenyɨt. Ajɨ yuwɨnkea endenindam da sɨn yɨr ɨpangki im, sɨ waina

negɨr mɨle re opima wa pɨlɨnd wekeny.”10

B'ogɨl Mamoi Yɨr Ɨpka Rɨga Yesu1 “Kon ɨmɨnjogjog wen tamninyɨn. Yet ra maka

mora bora ke b'ɨtgar mamoi kara wɨngɨr wa ajɨra b'enga nya tatonkeniny ɨjenam, sɨ ɨtemb rɨgare yurowamam e dɨde raskol rɨga e. 2 Ajɨ yet ramora bora ke b'ɨtgar, ton re onggɨtyam mamoiyɨr ɨpka rɨga e. 3 Ɨ ra mora yɨr ɨpka rɨgat moraɨpangenj onggɨt mamoi yɨr ɨpka rɨgam b'ɨgaram,mamoyɨp b'ogla tina nonykok utkunji. Ɨ tontinajog mamoi yɨpayɨpa nyɨ tagenainy dɨde tonket tenwɨp tamniny de bauwa. 4 Ɨ ra ton komkesatinajog mamoi bau wa tapekiny, ton naska wae tainy dɨde tina mamoyɨp ɨta tin yɨmta undoki,mop nokɨp ton wumɨr im tina nonykok. 5 Ajɨton makwa ɨta ngai b'enga rɨgand yɨmta undokiajɨ ton ti pɨlke b'ɨtkenanj-a, mop nokɨp ton mawumɨr im onggɨtyam b'enga rɨga ma nonykok.”6 Yesu onggɨtyam tendam yɨt ke ten amninonjajɨ ton maka nony aukɨto nangga yɨt na re towausekawonj.

7Sɨ onggɨt penaembYesu b'usaya ten amninonjda, “Kon ɨmɨnjogjog wen tamninyɨn. Kon remamoi wa mora en. 8 Kon re yɨmtanyam enajɨ komkesa Ju rɨga waina wɨp iyoi rɨga yepiyare naska kana tuwonj, ton re yurowamam imdɨde raskol rɨga im. Sɨ mamoyɨp maka ten yɨtutkundenento. 9 Kon re mora en. Sɨ yet rab'ɨtgar onggɨtyammora bora nya, ton ɨta yɨrkokarokas. Ɨ ra ton b'ɨtgareny dɨde topendeny, sɨodede menamenand ton ɨta b'ogɨl sal tɨb tadark-iny. 10 Ɨ yurowamam rɨga re ɨna nena ma ik ɨtre da yurowamɨm ɨ uj ondrɨkam ɨ dɨde eomne-nam. Ajɨ Kon onggɨt mana netkond da ɨdenatmamoyɨp yɨrkokar okasi dɨde onggɨtyamyɨrkokarkupkakupka ɨnɨka yik. 11 Kon re b'ogɨl mamoiyɨr ɨpka rɨga en. Sɨ b'ogɨl mamoi yɨr ɨpka rɨgattina yɨrkokar b'ogla oramismamoi b'ogɨl omnam.12Ajɨ wulkɨp kɨmawɨko rɨga rema ɨmɨnjogmamoiyɨr ɨpka rɨga e. Ɨ mamoi re toda ma tinajog im.Sɨ ra dɨ yongg ik, ton mamoi terarkiny dɨde ketb'ɨtkeny. Sɨ onggɨt dɨ yonggɨt mamoi tejgeninydɨde ket terenjainy. 13 Sɨ nangga pae ton b'ɨtkenyre nokɨp ton re wulkɨp kɨma wɨko rɨga e, sɨ tonma ɨmɨnjog singi kaim onggɨtyammamoi yɨr ɨpkaeyeniny. 14 Kon re b'ogɨl mamoi yɨr ɨpka rɨgaen. Ɨ Kon wumɨr en Koina mamoi, ɨ todakaKoina mamoi wumɨr im Kornɨm. 15 Ɨ rɨja e reB'u Kornɨm wumɨr yɨbɨm, Kodaka kwa ɨja e Kor

Yoan 10:16 149 Yoan 10:40B'uɨm wumɨr nɨbnyɨn. Sɨ Kon Koina yɨrkokarb'ogla oramisɨn onggɨtyam Koina mamoi b'ogɨlomnam. 16 Ɨ God ma obagɨki kesa rɨga toda reKoina mamoi im rɨnsim re maka onggɨt Ju kuskara borand wekeny. Sɨ Kon b'ogla teda kwawɨp teyeninyɨn. Ɨ ɨngkaemb ton Koina nonykoktutkundenyi dɨde ket yɨpaina mamoi bobo tau-ranj. Seg ton ket yɨpaina mamoi yɨr ɨpka rɨgawɨrand tekeny. 17 Ɨ nangga mop pae B'u Kensingi niyeny re nokɨp Kon b'ogla Koina yɨrkokarujɨnd oramisɨn, nokɨm da ɨdenat Kon b'usayaokasɨn onggɨtyam yɨrkokar. 18 Ɨ makwa ɨta yɨpatonggɨtyam yɨrkokar nɨtɨsas Kor pɨlke, ajɨ Konteonggɨtyam yɨrkokar ujɨnd oramisɨn Koina singirɨrɨrɨnd. Sɨ Kor ɨta danda onggɨtyam yɨrkokarujɨnd oramitam ɨ kwa kor ɨta danda b'usayaonggɨtyam yɨrkokar okatam. Sɨ Kon onggɨtyamb'ingawa yokatond re Kor B'uɨm pɨlkena.”

19 Ɨ onggɨtyamYesumayɨtmap Ju rɨgap b'usayagangga b'akalento towa wɨngɨrɨnd. 20 Sɨ towawɨngɨrɨnd jogjog rɨgap endento da, “Ton keanegɨr wɨngawɨnga ke okati e yɨbɨm, ɨ ɨngkaembkorɨrkorɨr awɨk. Sɨ nangga pae wɨn Tin yɨtyutkundenya?” 21 Ɨ nɨndap daka endento da,“Onggɨtyam opureni yɨt re ma negɨr wɨngawɨngake okati rɨgaina opurena im. Rɨka rɨrɨr e negɨrwɨngawɨnga ke okati rɨgat yɨrdɨdɨ rɨga ma yɨrkɨptepangenj?”

Ju Rɨgap Yesund Yɨsayo22 Ɨ Yɨnamet B'ogɨl Omna gatab Nony Iyena

Diyamdiyam Wɨn* awonj Yerusalem taunɨnd, ɨɨtemb wɨn re gɨbɨl wɨn nat. 23 Ɨ Yesu yikenonj yɨpadɨr kesa met nat ogenaya da, ‘Solomonɨmna Met’yɨnamet kara wɨngɨrɨnd. 24 Ɨ re Ju rɨga tuwonjTi pɨlwa, ton kea Tin yɨwatɨnto. Ɨ ton ket Tinyomno da, “Rɨdede pɨn imMan sɨn nonysɨpsɨpɨndnotowaminyɨt? Rada Man Kerisotet, Man sɨnpɨtakɨpɨnd wumɨr nomnine!” 25 Ɨ Yesu ket tenmɨra amninonj da, “Kon kea wen wumɨr om-nena teyinyɨmɨn ajɨ wɨn maka gar ke utkundayoramitenyɨma. Onggɨtyam wɨko rɨna re Konamnɨkinyɨmɨn Kor B'uɨm nyɨ kɨma, tonpim Korgatab yɨr ungata yɨt apurenanj. 26Ajɨ wɨn makwaɨta gar ke utkunda yoramitenya, mop nokɨp wɨnre ma Koina mamoi im. 27Koina mamoyɨp opima

utkundenyi Koina nonykok, ɨ Kodaka towanɨmwumɨr en. Sɨ ton ɨta Ken yɨmta nutundoki.28 Ɨ Kontemb towa akainyɨn dadal ngɨrpu kesayɨrkokar. Sɨ ton makwa opima uj okasi dadalngɨrpu kesa. Ɨ makwa ɨta yete ten tetrɨngasinyKoina yɨmke. 29 Ɨ Kor B'u yet re onggɨtyammamoiKor nokainonj, Ton re ukoijog danda rɨga e ajɨkomkesa re ma danda im. Sɨ makwa yete rɨrɨr eten tetrɨngasiny Kor B'u ma yɨm ke. 30 Kon dɨdeKor B'u, Sɨn re yɨpaina i.”

31 Sɨ Ju rɨgap b'usaya gɨmokɨp emdɨto Tinɨdrɨkam. 32 Ajɨ Yesu ket ten amninonj da, “Konjogjog b'ogɨl wɨko wa pɨta amnɨkainond rɨna reKor B'u nokainonj omnɨkam. Sɨ onggɨtyam wɨkowɨngɨrɨndnanggawɨkomoppaewɨn singi aindamKen gɨmokɨp ke ɨdrɨkam?” 33 Ɨ Ju rɨgap ketTin yɨsmonggawo da, “Ma onggɨtyam b'ogɨl wɨkomop pae sɨn gɨmokɨp ke Men ɨdrɨkam momnyu,ajɨ Moina Godɨnd b'ɨsadrenamɨlemop pae. NokɨpMan re rɨgajog et ajɨ Man Molenggyam God kɨmayɨpa rɨrɨr e awowɨm aenyɨt.” 34 Seg Yesu ket tenmɨra amninonj da, “Ma waina gog peband ɨja eɨrɨki yɨbɨm da, ‘Kon kea nindenond da wɨn regod im wekenyɨt rɨga wa wɨpɨnd’? 35 Sɨ God rekea onggɨtyam rɨga ‘god’ ke agenainonj yepiyare Godɨmna yɨtkak yokateno. Sɨ men wumɨrim da makwa yete rɨrɨr e yɨna peba yɨt awɨromɨny. 36 Sɨ onggɨt mop paemb Kon b'agenaenda, ‘Kon re Godɨmna B'ɨga en,’ nokɨp Godɨt Kenyɨna nomnonj ɨ onggɨt gowukoi wa nɨtmɨkitonj.Ajɨwɨnnanggapae odedenomnenyaonggɨt gatabda, ‘Man kea b'ɨsadrena mɨle yomnɨket’? 37 Ɨrada Kon ma Kor B'u ma wɨko im amnɨkeninyɨn,sɨ wɨn goro gar ke utkunda ke notkata! 38 Ajɨrada Kon opima amnɨkeninyɨn, wɨn b'ogla garke utkunda ke nokata! Ajɨ maka ra rɨrɨr ra,wɨn b'ogla onggɨtyam Koina omnɨki wɨko garke utkunda ke akasinam! Sɨ ɨdenat wɨn wumɨrokasya da B'u Kor pɨlnate yɨbɨm ɨ Koda kwa KorB'uɨm pɨlnata nɨbnyɨn.” 39 Sɨ onggɨt penaemb tonb'usaya Yesund oraka yiyo yɨmɨnd usunatam. AjɨTon kea ɨtrɨngendonj towa pɨlke.

40 Seg Yesu ket b'usaya yiwatonj Yordan kɨlɨmyɨpa tab wa. Ɨ Ton ket yikonj onggɨt pɨpmet warɨkɨnd re Yoan naskand rɨga baptiso amnɨkeni-

* 10:22: Re yɨpa Siriya kantri geja rɨga mopyam Antiyokus Epipanesɨt Yerusalem taun yokatonj B.C.wan andred siksti seben (167) kemagɨnd, ton yɨnametɨnd yɨpa towaina sɨ omnɨkapu kap yorangonjdɨde ket nenegɨr nya ke sɨ omnɨka yiyenenonj. Sɨ onggɨt penaemb yɨpa Ju rɨga, Makabiyus, ton Ju rɨgawɨp eyeninonj dɨde ket Yerusalem towa pɨlwa yomno. Seg ton ket yɨnamet kɨlkesa yomnonj dɨde ketGodɨm yokawonj. Sɨ Ju rɨgap onggɨt mɨle gatab nony iyenam diyamdiyam wɨn yokateneno.

Yoan 10:41 150 Yoan 11:32nonj dɨde ket ademb de yɨbnonj. 41 Sɨ jogjogrɨga re kea Ti pɨlwa wuwenonj ɨ ket endento da,“Yoan makwa ke yɨpa kɨd kesa kɨma danda wɨkoyomnɨkonj, ajɨ komkesa yɨt rɨna re ton onggɨtrɨgam gatab apureninonj re ɨmɨnjog na.” 42 Sɨademb de onggɨt pɨpmetɨnd jogjog rɨgap Yesundgar ke utkunda ke yokato.

11Lajaromna Uj

1 Yɨpa rɨga, nyɨ da Lajaro, kopa na yɨbnonjBetaniya tunggɨnd rɨkɨnd re Mariya ake ti wun-doi Marta ebnonda. 2 Ɨ ɨntomb jɨ Mariya yetre Yonggyamɨm pɨlɨnd ngɨrangngɨrang gaya yɨg-markonj dɨde ket tinamopngɨi ke Yonggyamɨmnapɨs esekonj. Ɨ Lajaro yet re kopand yɨbnonj, tonre ti kɨmɨr na. 3 Sɨ Lajaromna ngɨmɨr nɨmogɨpYesum yɨt yɨtmɨkitawonda da, “Yonggyam! Yɨrde, Moina singi iyeni rɨga ke kopa nate yɨbɨm.”4 Ɨ re Yesu onggɨtyam yɨt utkundonj, Ton yin-donj da, “Onggɨtyam kopa re ma uj okata ma ajɨGodɨmna b'ogɨl ɨnyomarena pɨta omna ma. Sɨɨdenat onggɨtyam kopa ke Godɨmna B'ɨgat b'ogɨlɨnyomarena okas.” 5 Yesu kea nanyɨngganwarsingi eyeninonj, Marta ɨ ti wundoi dɨde Lajaro. 6 Ɨre Yesu utkundonj da Lajaro kopa nate yɨbɨm, Tonmaka yikonj ajɨ omanda nɨmog bibɨr awamonjrɨkɨnd re Ton yɨbnonj. 7 Ɨ onggɨt kak ke Yesu Tinab'auyaena rɨga amninonj da, “Men b'usaya Yudaeriya wa rɨtekinum!” 8 Sɨ Tina b'auyaena rɨgapTin yomno da, “Ouyaena Rɨga-wɨi! Man rɨna pɨnmɨbnyɨmɨt re Ju rɨgap oraka miyeno gɨmokɨp keɨdrɨkam? Ajɨ nangga pae Man b'usaya ɨtendamainyɨt?” 9 Ɨ Yesu ketmɨra amninonj da, “Yɨpa bibɨrwɨnɨm, ma twelp (12) awa im pop? Sɨ yet ra bibɨrwɨnɨnd menon okas, ton ma ɨta b'utuwombeny,mop nokɨp ton gasa pɨta nasim yɨr ongong eye-niny onggɨt gowukoyɨmna ngayand. Sɨ Kon rengaya en. 10Ajɨ yet ra sɨwɨnyɨnd menon okas, tonɨta b'utuwombeny nokɨp ti ma ɨta ngaya.” 11 Ɨonggɨt yɨt seg ke ket Ton kwa ten amninonj da,“Meraina rɨga Lajaro yɨt e weg. Ajɨ Kon nekenra tin yɨt opmura ma.” 12 Ɨ Tina b'auyaena rɨgapTin yomno da, “Yonggyam! Rada ton yɨt e weg,ton ɨta b'ɨtɨsakenj.” 13 Yesu Lajaromna uj gatabna yɨtnono aenonj ajɨ Tina b'auyaena rɨgap ɨjana nony aukɨto da Ton ɨmɨnjog yutunga gatab eyindeny. 14 Sɨ onggɨt penaemb Yesu pɨtakɨpɨndten wumɨr amninonj da, “Lajaro ke uj awɨm. 15 ƗKon maka demb de nɨbnyɨmɨn. Sɨ onggɨt paemb

Kon sam e aen, nokɨm da ɨdenat wɨn gar keutkunda ke notkasya. Sɨ men b'ogla wowɨn tipɨlwa!” 16 Seg Toma ogenaya da Didimo ket tib'auyaena rɨgamadwar amninonj da, “Sɨ medakwa wowɨn. Sɨ ɨdenat men uj taukindam meraYonggyam kɨma.”

Yesu Marta kɨma Yɨtnono Aenonj17 Ɨ re Yesu opendonj Betaniya tungg wa, Ton

ketwumɨr yokatonj da Lajaro re keapowa (4) bibɨrkɨma na gɨmo yɨund oski gopmetɨnd yɨbnonj.18Betaniya tungg rema pɨn na yɨbnonj Yerusalemtaun ke, b'ogla ama rɨka nowa kilomita pɨn na. 19 Ɨjogjog Ju rɨgap Marta ake Mariya adareno towakɨmɨr Lajarom uj gatab omanam. 20 Ɨ re Martautkundonj da Yesu ke ik, sɨ ton ket met ke yiwa-tonj Yesund wɨpwɨp omnam. Ajɨ Mariya re adeamet wa wɨbnonj. 21 Sɨ Marta Yesund yomnonj da,“Yonggyam! Rako Man dɨkɨnd mɨbnot, kor kɨmɨrma rako uj awonj. 22Ajɨ yu kon kwa wumɨr en daraManGodɨnd erkisɨt, God ɨtamɨraMormotkau.”23 Sɨ Yesu ket tin womnonj da, “Mor kɨmɨr ɨtatutnyis.” 24 Ɨ Marta daka ket Tin yɨsmonggawonjda, “Kon wumɨr en da ton ɨta tutnyis dem utnyitawɨnɨnd kikitum bibɨrɨnd.” 25 Sɨ Yesu ket tin mɨrawomnonj da, “Konten onggɨtyam utnyita dɨdeyɨrkokar. Yet ra Ken gar ke utkunda ke notkas,nangga ma jɨ rada ton ke uj yokas, ton ɨta yilotainy. 26 Ɨ rɨga yet ra yilo ɨbɨm ɨ ra gar ke utkundake Ken notkas, ton makwa ngai ɨta uj okas dadalngɨrpu kesa. Sɨ ke man onggɨtyam yɨtkak gar keutkunda ke yokasɨt?” 27 Ɨ ton ket Yesund mɨrayomnonj da, “Owɨ, Yonggyam! Kon kea gar keutkunda ke mokasɨn da Man re Godɨmna B'ɨgaKerisotet, yet re ikonj onggɨt gowukoi wa.”

Yesu Mariya kɨma Yɨtnono Aenonj28 Ɨ onggɨt yɨt opurena kak ke, Marta yiwatonj

met wa dɨde ket ti wundoi Mariyand musɨk yɨtwɨgiyawonj da, “Ouyaena rɨga ke ik, ɨ men mɨn-gawɨk.” 29 Ɨ re Mariya onggɨtyam yɨt utkundonj,ton wanakana onyitonj ɨ ket Yesum pɨlwa wikonj.30 Sɨ Yesu re maka tungg wa menon yokatonj,ajɨ Ton adea de onggɨt pɨpmetɨnd yɨbnonj rɨkɨndre Marta Tin wɨpwɨp yomnonj. 31 Ɨ re Mariyawanakana utnantonj dɨde met ke yiwatonj, sɨ Jurɨga rɨna re ton kɨma wekenonj metɨnd dɨde tipɨlwa omanam wuwenonj, ton kea tin yɨr wongo.Ɨ ton ket tin yɨmta wundoko odede nony kɨma daton gopmet wa e wik demb de yii iyagɨkam. 32 Ɨre Mariya opendonj rɨkɨnd re Yesu yɨbnonj, tonYesumna pɨs wɨpɨnd eobankonj. Ɨ ton ket Yesund

Yoan 11:33 151 Yoan 11:57yomnonj da, “Yonggyam! Rako Man dɨkɨnd mɨb-not, kor kɨmɨr ma rako uj awonj.” 33 Ɨ Mariyakea yii b'ɨrɨnenonj dɨde Ju rɨga yepiya re ton kɨmatuwonj, toda kwa yii b'ɨrɨnento. Sɨ re Yesu ten yɨranginonj yii b'ɨrɨnenand, Ton onggɨtyam towainayii b'ɨrɨnena map ma sobijog na gar soro awonjdɨde Ton ket nony bebɨg awonj. 34 Sɨ Yesu tenamninonj da, “Rokate tin yoramitonda?” Ɨ tonket mɨra yomno da, “Yonggyam! Sɨ wuyɨn ɨ Manɨta yɨr onget.” 35Sɨ Yesu ket yɨrekɨp yikenonj. 36Sɨonggɨt penaemb Ju rɨgap endento da, “Wɨi, yɨr de.MaTonma sobijog na tin singi yiyenonj?” 37 Ɨ kwatowa wɨngɨrɨnd nɨnda rɨgap endento da, “Onggɨtrɨgat kea yɨrdɨdɨ rɨga ma yɨrkɨp epangendonj. Sɨnangga pena Ton maka yogokonj tin uj okatam?”

Yesu Lajarond Yutnyitonj38 Ɨ re Yesu onggɨtyam yɨt utkundonj, Ton

b'usaya gar soro aukonj dɨde ket onggɨt gar sorokɨma gopmet wa yikonj. Ɨ gopmet re dorɨnd eskina yɨbnonj ukoi gong bora pɨla dɨde ukoi gɨmo kemora utwangki na yɨbnonj. 39 Seg ket Yesu rɨgaamninonj da, “Gɨmo ɨtemb mora ke yururkita!”Ajɨ onggɨtyam uj rɨga ma ngɨmɨr Marta Tinyomnonj da, “Yonggyam! Ton kea powa (4) bibɨrkɨma e yɨbɨm. Sɨ ke kuka e yikeny.” 40 Sɨ Yesu tinwomnonj da, “MaKon ke popwumɨrmomnyɨn daraman gar ke utkunda oramisɨt, man ɨta yɨr ongetGodɨmna b'ogɨl ɨnyomarena?” 41Seg ton ket gɨmoyururkito. Ɨ ket Yesu yɨr pumb wa awonj dɨdeket yindonj da, “Abu! Kon sɨteket yɨt momnyɨnnokɨp kea Man Ken nutkunjɨt. 42 Kon wumɨrna da Man ita wɨn nate Ken nutkundenyɨt. AjɨKon onggɨtyam yɨt nindenyɨn re onggɨt rɨga bobomapae yepim re owɨnki wekeny dɨkɨnd. Nokɨmda ɨdenat ton gar ke utkunda oramisi da ManɨtKen nɨtmɨkitot.” 43 Ɨ onggɨt yɨt opurena seg keYesu unena kɨma ara yikenonj da, “Lajaro! Bauwaopende!” 44Sɨ re uj rɨga bauwa opendonj, tina pɨsdɨde yɨm re kobɨrgɨm ɨsetɨki ke ɨjobɨki na dɨde kwatinawɨp re kobɨrgɨmkɨb ke ɨjobɨki nawekenonj. SɨYesu ket ten amninonj da, “Kobɨrgɨm yotogɨka! Ɨti nya yɨspawa menonɨm!”

Yesund Ongandam Yɨsamko(Mat 26:1-5; Mak 14:1-2; Luk 22:1-2)

45 Sɨ opimemb Ju rɨga yepiya re wuwenonjMariyam pɨlwa, ton kea mɨle yɨr angto rɨna reYesu amnɨkinonj. Sɨ towa wɨngɨrɨnd jogjog rɨgapkea Yesund gar ke utkunda ke yokato. 46 Ajɨtowa wɨngɨrɨnd nɨndapiya yiwato Parisai rɨga wapɨlwa, ɨ ket ten wumɨr amnɨto nangga na Yesu

amnɨkinonj. 47 Sɨ onggɨt penaemb yɨna mopyamsɨ rɨgap dɨde Parisai rɨgap Ju rɨga waina Sanedrinkot b'eoma ara yemoko. Ɨ ton ket b'arkitto da,“Onggɨt Rɨgat kea jogjog im kɨd kesa kɨma dandawɨko amnɨkiny. Sɨ nangga e men Ti gatab om-nɨku? 48Ramen Tin nony ojwasu odede wɨko om-nɨkand, komkesa rɨgap opima Tin gar ke utkundake okasi dɨde ket Tin yɨmta undoki. Ɨ ɨngkaim ketRoma mopyam rɨgap towaina geja rɨga kɨma tuidem ɨ ket meraina yɨnamet eomnenyi dem dɨdekwa meraina Ju yɨtam rɨga teomnenanj dem.”49 Ɨ towa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨga Kayapa yet re yɨnamopyam sɨ rɨga yɨbnonj onggɨt kemagɨnd, ton tenamninonj da, “Wɨn makwa wumɨr im wekenyɨt.50 Sɨ wɨn ma wumɨr im b'ogɨl nya orakam ong-gɨtyam bebɨg awɨr omnam. Sɨ ɨtemb re b'ogɨljog ewanɨm da yɨpa rɨgat uj okas komkesa meraina Jurɨga map dɨde ɨdenat kwa meraina kupka yɨtamrɨga maka b'eteomnenanj.” 51 Sɨ ton onggɨtyamyɨtkak yopulitonj re ma tinajog nony kena. Ajɨton onggɨt kemagɨnd yɨna mopyam sɨ rɨga nayɨbnonj, sɨ ton bage yɨt na yindonj da, “Yesu ɨtauj okas Ju yɨtam rɨga map. 52 Ɨ ma Ju yɨtam rɨganenamapae, ajɨ kwa onggɨt mapae da Ton yɨpandteomkuriny Godɨmna b'ɨga yepim re Tina obagɨkikesa rɨga wetaweta auki wekeny b'enga kantrinata.” 53 Sɨ onggɨt bibɨr natemb ton yɨsamkoYesund ongandam.

54 Sɨ onggɨt penaemb Yesu maka pɨtakɨpɨndyikenonj Ju rɨga wa wɨngɨrɨnd. Ajɨ Ton ɨngke-naemb ket yiwatonj onggɨt taun wa ogenayada Epraim. Ɨ Ton ket ademb de yɨbnonj Tinab'auyaena rɨga kɨma. Sɨ ɨtemb eriya re wul kesatungg wus nat yɨbnonj.

55 Ɨ Ju rɨga waina Uj Ɨgwanti Nony IyenaDiyamdiyam Wɨn wus wa na auka ikonj. Sɨ yɨmtakena onggɨtyamdiyamdiyamwɨn awonj, ajɨ nɨndaeriya ke jogjog rɨga kea naska nata wuwenonjYerusalem taunwa towanɨm ɨsekamɨle omnɨkam.56Sɨ ton Yesund oraka yiyeno ɨ ket yɨnamet abandowɨnki b'arkena wuwenonj towa wɨngɨrɨnd da,“Wɨn rɨja im nony aindam? Ɨta Ton ik onggɨtyamdiyamdiyam wɨn okatam?” 57 Ajɨ yɨna mopyamsɨ rɨgap dɨde Parisai rɨgap kea odede b'ingawa yɨtyoramito da yet ra wumɨr okas da ɨndama Yesudɨkɨnd yɨbɨm, ton b'ogla ten wumɨr tamniny Tinyɨmɨnd usunatam.

12Mariya Yesund Gaya ke Yeaukonj(Mat 26:6-13; Mak 14:3-9)

Yoan 12:1 152 Yoan 12:251 Ɨ re siks (6) bibɨr komb aukɨto Ju rɨga waina

Uj Ɨgwanti Nony IyenaDiyamdiyamWɨn awowɨm,Yesu kea Betaniya tungg wa opendonj. Ɨ Lajaroyena re Yesu uj ke yutnyitonj, ton ademb deonggɨt Betaniya tunggɨnd yɨbnonj. 2 Ɨ dembde onggɨt tunggɨnd nɨnda rɨgap kea Yesund ɨn-gaukam owou yongonjeno diyamdiyamɨm. SɨMarta re owou na yingg eyeninonj. Ɨ Yesu nɨndarɨga kɨma na owoupund omiti yɨbnonj, ɨ Lajarore kea de onggɨt rɨga wɨngɨrɨnd yɨbnonj. 3 ƗMariya ukoi mɨra kɨma kɨlkesa ngɨrangngɨranggaya ogenaya da nad yokatonj ama rɨka yɨpa litana. Ɨ ton ket Yesumna pɨsɨnd yɨgmarkonj dɨdeket tina mopngɨi ke Yesumna pɨs esekonj. Sɨ metre kea onggɨt b'ogɨl gaya ngɨrangɨt yɨwɨnatonj.4 Ajɨ Tina b'auyaena rɨga wɨngɨrɨnd yɨpa rɨga,Yudas Iskariyot yet ra Tin tɨb yii dem, ton yin-donj da, 5 “Rako man onggɨtyam ngɨrangngɨranggaya yosogot, man keako akasinot wan tausɨneit andred (1,800) Kina* dɨde ket agoninot gasakesa rɨga wa. Sɨ nangga pena man maka odedeyomnɨkot?” 6 Ɨ ton odede yindonj re ma onggɨtmanaemb jɨ da gasa kesa rɨga yɨm okawam. Ajɨnok mana da ton re yurowamam na yɨbnonj. Sɨton re rɨgaina oramki wulkɨp yɨr ɨpka rɨga na yɨb-nonj, ɨ ton kea onggɨtyamwulkɨpwɨngɨrɨnd nɨndatinɨm emdeneninonj. 7 Sɨ Yesu ket tin yomnonjda, “Tin wɨrare! Sɨ ton onggɨtyam mɨle yomnɨkre Kornɨm naskanaska eungita mɨle omnɨka ma.8 Sɨ gasa kesa rɨga opima wɨn kɨma wekenenyita wɨnɨnd, ajɨ Kon ma ɨta ita wɨnɨnd wɨn kɨmanɨtɨbnenenyɨn.”

9 Ɨ re ukoi Ju rɨga bobop wumɨr yokato daYesu adea de onggɨt metɨnd yɨbnonj, ton keaYesum pɨlwa wuwenonj. Ɨ ton ma Yesu nena nayɨr ongongɨm yopeno, ajɨ tida kwa Lajarond yɨrongongɨm yena re Yesu uj ke yutnyitonj. 10 Sɨket yɨna mopyam sɨ rɨgap kea Lajarond tida kwayɨsamko ongandam. 11 Mop nokɨp Lajaro mapjogjog Ju rɨga Yesumpɨlwawuwenonj dɨde ket garke utkunda ke Tin yokato.

Yesu ma B'ɨgaram Yerusalemɨnd(Mat 21:1-11; Mak 11:1-11; Luk 19:28-40)

12 Ɨ ɨspari ke ukoi rɨga bobo yepiya re onggɨtyamdiyamdiyam wɨn okatam wuwenonj Yerusalemtaun wa, ton kea utkundento da Yesu ke nya nateik Yerusalem taun wa. 13 Sɨ ton ket apɨg kɨma

opekto Yesund simesime omnam. Ɨ ket auwamkɨma aento da,“Osanna! Ɨta God ma b'ogɨl Man kɨma

yete re Yonggyamɨmna nyɨ kɨma ik,ɨte re Israel rɨga wa king.”

14 Ɨ re Yesu yɨpa dongki b'ɨga yodaronj, Ton keaangitonj onggɨtyam dongki b'ɨga kumbɨnd. Sɨonggɨt gatab re yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨmda,15 “Goro moga Siyon ngɨmngai!†Yɨr de, moina king ɨte ik

omiti dongki b'ɨga kumbɨnd.”16 Naskand Yesu ma b'auyaena rɨga maka nonyaukɨto onggɨt gatab. Ajɨ yɨmta kena re Yesu ujke utnyitonj dɨde ket b'ogɨl ɨnyomarena yokatonj,ton kea nonyɨk b'amdɨto da onggɨtyam yɨtkakɨrɨki wekeny re Ti gatab im, sɨ onggɨt penaembrɨgap odede mɨle amnɨkto Ti pɨlɨnd. 17 Ɨ ong-gɨt wɨnɨnd re Yesu Lajarond ara yemokonj gɨmoyɨund oski gopmet bau ke dɨde ket tin uj ke yut-nyitonj, rɨga bobo re kea Yesu kɨma wekenonj. Sɨonggɨt rɨga bobopiya Lajaromgatab yɨr ungata yɨtusenena yiyeno. 18 Sɨ onggɨt mop penaemb rɨgabobop Yesund simesime omnam yopo nokɨp tonkea utkundeno onggɨtyam kɨd kesa kɨma dandawɨko gatab rɨna re Ton yomnɨkonj. 19 Sɨ onggɨtpenaemb Parisai rɨgap towa wɨngɨrɨnd endentoda, “Yɨr de, komkesa onggɨt gowukoi rɨgap re keaTin yɨmta yundoki. Sɨ mera awɨr e kwa nangga eomnɨkam awɨk.”

Nɨnda Grik Rɨgap Yesund Yodaro20 Ɨ re rɨga tuwonj Yerusalem taun wa Godɨnd

ewangayam onggɨtyam diyamdiyam wɨnɨnd, sɨnɨnda Grik rɨga toda kwa kea de wekenonj ong-gɨt rɨga wa wɨngɨrɨnd. 21 Ɨ opimemb Grik rɨgatuwonj Betsaida tunggam Pilipɨm pɨlwa yet reikonj Galili eriya ke. Ɨ ket ton tin yɨgekito da,“Sowa rɨga! Sɨn singi im Yesund yɨr ongongɨm.”22Ngɨrpu ket Pilip yikonj Andream pɨlwa dɨde tinwumɨr yomnonj. Seg ket Andrea ake Pilip ekondaYesum pɨlwa dɨde ket Tin wumɨr yomnonda. 23 SɨYesu ten ket esmonggawonj da, “Ɨtemb ke wɨn ikRɨgamna B'ɨga b'ogɨl ɨnyomarena okatam. 24 Konɨmɨnjogjog wen tamninyɨn. Ra yɨpa kɨnɨ tunymaka tɨsenj gou wa dɨde ra maka uj tainy, ɨtembtuny re tinta e ɨbɨm. Ajɨ ra ɨtemb tuny uj tainy, tonjogjog kɨp im tejagɨkiny. 25 Ɨ yet ra tina yɨrkokarsingi iyeny, ton ɨta onggɨtyam tina yɨrkokar

* 12:5: Grik peband da “tri andred (300) Denari”. Ɨ yɨpa Denari re yɨpa wɨko rɨga ma yɨpa bibɨr wɨko mɨra na.† 12:15: Siyon ngɨmngai re Yerusalem Rɨga wanɨm yɨpa oeneni nyɨ na yɨbnonj.

Yoan 12:26 153 Yoan 12:50edamkis dem. Ajɨ yet ra tina yɨrkokar singi kesaomɨny onggɨt gowukoyɨnd, ton ɨta onggɨtyamtina yɨrkokar yɨrgong omnɨkeneny dadal ngɨrpukesa yɨrkokar wa. 26 Ɨ yet ra Kornɨm wɨko omnɨkaiyeny, ton b'ogla Ken yɨmta nundok. Sɨ rokatera Kon nɨtɨbnyɨn dɨkɨnd, toda ɨndama onggɨtyamwɨko rɨga ɨbɨm Kon kɨma. Sɨ yet ra Kornɨm wɨkoomnɨka iyeny, Kor B'u ɨta tin ɨsnaeneny.

27 “Otade Kon kɨd e b'ɨpokenyɨn, sɨ nanggae Kon nitinjɨn? Abu! Be onggɨtyam wɨn keKen nɨtrɨngate! Nayɨ, Kon onggɨt mop penaembnetkond ɨtemb wɨn okatam. 28 Abu! Man Moinanyɨwɨm pɨlɨnd b'ogɨl ɨnyomarena yoramitene!” Ɨonggɨt yɨt seg ke ket wub kumb ke yɨtpɨam ikonjda, “Kon kea b'ogɨl ɨnyomarena yoramitenyɨn,ɨ Kon ɨta b'usaya oramitenenyɨn.” 29 Ɨ re rɨgabobop owɨnki onggɨtyam yɨtpɨam utkundo, tonendento da, “Ɨara e ara yikeny.” Ɨ kwa nɨndapda, “Anerute Tin yɨtnono yomneny.” 30 Sɨ Yesuyindonj da, “Onggɨtyam yɨtpɨam re ma Kor manaawɨk ajɨ wanɨm b'ogɨl mana. 31 Sɨ yu ɨte re onggɨtgowukoyɨm b'ɨsagɨka wɨn e. Sɨ yu Godte onggɨtgowukoyɨmna wɨp iyoi rɨga, Satanand b'ɨtɨskanjisbau wa. 32 Ɨ ra Kon gou ke b'uturowasɨn, Konɨta komkesa rɨga Kor pɨlwa tugungasinyɨn dem.”33 Sɨ Yesu onggɨtyam yɨt yindonj re ouyawa manada rɨdede wɨp nya kae Ton uj okas dem. 34 Sɨrɨga bobop Ton yɨgekito da, “Sɨn gog yɨt keutkundenyu da, ‘Keriso ra dadal ngɨrpu kesa eɨbneneny.’ Sɨ nangga pae Man mindenyɨt daRɨgamna B'ɨgat b'ogla b'uturowas? Sɨ yetemb jɨonggɨtyam Rɨgamna B'ɨga?” 35 Seg Yesu ket tenesmonggainonj da, “Ɨ ma pɨn e ngaya ɨbɨm wawɨngɨrɨnd. Sɨ wɨn b'amana wuwene onggɨt ngayapɨta wɨnɨnd. Nokɨm da ɨdenat sɨbɨbɨt maka wentekangɨnjiny. Sɨ yet ra sɨbɨbɨnd menon okas, tonma wumɨr e rɨtama ton yik. 36 Sɨ onggɨt ngayapɨta nat wɨn gar ke utkunda yoramita onggɨtngayam pɨlɨnd, nokɨm da ɨdenat wɨn ngayamnab'ɨga taukindam.”

Ju Rɨga waina Gar ke Utkunda kesa MɨleƗ re Yesu onggɨtyam yɨt opurena seg awonj,

Ton towa pɨlke yiwatonj egitam. 37 Ɨ Yesu keaonggɨtyam komkesa kɨd kesa kɨma danda wɨkoamnɨkeninonj rɨga wa wɨpɨnd. Ajɨ ton maka Tingar ke utkunda ke yokato. 38 Nokɨm da ɨde-nat bageyam Isayamna onggɨtyam yɨtkak rɨrɨrkɨptainy. Sɨ ton odede na yindonj da,“Yonggyam! Yet sowaina bage yɨtɨm pɨlɨnd gar ke

utkunda yoramis?

Ɨ kwa ke ya pɨlnat Yonggyamɨmna danda yɨmpɨta ainy?”

39 Ɨ onggɨt mop penaemb ton maka rɨrɨr aukɨtogar ke utkundam, nokɨp Isaya b'usaya odede kwayindonj da,40 “God kea towaina yɨrkɨp yɨrdɨdɨ amnɨkinonj,

ɨ towaina gar edokinonj.Nokɨm da ke ton yɨr ongong reyeninem towaina

yɨrkɨp ke,ɨ ke ton towaina gar ke repɨndeninem

dɨde ket ke ton rengenjinem Kor pɨlwa,ɨ dɨde ket ke Kon ten resakenjinɨn.”

41 Sɨ onggɨt mop penaemb Isaya onggɨtyamyɨt yindonj nokɨp ton kea Yesumna b'ogɨl ɨny-omarena yɨr yongonj, sɨ ton Ti gatab na wumɨramninonj. 42 Sɨ Ju rɨga waina memba wɨngɨrɨndjogjog rɨga toda kwa kea Yesund gar ke utkundake yokato. Ajɨ ton maka towaina gar ke utkundagatab pɨtapɨta amnento Parisai rɨga map. Nokɨpton onggɨtyam gatab moga na auto da Parisairɨgap ke towaina yɨr opmitenapu met ke tenreaukeninem. 43 Mop nokɨp opimemb membaukoijog singi aento re rɨga wa pɨlke esourenaokata mana ajɨ ton ma ukoi singi na aentoGodɨmna b'ogɨl ɨnyomarena okatam.

44 Sɨ Yesu ket unena kɨma yindenonj da, “Yetra gar ke utkunda ke Ken notkas, ton ma Kenagar ke utkunda ke notkas ajɨ Tina yet re Kennɨtmɨkitonj. 45 Ɨ yet ra Ken yɨr notɨng, ton kea Tinyɨr yong yet re Ken nɨtmɨkitonj. 46 Ɨ Kon onggɨtgowukoi wa netkond re ngaya na. Nokɨm daɨdenat komkesa rɨga maka sɨbɨbɨnd tekeny yepimre gar ke utkunda ke Ken nokasi. 47 Ɨ nanggama jɨrada yɨpa rɨgamaka Koina opureni yɨtkak tutkun-deneniny dɨde maka tawameneniny, Kon ma ɨtatin b'ɨsagɨkam omnyɨn. Nokɨp Kon ma nok mananetkond da Kon gowukoi rɨga tesagɨkinyɨn, ajɨnokmana da gowukoi rɨga wa yɨrkokar takainyɨn.48 Ɨ yet ra Ken nɨtɨsai dɨde maka Koina opureniyɨtkak takasiny, sɨ ɨta jɨ ti b'ɨsagɨkam rɨga. Sɨ ong-gɨtyam yɨtkaktemb rɨna re Kon apulisinond, tinnegɨrmab'ɨsagɨkamomɨny demkikitumbibɨrɨnd.49 Mop nokɨp Kon apureninyɨn re ma Kor nonykaim ajɨ Ti pɨlkaim yet re Ken nɨtmɨkitonj. Tonkea Kor b'ingawa yɨt nokawonj nangga im Kontapureninyɨn ɨ rɨngmim Kon tapureninyɨn. 50 SɨKon wumɨr en da Tina b'ingawa yɨt re dadalngɨrpu kesa yɨrkokar e. Sɨ onggɨt mop paimembKon ɨnsima yɨpa rɨrɨrkɨpjog yɨtkak apureninyɨnrɨngma na re Ken Kor B'u wumɨr nomnonj.”

Yoan 13:1 154 Yoan 13:2913

Yesu Tina B'auyaena Rɨga Pɨs Esekinonj1 Ɨ yɨmta kena Ju rɨga waina Uj Ɨgwanti Nony

IyenaDiyamdiyamWɨn awonj, ajɨ Yesu keawumɨrawonj da wɨn re kemb rɨrɨr ainy Tinɨm onggɨtyamgowukoi ɨraram dɨde iwatam Ti B'uɨm pɨlwa. SɨTon Tinajog rɨga na singi eyeninonj yepiya regowukoyɨnd wekenonj. Ɨ Ton ten kupkakupkasingi eyeninonj ngɨrpu de Tina undwatapu wa.2 Ɨ re Yesu dɨde Tina b'auyaena rɨga diyamdiyamauto, Satanat kea Simonɨmna b'ɨga Yudas Iskariy-otɨmna gar wa singi yoramitonj Yesund tɨb iy-oyɨm. 3 Sɨ Yesu wumɨr na da Ti B'u kea komkesagasa re Ti yɨm nat aramisinonj. Ɨ Ton nonyɨkb'amdonj da, “Kon Godɨm pɨlkena netkond dɨdekanamb Kon tɨtenjɨn Godɨm pɨlwa.” 4 Ɨ Yesu ketonyitonj diyamdiyampukasa ke dɨde Tina tumɨndkobɨrgɨm yotogɨkonj. Seg Ton ket tawel yokatonjdɨde ket robmopɨnd b'ibgonj. 5 Seg ket Ton nyɨyɨgmarkonj besen bora wa, ɨ ket b'atomonj Tinab'auyaena rɨga pɨs ɨsekamdɨdeusurenamtawel kerɨna re Ton robmopɨnd b'ibgi yowamonj. 6 Ɨ re ketSimon Petrom pɨlwa yikonj, ton Yesund yomnonjda, “Yonggyam! Ma Man ɨta pɨs nɨtɨseket?” 7 SɨYesu tin yɨsmonggawonj da, “Yumanma ɨta nonyauket nangga e Kon yomnɨken, ajɨ yɨmta kae mannony tauket dem.” 8 Ɨ Petro ket Tin yomnonj da,“Manmakwa rɨrɨr et koina pɨs ɨsekam.” Ɨ Yesu kettin mɨra yomnonj da, “Ra maka ra Konmɨtɨseken,mor awɨr e Kon kɨma b'inkɨndena.” 9 Ɨ SimonPetro Tin yomnonj da, “Yonggyam! Goro koinapɨs nena tesekɨm ajɨ bea kwa yɨm ake mop.” 10 SɨYesu tin mɨra yomnonj da, “Gony aureni rɨgatɨnta pɨs nena b'ɨtɨsek ajɨ ma opima nɨnda kɨpear.Nokɨp tina kupka jɨ re kɨlkesa e. Sɨ wɨn kɨlkesaim ajɨ ma komkesa im.” 11 Ɨ nangga mop penaTon yindonj da, “Ma wɨn komkesa kɨlkesa im,”mop nokɨp Ton wumɨr na da towa wɨngɨrɨnd yɨparɨgatemb Tin tɨb yii dem.

12 Ɨ re Yesu towaina pɨs ɨseka seg awonj, TonTina tumɨnd kobɨrgɨm b'ikitonj dɨde ket b'usayaTina pɨpmet wa omitonj. Ɨ ket ten amninonj da,“Ke wɨn wumɨr yokasya nangga na Kon wanɨmyomnɨken? 13 Wɨn Ken nogenaya Ouyaena Rɨgakae dɨde Yonggyam kae. Sɨ waina opurena reɨmɨnjog i. Nokɨp Kon ɨntenemb jɨ Rɨga. 14 Kon,ɨte rewa Yonggyamdɨde Ouyaena Rɨga, keawainapɨs esekinyɨn. Sɨ onggɨt paemb wɨdaka b'oglawalenggyam walenggyam pɨs b'ɨseka tuwenyɨt.15Konwɨngatamɨle nawa akainyɨn, nokɨmda ɨde-nat wɨdaka kwa odede mɨle omnɨkenenya rɨngma

na re Kon wanɨm yomnɨken. 16 Kon ɨmɨnjogjogwen tamninyɨn. Wɨko rɨga re ma ukoyam e, ajɨtina yonggyam re ukoyam e. Ɨ daka yɨdɨr rɨgare ma ukoyam e, ajɨ rɨga yete re tin yɨtmɨkis reukoyame. 17Sɨ rawɨnwumɨr okatenya onggɨtyamgatab dɨde ra wɨn onggɨtyam mɨle tamnɨkindam,wɨn re b'ogɨl omni rɨga im.

Yudasɨmna Tɨb Iyoi gatab Bage Yɨt(Mat 26:20-25; Mak 14:17-21; Luk 22:21-23)

18 “Ɨ Kon ma komkesa wa gatab e nindenyɨn.Sɨ Kon wumɨr en yena re Kon abagɨkinond. Ajɨonggɨtma da onggɨt yɨna peba yɨtkak rɨrɨrkɨp rainda, ‘Yet re koina owou yowenenonj, ton kea kenkaknɨawonj.’ 19YuKonnaska kana imwenwumɨramninyɨn gasa rɨnte ra tawɨk Kor pɨlɨnd. Nokɨmda ra ɨtemb gasa pɨta tainy ɨdenat wɨn gar keutkunda ke notkasya dem da Kon ɨntemb jɨ rɨga.20 Ɨ Kon ɨmɨnjogjog wen tamninyɨn. Yet ra Koinaɨtmɨkiti rɨgand okateny, ton Kena nokateny. Ɨ yetra Ken notkateny, ton Tina yokateny yet re Kennɨtmɨkitonj.”

21 Ɨ re Yesu onggɨtyam yɨt seg awonj, Ton masobijog na kɨd b'ɨpokenonj. Sɨ Ton ket yɨr ungatayɨt yindonj da, “Kon ɨmɨnjogjog wen tamninyɨn.Wa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgat ɨta man Ken tɨb niyɨtdem.” 22 Sɨ Tina b'auyaena rɨgap nonysɨpsɨpna aukɨto da ya gatab e Ton yindeny. Sɨ tonket yɨrɨk b'unjomkenawuwenonj towawɨngɨrɨnd.23 Ɨ Tina b'auyaena rɨga wɨngɨrɨnd yɨpa rɨga Tiwus kena yɨmkomel b'amki omiti yɨbnonj yenare Ton singi yiyenonj. 24 Sɨ Simon Petro ong-gɨt rɨgand mong ke yomnonj da, “Tin yɨgekitemen wumɨr omnam ya gatab e Ton yindeny!”25 Sɨ ɨtemb rɨga ɨja na Yesumna dorkak wusɨndb'ɨrmekiti yɨbnonj, ɨ ket Yesund yomnonj da,“Yonggyam! Yetemb jɨ rɨga?” 26 Sɨ Yesu ket mɨrayomnonj da, “Ra Kon onggɨtyam owou pɨkendiɨsonggen dor dɨde ti okaen, sɨ tontemb jɨ rɨga.”Seg Ton ket owou pɨkendi yɨsonggonj dɨde ketSimonɨmna b'ɨga Yudas Iskariyotɨm yokawonj.27 Ɨ re Yudas onggɨtyam owou pɨkendi yokatonj,sɨ odede natemb ket Satana ti pɨlɨnd b'ɨgaronj.Sɨ onggɨt penaemb Yesu tin yomnonj da, “Manwanakana mɨle yomnɨke rɨnte re man yɨsamketomnɨkam!” 28 Ajɨ onggɨtyam owoupund omnɨkirɨga wɨngɨrɨnd makwa ke yɨpa rɨga nony aukonjnangga pena Ton odede yɨt tin yomnonj. 29 Sɨnɨndap ɨja na nony aukɨto da Yesu nok ma tinyomɨny da, “Man gasa meranɨm temjinyɨt ong-gɨtyam diyamdiyam wɨnɨnd ingaenam” o mɨnda

Yoan 13:30 155 Yoan 14:17da, “Nɨnda gasa tagoniny gasa kesa rɨgawa.” Mopnokɨp Yudas re wulkɨp ga owama rɨga na yɨbnonj.30 Sɨ re ɨtemb rɨga Yudas owou pɨkendi yokatonj,ton odenja ket bau wa opmarkitonj. Sɨ ɨtemb reket kea sɨwɨny awonj.

Petromna Oena gatab Bage Yɨt(Mat 26:31-35; Mak 14:27-31; Luk 22:31-34)

31 Ɨ re Yudas bau wa opmarkitonj, Yesu yin-denonj da, “Otade Rɨgamna B'ɨga kea b'ogɨl ɨny-omarena yokas dɨde God daka kwa kea Ti pɨlkeb'ogɨl ɨnyomarena yokas. 32 Ɨ rada God kea Tipɨlke b'ogɨl ɨnyomarena yokas, sɨ God daka kwaɨta Rɨgamna B'ɨgam Tina b'ogɨl ɨnyomarena okau.Sɨ Ton ɨta odenja Ti okau. 33 Kor b'ɨgawar! Konma pɨnjog e nɨtɨbnyɨn wɨn kɨma. Ɨ ɨngkaembket wɨn Ken oraka nitiyenya dem. Sɨ Kon otadewen wumɨr amninyɨn re odede yɨpa wɨp im rɨjana re Kon Ju rɨga waina mopyam rɨga wumɨramninond dawɨnma rɨrɨr immenonɨm de rɨtamara Kon neken dem. 34 Ɨ Kon wa sisɨl b'ingawayɨt takainyɨn. Wɨn b'ogla singi b'itiyenindam wawɨngɨrɨnd. Kon kea singi wen eyeninond, sɨ wɨ-daka kwa ɨja na singi b'itiyenindamwawɨngɨrɨnd.35 Ra wɨn singi b'itiyenindam wa wɨngɨrɨnd, sɨɨdenasimemb komkesa rɨgap wen tangwatenanjda wɨn re Koina b'auyaena rɨga im.”

36 Ɨ ket Simon Petro Yesund yɨgekitonj da,“Yonggyam! Rɨtama man meket?” Ɨ Yesu ketyɨsmonggawonj da, “Yu man ma rɨrɨr et Kenyɨmta undokam rɨtama ra Kon neken. Ajɨ yɨmtakae man yɨmta nutundoket dem.” 37 Sɨ Petro kwaTin yɨgekitonj da, “Yonggyam! Nangga mop paeyu konmaka rɨrɨr taenmen yɨmta undokam? KonMor mapae koina yɨrkokar b'atkaen.” 38 Seg Yesuket tin mɨra yomnonj da, “Sɨ ɨta man Kor mapmoina yɨrkokar b'atkaet? Kon ɨmɨnjogjog menmotɨnyɨn. Pauro ma ɨta wanaka ara ikeny dorngɨrpu ra ket man nowapyam Ken notiyenyɨt.

14Yesuta Nya B'uɨm pɨlwa

1 “Goro wɨn gar bebɨg taukinam! Wɨn Godɨndgar ke utkunda ke yokata dɨde Keda kwa garke utkunda ke nokata! 2 Kor B'uɨmna metɨndopima jogjog wɨmenapu pɨpmet wekeny. Rakopɨpmet demb de maka wekeny, Kon keako wenwumɨr amninond. Sɨ Kon neken rawanɨmpɨpmetongonjena mim. 3 Sɨ ra Kon neken dem dɨde ketwa pɨpmet tangonjenainyɨn, sɨ Kon kwa b'usayatɨtenjɨn dem. Ɨ Kon ket wen taronsinyɨn dɨdeket eyinyɨn dem Koinajog pɨpmet wa. Sɨ ɨdenat

wɨda tekenenyɨt de rokate re Kon nɨbnenenyɨn.4 Ɨ wɨn wumɨr im onggɨtyam nya de onggɨt pɨp-met wa rɨtama ra Kon neken.” 5 Seg Toma ketYesund yomnonj da, “Yonggyam! Sɨn ma wumɨrim rɨtama man meket. Sɨ rɨdede im sɨn wumɨrtaukindam onggɨt nya gatab?” 6 Ɨ Yesu ket tinmɨra yomnonj da, “Konta nya ɨ ɨmɨnjog yɨtkak ɨdɨde yɨrkokar. Sɨ makwa ngai yɨpa rɨgat ɨta yikKor B'uɨm pɨlwa, ra ton maka Ken yɨmta nutun-dok. 7 Rada wɨn kea Kornɨm wumɨr aukindam,sɨ wɨn kea Kor B'uɨm daka kwa wumɨr aindam.Sɨ otade im wɨn Tinɨm wumɨr aukindam ɨ wɨnkea Tin yɨr yongenenyɨma.” 8 Seg Pilip dakaket Yesund yomnonj da, “Yonggyam! Bea sɨnB'und nouyaene! Sɨ ɨdenatemb sɨn nony rɨrɨrtaindam.” 9 Sɨ Yesu tin mɨra yomnonj da, “Pilip!Kon ma wus na netkɨmɨn wɨn kɨma. Ma manmakaya Kornɨm wumɨr yokasɨt? Yet re Ken yɨrongong nitiyɨm, ton kea Kor B'und yɨr ongongiyɨm. Sɨ rɨdede pae man mindenyɨt da, ‘Bea sɨnB'und nouyaene'? 10 Sɨ ma man ɨtaemb wumɨraet da Kon re nɨbnyɨn Kor B'uɨm pɨlnate dɨdeKor B'u re yɨbɨm Kor pɨlnate? Onggɨtyam yɨtkakrɨnsim re Kon wanɨm apurenawainyɨn, ma Kornony kaim opurena eyeninyɨn, ajɨ Kor B'ute yetere Kor pɨlɨnd wɨmena yikeny, Tonte Tina wɨkoomnɨka yiyeny. 11 Sɨ man gar ke utkunda keKen nokate da Kon re nɨbnyɨn Kor B'uɨm pɨlnatedɨde Kor B'u re yɨbɨm Kor pɨlnate. Ajɨ ra manmaka Ken gar ke utkunda ke notkasɨt, man b'oglaonggɨtyam Koina omnɨki kɨd kesa kɨma dandawɨko gar ke utkunda ke takasinyɨt. Ɨ ɨngkaembman ket Ken gar ke utkunda ke notkasɨt. 12 Konɨmɨnjogjog wen tamninyɨn. Yet ra Ken gar keutkunda ke notkas, toda kwa onggɨtyam wɨko imomnɨka teyeniny rɨna re Kon omnɨka teyinond.Ɨ opimemb wɨko re ma ukoi im, ajɨ ton ukoijogwɨko im omnɨka teyeniny. Mop nokɨp Kon nekenra Kor B'uɨm pɨlwa e. 13 Ɨ Kon opima onggɨtyamgasa tamnɨkeninyɨn rɨnsim ra wɨn Koina nyɨ kɨmanetɨrkenenya. Nokɨm da ɨdenat B'u b'ogɨl ɨny-omarena takasiny B'ɨgam pɨlke. 14Ra wɨn nanggagasa mana Ken netɨrkenya Koina nyɨwɨnd, Konopima tamnɨkeninyɨn.

Yɨnayɨna Wɨngawɨngam gatab Tɨrɨr Omni Yɨt15 “Ɨ ra wɨn Ken singi nitiyenya, sɨ wɨn b'ogla

Koina b'ingawa yɨt yɨmta undoka teyenindam.16Kon ɨta Kor B'und ɨgekisɨn, sɨ Tonwa tetmɨkitauyɨpa yɨr ɨpka dɨde ouyaena rɨga. Ɨ Ton ket ɨtawɨn kɨma dadal ngɨrpu kesa ɨbneneny. 17 Tonre ɨmɨnjog yɨtkakɨmna Wɨngawɨnga e. Ɨ gowukoi

Yoan 14:18 156 Yoan 15:10rɨgap ma rɨrɨr im Tin okatam, mop nokɨp tonmakaya Tin yɨr yongi dɨde makaya Tinɨm wumɨryokasi. Ajɨ wɨn Tinɨm wumɨr im nokɨp Ton wɨnkɨma e yɨbɨm dɨde Ton wa pɨlnate ɨbneneny.18Kon ma ɨta wen terarinyɨn ngungum b'ɨga pɨla,ajɨ ɨta wa pɨlwa netken dem. 19 Ɨ sobijog wɨn kakke gowukoi rɨgap ma ɨta yɨr notngi dem. Ajɨ wɨnɨta yɨr notngya dem, nokɨp Kon yilo e nɨbnyɨndɨde wɨdaka kwa yilo im tekenyɨt. 20Sɨ wɨn onggɨtbibɨr nasimembnonyɨk b'atɨmjindamdemdaKonre nɨbnyɨn Kor B'uɨm pɨlnate, ɨ wɨn re wekenyɨtKor pɨlnasim, ɨ Kodaka re nɨbnyɨn wa pɨlnate.21 Yet ra Koina b'ingawa yɨtkak tawaminy dɨdera opimemb yɨtkak yɨmta tundokiny, sɨ onggɨtrɨgatemb Ken singi niyeny. Ɨ kwa yet ra Ken singinitiyeny, Kor B'u ɨta tin singi iyeny. Ɨ Koda kwatin ɨta singi iyenyɨn dɨde ket Kon Kolenggyam ɨtatinɨm pɨtapɨta taenenenyɨn.” 22 Seg ket Yudas,goro Yudas Iskariyot, ton Yesund yɨgekitonj da,“Yonggyam! Man kea sowa pɨlwa pɨtapɨta aenyɨt.Ajɨ nanggapaemaka gowukoi rɨgawanɨmpɨtapɨtataenyɨt?” 23 Sɨ Yesu ket tin yɨsmonggawonj da,“Yet ra Ken singi nitiyeny, ton ɨta Koina yɨtkakyɨmta tundokiny. Ɨ Kor B'u daka ɨta tin singiiyeny. Ɨ dɨde Sɨn opima ti pɨlwa wuyɨn dɨde ketwɨmenapu pɨpmet omgu ti pɨlɨnd yɨpand wɨme-nam.* 24 Yet ra maka singi nitiyeny, ton maɨta Koina yɨtkak yɨmta tundokiny. Sɨ onggɨtyamyɨtkak rɨnsim rewɨn utkundenindam rema Koinaim ajɨ Kor B'uɨmna im yet re Ken nɨtmɨkitonj.

25 “Sɨ onggɨt ganggand re Kon wɨn kɨma nɨbne-nenyɨmɨnngɨrpu yu, Kon kea onggɨtyamkomkesayɨtkak gatab wen amneninyɨmɨn. 26 Ɨ onggɨt yɨrɨpka dɨde ouyaena rɨga re Yɨnayɨna Wɨngawɨn-gate. Ɨ Kor B'u ɨta ɨtmɨkis dem Kor nyɨ kɨma.Sɨ Tonsim komkesa gasa gatab wen tauyaeninydem dɨde wen nonony tamneniny dem komkesayɨtkak gatab rɨna re Kon wen amneninond. 27 ƗKonngɨmbla ɨraren rewanɨmma. Sɨ Kon ɨtaKoinangɨmbla wa takainyɨn. Onggɨtyam ngɨmbla rɨntera Kon takainyɨn re ma ɨja e rɨngma re gowukoyɨtagoneniny. Sɨ wɨn goro gar bebɨg dɨde mogatainindam. 28 Ɨ wɨn kea utkundenya onggɨtyamyɨtkak rɨna re Kon nindenyɨn da Kon ɨta nekendɨde ket tɨtenjɨn wa pɨlwa. Sɨ rada wɨn Ken singi eniyenya, wɨn sam im taindamKoinamenon gatabde Kor B'uɨm pɨlwa. Mop nokɨp Kon rema ukoi enajɨ Kor B'u re ukoijog e. 29 Ɨ yu Kon naska kanaim wen onggɨtyam gasa gatab wumɨr amninyɨn

rɨnsim ra taukanj. Nokɨm da ra ton pɨta taukanjɨdenat wɨn gar ke utkunda ke Ken notkasya. 30 ƗKon ma pɨn e wɨn kɨma yɨtnono taenyɨn nokɨpgowukoyɨmnawɨp iyoi rɨga Satana re kemb ɨtembke ik. Ajɨ ti awɨr e kwa danda ingawamKor pɨlɨnd.31 Ajɨ Kon nok ma singi da gowukoi rɨga wumɨrrainem da Kon ɨta Kor B'und singi yiyenyɨn dɨdeKon ɨnsima gasa amnɨkeninyɨn rɨngma na re KorB'u Ken ningawonj. Utnɨkinam ɨngkek, ɨ kawuyɨn!

15Ɨmɨnjog Greip Kai Yesu

1 “Kon re ɨmɨnjog greip kai en, ɨ Kor B'u re walarɨga e. 2Komkesa bɨa rɨnsim re Kor pɨlɨndwekeny,ra ton maka kɨp tejagɨkanj, Kor B'u opima ong-gɨtyam bɨa awɨr omnɨkam tepkiny. Ɨ kwa komkesabɨa rɨnsim re kɨp kɨma wekeny, Kor B'u opimanɨnda negɨr pip ɨpka teyeniny kɨlkesa omnam,nokɨm da ɨdenat ton jogjog kɨp tejagɨkiny. 3Sɨ wɨnre kea kɨlkesa omni im onggɨtyam yɨtkak ke rɨnare Kon wen amneninond. 4 Wɨn b'ogla wɨmenatuwenyɨt Kor pɨlɨnd, ɨ Kodaka kwa ɨta wa pɨlɨndwɨmena netkenyɨn. Sɨ yɨpa bɨat maka ra greipkayɨnd wɨmena ikeny, ton ma rɨrɨr e tilenggyamkɨp tejagɨkiny. Toda yɨpa wɨp e ra wɨn maka raKor pɨlɨnd tekenyɨt, wɨn ma rɨrɨr im kɨp ɨjagɨkam.5 Sɨ Kon re greip kai en, ɨ wɨn re bɨa im. Yet raKor pɨlɨnd wɨmena ikeny, Kodaka kwa ɨta ti pɨlɨndwɨmena netkenyɨn. Sɨ ton ɨngkaimemb jogjog kɨptejagɨkiny. Mop nokɨp man makwa ngai rɨrɨr etKor kesa ke nanggamog wɨko omnɨkam. 6 Ɨ yet ramaka Kor pɨlɨnd wɨmena ikeny, ton ɨja e wɨp ɨt resopapu bau wa b'ɨskoki bɨa re dɨde. Sɨ ra ɨrna segsopapu wɨko rɨgat ket bobo tamnɨkiny dɨde wulwa b'ɨtɨskokiny ɨ dɨde ket tembrɨkiny. 7 Ɨ ra wɨnKor pɨlɨnd wɨmena tuwenyɨt, dɨde ra Koina yɨtkakwa pɨlɨnd tekeny, sɨ ra wɨn nangga singimana Kennɨtgekisya, wɨn ɨta okasya. 8 Ɨ ra wɨn jogjog kɨp te-jagɨkindamdɨdeKoina b'auyaena rɨga taukindam,sɨ ɨngkaemb wɨn Kor B'und b'ogɨl ɨnyomarenaokaenya. 9 Ɨ Koda kwa ɨja imawen singi eyeninyɨnrɨja e re Kor B'u Ken singi niyeny. Sɨ wɨn b'oglaKoina singi b'iyena mɨlend tuwenyɨt. 10 Kon keaKorB'umab'ingawayɨt yɨmtaundoka eyeninond,sɨ ɨngkenaemb Kon Tina singi b'iyena mɨlendwɨmena nekenond. Sɨ wɨdaka ɨja na kwa Koinab'ingawa yɨt yɨmta tundokindam Kon re dɨde, sɨ

* 14:23: Onggɨtyam “Sɨn” yisɨpkis re B'u, B'ɨga dɨde Yɨnayɨna Wɨngawɨnga im.

Yoan 15:11 157 Yoan 16:7ɨngkaimemb wɨdaka Koina singi b'iyena mɨlendwɨmena tuwenyɨt.

11 “Sɨ onggɨt mop penaemb Kon onggɨtyamyɨt ke wen amninyɨn da ɨdenat Koina samwaina garɨnd ɨbɨm dɨde ɨngkaimemb kwa Kononggɨtyam waina sam yɨndangɨr tamnɨkinyɨn.12 Ɨtemb jɨ Koina b'ingawa yɨt da wɨn b'ogla wawɨngɨrɨnd singi b'itiyenindam rɨja im re Kon wensingi eyeninyɨn. 13Awɨr e kwa yama ukoijog singib'iyena mɨle yɨbnau, ajɨ ɨnta ra ton tina yɨrkokarb'atkau tina rɨgawar map. 14 Sɨ ra wɨn Koinab'ingawa yɨt yɨmta tundokindam, wɨn re kea Korrɨgawar im. 15 Sɨ Kon ma ɨta ket wen wɨko rɨgake nyɨ tagenainyɨn, nokɨp wɨko rɨga ma wumɨre nangga im ti yonggyam amnɨkiny. Ajɨ Konwen nyɨ agenainyɨn re Kor rɨgawar kaim, mopnokɨp Kon kea wen komkesa gasa wumɨr amnɨki-nond rɨna re Kon Kor B'uɨm pɨlke utkundenond.16 Wɨn maka Ken nobagendonda, ajɨ Konɨt wenabagɨkinond, dɨde nyɨ akainond. Nokɨm da ɨdenatwɨn tuwenyɨt ɨ kɨp tejagɨkindam ɨ dɨde onggɨtyamwaina kɨp ɨmnɨneni kesa tekeny. Ɨ nokɨm dakwa ra wɨn nanggamog gasa mana Kor B'underkenya Kor nyɨ kɨma, ɨdenat Ton wa tagoniny.17 Sɨ onggɨt mop penaemb Kon onggɨtyam yɨt kewen engainyɨn da ɨdenat wɨn wa wɨngɨrɨnd singib'itiyenindam.

Gowukoi Rɨgaina Singi kesa Mɨle18 “Ɨ ra onggɨt gowukoi rɨgap wen singi kesa

tamnenanj, wɨn b'ogla wumɨr okasya da tonnaska kea Ken singi kesa nomneno, ajɨ yɨmtakaim wen singi kesa amnenanj. 19 Ɨ rada wɨngowukoi ke rɨga im, gowukoyɨt keako wen singieyeniny, nokɨp wɨn gowukoi ke rɨga im. Ajɨ wɨnma gowukoi ke rɨga im, ajɨ Konɨt wen abagɨki-nond onggɨt gowukoi ke. Sɨ onggɨt mop paembgowukoyɨt wen singi kesa amneniny. 20 Sɨ wɨnb'ogla nonyɨnd yowama onggɨtyam yɨtkak rɨna reKon wen amninonj da, ‘Wɨko rɨga re ma ukoyame, ajɨ tina yonggyam re ukoyam e.’ Sɨ rada rɨgapke Kor pɨlɨnd bebɨg dɨde b'ɨsadrena mɨle oramkaniyenauto, ton opima kwa daka wa pɨlɨnd bebɨgkɨma b'ɨdgotnena oramka teyenauranj. Ɨ radarɨgap ke Koina yɨtkak yɨmta yundoko, ton opimakwa daka waina yɨtkak yɨmta undoki. 21 Ajɨrɨgap opima Koina nyɨ map komkesa odede mɨletamnɨkenenanj wa pɨlɨnd, mop nokɨp ton mawumɨr im Godɨm yet re Ken nɨtmɨkitonj. 22 Ɨrako Kon maka netkond dɨde ten maka wumɨramneninond, ma rako towa pɨlɨnd negɨr mɨle

wekeny. Ajɨ yu ton ma rɨrɨr im mop ogenkateyenanj towaina negɨr mɨle gatab. 23 Ɨ yet raKen singi kesa notɨneny, ton kwa daka Kor B'una singi kesa yomneny. 24 Sɨ rako Kon makatowa wɨngɨrɨnd onggɨtyam wɨko amnɨkeninondrɨna re yɨpa rɨgat maka rɨrɨr awonj omnɨkam,ma rako towa pɨlɨnd negɨr mɨle wekeny. Ajɨ yuKon nitinjɨn da ton kea onggɨtyam kɨd kesa kɨmadanda wɨko yɨr ongong eyento, ajɨ ton kea Sɨnsingi kesa nomneno Ken dɨde Kor B'und. 25 Ajɨɨtemb re onggɨtyamyɨtkak rɨrɨrkɨp omnama rɨntere ɨrɨki yɨbɨm towaina gog yɨt wɨngɨrɨnd da, ‘Tonrɨl kesand Ken singi kesa nomneno.’

26 “Sɨ ra yɨr ɨpka dɨde ouyaena rɨga ik demyena ra Kon Kor B'uɨm pɨlke ɨtmɨkisɨn wa pɨlwa,Ton re ɨmɨnjog yɨtkakɨmna Wɨngawɨnga e. Sɨra Ton Kor B'uɨm pɨlke ik dem, Tonsimemb Korgatab yɨr ungata yɨt pɨtapɨta tamneniny dem. 27 Ɨwɨda kwa b'ogla Kor gatab yɨr ungata yɨt pɨtapɨtatamnenindam, mop nokɨp wɨn kea otomapu keKon kɨma wekenot ngɨrpu yu.

16Bebɨg kɨma B'ɨdgotnena gatab Bage Yɨt

1 “Sɨ onggɨt mop penaemb Kon onggɨtyam yɨtke wen amneninyɨn da ɨdenat wɨn maka saptotekindam. 2 Ɨ rɨgap opima wen Ju rɨga wainayɨr opmitenapu met ke teaukenanj dem. Ajɨ ɨtajɨ wɨn ik dem, sɨ onggɨt wɨnɨnd rɨgap opima wenuj ondrɨka teyenanj dem. Ɨ onggɨt onganda rɨgapɨja im nony taukanj dem da, ‘Sɨn kea Godɨm b'ogɨlwɨko yomnɨkau.’ 3 Ton maka wumɨr aukɨto KorB'uɨm dɨde kwa Kornɨm, sɨ onggɨt paemb tonodede wɨko tamnɨkanj dem. 4 Ajɨ onggɨt moppenaemb Kon onggɨtyam yɨt ke wen amneninyɨnda ra onggɨtyam bebɨg wɨn ik dem, ɨdenat wɨnonggɨtyam yɨtkak nonyɨk tamjindam dem rɨnsimre Kon wen wumɨr amneninyɨn.

Yɨnayɨna Wɨngawɨnga ma Wɨko“Otomapu ke Kon onggɨtyam yɨtkak maka wen

wumɨr amninond, mop nokɨp Kon omanda wɨnkɨma nɨbnond. 5 Yu Kon neken Ti pɨlwa e yetre Ken nɨtmɨkitonj. Sɨ wa wɨngɨrɨnd makwa yɨparɨgat Ken ke nerkis da, ‘Rɨtama Man meket?’6 Ajɨ re Kon onggɨtyam yɨt ke wen amneninyɨn,sɨ waina gar re kea gar kopa ke yɨndangɨr aukiim wekeny. 7 Ajɨ Kon kwa ɨmɨnjog yɨtkak e wenwumɨr tamninyɨn. Ɨtemb re wanɨm b'ogɨl e raKon tewaikisɨn, mop nokɨp ra Konmaka neken, sɨonggɨtyam yɨr ɨpka dɨde ouyaena rɨga ma ɨta wa

Yoan 16:8 158 Yoan 16:32pɨlwa ik dem. Ajɨ ra Kon neken, Kon ɨta wa pɨlwaTin ɨtmɨkisɨn dem. 8 Ɨ ra Ton ik, Ton ɨta gowukoirɨgawa temjatenainydemnegɨrmɨle gatab ɨ negɨrkesa dɨmdɨmjog mɨle gatab ɨ dɨde b'ɨsagɨka mɨlegatab. 9Negɨr mɨle gatab re ɨntemb ɨt re da rɨgapma opima gar ke utkunda aramkɨranj Kor pɨlɨnd.10 Ɨ negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle gatab re ɨntemb ɨtre da Kon neken ra Abum pɨlwa e ɨ wɨn ma ɨtaket Ken yɨr notngya. 11 Ɨ b'ɨsagɨka mɨle gatab reɨntemb ɨt re da onggɨt gowukoyɨmnawɨp iyoi rɨgaSatana re kea negɨr ma b'ɨsagɨka okati e yɨbɨm.

12 “Kor ma yɨpa kɨma yɨt im pop nɨbnainywanɨm wumɨr omnenam, ajɨ otade wɨn ma rɨrɨrim okatenam. 13Ajɨ ra onggɨt ɨmɨnjog yɨtkakɨmnaWɨngawɨnga ik dem, Tonsim wen wang teyeninydem komkesa ɨmɨnjog yɨtkak wɨngɨr wa. Mopnokɨp Ton ma ɨta tina nony ke yɨt tapureniny,ajɨ ɨna nena im tapureniny nangga im re Tonutkundeny. Ɨ kwa Tonsim wa pɨtapɨta tamne-nainy onggɨtyam yɨtkak rɨnsim ra warɨ taukanj.14 Sɨ Ton Kor pɨlkaim yɨtkak tutkundeneniny dɨdeket onggɨtyam yɨtkak im wa pɨtapɨta tamnene-nainy. Ɨ ɨngkaemb Ton b'ogɨl ɨnyomarena Kornotkaeneny. 15 Ɨ komkesa gasa rɨnsim re KorB'uɨm pɨlɨnd wekeny re Koina im. Sɨ onggɨtpaemb Kon nindenyɨn da, ‘Yɨnayɨna WɨngawɨngaKor pɨlkaim yɨtkak tutkundeneniny dɨde ket ong-gɨtyam yɨtkak im wa pɨtapɨta tamnenenainy.’

Gar Kopa kak ke B'ogɨl Sam16 “Ɨ Kon ma pɨn im wen terarinyɨn, onggɨt

sobijog wɨnɨnd wɨn ma ɨta yɨr notngya. Ajɨonggɨt wɨn kak ke ɨta kwa yɨr notngya dem.”17 Sɨ onggɨt penaemb nɨnda Tina b'auyaena rɨgab'arkena wuwenonj towa wɨngɨrɨnd da, “Nanggae jɨ onggɨtyam yɨtkak rɨnte re Ton men wumɨrnomneniny da, ‘Ɨ Kon ma pɨn im wen terarinyɨn,onggɨt sobijog wɨnɨnd wɨn ma ɨta yɨr notngya.Ajɨ onggɨt wɨn kak ke ɨta kwa yɨr notngya dem'ɨ kwa onggɨtyam yɨtkak da, ‘Kon neken ra Abumpɨlwa e'?” 18 Ɨ kwa omanda ton b'arkenandwekenonj da, “Nangga e jɨ onggɨtyam yɨtkak rɨntere Ton yindeny da, ‘Ma pɨn e jɨ wɨn'? Sɨ menma wumɨr im nangga e Ton yindeny.” 19 Ɨ Yesukeawumɨr yokatonj nangga na re ton singi aukɨtoTin erkitam. Sɨ Ton ten amninonj da, “Ma wɨnɨnte onggɨtyam yɨtkak isɨpkitam yorakya rɨna reKon nindenyɨn da, ‘Ɨ ma pɨn e jɨ wɨn ra wɨn makaKen yɨr notngya. Ajɨ onggɨt kak ke ket kwa mapɨn e jɨ wɨn ra wɨn Ken yɨr notngya dem'? 20 ƗKon ɨmɨnjogjog wen tamninyɨn. Ra onggɨtyam

wɨn pɨta tainy, wɨn yii opima tainindam dɨde garkopa kɨma yii b'ɨtrɨnenindam, ajɨ gowukoi rɨgapsam e omnɨka iyenyi. Sɨ wɨn gar kopa tainindamajɨ onggɨtyam waina gar kopa b'etɨngkanj ra ukoisam mim. 21 Ɨ ra konggam momta mɨna b'ujenawɨn titkau, ton gar kopa e okateny, nokɨp kembɨtemb ke Ti wɨn titkau. Ajɨ ra ton b'ɨga ukenj, tonmakwa ɨta ket tina b'ɨdgotnena gatab nony iyenyajɨ sam o tainy da b'ɨga ke ukenj onggɨt gowukoiwa. 22 Sɨ onggɨt paemb wɨda kwa yu odedembgar kopa yokatenya. Ajɨ ra Kon b'usaya wenyɨr tanginyɨn dem, wɨn gar sam im taukindamdem. Ɨ makwa ɨta yɨpat onggɨtyam waina samteomneniny wa pɨlke. 23 Ɨ onggɨt bibɨrɨnd wɨnmakwa ɨta nangga ma netɨrkenya dem. Sɨ Konɨmɨnjogjog wen tamninyɨn. Nangga mana rawɨn Kor B'und erkenya Koina nyɨwɨnd, sɨ Tonopima wa takainy. 24 Naskand wɨn maka Godɨndyerkenonda Koina nyɨwɨnd ngɨrpu yu. Ajɨ yu wɨnket b'ogla Koina nyɨwɨnd erkenya, ɨ ketwɨn opimatakatenindam. Sɨ ɨdenatemb waina gar sam keyɨndangɨr auki tekeny.

Yesu Gowukoi Gou wa Yomnonj25 “Ɨ Kon wɨngata yɨt kena onggɨtyam yɨtkak

wa apurenainyɨn. Ajɨ ɨta jɨ wɨn ik ra Kon makaket wɨngata yɨt ke wa tapurenainyɨn. Ajɨ Konket pɨtakɨp nasim wa pɨtapɨta tamnenainyɨn KorB'uɨm gatab. 26 Ɨ onggɨt bibɨrɨnd wɨn opima Koinanyɨwɨnd erkenya. Ajɨ Kon ma odede ma nin-denyɨn daKonte Kor B'und erkenyɨnwa gatabɨnd.27 Nokɨp B'ute Tilenggyam wen singi eyeniny.Sɨ nangga pae Ton wen singi eyeniny re, nokɨpwɨn kea Ken singi niyenya dɨde gar ke utkundayoramitenya da Kon netkond re Godɨm pɨlkena.28 Sɨ Kon netkond re Kor B'uɨm pɨlkena dɨde ketopendond onggɨt gowukoi wa. Ɨ Kon kwa ɨrarenonggɨtyam gowukoi dɨde ket tɨtenjɨn Kor B'uɨmpɨlwa.” 29 Seg Yesumna b'auyaena rɨgap Tinyomno da, “Yɨr de, otade Man keamb pɨtakɨpɨndmindenyɨt. Dɨde Man maka nanggamog wɨngatayɨt na yingaet. 30 Sɨ sɨn otade wumɨr yokasu daMan wumɨr et-a komkesa gasa. Sɨ Man ma ɨtayena rɨga yɨr ungaet nanggamog gatabɨm Menmetɨrkeny. Sɨ onggɨt wumɨr kaimemb sɨn gar keutkunda keMenmokasudaMan reGodɨmpɨlkenametkot.” 31 Ɨ ket Yesu mɨra amninonj da, “Sɨ kewɨn otade wumɨr yokasya? 32 Sɨ yɨr de, ɨta jɨ wɨnik rɨdenat ra wɨn komkesa wetaweta taukindamwaina yɨpayɨpa pɨpmet wa dɨde ket Ken nena enɨtrarya. Sɨ ɨtemb ke onggɨtyam wɨn ik. Ajɨ Kon

Yoan 16:33 159 Yoan 17:23ra ma Kenta e taen, nokɨp Kor B'u ɨta Kon kɨmayɨbneneny. 33 Sɨ Kon onggɨtyam yɨt wen wumɨramneninyɨn, nok mim da ɨdenat wɨn ngɨmblaokatenya Kor pɨlɨnd. Ɨ wɨn opima b'ɨdgotnenatakatenindam onggɨt gowukoyɨnd, ajɨ wɨn b'oglanapnap towɨnkindam, nokɨp Kon kea onggɨtyamgowukoi danda kesa yomnond.”

17Yesu Tinɨm Yɨr Opmitenonj

1 Ɨ re Yesu onggɨtyam yɨt opurena seg awonj,Ton wub kumb wa wɨp b'urowatonj dɨde ket yɨropmitonj da,

“Abu! Kemb ɨtemb ke wɨn ik. Man b'oglaMor B'ɨgam b'ogɨl ɨnyomarena yokae! Sɨ ɨdenatB'ɨgat Todaka Mor b'ogɨl ɨnyomarena motkau.2 Man kea Mor B'ɨgam odede danda yokawotkomkesa rɨgawɨp omnam, nokɨmda ɨdenat Tonkomkesa rɨga wa dadal ngɨrpu kesa yɨrkokartakainy yena re Man Ti yokainot. 3 Sɨ ɨtembjɨ dadal ngɨrpu kesa yɨrkokar da rɨgat wumɨre yɨbɨm Mornɨm yete re Man yɨpaina ɨmɨn-jog God mɨbnyɨt dɨde Yesu Kerisom yena reMan yɨtmɨkitot. 4 Kon kea onggɨtyam wɨkoyundwasɨn rɨna re Man Kor nokawot om-nɨkam. Sɨ ɨngkaemb Kon b'ogɨl ɨnyomarenaMor mokaenyɨn onggɨt gowukoyɨnd. 5 Abu,naskand re onggɨtyam gowukoi maka aukonj,Kon kea Man kɨma b'ogɨl ɨnyomarenand nɨb-nond. Sɨ otade Man onggɨtyam b'ogɨl ɨny-omarena nokae Man kɨma yɨpand onggɨtyamb'ogɨl ɨnyomarenand wɨmenam.Yesu Tina B'auyaena Rɨga wa Yɨr Opmitenonj6 “Ɨ Kon ke Moina nyɨ pɨtapɨta yomnenond

onggɨtyam rɨga wa pɨlwa yena re Man Kornokainot onggɨt gowukoi ke. Ton Mornɨmmana wekenonj, ajɨ Manɨt Kor nokainot. Ɨ tonket Moina yɨtkak e yɨmta undoka yiyenyi. 7Yuton ket wumɨr im da komkesa gasa rɨna re ManKor nogoninot re Mor pɨlkaim. 8 Mop nokɨpKon kea towa onggɨtyam yɨtkak akainond rɨnare Man Kor nokainot, dɨde ton kea onggɨtyamyɨtkak akatento. Ɨ ton ket ɨmɨnjog wumɨryokato da Kon netkond re Mor pɨlkena dɨdeton ket gar ke utkunda yoramito da ManɨtKen nɨtmɨkitot. 9 Sɨ Kon towanɨm metɨrkisɨn.Ajɨ Kon ma metɨrkisɨn onggɨt gowukoi rɨgagatab e ajɨ towa gatab e yena re Man Kornokainot, nokɨp ton re Mor mim. 10 Koinakomkesa gasa re Mor mim, ɨ Moina komkesa

gasa re Kor mim. Sɨ Kon towa pɨlkaemb b'ogɨlɨnyomarena yokatenyɨn. 11 Ɨ Kon makwa ɨtaket nɨtɨbnyɨn onggɨt gowukoyɨnd, ajɨ ton opimatekeny onggɨt gowukoyɨnd. Sɨ Kon neken raMor pɨlwa e. Yɨnayɨna B'u! Man b'ogla tenyɨr ɨpka teyeninyɨt Moina danda nyɨ ke rɨna reMan nokawot! Nokɨm da ɨdenat toda yɨpainataukanj odede rɨngmim re Men wekenyɨn. 12 Ɨre Kon ton kɨma nɨbnenenyɨmɨn, Kon kea tenyɨr epkeneninyɨmɨn onggɨtyam Moina dandanyɨ ke rɨna re Man nokawot, dɨde Kon keayɨrgong amnɨkeninyɨmɨn. Sɨ towa wɨngɨrɨndmakwa yet b'edamkisɨm. Ajɨ ɨna yɨpaina wultunggɨmna b'ɨga nenat, nokɨm da ɨdenat yɨnapeba rɨrɨrkɨp tainy. 13Sɨ yu Kon ket netkenMorpɨlwa e, ajɨ Kon onggɨtyam yɨt apureninyɨn reonggɨt gowukoi nate, nokɨm da ɨdenat Koinasam yɨndangɨr auka ikeny towaina garɨnd. 14 ƗKon keaMoina yɨtkak towa akainond ɨ gowukoirɨgap ten singi kesa amnenenanj. Mop nokɨpton ma gowukoi ke rɨga im ket odede ɨte reKon ma onggɨt gowukoi ke rɨga en. 15 Kon manok ma merkisɨn da Man ten temjinyɨt onggɨtgowukoi ke, ajɨ nok ma da Man ten yɨrgongtamnɨkeneninyɨt negɨrjog rɨga Satanam pɨlke.16 Ton re ma gowukoi ke rɨga im odede ɨtere Kon ma gowukoi ke rɨga en. 17 Ɨ Moinayɨtkak re ɨmɨnjog yɨtkak e, sɨ Man ten yɨnamamnine onggɨtyam ɨmɨnjog yɨtkak ke. 18 ƗMan kea Ken nɨtmɨkitot onggɨt gowukoi wa,sɨ Koda kwa odede wɨp imemb ten etmɨke-neninyɨn onggɨt gowukoi wɨngɨr nata. 19Sɨ KonKolenggyam yɨna omnam b'akaenyɨn towanɨmb'ogɨlɨm, nokɨm da ɨdenat toda towalenggyamwɨngawɨnga kɨlkesa taukanj ɨmɨnjog yɨtkak ke.

Yesu Sosi gatab Yɨr Opmitenonj20 “Ɨ Kon merkisɨn re ma towanɨm nena

ma, ajɨ daka towanɨm ma yepim ra Ken garke utkunda ke notkasi towaina bage yɨt ke.21 Abu! Ton komkesa b'ogla yɨpaina raukinemodede ɨte re da Manmɨbnyɨt Kor pɨlnate ɨ Kodakwa re nɨbnyɨn Mor pɨlnate! Sɨ ɨdenat tonMera pɨlɨnd tekeny. Nokɨm da ɨdenat gowukoirɨgap ɨmɨnjog ke okasi daManɨt Ken nɨtmɨkitot.22 Sɨ Kon kea towa akainond onggɨtyam b'ogɨlɨnyomarena rɨna re Man Kor nokawot, nokɨmda ɨdenat ton yɨpaina taukanj odede ɨte reMen yɨpaina wekenyɨn. 23 Ɨ Kon towa pɨlnatenɨbnyɨn dɨde Man Kor pɨlnate mɨbnyɨt. Sɨtoda odede nya kaimemb kupkakupka yɨpaina

Yoan 17:24 160 Yoan 18:20tauranj. Nokɨm da ɨdenat gowukoi rɨga wumɨrtaukanj da Manɨt Ken nɨtmɨkitot dɨde Mansimten singi eyeninyɨt odede rɨngma na re ManKen singi niyenot. 24 Abu! Onggɨtyam rɨgarɨna re Man Kor nokainot, Kon singi en daton Kon kɨma tekeny rokate ra Kon nɨtɨbnyɨn,nokɨm da ɨdenat ton Koina b'ogɨl ɨnyomarenayɨr ongenenyi. Sɨ rɨna re naskand onggɨtyamgowukoi maka pɨta awonj, Man kea onggɨtyamb'ogɨl ɨnyomarena Kor nokawot nokɨpMan keaKen singi niyenot. 25Negɨr kesa dɨmdɨmjogB'u!Gowukoi rɨgap maka wumɨr aukɨto Mornɨm ajɨKonɨt Mornɨm wumɨr awond. Sɨ onggɨtyamKoina b'auyaena rɨgap re kea wumɨr yokatoda Manɨt Ken nɨtmɨkitot. 26 Ɨ Kon kea Morgatab ten wumɨr omnena teyinyɨmɨn ngɨrpuyu, ɨ Kon kwa opima wumɨr omnena eyinyɨn.Nokɨm da ɨdenat onggɨtyam singi towa pɨlɨndɨbɨm rɨngkae re Man Ken singi niyenyɨt dɨdeKoda towa pɨlnate nɨtɨbnyɨn.”

18Yesund Usunatam(Mat 26:47-56; Mak 14:43-50; Luk 22:47-53)

1 Re ket Yesu yɨr opmita seg awonj, Ton ketTina b'auyaena rɨga kɨma wuwonj Kidron pagayɨpa tab wa. Ɨ ademb de yɨpa sopapu yɨbnonj,sɨ Ton Tina b'auyaena rɨga kɨma onggɨt sopapuwɨngɨr wa wuwonj. 2 Ɨ Yesu Tina b'auyaena rɨgakɨma ademb de wɨn ke b'atabɨkenento. Sɨ onggɨtpenaemb Yudas yet re Tin tɨb yiyonj, toda kwawumɨr na yɨbnonj ɨtemb pɨpmet. 3 Sɨ Yudasyɨpa geja rɨga bobo dɨde nɨnda yɨnamet yɨr ɨpkarɨga akasinonj yɨna mopyam sɨ rɨga wa pɨlkedɨde Parisai rɨga wa pɨlke. Seg ton ket lampaɨ ngaya dɨde ipowa gasa kɨma onggɨt pɨpmetwa wuwonj. 4 Sɨ Yesu re kea wumɨr yokatonjkomkesa mɨle rɨnsim ra Ti pɨlɨnd taukanj. Sɨ Tonwɨp wa b'ɨsonkitonj dɨde ket ten arkisinonj da,“Yena wɨn oraka iya?” 5 Ɨ ton mɨra yomno da,“Najaret tunggam Yesu.” Sɨ Yesu ten amninonjda, “Ɨtenemb Kon.” Ɨ Ti tɨb iyoyam Yudas todaomanda onyiti yɨbnonj. 6 Ɨ re Yesu ten amninonjda, “Ɨtenemb Kon,” ton ket kaknyakaknya gurgurɨtekto dɨde ket gou wa sap otekto. 7 Sɨ Yesub'usaya ten arkisinonj da, “Yena wɨn oraka iya?”Ɨ ton ket yomno da, “Najaret tunggam Yesu.” 8 ƗYesu ket ten amninonj da, “Kon ke kɨm ninjɨn da,‘Ɨtenemb Kon.’ Sɨ rada wɨn Kena oraka niyenya,sɨ opimemb Koina rɨga wou.” 9 Sɨ nangga penaYesu odede yindonj re nok mana da ɨtemb yɨtkak

rɨrɨrkɨp tainy rɨna re ton yopulitonj da, “Konmakwa ke yɨpa yɨdamkismɨn towa wɨngɨrɨnd rɨnare Man Kor nokainot.” 10 Ɨ Simon Petrom rekea giri yɨbnawonj. Sɨ ton ket giri yɨtrɨngatonjdɨde ket yingawonj yɨnamopyam sɨ rɨgamnawɨkorɨgam pɨlɨnd ɨ dɨde ket tina yɨmjog ke yɨpya romyɨpmarkitawonj. Ɨ ɨtemb wɨko rɨgamna nyɨ reMalkot. 11 Seg Yesu ket Petrond yɨswangonj da,“Giri yupungite tina metkak wa! Rɨngma, ma maɨta Kon onaen onggɨtyam b'ɨdgotnena kapo rɨnare Kor B'u nokawonj?”

Annasɨmna B'ɨsagɨka Yesum gatab(Mat 26:57-58; Mak 14:53-54; Luk 22:54)

12 Seg ket geja rɨga bobo dɨde towa wan tausɨn(1,000) Roma geja rɨga mopyam ɨ dɨde Ju rɨgawaina yɨnamet yɨr ɨpka rɨgap Yesund yɨmɨndyusunato dɨde ket Tin yɨjobɨko. 13 Seg ton naskaket Yesund yiyo de Annam pɨlwa. Nokɨp ton reKayapamna jeam na yɨbnonj. Ɨ Kayapa re onggɨtkemagɨnd yɨna mopyam sɨ rɨga na yɨbnonj. 14 Ɨkwa Kayapatemb jɨ rɨga yet re Ju rɨga ugoinonj da,“Sɨ ɨtemb re b'ogɨljog emb jɨ ra yɨpa rɨgat uj okaskomkesa Ju rɨga map.”

Petromna Oena gatab Yɨt(Mat 26:69-70; Mak 14:66-68; Luk 22:55-57)

15 Ɨ Simon Petro dɨde yɨpa Yesumna b'auyaenarɨga Yesund yɨmta yundokonda. Ɨtemb b'auyaenarɨga re yɨna mopyam sɨ rɨgam wumɨr na yɨbnonj.Sɨ ton kea ket Yesu kɨma b'ɨgaronj onggɨtyamyɨna mopyam sɨ rɨgamna met kara wɨngɨr wa.16 Ajɨ Petro re onyiti na yɨbnonj kara bau ke. Sɨonggɨt penaemb onggɨtyam b'auyaena rɨga yetre yɨna mopyam sɨ rɨgam wumɨr yɨbnonj, tonkara mora wa ɨtendonj dɨde ket mora yɨr ɨpkakonggand yɨt womnonj Petrond ɨgaram. 17 Ɨ reton Petrond wɨngɨr wa yiyonj, mora yɨr ɨpkawɨko konggat Petrond yomnonj da, “Ma madakaonggɨt rɨgamna yɨpa b'auyaena rɨga et?” Sɨ tonwomnonj da, “Nayɨ, ma Kon ton ten.” 18 Ɨ wɨkorɨga dɨde yɨnamet yɨr ɨpka rɨgap wul yɨtano gɨbɨlmap. Ɨ ton ket gɨbɨl b'ɨrnɨto. Ɨ Petro daka reomanda ton kɨma onyiti gɨbɨl b'ɨrnand yɨbnonj.

Mopyam Sɨ Rɨgamna B'ɨsagɨka Yesum gatab(Mat 26:59-66; Mak 14:55-64; Luk 22:66-71)

19 Ɨ yɨna mopyam sɨ rɨgat ket Yesund yerkitonjTina b'auyaena rɨga gatab dɨde Tina ouyaenagatab. 20 Sɨ Yesu tin yɨsmonggawonj da, “Kon kegowukoi rɨgawawɨpɨnd pɨta kɨpɨnd apurenenain-ond. Ɨ Kon ita wɨnɨnd meraina yɨr opmitenapu

Yoan 18:21 161 Yoan 19:2met nata dɨde yɨnamet aband rɨga auyaeneni-nond rɨkɨnd re komkesa Ju rɨga b'atabɨkenento.Sɨ Kon maka nangga wɨgawɨga yɨt na apure-neninond. 21 Sɨ nangga pae man Kor pɨlɨndb'ɨgekita yoramisɨt? Sɨ man tena arkenine yepiyare Ken nutkundeno nanggamog yɨt na Kon tenamneninond. Sɨ yɨr de, ton wumɨrjog im wekenynangga na re Kon apureninond.” 22 Ɨ re Yesuonggɨtyam yɨt opurena seg awonj, yɨnamet yɨrɨpka rɨga wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgat yet re Ti wusɨndonyiti yɨbnonj, ton Yesund ana yɨpokitonj. Ɨ tonket wɨp sɨngba kɨma Yesund yomnonj da, “Maman odede wɨp yɨt kae yɨna mopyam sɨ rɨgand yɨtɨsmonggaet?” 23 Ɨ Yesu ket tin mɨra yomnonj da,“Rada ke Kon negɨr yɨt yopulisɨn, man b'ogla yɨrungata yɨt minde onggɨt negɨr yɨt gatab! Ajɨ radaKon ɨmɨnjog yɨt e yopulisɨn, sɨ nangga pena manKen nonganjɨt?” 24 Sɨ onggɨt penaemb Anna Tindɨdea yɨm ɨjobɨki yɨtmɨkitonj de yɨna mopyam sɨrɨga Kayapam pɨlwa.

Petromna B'usaya Oena gatab Yɨt(Mat 26:71-75; Mak 14:69-72; Luk 22:58-62)

25 Ɨ re Simon Petro onyiti gɨbɨl b'ɨrnand yɨb-nonj, nɨnda rɨgap tin yerkito da, “Ma mada yɨpaTina b'auyaena rɨga et?” Ɨ ton ket b'aenonj da,“Nayɨ, ma kon ton ten.” 26 Ɨ omanda yɨpamopyamsɨ rɨgamna wɨko rɨga yɨbnonj. Ɨ ton re onggɨt kusrɨga na yena re Petro yɨpya rom yɨpmarkitonj.Sɨ ton Petrond yomnonj da, “Ma ke kon men yɨrmongen kɨm re man Ton kɨmamɨbnyɨt de sopapuwa?” 27 Sɨ Petro b'usaya ket b'aenonj, ɨ odenja ketpauro ara yikenonj.

Pilatomna B'ɨsagɨka Yesum gatab(Mat 27:1-2, 11-14; Mak 15:1-5; Luk 23:1-5)

28 Seg ket Ju rɨgap Yesund Kayapam pɨlkeyiyo de Roma gabmani mopyam rɨga Pilatomnawɨkopu met wa. Sɨ ɨtemb mɨle aukonj resɨtawarjog natemb. Ɨ Ju rɨga maka onggɨtyamRoma gabmani mopyam rɨgamna wɨkopu met wab'ɨgarkɨto, nokɨp ton ma singi na kɨl taukanj,nokɨm da ɨdenat ket ton kɨlkesand Ju rɨga wainaUj Ɨgwanti Nony Iyena Diyamdiyam owi. 29 Sɨonggɨt penaemb Pilato bau wa opendonj towapɨlwa, ɨ ket ten arkisinonj da, “Wɨn nangga moppae onggɨt rɨgand kot wa oramitam iya?” 30 Ɨ tonket tin yɨsmonggawo da, “Rako onggɨt rɨgat makanegɨrjog mɨle omnɨka rɨga yɨbɨm, sɨn ma rako Tiniyu mor pɨlwa kot omnɨkam.” 31 Sɨ ket Pilato tenamninonj da, “Wɨn walenggyam Tin yiya dɨde ketwaina gog ke Ti pɨlɨnd b'ɨsagɨka mɨle yomnɨka!” Ɨ

Ju rɨgap ket tin daka yomno da, “Sowa pɨlɨnd awɨre ingawam danda yɨbɨm rɨga ongandam.” 32 Sɨnangga pena onggɨtyammɨle aukonj re nokmanada ɨdenatYesumaonggɨtyamyɨtkak rɨrɨrkɨp tainyrɨna re Ton naska kana wumɨr amninonj rɨdedewɨp kae Ton uj okas. 33 Sɨ Pilato b'usaya tinawɨkopu met wɨngɨr wa b'ɨgaronj dɨde ket Yesundara yemokonj ɨ ket yomnonj da, “Ma Man Ju rɨgawaina king et?” 34 Sɨ Yesu ket tin yerkitonj da,“Sɨ man moinajog nony kae mindenyɨt o mɨndanɨnda rɨgapiya men odede wumɨr momnenyi Korgatab?” 35 Ɨ Pilato daka Yesund yerkitonj da, “MaMan ɨja e nony aet da kon Ju rɨga en? MoinaJu yɨtam rɨga dɨde yɨna mopyam sɨ rɨgapiya Menmitiyi kor pɨlwa kot omnɨkam. Sɨ nangga negɨrjogmɨle na Man yomnɨkmɨt?” 36 Ɨ ket Yesu mɨrayomnonj da, “Koina wɨp omnenapu kantri rema onggɨt gowukoi kae. Rako da Koina kantrionggɨt gowukoi kae, keako Koina yɨr ɨpka rɨgap Jurɨga epouranj Ken ɨrmekam, nokɨm da ɨdenat tonmaka Kenmor pɨlwa nii. Ajɨ Koinawɨp omnenapukantri re ma onggɨt gowukoi kae.” 37 Sɨ Pilatoket Yesund yomnonj da, “Sɨ man molenggyamking e b'agenaet?” Ɨ Yesu ket tin mɨra yomnonjda, “Man kemb minjɨt da Kon re king en. SɨKon onggɨt mana pɨta awond dɨde onggɨt manaKonnetkond onggɨt gowukoiwa, nokɨmda ɨdenatKon yɨr ungata yɨt tapureninyɨn ɨmɨnjog yɨtkakgatab. Sɨ komkesa rɨga yepim re onggɨt ɨmɨnjogyɨtkak tabɨnd wekeny, ton opima Koina nonykokutkundenyi.” 38 Ɨ Pilato ket Yesund yomnonj da,“Nangga e jɨ ɨmɨnjog yɨtkak?”

Ɨ ton ket onggɨtyam yɨt seg ke b'usaya bau waopendonj Ju rɨga wa pɨlwa dɨde ket ten amninonjda, “Kon maka nanggamog negɨr mɨle na yo-daraen Ti pɨlɨnd. 39 Ɨ ɨta jɨ wa yɨpa kesam owabɨntimɨle ebnau da kon yɨpa sɨbɨbmet rɨga openjɨnwanɨmwaina Uj Ɨgwanti Nony Iyena DiyamdiyamWɨnɨnd. Sɨ rɨngma,mawɨn singi im kon Ju rɨgawaking openjɨn wanɨm?” 40Ajɨ Ju rɨgap unena kɨmaognento da, “Goro onggɨt Rɨgand, ajɨ Baraba na!”Sɨ Baraba re yɨpa raskol rɨga na yɨbnonj.

19Pilatomna Kikitum B'ɨsagɨka Yɨt Yesund

Ɨdrɨkam(Mat 27:15-31; Mak 15:6-20; Luk 23:13-25)

1 Sɨ onggɨt penaemb Pilato geja rɨga engainonjYesund okatam dɨde ɨraskam. 2 Ɨ ɨraska seg kegeja rɨgap ket dɨngdɨng kai dɨra pɨla yogauko dɨdeket ɨtemb dɨra Yesum mopɨnd yikito king pɨla. Ɨ

Yoan 19:3 162 Yoan 19:25ton ket king pɨla kuskus kobɨrgɨm kwa Tin yikito.3 Seg ton ket Yesum wɨp wa wuwenonj odedeyɨt kɨma da, “Simesime! Ju rɨga wa king!” dɨdeket ana yɨpokeno. 4 Seg ket Pilato b'usaya bauwa opendonj dɨde ket ten amninonj da, “Yɨr de,kon nok ma Tin iyɨn wa pɨlwa, nokɨm da ɨdenatwɨnwumɨr okasya da konmaka nanggamog negɨrmɨle na yodaraen Ti pɨlɨnd.” 5 Sɨ ket Yesu bau waopendonj dɨngdɨng kai ke ogauki dɨra b'ikiti dɨdekuskus kobɨrgɨm b'ikiti. Seg Pilato ten amninonjda, “Yɨr de, ɨtemb jɨ Rɨga!” 6 Ɨ re yɨna mopyamsɨ rɨgap dɨde yɨnamet yɨr ɨpka rɨgap Yesundyɨr yongo, ton unena kɨma ognento da, “Wulb'agbagɨnd yɨdrɨke! Wul b'agbagɨnd yɨdrɨke!” SɨPilato ket ten amninonj da, “WɨnwalenggyamTinyokata, dɨde wul b'agbagɨnd yɨdrɨka! Mop nokɨpkon maka nanggamog negɨr mɨle na yodaraenTi pɨlɨnd.” 7 Seg Ju rɨgap ket tin mɨra yomnoda, “Sowa ɨta jɨ gog yɨt, ɨ onggɨtyam gog yɨtkae Ton b'ogla uj okas, nokɨp Ton Tilenggyamb'agenayonj Godɨmna B'ɨgam.”

8 Ɨ re Pilato onggɨtyam yɨt utkundonj, ton kwaket ma sobijog na moga awonj. 9 Sɨ ton ketb'usaya ɨtendonj tina wɨkopu met wɨngɨr wa dɨdeket Yesund yomnonj da, “Rɨngkae Man metkot?”Ajɨ Yesu maka tin yɨsmonggawonj. 10 Sɨ onggɨtpenaemb Pilato Yesund yomnonj da, “Ma Manma ɨta nɨtɨsmonggaet? Ma Man wumɨr et da korɨta danda Men ɨtrɨngendam dɨde kor ɨta dandaMen wul b'agbagɨnd ɨdrɨkam?” 11 Ɨ Yesu ket mɨrayomnonj da, “Mor ma ɨta nanggamog danda Korpɨlɨnd oramitam, ajɨ ɨnta ra God mor motkau. Sɨonggɨt paemb moina negɨr mɨle re ma ukoi e, ajɨyete re Ken nitɨi mor pɨlwa, ti re ukoijog negɨrmɨle e.” 12 Sɨ onggɨt yɨt map Pilato ket nya orakayiyenonj Tin ɨtrɨngendam. Ajɨ Ju rɨgap unenakɨma ognento da, “Ra man onggɨt Rɨgand ɨtrɨn-genjɨt, man ma Roma mopyam king Kaisamnarɨga et. Yet ra tilenggyam b'atgenai kingɨm, tonre Roma mopyam king Kaisamna geja rɨga e.”

13 Sɨ re Pilato onggɨtyam yɨt utkundonj, tonkea ket Yesund yopendonj bau wa dɨde ket tinab'ɨsagɨkapu kasa kumbɨnd omitonj rɨna re onggɨtpɨpmetɨnd yɨbnonj ogenaya da Kɨla pɨpmet, ɨ Ibruyɨt ke da Gabata. 14 Sɨ onggɨtyam mɨle re Ju rɨgawaina Uj Ɨgwanti Nony Iyena Diyamdiyam Wɨnb'angonjenam bibɨr nat aukonj, ɨ ket lomtɨk gatabawonj. Seg Pilato ket Ju rɨga amninonj da, “Yɨryonga, ɨtemb waina king!” 15 Sɨ ton yɨpand unenakɨma ognento da, “Yeomnene! Yeomnene! Wul

b'agbagɨnd yɨdrɨke!” Ɨ Pilato ket ten amninonj da,“Rɨngma, kon b'ogɨl e waina king wul b'agbagɨndɨdrɨken?” Seg yɨna mopyam sɨ rɨgap tin yɨsmong-gawo da, “Sowa awɨr e king, ajɨ Roma mopyamking Kaisata.” 16Ngɨrpu ket Pilato onggɨt wɨnɨndYesund towa yɨmɨnd yoramitonj wul b'agbagɨndɨdrɨkam.

Yesu ma Uj Wul B'agbagɨnd(Mat 27:32-44; Mak 15:21-32; Luk 23:26-43)

Sɨ geja rɨgap ket Yesund yokato. 17 Sɨ Yesu Tinawul b'agbag kawar wa yomnonj ɨ ket opmarkitonjɨ dɨde ket yikonj de onggɨt pɨpmet wa ogenaya daMopkakWɨmenapu Tungg, Ibru yɨt ke da Golgota.18 Ɨ omandemb ket Tin wul b'agbagɨnd yɨdrɨko. Ɨkwa nɨmog rɨga Ti yɨu ke yɨu ke edrɨko, sɨ Yesu retowa ɨnyɨny nat yɨbnonj. 19Seg Pilato ket Yesumaongandammopyɨtkak yɨrɨkonjwulpagɨmɨnddɨdeket Tina wul b'agbag pumb ke yoramitonj. Sɨ ɨjanaemb ɨrɨki yɨbnonj da,“Najaret tunggam Yesu, Ju rɨga wa King”.

20 Sɨ Ju rɨga wɨngɨrɨnd jogjog rɨgap onggɨtyamongandam mop ɨrɨki ogenka yiyeno, nokɨp ɨtembpɨpmet rɨkɨnd re Yesund wul b'agbagɨnd yɨdrɨkore Yerusalem taun wus nat yɨbnonj. Ɨ onggɨtyammop yɨtkak ɨrɨki yɨbnonj re Ibru yɨt ɨ Latin yɨtdɨde Grik yɨt kena. 21 Sɨ onggɨt penaemb Ju rɨgawaina yɨna mopyam sɨ rɨgap Pilatond yomno da,“Goro ɨrɨkɨm da, ‘Ju rɨga ma king', ajɨ ɨja na ɨrɨketda, ‘Onggɨt rɨgat b'agenayonj da Konten Ju rɨgawa king.’ ” 22 Ɨ Pilato ket ten esmonggainonj da,“Nangga na re kon yɨrɨken, b'ogla ɨrɨki yebɨm.”

23 Ɨ re geja rɨgap Yesund wul b'agbagɨnd yɨ-drɨko, tonYesumna tumɨnd kobɨrgɨmemdɨto dɨdeket onggɨtyam kobɨrgɨm powa (4) geja rɨgap yɨ-payɨpa b'asos wuwenonj. Ɨ ton kwa ket yokatowɨngɨr ke kobɨrgɨm. Ajɨ onggɨtyam kobɨrgɨm reyɨpaina kɨb na dɨde kupka yɨpaina onki na yɨbnonjkuna ke ɨdeni de pɨs wa. 24 Sɨ onggɨt penaembton towa wɨngɨrɨnd endento da, “Goro men ong-gɨtyam kobɨrgɨm yenyouku ajɨ men b'ogla pesb'areninum ɨ ɨngkaemb ket yɨpa rɨgat okas.” Sɨonggɨt mop penaemb onggɨtyam mɨle aukonj daonggɨtyam yɨtkak rɨrɨrkɨp tainy rɨnte re yɨna pe-band ɨrɨki yɨbɨm da,“Ton Koina kobɨrgɨm towanɨm ataikɨto,

dɨde Koina yɨpa kobɨrgɨm okatam pesb'arento.”

Sɨ onggɨt penaemb geja rɨgap odede mɨle am-nɨkto. 25 Ɨ Yesu ma wul b'agbag wusɨnd keaonyiti wekenonj dɨkɨnd Ti mog Mariya ɨ Ti kommog ɨ Klopamna kongga Mariya ɨ dɨde Magdala

Yoan 19:26 163 Yoan 20:8tunggam Mariya. 26 Ɨ re Yesu Ti mog dɨde Tinasingi iyeni b'auyaena rɨga Ti wusɨnd onyiti yɨrangonj, Ton Ti mogɨnd womnonj da, “Kongga,yɨr de ɨtemb mor b'ɨga.” 27 Dɨde ket daka onggɨtb'auyaena rɨgand yomnonj da, “Yɨr de, ɨtombmor mog.” Seg ket onggɨt wɨn natemb onggɨtb'auyaena rɨgat tin wiyonj tina met wa.

Yesu ma Uj(Mat 27:45-56; Mak 15:33-41; Luk 23:44-49)

28 Ɨ onggɨt kak ke Yesu kea wumɨr yokatonjda komkesa gasa kemb undwatanj. Sɨ Yesu yin-denonj da, “Kon nyɨpa en.” Nokɨm da ɨdenatyɨna peba yɨtkak rɨrɨrkɨp tainy. 29 Ɨ ademb detokɨltokɨl ɨk besenɨnd yɨndangɨr yɨbnonj. Ɨ rɨ-gap nyɨ ɨngmatena ɨngmatena matres pɨla gasake onggɨtyam tokɨltokɨl ɨk besen wa yɨsonggo ɨyisop tɨbkak ke yɨpo dɨde ket Yesumna tugɨmwa yurowato onayam. 30 Ɨ re Yesu onggɨtyamtokɨltokɨl ɨk yonayonj, Ton ket yindonj da, “Kembyundwasɨn.” Seg ket as eamantonj, dɨde ket Tinawɨngawɨnga ewaikitonj.

31 Ɨ ket b'angonjena bibɨr na awonj. Ɨ Ju rɨgapma singi na daujgɨmwul b'agbag kumbɨnd tekenyonggɨtyam towaina wɨram dɨde yɨr opmitenabibɨrɨnd. Mop nokɨp onggɨtyam towaina wɨramdɨde yɨr opmitena bibɨr re naskajog bibɨr na Jurɨga waina Uj Ɨgwanti Nony Iyena DiyamdiyamWɨn wɨngɨrɨnd, sɨ Ju rɨgap ɨtemb bibɨr ukoijogyɨsnaeneno. Sɨ onggɨt penaemb ton Pilatondyɨgekito towaina selkak onygɨkam dɨde ujgɨmewaikuram. 32 Sɨ onggɨt penaemb geja rɨgapwuwonj dɨde ket naskanyam rɨga selkak yonygɨkoɨ kwa ket daka yɨpa rɨna re Yesu kɨma ɨdrɨkiebnonda. 33 Ɨ re ton Yesum pɨlwa tuwonj, tonkea yɨr yongo da Ton re kea uj yokas. Sɨ tonmaka Tin selkak yonygɨko. 34 Ajɨ onggɨt geja rɨgawa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgat nɨm ke Yesund yɨponjyororand. Ɨ odenja ket kus ake nyɨ opekonda. 35 Ɨyet re onggɨtyam mɨle yɨr yongonj, tontemb yɨrungata yɨt yopureny. Sɨ tina yɨr ungata yɨt reɨmɨnjog e. Ɨ ɨtemb rɨga wumɨr e da ton ɨmɨnjogyɨt im apureniny, nokɨm da ɨdenat wɨda kwagar ke utkunda oramisya. 36 Ɨ onggɨtyam mɨleaukɨto re nok mana da ɨdenat onggɨtyam yɨnapeba yɨtkak rɨrɨrkɨp tainy da, “Makwa ɨta yɨpaTina kak tiposɨk.” 37 Ɨ daka kwa b'enga yɨna pebayɨtkakɨt yindeny da, “Rɨgap opima onggɨt Rɨgandyɨr ongi dem yena ra ɨpi dem.”

Yesu ma Eungita(Mat 27:57-61; Mak 15:42-47; Luk 23:50-56)

38 Ɨ Arimataya tunggamYosep re yɨpa Yesumnab'auyaena rɨga na yɨbnonj, ajɨ ton Ju rɨga mogamap onggɨtyam wumɨr wɨgawɨga na yowamonj. Ɨre Yesu uj awonj, ton Pilatond yerkitonj Yesumnaujgɨm okatam. Ɨ Pilato ket yingawonj. Sɨton yikonj dɨde ket Tina ujgɨm yokatonj. 39 ƗNikodemo yet re naskand Yesund yodaronj yɨpasɨwɨnyɨnd, todaka b'ogɨl ngɨrangngɨrang wulpojteyinonj ujgɨm eungitam. Ɨ onggɨtyam wulpojbebɨg re ama rɨka teti powa (34) kilogram na. 40Sɨton nɨnda rɨga kɨma Yesumna ujgɨm yiyo. Ɨ tonngɨrangngɨrang wulpoj kɨma na kobɨrgɨm ɨsetɨkike ujgɨm ogauka yiyeno. Sɨ ton yomnɨko re Ju rɨgawaina eungitammɨle kena. 41 Ɨ yɨpa sopapu kea deyɨbnonj onggɨt pɨpmet wusɨnd rɨkɨnd re Yesundwul b'agbagɨnd yɨdrɨko. Ɨ onggɨt sopapund keayɨpa sisɨl gopmet yɨbnonj rɨna re makwa ke yɨparɨga naskand yeungito. 42 Ɨ ɨtemb bibɨr re Jurɨga waina b'angonjena bibɨr na, dɨde kwa ɨtembgopmet re wus nat yɨbnonj. Sɨ onggɨt penaembton dɨkɨndemb Yesund yeungito.

20Yesu ma Utnyita(Mat 28:1-10; Mak 16:1-8; Luk 24:1-12)

1 Ɨ re Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitenabibɨr kak ke naskajog bibɨr awonj, Magdalatunggam Mariya sɨtawarjog sɨ borand wikonjYesu ma gopmet wa. Seg ton kea onggɨtyamgopmet ɨdokapu ukoi gɨmo ururkiti yɨr yongonjgopmet mora yurund. 2 Sɨ onggɨt penaemb tonb'ɨkonj Simon Petro dɨde Yesu ma singi iyenib'auyaena rɨga wa pɨlwa. Dɨde ket ten amnonjda, “Ton ke Yonggyamɨmna ujgɨm yokasi gopmetke. Sɨ sɨn ma wumɨr im rokate Tin yoramisi.”3 Seg Petro dɨde ɨtemb b'auyaena rɨga yiwatondaYesumna gopmet wa. 4 Ɨ ton gɨlgɨl b'ɨkonda,ajɨ ɨtemb b'auyaena rɨga Petrond yɨsalngitonjdɨde ket naska opendonj de gopmet wa. 5 Ɨ tonket uwontonj dɨde ket ɨsetɨki kobɨrgɨm ondrɨkiyɨr anginonj onggɨt gɨmo yɨund oski gopmetwɨngɨrɨnd. Ajɨ ton maike gopmet wɨngɨr wab'ɨgaronj. 6 Ɨ Simon Petro yɨmta kena opendonjdɨde ket gopmet wɨngɨr wa b'ɨgaronj. Sɨ todakwa kea yɨr anginonj ɨsetɨki kobɨrgɨm ondrɨki.7 Ɨ onggɨtyam mop paspas kobɨrgɨm rɨna re Yesuma mopɨnd ɨjobɨki yɨbnonj, ton re ma nɨndaɨsetɨki kobɨrgɨm kɨma na yɨpand yɨbnonj. Ajɨ yɨpab'enga pɨpmet nat eoromki yɨbnonj. 8 Sɨ onggɨtb'auyaena rɨgat yet re naska opendonj, todakaɨdenatemb gopmet wɨngɨr wa b'ɨgaronj. Dɨde ket

Yoan 20:9 164 Yoan 20:31yɨr anginonj ɨ ket ton gar ke utkunda yoramitonj.9 Nokɨp ton makwa ke nony aukonda onggɨtyamyɨna peba yɨtkak da, “Ton b'ogla uj ke tutnyis.”10Sɨ kwa osiemb nɨmog b'auyaena rɨga ɨtendondatowaina wɨmenapu wa.

Yesu Magdala Tunggam Mariyam pɨlwa PɨtaAwonj

(Mat 28:9-10; Mak 16:9-11)11Ajɨ Mariya re bau ke gɨmo yɨund oski gopmet

wɨp owarkiti na yowamonj yii iyagɨkand. Ɨ ton yiiiyagɨka kɨma uwontonj dɨde ket ɨtemb gɨmo yɨundoski gopmet wɨngɨr wa yɨr wikenonj. 12 Ɨ ton ketnɨmog aneru yɨr angonj bɨlbɨl kobɨrgɨm b'ikoki.Ton re omiti na ebnonda rɨkɨnd re Yesu ma ujgɨmyɨbnonj, yɨpa re mop ke ɨ yɨpa re pɨs ke. 13 Ɨanerup tin wɨgekitonda da, “Kongga! Nangga paeman yii b'ɨrɨnenyɨt?” Sɨ Mariya ket ten amnonjda, “Ton ke kor Yonggyamɨmna ujgɨm yokasi.Sɨ kon ma wumɨr en rokate Tin yoramisi.” 14 Ɨonggɨt yɨt seg ke Mariya kak wa ɨtaingitonj dɨdeYesund dɨkɨnda onyiti yɨr yongonj. Ajɨ ton makayongwatonj da Yesute. 15 Ɨ Yesu ket tinwɨgekitonjda, “Kongga! Nangga pae man yii b'ɨrɨnenyɨt?Yena man oraka yiyenyɨt?” Ɨ onggɨt konggat ɨjana nony awonj da Ton re onggɨtyam sopapu yɨrɨpka rɨga e. Sɨ ton Tin yomnonj da, “Ukoyam!Rada manɨt Tin yiyɨt, ken wumɨr nomne rokateman Tin yoramisɨt. Sɨ kon ɨta Tin okatam yopen.”16 Ɨ Yesu ket tin womnonj da, “Mariya!” Sɨ ton ketwɨp yowarkitonj dɨde ket Tin Ibru yɨt ke yomnonjda, “Rabuni!” isɨpkita yɨtkak da ouyaena rɨga.17 Ɨ ket Yesu tin womnonj da, “Goro man Kennetɨsopayɨm! Nokɨp Konmakaya pumb wa nekenKor B'uɨm pɨlwa. Ajɨ man meke Koina gar keutkunda yɨngganwar wa pɨlwa dɨde ten wumɨrtamninyɨt da, ‘Kon pumb wa neken Kor B'uɨmpɨlwa yete re wa B'u, ɨ Kor Godɨm pɨlwa yete rewa God’.” 18 Seg Magdala tunggam Mariya ketwikonj b'auyaena rɨga wa pɨlwa, dɨde ket bagewikonj da, “Kon kea Yonggyamɨnd yɨr yongen.” Ɨket tenwumɨr amninonj rɨja na re Yesu tinwumɨrwomnenonj.

Yesu Tina B'auyaena Rɨga wa pɨlwa Pɨta Awonj(Mat 28:16-20; Mak 16:14-18; Luk 24:36-49)

19 Ɨ onggɨt Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr op-mitena bibɨr kak ke naskajog bibɨrɨnd b'auyaenarɨgap kea yɨpand b'eomto sɨ imokand. Ɨ ton re Jurɨga wa moga mapena mora b'ɨdoki wekenonj. Ɨodedend ket Yesu yikonj dɨde towa wɨpɨnd onyi-tonj. Ɨ Ton ket ten amninonj da, “Ngɨmbla wɨn

kɨma!” 20 Ɨ onggɨt yɨt seg ke Yesu towa auyainonjTina yɨm dɨde yorora. Sɨ re b'auyaena rɨgapYonggyamɨnd yɨr yongo, ton ket ma sobijog samna aukɨto. 21 Ɨ Yesu b'usaya ket ten amninonj da,“Ngɨmbla wɨn kɨma! Kor B'u kea Ken nɨtmɨkitonj,ɨ Kodaka odede wɨp kaim wen tetmɨkisinyɨn.” 22 Ɨonggɨt yɨt seg ke Ton nyonya unggulitonj towapɨlwa dɨde ket ten amninonj da, “Yɨnayɨna Wɨn-gawɨngand yokata! 23 Ra wɨn yama na ra negɨrmɨle awɨr tamnɨkaindam, sɨ onggɨtyam towainanegɨr mɨle ra opima awɨr taukanj. Ɨ ra wɨn towanegɨr mɨle terarkaindam, sɨ towaina negɨr mɨle raɨndaima tekeny towa pɨlɨnd.”

Yesu Tomam pɨlwa Pɨta Awonj24 Ɨ twelp (12) ɨtmɨkitijog rɨga wa wɨngɨrɨnd

yɨpa rɨga Toma, ɨ ti kwa yɨpa nyɨ da Didimo, tonmaike yɨbnonj opimemb nɨnda ɨtmɨkitijog rɨgakɨma, re Yesu towa pɨlɨnd pɨtapɨta awonj. 25 Sɨonggɨt penaembnɨnda b'auyaena rɨgap tinwumɨryomno da, “Sɨn kea Yonggyamɨnd yɨr yongu.”Ajɨ Toma ten amninonj da, “Ra kon maka Tinayɨmɨnd nil yɨra yɨr tangen dɨde ra kon maka ong-gɨtyam nil yɨra tasopaen koina yɨmkak ke, ɨ dɨdera kon maka Tina yorora esopaen koina yɨm ke,sɨ kon makwa ɨta gar ke utkunda oramisɨn.” 26 Ɨeit (8) bibɨr kak ke Tina b'auyaena rɨga re b'usayamet wɨngɨr nat wekenonj, sɨ Toma toda omandaton kɨma yɨbnonj. Ɨ mora re ɨdoki na wekenonj,ajɨ Yesu kea ikonj wɨngɨr wa dɨde ket onyitonjtowa wɨpɨnd, ɨ dɨde ket yindonj da, “Ngɨmbla wɨnkɨma!” 27 Ɨ Yesu ket Tomand yomnonj da, “Mobemoina yɨmkak teyinɨm dɨkɨnd yɨra esopayamdɨdeKoina yɨm yɨr ange. Ɨ moina yɨm teyinɨm dɨde ketKoina yorora yɨra yesopae. Sɨ goro gar ke utkundakesa rɨga tawɨm, ajɨ gar ke utkunda rɨga na taet!”28 Seg Toma ket Tin yomnonj da, “Kor Yonggyamdɨde kor God!” 29 Sɨ Yesu tin yomnonj da, “Rɨkanok pae man gar ke utkunda ke nokasɨt, nokɨpkembman Ken yɨr nonget? Sɨ yepiya ramaka Kenyɨr notngi, ajɨ ton gar ke utkunda ke notkasi, tonre God ma b'ogɨl omni rɨga im.”

Peba Ɨrɨkam Mop30 Ɨ Yesu kwa nɨnda jogjog kɨd kesa kɨma danda

wɨko amnɨkinonj Tina b'auyaena rɨga wa wɨpɨnd.Ajɨ onggɨtyam wɨko gatab awɨr im ɨrɨki wekenyonggɨt peba wɨngɨrɨnd. 31 Ajɨ kon onggɨtyamyɨtkak erɨkinyɨn re nok mim da ɨdenat wɨn gar keutkunda oramisya da Yesu re Keriso e, GodɨmnaB'ɨga e, dɨde nokɨm da ɨdenat wɨn gar ke utkundake yɨrkokar okasya Tina nyɨwɨm pɨlɨnd.

Yoan 21:1 165 Yoan 21:2321

Yesu Seben (7) B'auyaena Rɨga wa pɨlwa PɨtaAwonj

1 Ɨ onggɨt kak ke Yesu b'usaya Tilenggyam pɨtaawonj Tina b'auyaena rɨga wa pɨlwa Tiberiya sɨpayurund. Sɨ ɨja naemb jɨ pɨta awonj. 2Sɨ tonpiyambjɨ rɨga yɨpand wekenonj opi re Simon Petro ɨToma ogenaya da Didimo ɨ Natanael yet re ikonjKana tungg ke Galili eriyawɨngɨrɨnd ɨ Jebedaimnab'ɨga nɨmog ɨ dɨde kwa nɨmog rɨga osi Yesu mab'auyaena rɨga wɨngɨrɨnd. 3 Ɨ Simon Petro tenamninonj da, “Kon kabum ɨwɨka ma neken.” Sɨtoda ket tin yomno da, “Sɨda man kɨma wuyɨn-a.”Ɨ ton ket wuwonj dɨde ket gɨga wa angurkɨto. Ajɨonggɨt sɨwɨnyɨnd ton makwa nangga na ewɨkto.4 Ɨ re sɨtawarjog awonj, Yesu kea ket onyitonjonggɨt sɨpa yurund. Ajɨ b'auyaena rɨgap Tinmakayongwato da Yesute. 5 Ɨ Yesu ket ten arkisinonjda, “Kor b'ɨgawar! Ke ngai nangga kabum nawɨn ewɨkindam?” Ɨ ton mɨra yomno da, “Makwao.” 6 Sɨ Yesu ten amninonj da, “Gɨr b'ɨska gɨgayɨmjog tab ke! Sɨ wɨn opima kabum temjindam.”Sɨ onggɨt penaemb ton gɨr b'ɨsko ɨ ket ma yɨpakɨma kabum na gɨr borand wekenonj, sɨ ton marɨrɨr na ɨrgɨnatam towaina danda ke. 7 Sɨ onggɨtpenaemb Yesu ma ɨtemb singi iyeni b'auyaenarɨgat Petrond yomnonj da, “Yonggyamte!” Segre Simon Petro yutkundonj da, “Yonggyamte,”ton tina tumɨnd kobɨrgɨm ke b'ibgonj, nokɨp tonwɨ kesa na yɨbnonj. Ɨ ton ket sɨpa wa unykitonj.8Ajɨ nɨnda b'auyaena rɨgap yɨmta na kabum kɨmagɨr ɨgonyɨgony yiyo gɨga nya de yuru wa, mopnokɨp yuru ke pɨn re ama rɨka nainti (90) mitana. 9 Ɨ re ton gɨl wa ɨpkɨto, ton kea yɨr angto wulɨtani dɨde kabum wulɨnd, ɨ kwa sana. 10 Ɨ Yesuten amninonj da, “Nɨnda kabum teyinam rɨna rewɨn otade ewɨkindam!” 11 Sɨ Simon Petro gɨgawa angitonj dɨde gɨr ɨgonyɨgony yiyonj gɨl wa. Ɨgɨr borand ukoi kabum re wan andred pipti tri(153) nawekenonj. Ɨ nanggama jɨ da odede jogjogkabum na, ajɨ gɨr maike ɨnyoukonj. 12 Ɨ Yesu ketten amninonj da, “Tuyɨm ayo! Sɨtawar diyamaina!” Ajɨ b'auyaena rɨga wɨngɨrɨnd makwa yɨparɨgat pɨtakɨpɨnd Tin erkitam yomnonj odedembda, “Yetet Man?” Nokɨp ton kea wumɨr yokatoda Yonggyamte. 13 Ɨ Yesu ket yikonj sana okatamdɨde ket towa akainonj. Ɨ kwa toda ɨja na kabumyomnɨkonj. 14 Ɨ Yesu uj ke Tina utnyita kak ke

kea Tina b'auyaena rɨga wa wɨpɨnd pɨta aenonj.Sɨ ɨtemb re jɨ nowa manaemb ket.

Yesu ake Petro15 Ɨ re ton sɨtawar diyam seg aukɨto, Yesu

Simon Petrond yɨgekitonj da, “Yoanɨmna b'ɨgaSimon! Ma man ɨta Ken ukoi singi niyenyɨtajɨ onggɨtyam nɨnda rɨgap ma ukoi kana e singiniyenyi?” Sɨ Petro Tin mɨra yomnonj da, “Owɨ,Yonggyam! Man wumɨr et da kon ɨta singimiyenyɨn.” Ɨ Yesu ket tin yomnonj da, “Koinamamoi tangeninyɨt!” 16 Ɨ Yesu b'usaya Petrondyɨgekitonj da, “Yoanɨmna b'ɨga Simon! Ɨta manKen singi niyenyɨt?” Sɨ Petro mɨra yomnonj da,“Owɨ, Yonggyam! Man wumɨr et da kon ɨta singimiyenyɨn.” Ɨ Yesu ket tin yomnonj da, “Koinamamoi yɨr tepkinyɨt!” 17 Ɨ Yesu nowam ket tinyɨgekitonj da, “Yoanɨmna b'ɨga Simon! Ɨta manKen singi niyenyɨt?” Sɨ Petro ket gar bebɨg awonjnokɨp Ton nowa manaemb ket tin yɨgekitonj da,“ƗtamanKen singi niyenyɨt?” Ɨ Petro ket Tinmɨrayomnonj da, “Yonggyam! Manwumɨr et komkesagasa. Sɨ Manwumɨr et da kon ɨta singimiyenyɨn.”Ɨ Yesu ket kwa tin yomnonj da, “Koina mamoitangeninyɨt! 18Kon ɨmɨnjogjogmenmotɨnyɨn. Ɨtere man sisɨl rɨgand mɨbnyɨt, man rɨrɨr e aenyɨtmolenggyam rob b'ikonenam dɨde menamenamrɨtata ra man singi taet menonɨm. Ajɨ ra manmid taet, man osiya moina yɨm tetnɨket, ɨ yɨparɨgat men rob mitkiteny dɨde ket men mitiyenyrɨtata ramanmaka singi taetmenonɨm.”* 19Yesuonggɨtyam yɨt yindonj re ouyawa mana da Petrorɨdede nya kae uj okas dem dɨde Godɨm b'ogɨlɨnyomarena okau dem. Ɨ onggɨt yɨt opurenaseg ke, Ton Petrond yomnonj da, “Ken yɨmtanundoke!”

Yesu dɨde Tina Singi Iyeni B'auyaena Rɨga20 Ɨ Petro wɨp engendonj dɨde ket yɨrɨk yun-

jomkitonj ɨtemb Yesu ma singi iyeni b'auyaenarɨgand re tin yɨmta yundokonj. Ɨ tonɨtemb jɨrɨga yet re Yesum wus ke b'ɨrmekiti omiti yɨb-nonj kikitum diyamdiyam wɨnɨnd dɨde Yesundyerkitonj da, “Yonggyam! Yetemb jɨ rɨga ra Mentɨb mii?” 21 Ɨ re Petro tin yɨr yongonj, ton ketYesund yɨgekitonj da, “Yonggyam! Sɨ rɨngma jɨdaka ɨtemb rɨga tau dem?” 22 Sɨ Yesu ket tinmɨra yomnonj da, “Ra Kon singi taen da ton yiloɨbɨm ngɨrpu ra Kon tɨtenjɨn dem, ɨtemb re maman kɨma yɨt e. Man yɨmta nundoke!” 23 Sɨ

* 21:18: Onggɨt wɨnɨnd b'ɨtrari rɨga nena rɨrɨr na tina rob tilenggyam b'ikitam.

Yoan 21:24 166 Yoan 21:25onggɨt penaemb onggɨtyam yɨt warabag aukonjgar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar wa pɨlwada, “Onggɨt b'auyaena rɨgat ma ɨta uj okas.” AjɨYesu maka odede yindonj da, “Ton ma ɨta ujokas,” ajɨ ɨja na da, “Ra Kon singi taen da ton yiloɨbɨmngɨrpu raKon tɨtenjɨn dem, ɨtemb remamankɨma yɨt e.”

24 Ton ɨntemb jɨ b'auyaena rɨga yete re yɨrungata yɨt pɨtapɨta amneniny onggɨtyam gatabdɨde yete re onggɨtyam peba yɨrɨk. Sɨ men wumɨrim da tina yɨr ungata yɨt re ɨmɨnjog im.

25 Ɨ opima ta kwa nɨnda jogjog gasa rɨna reYesu amnɨkinonj. Sɨ rako onggɨtyam komkesayɨpayɨpa gasa ɨrɨki wekeny, kon nony aen dakupka gowukoyɨt makwa rɨrɨr e onggɨtyam ɨrɨkipeba tawaminy.

Ɨtaikena 1:1 167 Ɨtaikena 1:13

Ɨtaikena PebaƗtmɨkitijog Rɨga Waina Ɨtaikena PebaIsɨpkita YɨtkakOnggɨtyam peba ɨrɨka rɨga re Lukte yet re

Luk ma Peba yɨrɨkonj. Sɨ ton onggɨtyam pebayɨrɨkonj re ma b'obogɨl isɨpmari e, ajɨ nɨnda rɨgapendenanj da rɨka momta A.D. siksti powa (64)kemag nat ɨ kwa nɨnda rɨgap da rɨka A.D. sebenti(70) kemag kak kena. Ɨ ton ɨtemb peba yɨrɨkonjre “Teopilom” pɨlwa na ajɨ men ma wumɨr imyetemb jɨ ɨmɨnjog rɨga.

Sɨ onggɨt pebat yisɨpkeny re God ma b'ogɨlyɨrkokar bage yɨt e rɨja na b'atobarkonj Ju rɨgawawɨngɨrɨnd deYerusalem taunɨnd dɨdewarabagaukonj komkesa Yuda eriya wa ɨ Samariya wa ɨdɨde komkesa gowukoi rɨga wa (1:8).

Ɨ dɨde Luk ton kwa singi e tina peba ogenkarɨga nonony omnam da gar ke utkunda rɨga rema Roma gabmani mopyam rɨga wa pɨlwa gejaomnɨka rɨga bobo im. Ɨ kwa Ju rɨga nononyamneninonj da Yesund gar ke utkunda mɨle rekesam peba rɨrɨrkɨpjog omnam e.

Sɨ Ɨtaikena peband re odede nowa ekalendi imauranj:1) Ɨnte naskajog yisɨpkeny rɨngmana re Yesumna

utnyita kak ke gar ke utkunda mɨleb'atomonj dɨde ket yikenonj Yerusalemtaun wɨngɨrɨnd.

2) Ɨ ɨnte nɨmogɨm yisɨpkeny rɨngmana re ket garke utkunda mɨle warabag auka yikenonjnɨnda tungg nata Palestin wɨngɨrɨnd.

3) Ɨ ɨnte nowam yisɨpkeny rɨngmana re ket garke utkunda mɨle warabag auka yikenonjpajajog kantri nata ngɨrpu dea ta Romakantri wa.

Otomapu Yɨtkak1 Teopilo, koina naskanyam peba* wɨngɨrɨnd

kon erɨkinond komkesa gasa otomapu ke rɨnare Yesu atomkinonj wɨko omnɨka dɨde ouyaena,2ngɨrpu onggɨt bibɨrɨnd re Ton ket Tina obagendiɨtmɨkitijog rɨga engainonj Yɨnayɨna Wɨngawɨngama danda ke da, “Wɨn God ma b'ogɨl yɨrkokarbage yɨt dɨde kwa nɨnda yɨtkak warabag tam-nɨkindam!” Dɨde God ket Tin yiyonj de pumbtungg wa. 3 Re Yesu maka pumb tungg wa

yikonj, Ton b'ɨdgotnena yokatonj kopa kɨma ɨdɨde uj awonj. Ɨ ket nowam bibɨrɨnd utnyitonjuj ke ɨ yilo na yɨbnonj. Seg ket poti (40) bibɨrkɨma jogjogpyam Ton Tilenggyam wɨp pɨtapɨtaaenonj ouyawam Tina ɨtmɨkitijog rɨga wa pɨlwa.Ɨ dɨde apureninonj Godma pumb tungg gatab yɨt.4 Yɨpa wɨnɨnd re Yesu Tina ɨtmɨkitijog rɨga kɨmayɨpand b'eomkurto, sɨ Ton ket odede b'ingawayɨt akainonj da, “Goro Yerusalem taun ɨrara, ajɨyɨr ungaya B'uɨmna tɨrɨr omni yɨt rɨna re wɨnkor pɨlke utkundenonda, 5 mop nokɨp ɨja emb jɨyɨna peband ɨrɨki yɨbɨm da, ‘Yoan rɨga baptisoamnɨkinonj re nyɨ kena, ajɨ wɨnma pɨn e YɨnayɨnaWɨngawɨnga ke baptiso okatenya.’ ”

God Yesund Pumb Tungg wa Yiyonj6 Ɨngkek ket re ton kwa yɨpand b'eomkurto,

rɨgap Yesund yerkito da, “Yonggyam! Rɨngma,ma yu wɨn re ɨtemb wɨn e ra man b'usaya on-gapet meraina Israel kantri rɨngmena re yɨbnonjDawidɨm wɨnɨnd?” 7 Sɨ Yesu daka mɨra amni-nonj da, “Re B'u Tinajog danda ke wɨn o bibɨraramkinonj, ɨtemb re ma wanɨm wumɨr okatamim. 8 Ajɨ wɨn opima danda temjindam demra Yɨnayɨna Wɨngawɨnga wa kumbɨnd tinɨk dem.Sɨ wɨn taukindam dem koina yɨr ungatayam imɨ tapurenindam dem onggɨtyam kor gatab yɨrungata yɨt de Yerusalem taunɨnd, ɨ komkesa Yudaeriya wɨngɨrɨnd, ɨ Samariya eriyand, ɨ dɨde ngɨrpude gowukoi ngɨrpu wa.” 9 Ɨ re onggɨtyam yɨt op-urena seg awonj, God Yesund pumb wa yurowa-tonj towa yɨrɨnd. Ɨ ket rɨmɨt tin yɨkangɨndonjtowaina yɨr iyoyɨnd, ɨ dɨde ket yɨr ongong kesaawonj. 10 Ɨ rɨgap tin yɨr ke kakpɨpɨ ɨdrɨka yiyo timenonɨnd wub kumb wa. Ɨ towa yɨr kesa borandnɨmog bɨlbɨl kobɨrgɨm b'ikoki kɨma rɨga kea towayɨu ke onyiti ebnonda. 11 Ɨ ket rɨga amninondada, “Galili rɨga! Nangga paim wɨn dɨkɨnd owɨnkiwekenyɨt dea de yɨr wub kumb wa? Ɨtemb Rɨga,Yesu yena re God yii wa pɨlke de wub kumb wa,Ton ɨta tɨtenj dem odede yɨpa wɨp nya ke rɨja nare wɨn Tin yɨr yiya menonɨnd de wub kumb wa.”

Naskajog Sosi ma Yɨr Opmita12 Onggɨt kak ke ket ton yiwato dor kena nyɨ

da Olib, ɨ dɨde ket ɨtekto de Yerusalem taun wa.Ɨtemb dor re ma pɨn e Yerusalem taun ke amarɨka yɨpa kilomita e.† 13 Ɨ re ket ton b'ɨgarkɨtode Yerusalem taun kara bora wa, ɨ ket wuwonj

* 1:1: Luk naska yɨrɨkonj God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt. Sɨ ɨtemb tina naska peba re “Lukɨmna Peba” e.† 1:12: Ju rɨgap towaina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd menon yokateno re yɨpaina kilomita nenana.

Ɨtaikena 1:14 168 Ɨtaikena 2:7yɨpa met wa rɨkɨnd re ten obai amnenento, ɨ dɨdeket ɨjto nɨmogɨm ror kok wa. Sɨ tonpiya de rɨgawekenonj Petro ɨte, Yoan ɨte, Yakobo ɨte, Andreaɨte, Pilip ɨte, Toma ɨte, Batolomeo ɨte, Matayoɨte, ɨ Alpayomna b'ɨga Yakobo, ɨ Kanana RɨgaBobo wɨngɨrɨnd Simon, ɨ dɨde ket Yakobom b'ɨgaYudas. 14 Komkesa onggɨt rɨgap nɨnda konggayepiya re Yesund yɨmta yundokeneno, ɨ Yesummog Mariya, ɨ dɨde Yesu ma yɨngganwar kɨmayɨpaina nony menamena nena yoramiteno dɨdeket danda kɨma yɨr opmitento.

Rɨgap Matiyand Yobagendo Yudasɨmna Pɨp-met Okatam

15 Ɨ onggɨt bibɨr wɨngɨrɨnd, re ama rɨka andredtwenti (120) rɨga bobo na yɨpandwekenonj dɨkɨnddemb onggɨt metɨnd, ɨ Petro onyitonj onggɨt garke utkunda nany dɨde yɨngganwar wɨngɨrɨnd, ɨdɨde ket yindonj da, 16 “Kor nany dɨde yɨng-ganwar! Sɨ b'ogla yɨna peba rɨrɨrkɨp rain rɨnare Yɨnayɨna Wɨngawɨnga Dawidɨmna tugɨm ketulatula wumɨr yoramitonj Yudasɨm gatab yet rewang iyoyam awonj towanɨm yepiya re Yesundyokato negɨr omnam. 17 Ton re sɨn kɨma yɨpandogeni rɨga na yɨbnonj sowa wɨngɨrɨnd, ɨ dɨdeton onggɨtyam sowaina wɨko wɨngɨrɨnd kea yɨpayingg yokatonj yɨr ɨpkam. 18 (Ajɨ onggɨt rɨgatmɨrawulkɨp yokatonj negɨr kɨma kaokao mɨle kenarɨna re ton Yesum pɨlɨnd yomnɨkonj. Ɨ ket onggɨtwulkɨp kena gou kɨpol yokatonj tinɨm. Onggɨt kakke ton ket mop ke mop ke gɨrɨgɨrɨ sap otendonj,ɨ kom ɨnyɨnyɨnd otendonj dɨde komkesa ti komɨsarkɨto. 19 Ɨ komkesa rɨgawekenonj deYerusalemtaun wa, kea onggɨtyam gatab wumɨr aukɨto, sɨton ket ɨtemb gou kɨpol nyɨ yoeko towainajogyɨt ke da ‘Akeldama’, yɨtkak nok ma yindeny da‘Kus kɨma Gou Kɨpol’.) 20 Mop nokɨp Sam Pebawɨngɨrɨnd Yudasɨm gatab ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da:‘Toko tinawɨmenapupɨpmet rɨga kesa tungg rain,

ɨ Goro kwa yɨpat de onggɨt pɨpmetɨnd wɨ-mena yeken.’

Ɨ kwa ɨrɨki yɨbɨm da:‘Toko yɨpa rɨgat ket tina pɨpmet yakat.’21-22 Sɨ onggɨt paemb da men b'ogla yabagendumera wɨngɨrɨnd odede rɨga yet re sɨn kɨma yike-nenonj komkesa wɨnɨnd rɨna re Yonggyam Yesuyɨbnenenonj sowa wɨngɨrɨnd Yoanɨmna baptisootomapu ke ngɨrpu de ɨt re wɨn rɨdenat re GodYesund yiyonj pumb wa mera pɨlke. Sɨ ton b'ogla

yɨpa rɨga, yɨr ungatayam tainy sɨn kɨma yɨpandTina utnyita gatab.” 23 Tina yɨt seg ke ton ketnɨmog rɨga awaikito. Yɨpa re Yosepɨt, kwa nyɨ daBarsaba yena re rɨgap kwa yɨpa nyɨ ke yogenayoda Yusto, ɨ yɨpa re Matiyat. 24 Onggɨt kak keton ket yɨr opmitto da, “Sowa Yonggyam! Manwumɨr et komkesa rɨgaina gar. Sɨ onggɨt nɨmogrɨga wɨngɨrɨnd yɨpa rɨga nouyaene yena re manyobagendot. 25 Sɨ ton b'ogɨl e okas onggɨtyamwɨko pɨpmet dɨde ɨtmɨkitijog rɨgaina pɨpmet rɨnare Yudas kak yɨawonj dɨde menon yokatonj tina-jog obagendi pɨpmet wa.” 26 Seg ket ton towainaobagenda mɨle kena osiemb nɨmog rɨgaina nyɨaramito gɨmokɨp kumbɨnd, ɨ b'ɨskento odede yɨtkɨma da God toko yabagend yɨpa rɨga. Sɨ ɨngke-naemb Matiyand yobagendo.‡ Sɨ rɨgap Matiyandyeomkito ileben (11) ɨtmɨkitijog rɨga kɨma twelp(12) rɨga awowɨm.

2Yɨnayɨna Wɨngawɨnga Ikonj Sosi wa

1 Yɨpa Ju rɨga waina Godɨm ewangaya wɨnawonj re ogenaya da Pentikos. Ɨ Komkesa gar keutkunda rɨga yɨpand b'eomkurto onggɨt yɨpainapɨpmetɨnd. 2 Ɨ re ton wekenonj, odedend ketara dudlam ikonj towa pɨlwa wub kumb ke odedewɨp ɨt re ukoi danda kɨma depu rɨb re dɨde,ɨ ket yɨndangɨr yomnonj komkesa met wɨngɨrrɨkɨnd re ton omnɨki wekenonj. 3 Ɨ re ton yɨrpumb wa wuwenonj, ɨtemb gasa ɨja na ikonj wuldɨmɨl pɨla. Ɨ wetaweta aukonj dɨde rɨga yɨpayɨpakumbɨnd igurka yikenonj. 4 Ɨ komkesa rɨga rekea YɨnayɨnaWɨngawɨngat yɨndangɨr amnɨkinonjdɨde ket danda agoninonj towanɨm opurenamb'engabenga yɨt. Sɨ ton ket b'atomto opurenamonggɨt b'engabenga yɨt ke.

5 Ɨ onggɨt wɨnɨnd Godɨnd ewangaya Ju rɨgawuwenonj komkesa b'engabenga kantri ke onggɨtgowukoyɨnd de wɨmenam Yerusalem taun waɨtemb Godɨmna wɨn owamam. 6 Ɨ onggɨt wɨnɨndopimemb gar ke utkunda rɨga wuwenonj dɨdekea b'engabenga yɨt opurena eyento ara kɨma. Ɨre rɨgap utkundento, ɨ ket bobo auka wuwenonjtowa pɨlwa. Sɨ rɨgap re wɨnga kesa na aento, mopnokɨp ton towaina opureni yɨtkak utkundento retowainajog yɨt kena. 7 Ɨ dɨde kwa ma sobijog nakɨd kesa aena wuwenonj, sɨ ɨja naemb b'arkena

‡ 1:26: Rɨga obagenda mɨle: Ra rɨga nyɨ oramki gɨmokɨp taramkɨranj yɨpa besen wa, ɨ uwongnenyingɨrpu yɨpa tɨsenj gou wa, sɨ onggɨt ɨsendi gɨmokɨpɨnd nyɨ oramiti rɨgatemb pɨpmet okas.

Ɨtaikena 2:8 169 Ɨtaikena 2:27wuwenonj da, “Sɨ rɨngma, ma opi re komkesa op-urena rɨga re Galili eriya ke rɨga im? 8Sɨ rɨdede immen komkesa utkundenindam yɨpayɨpa komkesamerainajog get ke yɨt? 9 Men re b'engabengayɨtam rɨga im, nɨnda re Partiya rɨga im, ɨ nɨndare Mediya rɨga im, ɨ nɨnda re Elam rɨga im, ɨ dɨdenɨnda re Mesopotamiya ke rɨga im. Ɨ nɨnda reYuda rɨga im, ɨ Kapadokiya rɨga im. Ɨ nɨnda rePonto rɨga im, ɨ kwa Asiya rɨga im. 10 Ɨ nɨnda rePrigiya rɨga im, ɨ kwa Pampiliya rɨga im. Ɨ nɨndare Ejipt rɨga im, ɨ kwa Kurene wusɨnd Libiya gatabke rɨga im. Ɨ dɨde nɨnda re Roma taun ke obayamim. 11 Ɨ kwa nɨnda re Ju rɨga im dɨde nɨnda reGod ma obagɨki kesa rɨga im yepiya re engento Jurɨga waina omnɨka mɨle wa. Ɨ nɨnda re Krit rɨgaim ɨ dɨde kwa Arab rɨga im. Ɨ men yɨpayɨpa rɨgatowaina opureni Godɨmna omnɨki ukoijog mɨlegatab yɨt utkundenindam re komkesamerainajogyɨpayɨpa yɨt kaim.” 12 Ɨ ton ket komkesa kɨdkesa aento dɨde nony menamena kesa aukɨto,sɨ ton towalenggyam b'arkento da, “Nangga majɨ onggɨtyam mɨle pɨta ainy?” 13 Ajɨ nɨndap rengong na engena eyento dɨde amnento da, “Tonre mogjog na sisɨl ɨk anaikanj.”

Petro Godɨmna Yɨt Pɨtapɨta Yomnenonj14 Ɨ ket Petro onyitonj ileben (11) ɨtmɨkitijog

rɨga kɨma, ɨ b'okta yɨtpɨam kɨma yɨt apureninonjtowa pɨlwa da, “Wɨn, Ju rɨga dɨde komkesa rɨgayepim re wekenyɨt Yerusalem taunɨnd, kon moberesɨpkenawainɨn, ɨ wɨn wumɨr yokata nangga nare awɨk! Sɨ wɨn b'obogɨl yɨpya aramkina! 15Wɨnɨja na nony aindam da, ‘Opimemb rɨga re ɨkpɨpim.’ Ajɨ ma ɨja e, mop nokɨp wɨn ɨtemb re sɨtawarnain (9) kɨlok e. Rɨgap ma opima sɨtawarɨnd ɨkanaikenenanj. 16 Nayɨ, ma ɨja e, ajɨ ɨtemb rebageyam Yoelɨmna opureni yɨtkak kae awɨk. Sɨton ɨja emb jɨ yindeny da,17 ‘Ɨ God yindeny da, ‘Kikitum bibɨrɨnd,

Kon ɨta Koina Wɨngawɨnga ɨgmarken demkomkesa rɨga wa pɨlɨnd.

Sɨ opima ket waina rɨga b'ɨgap dɨde waina ngɨm-ngai b'ɨgap bage yɨt tapurenanj dem.

Ɨ waina sisɨl rɨgap ket opima liyalliyal gasayɨr ongong teyenanj dem.

Ɨ dɨdewaina kesam rɨgap opimawɨmawungatuweny dem.

18 Ɨ kwa ɨta kon koina wɨko rɨga dɨde koina wɨkokongga towa pɨlɨnd

Koina Wɨngawɨnga ɨgmarken dem onggɨtbibɨrɨnd,

ɨ ton ket bage yɨt tapurenanj dem.19-20 Kon moga kɨma danda wɨko pɨtapɨta tam-

neninyɨn dem de wub kumb wa,sɨ lomkongga ɨta b'etngenj dem sɨbɨbɨmdɨde mobi ɨta b'etngenj dem kuskusɨm.

Ɨ kwa kon kɨd kesa kɨma danda wɨko pɨtapɨtatamneninyɨn dem de gowukoi kumbɨnd,

sɨ rɨgap opima yɨr tangranj dem kus ɨ wul ɨdɨde ukoijog bungbung kimbra.

Seg ra ket ɨngkaemb ket Yonggyamɨmna bibɨr ikdem

ukoi danda kɨma dɨde b'ogɨl ɨnyomarenakɨma.

21 Ɨ komkesa rɨga yepiya ra Yonggyamɨnd nyɨuwatenyi, opima ton yɨrkokar okasi dem.’

22 “Ju rɨga! Wɨn b'obogɨl utkundeninam ong-gɨtyam yɨtkak rɨna ra kon tapureninyɨn. SɨGod kea yobagendonj yɨpa rɨga, Najaret tunggamYesund re wanɨm ouyawa mana jogjog sɨrar kɨmadanda wɨko, ɨ kɨd kesa kɨma danda wɨko, ɨ dɨdemoga kɨma danda wɨko. Sɨ re Yesu ikonj, Tonket kea onggɨtyam danda wɨko amnɨkinonj wawɨngɨrɨnd. Sɨ wɨn kea walenggyam wumɨr ain-indam onggɨt wɨko gatab. Ɨ odede nya kenaembGod wa pɨtakɨpɨnd auyainonj da ɨtemb jɨ rɨgayena re God yobagendonj. 23 Ɨ God kea Tinaɨsamki singi dɨde Tina get ke wumɨr ke naska natatɨrɨr yomnonj Yesumna uj gatab, sɨ Ton ɨtembYesund wa akainonj. Ɨ wɨn ket Godɨm ewangayakesa negɨr rɨgaina yɨm engaentondam Tin wulb'agbagɨnd ɨdrɨkam, sɨ wɨnpiya tin yongandonda.24 Sɨ ton uj awonj, ajɨ God kea tina ujɨmna ukoib'ɨdgotnena ke yɨtrɨngendonj dɨde tin yutnyitonj.Mop nokɨp ujɨt ma rɨrɨr e ti wɨrand Tin emorkiowam. 25 Sɨ yɨna peband Dawid ɨja emb jɨ yindenyonggɨt ti gatab da,‘Kon naska nata Yonggyamɨnd yɨr yongenenond

ita wɨnɨnd kor wɨp ke,nokɨp Ton re kor yɨmjog yɨm tab kae yɨbɨm

juwai kɨma pɨpmetɨnd,nokɨm da ɨdenat Ton danda kɨma yɨm notkaeny

dɨde kon makwa ɨta b'utuwongnenyɨn rɨng-gɨt bebɨg wɨngɨrɨnd.

26 Ɨ kon ukoi gar sam aukenenyɨn dɨde kon ukoisam kɨma im yɨtkak apureninyɨn,

ɨ kwa daka kon jɨ ke yilo nɨtɨbnyɨn ra warɨmb'ogɨl ɨsma okata ma.

27 Mop nokɨp Man ma ɨta koina wɨngawɨnga ujrɨgaina tungg wa ɨraret dem,

dɨde kwa Man ma ɨta Moina yɨna b'ɨgandɨtkɨki yɨr onget dem.

Ɨtaikena 2:28 170 Ɨtaikena 2:4728Man kemb kor nouyawot nya rɨngkae ra rɨgap

yɨrkokar okasi.Sɨ ra konnekendemMorwɨpwa,Man ɨta ken

sam ke yɨndangɨr notɨnyɨt dem.’Sɨ onggɨt rɨrɨr natemb God Yesund yutnyitonj.

29 “Kor nany dɨde yɨngganwar! Kon b'ogɨl emoga kesa danda kɨma nitinjɨn wa pɨlwa merab'u Dawidɨm gatab. Ton ke uj awonj, ɨ rɨgap gopwa yoramito, sɨ tina gopmet re ɨta yɨbɨm menkɨma ngɨrpu yu. 30 Dawid re Godɨmna bageyamna yɨbnonj, ɨ God kea danda kɨma Tina nyɨ kɨmatin yomnonj da, ‘Kon ɨta moina b'ɨgawar wapɨlke yɨpa rɨga omisɨn demmoina king pɨpmetɨndrɨngkae ra ton koina rɨga wɨp tamniny dem.’ Sɨɨngkenaemb Dawid wumɨr yokatonj onggɨtyamGodɨmna tɨrɨr omni yɨtkak. 31 Sɨ ton re naskanata Kerisomna utnyita gatab yɨr yongonj, tonket yindonj da,‘God makwa ɨta Tina wɨngawɨnga ɨrar dem uj rɨga

waina tungg wa,sɨ Tina jɨ makwa ɨta tɨtkɨk dem.’

32 Godɨt ɨtemb rɨga Yesund yutnyitonj. ƗtembYesu re Keriso e. Sɨn komkesa re yɨr ungatayamim Tina utnyita gatab. 33 Ɨ God Tin yurowa-tonj dɨde yomitonj Tina yɨmjog yɨm tab ke juwaikɨma pɨpmetɨnd. Ɨngkenaemb ket Yesu yokatonjYɨnayɨna Wɨngawɨnga Godɨm pɨlke rɨna re Godtɨrɨr yɨt yomnonj Ti okawam, ɨ Ton ket yɨgmarɨksowa pɨlɨnd. Sɨ ɨntemb jɨ onggɨtyam YɨnayɨnaWɨngawɨngam pɨlke auki gasa rɨnte re wɨn yu yɨryongya dɨde utkundenya. 34 Ɨ Dawid re makayikonj de pumb tungg wa, ajɨ ton ɨja naemb jɨyindonj da,‘Yonggyam God, Ton kor Yonggyam Kerisom

pɨlwa yindonj da,“Omite Koina yɨmjog yɨm tab ke juwai kɨma

pɨpmetɨnd,35ngɨrpu ra ket KonMoina komkesa geja rɨga gou

wa tamninyɨn demdɨde taramisinyɨn dem Moina pɨs wɨrand

moina danda ondratenam towa kum-bɨnd.” ’

36 Sɨ onggɨt paemb wɨn, komkesa Ju rɨga, b'obogɨlwumɨr yokata Yesum gatab! Wɨnpiya ɨtemb rɨgaYesund wul b'agbagɨnd yɨdrɨkonda. Ajɨ GodɨtTin yutnyitonj, sɨ ket Yonggyamɨm dɨde Kerisomyomnonj.”

37 Ɨ re ket rɨgap ɨtemb tina yɨt utkundeno, sɨton ket ma sobijog na gar kopa aukɨto. Ɨ tonket arkento Petro dɨde nɨnda ɨtmɨkitijog rɨga da,“Sowa nany dɨde yɨngganwar! Nangga e sɨn ket

omnɨku?” 38 Ɨ Petro mɨra amninonj da, “Garengenjinam negɨr mɨlem pɨlke de Godɨm pɨlwadɨde wɨn yɨpayɨpa Yesu Kerisomna nyɨ kɨma bap-tiso yokatena waina negɨr mɨle awɨr omnɨkam!Seg ra ket, God wanɨm onggɨtyam yiyag wurartakainy ra Yɨnayɨna Wɨngawɨnga e. 39Mop nokɨpɨtemb re Godɨmna tɨrɨr omni yɨt e wanɨm ɨ wainab'ɨgawarɨm ɨ dɨde towanɨm komkesa yepim repaja wa wekeny rokate ta gowukoi ngɨrpu, yenara mera Yonggyam God ara temoneniny.” 40 Ɨkwa Petro nony aukam jogjog b'engabenga yɨtke ten amneninonj, dɨde b'ugowa yɨt ten am-neninonj da, “Wɨn ewaikurinam rɨga wa pɨlkeyepim re yu onggɨt gowukoyɨnd wekeny negɨrkaokao mɨlend, ɨ ket yɨrkokar yokata Godɨmpɨlke!” 41 Sɨ rɨga yepiya re tina yɨt gar ke emja-tento, ton kea Yesund gar ke yokato dɨde baptisoyokateno. Ɨ onggɨt bibɨrɨnd ama rɨka tri tausɨn(3,000) rɨga na yɨpand aukɨto gar ke utkunda rɨgakɨma. 42 Ɨ ton danda kɨma onggɨtyammɨle owamaeyento re ɨja naemb jɨ. Ton yɨpaina gar singikɨma b'eomenento ɨtmɨkitijog rɨgaina ouyaenaokatam ɨ towalenggyam towalenggyam yɨpandyɨmb'akaenam, ɨ sana ipkɨkam aretom, ɨ dɨde kwayɨpand yɨr opmitenam.

Gar ke Utkunda Rɨgaina Yɨrkokar Wɨmenam43 God engainonj ɨtmɨkitijog rɨga, sɨ ton ket

amnɨkenento jogjog moga kɨma danda wɨko dɨdekɨd kesa kɨma danda wɨko. Sɨ onggɨt penaembkomkesa rɨga ɨsnawa kɨma moga aukenento. 44 Ɨkomkesa gar ke utkunda rɨga yɨpa pɨpmetɨndb'eomenento, ɨ towa wɨngɨrɨnd towaina nonymenamena yɨpand aramkenento. Sɨ ton komkesatowaina gasa gɨlgɨl na ingaena eyenento. 45 Ɨtowawɨngɨrɨnd nɨnda rɨga towaina gou kɨpol dɨdegasa asogenento, ɨ ket ɨtaika eyenento komkesarɨga wa yepiya re ingaena gasam b'arakenento.46 Ɨ ton ita bibɨr yɨpand nony menamena kɨmayɨnamet aband danda kɨma b'eomenento. Ɨ tonket ita gar ke utkunda rɨgaina metɨnd sana ep-kɨkenento Yesund nony iyenam, sɨ ton ukoi samkɨmadɨde kɨlkɨp kesa nonymenamena kɨma owouawenento. 47 Ɨ ton ket Godɨnd yesoureneno, ɨkomkesa rɨgap ten yɨr angenento rema sobijog naten gar ke singi eyenento. Ɨ Yonggyam daka ketita bibɨr rɨga wa yɨrkokar agoneneninonj, sɨ ketgar ke utkunda rɨgaina bobo re kea ukoi warabagauka yikenonj.

Ɨtaikena 3:1 171 Ɨtaikena 3:233

Petro Gomgom Rɨga Yɨsakendonj1 Ɨ yɨpa bibɨrɨnd re yɨr opmita wɨn awonj tri

(3) kɨlokɨnd sɨmana gatabɨnd,* Petro ake Yoanekonda yɨnamet wa yɨr opmitam. 2 Ɨ onggɨtwɨnɨnd yɨpa gomgom rɨga yɨbnonj yet re timogɨmkom bora ke ɨja na ukendonj. Ɨ ita bibɨrɨnd rɨgaptin yiyeneno yɨpa yɨnamet kara mora wa nyɨda “Otomanti Mora” ɨ yomiteneno mora dundawa wulkɨp b'ɨjenenam rɨga wa pɨlke yepiya reb'ɨgarkenento yɨnamet aba wa. 3 Re Petro akeYoan sisɨl opendonda onggɨt mora dunda wab'ɨgaram yɨnamet aba wa, onggɨt rɨgat ten yɨrangonj dɨde wulkɨp ejenenonj. 4 Ajɨ Petro Yoankɨma yɨpand ti pɨlwa yɨr ɨsokonda, ɨ ket Petroyomnonj da, “Yɨr de sowa pɨlwa!” 5 Sɨ ton gom-gom rɨgat ket nonyɨk b'amdenonj da, “Ɨta ngaiama rɨka towa pɨlke nɨnda wulkɨp takasinyɨn,” ɨket yɨr awonj towa pɨlwa. 6 Ɨ ket Petro yomnonjda, “Kor awɨr im gold o silba,† ajɨ kon ɨna nenae motkaen onggɨtyam gasa nanggamog e re kornɨbnau. Najaret tunggam Yesu Kerisomna dandanyɨ kɨma utnyite, ɨ menon yokate!” 7 Ɨ Petroket yemoratonj tina yɨmjog yɨmɨnd, ɨ ket tinyutnyitonj. Ɨ odenja ket tina pɨs dɨde kenykakdanda kɨma aukɨto. 8 Ɨ ton ket b'ukenykitonj dɨdeonyitonj, ɨ menon yokatonj, ɨ ket Petro ake Yoankɨma yɨpand b'ɨgarkɨto yɨnamet aba wa. Re ɨsak-endi rɨga yɨnamet aba wa b'ɨgaronj, ton yikenonj,ɨ b'atiyakenonj, ɨ dɨde Godɨnd yesourenonj. 9 Ɨ rekomkesa rɨgap tin yɨr ongong yiyeno timenonɨnddɨde Godɨnd esourenand, 10 ton kea tin yongwatoda ɨntaemb jɨ rɨga yete rewulkɨp b'ɨjenenamomitiyɨbneneny yɨnamet Otomanti Mora dundand. Ɨton ket ma sobijog na kɨd kesa dɨde wɨnga kesaaento onggɨt gatab rɨna re ti pɨlɨnd aukonj.

Petro ma Pɨtapɨta Omni Yɨt Yɨnametɨnd11 Re ɨsakendi rɨgat Petro ake Yoan amorkonj

yɨpa dɨr kesa metɨnd ogenaya da “SolomonɨmnaMet”, ɨ komkesa rɨga wɨnga kesa na aenawuwenonj dɨde yɨpand b'ɨkento towa pɨlwa. 12RePetro rɨga yɨr anginonj, ton ket amninonj da,“Israel rɨga! Nangga paim wɨn kɨd kesa aenindamonggɨt gatab, ɨ nangga paimwɨn nonymenamenaamnɨkindam da sɨn tin yɨsakenjya menamenamsowainajog danda ke o sowaina omnɨki Godɨmpɨlwa yɨna mɨle ke, dɨde ket odede nony kɨma yɨr

ɨsokindam sowa pɨlwa? 13 Sɨ Abraamɨmna Godɨ Isakɨmna God ɨ Yakobɨmna God, mera b'uwarwaina God, Tonɨt Tina wɨko rɨga Yesund yut-nyitonj dɨde b'ogɨl ɨnyomarena yokawonj. Wɨn-piyamb ɨtemb Rɨga Yesund yokawonda ɨ yorami-tonda Pilatom pɨlwa ongandam. Ɨ re ton b'ɨsagɨkayomnɨkonj Tin opendam, ajɨ wɨn yoenonda Tinopendam. 14 Sɨ wɨn yoenonda onggɨt yɨnayɨnadɨde dɨmdɨmjog Rɨgand, ajɨ wɨn Pilatond yerki-tonda negɨrjog rɨgand opendamwanɨm. 15Sɨ wɨn-piya yongandonda yɨrkokar otobarkayamɨnd. AjɨGodɨt Tin yutnyitonj uj ke. Sɨn re onggɨtyam Tinautnyita gatab yɨr ungata rɨga im. 16Sɨn onggɨtyamYesumna danda nyɨ na gar ke yokatonda. Ɨ rekon onggɨt tina danda nyɨwɨnd tin yingaen, sɨonggɨtyam tina danda nyɨwɨt tin dandamyomɨny.Dɨde ket Yesum pɨlɨnd gar ke utkundat tin odedekupkakupka b'ogɨl yomɨny komkesa wa wɨpɨnd.Sɨ wɨn kemb ɨtemb tin yɨr yongya dɨde wumɨryokasya. 17 Kor nany dɨde yɨngganwar! Yu konwumɨr yokasɨn dawɨnmaka b'obogɨl wumɨr aukɨ-tondam yete Yesu. Sɨ onggɨt penaemb jɨ odede Tipɨlɨnd yomnɨkonda, ɨ waina wɨp iyoi rɨgap todakwa kea odede mɨle amnɨkenento wɨn re dɨde.18 Ajɨ God kea tulatula komkesa Tina bageyamwumɨr amneninonj pɨtapɨta omnenam da TinaKeriso ɨta b'ɨdgotnena okateny dem. Sɨ ɨtemb rekemb Yesum pɨlɨnd rɨrɨrkɨp awonj waina omnɨkimɨle ke. 19Sɨ onggɨt paembwɨn gar b'engenjinamnegɨr mɨle ke de Godɨm pɨlwa dɨde Ti pɨlwa ɨten-jinam! Nokɨm da ɨdenat God waina negɨr mɨleteomneniny. 20 Ɨ ɨdenatemb b'ogɨl ngɨmbla wɨntuwenywapɨlwa dɨmdɨmYonggyamɨmpɨlke, ɨ ketGod ɨtawa b'usaya tetmɨkitau Keriso Yesund yenare Tin tula yobagendonj wanɨm b'ogɨlɨm. 21 Ɨtembre Yesu b'ogla ɨbɨm de pumb tungg wa, ngɨrpura onggɨtyam wɨn ik dem ɨt re ra God komkesagasa sisɨl tamnɨkiny dem. Seg ket ton ik dem.Mop nokɨp God kea get ke Tina yɨna bageyamodede yɨt omnena teyinonj pɨtapɨta omnenam.22 ƗMose odede yindonj da, ‘WaYonggyamGod ɨtawa wɨngɨrɨnd onyis dem yɨpa bageyam wainajogb'ɨga wa pɨlke odede kon re dɨde. Sɨ wɨn b'oglatin utkundenya dem nanggamog yɨtkak im raTon wanɨm tapureniny dem! 23 Yet ra makaonggɨt bageyamɨmna yɨtkak tutkundeny, God ɨtakupkakupka tina nyɨ eomneny dem pumb tunggrɨga wa pɨlke.’

* 3:1: Ju rɨga waina yɨr opmita wɨn ɨja naemb jɨ ebnaenento ita bibɨrɨnd sɨtawar nain (9) kɨlok ɨ lomtɨk ɨdɨde tri (3) kɨlok sɨmana gatabɨnd. † 3:6: Onggɨt wɨnɨnd gold ake silba re ukoijog wulkɨp na ebnonda.

Ɨtaikena 3:24 172 Ɨtaikena 4:1924 “Ɨ kwa daka komkesa bageyam, Samuwel

dɨde yepiya re ti kak ke tuwonj, kea toda opurenadɨde pɨtapɨta omnena teito onggɨtyam komkesawɨn gatab. 25 Ɨ wɨn re onggɨtyam bageyam wainayɨt owabɨndena rɨga im, nokɨp wɨn re towainab'ɨga im. Ɨ God Abraamɨm yokawonj outɨnti tɨrɨromnijog yɨtkak, ɨ ket yomnonj da, ‘Ɨ moina kus keb'ɨgampɨlkae Kon komkesa gowukoi b'engabengayɨtam rɨga b'ogɨl tamninyɨn dem.’ Ɨ dɨde Ton keaket onggɨtyam outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt wa b'uwarwa agoneneninonj. Sɨ wɨn re onggɨtyam outɨntitɨrɨr omnijog mal yɨtkakɨmna owabɨnta rɨga im.26 Sɨ re God Tina wɨko rɨga Yesund yonyitonj,Ton ket naska nata yɨtmɨkitonj Ju rɨga wa pɨlwawen b'ogɨl omnam, nokɨm da ɨdenat wɨn yɨpayɨparɨgap terarkindam waina negɨrjog mɨle dɨde ketgar b'etngenjindam de Ti pɨlwa.”

4Ju Rɨga waina Membap Petro ake Yoan Towa

pɨlɨnd B'ɨsagɨka Yomnɨko1 Ɨ re Petro akeYoan rɨga yɨt amneninonda, yɨna

sɨ rɨga ɨ yɨnamet yɨr ɨpka geja rɨga waina mopyamɨ dɨde Sadukairɨga tuwonj towa pɨlwa. 2 Ɨ re ton tuwonj towapɨlwa, Petro ake Yoan rɨga auyaeninonda Yesumgatab dɨde pɨtapɨta amneninonda da, “Yesu ke ujke utnyitonj. Sɨ yet raman Tin gar ke okasɨt madaɨta tutnyisɨt dem uj ke.” Sɨ ton kea onggɨtyamtowaina yɨt utkundo. Ɨ ton ket ma sobijog nagar negɨr aukɨto. 3 Sɨ ton ket ten yɨmɨnd akatoɨsagɨkam. Ajɨ kea bibɨr wɨn awɨr awonj. Sɨton singi auto ɨspari ke b'ɨsagɨka mɨle omnɨkam.Ɨ ket ten egaro sɨbɨbmet wa. 4 Ajɨ ma yɨpakɨma rɨgapiya towaina yɨt utkundeno dɨde towawɨngɨrɨnd jogjog rɨgap kea Yesund gar ke utkundake yokateno. Sɨ onggɨtyam gar ke utkunda rɨgabobo re kea warabag aukonj, sɨ komkesa rɨgajogogenki re ama rɨka paib tausɨn (5,000) na.

5 Ɨ ɨspari ke ket Ju rɨga waina wɨp iyoi rɨgapɨ elda rɨgap ɨ dɨde Ju rɨga waina gog ouyaenarɨgap yɨpand b'eomkurto Yerusalem taun wa.6 Ɨ dɨde yɨna mopyam sɨ rɨga Anna ɨ Kayapa ɨYoan ɨ Aleksandro ɨ dɨde komkesa yɨna mopyamsɨ rɨgamna gu rɨgawar kea omnɨkto de onggɨtb'ɨsagɨkapu pɨpmetɨnd. 7 Ɨ ton ket Petro ake Yoanteyoonggɨt b'ɨsagɨkapupɨpmet ɨnyɨnywadɨde ketanyito. Ɨ ton ket arkeno da, “Wɨn nanggamogdanda kɨma na o yaina nyɨ kɨma na onggɨtyammɨle yomnɨkma?” 8Onggɨt wɨnɨnd YɨnayɨnaWɨn-gawɨngat Petrond yɨndangɨr yomnonj, ɨ Petro ket

ten mɨra amninonj da, “Wɨn sowa wɨp iyoi rɨgadɨde elda rɨga! 9 Ɨt re yu wɨn sɨn nerkenya ong-gɨtyam gomgom rɨga b'ogɨl omna gatab da, ‘Rɨjana onggɨt rɨgat b'ogɨl yokasɨm?’ 10Wɨn komkesadɨde komkesa Israel rɨga! Wɨn b'ogla wumɨr tain-dam! Onggɨt gomgom rɨgat b'ogɨl yokasɨm dɨdeton onyiti yɨbɨm wa wɨpɨnd kupka danda kɨma.Onggɨtyam mɨle aukonj re Najaret tunggam YesuKerisomna nyɨ kena. Wɨnpiya onggɨt Yesund wulb'agbagɨnd yɨdrɨkonda, ajɨ Godɨt Tin yutnyitonj ujke. 11 Sɨ ɨja emb jɨ yɨna pebat Ti gatab yindeny da,‘Yɨpa Motɨr wɨnmet oranga rɨgap b'ɨsayondamet

orangam,ajɨ God ket yɨmta ke met wugɨnd yoramitonj

onggɨt met emorkam.Sɨ ton ket ɨmɨnjog ɨsnawa kɨma Motɨr na

awonj onggɨt met oranga wɨngɨrɨnd.’Sɨ Yesu re onggɨtyam Motɨr e. 12 Sɨ yɨpainanena Yesumna nyɨ kae rɨgap rɨrɨr e yɨrkokarokatenyi. Ajɨ rɨgat makwa rɨrɨr e yɨrkokar okasb'enga rɨgam pɨlke, mop nokɨp God makwa yɨpab'enga rɨgamna nyɨ yoramitonj rɨga wawɨngɨrɨndmeranɨm yɨrkokar okatam onggɨt gowukoyɨnd.”

13 Ɨ ton get ke wumɨr na da Petro ake Yoan resɨkɨl kesa rɨga i dɨdemultekɨp kesa rɨga i. Ajɨ re tonten yɨr ango moga kesa danda kɨma opurenand,ton ma sobijog na wɨnga kesa aento. Sɨ ton tenomanda nonyɨnd awamo da ton re ke Yesu kɨmaebnonda. 14 Ɨ ton singi na da towaina yɨt gouwa omnam, ajɨ re ton yɨr yongo onggɨt rɨgandyet re b'ogɨl yokatonj onyitand ton kɨma, sɨ tontowa ket makwa nangga yɨt na opurenam aukɨto.15 Sɨ onggɨt penaemb ten engawo opendam bauwa onggɨt Sanedrin kot ke, seg ket ton yɨpandyɨt yɨgleneno towa wɨngɨrɨnd. 16 Ɨ ket b'arkenawuwenonj da, “Nangga e men omnɨku onggɨtrɨga wa pɨlɨnd? Ton re kea ukoijog kɨd kesakɨma danda wɨko yomnɨkma dɨde komkesa rɨgayepim re wekeny Yerusalem taunɨnd kea wumɨryokatenyi onggɨt gatab. Sɨ meda kwa ma rɨrɨr imb'aitiyenindam. 17 Sɨ men b'ogla ten danda kɨmamogam tamnyu da, ‘Goro kwa ngai yɨpa rɨgampɨlwa onggɨt nyɨwɨnd tapurenina!’ Ke onggɨtyamyɨtkak warabag auka yeken rɨga wa wɨngɨrɨnd, ɨdɨde kwa ke nɨnda rɨga wumɨr raukine.” 18 Segket, kwa b'usaya ten ara emoko. Re Petro akeYoan b'ɨgaronda, ton ket b'ingawa yɨt amno da,“Goro kwa ngai tapurenina, o goro kwa ngaitauyaenina Yesumna nyɨwɨnd!” 19 Ajɨ Petro akeYoan daka ten mɨra amninonda da, “Wɨn waleng-gyam b'ɨsagɨkinam Godɨm wɨpɨnd! Ra sɨn waina

Ɨtaikena 4:20 173 Ɨtaikena 5:3yɨt b'obogɨl yɨmta undokya, ajɨ ra Godɨmna yɨtmaka b'obogɨl yɨmta undokya, sɨ rɨngma, ɨtembre dɨmdɨm mɨle e? 20 Sɨ onggɨt paemb sɨn marɨrɨr i b'atgokya opurenam Ti gatab yɨtkak rɨna resɨn yɨr anginonda sowainajog yɨr ke dɨde utkun-deninonda sowainajog yɨpya ke.” 21 Sɨ ton popnya oraka eyento ten bebɨgɨnd oramitam, ajɨ marɨrɨr na. Sɨ ton ket ten b'usaya mogam amneno,nokɨm da ɨdenat ton maka rɨga tauyaeninya Yesuma nyɨwɨnd, ɨ ket ten etrɨngendo. Mop nokɨpkomkesa rɨgap kea Godɨnd esourena yiyeno ong-gɨt mɨle gatab rɨna re gomgom rɨga b'ogɨl yoka-tonj kɨd kesa kɨma danda wɨkom pɨlke. 22 Nokɨponggɨt rɨgamna kemag re kea ama rɨka poti (40)na yɨbnawonj.

Gar ke Utkunda Rɨgaina Yɨr Opmita23 Re Petro ake Yoan opendonda dɨde ɨten-

donda towainajog gar ke utkunda rɨga wa pɨlwa,ton ket pɨta amnenainonda komkesa yɨt rɨna reyɨna mopyam sɨ rɨga dɨde Ju rɨga waina elda rɨgapapurento towa pɨlwa. 24 Ɨ re gar ke utkundarɨgap utkundento onggɨtyam towaina yɨt, ton ketyɨpaina nonykok ke Godɨnd b'okta yesoureno da,“Sowa danda Yonggyam! Manɨt atobarkinot wubake gou dɨde sɨpa, ɨ dɨde komkesa gasa onggɨtwɨngɨrɨnd. 25 Manɨt Yɨnayɨna Wɨngawɨnga keMoina wɨko rɨga sowa b'u Dawidɨnd yɨndangɨryomnot, ɨ ton ket sowa Yonggyam Yesum gatabyindonj tina tugɨm ke da,‘Nangga pena yɨtam b'engabenga gar soro aukɨto

Yonggyamɨm pɨlwa,dɨde nangga pena komkesa God ma obagɨki

kesa rɨgap kɨp kesa yɨt ɨsamka yiyeno Tigatab?

26Gowukoi kingɨp owɨnkɨtodɨde wɨp iyoi rɨgap yɨpand b'eomkurtoYonggyamɨnd negɨr omnam dɨde Tina

obagendi Kerisond negɨr omnam.’27 Moina yɨt re ɨmɨnjog e. Sɨ Erod ake PontiyoPilato, ɨ God ma obagɨki kesa rɨgap, ɨ dɨde Israelrɨgap ɨmɨnjog na yɨpand gɨlgɨl b'eomkurto onggɨtYerusalem taunɨnd Moina yɨna wɨko rɨga Yesundnegɨr omnam yena re Man yobagendot gayaeauka ke. 28 Onggɨtyam mɨle aukonj re Moinayɨtkak rɨrɨrkɨp omname rɨna reManMoina dandake dɨde Moina singi ke tula yɨsamkot aukam.29 Sowa Yonggyam! Man ket yu yɨr teyeninyɨttowaina moga b'amnena mɨle. Sɨn re Moinawɨko rɨga im. Sɨ Man sɨn yɨm notkainyɨt, sɨsɨn ɨdenat Moina yɨtkak kupka juwai kɨma moga

kesa tusenenindam. 30 Ɨ ra sɨn Moina yɨtkakkupka juwai kɨma tusenenindam,ManMoina yɨmb'ɨtnɨket sowa pɨlɨnd dɨde danda notkainyɨt. Sɨɨngkaimemb sɨn kopa rɨga b'ogɨl tamnɨkindamdɨde kwaMoina yɨna wɨko rɨga Yesumna nyɨ kaimpɨtapɨta tamnenindam kɨd kesa kɨma danda wɨkodɨde moga kɨma danda wɨko.” 31 Ɨ re ton yɨropmita seg auto, God yɨjgɨndenonj onggɨtyampɨpmet rɨkɨnd re ton b'eomto. Ɨ Ton odenja tenYɨnayɨna Wɨngawɨnga ke yɨndangɨr amnɨkinonjdɨde ket ton moga kesa God ma yɨt kupka juwaikɨma moga kesa apurento.

Gar ke Utkunda Rɨgaina Wɨmena Mɨle32 Onggɨtyam gar ke utkunda rɨga bobo,

towaina nonykok dɨde gar re yɨpa nat auto. Ɨket makwa yɨpa rɨgat tina gasa gatab yindenonjda, “Kor mima koinajog gasa.” Ajɨ kea ton towawɨngɨrɨnd komkesa gasa gɨlgɨl yingg eyento. 33 Ɨɨtmɨkitijog rɨgap yɨr ungata yɨt apurento ukoidanda kɨma Yonggyam Yesumna utnyita gatab.Ɨ kwa God ma ukoi wurar re kea komkesa garke utkunda rɨga wa kumbɨnd yɨbnonj. 34 Sɨmakwa yɨpa rɨga ingaena gasa kesa yɨbnonjtowa wɨngɨrɨnd, nokɨp yepiya re gou kɨpolo met owama eyento, ton asogenento dɨdewulkɨp emdenento, ɨ ket eyenento mɨra wulkɨpɨtmɨkitijog rɨga wa pɨlwa. 35 Ɨ ket b'ɨsnawa kɨmaaramkenento ɨtmɨkitijog rɨga wa wɨpɨnd. Ɨ tonket esos eyenento yɨpayɨpa rɨga wa pɨlwa yepiyare ingaena gasa kesa wekenenonj. 36Yɨpa Lebi guke rɨga yɨbnonj re Yosepɨt yet re Kipriyo ailan waukendonj. Ɨ ɨtmɨkitijog rɨgap daka tin nyɨ yoekoda Banaba, engenda yɨtkak da b'ugowam b'ɨga.37 Ɨ todaka odede yɨpa wɨp nya ke tina owami goukɨpol yosogonj, dɨde ket mɨra wulkɨp teyinonj,ɨ dɨde ket b'ɨsnawa kɨma aramkinonj ɨtmɨkitijogrɨga wa wɨpɨnd esosɨm.

5Ananiya ake Ti Kongga Sapira

1 Sɨ yɨpa rɨga, nyɨ da Ananiya, ti kongga Sapirakɨma towaina gou kɨpol yosogonda. 2 Ɨ Ananiyayɨpa tab wulkɨp yokatonj towanɨm onggɨtyammɨra wulkɨp wɨngɨrɨnd dɨde yegitonj. Ɨ ton ket tikonggand b'obogɨl wumɨr womnonj. Seg ket toneyinonj komb wulkɨp ɨtmɨkitijog rɨga wa pɨlwa, ɨb'ɨsnawa kɨma aramkinonj. 3 Ɨ Petro ket yomnonjda, “Ananiya! Rɨdede na man b'anygɨnena nyake mɨra wulkɨp yɨpa tab yomnɨket? Moina gar rekea Satanat yɨndangɨr yomɨny. Sɨ ma man kea

Ɨtaikena 5:4 174 Ɨtaikena 5:26

Yɨnayɨna Wɨngawɨngand rabem yomnenyɨt dɨdeket gou kɨpol mɨra wulkɨp ke yɨpa tab yegisɨt?4Sɨ re naskandmanmaka yosogot onggɨtyam goukɨpol, ɨtemb re mor yɨm nat yɨbnonj. Ɨ kwa reman mɨra wulkɨp akasinot, opimemb wulkɨp rekwa moina b'ingawa wɨra nat wekenenonj. Sɨonggɨtyam gou kɨpol dɨde mɨra wulkɨp re morsingi rɨrɨr nat wekenenonj omnɨkam. Ajɨ nanggapae man odede negɨr nony menamena yoramisɨtmoina gar wa? Man ma rɨga na rabem am-neninyɨt, ajɨ God na.” 5Re Ananiya onggɨtyam yɨtutkundenonj, ton ket uj sap otendonj gou wa. Ɨkomkesa rɨga yepiya re utkundo onggɨtyam gatabyɨt, ton ma sobijog na moga aukɨto. 6 Sɨ ket sisɨlrɨgap owɨnkɨto, ɨ ket tina ujgɨm kukum yomnɨko,ɨ dɨde ket yiyo dɨde gop wa yeungito.

7 Ɨ ti kongga Sapira ma wumɨr na wɨbnonjnangga na re aukonj ti leom pɨlɨnd. Ɨ ket nowaawa seg ke todaka tikonj de onggɨt b'eomapu wa.8 Ɨ ket Petro werkitonj da, “Wumɨr nomne! Maɨnsima waina okati mɨra wulkɨp?” Ɨ todaka mɨrayomnonj da, “Owɨ, ɨnsimaemb.” 9 Sɨ Petro kettin womnonj da, “Nangga pena wɨn molkonggayɨpand odede yɨt yɨsamkya negɨr nya ke otonke-nam Yonggyamɨmna Wɨngawɨnga? Yɨr de, rɨgayepiya re mor leond eungitam yiyi re opima kemora dunda nasim. Ɨ ɨta kwa meda miyi dor.” 10 Ɨodenja Sapira daka ket uj sap otendonj Petrompɨs wɨpɨnd. Ɨ re sisɨl rɨgap b'ɨgarkɨto wɨngɨr wa,ton kea ket tin uj ondrɨki yɨr wongo. Ɨ ton ketwiyo, ɨ weungito ti leom wusɨnd. 11 Sɨ komkesasosi rɨga dɨde komkesa rɨga yepiya re utkundentoonggɨt uj gatab yɨt, ton ma sobijog na moga aenawuwenonj.

Jogjog Kɨd Kesa kɨma Danda Wɨko dɨde Mogakɨma Danda Wɨko

12 Ɨ ɨtmɨkitijog rɨgap jogjog kɨd kesa kɨma dandawɨko dɨde moga kɨma danda wɨko amnɨkento rɨgawa wɨngɨrɨnd. Ɨ komkesa gar ke utkunda rɨgap yɨ-paina nonymenamena kɨma yɨpa dɨr kesametɨndb'eomenento yɨnamet kara wɨngɨrɨnd ogenaya da“Solomonɨmna Met”. 13 Ɨ gar ke utkunda kesarɨgap ten moga na uwada eyenento, ɨ makwayɨpand b'eomkenento ton kɨma. Ajɨ nangga ma jɨtonmaka ton kɨma yɨpand b'eomkenento, ton keaasourenento gar ke utkunda rɨga. 14 Ɨ jogjog rɨgadɨde kongga bobo auka wuwenonj Yonggyamɨndgar ke okatam, sɨ gar ke utkunda rɨga bobo re keaket b'aikɨndento dɨde warabag auka wuwenonj.

15 Ɨ re ket rɨgap yɨr angenento ɨtmɨkitijog rɨ-gaina jogjog kɨd kesa kɨma danda wɨko dɨde mogakɨma danda wɨko, ton kopa rɨga eyento ukoinya wa, ɨ ket dar kumbɨnd dɨde tɨtɨnd oramkaeyenento. Nokɨm da ra Petro menon okas ukoinyawɨnd, ɨdenatemb ama rɨka tina wɨngat nɨndarɨga ɨkangɨndena teyeniny. 16 Ɨ dɨde rɨga bobob'eomkurto nɨnda taun ke rɨnsim re Yerusalemtaun wusɨnd wekeny, ɨ eyento kopa rɨga dɨdenegɨr kɨlkɨl wɨngawɨnga ke b'ɨdgotnena okatenirɨga. Ɨ kea ket komkesa rɨgap b'ogɨl yokateno.

Ɨtmɨkitijog Rɨgaina B'ɨdgotnena17 Ajɨ yɨna mopyam sɨ rɨga dɨde komkesa

ti ɨrmeka rɨga yepiya re Sadukai rɨga bobowɨngɨrɨnd wekenonj, towaina garɨnd negɨr yɨrke yɨr ongong mɨle ke yɨndangɨr aukɨto ɨtmɨk-itijog rɨga wa pɨlwa. 18 Sɨ ton ket ten yɨmɨndemdɨto negɨr omnam, ɨ ket sɨbɨbmet wa aramkɨto.19 Ajɨ yɨpa Yonggyamɨmna aneru ikonj onggɨtsɨwɨnyɨnd, ɨ ket sɨbɨbmetmora yɨpangendonj dɨdeket apenjinonj bau wa. Ɨ ton ket ten amninonjda, 20 “Wuwe dɨde towɨnkindam dor de yɨnametaba wa, ɨ ket rɨga wumɨr tamnenindam doronggɨtyam komkesa bage yɨt rɨngkaim re rɨgapyɨrkokar yokatenyi.” 21 Yɨt utkunda seg ke tonket b'ɨgarkɨto yɨnamet aba wa ɨsparkand, ɨ ketrɨga auyaento. Re yɨna mopyam sɨ rɨga dɨdeti ɨrmeka rɨga wuwonj, ton ket Ju rɨga wainaSanedrin memba dɨde Israel wɨngɨrɨnd komkesaukoi nyɨ rɨga ara emokto b'eomam de Sanedrinkot wa, dɨde ket rɨga etmɨkurto sɨbɨbmet waɨtmɨkitijog rɨga opopɨm. 22 Ajɨ re opopam rɨgapopekto de sɨbɨbmet wa, ton makwa ɨtmɨkitijogrɨga adarkɨto sɨbɨbmetwɨngɨrɨnd. Sɨ ton ket ɨtektodɨde wumɨr amnɨto. 23 Sɨ ton yɨt useka yiyenoda, “Re sɨn wuyɨn, sɨn yɨr yongu sɨbɨbmet morare b'obogɨl ɨdoki na yɨbɨm, dɨde sɨbɨbmet yɨr ɨpkarɨga owɨnki na wekeny yɨpayɨpa morand. Ɨ resɨn mora epangkindam, ajɨ sɨn makwa daka yenaadarkindam onggɨt sɨbɨbmet wɨngɨr borand.” 24 Ɨre yɨnamet yɨr ɨpka geja rɨga waina mopyamdɨde yɨna mopyam sɨ rɨgap utkundo onggɨtyamyɨtkak, ton ket ma sobijog na nonysɨpsɨp aukɨtotowa gatab. Sɨ endento da, “Ra odede gasa aukaikeny, sɨ nangga e tawɨk?” 25 Onggɨt wɨnɨnd yɨparɨga ikonj, ɨ ten wumɨr amninonj da, “Wɨi, yɨrde, rɨga yena re wɨn aramkomam sɨbɨbmet wa,ton opima de yɨnamet aba wa owɨnki wekenydɨde rɨga auyaenanj.” 26 Onggɨtyam yɨt utkundaseg ke, yɨnamet timtim rɨga mopyam yikonj tina

Ɨtaikena 5:27 175 Ɨtaikena 6:3wɨko rɨga kɨma, dɨde teito ɨtmɨkitijog rɨga deb'ɨsagɨkapu pɨpmet wa. Ajɨ ton ma rɨrɨr na dandakɨma ingaenam menonɨm, mop nokɨp rɨga bobona moga uwadto da, “Ke gɨmokɨp ke nedrɨkinemuj ondrɨkam.”

27 Ɨ re ton teito, ton engauto onyitam onggɨt Jurɨga waina Sanedrin kotɨnd. Ɨ ket yɨna mopyamsɨ rɨgat ten arkeninonj 28 da, “Sɨn b'ingawa yɨt waakautondam da, ‘Goro ouyaena teyenindam ong-gɨt Rɨgamna nyɨwɨnd.’ Ajɨ wɨn yɨpya kesa aukɨ-tondam. Sɨ wɨn kea waina ouyaena ke Yerusalemtaun yɨndangɨr yomnɨkya, ɨ dɨde wɨn opima singiainindam sɨn injawam onggɨt Rɨgamna uj gatab.”29 Ɨ Petro dɨde ɨtmɨkitijog rɨgap mɨra amnɨto da,“Men b'ogla naska Godɨnd yɨmta undoku, ɨ yɨmtakena ket gowukoi nyɨ rɨga yɨmta tundokindam.30 Wɨnpiya Yesund yɨdrɨkonda wul kumbɨnd, ɨyongandonda. Ajɨ mera b'uwar waina GodɨtTin yutnyitonj uj ke. 31 Ɨ Godɨt Tin ukoyamɨmyomnonj de pumb wa Tina rɨga wa Kingɨm dɨdeYɨrkokar Okawa Rɨgam, ɨ ket yoramitonj Tinayɨmjog yɨm tab ke juwai kɨma pɨpmet okatam. Sɨɨdenat ket onggɨtyam Tina danda ke Israel rɨgapnegɨr mɨle ke gar tengendanj Godɨm pɨlwa, ɨ ketGod towaina negɨr mɨle awɨr tamnɨkainy. 32 Sɨsɨn re onggɨtyam gasa gatab yɨr ungatayam im. ƗGod Yɨnayɨna Wɨngawɨnga towa akainonj yepimre Tin gar ke yokasi ɨ yɨmta yundoki, sɨ ɨtembYɨnayɨna Wɨngawɨnga daka kwa re onggɨtyamgatab yɨr ungatayam e.”

Gamaliyelɨmna B'ugowa Yɨt33 Ɨ re b'ɨsagɨka rɨgap odede towaina yɨt utkun-

dento, ton ma sobijog na gar soro aukɨto, dɨdesingi yoramito ten uj ondrɨkam. 34Ajɨ onggɨtyamJu rɨga waina Sanedrin kotɨnd yɨpa Parisai rɨgayɨbnonj nyɨ da Gamaliyel. Ton re gog yɨt ouyaenarɨga na, ɨ komkesa rɨgap tin yɨsnaeneno. Sɨton utnyitonj, ɨ b'ingawa yoramitonj ɨtmɨkitijogrɨga opendam bau wa sobijog wɨn kɨma. 35 Ɨ reton opekto, Gamaliyel ket amninonj da, “Israelrɨga! Wɨnwawɨngɨrɨnd b'obogɨl nonymenamenatamnɨkindam onggɨtyammɨle gatab nangga mimre wɨn singi ainindam omnɨkam onggɨt rɨga wapɨlɨnd. 36 Mop nokɨp men wumɨr im nɨmog rɨgagatab. Sɨ naskand yɨpa rɨga yɨbnonj re nyɨ daTeuda. Ton tilenggyam yindenonj da, ‘Kon reyɨpa ukoi rɨga en.’ Ɨ ama rɨka powa andred(400) rɨgapiya ti tab wa aukɨto. Ɨ re rɨgap tinyongando, ti yɨmta undoka rɨga kea wetawetaaukɨto, ɨ ket ti rawɨr kwa rɨga aukɨto. 37Onggɨt kak

ke, yɨpa wɨnɨnd re gabmani b'ingawa yoramitonjrɨga nyɨ oramkam, yɨpa Galili rɨga Yudas onyitonj,ɨ b'anygɨnena nya ke rɨga wɨp amninonj tin yɨmtaundokam. Onggɨtyam rɨga daka negɨr awonj, ɨkomkesa ti yɨmta undoka rɨga wetaweta aukɨto.38 Sɨ onggɨt paemb kon nitinjɨn wa pɨlwa ong-gɨtyam yunɨm auki mɨle gatab. Sɨ wɨn erarinamtowa pɨlnate, ɨ towaina singindmɨle ramnɨkinem!Sɨ ten apenjinam! Mop nokɨp rada onggɨtyamtowaina ɨsamka o omnɨka b'atobarkonj re rɨga wapɨlkae, sɨ ɨta awɨr tainy dem. 39 Ajɨ rada Godɨmpɨlkae b'atobarkonj, wɨn ma rɨrɨr im ten awɨr om-nam dɨde wɨn opima walenggyam b'atɨdarindamda wɨn re God kɨma geja rɨga im.” Sɨ komkesab'ɨsagɨka rɨgap kea yɨmjato tina opureni yɨtkak.40 Ɨ ket ton ɨtmɨkitijog rɨga engaukɨto wɨngɨr wa. Ɨten ket ɨraska eyento, dɨde b'ingawayɨt akauto da,“Goro yɨt tapureninam Yesu ma nyɨ kɨma!” Segten ket apekto. 41 Ɨ re ɨtmɨkitijog rɨgap opektoonggɨt Ju rɨga waina Sanedrin kot ke, ton ukoisam kɨma na menon yokato. Mop nokɨp ton keaɨngar kɨma b'ɨdgotnena akatento Yesumna nyɨmap, ɨ ton nony menamena yomnɨko da, “Godkea sɨn sam kɨma nokasiny onggɨtyam sowainab'ɨdgotnena ke Tina pumb tungg warabag om-nɨkam.” 42 Ɨ ton ita bibɨr wɨram kesa ouyaenaeyento dɨde pɨtapɨta yomneno God ma b'ogɨlyɨrkokar bage yɨt yɨnamet aband dɨde rɨgainamet nata da, “Yesu re Keriso e yena re God tɨrɨryomnonj ɨtmɨkitam.”

6Seben (7) Diyakona Obagɨkam

1 Ɨ onggɨt wɨnɨnd re Yesum yɨmta undoka rɨgajogjog b'aikɨndenawuwenonj, Grik yɨtam Ju rɨgapugaga eyento Ibru yɨtam Ju rɨga. Mop nokɨpIbru yɨtam Ju rɨgap maike b'obogɨl owou yinggamnɨkenento ita bibɨrɨm Grik yɨtam Ju rɨga wainamik kongga wa pɨlwa. 2 Sɨ twelp (12) ɨtmɨkitijogrɨgap ara emokto komkesa Yesu ma b'auyaenarɨga, ɨ dɨde amnɨto da, “Sɨn wa pɨtapɨta tam-naindam sowaina bebɨg. Sɨ sɨn re ɨta kak wayomnenyu Godɨmna yɨtkak gatab wɨko, nokɨp sɨnjogjog owou yingg iyena wɨko im amnɨkenindam.Sɨ odede mɨle re ma b'ogɨl e ainy sowanɨm om-nɨkamGodɨmwɨpɨnd. 3Sowa gar ke utkundananydɨde yɨngganwar! Wɨn b'obogɨl yɨr teyenindamɨ tabagɨkindam seben (7) ɨmɨnjog b'ogɨl mɨleyamrɨga yepim re YɨnayɨnaWɨngawɨnga ke dɨde b'ogɨl

Ɨtaikena 6:4 176 Ɨtaikena 7:8multekɨp ke yɨndangɨr auki wekeny. Ɨ sɨn towamimemb danda takaindamonggɨtyam owou yingg iyena wɨko omnɨkam. 4 Sɨsɨn ɨngkaim ket danda kɨma sowaina kupka nonymenamena taramkindam yɨr opmitam dɨde Godma yɨt gatab wɨko omnɨkam.” 5 Ɨ komkesa b'eomarɨgap towaina yɨt sam kɨma yokateno, ɨ ton ketrɨga abagɨkto. Sɨ opimemb jɨ nyɨ Stepano yetre gar ke utkunda ke dɨde Yɨnayɨna Wɨngawɨngake yɨndangɨr auki na yɨbnonj, ɨ Pilip, ɨ Prokoro,ɨ Nikanor, ɨ Timona, ɨ Parmena, ɨ dɨde Antiyokke rɨga Nikolao yet re naskand God ma obagendikesa rɨga na yɨbnonj ajɨ yɨmta ke engendonj Jurɨga waina omnɨka mɨle wa. 6 Seg ket rɨgap teneito ɨtmɨkitijog rɨga wa wɨp wa ɨ awɨnkɨto. Ɨ ketɨtmɨkitijog rɨgap yɨr opmitto dɨde yɨm aramkɨtotowa pɨlɨnd towanɨm danda okawam.

7Sɨ Godɨmna yɨtwarabag auka yikenonj, sɨ Yesuma b'auyaena rɨga ma sobijog na b'aikɨndentoYerusalem taunɨnd. Ɨ ukoi yɨna sɨ rɨgaina bobodaka kea utkundento God ma yɨrkokar bage yɨt,ɨ ket Yesund gar ke utkunda ke yokato dɨde Tinyɨmta yundoko.

Stepanond Yɨmɨnd Yokato Negɨr Omnam8 Ɨ Stepano re Godɨmna wurar dɨde danda kena

yɨndangɨr auki yɨbnonj, sɨ ton amnɨkinonj ukoijogmoga kɨma danda wɨko dɨde kɨd kesa kɨma dandawɨko rɨga wa wɨngɨrɨnd. 9 Ɨ Yerusalem taunɨndyɨpa Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met ebnawonjtowa mana opi re B'ɨtrari Rɨga ɨ Kurene Rɨga ɨdɨde Aleksandrea Rɨga. Ɨ re Stepano yɨt apureni-nonj, onggɨt Ju rɨga waina yɨr opmitenapumet kenɨnda rɨga dɨde kwa Kilikiya dɨde Asiya ke nɨndarɨga yɨpand soro kɨma owɨnkɨto Stepano kɨmayɨt b'ugwatenam. 10 Ɨ towaina yɨt b'ugwatenawɨngɨrɨnd, God kea Stepanom b'ogɨl multekɨpdɨde Yɨnayɨna Wɨngawɨnga yokawonj. Sɨ Stepanore onggɨtyam danda kenaemb yɨt apureninonj,ngɨrpu opimemb ton kɨma yɨt b'ugwatena rɨ-gap makwa rɨrɨr na aukɨto tina yɨtkak gou waomnenam. 11 Sɨ ton nɨnda rɨga wɨgawɨga en-gauto dɨde b'anygɨnena nya ke auyaento yɨtkakopurenam odede da, “Sɨn ke Mosem pɨlwa dɨdeGodɨm pɨlwa b'ɨsadrena yɨtkak utkundenondaStepanomna opurena wɨngɨrɨnd.” 12 Ɨ ton ketonggɨtyam b'anygɨnena yɨtkak opurena ke Ju rɨgaɨ Ju rɨga waina elda rɨga ɨ dɨde Ju rɨga wainagog ouyaena rɨga ɨl angkɨto Stepanom pɨlwa soroomnɨkam. Sɨ komkesa rɨgap kea soro aukɨto, ɨ ketwuwonj Stepanom pɨlwa, ɨ tin yɨmɨnd yusunato

dɨde ket yiyo de Ju rɨgawaina Sanedrin kotwa. 13 Ɨton ket nɨnda b'anygɨnena yɨr ungata rɨga teitoonggɨt Ju rɨga waina Sanedrin kot wa. Sɨ ton keab'anygɨnena yɨr ungata yɨt apurento odede da,“Onggɨt rɨgat ita wɨnɨnd negɨr yɨt apureneninonjonggɨt yɨnamet gatab dɨde gog yɨt gatab. 14 Ɨsɨn kea tin yutkundenonda odede opurenand da,‘Onggɨt Najaret tunggam Yesut ɨta itrorɨk demonggɨtyam yɨnamet, dɨde kwa opima tengenjinydem gog rɨna re Mose mera nogoninonj.’ ” 15 Ɨkomkesa rɨga yepiya re omnɨki wekenonj onggɨtb'ɨsagɨkapu pɨpmetɨnd, yɨr ɨsokto ti pɨlwa. Ɨ tontina wɨp yɨr yɨpko re ɨja na ɨt re aneru ma wɨp redɨde.

7Stepanomna Pɨtapɨta Omni Yɨt

1 Seg re ket, yɨna mopyam sɨ rɨga Stepanondyerkitonj da, “Mɨnda onggɨtyam yɨt re ɨmɨnjogim?” 2 Sɨ Stepano mɨra amninonj da, “Kornany dɨde yɨngganwar, ɨ kor b'uwar! Wɨnnutkunda! Mera b'uAbraamnaskandyɨbnonj adeMesopotamiyawa. Ɨ re tonmakamenon yokatonjAran wa, b'ogɨl ɨnyomarena God pɨtapɨta awonjti pɨlwa. 3 Ɨ Ton ket Abraamɨnd yomnonj da,‘Man topenjɨt moina gou ke dɨde moina gu rɨgawa pɨlke, ɨ menon okasɨt onggɨt gou wa rɨnara kon motouyaen.’ 4 Ɨ ton ket Kaldaya gouyɨraronj, ɨ yikonj de Aran wa wɨmenam. Re tonAran gowɨnd yɨbnenenonj, ti b'u uj awonj. Sɨɨngkenaembket GodAbraamɨnd yiyonjwɨmenamde onggɨt Kanaan gou wa rokasim re yu wɨnwekenyɨt. 5 Ajɨ God makwa ngai ti yokawonjsobijogjog gou kɨpol ti owabɨndena iyoyɨm. Ɨ tire maka yɨpa tina oraki b'ɨga yɨbnawonj, ajɨ Godtɨrɨr yɨt tin yomnonj da, ‘Kon ɨta motkaen demonggɨtyam gou rokate re man mɨbnyɨt man dɨdemoina kus ke b'ɨgawar kɨma owabɨndenam.’ 6 ƗGod kwa tin yomnonj odede da, ‘Moina kus keb'ɨgawar opima b'enga rɨgaina gowɨnd obayamtaukanj dem. Ɨ onggɨt gou yonggyamwar rɨgaptowaina wɨko rɨgamim tamnenanj dem ɨ ket towapɨlɨnd nenegɨrjog mɨle tamnɨkenenauranj dempowa andred (400) kemag kɨma. 7 Ɨ ket Kon ɨtanegɨr ma b'ɨsagɨka omnɨken dem onggɨt kantrimpɨlɨnd yet ra wen wɨko rɨgam tamneniny dem.’Ɨ dɨde kwa God yomnonj da, ‘Ɨ onggɨt kak keket opima moina b'ɨgawar topendanj dem onggɨtkantri ke, ɨ tɨtekanj dem dɨkɨnd onggɨt gowɨnd,ɨ dɨde ket ton opima Kor pɨlwa kumsos b'amkatuweny dem.’ 8 Ɨ God Abraamɨm outɨnti tɨrɨr

Ɨtaikena 7:9 177 Ɨtaikena 7:30omnijog yɨt yokawonj Tina obagendi tɨrɨr omnimal wugɨm ɨpka mɨle omnɨkam. Sɨ re ton b'ɨgayorakonj Isak dɨde re Isak eitɨm (8) bibɨr yokatonj,ton ket Isakɨm pɨlɨnd God ma obagendi tɨrɨr omnimal wugɨm ɨpka mɨle yomnɨkonj. Ɨ re Isak b'ɨgayorakonj Yakob, todaka ti b'ɨga Yakobɨm pɨlɨndkea onggɨtyam mɨle yomnɨkonj. Ɨ kwa re Yakobb'ɨga arakinonj meraina twelp (12) b'uwar, todakwa kea towa pɨlɨnd onggɨtyam mɨle yomnɨkonj.

9 “Ɨ meraina b'uwarɨp towa yɨnggan Yosepɨndnonyɨk yɨponeneno, ngɨrpu tin wɨko rɨgamyosogo yɨpa Ejipt rɨgam pɨlwa. Ajɨ re tonket Yosepɨnd yiyonj de Ejipt wa, God kea tonkɨma b'inkenenonj. 10 Sɨ re Yosep jogjogb'engabenga bebɨg kɨma b'ɨdgotnena akateneni-nonj, God kea tin yopendenenonj onggɨtyamkomkesa b'ɨdgotnena ke. Ɨ kwa Ton ti yoka-wonj b'ogɨl multekɨp, sɨ ɨngkenaemb ton b'ogɨlb'ugowa yɨt yogoninonj Ejipt kantri mopyamking Paraom. Sɨ onggɨt penaemb ɨtemb kingParao tin ukoi singi yiyenenonj, dɨde ton ketgabmani mopyam danda yokawonj wɨp iyoyɨmEjipt kantri dɨde komkesa tina wɨko rɨga tina metwɨngɨrɨnd. 11 Ɨ onggɨt wɨnɨnd kea ukoi sou pɨtaawonj komkesa Ejipt dɨde Kanaan gou wɨngɨrɨnd,sɨ ukoi bebɨg kɨma b'ɨdgotnena na aukonj. Sɨonggɨt penaemb mera b'uwarɨp daka ma rɨrɨrna owou odarkam aukɨto. 12 Ɨ re Yakob utkun-donj da owou opima de Ejipt wa, ton ket yiyatakɨma mera b'uwar etmɨkurinonj Ejipt wa owouokatam. 13 Ɨ re ton nɨmogɨm menon yokatoEjipt wa, Yosep wumɨr amninonj ti nanywarda, ‘Kon re wa yɨnggan en.’ Ɨ omandemb ketEjipt kantri mopyam king Parao daka b'obogɨlwumɨr yokatonj Yosepɨmna gu rɨgawar gatab.14 Ɨ ket Yosep ti nanywar etmɨkurinonj ti b'uɨmpɨlwa, ɨ engaukinonj ti b'u Yakob dɨde komkesatina sebenti paib (75) gu rɨga menonɨm de Ejiptwa. 15 Sɨ ket Yakob Ejipt wa yikonj komkesa tikonggawar dɨde b'ɨgawar kɨma. Ɨ ton dɨde merab'uwar ademb Ejipt wa uj aukɨto. 16 Ɨ ton kettowaina ujgɨm eito Sekem wa Kanaan eriyandrɨna re Abraam naskand yɨpa gou kɨpol wulkɨpke yokatonj Amorɨmna b'ɨgawar wa pɨlke, ɨ ketademb jɨ aramkenento onggɨt yɨpaina gopmet warɨna re Abraam yoskonj.

17 “Sɨ re ket God ma tɨrɨr omni powa andred(400) kemag wus wa auka ikonj rɨna re GodAbraamɨnd tɨrɨr yɨt yokawonj ɨtendam Kanaanwa, meraina Israel rɨga kea b'usmurento dɨdeukoi warabag auka wuwenonj Ejiptɨnd, 18 ngɨrpu

yɨpa b'enga rɨgat king pɨpmet yokatonj Ejiptɨndyet re ma wumɨr na yɨbnonj Yosepɨm gatab.19 Ton b'anygɨnena nya ke meraina gu rɨga am-neninonj. Ɨ ton ket mera b'uwar wa pɨlɨndnegɨrjog b'ingawa yɨt yoramitonj towaina sisɨlukuki b'ɨga oramitenam de bau wa, nokɨm daɨdenat onggɨt b'ɨgap maka yilo okasi dem. 20 Ɨonggɨt wɨnɨnd Mose kea ukendonj. Ton re Godɨmwɨpɨnd otomanti b'ɨga na, sɨ ti mog ket tin yɨrɨpka yiyenonj nowa mobi kɨma ti b'uɨm metɨnd.21Nowamobi seg ke, re ti b'u ake timog yɨrarondasɨta borand Nael kɨlɨmɨnd, Ejipt kantri mopyamking Paraomna ngɨmngai b'ɨgat tin yokatonj ong-gɨt kɨlɨm ke. Ɨ ton ket ti b'ɨgajogɨm yongenonj. 22 ƗMose b'auyaenenonj Ejipt kantri mopyam kingParaomna metɨnd, sɨ ton kea wumɨrjog aukonjkomkesa Ejipt rɨgaina omnɨka gasa. Sɨ ɨngke-naemb komkesa tina opurena dɨde tina omnɨka rekea ukoijog danda kɨma na aukɨto.

23 “Ɨ re ton poti (40) kemag awonj, ton ketti garɨnd nony menamena yomnɨkonj odaram tinany dɨde yɨngganwar, Israel rɨga. 24 Sɨ ton ketyikonj towa pɨlwa. Ɨ re ton yɨr yongonj yɨpaEjipt rɨga nenegɨr kana ingaenand yɨpa Israelrɨgand, ton kea onggɨt Ejipt rɨgaina negɨr mɨlegatab yɨsagɨkonj, dɨde ket mɨra omnam yongan-donj uj tama na. 25 Ɨ Mose ɨja na nony mena-mena yomnɨkonj odede da, ‘Koina Israel nanydɨde yɨngganwar b'ogla b'obogɨl nony raukinemda God ɨta ken nitngau ten opendam onggɨtb'ɨdgotnena ke’. Ajɨ ton maka nony aukɨto. 26 Ɨyɨpa bibɨr kak ke, re ton yɨr angonj nɨmog Israelrɨga b'ipowand, ton pop ɨl ongka eyenonj rɨgarɨgaawowɨm. Ɨ ket ton towa ganggand ngɨmblaomnam amnonj da, ‘Wɨi, wɨn osiemb b'ipoyare nanyɨnggan i. Nangga pai wɨn walenggyamwalenggyam nenegɨr kana b'ipoya?’ 27Ajɨ onggɨtrɨgat yet re ti rɨgand nenegɨr kana yomnenonj,ton Mosend yotoukitonj yɨu wa, ɨ ket yomnonjda, ‘Yet mor danda mokawonj sowanɨm wɨp iyoirɨgam dɨde b'ɨsagɨka rɨgam? 28 Ma man singi etken uj tama na ongandam odede rɨja na re manyɨpa Ejipt rɨga sɨm yonganjmɨt?’ 29 Re Mose ong-gɨtyam tina yɨt utkundonj, ton moga na awonj, ɨket b'ɨkenonj Ejipt ke. Ɨ ton ket yikonj Midiyangou wa, ɨ obayam awonj onggɨt gowɨnd. Sɨ adembde ton kongga wokatonj, ɨ ton ket nɨmog b'ɨgaarakonj.

30 “Ɨ kwa ton ademb de nɨnda poti (40) kemagb'ɨskokinonj. Seg ket yɨpa wɨnɨnd re ton yikonj

Ɨtaikena 7:31 178 Ɨtaikena 7:48wul kesa tungg wa de Sinai dor wa, ton kea yɨryongonj yɨpa b'uwaep wul dɨmɨl b'ɨrmatenand.Ɨ kwa Mose yɨr yongonj yɨpa aneru onggɨtb'uwaepɨnd. 31 Ɨ re Mose yɨr yɨpkonj ɨtembgasa, ton kɨd kesa awonj. Re ton b'obogɨl yɨrongongɨm yikonj de onggɨt b'uwaep wus wa,ton ket Yonggyamɨnd nonykok yutkundonj da,32 ‘Kon remor b'uwarwaina God en, Abraamɨmnaɨ Isakɨmna ɨ dɨde Yakobɨmna God en.’ Re Moseyɨt utkundonj, ton ukoimoga kɨma kaktɨtɨ aukonj.Sɨ onggɨt penaemb ton maka ket b'usaya yɨraenonj. 33 Ɨ Yonggyam kwa tin yomnonj da,‘Manmor pɨsɨnd yongɨnkak atogɨkine, mop nokɨpɨtemb pɨpmet rokate re man onyiti mɨbnyɨt reyɨna gou e. 34 Kon kea yɨr ongong eyeninyɨmɨnKoina Israel rɨgaina bebɨg kɨma b'ɨdgotnena deEjiptɨnd. Ɨ Kon ke utkundenenyɨmɨn towainab'aena. Sɨ onggɨt paemb yu Kon netken dɨkɨndten ɨtrekam towaina bebɨg kɨma b'ɨdgotnenampɨlke. Sɨ metkɨm, Kon ɨta men mɨtɨtmɨkisɨn deEjipt wa.’ 35 Sɨ Mose ɨntemb jɨ rɨga yena renaskand Israel rɨgap yɨsayo odede yɨt kɨma da,‘Yet mor danda mokawonj wɨp iyoi rɨgam dɨdeb'ɨsagɨka rɨgam?’ Ajɨ Godɨt ɨtemb rɨga Mosemdanda yokawonj Israel rɨga wa wɨp iyoi rɨgamdɨde towaina b'ɨdgotnenam pɨlke ɨtreka rɨgam.Ɨ God ket onggɨt anerumna yɨmɨnd tin yorami-tonj yet re pɨtapɨta awonj b'uwaepɨnd, dɨde ketyɨtmɨkitonj towa pɨlwa. 36 Ɨ onggɨt Mosetembmoga kɨma danda wɨko dɨde kɨd kesa kɨma dandawɨko amnɨkinonj Ejipt kantri wɨngɨrɨnd ɨ KuskusSɨpa ɨjendand ɨ dɨde poti (40) kemag kɨma wulkesa tungg nata menamenand. Sɨ ton ket Israelrɨga apenjinonj Ejipt kantri ke. 37 Ɨ ɨntaemb jɨMose yet re Israel rɨga wumɨr amninonj da, ‘Godɨta wa tetmɨkitau dem yɨpa bageyam wainajoggu rɨga wa pɨlke odede ɨt re kon re dɨde.’ 38 Ɨɨntaemb jɨ yɨpaina Mose yet re wul kesa tunggɨndyɨpand yɨbnenenonj Israel rɨga bobo kɨma. Ɨonggɨt wɨnɨnd ton yɨbnenenonj re onggɨt anerukɨma na yet re ton kɨma yɨtnono aenonj Sinaidorɨnd dɨde mera b'uwar kɨma na. Ɨ ton ɨntembjɨ Mose yet re yɨrkokarɨm yɨtkak akasinonj Godɨmpɨlke mera okawam. 39 Ajɨ mera b'uwarɨp masingi na aukɨto tin yɨmta undokam. Ɨ ton ket tinyɨsaeneno dɨde nony ɨtendento ɨtendam de Ejiptwa. 40 Re Mose Oreb dor ɨjonj God ma yɨt okatampoti (40) bibɨr kɨma, Israel rɨgap Aronɨnd yomnoda, ‘Man b'ogla meranɨm tamnɨkinyɨt nɨnda godyepim ra men wɨp nitiyenanj. Mop nokɨp menma wumɨr im nangga na re aukenenyɨm onggɨt

rɨga Mosem pɨlɨnd yet re sɨn wɨp nomninonj Ejiptke.’ 41 Sɨ onggɨt wɨnɨnd, ton yɨpa b'anygɨnenagod aidol yomnɨko kau b'ɨga pɨla. Ɨ ton ket sɨgasa eyento onggɨt aidolɨm pɨlwa sɨ omnɨkam. Ɨre ton yɨr yongo towainajog yɨm ke omnɨki ɨtembgasa, ton ket ma sobijog sam kɨma na dɨde ɨsnawakɨma na aukenento. 42 Sɨ God ten kak eainonj.Ɨ Ton erarinonj towa singi rɨrɨrɨnd ewangayamwubkumbɨndnɨnda gasa opi re lomkongga,mobi,dɨde ɨki. Sɨ bageyam waina peband onggɨtyamtowaina negɨr ewangaya gatab ɨja emb jɨ ɨrɨkiyɨbɨm da,‘Israel gu rɨga, re wɨn wul kesa tunggɨnd wekenot

poti (40) kemag kɨma,yet Kornɨm singi sɨ b'angga dɨde sɨ gasa

eyeninonj Kor pɨlwa?Makwa yet.

43 Ajɨ wɨn eyenonda wɨn kɨma re wub kum-bɨnd b'anygɨnena godMolok ewangayapuplaimet na

dɨde yɨpa waina ewangaya aidol ɨki Raipanna.

Sɨ wɨn osiemb aidol amnɨkonda re towapɨlwa kumsos b'amka mana.

Sɨ onggɨt paemb Kon wen teaukeninyɨn dem wɨ-menam de paja tungg Babilon wa,

ɨ dɨde ket nɨnda kantri nata.’44 “Ajɨ kwa yɨpa sɨ omnɨkapu yɨna plaimet toda

kea yɨbnenenonj mera b'uwar kɨma de wul kesatunggɨnd. Ɨ onggɨtyam met oranga yɨt re ɨjanaemb jɨ. Naska God Mosem youyawonj Tinaɨsamki wɨp met orangam. Sɨ Mose ket ɨtemb metyorangonj Israel rɨga kɨma ɨja na wɨp ɨt re rɨng-mana re ton yɨr yongonj. Ɨ God omandemb jɨ kettowa pɨlwa pɨtapɨta aukenenonj onggɨt metɨndda, ‘Kon ɨta wɨn kɨma nɨbnenenyɨn.’ 45 Ɨ Merab'uwarɨp kea onggɨtyam yɨna plaimet yiyenenowul kesa tungg nata. Ɨ yɨmta ke ket, re tonYosuwa kɨma wuwonj de God ma obagɨki kesarɨgainaKanaan gouwa, ton kea yiyeno onggɨtyamyɨna plaimet ton kɨma. Ɨ God opimemb Tinaobagɨki kesa rɨga eaukeninonjmeraina b'uwarwawɨpɨnd. Ɨ ton kwayiyeneno, ngɨrpuonggɨtwɨnɨndre Dawid Israel king pɨpmet yokatonj. 46 Ɨ Godma sobijog na Dawidɨm wurar yogoninonj. SɨDawid Godɨnd yɨgekitonj da, ‘Ra man singi taet,konmotrangaen yɨpamor wɨmenapumet yɨpandwɨmenam Yakobɨmna gu rɨga kɨma.’ 47 Ajɨ Godmaka yingawonj tin onggɨtyam met orangam, sɨti b'ɨga Solomonɨt ket Ti yorangawonj. 48 Ajɨpumbjogyam God ma ɨta wɨmena yikeny rɨgaina

Ɨtaikena 7:49 179 Ɨtaikena 8:10yɨm ke orangi metɨnd. Sɨ ɨja emb jɨ bageyamyindeny onggɨt gatab da, 49 ‘Yonggyam yindenyda,“Wub kumb re koina omitapu kasa e,

dɨde gowukoi re koina pɨs oramitapu pɨpmete.

Sɨ rɨngma, wɨn rɨrɨr e koina odede ukoi wɨmenapumet notrangaya?

O rokate kor wɨramwɨmenapu pɨpmet nɨtɨb-nau?

50Mamawub ake gou dɨde komkesa gasa re koinayɨm ke omnɨki im?” ’

51 “Sɨ wɨn re korɨrkorɨr rɨga im, ɨ waina garre rogɨlkak im dɨde yɨpya re dum im. Sɨ wɨnGod ma yɨt wumɨr kesa dɨde utkunda kesa ain-indam. Ɨ wɨn sɨram b'ɨrari kesa Yɨnayɨna Wɨn-gawɨngand yoenenya. Sɨ wɨda re yɨpa wɨp mɨleim amnɨkenenindam wa b'uwar re dɨde. 52Wainab'uwarɨp bebɨg dɨde b'ɨsadrena kɨmanenegɨrmɨleamnɨkenento komkesa bageyam rɨga wa pɨlɨnd.Ɨ ton kea uj andrɨkenento bageyam yepiya retulatula pɨtapɨta omnena iyo da, ‘Ɨta Negɨr KesaDɨmdɨmjog Rɨga ik dem.’ Sɨ yu ket wɨn kembonggɨtyam Negɨr Kesa Dɨmdɨmjog Rɨgamna tɨbiyena rɨga im dɨde Ti ongandayam im ainindam.53 Wɨn kea emdɨtondam gog yɨt rɨna re Moseakasinonj anerum pɨlke, ajɨ wɨnma opima owamaeyenindam.”

Rɨgap Stepanond Gɨmokɨp ke Yɨdrɨko.54 Ɨ re rɨgap Stepanomna onggɨtyam yɨt

utkundo, ton ma sobijog na gar soro aukɨtodɨde tinɨm weyat b'ɨpendena kɨma wuwenonj.55 Ajɨ Stepanomna gar re Yɨnayɨna Wɨngawɨngatyɨndangɨr yomnonj. Ɨ re ton ket yɨr pumb wayikenonj, ton kea yɨr angonj God ma b'ogɨlɨnyomarena dɨde Yesund onyiti Godɨmna yɨmjogyɨm tab ke juwai kɨma pɨpmetɨnd. 56 Ɨ ton yindonjda, “Yɨr de, kon ɨta yɨr yongen pumb tunggɨpangendi dɨde Rɨgamna B'ɨga onyiti Godɨmnayɨmjog yɨm tab ke juwai kɨma pɨpmetɨnd.” 57 Ɨton ket komkesa rɨgap ukoijog ara kɨma dɨdetowaina yɨpya b'utwangka kɨma ti pɨlwa yɨpandɨgmarento. 58 Ɨ ton ket tin yokato dɨde ɨgonyɨgonyyiyo dea ta onggɨt taun bau wa, ɨ ket yɨskanto.Ɨ ket b'anygɨnena yɨr ungatayam rɨgap towainakobɨrgɨm aramkɨto yɨpa sisɨl rɨga nyɨ da Saul, tinapɨs wɨpɨnd Stepanond ɨdrɨka gatab yɨr ungatamɨle omnɨkamdɨde ket tonpiyambnaska gɨmokɨpb'ɨskento, ngɨrpu rɨgap gɨmokɨp ke yɨdrɨko. 59 Ɨre ton dɨdea tin gɨmokɨp ke yɨdrɨko, StepanoYonggyamɨnd ara yɨawonj da, “Kor Yonggyam

Yesu! Yokate koina wɨngawɨnga!” 60 Ɨ tonket kumsos b'amkonj, dɨde ket ukoi kana araraaenonj da, “Kor Yonggyam! Goroman onggɨtyamtowaina negɨr mɨle nonyɨnd tawaminyɨt, ajɨeomnenawaine!” Onggɨt yɨt seg ke, ton uj awonj.

81-2 Ɨ re rɨgap Stepanond gɨmokɨp ke yɨdrɨko,

Saul b'ogɨl sam kɨma yɨmjatonj tin ongandam.Saulɨmna Oramiti Ukoi Bebɨg kɨma

B'ɨdgotnena Yerusalem SosindƗ re ket Stepano uj awonj, nɨnda Godɨm ewan-

gaya rɨgap tina ujgɨm eungitam yiyo, dɨde ukoigar bebɨg kɨma tin yii yiyagɨko. Ɨ onggɨt wɨnɨndkea ukoijog bebɨg kɨma b'ɨdgotnena pɨta awonjYerusalem Sosind. Sɨ onggɨt penaemb komkesagar ke utkunda rɨgap wetaweta aukɨto komkesaYuda dɨde Samariya eriya nata. Ajɨ ɨtmɨkitijogrɨgap re maka wetaweta aukɨto. 3 Saul dakaonyitonj sosi negɨr omnɨkam, sɨ ton yikenonjmetta metta, ɨ gar ke utkunda rɨga dɨde konggaɨgonyɨgony eyeninonj sɨbɨbmet wa oramkam.

God ma B'ogɨl Yɨrkokar Bage Yɨt Pɨtapɨta Om-nam Samariyand

4 Rɨga yepiya re wetaweta aukɨto onggɨtb'ɨdgotnena map, ton kea God ma b'ogɨl yɨrkokarbage yɨt pɨtapɨta omnena yiyeno rɨtata re tonwuwenonj. 5 Ɨ Pilip daka yikonj yɨpa Samariyataun wa, ɨ ket ton towa pɨlwa pɨtapɨta yomnenonjYesum gatab yɨt da Yesu re Keriso e. 6 Ɨ re rɨgabobop Pilipɨmna yɨt utkundeno dɨde yɨr ongongeyento kɨd kesa kɨma danda wɨko rɨna re tonamnɨkinonj, ton kea yɨpand singi kɨma dɨde nonysam kɨma akatento tina opureni yɨtkak. 7 Mopnokɨp re Pilip engaeninonj negɨr wɨngawɨngaopekam jogjog negɨr wɨngawɨnga ke imdi rɨga wapɨlke onggɨt taunɨnd, ton kea ket ukoi kamil kɨmaopeka wuwenonj rɨga wa pɨlke, ɨ kwa jogjog dɨmɨrkopa kɨma rɨga dɨde gomgom rɨga toda kwa keab'ogɨl yokateno. 8 Sɨ onggɨt penaemb ton ukoijogsam auka wuwenonj onggɨt taunɨnd.

9 Ɨ onggɨt wɨnɨnd yɨpa rɨga, nyɨ da Simon, yɨb-nonj onggɨt Samariya taunɨnd. Ton re minj rɨgana. Ɨ re ton naskand minj mɨle amnɨkeneninonj,komkesa Samariya rɨga re kea kɨd kesa aukenento.Dɨde ton tilenggyam b'agenaenenonj da, “Kon reyɨpa ukoi rɨga en.” 10 Sɨ komkesa taunɨnd rɨga,goujog rɨga dɨde ukoi nyɨ rɨga, ukoijog utkundayoramiteneno ti pɨlɨnd odede yɨt kɨma da, “Ɨtemb

Ɨtaikena 8:11 180 Ɨtaikena 8:32rɨga re godɨmna danda kɨma e, ogenaya da ‘Ukoi-jog Danda’.” 11 Ɨ re rɨgap yɨr angenento ong-gɨtyam tina ukoijog danda kɨma wɨko rɨna re tonminj nya ke amnɨkeneninonj jogjog kemag kɨma,ton kea kɨd kesa aukenento. Sɨ onggɨt penaembton ukoijog utkunda yoramiteneno ti pɨlɨnd. Ɨket Pilip yɨmta kena yikonj, ajɨ odede wɨn natembten adarinonj. 12 Ɨ re Pilip God ma pumb tungggatab dɨde Yesu Kerisomna danda nyɨ gatab Godma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta yomnenonj,rɨga ake konggap kea tina yɨt gar ke utkunda keyokateno, ɨ ket baptiso yokateno. 13 Ɨ Simon re keatoda onggɨtyam yɨt gar ke utkunda ke yokatonjdɨde ket baptiso yokatonj. Ɨ ton ket kea ita wɨnɨndPilipɨm wus wa aukenenonj. Sɨ re ton yɨr ɨpkayiyenenonj kɨd kesa kɨma danda wɨko dɨde ukoidanda gasa rɨna re Pilip amnɨkeninonj, ton keakɨd kesa aukenenonj.

14 Ɨ ket ɨtmɨkitijog rɨga yepiya re wekenonjYerusalem taun wa, ton kea utkundeno daSamariya rɨgap re kea God ma yɨt gar ke utkundake yokateno. Sɨ ton Petro ake Yoan etmɨkito towapɨlwa. 15-16 Sɨ re ton opendonda de Samariya wa,ton ket utkundenonda odede yɨt da, “Sɨn bap-tiso nena e yokatenenyu Yonggyam Yesumna nyɨkɨma, ajɨ Yɨnayɨna wɨngawɨnga re makwa ɨta ngaiya pɨlnate igurka yikeneny.” Sɨ onggɨt penaembPetro ake Yoan towanɨm yɨr opmita yomnɨkondada ɨdenat ton okatenyi YɨnayɨnaWɨngawɨnga. 17 Ɨre ket ton yɨm oramka eyeninonda rɨga wa pɨlɨnd,ton kea ket yokateno Yɨnayɨna Wɨngawɨngand.18 Ɨ Simon re toda kwa kea yɨr yongonj onggɨtyammɨle rɨna re ɨtmɨkitijog rɨgap yɨm aramkɨto rɨgawa pɨlɨnd dɨde ton ket Yɨnayɨna Wɨngawɨngayokateno. Seg ket Simon osiemb nɨmog ɨtmɨki-tijog rɨga wa wulkɨp akawonj, 19 odede yɨt kɨmada, “Koda nokawa onggɨtyam danda, nokɨm daya pɨlɨnd ra kon yɨm oramisɨn, ɨdenat toda okasYɨnayɨna Wɨngawɨnga.” 20 Ɨ Petro ket mɨra tinyomnonj da, “Man gar ke yɨmjatenyɨt odede da,‘Kon rɨrɨr e okasɨn God ma yiyag wurar wulkɨpke.’ Sɨ onggɨt paemb moina wulkɨp dɨde mantoko yɨpand gɨlgɨl negɨr awa! 21 Mor re ma ɨtayingg sɨn kɨma onggɨt wɨkom, mop nokɨp moinagar re ma dɨmdɨm e Godɨm wɨpɨnd. 22 Sɨ onggɨtpaemb da man gar engende onggɨtyam moinanegɨrjog mɨlem pɨlke rɨnte re man nony mena-mena yomnɨkenenyɨt da, ‘Kon rɨrɨr e okasɨn Godma yiyag wurar wulkɨp ke.’ Dɨde yɨr opmiteneYonggyamɨm pɨlwa. Ra man odede mɨle tam-nɨkinyɨt, God ɨta yama awɨrmotɨnainy onggɨtyam

moina gar ke negɨr nony menamena. 23 Mopnokɨp kon yɨr mongen re, man rɨga negɨr omnɨkamɨle ke yɨndangɨr auki e mɨbnyɨt, dɨde kaokaonegɨr nony menamena ke ɨjobɨki e mɨbnyɨt.” 24 ƗSimon daka mɨra amnonj da, “Wɨn kornɨm yɨropmitena Yonggyamɨm pɨlwa, nokɨm da ɨdenatmakwa ngai yɨpa gasa kor pɨlɨnd tawɨk rɨna re wɨnapureninya.” 25 Ɨ ket Petro ake Yoan nɨnda yɨrungata yɨt amneninonda dɨde pɨtapɨta omnenaeyeninonda Yonggyamɨmna yɨtkak gatab rɨna reYesu ten auyaeninonj. Ɨ onggɨt kak ke, re tonɨtendonda Yerusalem taun wa, ton nyatnyataGod ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnenayiyenonda jogjog Samariya tungg nata.

Yɨpa Etiyopiya Ɨpakɨp Ɨkɨki Rɨga dɨde Pilip26 Ɨ yɨpa Yonggyamɨmna aneru Pilipɨnd

yomnonj da, “Utnyite, dɨde menon yokate detataiye gatab nya wa! Man yɨmaet onggɨtyam nyarɨnte re wul kesa tungg nata yikonj Yerusalemtaun ke de Gaja wa!” 27 Sɨ ton ket utnyitonj dɨdeyiwatonj. Ɨ re ton onggɨtyam nya yɨmayonj, tonket ɨpakɨp ɨkɨki Etiyopiya rɨgand yɨr yongonj. Tonre onggɨtyam Etiyopiya kantri wulkɨp yɨr ɨpkamopyam rɨga na yɨbnonj. Ɨ ket ton kwa yɨr ɨpkaeyeninonj komkesa kwin Kandake ma wulkɨp.Ɨ ton yikonj re Yerusalem taun wa yɨr opmitamana. 28 Ɨ ton ɨtendonj re ti tungg mana. Onggɨtwɨnɨnd re ton omiti yɨbnonj tina oso ke iyenaputrak kumbɨnd, ton bageyam Isayamna peba nayogenkonj. 29 Ɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngat Pilipɨndyomnonj da, “Meke onggɨt oso ke iyenapu trakwus wa, dɨde ton kɨma yɨpand b'eteomkisɨt!”30 Sɨ re ket Pilip b'ɨkonj ti wus wa, ton kea tinyutkundonj bageyam Isayamna peba ogenkand.Sɨ ton ket yerkitonj da, “Wɨi, man ɨta nony auketnangga e re man yogenket?” 31 Ɨ todaka mɨrayomnonj da, “Ra yɨpa rɨgat maka ra nɨtisɨpkenau,sɨ rɨdede e kon nony tauken?” Seg ton ket osoke iyenapu trak ena yognatonj, ɨ ket Pilipɨndyingawonj da, “Man angite, dɨde kon kɨmaomite!” 32 Sɨ ton Isayamna peba ogenka yiyonjre onggɨt gatab na da,“Rɨgap Tin yiyo re odede wɨp na ɨt re rɨngma ra

rɨgap mamoi ongandam yii.Ɨ Ton makwa Tina tugɨm yɨt opurenam yɨ-

pangendonj,odede wɨp ɨt re rɨngma ra mamoi mumakesa

ɨbɨm ra mamoi ngɨi ɨpka rɨgat mamoi ngɨiɨpɨk.

Ɨtaikena 8:33 181 Ɨtaikena 9:1533 Ɨ re Ton odede Tilenggyam gou wa aukenenonj,

kea dɨmdɨm b'ɨsagɨka ke Tin yewaikitonjnegɨr ma b'ɨsagɨka okatam.

Ɨ Tina yɨrkokar onggɨt gowukoyɨnd re ɨjanaemb negɨr nya ke seg awonj.

Sɨ rɨgawawɨngɨrɨnd yepiya reTiwɨnɨndwekenonjonggɨt gowukoyɨnd,

yete rɨrɨr e ongwas da, ‘Ton uj awonj Tinarɨgaina negɨr mɨle ma pena’?”

34 Ɨ ɨpakɨp ɨkɨki rɨgat ket Pilipɨnd yerkitonjda, “Mobe wumɨr nomne, bageyam opimemb yɨtapureniny re ya gatab e? Mɨnda rɨka tilenggyame, o yɨpa b'enga rɨgam gatab e?” 35 Sɨ Pilipket b'atomonj yɨt opurena, dɨde ket ouyaenayiyenonj onggɨtyam bage yɨt ke rɨna re ton yo-genkonj, ngɨrpu ton ket ti pɨtapɨta yomnenawain-onj Yesum gatab God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt.36 Ɨ re ton nyawɨnd ekonda, ton ket opendonda deyɨpa pɨpmet wa rɨkɨnd re nyɨ yɨbnonj. Ɨ ket ɨpakɨpɨkɨki rɨgat yindonj da, “Yɨr de, nyɨ ɨta dɨkɨnd!Nanggate ken notgok baptiso okatam?” 37 (Awɨre)* 38 Sɨ ton ket yingawonj oso iyenapu trak enaawowɨm. Re ena b'agnatonj, Pilip dɨde ɨtembɨpakɨp ɨkɨki rɨga nɨmognɨmog nyɨ wa ekonda,dɨde ket Pilip tin baptiso yomnonj. 39 Ɨ re tonnyɨ ke oblendonda de gɨl wa, YonggyamɨmnaWɨngawɨngat omandemb Pilipɨnd yokatonj, dɨdeyiyonj b'enga gatab wa. Sɨ onggɨt ɨpakɨp ɨkɨkirɨgat makwa ket b'usaya tin yɨr yongonj. Ɨ tonukoi sam kɨma na nya yɨmayonj ti tungg wa.40 Ɨ ket Yonggyamɨmna Wɨngawɨngat Pilipɨnd pɨ-tapɨta yomnonj de Ajoto tungg wa, ɨ rɨgap ket tinadea yodaro. Ɨ re ton ket yikenonj komkesa taunnata, ton Godma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨtaomnena yiyenonj, ngɨrpu opendonj de Kaisareyawa.

9Saulɨmna Gar Engenda(Ɨtai 22:6-16; 26:12-18)

1 Ɨ Saulɨm re omanda ti kom soro yɨbnaenenonjYonggyamɨmna b'auyaena rɨga wa pɨlɨnd negɨromnɨkam dɨde ongandam. Sɨ ton yikonj yɨnamopyam sɨ rɨgam pɨlwa. 2 Ɨ ton ket tin yerkitonjda, “Man moina nyɨ kɨma nɨtrɨkainyɨt nɨnda pebaɨtmɨkitam nɨnda Ju rɨga waina yɨr opmitenapumet nata Damasko taunɨnd. Mop nokɨp kon singi

aen da ra kon neken onggɨt gatab wa dɨde tadark-inyɨn Yesund yɨmta undoka rɨga ake kongga, konten imda teyeninyɨn, ɨ kwa teyeninyɨn Yerusalemtaun wa.” 3 Ɨ re ton yikonj onggɨt peba kɨma ɨDamasko wus wa awonj, odenja ngayat tin yun-yowayonj. 4 Sɨ ton sap otendonj gou wa, dɨdeket ara utkundonj odede yɨt da, “Saul! Saul!Nangga pae man negɨr kɨma b'ɨdgotnena omnɨkayiyenyɨt kor pɨlɨnd?” 5 Seg ket Saul yerkitonjda, “Yetet man, Ukoyam?” Ɨ ket todaka mɨrayomnonj da, “Kon Yesuten ya pɨlnate re mannegɨr kɨma b'ɨdgotnena omnɨka yiyenyɨt. 6 Sɨman ket utnyite dɨde b'ɨtgaret onggɨt taun wa! Ɨamaemb de yɨpa rɨgatmenwumɨrmotɨny nanggae ra man b'ogla omnɨket.” 7 Ajɨ rɨga yepiya reton kɨma wuwonj, ton ara nena na utkundo, ajɨmakwa yena yɨr yongo. Sɨ onggɨt penaemb tonowɨnki yɨt kesa wekenonj. 8 Ɨ re Saul utnyitonjgou ke, tina yɨrkɨp ɨpangendi na ebnonda, ajɨmakwa nangga gasa na yɨr anginonj. Sɨ rɨgap ketyɨm ke emorki na yiyo, ngɨrpu yɨpand b'ɨgarkɨtoDamasko taun kara bora wa. 9 Seg ket ton nowabibɨr kɨma maike gasa yɨr angeneninonj, dɨdeton kwa maka diyam aukenenonj dɨde maka nyɨanaeninonj.

10 Onggɨt wɨnɨnd yɨpa b'auyaena rɨga nyɨ daAnaniya yɨbnonj Damasko taunɨnd. Ɨ re tonliyalliyal yɨt yutkundonj Yonggyamɨnd, ɨ Tonket tin yomnonj da, “Ananiya-wɨi!” Sɨ todakamɨra yomnonj da, “Owɨ, Yonggyam! Kon ɨtadɨkɨnd-o.” 11 Sɨ Yonggyam tin yomnonj da, “Ut-nyite, ɨ menon yokate onggɨt nya wa ogenayada, ‘Dɨmdɨmjog Nya’! Ɨ dɨde ra ket man meketdor Yudasɨm met wa, man ɨta odaret dor yɨpaTarso tunggam nyɨ da Saul. Ton re yɨr e op-miteny. 12 Ɨ ton kea liyalliyal yɨpa rɨga yɨr yongnyɨ da Ananiya, ɨ kwa ton yɨr yong da ɨtembrɨga Ananiya ke onggɨt met wa b'ɨgarɨk ɨ yɨmaramisiny ti pɨlɨnd tin yɨr ɨpangendam.” 13 Ɨ ketAnaniya mɨra yomnonj da, “Yonggyam! Kon kejogjog yɨt utkundeneninond onggɨt rɨgam gatabrɨna re ton Moina yɨna rɨga negɨr amnɨkeneni-nonj Yerusalem taunɨnd. 14 Ɨ kwa ton kea yɨnamopyam sɨ rɨga wa pɨlke danda yokatonj da tonkomkesa rɨga imda teyeniny yena re Moina nyɨkɨma agenairanj, dɨde kea ikonj dɨkɨnd Damaskowa onggɨtyam negɨr wɨko omnɨkam.” 15Ajɨ Yong-gyam tin yomnonj da, “Menon yokate ti pɨlwa!

* 8:37: Nɨnda Grik peband da [Ɨ ket Pilip yomnonj da, “Ra man Yesund okasɨt moina kupka gar ke,man rɨrɨr e ket baptiso okasɨt.” Ɨ todaka mɨra yomnonj da, “Kon ke gar ke yokasɨn da Yesu Keriso reGodɨmna b'ɨga e.”]

Ɨtaikena 9:16 182 Ɨtaikena 9:37Mop nokɨp Kon ke onggɨt rɨgand yobagendondKoina wɨko rɨgam yet ra Koina yɨt opurena teye-neniny. Sɨ ton opima ukoijog bebɨg turowateninyKoina nyɨ warabag omnɨkamGodma obagɨki kesarɨga wa, ɨ king wa, ɨ dɨde kwa Israel rɨga wapɨlwa. 16 Ɨ Kon ɨta tin ouyaenyɨn rɨdede wɨp eton b'ogla b'asowa takateniny Koina nyɨ map raton onggɨtyam wɨko omnɨka teyeniny.” 17 Seg reket Ananiya menon yokatonj, ɨ Yudasɨm met wab'ɨgaronj. Ɨ ket ton Saulɨm pɨlɨnd yɨm aramitonjdɨde yomnonj da, “Kor yɨnggan Saul! Man keyɨr yongot Yonggyam Yesund nyawɨnd, re manmetkot dɨkɨnd. Sɨ Tonɨtemb ken nɨtmɨkis menyɨr ɨpangendam dɨde Yɨnayɨna Wɨngawɨnga kemen yɨndangɨr omnam.” 18 Ɨ odenja ket tinayɨrkɨp ke jup pɨla gasa kea ogomkɨto. Ɨ ket tinayɨr ɨpangendonda. Seg ket ton utnyitonj, ɨ ketbaptiso yokatonj. 19 Ɨ re ton ket owou awinonj,ton ket kwa kea danda akasinonj.

Saulɨmna Pɨtapɨta Omna Yɨt DamaskondSeg ton ket b'auyaena rɨga kɨma yɨbnonj nɨnda

bibɨr kɨma de Damasko wa. 20 Seg ton ket odenjayikonj Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met wa, ɨb'atomonj pɨtapɨta omnenam Yesum gatab yɨtda, “Yesu re Godɨmna B'ɨga e.” 21 Sɨ komkesarɨga yepiya re tina yɨt utkundeno, ton kɨd kesana aena wuwenonj, dɨde b'arkena wuwenonjda, “Ma ma ɨnte jɨ rɨga yet re gar ke utkundarɨga negɨr omnɨka eyeninonj Yerusalem taunɨndyepiya re ɨtemb Rɨga Yesund yewangaeneno?Ma ma ton nok mana ikonj dɨkɨnd da ɨdenatton Yesund gar ke utkunda rɨga yɨmɨnd imdateyeniny, dɨde teyeniny yɨna mopyam sɨ rɨgawa pɨlwa sɨbɨbmetɨnd oramkam?” 22 Ajɨ Saulmogjog danda oikɨndena kɨma ɨmɨnjogɨm yɨt pɨ-tapɨta yomnenonj da, “Ɨtemb Yesu re Keriso e.”Sɨ onggɨt penaemb Ju rɨga yepiya re wekenonjde Damasko wa, nony menamena kesa aukawuwenonj tina yɨt gou wa omnenam.

23 Ɨ jogjog bibɨr seg ke, Ju rɨgap yɨpand omnɨkto,dɨde ket gɨlgɨl yɨsamko Saulɨnd ongandam. 24 Sɨton ita bibɨr dɨde sɨwɨny tin nya owama yiyenenotin ongandam komkesa taun mora nata rɨngkenare rɨga wuwenenonj onggɨt taun kara bora wab'ɨgarenam o kara bora ke opendenam. AjɨSaul kea wumɨr yokatenonj onggɨtyam towainaɨsamki yɨt gatab. 25 Sɨ daka yɨpa sɨwɨnyɨnd, tinab'auyaena rɨgap ukoi ga wa tin yoramito dɨde ketinka yiyo taun kara kumb ke de bau wa.

Saulɨmna Wɨmena Yerusalemɨnd

26 Sɨ onggɨt kak ke ket, Saul yikonj Yerusalemtaun wa. Ɨ ton pop b'atonkitonj b'auyaenarɨga kɨma yɨpand awowɨm, ajɨ komkesa rɨga remaka tin ɨmɨnjogɨm yomneno da, “Ton re yɨpab'auyaena rɨga e.” Sɨ tin moga na uwada yiyeno.27 Ajɨ re Banaba ɨmɨnjog wumɨr awonj ti gatab,ton ket tin yiyonj de ɨtmɨkitijog rɨga wa pɨlwa.Ɨ ton ket ten wumɨr amneninonj rɨja na re SaulYonggyamɨnd yɨr yongonj nyawɨnd, dɨde rɨja nare Yonggyam tin yɨt yomnenonj, ɨ dɨde kwa rɨjana re Saul Yesumna nyɨ kɨma moga kesa God mayɨt pɨtapɨta yomnenonj de Damasko wa. 28 Segket Saul ton kɨma b'eomkitonj dɨde yɨpand gɨlgɨlyikenenonj Yerusalem taunɨnd, ɨ dɨde ket Yong-gyamɨm nyɨ kɨma moga kesa God ma yɨt pɨtapɨtaomnena yiyenenonj. 29 Onggɨt wɨnɨnd, ton kwakea yɨt apureninonj Grik yɨtam Ju rɨga wa pɨlwadɨde ket ton kɨma yɨt b'ugwatena wuwenonj. Sɨonggɨt penaemb ton ket tin otonkena yiyenenoongandam. 30 Ɨ re gar ke utkunda nany dɨdeyɨngganwarɨp wumɨr yokato onggɨtyam ti gatabyɨt, ton ket tin yiyo de Kaisareya wa, dɨde ketyɨtmɨkito de tina ukendipu tungg Tarso taun wa.

31 Ɨngkek ket kupka Yuda ɨ Galili ɨ dɨdeSamariya wɨngɨrɨnd, sosi re kea ngɨmbla wɨngɨrnat wekenonj, dɨde danda kɨma owɨnkɨto. Ɨkwa ket Yonggyamɨnd moga yuwadeneno, dɨdeYɨnayɨna Wɨngawɨngat ugowa eyeneninonj. Sɨonggɨt penaemb Yesu ma sosi ukoi warabag aukayikonj.

Petro Aineand Yɨsakendonj32 Ɨ onggɨt wɨnɨnd, Petro menon yokatenonj

komkesa gatab nata, ɨ ket kwa yikonj de Lida taunwa, dɨde adarinonj yɨna rɨga yepiya re wekenonjonggɨt taunɨnd. 33 Ɨ ton ket yodaronj yɨpa rɨganyɨ da Ainea. Ton re dɨmɨr kopa ma pena eit (8)kemag kɨma yutungi yɨbnenenonj kasand. 34 ƗPetro ket tin yomnonj da, “Ainea! Yesu Kerisoke men mɨsakenj. Utnyite dɨde moina kasa yon-gonjene!” Seg ton ket odenja utnyitonj. 35 Sɨkomkesa rɨga yepiya re Lida taunɨnd dɨde Sarontaunɨnd wekenonj kea tin yɨr yongo, dɨde garengento Yonggyamɨm pɨlwa, ɨ dɨde ket Tin gar keutkunda ke yokato.

Dorkamna Yilo Okati Yɨt36 Ɨ yɨpa b'auyaena kongga Tabita wɨbnonj de

Yopa taun wa. Ɨ ti Grik ke engendi nyɨ reDorka. Ton ma sobijog na rɨga wa b'ogɨl wɨkoamnɨkaeneninonj, dɨde ingaena gasa kesa rɨgakear amnɨkeneninonj. 37 Ɨ re Petro yɨbnonj Lida

Ɨtaikena 9:38 183 Ɨtaikena 10:18wa, Tabita kea kopa yokatonj dɨde ket uj awonj. Sɨrɨgap ujgɨm gony weauko, ɨ wiyo, dɨde woramitotina met nɨmogɨm ror kok wa. 38 Ɨ Lida taun rema pɨn na yɨbnonj Yopa taun ke. Sɨ re b'auyaenarɨgap utkundo da Petro ama de Lida taun wa,ton ket nɨmog rɨga etmɨkito ti pɨlwa. Ɨ re tontin yodaronda, ton ket Petrond ɨl yongkonda da,“Goro kwa b'atɨgnenɨm! Wuyɨn-a yɨpand sowatungg wa!” 39 Ɨ Petro ket utnyita nena awonj,dɨde ket menon yokatonj ton kɨma. Re ton ketopendonj, rɨgap tin yiyo de nɨmogɨm ror kok warɨkɨnd re Dorkamna ujgɨm wɨbnawonj. Ɨ komkesamik konggap Petrom wusɨnd owɨnkɨto, ɨ yii kɨmatin ouyaukura yiyeno b'engabenga kobɨrgɨm rɨnare Dorka amnɨkawainonj, re ton yilo wɨbnonj. 40 ƗPetro ket komkesa rɨga eaukeninonj bau wa, ɨ ketkumop b'amkonj dɨde yɨr opmitonj. Seg re ketton b'engendonj ujgɨm wɨp wa, ɨ ket yindonj da,“Tabita! Utnyite!” Ɨ ton ket tina yɨr apngen-donj, ɨ Petrond yɨrɨk yɨnjomkitonj, ɨ dɨde ton ketomitonj. 41 Ɨ Petro yɨm ke tin wokatonj, dɨdewurowatonj onyitam. Ɨ ton ket ara emokinonjyɨna rɨga dɨde mik kongga, dɨde ket ti yilond wiy-onj towa pɨlwa. 42 Ɨ komkesa Yopa taun rɨga keaonggɨtyam gatab wumɨr yokateno, dɨde jogjogrɨga Yonggyamɨnd gar ke utkunda ke yokato. 43 ƗPetro omanda Yopa taunɨnd yɨbnonj yɨpa rɨgakɨma nyɨ da Simon yet re b'angga gɨm ke gasaamnɨkeneninonj.

10Korneliyomna Petrond Ɨngauka Yɨt

1 Ɨ yɨpa Roma rɨga yɨbnonj Kaisareya taun wanyɨ da Korneliyo. Ton re andred (100) Roma gejarɨgamopyamna, ɨ rɨgap onggɨtyamgeja rɨga bobonyɨ yogenayo da, “Italiya Geja Rɨga Bobo”. 2 Ɨton Godɨnd yewangaenenonj, dɨde Godɨnd ewan-gaya Ju rɨga waina mɨle amnɨkeneninonj yɨpandkomkesa ti rɨgawar kɨma yepiya re wekenonj timetɨnd. Ɨ ton kea itawɨnɨnd kear amnɨkeneninonjingaena gasa kesa rɨga, dɨde kwa ton ita wɨnɨndGodɨm pɨlwa yɨr opmitenenonj. 3 Ɨ yɨpa bibɨrɨndsɨmana tri (3) kɨlokɨnd, ton pɨtakɨpɨnd liyalliyalyɨr yongonj Godɨmna aneru. Ɨ ket onggɨt anerutikonj ti pɨlwa, ɨ yomnonj da, “Korneliyo!” 4 Ɨ reton yɨr pɨnpɨn yomnɨkonj anerund, ton moga naawonj. Sɨ yerkitonj da, “Yonggyam! Nangga e?”Ɨ aneru mɨra yomnonj da, “God opima moina yɨropmita utkundeneniny, ɨ kwa opima moina kearb'amnenamɨle yɨr ongong eyeniny. Sɨ God opima

nonyɨnd owama eyeniny onggɨtyam moina mɨle.5 Sɨ man otade rɨga tetmɨkisinyɨt de Yopa waɨngaukam Simonɨnd, yena re kwa nyɨ yogenai daPetro. 6 Ɨtemb rɨga re obayam e yɨbɨm de b'anggagɨm ke gasa omnɨka rɨga Simonɨm met wa. Ɨ tinamet re sɨpa yuru nate yɨbɨm.” 7 Ɨ re ket aneru yetre tin yɨt yomnenonj, Korneliyond ket yɨraronj,ton ket ara emokinonj nɨmog ti met wɨko rɨgadɨde yɨpa geja rɨga. Ɨ ɨtemb geja rɨga re Godma obagendi kesa rɨga na ajɨ yɨpa b'ogɨl Godɨndewangaya rɨga na yɨbnonj Korneliyomna nonyɨjai rɨga wɨngɨrɨnd yepiya re ton kɨma wuswuswekenenonj. 8 Ɨ re ket ton tuwonj Korneliyompɨlwa, ton ten b'obogɨl wumɨr amneninonj ong-gɨtyam komkesa yɨt rɨna re ti pɨlɨnd aukonj. Segket ton etmɨkisinonj de Yopa taun wa.

Petromna Liyalliyal Yɨr Ongong gatab Yɨt9Sɨ onggɨt nowa rɨgapmenon yokato Yopa taun

wa. Ɨ ɨspari ke ket, re ton Yopa wus wa aukɨto,Petro ket yikonj tou kesa met papkak kumb wayɨr opmitam lomtɨk gatabɨnd. 10 Ɨ re Petro yɨropmitenonj, ton ketma sobijog na owoupa awonj.Ɨ re Petro owou yɨr ungawand yɨbnonj, ti nononykesand yɨpa liyalliyal gasa aukonj ti wɨpɨnd. 11 Ɨre ton yɨr yongonj wub kumb ɨpangendand, tonkwa kea yɨr yongonj yɨpa ukoi kobɨrgɨm pɨla gasarɨna re powa (4) wugɨnd ɨjobɨki gou wa inkaikonj. 12 Ɨ komkesa powa (4) pɨskak kɨma b'angga,ɨ mukak ke gowɨnd menamena b'angga, ɨ dɨdewub kumbɨnd ngena kea wekenonj de onggɨtgasa kumbɨnd. Komkesa re kɨlkɨl gasa na rɨnare God maka Ju rɨga enjɨkeninonj ongongɨm gogyɨt rɨrɨrɨnd. 13 Ɨ ti pɨlwa ara ikonj da, “Petro!Utnyite! Epoine dɨde angine!” 14 Ajɨ Petro dakayomnonj da, “Yonggyam! Makwa rɨrɨr e! Konmaka angeneninond odede b'angga rɨna re Godgog amninonj da yɨna omni kesa im dɨde kɨlkɨlim.” 15 Ɨ ket nɨmogɨm ara ikonj ti pɨlwa da,“God kea onggɨtyam b'angga komkesa kɨlkɨp kesaamninonj. Sɨman goro tapureninɨmda yɨna omnikesa im dɨde kɨlkɨl im!” 16 Ɨ re odede nowapyampɨtapɨta aenonj, odenja ket onggɨtyam gasa wubkumb wa ɨtendonj.

17 Ɨ Petro ti garɨnd nonyɨk b'amdenonj ong-gɨtyam liyalliyal gasa gatab rɨna re ton yɨr yon-gonj, ajɨ nonysɨpsɨp na aukonj da, “Nangga ma jɨgasa awɨk?” Ɨ onggɨt wɨnɨnd daka Korneliyomnaɨtmɨkiti rɨgap rɨga erkena eyento da, “RokateSimonɨmna met?” ngɨrpu ton ket yodaro tinamet, ɨ ket owɨnkɨto tina met kara morand. 18 Ɨ

Ɨtaikena 10:19 184 Ɨtaikena 10:39ton ket ara wuwenonj, ɨ arkitto da, “Wɨi, rɨka ɨtadɨkɨnd Simon are yena re nyɨ yogenai da Petro?”19 Onggɨt wɨnɨnd Petro omanda nony menamenaomnɨkand yɨbnonj onggɨtyam tina liyalliyal yɨrongi gasa gatab. Ɨ odedend daka ket YɨnayɨnaWɨngawɨngat tin yomnonj da, “Yɨr de, nowa rɨgapmena oraka miyenyi. 20 Sɨ man utnyite, dɨdegou wa meke! Ɨ dɨde meket dor ton kɨma! Gorononysɨpsɨp taukɨm dor, mop nokɨp Konɨt tenetmɨkisinyɨmɨn!” 21 Ɨ re Petro gou wa yikonj deonggɨt rɨga wa pɨlwa, ton ket amninonj da, “Wɨi,kon ɨtemb jɨ rɨga yena re wɨn oraka yiyenya. Sɨwɨn nanggamop paim tuyɨt?” 22 Ɨ todaka ketmɨrayomno da, “Wan andred (100) Roma geja rɨgamopyam Korneliyot nɨtmɨkisinyɨm mor pɨlwa.Ton re dɨmdɨmjog rɨga e dɨde Godɨnd ewangayaGod ma obagendi kesa rɨga e, sɨ komkesa Ju rɨgawumɨrjog im tina mɨle. Sɨ onggɨt paemb tin ketyɨsnaenenyi. Ɨ kwa daka yɨpa yɨna anerut tinyingawonj men ɨngaukam ti met wa, dɨde yɨtkakutkundam nangga im ra man tapureninyɨt. Sɨ sɨnopimemb ket tuyɨn.” 23 Sɨ onggɨt penaemb Petroten engaukinonj wɨngɨr wa menonɨm, dɨde obaiamninonj.

Petro Yikonj Korneliyomna Met waƗ ɨspari ke ket Petro utnyitonj, ɨ ket ton kɨma

yiwatonj. Dɨde kwa Yopa ke gar ke utkundanany dɨde yɨngganwar wɨngɨrɨnd nɨnda rɨga dakakea wuwonj yɨpand ton kɨma. 24 Ɨ ɨspari ke ketPetro Kaisareya taun kara wa b'ɨgaronj. Ɨ onggɨtwɨnɨnd Korneliyo daka kea tina gu rɨga dɨde tinawuswus rɨga ara emokinonj, ɨ yɨpand b'eomto timetɨnd. Ɨ ton ket Petro dɨde ton kɨma rɨga yɨrungaukɨto. 25 Ɨ re Petro Korneliyomna met wab'ɨgaronj, Korneliyo ket tin wɨpwɨp yomnonj, ɨket b'ɨsnawa kɨma egomendonj ti pɨs wɨpɨnd, dɨdeket kumsos b'amkonj. 26 Ajɨ Petro tin yutnyi-tonj dɨde yomnonj da, “Utnyite! Koda re yɨparɨga en odede man re dɨde.” 27 Ɨ Petro ket yɨtb'usenena kɨma b'ɨgaronj ton kɨma, dɨde ket ukoirɨga bobo adarinonj. 28 Sɨ ton ten amninonj da,“Wɨda wumɨrjog im sowaina gog. Sɨ ɨja imembjɨ sowaina gog mɨle da Ju rɨga ma opima wɨn,God ma obagɨki kesa rɨga kɨma b'eteomkenanj, ɨb'atɨdarenanj yɨt b'usenenam o diyam awowɨmo wɨmenam. Ajɨ God kea ken nouyawonj da,‘Goro yena rɨga ogenayɨm da ton re yɨna omnikesa e o kɨlkɨl e.’ 29 Sɨ onggɨt paemb re wɨnken nɨngaukonda, kon makwa nangga yɨt naapureninond, ajɨ kon menon nena na awond. Sɨ

onggɨt paemb kon kwa tarkisinyɨn da wɨn nanggamop pena nɨngaukonda?” 30 Ɨ Korneliyo ketmɨra yomnonj da, “Re yɨto nowa bibɨr teteau-tondam seg ket onggɨtyam bibɨrɨnd odede tri (3)kɨlok sɨmana gatabɨnd, kon yɨr opmitenond kormetɨnd. Odedend ket yɨpa bɨlbɨljog kobɨrgɨmb'ikoki rɨgat onyitonj kor wɨpɨnd. 31 Ɨ ton ketnomnonj da, ‘Korneliyo! God opima moina yɨropmitena utkundeneniny, ɨ kwa opima moinakear b'amnena mɨle nonyɨnd owama eyeniny.32 Sɨ onggɨt paemb man rɨga tetmɨkisinyɨt Yopawa Simonɨnd ɨngaukam yena re kwa nyɨ yogenaida Petro. Ton re obayam e yɨbɨm b'angga gɨm kegasa omnɨka rɨga ti nyɨmad Simonɨmna metɨnd,ɨ ɨtemb re met sɨpa yuru nate yɨbɨm.’ 33 Sɨonggɨt penaemb kon odenja rɨga etmɨkisinondmen orontam. Sɨ otomantijog e rɨna re manmetket. Sɨ sɨn komkesa dɨkɨnd b'eomkisindamGodɨm wɨp nasim. Ɨ sɨn singi im utkundenamkomkesa yɨtkak rɨna re Yonggyam men mingausɨn wumɨr omnenam.”

Petromna Pɨtapɨta Omni Yɨtkak KorneliyomMetɨnd

34 Ɨ ket Petro b'atomonj yɨt opurena da, “Konotade ɨmɨnjog ke wumɨr yokasɨn da God ma ɨtabu b'iyena mɨle yomnɨkeneny odede ɨt re da Tonyɨpa tab Ju rɨga nena yɨrkokar agoniny. 35Ajɨ Godyɨrkokar agoniny re komkesa b'engabenga yɨtamrɨga wa mim yepim re Tin ewangaya yiyenyi dɨdeTi pɨlwa negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle amnɨkene-nanj. 36 Wɨn wumɨr im jɨ da God Tina b'ogɨlyɨrkokar bage yɨt yɨtmɨkitonj Israel rɨga wa pɨlwana. Sɨ ɨja naemb jɨ onggɨtyam yɨtkak opurenamyotomonj da Yesu Keriso ngɨmbla yoramitonjGod dɨde rɨga wa ganggand, ɨ ɨngkaemb onggɨtngɨmbla kɨma God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨtpɨtapɨta aena yikeny komkesa rɨga wa pɨlwa. Sɨɨtemb re Yesu, ma Ju rɨga wa nena ma Yonggyame, ajɨ komkesa rɨga wa Yonggyam e. 37 Ɨ kwa wɨnkea wumɨr im da re Yoan engenda baptiso gatabyɨt pɨtapɨta yomnenonj, Yesu ket onggɨtyam bageyɨt iyena wɨko yotomonj Galili eriya wɨngɨrɨnd,ɨ ɨngkek ket kupka Yuda eriya nata opurenayiyenonj. 38 God kea Najaret tunggam YesundYɨnayɨna Wɨngawɨnga ke dɨde danda ke yɨndan-gɨr yomnɨkonj. Sɨ Yesu ket yikenonj komkesagatab wa, ɨ b'ogɨl wɨko omnɨka eyeninonj, ɨdɨde komkesa rɨga b'ogɨl amnɨkeninonj yepiyare Satanamna danda wɨrand wekenonj. Mopnokɨp God re kea omanda yɨbnenenonj Yesukɨma. 39 Ɨ sɨn re yɨr ungatayam rɨga im komkesa

Ɨtaikena 10:40 185 Ɨtaikena 11:15mɨle gatab rɨna re ton amnɨkinonj Yuda eriyanddɨde Yerusalemɨnd. Rɨgap tin ket yɨdrɨko wulb'agbagɨnd dɨde yongando. 40 Ɨ re ket nowambibɨr yokatonj, God tin yutnyitonj uj ke. Dɨdeket God Tin yɨr ongongɨm pɨtapɨta yomnenonjrɨga wa pɨlwa. 41 Ɨ God tin pɨtapɨta yomnenonjre ma komkesa rɨga wa pɨlwa na, ajɨ sowa pɨlwanena na yena re God sɨn nobagɨkinonj yɨr un-gatayamɨm. Sɨ re ton utnyitonj uj ke, sɨn keaTon kɨma yɨpand diyam aukenentondam dɨde nyɨanaikenentondam. 42 Ɨ Tonɨt ket sɨn ningainonjpɨtapɨta omnenam rɨga wa pɨlwa dɨde usenenamyɨr ungata yɨt da, ‘Ɨtemb re Yesu b'ɨsagɨkayam eyena re God yobagendonj ɨsagɨkam yilo rɨga dɨdeuj rɨga.’ 43 Ɨ komkesa bageyamɨp toda kwa keaonggɨtyam Yesum gatab yɨr ungata yɨt usenenaeyento da, ‘Komkesa rɨgap yepiya ra Tin gar keutkunda ke okasi, God opima towaina negɨr mɨleawɨr tamnɨkainy Tina danda nyɨ ke.’ ”

Yɨnayɨna Wɨngawɨnga Inkonj God ma Obagɨkikesa Rɨga Wa pɨlɨnd

44 Ɨ re Petro onggɨtyam yɨtkak usenenainonj,Yɨnayɨna Wɨngawɨnga kea ket igurkonj komkesarɨga wa pɨlɨnd yepiya re utkundento onggɨtyamyɨtkak. 45-46 Ɨ ɨngkenaemb ton ket b'engabengayɨt apurento dɨde ket ukoi kana Godɨnd esourenayiyeno. Sɨ gar ke utkunda Ju rɨgap yepiya reGod ma obagɨki tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨleyokato, ton kea Petro kɨma yɨpand tuwonj ɨ yɨryongo onggɨtyam mɨle. Seg ton ket ma so-bijog na kɨd kesa aena wuwenonj, mop nokɨpYɨnayɨna Wɨngawɨngat kea Tina yiyag wurar ɨg-marka yiyenonj God ma obagɨki kesa rɨga wapɨlɨnd. Odedend Petro yindonj da, 47 “Onggɨtrɨgap kemb Yɨnayɨna Wɨngawɨnga yokasi menre dɨde, sɨ yete rɨrɨr e men ogoka nitiyeninytowanɨm nyɨ ke baptiso okawam?” 48 Sɨ Petroket ton kɨma meni rɨga engainonj ten baptisoomnɨkam Yesu Kerisomna nyɨ kɨma. Ɨ re baptisoomnɨka seg awonj, rɨgap Petrond yɨgekito tonkɨma wɨmenam nɨnda bibɨr kɨma.

11Petro Yerusalemɨnd Pɨtapɨta Yomnonj Tina

Omnɨki gatab Yɨt1 Ɨ ɨtmɨkitijog rɨgap dɨde gar ke utkunda

nany dɨde yɨngganwarɨp yepiya re Yuda eriyawɨngɨrɨnd wekenonj, kea utkundeno da God maobagɨki kesa rɨgap re kea toda God ma yɨt garke utkunda ke yokateno. 2 Sɨ onggɨt penaemb

re Petro yikonj Yerusalem taun wa, nɨnda gar keutkunda Ju rɨgap yepiya re God ma obagendi tɨrɨromni mal wugɨm ɨpka mɨle yokato, Petrond negɨrgɨm yomnɨko. 3 Ɨ yomno da, “Man b'ɨgarot re Godma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpki kesa rɨgawaina met wa, dɨde ket ton kɨma diyam awot.”4 Sɨ Petro daka ket esɨpkenainonj komkesa yɨtkakotomapu ke de undwatapu wa. 5 Sɨ ton odedeyindonj da, “Re kon yɨr opmitena nekenond Yopataunɨnd, kon nonony kesand yɨpa liyalliyal gasayɨr yongond. Sɨ yɨpa ukoi kobɨrgɨmpɨla gasa powa(4) wugɨnd ɨjobɨki na yɨbnonj wub kumbɨnd, ɨ ketinka ikonj pumb ke ngɨrpu de kor pɨlwa. 6 Re konb'obogɨl yɨrɨk eyeninond onggɨtyam gasa, konkea yɨr anginond powa (4) pɨskak kɨma ongenib'angga ɨ tɨbamb'angga ɨmukak ke gowɨndmena-mena b'angga ɨ dɨde wubɨnd ngena. Komkesa rekɨlkɨl gasa na rɨna re God maka Ju rɨga enjɨke-neninonj ongongɨm gog yɨt rɨrɨrɨnd. 7 Ɨ odedendkon ket ara utkundond. Ɨ odede nomnonj da,‘Petro! Utnyite! Epoine dɨde angine!’ 8 Sɨ kodakaket yomnond da, ‘Kor Yonggyam! Makwa rɨrɨr e!Kon makwa ke yɨpa odede yɨna omni kesa o kɨlkɨlb'angga koina tu bora wa yɨgarond ongongɨm.’9 Ɨ ket wub kumb ke nɨmogɨm ara ikonj, dɨdemɨra nomnonj da, 'God kea onggɨtyam b'anggakomkesa kɨlkɨp kesa amnɨkinonj. Sɨ man gorotapureninɨm da yɨna omni kesa im o kɨlkɨl im.’10 Ɨ re odede nowapyam pɨtapɨta aenonj, odenjaket onggɨtyam b'angga kɨma kupkakupka gasab'usaya ɨtendonj wub kumb wa. 11 Ɨ odedend ketnowa rɨga opekto onggɨt met wa rɨkɨnd re konnɨbnond. Yɨpa rɨgat ten etmɨkisinonj kor pɨlwaKaisareya taun ke. 12 Ɨ re ton nodaro, YɨnayɨnaWɨngawɨngat ket nomnonj da, ‘Ton kɨma meket!Goro nonysɨpsɨp taukɨm!’ Sɨ opi re dɨkɨnd siks(6) gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar todakakea kon kɨma wuwonj onggɨt rɨga ma met waonggɨt taunɨnd, dɨde ket sɨn b'ɨgartondam metwɨngɨr wa. 13 Ɨ ton ket sɨn wumɨr nomninonjda ton yɨpa God ma aneru onyiti yɨr yongonjtina metɨnd, ɨ onggɨt anerut tin odede yomnonjda, ‘Rɨga tetmɨkisinyɨt Yopa wa, dɨde Simonɨndɨngauket yena re kwa nyɨ yogenai da Petro! 14Tonɨta mutusenenainy God ma yɨt, dɨde onggɨtyamtina opureni yɨtkak kaim wɨn yɨrkokar okatenya,man dɨde komkesa rɨga yepim re wekeny moinametɨnd.’ 15Seg re kon yɨt b'atomond, odedend Yɨ-nayɨna Wɨngawɨnga igurka yikenonj towa pɨlɨndodede wɨp rɨngmena re otomapu ke Ton mera

Ɨtaikena 11:16 186 Ɨtaikena 12:5pɨlɨnd igurkonj. 16 Ɨ onggɨt wɨnɨnd, kon ketYonggyamɨmna yɨtkak nonyɨk eyeninonj rɨna reton yindonj odede da, ‘Yoan nyɨ kena rɨga baptisoamnɨkinonj, ajɨ wɨn Yɨnayɨna Wɨngawɨnga kaebaptiso okatenya.’ 17 Re men Yonggyam YesuKerisond gar ke yokatonda, God kea mera yiyagwurar nokainonj. Ɨ God re kea towada akainonjonggɨtyam yɨpaina yiyag wurar odede yɨpa wɨpmera pɨlwa re dɨde. Kon re yɨpa rɨgajog en. Sɨrɨdede e kon God ma wɨko ogoka iyenyɨn?” 18 Ɨre rɨgap utkundento onggɨtyam yɨtkak, ton mu-makesa na wekenonj, dɨde ket Godɨnd ewangayayiyeno odede yɨt kɨma da, “Sɨ ɨmɨnjog e. God rekea gar engenda mɨle Tina obagɨki kesa rɨga waakainonj towanɨm yɨrkokar okatam.”

Antiyok Sosi19 Ɨ re ukoi negɨr kɨma b'ɨdgotnena pɨta awonj

Stepanomna uj kak ke, gar ke utkunda rɨgawetaweta auka wuwenonj komkesa gatab wa. Ɨonggɨt wɨnɨnd nɨnda rɨga re keawuwenonj ngɨrpude Poinikiya eriya wa, ɨ Kipriyo ailan wa, ɨ dɨdeAntiyok taun wa. Re ton wuwenonj, ton ket Jurɨga wa nena mana God ma b'ogɨl yɨrkokar bageyɨt pɨtapɨta omnena eyenawo. 20 Ɨ towa wɨngɨrɨndnɨnda Kipriyo tunggam dɨde Kurene tunggamwuwenonj Antiyok taun wa. Ɨ ton ket God maobagɨki kesa Grik rɨga wa towada kea kwa pɨtapɨtaomnena eyenawo Yonggyam Yesum gatab Godma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt. 21 Ɨ Yonggyam keatowa pɨlɨnd tina danda yɨm aramkinonj ten yɨmokawam. Sɨ ma yɨpa kɨma rɨgapiya gar engento,dɨde ket Yesund gar ke utkunda ke yokato, ɨ dɨdeTin ket yɨmta yundoko. 22 Ɨ onggɨtyam towa gatabyɨdɨr yɨt re kea warabag aukonj, ɨ Yerusalem sosirɨgap kea utkundeno onggɨtyam yɨt. Sɨ onggɨtpenaemb ket Banaband yɨtmɨkito Antiyok taunwa. 23 Ɨ re ton opendonj de Antiyok taun wa,ton kea yɨr anginonj b'ogɨl mɨle rɨna re gar keutkunda rɨgap Godɨmna wurar ke omnɨka eyento.Sɨ onggɨt penaemb ton ket gar sam awonj, dɨdeton ket komkesa rɨga danda kɨma ugoinonj da,“Wɨn waina gar kupkakupka taramkindam Yong-gyamɨm pɨlɨnd Tin yɨmta undokam.” 24Banaba reb'ogɨl rɨga e, dɨde Yɨnayɨna Wɨngawɨnga ke yɨn-dangɨr omni rɨga e, ɨ dɨde ton re danda kɨmagar keutkunda rɨga e. Sɨ onggɨt penaemb ketma sobijogrɨga bobo na aukawuwenonj Yonggyamɨnd gar keutkundam. 25 Sɨ ton ket yikonj Tarso wa Saulɨndorakam. 26 Ɨ re ton tin yodaronj, ton ket tinyiyonj de Antiyok wa. Ɨ ɨngkenaemb ket Banaba

ake Saul sosi rɨga kɨma yɨpand b'eomkenenondakupka yɨpa kemag kɨma. Ɨ dɨde ket ukoi rɨga boboouyaena eyeninonda. Sɨ omandemb Antiyoktaunɨnd rɨgap yiyata kɨma onggɨtyam b'auyaenarɨga odede nyɨ agenaito da “Kerisomna Rɨga”.

27 Ɨ onggɨt wɨnɨnd kea nɨnda bageyam tu-wonj Yerusalem taun ke de Antiyok taun wa.28 Ɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngat towa wɨngɨrɨnd yɨpabageyam nyɨ da Agabo yingawonj yɨpa gasa rɨgawa wumɨr omnam. Sɨ Agabo ket onyitonj, dɨdeten wumɨr amninonj da, “Ukoi owoupa wɨn ɨta ikdem komkesa Roma kantri wɨngɨrɨnd.” Ɨ ɨtembowoupa wɨn pɨta awonj re odenat re KlaudiyoRoma mopyam king yebɨm. 29 Sɨ b'auyaena rɨgapsingi auto yɨm okawam gar ke utkunda nanydɨde yɨngganwar yepiya re wekenonj Yuda eriyawɨngɨrɨnd. Ɨ ton ket yɨpayɨpa rɨgap yɨsamkowulkɨp oramkam towa wulkɨp rɨrɨrɨnd dɨde ong-gɨtyam wulkɨp ɨtmɨkitam towa pɨlwa. 30 Ɨ re ketton wulkɨp emdɨto, ton ket akawo Banaba dɨdeSaul towa pɨlɨnd iyoyɨm elda wa pɨlwa yepiya reYerusalem taunɨnd wekenonj.

12Erod Yakobond Yongandonj dɨde Petrond Sɨbɨb-

met wa Yoramitonj1 Ɨ onggɨt wɨnɨnd king Erod singi awonj

Yerusalem sosi wɨngɨrɨnd nɨnda rɨga negɨr om-nɨkam. Sɨ ton ket tina danda ke nɨnda rɨgaemjinonj. 2 Ɨ ton kea Yoanɨmna nany Yakobondyokatonj, ɨ ket geja giri ke uj tama yongandonj.3 Sɨ onggɨt mop penaemb Ju rɨga ma sobijog nasam aukɨto. Ɨ re Erod onggɨtyam towaina samyɨr yongonj, ton kwa yɨsamkonj Petrond dakaokatam. Onggɨtyam mɨle aukonj re yɨpa Ju rɨgawaina Yist kesa Bred Wɨn nat. 4 Sɨ re ton Petrondyokatonj, ton ket yoramitonj sɨbɨbmet wa. ƗErod sikstin (16) geja rɨga etmɨkisinonj sɨbɨbmetmopyamɨm pɨlwa danda kɨma Petrond yɨr ɨpkam,nokɨm da ɨdenat powa (4) geja rɨga bobop sensiomnena kɨma tin b'obogɨl yɨr ɨpka iyenyi. Ɨ tinaɨsamki singi re ɨja naemb da ton Ju rɨga wainaUj Ɨgwanti Nony Iyena Diyamdiyam Wɨn kak kePetrond yii dem rɨga wa wɨp wa, ɨ tin onganj dem.5 Sɨ onggɨt penaemb geja rɨgap Petrond yɨr ɨpkayiyeno sɨbɨbmetɨnd. Ajɨ onggɨt wɨnɨnd sosi rɨgapdaka kea ɨmɨnjog gar ke ti gatab yɨr opmitentoGodɨm pɨlwa.

Aneru Petrond Yopendonj Sɨbɨbmet ke

Ɨtaikena 12:6 187 Ɨtaikena 12:236 Ɨ onggɨt sɨwɨnyɨnd re Erod singi awonj

Petrond negɨr omnam ɨspari ke, Petro yɨt wegonjnɨmog geja rɨga wa ganggand. Ɨ Petromna yɨpayɨm re sein kai ke ɨjobɨki na yɨbnonj yɨpa gejarɨgamna yɨmɨnd dɨde kwa yɨpa yɨm re odede yɨpawɨp ɨjobɨki na yɨbnonj kwa yɨpa geja rɨgamnayɨmɨnd. Ɨ daka nɨmog geja rɨgap onyiti naonggɨt sɨbɨbmet yɨr ɨpka yiyenonda mora dun-dand. 7 Ɨ odedend ket yɨpa Yonggyamɨmnaaneru Petrom wusɨnd onyitonj, ɨ ngayat yɨny-omarenonj onggɨtyam sɨbɨbmet wɨngɨrɨnd. Ɨton ket Petrond yɨdbontonj yororand, dɨde kettin yutunga ke yutnyitonj. Ɨ ket yomnonj da,“Wanakana utnyite!” Ɨ odenja ket tina yɨm keɨjobɨki sein kai b'ɨtrendonda. 8 Ɨ kwa aneru tinyomnonj da, “Moina rob ke b'obogɨl b'ɨjobɨke,dɨde moina yongɨnkak b'ikokine!” Seg Petro keatina yɨt rɨrɨrɨnd amnɨkinonj. Ɨ aneru b'usayakwa yomnonj da, “Moina tumɨnd iyenapu pɨnpɨnkobɨrgɨm b'ikite, dɨde ken yɨmta nundoke!” 9 SɨPetro re aneru kɨma na opendonj sɨbɨbmet ke,dɨde ket tin yɨmta yundokonj. Ɨ onggɨt wɨnɨndPetro maka nony aukonj da onggɨt anerumnaomnɨki mɨle re ɨmɨnjog e. Ajɨ ɨja na ton nonyawonj da, “Kon re liyalliyal gasa e yɨr yongen.”10 Ɨ ton ket egoukisinonda naskajog sɨbɨbmetrɨga yɨr ɨpka rɨga bobo dɨde kwa ket nɨmogɨmsɨbɨbmet rɨga yɨr ɨpka rɨga bobo. Ɨ onggɨtyamsɨbɨbmet kara yɨpa tabɨnd ayɨn ke omnɨki morayɨbnonj rɨngkena re yɨpa taunɨm nya yɨbnonj.Ɨ re ton opendonda onggɨtyam mora wa, moratilenggyam b'ɨpangendonj towanɨm. Sɨ ket tonopendonda onggɨtyam mora ke. Ɨ ton menonyokatonda, dɨde opendonda de yɨpa ukoi nyawa. Seg, odenja ket anerut tin yɨraronj. 11 Ɨɨngkenaemb ket Petrond nonyɨt yodarkonj, ɨ ketton tina gar ke yindonj da, “Oo, kemb kon ɨmɨnjogwumɨr aen da Yonggyamɨt kor nɨtmɨkitau Tinaaneru, dɨde Ton ket kea ken nɨtrɨngas Erodɨmnadandam pɨlke dɨde Ju rɨga waina komkesa ɨsamkisingi ke.” 12 Ɨ re ton odede yongwatonj, tonyikonj Yoanɨm mog Mariyamna met wa. Rɨgapyogenayo onggɨtyam rɨga Yoanɨnd kwa yɨpa nyɨke da Mak. Ɨ onggɨt metɨnd re kea jogjog rɨgabobo b'eomto, dɨde yɨr opmitena wuwenonj. 13 ƗPetro ket onggɨtyam met kara mora yipowonj,ɨ ket yɨpa wɨko ngɨmngai, nyɨ da Rode, wikonjmora wa rɨga ongwatam. 14 Ɨ ton ket kea Petroma nonykok b'obogɨl yongwatonj, sɨ ukoi sam nayokatonj. Ton maka mora yɨpangendonj Petrom

b'ɨgaram, ajɨ ton b'ɨkok nena awonj met wɨngɨrwa, ɨ ket rɨga wumɨr amneninonj da, “Petro ɨtamora wa onyiti yɨbɨm.” 15 Ajɨ rɨgap tin womnoda, “Man korɨrkorɨr e ainyɨt are!” Ajɨ ton keaonggɨtyam yɨt yusairenonj, ɨ danda kɨma windonjda, “Ɨmɨnjog e-o! Ma kon b'anygɨnenyɨn-a!” Sɨtodaka endento da, “Ama rɨka tina anerute.”16Ajɨ Petro re omanda mora yipowayonj. Sɨ rɨgapket wuwonj de mora wa, ɨ ket mora yɨpangendo,ngɨrpu ton ket Petrond yɨr yongo. Sɨ ton masobijog na kɨd kesa aukɨto. 17 Ɨ Petro ket yɨm kerɨga eswanginonj, ɨ ket towa usenenainonj rɨja nare Yonggyam tin yɨtrɨngatonj sɨbɨbmet ke. Ɨ tonket ten amninonj da, “Wɨn onggɨtyam yɨt wumɨroramitenya Yakobom pɨlwa dɨde kwa komkesagar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar wa pɨlwa.”Seg ton ket yiwatonj onggɨt met ke, dɨde ketmenon yokatonj b'enga gatab wa.

18 Ɨ ɨspari ke ket, geja rɨgap maka Petrondyɨr yongo. Sɨ towa wɨngɨrɨnd ma sobijog nayɨt b'iklawa wuwenonj odede da, “Nangga naawɨk Petrom pɨlɨnd?” 19 Onggɨt kak ke, Erodtin oraka yiyenonj, ajɨ makwa yodaronj. Sɨ tonb'obogɨl erkena eyeninonj sɨbɨbmet yɨr ɨpka rɨga,ajɨ makwa nangga b'ogɨl mɨra na yokatonj. Sɨton ket b'ingawa yoramitonj ten ongandam. Segket Erod Yuda eriya ke yiwatonj, ɨ ket yikonjKaisareya wa wɨmenam.

Erodɨmna Uj gatab Yɨt20 Ɨ Erod re ma sobijog na soro aenonj Tiro ake

Sidon rɨga wa pɨlwa. Ajɨ onggɨt nɨmog eriya rɨgawaina owou wuwenonj re Erodɨmna kantri kena.Sɨ onggɨt penaemb Tiro ake Sidon rɨgap yɨpandgɨlgɨl wuwonj Erodɨm pɨlwa Erod kɨma ngɨmblaokatam. Sɨ ton naska kingɨmna nony ɨjai wun-gapu yɨr ɨpka rɨga Blastom pɨlwa wuwonj nonyokatam da, “Ɨdenat ton sowa gatab wa tainy.” Ɨdɨde ton ket tin yerkito ngɨmbla okatamking Erodkɨma. 21 Sɨ Erod yɨpa bibɨr yobagendonj towanɨmyɨt opurenam. Ɨ re onggɨtyam bibɨr yokatonj,Erod ket b'ogɨl king kobɨrgɨm b'ikokinonj, dɨdeket omitonj kingɨmna wɨp omnenapu kasand.Ɨ ton ket nɨnda yɨt apureninonj rɨga wa pɨlwayepiya re tuwonj Tiro ake Sidon ke. 22 Ɨ reton yɨt opurena seg awonj, utkunda rɨga bobopb'okta ara wuwenonj da, “Ɨtemb re ma rɨgainaopurena im, ajɨ godɨmna opurena im!” 23 Ɨ onggɨtwɨnɨnd Erodmaka Godɨnd yesourenonj. Sɨ onggɨtpenaemb Yonggyamɨmna anerut odenja ti pɨlɨnd

Ɨtaikena 12:24 188 Ɨtaikena 13:17kopa yoramitonj. Ɨ ket kopa ogona kom kupɨrɨptin ongong yiyeno, sɨ ton ket uj awonj.

24Ajɨ God ma yɨtkak re kea ukoi auka yikenonj,dɨde warabag auka yikenonj. 25 Ɨ re Banabaake Saul towaina wɨko seg yomnonda Yerusalemtaunɨnd, ton yokatonda Yoanɨnd yena re kwa nyɨyogenayo da Mak, dɨde ket ton kɨma ɨtendondaAntiyok wa.

13Yɨnayɨna Wɨngawɨngat Abagendonj Banaba

ake Saul1 Ɨ Antiyok sosi wɨngɨrɨnd kea de wekenonj

bageyam dɨde ouyaena rɨga. Sɨ opimemb jɨ rɨgaBanaba, ɨ Simeon yena re kwa nyɨ yogenayo daNiger,* ɨ Kurene tunggam Lukiyo, ɨ king Erodkɨma yɨpand ongeni rɨga Manaen, ɨ dɨde Saul. 2 Ɨre ton Yonggyamɨnd yewangaeneno dɨde owouuwabɨka wɨn yokateneno, Yɨnayɨna Wɨngawɨngatkea ket ten amninonj da, “Wɨn Banaba ake SaulKor notkaya, mop nokɨp Konɨt ten ara emokondKoina singi wɨko omnɨkam.” 3 Sɨ onggɨt penaembton ket owou uwabɨka wɨn yokateno, ɨ yɨr opmi-tento. Ɨ ton ket towa pɨlɨnd yɨm aramkɨto tendanda okawam, ngɨrpu ket ten etmɨkito.

Banaba ake Saul Towaina Menon Kipriyo wa4 Ɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngat ten etmɨkitonj, sɨ

ton ekonda de Selyukiya wa. Sɨ ɨngkenaembton ket gɨga yokatonda dɨde ket ekonda Kipriyoailan wa. 5 Ɨ re ton opendonda ailan ɨle tab keSalami taun wa, ton ket ekenonda Ju rɨga wainayɨr opmitenapu met nata God ma yɨt pɨtapɨtaomnenam. Ɨ onggɨtwɨnɨnd towa yɨmb'akawa rɨgaYoan, ɨ yama re yɨpanyɨ daMak, omanda ton kɨmayikenonj. 6 Ɨ ket ton onggɨt kupka ailan wɨngɨrnata wuwenonj, ngɨrpu opento de ailan kemaggatab ke Papo taun wa. Ɨ ton ket ademb de yɨryongo yɨpa Ju rɨga nyɨ da Bayesu. Ton remikujamna dɨde b'anygɨnena bageyam na yɨbnonj. 7 Ɨton re kwa ita wɨnɨnd Roma gabmani mopyamSergiyo Paulo kɨma na yɨbnenonj. Ɨ Sergiyo Paulore b'ogɨl multekɨp rɨga e. Sɨ ton ket engaukonjBanaba ake Saul, nokɨp ton singi na God ma yɨtutkundam towa pɨlke. 8 Ajɨ re Banaba ake Saultetkonda ti pɨlwa, mikujam Bayesu yaina Grikyɨt ke engendi nyɨ re kwa Elima, ten agokinonjGod ma yɨt usekam Sergiyo Paulom pɨlwa. Mopnokɨp ton singi na da ɨdenat Sergiyo Paulo maka

Yesund gar ke utkunda ke okas. 9 Ɨ onggɨt wɨnɨndomandemb Saul, kwa yɨpa ti nyɨ re Pol, YɨnayɨnaWɨngawɨnga ke yɨndangɨr aukonj, dɨde ton ketElimam pɨlwa yɨr ɨsokonj. 10 Ɨ ton ket tin yomnonjda, “Man, Satanamna b'ɨga! Man re komkesab'anygɨnena mɨle ke dɨde komkesa negɨrjog mɨleke yɨndangɨr omni et. Wɨi, man komkesa negɨrkesa dɨmdɨmjog mɨlemna geja rɨga et! Man itawɨnɨnd dadal dadal Yonggyamɨmna dɨmdɨmjogouyaena yɨt b'anygɨnena nya ke kaokao amnɨke-neninyɨt. Ma man singi et odede negɨr mɨledɨkɨnd seg omnyɨt? 11 Sɨ onggɨt paemb da Yong-gyamɨmna danda yɨm re ke mor kumb nate ainy.Ɨ man otade ɨta yɨrdɨdɨ tauket, ngɨrpu rokate raGodɨmna obagendi wɨn okas dem. Ɨ ma ɨta ketlomkongga ngaya ongwatenyɨt yɨr ongongɨm.” Ɨyɨt seg ke odenja temat tin yɨr yɨkangɨndonj, ɨket ton yɨr sɨbɨb awonj. Sɨ onggɨt penaemb tonyɨr tumtum yikenonj, dɨde rɨga oraka eyeninonjtin yɨm otona iyoyɨm. 12 Ɨ onggɨt wɨnɨnd SergiyoPaulo kea onggɨtyam auki mɨle yɨr yongonj, dɨdeton ket ma sobijog na kɨd kesa aenonj onggɨtyamYonggyamɨmna ouyaeni danda yɨtkak gatab. Sɨton ket Yonggyamɨnd gar ke utkunda ke yokatonj.

Pol ake Banaba Ekonda Antiyok Taun wa PisidiyaEriyand

13 Ɨ Pol ti rɨgawar kɨma gɨga yokato, ɨ ket yiwatoPapo taun ke, ngɨrpu wuwonj de Perga taun waPampiliya eriyand. Ajɨ onggɨt wɨnɨnd Yoan Makre ademb de ten eraronj, ɨ ket ɨtendonj Yerusalemtaun wa. 14 Ɨ Pol ake Banaba ket Perga taun keyiwatonda, dɨde ket opendonda de Antiyok taunwa Pisidiya eriyand. Sɨ re Ju rɨga waina wɨramdɨde yɨr opmitena bibɨr awonj, ton ket b'ɨgarondaJu rɨga waina yɨr opmitenapu met wɨngɨr wa, ɨket omitonda. 15 Ɨ re ogenka rɨgap ogenka segaukɨto Mosemna peba ke dɨde nɨnda bageyamwaina peba ke, Ju rɨga waina yɨr opmitenapu metyɨr ɨpka mopyam rɨgap yɨt etmɨkitawo Pol akeBanaba towa pɨlwa da, “Wɨn, sowa rɨga! Radaopima wa pɨlɨnd wekeny nɨnda b'ugowa yɨt rɨgawa pɨlwa pɨtapɨta omnenam, sɨ sɨn wa maemb ketgangga takau opurenam.” 16 Sɨ Pol utnyitonj dɨdeyikonj wɨp wa. Ɨ ton ket yɨm ke rɨga eswanginonj,dɨde ket yɨt b'atomonj da,

“Kor rɨgawar! Israel rɨga dɨde kwa Godɨndewangaya God ma obagɨki kesa rɨga,† wɨn kennutkunda! 17Onggɨt Israel rɨgaina Godɨt meraina

* 13:1: Niger yisɨpkis re gɨm timtim e. † 13:16: Ton re Godɨmna obagɨki kesa rɨga im, ajɨ ton engento Jurɨga waina mɨle wa Godɨnd ewangayam.

Ɨtaikena 13:18 189 Ɨtaikena 13:38b'uwar abagenjinonj. Ɨ re opimemb rɨga Ejiptkantrind obayam wekenonj, God kea towa ukoidanda akainonj, dɨde ten ukoi warabag amnɨki-nonj. Onggɨt kak ke Ton ukoi danda yɨm yorami-tonj Ejipt kantrind, dɨde ket ten apenjinonj onggɨtkantri ke. 18 Seg ket re ton wul kesa tunggɨndwekenonj poti (40) kemag kɨma, ton ma sobijogna negɨr mɨle amnɨkenento Godɨm wɨpɨnd. AjɨGod kea onggɨtyam towaina negɨr mɨle gatabmusɨk wɨmena nena na yokatenonj. 19 Onggɨtkak ke ket, God negɨr amnɨkinonj seben (7) yɨtamrɨga rɨna re wekenonj Kanaan gowɨnd, ɨ ong-gɨtyam towaina gou sowa b'uwar Israel rɨga waakainonj owabɨntam. 20 Onggɨt kak ke, God towaakainonj b'ɨsagɨka rɨga powa andred pipti (450)kemag kɨma,‡ ngɨrpu onggɨt wɨnɨnd re Samuwelbageyam nyɨ yebɨm. 21 Ɨ re Samuwel bageyamyɨbnonj, odedend rɨgap tin yerkito yɨpa kingobagendam ten wɨp omnenam. Sɨ God akainonjBenyamin gu ke rɨga Kisɨmna b'ɨga Saul. Sɨ Saulket poti (40) kemag kɨma ten wɨp amninonj. 22 Ɨre God Saulɨnd yewaikitonj, Ton ket Dawidɨndyonyitonj towa kingɨm. Ɨ God kea ti gatab yɨrungata yɨt yindenonj odede da, ‘Re Kon Yesaimnab'ɨga Dawidɨnd yɨr yongond, ton re Koina gar kenony ɨjai rɨga e. Ɨ tonte dem Koina komkesa singigasa tamnɨkiny dem.’ 23 Ɨ God re kea tɨrɨr yɨtDawidɨnd yomnonj da, ‘Kon ɨta moina kus b'ɨgampɨlke yɨrkokar okawa rɨga takainyɨn dem Israelrɨga wa.’ Sɨ God Tina tɨrɨr omni yɨt rɨrɨrɨnd ong-gɨtyam yɨrkokar okawa rɨga Yesund yoramitonjIsrael rɨga wa pɨlwa. 24 Ɨ ket Yoan naska nata garengenda baptiso pɨtapɨta amneninonj komkesaIsrael rɨga wa pɨlwa. Sɨ ɨngkenaemb ket Yesuikonj tina b'angonjeni lomena tum nata. 25 ReYoan momta tina wɨko undwatam yomnonj, tonyindonj da, ‘Wɨn rɨja im nony aindam yeten kon?Kon ma Kerisoten yena re wɨn yɨr yungaya. Ajɨyɨr de, ɨta Ton kor kak ke ik, sɨ kon makwa rɨrɨren Tina goujog wɨko rɨga pɨla Tina yongɨnkak kaiɨtrekam.’

26 “Kor rɨgawar! Abraamɨmna b'usmurenib'ɨgawar dɨde kwa Godɨnd ewangaya God maobagɨki kesa rɨga, wɨn wumɨr yokata! God keonggɨtyam yɨrkokar okawa yɨt yɨtmɨkitonj merapɨlwa. 27 Ɨ rɨga yepiya re wekenonj Yerusalemtaunɨnd dɨde towaina wɨp iyoi rɨgapmaka Yesundyongwato da Ton re Keriso e. Ɨ ton kwa maka

nony aukenento Yesum gatab bageyam wainayɨt rɨna re ton agenkenento ita towaina wɨramdɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd. Sɨ Ti gatab wumɨrkesand, ton negɨr ma b'ɨsagɨka mɨle yomnɨko Tinongandam. Sɨ odede nya ke, onggɨtyam towainamɨlet kemb bageyam waina yɨt rɨrɨrkɨp yomnonj.28 Dɨde kwa ton makwa yɨpa Ti ongandam rɨl yo-darawo, ajɨ ton Pilatond yerkito Tin ongandam rɨlkesa. 29 Ɨ re Ton uj awonj wul kumbɨnd, rɨgap Tingou wa yomno onggɨt wul kumb ke, dɨde gopmetwa yoramito. Sɨ odede towaina mɨle ke re kembkomkesa Ti gatab ɨrɨki yɨtkak rɨrɨrkɨp auto. 30 AjɨGodɨt Tin yutnyitonj uj ke. 31 Seg ket jogjog bibɨrkɨma Yesu Tina utnyiti jɨ auyaeninonj towa pɨlwarɨga yepiya re naskand ton kɨma wuwenonj Galilike de Yerusalem taun wa. Sɨ ton re Tina utnyitagatab yɨr ungata rɨga im rɨga wa wɨpɨnd pɨtapɨtaomnenam. 32 Ɨ sɨda kwa yu wa pɨlwa pɨtapɨtayomnenyuGodma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt rɨna reGod sowaina b'uwar wa tɨrɨr yɨt akainonj. 33 Sɨnopimemb re towaina b'ɨga im. Ɨ Godɨt Yesundyutnyitonj uj ke, sɨ ɨngkenaemb ket onggɨtyamTina tɨrɨr omni yɨt rɨrɨrkɨp yomnonj sowanɨm. Ɨkwa ɨja emb jɨ Tina utnyita gatab ɨrɨki yɨbɨm GerPeba nɨmogɨm saptand da,‘Man re Kor b'ɨga et,

yu Kon kemb pɨtapɨta momnyɨn da Man reKor b'ɨga et.’

34 Ɨ God Tin yutnyitonj uj ke, nokɨm da ɨde-nat Ton maka tɨtenj ɨtkɨkam. Sɨ onggɨt gatabyɨna pebat ɨja emb jɨ yindeny da, ‘Kon opimawa takainyɨn b'ogɨl gasa rɨna re Kon yɨnayɨnaomni dɨde ɨmɨnjog omni kɨma tɨrɨr yɨt yomnondDawidɨnd.’ 35 Sɨ onggɨt penaemb Dawid Ger Pebab'enga saptand yindonj Godɨm pɨlwa da, ‘Manma ɨta Moina Yɨna Rɨgand ɨtkɨki yɨr onget dem.’36 Ɨ re Dawid yɨbnonj ti yilond, ton kea Godɨmnasingi wɨko amnɨkeninonj. Ajɨ onggɨt kak ke ket,ton uj awonj, dɨde ti b'uwar waina gopmet wayoramito, ɨ ket tina ujgɨm kea ɨtkɨkonj. 37Ajɨ dakayena re God yutnyitonj uj ke, Ton maka ɨtkɨkonj.38Kor rɨgawar! Onggɨt paemb kon yɨtkak pɨtapɨtatamninyɨn onggɨt Rɨga gatab, sɨ wɨn b'ogla jɨwumɨr yokata. Sɨ ɨtemb jɨ yɨtkak. Yepiya ra wɨnonggɨt uj ke utnyiti Rɨga Yesund gar ke utkundake okasya, ɨngkaimemb God waina negɨr mɨleawɨr tamniny. Ɨ kwa wɨn komkesa makwa rɨrɨr imnegɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ okatam Mosemna

‡ 13:20: Nɨnda rɨgap endenanj da onggɨtyam powa andred pipti (450) kemag re Israel b'uwar wainaEjipt wa opendipu dɨde Kanaan gou okatipu kemag gangga e.

Ɨtaikena 13:39 190 Ɨtaikena 14:4gog yɨt yɨmta undoka ke, mop nokɨp wɨn marɨrɨr im onggɨtyam komkesa Mosemna gog yɨtyɨmta undokam. 39 Ajɨ komkesa rɨga yepiya raɨtemb rɨga Yesund gar ke utkunda ke okasi, Godopima towa takainy negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨganyɨ. 40 Sɨ onggɨt paemb da wɨn yɨr kɨma tekenyɨt!Ɨ onggɨtyam mɨle goro ket wa pɨlɨnd raukinemonggɨt bageyamɨmna opureni yɨtkak. 41Sɨ ɨja embjɨ bageyam yindeny da,‘Wɨn yepiya re Koina yɨt ɨsadrena yiyenonda. Wɨn

yɨr de!Wɨn opima kɨd kesa tainindam dem, ɨ kwa

wɨn opima negɨr taukindam dem.Mop nokɨp ra waina wɨn ik dem, Kontemb yɨpa

gasa omnɨken,ajɨ wɨn ma opima gar ke okasya dem ong-

gɨtyam gasa, nangga ma jɨ rada yɨpa rɨgatwen wumɨr tamneniny dem.’ ”

42 Sɨ re Pol ake Banaba opendonda onggɨtmet wɨngɨr ke, rɨgap ket ten egekitto onggɨtyamyɨtkak usenenam kwa yɨpa Ju rɨga waina wɨramdɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd. 43 Ɨ towaina yɨropmita seg ke, re rɨga wetaweta aukɨto, jogjog Jurɨga dɨde Godɨnd ewangaya God ma obagɨki kesarɨga yepiya re engkɨto Ju rɨga waina mɨle wa, tonket yɨmta undoko Pol ake Banaba. Sɨ Pol ake Ba-naba onggɨt rɨga kɨma yɨt b'usenena ekonda, dɨdedanda kɨma ten ugoinonda da, “Wɨn b'ogla itawɨnɨnd wɨmena tuwenyɨt Godɨmna wurar kɨma.”

44 Ɨ yɨpa sande kak ke, re Ju rɨga waina wɨramdɨde yɨr opmitena bibɨr awonj, ama rɨka momtakomkesa Antiyok taun rɨga b'eomkurto Yong-gyamɨmna yɨtkak utkundam. 45 Ajɨ re Ju rɨgapyɨr angto opimemb ukoi rɨga bobo, sɨ towaina garre kea negɨr yɨr ke yɨr ongong mɨle ke yɨndan-gɨr aukɨto. Ɨ onggɨt penaemb ton ket Polɨmnaopureni God ma yɨtkak ɨsadrena kɨma negɨrjogopurena yiyeno. 46 Sɨ Pol ake Banaba daka mogakesa danda kɨma ten amneninonda da, “Sɨn b'oglaGod ma yɨt naska opurena teyeninya wɨn Ju rɨgawa pɨlwa. Ajɨ wɨn walenggyam kea God ma yɨtewaikenindam, dɨde wɨn walenggyam b'ɨsagɨkake yoenya ngɨrpu kesa dadal yɨrkokar okatam. Sɨonggɨt paiemb sɨn yu wa pɨlke wɨp tengenjya Godma obagɨki kesa rɨga wa pɨlwa. 47 Mop nokɨp ɨjanaemb jɨ Yonggyam sɨn ningainonj da,‘Kon ket men motramisɨn God ma obagɨki kesa

rɨga wa ɨnyowayam yɨpa ngaya.Sɨ man b'ogla warabag omnɨka iyenyɨt

yɨrkokar okawam yɨtkak ngɨrpu degowukoi ngɨrpu wa.’ ”

48 Sɨ re God ma obagɨki kesa rɨgap towaina yɨtutkundo, ton kea gar sam aukɨto, dɨde Yong-gyamɨmna yɨtkak yesoureno. Ɨ komkesa rɨga yenare God abagɨkinonj dadal ngɨrpu kesa yɨrkokarokawam, ton kea Yesund gar ke yokato. 49 Ɨket onggɨtyam Yonggyamɨmna yɨtkak kea kupkaonggɨt eriya nata warabag auka yikenonj. 50Ajɨ JurɨgapGodɨnd ewangayaukoi nyɨ konggadɨde ong-gɨt taun wɨngɨrɨnd ukoi nyɨ rɨga ɨl ongka eyentosoro kɨma ten negɨr omnɨkam. Sɨ ket onggɨt rɨgapsoro kɨma owɨnkɨto Pol ake Banaba towa pɨlwa,dɨde ket negɨr kɨma b'ɨdgotnenamɨle yoramitenotowa pɨlɨnd. Ɨ dɨde ton ket ten eaukeno towainaeriya ke. 51 Sɨ onggɨt penaemb Pol ake Banabatowaina pɨspamɨnd kɨl b'ɨdbenenonda towanɨmnony aukam da b'ɨsagɨka wɨn ɨta ik dem. Seg tonket yiwatonda Ikoniyon taun wa. 52Ajɨ b'auyaenarɨga yepiya re wekenonj Antiyok taunɨnd, ton masobijog na gar sam dɨde Yɨnayɨna Wɨngawɨnga keyɨndangɨr na aukɨto.

14Pol ake Banaba Towaina Menon Ikoniyon wa

1 Ɨ Pol ake Banaba towaina get ke mɨle ebna-wonj re ɨja emb jɨ, ra ton menon okasya yɨpatungg wa, ton adea naska ekenenonda Ju rɨgawaina yɨr opmitenapu met wa Ju rɨga odaram.Sɨ onggɨt penaemb re ton yɨpand opendondaIkoniyon taun wa, ton ket b'ɨgaronda Ju rɨgawaina yɨr opmitenapu met wa, dɨde ket apureni-nonda God ma yɨtkak. Sɨ ukoijog rɨga bobo, Jurɨga dɨde Grik rɨgap Yesund gar ke utkunda keyokato. 2 Ajɨ nɨnda Ju rɨga yepiya re b'ɨsaitoYesund gar ke utkunda ke okatam, ton God maobagɨki kesa rɨga yɨt amnento soro kɨma owɨnkamPol ake Banaba dɨde gar ke utkunda nany dɨdeyɨngganwar wa pɨlwa. Ɨ ɨngkenaemb ket nɨndaGodma obagɨki kesa rɨgap negɨr nonymenamenaakatento towa pɨlwa. 3 Sɨ onggɨt penaemb Polake Banaba pɨnjog wɨmena yokatenonda dembde onggɨt taunɨnd. Ɨ onggɨt bebɨg wɨnɨnd, tonket moga kesa Yonggyam Yesumna wurar yɨtkakdanda kɨmapɨtapɨta amneninonda yɨtkak ɨmɨnjogke okatam. Sɨ towaina yɨtkak pɨtapɨta omnenawɨngɨrɨnd, Yonggyam daka kea agoninonj kɨdkesa kɨma danda wɨko dɨde moga kɨma dandawɨko towaina yɨm ke aukam. 4 Sɨ onggɨt taunrɨga re kea ɨnyɨnyɨnd b'akalento nɨmog boboomnam. Sɨ yɨpa bobo re Ju rɨga kɨma na yepiyare Yesund b'ɨsayo, ɨ dɨde yɨpa bobo re onggɨtyam

Ɨtaikena 14:5 191 Ɨtaikena 14:23nɨmog ɨtmɨkitijog rɨga kɨma na. 5 Ɨ nɨnda God maobagɨki kesa rɨga ɨ nɨnda Ju rɨgap nɨnda towainawɨp iyoi rɨga kɨma yɨpand gɨlgɨl yɨsamko Pol akeBanaba ɨngar kɨma negɨr omnɨkam dɨde gɨmokɨpke ɨdrɨkam uj tama na. 6 Ɨ re Pol ake Banabawumɨr yokatonda onggɨtyam towaina ɨsamki yɨt,ton ket b'ɨkenonda, dɨde ekenonda nɨmog taun,Listra dɨde Derbe wa Likaoniya eriya wɨngɨrɨnd, ɨdɨde kwa nɨnda wuswus tungg nata. 7 Ɨ ademb deton pɨtapɨta omnena yiyenenonda God ma b'ogɨlyɨrkokar bage yɨt.

Pol ake Banaba Towaina Menon Listra Taun wadɨde Derbe Taun wa

8 Ɨ yɨpawɨnɨnd, re Pol ake Banaba Godma b'ogɨlyɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta yomnenonda Listrataunɨnd, yɨpa gomgom rɨga omiti yɨbnonj. Tonɨja na ukendonj ti mogɨm kom bora ke, sɨ ton remakwa naskandmenon yokatenonj tina pɨs ke. 9 Ɨre Pol God ma yɨt apureninonj, ton kea Polɨnd yɨtyutkundenonj. Ɨ onggɨt wɨnɨnd re Pol ket dɨmdɨmyɨr ɨsokonj ti pɨlwa, ton kea tin yongwatonj dati ɨta gar ke utkunda kopa ke b'ogɨl okatam.10 Sɨ Pol ukoi ara kɨma tin yomnonj da, “Dɨmdɨmutnyite moina pɨs ke!” Ɨ ton ket b'ukenykitonj,dɨde menon yokatenonj. 11 Ɨ re rɨgap yɨr yongoonggɨtyam mɨle rɨna re Pol yomnɨkonj, ton towaLikaoniya yɨt ke b'okta ara wuwenonj odede da,“Sɨ mera god re kea rɨgaina gɨm yokatonda, dɨdeket tetkonda mera pɨlwa!” 12 Ɨ ton ket Banabandnyɨ yogenayo yɨpa towaina god ma nyɨ ke da“Jeus”.* Ɨ Polɨnd daka kwa yɨpa towaina god manyɨ ke yogenayo da “Erme”†mop nokɨp ton re yɨtopurena mopyam rɨga na. 13 Ɨ Jeusɨmna yɨnametre taun bau ke mora wus nat yɨbnonj. Ɨ onggɨtJeusɨmna sɨ rɨgat rɨga bobo kɨma taun mora bauwa eyento rɨgayam kau dɨde ukoi wulpopo budo,mop nokɨp ton singi na aukɨto sɨ gasa oramkamBanaba ake Pol towa pɨlwa. 14 Ɨ re ɨtmɨkitijogrɨga nɨmog, Banaba ake Pol utkundonda ong-gɨtyam towainamɨle gatab, ton ket gar kopa kɨmatowaina kobɨrgɨm enyoukinonda, dɨde ket ukoiara kɨma b'ɨkonda onggɨt bobo rɨga wa pɨlwa.15 Ɨ ket amninonda da, “Sowa rɨgawar! Nanggapaim wɨn onggɨtyam mɨle amnɨkindam? Sɨda rerɨgajog i yɨpa wɨp wɨn re dɨde! Sɨn God ma b'ogɨlyɨrkokar bage yɨt na pɨtapɨta omnena yiyenondawa pɨlwa onggɨt negɨr kɨp kesa mɨlem pɨlke en-gendam de yɨrkokar Godɨm pɨlwa. Onggɨt Godɨt

amnɨkinonj wub ake gou dɨde sɨpa ɨ kwa komkesagasa onggɨt wɨngɨrɨnd, nokɨp Ton re ɨmɨnjogGod e. 16 Ɨ ɨmɨnjog e da re naskand komkesayɨtam rɨga wekenonj onggɨt gowukoyɨnd, Godkea enjɨkisinonj towaina singi mɨle omnɨkam.17 Ajɨ onggɨt wɨnɨnd, God kea yɨr ungata gasaaramkinonj rɨga wa ouyawam da Tina wurar ɨtatowa pɨlɨnd. Sɨ onggɨt penaemb Ton nɨnda b'ogɨlwurar wɨko amnɨkeneninonj wanɨm. Sɨ Ton itawɨnɨnd wa piro etmɨkenenawonj wub kumb ke.Ɨ Ton ita kemag wɨngɨrɨnd owou erngokam wɨnagoneneninonj waina sopapund. Sɨ Ton odedenya kenaemb itawɨnɨnd owou gasa ke dɨde samkewaina gar yɨndangɨr amnɨkeneninonj.” 18 Re popɨtmɨkitijog rɨgap onggɨtyam yɨt amneninonda,ɨtemb re ma sobijog na bebɨg aukonj onggɨtyamrɨga bobo ɨswangam da, “Goro tepoinam rɨgayamkau sowanɨm sɨ gasa oramitam!” Ajɨ re Pol akeBanaba jogjogpyam yɨt b'usairenonda, ton keaket kikitumpu wa towaina yɨt yokato. 19 Ɨ onggɨtwɨnɨnd Ju rɨga tuwonj Antiyok ke dɨde Ikoniyontaun ke, dɨde ton towaina danda kɨma opurenake gar akatento Listra taun rɨga nony engendamtowa pɨlwa. Ɨ ton ket Polɨnd gɨmokɨp ke yɨdrɨko,dɨde ket ɨgonyɨgony yiyo onggɨt taun kara bauwa,mop nokɨp ton ɨja na nony aukɨto da, “Ton ke uje.” 20Ajɨ re b'auyaena rɨgap Polɨnd yewatɨnto, tonket utnyitonj, dɨde ket onggɨt taun kara bora wab'ɨgaronj. Ɨ ɨspari ke ket ton Banaba kɨma ekondaDerbe taun wa.

Pol ake Banaba Towaina Ɨtenda Antiyok wa21 Ɨ Pol ake Banaba God ma b'ogɨl yɨrkokar

bage yɨt pɨtapɨta yomnenonda onggɨt Derbetaunɨnd. Sɨ ɨngkenaemb jogjog rɨgap Yesund garke utkunda ke yokato, dɨde ket b'auyaena rɨgaaukɨto. Seg ton ket ɨtendonda Listra taun waɨ Ikoniyon taun wa ɨ dɨde ket Antiyok taun wa.22 Ɨ re ton ɨtendonda onggɨt taun nata, ton ketb'auyaena rɨga danda kɨma yɨt omnena teyinondawɨngawɨnga ke onyitam, dɨde kwa ugowa teyi-nonda da, “Wɨn b'obogɨl gar ke utkunda kɨmawɨmena tuwenyɨt! Ɨ kwa rada wɨn singi im Godma pumb tungg wa b'ɨgaram, wɨn b'ogla jogjognegɨr kɨma b'ɨdgotnena takatenindam.” 23 Ɨ kwaPol ake Banaba yɨpayɨpa sosi wɨngɨrɨnd wɨko wɨpamneninonda towanɨm elda obagɨkam. Ɨ re ketton elda abagɨkto, Pol ake Banaba owou uwabɨkawɨn okatena kɨma yɨr opmitenonda, dɨde ket

* 14:12: Grik rɨgap jogjog god na ɨmɨnjogɨm amnento. Ɨ Jeus re towaina yɨpa ukoijog wɨp omnena godna. † 14:12: Grik rɨgap ɨmɨnjog ke yomneno Ermend da ton re bageyam god e nɨnda god wa.

Ɨtaikena 14:24 192 Ɨtaikena 15:13elda rɨga aramiteninonda Yonggyamɨm yɨmɨnd. Ɨton ket nony b'ɨjawa yoramitonda Yonggyamɨmpɨlɨnd ten yɨr ɨpkam. 24 Seg ket Pol ake BanabaekondaPisidiya eriyanata, ɨ ket ekondaPampiliyaeriya wa. 25 Ɨ re ton opendonda Perga wa, tonkea Godma yɨt pɨtapɨta yomnenonda. Seg ket tonekonda Ataleiya taun wa. 26 Ɨ ton ket gɨga yoka-tonda Ataleiya taun ke dɨde ekonda de Antiyoktaun wa. Ɨtemb jɨ taun rɨkɨnd re b'auyaena rɨgapten aramito Godɨmna wurarɨm pɨlɨnd ten yɨmokawam, dɨde etmɨkito onggɨtyam God ma b'ogɨlyɨrkokar bage yɨt warabag omnɨkam nɨnda kantriwɨngɨrɨnd. Ɨ ket Pol ake Banaba kea towaina wɨkorɨrɨrkɨp seg yomnonda, dɨde ket ɨtendonda onggɨtAntiyok taun wa. 27 Ɨ re ton opendonda Antiyoktaunwa, sosi yɨpand b'eomkurto. Ɨ ton ket wumɨramneninonda komkesa gasa rɨna re God ton kɨmawɨko omnɨka eyeninonj, dɨde Ton kwa rɨja na renya epangendawonj Tina obagɨki kesa rɨga waYesund gar ke okatam. 28 Seg ket Pol ake Banabapɨnjog na ebnonda b'auyaena rɨga kɨma demb deAntiyok taun wa.

15Yerusalem Sosi B'eoma

1 Ɨ nɨnda rɨga Yuda eriya ke tuwonj Antiyokwa, ɨ ket gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwarauyaento da, “Ra wɨn maka ra Mosemna oramitiGod ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpkamɨle tamnɨkindam, wɨn makwa rɨrɨr im yɨrkokarokatam.” 2 Ɨ Pol ake Banaba maka yɨmjatenondaonggɨtyam towaina ouyaena gatab. Sɨ ton ket yɨtb'ugwatento onggɨt rɨga kɨma. Sɨ sosit ket singiyoramitonj rɨga ɨtmɨkitam Yerusalem sosi wa,nokɨm da ɨdenat ton onggɨtyam yɨt b'ugwatenagatab b'obogɨl ongonjenyi dem ɨtmɨkitijog rɨgadɨde elda rɨga kɨma. Sɨ onggɨt penaemb tonabagɨkto Pol ɨ Banaba ɨ dɨde nɨnda rɨga towapɨlwa ɨtmɨkitam. 3Seg ket Antiyok sosit opimembobagɨki rɨga etmɨkisinonj, ɨ ton ket wuwonjPoinikiya nata dɨde Samariya nata de Yerusalemtaun wa. Ɨ onggɨt obagɨki rɨgap kea nyatnyatausenena eito Poinikiya nata dɨde Samariya natarɨja na re God ma obagɨki kesa rɨgap engentoYesum pɨlwa Tin gar ke okatam. Ɨ re komkesagar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar towainayɨt utkundeno, ton ma sobijog na gar sam aukawuwenonj. 4 Ɨ re ton opento Yerusalem taunwa, Yerusalem sosi ɨ ɨtmɨkitijog rɨga ɨ dɨde elda

rɨgap kea ten simesime amnɨto. Seg ton ket tenwumɨr amnento komkesa gasa rɨna re God tonkɨma wɨko omnɨka eyeninonj. 5 Ajɨ nɨnda garke utkunda Ju rɨgap yepiya re wekenonj Parisairɨga bobo wɨngɨrɨnd, owɨnkɨto, dɨde endento da,“Men b'ogla onggɨtyam God ma obagɨki kesa rɨgatengaindam God ma obagendi tɨrɨr omni malwugɨm ɨpka mɨle omnɨkam, dɨde kwa b'ogla towapɨlwa b'ingawa yɨt taramkindam Mosemna gogyɨt yɨmta undokam.”

6 Sɨ ɨtmɨkitijog rɨga dɨde elda rɨgap yɨpandb'eomkurto onggɨt bebɨg gatab yɨt yɨr iyenam.7 Ɨ ton ket onggɨt gatab pɨnjog na yɨt yɨgle-neno. Seg ket Petro utnyitonj dɨde ket ten amni-nonj da, “Kor nany dɨde yɨngganwar! Wɨn kewumɨr aukɨtondam da sosi otomapu ke Godɨt kennobagendonj wa wɨngɨrɨnd Tina b'ogɨl yɨrkokarbage yɨt pɨtapɨta omnenam Tina obagɨki kesa rɨgawa pɨlwa. Ɨ re kon God ma b'ogɨl yɨrkokar bageyɨt opurena yiyenond, ton kea ken nutkundeno,dɨde ket Yesund gar ke utkunda ke yokato. 8 Ɨkwa God re wumɨrjog e yɨbɨm komkesa rɨgainagar. Ton kea towaina gar ke utkunda emjasinonj,dɨde ten ɨmɨnjog amninonj da ton re Tinajog rɨgaim men re dɨde. Sɨ onggɨt penaemb Ton YɨnayɨnaWɨngawɨnga towa akainonj odede yɨpa wɨp ɨt remera pɨlwa re dɨde. 9 Ɨ dɨde kwa, re tonYesund garke utkunda ke yokato, ɨngkenaemb God towainagar kɨlkɨp kesa amninonj mera pɨlɨnd re dɨde.Sɨ Ton makwa bu b'iyena mɨle yomnɨkonj merapɨlɨnd dɨde towa pɨlɨnd. 10 Men wumɨr im damera b'uwar dɨde men ma rɨrɨr na yɨmta un-dokamkomkesa gog yɨt, nokɨp bebɨgjogna aukɨto.Ajɨ wɨn singi ainindam onggɨtyam bebɨgjog gasaoramitam God ma obagɨki kesa b'auyaena rɨgawa pɨlɨnd. Sɨ yu nangga paim wɨn Godɨnd odedenenegɨr nya ke otonkena yiyenya? 11 Goro menodede ramninum. Mop nokɨp men ɨmɨnjog keyokasu da meda Yonggyam Yesumna wurar kaeyɨrkokar yokatenyu odede yɨpa wɨp nya ke todare dɨde.”

12 Ɨ re komkesa rɨga utkundo onggɨtyamPetromna opurena, ton mumakesa na aukɨto. Ɨonggɨt wɨnɨnd Pol ake Banaba yɨt apureninondakomkesa onggɨtyam yɨtkak rɨna re God ten en-gaenenonj dɨde ket amnɨkeninonj kɨd kesa kɨmadanda wɨko dɨde moga kɨma danda wɨko Godma obagɨki kesa rɨga wa wɨngɨrɨnd. Ɨ ton ketmumakesa towaina yɨt nena utkundeno. 13 Ɨ re

* 15:14: Nɨnda wɨnɨnd Petro ogenaya da “Simeon”, ɨ nɨnda wɨnɨnd da “Simon”.

Ɨtaikena 15:14 193 Ɨtaikena 15:33ton yɨt seg awonda, Yakobo yindonj da, “Kor nanydɨde yɨngganwar! Ken nutkunda! 14 Ɨ Simeon*Petro kea pɨta yomnonj odede daGod re kea naskanɨnda rɨga akasinonj Tina obagɨki kesa rɨga wawɨngɨrɨnd Tina nyɨ kɨma ogenayam. 15 Ɨ kwabageyam waina yɨtkak re yɨpa rɨrɨr im tina yɨtkɨma. Sɨ ɨja emb jɨ yɨna peband ɨrɨki yɨbɨm da,16-17 ‘Sɨ ɨja emb jɨ Yonggyam yindeny yet ra ong-

gɨtyam gasa tamnɨkiny dem.Ra ket Dawidɨmna kantri tosmulis dem,

sɨ onggɨt kak kaemb Kon tɨtenjɨn dem,ɨ Kon ket ɨta b'usaya tina osmuliti kantri

orangen dem,ɨ Kon kwa ket tangapinyɨn dem negɨr auki

gasa onggɨt kantri wɨngɨrɨnd.Ɨ Kon ɨta onggɨt kantrind onyisɨn dem.

Nokɨm da ɨdenat Ju rɨga wɨngɨrɨnd ɨrarikomb rɨga dɨde komkesa God ma obagɨkikesa rɨga yena ra Koina nyɨ kɨma tage-nairanj,

ton opima Yonggyamɨnd oraka iyenyi dem.’18 Ɨ Yonggyam re kea naskajog get kena wumɨr

aukonj onggɨtyam gasa gatab.19Sɨ God kea odede yindonj Tina obagɨki kesa rɨgagatab. Sɨ onggɨt paemb kon kikitum ɨdoka yɨtnitinjɨn da men ma ɨta ket bebɨg oramitenyu Godma obagɨki kesa rɨga wa pɨlɨnd yepiya re engkɨtoGodɨmpɨlwa. 20Sɨ goro odede ramninum. Ajɨmenb'ogla peba ɨrɨku dɨde ɨtmɨkisu towa pɨlwa da,‘Goro kɨlkɨl gasa tawamina rɨnsim re b'anygɨnenagod aidolɨm pɨlɨnd sɨ omnɨki wekeny. Ɨ gorotamnɨkinam negɨr b'iyena mɨle. Ɨ goro tanginakai etouki b'angga. Ɨ dɨde goro kus tanaikin-dam.’ 21Mop nokɨp re Ju rɨga kantri b'engabengawa wetaweta auka wuwenonj, ton kea Mosemnagog yɨt pɨtapɨta omnena eyenento komkesa taunnata, ɨ ton ket ogenka eyenento ita Ju rɨga wainawɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd towaina yɨropmitenapu met nata. Ɨ ɨtemb mɨle re kea aukayikenenonj ngɨrpu yu. Sɨ nɨnda gog re yu rɨrɨrjogim omnɨkam.”

God ma Obagɨki kesa Rɨga wa pɨlwa Wumɨr-wumɨr Yɨt Peba

22 Onggɨt kak ke ket, ɨtmɨkitijog rɨga dɨde eldarɨgap yɨpand kupka Yerusalem sosi kɨma yɨmjatoɨtmɨkitam towainajog rɨga Antiyok taun wa Polake Banaba kɨma. Ɨ ton ket abagendo Yudas yenare kwa nyɨ yogenayo da Barsaba dɨde Sila. Tonre wɨp iyoi rɨga na ebnonda Yerusalem sosind garke utkunda nany dɨde yɨngganwar wɨngɨrɨnd. 23 Ɨ

ton ket peba yɨrɨko, dɨde ket towa peba akauto. Ɨjanaemb jɨ ton onggɨt peband yɨtkak erɨkto.

“Sɨn re wa nany dɨde yɨngganwar im. Ɨsɨn, ɨtmɨkitijog rɨga dɨde elda rɨga, simesimewen amnindam God ma obagɨki kesa sowa garke utkunda nany dɨde yɨngganwar yepim rewekeny Antiyok taunɨnd ɨ Siriya eriyand ɨ dɨdeKilikiya eriyand.

24 Sɨn ke utkundonda odede da sowa pɨlkenɨnda rɨga ke wuwenonj wa pɨlwa, dɨde yɨtkakopurena eyento. Sɨ ɨngkenaemb wɨn gar bebɨgakatentondam dɨde nonysɨpsɨp aukɨtondam.Ajɨ ma sɨnpiya ten engautondam wanɨm yɨtopurenam. Sɨ onggɨtyam towaina yɨtkak rema sowaina ɨtmɨkiti im. 25 Sɨ onggɨt paembsɨn yɨpand nony menamena kɨma yɨmjatondaobagɨkam nɨnda rɨga dɨde ɨtmɨkitam wa pɨlwayɨpand sowaina ukoi singi iyeni rɨga Banabaake Pol ton kɨma. 26 Banaba ake Pol ɨnsiemb jɨrɨga yepiya re towaina yɨrkokar esɨngkandeni-nonda mera Yonggyam Yesu Kerisomna nyɨmap. 27 Sɨ sɨn onggɨt paemb etmɨkisu Yudasake Sila. Ɨ ton kwa opima wanɨm wumɨrwumɨryɨt pɨtapɨta tamneninya onggɨtyam gatab rɨnare sɨn yɨmjatenonda. 28Yɨnayɨna Wɨngawɨngatsɨn wumɨr nomninonj, dɨde sɨn yɨmjatenondaodedemb da sɨn ma ɨta bebɨg oramisu wanɨm,ajɨ ɨnsima yɨtkak aramkindam rɨnsim re wanɨmrɨrɨrjog im. 29 Sɨ wɨn goro kɨlkɨl gasa tawaminarɨnsim re b'anygɨnena god aidolɨm pɨlɨnd sɨomnɨki wekeny! Ɨ goro kus tanaikindam! Ɨ gorotangina kai etouki b'angga! Ɨ dɨde goro tam-nɨkinam negɨr b'iyena mɨle! Ra wɨn onggɨtyamb'ingawa mɨle b'obogɨl owama teyenindam,opimemb re b'ogɨlmɨle im taukanjwanɨm. Wɨnseo kɨma tekenyɨt Godɨm wɨpɨnd! Wɨdaembo!”30 Seg ket ton onggɨt peba kɨma yiwato, dɨde

wuwonj Antiyok taun wa. Ɨ re ton opentoAntiyok taun wa, ton ket yɨpand gɨlgɨl eomtososi rɨga, dɨde ket peba akawo. 31 Seg re ketrɨgap ɨtemb peba yogenko. Re ton utkundentoonggɨtyam danda kɨma b'ugowa yɨtkak, ton masobijog na ket sam aukɨto. 32 Ɨ Yudas ake Silare daka bageyam na ebnonda. Sɨ ton jogjogyɨt ke ugoeneninonda gar ke utkunda nany dɨdeyɨngganwar, dɨde towaina gar ke utkunda dandaamnɨkeninonda. 33 Ɨ Yudas ake Sila nɨnda bibɨrkɨma na ebnonda Antiyok taunɨnd. Seg ket An-tiyok sosi gar ke utkundananydɨde yɨngganwarɨpyɨpa diyamdiyam yomnɨko towanɨm, dɨde tenwɨdaemb yɨt amneno. Seg ton ket yiwatonda

Ɨtaikena 15:34 194 Ɨtaikena 16:13Yerusalem taun wa towa pɨlwa yepiya re tenetmɨkito. 34 (Awɨr e)† 35 Ɨ Pol ake Banaba omandaebnonda Antiyok taunɨnd, ɨ ton ket jogjog rɨgakɨmaYonggyamɨmna yɨtkak ouyaena eyeninondadɨde pɨtapɨta omnena eyeninonda.

Pol ake Banaba Wetaweta Awonda36 Ɨ nɨnda bibɨr kak ke, Pol Banaband yomnonj

da, “Men b'ogla kwa tɨtenjya dɨde odarenateyeninya gar ke utkunda nany dɨde yɨnggan-war komkesa taun nata rɨkɨnd re men Yong-gyamɨmna yɨtkak pɨtapɨta omnena yiyenonda. Sɨmen b'ogla yɨr ongong reyenina rɨngmim tonwɨmena wuweny.” 37 Ɨ Banaba singi awonj iyoyɨmYoan yena re kwa yogenayo da Mak. 38 Ajɨ Polmaka nony rɨrɨr awonj tin iyoyɨm ton kɨma, mopnokɨp naskand Yoan kemb towanɨm yɨm b'akawapɨpmet yɨraronj Pampiliyand, dɨde maike tonkɨma yɨpand yikenonj onggɨtyam God ma b'ogɨlyɨrkokar bage yɨt iyena wɨkom. 39 Sɨ ton ket masobijog na komliu kɨma yɨt b'ugwatenonda onggɨtgatab. Sɨ onggɨt penaemb ton ket towalenggyamwetaweta awonda. Ɨ Banaba ketMakɨnd yokatonj,ɨ ket gɨga nya ekonda Kipriyo ailan wa. 40 Ɨ Polyobagendonj Siland yɨpand menonɨm ton kɨma.Ɨ ket gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwarɨp tenaramitoYonggyamɨmnawurarɨmpɨlɨnd tenwangiyoyɨm. Seg ket ton Antiyok ke yiwatonda. 41 Ɨton ket ekenonda Siriya eriya dɨde Kilikiya eriyanata, ɨ kwa kea komkesa sosi b'ugowa yɨt ke dandaomnɨka eyeninonda.

16Timote B'atowonj Pol ake Sila kɨma

1 Ɨ Pol ket yikonj Derbe taun wa ɨ ket de Listrataun wa. Ɨ yɨpa b'auyaena rɨga ademb de yɨbnonjnyɨ da Timote. Ti mog re Ju kongga na dɨde keaYesund gar ke utkunda ke yokatonj. Ajɨ daka tib'u re Grik rɨga na. 2 Ɨ gar ke utkunda nany dɨdeyɨngganwar yepiya re wekenonj Listra taunɨnddɨde Ikoniyon taunɨnd, kea Timotend yɨmjatenoda, “Ton re b'ogɨl rɨga e.” 3 Ɨ Pol singi na awonjTimotend iyoyɨm ton kɨma. Ajɨ komkesa Ju rɨgayepiya re wekenonj onggɨt eriyand, ton wumɨr nawekenonj da Timotemna b'u re Grik rɨga na dɨdeTimote maka God ma obagendi tɨrɨr omni malwugɨm ɨpka mɨle yokatonj. Sɨ Pol kea onggɨtyam

mɨle yomnɨkonj ti pɨlɨnd, nokɨp ton wumɨr nada Ju rɨga singi kesa im aenanj onggɨtyam mɨleomnɨki kesa rɨga kɨma wɨmenam.* 4 Ɨ re Pol dɨdeton kɨma rɨga, Sila ake Timote wuwenonj nɨndataun nata, ton sosi yɨpayɨpa wa ogona eyentoyɨmta undokam onggɨtyam tɨrɨr omni yɨtkak rɨnare Yerusalemɨnd ɨtmɨkitijog rɨgap dɨde elda rɨ-gap emjatento God ma obagɨki kesa rɨga wanɨmomnɨkam. Sɨ kea ket komkesa sosip onggɨtyamyɨtkak yɨmta undoka eyento. 5Sɨ onggɨt penaembkomkesa sosi towaina gar ke utkunda re dandakɨma na owɨnkɨto, dɨde ket ita bibɨrɨnd kea jogjogrɨga b'usmurena wuwenonj sosi wa b'inkitam.

Pol Makedoniya Rɨga Liyalliyal Yɨr Yongonj6 Ɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngat Pol dɨde ton kɨma

rɨga agokeneninonj God ma b'ogɨl yɨrkokar bageyɨt pɨtapɨta omnenam Asiya eriya wɨngɨrɨnd. Sɨonggɨt penaemb ton ket wuwenonj Prigiya eriyadɨde Galatiya eriya nata. 7 Ɨ re ton opekto Misiyagou ngɨrpu wa, ton pop b'atonkento menonɨmde Bitiniya eriya wa. Ajɨ Yesumna Wɨngawɨngatmaka ten enjɨkisinonj menonɨm de onggɨt eriyawa. 8 Sɨ onggɨt penaemb ton Misiya eriya yɨ-goukito, ɨ ket Trowa taun wa wuwonj. 9 Ɨ re PolTrowa wa yɨbnonj, yɨpa sɨwɨnyɨnd ton liyalliyalyɨr yongonj yɨpa Makedoniya rɨga onyitand. Ɨton ket Polɨnd yerkitonj da, “Man metket Make-doniya wa dɨde sɨn yɨm notkainyɨt!” 10 Ɨ tinaliyalliyal gasa yɨr ongi kak ke ket, sɨn† yɨmjatondada Godɨt sɨn ara nemokiny Tina b'ogɨl yɨrkokarbage yɨt pɨtapɨta omnenam Makedoniya rɨga wapɨlwa. Sɨ onggɨt penaemb sɨn odenja ket nyaoraka eyentondam iwatam de Makedoniya eriyawa.

Lidiya Yesund Gar ke Yokatonj Pilipo Taunɨnd11 Sɨ sɨn ket Trowa taun ke gɨga yokatonda,

dɨde ket dɨmdɨm na wuwond Samotrake ailan wa.Ɨ ɨspari ke ket kwa gɨga nya wuwond Neapolitaun wa. 12 Ɨ re sɨn opektondam Neapoli wa,sɨ sɨn ɨngkenaemb ket gɨl nya menon yokatondaPilipo taun wa. Pilipo re mopjog taun na yɨbnonjMakedoniya eriya wɨngɨrɨnd. Ɨ Roma gabmanitonggɨtyam taun yoramitonj, sɨ ɨtemb taun reRoma gabmanimna yɨr ɨpka wɨra nat yɨbnonj. Ɨsɨn omandemb onggɨt taunɨnd nɨnda bibɨr kɨmawekenond. 13 Ɨ re Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr

† 15:34: Nɨnda Grik peband da [Ajɨ Sila nony ke tɨrɨr yomnonj wɨmenam kwa sobijog ganggand deAntiyok taunɨnd, sɨ Yudas tinta yikonj Yerusalem taun wa.] * 16:3: Ra Ju rɨga God ma obagendi tɨrɨromni mal wugɨm ɨpkamɨle okati kesa rɨga kɨma wɨko omnɨk, Ju rɨgap b'ogla soro omnɨki ti pɨlɨnd dɨdekwa wɨko omnɨkam bebɨg oramisi. † 16:10: “sɨn”: Ɨrɨka rɨga Luk todaka omanda yɨbnonj ton kɨma.

Ɨtaikena 16:14 195 Ɨtaikena 16:31opmitena bibɨr awonj, sɨn ɨja nanony aukɨtondamda ama rɨka ɨta Ju rɨga waina yɨr opmita pɨpmetdetata kɨlɨm yurund. Sɨ sɨn ket taun kara morake opektondam de taun bau wa, ɨ wuwond kɨlɨmyuru nata towaina pɨpmet orakam, ngɨrpu sɨnket kongga bobo adarkɨtondam. Ɨ sɨn ket omit-tondam, dɨde ket God ma b'ogɨl yɨrkokar bageyɨt towa usenena eyenawonda onggɨt kongga wapɨlwa yepiya re demb de yɨpand tuwonj. 14 Ɨyɨpa Tiyatira taun ke kongga nyɨ da Lidiya yetre otomanti kuskus kobɨrgɨm b'asoga kongga nadɨde Godɨnd ewangaya God ma obagendi kesakongga na, kea wɨbnonj dɨkɨnd onggɨt konggabobo wɨngɨrɨnd. Ɨ re ton Polɨmna opureni yɨtkakutkundenonj, Yonggyam kea gar ti wɨpangen-dawonj b'obogɨl gar ke okatam onggɨtyam tinaopureni yɨtkak. 15 Onggɨt kak ke ket, ton dɨdekomkesa rɨga yepiya re wekenonj tina metɨndbaptiso yokateno. Seg ket ton nɨngaukinonjodede yɨt kɨma da, “Rada wɨn kea ken nɨmjasyada kon re Yonggyamɨnd gar ke utkunda ke okatikongga en, wɨn kormetwa b'ɨgarina dɨdewɨmenatuwenyɨt!” Ɨ dɨde ton kwa danda kɨma ɨl nongki-nonj wɨmenam tina met wa.

Pol ake Sila Sɨbɨbmet wa Aramito16 Ɨ yɨpa wɨnɨnd re sɨn wuwond yɨr opmita pɨp-

met wa, sɨn kea yɨpa negɨr wɨngawɨnga ke okatiwɨko ngɨmngai wowaskitonda. Sɨ ɨtomb wɨkongɨmngai re negɨr wɨngawɨnga ma danda kenaopurena eyenawainonj rɨga wa warɨm aukam wɨ-gawɨga gasa gatab. Sɨ jogjog rɨga wulkɨp kɨmawuwenonj ti pɨlwa towaina wɨgawɨga gasa wumɨrokatam. Sɨ ɨngkenaemb ti yonggyamwarɨp ukoiwulkɨp imda eyenento. 17 Ɨ onggɨt ngɨmngayɨt ketPol dɨde sɨn yɨmta nundokinonj, dɨde b'okta arakɨma windenonj da, “Opimemb rɨga re pumbjogGodɨmna wɨko rɨga im. Ton yɨrkokar okatam nyae pɨtapɨta omnena yiyenyi wa pɨlwa.” 18 Ɨ tonjogjog bibɨr kɨma odede mɨle amnɨkeneninonj.Sɨ Pol ma sobijog na gar bebɨg awonj. Sɨ reton yɨmta nundokinonj onggɨtyam mɨle omnɨkakɨma, Pol ket ti pɨlwa engendonj, dɨde ket negɨrwɨngawɨngand yomnonj da, “Kon mingaen YesuKerisomna nyɨ kɨma. Man opende ti pɨlke!” Segodenja ket ɨtemb negɨr wɨngawɨnga opendonj tipɨlke. 19 Ɨ onggɨt ngɨmngayɨmna yonggyamwarɨpkea tin yɨr wongo da yu tina wɨko ke wulkɨpomnɨkam nya re kemb b'ɨdok. Sɨ ton ket Pol ake

Sila yɨmɨnd akato, ɨ ket ɨgnaɨgna eyo onggɨt taunɨnyɨnyɨnd b'ɨsagɨkapu pɨpmet wa rɨkɨnd re taunyɨr ɨpka rɨga wekenonj. 20 Ɨ ket ton ten eyo onggɨttaun yɨr ɨpka rɨga wa pɨlwa de b'ɨsagɨkapu pɨpmetwa, dɨde endento da, “Osiemb rɨga re Ju rɨga i, ɨtonsi ukoi bebɨg aramiteninya meraina taunɨnd.21 Men re Roma rɨga im. Ajɨ ton ɨnsim mɨlepɨtapɨta amneninya rɨnsim re men Roma rɨgapma rɨrɨr im okatam dɨde omnɨkam.” 22 Ɨ re rɨgapyepiya rewekenonj onggɨt b'ɨsagɨkapu pɨpmetɨndutkundo towaina yɨt, ton yɨpand gɨlgɨl dandakɨma yɨt apurento towa pɨlɨnd negɨr ma b'ɨsagɨkaomnɨkam. Sɨ onggɨt penaemb ket taun yɨr ɨpkarɨgap ten kobɨrgɨm atogɨko, dɨde rɨga engauto tenɨraskam. 23 Ɨ re ton jogjogpyam kopa kɨma Polake Sila ɨraska seg amno, ton ket sɨbɨbmet wa tenaramito. Dɨde sɨbɨbmet yɨr ɨpka rɨgand yingawoten b'obogɨl yɨr ɨpkam. 24 Ɨ onggɨt sɨbɨbmet yɨrɨpka rɨgat onggɨt towaina b'ingawayɨt rɨrɨrɨnd tenakatonj, dɨde ket eyonj yɨpa sɨbɨbmet wɨngɨrjogkok wa. Dɨde ton ket towaina pɨs danda kɨmaayɨnkak ke ejobɨkinonj wulɨm pɨlɨnd.

25 Ɨ yama re ket sɨdɨr yokatonj, Pol ake Silayɨr opmitenonda, dɨde Godɨnd ewangaya geratanginonda. Ɨ komkesa sɨbɨbmet rɨgap kea tenutkundeno. 26 Ɨ odedend ket ukoi jijɨg ikonj,dɨde ket kea komkesa sɨbɨbmet pɨpmet ukoi kanayɨjgɨndenonj, ɨ odenja ket komkesa sɨbɨbmetmoraɨpangkɨto, ɨ dɨde ket komkesa ɨjobɨki ayɨnkak rekea gorogoro aukɨto. 27 Ɨ re onggɨt sɨbɨbmetyɨr ɨpka rɨgat utnyitonj yutunga ke, ton kea yɨranginonj komkesa sɨbɨbmet mora ɨpangki. Sɨonggɨt penaemb ton ket yɨpa geja giri yɨtrɨnga-tonj, ɨ ton singi awonj tilenggyam b'ɨpopɨm ujtama na, mop nokɨp ton ɨja na nony awonj da,“Kea komkesa sɨbɨbmet rɨga b'ɨkenanj.”‡ 28 Ɨ reton momta tilenggyam b'ɨpopɨm awonj, Pol ukoiara kɨma tin yomnonj da, “Goro negɨrjog mɨleomnɨkɨm mor jɨwɨnd. Sɨn opima dɨkɨnd komkesawekenyɨn.” 29 Ɨ pɨpmet re sɨbɨb na, sɨ onggɨtpenaemb sɨbɨbmet yɨr ɨpka rɨgat ngaya iyoyɨmarara aenonj. Ɨ re ket ngaya itiyawo, ton ketsɨbɨbmet wɨngɨr wa b'ɨgaronj, dɨde ket kaktɨtɨkɨma sap otendonj Pol ake Sila towa wɨpɨnd. 30 Ɨton ket ten apendonj sɨbɨbmet bau wa, ɨ arkitonjda, “Wɨn ukoyam! Nangga b'ogɨl e kon omnɨkenyɨrkokar okatam?” 31 Ɨ todaka mɨra yomnondada, “Yonggyam Yesund gar ke utkunda ke yokate!

‡ 16:27: Roma gabmani gog ɨja naemb jɨ da ra sɨbɨbmet rɨga b'ɨtkeny, sɨbɨbmet yɨr ɨpka rɨgat b'oglaonggɨtyam b'ɨkeni rɨgamna negɨr ma b'ɨsagɨka okas. Sɨ onggɨt penaemb ton moga awonj.

Ɨtaikena 16:32 196 Ɨtaikena 17:9Ra man tin gar ke utkunda ke okasɨt, God ɨtayɨrkokar takainy man dɨde moina rɨgawar yepimre wekeny moina metɨnd.” 32 Ɨ ton ket Yong-gyamɨmna b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt usenenain-onda yɨpand ti pɨlwa dɨde komkesa rɨga yepiyare wekenonj tina metɨnd. 33 Ɨ onggɨt sɨwɨnyɨndre ton towaina yɨt utkundena seg aukɨto, ton ketten eyonj wai ɨsekam. Seg ket odenja ton dɨdekomkesa tina rɨgawar kea baptiso yokateno. 34 Ɨre ton ten eyonj tina met wa, ton ket diyamawowɨm towa owou wɨp ke aramitawonj. Ɨ tondɨde komkesa ti rɨgawar yepiya re wekenonj tinametɨnd, kea Godɨnd gar ke utkunda ke yokato, sɨonggɨt penaemb ton ukoi sam aukɨto.

35 Ɨ ɨspari ke ket taun yɨr ɨpka rɨgap towa bagerɨga etmɨkurto sɨbɨbmet yɨr ɨpka rɨgam pɨlwa, ɨyomno da, “Osiemb rɨga nɨmog tapenjɨt!” 36 Ɨsɨbɨbmet yɨr ɨpka rɨgat onggɨtyam towaina bageyɨt wumɨr yomnonj Polɨnd da, “Taun yɨr ɨpkarɨgap yɨt nɨtmɨkitai da man dɨde Sila topenjyasɨbɨbmet ke. Sɨ wɨn otade iwasya sɨbɨbmet ke! Ɨwɨn ket menon yokata ngɨmbla kɨma!” 37 Ajɨ Poltaun yɨr ɨpka rɨgaina bage rɨga amninonj towanɨmusekam da, “Ton maka sowa pɨlɨnd negɨr mab'ɨsagɨka yoramismi, ajɨ ton rɨga wa wɨpɨnd sɨnnipoumi, dɨde kwa ket sɨbɨbmet wa noramismi.Dɨde daka yu ton singi aukanj sɨn wɨgawɨgaewaikitam? Nayɨ, ma rɨrɨr e! Sɨn re Roma rɨga nyɨkɨma i. Ajɨ b'ogla ra ton towalenggyam tui dɨdeket sɨn wang niyi dor.” 38 Ɨ re onggɨt bageyamrɨgap taun yɨr ɨpka rɨga wa pɨlwa wuwonj, ton keaten wumɨr amnento onggɨtyam Polɨmna opureniyɨtkak. Ɨ re ton utkundo, ton ma sobijog namoga aukɨto, nokɨp Pol ake Sila endenonda da,“Sɨn re Roma rɨga nyɨ kɨma i. Sɨ ton ma rɨrɨrna sɨn nenegɨr kana nɨraskɨmi dɨde sɨbɨbmet wanoramismi b'obogɨl ɨsagɨki kesa.” 39 Sɨ onggɨtpenaemb taun yɨr ɨpka rɨgap tuwonj sɨbɨbmetwa, ɨ ton ket b'obogɨl kear yɨt amneno Pol akeSila. Ɨ dɨde ket ton sɨbɨbmet ke ten wang eyobau wa odede b'arkita kɨma da, “Wɨn ket ɨraryaonggɨtyam taun.” 40 Ɨ re ton opendonda sɨbɨbmetke, ton ekonda Lidiyam met wa, ɨ ademb de garke utkunda nany dɨde yɨngganwar adarinonda, ɨdɨde ket b'ugowa yɨt amneninonda. Seg ket tonPilipo taun ke yiwatonda.

17Pol ake Sila Tesalonika Taun wa Ekonda

1 Ɨ Pol ake Sila ekonda Ampipoli taun dɨdeApoloniya taun nata, ngɨrpu opendonda Tesa-lonika taun wa rɨkɨnd re Ju rɨga waina yɨr op-mitenapu met yɨbnonj. 2 Ɨ Pol tina get ke mɨlekenaemb b'ɨgaronj Ju rɨga waina yɨr opmitenapumet wa onggɨt taunɨnd. Ɨ tina get ke mɨle reɨja naemb jɨ rada Pol menon okas yɨpa tunggwa, ton adea naska yikenenonj Ju rɨga wainayɨr opmitenapu met wa ten odaram. Ɨ ton ketademb de yikenonj nowa sande wɨngɨrɨnd ita Jurɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd,dɨde ket ten ouyaena eyeninonj yɨna peba ke.3 Ɨ ton ket God ma yɨtkak towa esɨpkenenainonjdɨde ɨmɨnjogɨm pɨtapɨta amneninonj da, “Kerisob'ogla b'ɨdgotnena kɨma uj okas, dɨde ket uj ketutnyis.” Ɨ dɨde ɨngkenaemb ton b'usaya ɨmɨn-jogɨm yomnenonj da, “Ɨtemb Yesu yena re konwa pɨlwa pɨtapɨta yomnenyɨn re Keriso e.” 4 Ɨtowa wɨngɨrɨnd nɨnda Ju rɨga, ɨ jogjog Godɨndewangaya Grik rɨga, ɨ dɨde ma yɨpa kɨma ukoi nyɨkonggapiya Polɨmna yɨtkak ɨmɨnjog ke akatento,dɨde ket yɨpand b'atoukɨto Pol ake Sila kɨma. 5AjɨJu rɨgap ten nonyɨk eponento, dɨde ket nɨndanegɨr omnɨka rɨga emdɨto maketɨnd yɨpand tonkɨma bobo aukam. Seg ton ket onggɨt taunɨndukoi soro kɨma b'okta arara aena wuwenonj. Ɨton ket wuwonj Yasonɨmna met wa, dɨde ket Polake Sila oraka eyeno ten iyoyɨm de rɨga bobowa pɨlwa. 6 Ɨ re ton maka Pol ake Sila adaro,ton ket Yason dɨde nɨnda gar ke utkunda nanydɨde yɨngganwar emdɨto, dɨde ket ɨgnaɨgna eitotaun wɨp iyoi rɨga wa pɨlwa de b'ɨsagɨkapu pɨp-met wa odede b'okta ara kɨma da, “Onggɨtyamnɨmog rɨgap re kea rɨga negɨr kɨma nonysɨpsɨpomnɨka eyeninonda komkesa gowukoyɨnd. Ɨ tonkea opendonda dɨkɨnd. 7 Ɨ Yason kea ten araemokonj obai omnam. Dɨde onggɨt komkesa rɨgapre Roma kantri mopyam king Kaisamna gog imerbeka eyenanj odede yɨt kɨma da ɨta yɨpa b'engaking yena re yogenai da Yesu.” 8 Ɨ re rɨga bobopdɨde taun wɨp iyoi rɨgap utkundeno onggɨtyamtowaina yɨt, ton kea ukoi soro kɨma nony negɨrauka wuwenonj towaina mɨle gatab. 9 Sɨ onggɨtpenaemb ton b'ɨsagɨka yoramito Yason dɨde tonkɨma rɨgawa pɨlɨnd odede da, “Wɨn kea ukoi negɨryomnɨkonda. Sɨ wɨn b'ogla undwasya onggɨtyamwaina omnɨki negɨrɨmna mɨra wulkɨp. Seg ra ketwɨnmenon okasya.” Sɨ Yason dɨde ton kɨma rɨgapket towa mɨra wulkɨp akauto. Seg ket taun wɨpiyoi rɨgap ten engauto menonɨm.

Ɨtaikena 17:10 197 Ɨtaikena 17:25Pol ake Sila Beroiya wa Ekonda

10 Ɨ re ket sɨwɨny awonj, odenja ket gar keutkunda nany dɨde yɨngganwarɨp Pol ake Silaetmɨkito Beroiya taun wa. Ɨ re ton opendondaBeroiya taun wa, ton ket ekonda Ju rɨga wainayɨr opmitenapu met wa. 11 Tesalonika rɨga reb'ogɨl nony menamena rɨga na. Ajɨ Beroiya rɨgare ma ɨja na opi re Tesalonika rɨga re dɨde, sɨton re b'ogɨljog nony menamena kɨma mɨle rɨgana. Ɨ re Pol ake Sila God ma yɨt apureninonda,ton ma sobijog gar singi kɨma na towaina yɨtkakakatento. Ɨ ton kwa ket ita bibɨrɨnd b'obogɨl yɨreyenento yɨna peba kɨma ongwatam da mɨndarɨka onggɨtyam towaina yɨtkak re rɨrɨrkɨp im yɨnapeba kɨma o ma rɨrɨr im. 12 Sɨ onggɨt penaembtowawɨngɨrɨnd jogjog Ju rɨga, ɨ ukoi nyɨ kɨma Grikkongga, ɨ dɨde ma yɨpa kɨma Grik rɨgap Yesundgar ke utkunda ke yokateno. 13 Ɨ re TesalonikaJu rɨgap wumɨr yokateno da Pol re Beroiya taunnate God ma yɨt pɨtapɨta omnena yiyeny, ton kwakea ket wuwonj demb de Beroiya taun wa. Ɨɨtaemb ket Tesalonika Ju rɨgap Beroiya taun rɨgayɨt ke kom ɨdrɨka eyenento Pol ake Sila, towapɨlɨnd soro omnɨkam dɨde kwa negɨr omnɨkamodede rɨja na re ton gar ke utkunda rɨga amnentoTesalonika taunɨnd. 14 Sɨ onggɨt wɨnɨnd odenjaket gar ke utkundananydɨde yɨngganwarɨp nɨndawang iyoi rɨga kɨma Polɨnd yɨtmɨkito menonɨmngɨrpu de sɨpa yuru wa. Ajɨ Sila ake Timote reomanda dɨkɨnd Beroiya taunɨnd ebnonda. 15Rɨgayepiya re Polɨnd wang yiyo, kea ton kɨma wuwonjngɨrpu de Aten wa. Ɨ ton ket Polɨm pɨlke Sila akeTimote towanɨm b'ingawa yɨt yokato odede da,“Wɨn b'ogla wanakana tetkya kor pɨlwa!” Ɨ tonket ɨtekto Beroiya taun wa.

Pol God ma Yɨt Pɨtapɨta Yomnenonj AtenTaunɨnd

16 Ɨ re Pol yɨr ungawonj Sila ake Timote Atentaunɨnd, ton ɨtemb taun yɨr yongonj re rɨgainaomnɨki b'anygɨnena god aidol ke yɨndangɨr nayɨbnonj. Sɨ re ton opimemb b'anygɨnena godaidol yɨr angeneninonj, ton ma sobijog na garsoro aukenenonj. 17 Sɨ onggɨt penaemb tonGod ma yɨt esɨpkenainonj Ju rɨga dɨde Godɨndewangaya God ma obagɨki kesa rɨga wa Ju rɨgawaina yɨr opmitenapu metɨnd. Ɨ dɨde ton kwaket ita bibɨrɨnd kea God ma yɨt esɨpkenainonj

rɨga wa yepiya re wuwenenonj maket wa. 18 ƗPol Yesum gatab dɨde Tina utnyita gatab God mab'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta amneninonj rɨgawa pɨlwa. Sɨ onggɨt penaemb re nɨnda Epikuriyoouyaena rɨga* dɨde nɨnda Stoiko ouyaena rɨga†utkundento, ton nonysɨpsɨp kɨma yɨt b'ugwatenawuwenonj Pol kɨma. Sɨ towa wɨngɨrɨnd nɨndarɨgap endento da, “Onggɨt yɨtrɨbam rɨgat nanggasingi gatab yɨt im apureniny?” Ɨ kwa nɨndarɨgap endento da, “Ton rɨka pɨtapɨta amneninyre nɨnda b'enga god wa gatab yɨt im.” 19 Ɨ onggɨtwɨnɨnd ton ket Polɨnd yɨmɨnd yokato dɨde yiyo deyɨpa towaina b'eomapu pɨpmet wa rɨna re rɨgapnyɨ yogenayo da Areopago. Ɨ ton ket odede tinyerkito da, “Man rɨrɨr im sɨn wumɨr notɨninyɨtonggɨtyam sisɨl ouyaena gatab rɨnsim re manrɨga auyaeneninyɨt? 20 Mop nokɨp man nɨndab'enga wɨp ouyaena im eyeninyɨt sowa pɨlwa. Sɨonggɨt paim sɨn singi im wumɨr awowɨm nanggagatab im jɨ onggɨtyam moina yɨtkak.” 21 Onggɨtwɨnɨnd komkesa Aten taun rɨga dɨde nɨnda kantrike Aten taun wa wereni rɨgap makwa nanggawɨko na amnɨkenento, ajɨ ɨna nena mana wɨnyokateneno sisɨl nonymenamena gasa utkundamdɨde opurenam.

22 Ɨ Pol ket onyitonj Areopago b'eomawɨngɨrɨnd, ɨ yindonj da, “Wɨn Aten rɨga! Konwumɨr yokasmɨn da wɨn re kupka gar singi kɨmab'engabenga god ewangaya rɨga im. 23 Ɨ konwaina taun nata nekenenyɨn dɨde b'obogɨl yɨrangeneninyɨn komkesa waina ewangaya gasa. Ɨkon kea yɨpa sɨ gasa oramkapu kasa yodarmɨn, ɨonggɨtyam sɨ gasa oramkapu kasa kumbɨnd odedeɨrɨki yɨbnyɨm da, ‘Wumɨr auki kesa godɨm pɨlwa’.Sɨ wɨn ma wumɨr im onggɨtyam waina ewangayagod, ajɨ wɨn onggɨtyam wumɨr auki kesa god eyewangaenenya. Sɨ onggɨt paembkonwapɨtapɨtatamnenaen onggɨtyam God gatab rɨnte re wɨnmawumɨr im. 24 Sɨ God yet re amnɨkinonj komkesawub kumbɨnd gasa dɨde gowukoi ɨ dɨde komkesagasa onggɨt wɨngɨrɨnd, Ton re wub ake gowɨmYonggyam e. Sɨ Ton ma ɨta yɨbɨm rɨgaina yɨmke orangi yɨnametɨnd. 25 Ɨ kwa ra Ton singitainy Tina ingaena gasa omnɨkam, men rɨgapma rɨrɨr e Tin yɨm okawam yɨm ke omnɨki gasake. Mop nokɨp Ti rɨrɨrjog im komkesa gasa.Ajɨ tontemb jɨ Rɨga yete re mera, komkesa rɨgawa yɨrkokar ɨ nyonya unggulita ɨ dɨde komkesa

* 17:18: Epikuriyo rɨgap ouyaena eyento da nony sam re rɨgaina yɨrkokar wɨmenammop e. † 17:18: Stoikorɨgap ouyaena eyento da yɨrkokar wɨmena wɨngɨrɨnd nony menamena re ukoijog e ajɨ gɨm ke sam obebɨg re ma ukoijog e.

Ɨtaikena 17:26 198 Ɨtaikena 18:8gasa nogoneneniny meranɨm yilo wɨmenam.26 Ton kwa kea tulatula Tina obagɨki wɨn dɨdeTina obagɨki gou ngɨrpu angonjeninonj rɨga wawɨmenam. Seg ket Ton komkesa b'engabengayɨtam rɨga amnɨkinonj yɨpaina rɨgam pɨlke. Ɨ Tonket opimemb b'engabenga yɨtam rɨga oramkaeyeninonj komkesa gowukoi tumɨnd wɨmenam.27 Ɨ God nok pena gasa odede amnɨkinonj, nokɨmda ra rɨgap Tin oraka iyenyi, ɨdenat ton Tin odari.Sɨ Ton ma mera yɨpayɨpa rɨgam pɨlke pajapajae yɨbɨm. 28 Mop nokɨp men yilo yokatenyu, ɨmumamuma ainindam, ɨ dɨde wɨmena wuwenyɨnre komkesa Ti pɨlnasim. Ɨ kwa wa wɨngɨrɨnd yɨparɨgat ger yeongkonj odede da,‘Mop nokɨp men re kwa Tina b'ɨga im.’29 Sɨ ɨmɨnjog e, men re God ma b'ɨga im. SɨGod re Yɨnayɨna Rɨga e, dɨde men re Tina kukɨprɨga im. Ajɨ rɨgap opima towaina multekɨp keGodɨmna wɨp akɨka eyenenanj gold o silba ogɨmo ke, dɨde nonyɨk b'amdenenanj da ɨtemb reɨmɨnjog God e ewangayam. Sɨ rɨngma, men rɨrɨre Yɨnayɨna God omnɨkam rɨgaina multekɨp ke ogowukoi gasa ke? Ma rɨrɨr e. Sɨ goro odedenonyɨk b'amdeninum. 30 Ɨ naska wɨnɨnd re rɨgamaka wumɨr wekenonj yete God, sɨ ton odedenegɨr mɨle jabajaba amnɨkenento. Ɨ God dakamaka towaina negɨr mɨle ogenka eyeninonj negɨrma b'ɨsagɨkam. Ajɨ yu Ton komkesa gowukoyɨndrɨga engaeniny gar engendam towaina negɨr mɨleke de Ti pɨlwa. 31 Mop nokɨp God kea tulatulabibɨr yobagendonj negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle keɨsagɨkam komkesa gowukoi. Ɨ Ton onggɨtyamb'ɨsagɨkamɨlewɨp iyenamyɨpaRɨga yobagendonj,dɨde ket yɨtmɨkitonj onggɨt gowukoi wa. Ɨ reɨtemb Rɨga uj awonj, God kea Tin uj ke yutnyitonj.Sɨ ɨngkenaemb Ton komkesa rɨga auyaeninonjɨmɨnjog ke okatam da ɨtemb Rɨga re b'ɨsagɨka Rɨgae.”

32 Ɨ re rɨgap Polɨmna uj ke utnyita gatab yɨtutkundeno, ton re ngong kɨma na tin jɨ malɨkyomnɨko. Ajɨ nɨndap endento da, “Sɨn singiim b'usaya moina onggɨt gatab yɨt utkundam.”33 Seg ket Pol ewaikitonj towa pɨlke. 34 Ajɨ nɨndarɨga b'atoukɨto Pol kɨma, dɨde ket Yesund gar keutkunda ke yokato. Onggɨt gar ke utkunda rɨgabobo wɨngɨrɨnd opimemb jɨ rɨga, yɨpa Areopagomemba Dionisiyo, ɨ yɨpa kongga nyɨ da Damari, ɨdɨde kwa nɨnda rɨga.

18Pol Yikonj Korinto Taun wa

1 Ɨ onggɨt kak ke ket Pol Aten ke yiwatonj, ɨket Korinto taun wa opendonj. 2 Ɨ Pol adembde onggɨt taunɨnd yɨpa Ju rɨga, nyɨ da Akwila,yodaronj yet re ukendonj Ponto eriyand. Ɨ tonti kongga Priskila kɨma Italiya kantri ke yiwa-tonda, ɨ ket yɨto nat Korinto wa sisɨl opendonda.Mop nokɨp naskand re ton Roma taunɨnd wɨ-mena ekenonda Italiya kantri wɨngɨrɨnd, Romamopyam king Klaudiyo kea b'ingawa yoramitonjkomkesa Ju rɨga ɨraram Roma taun. Sɨ Pol ketyikonj towa pɨlwa. 3 Ɨ ton ket wɨmena yikenonjonggɨt molkongga kɨma, dɨde kwa yɨpand wɨkoamnɨkinonj ton kɨma. Mop nokɨp Pol re yɨpawɨp b'angga gɨm ke plaimet omnɨka rɨga na tonre dɨde. 4 Ɨ ita Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨropmitena bibɨrɨnd Pol yikenenonj Ju rɨga wainayɨr opmitenapu met wa, dɨde ket God ma yɨtb'obogɨl esɨpkenaeneninonj Ju rɨga dɨde Grik rɨgawa. Ɨ ton ket ten danda kɨma ugoeneninonjYesund gar ke utkunda ke okatam.

5 Ɨ re Sila ake Timote tetkonda Makedoniya kedɨde b'atowonda Pol kɨma, Pol ket b'angga gɨmke plaimet omnɨka wɨko seg yomnonj. Ɨ ton kettina kupka gar dɨde nonymenamena aramisinonjGodma yɨt pɨtapɨta omnenam Ju rɨga wa pɨlwa. Sɨton nony aukam danda kɨma pɨtapɨta yomnenonjYesum gatab yɨt da, “Yesu re ɨmɨnjog Keriso e.”6 Ajɨ Ju rɨgap kea b'ɨsaito Polɨmna opureni Godma yɨtkak, dɨde ket ɨsadrena eyento. Sɨ Pol tinakobɨrgɨm kɨl yɨdbenenonj towanɨm nony aukamda ɨta God ma b'ɨsagɨka wɨn ik dem. Ɨ ton ketten amninonj da, “Wɨn re kemb God ma yɨtb'ɨsaindam. Sɨ ra wɨn negɨr ma b'ɨsagɨka okasyadem, ɨtemb re ma koina negɨr ma pae, ajɨ wadawaina negɨr mɨle paim dem. Kon kemb God mayɨt wa pɨtapɨta omnena tetiyainyɨmɨn, sɨ kon rekea koina wɨko tab yundwasɨn. Sɨ kon yu wen kakim teainyɨn, ɨ ket neken ra God ma yɨt pɨtapɨtaomnenam God ma obagɨki kesa rɨga wa pɨlwae.” 7 Seg ket Pol yɨraronj ɨtemb Ju rɨga wainayɨr opmitenapu met, ɨ ton ket b'ɨgaronj yɨpa rɨgama met wa nyɨ da Titiyo Yusto. Ton re Godɨndewangaya God ma obagendi kesa rɨga na, dɨdetina met re Ju rɨga waina yɨr opmitenapu metwuswus nat yɨbnonj. 8 Ɨ onggɨt Ju rɨga waina yɨropmitenapu met yɨr ɨpka mopyam rɨga, Krispokea Yonggyam Yesund gar ke utkunda ke yoka-tonj komkesa ti rɨgawar kɨma yepiya re wekenonjtina metɨnd. Ɨ re jogjog Korinto taun rɨgaputkundenento Polɨmna opureni yɨtkak, toda kwakea Yesund gar ke utkunda ke yokateno, dɨde ket

Ɨtaikena 18:9 199 Ɨtaikena 18:27baptiso yokateno. 9 Ɨ yɨpa sɨwɨnyɨnd Yonggyamliyalliyal Polɨnd yomnonj da, “Goro moga tawɨm!Ajɨ man b'ogla yɨt opurena teyeninyɨt! Ɨ dɨde goroyɨt kesa tainɨm! 10Mop nokɨp Kon ɨta man kɨma,sɨ onggɨt paemb makwa yete metɨjgas men negɨromnam. Ɨ kwa onggɨt taunɨnd Koina rɨga re mayɨpa kɨma im wekeny, ajɨ ton makaya yɨrkokaryokasi.” 11 Sɨ Pol yɨpa kemag dɨde siks (6) mobikɨma ademb de yɨbnenenonj Korinto taunɨnd,dɨde ket rɨgawaGodma yɨt ouyaena eyeneninonj.

12 Ɨ onggɨt kak ke, re Galiyot Roma gabmanimopyamyɨbnonj Akaya eriyawɨngɨrɨnd, komkesaJu rɨgap yɨpand soro kɨma singi aukɨto Polɨndejgatam. Sɨ ton Polɨnd yɨmɨnd yokato, dɨdeket yiyo de b'ɨsagɨkapu pɨpmet wa. 13 Ɨ re tonPolɨnd yiyo de Galiyom pɨlwa, Ju rɨgap endentoda, “Onggɨt rɨgate sowaina gog arbekiny, dɨdedanda kɨma rɨga ugowa eyeniny Godɨnd ewan-gayam b'enga nya ke.” 14 Ɨ re pop Pol sisɨl yɨtopurenam awonj, Galiyo daka Ju rɨga amninonjda, “Ju rɨga! Wɨn utkunda! Rako ton ɨmɨnjogkantri gog erbeka mɨle yomnɨk, o ukoi bebɨgkɨma negɨr mɨle yomnɨk, sɨ kon b'ogɨl e b'ɨsagɨkaomnɨken onggɨt rɨgam pɨlɨnd yena re wɨn iya korpɨlwa. 15 Ajɨ rada onggɨtyam waina b'arkita rewaina ouyaena yɨtkak gatab e ɨ waina rɨga nyɨgatab im ɨ dɨde waina gog gatab e, sɨ wɨn b'oglawalenggyam yɨr teyenindam. Kon ma singi enb'ɨsagɨka rɨga awowɨm onggɨt gatab.” 16 Seg ketton ten eaukeninonj onggɨt b'ɨsagɨkapu pɨpmetke. 17 Ɨ re ton bau wa opekto, komkesa rɨgap Jurɨga waina yɨr opmitenapu met yɨr ɨpka mopyamrɨga Sostenend yokato, dɨde ipowa yiyeno onggɨtb'ɨsagɨkapu pɨpmet wɨp ke. Sɨ Galiyo kea ong-gɨtyam mɨle yɨr yongonj, ajɨ ton makwa nanggana yomnɨkonj onggɨt gatab.

Pol Ɨtendonj Antiyok Taun wa18 Ɨ Pol nɨnda bibɨr kɨma omanda Korinto

taunɨnd wɨmena yikenenonj. Seg ton ket wɨ-daemb yɨt amninonj gar ke utkunda nany dɨdeyɨngganwar. Ɨ re ton Kengkrea wa opento, Pol ketmopngɨi b'ɨpkonj, mop nokɨp ton naskand yɨpamɨle omnɨkam danda kɨma tɨrɨr omni yɨt yindonjGodɨm pɨlwa, ɨ keamb jɨ onggɨtyam tɨrɨr omniwɨn b'undwatonj.* Seg ton ket gɨga nya yiwatonjSiriya wa. Priskila ake Akwila molkongga todakakea ton kɨma yɨpand ekonda. 19 Ɨ re gɨga Epesowa opendonj, ton ket onggɨt taun wa wuwonj,

dɨde Pol ademb de ket eraronj Priskila ake Ak-wila. Ɨ ton ket tinta na yikonj Ju rɨga waina yɨropmitenapu met wa, dɨde ket Ju rɨga wa God mayɨt esɨpkenainonj. 20 Ɨ Ju rɨgap tin yerkito pɨn-jog wɨmenam ton kɨma, ajɨ ton maka ɨnjɨkitonj.21 Ajɨ re ton ten wɨdaemb yɨt amninonj, ton ketamninonj da, “Ɨta kon tɨtenjɨn demwa pɨlwa, radaGod ma singi ɨta kornɨm kwa menonɨm dɨkɨnd.”Yɨt seg ke ket, ton gɨga nya yiwatonj Epeso ke.22 Ɨ re gɨga opendonj Kaisareya wa, ton ket gɨgake gɨl wa oblendonj, dɨde ket Yerusalem taunwa yikonj. Ɨ ton ket Yerusalem sosi simesimeyomnonj. Seg ket ton yikonj Antiyok taun wa.23 Ɨ ton ket sobijog ganggand wɨmena yikenonjAntiyok taunɨnd. Seg ton ket Antiyok taun keyiwatonj, dɨde yikenonj yɨpa taun ke de kwa yɨpataun wa Galatiya eriya dɨde Prigiya eriya nata. Ɨton ket komkesa b'auyaena rɨga God ma yɨt ketowaina gar ke utkunda danda omnɨka eyeninonj.

Apolo God ma Yɨt Pɨtapɨta Yomnenonj EpesoTaunɨnd dɨde Akaya Taunɨnd

24 Ɨ yɨpa Ju rɨga nyɨ da Apolo yikonj Epesotaun wa. Ton ukendonj re Aleksandrea taunnat. Ɨ ton re ukoi wumɨr kɨma yɨtkak opurenarɨga na dɨde kwa yɨna peba gatab ukoijog wumɨrrɨga na yɨbnonj. 25 Ɨ ton kea nɨnda rɨga wapɨlke b'obogɨl b'auyaena akateneninonj Yong-gyamɨmna ouyaena nya. Ɨ ton kwa ket tina kupkasingi kɨma onggɨt Yesum gatab yɨt dɨmdɨmjogapureneninonj dɨde auyaeneninonj. Ɨ ton wumɨryokatonj re ɨna Yoanɨmna ouyaeni baptiso nenana. Ajɨ nɨnda Godɨmna yɨtkak gatab re maikeb'obogɨl wumɨr yokatonj. 26 Ɨ ton yikonj Ju rɨgawaina yɨr opmitenapu met wa, ɨ ket ton mogakesa danda kɨma Yesum gatab yɨtkak opurenamb'atomonj. Ɨ onggɨt wɨnɨnd Priskila ake Akwilakea tina yɨt utkundenonda. Ɨ re yɨr opmitaseg aukɨto, ton ket Apolond yɨngaukonda towamet wa menonɨm. Ɨ ton ket molkonggap tib'obogɨl kana yisɨpkenainonda Godɨmna ouyaenanya gatab. 27 Ɨ onggɨt kak ke, re Apolo singi awonjmenonɨm de Akaya wa, gar ke utkunda nanydɨde yɨngganwar yepiya re wekenonj de Epesotaunɨnd, ton ma sobijog na tin yugowo, dɨde ketpeba yɨrɨko Akaya b'auyaena rɨga wa pɨlwa tinsimesime omnam. Ɨ re ton onggɨt peba kɨmaopendonj Akayawa, ton kea yɨr yongonj Godɨmnawurar rɨna re Ton akainonj Akaya rɨga wa, ɨ kwa

* 18:18: Ju rɨgap onggɨtyammɨle amnɨkenento re ouyawamana da wɨn kemb jɨ b'undwas rɨna re Godɨmpɨlwa danda kɨma tɨrɨr omni yɨt endenento.

Ɨtaikena 18:28 200 Ɨtaikena 19:19yɨr anginonj jogjog rɨga yepiya re Yesund garke utkunda ke yokato. Ɨ re kwa Apolo wɨmenayikenonj Akayand, sɨ onggɨt gar ke utkunda rɨgapma sobijog danda na yokateno. 28 Mop nokɨpApolo ɨmjata yɨt kɨma yɨna peba ke pɨtakɨpɨndauyaeninonj da, “Yesu re Keriso e.” Ɨ ɨngkenaembket ton Ju rɨga ɨsanikesa yɨt kesa amneninonj rɨgabobo wa wɨpɨnd.

19Pol Yikonj Epeso Taun wa

1 Ɨ re Apolo yɨbnonj Korinto taunɨnd, PolPrigiya eriya ke gɨl nya yikonj de Epeso wa. Ɨ reton Epeso wa opendonj, ton kea adarinonj nɨndab'auyaena rɨga. 2 Ɨ Pol ket ten arkisinonj da,“Re wɨn gar ke utkunda rɨga aukɨtondam, ke wɨnYɨnayɨna Wɨngawɨngand yokatonda?” Ton ketmɨra yomno da, “Nayɨ, makwa ngai sɨn utkunden-tondam da ɨta Yɨnayɨna Wɨngawɨnga yɨbɨm.” 3 SɨPol kwa arkisinonj da, “Sɨwɨn nangga baptiso na yokatenonda?” Ton tindakamɨra yomnoda, “Yoanɨmna baptiso.” 4Sɨ Polket ten amninonj da, “Yoan baptiso amnɨkinonjre negɨr mɨle ke gar b'engenda baptiso na. ƗYoan rɨga amninonj da, ‘Wɨn Tin gar ke utkundake okasya yet ra kor kak ke ik.’ Sɨ ɨtemb Rɨgare Yesute.” 5 Ɨ re ton onggɨtyam yɨt utkundeno,ton kea ket Yonggyam Yesumna nyɨ kɨma baptisoyokateno. 6 Onggɨt kak ke, re Pol yɨm oramkaeyeninonj towa pɨlɨnd, Yɨnayɨna Wɨngawɨnga keatowa kumbɨnd igurkonj. Ɨ ton ket b'engabengayɨt apurento, dɨde ket God ma bage yɨt pɨtapɨtaamnento. 7 Opimemb komkesa rɨga re ama rɨkatwelp (12) rɨgajog na.

8 Ɨ ket Pol nowa mobi kɨma yikenonj Ju rɨgawaina yɨr opmitenapu met wa, dɨde ket mogakesa danda kɨma rɨgawa esɨpkenaeninonj Godmapumb tungg gatab yɨt, dɨde ket ma sobijog dandakɨma na yɨt ugwatena eyeneninonj. 9 Ɨ re rɨgaptina yɨt utkundenento, nɨnda rɨgap gar rogɨlkakaukɨto, dɨde ket tina yɨtkak b'ɨsaito. Ɨ dɨde ton ketYesumna onggɨtyam ouyaena nya gatab negɨrjogyɨt opurena eyento rɨga bobo wɨpɨnd. Sɨ onggɨtpenaemb Pol ten erarinonj. Ɨ ton ket b'auyaenarɨga nena na emjinonj, dɨde ket eyinonj de yɨpaouyaenapu met wa ogenaya da Tiranno. Seg tonket ita bibɨrɨnd God ma yɨt towa esɨpkenaeneni-nonj. 10 Ɨ ton re nɨmog kemag kɨma na onggɨtyamwɨko amnɨkeneninonj. Sɨ komkesa Ju rɨga dɨde

Grik rɨga yepiya re wekenonj Asiya eriyand, keaYonggyam Yesumna yɨtkak utkundenento.

Skewamna B'ɨga gatab Yɨt11 Ɨ onggɨt wɨnɨnd God kea Polɨnd yingaenonj

ukoijog kɨd kesa kɨma danda wɨko omnɨkam tinayɨm ke. 12 Ɨ rɨgap tina wɨmɨr b'ɨsekapu sobijogkobɨrgɨm o wɨko kobɨrgɨm imda eyento ti pɨlkeɨ eyento kopa rɨga wa pɨlwa. Ɨ re kopa rɨgawa pɨlɨnd oramka eyento, kopa rɨga kea b'ogɨlauka wuwenonj, dɨde negɨr wɨngawɨnga toda keaopeka wuwenonj towaina imdi rɨga wa pɨlke.13 Ɨ onggɨt wɨnɨnd nɨnda Ju rɨga wuwenenonjkomkesa eriya nata dɨde ket negɨr wɨngawɨngaeaukenento minj nya ke. Ɨ re Pol negɨr wɨn-gawɨnga eaukeninonj Yesu ma nyɨwɨnd, ton keaket yɨr angto opimemb Polɨmna wɨko. Sɨ todakaotonkena yiyeno Yonggyam Yesu ma nyɨ kɨmanegɨr wɨngawɨnga eaukenam rɨga wa pɨlke yepiyare negɨr wɨngawɨnga ke imdi wekenonj. Ɨ ton ketnegɨr wɨngawɨnga amnento da, “Sɨn wen engain-dam Yesum nyɨwɨnd yena re Pol pɨtapɨta yomne-neny. Wɨn opekina!” 14 Onggɨt wɨnɨnd yɨpa Jurɨga waina yɨna mopyam sɨ rɨga nyɨ da Skewa, tire seben (7) rɨga b'ɨga na yɨbnainonj. Ɨ opimembb'ɨga toda kea odede mɨle omnɨka eyento. 15 Ɨyɨpa wɨnɨnd re ton negɨr wɨngawɨngand odedenya ke yingaeno, onggɨtyam negɨr wɨngawɨngatten mɨra amninonj da, “Kon wumɨr en Yesu, ɨkwa kon wumɨr en Pol. Ajɨ wɨn yepim?” 16 Ɨ ketɨtemb rɨga yet re onggɨtyam negɨr wɨngawɨnga keokati yɨbnonj, towa kumb wa b'atiyakitonj. Ɨ tinadanda re ukoijog na, sɨ ton kea komkesa opimembseben (7) nanyɨngganwar danda kesa amninonj,dɨde nenegɨr kana ipowa eyeninonj, ɨ dɨde ton kettowaina kobɨrgɨm ɨnyouka eyeninonj. Sɨ ton wɨkesa dɨde kus kɨma b'ɨkento onggɨt met ke. 17 Sɨkomkesa Ju rɨga dɨde Grik rɨga yepiya rewekenonjEpeso taunɨnd, kea wumɨr aukɨto onggɨt mɨlegatab. Ɨ komkesa rɨga re ma sobijog na mogaaenawuwenonj, dɨde ton ket YonggyamYesumnanyɨ ukoi kana pumb wa yurowateno. 18 Ɨ jogjogrɨga yepiya re Yesund gar ke yokato, ton keawuwenonj gar ke utkunda rɨga bobo wa wɨp wa,dɨde ket towalenggyam towaina omnɨki wɨgawɨganegɨr mɨle pɨtapɨta amnento, dɨde rɨga wumɨramnento. 19 Ɨ jogjog minjam rɨgap kea towainaminj peba eyento komkesa rɨga bobo wa wɨp wa,dɨde ket imbrɨka eyento. Ɨ re agenkɨto onggɨtyampebamɨrawulkɨp, komkesa re ama rɨka tri andred

* 19:19: Grik peband da “pipti tausɨn (50,000) silba koin na”.

Ɨtaikena 19:20 201 Ɨtaikena 19:36tausɨn (300,000) Kina na.* 20 Yonggyam Tinaukoi danda pɨtapɨta amneninonj rɨga wa pɨlwa,sɨ onggɨt penaemb Tina yɨtkak re kea ukoi kanawarabag auka yikenonj rɨga wa wɨngɨrɨnd, dɨdedanda kɨma rɨgaina garɨnd b'aramka yikenonj.

Ukoijog Soro kɨma Bebɨg Pɨta Awonj Epesond21 Ɨ re komkesa onggɨtyam gasa rɨrɨrkɨp aukɨto,

Yɨnayɨna Wɨngawɨnga kea Polɨnd wɨp yiyenonj.Sɨ ton tina kukɨpɨnd singi yoramitonj menonɨmMakedoniya eriya dɨde Akaya eriya nata, ɨ ngɨrpude Yerusalem taun wa. Ɨ ton kwa yɨsamkonj da,“Ra kon neken dem Yerusalem taun wa, onggɨtkak ke ket kon kwa b'ogla Roma taun yɨr ongendem.” 22 Ɨ Pol nɨmog rɨga, Timote ake Erasto,abagendonj tina yɨmb'akawa rɨgawɨngɨrɨnd, dɨdeten naska etmɨkitonj de Makedoniya eriya wa.Ajɨ ton ademb de tinta sobijog gangga yokatonjwɨmenam Asiya eriyand.

23 Ajɨ onggɨt wɨn wɨngɨrɨnd, nɨnda Epeso taunrɨgama singi na aukɨto Yesumgatab nya ouyaena.Sɨ onggɨt penaemb yɨpa ukoi soro kɨma bebɨgpɨta awonj. 24 Onggɨt wɨnɨnd rɨgap yɨpa kong-gayam b'anygɨnena god Artemind† ewangayawiyeneno onggɨt eriya wɨngɨrɨnd. Ɨ yɨpa silbake gasa omnɨka rɨga nyɨ da Demetriyo, ton silbake jogjog amnɨkeneninonj onggɨtyamArtemimnaaidol wɨmenapu sobijog met. Ɨ onggɨt wɨkoke ton ma sobijog na wulkɨp amnɨkeneninonj,dɨde agoneneninonj onggɨtyam tina wɨko rɨgawa pɨlwa. 25 Ɨ Demetriyo ara emokinonj yɨpandb'eomam tina wɨko rɨga dɨde onggɨtyam ton kɨmayɨpa wɨp b'anygɨnena god aidol omnɨka rɨga, ɨket amninonj da, “Kor rɨgawar! Wɨn wumɨrim da men ma sobijog wulkɨp im omnɨka eye-nindam onggɨt wɨko ke. 26 Ajɨ wɨn opima yɨrongong eyenindam dɨde utkundena wuwenyɨtɨtemb rɨga Pol tina mɨle. Ton yikeny ma Epesotaun nena nate, ajɨ ama rɨka komkesa Asiya eriyanata e, dɨde ket ma sobijog danda kɨma im rɨgaugowa eyeniny odede yɨt kɨma da, ‘Rɨgaina yɨmke omnɨki aidol god re ma ɨmɨnjog god im.’ Sɨukoi rɨga bobo kea tina yɨtkak gar ke akatento.27 Sɨ ke rɨgap odede nony raukine da onggɨtyammeraina omnɨki aidol god re ma ɨmɨnjog im. Ɨke ton maka remjinem meraina omnɨki gasa. Sɨmeraina wulkɨp omnɨka wɨko re ɨndamimembawɨr taukanj dem. Ɨ ma onggɨtyam nena e negɨr,ajɨ kwa ke rɨgap nony menamena ramnɨkinem

da ukoijog konggayam god Artemimna met reb'ɨskoka mim. Sɨ ɨndamaemb ukoijog Artemimnanyɨ yena re Asiya rɨgap dɨde komkesa gowukoirɨgap ewangaya wiyenyi, ke gou wa rɨsend.”

28 Ɨ re onggɨt bobo rɨgap tina yɨt utkundeno,ton ma sobijog na soro auka wuwenonj dɨdeb'okta kana obairento da, “Artemi re Epeso rɨ-gaina ukoyam-o!” 29 Ɨ re komkesa taun rɨgautkundento, ton kea ket wɨnga kesa amnento, ɨket ɨsanikesa b'okta arara aento. Ɨ ton ket yɨ-pand yɨmɨnd akato Makedoniya rɨga nɨmog Gaiyoake Aristarko yepiya re Pol kɨma ekenenonda,dɨde ket b'ɨkto de ɨtaikenapu pɨpmet wa rɨkɨndre onggɨt taun rɨgap b'eomenento. 30 Ɨ onggɨtwɨnɨnd Pol singi na awonj menonɨm onggɨt rɨgabobo wa pɨlwa, ajɨ b'auyaena rɨgap tin yogokomenonɨm. 31 Ɨ kwa nɨnda Asiya ke gabmanirɨgap yepiya re Pol kɨma rɨgarɨga aukenento,kea ti b'ugowa yɨt yɨtmɨkitawo da, “Goro kwamekɨm de ɨtaikenapu pɨpmet wa!” 32 Ɨ towainab'eoma wɨngɨrɨnd, rɨgata rɨgata b'engabenga yɨtkɨma obairena wuwenonj. Sɨ onggɨt penaembket rɨga bobop ma sobijog na nonysɨpsɨp aukawuwenonj. Ɨ kwa jogjog rɨgap ton ma wumɨr nananggamop pena ton b'eomto. 33 Ɨ onggɨt wɨnɨndJu rɨgap yɨpa rɨga nyɨ da Aleksandro, yururkitorɨga wa wɨpɨnd towa gatab ke yɨt usekam. Ajɨonggɨt rɨga bobowɨngɨrɨnd nɨnda rɨgap b'okta arawuwenonj ti pɨlwa. Sɨ Aleksandro yɨm ke poprɨga eswangneninonj mumakesa awowɨm, nokɨpton singi na rɨga wa pɨlwa Ju rɨga gatab ɨrmekayɨt omnam da, “Ma Ju rɨgapiya onggɨtyam bebɨgyotobarko.” 34 Ɨ re rɨgap yongwato da ton re Jurɨga e, ton komkesa kea b'okta arara aento nɨmogawa kɨma da, “Artemi re Epeso rɨgaina ukoyam-o!” Mop nokɨp komkesa rɨga wumɨr na wekenonjda Ju rɨgap towa yɨpaina God nena na ɨmɨnjogyomneneno Yesund gar ke utkunda rɨga re dɨde.Sɨ ton ket Aleksandrond b'ɨsayo. 35 Ɨ onggɨtkak ke yɨpa ukoi ɨrɨka rɨga yet re odede bebɨgawɨr omna wɨko yomnɨkenenonj Epeso taunɨnd,kea de ikonj, dɨde ket rɨga mumakesa amninonj.Ɨ ton ket rɨga amninonj da, “Epeso rɨga! Yukomkesa gowukoi rɨga wumɨr im da Epeso taunrɨgawɨnsim yɨr ɨpkawiyenya ukoyamArtemimnamet dɨde gɨmo ke omnɨki Artemimna wɨpkakrɨna re wub kumb ke ɨsendonj. 36 Sɨ ɨmɨnjog e,onggɨtyam re omnɨka mim jɨ. Ma odede sorokɨma bebɨg omnɨkamim. Sɨ wɨn b'oglamumakesa

† 19:24: Artemi re yɨpa Grik god o rɨna re Asiya (yu Teki kantri) rɨgap wewangaeneno.

Ɨtaikena 19:37 202 Ɨtaikena 20:15taindam, dɨde wɨn goro odede nony kesa mɨletamnɨkinam! 37 Onggɨt rɨga nɨmogɨp re makanangga na yurowam ke yokatonda Artemimnametɨnd, dɨde ton maka b'ɨsadrena yɨt apureni-nonda meraina god Artemim gatab. Ajɨ wɨnpiyaɨsanikesa ten teiya dɨkɨnd. 38 Ɨ kwa wɨn wumɨrim da kot re ɨpangendi e yɨbneneny ita maketbibɨrɨnd, dɨde Roma gabmani mopyam rɨga reopima b'angonjeni wekeneny kot omnɨkam. Sɨra Demetriyo dɨde tina wɨko rɨgap singi taukanjrɨga kotɨnd oramkam, ton b'ogla oramisi onggɨtgabmani kot wa. Ɨ kwa b'ogla onggɨt Romagabmani mopyam rɨgap b'ɨsagɨka mɨle tamnɨkanjtowa wɨngɨrɨnd. 39 Ɨ rada wɨn singi taindamnanggamog ukoijog bebɨg yɨtkak ongonjenam,wɨn b'ogla taramisindam naska de gabmani yɨriyena rɨga bobo wa pɨlwa. Ɨ tonpimemb ket wayɨtkak dɨmdɨm tamnɨkauranj. 40 Sɨ onggɨtyamwaina b'eoma re rɨl kesa gabmani gog nenegɨrkana erbeki mɨle e. Wɨn kemb moga kɨma bebɨgmɨle yomnɨkya. Mop nokɨp yu wɨn odede sorokɨma bebɨg mɨle yomnɨkya, ajɨ sɨn makwa yɨparɨl yodaru kot omnɨkam. Sɨ sɨn b'ogla onggɨtyamwaina nenegɨr nya ke omnɨki b'eoma gatab yɨtb'ogla wumɨr tamnindam Roma gabmani ukoinyɨ rɨga wa pɨlwa. Ajɨ waina b'eoma rɨl odaramre sowanɨm ma rɨrɨr e. Sɨ onggɨt paemb wainaomnɨki mɨle re sowanɨm ma sobijog bebɨgjog eawɨk.” 41 Onggɨt yɨt seg ke ton ket b'eoma rɨgaengainonj wetaweta aukam. Sɨ komkesa rɨgawetaweta aukɨto.

20Pol Yikenonj Makedoniya Eriya dɨde Grik Eriya

nata1 Ɨ re onggɨtyam soro kɨma bebɨg seg awonj,

Pol gar ke utkunda rɨga ara emokinonj yɨpandb'eomkitam. Ɨ ton ket danda kɨma b'ugowa yɨtamneninonj, dɨde ket wɨdaemb yɨt amninonj. Segket ton yiwatonj Epeso taun ke menonɨm deMakedoniya eriya wa. 2 Ɨ re ton menon yokatonjonggɨt eriya nata, nyatnyata ton b'auyaena rɨgaodarena eyinonj, dɨde jogjog yɨtkak ke dandakɨma ugowa eyinonj, ngɨrpu ket opendonj Grikeriya wa. 3 Ɨ ademb de nowa mobi kɨma wɨ-mena yikenonj. Seg ket ton pop gɨga nyamenonɨm awonj Siriya wa, ajɨ ton kea wumɨryokatonj Ju rɨga waina ɨsamki yɨt tin ongan-dam. Sɨ onggɨt penaemb ton ket tɨrɨr yomnonjYerusalem wa ɨtendam Makedoniya nya nata.4 Ɨ opimemb jɨ rɨga yepiya re ton kɨma menon

yokato, Beroiya tunggam Piromna b'ɨga Sopatro,ɨ Tesalonika tunggam Aristarko ake Sekundo, ɨDerbe tunggam Gaiyo, ɨ Timote, ɨ dɨde Asiya eriyake rɨga Tikiko ake Tropimo. 5 Ton naska natagɨga nya wuwonj de Trowa wa, ɨ ademb de sɨn yɨrnungauto. 6 Ɨ Yist kesa Bred Wɨn seg ke, sɨdakaket Pilipo ke gɨga yokatonda, ɨ ket towa pɨlwawuwond Trowa wa. Ɨ paib (5) bibɨr kak ke sɨnTrowa wa opektondam, dɨde ket seben (7) bibɨrkɨma ademb de wekenond.

Polɨmna Kikitum Menon Trowa wa7 Ɨ Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨr

kak ke naskajog bibɨrɨnd, ɨt re Sande, sɨn gar keutkunda rɨga b'eomtondam areto omnɨkam. Ɨonggɨt b'eoma wɨngɨrɨnd Pol God ma yɨt pɨtapɨtayomnenonj ngɨrpu ama re sɨdɨr, nokɨp ti ɨsami nayɨbnawonj onggɨt ɨspari ke iwatam. 8 Ɨ ɨtemb metre nowa rorkok kɨma met na, ɨ sɨn b'eomtondamre nowam rorkok nat. Ɨ demb de lampa jogjog naenyorki wekenonj. 9 Re Pol yɨtkak useneninonj,yɨpa kewar b'ɨga nyɨ da Yutiko omiti yɨbnonj rɨbb'ɨkenapu morand onggɨt nowam rorkokɨnd. Ɨyɨtpat kea tin yokatonj. Ɨ re Pol pɨnpɨn kanayɨt apureninonj, ɨtemb kewar b'ɨgat kea yɨtbonaawonj, ngɨrpu ton ket gouwa sap otendonj onggɨtnowam rorkok kumb ke. Sɨ rɨgap wanakana gouwa inkɨto. Ajɨ re rɨgap tin yutnyito, ton keauj awonj. 10 Ɨ re Pol utkundonj tina uj gatabyɨt, ton inka ikonj gou wa, ɨ ket eamantonj tikumbɨnd dɨde ket yɨm ke tin yikwatonj. Ɨ ton rɨgaamninonj da, “Tina wɨngawɨnga re ɨta ton kɨma.Sɨ onggɨt paemb goro gar bebɨg tainam!” 11 Segket Pol ɨtendonj onggɨtyam nowam rorkok wa, ɨket komkesa rɨga kɨma areto yomnɨko, dɨde ketowou auto. Seg ton ket yɨpand yɨt b'usenento,ngɨrpu esparinonj. Onggɨt kak ke Pol yiwatonjTrowa ke. 12 Ɨ rɨgap ket ɨtemb yilo okati kewarb'ɨgand yiyo tina met wa. Sɨ onggɨt penaembton ma sobijog gar sam kɨma na towalenggyamb'ugowa wuwenonj.

Pol Trowa ke Gɨga Nya Yikonj Mileto wa13 Ɨ Pol sɨn ningainonj gɨga nya naskamenonɨm

de Aso wa, nokɨp ton singi na awonj menonɨmgɨl nya Aso wa. Sɨ sɨn naska Trowa ke gɨga nyawuwond Aso wa. Ɨ sɨn ademb de Polɨnd yɨryungawonda ton kɨma wɨpwɨp awowɨm dɨde ketyɨpand gɨga nya iwatam. 14 Ɨ re Pol opendonjAso wa, ton kea sɨn nodarinonj. Sɨ sɨn tin yan-gitonda gɨga wa, ɨ ket wuwond Mitilene wa. 15 Ɨɨngkenaemb ket gɨga nya yiwatonda, ɨ ɨspari ke

Ɨtaikena 20:16 203 Ɨtaikena 20:36ket yɨgoukitonda Kiyo ailan, ɨ onggɨt ɨspari keket Samo ailan wus nata wuwond, ngɨrpu onggɨtɨspari ke ket opektondam Mileto tungg wa. 16 ƗPolɨm re kea singi yɨbnawonj da ra rɨrɨr tainy,ton Ju rɨgawaina Pentikos diyamdiyamwɨnowamde Yerusalem taun wa. Sɨ ton mukupmukupna menonɨm awonj. Sɨ ton ma singi na wɨnesomnena Asiya eriyand. Sɨ onggɨt penaemb tontɨrɨr yomnonj gɨga nya opantam Epeso taun dɨdemenonɨm de Yerusalem taun wa.

17 Ɨ re sɨn Mileto tungg wa opendonda, Polket Mileto ke bage yɨt yɨtmɨkitonj Epeso sosiwa elda rɨga yɨpand menonɨm ti pɨlwa. 18 Ɨre ton tuwonj ti pɨlwa, ton ten amninonj da,“Wɨn ukoi wumɨr im rɨja na re kon wɨn kɨmanɨbnenenond ita wɨnɨnd, naskajog bibɨr ke rɨnare kon netkond dɨkɨnd Asiya eriya wa ngɨrpu yu.19 Re kon Yonggyamɨmna wɨko omnɨka yiyenondwa wɨngɨrɨnd, Ju rɨgap ma sobijog na nenegɨrkana otonkena niyeneno. Sɨ kon ma sobijog nanegɨr kɨma b'ɨdgotnena yokatenenond. Ajɨ konkea itawɨnɨnd kon kolenggyamgouwa aenenond,dɨde yɨrekɨp kɨma yii nindenenond, ɨ dɨde dandakɨma Yonggyamɨmna wɨko yomnɨkenenond. 20 Ɨwɨn kwa wumɨr im da kon makwa ngai b'ɨsayondpɨtapɨta omnam dɨde ouyaenam nangga im reb'ogɨl gasa wanɨm. Kon kea wa pɨtapɨta am-nenaeneninond, dɨde wen ouyaena eyeneninondb'eoma wɨngɨrɨnd dɨde met nata. 21 Ɨ kon kea yɨrungata yɨt kɨma God ma yɨt danda kɨma apure-neninond Ju rɨga wa pɨlwa dɨde Grik rɨga wa pɨlwanegɨr mɨle ke gar engendam Godɨm pɨlwa dɨdemera Yonggyam Yesund gar ke okatam. 22 Yɨrde, Yɨnayɨna Wɨngawɨnga ɨta b'imuri yɨbɨm korgarɨnd dɨde Tontemb ken ningaeny yu menonɨmde Yerusalem taun wa. Ajɨ kon ma wumɨr ennangga e kor pɨlɨnd tawɨk dem de. 23 Kon ɨntawumɨr nɨbnyɨn rɨna re ita taun nata YɨnayɨnaWɨngawɨnga odede wumɨrwumɨr yɨt nouyauki-nonj da, ‘Sɨbɨbmet wa oramitam mɨle dɨde ukoinegɨr kɨma b'ɨdgotnenap ɨta yɨr mungai.’ 24 Konma ɨta koina yɨrkokar ɨsnaen, ajɨ kon b'ogla koinayɨrkokar ɨsɨngkandenyɨn undwatam wɨko rɨna reYonggyam Yesu kor nokawonj. Kon b'ogla koinayɨrkokar ɨsɨngkandenyɨn God ma b'ogɨl yɨrkokarbage yɨt danda kɨma rɨga wa pɨtapɨta omnenamrɨna re God yoramitonj tina wurar ke.

25 “Kon ke naskand ita wɨnɨnd nekenenondwa wɨngɨrɨnd, dɨde pumb tungg gatab yɨt pɨ-tapɨta yomnenenond. Ajɨ yu kon wumɨr aenda wɨn makwa ɨta ket b'usaya koina wɨp yɨr

ongya dem. 26 Ɨ yu bibɨr kon pɨtapɨta omnyɨnda, ‘Ra komkesa wɨn negɨr ma b'ɨsagɨka okasyadem, ɨtemb re ma koina negɨr ma pae, ajɨ wadawaina negɨr mɨle paim dem.’ 27 Mop nokɨp konmakwa b'ɨsayond wa pɨtapɨta omnenam komkesaGodɨmna singi yɨtkak. 28 Ɨ God rɨga akasinonjTinajog B'ɨgamna kus kena, dɨde yomnɨkonj Tinasosi. Seg ket Yɨnayɨna Wɨngawɨngat wen abagɨki-nonj sosi wɨngɨrɨnd onggɨtyam sosi yɨr ɨpkam. ƗTon ket wa akainonj sosi yɨr ɨpka rɨga nyɨ, dɨdeGodɨt ket komkesa gar ke utkunda rɨga aramisi-nonj wa yɨm kumbɨnd. Sɨ onggɨt paemb wɨnb'obogɨl nony kɨma tekenyɨt. Dɨde wɨn b'obogɨlkomkesa gar ke utkunda rɨga yɨr ɨpka teyenindammamoi yɨr ɨpka rɨga re dɨde. 29 Ɨ kon wumɨren da yɨmta ke ra kon iwasɨn, opima dɨ yonggwa wɨngɨr wa b'ɨtgaranj dem, dɨde mamoi mɨɨnyouka teyenanj kear kesa, ngɨrpu rawɨr kwayɨpa wewe tainy dem. 30 Dɨde kon kwa wumɨren da wa wɨngɨr ke rɨga opima towɨnkanj dem,dɨde ton ket towaina eskamki God ma yɨt kerɨga ouyaena teyenanj dem, ɨ ket b'auyaena rɨgaɨtrɨngka teyenanj dem ten yɨmta undokam. 31 Sɨonggɨt paemb wɨn b'ogla yɨr kɨma tekenyɨt. Wɨnita wɨnɨnd nonyɨnd owamenenya da kon nowakemag kɨma maike ena b'agnatenenond wen yɨ-payɨpa rɨga yɨrgong omnɨkam bibɨr dɨde sɨwɨnywɨngɨrɨnd, dɨde ket yɨrekɨp ɨsokenenond wenouyaenam. 32 Ɨ yu kon wen taramisinyɨn Godɨmyɨm nasim dɨde Tina wurarɨmna yɨtkak kumbnasim. Onggɨt yɨtkakɨp rɨrɨr im waina gar keutkunda danda kɨma tawɨnkanj, ɨ ket rɨrɨr imwen wɨngawɨnga ke kɨlkesa tamnɨkanj, ɨ dɨde ketGod ma pumb tungg owabɨnta rɨga tamnɨkanj.33 Ɨ re kon wɨn kɨma nɨbnenenond, kon makwasingi eyeneninond yɨpa rɨgamna gold o silba okobɨrgɨm. 34 Ɨ wɨn walenggyam wumɨr im dare kon dɨde kon kɨma wɨko rɨga wekenenondnanggamog ingaena gasa singind, kon onggɨtyamgasa amnɨkeneninond re onggɨtyamkoinajog yɨmkena. 35 Kon wen auyaukinond komkesa gasa.Sɨ wɨn b'ogla bebɨg kɨma wɨko tamnɨkenindamyɨm okawam kopa kɨma rɨga odede rɨngma na rekon amnɨkeninond. Ɨ kwa wɨn b'ogla nonyɨndtawamindam Yonggyam Yesumna yɨtkak rɨja nare tina b'auyaena rɨga amninonj da, ‘Ɨta ukoijogGod ma b'ogɨl ton kɨma yet ra singi kɨma ogonamɨle tamnɨkiny. Ajɨ yet ra imda singi kɨma mɨletamnɨkiny, God ma b'ogɨl re ti goujog wa e.’ ”

36 Ɨ re ton onggɨtyam yɨt seg awonj, ton ketkumsos b'amkonj yɨpand komkesa rɨga kɨma, dɨde

Ɨtaikena 20:37 204 Ɨtaikena 21:20ket yɨr opmitento. 37 Ɨ seg ket ton komkesa masobijog na yii kɨma Polɨnd ikonena yiyeno, dɨdeket madaemb yɨt kɨma omongnena yiyeno. 38Tonma sobijog na gar bebɨg aukɨto, mop nokɨp tonkea nonyɨnd yiyeno onggɨtyam yɨtkak rɨna re Polyindonj odede da, “Wɨn makwa ɨta koina wɨpkakb'usaya yɨr ongya dem.” Ɨ ton ket odede gar bebɨgkɨma tin wang yiyo gɨga wa.

21Pol Yikonj Yerusalem wa

1 Ɨ onggɨt kak ke ket, sɨn gɨga yokatonda, dɨdeten erartondam. Ɨ sɨn ket dɨmdɨm wuwond deKo ailan wa. Ɨ ɨspari ke ket wuwond de Rodoailan wa, ɨngkek ket de Patara taun wa. 2 Ɨ ket sɨnyodaronda yɨpa gɨga rɨna re yɨbnonj opantam dePoinikiya eriya wa, dɨde ket angurkɨtondamonggɨt gɨga wa, ɨ dɨde ket wuwond. 3 Ɨ re sɨnwuwond Siriya eriya wa, sɨn Kipriyo ailan sawaiyɨm gatab kena yomnonda, dɨde ket ɨtemb ailanyɨgwantonda. Ɨ sɨn ket Tiro taun wa opektondam,mop nokɨp gɨga rɨgap ademb de gɨga ke gasa gɨlepkɨto. 4 Ɨ re sɨn gɨga ke oblektondam, sɨn keaoraka eyentondam b'auyaena rɨga demb de. Ɨre sɨn nɨnda b'auyaena rɨga adarkɨtondam, sɨnademb de ket ton kɨma wekenond yɨpa sandekɨma. Onggɨt wɨnɨnd Yɨnayɨna Wɨngawɨnga keab'auyaena rɨga wumɨr omnena eyeninonj nanggabebɨg e ra tawɨk Polɨm pɨlɨnd de Yerusalem taunwa. Sɨ ton ket Polɨnd yomneno da, “Goro mekɨmde Yerusalem taun wa!” Ajɨ Pol kea towainayɨt b'ɨsainonj. 5 Ɨ re sowa menon bibɨr yokatonjdɨde ket sɨn menon yokatonda, ton towa kong-gawar dɨde b'ɨgawar kɨma wang niito ngɨrpu taunmora bau wa. Ɨ dɨde sɨn komkesa rɨga kumsosb'amkɨtondam sɨpa gatend yɨr opmitam. 6Seg ketsɨn yɨpayɨpa rɨga ten wɨdaemb yɨt amnentondam,dɨde toda yɨpayɨpa rɨgap sɨda ɨja na nomnento.Wɨdaemb yɨt seg ke, sɨn ket gɨga wa angurkɨton-dam, dɨde todaka ket ɨtendento towaina met wa.

7 Ɨ sɨn ket Tiro ke yiwatonda, dɨde ket opek-tondam Ptolemai taun wa. Ɨ re sɨn gɨga keoblektondam, sɨn gar ke utkunda nany dɨde yɨng-ganwar simesime amnentondam, dɨde ket tonkɨma yɨpa bibɨr yowamonda. 8 Ɨ ɨspari ke ketsɨn yiwatonda onggɨt taun ke, ɨ ket Kaisareyataun wa opektondam. Ɨ re sɨn opektondam gɨgake, sɨn ket wuwond de God ma b'ogɨl yɨrkokarbage yɨt pɨtapɨta omnena rɨga Pilipɨmna met wa,ɨ ademb de ton kɨma wekenond. Ɨ ton re yɨparɨga na yɨbnonj onggɨt seben (7) rɨga wɨngɨrɨnd

yena re Yerusalem sosi rɨgap abagɨkto ɨtmɨkitijogrɨga yɨm okawam. 9 Ɨ ti re powa (4) okati kesangɨmngai na yɨbnainonj yepiya re Godɨmna bageyɨt apurenento. 10 Ɨ re sɨn wekenond nɨnda bibɨrkɨma demb de Kaisareya wa, yɨpa bageyam nyɨ daAgabo ikonj Yuda eriya ke. 11 Ton ket ikonj sowapɨlwa, ɨ ket Polɨmna rob yokatonj dɨde tilenggyamtina pɨs dɨde yɨm ejobɨkinonj. Ɨ ket ton bage yɨtyindonj da, “Yɨnayɨna Wɨngawɨnga yindeny daJu rɨgap ɨja emb jɨ onggɨtyam rob yonggyamɨndɨjobɨki dem Yerusalem taunɨnd, dɨde ket ton tinoramisi dem God ma obagɨki kesa rɨga wa yɨmkumb wa.” 12 Ɨ re sɨn dɨde b'auyaena rɨga yepiyare de wekenonj, ɨtemb tina yɨt utkundenonda,sɨn kea Polɨnd yii kɨma yugowonda da, “Goromekɨm Yerusalem wa.” 13 Ɨ onggɨt wɨnɨnd Polmɨra nomninonj da, “Nangga paim wɨn yii ain-indam dɨde koina gar kopam yomnɨkya? Konb'angonjeni nɨbnyɨn re ma ɨjobɨka nena ma, ajɨkwa Yonggyam Yesumna nyɨ map uj okatam deYerusalem taun wa.” 14 Sɨ re sɨn tina odede yɨtutkundonda, sɨn pop tin danda kɨma yugowondatina nonymenamena b'engendam, ajɨ sɨnma rɨrɨrna aukɨtondam. Sɨ sɨn ket kea mumakesa aukɨ-tondam, dɨde ket yomnonda da, “Yonggyamɨmnasingi b'ogla rawɨk ti pɨlɨnd.”

15 Ɨ nɨnda bibɨr kak ke, sɨn b'angonjentondammenonɨm, dɨde ket wuwond de Yerusalem taunwa. 16 Ɨ nɨnda Kaisareya ke b'auyaena rɨga keagɨlgɨl sɨn kɨmawuwonj, ɨ ton ket niito yɨpa Kipriyotunggam Nasonɨmna met wa sɨn obai omnam. Ɨton re yɨpa kesam b'auyaena rɨga na yɨbnonj.

Polɨmna Openda Yerusalem wa17 Re sɨn opektondam Yerusalem taun wa, gar

ke utkunda nany dɨde yɨngganwarɨp sam kɨmana simesime nomnento. 18 Ɨ ɨspari ke ket Polsɨn kɨma na yikonj Yerusalem sosi wɨp iyoi rɨgaYakobond yɨr ongongɨm. Ɨ re sɨn tin yodaronda,komkesa elda rɨga re kea de wekenonj. 19 ƗPol ket ten simesime amninonj. Seg ket tonkomkesa yɨt yɨpayɨpa b'obogɨl isɨpkena eyeni-nonj rɨja na re God tin yingaenenonj, dɨde Tinawɨko omnɨka yiyenonj Tina obagɨki kesa rɨga wawɨngɨrɨnd. 20 Ɨ re Yakobo dɨde elda rɨgap Polɨmnayɨt utkundeno, ton ket ma sobijog na Godɨndyewangayo. Ɨ ton ket tin yomno da, “Sowa rɨga!Man yɨr de! Yu Ju rɨga wɨngɨrɨnd kea nɨnda tentausɨn (10,000) rɨgapim Yesund gar ke utkundake yokatenyi. Ajɨ ton komkesa re ukoi singikɨma nony b'aramkenenanj Mosemna gog mɨlem

Ɨtaikena 21:21 205 Ɨtaikena 21:35-36pɨlnasim rɨna re get ke awamenento. 21 Ɨ tonkea moina ouyaena gatab wumɨr yokateno odededa man auyaeneninyɨt komkesa Ju yɨtam rɨgayepim re wekeny God ma obagɨki kesa rɨga wawɨngɨrɨnd Mosemna gog yɨt b'ɨsayam, dɨde manten amneninyɨt da goro God ma obagendi tɨrɨromni mal wugɨm ɨpka mɨle tamnɨkinam towainab'ɨga wa pɨlɨnd, dɨde goro yɨmta tundokinammeraina Ju rɨgamɨle. 22Sɨ nangga emen omnɨku?Ton opima tutkunji dor da man ke metkɨmɨtdɨkɨnd. Ra ton tutkunji, ton ma sobijog sorokɨma bebɨg e mor motɨnkai. 23 Sɨ onggɨt paembman b'ogla onggɨtyam mɨle omnɨket nanggamoge ra sɨn motɨnyu. Sɨ sowa wɨngɨrɨnd opimapowa (4) rɨga wekeny yepiya re Godɨm pɨlwatowaina gatabɨm danda kɨma tɨrɨr yɨt yomno. 24Sɨman opimemb powa (4) rɨga eyine yɨna sɨ rɨgampɨlwa de yɨnamet wa, dɨde ket kɨlkesa omna mɨleomnɨket ton kɨma yɨpand. Ɨ man ket wulkɨptaramisinyɨt towanɨm sɨ omnɨkam. Seg ton rɨrɨrim ket kikitum mopngɨi ɨpka mɨle tamnɨkanjtowaina komkesa kɨlkesa omnamɨle wɨngɨrɨnd. Sɨra komkesa rɨgap tutkunji demmoina onggɨtyammɨle, ɨngkaimemb ton wumɨr okasi da moinagatab wumɨr okati yɨt re ma ɨmɨnjog im, dɨdemada re yɨpa Mosemna gog yɨmta undoka rɨgaet. 25 Ajɨ God ma obagɨki kesa gar ke utkundarɨga gatab re sɨn naska tɨrɨr yomnonda yɨmtaundokam odede da, ‘Goro kɨlkɨl owou tawina rɨn-sim re b'anygɨnena god aidolɨm pɨlɨnd sɨ omnɨkiwekeny, ɨ goro kus tanaikindam, ɨ goro tanginakai etouki b'angga, ɨ dɨde goro tamnɨkinam negɨrb'iyena mɨle.’ Ɨ sɨn ke etmɨkitawonda onggɨtyampeba towa pɨlwa.” 26 Ɨ towaina yɨt seg ke Pol ketopimemb powa (4) rɨga akasinonj, ɨ ɨspari ke ketton kɨlkesa omna mɨle yomnɨkonj ton kɨma yɨ-pand Ju rɨga waina mɨle ke. Seg ket Pol opimembpowa (4) rɨga kɨma yikonj yɨnamet wa, ɨ ketyɨna sɨ rɨga amninonj da, “Kon re wulkɨp oramkarɨga en towanɨm sɨ omnɨkam,” dɨde kwa tenamninonj bibɨr gatab rɨdenat ra towaina kɨlkesaomna mɨle b'utundwas. Nokɨm da ra onggɨtyamundwatapu bibɨr ik dem, ɨdenatemb ton Godɨmpɨlwa yɨpayɨpa rɨgap towanɨm sɨ gasa oramkateyenauranj dem rɨga wa wɨpɨnd towaina kɨlkesaomna mɨle undwatam. Ɨ onggɨt b'undwatammɨleaukenenonj re onggɨt bibɨr nat rɨdenat ra onggɨtkak ke sebenɨm (7) bibɨr b'utundwas.

Ju Rɨgap Polɨnd Yɨmɨnd Yokato

27 Ɨ re momta onggɨtyam seben (7) bibɨrb'undwatonj, Pol onggɨtyam b'undwata mɨle om-nɨkam yikonj yɨnamet wa. Ɨ onggɨt wɨnɨnd Jurɨga yepiya re tuwonj Asiya eriya ke kea Polɨndyɨr yongo yɨnametɨnd. Ɨ ton ket komkesa rɨgabobo wɨnga kesa amnento soro omnɨkam Polɨmpɨlɨnd, dɨde ket Polɨnd yɨmɨnd yokato. 28 Ɨ ton ketb'okta arara aento da, “Israel rɨga! Yɨm nokaina!Ɨtemb jɨ rɨga yete re komkesa eriyand komkesarɨga negɨr yɨt kɨma ouyaena eyeniny mera Ju rɨgagatab ɨ gog yɨt gatab ɨ dɨde onggɨtyam merainayɨnamet gatab. Ma onggɨtyam nena e, ajɨ tonGrik rɨga im eyeniny yɨnamet wɨngɨr wa, sɨ tononggɨtyam meraina yɨna pɨpmet ma sobijog kɨlkɨma e omnɨka yiyeny.” 29 Naskand ton Polɨndyɨr yongo Epeso tunggam Tropimo kɨma mena-menand Yerusalem taunɨnd. Sɨ re ton Polɨnd yɨryongo yɨnametɨnd, ton jaba ɨja na nony aukɨto daPol kea amaya Tropimond yiyonj ɨgaram yɨnametwɨngɨr wa. Sɨ onggɨt penaemb ton odede yɨtapurento. 30 Ɨ re rɨgap towaina yɨt utkundo, kupkataun kea soro awonj. Ɨ ket rɨgap yɨpand b'ɨkentoPolɨm pɨlwa, dɨde ket yɨmɨnd yokato, ɨ tin ɨgonyɨ-gony yiyo yɨnamet kara bau wa. Ɨ odenja ketkomkesa yɨnamet mora edokto. 31 Ɨ re ton pop tinongandam yomneno, kea bage yɨtɨt yundokatonjwan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyamɨndda, “Kupka Yerusalem taunɨt kea ukoi soro kɨmabebɨg e omnɨka yiyeny.” 32Sɨ ton yɨpapyam nɨndaandred (100) Roma geja rɨga mopyam dɨde gejarɨga emjinonj, ɨ ket b'ɨkto onggɨt rɨga bobo wapɨlwa. Ɨ re rɨgap yɨr angto ɨtemb wan tausɨn(1,000) Roma geja rɨga mopyam dɨde tina gejarɨga, ton kea ket seg aukɨto Polɨnd ipowam. 33 Ɨwan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyam Polɨmwus wa yikonj, dɨde ton ket tin yɨmɨnd yokatonj,ɨ dɨde ket geja rɨga engainonj nɨmog sein kai keɨjobɨkam. Ɨ ton ket ten arkeninonj da, “Yete jɨrɨga? Nangga negɨr na yomnɨk?” 34 Ɨ rɨga bobowɨngɨrɨnd rɨgap b'engabenga yɨt kɨma mɨramb'okta arara aento. Sɨ onggɨt penaembwan tausɨn(1,000) Roma geja rɨga mopyamma rɨrɨr na awonjɨmɨnjog rɨl odaram. Sɨ ton engainonj Polɨndiyoyɨm de geja rɨgaina wɨmenapu pɨpmet wɨngɨrwa. 35-36 Ɨ re ton Polɨnd yiyo, onggɨt rɨga boboptowa yɨmtayɨmta b'okta ara kɨma tuwonj da, “Tinyonganda!” Ɨ re ton ket opekto de geja rɨgainawɨmenapu met tɨt wa, ton ma sobijog na Polɨndongandam soro kɨma geja rɨga otoukena eyento.Sɨ onggɨt penaemb geja rɨgap Polɨnd yɨpand yɨm

Ɨtaikena 21:37 206 Ɨtaikena 22:16ke yurowato dɨde ket yiyo de wɨngɨr wa.

Pol Ju Rɨga Yɨt Amneninonj37 Ɨ re geja rɨgap Polɨnd momta wɨngɨr wa

ɨgaram yomno, Pol ket wan tausɨn (1,000) gejarɨga mopyamɨnd yerkitonj da, “Rɨngma, kon rɨrɨre men metɨrkisɨn yɨpa gasa gatabɨm?” Ɨ ton mɨrayomnonj da, “Man wumɨr et Grik yɨt opurena?38 Ma man onggɨtyam Ejipt rɨga et yet re naskawɨnɨnd soro kɨma ukoi bebɨg yomnɨkonj Romagabmani kɨma, dɨde wɨp amninonj powa tausɨn(4,000) negɨr omnɨka rɨga de wul kesa tungg wa?”39Ajɨ Polmɨra yomnonj da, “Kon re yɨpa Ju rɨga en.Ɨ kon re Kilikiya eriyand ukoi taun Tarso ke rɨgaen. Tarso taun re ma sobijog ɨsnawa kɨma tungge. Sɨ kear nomne! Be ngai gangga nokae rɨga yɨtomnenam!” 40 Ɨ re ton yingawonj Polɨnd opure-nam, ton ket onyitonj, ɨ ket rɨgawɨp awarkisinonj,ɨ dɨde ket yɨm ke rɨga eswanginonj mumakesaawowɨm. Ɨ re ket komkesa rɨga mumakesa aukɨto,ton ket apureninonj towainajog Ibru yɨt ke.

221 Ɨ ton ket yindonj da, “Kor nany dɨde yɨnggan-

war dɨde kor b'uwar, wɨn otade koina b'ɨrmekayɨt utkunda rɨna ra kon wanɨm tapureninyɨn.”2 Ɨ re ton tin yutkundo towainajog Ibru yɨt keopurenand towa pɨlwa, ton kea ket mumakesaaukɨto. Ɨ Pol ket yindonj da, 3 “Kon re yɨpaJu rɨga en. Ɨ kon ukendond re Tarso taun natKilikiya eriyand. Ajɨ kon onyitond re onggɨtYerusalem taun nat, ɨ yɨpa ukoi ouyaena rɨgaGamaliyelɨt ken dɨmdɨmjog kana nouyaenenonjmeraina b'uwar waina gog yɨt. Dɨde kea konukoi singi kɨma nony b'aramitenond Godɨm pɨlwaodede opi re wɨda komkesa yu wekenyɨt. 4 Sɨkon kea negɨr kɨma b'ɨdgotnena yoramitenenondrɨga wa pɨlɨnd yepiya re Yesumna ɨtemb ouyaeninya yɨmta yundoko, ngɨrpu kon ten uj ondrɨkamamneneninond. Dɨde kon kwa kea rɨga akekongga yɨmɨnd imda eyeneninond, ɨ aramkeneni-nond sɨbɨbmet wa. 5 Ɨ yɨna mopyam sɨ rɨga dɨdekomkesamera Sanedrinmemba rɨga re yɨr ungatarɨga im onggɨtyam koina mɨle gatab. Ɨ onggɨtwɨnɨnd kon kwa singi awond da Damasko taunwa neken, dɨde demb de Yesund gar ke utkundarɨga yɨmɨnd imda teyeninyɨn, ɨ dɨde teyeninyɨnYerusalem taun wa ten negɨr ma b'ɨsagɨka om-nɨkam. Sɨ re kon koina singi yɨna mopyam sɨrɨga dɨde komkesa meraina memba rɨga wumɨramninond, ton kea peba erɨkto Damasko taun Jurɨga nany dɨde yɨngganwar wa pɨlwa ɨtemb koina

singiwɨko omnɨkam. Sɨ kon towapɨlke onggɨtyampeba emjinond, dɨde ket onggɨt peba kɨmamenonyokatond Damasko taun wa.

Polɨmna Engenda gatab Yɨt(Ɨtai 9:1-19; 26:12-18)

6 “Ɨ lomtɨk gatabɨnd re kon Damasko taunwus wa awond, odedend wub kumb ke dandakɨma ngayat ken nɨnyowayonj. 7 Sɨ kon ketsap otendond gou wa, dɨde ket ara utkundondodede yɨt kor pɨlwa da, ‘Saul, Saul! Nangga paeman kor pɨlɨnd negɨr kɨma b'ɨdgotnena omnɨkayiyenyɨt?’ 8 Sɨ kon yerkitond da, ‘Yonggyam!Yetet man?’ Ɨ todaka ket mɨra nomnonj da, ‘KonNajaret tunggam Yesu ten, ya pɨlnate re mannegɨr kɨma b'ɨdgotnena omnɨka yiyenyɨt.’ 9 Ɨrɨga yepiya re kon kɨma menon yokato, kea yɨryongo onggɨtyam ngaya, ajɨ ton maka utkundoonggɨtyam yɨt rɨna re kor pɨlwa yopulitonj. 10 Ɨkon yerkitond da, ‘Yonggyam! Nangga e konomnɨken?’ Ɨ ket Yonggyam ken nomnonj da,‘Utnyite, ɨ meke Damasko wa! Amaemb de yɨparɨgat men wumɨr motɨneny komkesa yɨt gatabrɨna re God tɨrɨr yomnonj mornɨm omnɨkam.’11 Ajɨ onggɨt ngayamna ɨnyomarenat ken yɨrdɨdɨnomnɨkonj, sɨ kon ma rɨrɨr na gasa yɨr ongongɨm.Sɨ onggɨt penaemb kon kɨma menon rɨgap yɨmotona niyo de Damasko taun wa.

12 “Ɨ onggɨt wɨnɨnd yɨpa Ju rɨga, nyɨ da Ananiya,yɨbnonj Damasko taunɨnd. Ton gog yɨt ɨmɨn-jog dɨmdɨm yɨmta undokeneninonj, sɨ komkesaJu rɨga yepiya re wekenonj de onggɨt taunɨnd,kea ukoijog wumɨr aukɨto tina mɨle gatab, ɨ tinyɨsnaeneno. 13 Ɨ ton ket ikonj kor pɨlwa, dɨdeket onyitonj kor wusɨnd. Seg ton ket nomnonjda, ‘Kor yɨnggan Saul! Yɨr ɨpangende!’ Ɨ odenjaket koina yɨr ɨpangendonda, dɨde kon ket tinyɨr yongond. 14 Sɨ ton ket nomnonj da, ‘Merab'uwar waina Godɨt menmobagendonj Tina singiwumɨr okatam, dɨde yɨr ongongɨm negɨr kesadɨmdɨmjog rɨga Yesund, ɨ dɨde utkundam Tinatugɨmjog ke opureni yɨt. Sɨ onggɨtyam mɨle rekea mor pɨlɨnd ɨmɨnjogɨm aukɨto. 15 Sɨ man rekomkesa rɨga wa yɨr ungata rɨga et onggɨt gatabrɨna re man yɨr anginot dɨde utkundenot, ɨ manket b'ogla onggɨtyam gatab tapureninyɨt towapɨlwa. 16Yu nangga eman yɨr yungaet? Utnyite, ɨYonggyamɨnd ɨmɨnjog gar ke utkunda ke yokate!Ɨ ɨngkek ket baptiso okasɨt, dɨde ket moina negɨrmɨle awɨr tamninyɨt.’

Ɨtaikena 22:17 207 Ɨtaikena 23:3God ma Obagɨki kesa Rɨgaina Ɨtmɨkitijog Rɨga

Pol17 “Onggɨt kak ke re kon ɨtendond Yerusalem

taun wa, kon yɨr opmitenond yɨnametɨnd. Ɨomandembket nonony kesand yɨpa liyalliyal gasakor pɨlɨnd awonj. 18 Ɨ onggɨt liyalliyalɨnd konkea Yonggyamɨnd yɨr yongond, ɨ ton ket nom-nonj da, ‘Yerusalem rɨgap ma opima ɨmɨnjog ketakatanj moina yɨr ungata yɨt Kor gatab. Sɨ ong-gɨt paemb man wanakana b'angonjene, ɨ odenjaiwasɨt Yerusalem taun ke!’ 19 Ajɨ kodaka mɨrayomnond da, ‘Ajɨ kor Yonggyam, opimemb Ju rɨgab'obogɨl wumɨr im da kon ke nekenenond Ju rɨgawaina yɨr opmitenapu met nata, ɨ Mor pɨlɨnd garke utkunda rɨga sɨbɨbmetɨnd oramka eyeninond,dɨde ipowa eyeninond. 20 Ɨ ton kwa wumɨr imda re rɨgap Moina yɨr ungata rɨga Stepanond ujtama yɨdrɨko kus ɨgmarka kɨma, kon kemb deonyiti nɨbnond, ɨ b'ogɨl yɨt kɨma yɨmjatond tinongandam, ɨ dɨde kon ket yɨr epkinond re tiongandayam waina kobɨrgɨm na. Sɨ kon singi enMoina yɨt opurenamdɨkɨnd.’ 21Ajɨ Yonggyam kennomnonj da, ‘Meke! Kon mɨtmɨkisɨn ra ma wusma ama de God ma obagɨki kesa rɨga wa pɨlwa.’ ”

Pol Pɨta Yomnonj da Ton re Roma Rɨga e22 Ɨ re rɨgap Polɨmna yɨt utkundena yiyo, ngɨrpu

re ton yopulitonj onggɨtyam tina kikitumamjogyɨt, ton b'okta ara wuwenonj da, “Ton ma b'ogɨlrɨga e. Tin yewaikita onggɨt gowukoi ke! Ton marɨrɨr e yilo ɨbɨm dɨkɨnd!” 23 Ɨ ton soro kɨma b'oktaobairento. Ɨ ket towaina kobɨrgɨmotogɨka eyento,dɨde b'ɨskena eyento, ɨ dɨde ket sungar b'ɨskenaeyento pumb wa. 24 Sɨ onggɨt penaemb wantausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyam engainonjPolɨnd ɨgaram geja rɨgaina wɨmenapu pɨpmet wa.Ɨ ton singi awonj erkenam nangga rɨl pena Jurɨgap Polɨm pɨlwa odede soro kɨma obairento. Sɨton ket tina geja rɨga engainonj Polɨnd ɨraskam,dɨde tin erkenam onggɨtyam rɨl gatab. 25 Ɨ re gejarɨgap tin b'angga gɨm kai ke yɨm ake pɨs daradarayɨjobɨko ɨraskam, Pol yomnonj yɨpa andred (100)Romageja rɨgamopyamɨndyet re tiwusɨnd onyitiyɨbnonj da, “Kon re Roma rɨga nyɨ kɨma en. Ɨ konmaka negɨr ma b'ɨsagɨka yokasɨn Roma gabmanikotɨnd. Ajɨ wɨn kea ɨraskam nomnya. Sɨ ma wɨnkea Roma gabmani gog yerbekya?” 26 Ɨ re ɨtembandred (100) Roma geja rɨga mopyam Polɨmna

yɨt utkundonj, ton kea ikonj wan tausɨn (1,000)Roma geja rɨga mopyamɨm pɨlwa, ɨ ket wumɨryomnonj da, “Rɨja e man omnyɨt dor tin? Ɨtembrɨga re Roma rɨga nyɨ kɨma e.” 27 Ɨ re onggɨtyamwan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyam tinayɨt utkundonj, odenja ton ket yikonj Polɨm pɨlwa,ɨ yerkitonj da, “Wumɨr nomne! Mɨnda manRoma rɨga nyɨ kɨma et?” Ɨ Pol mɨra yomnonjda, “Owɨ!” 28 Ɨ onggɨt wan tausɨn (1,000) gejarɨga mopyamɨt yindonj da, “Kon Roma rɨga nyɨyokatonj re ukoijog wulkɨp kena.” Ajɨ Pol dakamɨra yomnonj da, “Ajɨ kon ukendond re Romarɨga nyɨ kɨma na.”* 29 Sɨ onggɨt penaemb gejarɨgap yepiya re b'angonjento Polɨnd ɨraskam dɨdeerkenam, kea ket odenja Polɨm pɨlke ewaikurto. Ɨɨtembwan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyamtodaka ukoi moga na awonj, mop nokɨp ton kembwumɨr awonj da Pol re Roma rɨga nyɨ kɨma na,dɨde kwa da ton ke b'ɨsagɨki kesand tin yɨjobɨkonj.

Pol Onyitonj Ju Rɨga waina B'ɨsagɨkapu Pɨp-metɨnd

30 Ɨ ɨspari ke ket wan tausɨn (1,000) Romageja rɨga mopyam singi awonj orakam ɨmɨnjogrɨl nangga pena Ju rɨgap Polɨnd yiyo negɨr mab'ɨsagɨka okatam. Sɨ ton ket yɨna mopyam sɨrɨga dɨde komkesa Ju rɨga waina Sanedrin membawa pɨlwa wumɨrwumɨr yɨt yɨtmɨkitonj yɨpandb'eomam. Ɨ re ton b'eomkurto, wan tausɨn (1,000)Roma geja rɨgamopyamPolɨnd yopendonj, ɨ towapɨlwa yiyonj de Ju rɨga waina Sanedrin kot wa, ɨdɨde tin yonyitonj towa wɨpɨnd.

231 Ɨ Pol ket Sanedrin kotɨnd rɨga wɨp awark-

isinonj, dɨde ket yindonj da, “Kor nany dɨdeyɨngganwar! Kon b'ogɨl kukɨp ke nonykok kɨmae Godɨnd ewangaya yiyenenyɨn ngɨrpu yu bibɨr.”2 Ɨ re yɨnamopyam sɨ rɨga Ananiya Polɨnd yutkun-donj, ton ket rɨga engainonj yepiya re Polɨmwusɨnd wekenonj da, “Yipanjɨka tina tugɨm!” 3 Ɨodedend ket Pol tin yomnonj da, “God ɨta menmitpanjɨk. Man omiti mɨbnyɨt b'ɨsagɨkapu pɨp-metɨnd, dɨde maka ken gog yɨt ke nɨsagɨket. Ajɨman kea rɨga engainyɨt ken ipanjɨkam, sɨ manmolenggyam kemb gog yɨt yerbeket. Sɨ man regɨm ke b'ogɨl rɨga et ajɨ ngor ke negɨrjog rɨgaet odede wɨp rɨngma re b'ogɨl ɨkaeneni peintke ɨsnɨki otomanti pinya kɨma b'ogɨl met orangi

* 22:28: Roma kantri wɨngɨrɨnd Roma rɨga nyɨ kɨma rɨga re ukoijog na esnaenento. Sɨ opimemb jɨonggɨtyam nyɨ okatam nya, 1) b'uɨm pɨlke owabɨntam, 2) ukoijog wulkɨp ke okatam, 3) Roma kantrinyɨ pumb wa urowata ke okatam.

Ɨtaikena 23:4 208 Ɨtaikena 23:22

gopmet rokate re ɨtkɨki ujgɨm yɨbɨm wɨngɨr wa.”4 Ɨ rɨga yepiya re wekenonj Polɨm wusɨnd, yomnoda, “Ma ɨja e man Godɨmna yɨna mopyam sɨrɨgand odede negɨr yɨt ke omnenyɨt?” 5 Ɨ Pol ketyindonj da, “Kor nany dɨde yɨngganwar! Kear,kon ma wumɨr na da ton re yɨna mopyam sɨ rɨgae. Ɨmɨnjog e. Ɨja emb yɨna peband ɨrɨki yɨbɨmda, ‘Goro negɨr ke yɨt tamneninɨm rɨga yepim remoina rɨga wɨp amnenanj!’ ”

6 Ɨ Pol kea wumɨr yokatonj da nɨmog boborɨga na wekenonj onggɨt Ju rɨga waina Sanedrinkotɨnd, yɨpa tab re Parisai rɨga na, ɨ yɨpa tab reSadukai rɨga na. Sɨ ton ket b'okta obailitonj da,“Kor nany dɨde yɨngganwar! Kon re Parisai rɨgaen, ɨ Parisai rɨgaina b'ɨga en. Kon ɨta ɨmɨnjog kewarɨm b'ogɨl ɨsma yokatenyɨn da rɨga opima uj ketutnɨkanj dem. Sɨ onggɨt rɨl paemb rɨgap yu kennoramisi onyitamdɨkɨnd b'ɨsagɨkapupɨpmetɨnd.”7 Ɨ re Pol onggɨtyamyɨt yopulitonj, Parisai rɨga akeSadukai rɨga ganggand soro kɨma yɨt b'ugwatenapɨta awonj ngɨrpu ket rɨga ɨnyɨnyɨnd b'akalentonɨmog bobo omnam. 8 Mop nokɨp Sadukai rɨ-gap ɨmɨnjogɨm yomneneno da ma opima uj rɨgatutnɨkanj dem, ɨ ma opima aneru wekeny, ɨ dɨdema opima wɨngawɨnga wekeny. Ajɨ daka Parisairɨgap onggɨtyamkomkesa ɨmɨnjogɨm amnenento.9 Ɨ ton ket ma sobijog na guglam kɨma soromobairento. Ɨ Parisai rɨga wɨngɨrɨnd nɨnda Jurɨga waina gog ouyaena rɨgap owɨnkɨto, dɨdeket danda kɨma yɨt ugwatento da, “Sɨn makwanangga negɨr na yodaru onggɨt rɨgam pɨlke. Radayɨpa Godɨm pɨlke wɨngawɨngat o anerut tin yɨtyomnenonj, sɨ men rɨrɨr im tin b'ɨsagɨkam om-nyu?” 10 Ɨ re towaina soro kɨma yɨt b'ugwatenaukoi auka yikonj, wan tausɨn (1,000) Roma gejarɨga mopyam moga na awonj da ke onggɨt nɨmogbobo rɨgap Polɨnd nenegɨr kana yenyouke. Sɨ tontina geja rɨga engainonj da, “Wɨn wuwe ti pɨlwa, ɨtin okasya rɨga wa pɨlke, dɨde ket iya dor merainawɨmenapu pɨpmet wa.”

11 Ɨ onggɨt sɨwɨnyɨnd ket Yonggyam Polɨmwusɨnd onyitonj, ɨ ket yomnonj da, “Goro dandakesa tainɨm! Gar seo kɨma onyite! Man ke korgatab yɨr ungata yɨt pɨtapɨta amneninyɨt dɨkɨndYerusalem taunɨnd. Sɨ man b'ogla kwa odede wɨpyɨr ungata yɨt pɨtapɨta tamneninyɨt dem Romawa.”

Polɨnd Wɨgawɨga Ongandam gatab Yɨt12-13 Ɨ ɨspari ke ket ma yɨpa kɨma Ju rɨgapiya

ama rɨka poti (40) o pumb wa yɨpand b'ingauto,

dɨde ket wɨgawɨga yɨsamko Polɨnd ongandam. Ɨton ket towalenggyam yɨpand danda kɨma tɨrɨryomno odede yɨt kɨma da, “Men ma opima owoutawindam dɨde nyɨ tanaindam, ngɨrpu ra demmen Polɨnd onganju.” 14 Seg ket ton wuwonjyɨna mopyam sɨ rɨga dɨde Ju waina elda rɨga wapɨlwa, ɨ ten amnɨto da, “Sɨn ke sowalenggyamdanda kɨma tɨrɨr yomnyu da sɨnma opimananggaim tu bora wa taramisindam, ngɨrpu ra dem sɨnPolɨnd onganju. 15 Sɨ onggɨt paemb otade wɨnmeraina Sanedrin memba kɨma yɨpand yɨt ɨtmɨk-itaya wan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopy-amɨm pɨlwa. Ɨ tin b'anygɨnena nya ke ɨgekisya da,‘Sɨn mep singi im Polɨm gatab b'obogɨl dɨmdɨmomnɨku. Sɨ man tin iyɨt sowa pɨlwa.’ Ɨ sɨnnya owama iyenyu, dɨde b'angonjeni im tekenyɨntin ongandam ra ton sowa wus wa ik.” 16 Ajɨyɨpa Polɨmna komb'ɨga kea utkundonj onggɨtyamtowaina ɨsamki Polɨnd wɨgawɨga onganda yɨt, sɨton kea ket yikonj geja rɨgaina wɨmenapu pɨpmetwa, dɨde ket Polɨnd wumɨr yomnonj onggɨt yɨtgatab. 17 Seg ket Pol yɨpa andred (100) Roma gejarɨga mopyam ara yemokonj, ɨ yomnonj da, “Manyiye onggɨt kewarɨnd wan tausɨn (1,000) Romageja rɨga mopyamɨm pɨlwa! Ti ɨta yɨpa wɨgawɨgayɨt tin wumɨr omnam.” 18 Sɨ onggɨt penaembɨtemb andred (100) Roma geja rɨga mopyamɨt tinyokatonj, ɨ ket yiyonj wan tausɨn (1,000) Romageja rɨga mopyamɨm pɨlwa. Ɨ ton ket tin yomnonjda, “Sɨbɨbmet rɨga Polɨt ara nemok ɨ nerkis onggɨtkewarɨnd iyoyɨmmor pɨlwa, mop nokɨp ti ɨta yɨpawɨgawɨga yɨt men wumɨr omnam.” 19 Seg ketwan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyamɨt tinyɨmɨnd yemoratonj, ɨ ket ekonda tentawar wa.Sɨ ton ket tin yerkitonj da, “Nangga wɨgawɨgayɨt e man kor nitiyaet wumɨr omnam?” 20 Ɨkewarɨt ket mɨra yomnonj da, “Ju rɨgap ke yɨmjasimen b'anygɨnena nya ke ɨgekitam odede da, ‘Sɨnsingi im mep Polɨnd b'obogɨl erkenam, sɨ mantin iyɨt dem sowaina Sanedrin kot wa.’ 21 Ajɨman goro ten ɨmɨnjog ke takasinɨm, mop nokɨptowa wɨngɨrɨnd ma yɨpa kɨma rɨgapim, ama rɨkapoti (40) o pumb wa, Polɨnd nya yowami, dɨdeb'angonjeni imwekeny tin ongandam. Ton re keatowalenggyam danda kɨma tɨrɨr yomnyi da, ‘Menma opima owou tawindam dɨde nyɨ tanaindam,ngɨrpu ra men tin onganju.’ Sɨ yu ton moinaɨmjata yɨt e yɨr yungai.” 22 Tina yɨt seg ke ket, rewan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyam ɨtembkewar yɨtmɨkitonj, ton tin yomnonj da, “Goro ya

Ɨtaikena 23:23 209 Ɨtaikena 24:7pɨlnat b'atgenayɨm nangga yɨt na re man wumɨrnomnyɨt.”

Polɨnd Ɨtmɨkitam Kaisareya wa23 Ɨ onggɨt kak ke wan tausɨn (1,000) Roma

geja rɨga mopyam nɨmog andred (100) Romageja rɨga mopyam ara emokonj, ɨ ten amnonjda, “Wɨn tabagɨkinya tu andred (200) geja rɨga,ɨ sebenti (70) oso kumbɨnd angiti geja rɨga, ɨdɨde tu andred (200) yɨm ke nɨm b'ɨskena gejarɨga. Ɨ b'atngonjenya menonɨm de Kaisareya wayu sɨwɨny nain (9) kɨlokɨnd. 24 Ɨ wɨn kwa yɨpaoso Polɨm okaya tinɨm angitam. Ɨ wɨn b'ogla tinket b'obogɨl yɨr ɨpka iyenya dor, dɨde ket negɨrkesa yiya dor de Roma gabmani mopyam Pelikɨmpɨlwa yete re Yuda kantri yɨr ɨpka yiyeny.” 25 Ɨwan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyam ɨjanaemb jɨ peba yɨrɨkonj Pelikɨm pɨlwa da,

26 “Simesime, ukoyam Roma gabmanimopyam Pelik! Kon Klaudiyo Lisiyaten. 27 Jurɨgap onggɨt rɨgand yɨmɨnd yokato, dɨde tonket momta na tin ongandam yomno. Ajɨ rekon wumɨr yokatond da ton re Roma rɨga nyɨkɨma e, kon ket nekond koina geja rɨga kɨma,dɨde ket tin yopendond towa pɨlke. 28 Ɨ ket Konsingi awond wumɨr okatam nangga rɨl pena Jurɨgap tin negɨrma b'ɨsagɨkam yomno. Sɨ onggɨtpenaemb kon tin yiyond towaina Sanedrin kotwa. 29 Ɨ re kon towaina yɨt utkundenond, konɨna yodarond da ton re towainajog gog gatabkena tin negɨr ma b'ɨsagɨkam yomno. Ajɨ konmakwa yɨpa Roma gabmani gog erbeka mɨleyodarond ti pɨlɨnd, sɨ kon ma rɨrɨr na ti pɨlɨndnegɨr ma b'ɨsagɨka omnɨkam ujɨm o mɨndasɨbɨbmetɨnd oramitam. 30 Ajɨ yɨpa rɨgat kenwumɨr nomnonj Ju rɨga waina ɨsamki yɨt tinwɨgawɨga ongandam. Sɨ onggɨt paemb konodenja e ket tin yɨtmɨkisɨn mor pɨlwa. Ɨ nɨndaJu rɨga singi aukom tin kotwa oramitam. Sɨ konkea ten wumɨr amninond da ton kot omnɨkira man kɨma e ti gatab. Sɨ ɨtemb yɨt ngɨrpu.Madaemb!”31 Ɨ geja rɨgap towainamopyamwaina b'ingawa

yɨt rɨrɨrɨnd Polɨnd yokato dɨde ket yiyo de Antipa-tri tungg* wa onggɨt sɨwɨnyɨnd. 32 Ɨ ɨspari ke ketoso kumbɨnd angiti geja rɨga nenap Polɨnd wangyiyo de Kaisareya taun wa. Ajɨ komkesa geja rɨgare kea ɨtekto de towaina wɨmenapu pɨpmet wade Yerusalem taunɨnd. 33 Ɨ re ton Kaisareya taunkara bora wa b'ɨgarto, ton ket wan tausɨn (1,000)

Roma geja rɨga mopyamɨmna peba yokawo Romagabmani mopyamɨm pɨlwa. Ɨ kwa ket Polɨnd yiyoti pɨlwa, dɨde ket yonyito ti wɨpɨnd. 34 Sɨ Romagabmanimopyam ɨtembwan tausɨn (1,000) Romageja rɨga ma peba yogenkonj. Seg ket ton Polɨndyerkitonj da, “Man nangga eriya ke rɨga et?” ƗPol daka mɨra yomnonj da, “Kon re Kilikiya eriyake rɨga en.” Sɨ ton ket kea wumɨr yokatonj daton re Kilikiya eriya ke rɨga e. 35 Ɨ ton Polɨndyomnonj da, “Ra rɨga topendanj dɨkɨnd yepiyare singi yoramito men kot wa oramitam, konket tutkunjɨn dem moina bebɨg gatab.” Seg ketton b'ingawa yoramitonj Polɨnd yɨr ɨpkam kingErodɨmna orangimetɨnd rɨkɨnd re Roma gabmanimopyam wɨmena yikenonj.

24Ju Rɨgap Polɨnd Kot wa Yoramito

1 Ɨ paib (5) bibɨr kak ke, yɨna mopyam sɨ rɨgaAnaniya nɨnda Ju rɨga waina elda rɨga dɨde yɨpakot yɨt ɨrmeka rɨga Tertilo kɨma tuwonj Kaisareyawa. Ɨ ton ket kea Polɨm gatab yɨt yoramitoRoma gabmani mopyamɨmna kot wa. 2 Sɨ ketton Polɨnd ara yemokonj. Ɨ re ket ton open-donj de b'ɨsagɨkapu pɨpmet wa, Tertilo ket Polɨmgatab negɨr yɨt usenena b'atomonj. Sɨ ton ketyindonj da, “Ukoyam Pelik! Man b'obogɨl imyɨr ɨpka niyeneninyɨt, sɨ onggɨt paimemb sowawɨngɨrɨnd ma sobijog ngɨmbla kɨma gasa im pɨtaauka wuweneny. Dɨde kwa man b'ogɨl multekɨpkaim gasa omnɨka eyeninyɨt, sɨ onggɨt paimembonggɨt kantri wɨngɨrɨnd re ma sobijog b'ogɨl gasaim auka wuweneny. 3 Sɨ sɨn ita wɨnɨnd dɨde itatungg nata onggɨtyam b'ogɨl gasa im akatenenin-dam. Sɨ ukoi sɨteket Pelik mor pɨlwa! 4 Ɨ kon masingi en kwa bebɨg angitammor pɨlɨnd onggɨt kotgatab. Sɨ onggɨt paemb kon yɨt kutjog omnyɨn.Ɨ man muske sowaina yɨt utkundenine! 5 Sɨ sɨnɨja naemb jɨ ti gatab negɨr adarkɨtondam. Ton reukoi bebɨg omnɨka rɨga e. Ɨ tonɨt ugungateninonjkomkesa Ju rɨga onggɨt komkesa gowukoyɨndukoijog bebɨg omnɨkam. Ɨ ton re mopjog rɨga eonggɨt b'anygɨnena rɨga bobo wɨngɨrɨnd yepimre Najaret tunggamɨnd yɨmta yundoki. 6 Dɨdeton kwa yotonkenonj yɨnamet kɨl kɨma omnɨkam.Sɨ ket sɨn tin yɨmɨnd yokatonda. [Ɨ sɨn singiaukɨtondam tin ɨsagɨkam sowaina gog yɨt ke.7 Ajɨ wan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyamLusiya ikonj, dɨde ket sowaina yɨm ke tin danda

* 23:31: Antipatri tungg re Yerusalem taun ke siksti powa (64) kilomita pɨn na yɨbnonj.

Ɨtaikena 24:8 210 Ɨtaikena 24:26kɨma yɨrgɨnatonj. Seg ton ket tin yɨtmɨkitonjmor pɨlwa. 8 Ɨ ti gatab bebɨg kot wa oramitirɨgat sɨn ningaeninonj menonɨm mor pɨlwa kotomnɨkam.]* Ra man molenggyam tin erkenyɨt,man rɨrɨr e wumɨr okasɨt komkesa onggɨtyam yɨtrɨnsim re sɨn ti gatab teyindam mor pɨlwa.” 9 Ɨ Jurɨgap kea b'atoukɨto Tertilomna yɨt ɨmjatam da,“Onggɨtyam tina yɨt re ɨmɨnjog im.”

Pol Tina B'ɨrmeka Yɨt Apulisinonj PelikɨmWɨpɨnd

10 Seg ket Roma gabmani mopyam Polɨndmongɨk yomnonj todaka yɨt opurenam. Sɨ Polket yindonj da, “Kon wumɨr en da man re mayɨpa kɨma kemag e mɨbnyɨt b'ɨsagɨka rɨga onggɨtJu yɨtam rɨga wɨngɨrɨnd, sɨ man kea wumɨrjoget komkesa sowaina mɨle. Sɨ onggɨt paemb konsam kɨma kor gatab yɨt b'ɨtɨrmeken mor wɨpɨnd.11 Man rɨrɨr e wumɨr okasɨt da kon yɨr opmi-tam netkond de Yerusalem wa, dɨde kon dembde nɨbnond re ma jog bibɨr na. Ajɨ twelp (12)bibɨr undwati kesand Ju rɨgap kea ken yɨmɨndnokato. 12 Sɨ ton maka ken nodaro yana kɨmayɨt b'ugwatenand yɨnametɨnd. Dɨde ton kwamaka ken nodaro rɨga bobo soro kɨma ejgate-nand Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met natao Yerusalem taun nata. 13 Sɨ ton ma rɨrɨr immor ɨmɨnjog motouyaukanj towaina odede ɨmjatiyɨt rɨnsim re ton apurenanj kor gatab. 14 Ajɨkon b'atgenaen mor pɨlwa yɨpa gasa gatab. Tonɨmɨnjog e da kon re sowa b'uwar waina Godna yewangaenenyɨn Yesumna ouyaena nya kerɨnte re ton b'anygɨnena rɨga bobo ke yogenai.Ɨ kon komkesa gar kaim akateninyɨn rɨnsim rekomkesa God ma gogɨp dɨde bageyam waina pe-bap apurenanj. 15 Ɨ kor kwa re ɨta nɨbnau warɨmb'ogɨl ɨsma da God opima tutnɨkiny dem negɨrkesa dɨmdɨmjog rɨga dɨde negɨr kɨma kaokao rɨga.Dɨde kon re onggɨtyam warɨm b'ogɨl ɨsma ɨtayɨr ungaenenyɨn toda re dɨde. 16 Sɨ kon ɨta yɨrungaenenyɨn ɨtemb warɨm b'ogɨl ɨsma. Sɨ onggɨtpaemb kon ita wɨnɨnd kolenggyam b'obogɨljoge yɨr b'ɨpkenenyɨn nɨnda bebɨg okatena kɨma,nokɨm da ɨdenat kon koina kukɨp ke nonykokɨndb'injawa kesa dɨmdɨm mɨle owamenenyɨn Godɨmwɨpɨnd dɨde rɨga wa wɨpɨnd. 17 Ɨ kon Yerusalemtaun ke yiwatond re ma emb jɨ. Ɨ jogjog kemagkak ke kwa konket ɨtendondonggɨt taunɨnd koinaJu yɨtam rɨga wa ogonam kear omna gasa dɨdekwa Godɨm sɨ gasa okawam. 18 Ɨ re kon sowa Ju

rɨga waina nya ke kɨlkesa omnamɨle yundwatonddɨde ket nɨbnond de yɨnamet aband, ademb de Jurɨgap ken nodaro. Onggɨt wɨnɨnd kon re ma boborɨga kɨma na nɨbnond dɨde kwa makwa nanggaguglam na yomnɨkond demb de. 19 Ajɨ nɨnda Jurɨgap yepiya re tuwonj Asiya eriya ke, ken ketɨsanikesa nokato. Rada ton ke yodaro nanggamogkoina omnɨki negɨrmɨle, ton b'ogla naska toumorpɨlwa, ɨ ket ken kot wa notramisi. 20 O re kononyitond Ju rɨga waina Sanedrin kotɨnd, opi rerɨga dɨkɨnd yepiya re kor gatab b'ɨsagɨka yiyenodemb de, ton maka nanggamog gog erbeka negɨrmɨle na yodaro kor pɨlɨnd. Rada ton ke yodaro,sɨ ton b'ogla towalenggyam men wumɨr mamne.21 Sɨ onggɨt wɨnɨnd re kon onyitond towa wɨpɨnd,kon ɨna yɨpaina gasa gatab nena na b'okta obaili-tond odede da, ‘Kon ɨta ɨmɨnjog ke yokatenyɨnda rɨga opima uj ke tutnɨkanj dem.’ Sɨ onggɨtrɨl paemb rɨgap ken noramisi wa wɨpɨnd onyitamdɨkɨnd b'ɨsagɨkapu pɨpmetɨnd.”

22 Pelik re ukoijog wumɨr na yɨbnonj Yesumnaonggɨtyam ouyaena nya gatab. Sɨ ton ma rɨrɨrna b'ɨsagɨka omnɨkam. Sɨ ton ket b'ɨsagɨkam wɨnyɨsonkitonj, dɨde ket ten amninonj da, “Yɨmta kera wan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyamLisiya ik dem dɨkɨnd, kon amaemb ket kikitumb'ɨsagɨka omnɨkenwagatab.” 23 Ɨ ton ket b'ingawayoramitonj tina andred (100) Roma geja rɨgamopyamɨnd Polɨnd yɨr ɨpkam, dɨde tin yomnonjodede yɨt kɨma da, “Man ti gangga okaenyɨt tinasingi gasa omnɨkam, dɨde goro ogoka teyeninyɨttina rɨga tin odarenam dɨde tin yɨm okaenam.”

24 Ɨ nɨnda bibɨr kak ke Pelik ikonj ti konggaDurusila kɨma. Ti kongga re Ju kongga na. Ɨ Pelikket Polɨnd yɨngaukonj tina yɨt utkundam. Ɨ rePol opendonj towa wɨp wa, ton ket usekainonjKeriso Yesund gar ke utkunda gatab yɨt. Sɨ tonkea tina onggɨtyam yɨt utkundenonda. 25 Ɨ Polkea yɨtnono aenonj negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨlegatab, ɨ molenggyam b'agoka mɨle gatab, ɨ dɨdeGodɨmna b'ɨsagɨka mɨle gatab rɨnte ra tawɨk dem.Ɨ re ton utkundonda onggɨtyam yɨt, Pelik masobijog na moga awonj. Ɨ ton ket Polɨnd yomnonjda, “Yunɨm ke seg ainy, man meke! Ra kongangga okasɨn dem, kon ɨta kwa mɨtngaukendem.” 26 Onggɨt wɨnɨnd Pelikɨm kwa yɨpa singiyɨbnawonj da, “Pol ama rɨka kor opima wulkɨpnotkainy dem ra kon tin openjɨn kot ke.” Onggɨtpenaemb ton ita wɨnɨnd yikenonj Polɨm pɨlwa,

* 24:8: Nɨnda Grik yɨna peba wɨngɨrɨnd awɨr e onggɨtyam yɨt.

Ɨtaikena 24:27 211 Ɨtaikena 25:18dɨde ket ton kɨma yɨt b'usenenonj.

27 Ɨ Pelik ket Polɨnd adea sɨbɨbmetɨnd ɨjobɨkiyowamenenonj nɨmog kemag kɨma. Ɨ onggɨt kakke Romamopyamkingɨt Porkiyo Pestond yorami-tonj Pelikɨmnapɨpmetɨnd. Ajɨ Pelik singi awonj Jurɨga nony b'ogɨl omnam. Sɨ onggɨt penaemb PelikPolɨnd yɨraronj dɨkɨnda sɨbɨbmetɨnd.

25Pol Onyitonj Pestomna Kotɨnd

1 Ɨ re Pesto ti wɨko yotomonj dɨde nowa bibɨrseg awonj, ton ket Kaisareya ke yiwatonj deYerusalem wa. 2 Ɨ re Pesto Yerusalem taunwa opendonj, yɨna mopyam sɨ rɨga dɨde Ju rɨgawaina wɨp iyoi rɨgap Polɨm gatab b'ɨsagɨka yɨtteito ti pɨlwa. 3 Ɨ ton kea wɨgawɨga yɨsamkoPolɨnd nya owamam dɨde ongandam nyawɨnd.Sɨ onggɨt penaemb ton Pestond ɨl yongko da,“Man sɨn nony b'ogɨl notɨninyɨt! Sɨ man ɨngauketPolɨnd menonɨm dɨkɨnd Yerusalem taunɨnd kotomnɨkam.” 4 Ajɨ Pesto mɨra amninonj da, “Polre amaemb de sɨbɨbmetɨnd yɨbɨm Kaisareya wa.Dɨde kon kolenggyam re ma pɨn e taen menonɨmdemb de. 5 Sɨ onggɨt paemb wa wɨngɨrɨnd nɨndawɨp iyoi rɨga b'ogla kon kɨma yɨpandmenon okasidem de Kaisareya wa. Ɨ rada nangga negɨr omnɨkie yɨbɨm ti pɨlɨnd, onggɨt rɨgapim ket tin kot waoramisi dem.”

6 Ɨ Pesto re ton kɨma yɨbnonj eit (8) o ten (10)bibɨr kɨma demb de Yerusalem taunɨnd. Seg ketton yikonj de Kaisareya wa. Ɨ ɨspari ke ket, ton kotyɨpangendonj, ɨ ton ket b'ɨsagɨkapu pɨpmetɨndomitonj. Ɨ dɨde ton ket b'ingawa yoramitonjPolɨnd iyoyɨm b'ɨsagɨkapu pɨpmet wa. 7 Ɨ re ketPol opendonj, Ju rɨga yepiya re Yerusalem taun ketuwonj, tin yewatɨnto, dɨde ton ket Polɨm gatabjogjog bebɨgjog yɨtkak opurena eyento Pestompɨlwa. Ajɨ ton makwa rɨrɨr na aukɨto ɨmɨnjogouyawam towaina opureni yɨtkak. 8 Seg ket Poltilenggyamb'agenayonj da, “Kon remaka nangganegɨr na yomnɨkond Ju rɨga waina gog gatabo yɨnamet gatab o Roma mopyam king Kaisampɨlɨnd.” 9 Ɨ Pesto singi awonj Ju rɨga nony b'ogɨlokawam. Sɨ ton ket Polɨnd yerkitonj da, “Rɨkaman singi et menonɨm de Yerusalem taun wamoina onggɨtyam bebɨg gatab b'ɨsagɨka okatamkor wɨpɨnd?” 10 Ɨ Pol ket mɨra yomnonj da,“Yu kon onyisɨn re onggɨtyam kot naten rɨnte reRoma mopyam king Kaisamna gog danda wɨrandyɨbɨm. Sɨ kon b'ogla b'ɨsagɨka okasɨn onggɨt Romagabmani kotɨnd. Sɨ kon maike nangga negɨr na

yomnɨkond Ju rɨga wa pɨlwa, dɨde man re keawumɨrjog e mɨbnyɨt onggɨtyam koina mɨle gatab.11 Rada kon ke ɨmɨnjog negɨr yomnɨkond dɨdera man Roma gabmani gog yɨt ke ken uj mab'ɨsagɨkam notɨnyɨt, kon re ma ɨta b'ɨtɨsaen ujokatam. Ajɨ rada opimemb kor gatab negɨr yɨtrɨna re Ju rɨgap apurenanj kotɨnd ma ɨmɨnjog im,makwa yɨpa rɨgat rɨrɨr e ken jabajaba notramistowa pɨlwa towanɨm sam okawam. Sɨ yu konsingi yoramisɨn onggɨtyam kot iyoyɨm de Romamopyam king Kaisam pɨlwa de Roma taun wa.”12 Sɨ re Pol opurena seg awonj, Pesto yɨtnonoaenonj ti ugowa rɨga kɨma. Seg ton ket tin mɨrayomnonj da, “Ke man singi yoramisɨt onggɨtyamkot iyoyɨm de Roma mopyam king Kaisam pɨlwa,sɨ man ɨta meket dem Kaisam pɨlwa kot om-nɨkam.”

Pol Onyitonj King AgripamWɨpɨnd13 Ɨ nɨnda bibɨr kak ke king Agripa dɨde ti

ngɨmɨr Bernike opendonda de Kaisareya wa, ɨket Pestond simesime omnam yodaronda, nokɨpPesto re kea sisɨl Roma gabmani nyɨ yokatonjtowaina eriya yɨr ɨpkam. 14 Ɨ re ton jogjog bibɨrkɨma ebnonda demb de, Pesto ket king Agripakɨma yɨtnono aenonj Polɨm gatab ti pɨlke nɨndab'ugowa yɨt okatam. Sɨ ton yindonj da, “Ɨta dɨkɨndyɨpa rɨga yena re Pelik sɨbɨbmetɨnd yɨraronj. 15 Ɨre kon nekond Yerusalem taun wa, yɨna mopyamsɨ rɨgap dɨde Ju rɨga waina elda rɨgap yɨtkak teitokor pɨlwa tin kotɨnd oramitam, ɨ kwa ken nerkitotin negɨr ma b'ɨsagɨka omnɨkam. 16 Sɨ kon tenmɨra amninond da, ‘Roma gabmanim kotɨm mɨlere ɨja emb jɨ. Ra rɨgap yɨpa rɨga kot wa oramisi,ton b'ogla naska b'ɨsagɨkapu pɨpmetɨnd b'atgenaitina b'ɨrmekam yɨt towa wɨpɨnd. Ɨ ra tina omnɨkinegɨr mɨle pɨta tainy, b'ɨsagɨka rɨgat tin negɨrma b'ɨsagɨkam omɨny. Ɨ ket onggɨt b'ɨsagɨka yɨtrɨrɨrɨnd tin oramis towa pɨlwa yepim re tin kot wayoramisi. Sɨ konma rɨrɨr en tin oramisɨnwa pɨlwawen nony b'ogɨl omnam.’ 17 Sɨ onggɨt penaembopimemb Ju rɨga kon kɨma tuwonj dɨkɨnd kotomnɨkam, ɨ kon maka onggɨtyam kot wɨn pɨnjogyomnond. Sɨ ɨspari ke ket kon kot yɨpangen-dond, dɨde ket omitond b'ɨsagɨkapu pɨpmetɨnd.Seg kon ket yɨngaukond onggɨt rɨgand iyoyɨmb'ɨsagɨkapu pɨpmet wa. 18 Ɨ re Pol opendonjb'ɨsagɨkapu pɨpmet wa, ton ket rɨga yepiya re tinkot wa yoramito, owɨnkɨto dɨde apurento tinaomnɨki negɨr gatab yɨt. Ɨ kon pop singi awondtina omnɨki Roma gabmani gog erbeka gatab yɨt

Ɨtaikena 25:19 212 Ɨtaikena 26:10utkundam, ajɨ ton makwa ngai odede negɨr gatabyɨt teito. 19 Ajɨ ton re ɨna nena na apurentotowaina yɨna mɨle gatab yɨt dɨde yɨpa uj rɨgaYesum gatab yena re Pol ɨmɨnjogɨm yomnenonjda Ton kea uj ke utnyitonj. 20 Sɨ kon onggɨtyamtowaina opurena gatab ma sobijog nonysɨpsɨpna aukond, nokɨp kon ma wumɨr na towainamɨle. Sɨ kon Polɨnd yerkitond da, ‘Rɨka man singiet menonɨm Yerusalem taun wa, dɨde demb deb'ɨsagɨka omnɨkam ɨtemb mor gatab?’ 21 Ajɨ Polken nɨgekitonj tin yɨr ɨpkam, mop nokɨp ton singiawonj ɨtemb kot iyoyɨm de Roma mopyam kingKaisamna kot wa. Sɨ kon yɨr ɨtena rɨga engainondda, ‘Wɨn tin yɨr ɨpkya, ngɨrpu kon ra tin ɨtmɨkisɨndem de Kaisam pɨlwa.’ ” 22 Ɨ re Agripa Pestomnayɨt utkundonj, ton Pestond yomnonj da, “Konsingi en da konjogɨt tutkunjɨn onggɨt rɨgamna kotgatab.” Ɨ Pesto daka mɨra yomnonj da, “B'ogɨl e,toko mep yutkunde!”

23 Sɨ onggɨt penaemb ɨspari ke ket Agripa aketi ngɨmɨr Bernike otomantijog b'ajgi kingɨmnakobɨrgɨm b'ikoki ekonda Erodɨmna orangi ukoib'eomapu met wa rɨkɨnd re Roma gabmanimopyam yɨbnenenonj. Ɨ ton ket b'ɨgaronda wantausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyam dɨde ukoi-jog nyɨ rɨga kɨma taunɨnd de b'ɨsagɨkapu pɨpmetwa. Seg ket Pesto tina yɨr ɨtena rɨga engain-onj Polɨnd iyoyɨm. 24 Ɨ re Pol opendonj onggɨtb'ɨsagɨkapu pɨpmet wa, Pesto ket yindonj da,“KingAgripa dɨde komkesa rɨga yepim re sɨn kɨmawekeny dɨkɨnd, yɨr yonga jɨ rɨga! Komkesa Jurɨga yepim re wekeny Yerusalemɨnd dɨde dɨkɨndKaisareyand, danda kɨma nerkito ti gatab, dɨdeket ara ognento da, ‘Goro tin pɨnjog yilo owama!’25 Ajɨ kon makwa yɨpa tina omnɨki negɨr mɨlegatab yɨt yodarond tinɨm uj okatam. Ajɨ tonsingi yoramitonj onggɨtyam kot iyoyɨm de Romamopyam king Kaisam pɨlwa. Sɨ onggɨt penaembkon tɨrɨr yomnond tin ɨtmɨkitam Kaisam pɨlwa.26-27 Sɨ kor nony ke da ɨtemb re ma b'ogɨl e sɨbɨb-met rɨga ɨtmɨkitamKaisampɨlwa tin kot omnɨkamɨmɨnjog rɨl odari kesand. Ajɨ kon makwa yɨpati gatab kot omnɨkam rɨl yodarond rɨnte ra konɨrɨken kor yonggyam Kaisam pɨlwa. Sɨ onggɨtpaemb kon Polɨnd iyɨn komkesa wa wɨp wa, ajɨukoijog re king Agripa mor pɨlwa e. Sɨ wɨn b'oglatin ɨgekenya onggɨt bebɨg gatab. Ɨ ra wɨn tigatab nangga rɨl na tadarkindam onggɨt kotɨnd,sɨ ɨngkaemb ket kon ɨrɨkainyɨn Kaisam.”

26Polɨmna Yɨtpɨam AgripamWɨpɨnd

1 Seg ket Agripa Polɨnd yomnonj da, “Konmor gangga motkaen molenggyam b'ɨrmeka yɨtopurenam.” Ɨ Pol ket yɨm b'ɨtnɨkonj yɨt opure-nam, dɨde ket b'ɨrmeka yɨt b'atomonj. 2 “KingAgripa! Kon nony aen da yu kon b'ogɨljog ganggae yokasɨn kornɨm mor wɨpɨnd b'ɨrmeka yɨt op-urenam komkesa kor gatab negɨr yɨt rɨna re Jurɨgap apurento ken kot wa oramitam. 3 Kon rema sobijog sam en, nokɨp man re wumɨrjog etkomkesa Ju rɨga sowaina mɨle gatab dɨde kwasowa wɨngɨrɨnd b'engabenga wɨp yɨt b'ugwatenagatab. Sɨ onggɨt paemb kon metɨrkisɨn, koinayɨt man musɨk utkundene! 4 Sɨ komkesa Jurɨga ukoi wumɨr im komkesa koina mɨle gatabrɨja na re kon ukendond dɨde onyitond koinajogJu yɨtam rɨga wɨngɨrɨnd, dɨde kwa rɨdede wɨpyɨrkokar nat konwɨmena nekenenond Yerusalemtaunɨnd. 5 Sɨ ton kornɨm wumɨr aukɨto re maemb jɨ. Ɨ ra ton singi taukanj kor gatab ɨmɨn-jog yɨt ouyawam onggɨt b'ɨsagɨkapu pɨpmetɨnd,ton b'ogla tapurenanj da kon re yɨpa b'ogɨlParisai rɨga na nɨbnond, ɨ Parisai rɨga bobo redɨmdɨmjog danda kɨma Godɨnd ewangaya rɨgaim sowa wɨngɨrɨnd. 6-7 King Agripa! Yu kononyitenyɨn dɨde b'ɨsagɨka yokatenyɨn, mop nokɨpkon yɨpa warɨm b'ogɨl ɨsma yokatenyɨn. Sɨ ɨjaemb jɨ yɨtkak. Naska God re kea nɨnda tɨrɨr yɨtaramisinonj sowaina b'uwar wa pɨlɨnd. Ɨngke-naemb sowaina twelp (12) gu rɨgap onggɨtyamtɨrɨr omni yɨt akatenento. Ɨ ton warɨm b'ogɨl ɨsmayokateno da God ma onggɨtyam tɨrɨr omni yɨtopima rɨrɨrkɨp taukanj, dɨde ket yɨr yungaenenoonggɨtyam warɨm b'ogɨl ɨsma rɨrɨrkɨp awowɨm.Sɨ onggɨt yɨr ungawand ton ket kupka gar keGodɨnd yewangaeneno ita bibɨr dɨde sɨwɨny. Ɨyu koda re ɨta onggɨtyam yɨpaina warɨm b'ogɨlɨsma ɨmɨnjog ke yokatenyɨn. Sɨ onggɨt penaembJu rɨgap ken kot wa noramito dɨde kwa yu kononyisɨn onggɨt b'ɨsagɨkapu pɨpmetɨnd. 8 Nanggapae wɨn nonyɨk b'amdenindam odede da, ‘Sɨn marɨrɨr im ɨmɨnjog ke okatam da God opima rɨgatutnɨkiny uj ke'? 9 Koda re naskand kolenggyamkea odede nonyɨk b'amdenenond da, ‘Kon b'oglarɨga ogoka teyeninyɨn Najaret tunggam Yesu manyɨ awɨr omnam.’ 10Sɨ re kon yɨnamopyam sɨ rɨgawa pɨlke danda yokatond onggɨtyam mɨle om-nɨkam, kon kea ket jogjog Yesund gar ke utkundarɨga sɨbɨbmetɨnd aramkeneninondYerusalemɨnd.

Ɨtaikena 26:11 213 Ɨtaikena 26:26Dɨde kwa re rɨgap ten uj ondrɨkam amnenento,kon kea singi kɨma emjateneninond ten ongan-dam. 11 Ɨ kon jogjogpyam nekenenond komkesaJu rɨga waina yɨr opmitenapu met nata, dɨdenegɨr kɨma b'ɨdgotnena aramkeneninond Yesundgar ke utkunda rɨga wa pɨlɨnd, ɨ dɨde kwa konkea danda kɨma ten ɨl angkeneninond Yesundɨsadrenam. Ɨ dɨde kon towa pɨlwa ma sobi-jog na soro aukenenond, dɨde towa pɨlɨnd negɨrkɨma b'ɨdgotnena aramkeneninond, ngɨrpu konket nekenenond nɨnda taun nata b'enga kantriwɨngɨrɨnd odede mɨle omnɨkam.

Polɨmna Engenda gatab Yɨt(Ɨtai 9:1-19; 22:6-16)

12 “Ɨ onggɨt wɨnɨnd yɨna mopyam sɨ rɨgapdanda dɨde b'ingawa peba nokawo onggɨtyamwɨko omnɨkamdeDamaskowa. Sɨ kon ket nekondDamasko wa. 13 King! Re kon menon yoka-tond Damasko nyawɨnd, lomtɨk gatabɨnd, konyɨr yongond ukoi danda kɨma ɨnyomarena ngayarɨna re wub kumb ke ken dɨde kon kɨma menirɨga nɨnyowainonj. Ɨ onggɨtyam ɨnyomarena rema sobijog danda na, ajɨ lomkonggamna ɨny-omarena re ma danda e. 14 Sɨ sɨn komkesa gouwa sap otektondam. Ɨ onggɨt wɨnɨnd kon ket arautkundond, ɨ ken Ibru yɨt ke nomnonj da, ‘Saul,Saul! Nangga pae man kor pɨlɨnd negɨr kɨmab'ɨdgotnena yoramitenenyɨt? Sɨ odede moinaomnɨki mɨle ke man molenggyam ma sobijog enegɨr auka mekenyɨt odede wɨp rɨngma ra kauttilenggyam menggɨp ke ɨtarɨk ti yonggyamɨmnaoramiti soksok gasa.’* 15 Sɨ kon yerkitond da,‘Yetet man Yonggyam?’ Ɨ Yonggyam daka mɨranomnonj da, ‘Kon re Yesuten ya pɨlnate re mannegɨr kɨma b'ɨdgotnena yoramitenenyɨt? 16 Sɨman utnyite, dɨde onyite moina pɨs ke! Ɨ konmor pɨlɨnd pɨta aen re men obagenda ma korwɨko rɨgam dɨde kor yɨr ungata rɨgam. Sɨ mantapureninyɨt dem onggɨt gatab rɨna re man kenyɨr nonget dɨde rɨnte ra kon men motouyaukendem. 17 Ɨ Kon b'ogla men mɨtɨtmɨkisɨn dem Jurɨga wa pɨlwa dɨde God ma obagɨki kesa rɨgawa pɨlwa. Ɨ ra ton men negɨr ma b'ɨdgotnenawa oramitena mitiyenenyi dem, Kon ɨta menɨtrɨngɨndena mitiyenyɨn dem towa pɨlke. 18 Sɨman b'ogla ten wumɨr tamneninyɨt onggɨtyamkor gatab yɨr ungata yɨt, mop nokɨp ɨdenat tonyɨr tepangkanj, ɨ sɨbɨbɨm pɨlke tengendanj de

ngayam pɨlwa, dɨde Satanamna danda ke deGodɨm pɨlwa. Ɨ ɨngkaimemb ket God towainanegɨr mɨle awɨr tamnɨkiny, ɨ dɨde toda ɨta pɨpmetokatenyi demGodma pumb tungg rɨga wɨngɨrɨndyepiya re naska Ken gar ke utkunda ke nokatenoɨ ɨngkenaemb God yɨna amninonj.’

19 “King Agripa! Onggɨt paemb kon ma ɨtab'ɨsaenenyɨn Tin utkundam yet re wub kumb kepɨta awonj kor wɨpɨnd. 20 Ajɨ kon ɨta Tina yɨtyɨmta yundokenenyɨn. Sɨ onggɨt penaemb konnaskand nekenond Damasko taun rɨga wa pɨlwa,ɨ Yerusalem taun rɨga wa pɨlwa, ɨ komkesa Yudaeriya nata, ɨ dɨde ket God ma obagɨki kesa rɨga wapɨlwa. Ɨ kon ket kea towa pɨtapɨta amnenainondda, 'Wɨn b'ogla gar tengenjindam waina negɨrmɨle ke de Godɨm pɨlwa. Ɨ ra wɨn ɨmɨnjog garb'etngenjindam negɨr mɨle ke de Godɨm pɨlwa,wɨn b'ogla b'ogɨl mɨle nena tamnɨkindam garke utkunda rɨgaina mɨle rɨrɨrɨnd. Ɨ ɨdenat rɨ-gap tangwatenanj da wɨn re ɨmɨnjog Yesund garke utkunda rɨga im.’ 21 Sɨ onggɨtyam ouyaenamapenaemb Ju rɨgap ken yɨmɨnd nokato yɨnametaband, dɨde ɨl nongko uj ondrɨkam. 22 Ajɨ Godɨta ken ita wɨnɨnd yɨm nokaeneny, dɨde negɨrke nɨtrɨngendeneny ngɨrpu yu. Sɨ onggɨt paembkon onyitenyɨn ukoi nyɨ rɨga wa wɨpɨnd dɨde jabarɨga wa wɨpɨnd, dɨde ket Yesum gatab yɨr ungatayɨt towa pɨtapɨta amnenainyɨn. Kon ma nanggagatab im apureninyɨn towa pɨlwa, ajɨ ɨnsima rɨnare bageyamɨp dɨde Mose apurento warɨm aukam.23 Sɨ ɨja naemb jɨ ton opurena teito da Keriso ɨtanegɨr kɨma b'ɨdgotnena okateny dem ngɨrpu uj,ɨ ɨta ton naskajog tutnyis dem uj ke, dɨde tonɨta yɨrkokar okawam ngaya pɨtapɨta omneny demTinajog Ju rɨga wa pɨlwa dɨde Godma obagɨki kesarɨga wa pɨlwa.”

Pol Danda kɨma Agripand Yugowonj YesundGar ke Okatam

24 Ɨ re Pol onggɨtyam b'ɨrmeka yɨt agenain-onj, Pesto b'okta ara yikenonj da, “Pol! Mankorɨrkorɨr rɨga et! Moina ukoijog wumɨrte menkorɨrɨm momneny.” 25 Ajɨ Pol mɨra yomnonj da,“Ukoyam Pesto! Kon re ma korɨrkorɨr en, ajɨkon re b'ogɨl nony menamena kɨma en. Ɨ konapureninyɨn re ɨmɨnjog yɨtkak im, dɨde dɨmdɨmnony menamena ke opurena im. 26 King Agripa!Man kea wumɨr et onggɨt gasa gatab rɨja na reYesum pɨlɨnd aukɨto. Sɨ onggɨt paemb kon rɨrɨr

* 26:14: Ra rɨgayam kau singi kesa tainy gou unganka wɨko wɨngɨrɨnd, ton pɨs ke ɨtarɨk ti yonggyamɨnd.Sɨ kau yonggyamɨp soksok gasa aramkenento kau waina pɨs kak ke ten ogokam pɨs ke ɨtarkam.

Ɨtaikena 26:27 214 Ɨtaikena 27:13en jabajaba opurenam mor pɨlwa. Sɨ kon ɨmɨnjoge motɨnyɨn da onggɨtyam gasa re makwa ɨta yɨpaegiti yɨbɨmmor pɨlke. Mop nokɨp onggɨtyam gasare ma wugɨnd wɨgawɨga egiti na aukɨto. 27 KingAgripa! Rɨka man opima ɨmɨnjogɨm amneninyɨtrɨna re bageyamɨp apurento? Kon wumɨr en daman opima ɨmɨnjog ke amneninyɨt.” 28 Ajɨ dakaking Agripa Polɨnd yomnonj da, “Rɨka man ɨjae nony aet odede da man rɨrɨr e ken notɨnyɨtKristiyan rɨga omnam onggɨt sobijog ganggand?”29 Ɨ Pol mɨra yomnonj da, “Nangga ma jɨ so-bijog wɨnɨnd o ukoi wɨnɨnd yɨtkak utkundam.Ajɨ kon ɨta gar ke singi yoramitenyɨn Godɨmpɨlwa odede da ma man nenate ajɨ komkesa rɨgayepim re yu ken nutkundenyi, toda kwa b'ogɨlim Yesund gar ke utkunda rɨga taukanj odedekon re dɨde. Ajɨ ɨnte ton maka okasi onggɨtyammɨle rɨnte re kon ɨjobɨki nɨbnyɨn.” 30 Seg ketking Agripa, ɨ Roma gabmani mopyam Pesto, ɨBernike, ɨ dɨde ton kɨma omnɨki rɨga utnɨkto.31 Ɨ re ton ewaikurto onggɨt b'ɨsagɨkapu pɨpmetke, ton towalenggyam towalenggyam apurentoda, “Ɨtemb re rɨga makwa ngai yɨpa negɨr mɨleyomnɨkonj uj okatam o sɨbɨbmetɨm okatam.” 32 Ɨking Agripa Pestond yomnonj da, “Rako tonmakayoramitonj onggɨtyamkot de RomamopyamkingKaisam pɨlwa, keako yumen rɨrɨr na tin yopenju.”

27Polɨnd Gɨga Nya Yiyo Roma wa

1 Ɨ re ket Pesto tɨrɨr yomnonj sowaina kotiyoyɨm de Roma mopyam king Kaisam pɨlwa, tonket nyayongonjenonj sowanɨm gɨga nya menonɨm deRoma taun wa Italiya kantri wɨngɨrɨnd. Ɨ tonket Pol dɨde nɨnda sɨbɨbmet rɨga aramkinonj yɨpaandred (100) Roma geja rɨga mopyamɨm pɨlwanyɨ da Yuliyo yet re yɨbnonj Roma mopyam kingKaisamna geja rɨga bobo wɨngɨrɨnd. Ɨ ɨtemb gejarɨga bobo nyɨ re Sebaste na. 2 Ɨ sɨn yɨpa gɨgawa angurkɨtondam, rɨna re ikonj Adramiteno keɨ iwatam awonj nɨnda Asiya tungg nata. Resɨn wuwond onggɨt gɨgand, kea dɨkɨnd yɨpa rɨgayɨbnonj sɨn kɨmaAristarko yet re ikonj Tesalonikataun ke Makedoniya eriya wɨngɨrɨnd. 3 Ɨ ɨsparike ket opektondam de Sidon taun wa. Ɨ an-dred (100) Roma geja rɨga mopyam Yuliyo Polɨndrɨgarɨga yomnonj, ɨ kea yingawonj menonɨm tirɨgawar wa pɨlwa ɨ towa pɨlke okatam nɨnda tiingaena gasa. 4 Ɨ ɨngkek ket sɨn yiwatonda, ɨ

gɨga nya wuwond, ajɨ rɨb re sowa wɨpwɨp nayikenonj. Sɨ onggɨt penaemb sɨn ket Kipriyo ailanbargubo gatab wa gɨga yengendonda dɨde onggɨtailan yɨuyɨu wuwond. 5 Ɨ sɨn Kilikiya eriya dɨdePampiliya eriya eukitonda sɨpa ɨnyɨny nata. Ɨ ketopektondam de Mira taun wa Likiya eriyand. 6 Ɨademb de andred (100) Roma geja rɨga mopyamɨtyɨpa Aleksandrea taun ke gɨga yodaronj rɨna remenonɨm awonj Italiya kantri wa. Ɨ ton ket sɨnningainonj angurkam onggɨt gɨga wa. 7 Ɨ gɨga remusɨk na yikenonj jogjog bibɨr kɨma dɨde ukoibebɨg kɨma, ngɨrpu opendonj de Nido tungg wuswa, nokɨp rɨb re ma sobijog na yikenonj. Ɨ ɨngkekket rɨbɨt sowa nya yɨdokonj dɨmdɨm menonɨm. Sɨsɨn gɨga so yengendenonda Krit ailan gatab wa,ɨ wuwond Salmone taun wus nata. 8 Ɨ sɨn ukoibebɨg kɨma Krete ailan yɨuyɨu wuwond, ngɨrpuopektondam yɨpa tungg wa, nyɨ yogenayo da,“Otomanti Grogot” rɨna re Lasaya taun wusɨndyɨbnonj.

9 Ɨ re sɨn tuwond, sɨn kea jogjog bibɨr ɨskokateitondam, dɨde wɨn re kea Ju rɨga waina owouuwabɨka bibɨr b'undwatonj. Sɨ sowa menonɨmre bebɨgjog wɨn na yokatonj. Sɨ onggɨt penaembPol towa pɨlwa b'ugowa yɨt yoramitonj da, 10 “Korrɨgawar! Kon yɨr yongen da ramenmenon okasu,men opimamoga kɨma jɨ ke ukoi bebɨg takatenin-dam dem, dɨde meraina gasa tedamkurindamdem, ɨ dɨde gɨga kwa negɨr tawɨk dem. Maonggɨtyam nena im dem, ajɨ meraina yɨrkokaropima kwa tedamkurindam dem. Sɨ ɨtemb reb'ogɨljog e ra men dɨkɨnd tekenyɨn.” 11Ajɨ andred(100) Roma geja rɨga mopyam maike Polɨmnab'ugowa yɨt akasinonj, ajɨ ton gɨga iyena rɨga dɨdegɨga yonggyam waina yɨt nena na akasinonj. 12 Ɨonggɨt grogotɨnd rema b'ogɨl pɨpmet na sowanɨmwɨmenam gɨbɨl wɨnɨnd. Sɨ jogjog rɨgap singiyoramito da, “Ra rɨrɨr tainy opendam de Poinikataun wa, onggɨt grogot ke ket iwasu, dɨde ketamaemb de gɨbɨl wɨn owamu.” Poinika re yɨpataun na Krete ailanɨnd, ɨ onggɨt grogotɨt sɨpa wɨpowarkiti yowam re iye ake kemag gangga dɨdebargubo ake kemag gangga i. Sɨ ɨtemb pɨpmet reotomanti e gɨbɨl wɨnɨnd wɨmenam rɨb b'uturenakesa.

Ukoi Depu Rɨb13 Ɨ onggɨt wɨnɨnd rɨb iye gatab ke yikenonj

re musɨk na, sɨ rɨgap ɨja na nony aukɨto datowaina singi re kemb rɨrɨrkɨp ainy. Sɨ gɨga wɨkorɨgap angka angurkɨto gɨga wa, dɨde sɨn wuwond

Ɨtaikena 27:14 215 Ɨtaikena 27:39Krete ailan yuru nata. 14 Ajɨ re sɨn sobijogb'ɨsonkittondam, yɨpa ukoijog depu rɨb ogenayada, ‘Yurakilon,’ sowa pɨlwa ikonj bargubo ake ɨlegatab ke. 15Sɨ onggɨt depu rɨbɨt kea gɨga yokatonj,ɨ sɨnma rɨrɨr na gɨga iyoyɨm rɨtata re sɨnmenonɨmsingi yoramitonda. Ajɨ rɨbɨt gɨga kea otoukenayiyonj, sɨ sɨn menon nena na yokatonda rɨtatare rɨbɨt gɨga wɨp yomnɨkonj. 16 Ɨ sɨn wuwondyɨpa sobijog ailan yɨuyɨu ogenaya da Kauda. Ɨonggɨt wɨnɨnd rɨb danda re kea sobijog gou waawonj. Sɨ sɨn yotonkitonda sobijog gɨga angitamukoi gɨga kumb wa, ajɨ ma sobijog bebɨg kɨmana aukonj. 17 Ajɨ kea ket gɨga rɨgap sobijog gɨgayurowato gɨga kumb wa angitam. Ɨ dɨde ton ketukoi gɨga yɨpand owamam danda kai ke dandakɨma ɨjobɨka yiyeno yɨrgong omnɨkam, nokɨp rɨgamoga na aukɨto da ke koipop gɨga negɨr yamnɨke.Onggɨt gatab sɨpa nyɨ borand opima odede koipowekeneny ogenaya da Sirti. Ɨ ton ket awa gouwa yomno, ɨ ket rɨbɨt gɨga wɨp yomnonj. 18 Ɨɨspari ke ket ma sobijog rɨb ake wuro na yikenonjsɨpand, ɨ sowaina gɨga re oskandena na yiyenonj.Sɨ gɨga wɨko rɨgap rɨgaina gasa b'ɨskokto sɨpa wagɨga bebɨg wewa omnam. 19 Ɨ re nowam bibɨrawonj, gɨga iyena rɨgap towalenggyam towainayɨm ke jogjog gɨga iyena gasa b'ɨskokto de sɨpawa. 20 Ɨ ket sɨbɨbɨt sɨpa yɨkangɨndonj jogjog bibɨrkɨma, sɨ maka lomkongga dɨde ɨki pɨta aento.Ɨ daka depu rɨb re ma sobijog danda kɨma nayikenonj. Ngɨrpu kea sɨn ket kupkakupka nonyb'edattondam warɨm b'ogɨl ɨsma yilo wɨmenam.Sɨ sɨn ket ɨja na nony aukɨtondam da, “Uj imtaukindam.”

21 Ɨ ket rɨga re pɨnjog diyam ai kesa nawekenonj. Sɨ onggɨt wɨnɨnd Pol ket onyitonj towawɨngɨrɨnd, ɨ ket amninonj da, “Kor rɨgawar! Wɨnrako koina yɨt na yokatonda da ma opima iwasuKrete ailan ke, ma rako men odede moga kɨmajɨ ke ukoi bebɨg akatenindam dɨde meraina gasaedamkurindam. 22 Ajɨ yu kon wen danda kɨmatugoinyɨn sam awowɨm. Nokɨp ma opima ngaimen meraina yɨrkokar tedamkurindam, ajɨ gɨganena e negɨr tawɨk. 23 Mop nokɨp kon God marɨga en dɨde Godɨnd yewangaenenyɨn, ɨ ket yusɨwɨny kea Tina aneru kor yɨu ke onyis. 24 Ɨ tonkea ket odede nomɨny da, ‘Pol! Goromoga tawɨm!Man b'ogla tonyisɨt Roma mopyam king Kaisamwɨpɨnd. Yɨr de, Godɨt mor mokainy komkesarɨga yepim re man kɨma gɨgand wui.’ 25 Ɨ konGodɨmna ɨtemb yɨt ɨmɨnjog kae yokasɨn da ɨtatawɨk odede rɨngma na re naska kana Ton ken

wumɨr nomɨny. Sɨ onggɨt paemb kor rɨgawar,wɨn sam ainam! 26Ajɨ meraina gɨga ɨta yɨpa ailanwusɨnd ena b'atɨgnas koipond.”

27 Ɨ re nɨmog sande awonj onggɨt menonɨnd,onggɨt sɨwɨnyɨnd gɨga ɨja na yikenonj rɨtata rerɨbɨt wɨp yomnenonj ɨukitam Adriya sɨpa. Amarɨka sɨdɨr gatab nat ket gɨga iyena rɨgap keayongwato da, “Men re yɨpa gɨl wa im wuyɨn.” 28 Ɨton ket yɨpa tondon kai b'ɨsko sɨpa wa tondonokatam, sɨ ton yodaro re poti (40) mita na. Ɨre gɨga sobijog paja wa b'ɨsonkitonj, ton kwa ketb'usaya tondon yokato dɨde ket yodaro re teti(30) mita na. 29 Ɨ re ton tondon gatab wumɨrnomnɨto, sɨn ket moga na aukɨtondam da, “Kegɨga yek orkakorkak koipo motɨr kumbɨnd dɨdenegɨr yamɨn!” Sɨ onggɨt penaemb gɨga wɨkorɨgap powa (4) angka b'ɨskokto kibi gatab ke gɨgadɨkɨndemb ena ognatam, ɨ ton ma sobijog na garke singi aento da bibɨr wanakana pɨta rain. 30 Ɨonggɨt wɨnɨnd nɨnda gɨga iyena rɨgap b'atonkittob'ɨkenam onggɨt gɨga ke, ɨ ton sobijog gɨga sɨpawa inka yiyo. Ajɨ ton singi aukɨto rɨga rabemomnam da ton angka im b'ɨskokanj gɨga sokak ke.31 Ɨ ket Pol andred (100) Roma geja rɨga mopyamdɨde geja rɨga amninonj da, “Ra opimemb rɨgamaka gɨgand tekeny, wɨn ma rɨrɨr im yɨrkokarokatam.” 32 Sɨ ket geja rɨgap kai epkɨto rɨna reonggɨt sobijog gɨgand ɨjobɨki wekenonj, ɨ ton ketonggɨtyam sobijog gɨga yɨraro ɨsendam.

33 Ɨ ɨspara momtand ket Pol rɨga ugoinonjdiyam awowɨm da, “Wɨn owi kesa tuyɨmɨt b'ogɨlwɨn yɨr ungawand, dɨde yu kemb nɨmog sandeb'undwasya. Ajɨ wɨn makwa ngai diyam auro-mam. 34 Sɨ onggɨt paemb kon wen ugoinyɨndiyam awowɨm. Ɨ ɨngkaim wɨn danda okasya yilowɨmenam. Wa wɨngɨrɨnd makwa ɨta yɨpa rɨgatnegɨr okas, ɨ dɨde makwa ɨta ngai yɨpa mopngɨib'etɨdamkis dem.” 35 Onggɨt yɨt seg ke ket Polyɨpa sana nganja yokatonj, ɨ ket Godɨm pɨlwasɨteket yɨt yindonj komkesa rɨga wa wɨpɨnd. Ɨton ket sana nganja yipkendonj dɨde ket owowɨmb'atomonj. 36 Sɨ komkesa rɨga re sam na aukɨto,dɨde ket towalenggyam owou auto. 37 Ɨ sɨnkomkesa rɨga onggɨt gɨgand re tu andred sebentisiks (276) na. 38 Ɨ komkesa rɨga ngor aukɨto. Segton ket owou gasa eskokto sɨpa wa gɨga bebɨgwewa omnam.

Gɨga Negɨr Awonj39 Ɨ re ket yɨsparkonj, gɨga iyena rɨgap yɨpa gɨl

yɨr yongo, ajɨ maka yongwato da ɨnte. Ɨ ton kwa

Ɨtaikena 27:40 216 Ɨtaikena 28:15yɨpa grogot yɨr yongo sɨpa yurund. Sɨ ton singiauto da ra rɨrɨr tainy, men gɨga yiyu de onggɨtgrogot wa. 40 Sɨ ton ket angka kai etrekto, ɨ erartoɨsendam sɨpa wa. Ɨ odenata kwa kibind ɨjobɨki kaiyɨtreko gɨga b'obogɨlwɨp iyenamde onggɨt grogotwa. Ɨ ket awa pumbwa yurowato nokɨm da ɨdenatrɨbɨt gɨga wɨp omɨny wɨp wa menonɨm de sɨpayuru wa. 41 Ajɨ re ket wuwond, gɨga ket b'ɨkonjkoipo kumbɨnd, ɨ ket ena b'agnatonj. Sɨ gɨgasokak re kea danda kɨma b'ɨmlonj sɨpa ɨnyɨnyɨnd,dɨde makwa mumamuma awonj. Ajɨ kibi tab rekeaukoi dandawurop ɨsambɨka yiyeno. 42 Ɨ onggɨtwɨnɨnd geja rɨgap singi aukɨto sɨbɨbmet rɨga ujondrɨkam, nokɨp ton ke aendaaenda b'ekenine.43Ajɨ andred (100) Roma geja rɨgamopyamYuliyosingi awonj da Pol yilo ɨbɨm. Sɨ ton kea agokinonjgeja rɨgaina singi. Ɨ ton ket engainonj rɨga yepiyare aendaaenda wumɨr wekenonj da, “Wɨn naskatunykurindam menonɨm de gɨl wa.” 44 Ɨ daka tonket engainonj komb rɨga yepiya re maka wumɨrwekenonj aendena da, “Wɨn temjindam timba onɨnda gasa gɨga kumb ke, ɨ onggɨt kumb nasimaulaul tuwenyɨt de gɨl wa!” Sɨ odede nya kenaembkomkesa rɨga gɨl wa aukɨto dɨde ket yilo yokato.

28Pol Malta Ailanɨnd Yɨbnonj

1 Ɨ re sɨn yilo yokatonda, sɨn kea yongwatondada ɨtemb ailan nyɨ re Malta e. 2 Ɨ onggɨt ailantunggyam rɨgap ma sobijog na kear nomnento,dɨde sɨn komkesa simesime nomnento. Dɨdeket wul atankɨto sowanɨm gɨbɨl b'ɨrnam, nokɨponggɨt bibɨrɨnd piro yikenonj re gɨbɨl kɨma na. 3 Ɨonggɨt wɨnɨnd Pol ket wulbil yomnɨkonj, dɨde ketyoramitonj ɨtani wul kumbɨnd. Onggɨt wɨnɨndyɨpa negɨrjog guda kɨma gɨrem wul gungarɨtyopendonj onggɨt wulbil ke, dɨde ɨtemb gɨremPolɨmna yɨmɨnd b'eoromkonj dɨde yongkɨndonj.4 Ɨ re ailan rɨgap ɨtemb gɨrem yɨr yongo Polɨmnayɨm b'akanti, ton towalenggyam towalenggyamapurento da, “Ɨtemb rɨga re ɨmɨnjog rɨga uj on-drɨka rɨga e. Sɨ nangga ma jɨ rada ton sɨpa ke yiloyokas, ajɨ meraina dɨmdɨmjog godɨt ke tina negɨrmɨle mɨra yokau dɨde ket maka yɨnjɨkis tinɨm yilowɨmenam onggɨt gowukoyɨnd.”* 5 Ajɨ Pol ɨtembgɨrem ti yɨm ke b'ɨskantonj wul wa. Ɨ ton ket

makwa yɨpa nangga negɨr na yokatonj. 6 Sɨ rɨgapɨja na nony aukɨto da ɨta ton koi tawɨk, o ɨtauj sap totenj. Sɨ ton re pɨnjog na wekenonj tinyɨr ɨpkand. Ajɨ makwa yɨpa nangga negɨr na tipɨlɨnd aukonj. Sɨ onggɨt penaemb ton towainanony menamena b'engento, ɨ endento da, “Tonre yɨpa god e!” 7 Ademb de yɨpa onggɨtyam ailanmopyam rɨga yɨbnonj nyɨ da Popliyo. Ɨ ti goukɨpol re wetaweta na yɨbnainonj, dɨde ma yɨpakɨma na tina gou kɨpol wekenonj demb de rɨkɨndre sɨn wekenond. Ɨ ton ket sɨn nɨngaukinonj tinamet wa, ɨ ton b'obogɨl sam kɨma yɨr nɨpkinonjnowa bibɨr kɨma. 8 Onggɨt wɨnɨnd Popliyomnab'u re juwar dɨde liya kɨnj kopa ma pena pasɨndyɨbnonj. Ɨ re Pol ti gatab wumɨr awonj, tonb'ɨgaronj wɨngɨr wa rɨkɨnd re ton yɨbnonj. Ɨre ket ton yɨr opmitonj dɨde ti kumbɨnd yɨmaramisinonj, ton ket b'ogɨl awonj. 9 Ɨ re rɨgaputkundeno onggɨtyammɨle gatab, ton ket eyentokomkesa kopa rɨga onggɨt ailanɨnd, ɨ kopa rɨgare kea b'ogɨl aukɨto. 10-11 Ɨ re sɨn nowa mobikɨma wekenond onggɨt ailanɨnd, ailan rɨgap sɨnma sobijog na ɨsnawa niyento komkesa mɨle ke.Onggɨt kak ke sɨn ket yɨpa Aleksandrea ke gɨgayokatonda rɨna re gɨbɨl wɨn yowamonj onggɨtailanɨnd. Ɨ onggɨt gɨga wɨp ke nyɨ ɨrɨki yɨbnonjre Aleksandrea rɨga waina damdam god ma nyɨna da, ‘Diyoskuros’.† Ɨ re sɨn b'angonjentondamgɨga nya menonɨm, onggɨt ailan rɨgap sowanɨmingaenam gasa oramka eyento gɨga wa. Ɨ sɨn ketMalta ailan ke yiwatonda.

Polɨmna Openda Roma wa12 Ɨ gɨga opendonj Sirakusa taun wa, ɨ demb

de nowa bibɨr kɨma wekenond. 13 Ɨ ɨngkenaembket kwa gɨga nya wuwond, ɨ ket Regiyo taun waopektondam. Ɨ ɨspari ke ket rɨb yikenonj re iyegatab kena, sɨ sɨn onggɨt rɨb danda kena wuwond,ngɨrpu onggɨt ɨspari ke ket sɨn opektondam dePotiyoloi taun wa. 14 Ɨ ademb de sɨn nɨnda gar keutkunda nany dɨde yɨngganwar adarkɨtondam. Ɨton ket sɨn nɨngaukɨto ton kɨma yɨpa sande owa-mam. Ɨ ɨngkenaemb ket sɨn gɨl nyawuwondRomataun wa. 15 Ɨ nɨnda gar ke utkunda nany dɨdeyɨngganwarɨp yepiya re wekenonj Roma taunɨnd,ton kea utkundo sowaina menon gatab. Ɨ tonket sɨn nya owaskenam nopento nɨnda re de yɨpa

* 28:4: Onggɨt ailanɨnd rɨgap ɨja na nony aukenento da ɨta jɨ god ogenaya da dɨmdɨmjog yete re negɨrmɨleyam rɨga wa pɨlɨnd negɨr ma b'ɨsagɨka yoramiteneny. † 28:10-11: Onggɨt wɨnɨnd Grik kakyɨtwɨngɨrɨnd nɨmog damdam god Kasto ake Poluk ebnonda re kwa towa yɨpa nyɨ ogenaya da Diyoskuros.‡ 28:15: Apiyo Maket re yɨpa tungg nyɨ e, ɨtemb re Roma taun ke poti tri (43) kilomita pɨn e.

Ɨtaikena 28:16 217 Ɨtaikena 28:31tungg Apiyo Maket wa,‡ ɨ kwa nɨnda re b'usayasobijog b'ɨsonkitto de yɨpa tungg NowaWungapuMet wa.§ Ɨ re Pol ten yɨr anginonj, ton ket Godɨndsɨteket yɨt yomnonj, dɨde ketma sobijog na gar kedanda yokatonj.

16 Ɨ re sɨn Roma wa opektondam, Polɨmna yɨrɨpka mopyamɨt yingawonj tinta wɨmenam yɨpametɨnd yɨpa ti yɨr ɨtena geja rɨga kɨma.

Pol God ma Yɨt Pɨtapɨta Yomnonj RomaTaunɨnd

17 Ɨ nowa bibɨr kak ke, Pol ket Ju rɨga wainawɨp iyoi rɨga ara emokinonj b'eomam. Ɨ re tonb'eomkurto, ton ket ten amninonj da, “Kor nanydɨde yɨngganwar! Kon re makwa nangga negɨr nayomnɨkondmera Ju rɨga wa pɨlɨnd, omera b'uwarwaina get kemɨlempɨlɨnd. Ajɨ Ju rɨgap kenyɨmɨndnokato Yerusalem taunɨnd, dɨde ket noramito deRoma gabmani rɨgaina yɨm kumb wa. 18 Ɨ reRoma gabmani rɨgap ken nɨsagɨko, ton makwanangga ujɨm rɨl na yodaro kor pɨlɨnd. Sɨ onggɨtpenaemb ton singi aukɨto ken opendam. 19Ajɨ Jurɨgap yɨwaineno kor openda gatab. Sɨ kor makwanangga yɨt na opulitam rɨrɨr awonj, ajɨ ɨna koryɨpaina nya nɨbnawonj koina kot iyoyɨm de Romamopyam king Kaisam pɨlwa. Ɨtemb koina singi rema nokmana da koinajog Ju yɨtam rɨga iyoyɨm deonggɨt kot wa. 20 Sɨ onggɨt rɨl paemb kon wen araemokinyɨn yɨr ongongɨm dɨde yɨt omnenam. Konyokatenyɨn re Ju rɨga waina warɨm b'ogɨl ɨsma eda Keriso opima rɨga wa yɨrkokar takainy dem.Ɨ kon pɨtapɨta amneninyɨn da kemb onggɨtyamwarɨmb'ogɨl ɨsma rɨrɨrkɨp awonj. Sɨ onggɨt paembkon yu ɨjobɨki nɨbnyɨn.” 21 Ɨ todaka mɨra yomnoda, “Sɨn re makamor gatab peba yokatonda Yudaeriya ke, ɨ dɨde kwa Ju rɨga mera nany dɨdeyɨngganwar wɨngɨrɨnd yepiya re wuwenonj Yudaeriya ke makwa yet mor gatab negɨr kɨma yɨtb'agenayonj o b'usekonj. 22 Ɨ sɨn wumɨr im dakomkesa wɨnɨnd rɨga kea usenena yiyeno negɨryɨt kɨma ɨtemb waina rɨga bobo gatab yepim reYesund gar ke yokatenyi. Sɨ onggɨt paemb da sɨnb'ogla mor pɨlke rutkundeninum nangga wumɨrke nony menamena im mɨbnainy wa gatab.”

23 Sɨ ton yɨpa bibɨr yobagendo Polɨmna yɨtutkundam. Ɨ re onggɨtyam bibɨr awonj, ma yɨpakɨma bobo rɨga na wuwenonj Polɨm pɨlwa rɨkɨndre ton yɨbnonj tina yɨt utkundam. Seg ket ton God

ma pumb tungg gatab yɨt pɨtapɨta amnenainonjtowa nony aukam sɨtawarjog ke ngɨrpu re ketsɨ yimokonj. Ɨ ton ket Yesum gatab pɨtapɨtaamninonj Mosemna gog yɨt ke dɨde bageyamwaina peba ke, ɨ ɨngkenaemb ket danda kɨmaten ugoinonj Yesund gar ke utkunda ke okatam.24 Ɨ re ton Polɨmna yɨtkak utkundeno, nɨnda rɨ-gap re kea Polɨmna yɨtkak ɨmɨnjog ke akatento,ajɨ nɨndap re maka. 25 Ɨ ton towalenggyamtowalenggyam Polɨmna yɨtkak gatab b'awaenenawuwenonj. Sɨ re ton momta wetaweta aukamaukɨto, Pol ket kikitum yɨtkak apulisinonj da, “Yɨ-nayɨnaWɨngawɨngat bageyam Isayamna tugɨmkekea b'obogɨl apulisinonj mera b'uwar wa pɨlwa.26 Sɨ Ton Isayand odede yomnonj da,‘Man meket onggɨt Israel rɨga wa pɨlwa, ɨ ten yɨt

tamninyɨt da,“Wɨn yɨpya ke tutkundenindam, ajɨmakwa opima

nony taukindam.Ɨ dɨde yɨr ke yɨr ongong teyenindam, ajɨ

makwa opima wumɨr taukindam.”27 Mop nokɨp onggɨtyam rɨgaina gar re rogɨlkak

im aukanj,ɨ towaina yɨpya re dum im,ɨ dɨde towaina yɨr re ɨdoki im.

Nokɨm da ke ton yɨr ongong reyeninem towainayɨrkɨp ke,

ɨ ke ton rutkundeninem towaina yɨpya ke,ɨ dɨde ke ton nony raukinem dɨde gar rengen-

jinem Kor pɨlwa.Sɨ onggɨt paemb ke Kon ten b'ogɨl ramnɨk-

inɨn.’28 Sɨ wɨda re odede yɨpa wɨp nya kaim God mayɨt b'ɨsaindam. Sɨ onggɨt paemb kon wen wumɨrtamninyɨn da yu God yɨtmɨkis onggɨtyam Tinayɨrkokar yɨtkak Tina obagɨki kesa rɨga wa pɨlwa,ɨ ton ket tutkundenanj.” 29 (Awɨr e)**

30 Ɨ Pol re nɨmog kupka kemag kɨma na yɨbne-nenonj yɨpa wulkɨp kɨma ingaena metɨnd. Ɨ tonket simesime amneneninonj komkesa rɨga yepiyare tin yɨr ongongɨm yopeneno. 31 Ɨ Pol ket Godma pumb tungg gatab yɨt towa pɨtapɨta amne-nenainonj, dɨde Yonggyam Yesu Kerisom gatabyɨtkak moga kesa danda kɨma auyaeneninonj. Ajɨmakwa yɨpa rɨgat tin ogoka yiyenonj.

§ 28:15: NowaWungapuMet re yɨpa tungg nyɨ e, ɨtemb re Roma taun ke poti eit (48) kilomita pɨn e. ** 28:29:NɨndaGrik pebandda [Ɨ Polɨmna onggɨtyamyɨt seg ke, re Ju rɨgap yiwateno, towawɨngɨrɨndma sobijogsoro kɨma na ukoi yɨt b'ugwatena wuwenonj.]

Roma 1:1 218 Roma 1:15

Roma LetaPolɨmna Ɨrɨki Roma Sosim pɨlwa LetaIsɨpkita YɨtkakOnggɨtyam Roma Leta ɨrɨka rɨga re Polte. Ton

yɨrɨkonj re sosim pɨlwa na rɨna re yɨbnonj Romataunɨnd. Pol ɨtemb leta yɨrɨkonj onggɨt wɨn natre ton nowammisnari menamena seg awonj A.D.pipti siks dɨde pipti seben (56-57) kemag gang-gand.

Pol kea singi awonj naskajog menonɨm deYerusalem taunwa, ɨ ɨngkek ket de Romawa, ɨ ketkikitumamjog de Spein kantri wa. Sɨ Pol ɨtembleta Roma sosi rɨga wa erɨkawonj re tinɨm nyaongonjena mana, nokɨm da ɨdenat ton Roma sosidanda kɨma ugowam tadariny.

Sɨ onggɨt letam ukoijog yɨtkak ɨrɨki re negɨrkesa dɨmdɨmjog mɨle gatab e. Ɨ Pol kwa nɨndaukoijog ouyaena aramisiny onggɨt letand da:1. Makwa ɨta yete tilenggyam negɨr kesa

dɨmdɨmjog rɨga yɨbɨm2. Yesu Keriso re ɨmɨnjogjog negɨr kesa

dɨmdɨmjog rɨga e3. Sɨ ra men Yesund gar ke utkunda ke okasu, 1)

men re kea b'ɨtrari rɨga im aindam negɨrmɨlemna dandam pɨlke, 2) men re kea sisɨlyɨrkokar okati rɨga im, 3) dɨde men rekea ɨtekindam ɨmɨnjog God kɨma yɨpandb'inkɨndena mɨle wa.

4. Men b'ogla gar ke utkunda mɨle nenandwɨmena wowenɨn rɨngkae re negɨr kesadɨmdɨmjog rɨga aukindam dɨde rɨngkae reGod sam yokateny.

Simesime Yɨtkak1 Simesime! Kon Keriso Yesu ma wɨko rɨga Pol

ten rɨna re God ara nemokonj ɨtmɨkitijog rɨgamɨ nobagendonj God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨtpɨtapɨta omnenam. 2-3 Ɨ God re get kena tɨrɨryomnonj dɨde tina bageyam waina yɨm kena yɨnapeband erɨkinonj onggɨt Tina B'ɨgamna b'ogɨlyɨrkokar bage yɨt gatab. Re onggɨt b'ɨgat rɨgainab'usmurena nya yokatonj, sɨ ket ukendonj Daw-idɨmna kus ke. 4 Ɨ Tina Wɨngawɨnga yɨbnonjre yɨnayɨna na, sɨ Ton uj ke utnyitonj juwaikɨma dɨde ɨngkek ket ɨmɨnjog yomnonj da Ton reGodɨmna B'ɨga e. Ton re mera Yonggyam, YesuKerisote. 5 Sɨn Ti pɨlkena akatonda wurar dɨdeɨtmɨkitijog rɨga nyɨ, mop nokɨp ɨdenat sɨn Tinanyɨ map rɨga wang teyenindam komkesa God ma

obagɨki kesa rɨga wa wɨngɨrɨnd. Sɨ ɨngkaimembrɨgap Tin gar ke utkunda ke okatenyi ɨ ket Tinyɨmta undokenenyi. 6 Sɨ wɨda kwa opima eomkitiwekenyɨt onggɨt rɨga wɨngɨrɨnd yena re God araemokinonj Yesu Kerisomna rɨga awowɨm. 7 Wɨnleamog im re komkesa wekenyɨt Roma wa yenare God singi eyeniny ɨ dɨde abagɨkiny Tina yɨnarɨgam,mera b'u Godɨmpɨlke dɨde YonggyamYesuKerisom pɨlke wurar dɨde ngɨmbla wɨn kɨma.

Pol ma Singi Roma wa Menonɨm8 Naska kon kor Godɨnd Yesu Kerisomna nyɨ

kɨma sɨteket yɨt omnyɨn komkesa wa gatab, mopnokɨp waina gar ke utkunda gatab yɨdɨr yɨt rekea pɨta nate auka yikeny komkesa gowukoyɨnd.9 Ɨ kon Godɨm wɨko yomnɨkainyɨn re kupkakupkakoina gar okai kɨma e Tina B'ɨgamna b'ogɨlyɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnena wɨngɨrɨnd. SɨTon re koina yɨr ungatayam e rɨngma re kon itawɨnɨnd wen nony eyeneninyɨn. 10 Ɨ ɨte re kon yɨropmitenenyɨn, kon ɨta ita wɨnɨnd yerkenenyɨn daama rɨka God ɨta b'ogɨl nya nɨtpangendau kornɨmmenonɨm de wa pɨlwa Tina singind. 11Mop nokɨpkon ukoi singi en wen yɨr ongongɨm, nokɨm daɨdenat kon God ma okai wɨngawɨnga ke wuraryingg iyenyɨn dem wanɨm danda kɨma onyitam.12 Sɨ odede mɨle re meranɨm yɨpand gɨlgɨl God madanda kɨma b'ugowam e jɨ mera wɨngɨrɨnd, odedeɨte re waina gar ke utkundat kor danda notkau,dɨde koina gar ke utkundat wa danda takainy.13 Kor nany dɨde yɨngganwar! Kon ma singi enda wɨn wumɨr kesa tekenyɨt rɨnte re kon popjogjogpyam yɨsamkenenyɨn menonɨm wa pɨlwa,ajɨ kornɨm nya re ɨdoki e yɨbneneny wa pɨlwamenonɨm ngɨrpu yu. Kon wa pɨlwa menonɨmsingi aenenyɨn re odede ma da, kon wen wɨn-gawɨnga ke kɨp kɨma tamnɨkinyɨn odede yɨpa wɨprɨngmana re kon nɨnda God ma obagɨki kesa rɨgawa wɨngɨrɨnd amnɨkeneninond. 14 Sɨ Kon b'oglaGod ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt yingg iyenyɨnkomkesa rɨga wa pɨlwa, Grik yɨt opurena rɨga wapɨlwa yepim re multekɨp kɨma rɨga dɨde Grik yɨtwumɨr kesa Barbariya Rɨga wa pɨlwa yepim remultekɨp kesa rɨga, ɨ dɨde wumɨr rɨga wa pɨlwayepim re sɨkɨl wumɨr kɨma rɨga dɨde korɨrkorɨrrɨga wa pɨlwa yepim re sɨkɨl wumɨr kesa rɨga. Ramaka ra kon yingg iyenyɨn, ɨtemb re kornɨmnegɨre. 15 Sɨ onggɨt paemb jɨ kon ukoi singi en God mab'ogɨl yɨrkokar bage yɨt kwa pɨtapɨta omnenamwanɨm yepim re wɨn Roma taun wa wekenyɨt.

God ma B'ogɨl Yɨrkokar Bage Yɨt ma Danda

Roma 1:16 219 Roma 1:3116 Kon makwa ɨta ɨngar yokatenyɨn God ma

b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt gatab, mop nokɨp Godma danda re ɨndamaemb yɨbɨm yɨrkokar okawamkomkesa rɨga wa yepim re gar ke utkunda keyokatenyi, naska Ju rɨga wa ɨ dɨde kwa God maobagɨki kesa rɨga wa. 17Mop nokɨp God ma negɨrkesa dɨmdɨmjog mɨle pɨtapɨta aeneneny re onggɨtGod ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt gar ke utkundanena kae otomapu ke ngɨrpu undwatapu wa. Sɨyɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, “Negɨrkesa dɨmdɨmjog rɨga re gar ke utkunda nena kaeyɨrkokar wɨmena okateny dem.”

God ma Obagɨki kesa Rɨgaina Negɨr Mɨle18-19 Godɨmna ouyaeni wumɨr gasa opima pɨ-

takɨpɨnd wekeneny towa wɨngɨrɨnd dɨde Godopima onggɨtyam gasa pɨtapɨta amnɨkeneninytowanɨm ongwatam da Ton re ɨmɨnjog God eewangayam. Ajɨ rɨgapim ogoka yiyenyi ɨtembɨmɨnjog Godɨnd ewangayam, dɨde towaina negɨrkɨma kaokaomɨle nena im amorkenenanj. Sɨ ong-gɨt paemb God ma ukoi soro kɨma b'ɨsagɨka pɨtaaukeneny pumb ke de onggɨt rɨgaina komkesaGodɨnd ewangaya kesa mɨle dɨde negɨr kɨmakaokao mɨle wa pɨlwa. 20 Ɨ gowukoi otomapuke God opima Tina yɨr ongi kesa gasa pɨtapɨtaamnɨkeneniny komkesa gowukoi gasa wa pɨlɨnd,opi re Tina ngɨrpu kesa danda dɨde Tina yɨnayɨnamɨle. Nokɨp ɨngkaimemb rɨgap nony ke angwa-tenenanj da opimemb gasa re ɨmɨnjog Godɨmnaomnɨki im. Sɨ rɨgap rɨrɨr im pɨtand yɨr ongongɨmdɨde isɨpmarenam. Sɨ onggɨt paemb ton marɨrɨr im rɨl ogenka teyenanj da, “Kon ma wumɨren God.” 21 Sɨ onggɨt paemb ton pop yongwa-tenyi da yete God, ajɨ ton makwa opima Godɨndyewangaenenyi towaina God pɨla, o sɨteket yɨtTin yomnenenyi. Ɨ ton pop b'ogɨl im Tin ewan-gayamdɨde Tin sɨteket yɨt omnenam, ajɨ ton nonymenamena amnɨkenenanj re kaokao nya kaimkorɨrkorɨr re dɨde. Ɨ towaina gar re Godɨmnayɨnayɨna gasa ɨpɨndeni kesa im sɨbɨbɨnd ɨkangɨndiwekeny. 22 Ton towalenggyam jaba b'agenairanjda “Sɨn b'ogɨl multekɨp kɨma rɨga im,” ajɨ ton rewumɨr kesa korɨrkorɨr rɨga im aukenenanj. 23 Ɨdɨde ton kwa dadal ɨtkɨka kesa God ma b'ogɨl ɨny-omarena yengendenenyi de ɨtkɨka kɨma aidol wapɨlwa rɨnsim re rɨgap amnɨkenenanj, dɨde rɨnsimra tɨtkɨkanj dem, odede wɨp opi re rɨga, ɨ ngena,ɨ b'angga, ɨ dɨde mukak ke gowɨnd menamenab'angga.

24 Sɨ onggɨt paemb jɨ God ket ten aramite-neniny kɨlkɨl negɨr mɨle omnɨkam towaina garke gowukoi negɨr b'iyena mɨle singind. Sɨɨngkaimemb ton towaina jɨ ɨsnawa kesa ɨngarkɨma negɨr b'iyena mɨle omnɨkam engaenenanjtowawɨngɨrɨnd. 25Sɨ ɨja emb jɨ ton Godɨmna ɨmɨn-jog mɨle yengendenenyi de b'anygɨnena mɨle wa.Ajɨ ton pop b'ogla otobarki God nena ewangayayeyene dɨde emorka yeyene, ajɨ ton daka God maomnɨki gasa im ewangaya eyenenanj dɨde emorkaeyenenanj. Sɨ otobarkayam God b'ogla esourenayakaten dadal ngɨrpu kesa, ɨmɨnjog. 26 Onggɨtmop paemb jɨ God ten aramiteneniny ɨsnawa kesaɨngar kɨma gowukoi negɨr mɨle omnɨka singind.Sɨ kwa toda konggap God ma oramiti get kemolkongga mɨle engendenenanj de kongga akekongga negɨr b'iyena mɨle wa. 27 Odede yɨpainanya kaim, rɨgap toda kwa towainajog konggakɨma Godma oramiti get kemolkonggamɨle singikesa im aukenenanj. Ajɨ ton re towaina negɨrb'iyena mɨle im singi eyenanj towa wɨngɨrɨnd.Sɨ ɨja emb jɨ towaina negɨr b'iyena singi auke-nenanj wul dɨmɨl pembpemb re dɨde. Sɨ tonrɨga ake rɨga ukoi ɨngar kɨma b'iyena mɨle imamnɨkenenanj. Ɨ dɨde ton opima towalenggyamonggɨtyam towaina omnɨki negɨr mɨle rɨrɨrɨndnegɨr mɨra akatenenanj. 28 Ɨ dɨde ton kwa ɨjaimemb towaina garɨnd towaina okateni Godɨmgatab ɨmɨnjog wumɨr b'ɨsaenenanj. Sɨ onggɨtpaemb jɨ God ten aramkeneniny towaina negɨrɨtkɨki nony menamenand. Nokɨm da ɨdenat tononggɨtyam gasa nena tamnɨkenenanj rɨnsim rema omnɨka mim.

29 Ɨ ton towaina garɨnd odede negɨrmɨle ke yɨn-dangɨr im wekeny, opi re komkesa b'engabengawɨp negɨr kɨma kaokao mɨle, wɨmena wɨngɨrɨndɨngar kɨma negɨrjogmɨle, butummɨle, dɨde negɨr-jog ke mɨra b'amnena mɨle. Dɨde ton re kwayɨndangɨr im wekeny odede negɨr mɨle ke, opire nonyɨk b'ɨponena mɨle, onganda mɨle, b'ipowamɨle, b'anygɨnena mɨle, dɨde negɨr omnɨka singiiyena mɨle. Ɨ ton re negɨr b'ugaga rɨga im. 30 Ɨton re negɨr yɨt opurena rɨga im. Ɨ ton re Godɨmsingi kesa mɨle rɨga im. Ɨ ton re rɨga jɨ malɨkomnɨka rɨga im. Ɨ ton towalenggyam nony keb'urowatena mɨle rɨga im. Ɨ ton re b'asourenamɨle rɨga im. Ɨ ton re negɨrɨm ɨsamka rɨga im.Ɨ ton re towa b'uwar ake towa mogwar ɨsnawakesa rɨga im. 31 Ɨ ton re b'ogɨl mɨle wumɨr kesakorɨrkorɨr rɨga im. Ɨ ton re towaina tɨrɨr omni yɨterbeka rɨga im. Ɨ ton re singi b'iyena kesa rɨga im.

Roma 1:32 220 Roma 2:18Ɨ dɨde ton re kear kesa rɨga im. 32 Ɨ ton wumɨrim God ma b'ɨsagɨka gog yɨt ɨt re da God opimaodede mɨle omnɨka rɨga ujɨm tesagɨkiny dem, ajɨton onggɨtyam negɨr mɨle im usairenenanj. Sɨton ma onggɨtyam negɨr mɨle nena im usairene-nanj towalenggyam, ajɨ ton kwa sam kɨma odedeyɨt ke rɨga wa b'ogɨl mim emjatenenauranj da,“Opimemb mɨle re b'ogɨl im omnɨkam.”

2God ma Dɨmdɨmjog B'ɨsagɨka Mɨle

1 Kor rɨga! Man rɨga wa pɨlɨnd negɨr mab'ɨsagɨka mɨle im amnɨkeninyɨt, ajɨ madaka yɨparɨrɨr negɨr mɨle im amnɨkeninyɨt. Sɨ ɨngkaembman molenggyam mornɨm negɨr ma b'ɨsagɨkaamnɨkeninyɨt. Onggɨt paemb man makwa rɨrɨre rɨl ogenka teyeninyɨt Godɨm pɨlwa da, “Korawɨr im negɨr.” 2 Sɨ men wumɨr im da Godɨmnab'ɨsagɨka mɨle re Tina ɨmɨnjog mɨle kae pɨta tainydem towanɨm yepim re odede yɨpa rɨrɨr negɨrmɨle amnɨkenenanj. 3 Kor rɨga! Sɨ mansimnamb rɨga wa pɨlɨnd negɨr ma b'ɨsagɨka mɨleamnɨkeninyɨt, ajɨ madaka opima odede yɨpa rɨrɨrnegɨr mɨle amnɨkeninyɨt. Sɨ rɨngma moina nonymenamena, rɨka rɨrɨr et man b'ɨtkenyɨt demGodɨmna negɨr ma b'ɨsagɨka mɨlem pɨlke? 4 Omɨnda man maka wumɨr awot da, God Tina ukoikear kae yɨndangɨr momnɨkeneny, dɨde Ton itawɨnɨnd mornɨm negɨr ma b'ɨsagɨka mɨle ogokamiyenaeneny, ɨ dɨde Ton mumakesajog yɨbne-neny wɨn okawam mornɨm negɨr mɨlem pɨlkeengendam Ti pɨlwa? Sɨ nangga paeman Godɨmnaukoijog kear kakwa yomnenenyɨt? 5 Ɨ ra Godɨmnanegɨr kesa dɨmdɨmjog b'ɨsagɨka wɨn pɨta tainydem, ɨtemb re ma sobijog soro kɨma e dem. Ajɨman moina gar rogɨlkak dɨde engendi kesa garkɨma e mɨbnenenyɨt. Sɨ ɨngkaemb man mornɨmukoi soro kɨma b'ɨsagɨka angurka yiyenyɨt. Sɨra b'ɨsagɨka wɨn ik dem, man ma sobijog sorokɨma b'ɨsagɨka e okasɨt dem. 6 Sɨ God opima rɨgayɨpayɨpa towanɨm mɨra tagoniny dem towainaomnɨki wɨko rɨrɨrɨnd. 7 God opima dadal ngɨrpukesa yɨrkokar takainy dem towanɨm yepiya rab'ogɨl mɨle omnɨka teyenanj muske wɨmenand,ɨ ket odede gasa okatam oraka teyenanj, opire b'ogɨl ɨnyomarena kɨma gasa, ɨ ɨsnawa kɨmagasa, ɨ dɨde ɨtkɨka kesa gasa. 8 Ɨ rɨga yepiyara towalenggyam b'uturowatenanj ɨ ket God maɨmɨnjog yɨtkak b'ɨtɨsairanj, ajɨ ra negɨrjog mɨlenena yɨmta undoka teyenanj, sɨ God opima tenukoi soro kɨma b'ɨsagɨkand taramisiny dem dɨde

ukoi soro ke tamniny dem. 9 Ɨ God opima bebɨgkɨma b'ɨdgotnena dɨde b'ɨaena kɨma b'angnenatakainy dem komkesa rɨga wa yepim re negɨrjogmɨle amnɨkenenanj, naska Ju rɨga wa pɨlwa ɨ ketGod ma obagɨki kesa rɨga wa pɨlwa. 10 Ɨ kwaGod opima Tina b'ogɨl ɨnyomarena, ɨ Tina ɨsnawa,ɨ dɨde Tina ngɨmbla takainy dem komkesa rɨgawa yepim re b'ogɨl mɨle amnɨkenenanj, naskaJu rɨga wa, ɨ ket God ma obagɨki kesa rɨga wa.11 Mop nokɨp Godɨmna b'ɨsagɨka re yɨpa rɨrɨrkɨpe komkesa rɨga wa pɨlɨnd. 12 Ɨ komkesa Godma obagɨki kesa rɨga yepim re God ma gog kesawekeny, dɨde negɨr mɨle amnɨkenenanj, sɨ tonopima dadal ngɨrpu kesa uj taukanj dem. Ɨ dɨdekomkesa Ju rɨga yepim re God ma gog kɨmawekeny, dɨde negɨr mɨle amnɨkenenanj, toda kwaopima negɨr ma b'ɨsagɨka takatanj dem onggɨtgog yɨt ke. 13 Mop nokɨp God ma opima negɨrkesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ takainy rɨga wa yepimre gog yɨt jaba yɨpya nena ke utkundenenanj. AjɨTon towa mim takainy yepiya ra gog yɨt rɨrɨrɨndmɨle omnɨka teyenanj rɨna re Mose b'ingawaaramkinonj omnɨkam. 14 Ɨ kwa God ma obagɨkikesa rɨga rema Godma gog yɨt kɨma im. Ajɨ ra tonGodɨmna oramiti kukɨp ke singi kɨma Godma gogmɨle omnɨka teyenanj, sɨ ton re ma God ma gogyɨt kɨma rɨga im, ajɨ towaina onggɨt kukɨp ke singikaim gogɨm tamnɨkanj. 15 Ɨ opimemb gog yɨt ɨrɨkiwekeny re God ma obagɨki kesa rɨga waina garnasim, sɨ ton towaina gar kewumɨr im onggɨtyamgog yɨt. Ɨ kwa towaina kukɨp ke nonykokpim dakayɨr ungatenanj da onggɨtyam gog yɨt re ɨmɨnjog e.Sɨ ton nony menamena ke angwatenenanj towawɨngɨrɨnd b'obogɨl b'ɨsagɨkam dɨde b'ɨrmekamnangga e b'ogɨl ɨ nangga e negɨr. Ɨ ɨngkaimembton opimemb towaina gog mɨle pɨtapɨta amnɨke-nenanj. 16Sɨ ra Godma b'ɨsagɨka bibɨr ik dem, GodKeriso Yesu na ingau dem komkesa rɨga ɨsagɨkamtowaina wɨgawɨga egurki mɨle gatab. Sɨ Tontesagɨkiny ra God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt kaedem rɨnte re kon pɨtapɨta omnena yiyenyɨn.

Ju Rɨga waina Negɨr Mɨle17Ajɨ man Ju rɨga, man molenggyam b'agenaet

da “Kon Ju rɨga en, God ma obagendi rɨga en,” ɨman God ma gogɨnd nony b'ɨjawa yoramitenyɨt,ɨ dɨde man b'asourenyɨt da, “God re koina Gode.” 18 Ɨ dɨde man kea gog yɨtɨm pɨlke b'ingawaakateninyɨt. Sɨ onggɨt paembmanwumɨrmɨbnyɨtGod ma singi rɨnsim re God emjateniny mornɨmomnɨkam, ɨ man ɨkalnena eyeninyɨt nangga im

Roma 2:19 221 Roma 3:8b'ogɨl dɨde negɨr. 19 Ɨ kwa man molenggyamdanda kɨma yɨmjatenyɨt da, “Kon yɨrdɨdɨ rɨga wawang iyena rɨga en, dɨde kon ngaya en towanɨmyepim re sɨbɨbɨnd wekeny, 20 ɨ kwa kon dɨmdɨmongonykena rɨga en korɨrkorɨr mɨle rɨga wa, dɨdekon towanɨmouyaena rɨga en yepim re b'ɨga sobi-jog pɨla gog yɨt b'obogɨl b'auyaeni kesa wekeny,”mop nokɨp man gog yɨt kae kupka wumɨr dɨdeɨmɨnjog yɨtkak okati mɨbnyɨt. 21 Sɨ ket manrɨga auyaeneninyɨt, ajɨ nangga pae man makamolenggyam b'auyaenyɨt? Ɨ man yɨtkak pɨtapɨtayomnenyɨt da “Goro yurowam,” ajɨ nangga paeman yurowammɨle amnɨkeneninyɨt? 22 Ɨ man op-urena eyeninyɨt da “Goro gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyenamɨle tamnɨkina,” ajɨ nangga pae man gigɨr dɨdeyɨgyɨg b'iyena mɨle amnɨkeninyɨt? Ɨ man dandakɨma apureninyɨt da “B'anygɨnena god aidolb'ɨsaina,” ajɨ nangga pae man gasa yurowam keimda eyeninyɨt b'anygɨnena god aidol oramkapumetɨnd. 23 Ɨ man yete re b'asourenyɨt da “Kon gogyɨt owama rɨga en,” ajɨ man kwa gog yɨt erbekaeyeninyɨt. Sɨ ɨngkaemb man Godɨnd ɨsnawa kesagou wa yomnenyɨt. 24 Sɨ God ma yɨna pebat ɨjaemb jɨ yindeny da, “Wɨn, Ju rɨga, wa ma paimjɨ God ma obagɨki kesa rɨgap Godɨmna nyɨ yɨsa-drenyi.” 25 Sɨ ra man gog yɨt yɨmta tundokinyɨt,moina God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨmɨpka mɨle re b'ogɨljog e mornɨm. Ajɨ ra man gogyɨt erbeka teyeninyɨt, sɨ moina God ma obagenditɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle re kemb ongwatakesa ainy. 26 Ra God ma obagendi tɨrɨr omni malwugɨm ɨpki kesa rɨgat gog yɨtɨmna b'ingaenamɨletawaminy, rɨngma, ma God awɨr e tin ogenai demda ton reTina obagendi tɨrɨr omnimalwugɨm ɨpkirɨga e? 27 Ɨ Ju rɨga man b'asourenyɨt da “Gog yɨtɨrɨki peba dɨde God ma obagendi tɨrɨr omni malwugɨm ɨpka mɨle re kor mi,” ajɨ madaka opimaonggɨtyam gog yɨt arbekeneninyɨt. Sɨ ra getke God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpkikesa rɨgat gog yɨt kupkakupka yɨmta tundokiny,ton men Ju rɨga, ɨta negɨr ma ɨsagɨkam motɨnydem, nokɨp man opima gog yɨt arbekeneninyɨt.28 Mop nokɨp ɨmɨnjog Ju rɨga re ma gɨm ke Jurɨga mɨle omnɨka rɨga e. Dɨde kwa ɨmɨnjog Godma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle rema gɨm ke jɨwɨnd God ma obagendi tɨrɨr omnimal wugɨm ɨpki e. 29 Ajɨ ɨmɨnjog Ju rɨga rekukɨp ke Ju rɨga mɨle omnɨka rɨga e. Dɨde kwaɨmɨnjog God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨmɨpka mɨle re ma gɨm ke kɨpearɨnd omnɨki e ajɨ

gar kuwarɨnd omnɨki e. Sɨ God ma onggɨtyamobagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle okatamrewɨngawɨnga kae, ajɨma ɨrɨki gog peba kae. Dɨdekwa onggɨt rɨgam pɨlɨnd esourena re ma rɨgampɨlkae ik ajɨ Godɨm pɨlkae.

3Godɨmna Ɨmɨnjog Tɨrɨr Omni Mɨle

1Sɨ rɨngma, opima God Ju rɨga pumbwa urowa-teniny dɨde God ma obagɨki kesa rɨga gou waamneniny? Ma ɨja im. Yɨpa rɨrɨr im. Sɨ nanggab'ogɨl e yɨbɨm God ma obagendi tɨrɨr omni malwugɨm ɨpka mɨlem pɨlɨnd? 2 Ɨ opima Ju rɨga wapɨlɨnd komkesa nya ke b'ogɨl gasa wekeny. Sɨnaskajog b'ogɨl gasa re ɨntemb jɨ da God ten nonyejainonj Tina yɨtkak towa yɨmɨnd oramitam. 3 Sɨrɨngma, yepiya ramaka ra Godɨnd gar ke utkundake okasi, onggɨtyam towaina gar ke utkunda kesamɨlet rɨrɨr e God ma nony ɨjawa kɨma mɨle awɨromnɨk? 4 Ka, ma rɨrɨr e! God b'ogla ɨmɨnjogɨmyebɨm, ajɨ komkesa rɨga re b'anygɨnenamɨle kɨmaim. God ma yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da,“God! Ra Man Moina yɨtkak tapureninyɨt, Man

b'ogla b'ɨtɨmjasɨt da Man re negɨr kesadɨmdɨmjog et,

sɨ ra Man b'ɨsagɨka okasɨt, Man ɨta ong-gɨtyam b'ɨsagɨka gou wa omnyɨt.”

5 Ajɨ sɨn, Ju rɨga, kaokao mɨle im amnɨkenenin-dam, sɨ ɨngkaemb God Tina negɨr kesa dɨmdɨmjogmɨle pɨtakɨpɨnd omnɨka yiyeneny. Sɨ rɨngmimmen nitinjindam? Ajɨ kon rɨgaina opurena nyakae nitindenyɨn. Ra God negɨr ma b'ɨsagɨkaoramiteny sɨn Ju rɨga wa pɨlɨnd, sɨ ɨta Godɨmpɨlɨnd kaokao mɨle yɨbɨm? 6Makwa ɨta! Ra odedetawɨk, God rɨdede wɨp e onggɨtyam gowukoiɨsagɨka iyeny dem? 7 Nɨnda rɨgap ama rɨka ɨtab'arkita oramitenyi odede da, “Ajɨ kon opimab'anygɨnena mɨle amnɨkeneninyɨn. Ɨ ɨngkaembGodɨmna ɨmɨnjog mɨle warabag auka yikeny, dɨdeTina b'ogɨl ɨnyomarena b'usmureneny. Sɨ nanggapae kon kwa negɨr ma b'ɨsagɨka okasɨn dem?” 8 Ɨkwa nɨnda rɨgap nɨsadrenenanj odede da men reodede opurena rɨga im da, “Men negɨrjog mɨleramnɨkinum, nokɨm da ɨdenat ket Godɨmna b'ogɨlmɨle pɨta taukanj.” Sɨ men rɨrɨr im towaina ɨsa-drena ɨmɨnjog ke okasu? Ma rɨrɨr e! B'anygɨnenae! Sɨ odede rɨgap opima negɨr ma b'ɨsagɨkaɨmɨnjog takatenanj dem towaina mɨle rɨrɨrɨnd.

Makwa Yɨpa Ɨta Dɨmdɨmjog Rɨga

Roma 3:9 222 Roma 3:319 Sɨ rɨngma, sɨn Ju rɨga pumb wa im wekenyɨn,

ajɨ Godma obagɨki kesa rɨga re gouwa im? Makwaɨja e! Kon ke naska pɨtapɨta yomnenyɨn meranɨmda, Komkesa Ju rɨga dɨde komkesa Godma obagɨkikesa rɨga negɨr mɨle wɨra nasim wekeny. 10 Sɨ ɨjaemb jɨ yɨna peband ɨrɨki yɨbɨm da,“Makwa yete negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga yɨbɨm,

makwa ɨta yete.11 Ɨ dɨde makwa ɨta yete nony menamena ke

yɨnayɨna gasa epɨndeniny,ɨ dɨde makwa ɨta yete Godɨnd oraka yiyeny.

12 Komkesa rɨgap re yɨpa nasim Godɨnd kakyɨaenyi dɨde wɨp aukenenanj negɨr mɨlewa im.

Sɨ makwa ɨta yete dɨmdɨmjog b'ogɨl mɨleamnɨkeniny,

makwa ɨta ngai yɨpa rɨga.13 Ɨ negɨr yɨt opurenam towaina tugɨm ɨpangendi

re ɨja im opi re ɨpangendi gop euki re dɨde.Ɨ towainaweyat engaenenanj re b'anygɨnena

yɨt opurena mim.Ɨ towaina tu bora ke uj kɨma yɨt im opendenenanj

odede ɨt re gɨremɨmna negɨr guda re dɨde.14 Ɨ dɨde towaina tu borand negɨr sake

dɨde negɨrjog gar bebɨg yɨt im yɨndangɨrwekeny.

15 Ɨ towaina pɨs re sam kɨma im wanakanab'ɨkenenanj rɨga kus kɨma ongandam.

16 Sɨ rɨtamimta re ton wuweny, ton opimagasa negɨr omnɨka mɨle dɨde b'ɨdgotnenamɨle rɨga wa amnɨkaenenauranj.

17 Ɨ ton ma wumɨr im wekeny rɨngma ngɨmblamnya.

18 Ɨ kwa towa yɨrɨnd awɨr e Godɨnd mogakɨma yɨsnai.”

19 Sɨ men wumɨr im da nangga ma re God ma gogyɨtɨt yindeny re towa maemb jɨ, yepim re God magog wɨrand wekeny. Nokɨm da ɨdenat ket ong-gɨt gogɨt komkesa tugɨm mumakesa tamnɨkiny,dɨde komkesa gowukoi rɨga kupkakupka teyeninyGodɨm pɨlwa Tina negɨr ma b'ɨsagɨka wɨrand.20 Sɨ onggɨt paemb da komkesa rɨga ma rɨrɨr imgog yɨt yɨmta undoka ke negɨr kesa dɨmdɨmjogrɨga nyɨ okatam Godɨm wɨpɨnd. Komkesa makwarɨrɨr im. Mop nokɨp onggɨt gog yɨtte ket rɨgawumɨr amneneniny da nanggamog negɨr mɨle imwekeny towaina garɨnd.

Gar ke Utkunda Nena kae Negɨr kesa DɨmdɨmjogMɨle

21 Ajɨ yu God negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle pɨtayomneneny rema Tina gog yɨt yɨmta undoka kae,

ajɨ gar ke utkunda kae. Ɨ onggɨtyam negɨr kesadɨmdɨmjog mɨle re kea kesam pebap, opi re gogpeba dɨde bageyam waina pebap, yɨmjatenenorɨrɨrkɨp aukam. 22 Ɨ God Tina onggɨtyam negɨrkesa dɨmdɨmjog mɨle agoniny komkesa rɨga wayepim re gar ke utkunda aramkɨranj Yesu Keri-som pɨlɨnd. God ɨja imemb negɨr kesa dɨmdɨmjogmɨle agoniny komkesa rɨga wa, nokɨp Ton rɨgayɨpa rɨrɨr im amnɨkiny. 23Mop nokɨp rɨga ma rɨrɨrim God ma b'ogɨl ɨnyomarena okatam, komkesare kutjog im, nokɨp komkesa rɨga re negɨr mɨleomnɨka rɨga im. 24 Ajɨ God Tina wurar kaemɨra kesa jabajaba negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨganyɨ agoneneniny rɨga wa Keriso Yesum nyɨ kɨma,nokɨp Keriso Yesu kea Godɨm pɨlwa Tina kus kenegɨr mɨle ɨraba mɨra yokawonj. 25 Ɨ God naskanata ɨtemb Keriso Yesund yoramitonj negɨr mɨleɨrabɨka sɨ b'anggam Tina negɨr kesa dɨmdɨmjogmɨle ouyawam. Sɨ yepiya ra Yesu ma kusɨndgar ke utkunda oramisi, God opima towaina om-nɨki negɨr mɨle teomneniny. Ɨ God kwa naskawɨnɨnd rɨgaina omnɨki negɨr mɨle egoukeninonj.Sɨ ɨngkenaemb God yɨtaikenonj da, “Kon re negɨrkesa dɨmdɨmjog mɨle God en.” 26 Sɨ yu wɨnɨnd,God yɨtaikeny Tina negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨleonggɨt ma paemb da Ton re negɨr kesa dɨmdɨmjogGod e, ɨ dɨde kwa Ton negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨganyɨ im agoniny rɨgawa yepim re Yesumpɨlɨnd garke utkunda yoramisi.

27 Sɨ rɨngma, men rɨrɨr im b'atɨsourenindam?Ma rɨrɨr im! Sɨ nangga gog kaim? Rɨka gog yɨtyɨmta undoka kaim, o mɨnda rɨgaina nɨnda b'ogɨlmɨle omnɨka kaim? Nayɨ, gar ke utkunda gognena kaim. 28Mop nokɨp men wumɨr yokatenyuda rɨgap negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ emdanjre Yesund gar ke utkunda nena kaim, ajɨ ma gogyɨt yɨmta undoka kaim. 29 Rɨngma, mɨnda rɨkaGod re Ju rɨga nena ma God e? Nayɨ, ma ɨja e.Sɨ rɨngma, rɨka ma God Tina obagɨki kesa rɨgawa God e? Sɨ owɨ, Ton re kwa ɨmɨnjog towadaGod e Tina obagɨki kesa rɨga wa. 30 Sɨ God reyɨpaina nena God e, sɨ onggɨt paemb Ton garke utkunda mɨle kaim negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨganyɨ agoniny Tina obagendi tɨrɨr omni mal wugɨmɨpki rɨga wa. Ɨ dɨde Ton kwa onggɨt yɨpaina garke utkunda mɨle kae negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨganyɨ agoniny Tina obagendi tɨrɨr omni mal wugɨmɨpki kesa rɨga wa. 31 Sɨ rɨngma, mɨnda rɨka menonggɨtyam gar ke utkunda mɨle mapaim gog yɨtawɨr amnɨkenenindam? Ma rɨrɨr e! Ajɨ menonggɨt gar ke utkunda mɨle kae gog yɨt danda

Roma 4:1 223 Roma 4:18kɨma amorkenenindam.

4Abraam Gar ke Utkunda kena Negɨr kesa

Dɨmdɨmjog Rɨga Nyɨ Yokatonj1 Rɨja im men nitinjindam sowaina kus ke dad

Abraamɨmna odari gasa gatab? 2 Rako Abraamtina mɨle omnɨka ke negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨganyɨ yokatonj, ton keako rɨrɨr nab'asourenam. Ajɨ ton ma rɨrɨr na Godɨm wɨpɨndb'asourenam. 3 Mop nokɨp God ma yɨna pebatɨja emb yinj da, “Abraam Godɨnd gar ke utkundake yokatonj, sɨ God ti yɨmjatawonj da ‘Man renegɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga et.’ ” 4 Ra yɨpa rɨgattina wɨko rɨgam wɨko mɨra okau, sɨ rɨgap ma ɨtaonggɨtyam wɨko mɨra ogenai da, “Ɨtemb re tinawurar e.” Ajɨ ton b'ogla onggɨtyam wɨko mɨrayakau. 5Ajɨ God negɨr mɨle kɨma rɨga wa jabajabanegɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ agoneniny. Ɨ rayɨpa rɨgat maka ra nangga wɨko omnɨk ajɨ Godɨndgar ke utkunda ke okas, sɨ God ɨta onggɨt rɨgamnagar ke utkunda ɨmjatau da, “Ɨtemb re negɨr kesadɨmdɨmjog mɨle e.” 6 Ɨ Dawid toda kwa yɨpa rɨrɨryɨtkak na apureninonj towanɨm b'ogɨl omnamgatab, yepim re maka nangga wɨko im amnɨkanj,ajɨ God jabajaba ten agenainy da, “Ton re negɨrkesa dɨmdɨmjog rɨga im.” Sɨ yɨna peband ɨja embjɨ ɨrɨki yɨbɨm da,7 “Ton re b'ogɨl omni rɨga im jɨ yamim re God awɨr

amnɨkainy towaina gog yɨt erbeka mɨledɨde Ton kwa ekangɨndainy towaina negɨr

mɨle.8 Ton re b'ogɨl omni rɨga e yama ra Yonggyam

maka nony iyenainy tina negɨr mɨle.”9 Rɨka onggɨtyam b'ogɨl omnam re God maobagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle rɨgatowanɨm oramiti e, o rɨka kwa God ma obagenditɨrɨr omni mal wugɨm ɨpki kesa rɨga towanɨmda oramiti e? Owɨ, towanɨm da oramiti e. Sɨnok paemb men nindenindam da, “Re God yɨryiyenonj Abraamɨmna gar ke utkunda, sɨ ti yoka-wonj negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ.” 10Rɨdede nadɨde rɨdenat God tin yɨr yiyenonj dɨde ti yokawonjnegɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ? Rɨngma, rɨkaton ke naskand God ma obagendi tɨrɨr omni malwugɨm ɨpka mɨle yokatonj, o mɨnda rɨka yɨmtakena yokatonj? Ton maka God ma obagendi tɨrɨromni mal wugɨm ɨpka mɨle yokatonj naskand,ajɨ yɨmta kena yokatonj. 11 Sɨ re ton maka Godma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨleyokatonj, ton kea gar ke utkunda ke yokatonj

negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ. Ɨ God yɨmta ke tinyoutɨntonj Tina obagendi tɨrɨr omni mal wugɨmɨpka mɨle ke da ton re kea negɨr kesa dɨmdɨmjogmɨle rɨga e. Mop nokɨp God singi na da ɨdenatAbraamkomkesa gar ke utkunda rɨgaina b'u tainytowa wɨngɨrɨnd yepim re God ma obagendi tɨrɨromni mal wugɨm ɨpki kesa wekeny, dɨde kwaɨdenat God towa negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨtakainy. 12 Ɨ God re kwa Tina obagendi tɨrɨr omnimal wugɨm ɨpki rɨga wa b'u e. Mop nokɨp ton rema God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpkamɨle nena e yokatenyi, ajɨ kwa ton yɨmta yundokire mera b'u Abraamɨmna lomena e rɨna re tongar ke utkunda ke Godɨnd yɨmta yundokonj, retonmaka Godma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨmɨpka mɨle yokatonj.

Abraam God ma Tɨrɨr Omni Yɨt Yokatonj13 God tɨrɨr omni yɨt akainonj Abraam dɨde

tina kus ke b'ɨgawar wa pɨlwa da, “Abraam regowukoi owabɨnta rɨga e.” God ma onggɨtyamtɨrɨr omni yɨt re ma Mosemna gog yɨtɨm pɨlkena ikonj, ajɨ negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨlem pɨlkenarɨna re ton gar ke utkunda ke yokatonj. 14 Mopnokɨp ra gog yɨt yɨmta undoka rɨgap onggɨt tɨrɨromni yɨt owabɨnta rɨga tauranj, sɨ gar ke utkundamɨle ra kɨp kesa e tainy. Dɨde ɨtemb God matɨrɨr omni yɨt re kemb awɨr yomnonj. 15 Mopnokɨp gog yɨtɨt wɨko yii re God ma ukoi sorokɨma b'ɨsagɨkam e. Sɨ rada gog yɨt maka tekeny,gog yɨt erbeka mɨle toda makwa opima taukanj.16 Sɨ onggɨt paemb ɨtemb tɨrɨr omni yɨt re gar keutkunda kae yokatenyi, nokɨm da ɨdenat ɨtembtɨrɨr omni yɨt God ma wurar wɨrand ɨbɨm. Ɨ ƗtembGod ma tɨrɨr omni yɨt re wurar kae ik, nokɨm daɨdenat komkesa Abraamɨmna b'ɨgawarɨp b'obogɨlokatenyi onggɨtyam tɨrɨr omni yɨt. Sɨ ɨtembGod ma tɨrɨr omni yɨt re ma towanɨm nena mimyepim re gog yɨt awamanj, ajɨ kwa odede rɨgawa mim yepim re Godɨm pɨlɨnd gar ke utkundayoramitenyi Abraam re dɨde. Sɨ Abraam re merakomkesa rɨga wa b'u e. 17Sɨ ɨja emb jɨ yɨna pebandɨrɨki yɨbɨm da, “Kon mobagendond re jogjog yɨ-tam rɨga wa b'u mana.” Ɨ Abraam gar ke utkundayoramitonj onggɨt Godɨm pɨlnat yete re uj rɨgayilo amnɨkeneninydɨde yete re otobarki kesa gasaodede yɨpawɨp ke ara emokeneniny otobarki gasare dɨde. 18 Abraam wɨp ke yokatenonj re warɨmb'ogɨl ɨsma kesa gasa na, ajɨ ton Godɨm pɨlɨndgar ke utkunda yoramitonj warɨm b'ogɨl ɨsmaokatam. Nokɨm da ɨdenat ton jogjog b'engabenga

Roma 4:19 224 Roma 5:14yɨtam rɨga wa b'u tainy nokɨp God kea odedeyindonj da, “Moina b'ɨga ra odede jogjog imb'utusmurenanj dem.” 19 Abraamɨm kemag remomta andred (100) na yɨbnawonj, sɨ ton keawumɨr na da tina jɨ re kea uj rɨga pɨla na yɨbnonj,dɨde ti kongga Saramna b'ɨga wɨmenapu kɨpearkea toda kwa oparkɨto. Ajɨ tina gar ke utkundamakwa ngai danda kesa awonj. 20 Sɨ ton maikeGod ma tɨrɨr omni yɨt gatab nony nɨmognɨmogawonj. Dɨde ton makwa ngai gar ke utkundakesa mɨle amnɨkinonj. Ajɨ ton kea ɨtemb tinagar ke utkundand danda kɨma onyitenenonj, dɨdeket Godɨnd b'ogɨl ɨnyomarena yokaenenonj. 21 Ɨdɨde Abraam danda kɨma ɨmɨnjogɨm yomnenonjda, “God ɨta Tina danda ke Tina tɨrɨr omni yɨtnotɨnkau.” 22 Onggɨt penaemb God Abraamɨmnagar ke utkunda gatab yɨmjatawonj da, “Ɨtembre moina negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle e.” 23 Sɨɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm yɨna peband da, “Godyɨmjatonj da ton re negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨgae.” Onggɨtyam ɨrɨki re ma Abraam nena mim.24 Ajɨ kwa mera mim yamim re God negɨr kesadɨmdɨmjog rɨga nyɨ nogoniny, nokɨp men kembgar ke utkunda yoramisu Godɨm pɨlɨnd yet remera YonggyamYesund uj ke yutnyitonj. 25GodɨtYesund yoramitonj uj okatammeraina negɨr mɨleawɨr omnɨkam, dɨde tin uj ke yutnyitonj meranegɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ okawam.

5Negɨr kesa Dɨmdɨmjog Rɨga ma Ɨsma Mɨle

1 Sɨ onggɨt paemb men onggɨtyam ngɨmblayawamu God kɨma, nokɨp men Godɨm pɨlke negɨrkesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ yokatenyu re gar keutkunda kae. Mop nokɨp mera Yonggyam YesuKeriso kea Tina kus ke ɨtemb ngɨmbla yoramitonjmen dɨde God ganggand. 2 Sɨ Yesu Keriso ɨtembngɨmbla yoramitonj re meranɨm okata mana. Ɨdɨde kwa men kea gar ke utkunda yoramitondaTi pɨlɨnd. Sɨ onggɨt penaemb Ton niyeninonjGod ma wurarɨm pɨlwa. Sɨ men yu onggɨt wurarnasim wekenyɨn. Ɨ dɨde men ukoi sam kɨma e yɨryungau warɨm b'ogɨl ɨsma rɨna ra God meranɨmTina b'ogɨl ɨnyomarena yingg iyeny dem. 3Sɨmenma ɨnta b'ogɨl nena yɨr ungau, ajɨ men kwa ukoisam omnɨkenenyu ukoi b'ɨdgotnena wɨngɨrɨndrɨna re men yokatenyu Yesund yɨmta undokand.Mop nokɨp men wumɨr im da onggɨtyam ukoib'ɨdgotnena kae men okatenyu musɨk wɨmena.4 Ɨ kwa onggɨt musɨk wɨmena kae men okatenyu

b'ɨdgotnena okatenam danda rɨna ra God ɨmɨn-jogɨm notɨneniny. Ɨ dɨde kwa onggɨt b'ɨdgotnenaokatenam danda kae men okatenyu warɨm b'ogɨlɨsma. 5 Onggɨt warɨm b'ogɨl ɨsmat ma ɨta ɨn-garɨm notɨnkeneniny. Mop nokɨp Yɨnayɨna Wɨn-gawɨnga rɨna re God nokainonj, Tonte God masingi b'iyena mɨle ke meraina gar yɨndangɨr tam-nɨkeneniny. 6 Mop nokɨp re men wɨngawɨngake danda kesa wekenenond, God ma obagendiwɨnɨnd Keriso kea uj awonj mera map yepiyare men Godɨm ewangaya kesa wekenond. 7 Sɨma ɨta rɨgat uj okas dɨmdɨmjog rɨga map, ɨtembre ukoijog bebɨg e. Ɨ dɨde ɨta rɨka yama yɨparɨgat moga kesa uj okas b'ogɨl mɨle rɨga map.8Ajɨ re men negɨr mɨlend wekenond, Keriso meramap uj awonj. Sɨ ɨngkenaemb God onggɨtyamTina get ke ɨmɨnjog gar ke singi b'iyena mɨlemeranɨm yɨtaikenonj. 9 Ɨ yu men ɨtemb KerisoTinajog kus kaim negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨokati wekenyɨn. Sɨ onggɨt paemb ra God makikitum b'ɨsagɨka wɨn ik dem, God ɨta Kerisondingau dem mera yɨrkokar okawam Godɨmna ukoisoro kɨma b'ɨsagɨkam pɨlke. 10 Mop nokɨp remen Godɨm geja rɨga wekenond, ɨtemb God maB'ɨga kea uj yokatonj, ɨ ɨngkenaemb men Godkɨma rɨgarɨga aukɨtondam. Sɨ yu men ket Godkɨma rɨgarɨga im wekenyɨn. Sɨ rɨngma, ma menɨmɨnjog ɨmjasu da ɨta men yɨrkokar okasu demKerisomna yɨrkokarɨm pɨlke, mop nokɨp Kerisokea utnyitonj? 11 Sɨ ma onggɨt nena e. Ajɨ menyu kwa Godɨm pɨlnasim ukoi sam yomnɨkenenyumera YonggyamYesu Kerisomap,mop nokɨp Tonkea men God kɨma rɨgarɨga nomninonj.

Adamɨm pɨlke Uj dɨde Yesum pɨlke Yɨrkokar12 Sɨ onggɨt paemb negɨr mɨle b'atobarkonj

onggɨt gowukoyɨnd re yɨpa rɨgam pɨlkena, dɨdeonggɨt negɨr mɨle kenaemb uj b'atobarkonj. Sɨodede nya kaim komkesa rɨga negɨr mɨle amnɨke-nenanj, ɨ dɨde onggɨt paemb uj toda kwa komkesarɨga wa pɨlwa yikeneny. 13 Nokɨp gowukoiotomapu ke ngɨrpu re gog yɨt pɨta awonj, sɨ ong-gɨt ganggand negɨr mɨle omanda yɨbnonj dɨkɨndgowukoyɨnd. Ajɨ God maka onggɨtyam negɨr mɨlenegɨr ma b'ɨsagɨkam agenkinonj, nokɨp gog yɨtmaike wekenonj b'ɨsagɨkam. 14 Ajɨ rɨga yepiyare wekenonj Adamɨm wɨnɨnd ngɨrpu re ket Moserɨga wa gog yɨt akainonj, ton maka odede wɨpnegɨrmɨle amnɨkenento rɨna re Adamyomnɨkonj.Ajɨ ujɨt ten wɨp eyeninonj towa wɨngɨrɨnd. Sɨ

Roma 5:15 225 Roma 6:13ɨtemb Adamɨmna wɨngata re Ton kɨma yɨpa wɨpe yet re yɨmta ikonj.

15 Ajɨ onggɨt yɨmta meni Rɨgam pɨlke yiyagwurar re ma ɨja na ɨt re Adamɨmna negɨr mɨlere dɨde. Mop nokɨp onggɨt yɨpa rɨgamna otominegɨr mɨle kaim jogjog rɨgap uj yokatenyi. AjɨGodɨmnawurar dɨde yiyagwurar rɨna re yɨpa rɨgaYesu Kerisomna wurar ke tetkonda, tonsiemb jɨukoijogwarabag auka ekenya jogjog rɨgawapɨlwayepim re Yesund gar ke utkunda ke yokatenyi. 16 Ɨkwa ɨtemb yiyag wurar re ma ɨja e ɨt re rɨngmare onggɨt yɨpa rɨgamna negɨr mɨlem pɨlke aukonj.Mop nokɨp onggɨt yɨpaina negɨrmɨle ɨsagɨkat rɨgaeyeniny re negɨr ma b'ɨsagɨka wa im, ajɨ ɨtembyiyag wurar re jogjog gog yɨt erbeka mɨle awɨromnɨka mana aukonj dɨde ket rɨga eyeniny denegɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ okawam. 17 Mopnokɨp naska onggɨt yɨpaina rɨgat kea gog yɨt er-beka mɨle yomnɨkonj dɨde onggɨt yɨpaina rɨga mapaemb jɨ ujɨt komkesa rɨga wɨp eyeniny, ajɨ jogjogrɨgap ɨtembGodmaukoijogwurar dɨde negɨr kesadɨmdɨmjog mɨlemna yiyag wurar ma sobijog imket takatenanj, ɨ kwa onggɨt paemb ton b'oglaɨmɨnjog yɨrkokar wɨmenam wɨp b'itiyenanj ong-gɨt yɨpa rɨgamna danda ke ɨt re Yesu Keriso. 18 Sɨonggɨt paemb ket yɨpaina gog yɨt erbeka mɨletkomkesa rɨga eyeniny de negɨr ma b'ɨsagɨka wa.Ɨ kwa odede yɨpa wɨp nya kaemb yɨpaina negɨrkesa dɨmdɨmjog mɨle omnɨkat toda kwa komkesarɨga wɨp eyeniny negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨogonam rɨnte re rɨga wa yɨrkokar agoniny. 19Mopnokɨp ɨja naemb jɨ yɨpa rɨga ma utkunda kesatjogjog rɨga negɨr mɨle wa aramisinonj, ɨ kwaodede yɨpa wɨp nya kaemb yɨpa rɨga ma utkun-dat jogjog rɨga negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle wataramisiny dem. 20 Sɨ onggɨt penaemb God Tinagog yɨt aramkinonj, nokɨm da ɨdenat Tina gogyɨtɨp rɨgawawumɨrwarabag omnɨka teyenauranjda, “Men re gog yɨt erbeka rɨga im.” Ajɨ rokatere onggɨtyam negɨr mɨle b'usmureneny, God mawurar toda kwa ɨta ukoi kana b'usmureneny.21 Nokɨm da ɨdenat ɨtemb God ma wurarɨt kwamera Yonggyam Yesu Kerisomna omnɨki mɨle kerɨga wɨp teyeniny negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle wa,ɨ dɨde rɨga teyeniny de dadal ngɨrpu kesa yɨrkokarwa. Sɨ odede yɨpa wɨp nya kenaemb naskandnegɨrmɨlet wɨp eyeninonj dɨde ket rɨga eyeninonjuj wa.

6Negɨr Mɨlem pɨlke Uj dɨde Kerisom pɨlke Yilo

1 Sɨ men rɨdede im nitinjindam? Sɨ rɨngma,men b'ogɨl im negɨr mɨle omnɨkand tekenenyɨn,nokɨm da ɨdenat Godmawurar b'utusmureneny?2Makwa rɨrɨr e! Men kemb uj aukɨtondam negɨrmɨlem pɨlke. Sɨ rɨngma, rɨrɨr im men b'usayakwa yilo tekenyɨn onggɨt negɨr mɨlend? 3 Sɨ mawɨn wumɨr im da men komkesa baptiso yoka-tonda re Keriso Yesu kɨma yɨpand awou mana?Sɨ men onggɨtyam baptiso yokatonda re tina ujkɨma yɨpand awowɨm mana. 4 Sɨ onggɨt paembre men baptiso yokatonda Kerisomna uj kɨmayɨpand awowɨm,men kea ton kɨma yɨpand gopwaniglinonj. Nokɨm da ɨdenat men sisɨl yɨrkokarɨndmenonokasu, odede yɨpawɨp ɨt re naskandKerisoutnyitonj Abumna b'ogɨl ɨnyomarena ke. 5 Mopnokɨp re men yɨpand autondam Tina uj kɨma, ɨmen kwa b'ogla Ton kɨma yɨpand taukindam demTina utnyita kɨma. 6 Sɨ men ɨja imemb jɨ wumɨrda mera kukɨpɨnd get ke negɨr mɨle rɨga Kerisokɨma im yɨpand wul b'agbagɨnd ɨdrɨki wekeny.Nokɨm da ɨdenat meraina onggɨtyam negɨr mɨlekɨma jɨ negɨr omnɨki tekeny, dɨde kwa ɨdenat menmaka b'usaya negɨr mɨlemna wɨko rɨga taukin-dam. 7Mopnokɨp yet raYesu kɨmayɨpanduj okatiɨbɨm wul b'agbagɨnd, God kea tin negɨr mɨlempɨlke yɨtraronj. 8 Ajɨ rada men kea uj yokatondaKeriso kɨma, sɨ men kemb odede gar ke utkundake yokasu da men kwa opima ton kɨma yɨpandyilo tekenyɨn dem. 9 Mop nokɨp men wumɨr imda Keriso ke uj ke utnyitonj, sɨ onggɨt paemb Tonmakwa rɨrɨr e b'usaya uj okas, dɨde ujɨt makwarɨrɨr e b'usaya Tinɨm yonggyam tainy. 10 Ɨ Kerisoyɨpapyam uj awonj re rɨgaina negɨr mɨle ngɨrpukesa dadal awɨr omna mana. Ɨ dɨde daka Tinayilo wɨmena yɨrkokar re Godɨnd ewangaya ma.11 Sɨ wɨdaka kwa walenggyam b'adgenaindamyɨpawɨp odede da, “Men kea uj aukɨtondamnegɨrmɨlem pɨlke. Ajɨ men ket Keriso Yesu kɨma imyɨpand yilo wekenyɨn Godɨnd ewangayam.”

12 Sɨ onggɨt paemb goro kwa negɨr mɨletwɨp reyenin waina jɨ rɨnsim ra yɨmta ke ujtaukanj dem, mop nokɨp ke negɨr mɨlet wenwɨp ramnin onggɨtyam jɨwɨmna negɨr singi yɨmtaundokam. 13 Sɨ wɨn goro kwa tengaeninam wainakɨpear negɨr mɨle omnɨkam negɨr kaokao ingaenagasa pɨla. Ajɨ wɨn kea ujɨm pɨlke ɨtektondamde yɨrkokar wa. Sɨ onggɨt paemb wɨn b'oglawalenggyam b'atkaindam Godɨnd ewangayam,dɨdewaina jɨwɨnd kɨpear kwa tengaindamGodɨndewangayam, nokɨp waina jɨwɨnd kɨpear re negɨrkesa dɨmdɨmjog mɨle omnɨkam ingaena gasa im.

Roma 6:14 226 Roma 7:1014Mopnokɨpwɨnmagog yɨtwɨra nasimwekenyɨt,ajɨ God ma wurar wɨra nasim wekenyɨt. Sɨ onggɨtpaemb negɨr mɨle ma rɨrɨr e wa yonggyam tainy.

Negɨr kesa Dɨmdɨmjog Mɨlemna Wɨko Rɨga15 Sɨ men nangga e omnɨku? Ma men negɨr

mɨle im tamnɨkindam, nokɨp men ma God magog wɨra nasim wekenyɨn, ajɨ God ma wurar wɨranasim? Makwa rɨrɨr e! 16Ma wɨn wumɨr im da rawɨn walenggyam b'atkaindam yɨpa rɨgam pɨlwatin yɨt utkundam tina wɨko rɨga pɨla, sɨ wɨn keatina ɨmɨnjog wɨko rɨga im aindam yena re wɨnyɨt yutkundenenya? Ra wɨn negɨr mɨlemna wɨkorɨga taindam, sɨ wɨn uj e okasya dem. O ra wɨnGod ma yɨt utkunda rɨga taindam, sɨ wɨn negɨrkesa dɨmdɨmjog mɨle e okasya dem. 17 Ajɨ ukoisɨteket Godɨm pɨlwa! Mop nokɨp naskand wɨn renegɨr mɨlemna wɨko rɨga na wekenot. Ajɨ wɨnkea gar ke b'obogɨl yutkundenenonda dɨde yɨmtayundokenenonda God ma ɨtemb kupka ouyaenayɨtkak rɨna re rɨgap wanɨm b'ɨsatena yiyeno. 18 Sɨwɨn kea b'ɨtrarkɨtondam negɨr mɨlem pɨlke, dɨdenegɨr kesa dɨmdɨmjogmɨlemnawɨko rɨga na aukɨ-tondam. 19 Ɨ kon nitindenyɨn rɨgaina opurenanya kae, nokɨp waina get ke wumɨr re kut im.Wɨn naskand kɨlkɨl mɨle dɨde negɨrjog mɨlemnawɨko rɨga na wekenot. Sɨ wɨn kea waina kɨpearengaentondamnegɨrjogmɨle omnɨkam. Ajɨ otadewɨn negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨlemna wɨko rɨga imwekenyɨt. Sɨ wɨn b'oglawaina kɨpear engaeninamyɨnayɨna mɨle omnɨkam odede rɨngma na re wɨnnaskand waina kɨpear engautondam. 20 Mopnokɨp re wɨn negɨr mɨlemna wɨko rɨga wekenot,sɨ wɨn negɨr kesa dɨmdɨmjogmɨlem pɨlke b'ɨtrarkirɨga na wekenot. 21 Sɨ rɨngma, onggɨt wɨnɨndwɨn nangga b'ogɨl kɨp na eaktondam? Ajɨ yu wɨnonggɨtyam waina omnɨki gatab ɨngar im ainin-dam,mopnokɨpwɨn kembwumɨr aindamda ong-gɨtyammɨlemnakikitum ɨsma re uj e. 22Ajɨ yuwɨnnegɨr mɨlem pɨlke b'ɨtrarki imwekenyɨt, dɨde Godma wɨko rɨga im wekenyɨt. Sɨ ɨngkaimemb wɨnwaina yɨnayɨna mɨle kɨp eakindam. Ɨ ɨtemb kiki-tum ɨsma re dadal ngɨrpu kesa yɨrkokar e. 23Mopnokɨp negɨr mɨlemna mɨra re uj e, ajɨ Godɨmnayiyag wurar re ngɨrpu kesa dadal yɨrkokar e rɨntere yɨbɨm Keriso Yesu mera Yonggyamɨm pɨlɨnd.

7God ma Gogɨm pɨlke B'ɨtraram

1 Kor nany dɨde yɨngganwar! Kon nitindenyɨntowanɨm ma yepim re God ma gog yɨt wumɨr

wekeny. Ke wɨn wumɨr aindam da ɨtemb Godma gog yɨtɨt rɨgand wɨp iyeny ra tina wɨmenayɨrkokar ngɨrpu wa e? 2 Sɨ kon yɨpa wɨngatayɨt e nitindenyɨn. Yɨpa leo kɨma kongga re gogke ti leom pɨlɨnd ɨjobɨki o wɨbɨm ti leo ma wɨ-mena yɨrkokar ngɨrpu wa. Ajɨ ra ti leo uj tainy,ton kemb b'ɨtrar onggɨt gogɨm pɨlke rɨnto re tileom pɨlɨnd ɨjobɨki wɨbɨm. 3 Sɨ onggɨt paembra ɨtomb jɨ leo kɨma konggamna leo yilo ɨbɨm,ɨ onggɨt konggat b'enga rɨga kwa okas ti leom,sɨ komkesa rɨgap tin b'ogla togenai da ɨtombre gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyena mɨle kongga o. Ajɨra ti leo uj tainy, ton kemb b'ɨtrari o wɨbɨmonggɨt ɨjobɨki gogɨm pɨlke. Sɨ rada ton b'engarɨga kwa okas ti leom, sɨ ɨtomb re ma gigɨr dɨdeyɨgyɨg b'iyena mɨle kongga o. 4 Kor nany dɨdeyɨngganwar! Wɨda kwa odede yɨpa wɨp nya kenauj aukɨtondam yɨpand Kerisomna uj kɨma. Sɨ wɨnɨngkenaembGodma gogɨm pɨlke b'ɨtrarkɨtondamwanɨm yɨpand awowɨm onggɨt b'enga Rɨga kɨmayet re uj ke utnyitonj, nokɨm da ɨdenatemb menkɨp kɨma taukindam Godɨnd ewangayam. 5 Mopnokɨp men re naskand gɨm ke gowukoi rɨga nawekenond, ɨ gog yɨtɨt negɨr mɨlemna singi pɨtawa apekeneninonj. Ɨ ket onggɨt negɨr mɨlemnasingit meraina kɨpear engaeneninonj. Sɨ ɨngke-naembmen uj awowɨm kɨp amnɨkentondam. 6Ajɨyu men b'ɨtrarki im wekenyɨn onggɨt gog yɨtɨmpɨlke, nokɨpmen kea onggɨt gogɨmna ɨjobɨki kɨmauj aukɨtondam. Sɨ onggɨt paemb men Godɨndyewangaenenyu Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna sisɨlnya ke, ajɨ ma kesam ɨrɨki gog yɨtɨmna nya kae.

God ma Gog dɨde Negɨr Mɨle7 Sɨ men rɨdede im ket nitinjindam? Rɨngma,

rɨka God ma gog negɨr mɨle e? Nayɨ, ma ɨjae. Rako maka God ma gogɨt nouyaeniny, marako kon wumɨr na nɨbnyɨn nangga e negɨr mɨle.Odedemb da rako God ma gog maka yindeny da“Goro nonygor,” ma rako kon wumɨr na nɨbnyɨnnangga e nonygor. 8 Ajɨ onggɨt God ma b'ingawayɨtte nomneny da “Goro nonygor,” ɨ ɨngkaembket negɨr mɨlet gangga yokateny dɨde komkesanonygor mɨle kor pɨlɨnd urneniny. Onggɨt paembra gog yɨt maka ra tekeny, negɨr mɨle ma rɨrɨr ewɨko omnɨkam. 9 Sɨ re kon gog yɨt wumɨr kesanɨbnond, kon gɨm ke yilo na nɨbnond. Ajɨ reGod ma b'ingawa yɨt kor pɨlwa ikonj, sɨ onggɨtb'ingawa yɨtɨt nouyaenonj negɨr mɨle gatab korgarɨnd, sɨ kon ket uj yokatond. 10 Ɨ kon ɨjana pop nony awond da “God ma b'ingawa yɨtɨt

Roma 7:11 227 Roma 8:8yɨrkokar e nitiyau,” ajɨ kon yodarond ɨtemb Godma b'ingawa yɨt re kornɨm uj mana. 11 Mopnokɨp re ɨtemb God ma b'ingawa yɨtɨt wumɨrnomnenonj, ɨ ɨngkenaemb ket negɨrmɨlet ganggayokatenonj dɨde ket rabem nomnenonj, sɨ onggɨtb'ingawa yɨtɨt ujɨm nomnonj. 12 Sɨ onggɨt paembgog yɨt re yɨnayɨna e. Ɨ God ma b'ingawa yɨt rekwa yɨnayɨna e, ɨ negɨr kesa dɨmdɨmjog e, ɨ dɨdeb'ogɨljog e.

13 Sɨ rɨngma, rɨka ɨtemb b'ogɨljog gasa aukonjkornɨm uj mana? Ma ɨja e! Ajɨ onggɨt b'ogɨljoggasat kea ken ujɨm nomnonj, sɨ ɨngkenaemb ketkon yongwatond da nangga e negɨr mɨle. Ɨonggɨt b'ingawa yɨtɨt wumɨr nomnonj da koinamɨle re uj mim. Nokɨm da ɨdenat kon b'obogɨlb'atɨngwatenyɨn da ɨtemb koina mɨle re ongwatakesa ukoijog negɨr mɨle im.

B'ogɨl Mɨle Omnɨkam Gar Bebɨg14 Mop nokɨp men wumɨr im da gog yɨt re

wɨngawɨnga gasa e ajɨ kon re gɨm ke gowukoi rɨgaen, sɨ onggɨt negɨr mɨlet nokatonj re tina wɨkorɨga wɨmena mana. 15 Kon ma ɨta angwateninyɨnnangga im re kon amnɨkeninyɨn. Mop nokɨp konma opima amnɨkeninyɨn b'ogɨl gasa rɨnsim re konsingi en omnɨkam, ajɨ kon opima amnɨkeninyɨnnegɨr gasa rɨnsim re kon ma singi en omnɨkam.16 Rada kon tamnɨkeninyɨn nangga im re konma singi en omnɨkam, sɨ kon ket ɨmjasɨn da gogyɨt re b'ogɨljog e. 17 Sɨ opimemb negɨr gasa makolenggyam im amnɨkeninyɨn, ajɨ negɨr mɨleterɨnte re kor pɨlɨnd wɨmena yikeny. 18Mop nokɨpkon wumɨr en da awɨr e kwa nangga b'ogɨljoggasa e yɨbɨm kor pɨlɨnd, de koina gɨm ke gowukoirɨgam pɨlɨnd. Mop nokɨp kor ɨta singi onggɨtyamb'ogɨljog gasa omnɨkam, ajɨ omnɨka awɨr e kwayɨbɨm kor pɨlɨnd. 19 Nokɨp kon ma opima am-nɨkeninyɨn opimemb b'ogɨljog gasa rɨnsim re konsingi en omnɨkam, ajɨ kon opima amnɨkeninyɨnopimemb negɨr gasa rɨnsim re kon ma singi enomnɨkam. 20 Ajɨ rada kon opima amnɨkeninyɨnnangga im re kon ma singi en omnɨkam, sɨ ong-gɨtyamgasama kolenggyam im amnɨkeninyɨn, ajɨnegɨr mɨlete rɨnte re kor pɨlɨnd wɨmena yikeny.21 Sɨ kon ɨtaemb jɨ yɨr yongenenyɨn yɨpa gog, ɨtre da kor pɨlɨnd ɨta b'ogɨljog gasa omnɨka singiyɨbɨm, ajɨ daka negɨr gasa omnɨka singi ɨndamatoda kwa yɨbɨm kor pɨlɨnd. 22 Nokɨp kon koinakukɨp rɨgam pɨlke ukoi sam e yomnɨkenenyɨn Godma gog yɨmta undokam. 23 Ajɨ kon kwa yɨr yon-genenyɨn yɨpa b'enga gog rɨnte re koina gɨm ke

kɨpearɨnd yɨbɨm, dɨde ipowa yiyeny koina kukɨpke nony menamenamna gog, ɨ dɨde tontemb nu-gongateny dɨde niyeny negɨrmɨle omnɨkama gogwɨngɨr wa rɨnte re yɨbɨm koina gɨm ke kɨpearɨnd.24O! Konma sobijog gar bebɨg kɨma rɨga en! Koinagɨm ke jɨwɨt ita wɨnɨnd negɨr mɨle amnɨkeneniny,ɨ onggɨtyam ɨsma re uj e. Sɨ yete ken onggɨtyamujke nɨtɨtrɨngenj? 25Ajɨ Godɨm pɨlwa sɨteket, nokɨpmera Yonggyam Yesu Keriso kea ken nɨtrɨngen-donj onggɨt negɨr mɨlemna gogɨm pɨlke. Sɨ onggɨtpaemb kon kolenggyam kukɨp ke re God ma gogwɨko omnɨka rɨga en, ajɨ gɨm ke gowukoi rɨga renegɨr mɨlemna gog wɨko omnɨka rɨga en.

8Yɨnayɨna Wɨngawɨngam pɨlke Yɨrkokar

1 Sɨ onggɨt paemb da makwa ɨta yɨpa negɨr mab'ɨsagɨka onggɨt rɨga wa pɨlɨnd yepim re gar keutkunda ke Keriso Yesum pɨlɨnd wekeny. 2 Mopnokɨp yet ra man Yesu Kerisond gar ke utkundake okasɨt, Yɨnayɨna Wɨngawɨngat kea yɨrkokarmokau. Sɨ onggɨt Tina gogɨt Keriso Yesu mapmen mɨtraronj negɨr mɨle dɨde ujɨmna gogɨmpɨlke. 3 Mop nokɨp gog yɨtɨt ma rɨrɨr e yɨrkokarokawam, nokɨp gɨm ke gowukoi rɨga re dandakesa e kupka gog yɨt yɨmta undokam. Sɨ Godnegɨr mɨle awɨr omnɨkam yɨtmɨkitonj TinajogB'ɨga yɨpa wɨp odede ɨt re negɨr mɨle kɨma gɨmke gowukoi rɨga re dɨde. Ɨ God ket rɨgainanegɨr mɨle map negɨr ma b'ɨsagɨka yomnɨkonjonggɨt Tina B'ɨga ma jɨwɨnd. 4 Nokɨm da ɨde-nat negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle rɨnsim re gogyɨtɨt nerkeniny omnɨkam, rɨrɨrkɨp taukanj merapɨlɨnd yepim re men maka wɨmena wuwenyɨngɨm ke gowukoi rɨgaina singi rɨrɨrɨnd ajɨ YɨnayɨnaWɨngawɨngamna singi rɨrɨrɨnd. 5 Mop nokɨprɨga yepim re towaina gɨm ke gowukoi rɨgainamɨle singind wɨmena wuweny, ton nony mena-mena amnɨkenenanj re towaina gɨm ke gowukoirɨgamna gasa mim, ajɨ rɨga yepim re YɨnayɨnaWɨngawɨngamna singind wɨmena wuweny, tonnonymenamena amnɨkenenanj re YɨnayɨnaWɨn-gawɨngamna gasa mim. 6 Nokɨp gɨm ke gowukoirɨgam pɨlke nony menamenat rɨga wɨp teyeninyra uj waim, ajɨ YɨnayɨnaWɨngawɨngampɨlke nonymenamenat rɨga wɨp teyeniny ra yɨrkokar dɨdengɨmbla wa im. 7 Mop nokɨp gɨm ke gowukoirɨgam pɨlke nony menamena re Godɨm geja rɨgae. Mop nokɨp onggɨt nony menamena ke rɨga maopima gog yɨt yɨmta tundokenenanj ɨ kwa dakaton makwa rɨrɨr im yɨmta undokam. 8Rɨga yepim

Roma 8:9 228 Roma 8:30re gɨm ke gowukoi rɨgamna singind wekeny, tonma rɨrɨr imGodɨnd samokawam. 9Ajɨ ra GodɨmnaWɨngawɨnga wɨmena ikeny waina garɨnd, wɨnmaopima tekenyɨt gɨm ke gowukoi rɨgamna singind,ajɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna singi nasim. Yet ramaka Kerisomna Wɨngawɨnga okas, ɨtemb rɨga rema Tina rɨga e. 10 Ajɨ rada Keriso ɨta wa pɨlɨndyɨbɨm,waina jɨ ra uj im taukanj negɨrmɨlemap, ajɨYɨnayɨna Wɨngawɨnga re yɨrkokar e wanɨm. Mopnokɨp Kerisomna negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle ɨtayɨbɨm wɨn kɨma. 11 Sɨ God kea Yesund yutnyitonjuj ke dɨde Tina Wɨngawɨnga ɨta yɨbɨm wa pɨlɨnd.Ɨ God yet re Kerisond uj ke yutnyitonj, Ton TinaWɨngawɨngand yingaeny yɨrkokar ogonamwainaɨtkɨki jɨwɨm yete re wɨmena yikeny wa pɨlɨnd.

12Kor nany dɨde yɨngganwar! Sɨ onggɨt paembmen goro kwa gɨm ke gowukoi rɨgaina wɨpb'amnena rɨrɨrɨnd wɨmena mɨle yɨmta rundok-inum, ajɨ b'ogla Yɨnayɨna Wɨngawɨnga ma wɨpb'amnena nena yɨmta rundokinum. 13Mop nokɨpra wɨn gɨm ke gowukoi rɨgaina singind wɨmenatuwenyɨt, wɨn ɨmɨnjog opima uj taukindam. Ajɨra wɨn Yɨnayɨna Wɨngawɨngand yɨmta undokya ɨɨngkaim wɨn tepoindam gɨm ke gowukoi rɨgamnasingi mɨle, sɨ wɨn yilo im tekenyɨt. 14Mop nokɨprɨga yepim re Godɨmna Wɨngawɨngat wɨp eye-niny, ton re Godɨmna b'ɨga im. 15 Mop nokɨpYɨnayɨna Wɨngawɨnga rɨna re God wa akainonj,Ton ma opima wen b'usaya wɨko rɨga tamnɨkinymoga okawam, ajɨ Tonɨt wen Godɨmna okatib'ɨga amninonj. Sɨ men onggɨt Yɨnayɨna Wɨn-gawɨngam pɨlkaim b'okta arara aenenindam da,“Abu! Abu!” 16 Ɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngate tileng-gyam meraina wɨngawɨnga kɨma yɨpand gɨlgɨlɨmɨnjog pɨta amneneniny da, “Men re God mab'ɨga im.” 17 Ɨ rada men Tina b'ɨga im autondam,sɨ men re kea Tina owabɨnta rɨga im. Ɨ kwa radamen opima ɨmɨnjog Keriso kɨma yɨpand gɨlgɨlb'ɨdgotnena akatenindam, nokɨm da ɨdenat menton kɨma yɨpand gɨlgɨl b'ogɨl ɨnyomarena yinggteyenindam, sɨ men re Godɨmna owabɨnti rɨgaim, ɨ dɨde kwa men re Keriso kɨma yɨpand gɨlgɨlowabɨnti rɨga im.

Warɨm B'ogɨl Ɨnyomarena18 Mop nokɨp kon yɨmjatenyɨn da meraina

b'ɨdgotnena yu gowukoyɨnd re ma rɨrɨr e yɨparɨrɨrkɨp omnenamwarɨm b'ogɨl ɨnyomarena kɨmarɨnsim rameranɨmpɨta taukanj dem. 19 Ɨ komkesaGodma otobarki gowukoi gasap samkɨmaGodɨndyɨr yungaenenyi da Tina b'ɨga opima pɨta wa

tapekiny. 20 Mop nokɨp opimemb God ma oto-barki gowukoi gasap kea rɨl kesa rɨgaina negɨrmɨle map sake yokato Godɨm pɨlke, ajɨ ɨtemb rema towainajog singi kena. Ajɨ Godɨt singi yorami-tonj towanɨm yɨmta undokam, onggɨt mana dawarɨmb'ogɨl ɨsma okasi dem. 21Sɨ onggɨt otobarkigowukoi gasap toda kwa opima b'ɨtɨtraranj demrɨngkaim re ton ɨtkɨki negɨr nya akatenenanjdɨde taukanj dem de b'ogɨl ɨnyomarena kɨmab'ɨtrarapu wa rokasim ra God ma b'ɨga tekenydem. 22 Sɨ men wumɨr im da komkesa Godma otobarki gowukoi gasa b'aenenanj dɨde kopaakatenenanj kongga mɨna b'ujena re dɨde ngɨrpuyu wɨnɨnd. 23 Ajɨ ma Godɨmna onggɨtyam oto-barki gowukoi gasa nenapim, ajɨ kwameda yepimre yokatenenyu Yɨnayɨna Wɨngawɨngand rɨnte reGodɨmna naskajog wurar mera pɨlɨnd. Sɨ medakwa meralenggyam meraina garɨnd b'aena kɨmayɨr yungaukenenyu da men God ma okati b'ɨgataindam, ɨ men b'ɨtrarkindam meraina jɨwɨmpɨlke. 24Mop nokɨpmen onggɨt warɨm b'ogɨl ɨsmakena yɨrkokar yokatonda, ajɨ warɨm b'ogɨl ɨsmarɨnte re rɨgap yɨr ongong yiyenyi re ma warɨmb'ogɨl ɨsma e. Yete warɨm b'ogɨl ɨsma yokatenyonggɨt gasam pɨlɨnd rɨnsim re ton yɨr ongongeyeniny? 25 Ajɨ ra men warɨm b'ogɨl ɨsma okasunangga e re yɨr ongong kesa yɨbɨm, sɨ men ket yɨrungauka iyenyu ra musɨk wɨmena kɨma e.

26 Odede yɨpa wɨp nya ke Yɨnayɨna Wɨngawɨn-gate kwa meraina danda kesa map yɨm nokae-neniny. Mop nokɨp men b'ogla yɨr topmitenin-dam ajɨ men ma wumɨr im rɨdede e b'obogɨlyɨr opmitenam. Ajɨ Yɨnayɨna WɨngawɨngateTilenggyam mera map gar bebɨg yokateny, sɨTon ma rɨrɨr e yɨt opurenam onggɨt merainagatabɨm. Ajɨ Ton yɨr opmiteny Godɨm pɨlware gar bebɨg b'aena kɨma e. 27 Ɨ God yete remeraina gar yɨr eyeniny, Ton wumɨr e nangganony menamena im re Yɨnayɨna Wɨngawɨngatamnɨkiny. Mop nokɨp Yɨnayɨna Wɨngawɨngatyɨna rɨga wa mim b'ɨtena aramiteniny Godɨmnasingi rɨrɨrɨnd. 28 Ɨ men wumɨr im da komkesagasap gɨlgɨl wɨko amnɨkanj re towanɨmb'ogɨlmimyepim re Godɨnd singi yiyenyi, ɨ yena re Godara emokinonj Tina singind. 29 God naska nataTina rɨgam get ke wumɨr awonj, ɨ Ton kwa ketten kea get ke naskand abagenjinonj yɨpa rɨrɨrkɨpTina B'ɨgamna kukɨp pɨla omnɨkam. Sɨ ɨdenatTon naskajog b'ɨga tainy jogjog nanyɨngganwarwɨngɨrɨnd. 30 Ɨ rɨga yena re God get ke naskandabagenjinonj, Ton kea ten ara emokinonj. Ɨ rɨga

Roma 8:31 229 Roma 9:14yena re God ara emokinonj, Ton kwa ket towanegɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ akainonj. Ɨ dɨderɨga yama na re God negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨganyɨ akainonj, Ton ket ten b'ogɨl ɨnyomarena kɨmaamnɨkinonj.

Godɨmna Ɨpendi kesa Singi31 Sɨ onggɨt paemb da men nangga yɨt im nit-

injindam onggɨtyam gatab? Rada God re meratab nate yɨbɨm, yete rɨrɨr e mera pɨlɨnd gejaomnɨkam? 32 God maike Tinajog B'ɨga ena yo-gnatonj, ajɨ Ton Tina B'ɨga nokainonj komkesamera mana. Sɨ rɨngma, yet re mera nokainonjTina B'ɨga, ma awɨr e Ton kwamera komkesa gasajabajaba wurar ke notgoneniny? 33 Yete rɨrɨr eGod ma obagɨki rɨga kot wa taramkiny? Makwarɨrɨr e, nokɨp Godtemb jɨ Rɨga yete re towa negɨrkesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ agoniny. 34 Ɨ kwa yeterɨrɨr e towa pɨlɨnd negɨr ma b'ɨsagɨka omnɨkam?Makwa rɨrɨr e, nokɨp Keriso Yesu kea uj awonj,ajɨ ma ɨna nena na, ton kwa kea utnyitonj uj ke.Ɨ kwa Godɨmna yɨmjog yɨm tab ke juwai kɨmapɨpmet nate yɨbɨm, dɨde kwa b'ɨtena yoramitenymeranɨm. 35 Yete rɨrɨr e men wetaweta notɨninyKerisomna singim pɨlke? Sɨ rɨrɨr e bebɨg kɨmab'ɨdgotnenat, o kopa kɨma b'angkɨndat, o rɨgampɨlke bebɨg dɨde b'ɨsadrenamɨlet, o owoupat, o wɨkesat, o moga kɨma negɨr gasat, o geja omnɨkamgirit? 36 Ɨja emb jɨ yɨna peband ɨrɨki yɨbɨm da,“Sɨn mor map uj mim nipouranj onggɨt kupka

bibɨrɨnd,ɨ sɨn pɨtapɨta nomnenanj da wɨn re ɨja im opi

re ongandam mamoi re dɨde.”37 Ajɨ Keriso men singi niyeniny, sɨ onggɨt Tinasingi danda kaim men onggɨtyam komkesa bebɨgmɨle wɨngɨrɨnd kupkakupka gou wa amnenin-dam. 38 Mop nokɨp kon kupkakupka ɨmɨnjog kewumɨr yokatenyɨn da ujɨt ma rɨrɨr e, ɨ yilot marɨrɨr e, ɨ anerup ma rɨrɨr im, ɨ ukoi wɨp iyoi rɨgapma rɨrɨr im, ɨ yunɨm mɨlep ma rɨrɨr im, ɨ warɨmmɨlep ma rɨrɨr im, ɨ danda kɨma gasap ma rɨrɨrim, 39 ɨ gasa rɨnsim re wekeny gowukoi pumb wama rɨrɨr im, ɨ gasa rɨnsim re wekeny gowukoi goubora wa ma rɨrɨr im, ɨ dɨde kwa nanggamog imre Godɨmna otobarki gasa, ton ma rɨrɨr im menwetaweta notɨnkanj Godɨmna singim pɨlke rɨntere yɨbɨm mera Yonggyam Keriso Yesum pɨlɨnd.

9God ma Obagɨki Rɨga Israel

1 Ɨ Kon ɨmɨnjog yɨtkaknitindenyɨn rɨnte reKeri-som pɨlɨnd yɨbɨm, ɨ kon ma b'anygɨnenyɨn. Koinakukɨp ke nonykokɨt yɨr ungatena eyeniny yɨpandgɨlgɨl Yɨnayɨna Wɨngawɨnga kɨma da, 2 “Kon masobijog gar bebɨg en dɨde koina garɨnd ɨta garkopa b'aikɨndeneny.” 3 Mop nokɨp kon ɨmɨnjogsingi en da kon kolenggyam sake okasɨn dɨdeKerisom pɨlke tewaikisɨn ɨngkek ket rako kon yɨmtakainyɨn koina nany dɨde yɨngganwar towanɨmyɨrkokar okatam yepim re koina kus ke gu rɨga.4Ton opimemb re Israel rɨga im. God ten abagen-jinonj odede yɨt kɨma da, “Wɨn re Koina okatib'ɨga im,” ɨ Tina b'ogɨl ɨnyomarena akainonj, ɨTina outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt akainonj, ɨ Tina gogyɨt akainonj, ɨ Tin ewangayam mɨle auyaeninonj,ɨ ket Tina tɨrɨr omni yɨt agoninonj. 5 Ɨ kwa dadwaryena re otomapu ke God abagɨkinonj yɨrkokarokawam re towa mim. Ɨ kwa Kerisore Israel rɨga waina kus kena ukendonj, ɨ Ton reGod e dɨde komkesa gasa re Ti wɨra nasimwekeny.Sɨ esourena yebɨm ngɨrpu kesa Ti pɨlwa, ɨmɨnjog!

6 Rɨga ma rɨrɨr e odede indeny da God maonggɨtyam yɨtkak makwa rɨrɨrkɨp awonj. Mopnokɨp rɨga yepim re Israel kus ke ukukto, sɨ maton komkesa ɨmɨnjog Israel rɨga im. 7 Ɨ kwaAbraamɨmna kus ke b'ɨgawar re ma ton komkesatina b'ɨga im, ajɨ God Abraamɨnd yomnonj da,“Isakɨm pɨlke b'usmureni b'ɨga nena im moinakus ke b'ɨga nyɨ tagenaeranj dem.” 8 Odede mayindeny da opi re Abraamɨmna kus ke b'ɨgawarre ma komkesa God ma b'ɨga im, ajɨ ɨnsim ɨmɨn-jog Abraamɨmna b'ɨga yena re God tɨrɨr omniyɨt kɨma abagenjinonj da, “Ton re Abraamɨmnab'ɨga im.” 9 Mop nokɨp God kea tɨrɨr omniyɨtkak ke Abraamɨnd yomnonj da, ‘Yɨpa kemagkak ke odede wɨn nate kon kwa tɨtenjɨn dem,ɨ Saram ɨta dem b'ɨga’ 10 Ma onggɨtyam nenana. Ajɨ re kwa Ribeka yɨpa mera b'u Isak kɨmapɨl b'asopayonda 11 ɨ re maka damdam b'ɨgaukendonda dɨde maka yɨpa b'ogɨl o negɨr mɨleamnɨkinonda, ajɨ God kea Yakobɨnd yobagendonj.Nokɨm da ɨdenat Godɨmna obagenda rɨl ɨbne-neny ra ma rɨgaina omnɨki wɨko kae ajɨ Tinaara emokam pɨlkae. 12 Sɨ God ma rɨl ma rɨgainamɨle omnɨka kaim, ajɨ Godɨm pɨlkaim yete re tinarɨga ara emoka eyeniny. Sɨ Ribekand womnonjda, “Nanyamyamte yɨngganyamɨmna wɨko rɨgatainy dem.” 13 Sɨ ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, “KonYakobɨnd singi yiyenenond, ajɨ kon Esaund singikesa na yomnenond.”

14 Sɨ nangga im men nitinjindam? Rɨngma,

Roma 9:15 230 Roma 9:33ɨta Godɨm pɨlɨnd negɨr kɨma kaokao mɨle yɨbɨm?Makwa ɨta! 15Mop nokɨp Ton Mosem pɨlwa yin-deny da, “Kon ɨta kear tin omnenyɨn yena ra Konsingi omnyɨn kear omnenam, ɨ kwa Kon ɨta garke kear tin omnenyɨn yena ra Kon singi omnyɨngar ke kear omnenam.” 16 Sɨ onggɨt paemb daɨtemb God ma ara b'emoka re ma rɨgaina singikae, ɨ ma rɨgaina b'asowa wɨko kae, ajɨ Tinakear kae. 17 Mop nokɨp yɨna pebat Ejipt kantrimopyam king Paraom gatab yisɨpkis da, “Kononggɨt mop pena mor pɨpmet mokawond, nokɨmda ɨdenat kon koina danda pɨta omnenyɨn moinamɨle omnɨka wɨngɨrɨnd dɨde ɨdenat kwa Koina nyɨpɨtand auka ikeny dem komkesa gowukoyɨnd.”18Sɨ onggɨt paemb God kear e tin omneny yena raTon singi kear omnenam, ɨ Ton gar rogɨlkak e tinomnɨk yena ra Ton singi gar rogɨlkak omnɨkam.

Godɨmna Negɨr ma B'ɨsagɨka dɨde Kear19 Sɨ yɨpat yama b'ogɨl e kor pɨlwa odede

b'arkita oramis da, “Ra God rɨgaina gar rogɨlkaktamnɨkiny, sɨ nangga pae Ton kwa b'injawayoramiteny? Nokɨp ra Ton Tina singi oramis, sɨmakwa ɨta yete rɨrɨr tainy Tina singi ogokam.”20 Ajɨ yetet man jɨ rɨga yete re Godɨm yɨt yen-gaurenainyɨt? Ɨta yɨpa rɨga ma omnɨki gasatindeny tina omnɨka rɨgam pɨlwa da, “Nanggapena man odede nomnɨkot?” 21 Rɨngma, pamke gasa omnɨka rɨgam ɨta ti pɨlɨnd seo yɨbɨm ɨtre yɨpaina pam kɨpol ke omnɨkam b'ogɨl ɨsnawagasa o mɨnda omnɨkam ɨsnawa kesa gasa? 22 ƗGod nɨnda rɨga amnɨkinonj re ukoi soro kɨmab'ɨsagɨka okatena mana dɨde ket negɨr omnɨkamana. Ɨ rada God, Ton ukoijog musɨk wɨmenaikeny towa pɨlwa, nokɨm da ɨdenat Ton Tina ukoisoro kɨma b'ɨsagɨka pɨta wa omɨny towaina negɨrmɨle gatab dɨde Tina danda tauyainy, sɨ nangga emanmitinjɨt? 23 Ɨ Ton kwa nɨnda rɨga amnɨkinonjkear omnenam dɨde b'ogɨl ɨnyomarena okawam.Ɨ rada Ton kwa Tina ukoijog b'ogɨl ɨnyomarenaouyaenam singi tainy towa pɨlwa, sɨ nangga eman mitinjɨt? 24 Sɨ yepim jɨ opimemb rɨga yenare God ara emokinonj kear omnenam dɨde b'ogɨlɨnyomarena okawam? Sɨ opimemb jɨ men rɨga,ma Ju rɨga nena na, ajɨ toda kwa Tina obagɨki kesarɨga. 25Sɨ God ɨja emb yindeny bageyamOseamnapeband da,“Kon opima ara temokinyɨn dem Koina rɨga

yepim re Koina obagɨki kesa rɨga,

ɨ dɨde opima Kon Koina singi iyenijog rɨgamnyɨ tagenainyɨn dem yepim re Koina singiiyeni kesa rɨga.”

26 “Ɨ dɨde onggɨt pɨpmetɨnd God yindenonj onggɨtrɨga wa pɨlwa da ‘Wɨn re ma Koina obagɨkirɨga im,’

ajɨ onggɨt yɨpaina pɨpmetɨnd yɨrkokar Godopima ten nyɨ tagenainy dem da, ‘Wɨn reKoina b'ɨga im.’ ”

27 Isaya toda kwa Israel gatab b'okta unena kɨmapɨta amneniny da, “Nangga ma jɨ rada Israel rɨgaogenka kesa im odede opi re sɨpand jimiya redɨde, ajɨ God ma ɨrari nɨnda komb rɨga nenapimdadal yɨrkokar okasi dem. 28 Yonggyam onggɨtgowukoyɨnd Tina tɨrɨr omni yɨtkak kaim kup-kakupka negɨr mɨle rɨga ɨsagɨka teyeniny dem, ajɨb'ɨsagɨka wɨn kut e omɨny dem. Sɨ onggɨt paembma jog rɨga im ɨrarki tekeny dem.” 29 Ɨ kwa Isayakea naska nata yindenonj odede yɨpa wɨp yɨtkakda,“Rako Yonggyam, Dandam Rɨgɨb Rɨga God maka

meranɨm nɨnda Abraamɨmna b'ɨgawar er-arinonj,

sɨ men keako aukɨtondam odede yɨpa wɨpSodom re dɨde,

ɨ kwamen keako aukɨtondamodede yɨpawɨpGomora re dɨde.”

Nangga pena Israel Rɨgap maka Yesu KerisondYokato?

30 Sɨ men nangga yɨt im nitinjindam? Re Godma obagɨki kesa rɨga yepiya re maka negɨr kesadɨmdɨmjog rɨga nyɨ oraka yiyeno, ton kea negɨrkesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ yokato. Sɨ ɨtemb negɨrkesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ re gar ke utkunda keokati e. 31Ajɨ Israel rɨga yepiya re gog yɨt ke negɨrkesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ oraka yiyeno okatam,ton maike God ma gog yɨtɨm pɨlke negɨr kesadɨmdɨmjog rɨga nyɨ yokato. 32 Sɨ nangga penaton maka yokato? Mop nokɨp ton oraka yiyenore ma gar ke utkunda kena, ajɨ b'ogɨl mɨle om-nɨka kena. Towanɨm yɨpa b'uwombenapu motɨrre Yesu Kerisote. Sɨ ton kea osmurkɨto onggɨtb'uwombenapu motɨrɨm pɨlɨnd. 33 Ɨ Isaya onggɨtb'uwombenapu motɨr gatab yɨrɨkonj odede da,“Yɨr de, Kon ɨta oramisɨn dem yɨpa

b'uwombenapu motɨr dɨde sap otende-napu kɨla Siyonɨnd.

Ɨ yet ra Ti pɨlɨnd gar ke utkunda oramis, Godma ɨta tin ɨngarɨm omɨny dem.”

Roma 10:1 231 Roma 10:2010

Israel Rɨga Bond B'ɨpto God ma Negɨr kesaDɨmdɨmjog Rɨga Nyɨ

1 Kor nany dɨde yɨngganwar! Koina garɨndb'ogɨl singi dɨde Godɨm pɨlwa seo kɨma yɨr opmitare Israel rɨga towanɨm yɨrkokar okata ma. 2Mopnokɨp kon b'ogɨl e towa gatab yɨr ungata yɨttapureninyɨn da Israel rɨgap Godɨnd danda kɨmae singi yiyenenyi, ajɨ ton ma ɨta ɨmɨnjog nyayɨmta yundokenenyi rɨnte re God yindeny da rɨgayɨrkokar okatam re gar ke utkunda kae. 3 Nokɨpton ma wumɨr na da negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨganyɨ re Godɨm pɨlkae. Ɨ ton towainajog nya kenaoraka yiyeno negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ kɨmaonyitam. Sɨ ton maka yɨmta undoka yiyeno negɨrkesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ rɨnte re God akaeninytowa pɨlwa yepim re Kerisond gar ke utkunda keyokatenyi. 4Mop nokɨp Keriso kea gog yɨt rɨrɨrkɨpyomnonj komkesa gar ke utkunda rɨga wa negɨrkesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ okawam.

5 Sɨ Mose yɨrɨkonj negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨganyɨ gatab rɨnte re God akaeniny towa pɨlwa yepimre gog yɨt yɨmta undokenenanj. Sɨ ɨja emb jɨyindeny da, “Rɨga yet ra tamnɨkiny onggɨtyamgasa rɨnte re gog yɨtɨt engaeniny omnɨkam, tonwɨmena ikeny dem onggɨt gog yɨtɨm pɨlnate.”6 Ajɨ negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ rɨnte re garke utkunda ke ik, ton ɨja emb jɨ yindeny da,“Goro moina garɨnd mitindɨm da, ‘Yete yik demde pumb tungg wa?’ ” Ɨtemb re Kerisond gou wainkam yɨt e. 7 O da, “Yete yik dem de gowukoiwɨra wa rokasim re uj rɨga wekeny?” Ɨtembre Kerisond uj ke opendam e gowukoi wɨra ke.8 Nangga e ton yindeny? Ton ɨja emb jɨ yinj da,“Yɨrkokar yɨtkak re kea mor wus nate ainy op-urenamdemoina tugɨmwadɨde nonymenamenaomnɨkam de moina gar wa.” Ɨtemb re gar keutkunda ke okatamyɨrkokar yɨtkak e rɨnte remenpɨtapɨta omnena yiyenyu. 9 Ra man moina tugɨmke rɨga wa wɨpɨnd pɨtapɨta omnyɨt da “Yesu rekor Yonggyam e,” dɨde man moina garɨnd garke utkunda ke okasɨt da “Godɨt Tin yutnyitonj ujke,” sɨ man ɨta yɨrkokar okasɨt. 10Mop nokɨp yetra gar ke utkunda okas tina garɨnd, sɨ ton kembnegɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ yokas, ɨ dɨde yet ratina gar ke utkunda gatab rɨga wa wɨpɨnd pɨtapɨtaomɨny tina tugɨm ke, sɨ ton kemb yɨrkokar yokas.11 Mop nokɨp yɨna pebat yindeny da, “Yet ra Tipɨlɨnd gar ke utkunda oramis, God ma ɨta tinɨngarɨm omɨny dem.” 12 Mop nokɨp God makwa

ɨta bu b'iyena mɨle yomnɨkeneny Ju rɨga dɨde Godma obagɨki kesa rɨga wa ganggand. Nokɨp Ton rekomkesa rɨga wa Yonggyam e yete re ukoijog wu-rar agoneneniny komkesa rɨga wa yepim re Tinnyɨ yogenaenenyi. 13Mop nokɨp bageyamYoel ɨjanaemb jɨ yindonj da, “God opima komkesa rɨgawayɨrkokar takainy dem yepim re Yonggyamɨmnanyɨ yogenai.”

14 Sɨ rɨdede e rɨgap Yonggyamɨnd nyɨ yogenai,rako ton maka Tin gar ke utkunda ke yokato? Ɨrɨdede e ton gar ke utkunda ke yokasi, rako tonmaka utkundo? Ɨ rɨdede e ton utkundenyi, rakomaka yɨpa rɨgat pɨtapɨta yomnenonj towa pɨlwa?15 Ɨ dɨde kwa rɨdede e ton pɨtapɨta yomnenyi rɨgawa pɨlwa, rako Yonggyammaka ten etmɨkisinonj?Sɨ yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, “Otoman-tijog pɨskak im towaina yepim re God ma b'ogɨlbage yɨt pɨtapɨta yomnenenyi!”

Israel Rɨga Bond B'ɨpto Godma B'ogɨl YɨrkokarBage Yɨt

16Ajɨ komkesa Israel rɨgap maka God ma ɨtembb'ogɨl yɨrkokar bage yɨt yɨmta yundoko, mopnokɨp Isaya yindeny da, “Yonggyam! Ke yetsowaina bage yɨt gar ke utkunda ke yokatonj?”17 Sɨ onggɨt paemb gar ke utkunda ik re bageyɨt utkunda kae, ajɨ ɨtemb bage yɨt re Kerisomnayɨrkokar yɨtkak kae. 18 Ajɨ kon nitinjɨn. Rɨkaɨmɨnjog Israel rɨgap maka utkundo? Nayɨ, tonkea ɨmɨnjog utkundo. Sɨ yɨna pebat ɨja emb jɨbageyam waina opureni yɨrkokar yɨtkak gatabyindeny da,“Towaina ara kea komkesa gowukoi wa

wuwenonj,dɨde towaina yɨrkokar yɨtkak kea komkesa

gowukoi ngɨrpu wa wuwenonj.”19 Ajɨ kon kwa nitinjɨn da, “Ɨmɨnjog Israel rɨgapmaka wumɨr aukɨto?” Mose naska kana yindenyda,“Kon opima b'enga yɨtam rɨga b'ogɨl tamnɨkinyɨn

dem yena re Konmaka abagɨkinond Koinarɨgam.

Sɨ ra wɨn Ju yɨtam rɨgap opimemb b'engayɨtam rɨga yɨr tangindam dem, wɨn opimanonyɨk teponenindam dem.

Sɨ ra wɨn opimemb korɨrkorɨr b'enga yɨtamrɨga yɨr tangindam dem, wɨn opima sorotaindam dem towa pɨlwa.”

20 Dɨde Isaya kwa moga kesa God ma opureniyɨtkak pɨta yomnonj da,“Ken tonpiya nodaro yepiya re maka oraka

niyeno.

Roma 10:21 232 Roma 11:19Kon Kolenggyam towa pɨlwa pɨtapɨta

aenond yepiya re Ken maka nerkeno.”21Ajɨ kwa ton Israel rɨga amniny da,“Onggɨt kupka bibɨr wɨngɨrɨnd, Kon Koina yɨm

b'ɨtnɨkenenyɨn Koina rɨga ɨngaukam Korpɨlwa

yepim re Kornɨm utkunda kesa rɨga dɨdenegɨr yɨt opurena rɨga.”

11GodWurar Akainonj Israelɨmna Ɨrari Komb Rɨga

wa1 Sɨ onggɨt paemb kon nitinjɨn. Rɨka ɨmɨnjog

God kea Tina rɨga ewaikurinonj? Nayɨmaka. Mopnokɨp koda re yɨpa Israel rɨga en, ɨ Abraamɨmnakus ke b'ɨga en, dɨde Benyamin gu ke rɨga en.2God maka ewaikurinonj Tina rɨga ya pɨlwa na reTon naskand wumɨr awonj. Ma wɨn wumɨr imnangga e yɨna pebat yindeny Eliyam gatab?Sɨ ton ɨja naemb jɨ Godɨm pɨlɨnd b'injawa yɨtyoramitenonj Israel rɨga wa gatab 3 da, “Yong-gyam! Ton ke Moina bageyam uj tama na epouto,ɨ ton kwa Moina yɨna sɨ omnɨkapu kap eporkɨto, ɨken nena na komb nɨraro. Ajɨ ton koina yɨrkokare oraka yiyenyi ongandam.” 4 Sɨ nangga mɨra yɨtna God tin yomnonj? Sɨ ɨja naemb jɨ yomnonj da,“Kon Kornɨm erarinond re seben tausɨn (7,000)rɨga na yepiya re maka kumsos b'amkɨto Baalɨmpɨlwa.” 5 Sɨ onggɨt paemb jɨ yu kwa odede nya kenɨnda ɨrarki Ju rɨga wekeny yena re God abagen-jinonj Tina wurar ke. 6 Ajɨ rada wurar kae, sɨɨtemb re ma b'ogɨl mɨle omnɨka kae. Mop nokɨprada b'ogɨl mɨle omnɨka kae, sɨ ɨtemb wurar rema ɨta wurarɨm tainy. 7 Sɨ nangga e ket? Sɨ makomkesa Israel rɨgapiya yokato onggɨtyam gasarɨna re ton oraka yiyeno. Ajɨ Godɨmna obagɨkirɨga nenapiya yokato yena re Ton ten erarinonjtowa wɨngɨrɨnd. Ɨ rɨga yena re God maka abagen-jinonj towa wɨngɨrɨnd, ton re gar ke rogɨlkak naaukɨto. 8 Ɨ yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da,“God towa akainonj nony kesa wɨngawɨnga,

ɨ yɨrkɨp rɨnsim re ma rɨrɨr im yɨr ongongɨm,ɨ dɨde yɨpya rɨnsim re ma rɨrɨr im utkundam

ngɨrpu yu.”9 Ɨ dɨde kwa Dawid yindeny da,“Toko towaina owou kasa raukinem disɨm, ɨ

girɨmɨm,ɨ negɨr b'uwombenapum, ɨ dɨde negɨr mɨra

okatam.10 Ɨ towaina yɨrkɨp sɨbɨbɨm raukinem, nokɨm da

ɨdenat ton maka yɨr ongong teyenanj,

ɨ towaina mudakak dadal uwɨnjuwɨnjraukinem towaina bebɨg map.”

God ma Obagɨki kesa Rɨga wa YɨrkokarAkaeniny

11 Sɨ onggɨt paemb kon nitinjɨn. Rɨka ɨmɨnjogIsrael rɨgap kea b'atoukena wuwenonj, ngɨrpusap otekto? Nayɨ ma ɨja e. Ajɨ towaina negɨrsap otenda kae yɨrkokar okatam mɨle yikeny Godma obagɨki kesa rɨga wa pɨlwa. Sɨ ɨdenatembket Israel rɨgap ten nonyɨk ɨponena teyenenanj.12 Ajɨ Israel rɨgap kea sap otekto negɨr mɨle wa,ɨ ɨngkenaemb gowukoi rɨga wa pɨlwa ukoijogb'ogɨl gasa teyinonj, dɨde onggɨt towaina gou waɨsendat God ma obagɨki kesa rɨga wa tetiyainonjre ukoijog b'ogɨl gasa na. Sɨ rɨdede ukoijog kɨpe tawɨk dem towanɨm opi re komkesa God maobagɨki Israel rɨga ra ton gar ke utkunda oramisiKerisom pɨlɨnd?

13 Sɨ kon God ma obagɨki kesa rɨga wa pɨlwanitinjɨn. Kon re God ma obagɨki kesa rɨga, wanɨmɨtmɨkitijog rɨga en. Sɨ kon onggɨtyam koina ɨt-mɨkitijog rɨga ma wɨko e yesourenenyɨn. 14Mopnokɨp kon ukoi singi en da ɨdenat kon nɨnda nyake koina kus ke Israel rɨga nonyɨk b'ɨponenamtamneninyɨn demdɨde towawɨngɨrɨnd nɨnda rɨgawa yɨrkokar tagoninyɨn dem God ma yɨt ke. 15 ƗGod kea Israel rɨga esainonj ɨ ɨngkenaemb Tonket gowukoi rɨga kɨma rɨgarɨga awonj. Sɨ ra Tonten b'usaya takasiny, nangga e ket tawɨk? Ɨtembre ujɨm pɨlke yɨrkokar e. Sɨ onggɨt paemb konukoi singi en da nɨnda Israel rɨgap b'ogla yɨrkokarokatenyi dem. 16 Ra man naskajog sobijog kɨpolipkenjɨt moina kupka kɨpol ke dɨde Godɨm pɨlwayɨna mɨle omnɨket, sɨ ɨtemb kupka kɨpol re kwayɨna e. Dɨde kwa ra ap yɨna ɨbɨm, sɨ komkesa bɨakwa yɨna im.

17 Sɨ ra rɨgat b'uwa ke olib nanggɨm pɨlkebɨa ɨpenj nanggɨm, ɨ yii dɨde ɨtlis b'aingɨntamde b'ogɨl olib nanggɨmna ɨpendipu kumbɨnd, sɨonggɨtyam ɨtliti bɨamna yilo wɨmena re onggɨtb'ogɨl olib nanggɨmna ap ke okati ngao kae. SɨGod ma obagɨki kesa rɨga, mada odede yɨpa wɨprɨga et b'uwa ke olib nangg re dɨde, ajɨ dakaIsrael rɨga re b'ogɨl olib nangg e. 18 Sɨ man gorob'atɨsourenɨm onggɨt b'ogɨl olib nanggɨmna ɨpkibɨa wa pɨlɨnd. Rada man ɨta b'atɨsourenyɨt, sɨma mansim onggɨtyam ap awaminyɨt, ajɨ onggɨtapsim men mowami. 19 Sɨ ket ɨja emb jɨ manmitinjɨt da, “Bɨa epkinonj re nok mana da ɨde-nat ken nɨtɨtlis b'aikɨntam ɨpendipu kumbɨnd.”

Roma 11:20 233 Roma 12:220 Sɨ ɨmɨnjog e. Ten epkinonj re towaina gar keutkunda kesa mapena, ajɨ man onyitot re gar keutkunda kena. Sɨ onggɨt paemb da man gorononymenamena ke pumb wa tainɨm, ajɨ moga natainyɨt. 21 Mop nokɨp rada God get ke bɨa makaena agnasinonj ɨpkam, meda kwa makwa ɨta enamotɨgnas dem. 22 Sɨ onggɨt paemb jɨ da man yɨrde, God re kear rɨga e dɨde kwa Ton re ɨmɨnjogdanda kɨmanegɨrmab'ɨsagɨka omnɨka rɨga e. Godɨmɨnjog danda kɨma negɨr ma b'ɨsagɨka yiyenonjtowa pɨlwa yepiya re Israel rɨga sap otendento,ajɨ Ton ɨta men God ma obagɨki kesa rɨga kearmomneny. Sɨ ra man onggɨtyam Tina kear kɨmawɨmenametkenyɨt, mor omanda jɨ Tina kearmankɨma. Ajɨ ra maka ra, man Godɨm pɨlke ɨpendi emɨtɨbnyɨt. 23 Ɨ kwa ra Israel rɨga maka ra tekenygar ke utkunda kesand, sɨ God kwa opima tenb'aikɨntam ɨpendipu kumbɨnd tetlisiny dem,mopnokɨp Godɨm ɨta danda ten b'usaya b'aikɨntamɨpendipu kumbɨnd ɨtlitam. 24Godma obagɨki kesarɨga! Man re get ke b'uwa ke olib nangg et. Ɨ Godmen mependonj onggɨtyam get ke b'uwa ke olibnangg kena dɨde b'ogɨl olib nanggɨnd b'aikɨntamɨpendipu kumbɨnd mɨtlitonj, sɨ onggɨtyam ɨtlitire bebɨg kɨma na, nokɨp ɨtemb re ma God ma getke oramiti nya kae. Ajɨ Israel rɨga re God ma getke oramiti bɨa im onggɨt b'ogɨl olib nanggɨnd. Sɨra Ton ten towainajog olib nanggɨnd b'aikɨntamɨpendipu kumbɨnd ɨtot teyeniny, sɨ onggɨtyamɨtliti re ɨmɨnjog wewajog e tainy Tinɨm.

Komkesa Israel Rɨgap ɨta Yɨrkokar Okasi dem25 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Kon

ukoi singi en da wɨn wumɨr takatenindam ong-gɨtyam God ma wɨgawɨga ɨsamki gasa, mop nokɨpwɨn ɨdenat maka walenggyam b'atɨsourenindamda, “Sɨn multekɨp kɨma rɨga im.” Sɨ ɨtemb jɨwɨgawɨga yɨt da nɨnda Israel rɨga ɨja ima garrogɨlkak auki wekeneny, ngɨrpu God ma obagɨkikesa rɨga wɨngɨrɨnd komkesa Tina obagɨki rɨga Tipɨlwa tuweny dem. 26 Ɨ komkesa Israel rɨgap ɨtayɨrkokar okasi dem. Nokɨp ɨja emb jɨ yɨna pebandɨrɨki yɨbɨm da,“Yɨrkokar Okawa Rɨga Israel rɨgaina mopjog

tungg Siyon kae ik dem,ɨ Ton Godɨnd ewangaya kesa mɨle tewaiku-

rainy dem Yakobɨmna b'ɨga wa pɨlke.27Ra Kon towaina negɨr mɨle awɨr tamnainyɨn,

sɨ ɨtemb re Koina outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt etowanɨm okatam.”

28RaGodmab'ogɨl yɨrkokar bage yɨtɨmpɨlke tage-naindam, Israel rɨga re God ma geja rɨga im, mopnokɨp God wen singi im eyeniny b'ogɨl omnamyepim re wɨn Tina obagɨki kesa rɨga. Ajɨ kwaGod kea Israel rɨga abagenjinonj, sɨ ra ten onggɨtGod ma obagendi mɨle ke tagenaindam, ton reGod ma singi iyeni rɨga im. Mop nokɨp God Tinaoutɨnti tɨrɨr omnimal yɨt akainonj re towa b'uwarwa pɨlwa na. 29 Mop nokɨp God ma ɨta nonyb'engendeneny Tina wurar ke obagenda dɨde araemoka gatab. 30Mopnokɨpwɨn re naskandGodɨmpɨlwa gar ke utkunda kesa na wekenot, ajɨ yuwɨn kear okati im wekenyɨt odede yɨpaina garke utkunda nya ke. Nokɨp Israel rɨga wekeny retowaina gar ke utkunda kesa nasim. 31 Sɨ odedeyɨpa wɨp nya kaim yu Israel rɨgap gar ke utkundakesa wekeny waina kear okati map, nokɨm daɨdenat toda kwa yu kear okatenyi. 32Mop nokɨpGod komkesa kea rɨga gar ke utkunda kesa karabora wa aramkinonj ɨ ket sɨbɨbmet rɨga amninonj,nokɨm da ɨdenat ama rɨka Ton komkesa rɨga keartamneniny.

33 Sɨ Godɨmna multekɨp dɨde Tina wumɨr reogenka kesa ngortodjog wa im! Tina b'ɨsagɨka reodara kesa im, dɨde Tina nya re nony auka kesaim! 34 Sɨ ɨja emb jɨ yɨna peband yindeny da,“Ke yet wumɨr awonj Yonggyamɨmna nony

menamena?O ke yet Tinɨm b'ugowa rɨga awonj?”

35 “O ke yet Yonggyamɨm naskand nanggamog nayokawonj

dɨde Ton ti mɨra ɨtendau dem?”36Mop nokɨp komkesa gasa re Yonggyamɨm pɨlkena b'atobarkɨto, ɨ Yonggyamɨmna yɨr ɨpka nasimwekeny, ɨ dɨde Yonggyam mim yɨbnainy. B'ogɨlɨnyomarena Ti pɨlwa dadal ngɨrpu kesa, ɨmɨnjog!

12Gar ke Utkunda Rɨgaina Godɨnd EwangayaMɨle

1 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Sɨonggɨt paemb kon wen tugoinyɨn ra Godɨmnakear kae da wɨn waina jɨ Godɨm yokaina Tinasam kɨma singi yilo wɨmenam yɨna sɨ gasa om-nɨkam. Ɨtemb re waina wɨngawɨnga ke kumsosb'amka e. 2 Dɨde goro wɨn onggɨtyam gowukoimɨle kupkakupka ɨmɨnjog ke wumɨr taukinam,ajɨ wɨn waina nony menamena sisɨl amnɨkinam,ɨ ɨngkaimemb wɨn ket b'enga wɨp rɨga taindam.Nokɨm da ɨdenat wɨn ket temjatenindam nanggaim re Godɨmna b'ogɨl dɨde sam okatammɨle ɨ dɨdekupkakupka singi.

Roma 12:3 234 Roma 13:33Sɨ God kea korwurar nokawonj ɨ kon Godɨmna

onggɨt wurar kae nitinjɨn wa wɨngɨrɨnd yɨpayɨparɨgam pɨlɨnd. Goro wɨn nony menamena ukoijogtamnɨkinam nɨnda gasa wa pɨlwa rɨna re Godmaka wa akainonj wanɨm nony menamena om-nɨkam. Ajɨ wɨn b'ogla b'ogɨl nony menamenaomnɨka eyeninam onggɨt gasa wa pɨlɨnd rɨnsimre God tondon agenkainy waina yɨpayɨpa gar keutkunda rɨrɨrɨnd. 4 Sɨ mera opima jogjog kɨpearyɨpaina jɨwɨnd, ajɨ onggɨt kɨpear yɨpayɨpawa towaomnɨka re ma yɨpa rɨrɨr im. 5 Sɨ odede yɨpa wɨpnya kemeda jogjog rɨga wekenyɨn yɨpaina jɨwɨnd,ɨt re Kerisom pɨlɨnd. Sɨ men re yɨpayɨpa kɨpearim, ɨ yɨpayɨpa kɨpear re komkesa kɨpear wa pɨlɨndgɨlgɨl im b'inaukeni wekeny onggɨtyam yɨpainajɨwɨnd. 6 Ɨ mera opima wekeny God ma okai yiyagwurar gasa rɨna re God nogoninonj b'engabengawɨp Tina wurar ke. Rada yɨpa rɨgat God ma okaibage yɨt iyenam yiyag wurar e okas, sɨ ton b'oglayamnɨk tina gar ke utkunda rɨrɨrɨnd. 7 Ɨ rada Godma okai yɨm b'akaenam yiyag wurar e okas, sɨ tonb'ogla yamnɨk b'ogɨl yɨm b'akaena ke. Ɨ rada Godma okai ouyaenam yiyag wurar e yokas, sɨ tonb'ogla rɨga rauyaenin b'ogɨl ouyaena ke. 8 Ɨ dɨderada God ma okai b'ugowam yiyag wurar e okas,sɨ ton b'ogla rugoin b'ogɨl b'ugowa yɨt ke. Radayingg iyenam, b'ogla yamnɨk ukoi kear b'amnenakɨma. Rada wɨp iyoyɨm, b'ogla yamnɨk dandakɨma dɨnder kesa. Dɨde rada kear omnenam,b'ogla yamnɨk ukoi sam kɨma.

Gar ke Utkunda Rɨgaina Singi Iyena Nya9 Ɨ singi b'iyena mɨle b'ogla yebɨm b'anygɨnena

kesa. Ɨ men b'ogla negɨr yɨr ke yɨr ongongreyeninum nanggamog gasa im re negɨr kɨma.Dɨde men b'ogla danda kɨma ramorkeninumnanggamog im re b'ogɨl gasa. 10 Ɨ wɨn re garke utkunda ke nany dɨde yɨngganwarjog im.Sɨ wɨn b'ogla walenggyam walenggyam singib'itiyenindamwa nanywarjog pɨla, o wa yɨnggan-warjog pɨla. Ɨ walenggyam walenggyam b'oglapɨta tamnenindam ɨmɨnjog ɨsnawa mɨle. 11 ƗYonggyamɨmna wɨko omnɨkand, wɨn goro dɨndertaininam, ajɨ b'ogla danda kɨma singindTinawɨkoomnɨka teyenindam dɨde b'ogla wɨngawɨnga kekupka danda ondratena teyenindam. 12 Ɨ wɨnb'ogla ukoi sam taukindam warɨm b'ogɨl ɨsmaokatam. Ɨ wɨn b'ogla musɨk wɨmena tuwenyɨtbebɨg kɨma b'ɨdgotnena wɨngɨrɨnd. Ɨ dɨde wɨnb'ogla ɨmɨnjog nony kɨma tainindam waina yɨropmita wɨngɨrɨnd. 13 Ɨ wɨn b'ogla yɨna rɨga

wa pɨlɨnd ingaena gasa yingg teyenindam. Ɨdɨde b'ogla obayam oraka teyenindam b'obogɨlobai omnenam. 14 Ɨ wɨn b'ogla b'ogɨl omnenateyenindam yepim re bebɨg dɨde b'ɨsadrena mɨleamnɨkenenanj wa pɨlɨnd. Ɨ kwa ten b'ogɨl om-nɨka nena teyenindam, ajɨ goro ten sake omnɨkateyenindam! 15 Ɨ wɨn b'ogla ukoi sam kɨmangolengole aena tuwenyɨt ton kɨma yepim re samkɨma ngolengole aena wuweny, ɨ yii tainindamton kɨma yepim re yii aenenanj. 16 Ɨ wɨn b'oglawalenggyam walenggyam yɨpaina gasand nonymenamena tamnɨkenindam. Ɨ goro nony mena-mena tamnɨkenina rɨgaina ɨsnai pɨpmet okatam,ajɨ walenggyam gou wa tainindam goujog wapɨpmet okatam. Ɨ goro walenggyam walenggyamb'atgenaina da, “Kon re b'ogɨljog multekɨp kɨmarɨga en”! 17 Ra yɨpa rɨgat wa negɨrjog mɨletamnɨkau, goro kwa wɨdaka negɨr mɨle ke mɨraɨtendawa! Ajɨ b'ogɨl mɨle omnɨkam nony kɨmatekenyɨt komkesa rɨga wa wɨpɨnd. 18 Ra rɨrɨrra, wɨn b'ogla waina gatab ke ngɨmbla iyenyakomkesa rɨga wa pɨlwa. 19 Kor rɨgawar yenare kon singi eyeninyɨn! Goro wɨn walenggyammɨra tamneninam waina geja rɨga, ajɨ wɨn b'oglagangga okaena teyenindam God ma ukoi sorokɨma b'ɨsagɨkam pɨlɨnd. Mop nokɨp yɨna pebandɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, “Yonggyam yindeny dageja rɨga wa mɨra omnena wɨko re Koina e, sɨKonten mɨra tamneninyɨn.” 20 Ajɨ rada moinageja rɨga owoupa nate yɨbɨm,man b'ogla tin owouke ongenket. Ɨ rada ton nyɨpa nate yɨbɨm, manb'ogla ti onaya nyɨ okaet. Sɨ ɨngkaimembmanwulwewɨr angurkainyɨt tina mopɨnd, sɨ ton ket ɨngardɨde gar kopa im takateniny. 21 Sɨ goro negɨrjogmɨlet men gou wa mamɨn, ajɨ man b'ogla b'ogɨlmɨle ke negɨrjog mɨle gou wa tamneninyɨt.

13Mopyam Rɨga Yɨmta Undokam

1 Komkesa rɨga, wɨn b'ogla waina pumbjog nyɨrɨga yɨmta undokinam,mop nokɨp rakomaka Goddanda aramkiny, keako maka yɨpa danda yɨbɨm.Sɨ komkesa b'engabenga wɨp danda rɨnsim rewekeny re God ma oramkiim. 2 Sɨ onggɨt paemb yet ra onggɨtyam dandaokai rɨgam pɨlɨnd geja rɨga tainy, ton kemb gejamonyis Godɨmna oramiti b'ingawam pɨlɨnd. Sɨ ong-gɨt gejam onyiti rɨgap towalenggyam negɨr mab'ɨsagɨka takatenanj dem. 3 Mop nokɨp wɨp iyoirɨgap ma opima ten mogam tamnenanj yepim reb'ogɨl mɨle amnɨkanj, ajɨ towa pɨlwa im yepim re

Roma 13:4 235 Roma 14:6negɨrjog mɨle amnɨkanj. Sɨ rɨngma, ma man singiet danda okai rɨga moga uwadam? Ɨ man b'oglatamnɨkinyɨt b'ogɨl mɨle, sɨ ɨdenat man esourenaokasɨt ti pɨlke. 4 Mop nokɨp ton re Godɨmnawɨko rɨga e yɨbɨm mornɨm b'ogɨlɨm. Ajɨ ra mannegɨrjog mɨle omnɨket, man b'ogla moga taet.Mop nokɨp tonma jabamop pae yowam or tabtabgeja giri. Sɨ ɨtemb re negɨrjogmɨle omnɨka rɨgandnegɨrjog bebɨgɨnd oramitam danda e. Sɨ tonre Godɨmna wɨko rɨga e yete re ukoi soro kɨmanegɨr ma b'ɨsagɨka mɨra yoramiteny towa pɨlwayepim re negɨrjog mɨle amnɨkanj. 5 Sɨ onggɨtpaemb man b'ogla ɨmɨnjog yɨmta tundokinyɨt,ma odede nena ma da ɨta ukoi soro kɨma negɨrma b'ɨsagɨka tawɨk dem, ajɨ kwa odede ma damoina kukɨp ke nonykokɨt wumɨr motɨny dagoro omnɨkɨm. 6 Sɨ nok paemb jɨ wɨn kwa towapɨlwa teks oramka eyenenindam, nokɨp ton reGodɨmna juwai okai gabmani wɨko rɨga im yepimre b'asowa wuweny onggɨtyam gabmani wɨkoomnɨkam. 7 Sɨ wɨn agoninam komkesa rɨga wananggamog im re wen gabmani gogɨt engaeninyogonam. Sɨ wɨn b'engabenga wɨp teks ogona eye-ninam towa pɨlwa yepim re b'ingawa yoramitenyitowanɨm ogonam. Ɨ wɨn moga aininam towapɨlwa yepim re wen mogam amnenanj towainaokai danda nyɨ ke! Ɨ dɨde wɨn ɨsnawa eyeninamyepim re ukoi nyɨ rɨga wekeny!

Gar ke Utkunda Rɨgaina B'ogɨl Wɨmena MɨleRɨga wa Ganggand

8 Ɨ wɨn b'ogla tundwatenindam mɨra b'agonamɨle wa wɨngɨrɨnd, ajɨ wɨn b'ogla bebɨg urowa-tenya walenggyam walenggyam singi b'iyenamɨle omnɨkam. Mop nokɨp yet ra ti rɨgand singiiyeny, ton kea komkesa gog yɨt rɨrɨrkɨp amniny.9God ma b'ingawa yɨt opimemb jɨ da, “Goro gigɨrdɨde yɨgyɨg b'iyena mɨle omnɨka! Goro rɨga on-gandɨm! Goro yurowam! Ɨ goro yɨpa rɨga ma gasasingi iyenɨm!” Ɨ dɨde kwa nanggamog im re nɨndab'ingawa yɨt wekeny. Sɨ onggɨtyam komkesa Godma b'ingawa yɨt wekeny re onggɨtyam b'ingawayɨt nasim da, “Singi yiyene mor rɨgand madare dɨde!” 10 Ɨ singi b'iyenat ma opima ti rɨgamnegɨrjog mɨle omnɨkainy. Sɨ onggɨt paemb dasingi b'iyena mɨle re gog yɨt rɨrɨrkɨp omnɨka mɨlee.

11 Ɨ wɨn b'ogla odede singi b'iyenina,mopnokɨpwɨn wumɨr im jɨ yunɨm wɨn. Ɨ wɨn ɨtemb keik wanɨm utnɨkam yutungapu ke. Mop nokɨpre men naskand Kerisond gar ke utkunda keyokatonda, sɨ meraina yɨrkokar okatam re ma

wus nat yɨbnonj, ajɨ yunɨm onggɨtyam yɨrkokarokatam re kea wusjog nate ainy. 12 Ɨ sɨwɨny yikre momta ɨspara wa e, ajɨ kea daka bibɨr wusnate ainy. Sɨ onggɨt paemb men b'ogla tatogɨkin-dam sɨbɨbɨmna wɨko, ajɨ men b'ogla b'itkokindamngayamna nɨm ɨteorena geja kobɨrgɨm. 13 Sɨmen ket b'ogla nony kɨma na b'engainum odedeɨt re bibɨrɨnd wɨmena re dɨde, ɨ goro ɨsanikesab'ɨsɨngkena tuwenɨm dɨde goro ɨkpɨp wɨmenatuwenyɨt, ɨ goro yurowamyurowamb'araukamɨledɨde negɨr b'iyena singimɨlendwɨmena tuwenyɨt,ɨ dɨde goro b'ipowa dɨde negɨr yɨr ke yɨr b'angongmɨlend wɨmena tuwenyɨt. 14Ajɨ wɨn b'ogla Yong-gyam Yesu Kerisond ikisya waina garɨnd, ɨ goronaska gowukoi rɨgaina gɨm ke gasa gatab nonymenamena tamnɨkinam get ke rɨgaina gɨm kesingi mɨle rɨrɨrkɨp omnɨkam.

14Goro Gar ke Utkunda Rɨga wa Wɨngɨrɨnd

B'ɨsagɨka1 Wɨn b'ogla sam ke okasya rɨga yete re

danda kesa yɨbɨm gar ke utkundand, ɨ goro yɨtb'ugwatena kɨma b'ɨsagɨkam taininamonggɨtyamgatab rɨnsim re tina nonysɨpsɨp wekeny. 2 Ɨrɨga yete re rɨrɨrkɨp gar ke utkunda yokas, tonkomkesa owou dɨde ongong gasa engaeniny reowou mim, ajɨ rɨga yete re danda kesa gar keutkundand yɨbɨm, ton owoujog nena im awiny.3 Sɨ yet ra komkesa gasa tengaeniny owowɨm, sɨton goro nony ke yerɨnen tin yete re owoujognena awiny. Ajɨ kwa yet ra owoujog nena tawiny,sɨ ton goro b'ɨsagɨka yeyen tin yete re komkesagasa engainy owowɨm. Mop nokɨp God kea tinsam ke yokatonj. 4 Yetet jɨ man rɨga yet rayɨpa rɨga ma wɨko rɨgand b'ɨsagɨkam omnyɨt?Tina utnyita dɨde egomenda re ti Yonggyamɨmpɨlnate. Sɨ Yonggyamte tin utnyis, mop nokɨpYonggyamɨm ɨta Ti danda tin utnyitam. 5 Ɨkwa ra yɨpa rɨgat yɨpa bibɨr nena ukoijog yɨnamomneny nɨnda bibɨr wa pɨlke, ajɨ ra yɨpa rɨgatdaka komkesa bibɨr yɨpa rɨrɨr tamneniny, sɨ tontilenggyam b'ogla kupkakupka ɨmɨnjog ke yakattinɨmb'ogɨlɨm. 6Yet ra ton yɨpa bibɨr nenamnonymenamena omnɨkeneny, ton nony menamenayomnɨkeneny re Yonggyamɨnd esourena ma. Ɨyet ra ton komkesa owou dɨde ongong gasa ten-gaeniny owowɨm, sɨ ton komkesa owou dɨde on-gong gasa engaeniny re Yonggyamɨnd esourenama, nokɨp ton God naemb sɨteket yɨt yomneneny.

Roma 14:7 236 Roma 15:3Ɨ dɨde yet ra ton owoujog nena tawiny, ton owou-jog nena awiny re Yonggyamɨnd esourena ma, ɨton kwa God naemb sɨteket yɨt yomneneny. 7Mopnokɨp mera wɨngɨrɨnd makwa ɨta yɨpa rɨga yiloyɨbɨm tinɨm nenam, ɨ dɨde makwa ɨta yɨpa rɨgatuj okas tinɨm nenam. 8 Ra men yilo tekenyɨn, sɨmen yilo wekenyɨn re Yonggyam mim. Ɨ ra menuj taindam, sɨ men uj aindam re Yonggyam mim.Sɨ onggɨt paemb jɨ da nangga ma jɨ men yilo imwekenyɨn o uj im wekenyɨn, men re Yonggyammim. 9 Mop nokɨp onggɨt rɨl penaemb Kerisouj yokatonj dɨde yilo yokatonj, nokɨm da ɨdenatTon Yonggyam tau dem yilo rɨgam dɨde uj rɨgam.10 Ɨ men komkesa opima Godɨmna b'ɨsagɨkapuwɨpɨnd towɨnkindam dem. Sɨ man nangga paeb'ɨsagɨka omnɨket moina gar ke utkunda nanyɨmo yɨngganɨm pɨlɨnd? O dɨde kwa man nanggapae nony ke yɨrɨnenenyɨt moina gar ke utkundananyɨnd o yɨngganɨnd? 11Mopnokɨp yɨna pebandɨja emb ɨrɨki yɨbɨm da,“Yonggyam ton yindeny da, ‘Kon yilo e nɨbne-

nenyɨn, sɨ komkesa rɨga kor pɨlwa opimakumsos b'atɨmkanj dem,

ɨ dɨde komkesa weyatɨp opima Godɨm pɨlwapɨtapɨta tamnenanj dem towaina omnɨkinegɨr mɨle.’ ”

12Sɨ onggɨt paembmera wɨngɨrɨnd yɨpayɨpa rɨgapopima Godɨm pɨlwa tagenairanj dem towainajogomnɨki mɨle gatab.

Goro Gar ke Utkunda Rɨga Negɨr Mɨle OmnɨkamNya Tauyainɨm.

13 Sɨ onggɨt paemb men goro kwa ngai b'usayameralenggyam meralenggyam b'esagɨkinum. Ajɨwɨn b'ogla nonyɨk b'atɨmdenindam odede da,“Kon ma ɨta oramisɨn b'uwombenapu gasa odis koina gar ke utkunda nanyɨm o yɨngganɨmpɨlwa.” 14 Kon wɨmena nekenyɨn YonggyamYesund gar ke utkunda mɨle nate, sɨ kon wumɨren da get ke God makwa ke yɨpa gog yoramitonjowou dɨde ongong gasam pɨlɨnd da, “Kɨlkɨl e jɨ.”Ajɨ ra yɨpat nony menamena ke okas da “Ɨtemb jɨkɨlkɨl e,” sɨ daka tinɨm re kɨlkɨl e. 15Ramanmoinagar ke utkunda nanyɨm pɨlwa o yɨngganɨm pɨlwagar kopam tamneninyɨt owou dɨde ongong gasagatabɨm, sɨ man makwa ɨta singi b'iyena mɨle keb'ingaenyɨtmoinawɨmenawɨngɨrɨnd. Ɨ goromanmoina owou dɨde ongong gasam pɨlke tin negɨromnɨkɨm, mop nokɨp Keriso ti mana uj awonj.16 Sɨ onggɨt paemb goro rɨgap negɨrjog yɨt ke wenresadreninem waina b'ogɨl owou dɨde ongong

mɨle gatab. 17 Mop nokɨp God ma pumb tunggre ma owou, ɨ ongong, ɨ dɨde onaika mɨle ma,ajɨ negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle, ɨ ngɨmbla, ɨ dɨdesam mɨle ma rɨnsim re Yɨnayɨna Wɨngawɨngatogona niyeniny. 18 Mop nokɨp yet ra Kerisomwɨko omnɨkainy odede nya ke, sɨ God ɨta samtainy ti pɨlwa, dɨde rɨgap ɨta tin ɨmjatenyi ɨsnawakɨma. 19 Sɨ onggɨt paemb ket men oraka eyenin-dam onggɨtyam gasa rɨnsim re ngɨmbla yiyenyidɨde onggɨtyam gasa rɨngkaim re men meraleng-gyam meralenggyam b'arangindam wɨngawɨngake. 20 Sɨ goro wɨn owou dɨde ongong gasa mapGod ma wɨko negɨr omnɨka yiyenya rɨnte re Tonrɨgaina garɨnd omnɨka yiyeneny. Komkesa owoudɨde ongong gasa re kɨlkesa im, ajɨ ɨtemb re negɨr-jog e tinɨm yete re owou dɨde ongong eyeninynony bebɨg kɨma. Ɨngkaimemb nɨnda rɨgap sapotendenanj. 21 Sɨ ɨtemb re b'ogɨljog mɨle e ra manmaka b'angga tanginyɨt, ɨ maka ra ɨk tanainyɨt, ɨdɨde kwa maka ra nɨnda gasa tamnɨkinyɨt odedenony kɨma da, “Ke kon yɨpa koina gar ke utkundananyɨnd o yɨngganɨnd sap otendam yamnɨn.”22 Sɨ nanggamog mɨle e man gar ke utkunda keokati yowamet mor pɨlɨnd, sɨ man owama yiyeneonggɨtyammɨle Godɨmwɨpɨnd. Ɨ Godmab'ogɨl ɨtati pɨlɨnd yet ra tilenggyam b'ɨtɨmjateny da “Ɨtembre ɨmɨnjog mɨle e Godɨm wɨpɨnd,” ɨ ɨngkaemb tonmaka tilenggyam negɨrɨm b'ɨtɨsagɨk onggɨtyamtina mɨle gatab. 23 Ajɨ yet ra maka ɨmjateny da“Ɨtemb re ɨmɨnjog mɨle e Godɨm wɨpɨnd owowɨmdɨde ongongɨm,” ɨ ra ton owou dɨde ongongteyeniny, sɨ ton kemb negɨr ma b'ɨsagɨka wɨranate yɨbɨm. Mop nokɨp ɨtemb mɨle re ma gar keutkunda ke omnɨki e. Ɨ komkesa mɨle rɨnsim rarɨgap maka ra gar ke utkunda ke tamnɨkanj, sɨopimemb re negɨr mɨle im.

15Rɨga Samɨm Amneninam ajɨ Goro Waleng-

gyam1 Ɨ men yepim re danda kɨma owɨnkindam gar

ke utkundand, b'ogla turowatenaindam towainabebɨg yepim re danda kesa wekeny gar ke utkun-dand, ɨ goro meralenggyam sam rakateninum.2 Mera wɨngɨrɨnd yɨpayɨpa rɨga ton b'ogɨl e tinarɨga samɨm yamnen, sɨ ɨngkaemb ton b'ogɨlokateny dɨde tin oranga iyeny wɨngawɨnga ke.3 Mop nokɨp Keriso Toda makwa Tinɨm Tileng-gyam samɨm awonj, ajɨ yɨna peband ɨja emb jɨɨrɨki yɨbɨm da, “Jɨ malɨk omnɨka mɨle rɨnsim rerɨgap Men jɨ malɨk momnɨkenyi, sɨ onggɨtyam

Roma 15:4 237 Roma 15:23mɨle odobarkanj re Kor pɨlnasim.” 4 Mop nokɨpkomkesa ɨrɨki yɨtkak rɨna re naskand erɨkto yɨnapeband, re meranɨm ouyaena mim ɨrɨki. Nokɨmda ɨdenat men warɨm b'ogɨl ɨsma okasu musɨkwɨmenam pɨlke dɨde b'ugowa mɨlem pɨlke rɨnsimre onggɨt yɨna pebap wumɨr nomnenanj. 5 Ɨ Godre musɨk wɨmena dɨde b'ugowa mɨle kɨma rɨgae, sɨ ra wɨn Keriso Yesu ma wɨngata yɨmta tun-dokindam, sɨ ɨngkaimembGodwa takainy yɨpainagasand nony menamena omnɨkam wa wɨngɨrɨnd.6Nokɨm da ɨdenat wɨn esourenenya Godɨnd, ɨte remera Yonggyam Yesu Keriso ma B'u, yɨpaina garke dɨde yɨpaina tugɨm ke.

7 Sɨ onggɨt paemb wɨn b'ogla walenggyamwalenggyamb'atkatenindamGodɨnd ewangayamodede wɨp rɨngma na re Keriso men nokasi-nonj. 8 Mop nokɨp kon nitinjɨn da Keriso Godma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpki rɨgawaina wɨko rɨga awonj re ouyawa mana da, “Godma yɨt re kea ɨmɨnjogɨm awonj ti pɨlɨnd.” Mopnokɨp ɨngkenaemb Ton kupkakupka ɨmɨnjog keamninonj Godɨmna tɨrɨr omni yɨt rɨna re Ton Jurɨga waina b'uwar wa akainonj. 9 Ɨ kwa nokɨmda ɨdenat God ma obagɨki kesa rɨgap Godɨndesourenenyi Tina kear map. Sɨ ɨja emb jɨ ɨrɨkiyɨbɨm yɨna peband da,“Sɨ onggɨt paemb Kon Men metɨsourenenyɨn

Koina obagɨki kesa rɨga wɨngɨrɨnd,dɨde Kon Moina nyɨ esourenenyɨn dem ara

ɨpaya gasa kɨma.”10 Ɨ b'usaya kwa yɨna pebat yindeny da,“Wɨn God ma obagɨki kesa rɨga, Tina obagɨki rɨga

kɨma ukoi sam na yomnɨka!”11 Ɨ kwa b'usaya yindeny da,“Wɨn komkesa God ma obagɨki kesa rɨgap b'ogla

yesoulita Yonggyamɨnd,dɨde wɨn komkesa rɨgap Tin b'ogla kwa

yesoulita!”12 Ɨ kwa b'usaya Isaya yinj da,“Yɨpa Yesai ma b'usmureni B'ɨga ɨta pɨta tainy

dem odede ɨt re ra wul dɨpond wɨl tɨlis,ɨ Ton ɨta towɨnyis dem God ma obagɨki kesa

rɨga wɨp iyenam,ɨ dɨde God ma obagɨki kesa rɨga opima warɨm

b'ogɨl ɨsma Ti pɨlɨnd oramisi dem.”13 Ɨ warɨm b'ogɨl ɨsma kɨma God wen yɨndan-gɨr tamnɨkiny komkesa sam ke dɨde ngɨmbla kewaina gar ke utkunda wɨmenand, nokɨm da ɨde-nat waina warɨm b'ogɨl ɨsma ukoijog warabagtaukeneny Yɨnayɨna Wɨngawɨnga ma okai dandake.

Polɨmna Wɨko God ma Obagɨki kesa RɨgaWɨngɨrɨnd

14 Kor gar ke utkunda nany dɨde yɨnggan-war! Kon kolenggyam kwa kupkakupka ɨmɨnjogke wumɨr yokatenyɨn wa gatab da wɨn waleng-gyam b'ogɨl mɨle ke yɨndangɨr im wekenyɨt, ɨkomkesa wumɨr ke yɨndangɨr im, sɨ wɨn rɨrɨrim walenggyam walenggyam b'auyaenam. 15 AjɨGodɨmna okai wurar kae kon moga kesa dandakɨma wa erɨkainyɨn nɨnda gatab yɨtkak rɨnsimra wen b'usaya nonony tamnenanj. 16 Sɨ Godɨtemb wurar nokawonj re nok mana da ɨde-nat kon Keriso Yesumna b'ogɨl wɨko rɨga taenGod ma obagɨki kesa rɨga wa wɨngɨrɨnd, ɨ konyɨna sɨ rɨga pɨla en God ma yɨrkokar bage yɨtwarabag omnɨkam wɨko yiyenyɨn. Nokɨm da raYɨnayɨna Wɨngawɨngat opimemb God ma obagɨkikesa rɨga yɨnam tamneniny yena re kon sɨ gasapɨla eyeninyɨn Godɨm okawam, sɨ ɨdenatembGod sam kɨma temjateniny ten okatam. 17 Sɨonggɨt paemb kon Keriso Yesu kɨma wɨmenandb'asourena yokatenyɨn Godɨmna onggɨtyamwɨkogatab rɨnte re kon omnɨka yiyenyɨn. 18 Ɨ Konmoga en nɨnda b'enga yɨtkak opurenam, ajɨ konɨna nena yɨtkak im moga kesa apureninyɨn rɨnare Keriso ken ningawonj Godma obagɨki kesa rɨgawa yɨt opurenam dɨde towanɨm wɨko omnɨkam,nokɨmda ɨdenat kon ten teyeninyɨnGodɨndyɨmtaundokam. 19 Ɨ kwa Keriso ken ningawonj kɨd kesakɨmadandawɨko dɨdemoga kɨmadandawɨko om-nɨkam God ma Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna dandake. Sɨ kon Kerisom gatab God ma b'ogɨl yɨrkokarbage yɨt kupkakupka warabag omnɨka yiyenondkomkesa eriya nata Yerusalem taun ke ngɨrpudea ta Ilurikon gatab wa. 20 Sɨ kon odede garke danda kɨma e singi aenyɨn da God ma b'ogɨlyɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnenyɨn rokate rerɨgap maka Kerisomna nyɨ yewangaenenyi. Mopnokɨp ke kon sosi yarangɨn b'enga rɨga ma ɨspɨkipɨpmetɨnd rɨkɨnd re yɨpa rɨgat yotomonj God mab'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨta omnenam. 21 Ajɨ ɨjaemb jɨ yɨna peband ɨrɨki yɨbɨm da,“Rɨga yepiya remaka Ti gatab bage yɨt yokato, ton

ɨta yɨr ongi dem,dɨde rɨga yepiya remaka utkundo, ton opima

nony taukanj dem.”Polɨmna Ɨsamki Yɨt Roma wa Menonɨm

22 Ɨ onggɨt mop paemb kor nya re ita wɨnɨndɨdoki im wekeneny wa pɨlwa menonɨm. 23 Ajɨkor makwa ɨta ngai yɨpa pɨpmet wɨko omnɨkam

Roma 15:24 238 Roma 16:15onggɨt eriya wɨngɨrɨnd, ɨ ɨta kor gar ke singiwa pɨlwa menonɨm nɨbnaeneny, ajɨ ɨurena eyiyeneny jogjog kemag kɨma. 24 Kor ɨta nonywen odaram nyatnyata de Spein wa. Sɨ kor ɨtangor wa warɨm singi menonɨm wa pɨlwa wenyɨr ongongɨm. Ɨ ra kon neken wa pɨlwa, naskakon wɨn kɨma sobijog ganggand nɨtɨbnyɨn samokatam. Ɨ ɨngkaemb kon ket iwasɨn dem de Speinwa waina yɨm b'akawa kɨma. 25 Ajɨ yu kon nekenYerusalem taun wa re yɨna rɨga yɨm okawa ma.26 Mop nokɨp Makedoniya sosi dɨde Akaya sosiukoi sam kɨma singi eyento gasa kesa yɨna rɨgayepiya re wekenonj Yerusalem taun wa, ɨ tonwulkɨp atabɨkauto towanɨm yingg iyenam. 27 Sɨton sam kɨma singi na auto onggɨtyam yinggiyenam. Ɨ ɨmɨnjog e da ton re towanɨmmɨra ɨtendikesa rɨga na wekenonj. Mop nokɨp ra God maobagɨki kesa rɨgap wɨngawɨnga gasa yingg taka-tenanj Yerusalem sosim pɨlke, sɨ todaka b'oglamɨra tetendauranj gɨm gasa ke ten yɨm okawam.28 Sɨ onggɨt paemb ra kon onggɨtyam wɨko und-wasɨn dem dɨde ra kon onggɨtyam wulkɨp gasakupkakupka towa ɨmɨnjog takainyɨn dem, sɨ konket iwasɨn dem de Spein wa. Ɨ dɨde nyatnyatawen tasmarinyɨn dem. 29 Ɨ ra kon wa pɨlwa nekendem, kon wumɨr en da ɨtemb re Keriso ma b'ogɨlke kupkakupka yɨndangɨr kɨma e dem.

30 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Konwen tugoinyɨn mera Yonggyam Yesu Kerisomnyɨ kɨma dɨde Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna singib'iyena kɨma da wɨn kon kɨma yɨpand gɨlgɨl ge-jam tonyisindam kor gatab yɨr opmita ke Godɨmpɨlwa. 31 Ɨ wɨn yɨr topmitenindam onggɨt gatabda Godte ken netwaikis gar ke utkunda kesa rɨgawa pɨlke yepim re Yuda eriya wɨngɨrɨnd wekeny,dɨde yɨna rɨgap koina yɨm b'akawawɨko sam kɨmayakate Yerusalem taunɨnd. 32Rada Godɨmna singiɨta, sɨ ɨngkaemb kon ukoi sam kɨma neken wapɨlwa, dɨde wɨn kɨma yɨpand gɨlgɨl wɨramwɨmenaokatenyɨn. 33 Ngɨmbla God komkesa wɨn kɨma,ɨmɨnjog!

16Nɨnda Yɨna Rɨga wa pɨlwa Simesime Yɨtkak

1 Kon wa pɨlwa pɨtapɨta tomnyɨn mera gar keutkunda ngɨmɨr Poibend yeto re Kengkrea sosiwɨko kongga wɨbɨm. 2 Wɨn b'ogla tin simesimetomnenya Yonggyamɨm nyɨ kɨma odede ɨt re yɨnarɨga waina b'ogɨl ɨsnawa nya ke re dɨde, ɨ wɨntin yɨm tokaenya nanggamog im re ton singi

amneniny wa pɨlke okatam, mop nokɨp ton keayɨm akaeneninonj jogjog rɨga dɨde kwa keda.

3 Wɨn koina wɨdaemb yɨt tusekaya Priskilaake Akwila towa pɨlwa, ton re kor wɨkomad iKeriso Yesumna wɨko wɨngɨrɨnd. 4 Ɨ Ton koinayɨrkokar map towaina yɨrkokar b'akawonda, sɨma kon nenate sɨteket amnenenyɨn, ajɨ komkesaGod ma obagɨki kesa rɨgaina sosi toda kwa keasɨteket amneneno. 5 Ɨ wɨn kwa koina wɨdaembyɨt tusekaindam onggɨt sosim pɨlwa yepim retowaina met wa yɨr opmitenenanj. Ɨ koinamadaemb yɨt usekaya koina singi iyena rɨgaEpainetom pɨlwa yete re naskajog engendi rɨgaKerisom pɨlɨnd Asiya eriya wɨngɨrɨnd. 6 Ɨ koinamadaemb yɨt tusekaya Mariyam pɨlwa yet rewanɨm bebɨg kɨma ukoijog wɨko amnɨkeninonj.7 Ɨ koina wɨdaemb yɨt tusekaya kor gu rɨga nɨ-mog, Androniko ake Yuniya towa pɨlwa yepiyare kon kɨma yɨpand sɨbɨbmetɨnd ebnonda. Ɨ tonre ɨtmɨkitijog rɨga wa pɨlɨnd ukoi ongwati rɨgai ebnya, ɨ kwa ton naska nata Kerisom pɨlwaengendonda ajɨ kon re yɨmtanyam en. 8 Ɨ koinamadaemb yɨt usekaya Ampliyatom pɨlwa yena rekon singi yiyenyɨn Yonggyam kɨmawɨmenand. 9 Ɨkoina wɨdaemb yɨt tusekaya towa pɨlwa, Urbanoyet re mera wɨkomad Keriso ma wɨko omnɨkand,dɨde Staki yena re kon singi yiyenyɨn. 10 Ɨ koinamadaemb yɨt usekaya Apelem pɨlwa yete re ɨs-nawa kɨma ɨmjati rɨga e yɨbɨm Kerisond ewan-gayand. Ɨ koina wɨdaemb yɨt tusekaindam towapɨlwa yepim re wekeny Aristobulomna metɨnd.11 Ɨ koinawɨdaemb yɨt usekaya kor gu rɨga Erodiy-onɨm pɨlwa. Ɨ koina wɨdaemb yɨt tusekaindamtowa pɨlwa yepim rewekeny Yonggyamɨnd ewan-gayand Narkisomna metɨnd. 12 Ɨ koina wɨdaembyɨt tusekaya Tripaina dɨde Triposa towa pɨlwayepiya re bebɨg kɨma wɨko amnɨkeninonda Yong-gyamɨnd ewangayand. Ɨ koina madaemb yɨttusekaya gar ke utkunda kongga Persisɨm pɨlwayena re kon singi wiyenyɨn dɨde yet re bebɨgkɨma ukoijog wɨko amnɨkeninonj Yonggyamɨndewangayand. 13 Ɨ koina wɨdaemb yɨt tusekayatowa pɨlwa, Rupo yete re obagendi rɨga yɨbɨmYonggyamɨmna wɨko omnɨkam, dɨde kwa ti mogyet re ken yɨr nɨpkenenonj ti b'ɨga pɨla. 14 Ɨkoina wɨdaemb yɨt tusekaindam towa pɨlwa, As-ingkrito, Plegon, Erme, Patroba, Erma ɨ dɨde garke utkunda nany dɨde yɨngganwar yepim re tonkɨmawekeny. 15 Ɨ koinawɨdaemb yɨt tusekaindamtowa pɨlwa, Pilologo dɨde Yuliya, Nerea dɨde tingɨmɨr, ɨ Olimpa dɨde komkesa yɨna rɨga yepim re

Roma 16:16 239 Roma 16:27ton kɨma wekeny. 16 Ɨ wɨn walenggyam waleng-gyam simesime b'amneninam yɨna b'amongnenakɨma. Ɨ dɨde komkesa Kerisomna sosip wɨdaembyɨt etmɨkurauranj wa pɨlwa.

Nonony Yɨtkak B'anygɨnena Ouyaena Rɨgagatab

17 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Konkwawen tugoinyɨn. Sɨ wɨn yɨr kɨma tekenyɨt towagatab yepim re gar ke utkunda rɨga wa wɨngɨrɨndgangga ɨkalka mɨle omnɨka eyenanj dɨde nenegɨrnya ke auyaenenanj ouyaeni yɨrkokar bageyɨtkakɨm pɨlke rɨna re wɨn b'auyaenentondamɨtmɨkitijog rɨga wa pɨlke. Ɨ dɨde wɨn b'oglatewaikenindam towa pɨlke. 18 Mop nokɨp odederɨgap ma mera Yonggyam Keriso mim wɨkoyomnɨkauranj, ajɨ ton ngɨmblakak yɨt opurenakaim dɨde otomanti opurena kaim negɨr kesarɨgaina gar ugungatena eyenenanj negɨr nya wa.Sɨ odede wɨko omnɨka kaim ton towainajog gɨmke singi nena akatenenanj. 19 Ɨ waina Yesundyɨmta undoka gatab yɨt kea komkesa gatab wawumɨr yikenonj. Sɨ onggɨt paemb kon ukoijogsam ainyɨn wa pɨlwa, sɨ kon singi en da wɨn b'oglab'ogɨl multekɨp kɨma rɨga taukindam onggɨtɨmnanggamog im re b'ogɨl, ajɨ b'ogla multekɨpkesa rɨga taukindam onggɨtɨm nanggamog imre negɨrjog. 20 Ngɨmbla God momta e Satanandwaina pɨs wɨrand ingolɨk. Mera Yonggyam Yesuma wurar wɨn kɨma!

Nɨnda Pol ma Wɨkomadwar waina SimesimeYɨt

21 Ɨ kor wɨkomad Timote dɨde koina gu rɨgaLukiyo, Yason, dɨde Sosipatro, towa pɨlke wa wɨ-daemb yɨt etmɨkurauranj. 22 Ɨ kon Tertiyoten yetere kon onggɨtyam peba ɨrɨka yiyenyɨn, wɨdaembyɨt wen amninyɨn Yonggyamɨm nyɨwɨnd. 23 ƗGaiyo yete re ken obai nomneneny tina metɨndwɨdaemb yɨt wen amniny, dɨde kwa kupkakupkasosit wɨdaemb yɨt wen amniny. Erasto yetere wulkɨp yɨr ɨpka rɨga yɨbɨm onggɨt taunɨnd,wen wɨdaemb yɨt amniny, ɨ dɨde kwa gar keutkunda rɨga Kuwarto daka wen wɨdaemb yɨtamniny. 24 [Mera Yonggyam Yesu Kerisomnawurar komkesa wɨn kɨma, ɨmɨnjog!]

Undwatapu Yɨtkak25 God rɨrɨr e wen tutnɨkiny danda kɨma koina

pɨtapɨta omneni God ma b'ogɨl yɨrkokar bageyɨt ke dɨde Yesu Kerisom gatab pɨtapɨta omneniyɨtkak ke. Ɨ onggɨtyam pɨta omneni yɨtkak rewɨgawɨga gasa e rɨna re b'ila b'atobarkonj dɨde

egiti yɨbnenenonj. 26 Ajɨ yu ɨtemb ket pɨta ainybageyam waina ɨrɨki peba wa pɨlke rɨna re ngɨrpukesa God engainonj ɨrɨkam, nokɨm da ɨdenat tonwumɨr tagoniny b'engabenga yɨtam rɨga wa garke utkunda ke okatam dɨde yɨmta undokam.

27YesuKerisompɨlke b'ogɨl ɨnyomarenangɨrpukesa de yɨpaina b'ogɨl multekɨp kɨma Godɨmpɨlwa, ɨmɨnjog!

1Korinto 1:1 240 1Korinto 1:17

Naskanyam Korinto LetaPolɨmna Ɨrɨki Naskanyam Korinto Sosim pɨlwa

LetaIsɨpkita YɨtkakOnggɨtyam leta ɨrɨka rɨga re Polte. Ɨ ton ɨtemb

leta yɨrɨkonj re Korinto sosi mana rɨka gɨbɨl wɨnnat A.D. pipti paib (55) kemagɨnd.

Ɨ re Pol yɨbnonj Epeso taunɨnd, kea ton yɨpa letayokatonj Korinto sosimpɨlke. Seg todaka ketmɨraleta erɨkawonj Korinto sosim pɨlwa. Sɨ ɨntembjɨ leta rɨnte re men nyɨ yogenayu da NaskanyamKorinto Leta.

Ɨ onggɨt wɨnɨnd Korinto re yɨpa ukoijog Griktaun na dɨde mop tungg na yɨbnonj Akayaeriyand. Ɨ dɨde ɨtemb taun yɨbnonj re yɨpa ong-watijog wulkɨp dɨde gasa jogjog taun na ɨ dɨdenegɨrjog b'iyena mɨle kɨma taun na.

Sɨ Polma sobijog na ɨtemb Korinto sosind nonykubɨr yomnɨkonj, nokɨp kea jogjog negɨr mɨleukuka wuwenonj onggɨt sosi wɨngɨrɨnd. Sɨ Polukoijog nony kubɨr ainy re onggɨt bebɨgɨm pɨl-nasim, opi re b'u b'iyena mɨle, ɨ negɨrjog b'iyenamɨle, ɨ molkongga wɨmena mɨle gatab b'arkita, ɨkukɨp ke nonykok mɨle gatab yɨt, ɨ b'obogɨl sosiongonjena yɨt, ɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna yiyagwurar gatab yɨt, ɨ dɨde utnyita gatab yɨt. Sɨ onggɨtmop penaemb ket onggɨt peband Pol samanyiyowa eyeninonj dɨde singi kɨma ouyaena eyeni-nonj b'obogɨl wɨmenam Godɨmna yɨtkak rɨrɨrɨnd.

Simesime Yɨtkak1 Simesime! Kon Pol ten rɨna re God Tina

singind ara nemokonj YesuKerisomna ɨtmɨkitijogrɨgam. A sɨ kon koina gar ke utkunda yɨngganSostene kɨma e wanɨm peba yɨrɨkya, 2 God masosim pɨlwa rɨnte re yɨbɨm Korinto taunɨnd ɨyepiya re wɨn onggɨt sosind Yesum pɨlke yɨnaaukɨtondam, sɨ ket yɨna rɨga im wekenyɨt, ɨkwa komkesa yɨna rɨga wa pɨlwa yepim re meraYonggyam Yesu Kerisond towa Yonggyamɨm nyɨyogenai komkesa eriya wɨngɨrɨnd. 3 Wurar dɨdengɨmbla wɨn kɨma mera B'u Godɨm pɨlke dɨdeYonggyam Yesu Kerisom pɨlke.

Godɨm pɨlwa Sɨteket Yɨt4Wɨn Keriso Yesum pɨlnasim wekenyɨt, sɨ God

wa wurar agoneneniny. Sɨ onggɨt paemb konkoina Godɨndwa gatab sɨteket yɨt yomnɨkenenyɨnita wɨnɨnd. 5 Mop nokɨp wɨn komkesa gatab kerɨrɨrkɨpjog im wekenyɨt Yesund yɨmta undokand

komkesa opurena ke dɨde komkesa wumɨr ke.6 Nokɨp Kerisom gatab yɨr ungata yɨt re kea wapɨlɨnd ɨmjati e yɨbɨm. 7 Sɨ onggɨt paemb wɨn maopima oraka eyenindam nanggamogwɨngawɨngake yiyag wurar ajɨ wɨn nony b'ogɨl kɨma yɨrungawa nasim wekenyɨt mera Yonggyam YesuKerisomna liyalliyal menon. 8 Sɨ mera YonggyamYesu Keriso, Tontemb kwa danda kɨma wen ɨm-jatena teyeniny ngɨrpu undwatapu wɨn. Nokɨmda ɨdenat wɨn b'injawa kesa rɨga taindam demTina menon bibɨrɨnd. 9 Ɨ God wen ara emokinonjre yɨpand yingg okatena mana Tina B'ɨga YesuKeriso mera Yonggyam kɨma. Sɨ onggɨt paembTon kwa opima ɨmɨnjogjog tamnɨkiny Tina yɨtkakrɨrɨrɨnd.

Sosind Bu B'iyena Mɨle10 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Kon

wen danda kɨma tugoinyɨn mera Yonggyam YesuKerisomna nyɨ kɨma im. Sɨ komkesa wɨn b'oglayɨpaina gasand ɨmjati yɨt tapurenindam dɨdegoro bu b'iyena mɨle ke wetaweta tekenyɨt wawɨngɨrɨnd. Ajɨ wɨn b'ogla waina gar dɨde wainanony menamena tangapindam yɨpand awowɨm.11Mop nokɨp, kor gar ke utkunda nany dɨde yɨng-ganwar, Kloemna b'ubɨgawar wɨngɨrɨnd nɨndapkea ken wumɨr nomno da wa wɨngɨrɨnd opimaleny b'agawamɨle. 12Ajɨ odedemoppenaembkonninjɨn da wɨn wa wɨngɨrɨnd opurena eyenindamda, “Kon re Polɨm tab ke rɨga en,” ɨ yɨpat da,“Kon re Apolom tab ke rɨga en,” ɨ yɨpat da, “Konre Petrom tab ke rɨga en,” ɨ dɨde kwa yɨpat da,“Kon re Kerisom tab ke rɨga en.” 13 Sɨ rɨka Kerisokɨb omnɨki e yɨbɨm? Ɨ rɨka Polɨt wanɨm uj awonjwul b'agbagɨnd? Ɨ rɨka wɨn kwa Polɨmna nyɨkɨma na baptiso yokatenonda? Nayɨ. 14 Sɨ kononggɨt paemb Godɨnd sɨteket yɨt yomnenyɨn dakonmakwa yena baptiso yomnond wa wɨngɨrɨnd,ajɨ Krispo ake Gaiyo nena na. 15 Nokɨm daɨdenat maka yet indeny da, “Kon Polɨmna nyɨkɨma na baptiso yokatond.” 16 Sɨ kon kwa keaStepana b'ubɨgawar baptiso amnɨkinond, ajɨ konma wumɨr en rɨka kon ke yena rɨga baptiso am-nɨkinond. 17 Mop nokɨp Keriso ma ken baptisoomnɨka mana nɨtmɨkitonj wa pɨlwa, ajɨ God mab'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnenamana. Sɨkonma nony b'akatena kɨma opurenammultekɨpna yingaenenond, nokɨm da ɨdenat Kerisomnawul b'agbag maka kɨp kesa tawɨk.

Godɨmna Multekɨp dɨde Wul B'agbag

1Korinto 1:18 241 1Korinto 2:718 Mop nokɨp wul b'agbag gatab yɨtkak re ko-

rɨrkorɨr opurena yɨtkak e towanɨmyepiya ra negɨrokatenyi dem. Ajɨ yepiya ra men yɨrkokar okasudem ɨtemb wul b'agbag gatab yɨtkak re Godɨmnadanda e meranɨm. 19Mop nokɨp yɨna peband ɨjaemb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da,“Kon opima negɨr tamnɨkeninyɨn b'ogɨl multekɨp

rɨgaina multekɨp.Ɨ Kon kwa opima awɨr tamnɨkeninyɨn b'ogɨl

wumɨr rɨgaina wumɨr.”20 Sɨ rokate b'ogɨl multekɨp rɨga yɨbɨm? Ɨ rokateb'ogɨl wumɨr rɨga yɨbɨm? Ɨ kwa rokate b'ogɨlyɨt b'ɨrmeka rɨga yɨbɨm? Awɨr e. Ma sɨ Godkea onggɨtyam gowukoyɨmna multekɨp korɨrko-rɨr amninonj? Owɨ. 21 Mop nokɨp God kea Tinamultekɨp ke gowukoi rɨgaina multekɨp edokinonjTinɨm wumɨr okatam. Sɨ Godɨmna wɨko rɨgainapɨtapɨta omneni Tina b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt rekorɨrkorɨr yɨtkak e gowukoi rɨgaina multekɨp keongwatam. Ajɨ God opimemb korɨrkorɨr yɨtkaksam kɨma e yingaeneny rɨga wa yɨrkokar okawamyepiya ra gar ke utkunda ke onggɨtyam yɨtkakokatenyi. 22 Sɨ Ju rɨgap b'arkena yoramitenyire kɨd kesa kɨma danda wɨko mim onggɨtyamyɨtkak ɨmjatam. Ɨ dɨde kwa Grik rɨgap ong-gɨtyam yɨtkak ɨmjatam oraka yiyenyi re towainamultekɨp ke ongwata mim. 23 Ajɨ sɨn Kerisona pɨtapɨta yomnenyu yena re wul b'agbagɨndyɨdrɨko. Sɨ onggɨtyam yɨtkak re b'uwombenapue Ju rɨga wa, ɨ daka God ma obagɨki kesa rɨga ware korɨrkorɨr e. 24 Ajɨ Keriso re Godɨmna dandae dɨde Godɨmna b'ogɨl multekɨp e towanɨm yenare God ara emokinonj Ju rɨga wa wɨngɨrɨnd dɨdeGrik Rɨga wa wɨngɨrɨnd. 25 Mop nokɨp Godɨmnamultekɨp rɨnte re rɨgap yogenaenenyi korɨrkorɨrke re ton b'ogɨl multekɨp e yɨbɨm rɨga wa wɨpɨnd.Ajɨ rɨgaina b'ogɨl multekɨp re ma b'ogɨl multekɨpe yɨbɨm Godɨm wɨpɨnd. Ɨ Godɨmna danda rɨntere rɨgap yomnenenyi sobijog ke re ton ukoijogdanda e rɨga wa wɨpɨnd, ajɨ rɨgaina ukoijog dandare sobijog danda e Godɨm wɨpɨnd.

26 Sɨ kor nany dɨde yɨngganwar, wɨn b'obogɨlnonyɨk b'amdeninam wa gatab re God wen araemokinonj. Sɨ gɨm ke gowukoi rɨgaina nya kere wɨn ma jog na wekenot b'ogɨl multekɨp rɨgaɨ ma jog na gɨm ke danda kɨma rɨga ɨ dɨde majog na pumbjog nyɨ rɨga. 27 Ajɨ God Tina rɨgaabagɨkinonj yepiya re gowukoi rɨgap korɨrkorɨrke agenaento, nokɨm da ɨdenat Ton ɨngarɨndtaramiteniny b'ogɨl multekɨp kɨma rɨga. Ɨ kwaGod Tina rɨga abagɨkinonj yepiya re gowukoyɨnd

danda kesa wekenonj, nokɨm da ɨdenat Ton ukoidanda kɨma rɨga ɨngarɨnd taramiteniny. 28 SɨGod obagɨka eyeniny re gowukoyɨmna goujog nyɨrɨga im dɨde ɨsai rɨga im. Sɨ nok paimemb Tonodede rɨga obagɨka eyeniny yepim re ongwatikesa rɨga wekeny gowukoyɨnd, nokɨm da ɨdenatten teomneniny yepim re ongwati rɨga wekenygowukoyɨnd. 29 Sɨ God odede mɨle omnɨka eye-niny re nok mim da ɨdenat komkesa rɨga makab'atɨsourenanj Ti wɨpɨnd. 30 Ajɨ wɨn re Godɨmpɨlkaim dɨde Keriso Yesum pɨlnasim wekenyɨt.Ɨ Keriso re Godɨm pɨlkena ikonj dɨde meranɨmb'ogɨl multekɨp na awonj. Sɨ Ton re meranɨmnegɨr kesa dɨmdɨmjog e ɨ yɨnayɨna e ɨ dɨde negɨrmɨlem pɨlke ɨtrɨngendam mɨra e. 31 Sɨ onggɨtpaemb yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, “Yetra singi tainy b'asourenam, ton b'ogla Yonggyamnenam pɨlɨnd b'asouren.”

2Kerisomna Wul B'agbag gatab Yɨt

1 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Rekon naskajog nekond wa pɨlwa, kon kea Godɨmnaɨmɨnjog yɨrkokar yɨtkak wa pɨtapɨta amnena-wond. Ajɨ kon koina opurena maka engaeninondb'ogɨl ɨsakaurena kɨma yɨtkak dɨde b'ogɨl mul-tekɨp ke yɨtkak. 2 Mop nokɨp re kon wɨmenanekenond wa wɨngɨrɨnd, kon kea kolenggyamyɨmjatond da, “Kon komkesa gasa nony redas-inɨn, ajɨ kon ɨna pɨtapɨta ramnenɨn Yesu Kerisodɨde Tina uj gatab wul b'agbagɨnd.” 3 Ɨ kwa konwɨn kɨma nɨbnenenond re danda kesa wɨngɨr natɨ moga wɨngɨr nat ɨdɨde ukoi kaktɨtɨ kɨma wɨngɨr nat. 4 Sɨ koinaouyaeni yɨtkak dɨde koina pɨtapɨta omneni yɨtkakre ma rɨgaina b'ogɨl multekɨp ke ɨl ongka yɨtkakna. Ajɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngat danda kɨmautkunda rɨgaina gar akateninonj. 5 Sɨ kon onggɨtpenaemb odede mɨle yomnɨkenenond, nokɨm daɨdenat waina gar ke utkundamaka tekeny rɨgainamultekɨpɨm pɨlɨnd, ajɨ tekeny ra Godɨmna dan-dam pɨlnasim.

Godɨmna B'ogɨl Multekɨp6 Ajɨ men re b'ogɨl multekɨp gatab e opurena

yiyenyu towa pɨlwa yepim re wɨngawɨnga kerɨgajog owɨnki wekeny. Ajɨ ɨtemb b'ogɨl mul-tekɨp re ma onggɨt gowukoyɨm pɨlkae dɨde maonggɨtyam gowukoi wɨp iyoi rɨga wa pɨlkae rɨntera b'eteomneny. 7 Ajɨ re God maka gowukoiyotobarkonj, Ton kea naska nata meranɨm b'ogɨl

1Korinto 2:8 242 1Korinto 3:11ɨnyomarena okatamyɨsamkonj onggɨt b'ogɨlmul-tekɨp gatab rɨna re wɨgawɨga egiti yɨbnenenonj.Sɨ men ket ɨntemb jɨ Godɨmna b'ogɨl multekɨpgatab opurena yiyenyu. 8 Sɨ onggɨt gowukoiwɨp iyoi rɨga wɨngɨrɨnd makwa yɨpat wumɨryokatonj Godɨmna ɨtemb b'ogɨl multekɨp gatab.Mop nokɨp rako ton wumɨr yokato, ton ma rakob'ogɨl ɨnyomarena kɨma Yonggyamɨnd yɨdrɨkowul b'agbagɨnd. 9 Ajɨ yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨkiyɨbɨm da,“God gasa angonjeninonj towanɨm mana yepim

re Tin singi yiyenyi.Sɨmakwayɨpa rɨgat onggɨtyamgasa yɨr angi-

nonj tina yɨrkɨp ke.Ɨ makwa yɨpa rɨgat onggɨtyam gasa gatab

utkundeninonj tina yɨpya ke.Ɨ dɨde makwa yɨpa rɨgat onggɨtyam gasa

nonyɨk epɨndeninonj tina gar ke.”10 Ajɨ Godɨt Yɨnayɨna Wɨngawɨngand yingaenonjmen ouyaukuram onggɨtyam wɨgawɨga gasa.Mop nokɨp Yɨnayɨna Wɨngawɨnga re komkesagasam dɨde Godɨmna ngor wa wɨgawɨga egurkigasa gatabɨm wumɨrjog e yɨbɨm. 11 Mop nokɨprɨgawɨngɨrɨnd ɨta yetewumɨr yɨbɨm yɨpa rɨgamnakomkesa gar ke gasa gatab? Nayɨ, makwa ɨtayete, ajɨ onggɨt rɨgamna wɨngawɨnga nena tawumɨr yɨbɨm yete re ti pɨlɨnd yɨbɨm. Sɨ odedeyɨpa wɨp nya ke makwa yɨpat ɨta wumɨr yɨbɨmGodɨmna komkesa gar ke gasa gatab, ajɨ GodɨmnaWɨngawɨnga nena ta wumɨr yɨbɨm. 12 Sɨ menyokatonda re ma gowukoyɨmna wɨngawɨnga na,ajɨ Godɨm pɨlke Wɨngawɨnga na. Nokɨm da ɨdenatmen wumɨr taukindam komkesa gasa gatab rɨnare God mera yiyagyiyag nogoninonj. 13 Sɨ menapurenindam onggɨtyam komkesa gasa gatab rema rɨgaina b'ogɨl multekɨp ke ouyaeni yɨtkakkaim, ajɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna ouyaenikaim. Sɨ men wɨngawɨnga gasa gatab esɨpke-naindam re towanɨm mim ya pɨlnate re YɨnayɨnaWɨngawɨnga b'imuri yɨbɨm. 14 Ajɨ rɨga ya pɨlnatere maka Yɨnayɨna Wɨngawɨnga b'imuri yɨbɨm,ton ma opima takasiny onggɨtyam komkesa gasarɨnsim re Godɨmna Wɨngawɨngam pɨlke wuweny.Mop nokɨp opimemb re tinɨm korɨrkorɨr gasaim. Sɨ ton ma rɨrɨr e wumɨr okatam nokɨp rɨ-gap onggɨtyam gasa angwatenanj re wɨngawɨnganya nena kaim. 15 Ajɨ ya pɨlnate re YɨnayɨnaWɨngawɨnga b'imuri yɨbɨm, ton rɨrɨr e onggɨtyamkomkesa gasa tekalneniny ongwatam. Ajɨ makwayɨpa rɨgat rɨrɨr e tin ɨsagɨk ongwatam. 16 Sɨ yɨnapeband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, “Yete wumɨr

yɨbɨm Yonggyamɨmna gar, ɨ ton ket Tin ugou?”Ajɨ men re kea Yonggyam Kerisomna gar e okatiyowamu.

3Wɨngawɨnga ke Papa B'ɨga

1 Ɨ kor nany dɨde yɨngganwar, kon ma rɨrɨrna opurenam awond wa pɨlwa odede ɨt re konapureninyɨn towa pɨlwa yepim re wɨngawɨnga kerɨgajog owɨnki wekeny. Ajɨ kon ɨja na wɨp wenyɨt amninond opi re gɨm ke gowukoi rɨga re dɨdeo papa b'ɨga re dɨde yepim re Yesund gar keutkunda ke yokasi. 2 Sɨ kon wen okɨka eyeninondre ngom mebo kena, ajɨ maka angeninond owou-jog ke. Mop nokɨp wɨn re ma rɨrɨr na aukɨtondamonggɨtyam owoujog owowɨm, ajɨ daka kwa yu kewɨnma rɨrɨr im. 3Mop nokɨp wɨnwekenyɨt re gɨmke gowukoi rɨga im-a ngɨrpu yu. Sɨ wa wɨngɨrɨndopima nonyɨk b'ɨponena mɨle dɨde leny b'agawamɨle. Sɨ rɨka wɨn ma gɨm ke gowukoi rɨga im-a wekenyɨt? Dɨde rɨka wɨn ma gowukoi rɨgainamɨle rɨrɨr nasim wɨmena wuwenyɨt? 4 Sɨ ra wawɨngɨrɨnd yɨpa rɨgat b'atgenai, ɨ ton bu b'iyenayɨt indeny da, “Kon re Polɨm tab ke rɨga en,” ɨkwa yɨpat da, “Kon re Apolom tab ke rɨga en.” Sɨrɨngma, ma wɨn gowukoi rɨga im-a wekenyɨt?

Godɨmna Wɨkomadwar5 Sɨ yete jɨ Apolo? Ɨ daka yete jɨ Pol? Sɨn re

Godɨmna wɨko rɨga i ya pɨlkena re wɨn gar keutkunda yokatonda. Sɨ sɨn yɨpayɨpa ɨna wɨko om-nɨka eyeninonda rɨna re Yonggyam sowa noka-wonj omnɨkam. 6 Sɨ kon tuny esinond ɨ Apolodaka nyɨ ɨsanka eyeninonj. Ajɨ Godɨt ket owɨnkaeyeninonj. 7 Sɨ onggɨt paemb ɨtot rɨga re ma ukoie ɨ daka nyɨ ɨsanka rɨga kwama ukoi e. Ajɨ God yetre owɨnka eyeninonj re ukoijog e. 8 Ɨ ɨtot rɨga akenyɨ ɨsanka rɨga re yɨpa rɨrɨr wɨko rɨga i ebnya. Ajɨton yɨpayɨpa towainajog mɨra takasinya ra demtowainajog b'asowa rɨrɨr nasi. 9 Mop nokɨp sɨnre Godɨmna wɨkomad i nɨbnya. Ɨ wɨn re Godɨmnasopapu im dɨde Godɨmna met im.

Met Oranga gatab Tendam Yɨt10 Sɨ God kea wurar nokawonj ɨ kon onggɨt

wurar rɨrɨrɨnd met orangapu pɨpmet yɨspɨkondb'ogɨl multekɨp kɨma met oranga rɨga re dɨde. Ajɨkwa nɨnda rɨgap daka ket ɨta met oranga yiyenyionggɨt ɨspɨki met orangapu pɨpmet kumbɨnd. Sɨton yɨpayɨpa b'ogla b'obogɨl yɨr yeyene rɨdede eton onggɨtyam ɨspɨki met orangapu pɨpmet kum-bɨnd b'obogɨl met oranga iyenyi. 11 Mop nokɨp

1Korinto 3:12 243 1Korinto 4:11met orangapu pɨpmet re kea ɨspɨki e, sɨ makwayɨpa rɨgat rɨrɨr e b'enga met orangapu pɨpmetɨspɨk. Sɨ ɨtemb met orangapu pɨpmet isɨpkitamre Yesute. 12 Sɨ ra met oranga rɨgap onggɨtyammet orangapu pɨpmetɨnd met oranga iyenyi, tonrɨrɨr im odede gasa ingaenam, opi re gold, ɨsilba, ɨ b'ogɨl ngɨndngɨnd gɨmo, ɨ wul ɨ tɨb, ɨ dɨdepapar. 13 Ɨ yɨpayɨpa rɨgaina omnɨki wɨko opimapɨta taukanj dem,mopnokɨp b'ɨsagɨka bibɨrtewulke imbrɨka ke pɨta wa tamnɨkiny dem. Sɨ onggɨtwulte yɨpayɨpa rɨgaina omnɨki wɨko tatonkeninydem rɨdede wɨp wɨko im. 14 Ɨ ra onggɨt wulɨt makaimbrɨk dem yɨpa rɨgamnawɨko ke orangimet, tonɨta b'ogɨl mɨra okas dem. 15 Ɨ ra wulɨt tina wɨko keorangimet imbrɨk, tonmakwa ɨta b'ogɨlmɨra okasdem. Ajɨ ton tilenggyam ɨta yɨrkokar okas dem, ajɨodedewɨp e dem ɨt rewul dɨmɨl wɨngɨr ke edata redɨde. 16 Sɨ ma wɨn wumɨr im da wɨn re Godɨmnayɨnamet im dɨde Godɨmna Wɨngawɨnga wɨmenayikeny re wa wɨngɨr nate? 17 Ɨ yet ra Godɨmnayɨnamet negɨr omnɨk, God ɨta onggɨt rɨgand negɨromnɨk. Mop nokɨp Godɨmna yɨnamet re yɨnayɨnae yɨbɨm. Sɨ wɨdaka re onggɨtyam yɨnamet im.

Komkesa Gasa re Godɨmna im18Goroyɨpa rɨgatmolenggyamb'atɨnygɨnenɨm!

Wa wɨngɨrɨnd yet ra man nonyɨk b'atɨmdenyɨtda, “Kon re b'ogɨl multekɨp rɨga en onggɨtgowukoyɨnd,” sɨ man b'ogla korɨrkorɨr rɨga ae!Nokɨm da ɨdenat man ket ɨmɨnjog b'ogɨl multekɨprɨga taet. 19 Mop nokɨp onggɨt gowukoyɨmnab'ogɨl multekɨp re Godɨm wɨpɨnd korɨrkorɨre. Nokɨp yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨmda, “God gowukoi b'ogɨl multekɨp rɨga imdaeyeniny re towaina multekɨp ke rabem b'amnenamɨle kaim.” 20 Ɨ kwa b'usaya yindeny da,“Yonggyam gowukoi b'ogɨl multekɨp rɨgainanonyɨk b'amdena wumɨr e yɨbɨm odede daopimemb re kɨp kesa im.” 21 Sɨ onggɨt paembwɨn goro b'atɨsoureninam rɨga wa gatab. Mopnokɨp komkesa gasa wekeny re wa mima. 22 Pol,ɨ Apolo, ɨ Kepa ɨt re Petro, ɨ gowukoi, ɨ yɨrkokar,ɨ uj, ɨ yunɨm gasa, ɨ dɨde warɨm gasa, opimembkomkesa re wa mima. 23 Ɨ wɨn re Keriso mima,dɨde Keriso re God ma.

4B'ɨsagɨka gatab Yɨt

1 Sɨ rɨga, wɨn b'ogla sɨn nongwasinam da sɨn reKerisomna wɨko rɨga im dɨde mopyam wɨko rɨgaim Godɨmna wɨgawɨga yɨrkokar yɨtkak yɨr ɨpkam.2 Sɨ onggɨt paemb onggɨt mopyam wɨko rɨgap

b'ogla b'obogɨl dɨmdɨm wɨko nena ramnɨkinem,nokɨm da ɨdenat towa Yonggyam temjatenainytowaina nony b'ɨjawa mɨle. 3 Sɨ kon ma ɨta nonykubɨr taen, nokɨp onggɨtyam re sobijogjog gasa e,ra wɨn ken nɨtɨsagɨkya, o ra rɨgap ken nɨtɨsagɨki.Ɨ koda kwa ma ɨta kolenggyam b'ɨsagɨka mɨleomnɨken kor gatab. 4Mop nokɨp kon kolenggyamɨmɨnjog wumɨr yokasɨn da awɨr e kwa negɨr korpɨlɨnd. Ajɨ kon ma onggɨt kaemb negɨr kesadɨmdɨmjog rɨga taen Godɨm wɨpɨnd. Sɨ Yong-gyamta jɨ rɨga yete re ken nɨsagɨkeny ɨmjatam.5 Sɨ onggɨt paemb wɨn goro naskanaska ya pɨlnatɨmjatenam b'ɨsagɨka mɨle taramiteninam, ngɨrpude onggɨt wɨnɨnd ra Yonggyam ik dem. Ra Yong-gyam ik dem, Ton ɨta komkesa sɨbɨbɨnd egurkigasa ngaya pɨtand tamniny dem. Ɨ Ton pɨta watapekiny dem rɨgaina garɨnd egurki mɨle. Sɨ ong-gɨt wɨn natemb dem God rɨga yɨpayɨpa esourenatagoniny dem towaina pɨta omnɨki mɨle rɨrɨrɨnd.

B'asourena gatab Samany Yɨt6 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Kon

onggɨtyam yɨtkak wɨngata ke kor pɨlɨnd dɨdeApolom pɨlɨnd aramitenyɨn re wanɨm b'obogɨlnony auka mim. Nokɨm da ɨdenat wɨn sowa pɨlkeb'atouyaenindam odede yɨtkak rɨnte re yindenyda, “Goro ɨgwantɨm yɨna peband ɨrɨki yɨtkak.” Ɨɨngkaemb wɨn maka yɨpa rɨgand esourenya dɨdeyɨpand daka ɨsaya. 7 Sɨ yet ukoijog rɨgam menmɨmjatonj? Ma man ke komkesa gasa emjinotGodɨm pɨlke rɨnsim re man awaminyɨt? Sɨ radaman kea Godɨm pɨlke emjinot, sɨ rɨdede pae manasoureninyɨt odede wɨp da man maka emjinot?8 Sɨ wɨn opima amaya nonyɨk b'amdenindam dawɨn kea ngor im wekenyɨt, ɨ kea jogjog gasa kɨmaim wekenyɨt, ɨ dɨde wɨn kea sowa kesa ke kingɨmaukindam. Sɨ kon singi en pop da wɨn rako ɨmɨn-jog kingɨm aukindam, nokɨm da ɨdenat sɨda kwawɨn kɨma yɨpand gɨlgɨl kingɨm taukindam. 9Mopnokɨp koina nony menamena ke ɨja e wɨp awɨkda God sɨn ɨtmɨkitijog rɨga kikitumpu wa pɨta wanondrasiny re odede im opi re rɨga bajbajɨnd ujma b'ɨsagɨka okatam rɨga re dɨde. Sɨ sɨn re ɨtabɨnarɨga im aukindam kupka gowukoyɨm, ɨ aneru waɨ dɨde rɨga wa. 10 Sɨ sɨn re Keriso map korɨrkorɨrim wekenyɨn, ajɨ wɨn re depemop im wekenyɨtKerisom pɨlɨnd. Ɨ sɨn re danda kesa im wekenyɨn,ajɨ wɨn re danda kɨma im wekenyɨt. Ɨ kwa wɨnre b'ogɨl ɨsnawa kɨma rɨga im wekenyɨt, ajɨ sɨnre ɨsnawa kesa rɨga im wekenyɨn. 11 Sɨ ngɨrpuotade wɨnɨnd, sɨn re owoupa dɨde nyɨpa nasim

1Korinto 4:12 244 1Korinto 5:11wekenyɨn, ɨ gujguj kobɨrgɨm kɨma im wekenyɨn,ɨ ipowakɨp nasim wekenyɨn, ɨ dɨde met tɨb kesaimwekenyɨn. 12 Ɨ sɨn sowainajog yɨm kaimwɨkomb'asowa wuwenyɨn sowalenggyam yɨr b'ɨpkam. Ɨsɨn b'ogɨl omna yɨt ke ten amnɨkenindam yepimre jɨ malɨk nomnɨkenenanj. Ɨ sɨn mɨmkam wɨ-mena wuwenyɨn towa wɨpɨnd yepim re sowapɨlɨnd bebɨg kɨma b'ɨdgotnena aramkenenanj. 13 Ɨsɨn ten b'ogɨl yɨt ke ugoenenindam yepim renegɨr yɨt ke nomnenenanj. Sɨ sɨn gowukoyɨmnaau pɨla dɨde komkesa gasa waina pɨpla pɨla imaukenenindam ngɨrpu otade wɨnɨnd.

Polɨmna B'ugowa Yɨt14 Sɨ kon ɨtemb peba yɨrɨken re ma nok mim da

wɨn ɨngar taukindam, ajɨ nok mim da kon wennonony tamninyɨn koina singi iyena b'ɨgawarpɨla. 15 Mop nokɨp nangga ma jɨ rada wa opimaten tausɨn (10,000) yɨr ɨpka dɨde ouyaena rɨgaebnainy Kerisom pɨlɨnd, ajɨ wa ma jog b'u imebnainy. Mop nokɨp kon God ma b'ogɨl yɨrkokarbage yɨt pɨtapɨta omnena ke wa b'u awond KerisoYesum pɨlɨnd. 16 Sɨ onggɨt paemb kon wenugoinyɨn da wɨn b'ogla koina wɨngata rɨrɨrɨndaukina. 17 Ɨ onggɨt mop penaemb kon wa pɨlwaTimotend yɨtmɨkitond. Ɨ ton re koina singi iyenib'ɨga e dɨde Yonggyamɨm pɨlɨnd re nony ɨjai rɨgae. Sɨ tontemb wen nonony tamniny dem koinayɨrkokar wɨmena gatab Keriso Yesum pɨlɨnd. Sɨɨtemb jɨ koinawɨmena yɨrkokar da kon opima rɨgaouyaena eyeninyɨn komkesa eriya nata ɨ komkesasosi nata. 18 Sɨ wa wɨngɨrɨnd nɨnda rɨgap opimab'asourenawuweny odede nonymenamena kɨmada kon ma ɨta neken wa pɨlwa. 19 Ajɨ ra Yong-gyam singi tainy kornɨmmenonwa pɨlwa, kon ɨtawanakana neken wa pɨlwa. Ɨ kon ma b'asourenarɨgaina opurena yɨtkak im oraka teyeninyɨn dem,ajɨ kon oraka teyeninyɨn dem towa pɨlke ɨnteda rɨka towa opima Godɨm pɨlke danda ebnainy.20 Mop nokɨp God ma pumb tungg yɨbɨm re mayɨtkak opurenam pɨlnate ajɨ Godɨmna dandampɨlnate. 21 Sɨ nangga e wɨn singi yomnya? Rɨkakon komliu kɨma e neken wa pɨlwa, o mɨnda singib'iyena mɨle dɨde nony kɨma musɨk wɨmena mɨlekɨma e neken?

5Negɨr B'iyena Mɨle gatab Yɨt

1 Sɨ ɨmɨnjog e ɨtemb re ɨmjatam bebɨg e wainab'agenaya yɨtkak gatab da wa wɨngɨrɨnd opimanegɨr b'iyena mɨle wekeny. Sɨ yɨpa rɨgat ti

b'uɨmna kongga kɨma negɨr b'iyena mɨlend wɨ-mena yikeny. Sɨ daka odede ti b'uɨmna konggakɨma negɨrjog b'iyenamɨle re awɨr imwekeny garke utkunda kesa rɨga wa wɨngɨrɨnd. 2 Ajɨ wɨn reb'asourena nena nasim wekenyɨt! Ɨ nangga paimwɨn maka gar bebɨg kɨma yii b'aenam ainindamonggɨt gatab? Sɨ wɨn rakoa onggɨt mɨle omnɨkarɨgand yewaikitonda waina sosi wɨngɨr ke. 3Mopnokɨp nangga ma jɨ rada kon jɨ ke ma ɨta de wɨnkɨma nɨbnyɨn, kon ɨta de wɨn kɨmanɨbnyɨn wɨngawɨnga ke. Sɨ kon re kea b'ɨsagɨkayomnɨkond onggɨt rɨgam pɨlɨnd ɨja na wɨp ɨt reda kon ɨta de waina sosi b'eoma wɨngɨrɨnd nɨb-nyɨn tin b'ɨsagɨka omnɨkam. 4 Sɨ ra wɨn meraYonggyamɨm nyɨ kɨma sosi b'eoma okasya, konɨta de wɨn kɨma nɨtɨbnyɨn wɨngawɨnga ke, ɨ kwamera Yonggyam Yesumna danda daka ɨta ɨbɨmwɨn kɨma. 5 Sɨ wɨn b'ogla onggɨt rɨgand sosi keyewaikita de Satanam pɨlwa. Nokɨm da ɨdenattina gɨm ke gowukoi rɨgat negɨr okas, ajɨ tinawɨngawɨngat yɨrkokar okas dem Yonggyamɨmnabibɨrɨnd. 6 Ɨ waina b'asourena mɨle re ma b'ogɨle. Ma sɨ wɨn wumɨr im da sobijog yistɨt ɨta kupkadampa ɨnɨka yiyeny? Sɨ rada odede negɨr mɨleɨta yɨbɨm sosi wɨngɨrɨnd, tonwanakana ewarabagauka ikeny. 7 Sɨ wɨn b'ogla kesam yist pɨla kesamnegɨr mɨle awɨr amnɨkinam waina sosim pɨlke!Nokɨm da ɨdenat wɨn sisɨl dampa pɨla kɨlkɨp kesataukindam odede ɨt re wɨn negɨr kesa wekenotyist kesa dampa re dɨde. Mop nokɨp merainaUj Ɨgwanti Nony Iyena Diyamdiyamɨm MamoiB'ɨga Keriso re kea ongandi e yɨbɨm men kɨlkɨpkesa omnam. 8 Sɨ men goro ɨtemb diyamdiyamyamnɨku kesam yist kɨma o negɨrjog mɨle dɨdenegɨr kɨlkɨljog mɨlemna yist kɨma. Ajɨ men b'oglayamnɨku yist kesa kɨlkɨp kesa mɨle dɨde ɨmɨnjogmɨle ke.

9 Ɨ kon ke wa peba erɨkawond da wɨn gorob'itɨnkeninam negɨr b'iyena mɨle rɨga kɨma sosiwɨngɨrɨnd. 10 Sɨ kon ma odede mana yɨrɨkondda wɨn goro komkesa gowukoi negɨr mɨle rɨgakɨma b'itɨnkeninam, opi re negɨr b'iyena mɨlerɨga, ɨ butum mɨle rɨga, ɨ yurowamam rɨga, ɨ dɨdeb'anygɨnena god aidol ewangaya rɨga. Sɨ radawɨnma opima odede gowukoi negɨr mɨle rɨga kɨmab'inkenindam, sɨ ɨja emb jɨ pop da wɨn b'oglatewaikisindam onggɨt gowukoi ke. 11 Ajɨ yɨr de,kon odede mana emb jɨ wa erɨkawond da yet ratilenggyam nyɨ b'atgenai gar ke utkunda rɨgam ɨra ton odede negɨr mɨle tamnɨkiny opi re negɨrb'iyena mɨle, o butum mɨle, o b'anygɨnena god

1Korinto 5:12 245 1Korinto 6:17aidol ewangaya mɨle, o kar mɨle, o ɨkpɨp wɨmenamɨle, o yurowam mɨle, sɨ goro wɨn ton kɨmab'itɨnkeninam. Ɨ daka goro kwa ngai odede rɨgakɨma diyam taeninam. 12 Sɨ rɨka kor ma jɨ wɨkorɨga b'ɨsagɨkam yepim re sosi bau ke wekeny?Nayɨ, ma kor maemb jɨ. Sɨ rɨka wa ma jɨ wɨkorɨga ɨsagɨkam yepim re sosi wɨngɨrɨnd wekeny?Owɨ, wa maemb jɨ wɨko. 13 Sɨ Godsimemb jɨ rɨgatesagɨkiny yepim re sosi bau ke wekeny. Ajɨ wɨnb'ogla ɨtemb negɨrjog mɨle rɨga yewaikita wainasosi ke.

6Kot Omnɨka gatab Ongonykena Yɨt

1 Ɨ ra wa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨga mor bebɨg mɨtɨb-nau yɨpa b'enga rɨga kɨma, nangga pae man ong-gɨtyam bebɨg ɨsagɨkam yiyɨt gowukoi b'ɨsagɨkarɨga wa pɨlwa yepim re Godɨm wumɨr kesawekeny? Ɨ nangga pae man maka yiyɨt yɨna rɨgawa pɨlwa? 2 Sɨ ma wɨn namb wumɨr im da yɨnarɨgapim Yonggyam kɨma yɨpand gowukoi rɨgaɨsagɨka teyenanj dem kikitum b'ɨsagɨka wɨnɨnd?Ɨ rada gowukoi rɨgap b'ɨsagɨka okasi wa pɨlke, sɨma wɨn rɨrɨrjog rɨga im aindam odede sobijogjogbebɨg ɨsagɨkam? 3 Ɨ wɨn kea wumɨr aindam da garke utkunda rɨgap menpim aneru tesagɨkindamdem. Sɨ nangga pae wɨn maka odede gowukoisobijog gasa gatab bebɨg b'obogɨl tesagɨkindambebɨg awɨr omnam? 4 Sɨ onggɨt paemb, radawa opima gowukoi gasa gatab bebɨg pɨta aenanjsosi wɨngɨrɨnd, rɨrɨr im wɨn odede rɨga tabagɨkin-dam b'ɨsagɨkam yepim re maka sosind wekeny?5 Sɨ kon onggɨtyam yɨt nindenyɨn re wen ɨngaromnɨka mim. Sɨ rɨka wanɨm ɨmɨnjog bebɨg eodede yɨpa b'ogɨl multekɨp kɨma rɨga okatamwa wɨngɨrɨnd, yete re rɨrɨrkɨp rɨga yɨbɨm gar keutkunda rɨga wa wɨngɨrɨnd auki bebɨg ɨsagɨkam?6 Ajɨ wa ɨja emb jɨ mɨle ebnau da yɨpa gar keutkunda rɨgat ɨta tina gar ke utkunda nany oyɨngganɨnd gowukoi kot wa oramitam yii. Sɨ rɨkawɨn b'ogɨl im onggɨtyambebɨg teyenindamgar keutkunda kesa rɨga wa pɨlwa? 7 Sɨ wa wɨngɨrɨndkea pɨtakɨpɨnd negɨr pɨta aeny, mop nokɨp wɨnopima walenggyam walenggyam gowukoi kot wab'aramitenindam. Sɨ rɨngma, rada wa wɨngɨrɨndyɨpa rɨgat mor bebɨg motramitenau negɨr kɨmakaokaomɨle ke, sɨ ma ɨtemb re b'ogɨljog emornɨmda man ɨtemb negɨr kɨma kaokao mɨle ke bebɨgokatenyɨt? Ɨ kwa rada wa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgatmor bebɨg motramitenau rabem b'amnena mɨleke, sɨ ma ɨtemb re b'ogɨljog e mornɨm da man

ɨtemb rabem b'amnena mɨle ke bebɨg okatenyɨt?8Ajɨ wɨn opimawalenggyam rɨga wa pɨlɨnd rabemb'amnena mɨle dɨde negɨr kɨma kaokao mɨle am-nɨkenindam sosi wɨngɨrɨnd. Sɨ ton rewaina gar keutkunda nany dɨde yɨngganwarjog im Kerisomnakus ke. 9 Ma sɨ wɨn wumɨr im da negɨr kɨmakaokao mɨle rɨgap ma opima owabɨnsi dem Godma pumb tungg? Nayɨ, makwa opima. Ɨ wɨn gorob'anygɨnena ouyaena wa b'ɨtgarinam. Sɨ odederɨga opi re negɨr b'iyena rɨga o b'anygɨnena godaidol ewangaya rɨga o gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyenamɨle rɨga o iyenapu rɨga o rɨga ake rɨga b'iyenamɨle rɨga, 10 o yurowamam rɨga o butumam rɨgao ɨkpɨp rɨga o kar rɨga o raskol rɨga, ton maopima God ma pumb tungg owabɨnsi dem. 11 Sɨwa sosi wɨngɨrɨnd nɨnda rɨga wɨn re odede rɨganaemb jɨ wekenot. Ajɨ God wen Yonggyam YesuKerisomna nyɨwɨm pɨlkena dɨde mera GodɨmnaYɨnayɨnaWɨngawɨngam pɨlkena waina negɨr mɨleesekinonj, ɨ yɨna amninonj, ɨ dɨde negɨr kesadɨmdɨmjog rɨga nyɨ akainonj.

Waina Jɨ Engaeninam Godɨm B'ogɨl Ɨny-omarena Okawam

12 Ɨ komkesa gasa re kornɨm rɨrɨr im omnɨkam,ajɨ ma komkesa gasapim rɨga b'ogɨl tamnɨkene-nanj. Sɨ onggɨt paemb nanggama jɨ rada komkesagasa re rɨrɨr im kornɨm omnɨkam, ajɨ kon ma ɨtanangga negɨr mɨlemna wɨko rɨga nɨtɨbnyɨn tinadanda wɨrand. 13 Ɨ kwa wa wɨngɨrɨnd nɨnda rɨgapgowukoi gɨm ke gasa ukoi omnena kɨma endene-nanj da, “Owouwekeny re komɨnd oramitamim, ɨdaka kom yɨbɨm re owou okatama.” Ajɨ God osiyanɨmognɨmog negɨr tamɨny dem. Ɨ God rɨgamnajɨ yomnɨkonj re ma negɨr b'iyena mɨlend ingaenamana, ajɨ Yonggyamɨmna wɨkond ingaena mana.Sɨ Yonggyamte onggɨtyam jɨ yɨr ɨpka yiyeny. 14 SɨGod kea Yonggyamɨnd yutnyitonj uj ke, ɨ Ton-simemb kwa men Tina danda ke nutnɨkiny demkupka jɨ kɨma. 15 Sɨ wɨn kea wumɨr im da wainajɨ re Kerisomna jɨwɨm kɨpear im wekeny. Sɨ rɨkarɨrɨr e kon ɨtemb Kerisomna kɨpear yɨpand inki-tam yiyɨn yiyagyiyag iyenapu konggamna kɨpearomnɨkam? Nayɨ, makwa rɨrɨr e. 16 Ɨmawɨnwumɨrim da yet ra b'iyena mɨle omnɨk iyenapu konggakɨma, ton re kea yɨpaina jɨ i aya onggɨt yiyagyiyagiyenapu kongga kɨma? Mop nokɨp ɨja emb jɨ yɨnapebat yindeny da, “Ra rɨga ake kongga b'itɨnkisya,ton osiemb nɨmog rɨga re kea yɨpaina jɨ i aya.”17 Ajɨ yet ra b'itɨnkis Yonggyam kɨma, ton re keawɨngawɨnga ke yɨpaina i aya Yonggyam kɨma.

1Korinto 6:18 246 1Korinto 7:1818Sɨ wɨn ewaikurinamonggɨt negɨr b'iyenamɨlempɨlke. Ɨ komkesa negɨr mɨle wekeny re rɨgainajɨ bau kaim rɨnsim re rɨgap amnɨkanj. Ajɨ yet ranegɨr b'iyena mɨle omnɨk, ton negɨr mɨle yomnɨkre tinajog jɨwɨmpɨlwa e. 19Masɨwɨnmawumɨr imda wɨn kea yokatonda Yɨnayɨna Wɨngawɨngandyete re wa pɨlɨnd wɨmena yikeny, sɨ waina jɨ reTina yɨnamet e yɨbɨm? Sɨ waina jɨ yɨbɨm re mawanɨm ingaena ma ajɨ God ma. 20 Sɨ wɨn waina jɨke Godɨnd b'ogɨl ɨnyomarena yokaina, mop nokɨpGod wen akasinonj re ukoi mɨra kena.

7Molkongga gatab B'ugowa Yɨt

1 Sɨ kon wenmɨra tamninyɨn ra waina b'arkenagatab e rɨna re wɨn nɨrɨkautondam. Sɨ ɨtemb reb'ogɨljog e ra rɨgat maka konggand pɨl tesopai.2 Ajɨ rɨga re negɨr b'iyena mɨle singi nasimwekeny. Sɨ onggɨt paemb yɨpayɨpa rɨga wa b'oglatowainajog kongga rebnain dɨde kwa yɨpayɨpakongga wa b'ogla towainajog leo rebnain. 3 Ɨleot b'ogla ita wɨnɨnd ti konggamna singi rɨrɨrkɨpwamnɨkaenenin nokɨp ton re ti leo e. Ɨ konggatdaka b'ogla odede yɨpa wɨp nya ke ti leomna singirɨrɨrkɨp yamnɨkaenenin nokɨp ton re ti konggao. 4 Sɨ konggat ma rɨrɨr o tinajog jɨwɨm yong-gyam tainy ajɨ ti leote. Ɨ odede yɨpa wɨp keleot daka ma rɨrɨr e tinajog jɨwɨm yonggyamtainy ajɨ ti konggato. 5 Sɨ wɨn goro waina jɨb'ɨsaya tuwenɨm molkongga wɨngɨrɨnd. Ajɨ wɨnɨna onggɨtyam mɨle nena omnɨkenenya ɨt re dawɨn molkongga b'ogla naska yɨpand tɨrɨr omnyab'ɨsaya gangga okatam, nokɨm da ɨdenat wɨnb'atkaenya yɨr opmitenam. Ajɨ onggɨt kak kewɨn b'ogla b'usaya yɨpa wa taukenenya, nokɨm daɨdenat Satana maka waina b'agoka kesa b'iyenasingi tengaeniny wen negɨr nya ke otonkenam.6Ajɨ kononggɨt gatab apureninyɨn remab'ingawayɨt na ajɨ b'ugowayɨt na. 7 Ɨ kon singi en da rako ɨjana komkesa rɨga b'imdi kesawekeny odede kon redɨde. Ajɨ yɨpayɨpa rɨgap b'engabenga yiyag wurarim akatenenanj Godɨm pɨlke. Sɨ nɨnda rɨgap yiyagwurar akatenanj re b'imda wɨmena mim, ɨ kwadaka nɨnda rɨgap re b'imda kesa wɨmena mim.

8 Sɨ kon onggɨtyam yɨt nitindenyɨn ra b'imdikesa rɨga dɨde mik kongga wa pɨlwa e. Ɨ ɨtemb reb'ogɨljog e towanɨm ra ton b'imdi kesa tenta wɨ-mena tuweny odede kon re dɨde. 9Ajɨ ra tonmakarɨrɨr taukanj towalenggyam b'agokam b'iyenasingi mɨlem pɨlke, ton b'ogla kongga kɨma, o leo

kɨma raukinem. Mop nokɨp ɨtemb re b'ogɨljoge towanɨm b'imdam, ajɨ ma b'ogɨl e towanɨmonggɨtyam b'iyena mɨle yɨrngɨi tekeneny. 10 Ɨ kononggɨtyam b'ingawa yɨt nitinjɨn ra towanɨm mayepim re b'imdi wekeny. Ɨ ma konten tengainyɨnajɨ Yonggyamte. Sɨ konggat goro kwa rewaikitti leom pɨlke. 11 Ajɨ rada ke konggat ti leompɨlke ewaikis, ton b'ogla b'enga leo okati kesawɨmenaweken, o ton b'ogla b'usaya ti leom pɨlwarɨtend yɨpand awowɨm. Ɨ kwa leot daka gorokwa ti konggand bondɨk wamɨn. 12 Ɨ kwa kononggɨtyam yɨt nitindenyɨn ra towanɨm ma yepimre wa wɨngɨrɨnd nɨnda komb rɨga wekeny. AjɨYonggyam maike onggɨtyam yɨt yopulitonj. Sɨra ya mana yɨpa gar ke utkunda rɨgam konggaɨbnau yeto re maka Yesund gar ke utkunda keyokas, ɨ ra ket ɨtomb konggat ti leond singi iyenyyɨpand wɨmenam, ti leot goro kwa onggɨt kong-gand bondɨk wamɨn. 13 Ɨ kwa ra ya mana yɨpagar ke utkunda konggam leo tɨbnau yete re makaYesund gar ke utkunda ke yokas, ɨ ra ket ɨtembleot ti konggand singi tiyeny yɨpand wɨmenam,ti konggat goro kwa onggɨt leond bondɨk yamɨn.14 Mop nokɨp gar ke utkunda konggamna b'ogɨlmolkongga wɨmena mɨlete gar ke utkunda kesati leond daka Godɨm wɨpɨnd yɨna rɨgam omɨny.Ɨ kwa gar ke utkunda leomna b'ogɨl molkonggawɨmena mɨlete gar ke utkunda kesa ti kongganddaka Godɨm wɨpɨnd yɨna konggam tomɨny. Ajɨra maka ra wɨn odede omnɨkya, waina b'ɨgawarra kɨlkɨl im tekeny Godɨm wɨpɨnd. Ajɨ yu ton rekea yɨna auki im wekeny Godɨm wɨpɨnd. 15 Ajɨ raonggɨt gar ke utkunda kesa leot o konggat singitainy ewaikitam, sɨ ton b'ogla rewaikit. Sɨ wɨn garke utkunda rɨga o kongga ma opima odede mɨlebebɨg ke takatenindam. Ajɨ wa omanda nonyɨndowamya da God wenmolkonggam ara emokinonjre ngɨmbla kɨmawɨmenamana. 16Mop nokɨp wɨngar ke utkunda kongga, ma wɨn wumɨr im da rawɨn b'obogɨl gar ke utkunda wɨmenand tuwenyɨt,sɨ waina leowarɨp opima amaya yɨrkokar okasi?Ɨ kwa wɨn gar ke utkunda rɨga, ma wɨn wumɨrim da ra wɨn b'obogɨl gar ke utkunda wɨmenandtuwenyɨt, sɨ waina konggawarɨp opima amayayɨrkokar okasi?

17 Ɨ Yonggyam wen yɨpayɨpa rɨrɨr nat yinggamnɨkinonj dɨde God kwa wen yɨpayɨpa rɨrɨrnat ara emokinonj b'engabenga nya ke wɨme-nam. Sɨ wɨn b'ogla ɨja na onggɨt rɨrɨrɨnd wɨ-mena tuwenyɨt. Ɨ ɨntemb jɨ kon komkesa sosinata b'ingawa yoramitenyɨn. 18 Sɨ yet re God

1Korinto 7:19 247 1Korinto 7:37ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨleyokatonj re God tin ara yemokonj, ton goro kwawugɨm yergɨnat onggɨtyam mal eomnenam. Ɨkwa yet re maka ɨtemb God ma obagendi tɨrɨromnimalwugɨm ɨpkamɨle yokatonj reGod tin arayemokonj, ton goro kwa ɨtemb God ma obagenditɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle yakat onggɨt gɨmke mal okatam. 19 Ɨ onggɨt God ma obagendi tɨrɨromni mal wugɨm ɨpka mɨlet re makwa ɨta nanggae yisɨpkis, ɨ daka God ma obagendi tɨrɨr omni malwugɨm ɨpka mɨle kesat re makwa ɨta nangga eyisɨpkis. Ajɨ ukoijog yisɨpkis re Godɨmna b'ingawayɨt yɨmta undokam e. 20 Sɨ wɨn yɨpayɨpa rɨgapb'ogla omanda onggɨt mɨlend wɨmena tuwenyɨtrɨkɨnd re wɨn wekenot re Godwen ara emokinonj.21 Ɨ yet re man wɨko rɨga mɨbnot re God men aramemokonj, sɨ man goro nony kubɨr taet onggɨtgatab. Ajɨ rada mor ɨta nya mɨbnau b'ɨtrarirɨga awowɨm, sɨ ɨtemb re b'ogɨljog e b'ɨtrari rɨgaawowɨm. 22 Mop nokɨp yet re wɨko rɨga yɨbnonjre God tin ara yemokonj Yonggyam kɨma yɨpandawowɨm, ton re Yonggyamɨmna rɨga e. Sɨ kwa tonre b'ɨtrari rɨga e. Ɨ kwa odede yɨpa wɨp nya ke yetre b'ɨtrari rɨga yɨbnonj re God tin ara yemokonj,ton re Kerisomna wɨko rɨga e. 23 Ɨ God wenakasinonj re ukoi mɨra kena. Sɨ wɨn goro ket kwarɨga wa wɨko rɨga taukinam! 24 Sɨ kor nany dɨdeyɨngganwar, wɨn yɨpayɨpa rɨga omanda God kɨmayɨpand wɨmena tuwenyɨt onggɨt mɨlend rɨkɨnd reGod wen ara emokinonj.

25 Ɨ konmaka Yonggyamɨmpɨlke pɨl esopai kesangɨmngai gatab b'ingawa yɨt yokasɨn. Ajɨ konre nony ɨjai rɨga en, nokɨp kon kea Yonggyamɨmpɨlke kear yokatenond wumɨr okatam. Sɨ kononggɨtyamwumɨr e yingg yiyenyɨnwa pɨlwa. 26Sɨkon nony aen da ɨtemb re b'ogɨljog ewanɨm dɨdeangɨmngai wɨmenam rɨja im re wɨn yu wekenyɨt,nokɨp yu re bebɨg kɨma b'ɨdgotnena wɨn e. 27 Ɨrada man kongga kɨma e mɨbnyɨt, goro mannya oraka teyeninyɨt mor konggam pɨlke b'ɨtrariwɨmenam. Ɨ kwa rada man kongga kesa b'ɨtrari emɨbnyɨt, man goro nya oraka teyeninyɨt konggaokatam. 28 Ajɨ yet ra man kongga o leo okasɨt,ɨtemb re ma negɨr mɨle e mornɨm. Ajɨ ra manmolkongga mɨlend mɨtɨbnyɨt, man opima bebɨgtakasinyɨt onggɨt molkongga wɨmena wɨngɨrɨnd.Sɨ kon ma singi en wɨn onggɨtyam bebɨg takate-nenindam. Sɨ onggɨt paemb kon wen yɨmakyɨt amneninyɨn. 29 Gar ke utkunda nany dɨdeyɨngganwar! Kon kwa onggɨtyam yɨt nitindenyɨn

ra wanɨm ma. Sɨ gowukoi wɨn re kea tuko eawɨk. Sɨ yu ke yepim re kongga kɨma wekeny,ton b'ogla b'obogɨl wɨn rakateninem Godɨmnawɨko omnɨkam odede ɨt re kongga kesa rɨga pɨlare dɨde. 30 Ɨ yepim re yii b'ɨrɨnenand wekeny,ton b'ogla ɨja na wɨmena wowen odede wɨp daton ma opima yii b'ɨrɨnenanj. Ɨ kwa yepim resamɨnd wekeny, ton b'ogla ɨja na wɨmena wowenodede wɨp da ton ma sam im. Ɨ kwa yepim regasa imdand wekeny, ton b'ogla ɨja na wɨmenawowen odede wɨp da towa awɨr im gasa ebnainy.31 Ɨ yepim re onggɨtyam gowukoi gasa ingaenaeyenanj, ton b'ogla ɨja na wɨmena wowen odedewɨp da onggɨtyam gowukoi gasa re ma ukoi imtowanɨm. Mop nokɨp onggɨt gowukoi wɨmenayɨrkokar mɨle re kea b'edamkena e yik. 32 Sɨ konsingi en da wɨn onggɨt gowukoi nony bebɨgɨmpɨlke b'ɨtrari rɨga na tekenyɨt. Ɨ kongga kesa rɨganony bebɨg aukeneny re Yonggyamɨmna wɨkogatab nate odedemb da, “Kon rɨdede nya kaeYonggyamɨnd samɨm omnenyɨn?” 33 Ajɨ konggakɨma rɨgat nony bebɨg aukeneny re gowukoi wɨkogatab nate odedemb da, “Kon rɨdede nya kae korkonggand samɨm tomnenenyɨn?” 34 Sɨ ton renony nɨmognɨmog e aukeneny. Ɨ kwa leo kesakongga dɨde pɨl esopai kesa ngɨmngayɨt nonybebɨg aukeneny re Yonggyamɨmna wɨko gatabnato. Sɨ ton kupkakupka jɨ ke dɨde wɨngawɨngake Yonggyamɨm pɨlwa b'akaeneny yɨna omne-nam. Ajɨ leo kɨma konggat nony bebɨg aukenenyre gowukoi gasa gatab nato odedemb da, “Konrɨdede nya kae kor leond samɨm omnenenyɨn?”35 Ɨ kon onggɨtyam yɨt apureninyɨn re wanɨmb'ogɨl mim, ajɨ ma gar bebɨg wa oramita mimwenɨl angkinyɨn. Ajɨ kon ɨnte singi aenyɨn da wɨnwɨmena tuwenyɨt b'ogɨljog dɨmdɨm mɨlend, dɨdekwa wɨn kupkakupka b'akaena tuwenyɨt Yong-gyamɨm pɨlwa, ajɨ goro b'akaena tuwenɨm nɨndamɨle wa pɨlwa.

36 Ajɨ yet ra nony menamena omnɨk da tonma b'ogɨl nya kae b'ingaeny tina konggam ogeningɨmngayɨm pɨlwa, nokɨp ton kea onggɨt ngɨmn-gayɨnd yɨr wong da tina kemag re kea ɨgoukenayii leo kɨma awowɨm. Ɨ ton rɨgat b'ogla yamnɨkrɨrɨrkɨp omnam tina tɨrɨr omni molkongga gatab.Sɨ ton b'ogla tina singi rɨrɨrɨnd onggɨt ngɨmn-gayɨnd wakat ti konggam. Ɨ ɨtemb re ma negɨrmɨle e tinɨm. Sɨ ton b'ogla b'akata! 37 Ajɨ yetra tina garɨnd danda kɨma ɨmjas da, “Kon ma ɨtakongga tokasɨn,” dɨde rada ti awɨr e nanggamogomnɨkam yɨbnau. Sɨ ton rɨrɨr e tinajog singi

1Korinto 7:38 248 1Korinto 8:13rɨrɨrɨnd omnɨkam. Ɨ rada ton kea tɨrɨr yomnonjtinajog garɨnd da, “Kon koinajog ogeni ngɨmngaiokati kesa towamen,” sɨ ton b'ogɨljog mɨle eyomnɨk. 38 Sɨ onggɨt paemb ra yɨpa rɨgat tinajogogeni ngɨmngayɨnd ti konggam tokas, sɨ ton manegɨr mɨle e yomnɨk. Ajɨ ra ton kwa maka tintokas, sɨ ton ɨmɨnjog b'ogɨl mɨle e yomnɨk.

39 Ɨ kongga re ti leomna b'ingawa wɨra natowɨbɨm ɨt re onggɨt wɨnɨnd ti leo yilo wɨmenayikeny. Ajɨ ra ti leo uj tainy, ton re b'ɨtrari konggao tɨbɨm yɨpa b'enga leo okatam. Sɨ ton b'oglatina singi rɨrɨrɨnd yɨpa b'enga leo yakat, ajɨ ɨnarɨga yete re gar ke utkunda rɨga yɨbɨm. 40 Ɨ konkoina nonyɨk b'amdena ke nitindenyɨn. Sɨ raton b'enga leo okas, ɨtemb re ma negɨr mɨle etinɨm. Ajɨ ra ton dɨdea leo kesa tɨbɨm, ɨtemb reb'ogɨl omnijog mɨle e tinɨm. Ɨ kon nony aen daGodɨmna Wɨngawɨngate ken ningaeny onggɨt yɨtopurenam.

8Aidolɨm pɨlwa Sɨ Omni B'angga gatab Yɨt

1 Ɨ kon nitindenyɨn b'anygɨnena god aidolɨmpɨlwa sɨ omni b'angga gatab e. Sɨ men wumɨrim da men komkesa opima wumɨr awamindamonggɨt b'anygɨnena god aidolɨm sɨ omni b'anggagatab. Ɨ onggɨt wumɨrtemb wen b'asourenamamneniny, ajɨ singi b'iyena mɨlete wa wɨngɨrɨnddandam awɨnkeneniny. 2 Ɨ rada yɨpa rɨgat nonymenamena omnɨk da, “Kon ukoi wumɨr en,” sɨɨmɨnjog e tinɨmda tonmakayawumɨr awɨk onggɨtgatab rɨnte ra ton b'ogla wumɨr tawɨk. 3Ajɨ yet raGodɨnd singi iyeny, ton ɨntemb jɨ rɨga yanɨm mare God wumɨr ainy dɨde yɨr ɨpka yiyeny. 4 Sɨ ong-gɨt paemb men wumɨr im wekenyɨn b'anygɨnenagod aidolɨm pɨlwa sɨ omni b'angga ongong gatab.Sɨ b'anygɨnena god aidol re makwa nanggamoge yisɨpkis onggɨt gowukoyɨnd. Ɨ makwa ɨta yɨpagod, ajɨ ɨnta ɨmɨnjog yɨpaina nena God yɨbɨm.5 Sɨ ɨmɨnjog e da opima b'engabenga god wekenywub kumbɨnd dɨde gowɨnd rɨnsim re rɨgap godɨmagenaenenanj. Sɨ onggɨt paemb ton re ma yɨpakɨma god im dɨde ma yɨpa kɨma yonggyam imwekeny. 6 Ajɨ meranɨm re ɨnta yɨpaina nenaɨmɨnjog God yɨbɨm. Sɨ Ton re mera B'u e yapɨlkena re komkesa gasa b'atobarkɨto ɨ yamim remen yilo wekenyɨn. Ɨ kwa yɨpaina nena e ɨmɨnjogYonggyam yɨbɨm. Sɨ Ton re Yesu Kerisote yapɨlkena re komkesa gasa b'atobarkɨto ɨ meda kware ti pɨlkena yɨrkokar yokatonda.

7Ajɨma komkesa rɨgapim onggɨt gatab b'obogɨlwumɨr wekeny waina sosi wɨngɨrɨnd. Sɨ ngɨrpuyu wa wɨngɨrɨnd nɨnda rɨga wa re opima wumɨrebnainy b'anygɨnena god aidol ewangaya mɨlegatab. Sɨ ra kwa nɨnda rɨgap opimemb rɨga yɨr on-gong teyenanj b'anygɨnena god aidolɨm pɨlwa sɨomni b'angga ongongɨnd, ton ɨja im nony taukanjda, “Ton ɨmɨnjog b'anygɨnena god aidol e yewan-gai.” Sɨ ra todaka towalenggyam onggɨtyamb'angga tangranj, towaina kukɨp ke nonykok ragorogoro im taukanj dɨde ɨta ɨpɨndena okatenyiodedemb da, “Men kea negɨr mɨle e yomnɨkuGodɨm wɨpɨnd.” 8 Sɨ owowɨt ma ɨta men ongapanitiyeneniny God kɨma yɨpand b'inkɨndena mɨleomnɨkam. Sɨ nangga ma jɨ rada men makaowou tawindam, men makwa ɨta nanggamog eedamkisu Godɨmwɨpɨnd. Ɨ kwa nangga ma jɨ radamen owou tawindam, men makwa ɨta nanggab'ogɨl e okasu Godɨm wɨpɨnd. 9 Sɨ wa ɨta dandakomkesa b'angga dɨde owou owowɨm. Ajɨ wɨnyɨr kɨma tekenyɨt da ke onggɨtyam waina dandatrɨga b'uwombenam ramnenin yepim re gar keutkunda ke danda kesa wekeny. 10 Ɨ ɨta jɨ wapɨlɨnd wumɨr yɨbɨm odedemb da men rɨrɨr imsɨ omni owou owowɨm b'anygɨnena god aidol sɨomnɨkapu metɨnd. Ajɨ rada yɨpa gar ke utkundake danda kesa rɨgat wen owowɨnd yɨr tanginyonggɨt metɨnd, sɨ waina mɨlet ɨta tina kukɨp kenonykok gorogoro omɨny dɨde kwa ti danda okaunegɨr mɨle omnɨkam. Sɨ nangga ma jɨ rada tonnony menamena yomnɨkeny da b'anygɨnena godaidolɨm pɨlwa sɨ omni owou owowɨm re ɨmɨnjognegɨr mɨle e Godɨm wɨpɨnd, ajɨ ton ɨta onggɨtyamowou tawiny wɨn re dɨde. 11 Sɨ onggɨt paembonggɨtyammoinawumɨrte onggɨt gar ke utkundake danda kesa rɨgand negɨr yomɨny. Sɨ ton remoina gar ke utkunda nany e o yɨnggan e yamap re Keriso uj awonj. 12 Sɨ wɨn odede nya kaewaina gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar wapɨlwa negɨr mɨle amnɨkenenindam dɨde towainakukɨp ke nonykok gorogoro amnɨkenenindamnegɨr mɨle omnɨkam. Sɨ wɨn onggɨtyam negɨrmɨle amnɨkenenindam re Kerisom pɨlwa im. 13 Sɨonggɨt paemb rada kon koina gar ke utkundananyɨnd o yɨngganɨnd negɨr mɨle wa sap oten-denam omnyɨn koina owou mɨle ke, kon dadalb'angga ongong tuwaben. Nokɨm da ɨdenat konmaka kor gar ke utkunda nanyɨnd o yɨngganɨndsap otendenam omnyɨn negɨr mɨle wa.

1Korinto 9:1 249 1Korinto 9:209

Polɨmna Ɨtmɨkitijog Rɨga Danda gatab Yɨt1 Sɨ ma kon ɨmɨnjog b'ɨtrari rɨga en b'angga

ongongɨm? Ɨ ma kon ɨmɨnjog yɨpa ɨtmɨkitijogrɨga en? Ɨ ma kon ke ɨmɨnjog yɨr yongond meraYonggyam Yesund? Ɨ dɨde ma wɨnpim ɨmɨnjogkoina b'asowa wɨkom pɨlke kɨp rɨga Yonggyamɨmpɨlɨnd? 2 Sɨ nangga ma jɨ rada kon ma ɨtmɨkitijogrɨga en nɨnda rɨga wanɨm, ajɨ kon re ɨmɨnjogɨtmɨkitijog rɨga en wanɨm, mop nokɨp wɨn keaYonggyamɨnd gar ke utkunda ke yokatonda koinaɨtmɨkitijog rɨga wɨko map. Sɨ wɨn re ɨmɨnjog yɨrungata rɨga im kornɨm da kon re ɨtmɨkitijog rɨgaen.

3 Ɨ nɨnda rɨgap ɨta koina ɨtmɨkitijog rɨga nyɨgatab jɨ malɨk omnɨka niyenenyi. Sɨ kon b'ɨrmekayɨt nitindenyɨn ra kornɨm ma. 4 Ɨ sɨn sosi wɨkoomnɨka yiyenya. Sɨ ma sɨn rɨrɨr i sosim pɨlke gasatakateninya sowa owowɨm dɨde onayam? 5 Ɨ kwasɨdaka rɨrɨr i sowa gar ke utkunda kongga kɨmayɨpand menon okatenya, opi re ton re dɨde nɨndaɨtmɨkitijog rɨga ɨ Yonggyamɨmna yɨngganwar ɨdɨde Kepa yete re Petro? 6 Sɨ kon dɨde Banaba,nangga pae sɨn nenap b'ogla wulkɨp wɨko omnɨkaiyenya sowalenggyam yɨr b'ɨpkam? 7 Ɨ ɨta yetegeja rɨga tinajog wulkɨp ke tilenggyam yɨr b'ɨpkayikeny? Ɨ yet ra owoukɨp wul nangg tesinyɨngkind, sɨ ma ɨta ton onggɨt sopapu ke kɨp owouteyeniny? Ɨ kwa yet ra mamoi yɨr ɨpka teyeniny,sɨ ma ɨta ton onggɨt mamoi wa pɨlke ngom mebotanaikiny? 8 Sɨ kon rɨgaina nony menamena kaenindenyɨn. Ajɨ rɨngma, ma todaka Mosemna gogyɨtɨt odede yɨpa wɨp yɨtkak e yindeny? Owɨ.9 Mop nokɨp Mosemna gog yɨt peband ɨja embjɨ ɨrɨki yɨbɨm da, “Goro tugɨm utwangkapu gasaoramitɨm kau tugɨmɨnd ra ton owoukɨp erngokawɨko iyeny!” Sɨ onggɨtyam yɨtkak yisɨpkis rema nok ma da God nony kubɨr aeny re kaumgatab e, ajɨ wɨko rɨgam gatab e. 10 Sɨ ma onggɨtyɨtkakɨt kupkakupka yindeny meranɨm ma? Owɨ,ton onggɨtyam yɨtkak yɨrɨkonj re meranɨmmana.Mop nokɨp gou oska wɨko rɨgat warɨm b'ogɨl ɨsmanony kɨma e gou oska yiyeny, ɨ kwa erngokawɨko rɨgat daka b'ogɨl ɨsma nony kɨma e owoukɨpterngok warɨ erngoki owou yingg okatam. 11 Ɨsɨda kwa odede yɨpawɨpwɨko rɨga im. Ɨ sɨn keawapɨlwa wɨngawɨnga ke tuny ɨgmarka eyentondam.Sɨ ra sɨn gɨm ke gasa temjindam wa pɨlke, sɨrɨngma, rɨka sɨn nonygor rɨga im? 12 Sɨ nɨndasosiwɨko rɨgap kea towaina danda engaenanj dɨdemɨra akatenanj wa pɨlke. Ɨ ra ton odede mɨle

tamnɨkanj, sɨ rɨngma, rɨka sowa ma rɨrɨr im ukoidanda tengaindam wa pɨlke mɨra okatenam?

Ajɨ sɨn ma opima onggɨtyam danda en-gaenindam, ajɨ sɨn mɨmkam wɨmena mɨle kaimsowalenggyam yɨr b'ɨpka wuwenyɨn. Nokɨmda ɨdenat sɨn maka nanggamog bebɨg oramisuKerisomna b'ogɨl yɨrkokar bage yɨtɨm pɨlɨnd. 13 Ɨkwa yɨnamet wɨko rɨgap opima onggɨtyam owouawenenanj rɨnsim re rɨgap eyenenanj Godɨmpɨlwa. Sɨ kwa yepim re wɨko yomnɨkenenyiyɨna sɨ omnɨkapu kapɨnd, ton opima onggɨtyamowou awenenanj rɨnsim re rɨgap sɨ omnɨkamaramkenenanj yɨna sɨ omnɨkapu kap wa. Sɨwɨn re kea b'obogɨl im wumɨr aukindam onggɨtmɨle gatab. 14 Ɨ Yonggyam daka kea odedeyɨpa wɨp ke engaeninonj da yepim re God mab'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta yomnenenyi,ton b'ogla onggɨtyam owou ke yilo wɨmenayakatene rɨnsim re rɨgap aramkenenanj Godma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt map. 15 Ajɨ konb'asourena kɨma nindenyɨn da kon makwa yɨpaonggɨtyam danda yingawond. Ɨ kon ma nokpae odede yɨrɨken, nokɨm da ɨdenat wɨn kornotɨnkaindam onggɨtyam koina danda rɨrɨrɨnd.Ɨ ra kon onggɨtyam singind ɨrɨken, wɨn ma ɨtab'usaya ken yɨmta kewɨp yɨr notngya dem. Sɨ konɨmɨnjogma singi en wa pɨlke mɨra okatam, nokɨmda ɨdenat maka yɨpa rɨgat koina b'asourena kɨpkesa notɨnau. 16 Mop nokɨp nangga ma jɨ radakon God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt e pɨtapɨtayomnenenyɨn, kor awɨr e nanggamog b'asourenae nɨbnau, nokɨp ɨtemb re God ma b'ingawawɨko e kornɨm omnɨkam. Onggɨt paemb ra konmaka God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨtaomnenenyɨn, kor ɨta sake nɨbnau. 17 Sɨ ra kongar ke singind onggɨtyam wɨko omnɨkenenyɨn,kor ɨta Godɨm pɨlke mɨra nɨbnau. Ajɨ nangga majɨ rada kon gar singi kesa nate omnɨkenenyɨn,kon b'ogla yamnɨkenenɨn, nokɨp God kena nonynɨjawonj Tina wɨko rɨgam onggɨt wɨko omnɨkam.18 Sɨ onggɨt paemb nanggamɨra e kon okasɨn demGodɨm pɨlke? Sɨ ɨntemb jɨ koina mɨra Godɨm pɨlkeokatam, ɨt re da kon God ma b'ogɨl yɨrkokar bageyɨt mɨra kesa e pɨtapɨta yomnenenyɨn, nokɨm daɨdenat kon maka komkesa opimemb koina dandatengaeneninyɨn mɨra wulkɨp okatam.

19 Ɨ kon komkesa rɨga wa pɨlke b'ɨtrari e nɨb-nyɨn. Ajɨ kon kolenggyam komkesa rɨgaina wɨkorɨga na awond, nokɨm da ɨdenat kon jogjog rɨgateyeninyɨn Kerisom pɨlwa. 20 Sɨ ɨte re kon Ju rɨgawa pɨlwa nekenenyɨn, kon Ju rɨga waina mɨle im

1Korinto 9:21 250 1Korinto 10:11amnɨkeneninyɨn Ju rɨga pɨla, nokɨm da ɨdenat konopimemb Ju rɨga teyeninyɨn Kerisom pɨlwa. Ɨ kwaɨmɨnjog e da kon re ma gog owama rɨga en, ajɨ ɨtere kon gog owama rɨga wa pɨlwa nekenenyɨn, konɨja e wɨp aukenenyɨn da kon re gog owama rɨgaen, nokɨm da ɨdenat kon opimemb gog owamarɨga teyeninyɨn Kerisom pɨlwa. 21 Ɨ kwa ɨmɨnjoge da kon re ma God ma gog kesa rɨga en ajɨkon re Kerisomna gog owama rɨga en. Ajɨ ɨtere kon gog kesa rɨga wa pɨlwa nekenenyɨn, kongog kesa rɨga pɨla e aukenenyɨn, nokɨm da ɨdenatkon opimemb gog kesa rɨga teyeninyɨn Kerisompɨlwa. 22 Ɨ ɨte re kon gar ke utkunda ke dandakesa rɨga kɨma nɨbnenenyɨn, kon towaina dandakesa mɨle rɨrɨr nate aukenenyɨn, nokɨm da ɨdenatkon onggɨtyam gar ke utkunda ke danda kesa rɨgateyeninyɨn Kerisom pɨlwa gar ke utkunda dandaokawam. Ɨ dɨde kwa kon komkesa b'engabengarɨgaina mɨle wa aukenenyɨn, nokɨm da ɨdenatkon towa wɨngɨrɨnd leamog rɨga yɨrkokar wateyeninyɨn koina kupka danda rɨrɨrɨnd. 23 Sɨ konGod ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt map komkesamɨle amnɨkeneninyɨn. Nokɨm da ɨdenat kon Godma onggɨtyam b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt warabagomnɨkand b'ogɨl yingg okatenyɨn.

24 Ɨ nangga ma jɨ rada komkesa b'ɨkena rɨgab'ɨtkenanj wɨbapu aband, ajɨ yɨpaina nenatkomkesa rɨga terariny ɨ tontemb ket mɨraokas. Ɨ wɨn re kea onggɨt mɨle gatab b'obogɨlwumɨr aindam. Sɨ wɨdaka ɨja na yɨpa wɨpb'ɨtkenindam, nokɨm da ɨdenat wɨn b'ogɨl mɨraokasya Godɨmpɨlke. 25 Ɨ komkesawɨba rɨga yepiyara b'atonkena tuweny naskajog pɨpmet okatam,ton ma sobijog b'asowa kɨma im b'auyaenatuweny towalenggyam yɨrgong auka kɨma. Ɨonggɨt wɨba rɨgap odede mɨle omnɨka eyenanjre nok mim da ɨdenat ton mɨra dɨra temdanjrɨnsim ra tɨtkɨkanj. Ajɨ men gar ke utkundarɨgap odede mɨle omnɨka eyenindam re nok mimda ɨdenat men mɨra dɨra temjindam rɨnsim ramaka tɨtkɨkanj. 26 Sɨ onggɨt paemb kon dɨmdɨm eb'ɨkenenyɨn undwatapu mal wa odede rɨngmimre wɨba rɨga dɨmdɨm b'ɨkenenanj. Ɨ kon kwayɨmkɨk b'ɨskenenyɨn re tunkɨpjog wa e, ajɨ maodede b'ipowa wɨba rɨga pɨla im yepim re yɨmkɨkb'enga tab wa b'ɨskenanj. 27 Sɨ kon koinajog jɨ eipowa yiyenyɨn ukoi koi kɨma, ɨ odede b'agokakaemb kon koina jɨ wɨko rɨgam yomnenenyɨnb'ogɨl dɨmdɨm mɨle omnɨkam Godɨm wɨpɨnd.Nokɨm da ke God maka kor nenjɨkitau dem b'ogɨl

mɨra okawam, onggɨt kak ke ra kon nɨnda rɨga waGod ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnenateyenawainyɨn.

10Israel Rɨga waina Mɨle ke Nonony Yɨtkak

1 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Konma singi en da wɨn onggɨt gatab wumɨr kesatekenyɨt. Ɨt re da komkesa mera b'uwar weke-nenonj moyɨmna pɨp wɨra nat re ton gɨnggɨlkɨkɨbɨnd wekenenonj wul kesa tunggɨnd, dɨde tonkea komkesa gɨl nya ɨjendo Kuskus Sɨpa. 2 Sɨ tonkomkesa Mosemna yɨmta undoka rɨga awowɨmbaptiso yokato re onggɨt moi kena dɨde onggɨtsɨpa kena. 3 Ɨ ton komkesa ɨna yɨpaina nena owouyoweneno wul kesa tunggɨnd rɨna re God pumbke akainonj wɨngawɨnga nya ke. 4 Ɨ ton komkesakwa ɨna yɨpaina nena nyɨ yonaeneno rɨna re Godwɨngawɨnga nya ke akainonj. Sɨ onggɨtyam nyɨyonaikeneno re onggɨt wɨngawɨnga ke kɨla kenarɨna re ton kɨma yɨpand yikenonj wul kesa tunggnata. Sɨ onggɨt paemb ɨtemb kɨla re Kerisotyebɨm. 5 Ajɨ God maka sam aukenenonj towawɨngɨrɨnd momta komkesa rɨga kɨma. Sɨ onggɨtpenaemb ton komkesa uj auka wuwenonj wulkesa tungg nata. 6 Sɨ komkesa opimemb mɨle remeranɨm wɨngata im aukɨto. Nokɨm da ɨdenatmen maka singi teyenindam negɨrjog mɨle odederɨja na re onggɨt rɨgap singi eyenento. 7 Ɨ gorowɨn b'anygɨnena god aidol ewangaya mɨle rɨgataukinam odede towa wɨngɨrɨnd nɨnda rɨga redɨde. Nokɨp yɨna peband towaina ewangaya mɨlegatab ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, “Onggɨt rɨgapomnɨkto owowɨm dɨde onaikam, ɨ ket owɨnkɨtoomarnena kɨma b'engabenga mɨle omnɨkam.” 8 Ɨtowa wɨngɨrɨnd nɨnda rɨgap kea negɨr b'iyenamɨle amnɨkto, sɨ ɨngkenaemb twenti tri tausɨn(23,000) rɨga uj sap otekto yɨpa bibɨr wɨngɨrɨnd.Sɨ onggɨt paemb meda goro kwa negɨr b'iyenamɨle ramnɨkinum odede ton re dɨde. 9 Ɨ kwatowa wɨngɨrɨnd nɨnda rɨgap kea Kerisond negɨrnya ke otonkena yiyeno, sɨ ton uj aukɨto re gɨremwaina ongi kena. Sɨ onggɨt paemb meda gorokwa Kerisond negɨr nya ke otonkena yeyenuodede ton re dɨde. 10 Ɨ dɨde kwa towa wɨngɨrɨndnɨnda rɨgap Godɨnd soro kɨma yɨt yɨpateno, sɨGod aneru yɨtmɨkitonj dɨde ket ten uj andrɨki-nonj. Sɨ onggɨt paemb wɨn goro kwa Godɨndsoro kɨma yɨt ɨpatena iyenya! 11 Sɨ opimembkomkesa towa pɨlɨnd auki mɨle re wɨngata im. Ɨkwa opimemb mɨle ɨrɨki wekeny yɨna peband re

1Korinto 10:12 251 1Korinto 10:31meranɨm nonony omnenamim yepim remenwɨ-mena wuwenyɨn onggɨt gowukoi kikitumwɨnɨnd.12 Sɨ onggɨt paemb yet ra nonyɨk b'atɨmdeny da,“Kon wɨngawɨnga ke danda kɨma onyiti rɨga en,”sɨ ton b'ogla tilenggyam yɨr b'epɨk odede nonykɨma da, “Ke kon sap rotendɨn.” 13 Ɨ negɨrɨmnaotonkena rɨnsim re wɨn wɨp awarkenindam re ɨnanena im rɨnsim re rɨgap rɨrɨr im takatenanj. AjɨGod re nony ɨjai rɨga e wanɨm. Sɨ onggɨt paembTon ma ɨta nangga bebɨgjog negɨrɨmna otonkenatenjɨkisiny wanɨm wɨp owarkenam rɨnsim re wɨnma rɨrɨr im wɨp owarkenam. Ajɨ rada wɨn be-bɨgjog negɨrɨmna otonkena nasim wekenyɨt, Tonɨta wa nya tamnɨkau opendam. Sɨ ɨngkaembwɨn danda takatenindam onggɨtyam negɨrɨmnaotonkena wɨp owarkenam.

Areto dɨde Aidolɨm Sɨ Omni Owou gatab Yɨt14Kor nany dɨde yɨngganwar yena re kon singi

eyeninyɨn! Sɨ onggɨt paemb wɨn b'anygɨnena godaidol ewangaya mɨlem pɨlke ewaikurinam! 15 Ɨkon wanɨm nitindenyɨn ra b'ogɨl multekɨp kɨmarɨga pɨla e. Sɨ wɨn walenggyam yɨr eyeninamnangga im ra kon tapureninyɨn. 16 Ɨ men aretokapo b'ogɨl yomnenyu areto omnɨkam. Sɨ ɨtembre Kerisomna kus yingg okatena e. Ɨ kwa dakamen sana nganja yipkɨkenenyu areto omnɨkam.Sɨ ɨtemb re kwaKerisomna jɨ yingg okatena e. 17Sɨmen jogjog rɨga re yɨpaina jɨ im aukindam, mopnokɨp sana nganja re yɨpaina e dɨdemen komkesayingg yokatenenyu re onggɨt yɨpaina nena sananganjam pɨlkae. 18 Sɨ wɨn yɨrɨk eyeninam Israelkus rɨga! Sɨ ton re opima sɨ omnɨki owou awe-nenanj, sɨ tonpimemb jɨ yɨna sɨ omnɨkapu kapyingg okati rɨga God kɨma yɨpand b'inkitam. 19 Sɨnangga e kon nindenyɨn b'anygɨnena god aidolɨmsɨ omni owou gatab dɨde b'anygɨnena god aidolgatab? Konmanokmanindenyɨn da b'anygɨnenagod aidolɨm sɨ omni owou re ukoijog im dɨdeb'anygɨnena god aidol re kwa ukoijog e. 20Ajɨ konnok ma nindenyɨn da b'anygɨnena god aidolɨm sɨomna mɨle re negɨr wɨngawɨnga wa pɨlwa e, ajɨma Godɨm pɨlwa e. Sɨ kon ma singi en da wɨnnegɨr wɨngawɨngamna yingg iyena rɨga taukin-dam negɨr wɨngawɨnga kɨma yɨpand b'inkitam.21 Sɨ wɨn ma rɨrɨr im Yonggyamɨmna areto kapoonayam yɨpand negɨr wɨngawɨnga waina kapokɨma. Ɨ kwa daka wɨn ma rɨrɨr im yingg okatamyɨpand Yonggyamɨmna areto kasam pɨlke dɨdenegɨr wɨngawɨngamna kasam pɨlke. 22 Sɨ ramen odede mɨle tamnɨkindam Israel rɨga re dɨde,

Yonggyam ɨta gar soro kɨma nonyɨk b'ɨponenamɨle okas. Sɨ rɨngma, rɨkamen rɨrɨr imodedemɨleomnɨkam Yonggyamɨm wɨpɨnd? Ma rɨrɨr e! Ɨ kwarɨka men dandajog rɨga im, ajɨ Yonggyam re madanda rɨga e?

Gar keUtkundaRɨgamna B'ɨtrariMɨle IngawamNya

23 Ɨ komkesa gasa re rɨrɨr im kornɨm omnɨkam,ajɨ ma komkesa gasapim rɨga b'ogɨl amnɨkene-nanj. Ɨ kwa komkesa gasa re rɨrɨr im kornɨmomnɨkam, ajɨ ma komkesa gasapim rɨga gar keutkunda danda akaenanj. 24 Ɨ goro kwa yɨpa rɨgatnanggamog na oraka yeyen tinɨm b'ogɨlɨm, ajɨnɨnda rɨga wa b'ogɨl mana. 25 Ɨ ra wɨn nangg-amog b'asoga b'angga yɨr tangindammaketpund,wɨn goro b'arkena tuwenɨm da, “Ma ɨtemb reb'anygɨnena god aidolɨm sɨ omni e?” Ajɨ wɨnb'ogla jaba imda nena teyenindam ongongɨm.Nokɨp rada wɨnmawumɨr im onggɨt gatab, wainakukɨp ke nonykokɨp ra ma opima bebɨg taka-tenanj. 26 Mop nokɨp yɨna peband ɨja emb jɨyindeny da, “Onggɨtyam gowukoi dɨde komkesagasa onggɨt gowukoyɨnd re Yonggyamɨmna im.”27 Ɨ rada gar ke utkunda kesa rɨga wɨngɨrɨndyɨpa rɨgat wen tengaukiny diyamɨm dɨde ra ketwɨn singi taindammenonɨm, wɨn b'ogla komkesaowoudɨde b'angga tawindamrɨnsim rewawɨpɨndoramki wekeny. Ajɨ wɨn goro b'arkena tuwenɨmda, “Ma ɨtemb re b'anygɨnena god aidolɨm sɨ omnie?” Nokɨp rada wɨn ma wumɨr im onggɨtyamgatab, waina kukɨp ke nonykok ra ma opimabebɨg takatenanj. 28 Ajɨ ra yɨpa rɨgat wen wumɨrtamniny da, “Ɨtemb owou re b'anygɨnena godaidolɨm sɨ omni e,” sɨ wɨn goro owa onggɨtyamowou. Mop nokɨp ra wɨn ouya ton ɨta tina kukɨpke nonykokɨnd wa gatab nony menamena tam-nɨkiny da wɨn kea b'anygɨnena godɨmna yinggyokatenya. 29 Sɨ re kon kukɨp ke nonykok gatabnindenyɨn re ma wainajog kukɨp ke nonykokim, ajɨ yɨpa rɨgamna e. Ɨ kon re b'ɨtrari rɨgaen, sɨ kon rɨrɨr en komkesa owou owowɨm. Ajɨnangga pae yɨpa rɨgamna kukɨp ke nonykokɨtkoina b'ɨtrarimɨle b'ɨsagɨkamomneny? 30 Ɨ ra konGodɨnd sɨteket yɨt omnenyɨn koina owou gatabdɨde ra ket tawinyɨn onggɨtyam owou, sɨ nanggapae kon b'ɨsadrena yɨt akateninyɨn rɨga wa pɨlkeonggɨtyam koina sɨteket yɨt omneni owou gatab?31 Sɨ onggɨt paemb rada wɨn owou tawindam orada nyɨ tanaikindam o rada nanggamog wɨkotamnɨkindam, wɨn b'ogla komkesa tamnɨkindam

1Korinto 10:32 252 1Korinto 11:22

Godɨnd b'ogɨl ɨnyomarena okaenam. 32 Sɨ wɨngoro ombombrena kɨma rɨga taindam towa pɨlwaopi re Ju rɨga, ɨ Grik Rɨga ɨ dɨde Godɨmna sosi!33 Sɨ kon ma opima odede mɨle oraka eyeninyɨnkornɨm b'ogɨlɨm, ajɨ jogjog rɨga wanɨm b'ogɨlmim. Ɨ ɨdenat kon komkesa rɨga gar sam okaenateyeninyɨn komkesa koina mɨle ke, nokɨm daɨdenat ton yɨrkokar okasi. Sɨ wɨdaka ɨja na odedemɨle tamnɨkenindam ɨt re kon re dɨde.

111 Sɨ wɨn b'ogla ɨja na koina lomena yɨmta

undoka rɨga aukinam rɨja im re kon Kerisomnalomena yɨmta undoka eyeninyɨn.

Yɨr Opmita Wɨnɨnd Kongga waina Mop Ut-wangka gatab Yɨt

2 Ɨ wɨn ɨta kennonyɨk niyenenya koina komkesaomnɨka gatab ke, ɨ kwa wɨn ɨtmɨkitijog rɨga wapɨlke b'ɨsateni sosima get kemɨle emorka eyenin-damodede rɨngmana re konwaogona eyeninond.Sɨ onggɨt paemb kon wen esourena eyeninyɨn.3Ajɨ kon singi en wɨn wumɨr okasya onggɨt gatab.Sɨ opi re da yɨpayɨpa rɨgaina mopyam re Kerisote,ɨ konggaina mopyam re ti leote, ɨ dɨde Kerisomnamopyam re Godte. 4 Sɨ komkesa rɨga yɨpayɨpayet ra kobɨrgɨm ke mop b'utwangki yɨr opmitaomnɨk o bage yɨt pɨtapɨta omneny, ton kea tinamopyam Kerisond ɨngarɨm omnena yiyeny. 5 Ajɨkomkesa kongga yɨpayɨpa yet ra kobɨrgɨm kemop b'utwangki kesa yɨr opmita omnɨk o bageyɨt pɨtapɨta omneny, ton kea tina mopyam tileond ɨngarɨm omnena yiyeny. Mop nokɨp odedekongga re yɨpa rɨrɨr o onggɨt negɨr ɨngar konggakɨma yeto re komkesa mopngɨi b'ɨjgi wɨbɨm. 6 Sɨra konggat maka ra kobɨrgɨm ke mop b'utwangɨk,ton b'ogla tina komkesa mopngɨi b'epɨk. Ajɨ raton ɨngar ke b'atkas onggɨtyam mopngɨi b'ɨpkidɨde mopngɨi b'ɨjgi gatabɨm, ton b'ogla kobɨrgɨmke tina mop b'etwangɨk. 7 Ɨ rɨga re God pɨlaomnɨki e dɨde Tina b'ogɨl ɨnyomarena kɨma e.Sɨ onggɨt paemb rɨgat goro kwa kobɨrgɨm ketina mop b'etwangɨk. Ajɨ kongga re ti leomnab'ogɨl ɨnyomarena kɨma o. 8 Mop nokɨp rɨga rema konggam pɨlkena aukonj ajɨ konggat rɨgampɨlke aukonj. 9 Ɨ kwa God rɨga yotobarkonj rema konggam yɨm okawa mana, ajɨ kongga woto-barkonj re rɨgam yɨm okawa mana. 10 Ɨ kwa dakaanerup gar ke utkunda rɨga im yɨr ɨpka eyenanj.Sɨ onggɨt paemb kongga b'ogla kobɨrgɨm ke tinamop b'etwangɨk ouyawam da ton re ti leomnadanda wɨra nato wɨbɨm. 11 Ajɨ rɨga ake kongga re

Yonggyamɨm pɨlnasi yɨpand ebnya, sɨ kongga maɨta tinta tɨbɨm rɨga kesa, ɨ daka rɨga kwa ma ɨtatinta ɨbɨm kongga kesa. 12 Mop nokɨp kongga rerɨgam pɨlkae b'atobarkonj, dɨde rɨga daka odedeyɨpa wɨp ke konggam pɨlkena pɨta awonj. Ajɨkomkesa rɨga ake kongga Godɨm pɨlkaim. 13 Sɨwɨn walenggyam b'obogɨl yongwata! Rɨngma,rɨka b'ogɨl e konggat Godɨm pɨlwa yɨr opmitenatikeny kobɨrgɨm ke tinamop b'utwangki kesa? 14 Ɨwaina get kenonymenamenamɨlet dakawenpɨtakɨpɨnd ouyaena eyeniny da rada rɨgam mopngɨipɨnpɨn im yɨbnainy, ɨtemb re tinɨm ɨsnawa kesamɨle e. 15 Ajɨ rada konggam mopngɨi pɨnpɨn imwɨbnainy, ɨtemb re tinɨm b'ogɨl ɨnyomarena e.MopnokɨpGodkonggammopngɨi pɨnpɨnwokain-onj re tina mop utwangka mana. 16 Ɨ nangga majɨ rada nɨnda rɨga opima yɨt b'ugwatenanj onggɨtgatab, ajɨ ma osiya odede mopngɨi omnɨka mɨleebnya sowa pɨlɨnd dɨde kwa ma osiya Godɨmnasosim pɨlɨnd.

Areto gatab Yɨt(Mat 26:26-29; Mak 14:22-25; Luk 22:14-20)

17 Ɨ kon ma opima wen tasoureninyɨn ong-gɨt b'ingawa yɨt gatab rɨnte ra kon nitindenyɨn.Mop nokɨp waina b'eoma b'engka wuweny rema b'ogɨljog omnɨka mɨle wa im, ajɨ negɨrjogomnɨka mɨle wa im. 18 Ɨ ɨntemb jɨ naskajogmop. Sɨ kon ɨta yɨdɨr yɨt utkundena nekenyɨnda opima waina sosi wɨngɨrɨnd bu b'iyena mɨlewekeny, opi re wɨn b'eomenenindam yɨr op-mitenam. Sɨ kon opima nɨnda onggɨtyam yɨtɨmɨnjog ke amneninyɨn. 19 Sɨ wa wɨngɨrɨnd nɨndarɨgap b'ogla b'engabenga bu b'iyena rɨga boboauka wowen dɨde ket yɨt b'ugwatena mɨle pɨtaraukinem onggɨt rɨga bobo wɨngɨrɨnd. Nokɨmda ɨdenat God wen tatonkeniny da waina mɨleɨmɨnjog im o kaokao im ɨ ɨngkaim ket ɨmɨnjogɨmjati rɨga pɨta wa tapekiny rɨga wa ongwatam.20 Sɨ onggɨt paemb wɨn opima b'eomenenindamareto omnɨkam, ajɨ ɨtemb waina mɨle re maYonggyamɨmna areto owowɨm omnɨka mɨle e.21Mop nokɨp wɨn yɨpayɨpa rɨgap naska naska imwaina owou akatenenindam owowɨm, sɨ nɨndarɨga re owoupa imaukenenanj, ajɨ daka nɨnda rɨgare ɨkpɨp im aukenenanj. 22 Sɨ wɨn nangga paeodede nenegɨr nya ke areto amnɨkenenindam?Sɨ rɨngma, rɨka wa awɨr im met owowɨm dɨdeonaikam? Sɨ nangga pae wɨn odede Godɨmna sosiɨsnawa kesa yomnɨkenenya dɨde odede gasa kesarɨga ɨngarɨm amnɨkenenindam? Sɨ b'ogla nangga

1Korinto 11:23 253 1Korinto 12:10yɨt im kon wen tamninyɨn? Rɨka rɨrɨr en konwen tasoureninyɨn? Nayɨ, kon ma opima wentasoureninyɨn onggɨt gatab.

23 Mop nokɨp kon ɨnaemb jɨ areto gatab yɨtYonggyamɨm pɨlke yokatond rɨna re kon waakainond. Sɨ onggɨt sɨwɨnyɨnd re YonggyamYesund tɨb yiyo, Ton ket sana nganja yokatonj,24 dɨde Godɨnd sɨteket yɨt yomnonj ngɨrpu ketyipkɨkonj. Ɨ Ton ket yindonj da, “Ɨtemb sananganja re Koina jɨ e rɨnte ra wanɨm takaen. Sɨwɨn onggɨtyam mɨle emb omnɨka iyenenya Kennony iyenam.” 25 Ɨ re ton diyam seg auto, Yesukwa yɨpa wɨp nya ke yɨpa kapo yokatonj dɨde ketyindonj da, “Ɨtemb kapo re Koina kus ke oramitioutɨnti sisɨl tɨrɨr omnijogmal e. Sɨ wɨn onggɨtyammɨle emb omnɨka iyenenya Ken nony iyenamita wɨnɨnd ra wɨn onggɨtyam kapo onaikenenya.”26Mop nokɨp wɨn ita wɨnɨnd ra ɨtemb sana nganjaowenenya dɨde ɨtemb kapo onaikenenya, wɨnYonggyamɨmna uj gatab e pɨtapɨta omnena iye-nenya ngɨrpu ra Ton tɨtenj dem.

27 Sɨ onggɨt paemb yet ra maka rɨrɨrkɨp mɨleomnɨka teyeniny Yonggyamɨm wɨpɨnd, ɨ ra tononggɨtyam sana nganja ou dɨde onggɨtyam kapoonai, ton onggɨtyam tina mɨle ke Yonggyamɨmnajɨ dɨde kus kɨl kɨma i amnɨk dɨde ton kea negɨrma b'ɨsagɨka mɨle yokas tina garɨnd. 28 Sɨ rɨgatb'ogla tilenggyam b'obogɨl b'angwatena yeken, ɨɨngkek ket ton b'ogla ɨtemb sana nganja yau dɨdeɨtemb kapo yanayɨk. 29 Mop nokɨp yet ra makaonggɨtyam Yonggyamɨmna jɨ b'obogɨl ongwas,ajɨ ra ton areto ou dɨde onai, ton onggɨtyamowou dɨde onaika mɨle ke Godɨmna negɨr mab'ɨsagɨka okatena yiyeny re tinɨmma. 30 Sɨ onggɨtmop penaemb wa wɨngɨrɨnd jogjog rɨga kea jɨke danda kesa aukenento dɨde kopa aukenentoɨ dɨde kwa ma yɨpa kɨma rɨga na uj aukenento.31 Ajɨ rada men meralenggyam b'obogɨl im yɨrb'iyenindam meraina mɨle ongwatam, sɨ menma opima onggɨtyam negɨr ma b'ɨsagɨka okatenateyenindam. 32 Ajɨ men re kea Godɨm pɨlke ong-gɨtyam negɨr ma b'ɨsagɨka akatentondam onggɨtgowukoyɨnd. Sɨ ɨngkaimemb men kwa Yong-gyam Godɨm pɨlke b'auyaena yokatenyu b'ogɨlmɨle omnɨkam. Nokɨm da ɨdenat men makanegɨr ma b'ɨsagɨka okatenyu yɨpand komkesagowukoi rɨga kɨma. 33 Sɨ onggɨt paemb, korgar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar, ra wɨnb'eoma tuwenyɨt areto owowɨm, wɨn b'ogla wawɨngɨrɨnd yɨr b'ungauka tuwenyɨt yɨpand gɨlgɨlareto omnɨkam. 34 Ɨ yet ra owoupa tainy, ton

b'ogla diyam rau tina metɨnd. Nokɨm da ɨdenatwaina b'eoma maka taukanj negɨr ma b'ɨsagɨkaokatam. Ɨ kwa kon nɨnda areto gatab b'ingawayɨtkak terarinyɨn ra yɨmta ke ouyaena mim, rakon netken dem wa pɨlwa.

12Yɨnayɨna Wɨngawɨngam pɨlke Yiyag Wurar

1 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Konma singi en da wɨn wumɨr kesa tekenyɨt YɨnayɨnaWɨngawɨngamna yiyag wurar gatab. 2 Ɨ wɨn rekea wumɨr aukɨtondam da wɨn re gar ke utkundakesa rɨga na wekenot, wɨn menon yokatenondare yɨt kesa b'anygɨnena god aidol wa pɨlwa na ɨdɨde ton wen wɨp amnɨkenento re b'engabengaomnɨka nya wa na. 3 Sɨ onggɨt paemb kon wenwumɨr tamninyɨn ra Yɨnayɨna Wɨngawɨngamnayiyag wurar gatab b'obogɨl ongwatam yɨt e. Sɨonggɨt rɨgam ya pɨlnat ra Godɨmna Wɨngawɨngab'imuri ɨbɨm yɨt opurenam, ton ma rɨrɨr e odedeindeny da, “Yesu sake yakat!” Ɨ kwa onggɨt rɨgamya pɨlnat ra Yɨnayɨna Wɨngawɨnga maka b'imuriɨbɨm, tonma rɨrɨr e odede indeny da, “Yesu re korYonggyam e.”

4 Ɨ opima b'engabenga yiyag wurar wekenysosi wɨngɨrɨnd, ajɨ yɨpaina Yɨnayɨna Wɨngawɨn-gate onggɨtyam yiyag wurar rɨga wa ogona eye-niny. 5 Ɨ kwa daka opima b'engabenga pɨpmetwekeny God ma wɨko omnɨkam, ajɨ kwa dakayɨpaina Yonggyamte onggɨtyam pɨpmet rɨga waogona eyeniny. 6 Ɨ dɨde opima b'engabenga wɨkowekeny sosi wɨngɨrɨnd, ajɨ yɨpaina Godte ong-gɨtyam komkesa wɨko ogona eyeniny komkesarɨga wa omnɨkam. 7 Ajɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngatre b'engabenga danda im pɨtapɨta amneniny yɨ-payɨpa rɨga wa pɨlwa, nokɨm da ɨdenat yɨpayɨparɨgap Yɨnayɨna Wɨngawɨngam pɨlke onggɨtyamokati yiyag wurar tengaenenanj kupka sosi b'ogɨlomnam. 8 Sɨ onggɨt paemb yɨpaina YɨnayɨnaWɨngawɨngat yɨpa rɨgamyokau re b'ogɨlmultekɨpkɨma yɨtkak e rɨga b'obogɨl ugowam, ajɨ kwa yɨparɨgam yokau re b'ogɨl wumɨr kɨma yɨtkak e rɨgaouyaenam. 9 Ɨ kwa yɨpainaYɨnayɨnaWɨngawɨngatyɨpa rɨgam yokau re danda kɨma gar ke utkundayiyag wurar e, ajɨ kwa onggɨt yɨpaina YɨnayɨnaWɨngawɨngat yɨpa rɨgam daka yokau re kopa kerɨga ɨsakendam yiyag wurar e. 10 Ɨ Ton kwayɨpa rɨgam yokau re kɨd kesa kɨma danda wɨkoomnɨkam yiyag wurar e, ɨ kwa yɨpa rɨgam rebage yɨt opurenam yiyag wurar e, ɨ kwa yɨparɨgam re b'engabenga wɨngawɨnga ongwatenam

1Korinto 12:11 254 1Korinto 13:2yiyag wurar e, ɨ kwa yɨpa rɨgam re b'engabengayɨt opurenam yiyag wurar e, ajɨ kwa yɨpa rɨgamre b'engabenga yɨt engendurkenam yiyag wurare. 11 Ɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨnga re yɨpaina e, dɨdeonggɨt yɨpaina YɨnayɨnaWɨngawɨngate opimembkomkesa yiyag wurar yɨr ɨpka eyeniny, sɨ Tonsimonggɨtyam yiyag wurar yɨpayɨpa rɨga wa ogonaeyeniny Tina singi rɨrɨrɨnd.

Yɨpaina Jɨwɨnd Jogjog Kɨpear12 Ɨ jɨ re yɨpaina e, ajɨ ton jogjog kɨpear kɨma

e. Ɨ opimemb komkesa jɨwɨmna kɨpear yɨpandb'inkuranj re jɨ e ainy. Ɨ odede yɨpa wɨp keKeriso daka re yɨpa jɨ e, ajɨ Ton re jogjog kɨpearkɨma e. 13Mop nokɨp men komkesa, Ju rɨga dɨdeGrik rɨga, ɨ wɨko rɨga dɨde b'ɨtrari rɨga, yɨpainaYɨnayɨna Wɨngawɨnga na yokatonda ɨ ɨngke-naemb baptiso yokatonda yɨpaina jɨ awowɨm. Sɨmen komkesa onggɨtyam yɨpaina Yɨnayɨna Wɨn-gawɨngam pɨlkaim nyɨ onaya pɨla danda akate-nenindam yɨpand awowɨm. 14 Mop nokɨp kwa jɨdaka re ma yɨpaina nena kɨpear kɨma e, ajɨ jogjogkɨpear kɨma e. 15Sɨ nanggama jɨ rada pɨsɨt indenyda, “Kon re ma yɨm en, sɨ kon ma jɨwɨm pɨlnatenɨbnyɨn,” ajɨ ɨtemb pɨs re ma ɨta tina opureni yɨtmap jɨwɨm pɨlke ewaikiti yɨbɨm. 16 Sɨ nangga majɨ rada yɨpyat indeny da, “Kon re ma yɨrkɨp en, sɨkonma jɨwɨm pɨlnate nɨbnyɨn,” ajɨ ɨtemb yɨpya rema ɨta tina opureni yɨt map jɨwɨm pɨlke ewaikitiyɨbɨm. 17 Ɨ rada kupka jɨ re yɨrkɨp e, sɨ rokateyɨpya ara utkundam? Ɨ kwa rada kupka jɨ reyɨpya e ara utkundenam, sɨ rokate sokak ngɨrangɨsngɨnenam? 18 Ajɨ God komkesa yɨpayɨpa kɨpearjɨwɨnd oramka eyeninonj re towaina pɨpmet natTina ɨsamki singi rɨrɨrɨnd. 19 Sɨ rako komkesakɨpear yɨpaina wɨp kɨpear wekeny, sɨ rɨkɨnd rakojɨ yɨbɨm? 20 Ajɨ ɨja emb jɨ da kɨpear re jogjog im,ajɨ jɨ re yɨpaina e. 21 Sɨ yɨrkɨpɨt ma rɨrɨr e yɨmɨndomɨny da, “Kon ma ɨta men singi motɨnenyɨningaenam.” Ɨ kwa daka moptekɨpɨt ma rɨrɨr e pɨstamɨny da, “Konma osiyawen singi tamnenenyɨningaenam.” 22 Ɨ kwa daka men jɨwɨnd nɨndakɨpear opima ɨrɨnena eyenindam da ton re dandakesa kɨpear im wekeny. Ajɨ ton jɨwɨnd wekenyre ɨmɨnjog ingaenam kɨpear im. 23 Ɨ kwa mennɨnda jɨwɨnd kɨpear opima nonyɨk ɨrɨnena eye-nindamda ton rema b'ogɨl ɨsnawa kɨma kɨpear imwekeny. Ajɨ men opima onggɨtyam kɨpear b'ogɨlɨsnawa kɨma ejga eyenindam. Ɨ men kwa opimab'obogɨl yɨr ɨpka eyenindam onggɨtyam kɨpearrɨnsim re men ma singi im rɨga wa ouyawam.

24Ajɨ men ma opima singi eyenindam onggɨtyamkɨpear b'obogɨl yɨr ɨpkam rɨnsim remen singi rɨgawa ouyawam. Ajɨ God opimemb kɨpear ukoijogesnaeneniny rɨnsim re men yɨr ke awaenenin-dam. Sɨ odede nya kenaemb God komkesa kɨpearjɨwɨnd eomkisinonj. 25 Nokɨm da ɨdenat jɨwɨndkɨpearɨp maka b'u b'iyena mɨle tamnɨkenanj, ajɨb'ogla komkesa kɨpear yɨpaina nonykok kɨmatowalenggyam towalenggyam nony kubɨr aenawowen. 26 Sɨ rada yɨpa kɨpearɨt b'ɨdgotnena okas,sɨ komkesa kɨpear opima yɨpand gɨlgɨl onggɨtyamb'ɨdgotnena okatenyi. Ɨ kwa rada yɨpa kɨpearɨtesourena okas, sɨ komkesa kɨpear opima yɨpandgɨlgɨl onggɨtyam sam okatenyi.

27 Sɨ wɨn yɨpand sosi aindam re Kerisomna jɨe, dɨde wɨn yɨpayɨpa rɨga re Tina kɨpear im. 28 SɨGodɨt onggɨt sosind b'engabenga pɨpmet aramki-nonj rɨgawa ogonam, naskajog re ɨtmɨkitijog rɨga,ɨ nɨmogɨm re bageyam, ɨ nowam re ouyaena rɨga,ɨ onggɨt kak ke re kɨd kesa kɨma danda wɨkoomnɨkam yiyag wurar okati rɨga, ɨ onggɨt kak kere kopa rɨga ɨsakendam yiyag wurar okati rɨga,ɨ kwa yɨm b'akawam yiyag wurar okati rɨga, ɨkwa wɨp iyenam yiyag wurar okati rɨga, ɨ dɨdekwa b'engabenga yɨt opurenamyiyagwurar okatirɨga. 29 Sɨ rɨngma, rɨka komkesa re ɨtmɨkitijogrɨga im? Ɨ rɨka komkesa re bageyam im? Ɨ rɨkakomkesa re ouyaena rɨga im? Ɨ rɨka komkesare kɨd kesa kɨma danda wɨko omnɨkam yiyagwurar okati rɨga im? 30 Ɨ rɨka komkesa re koparɨga ɨsakendam yiyag wurar okati rɨga im? Ɨrɨka komkesa rɨgap apurenanj b'engabenga yɨtim? Ɨ rɨka komkesa rɨgapim engendurkenanjb'engabenga yɨt? Nayɨ, ma ɨja im. 31Ajɨ wɨn b'oglaukoijog yiyag wurar na oraka teyenindam!

Singi B'iyena MɨleSɨ kon ket wa yɨpa ukoijog b'ogɨl nya e

tauyaeninyɨn onggɨtyam komkesa yiyag wuraringaenam.

131 Ɨ nangga ma jɨ rada kon opima apureninyɨn

nɨnda rɨgaina yɨt dɨde kwa aneru waina yɨt, ajɨ rakon maka ra singi b'iyena mɨle kɨma

tapureninyɨn, sɨ koina opurena re utkunda kesab'iyounena mim taukanj odede ɨt re pletokakipowa re dɨde o dramkak ipowa re dɨde. 2 Ɨ kwanangga ma jɨ rada kon bage yɨt opurenam yiyagwurar yokasɨn, sɨ kon komkesa wɨgawɨga gatabdɨde komkesa wumɨr gatab wumɨr akasinyɨn, ɨdɨde nangga ma jɨ rada kon kupka danda kɨma

1Korinto 13:3 255 1Korinto 14:10gar ke utkunda kɨma en, sɨ kon rɨrɨr en yɨpa doringaen ewaikitam tina pɨpmet ke, ajɨ ra kon

maka ra singi b'iyena mɨle kɨma onggɨtyam yiyagwurar tengainyɨn, sɨ opimemb koina omnɨka

mɨle re kɨp kesa im taukanj. 3 Ɨ dɨde kwa nanggama jɨ rada kon koina komkesa gasa tagoninyɨngasa kesa rɨga wa, ɨ dɨde nangga ma jɨ rada konkoina jɨ b'atkaen wul ke imbrɨkam, nokɨm daɨdenat kon b'atɨsourenyɨn, ajɨ ra kon maka ra

singi b'iyena mɨle kɨma opimemb mɨletamnɨkinyɨn, sɨ opimemb koina omnɨki mɨle re

makwa opima b'ogɨl kɨp kɨma taukanj.4 Sɨ singi b'iyena mɨle kɨma rɨga re mɨmkam

kae wɨmena yikeny, dɨde singi kɨma wurar mɨleomnɨka teyeniny. Ajɨ singi b'iyena mɨle kɨmarɨgat ma opima odede mɨle tamnɨkiny opi renonyɨk b'ɨponena mɨle, ɨ tubor mɨle, ɨ b'asourenamɨle, 5 ɨ b'ɨsnawa kesa mɨle, ɨ butum mɨle, ɨ soromɨle, ɨ dɨde nonyɨk iyena mɨle rɨgaina omnɨkinegɨrjog mɨle gatab. 6 Ɨ ton sam kɨma ngolengoleomnɨka mɨle tamnɨkiny ra ma negɨr kɨma kaokaomɨle kɨma e, ajɨ God ma ɨmɨnjog mɨle kɨma e.7 Ɨ dɨde kwa ton opima komkesa bebɨg mɨle wɨptawarkeniny mɨmkam wɨmena kɨma, ɨ komkesagasa gar ke utkunda kaim takateniny, ɨ komkesagatab ke warɨm b'ogɨl ɨsma yɨr ungauka teyeniny,ɨ dɨde komkesa mɨle tamnɨkiny mɨmkam wɨmenakɨma im.

8 Ɨ singi b'iyena mɨle ma ɨta b'eteomneny,ajɨ bage yɨt opurena mɨle ɨta awɨr tainy, ɨb'engabenga yɨt opurena mɨle ɨta kwa seg tainy,ɨ dɨde b'ogɨl wumɨrɨm yiyag wurar toda kwa ɨtaawɨr tainy. 9 Mop nokɨp men kombkomb imwumɨr akatenindam dɨde kombkomb im bage yɨtopurena eyenindam. 10 Sɨ ra kupka mɨle rɨrɨrkɨpaukam wɨn ik dem, onggɨtyam kombkomb mɨleopima awɨr taukanj dem. 11 Ɨ re kon b'ɨga sobi-jogɨnd nɨbnond, kon yɨt apureninond re b'ɨga so-bijog pɨla na, ɨwumɨr akateninond re b'ɨga sobijogpɨla na, ɨ dɨde nonyɨk b'amdenenond re kwa b'ɨgasobijog pɨla na. Ajɨ re ket kon rɨgajog awond, konawɨr amnɨkinondopimembkomkesa b'ɨga sobijogomnɨka mɨle. 12 Sɨ yu menma pɨta kɨp nasim gasayɨr ongong eyenindam odede rɨngma re rɨgat wɨpb'atapnenapu sɨbɨbsɨbɨb glasɨnd tina wɨpkak yɨrb'angeneny re dɨde. Ajɨ warɨ men pɨtakɨp nasimgasa yɨr ongong teyenindam dem odede rɨngmimre rɨgap wɨp ke wɨp ke yɨr b'angenenanj re dɨde. Ɨyu kon kombkomb im wumɨr akateninyɨn, ajɨ rawɨn ik dem, kon kupkakupka wumɨr takasinyɨndem odede rɨngma re God kornɨm kupkakupka

wumɨr auki yɨbɨm re dɨde. 13 Sɨ ɨnsimemb jɨ nowamɨlewekenymeranɨmopi re gar ke utkundamɨle,ɨ warɨm b'ogɨl ɨsma yɨr ungawa mɨle, ɨ dɨde singib'iyena mɨle. Ajɨ onggɨtyam nowa mɨle wɨngɨrɨndukoijog mɨle ainy re singi b'iyena mɨle e.

14B'engabenga Yɨt Opurenam Yiyag Wurar dɨde

Bage Yɨt Opurenam Yiyag Wurar1 Sɨ wɨn b'ogla onggɨtyam singi b'iyena mɨlend

wuwene! Ajɨ wɨn b'ogla ukoi singi kɨma YɨnayɨnaWɨngawɨngamna yiyag wurar oraka teyenindam,ajɨ ukoijog singi iyenam re bage yɨt opurenam e.2 Mop nokɨp yete re b'engabenga yɨt yopureny,ton opurena yiyeny re ma rɨga wa pɨlwa e, ajɨGodɨm pɨlwa e. Mop nokɨp makwa yɨpa rɨgat ɨtanony tawɨk, ajɨ ton wɨgawɨga yɨt im apureninywɨngawɨngam pɨlke. 3 Ajɨ yete re bage yɨt yop-ureny, ton opurena yiyeny rɨgawa pɨlwa towanɨmdanda okawa ma, ɨ towanɨm ugowa ma, ɨ dɨdetowanɨm ɨrmeka ma. 4 Sɨ yete re b'engabengayɨt yopureny, ton tinɨm nena e danda b'akaeny.Ajɨ yete re bage yɨt yopureny, ton kupka sosi madanda yokaeny. 5 Ajɨ kon singi en da komkesawɨn b'engabenga yɨt na tapurenindam, ajɨ koinaukoijog singi ɨnte da wɨn bage yɨt na tapurenin-dam. Ajɨ yet ra b'engabenga yɨt tapureniny,dɨde ra yɨpa rɨgat maka ra tina opureni yɨtkaktengendurkeniny kupka sosind danda okawam,ton re ma ukoi yɨt e yopureny. Ajɨ yet ra bage yɨttapureniny, ton re ukoijog yɨt e yopureny.

6 Sɨ gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Yɨrde, ra kon netken wa pɨlwa b'engabenga yɨt op-urenam, ajɨ ra kon maka ra wen yɨt tamneninyɨnliyalliyal ouyawa ke, o wumɨr yɨtkak ke, o bageyɨtkak ke, o ouyaena yɨtkak ke, sɨ nangga b'ogɨle wɨn okasya kor pɨlke? 7 Ɨ kon odede yɨpa wɨpwɨngata yɨt e nitindenyɨn yɨrkokar kesa ɨpayagasa gatab. Sɨ ra wugewuge o gita maka raarara taeny tinajog ɨpaya ger nonykok rɨrɨrɨnd,sɨ rɨdede nya kae rɨgap ongwasi da, “Ɨtemb reonggɨtyam nonykok wugewuge ɨpaya ara e,” o da“Ɨtemb re onggɨtyam nonykok gita ɨpaya ara e?”8 Ɨ kwa ra mowɨr maka ra b'obogɨl pɨtand ararataeny, sɨ yete b'atngonjeny geja omnɨkam? 9 Sɨwa pɨlɨnd daka yɨpa wɨp e. Sɨ ra wɨn maka ranony auka kɨma yɨt tapurenindam b'engabengayɨt ke, sɨ rɨdede nya kae rɨgapwumɨr okasi nanggaim wɨn apurenindam? Sɨ opimemb waina op-urena re jaba epaurena im wuweny pumb nata.10 Ɨ ɨmɨnjog e da ma yɨpa kɨma yɨt im wekeny

1Korinto 14:11 256 1Korinto 14:29onggɨt gowukoyɨnd, ajɨ komkesa yɨt opurenamre isɨpmarena kɨma im. 11 Sɨ ra kon maka yɨparɨgamna opureni yɨtkak takasinyɨn, kon ra wumɨrkesa rɨga e taen tinɨm yete re onggɨtyam yɨtyopureny. Ɨ kwa daka ra yɨpa rɨgat maka koinaopureni yɨtkak takasiny, ton kornɨm wumɨr kesarɨga e tainy. 12 Sɨ wa pɨlɨnd daka yɨpa wɨp e.Sɨ wɨn re Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna yiyag wurarukoi kana singi omnena rɨga im, sɨ wɨn b'oglaonggɨtyam yiyag wurar oraka teyenindam kupkasosind danda okaenam, nokɨm da ɨdenat wɨnsosi ukoi warabag omnɨka iyenya. 13 Sɨ onggɨtpaemb yet ra b'engabenga yɨt tapureniny, tonb'ogla yɨr ropmit da ton tengendurkeniny tinaopureni yɨtkak. 14Mop nokɨp ra kon yɨr topmisɨnb'engabenga yɨt opurena ke, koina wɨngawɨngateyɨr topmis, ajɨ koina gar re b'enga nony e ɨbɨm.15 Sɨ kon nangga e omnɨken? Sɨ kon b'ogla yɨrtopmitenyɨn koina wɨngawɨnga ke, ajɨ kon b'oglakwa koina gar ke daka yɨr topmitenyɨn. Ɨ konb'ogla Godɨm ewangaya ger tatanginyɨn koinawɨngawɨnga ke, ajɨ kon b'ogla kwa koina gar kedaka onggɨtyam ger tatanginyɨn. 16 Sɨ ra manGodɨnd esoulisɨt moina wɨngawɨnga nena ke sosib'eomapund, ajɨ maka ra man nony auka kɨmayɨt ke tapulisinyɨt, sɨ moina opureni yɨt wumɨrokati kesa rɨga yete re yɨbɨm onggɨt b'eomapund,rɨdede e ton ɨtemb moina esoulita yɨt ɨmjasda “Ɨmɨnjog”? Ma ɨta. Mop nokɨp ton makawumɨr yokas nangga yɨt na re man apureninyɨt.17 Sɨ nangga ma jɨ rada man b'obogɨl e Godɨndsɨteket yɨt yomnyɨt, ajɨ onggɨtyammoina opureniyɨtkakɨtmaka danda yokau utkunda rɨgamwumɨrokatam. 18 Ɨ kon b'ogla Godɨnd sɨteket yɨt yam-nɨn, nokɨp kon wumɨrjog rɨga en b'engabenga yɨtopurenam ajɨ wɨn komkesa re ma ngai wumɨrjogim. 19 Ajɨ kon singi en koina gar ke wumɨr okatipaib (5) yɨtkak tapureninyɨn sosind rɨga ouyae-nam, ajɨ kon ma singi en wumɨr okati kesa tentausɨn (10,000) yɨtkak tapureninyɨn b'engabengayɨt opurena ke.

20 Kor nany dɨde yɨngganwar! Goro b'ɨgasobijog pɨla multekɨp tengaeninam odede ukoigasa wumɨr okatam, ajɨ wɨn b'ogla rɨgajog pɨlana multekɨp b'obogɨl tengaenindam danda kɨmawumɨr okatenam. Ajɨ wɨn b'ogla papa b'ɨga pɨlana nony kesa taukindam negɨrjog mɨle omnɨkagatabɨm. 21 Ɨ yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da,“Yonggyam yindeny da Kon opimemb Israel rɨga

yɨt tamneninyɨn dem ra

b'enga yɨt kaim dɨde b'enga kantri rɨgainatugɨm kaim.

Ajɨ nangga ma jɨ ra kon odede nya ke tenyɨt tamneninyɨn, ton makwa ɨta ken yɨtnutkundenyi dem.”

22 Sɨ ket b'engabenga yɨt opurena re ma garke utkunda rɨga towanɨm Godɨmna danda ong-watam mal e, ajɨ gar ke utkunda kesa rɨgatowanɨm mal e. Ajɨ bage yɨt opurena re magar ke utkunda kesa rɨga towanɨm Godɨmnadanda ongwatam mal e, ajɨ gar ke utkundarɨga towanɨm mal e. 23 Sɨ onggɨt paemb rakupka sosit yɨpand b'eoma okas dɨde ra komkesarɨga b'engabenga yɨt opurena teyenanj, ajɨ rab'engabenga yɨt opurena gatab wumɨr okati kesarɨga o gar ke utkunda kesa rɨga b'ɨtgarkanj onggɨtb'eomapu wa, sɨ ma ton opima opurena teyenanjda “Wɨn korɨrkorɨr im”? 24 Ajɨ ra komkesa rɨgabage yɨt opurena teyenanj onggɨt b'eomapund,dɨde ra ket gar ke utkunda kesa rɨga o wumɨrokati kesa rɨga demb de b'ɨtgarkanj, sɨ opimembkomkesa towaina bage yɨtkakɨp opima towainagar takatenanj da, “Sɨn re negɨr mɨle rɨga im.”Ɨ kwa onggɨt yɨtkakpim towaina gar tajgatenanjra ɨkalnena mim. 25 Sɨ kwa onggɨt yɨtkakpimkomkesa towaina garɨnd wɨgawɨga egurki mɨlepɨta wa tapekanj, ɨ ɨngkaim ket ton as ɨrouki saptotekanj dɨde Godɨnd ewangai, ngɨrpu ton ketpɨtakɨpɨnd b'atgenairanj da, “God re ɨmɨnjog wawɨngɨr nate yɨbɨm.”

Yiyag Wurar Ingaenam B'ogɨl Nya Sosind26 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar!

Sɨ kon rɨdede e nitindenyɨn? Ra wɨn yɨpandb'eomkena tuwenyɨt yɨr opmitenam, rɨga yɨpayɨ-pap odede mɨle imemb omnɨka eyenanj, opi reGodɨnd ewangaya ger, ɨ God ma yɨt ouyaenamɨle, ɨ Godɨmna ouyauki yɨtkak pɨta omnenamɨle, ɨ b'engabenga yɨt opurena mɨle, ɨ dɨdeb'engabenga yɨt engendurkena mɨle. Sɨ wɨnb'ogla onggɨtyam komkesa mɨle tamnɨkindamsosi danda okaenam. 27 Ɨ ra onggɨt b'eomawɨngɨrɨnd b'engabenga yɨt opurena teyenanj, sɨwɨn b'ogla nɨmog rɨga o ra jogjog nowa rɨgatabagɨkindam opurenam. Ajɨ pɨpmet na b'agonawowen yɨpam naska yɨpam ti yɨmta, ɨ ket yɨparɨgat b'ogla towaina opureni b'engabenga yɨttengendurkeniny. 28 Ajɨ maka ra engendurkenarɨga ɨbɨm, sɨ ton b'ogla mumakesa waken sosind.Ajɨ ton b'ogla b'engabenga yɨt rapureninemtowanɨm nenam dɨde Godɨm pɨlwa. 29 Ɨ kwa

1Korinto 14:30 257 1Korinto 15:12nɨmog o nowa bageyamɨp b'ogla bage yɨt ra-pureninem. Ɨ nɨnda komb rɨgap ket b'ogla onggɨtbageyam waina opureni yɨtkak b'obogɨl ɨkalnenakɨma remjateninem. 30 Ɨ ra yɨpa bageyam bage yɨtopurenand ɨbɨm, ajɨ daka yɨpa bageyam yete re tiwusɨnd omiti yɨbɨm, ra ton Godɨmna ouyaukuriyɨtkak takasiny opurenam, sɨ ton onggɨtyamouyaukuri yɨtkak naska rapurenin, ajɨ naskanyamopurena bageyamɨt mumakesa rau. 31 Sɨ wɨnkomkesa rɨrɨr im bage yɨt opurenam yɨpamnaska yɨpam ti yɨmta, nokɨm da ɨdenat komkesarɨga onggɨt komkesa bage yɨtkak ke b'auyaenaokatenyi dɨde b'ugowa yɨt takatenanj dandaokatam. 32 Ɨ ra bageyamɨp bage yɨt opurena teye-nanj, ton b'ogla towalenggyam b'agoka wowenkomkesa sosim b'ogɨlɨm. 33 Mop nokɨp God rema nenegɨr nya ke ɨsanikesa b'ingaena God e, ajɨngɨmbla kɨma God e.

Sɨ komkesa yɨna rɨgap b'ogla komkesa sosiwɨngɨrɨnd odede b'ogɨl nya ke mɨle ramnɨkinem.34 Ɨ konggap b'oglamumakesa tekeny sosi b'eomawɨngɨrɨnd, mop nokɨp ɨtmɨkitijog rɨgapma opimaten enjɨkenanj yɨt opurenam b'eoma wɨngɨrɨnd.Ajɨ ton b'ogla b'atkauranj odede rɨngma regog yɨtɨt yindeny. 35 Ajɨ ra ton singi taukanjwumɨr okatam nɨnda gasa gatabɨm, ton b'oglararkeninem towa leowar towaina metɨnd. Mopnokɨp ɨtemb re ɨngar kɨma e kongga wa yɨtopurena sosind. 36 Sɨ rɨka Godɨmna yɨtkak wapɨlkena b'atobarkonj? O rɨka Godɨmna yɨtkak wapɨlwa nena mana ikonj?

37 Ɨ yet ra tilenggyam b'ɨtɨmjas da ton rebageyam e o Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna yiyagwurar okati rɨga e, sɨ ton b'ogla wumɨr yakatda yɨtkak rɨnsim re kon wanɨm erɨkinyɨn reYonggyamɨmna b'ingawa yɨtkak im. 38 Ajɨ yetra opimemb koina yɨtkak b'ɨtɨsainy, sɨ God dakaɨta tin ɨsai. 39 Kor gar ke utkunda nany dɨdeyɨngganwar! Sɨ onggɨt paemb wɨn b'ogla ukoisingi kɨma na tuwenyɨt bage yɨt opurenam. Ajɨwɨn goro rɨga ogoka teyeninam b'engabenga yɨtopurenam. 40 Sɨ komkesa gasa raukinem dɨmdɨmomnɨka ke dɨde b'ogɨl omnɨka nya ke.

15Kerisomna Utnyita gatab Yɨt

1 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Konwen nonony tamninyɨn ra God ma onggɨtyamb'ogɨl yɨrkokar bage yɨt gatab e rɨna re kon wapɨtapɨta amnenawond, ɨ kwa rɨna re wɨn gar ke

utkunda ke yokatonda, ɨ kwa daka rokasim rewɨn dɨkɨnd danda kɨma owɨnki wekenyɨt. 2 Ɨra wɨn God ma onggɨtyam b'ogɨl yɨrkokar bageyɨt danda kɨma tamorkindam rɨna re kon wapɨtapɨta amnenainond, sɨ wɨn yɨrkokar yokasyare onggɨt yɨt kae. Ajɨ ra wɨn maka ra gar keutkunda oramisya onggɨt yɨtkakɨmpɨlɨnd, wɨn garke utkunda yoramisya re yɨrkokar kesa gasampɨlnate. 3 Mop nokɨp ukoijog re kon naska waakainond onggɨtyam yɨtkak rɨrɨr nat rɨna re konakasinond Yonggyamɨm pɨlke. Sɨ ɨja emb jɨ yɨtkakda Keriso meraina negɨr mɨle mapena uj awonjodede rɨja e re yɨna pebat yindeny Ti gatab. 4 Ɨkwa ɨja emb jɨ yɨtkak da rɨgap Tin yeungito ɨGodɨt Tin yutnyitonj nowam bibɨrɨnd odede rɨjae re yɨna pebat yindeny Ti gatab. 5 Ɨ Ton ketpɨta awonj Kepam pɨlwa kwa yɨpa nyɨ da Petro,ɨ onggɨt kak ke Tina twelp (12) ɨtmɨkitijog rɨgawa pɨlwa. 6 Ɨ onggɨt kak ke Ton kwa pɨta awonjre yɨpaina wɨn nat paib andred (500) ɨ kwa nɨndatumɨnd gar ke utkunda rɨga wa pɨlwa. Ɨ towawɨngɨrɨnd jogjog rɨga re opima wɨmena wuwenyngɨrpu yu, ajɨ nɨnda re kea uj aukɨto. 7 Ɨ onggɨtkak ke Ton kwa pɨta awonj Ti yɨnggan Yakobompɨlwa, ɨ ket kwa komkesa Tina ɨtmɨkitijog rɨgawa pɨlwa. 8 Ɨ kikitumamjog Ton kwa ket pɨtaawonj kor pɨlwa yet re yɨmtajog ɨtmɨkitijog rɨgaawond odede wɨp rɨngma ra b'ɨgat maka tina wɨnrɨrɨrɨnd tukenj. 9 Mop nokɨp kon kolenggyam reɨtmɨkitijog rɨga wɨngɨrɨnd sobijog rɨga en. Ɨ konma rɨrɨrkɨpjog rɨga en onggɨt ɨtmɨkitijog rɨga nyɨke ogenayam, nokɨp kon kea Godɨmna sosi negɨrma b'ɨdgotnenand yoramitenond. 10Ajɨ Godɨmnawurarte odede rɨgam ken nomnonj ɨt re kon yuɨtmɨkitijog rɨga nɨbnyɨn. Ɨ ɨtemb Tina wurarrɨna re kornɨm awonj re maka kɨp kesa awonj.Ajɨ onggɨt komkesa ɨtmɨkitijog rɨga wa wɨngɨrɨndkon nenat ukoijog b'asowa yokatenond. Sɨ makonɨt ajɨ Godɨmna wurarɨt rɨnte re kon kɨmayɨpand yɨbneneny. 11 Sɨ onggɨt paemb kon dɨdeonggɨtyam nɨnda ɨtmɨkitijog rɨga, sɨn ɨntemb jɨyɨpaina God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨtayomnenyu, ɨ ɨntemb jɨ kwa wɨn gar ke utkunda keyokasya.

Gar ke Utkunda Rɨgaina Utnyita gatab ƗmjatamYɨt

12 Sɨ sɨn kea Kerisomna b'ogɨl yɨrkokar bageyɨt pɨtapɨta omnena yiyenyu da Ton re kea ujke utnyitonj. Sɨ rɨdede pae wa wɨngɨrɨnd nɨndarɨgap endenanj da uj rɨga ma opima tutnɨkanj

1Korinto 15:13 258 1Korinto 15:37dem? 13 Ɨ rada uj rɨga ma opima tutnɨkanjdem, sɨ Keriso daka maka utnyitonj. 14 Ɨ rakoKeriso maka utnyitonj, sɨ meraina pɨtapɨta om-nena yɨtkak re keako kɨp kesa na, ɨ dɨde waina garke utkunda re kwa keako kɨp kesa na. 15 Ɨ kwadaka rɨgap sɨn, ɨtmɨkitijog rɨga, nongwatenanjda sɨn re b'anygɨnena yɨr ungata rɨga im Godɨmgatab. Mop nokɨp wɨn kea pɨtapɨta yomnenondada Godɨt Kerisond yutnyitonj uj ke. Sɨ rada ujrɨga ma opima tutnɨkanj, keako God todaka makaKerisond yutnyitonj uj ke. 16 Mop nokɨp radauj rɨga ma opima tutnɨkanj, sɨ Keriso daka makautnyitonj uj ke. 17 Sɨ rada Keriso maka utnyitonj,waina gar ke utkunda ra kak im tekeny. Sɨ wɨnra ɨndaima waina negɨr mɨlend tekenyɨt. 18 Ɨ kwadaka uj rɨga kea negɨr aukɨto yepiya re Kerisondgar ke utkunda ke yokato towaina yilowɨnɨnd. 19 Ɨramen Kerisom pɨlɨndwarɨm b'ogɨl ɨsma oramisuonggɨt gowukoi b'ogɨl yɨrkokar wɨmena nenam,sɨ men re ukoijog kear kɨma rɨga im komkesagowukoi rɨga wɨngɨrɨnd.

20 Ajɨ Keriso ɨmɨnjog kea uj ke utnyitonj dɨdenaskajog utnyita rɨga na awonj. Sɨ Ton re ɨmɨnjogmal e da komkesa gar ke utkunda uj rɨga opimatutnɨkanj dem Ton re dɨde. 21 Mop nokɨp ujb'atomonj re yɨpa rɨga Adamɨm pɨlkena, ajɨ ujrɨga utnyita daka b'atomonj re yɨpa rɨga Kerisompɨlkena. 22 Sɨ komkesa rɨga uj auka wuweny reAdamɨmna uj nya nasim, ɨ kwa ɨja ima yɨpa wɨpnya ke daka komkesa rɨga yepim re Kerisondgar ke utkunda ke yokasi, ton tutnɨkanj dem raKerisomna utnyita nya nasim. 23 Ajɨ opimembkomkesa yɨpayɨpa rɨga utnɨka tuweny ra demtowainajog wɨn nasim yɨpa naska yɨpa ti yɨmta,sɨ naskajog re Kerisote, ɨ onggɨt kak ke ra tonpimyepiya ra Kerisom pɨlɨnd tekeny Tina ɨtendapuwɨnɨnd. 24 Ɨ onggɨt kak kaemb ket undwatapu wɨnik dem. Sɨ onggɨt wɨnɨnd Keriso ket Abu Godɨmokau dem pumb tungg. Ɨ dɨde onggɨt yɨpainawɨnɨnd God kwa negɨr tamnɨkiny dem komkesaSatanamna wɨp omnena danda, dɨde komkesagowukoi b'engabenga danda yepim re geja om-nɨka yiyenyi yɨna rɨga kɨma. 25Mop nokɨp Kerisob'ogla king rain demngɨrpu ra God komkesa Keri-somna geja rɨga taramisiny dem Tina pɨs wɨranddanda ondratenam towa kumbɨnd. 26 Ɨ ket TonTina kikitumam geja rɨga, uj na eomneny dem.27 Ɨ yɨna pebat Kerisom gatab yindeny da, “Godopima komkesa gasa taramisiny Tina pɨs wɨranddanda ondratenam towakumbɨnd.” Sɨ onggɨtyamyɨt yisɨpkis re da God Tilenggyam opima komkesa

gasa taramisiny. Sɨ onggɨt paembmen pɨtakɨpɨndwumɨr yokasya da God re ma ɨta onggɨt komkesagasa wɨngɨrɨnd b'inkis. 28 Sɨ ra God komkesagasa Kerisomna danda wɨrand taramisiny dem,sɨ B'ɨga Tilenggyam ɨta b'atkaeny dem B'u Godɨmpɨlwa yet ra komkesa gasa taramisiny Tina dandawɨrand. Nokɨm da ɨdenat God Yonggyam ɨbɨmkupkakupka komkesa gasa wa.

29 Ɨ nɨnda rɨgap baptiso yokatenyi towanɨmmim yepiya re uj aukɨto. Sɨ ra ton maka rawarɨm b'ogɨl ɨsma yɨr ungai, sɨ ton nangga paimonggɨtyamwɨko yomnɨkenyi? Ɨ ra uj rɨga maka rangai tutnɨkanj, sɨ nangga mop paim ton towanɨmbaptiso yokatenyi? 30Sɨ sɨdaka rɨngmim? Nanggapaim sɨn ita wɨnɨnd sowaina yɨrkokar esɨngkan-denindam God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨ-tapɨta omnena map? 31 Gar ke utkunda nanydɨde yɨngganwar! Kon wa gatab b'asourenayokatenyɨn re mera Yonggyam Keriso Yesumwɨp nate. Sɨ kon wanɨm ɨmɨnjog e nitinjɨn dakon uj e wɨp yowarkenenyɨn bibɨr weanjweanjGod ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnenamap. 32 Ɨ re kon Epeso taunɨnd nɨbnond Godma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnenand,ma yɨpa kɨma onggɨt taun rɨgapiya tɨbam b'anggapɨla ɨgmarento kor pɨlwa bebɨg kɨma b'ɨdgotnenaoramitam. Sɨ onggɨt wɨnɨnd rako kon rɨgainanya ke b'ɨkenond onggɨt bebɨgɨmpɨlke ewaikitam,sɨ nangga b'ogɨl na rako kor nɨbnau onggɨt mɨleke? Rada uj rɨga ma opima tutnɨkanj, men b'oglaodede nenjinum da, “Yu men diyam aenandwakenɨn dɨde nyɨ onaikand wakenɨn, mop nokɨpmen mep im uj taukindam.” 33 Sɨ goro yet wenb'anygɨnena wa wɨp ramnenin! Nokɨp ra wɨnwa rɨgawar kɨma b'itɨnkenindam, sɨ opimembwa rɨgawar wɨngɨrɨnd nɨnda negɨr rɨgap opimawen b'ogɨl mɨle ke negɨr kaokao mɨle wa wɨptamnenanj. 34 Sɨ wɨn nony epangkinam negɨrkesa dɨmdɨmjog mɨle omnɨkam! Ɨ goro negɨr mɨletamnɨkinam! Ɨ wa wɨngɨrɨnd nɨnda rɨga makwawumɨr im Godɨm. Sɨ kon nindenyɨn re wanɨmɨngar ma.

Utnyiti Jɨ gatab Yɨt35Sɨ nɨnda rɨgap amaya b'ogɨl im tendenanj kor

pɨlwa da, “Rɨdede im uj rɨga tutnɨkanj dem? Ɨ rɨd-edewɨp jɨ kɨma im topekanj dem?” 36Sɨ korɨrkorɨrrɨga, wɨn opima tuny ɨgmarka eyenenindam. Ajɨra opimemb tuny gɨm uj taukanj, ɨ ton ket opimapok tɨkkanj. 37 Ɨ wɨn ma ɨnsim nangg bɨgɨl kɨmaɨtot eyenindam, ajɨ jaba tuny nena im ɨgmarka

1Korinto 15:38 259 1Korinto 15:58eyenindam, rɨka kɨnɨ tuny im o nɨnda b'enga tunyim. 38 Ajɨ God re Tina singi rɨrɨr nate onggɨt tun-yɨm bɨgɨl omnɨkau. Sɨ ɨngkaimemb yɨpayɨpa tun-yɨp towainajog bɨgɨlɨm b'etɨngkanj. 39 Sɨ komkesayilo gasa waina jɨ re ma yɨpaina wɨp jɨ im, ajɨb'engabenga wɨp im. Ɨ rɨga wa re towada b'engawɨp jɨ e, ɨ b'angga wa towada b'enga e, ɨ ngenawa towada b'enga e, ɨ dɨde kabum wa towadab'enga e. 40 Sɨ b'engabenga wɨp jɨ opima wekenyde pumb tunggɨnd dɨde onggɨt gowukoyɨnd. Ajɨpumb tunggɨmna jɨ re towada b'enga wɨp b'ogɨlɨnyomarena kɨma e, ɨ dɨde gowukoyɨmna jɨ retowada b'enga wɨp b'ogɨl ɨnyomarena kɨma e. 41 Ɨlomkonggam b'ogɨl ɨnyomarena re tida b'enga e,ɨ mobim b'ogɨl ɨnyomarena re tida b'enga e, ɨ dɨdeɨki wa b'ogɨl ɨnyomarena re towada b'enga e. Ɨkwa yɨpayɨpa ɨki towaina b'ogɨl ɨnyomarena redaka b'engabenga im.

42Sɨ ra uj rɨga tutnɨkanj, sɨ ɨja imemb jɨ towainajɨ b'engabenga wɨp taukanj dem. Sɨ ra men ujauka tuwenyɨn ngɨrpu rɨgap ujgɨm euka teyenanj,sɨ meraina jɨ ra gopmet nasim tɨtkɨkanj odederɨngmim re tuny waina gɨm ɨtkɨkenenanj gouborand. Ɨ ra men uj ke tutnɨkindam dem, sɨmen ra ɨtkɨka kesa b'enga wɨp jɨ im taukindamdem odede rɨngmim ra tuny bɨgɨlɨm b'etɨngkanj.43 Ɨ meraina jɨ wekeny re ma ɨsnawa kɨma imonggɨt gowukoyɨnd ngɨrpu rɨgap gop wa eukateyenanj. Ajɨ ra men tutnɨkindam dem, merainajɨ ra b'ogɨl ɨnyomarena kɨma im taukanj dem. Ɨkwa meraina jɨ wekeny re ma danda kɨma imonggɨt gowukoyɨnd, ngɨrpu rɨgap gop wa eukateyenanj, ajɨ ra men tutnɨkindam dem, meraina jɨra kupka danda kɨma im taukanj dem. 44 Sɨ rɨgapujgɨm euka eyenanj re meraina gɨm ke jɨ im, ajɨra men tutnɨkindam dem, meraina jɨ b'etɨngkanjdem wɨngawɨnga ke jɨ wa im. Ɨ rada ɨta gɨm kejɨ yɨbɨm, sɨ todaka kwa ɨta yɨbɨm wɨngawɨnga kejɨ. 45 Sɨ yɨna peband daka odede yɨpa wɨp e ɨrɨkiyɨbɨm da, “Naskajog rɨga Adam aukonj re yilowɨmena rɨga mana.” Ajɨ daka kikitumam Adam,Keriso aukonj re Wɨngawɨnga mana yete re rɨgawa yɨrkokar ogona eyeniny. 46 Sɨ ma wɨngawɨngake rɨga na naska ikonj, ajɨ gɨm ke rɨga na. Ɨonggɨt kak kena ket wɨngawɨnga ke rɨga ikonj.47 Ɨ naskajog rɨga Adam aukonj re gowukoi sungarkena, ajɨ nɨmogɨm rɨga ikonj re pumb tungg kena.48 Sɨ komkesa gowukoi rɨgaina jɨ re gou sungarke omnɨki im odede Adam re dɨde yet re gousungar ke aukonj. Ajɨ ra men tutnɨkindam dem,

meraina jɨ taukanj dem pumb tungg rɨgaina jɨim odede Keriso re dɨde yet re pumb tungg keikonj. 49 Sɨ yu men Adam pɨla gou sungar keomnɨki jɨ kɨma im wɨmena wuwenyɨn yet re gousungar ke aukonj. Ajɨ ra men tutnɨkindam dem,men kwa opima Keriso pɨla pumb tunggɨmna jɨkɨma wɨmena tuwenyɨn dem yet re pumb tunggke ikonj.

50 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Konɨmɨnjog wen tamninyɨn da onggɨtyam merainamɨ dɨde kus kɨma gɨm ke jɨ re ma rɨrɨr e Godma pumb tungg owabɨntam. Ɨ ɨtkɨka kɨma gasare ma ɨta dadal ɨbɨm, ajɨ pumb tungg re dadale ɨtkɨka kesa ɨbɨm. Sɨ onggɨt paemb makwa ɨtayɨpa ɨtkɨka kɨma gasat owabɨnjis dem ɨtemb ɨtkɨkakesa pumb tungg. 51 Yɨr de, kon ɨtemb wɨgawɨgayɨt wen wumɨr tamninyɨn. Ma men komkesaim uj taukindam, ajɨ men komkesa, uj rɨga dɨdeyilo rɨga, opima b'etɨngkindam dem. 52 Mopnokɨp ra bibol kikitum ara ikeny dem, odedesobijogjog ganggand rɨngma ra rɨgat yɨpapyamyɨrkɨp tosmanjis, uj rɨga opima b'etɨngkɨranj demɨtkɨka kesa jɨ wa, ɨ dɨde ket komkesa medaka kwayilo rɨga b'etɨngkindam dem ɨtkɨka kesa jɨ wa.53Mop nokɨp onggɨt meraina ɨtkɨka kɨma gɨm kejɨwɨt b'ogla b'ekit ɨtkɨka kesa dadal wɨmena jɨ. Ɨkwa onggɨt meraina uj kɨma jɨwɨt b'ogla b'ekit ujkesa dadal wɨmena jɨ. 54 Sɨ ɨtemb meraina ɨtkɨkakɨma gɨm ke jɨwɨt ɨta b'itkis ɨtkɨka kesa dadalwɨmena jɨ, ɨ kwa ɨtemb meraina uj kɨma jɨwɨt ɨtab'itkis uj kesa dadal wɨmena jɨ. Ɨ ra onggɨtyamwɨn ik dem, onggɨt yɨna peband ɨrɨki yɨtkak ɨtaɨmɨnjogɨm tainy dem da,“God kea uj ma danda dadal gou wa yomɨny.”55 “Uj! Rokate moina yɨrkokar gou wa omnenam

danda?Uj! Rokate moina rɨga ɨdrɨkam nɨm?”

56 Sɨ ujɨmna rɨga ɨdrɨkam nɨm re negɨr mɨle e, ɨdɨde negɨr mɨlemna danda re gog yɨt e. 57 Ɨ GodmeraYonggyamYesuKerisompɨlkena onggɨtyamkomkesa mɨle gou wa amninonj, ɨ ket Ton meradanda nokainonj onggɨtyam komkesa mɨle gouwa omnenam. Sɨ men Godɨnd ukoi sɨteket yɨtyamnu! 58 Sɨ onggɨt paemb kor gar ke utkundanany dɨde yɨngganwar yena re kon singi eye-ninyɨn, wɨn b'ogla danda kɨma towɨnkindam ong-gɨt yɨtkakɨm pɨlɨnd, dɨde goro nanggamog yɨtɨtwen mumamuma ramnenin b'anygɨnena nya wa.Ajɨ wɨn b'ogla ita wɨnɨnd kɨnyɨr tainindam Yong-gyamɨmnawɨko omnɨkam. Mopnokɨpwɨnwumɨrim da ra wɨn b'asowa tuwenyɨt Yonggyamɨmna

1Korinto 16:1 260 1Korinto 16:24wɨkond, sɨ opimemb waina b'asowa re ma opimakɨp kesa taukanj dem, ajɨ opima mɨra dem.

16Godɨm Wulkɨp Oramka Mɨle gatab B'ingawa

Yɨt1 Ɨ kon yɨna rɨga yɨm okawam wulkɨp oramka

gatab yɨt e nitindenyɨn. Sɨ kon kea Galatiyasosind onggɨt gatab b'ingawa yɨt yoramitond. Sɨwɨdaka odede yɨpa wɨp nya ke wulkɨp oramkamɨle omnɨka teyenindam. 2Sɨwɨn opima yɨpayɨpawɨko bibɨr wɨngɨrɨnd wulkɨp imda eyenindam. Sɨwɨn b'ogla onggɨt imdi wulkɨp wɨngɨrɨnd nɨndaobagɨka teyenindamGodɨm pɨlwa oramkam. Ɨ ketwɨn b'ogla ita Sandend yɨr opmita wɨnɨnd wulkɨporamka teyenindam, ngɨrpu bobo tamnɨkindamongapam. Nokɨm da ɨdenat wɨn maka kor liyalwulkɨp oramka teyenindam dem ra kon netkenwa pɨlwa. 3 Sɨ ra kon netken dem wa pɨlwa, wɨnwaina nony ɨjai rɨga na tabagɨkindam dem. Ɨ konket opimemb waina obagɨki rɨga tetmɨkisinyɨndem koina peba kɨma. Sɨ tonpimemb ket ong-gɨtyamwaina ongapi wurar wulkɨp eiranj dem deYerusalem taun wa. 4Ajɨ rada ɨtemb re b'ogɨljog ekornɨm daka menonɨm ton kɨma, sɨ ton toko konkɨma wou dem.

Polɨmna Ɨsamki gatab Yɨt5 Ɨ kon ɨta menon okatenyɨn Makedoniya eriya

nata. Ɨ onggɨt kak kaemb ket kon netken dem wapɨlwa. 6 Ɨ kon ama rɨka wɨn kɨma sobijog pɨnjoge ngai nɨtɨbnyɨn dem, o rɨka kon ama de gɨbɨlwɨn undwasɨn dem. Nokɨm da ɨdenat wɨn yɨmnotkaenya demnyawɨnd ingaena gasa ke ɨ ket nɨt-mɨkisya dem rɨtata ra kon menon okasɨn. 7Mopnokɨp kon ma singi en nyatnyata wen yɨr on-gongɨm sobijog ganggand, ajɨ kor ɨta singi sobijogpɨnjog ngai wɨmenam wɨn kɨma rada Yonggyamɨta nɨtɨnjɨkis dem. 8Ajɨ kon kwa ɨndama nɨtɨbnyɨnEpeso taunɨnd, ngɨrpu ra Pentikos diyamdiyamwɨn okas dem. 9 Mop nokɨp God kor mora ukoikana nɨpangendau kornɨm danda kɨma Tina wɨkoomnɨkam dɨkɨnd Epeso taunɨnd, ajɨ jogjog rɨgapken opima negɨr omnam ɨl ongka niyenyi.

10 Ɨ ra Timote ik wa pɨlwa, wɨn b'obogɨl yɨrɨpkya, nokɨm da ɨdenat ton moga kesa wɨn kɨmaɨbɨm. Mop nokɨp ton Yonggyamɨmna wɨko eomnɨka yiyeny odede koda re dɨde. 11 Sɨ onggɨtpaemb wɨn goro somop ke tin yɨr ongya dem.Ajɨ ra ton menon okas dem, wɨn b'ogla tin yɨmusmurena iyenya dem tinɨm nyawɨnd ingaenagasa ke dɨde ket ɨtmɨkisya ngɨmbla kɨma kor pɨlwa

menonɨm. Mop nokɨp kon tina yɨr yungaen nɨndagar ke utkunda rɨga kɨma opendam.

12 Ɨ kon kwa ket gar ke utkunda yɨngganApolom gatab nitindenyɨn. Kon jogjogpyamtin yugoenond menonɨm wa pɨlwa nɨnda gar keutkunda nany dɨde yɨngganwar kɨma. Ajɨ tonyu makwa ɨta singi aeny menonɨm. Ajɨ ra tinɨmb'ogɨl wɨn tainy, ɨta ton menon okas wa pɨlwa.

Undwatapu Yɨtkak13 Ɨ wɨn yɨr kɨma wekene, ɨ danda kɨma owɨnki

wekene gar ke utkundand, ɨ rɨgajog pɨla mogakesa mɨle amnɨkina, ɨ dɨde jɨjab kɨma wekene.14 Ɨ wɨn b'ogla singi b'iyena kɨma komkesa gasaamnɨkinam!

15 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Wɨnwumɨr im wekenyɨt Stepana b'ubɨgawar gatab daton re naskajog gar ke utkunda rɨga na aukɨtoAkaya eriya wɨngɨrɨnd. Ɨ dɨde ton ket towaleng-gyam b'abagento yɨna rɨga wa wɨko omnɨkam.Sɨ kon wen tugoinyɨn da, 16 wɨdaka b'atkaindamodede rɨga wa pɨlwa dɨde kwa komkesa rɨga wapɨlwa yepim re yɨpand gɨlgɨl Godmawɨko omnɨkaeyenanj dɨde b'asowawuweny onggɨt wɨkond. 17 Ɨopi re waina obagɨki rɨga, Stepana ɨ Portunato ɨdɨde Akaiko, ɨ ton kea ken nodarmi, ɨ dɨde tonpiyaket waina bebɨg gatab kombkomb wɨko rɨrɨrkɨpyomnyɨmi. Sɨ onggɨt paemb kon sam aenyɨn.18 Sɨ ton kea ken dɨde wen gar ngɨmbla nomnɨto.Sɨ onggɨt paemb wɨn b'ogla odede rɨga b'obogɨlɨsnawa teyenindam.

19 Ɨ sosi rɨnsim re wekeny Asiya eriya wɨngɨrɨndwen wɨdaemb yɨt amnanj. Ɨ Akwila ake Priskilamolkongga yɨpand onggɨtyam sosi rɨga kɨmayepim re towaina metɨnd b'eomenenanj, ton garke wɨdaemb yɨt amnanj Yonggyamɨm nyɨ kɨma.20 Ɨ kwa komkesa gar ke utkunda nany dɨde yɨng-ganwar yepim rewekeny dɨkɨndwenwɨdaemb yɨtamnanj. Ɨ wɨn b'ogla walenggyam walenggyamsimesime taenindam yɨna b'amongnena kɨma.

21 Ɨtenemb kon Pol, konsim koinajog yɨm kewa wɨdaemb yɨt erɨkainyɨn. 22 Sɨ yet ra makaYonggyamɨnd singi iyeny, sɨ ton negɨr sake yakat!Marana ta! —Metkɨm ayo, sowa Yonggyam!23Yonggyam Yesumna wurar wɨn kɨma! 24 Ɨ koinasingi komkesa wɨn kɨma Keriso Yesum nyɨwɨnd,ɨmɨnjog!

2Korinto 1:1 261 2Korinto 1:11

Nɨmogɨm Korinto LetaPolɨmna Ɨrɨki Nɨmogɨm Korinto Sosim pɨlwa

LetaIsɨpkita YɨtkakOnggɨtyam Nɨmogɨm Korinto Leta ɨrɨka rɨga re

Polte. Ɨ ton ma jog mobi kak kena yɨrɨkonj tinanaskanyam leta ɨrɨki kak ke.

Rɨna re jɨ bu b'iyena mɨle ɨ nɨnda bebɨg es-ɨpkeninonj Naskanyam Korinto Leta wɨngɨrɨnd,maka seg aukɨto ajɨ omanda wekenonj onggɨtKorinto sosi wɨngɨrɨnd. Pol kea mukupmukupmenon yokatonj Korinto sosi wa, ajɨ kea ton kwawanakana ewaikitonj, mop nokɨp nɨnda rɨgaponggɨt sosind b'ɨsaito nony b'engendam o Polɨndɨmɨnjog ke okatam da ton re yɨpa ɨmɨnjog ɨtmɨki-tijog rɨga e.

Yɨmta kena Pol ɨtendonj Makedoniya wa, ajɨnaska ton ma sobijog sam na awonj re Tito b'ogɨlyɨt itiyawonj odedemb da rɨga Korinto sosind rekea yɨr angto towaina bebɨg dɨde towaina negɨrmɨle. Sɨ ton singi na ket nony b'engendam. Sɨonggɨt wɨn natemb ket Pol nɨmogɨm leta yɨrɨkonjKorinto sosim pɨlwa.

Sɨ onggɨt letand naskajog gasa yisɨpkis rePolɨmna ukoijog gar sam dɨde sɨteket yɨt gatabe, nokɨp re ton utkundonj da Korinto sosi rɨgapkea kear yɨt endento towaina negɨr mɨle gatabɨ dɨde ton ket wɨmena wuweny re Godɨmna yɨtrɨrɨr nasim. Ɨ nɨmogɨm gasa yisɨpkis re Polɨmnatilenggyam b'ɨrmeka gatab e. Nɨnda b'anygɨnenaouyaena rɨgap Polɨnd negɨr yɨt ke yomneno daPol re yɨpa b'anygɨnena ɨtmɨkitijog rɨga e. SɨPol tilenggyam b'ɨrmekonj onggɨtyam towainab'anygɨnena yɨt gatab.

Simesime Yɨtkak1 Simesime! Kon Pol ten. Ɨ God naska nata

kea singi yoramitonj kor pɨlwa Keriso Yesumnaɨtmɨkitijog rɨga awowɨm. Sɨ yu kon ɨta onggɨtyamɨtmɨkitijog rɨga wɨko omnɨka yiyenyɨn wanɨm. Asɨ kon dɨde gar ke utkunda yɨnggan Timote, sɨnɨtemb peba ɨrɨkaya ra Godɨmna sosim pɨlwa erɨnte re yɨbɨm Korinto taunɨnd, ɨ dɨde komkesayɨna rɨga wa pɨlwa e yepim rewekeny Akaya eriyanata. 2 Sɨ wurar dɨde ngɨmbla wɨn kɨma mera B'uGodɨm pɨlke dɨde Yonggyam Yesu Kerisom pɨlke.

Polɨmna Sɨteket Yɨtkak Godɨm pɨlwa3 Komkesa esourena Godɨm pɨlwa. Ton re

mera Yonggyam Yesu Kerisom B'u e, ɨ komkesa

kearɨm God e, ɨ dɨde Ton re komkesa b'ogɨlɨmb'ugowa God e. 4 Sɨ re sɨn komkesa b'ɨdgotnenaakatenentondam, God kea sɨn b'obogɨl ugowaniyeneninonj. Nokɨm da ɨdenat onggɨtyam b'ogɨlugowa mɨle ke sɨdaka kwa danda okatenyu rɨgab'obogɨl ugowam yepim re komkesa b'engabengab'ɨdgotnenand wekeny. Sɨ sɨn rɨrɨr im rɨgab'obogɨl ugowamonggɨtyamyɨpaina b'ogɨl ugowamɨle ke rɨna re sɨn akatenentondam Godɨmpɨlke. 5 Mop nokɨp re sɨn Kerisond yɨmta un-doka yiyenonda, sɨn ma sobijog na odede wɨpb'ɨdgotnena akatenentondam rɨja na re Kerisob'ɨdgotnena akateninonj. Sɨ ɨngkenaemb jɨsɨn odede ukoijog Godɨmna b'ogɨl ugowa mɨledaka yokatenenonda. 6 Sɨ rada sɨn b'ɨdgotnenaokatenyu, ɨngkaemb wɨdaka b'ogɨl ugowa mɨledɨde yɨrkokar okatam mɨle takatenindam. Ɨ radasɨn b'ogɨl ugowa mɨle okatenyu, sɨ ɨngkaemb ketwɨdaka b'ogɨl ugowamɨle okatenya. Sɨ onggɨtyamsowaina okateni mɨle ke wɨdaka Godɨm pɨlkedanda okatenya mɨmkam ke wɨmenam odedewɨp waina b'ɨdgotnena wɨngɨrɨnd rɨja na re sɨnb'ɨdgotnena yokatenonda Kerisond yɨmta un-dokand. 7 Sɨ sɨn wa gatab warɨm b'ogɨl ɨsma yɨryungau re ɨmnɨnena kesa e. Nokɨp sɨn wumɨrim da wɨdaka onggɨtyam Kerisomna b'ɨdgotnenayingg ɨta yokatenya sɨn kɨma yɨpand, sɨ wɨn ɨtab'ogɨl ugowa mɨle yingg daka yokatenya rɨja e resɨn yokatenyu.

8 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar!Sɨn ma singi im da wɨn wumɨr kesa tekenyɨtsowaina b'ɨdgotnena gatab rɨna re aukenentoAsiya eriya wɨngɨrɨnd. Sɨ sɨn ma sobijog na bebɨgyokatenonda. Ɨ sɨn ma rɨrɨr na aukenentondamsowaina danda ke onggɨtyam sowa pɨlɨnd aukib'ɨdgotnena wɨp owarkitam. Ajɨ ma odede nenana, ajɨ daka sɨn makwa ngai rɨrɨr na odede nonymenamena omnɨkam da sɨn opima yilo tekenyɨn.9 Sɨ onggɨt penaemb sɨn kea sowaina garɨnd ɨmɨn-jogɨm yomnenenonda da sowaina uj remomtakɨpe auka ik. Ajɨ nangga pena onggɨtyammɨle aukonjre nok mana da ɨdenat sɨn maka sowalenggyamnony b'ɨtɨjaindam, ajɨ Godɨm pɨlwa nena yama redanda yɨbnau uj rɨga utnɨkam. 10 Ɨ God kea onggɨtujɨmna ukoijog moga kɨma b'ɨdgotnenam pɨlkesɨn nɨtrɨngasinonj, ɨ kwa ɨtrɨngka nitiyeniny. Ɨkwa sɨn ɨmɨnjog God nena e nony yɨjau da Tontesɨn ɨtrɨngka nitiyeneniny. Sɨ ɨmɨnjog e Ton opimasɨn ɨtrɨngka nitiyeneniny. 11 Ɨ wɨdaka b'oglasɨn kɨma yɨpand gɨlgɨl wɨko tamnɨkindam sowagatab yɨr opmita ke. Nokɨm da ɨdenat God sowa

2Korinto 1:12 262 2Korinto 2:4

b'ogɨl mɨra notgoniny waina jogjog yɨr opmitakɨma, ɨ ɨngkaimemb jogjog rɨgap Godɨnd sɨteketyɨt omnenyi onggɨtyam sowa pɨlɨnd auki b'ogɨlmɨle map.

Pol Tina Ɨsamki Menon Yengendonj12 Ɨ sɨn yɨdɨr yɨt utkundenonda da wawɨngɨrɨnd

nɨnda rɨgap sɨn ɨsadrena im niyenanj da, “Tonre b'anygɨnena rɨga im.” Ajɨ ɨtemb jɨ sowainab'asourena. Sɨ sɨn sowaina kukɨp ke nonykokkaim ɨmɨnjog ɨmjati yɨt pɨtapɨta omnenyu da rasɨn nanggamog mɨle omnɨka teyenindam onggɨtgowukoyɨnd, sɨn opima sowalenggyam ɨmɨnjogb'agoka wuwenyɨn Godɨmna yɨna mɨle ke dɨdekɨlkesa dɨmdɨmjog mɨle ke. Ajɨ wa pɨlwa reɨmɨnjog ukoi nony kɨma im odede mɨle omnɨkaeyenindam. Sɨ sɨn odedemɨle omnɨka eyenindamre ma rɨgaina gɨm ke multekɨp kaim ajɨ Godɨmnawurar kaim. 13 Mop nokɨp sɨn wanɨm ɨnsimembjɨ ɨrɨka eyenindam nanggamog im re wɨn rɨrɨrim ogenkam dɨde wumɨr okatam. Ajɨ kon garke singi en da wɨn onggɨt sowaina mɨle gatabkupkakupka wumɨr okasya dem. 14Wɨn sowainamɨle gatab sobijog nena im wumɨr aenindam, ajɨwɨn kea odede wumɨr yokasya da sɨn ra wanɨmesourena rɨga im taukindam dem, ɨ odede yɨpawɨp nya ke wɨdaka ra sowanɨm b'asourena rɨgaim taukindam dem Godɨm wɨpɨnd ra mera Yong-gyam Yesumna ɨtenda bibɨr ik dem.

15 Sɨ kon opima onggɨtyam yɨt ɨmɨnjog ke am-neninyɨn. Sɨ onggɨt penaemb kon tɨrɨr yomnondnaska wa pɨlwa menonɨm, nokɨm da ɨdenat konb'usaya nɨmogɨm wen tadarinyɨn dem wen samokawam. Ɨ ɨngkaemb wɨn nɨmogpyam wurarokasya dem Godɨm pɨlke. 16 Sɨ kon ɨja naembjɨ yɨsamkond da kon netken dem Makedoniyawa ɨ nyatnyata im wen tadarinyɨn dem, ɨ kwakon b'usaya wa pɨlwa netken dem Makedoniyake. Ɨ dɨde ra wɨn yɨm notkaenya dem nyawɨndingaena gasa ke, sɨ kon ket neken dem Yuda eriyawa. 17 Sɨ nɨnda rɨgap onggɨtyam koina ɨsamkigatab endenanj da ɨtemb re ɨsanikesa e, dɨde maɨmɨnjog nony kɨma e. Sɨ rɨngma, re kon onggɨtmenon gatab yɨsamkond, rɨka kon ɨsanikesa nayomnɨkond? Ɨ rɨka kon gɨm ke gowukoi rɨgainamɨle rɨrɨr nat ɨsamka yiyenond, nokɨm da ɨdenatkon ɨmjatenyɨn gɨm nena ke da “Owɨ, owɨ,” dɨdekwa daka ɨmɨnjog gar ke ɨmjatenyɨn ra “Nayɨ,nayɨ”? 18 Ajɨ God re ɨmɨnjog nony ɨjai God e,sɨ rɨna re sɨn wa usekautondam re ma odedeb'anygɨnena mɨle e da gɨm nena ke “owɨ”, dɨde

kwa daka gar ke da “nayɨ”. 19 Sɨ kon ɨ Sila ɨdɨdeTimote, sɨn keaGodɨmnaB'ɨgaYesuKerisondpɨtapɨta yomnenonda wa wɨngɨrɨnd. Sɨ ɨtembKeriso re ma odede b'anygɨnena mɨle rɨga na ɨtere da gɨm nena ke ɨmjas da “owɨ”, dɨde kwa dakagar ke da “nayɨ”. Ajɨ Ti pɨlɨnd mɨle re “owɨ”nena e. 20 Mop nokɨp komkesa Godɨmna tɨrɨromni yɨt re Kerisom pɨlnat rɨrɨrkɨp aukɨto, sɨ Tinatɨrɨr omni yɨt re “owɨ” nena im. Sɨ onggɨt moppaemb ra men Godɨnd b'ogɨl ɨnyomarena kɨmaesourenyu, sɨ men Godɨm pɨlwa nindenenindamre Kerisomna nyɨ kɨma imda “Ɨmɨnjog”. 21 Ɨ ɨtembre Godte yete re sɨn danda kɨma owɨnka niyeninyyɨpand wɨn kɨma Kerisomna wɨko rɨgam. Sɨ kwaonggɨt Godɨtmennobagɨkinonj Tinawɨko omnɨkamana. 22 Ɨ ket Ton kwamera pɨlɨndmal youtɨntonjre Tina rɨga mana, dɨde Ton kwa ket merainagarɨnd Yɨnayɨna Wɨngawɨnga nokainonj, nokɨmda ɨdenat Tina tɨrɨr omni yɨt rɨrɨrkɨp taukanjmerapɨlɨnd.

23 Ɨ konGodɨndnyɨ yogenaenkornɨmyɨr ungatarɨgam, nokɨp Ton re wumɨrjog e yɨbɨm koina gar.Sɨ kon maka netkond wa pɨlwa de Korinto taunwa, nokɨp konma singi nawenmong tedngainyɨngar bebɨg omnɨkam, ajɨ nok mana da kon wagangga takainyɨn walenggyam b'angapam. 24 Sɨsɨn ma singi im wa yonggyam taindam waina garke utkunda kemɨle omnɨkand. Ajɨ sɨn re wɨn kɨmayɨpand wɨkomad im aindam wanɨm sam okatam.Mop nokɨp wɨn kea danda kɨma im owɨnkindamgar ke utkunda mɨlend.

21 Ɨ kwa mop nokɨp kon kor nony mana dandakɨma odede tɨrɨr yomnond da ra kon yɨmta kenetken dem wa pɨlwa, makwa b'usaya gar bebɨgkɨma e dem. 2Mop nokɨp rako kon netkond wapɨlwa dɨde ket wen gar bebɨgɨm amninond, sɨ

wɨn re keakoa gar bebɨg nat wekenot. Sɨ yet rakoket ken samɨm nomnonj? 3 Sɨ nok penaemb jɨkon yɨpa peba yɨrɨkond wa pɨlwa, nokɨm da ra

kon netken wa pɨlwa, ɨdenat kon maka gar bebɨgokatenyɨn towa pɨlke yepim ra ken b'ogla samɨmnotɨnenyi. Ɨ kon ɨmɨnjog ke yokatenond da rakon sam taen, sɨ ɨngkaimemb wɨdaka kwa samokatenya. 4 Ɨ re kon ɨtemb peba yɨrɨkond, kon rema sobijog b'ɨdgotnena kɨma na dɨde gar kopa

kɨma na nɨbnond. Sɨ kon ma sobijog yɨrekɨp kɨmana wa peba erɨkawond. Ajɨ kon wa erɨkawond rema nok mana da wɨn gar bebɨg okasya, ajɨ nok

2Korinto 2:5 263 2Korinto 3:5mana da wɨn wumɨr okasya koina singi b'iyenamɨle rɨja im kon ukoijog wen singi eyeninyɨn.Negɨr Mɨle Rɨgaina Negɨr Awɨr Omnam

B'ingawa Yɨt5 Sɨ yet re wa wɨngɨrɨnd rɨga gar bebɨgɨm amni-

nonj, ton ma kena gar bebɨgɨm nomnonj, ajɨwa wɨngɨrɨnd nɨnda rɨga na gar bebɨgɨm amni-nonj. Sɨ kon ra ɨmɨnjogjog e nitinjɨn da tonre wena komkesa gar bebɨgɨm amninonj. 6 Ɨrɨna re wa wɨngɨrɨnd jogjog rɨgap yɨpand onggɨtrɨgand bebɨgɨnd oramitena yiyenonda, sɨ ɨtembre kea tinɨm rɨrɨrkɨpjog e. Sɨ wɨn omanda ketseg taindam. 7 Ajɨ yu wɨn b'ogla tina negɨr mɨleawɨr omnaindam dɨde ket b'obogɨl ugoya. Nokɨmda ɨdenat ton maka pɨnjog onggɨt gar kopandɨbneneny dɨde ɨdenat onggɨt gar kopat maka tinkupkakupka negɨr omɨny. 8 Sɨ onggɨt paemb konwen tugoinyɨn da wɨn sosi rɨgap b'ogla ɨmjasyab'ogɨl nya ke ti pɨlɨnd singi b'iyenamɨle omnɨkam.9 Sɨ nok paemb jɨ kon odede yɨrɨken da ɨdenatkon ɨmɨnjog wumɨr taen wa gatab da rɨka wɨnopima komkesa koina b'ingawa yɨtkak yɨmta un-doka eyenindam. 10 Sɨ ra wɨn tina negɨr mɨleawɨr tamnindam, kodaka kwa opima tina negɨrmɨle awɨr tamninyɨn. Ɨ ra kon nanggamog negɨrmɨle awɨr tamnɨkinyɨn, sɨ kon negɨr mɨle awɨramnɨkinyɨn re komkesa wanɨm b'ogɨl onyita maKerisom wɨpɨnd. 11 Nokɨm da ɨdenat men makaSatanam gangga okau men negɨr nya wa wɨp om-nenam. Mop nokɨp men wumɨrjog im wekenyɨntina komkesa b'anygɨnena nya rɨngkaim re tonmen ɨsamka niyeneniny negɨr omnɨkam.

Keriso re Yɨrkokar Okawam NgɨrangngɨrangGasa e

12 Sɨ kon opendond Trowa taun wa re Keri-somna b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnenamana. Ɨ ademb de Yonggyam kea mora nɨpan-gendawonj kornɨm onggɨtyam wɨko omnɨkam.13Ajɨ kon maike de koina gar ke utkunda yɨngganTitond yodarond, sɨ odedep kon maike gar ngɨm-bla awond. Ajɨ ademb de ket Trowa taunɨnd konsosi rɨga wɨdaemb yɨt nena na amninond dɨde ketnekond Makedoniya eriya wa.

14 Sɨ men mera Godɨnd sɨteket yɨt yamnu. Mopnokɨp Tonɨt mera Kerisond yɨtmɨkitonj komkesageja rɨga gou wa omnenam, ɨ Tonte men wɨpomnena niyeniny onggɨtyamKerisomna geja rɨgagou wa omni mɨle wa. Ɨ dɨde Ton kwa mennɨtmɨkeneniny komkesa gatab wa Tina b'ogɨlyɨrkokar bage yɨt warabag omnɨkam, ɨ komkesa

rɨgap onggɨtyam yɨt utkundenawuweny re odedeim rɨngmim re rɨgap b'ogɨl ngɨrangngɨrang gasautkundenenanj. 15Mop nokɨp men re kea Godɨmpɨlwa oramiti rɨga im dɨde men re Kerisomnangɨrangngɨrang gasa im wekenyɨn yɨrkokar okatirɨga wa wɨngɨrɨnd dɨde b'edamkuri rɨga wawɨngɨrɨnd. 16 Sɨ men b'edamkuri rɨga wa pɨlwauj ma ngɨrang im aindam rɨnte ra ten ujɨmtamniny. Ajɨ daka men yɨrkokar okati rɨga wapɨlwa yɨrkokarɨm ngɨrang im aindam rɨnte raten dadal ngɨrpu kesa yɨrkokarɨm tamniny. Sɨyete rɨrɨrkɨpjog rɨga onggɨtyam wɨko omnɨkam?17 Sɨ sɨnsim onggɨtyam ɨmɨnjog Kerisomna wɨkorɨga. Mop nokɨp sɨn ma odede jogjog rɨga pɨlaim yepim re wulkɨp oraka singind God ma yɨtkakwɨko yiyenyi, ajɨ sɨn ɨmɨnjog gar kae onggɨtyamwɨko omnɨka yiyenyu. Ɨ kwa sɨn God ma yɨtkakpɨtapɨta amnenenindam re Ti pɨlke okati yɨtkakrɨrɨr nasim ɨ Ti wɨpjog nasim ɨ dɨde Kerisomnadanda kɨma im.

3Godɨmna Sisɨl Outɨnti Tɨrɨr Omnijog

Yɨtkakɨmna Wɨko Rɨga Pol1Sɨ nɨnda rɨgap sowanɨmnegɨr yɨt apurenenanj

da sɨn nɨnda sosi wa wuwenyɨn re sowanɨm ong-wata peba kesa im. Sɨ rɨngma, ma sɨn b'usayasowalenggyam sowaina danda impɨtapɨta tamne-nenindam sɨn ongwatam? Sɨ rɨngma, rɨka sɨnsingi aindam re nɨnda rɨga pɨla im yepim retowanɨm ongwata peba eyenanj wa pɨlwa o wapɨlke emdanj towaina danda pɨtapɨta omnenam?2 Sɨ wɨn walenggyam re sowanɨm ongwata pebaim, dɨde ɨtemb ongwata peba ɨrɨki yɨbɨm resowaina gar nate. Sɨ komkesa sosi rɨga re wumɨrim dɨde ɨta ogenka yiyenyi. 3 Ɨ sɨn wa wɨngɨrɨndyotomonda Yesum gatab b'ogɨl yɨrkokar bage yɨtpɨtapɨta omnenam, ɨ ɨdenatemb ket Yesu wainagarɨnd peba erɨkinonj ngɨrpu komkesa sosip keapɨtakɨpɨnd wumɨr auka wuweny wa gatab. Ɨ wɨnre ma pen ke ɨrɨki peba im, ajɨ yilo wɨmenaGodɨmna Wɨngawɨnga ke ɨrɨki peba im. Ɨ kwawɨn re ma gɨmopagpagɨnd ɨrɨki peba im odederɨngma na re God gog yɨt erɨkinonj gɨmopag-pagɨnd Mosem okawam. Ajɨ wɨn re gar kuwarɨndɨrɨki peba im.

4 Sɨ sɨn Kerisom pɨlkaim onggɨtyam yɨtkakkupkakupka ɨmɨnjog wumɨr akatenindam Godɨmwɨpɨnd. 5 Ɨ kon ma nok ma nindenyɨnda sɨn sowalenggyam rɨrɨrkɨpjog rɨga mimb'agenaindam sowaina danda ke onggɨtyam wɨko

2Korinto 3:6 264 2Korinto 4:7omnɨkam. Ajɨ sɨn danda yokatenyu onggɨtyamwɨko rɨrɨrkɨpjog omnɨkam re Godɨm pɨlkae. 6 ƗGodɨt sɨn rɨrɨrkɨpjog rɨga nomninonj sisɨl outɨntitɨrɨr omnijog yɨtkakɨmna wɨko rɨgam. Ɨ ɨtembyɨtkak re ma ɨrɨki gog yɨt kae, ajɨ YɨnayɨnaWɨngawɨngamna e. Mop nokɨp ɨrɨki gog yɨtɨt rɨgaim uj andrɨkiny, ajɨ daka Yɨnayɨna Wɨngawɨngatrɨga wa yɨrkokar im agoniny.

7 Ɨ gog yɨt re gɨmopagpag nat ɨrɨki wekenonjdɨde gog yɨtɨmna wɨko re rɨga ujɨm oramitama. Ajɨ onggɨtyam gog yɨtɨm tida kea b'ogɨlɨnyomarena yɨbnawonj. Sɨ Mosemna wɨpkakre onggɨt b'ogɨl ɨnyomarena kɨma na yɨbnonjrɨnte ra b'eteomneny. Sɨ onggɨt penaemb Is-rael rɨgap makwa rɨrɨr na dɨmdɨm tina wɨpkakyɨrɨk unjomkenam. 8 Sɨ rɨngma, ma YɨnayɨnaWɨngawɨngamwɨko re ukoijog b'ogɨl ɨnyomarenakɨma e? 9 Sɨ rada gog yɨtɨmna rɨga negɨr mab'ɨsagɨka wɨko re b'ogɨl ɨnyomarena kɨma na yɨb-nonj, sɨ b'ogla negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨlemnawɨko ra ukoijog b'ogɨl ɨnyomarena kɨma e ɨbɨm.10 Mop nokɨp gog yɨt re b'ogɨl ɨnyomarena kɨmana yɨbnenonj, ajɨ re onggɨt sisɨl outɨnti tɨrɨromnijog yɨtkakɨmna ukoijog b'ogɨl ɨnyomarenapɨta awonj, sɨ ɨdenatemb onggɨtyam gog yɨtɨmnab'ogɨl ɨnyomarena re kea b'eomnenonj. 11 Mopnokɨp onggɨtyam b'eomnenam gog yɨt ikonj reb'ogɨl ɨnyomarena kɨma na, ajɨ tidaka onggɨtyamngɨrpukesawɨmenamyɨtkakɨm reukoijog e b'ogɨlɨnyomarena yɨbnau.

12 Sɨ onggɨt paemb sɨn onggɨt sisɨl tɨrɨr omni-jog yɨtkakɨm pɨlke warɨm b'ogɨl ɨsma yokatenyu,ɨ ket sɨn moga kesa onggɨtyam gatab pɨtapɨtaamnenindam. 13 Ɨ sɨn ma odede im ɨt re Mosere dɨde. Sɨ Mose tina wɨpkakɨnd utwangkapukobɨrgɨm yoramitonj re, nok mana da ɨdenatIsrael rɨgap maka dɨmdɨm yɨrɨk unjomkenyi ong-gɨtyam tina engdeniwɨpkak rɨnte ra b'eteomnenyyɨpa wɨnɨnd. 14 Ajɨ Israel rɨgaina gar re rogɨlkakim wekeny ngɨrpu yu odede ɨt re utwangkapukobɨrgɨm oramiti re dɨde. Sɨ rada ton ogenkateyenanj kesam outɨnti tɨrɨr omnijog yɨtkak, tonma opima nony taukenenanj. Nokɨp towainautwangkapu kobɨrgɨm re ɨndaima towa pɨlɨndotogɨki kesa wekeny. Sɨ onggɨtyam utwangkapukobɨrgɨm ɨdenata totokenj, ra rɨgap Kerisond garke utkunda ke okasi. 15 Sɨ ngɨrpu yu rɨdenat rarɨgap Mosemna gog yɨt tagenkanj, towaina gar reutwangkapu kobɨrgɨm ke ɨkangɨndi im wekeny.Sɨ onggɨt paemb ton ma opima onggɨt gog yɨtgatab nony aukenenanj. 16Ajɨ rɨdenat ra ton ten-

genj Yonggyamɨm pɨlwa, onggɨtyam utwangkapukobɨrgɨm ɨta totokenj. Sɨ ɨndamaemb ket nonyauka ikeny. 17 Ɨ daka Yonggyam re Wɨngawɨngae yɨbɨm, sɨ rokate ra onggɨtyam YonggyamɨmnaWɨngawɨnga ɨbɨm, toda ɨta dɨkɨnd b'ɨtrari mɨle.18 Sɨ men komkesa re onggɨtyam wɨpkak ut-wangkapu kobɨrgɨm otogɨki im wekenyɨn. Sɨmen Yonggyamɨmna b'ogɨl ɨnyomarena pɨta wayomnenyu dɨde ket Tonsim men netɨngkiny Tinawɨpkak pɨla. Sɨ Yonggyamɨmna Wɨngawɨngatɨta ket mera pɨlɨnd onggɨtyam Kerisomna b'ogɨlɨnyomarena oikɨndena iyeny.

4B'ogɨljog Gasa Pam ke Omnɨki Dɨsikakɨnd

1 Ɨ God kea sɨn kear nomninonj, sɨ ɨngkaimembsɨn onggɨtyam Kerisomna wɨko omnɨka eyenin-dam. Sɨ onggɨt paemb sɨn ma opima danda kesaainindam onggɨt wɨko omnɨka wɨngɨrɨnd. 2 Ajɨsɨn erarkɨtondam komkesa ɨngar kɨma wɨgawɨgamɨle, ɨ sɨn ma opima engaenenindam rabemb'amnena mɨle, ɨ dɨde sɨn kwa ma opima God mayɨtkak askamkenenindam. Ajɨ sɨn ɨnta ɨmɨnjogyɨtkak nena rɨga wa pɨlwa pɨtapɨta amnenenin-dam. Sɨ komkesa rɨga wumɨr im onggɨtyamsowaina mɨle gatab rɨnsim re sɨn dɨmdɨmjog am-nɨkenenindam Godɨm wɨpɨnd. Ɨ daka towainakukɨp ke nonykokɨp kwa yɨpand gɨlgɨl emjate-nanj onggɨtyam sowa gatab. 3 Ɨ sɨn God mab'ogɨl yɨrkokar bage yɨt e pɨtapɨta yomnenyu. Ajɨrada onggɨtyam yɨt nony auki kesa utwangki eyɨbɨm, sɨ ɨtemb nony auki kesa utwangki mɨle retowanɨm nenama yepiya ra negɨr okasi. 4 Ɨ onggɨtgowukoyɨmna god, Satanate gar ke utkunda kesarɨgaina gar dumdum omnɨka eyeniny, nokɨm daɨdenat ton maka God ma b'ogɨl yɨrkokar bageyɨtɨmna ngaya yɨr ongong iyenyi. Sɨ onggɨtb'ogɨl ɨnyomarenamna b'ogɨl yɨrkokar bage yɨtre Kerisom pɨlkae yete re Godɨmna wɨpkak eyɨbɨm. 5 Mop nokɨp sɨn ma sowainajog gatab impɨtapɨta amnenindam, ajɨ sɨn pɨtapɨta yomnenyuda Yesu Keriso re Yonggyam e dɨde kwa da sɨnsowalenggyam re waina wɨko rɨga pɨla im wanɨmbebɨg kɨmawɨko omnɨka eyenindamYesumap. 6 ƗGod naska yindonj da, “Ngaya b'ogla b'anyoratensɨbɨb bora ke!” Sɨ onggɨt Godtembmeraina garɨndngaya enyorka eyeniny wumɨr okatenam Tinab'ogɨl ɨnyomarena gatab. Ɨ ɨtemb ngaya re YesuKerisomna wɨpkak nate yɨbɨm.

7 Sɨ sɨn kea onggɨtyam b'ogɨljog gasa yoka-tonda, ajɨ sɨn ɨtemb b'ogɨljog gasa owama yiyenyu

2Korinto 4:8 265 2Korinto 5:9re pam ke omnɨki dɨsikak pɨla ɨsambɨka kɨma jɨnate. Nokɨm da ɨdenat sɨn ongwasu da ɨtembb'ogɨljog gasa owamam ukoijog danda ikonj reGodɨm pɨlkena ajɨ ma sowa pɨlkena. 8 Sɨ sɨnkomkesa gatab ke bebɨg kaim ɨwatɨnti wekenyɨn,ajɨ maike kwa onggɨtyam bebɨgɨp rɨrɨr na sɨngou wa omnenam nomnento. Ɨ sɨn nonysɨpsɨpmap makwa wumɨr na wekenond rɨja im mɨleomnɨka eyenindam, ajɨ sɨn maike kwa dandakesa aukɨtondam. 9 Ɨ sɨn negɨr ma b'ɨdgotnenayokatenenyu, ajɨ God maike kwa nɨrareninonj. Ɨrɨgap sɨn ipowa niyenenanj gou wa omnenam, ajɨsɨn maike kwa negɨr yokatonda. 10 Sɨ ita wɨnɨndsɨn ma sobijog im b'ɨdgotnena akatenenindamsowaina jɨwɨnd, sɨ odede nya kaemb sɨn Yesumnauj yingg yokatenenyu. Nokɨm da ɨdenat Godɨmnadandat Yesumna yilo yɨrkokar daka kwa pɨtaomnena iyeny sowaina jɨwɨnd. 11 Ɨ sɨn re yilo imwɨmenawuwenyɨn, ajɨ itawɨnɨnd sɨn uj okatenambebɨg im wɨp awarkenenindam Yesu map. Nokɨmda ɨdenat Godɨmna dandat Yesumna yilo yɨrkokardaka kwa pɨta omnena iyeny sowaina jɨwɨndrɨnsim ra uj taukanj. 12 Ɨ sɨn wanɨm yɨrkokaryɨtkak pɨtapɨta yomnenenyu re odede bebɨg kɨmaim. Sɨ onggɨt paemb ujɨt wɨko omnɨka yiyenysowapɨlɨnd, ajɨ onggɨtyam sowaina uj ɨsma kaembyilo yɨrkokarɨt wɨko omnɨka yiyeny wa pɨlɨnd.13 Ɨ yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, “KonGodɨnd gar ke utkunda ke yokatond, sɨ onggɨtpenaemb kon yɨtnono aenond.” Ɨ sɨda odedeyɨpa wɨp gar ke utkunda kɨma im wekenyɨn. Sɨsɨn Godɨnd gar ke utkunda ke yokasu, sɨ onggɨtpaemb sɨn yɨtnono aenindam. 14 Ɨ men wumɨrim da God yet re Yonggyam Kerisond yutnyitonj,Ton ɨta kwamennutnɨkinydemYesukɨmayɨpandawowɨm, dɨde kwa sɨn wɨn kɨma yɨpand Ti wɨpɨndnotowɨnkiny dem yɨpand sam okatenam. 15Mopnokɨp sɨn wanɨm b'ogɨl mim onggɨtyam komkesab'ɨdgotnena akatenenindam, nokɨm da ɨdenatGodɨmna wurar ukoi kana b'usmurena ikenyjogjog rɨga wa pɨlwa, ɨ ɨngkaimemb b'ogɨl ɨny-omarena kɨma sɨteket yɨt ukoi kana b'usmurenatuweny Godɨm pɨlwa.

16 Sɨ onggɨt paemb sɨn ma opima danda kesaaukenenindam. Ajɨ nangga ma jɨ rada sowainagɨm ke jɨ re pɨl im ɨtrɨngka wuweny b'ɨdgotnenamap, ajɨ sowaina kukɨpɨp re sisɨl danda imokatena eyenenanj bibɨr weanjweanj. 17 Mopnokɨp onggɨtyam sowaina b'ɨdgotnena re yiyoyoiim dɨde sobijog im, ajɨ sɨn onggɨtyam b'ɨdgotnenake ngɨrpu kesa b'ogɨl ɨnyomarena e okasu dem. Sɨ

onggɨtyam b'ɨdgotnena re yiyoyoi e dɨde sobijoge, ajɨ onggɨtyam b'ogɨl ɨnyomarena re ngɨrpu kesae dɨde ukoijog e dem. 18 Sɨ sɨn ma opima kɨnyɨrainindam onggɨtyam gasam rɨnsim re yɨr ongongeyenindam, ajɨ onggɨt gasa mim rɨnsim re makayɨr ongong eyenindam. Mop nokɨp opimembyɨr ongong gasa re yiyoyoi im ajɨ onggɨtyam yɨrongong kesa gasa re ngɨrpu kesa im.

5Sisɨl Jɨ Pumb Tunggɨnd

1 Mop nokɨp men wumɨr im da merainagowukoi jɨ re plaimet pɨla im, sɨ ra onggɨtyammeraina gowukoi jɨ uj taukanj odede im rɨngmara plaimet tosmulis, sɨ men Godɨm pɨlke sisɨl jɨ imtakasindam dadal ngɨrpu kesa wɨmenam pumbtunggɨnd. Ɨ opimemb sisɨl jɨ ra ma rɨgaina yɨmke orangi met pɨla im dem. 2 Sɨ men onggɨtgowukoi jɨ ke wɨmena wɨngɨrɨnd ma sobijog nonypumbpumb imwekenyɨn, sɨ sɨn ukoi singi im ain-indam da sɨn wanakana im pumb tunggɨnd sisɨljɨ taukindam kobɨrgɨm b'ikoka re dɨde. 3 Sɨ menodede sisɨl jɨ im b'itkokindam dem, ɨ ɨdenatembmeraina wɨngawɨnga jɨ kɨma taukanj dem pumbtunggɨnd wɨmenam. 4 Ɨ men onggɨt gowukoi jɨke bebɨg kɨma wɨmena wɨngɨrɨnd ma sobijog garkopa kɨma im wekenyɨn. Sɨ onggɨt paemb mensingi ainindam re ma onggɨt gowukoi jɨ otogɨkamim ajɨ sisɨl jɨ b'ikoka mim. Nokɨm da ɨdenatonggɨtyam ujɨmna jɨ tengendanj sisɨl jɨ wa ngɨrpukesa yɨrkokar wɨmenam. 5 Sɨ God kea onggɨtyamsisɨl jɨ awowɨm nya yongonjenonj meranɨm dadalngɨrpu kesa yɨrkokar wɨmenam de pumb tunggwa, ɨ Ton ket mera YɨnayɨnaWɨngawɨnga nokain-onj, nokɨm da ɨdenat onggɨtyam Tina ongonjenimɨle rɨrɨrkɨp tainy mera pɨlɨnd.

6 Sɨ onggɨt paemb men ɨmɨnjog nony ɨjawakɨma gar sam aukenenindam. Ajɨ men wumɨr imwekenyɨn da opi re men onggɨt gowukoi jɨ kɨmawɨmena wuwenyɨn, men ma opima Yonggyamkɨma wɨpwɨp aena wuwenyɨn onggɨt jɨ ke. 7 Sɨmen wɨmena wuwenyɨn re gar ke utkunda kaim,ajɨ ma ɨngkaim nangga im re men yɨr ongongeyenindam. 8 Ɨ men ɨmɨnjog nony ɨjawa kɨma imwekenyɨn, ajɨ dakamennonymenamena amnɨke-nenindam da ɨtemb re b'ogɨljog e meranɨm ong-gɨtyam gowukoi ɨraram dɨde ket wɨmenam Yong-gyam kɨma de pumb tunggɨnd. 9 Sɨ onggɨt paembmen gar singi kɨma nony nɨsonggaeneniny Yong-gyamɨm sam okaena rɨga awowɨm, nangga majɨ rada men onggɨt gowukoyɨnd tekenyɨn o rada

2Korinto 5:10 266 2Korinto 6:4demb de tekenyɨn pumb tungg wa. 10 Mopnokɨp men komkesa opima towɨnkindam demKerisomna b'ɨsagɨkapu pɨpmet wɨpɨnd. Nokɨm daɨdenatmenyɨpayɨpa rɨgapmɨra imda teyenindamdem meraina jɨ ke wɨko omnɨka rɨrɨrrɨnd b'ogɨlmɨra o mɨnda negɨr mɨra.

Rɨgarɨga OmnenamWɨko Rɨga11 Sɨ onggɨt paemb sɨn onggɨtyam Kerisomna

b'ɨsagɨka gatab ukoijog moga yuwadenenyu dɨderɨga danda kɨma ɨl ongka eyenindam Kerisondmoga uwadam. Sɨ God opima pɨtakɨpɨnd sɨn yɨrnongeneniny rɨja im re sɨn ɨmɨnjog dɨmdɨm wɨkoomnɨka yiyenyu. Ajɨ daka kon kwa gar ke singiaenyɨn da wɨn b'ogla pɨtakɨpɨnd wumɨr okasyaonggɨtyam kor gatab waina kukɨpɨnd nonykok keɨmjatena kɨma. 12 Sɨ ma nok mim wa erɨkain-dam da wɨn sɨn b'usaya notɨngwasindam, ajɨ nokma da sɨn wa b'ogɨl gangga takau onggɨtyamsowaina wɨko gatab b'obogɨl wumɨr okatenam. Ɨɨngkaimemb wɨn ket b'asourena tuwenyɨt sowagatab da sɨn ɨmɨnjog dɨmdɨm im gar ke wɨkoomnɨka eyenindam. Nokɨm da ɨdenat wɨn tenb'obogɨl mɨra tamnenindam yepim re b'asourenawuweny gɨm ke gasa nenam, ajɨ ma gar ke gasamim. 13 Sɨ onggɨt gɨm gasam b'asourena rɨgapsowa gatab endenanj da sɨn re korɨrkorɨr rɨgaim. Sɨ b'ogla, rada ton sɨn nogenairanj korɨrkorɨrrɨga mim, sɨ ɨtemb re Godɨm b'ogɨl ɨnyomarenaokawam e. Ɨ rada kwa ton sɨn nogenairanj b'ogɨlnony menamena rɨga mim, sɨ ɨtemb re wanɨmb'ogɨlɨm e. 14Mop nokɨp Kerisomna singi b'iyenamɨlete sɨn danda kɨma ningaeneniny ɨmɨnjogdɨmdɨm mɨle omnɨkam. Nokɨp sɨn wumɨr imonggɨt gatab ɨt re da yɨpaina rɨga Yesu Keriso rekea uj awonj komkesa rɨga map, sɨ sɨn ɨmɨnjog keyokatenyu da sowaina komkesa gɨm ke gowukoirɨga re kea uj aukɨto Tina uj kɨma yɨpand. 15 ƗKeriso kea komkesa rɨga map uj awonj, nokɨm daɨdenat Ti pɨlke yɨrkokar okati rɨga maka ket wɨ-mena tuweny towaina singind, ajɨ Tinɨm nenamyet re towanɨmmap uj awonj dɨde utnyitonj uj ke.

16 Sɨ onggɨt paemb sɨn otade ke makwa ɨta yɨnarɨga yɨr iyenyu gɨm ke gowukoi rɨgaina nonyɨkb'amdena ke. Nangga ma jɨ rada sɨn naskand keaKerisom gatab yɨr yiyenenonda gɨm ke gowukoirɨgaina nonyɨk b'amdena ke, ajɨ yu sɨn makwaopima ket odede ainindam. 17 Sɨ onggɨt paembyet ra Kerisond gar ke utkunda ke okas, ton rekea sisɨl otobarki rɨga e ainy. Sɨ tina kesam gɨmke gowukoi rɨga re kea b'eomneny, dɨde ket sisɨl

yɨrkokar kɨma rɨga e ainy. 18 Ɨ opimemb komkesamɨle re Godɨm pɨlkaim. Sɨ God kea Kerisondwul b'agbagɨnd yoramitonj ɨ ɨngkenaemb ket TonTilenggyam rɨgarɨga awonj men kɨma, ɨ daka ketmera wɨko nokainonj ɨt re da rɨga iyenam Tipɨlwa Ton kɨma rɨgarɨga awowɨm. 19 Ɨ isɨpkitaɨja emb jɨ da God kea Kerisom pɨlɨnd yɨbnonj,nokɨm da ɨdenat Ton Tilenggyam gowukoi rɨgakɨma rɨgarɨga tainy. Sɨ Ton maka rɨgaina negɨrmɨle agenkinonj mɨra omnam, ajɨ eomnenainonjKeriso map, ɨ daka ket mera pɨlɨnd onggɨtyamrɨgarɨga omnena yɨtkak yoramitonj ɨt re da rɨgaiyenam Ti pɨlwa Ton kɨma rɨgarɨga awowɨm. 20 Sɨonggɨt paemb sɨn re Godɨmna nyɨ kɨma opurenarɨga im Kerisond pɨtapɨta omnenam. Ɨ Godte sɨnningaeniny danda kɨma rɨga ugowam. Sɨ odedenya kaemb sɨn wen tengaindam Kerisomna nyɨkɨma da, “Wɨn God kɨma rɨgarɨga aina!” 21 SɨKeriso re negɨr mɨle kesa rɨga na yɨbnonj, ajɨGod keameraina negɨrmɨle Ti pɨlɨnd aramisinonj,ɨ ɨngkenaemb Keriso ket negɨr mɨle rɨga awonjngɨrpu Ton ket onggɨtyam meraina negɨr mɨleeomnenam uj awonj. Nokɨm da ra men Kerisondgar ke utkunda ke okasu, sɨ ɨngkaemb ket menGodɨmna negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ okasu.

61 Ɨ sɨn re God kɨma yɨpand wɨkomad im, sɨ onggɨt

paemb sɨn wen tugoindam da, “Wɨn goroonggɨtyam Godɨmna wurar yɨtkak kɨp kesa gɨmke okatena!” 2Mop nokɨp God yindeny yɨna

peband da,“Konutkundondmoina yɨr opmita re ɨmɨnjogwɨn

nat.Ɨ Kon men yɨm mokawond re yɨrkokar

okatam bibɨr nat.”Sɨ yɨr de, yu re ɨmɨnjog onggɨtyam wɨn e ainyonggɨtyam Godɨmna wurar yɨtkak okatam. Ɨ yɨrde, yu re kwa ɨmɨnjog onggɨtyam bibɨr e ainyyɨrkokar okatam.

Polɨmna Bebɨg Okateni gatab Yɨt3Sɨ sɨn ma opima odedemɨle amnɨkenenindam

rɨnsim ra yɨpa rɨgand negɨr wa ombombrenamomneny. Sɨ nangga paim sɨn odede yɨrb'ɨpka wuwenyɨn re, nokɨm da ɨdenat makayɨpa rɨgat onggɨtyam sowaina Godɨm pɨlwarɨga iyena wɨko b'injawam omneny. 4 Ɨ sɨnb'ingaenenindam sowaina komkesa mɨlendsowalenggyam b'angwatam da sɨn re ɨmɨnjogGodɨmna wɨko rɨga im. Sɨ sɨn ɨnsimemb jɨb'engabenga wɨp bebɨg mɨmkam kɨma wɨp

2Korinto 6:5 267 2Korinto 7:3owarkena eyenindam, opi re ukoi b'ɨdgotnena,ɨ ukoi bebɨg kɨma negɨr mɨle, ɨ dɨde gar bebɨg om-nɨkamɨle. 5 Ɨ kwa sɨn odedemɨle nawɨp owarkenaeyentondam sowalenggyam b'angwatam da sɨnre ɨmɨnjog Godma wɨko rɨga im. Sɨ rɨgap koi kɨmanenegɨr kana ipowa niyenento, ɨ sɨbɨbmetɨndoramka niyenento, ɨ dɨde rɨga bobop soro kɨmageja niyenento. Ajɨ sɨn God ma wɨko omnɨkandwɨram kesa b'asowa wuwenond, ɨ yutunga kesaaukenentondam, ɨ dɨde owoupand wekenenond.6 Ɨ kwa sɨn odede mɨle im omnɨka eyenindamsowalenggyam b'angwatam da sɨn re ɨmɨnjogGod ma wɨko rɨga im. Sɨ sɨn kɨlkesa mɨle imomnɨka eyenindam, ɨ God ma yɨt wumɨr okatikɨma immɨle omnɨka eyenindam, ɨmusɨkwɨmenamɨle omnɨka eyenindam, ɨ wurar mɨle im omnɨkaeyenindam, ɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna dandakaim mɨle omnɨka eyenindam, ɨ dɨde ɨmɨnjogsingi b'iyena kɨmamɨle im omnɨka eyenindam. 7 Ɨsɨn kwa ɨmɨnjog God ma yɨtkak nena im pɨtapɨtaomnena eyenindam, sɨ Godɨmna dandate wɨkoomnɨka yiyeny sowa pɨlɨnd. Ɨ sɨn negɨr kesadɨmdɨmjog mɨle im omnɨka eyenindam. Sɨ onggɨtmɨletemb sɨn b'ɨrmekam nomneniny dɨde tenejgatenam nomneniny yepim re sɨn b'engabenganya ke negɨr omnɨka niyenenanj. 8 Ɨ sowaina wɨkowɨngɨrɨnd, nɨndap sɨn esourena im niyenenanj,ajɨ daka nɨndap re ɨsnawa kesa ɨngar mimnomnɨkenenanj. Ɨ nɨndap re nenegɨr kana imsɨn nɨjongkenenanj, ajɨ daka nɨndap re b'obogɨlkana im sɨn nusenenanj. Ɨ kwa nɨnda rɨgap sɨnusenena niyenenanj da sɨn re b'anygɨnena rɨgaim, ajɨ sɨn apurenindam re ɨmɨnjog yɨtkak nenaim. 9 Ɨ nɨnda rɨgap sɨn usenena niyenenanj da sɨnre ma ongwati rɨga im, ajɨ sɨn re ɨmɨnjog ongwatirɨga im. Ɨ rɨgap sɨn uj mim numunenenanj, ajɨyɨr de, sɨn re yilo im wɨmena wuwenyɨn. Ɨ rɨgapsɨn negɨr ma b'ɨsagɨka wa oramitena niyenenanj,ajɨ sɨn makaima uj aukindam. 10 Ɨ sɨn gar bebɨgkɨma im wɨmena wuwenyɨn, ajɨ sɨn ita wɨnɨndukoi sam im aukenenindam Godɨm wɨpɨnd. Ɨ sɨngasa kesa rɨga pɨla im wɨmena wuwenyɨn, ajɨ sɨnrɨga wɨngawɨnga ke jogjog gasa kɨma rɨga mimamnɨkenenindam. Ɨ kwa sɨn ma gasa tɨb kɨma imwɨmena wuwenyɨn, ajɨ sɨn komkesa gasam awɨrim b'araka wuwenyɨn.

11 Korinto rɨga! Sɨn kea pɨtakɨpɨnd yɨt opurenaeyentondamwanɨm, ajɨ maka nangga na yoiman-tonda. Dɨde sowaina gar re ingolendi im wekenywanɨm. 12 Sɨ ma sɨnpiya waina gar ɨdokam am-nentondam, ajɨ wada waina ɨpɨndenapiya waina

gar ɨdokam amnento. 13 Sɨ kon wen yɨt tatainyɨnra kor b'ɨgawarjog pɨla im da wɨn b'ogla sowanɨmwaina gar engolenjinam.

Gar ke Utkunda kesa Rɨga kɨma B'inkɨndenagatab Nonony Yɨtkak

14 Sɨ wɨn goro gar ke utkunda kesa rɨga kɨmab'eteomkeninam gɨlgɨl wɨko omnɨkam. Mopnokɨp negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga ake negɨr mɨlerɨga ma rɨrɨr i kekeg taya, dɨde ngaya ake sɨbɨbma rɨrɨr i yɨpand b'itɨnkɨndenya. 15 Sɨ rɨdede iKeriso ake Beliyar, ɨt re Satana, yɨpand nonykoktaramisinya? Ɨ rɨdede e gar ke utkunda rɨgawɨkomad tainy gar ke utkunda kesa rɨga kɨma? 16 ƗGodɨmna yɨnamet re makwa rɨrɨr e b'anygɨnenagod aidol kɨma yɨpand tainy. Mop nokɨp men reyɨrkokar Godɨmna yɨnamet im, odede rɨja e re Godyindeny yɨna peband da,“Kon ɨta nɨtɨbnyɨn ton kɨma, ɨ ɨta kwa netkenyɨn

towa wɨngɨrɨnd.Sɨ Kon towanɨm ra God e taen, ɨ dɨde ton ra

Koina rɨga im taukanj.”17 Sɨ onggɨt paemb Yonggyam God yindeny da,“Wɨn rɨga wa pɨlke ewaikisinam, ɨ ket wenta bobo

ainam yɨna mɨle omnɨkam.Ɨ wɨn goro tasopainam kɨl kɨma gasa, sɨ

ɨngkaimemb Kon wen takasinyɨn.”18 Ɨ kwa Komkesa Dandam Rɨgɨb Rɨga YonggyamGod yindeny da,“Sɨ Kon wanɨm taen ra B'u e.

Ɨ dɨde wɨn Kornɨm taindam ra leo b'ɨga imdɨde ngɨmngai b'ɨga im.”

71 Sɨ onggɨt paemb, kor rɨgawar yena re kon singieyeninyɨn, men opima onggɨtyam komkesa tɨrɨr

omni yɨt awamindam, sɨ men b'oglameralenggyam kɨlkesa raukinum komkesa kɨlkɨlmɨle ke gɨm ke dɨde wɨngawɨnga ke. Ɨ men kwab'ogla Godɨnd moga yuwadenu, ɨ ɨngkaimemb

men kupkakupka yɨna taukindam.Korinto Sosimna Engenda Mɨle dɨde Polɨmna

Sam2 Sɨ wɨn b'ogla waina gar engolenjinam

sowanɨm. Nokɨp sɨn makwa ya pɨl mana negɨrkɨma kaokao mɨle amnɨktondam. Ɨ kwa sɨnmakwa ya mana gar ke utkunda mɨle negɨryomnɨkawonda. Ɨ dɨde kwa sɨn makwa yenab'anygɨnena nya ke ɨl ongka eyentondamsowanɨm b'ogɨl okatam. 3 Ɨ kon ma wen negɨr mab'ɨsagɨka mim amninyɨn. Mop nokɨp kon naskanata nindenond da wɨn b'ogla sowaina garɨnd

2Korinto 7:4 268 2Korinto 8:2tekenyɨt, nokɨm da ɨdenat men yɨpand b'inkenatuwenyɨn yilo wɨngɨrɨnd ngɨrpu uj. 4 Ɨ Konwanɨm ukoi danda kɨma b'obogɨl yɨmjatenyɨn,ɨ dɨde kon ma sobijog im wen asoureninyɨn.Sɨ nangga ma jɨ rada sɨn jogjog b'engabengawɨp b'ɨdgotnena im akatenindam, ajɨ kon b'ogɨlseo nate nɨbnenenyɨn, dɨde ukoi samte kennɨgwandeny.

5 Mop nokɨp re sɨn Makedoniya wa tuwond,sowaina jɨwɨp maka wɨram yokateneno, ajɨ sɨnkomkesa gatab ke b'ɨdgotnena na akatentondam.Sɨ sɨn bau ke leny b'agawa na wuwenond nɨndarɨga kɨma dɨde gar wa moga na aukenentondam.6 Ajɨ God re ɨrɨnena rɨga wa b'ogɨl b'ugowa rɨgae. Sɨ re Tito opendonj sowa pɨlwa, God kea sowab'ogɨl b'ugowa nogoninonj tina openda ke. 7 Ajɨma tina openda gatab nena kena b'ogɨl b'ugowaakatentondam, ajɨ daka kwa kea onggɨt b'ogɨlb'ugowa yɨt ke rɨna re wɨn ti yogontondam. SɨTito kea sowa b'agenayonj da wɨn ma sobijog eken singi niyenya yɨr ongongɨm, ɨ wɨn ma sobijoggar kopa kɨma e kear nomnenya waina omnɨkinegɨr mɨle map, ɨ dɨde kwa wɨn ma sobijog imkor gatab ɨrmekam singi ainindam. Sɨ kon onggɨttina yɨdɨr yɨt map ma sobijog e b'usaya gar samaenyɨn. 8 Ɨ nangga ma jɨ rada ke koina letatwen nony bebɨgɨm amninonj, yu konma ɨta nonyke yɨrɨnenyɨn onggɨtyam koina leta gatab. Mopnokɨp nanggama jɨ rada naskand kon yɨrɨnenond,kon kea wumɨr yokasɨn da onggɨt koina letat wennony bebɨgɨm amninonj re sobijog gangga nenanat. 9 Sɨ yu kon ukoi sam nate nɨbnyɨn. Ajɨ maonggɨt pae da wɨn kea nony bebɨg yokatenondakoina leta ke, ajɨ nok pae da wɨn kea onggɨt nonybebɨg ke gar engkɨtondam waina negɨr mɨle kede Godɨm pɨlwa. Mop nokɨp wɨn nony bebɨgyokatenonda re Godɨmna singi nat, nokɨm daɨdenat wɨn maka kɨp kesa b'ɨdgotnena okasyasowa pɨlke. 10Mop nokɨp Godɨmna oramiti nonybebɨgɨt rɨgam pɨlɨnd wɨko omnɨk ra tina negɨrmɨle ke engenda ma Godɨm pɨlwa, ɨ ket wɨp yii rayɨrkokar okatam nya wa e. Sɨ ɨtemb rema ɨrɨnenakɨma e. Ajɨ gowukoi rɨgaina oramiti nony bebɨgɨtrɨgam pɨlɨnd wɨko omnɨk ra uj okata ma. 11 Sɨ yɨrde, wɨn kea onggɨtyam nony bebɨg yokatenondarɨna re God Tina singind yoramitonj. Sɨ rɨdede naonggɨtyam Godɨmna oramiti nony bebɨgɨt wɨkoomnɨka yiyenonj wa wɨngɨrɨnd? Sɨ opimemb jɨɨsma: sɨ wɨn ɨta ita wɨnɨnd ken nony kɨkɨb nom-nɨkenya, ɨ kwawɨnwainamɨle pɨtakɨpɨnd isɨpkena

niyenaindam ɨrmekam, ɨ kwa wɨn walenggyamma sobijog gar soro kɨma im yɨr ongong eye-nindam waina omnɨki negɨr mɨle gatab, ɨ kwawɨn ma sobijog e Godɨnd moga yuwadenenyakoina wɨp iyena danda gou wa omnena map, ɨkwa wɨn ma sobijog im singi aenindam kon kɨmab'inkɨndenam, ɨ kwa wɨn ma sobijog gar ke singiim aenindam kor gatab ɨrmekam, ɨ dɨde kwawɨn ma sobijog danda kɨma b'ɨsagɨka e omnɨkayiyenyanegɨrmɨle gatab. Sɨwɨnwalenggyampɨtawa aukindam onggɨtyam komkesamɨle wɨngɨrɨndda wɨn re kɨlkesa im mɨle amnɨkenindam. 12 Sɨnangga ma jɨ rada konɨt naskand wa leta erɨka-wond, ajɨ kon ma onggɨt rɨga mop penaemb letayɨrɨkond yet re onggɨtyam negɨr kɨma kaokaomɨle yomnɨkonj, o mɨnda onggɨt rɨga mop pe-naemb yet re onggɨtyam negɨr kɨma kaokao mɨleke negɨr yokatonj. Ajɨ kon onggɨt mop penaembleta yɨrɨkond da ɨdenat waina nony kɨkɨb omnɨkamɨle pɨta wa tainy Godɨm wɨpɨnd rɨna re wɨnomnɨka yiyenonda sowa gatab. 13 Sɨ onggɨt moppaimemb sɨn b'ogɨl b'ugowa yokatenyu.

Ɨ ma sɨn onggɨtyam b'ogɨl b'ugowa nena eyokatenyu, ajɨ Titote b'usaya kwa ukoijog garsam nomnɨkeneniny tina sam ke. Mop nokɨpton komkesa wa pɨlkena gar sam kɨma nonyb'ogɨl yokatenenonj, re ton wɨmena yikenonj wawɨngɨrɨnd. 14 Sɨ kon kea wen asoureninond Titompɨlwa, sɨ onggɨtyam koina b'asourena wanɨm remaka ɨngarɨm awonj, nokɨp wɨn kea onggɨtyamkoina b'asourena yɨt rɨrɨrɨnd mɨle amnɨktondam.Ɨ sɨn wanɨm yɨt apurentondam re komkesa ɨmɨn-jog yɨtkak na. Sɨ kwa daka yɨpa wɨp nya kena ong-gɨtyam b'asourena re kea ɨmɨnjogɨm awonj rɨnare sɨn Titom pɨlɨnd asourentondam. 15 Ɨ Titomnakukɨp ke singi b'iyena wanɨm re kea b'usmurenae yik. Nokɨp ton ɨta nonyɨk eyeneniny rɨdedena re wɨn komkesa tin moga kɨma dɨde kaktɨtɨkɨma simesime omnam yɨsnaenonda, dɨde kwawɨn komkesa tinɨm b'akaenentondam. 16 Sɨ konma sobijog nony sam e aenyɨn, nokɨp kon ɨtakupkakupka nony b'ɨjawa yoramisɨn wa pɨlɨnd.

8Gar ke Utkunda Rɨgaina Wurar Mɨle gatab Yɨt

1 Sowa gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar!Sɨn wen ɨnsim wumɨr tamnenindam rɨja na reGod wurar mɨle omnɨkam wurar agoninonj sosinata Makedoniya eriya wɨngɨrɨnd. 2 Sɨ nanggama jɨ rada b'engabenga wɨp b'ɨdgotnenap kea

2Korinto 8:3 269 2Korinto 8:22ten otonkena eyento, ton ukoijog sam na auke-nento Keriso map. Sɨ onggɨt paemb nangga majɨ rada ton gasa kesajog na wekenonj, towainaukoijog wurar mɨle kea ukoi kana b'usmurenayikenenonj. 3 Mop nokɨp kon yɨr ungata yɨtnitinjɨn da ton kea towaina danda rɨrɨrɨnd wurarwulkɨp aramkenento, ɨ ma ɨna nena na, ajɨ tonkea kwa towaina danda yɨgwandeneno b'usayawurar wulkɨp tumɨnd oramkam. Sɨ ton odedearamkenento re towainajog singi rɨrɨr nat. 4 Sɨton jogjogpyam sɨn ɨl ongka niyenento odedeb'arkena kɨma da, “Sɨn singi im onggɨtyam wurarmɨle omnɨkam wurar okasu dɨde yɨna rɨga wayɨm okawam wulkɨp tasaindam yepim re Yudaeriyand wekeny.” 5 Sɨ ton ma ɨja na yomnɨko rɨjana re sɨn singi yoramitonda towanɨm omnɨkam.Ajɨ ton Godɨmna singi rɨrɨrɨnd naska towaleng-gyam kupkakupka b'akauto Yonggyamɨm pɨlwaɨ dɨde ket sowa pɨlwa. 6 Sɨ onggɨt penaemb sɨnTitond yugowonda, nokɨm da ɨdenat ton ong-gɨtyam wurar mɨle undwas rɨna re ton naskandyotomonj wa wɨngɨrɨnd. 7 Sɨ wɨn ukoijog dandakɨma im onggɨtyam komkesa mɨle omnɨka eye-nindam, opi re gar ke utkunda mɨle, ɨ yɨtkakopurena mɨle, ɨ wumɨr okata mɨle, ɨ kupkakupkayɨm b'akawa singi mɨle, ɨ dɨde singi b'iyena mɨlerɨna re wɨn yokatonda sowa pɨlke. Sɨ wɨn b'oglakwa onggɨtyam wurar mɨle daka odede yɨpa wɨpke ukoijog danda kɨma omnɨka iyenya.

8 Sɨ kon ma b'ingawa yɨt im amninyɨn onggɨtwurar mɨle omnɨkam. Ajɨ kon Makedoniya rɨ-gaina gar ke singi kɨma wurar mɨle omnɨka gatabe nindenyɨn, ɨ ɨngkaimemb kon wen atonkisinyɨnɨmjatam da rɨka waina singi b'iyena mɨle reɨmɨnjog e towaina mɨle re dɨde. 9 Mop nokɨpwɨn wumɨr im mera Yonggyam Yesu Kerisomnawurar. Sɨ Ton re jogjog gasa kɨma rɨga na yɨbnonjde pumb tunggɨnd, ajɨ Ton wa map gasa kesarɨga awonj onggɨt gowukoyɨnd. Nokɨm da ɨdenatTon Godɨmna jogjog gasa wa tagoniny jogjog gasakɨma rɨga omnɨkam, ɨ ɨngkaemb wɨdaka wurarmɨle omnɨka iyenya gasa kesa rɨga wa pɨlwa. 10 Sɨyɨto kemagɨnd wɨnpiya naska yotomonda ong-gɨtyamwurarmɨle omnɨkam, ɨma ɨna nena na, ajɨwɨn kea kwa singi daka aukɨtondam onggɨt mɨleomnɨkam. Sɨ onggɨt paimemb kon wen ugoinyɨnonggɨt mɨle undwatam nokɨp ɨtemb re wanɨmb'ogɨljog e. 11 Ɨ yu wɨn yundwata onggɨtyamwurar mɨle odede rɨngma na re wɨn otomapu keukoi singi yoramitonda omnɨkam. Sɨ wɨn b'oglaonggɨtyam wurar mɨle undwasya onggɨt rɨrɨrɨnd

rɨnsim re gasa wa pɨlɨnd wekeny. 12Mop nokɨp rawɨn gar ke singi oramisya wurar mɨle omnɨkam,wɨn wurar mɨle tamnɨkindam onggɨt gasa kaimnangga im re wa pɨlɨnd wekeny. Sɨ God opimab'obogɨl temjasiny onggɨtyam waina wurar mɨle,ajɨ Ton ma onggɨt gasa kaim temjasiny rɨnsim remaka wa pɨlɨnd wekeny. 13 Ɨ kon ma nok ma nin-denyɨn da ɨdenat wɨn b'ɨdgotnena okasya ukoijogwurar mɨle omnɨka map dɨde onggɨtyam wainawurarmɨlet nɨnda rɨgaina bebɨg awɨr tamnauranj.Ajɨ kon nok ma nindenyɨn da ɨdenat wɨn dɨdeton komkesa yɨpa rɨrɨrkɨp wɨmena okatenya. 14 Sɨyu wɨnɨnd, waina jogjog gasapim ten yɨm akau-ranj nanggamog ingaena gasamim ton b'arakanj.Nokɨm da ra wɨdaka nanggamog ingaena gasamb'atrakindam, ɨdenat ton towaina jogjog gasa kewen yɨm takauranj. Sɨ odede walenggyam yɨmb'akaena kaim wɨn dɨde ton yɨpa rɨrɨrkɨp wɨmenaokatenya. 15 Sɨ ɨja emb jɨ yɨna peband dakaɨrɨki yɨbɨm mana owou gatab da, “Jogjog owouburuburu omnɨki rɨgat, ton onggɨt bibɨr rɨrɨrɨndtawiny, ajɨ ma opima umam tangapiny. Ɨ sobijogowou buruburu omnɨki rɨgat, todaka onggɨt bibɨrrɨrɨrɨnd tawiny, ajɨ ma ɨta b'atrak.”

Tito dɨde Ti Yɨm Okawa Rɨga16 Ɨ kon Godɨnd sɨteket yomnenyɨn yet re

Titond wanɨm onggɨtyam nony ɨsonggaya mɨleyokawonj rɨnte re kon yowamen. 17 Sɨ Tito rema sowaina b'ugowa yɨt nena na yɨmjasɨm wenb'usaya odaram, ajɨ daka ton tilenggyam ti nonykena ukoijog gar ke singi yoramisɨm wa pɨlwamenonɨm. 18 Ɨ sɨn kwa yɨpa ongwati gar keutkunda rɨga ɨta ton kɨma ɨtmɨkisu. Sɨ ɨtembre rɨga God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt b'obogɨlpɨtapɨta omnena rɨga e, sɨ onggɨt mop paembkomkesa sosip tin esourena yiyenyi. 19 Ajɨ maɨna nena na ajɨ daka sosip kea tin yobagendosɨn kɨma menonɨm de Yuda eriya wa onggɨtyamtowanɨm wurar wulkɨp iyenam. Sɨ men odedenya ke ɨtemb wɨko omnɨka yiyenyu re, nok mada ɨdenat Yonggyam b'ogɨl ɨnyomarena okatenydɨde kwa ɨdenatembmeraina gar ke singi b'obogɨlpɨta wa tainy. 20 Ɨ sɨn odede nya ke yɨrgongauka wuwenyɨn re, nok mim da ɨdenat makayet sɨn nitinjainy odede da sɨn negɨr nya kaeonggɨtyam ukoijog wurar wulkɨp yiyenyu. 21Mopnokɨp sɨn kea naska nata yɨr yiyenonda b'ogɨl nyaodaram onggɨt wurar wulkɨp b'obogɨl iyenam. Sɨsɨn ma Yonggyamɨm wɨp nena nat dɨmdɨm nyayorakonda, ajɨ kwa daka rɨga wa wɨp nat. 22 Ɨ

2Korinto 8:23 270 2Korinto 9:13sɨn kwa yɨpa gar ke utkunda rɨga ɨta ton kɨma ɨt-mɨkisu. Sɨ sɨn kea tin otonkena yiyenonda jogjogb'engabenga nya ke, nokɨm da ɨdenat sɨn ɨmjasutina ɨmɨnjog gar ke singi wanɨm yɨm okawam. Ɨotade ton ɨta ukoijog gar ke singi ainy wen yɨmokawam, nokɨp ton b'usaya kupkakupka nonyb'ɨjawa yoramiteny wa pɨlnate. 23 Ɨ kon Titomgatab nitindenyɨn. Sɨ ton re kornɨm yɨm okawarɨga e, dɨde ton re kor wɨkomad e wanɨm. Ɨkwa kon nitindenyɨn osiemb sowa gar ke utkundarɨga nɨmog gatab yena ra sɨn tetmɨkisu wa pɨlwa.Sɨ sosipiya ten abagendo ɨtmɨkitam Yuda eriyawa onggɨtyam wurar wulkɨp iyenam, dɨde ton reKerisond b'obogɨl esourena rɨga i. 24 Sɨ onggɨtpaemb wɨn b'ogla ten tauyaindam waina b'ogɨlsingi b'iyena mɨle. Ɨ dɨde wɨn kwa tauyain-dam towanɨm ɨmjatam da sowaina b'asourenawa gatab re ɨmɨnjog e. Sɨ ɨngkaemb komkesasosip daka waina ɨmɨnjog gar ke wurarmɨle gatabpɨtakɨpɨnd wumɨr okatenyi dem.

9B'ogɨl Ongonjeni Wurar Mɨle gatab Yɨt

1 Ɨ wɨn wumɨr im wekenyɨt onggɨtyam yɨnarɨga yɨm okawam wurar mɨle gatab yepim rewekeny Yuda eriyand. Sɨ kon ma nangga mab'usaya kwa onggɨt gatab wanɨm ɨrɨken. 2 Mopnokɨp kon wumɨr en waina gar ke singi tenyɨm okawam. Sɨ kon ke Makedoniya rɨgawa pɨlwa onggɨtyam waina gar ke singi gatabb'asourenond da wɨn Akaya eriya rɨga re yɨtokemag kena b'angonjena tuyɨmɨt onggɨt wurarmɨle omnɨkam. Sɨ re ton nutkundeno wainaukoi gar ke singi gatab, ma yɨpa kɨma rɨgapiyagar pumbpumb aento onggɨtyam wurar mɨleomnɨkam. 3 Ajɨ kon opima onggɨtyam gar keutkunda rɨga tetmɨkisinyɨn wa pɨlwa. Nokɨmda ɨdenat sowaina b'asourena maka kɨp kesatainy waina b'angonjena gatab, ajɨ ɨdenatembwɨn b'angonjeni tekenyɨtwurarwulkɨp ɨtmɨkitamYuda eriya wa odede rɨngma na re kon wenasoureninond towa pɨlwa. 4 Sɨ wɨn maka ra odedeomnɨkya, ɨ daka ra nɨnda Makedoniya rɨga konkɨma tui wa pɨlwa dɨde wen tadaranj b'angonjenikesa, sɨ ma wɨn nenapim ɨngar taukindam ajɨsɨda kwa opima, nokɨp sɨn kea wa gatab ɨmjateniyɨt kɨma b'asourentondam. 5 Sɨ onggɨt penaembkon nony menamena yomnɨkond da kon b'oglatugoinyɨn opimemb gar ke utkunda rɨga, nokɨmda ɨdenat ton wen naska tadaranj dɨde wen naskanaska b'angonjenam tamnanj waina tɨrɨr omni

wurar mɨle omnɨkam. Sɨ wɨn ɨja na b'angonjenitekenyɨt, ngɨrpu ra sɨn topenjindam wa pɨlwa. Sɨodede b'angonjeni wurar mɨle re ɨmɨnjog gar kesingi kaim, ajɨ ma nony bond kaim.

Wurar Mɨlem pɨlke B'ogɨl Ɨsma6 Ɨ wɨn b'ogla onggɨtyam yɨtkak b'obogɨl

nonyɨnd tawamindam da ra tuny ɨtot rɨgat so-bijog kana ɨtot teyeniny, ton kwa odede sobijogkana e erngoka ikeny. Ɨ ra tuny ɨtot rɨgat jogjogkana ɨtot teyeniny, ton kwa odede jogjog kanae erngoka ikeny. 7 Sɨ wɨn yɨpayɨpa rɨga b'oglanaska tɨrɨr omnya waina garɨnd da kon leamogim wurarɨm wulkɨp taramkinyɨn. Ɨ onggɨt tɨrɨromni rɨrɨrɨnd oramka teyenindam, ajɨ goro nonybond ke o ɨl ongka ke. Mop nokɨp God ɨntembrɨga singi yiyeny yete re nony sam kɨma wurarmɨle omnɨka yiyeny. 8 Sɨ God rɨrɨr e komkesawurar ukoi kana tusmureniny wanɨm. Nokɨm daɨdenat wɨn ita wɨnɨnd komkesa gatab ke komkesagasam b'araka kesa tekenyɨt, ɨ ɨngkaimemb wɨnukoi kana yɨm b'utusmurenindam komkesa b'ogɨlwɨko omnɨkam. 9 Ɨ yɨna peband daka ɨja emb jɨɨrɨki yɨbɨm da,“Ton singi rɨrɨrɨnd wurar gasa jabajaba egmarki-

nonj re gasa kesa rɨga wa pɨlwa na.Sɨ Tina negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle yɨbɨm re

dadal ngɨrpu kesa e.”10 Ɨ God tuny ogona eyeniny tuny ɨtot rɨga wa,dɨde kwa owou ogona eyeniny owowɨm. Ɨ dakaTonte kwa wa tuny ogona eyeniny dɨde kwanangg awɨnkenenainy jogjog kɨp erngokam. Sɨra wɨn odede wurar mɨle tamnɨkenenindam tunyɨtot re dɨde, sɨ God opima wa jogjog negɨr kesadɨmdɨmjog mɨle warabag tamnɨkaeniny. 11 Sɨwaina komkesa gasa re Godɨm pɨlke okati im, ɨwɨn onggɨt gasa kaim ukoi kana jabajaba wurarmɨle omnɨka eyenindam ita wɨnɨnd. Ɨ ra wɨnwurar wulkɨp sowa yɨmɨnd taramisindam, ɨ dɨdera sɨn Yuda eriya rɨga wa tagonindam, ton opimaonggɨtyamwainawurarmɨle ke ukoi kana Godɨndsɨteket yɨt omnena iyenyi dem. 12 Sɨ ɨtemb wainawurar omnɨka wɨko re ma ɨna nena e ɨt re yɨnarɨga waina gɨm ke ingaena gasa rɨrɨrkɨp omnɨkamɨle e towaina b'araka wɨngɨrɨnd. Ajɨ daka kwaonggɨtwɨko ke Godɨnd sɨteket omnenamɨle e ukoikana b'aikɨndena yikeny towa wɨngɨrɨnd. 13 Sɨrɨgap opimaonggɨtwainawurarmɨle kewen tem-jatenanj dem da wɨn Kerisomna b'ogɨl yɨrkokarbage yɨt ɨmɨnjog gar ke utkunda ke yokatondadɨde yɨmta yundokenenya, sɨ ɨngkaimemb wɨn

2Korinto 9:14 271 2Korinto 10:14odede jabajaba wurar wuwenyɨt towa pɨlwa dɨdekomkesa rɨga wa pɨlwa. Ɨ ɨngkaimemb ket tonGodɨnd b'ogɨl ɨnyomarena okaena iyenyi dem.14 Sɨ ton opima wa gatab yɨr opmitena tuwenydem ɨmɨnjog gar singi kɨma. Mop nokɨp God keawa ukoijog wurar agoninonj. 15 Ɨ Godɨmna yiyagwurar re ma isɨpkita pɨla e, sɨ onggɨt paemb menGodɨnd sɨteket yɨt yamnenu.

10Polɨmna B'ɨrmeka Yɨt Tina Danda gatab

1 Sɨ nɨnda rɨgap odede negɨr yɨt kɨma im korgatab endenanj da re kon wɨn kɨma nɨbnond, konmogamap goujog rɨga pɨla na wɨmena nekenond,ɨ dɨde ɨt re yu kon wa pɨlke ewaikiti nɨbnyɨn,kon moga kesa im yɨt omnena eyeninyɨn. Ajɨkon Pol, konjog wen tugoinyɨn ra b'ogɨl yɨt kaimrɨja na re Keriso nony kɨma musɨk wɨmena mɨleke dɨde musɨk ɨsnawa nony kɨma mɨle ke rɨgayɨt amneneninonj. 2 Ɨ ton nony auka wuwenyda sɨn wɨmena wuwenyɨn re gɨm ke gowukoirɨgaina nya nasim. Sɨ kon yɨsamken da ra konnetkenwa pɨlwa, kon opima tenmoga kesa dandakɨma yɨt tamneninyɨn. Ajɨ kon wen tarkisinyɨnda wɨn walenggyam opimemb rɨga b'obogɨl yɨttamnenindam, nokɨm da ra kon netken wa pɨlwa,ɨdenatemb kon maka ten bebɨgɨnd oramitamdanda kɨma yɨt tamneninyɨnwawɨpɨnd. 3 Ɨ sɨdakare gɨm ke gowukoyɨnd wɨmena rɨga im, ajɨ sɨnma opima geja amnɨkenindam gɨm ke gowukoirɨgaina mɨle rɨrɨrɨnd. 4 Mop nokɨp sowaina gejagasa re ma ɨja im opi re gowukoi rɨgaina gejagasa re dɨde, ajɨ sowaina geja gasa re Godɨmnadanda kɨma im. Sɨ opimemb sowaina geja gasapb'ogla geja rɨgaina danda kara iyenyi ɨ tunggnegɨr tamnɨkanj. Sɨ sɨn b'ogla rɨgaina negɨrb'ugaga yɨt awɨr tamnɨkindam rɨnsim re geja rɨgaSatanam pɨlke wuweny. 5 Ɨ sɨn kwa onggɨt dandake b'ogla awɨr tamnɨkindam komkesa b'asourenamɨle rɨnsim re Godɨmna ɨmɨnjog wumɨr yɨtkakɨmpɨlɨnd gejam owɨnkanj. Ɨ kwa sɨn b'ogla komkesab'engabenga ouyaena gou wa tamnindam rɨgawa pɨlke dɨde ten tauyaenindam Kerisond yɨmtaundokam. 6 Ɨ wɨn b'ogla naska onggɨtyamb'anygɨnena ouyaena rɨga tauyaenindam ɨ ɨde-nat ket kupkakupka sosit Kerisond yɨmta undok.Ɨ yepiya ra maka Kerisond yɨmta undoki, sɨnopima b'angonjeni wekenyɨn opimemb komkesautkunda kesa rɨga bebɨgɨnd oramitam.

7 Sɨ wɨn rɨga ɨkalnena eyenindam re gɨm keyɨr ongong kaim, ajɨ ma wɨngawɨnga nya kaim.Ɨ nɨnda b'anygɨnena ouyaena rɨgap b'asourenakɨma b'agenaya wuweny da, “Sɨn re Kerisomnawɨko rɨga im.” Sɨ wɨn odede rɨga angwatenindamre odede towaina b'agenaya kaim. Ɨ sɨn re ɨmɨnjogKerisomna obagendi wɨko rɨga im. Sɨ onggɨtrɨgap b'ogla b'usaya sɨda kwa yɨpa wɨp ke nang-wasine da sɨda re Kerisomna wɨko rɨga im odederɨngmim re ton towalenggyam b'asourena kɨmab'agenairanj da, “Sɨn re Kerisomnawɨko rɨga im.”8Mop nokɨp nangga ma jɨ rada kon odede ukoijogb'asourena nekenyɨn sowaina danda gatab rɨna reYonggyam nokainonj, kon ma ɨta ɨngar taen. ƗYonggyam nok mana onggɨtyam danda nokain-onj da ɨdenat sɨn wen yɨm okawa teyenindamb'obogɨl danda kɨma onyitam gar ke utkundand,ajɨ ma sɨn wen negɨr im omnɨka teyenindam. 9 Ɨkon ma singi en wɨn odede nony menamena kenotɨngwasya da kon jabakɨp nasim koina leta kewen mogam amneninyɨn ajɨ mop nasim. 10 Mopnokɨpnɨnda b'anygɨnena ouyaena rɨgap kor gatabendenanj da, “Tina leta re ukoijog yɨtkak im dɨdedanda kɨma im. Ajɨ ra ton sowa wɨpɨnd ɨbɨm,ton re danda kesa e. Ɨ dɨde tina opurena rema b'ogɨljog im, ɨrɨnena kɨma im.” 11 Ɨ odedeopurena rɨgap b'ogla b'obogɨl sɨn nangwasine. Sɨyu sɨn rewa pɨlke ewaikiti imwekenyɨn, sɨ sɨn letakaim wen yɨt amnenindam. Ajɨ ra sɨn tuyɨn demwa pɨlwa, sɨn opima odede leta yɨtkak rɨrɨrɨndwɨkond b'itngaenindam dem.

12 Ɨ nɨnda b'anygɨnena ouyaena rɨgaptowalenggyam b'agenairanj da, “Sɨn re ukoijogrɨga im.” Ajɨ sɨn moga im aindam odederɨga pɨla sowalenggyam sowainajog tondon keb'akalnenamdɨde yɨr b'iyenam. Ajɨ ton towaleng-gyam towainajog tondon kaim b'akatenanj dɨdetowalenggyam towainajog nonymenamena kaimyɨr b'iyenenanj. Sɨ ton re korɨrkorɨr im. 13 Ajɨsɨn ma opima b'asourena wuwenyɨn onggɨt wɨkogatab rɨna re God maka wulpok nomninonjsowanɨm omnɨkam. Ajɨ sɨn ɨna nena wɨko ngɨrpunasim b'asourena wuwenyɨn rɨna re God wulpoknomninonj sowanɨm omnɨkam. Sɨ sɨn onggɨtyamGodɨmna wulpok omni rɨrɨr nat wuwenondTina b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnenamngɨrpu kwa daka de wa pɨlwa. 14 Sɨ rako sɨnmaka wa pɨlwa wuwenond, sɨ sɨn sowalenggyamma rako ukoi kana na b'asourena wuwenyɨn.Ajɨ sɨn rɨrɨr im wa gatab b'asourenam, nokɨpsɨnpiya naskajog Kerisomna b'ogɨl yɨrkokar bage

2Korinto 10:15 272 2Korinto 11:13yɨt kɨma wuwenond, ngɨrpu dea ta wa pɨlwa.15 Ɨ sɨn ma opima b'asourena wuwenyɨn b'engarɨgaina omnɨki wɨko gatab rɨna re God makawulpok nomninonj sowanɨm omnɨkam. Ajɨ sɨnwarɨm b'ogɨl ɨsma ɨnte yɨr yungau da waina garke utkunda ɨnɨka yik dɨde kwa sɨn onggɨtyamsowaina wɨko ukoijog warabag omnɨka iyenyuwa wɨngɨrɨnd rɨna re God wulpok nomninonjsowanɨm omnɨkam. 16 Ɨ sɨn kwa singi im da sɨnwa kak ke nɨnda b'enga eriya nata tuwenyɨn Godma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnenamrɨkɨnd remaka yɨpa rɨgat onggɨtyamGodma bageyɨt yiyonj. Nokɨp sɨn ma singi im menamenamonggɨt eriya nata rɨna re God wulpok amninonjb'enga rɨga wa omnɨkam, dɨde sɨn kwa marɨrɨr im towaina b'asowa ke omnɨki wɨko gatabb'atɨsourenindam. 17 Ɨ yɨna pebat daka ɨja embjɨ yindeny da, “Yet ra b'asourenam singi tainy,ton b'ogla ɨna nenam b'asouren nangga na reYonggyam amnɨkinonj.” 18 Mop nokɨp yet ratilenggyam b'atgenai ukoi rɨgam, ton re maɨmɨnjog ukoi rɨgam ongwati rɨga e Godɨm wɨpɨnd.Ajɨ ɨnte ɨmɨnjog ukoi rɨga yena ra Yonggyam ɨmjasukoi rɨgam.

11Pol dɨde B'anygɨnena Ɨtmɨkitijog Rɨga

1 Ɨ wɨn gangga nokawa. Ɨ be kon korɨrkorɨrrɨga pɨla sobijog yɨtnono raenɨn. Sɨ wɨn muskeutkundena kor gatab yɨt. 2 Sɨ kon ukoi kana wengar ke singi eyeninyɨn re onggɨt garjog singi kaerɨnte re Godɨm pɨlke ik. Mop nokɨp kon kea tɨrɨryomnond da kon wen tamninyɨn ra pɨl esopaikesa kɨlkesa ngɨmngai mim, nokɨm da ɨdenat wɨntonyisindam dem yɨpaina leo Kerisom wɨpɨndmolkongga omnam. 3 Ajɨ kon moga e aenyɨnda ke wɨn yɨrara waina ɨmɨnjog dɨde kɨlkɨp kesaKerisond yɨmta undoka mɨle dɨde kwa ke Satanatwaina nony menamena negɨr nya wa wɨp ramninodede ɨt re rɨngma na re gɨremɨt tina b'anygɨnenamultekɨp ke Ibɨnd rabem womnonj. 4Mop nokɨpwɨn b'obogɨl im b'anygɨnena ouyaena rɨga en-jɨkenindam waina sosi wa opi re ton wuweny wapɨlwa b'enga Yesund pɨtapɨta omnenam yena resɨn maka pɨtapɨta yomnenonda wanɨm. Ɨ kwawɨn ɨta towa pɨlke b'obogɨl yokatenya b'engawɨn-gawɨnga yena re wɨn maka yokatonda sowa pɨlke.Ɨ dɨde kwa wɨn ɨta towa pɨlke b'obogɨl yokatenyab'enga b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt rɨna re wɨn makayokatonda sowa pɨlke. 5 Ɨ onggɨt b'anygɨnenaouyaena rɨgap towalenggyam b'agenairanj da,

“Sɨn re ukoijog ɨtmɨkitijog rɨga im.” Ajɨ konma ɨja e nonyɨk b'amdenyɨn da kon re goujogrɨga en towa pɨlke. 6 Ɨ nangga ma jɨ rada nɨndab'anygɨnena ɨtmɨkitijog rɨgap endenanj da koinaopurena re ma b'obogɨl b'auyaeni kɨma im. Ajɨkon ukoijog wumɨr en God ma yɨtkak dɨde mɨlegatab. Sɨ sɨn sowaina komkesa ouyaena kenadɨde mɨle kena onggɨt gatab pɨtapɨta omnenaeyentondam wa pɨlwa.

7 Ɨ kwa re kon God ma b'ogɨl yɨrkokar bageyɨt pɨtapɨta yomnenond wa pɨlwa, kon maikemɨra wulkɨp akateneninond wa pɨlke. Ajɨ konkolenggyam gou wa aenenond, nokɨm da ɨdenatwen nyɨ pumb wa turowasinyɨn. Sɨ rɨngma, rɨkaonggɨtyam koina mɨle re negɨr mɨle na? 8 Ɨonggɨt wɨnɨnd re kon wa wɨngɨrɨnd wɨko omnɨkayiyenond, kon nɨnda sosi wa pɨlkena mɨra wulkɨpakateneninond. Ɨ onggɨt wulkɨp ke kon rɨrɨr naawond wanɨm wɨko omnɨkam. Ajɨ onggɨt wɨnɨndkon maka towanɨm wɨko amnɨkainond, sɨ kononggɨtyam wulkɨp akateneninond re yurowamwɨp nya kena. 9 Ɨ re kon naskand wɨn kɨmanɨbnenenond, nangga ma jɨ rada kon wulkɨpb'araka nat nɨbnenond, kon maike wen ejeneni-nond. Mop nokɨp yepiya re gar ke utkunda nanydɨde yɨngganwar tuwonj Makedoniya eriya ke,tonpiya wulkɨp ke rɨrɨrkɨp nomnɨkeneno wulkɨpb'arakand. Sɨ kon kea kolenggyam ita wɨnɨndingaena gasa ke b'uwogenenond wen maka garbebɨgɨm omnenam. Ɨ kon kwa ɨta ita wɨnɨndkolenggyam ingaena gasa ke b'utuwogenenyɨn,nokɨm da ke kon wen bebɨgɨnd raramiteninɨn. 10 ƗKerisomna ɨmɨnjog yɨtkak re ɨta kor pɨlɨnd yɨbɨm.Ɨ kon ɨmɨnjog nitinjɨn da kon ma ɨta ket mɨrawulkɨp takasinyɨn wa pɨlke. Sɨ makwa yɨpa rɨgatɨta ken nɨtɨswang onggɨtyam koina b'asourenagatab Akaya eriya wɨngɨrɨnd. 11 Sɨ nangga paekon odede nindenyɨn? Mɨnda rɨka nok pae konnindenyɨn kor awɨr e singi b'iyena wanɨm? Nayɨ,God wumɨr e koina singi b'iyena mɨle wanɨm.

12Ajɨ b'anygɨnena ɨtmɨkitijog rɨgapb'asourenammop im oraka eyenanj da ton wɨko omnɨkaeyenanj re odede sɨn kɨma yɨpa rɨrɨr im, nokɨmda ɨdenat ton mɨra wulkɨp takatenanj wa pɨlke.Sɨ onggɨt paemb kon mɨra wulkɨp kesa wɨkoomnɨka iyenyɨn dem wa wɨngɨrɨnd rɨja na rekon naskand wɨko omnɨka yiyenond. Nokɨmda ɨdenat kon towaina onggɨtyam b'asourenammop oraka nya kupkakupka tepenjinyɨn. 13Mopnokɨp opimemb rɨga re b'anygɨnena ɨtmɨkitijogrɨga im, ɨ ton re b'anygɨnena God ma wɨko rɨga

2Korinto 11:14 273 2Korinto 11:30im. Ɨ dɨde ton re Kerisomna ɨtmɨkitijog rɨgapɨla im wɨp aukenenanj. 14 Sɨ goro kɨd kesataininam! Mop nokɨp Satana toda ɨta tilenggyamwɨp aukeneny da ngayamna aneru e. 15 Sɨonggɨt paemb ɨtemb re ma b'enga e, ra onggɨtSatanamna wɨko rɨgap odede wɨp taukenenanj daton re negɨr kesa dɨmdɨmjog wɨko rɨga im. Sɨ rakikitum b'ɨsagɨka wɨn ik dem, ton opima negɨrma b'ɨsagɨka takatenanj dem towaina komkesaomnɨki wɨko rɨrɨrɨnd.

Polɨmna B'ɨdgotnena gatab Yɨt16 Ɨ kon b'usaya kwa nitinjɨn. Sɨ goro wɨn

ken notgenaya korɨrkorɨr rɨga ke. Ɨ rada wɨnken notgenaya korɨrkorɨr rɨga ke, wɨn b'ogla kennutkunda odede rɨngmim re wɨn korɨrkorɨr rɨgayɨt utkundenindam. Sɨ kodaka b'ogla sobijogkana ngai b'asourenɨn. 17 Sɨ ra kon tapureninyɨn,kon ma Yonggyamɨmna singi nate tapureninyɨn.Ajɨ kon korɨrkorɨr rɨga pɨla e tapureninyɨn, nokɨpkon nony ke yɨmjasɨn da ɨtemb re b'ogɨljog ewanɨm kor gatab b'asourena yɨt opurenam. 18 Sɨjogjog b'anygɨnena ɨtmɨkitijog rɨga b'asourenawuweny re gɨm ke gowukoi rɨgaina nya rɨrɨrnasim. Sɨ koda kwa ɨta odede nya ke b'asourenanetkenyɨn. 19 Mop nokɨp wɨn b'agenaindam dasɨn re b'ogɨl multekɨp kɨma rɨga im, ajɨ wɨn nonysam kɨma im opimemb korɨrkorɨr rɨga ɨmɨnjog keutkundenenindam. Ajɨ wɨn ma opima ɨmɨnjog keken nutkundenya. 20Sɨ nanggama jɨ rada tonwentowaina wɨko rɨga mim amnenanj, ɨ kwa nanggama jɨ rada ton waina komkesa gasa emdenenanj, ɨkwa nangga ma jɨ rada ton dis im uwoka eyenanjwen bebɨg wa oramitam, ɨ kwa nangga ma jɨ radaton towalenggyam pumb wa b'urowatenenanjwen gou wa omnenam, ɨ dɨde kwa nangga majɨ rada wen ana epokenenanj wen ɨngarɨm, ajɨwɨn opima ten ɨmɨnjog ke utkundenenindam. 21 Ɨsɨn re ma danda im odede b'asourena yɨt opure-nam, ajɨ kon ɨsanikesa e yɨtnono tainyɨn. Nokɨponggɨt rɨgap moga kesa im b'asourena wuwenyonggɨtyam nɨnda gasa gatab. Sɨ kon ton pɨla ekorɨrkorɨr b'asourena yɨt tapureninyɨn. Ɨ kodakwa ɨta moga kesa tainyɨn. 22 Sɨ ton b'asourenawuweny da, “Sɨn re Ibru rɨga im,” sɨ koda reyɨpa Ibru rɨga en. Ɨ kwa ton da, “Sɨn re Israelrɨga im,” sɨ koda re yɨpa Israel rɨga en. Ɨ dɨdekwa ton da, “Sɨn re Abraamɨmna kus ke b'ɨgaim,” sɨ koda re kwa yɨpa Abraamɨmna kus ke

b'ɨga en. 23 Ɨ ton kwa b'asourena wuweny da,“Sɨn re Kerisomna wɨko rɨga im,” sɨ onggɨtyamyɨt kornɨm opurenam awɨk re ngong kɨma e. Ajɨkon re ɨmɨnjog Tina wɨko rɨga en. Mop nokɨpkonsim mogjog Tina wɨko urowateninyɨn, ɨ kwakonte mogjog sɨbɨbmet wa nekenenyɨn Tina wɨkomap, ɨ kwa konɨt-a mogjog ipowa yokatenenondTina wɨko map, ɨ kwa rɨgap jogjogpyam uj on-drɨkam nomneneno Tina wɨko map. 24 Ɨ kwakon paibpyam (5) Ju rɨga wa pɨlke ɨraska wɨnakateninond towaina ɨraska mɨle ke rɨnsim reton negɨrjog rɨga teti nainpyam (39) ɨraska eye-nenanj.* 25 Ɨ kwa kon re nowapyam na kibamke ipowa wɨn akasinond, ɨ kwa rɨgap yɨpapyamgɨmo ke nɨdrɨko uj ondrɨkam. Ɨ kwa re kon gɨganya menon yokatenenond Tina yɨtkak pɨtapɨtaomnenam, nowapyam gɨga kea negɨr aukenento.Sɨ kon bebɨg kɨma gɨl ɨpkenenond. Ɨ onggɨt nowawɨn wɨngɨrɨnd yɨpa wɨnɨnd kon sɨwɨny dɨde bibɨromanda sɨpa ɨnyɨnyɨnd bebɨg kɨma nɨbnond. 26 Ɨkwa re kon jogjogpyam menon yokatenond Tinayɨtkak pɨtapɨta omnenam, kon b'engabenga wɨpmoga kɨma mɨle na wɨp owarkena eyeninond, opire kɨlɨm ɨjendenam moga kɨma mɨle, ɨ raskol rɨgawa pɨlke moga kɨma mɨle, ɨ Ju rɨga wa pɨlke mogakɨma mɨle, ɨ God ma obagɨki kesa rɨga wa pɨlkemoga kɨmamɨle, ɨ nɨnda taunnata negɨr rɨga bobowa pɨlke moga kɨma mɨle, ɨ wul kesa tungg natamenonɨmmoga kɨmamɨle, ɨ sɨpa ɨjendenammogakɨma mɨle, ɨ dɨde b'anygɨnena gar ke utkundarɨga wa pɨlke moga kɨma mɨle. 27 Ɨ kon kwawɨko amnɨkeneninond re ukoi b'asowa kɨma nadɨde gɨm yarɨm kɨma na. Ɨ kwa kon jogjogpyamyɨtut na nekenenond. Ɨ dɨde kon kwa owoupana nekenenond. Ɨ kwa nyɨpa na nekenenond.Ɨ kwa jogjogpyam owi kesa na nɨbnenenond. Ɨdɨde kwa kon ukoi gɨbɨl na nɨbnenenond, ajɨ mab'ogɨl pemb owamam kobɨrgɨm kɨma na. 28 Sɨonggɨtyam komkesa bebɨg re ma ukoi mɨle im,ajɨ kon bibɨr weanjweanj koina garɨnd ukoijognony bebɨg aenyɨn re komkesa sosi b'obogɨl yɨrɨpka mim. 29 Ɨ ra kon yɨpa rɨgand yɨr ongengar ke utkunda danda kesa wɨmenand, sɨ kodaɨta ita wɨnɨnd nony bebɨg aukenenyɨn. Ɨ kwa rakon yɨpa rɨgand yɨr ongen yɨpa rɨgand negɨr mɨlewa wɨp omnenand, sɨ kodaka ɨta soro kɨma garpembpemb aukenenyɨn towa pɨlwa.

30 Ɨ rada kon rɨrɨr e b'atɨsourenyɨn, kon b'ogla* 11:24: Gog yɨtɨt yindeny da ɨraskam ngɨrpu re potipyam (40) e, ajɨ Ju rɨgap teti nainpyam (39) nena nayomnɨkeneno. Ɨ jogjog rɨga kea uj aukenento onggɨt ɨraska wɨngɨrɨnd.

2Korinto 11:31 274 2Korinto 12:14ɨna nena rasoureninɨn koina danda kesa mɨlenena. 31 Sɨ Yonggyam Yesum B'u, God yetere dadal ngɨrpu kesa esourena yokateneny, Tonwumɨr e kor gatab da kor ma ɨta b'anygɨnena. Sɨwɨn ken nutkunda! 32 Ɨ naskand re kon Damaskotaun wa nɨbnond, king Aretamna yɨpa mopyamwɨko rɨga kea komkesa Damasko taun mora natayɨr ɨpka rɨga etmɨkeninonj ken yɨmɨnd okatam.33 Ɨ nɨnda gar ke utkunda rɨgap ken niyo yɨpamet wa rɨna re onggɨt taun dɨr papkak kumbɨndyɨbnonj. Ɨ ket ton ga bora wa ken nɨgaro, ngɨrpuket inka niyo onggɨt met rɨb mora ke de taun bauwa. Ɨ odede nya kena kon ɨtrɨngendond onggɨtkingɨmna mopyam wɨko rɨgam pɨlke.

12Polɨmna Liyalliyal Yɨr Ongong dɨde Kagar

kɨma Nɨm gatab Yɨt1 Ɨ nɨnda b'anygɨnena ɨtmɨkitijog rɨga

b'asourena wuweny towaina liyalliyal yɨr ongonggatab. Ɨ awɨr e kwa yɨpa nya wanɨm wumɨromnam kor gatab. Sɨ nangga ma jɨ rada koinab'asourenam pɨlɨnd makwa ɨta nangga b'ogɨl eyɨbɨm, ajɨ kon b'ogla b'asourenɨn. Sɨ kon ɨnsimatapureninyɨn rɨna re Yonggyam liyalliyal gasadɨde yɨtkak nouyaukinonj. 2 Sɨ kon wumɨr enyɨpa Kerisond gar ke utkunda rɨga yena re Godyokatonj dɨde yiyonj nowam wub kumb wa. Ɨonggɨtyam mɨle aukonj re yu ke potinɨm (14)kemag nat. Ɨ kon ma wumɨr en rɨka ton jɨ kɨmana yikonj, o mɨnda wɨngawɨnga nena kena yikonj.Ajɨ Godta wumɨr. 3 Sɨ kon onggɨt rɨgam wumɨren. Ɨ kon ma wumɨr en rɨka ton jɨ kɨma nayikonj, o mɨnda wɨngawɨnga nena kena yikonj.Ajɨ Godta wumɨr. 4 Ɨ God tin yokatonj dɨdeket yiyonj de otomanti samsam tungg wa. Sɨton ket isɨpmarena kesa b'enga wɨpjog yɨtkakutkundenonj. Ɨ ɨtemb yɨt ma rɨrɨr e yɨpa rɨgatingaeny opurenam. 5 Sɨ kon ɨta b'atɨsourenyɨnonggɨt rɨgam gatab. Ajɨ ɨtemb jɨ rɨga re konten. Sɨkon ma ɨta kolenggyam kor gatab b'atɨsourenyɨn,ajɨ ɨnta koina danda kesamɨle nena. 6 Ɨ nanggamajɨ rada kon singi taen b'asourenam kor gatabɨm,ajɨ kon taen ra ma korɨrkorɨr rɨga ma. Mop nokɨpkonb'asourena yɨt tapureninyɨn ra ɨmɨnjog yɨtkaknena im. Ajɨ kon ma ɨta onggɨtyam b'asourenayɨt tapureninyɨn. Nokɨp kon ma singi en da rɨgapukoijog nyɨ rɨgam notgenai, ajɨ kon singi en daɨja na ken nagenaye rɨja e re ton ken yɨr non-genenyi dɨde nutkundenenyi. 7 Ɨ kon etama kɨma

ukoijog liyalliyal mɨle yɨr ongong eyeninond. AjɨGod ma singi na da kon kolenggyam pumb wab'uturowatenyɨn onggɨt gatab ke. Sɨ Ton ket Sa-tanandyingawonj yɨpanegɨr nɨmoramitamkoinajɨwɨnd. Sɨ Satana ket tina bageyam yɨtmɨkitonjkoina jɨ ɨpopɨm kopam. 8 Sɨ kon onggɨt gatabnowapyam Yonggyamɨnd yerkenond da, “Mankor pɨlke onggɨtyam nɨm yewaikite!” 9 Ajɨ Yong-gyam daka mɨra nomnenonj da, “Koina wurarre ɨta yɨndangɨr e yɨbɨm mor pɨlɨnd. Mop nokɨpkoina dandat ɨta men kupkakupka mɨtkangɨnjra man danda kesa wɨngɨrɨnd mɨtɨbnyɨt.” Sɨonggɨt paemb kon ɨta ɨsanikesa ukoi nony samkɨma tasoureninyɨn koina danda kesa mɨle gatab.Nokɨm da ɨdenat Kerisomna danda kor pɨlɨndwɨmena ikeny. 10 Sɨ onggɨt mop paemb kon samaukenenyɨn Keriso map, ɨte re kon danda kesawɨngɨrɨnd nɨbnenenyɨn, ɨ ɨte re rɨgap ken ɨngarkɨma yɨt ke nɨrɨnenenyi, ɨ ɨte re kon rɨga wa pɨlkenegɨr omnɨka mɨlemna bebɨg akateneninyɨn, ɨɨte re kon negɨr kɨma b'ɨdgotnena wɨp awarke-neninyɨn, ɨ dɨde ɨte re kon rɨga wa pɨlke sorokɨma mɨlemna bebɨg akateneninyɨn. Mop nokɨpra kon danda kesa taen odede bebɨg map, sɨkon ɨndamaemb ket ɨmɨnjog danda yokatenyɨnKerisom pɨlke.

Pol Nonykubɨr Awonj Korinto Sosi gatab11 Ɨ kon b'asourenyɨn re korɨrkorɨr rɨga pɨla

na, ajɨ wɨnpiya ken ɨl ongka niyenonda odede yɨtopurenam. Mop nokɨp wɨn ɨta pop ken b'obogɨlnongwatenya, ajɨ wɨn b'anygɨnena ouyaena rɨganena im b'obogɨl angwatenindam. Sɨ nangga majɨ rada kon goujog rɨga en, kon re ma goujogrɨga en towa pɨlke yepim re b'agenairanj da, “Sɨnre ukoijog ɨtmɨkitijog rɨga im.” 12 Sɨ re konwa wɨngɨrɨnd nɨbnond, kon kea odede ɨmɨnjogɨtmɨkitijog rɨga ongwatam mal wɨko amnɨkinondukoi mɨmkam wɨmena wɨngɨrɨnd, opi re kɨd kesakɨma danda wɨko, ɨ moga kɨma danda wɨko, ɨ dɨdekwa nɨnda danda kɨma wɨko. 13 Ɨ kon komkesasosi nata yɨpa rɨrɨrkɨpwɨko na omnɨka eyeninond.Sɨ kon makwa nangga mɨle na iyanga wen eyeni-nond. Ajɨ ɨna yɨpainamɨle nena konwawɨngɨrɨndmaka yomnɨkond ɨt re da kon maike kwa wa pɨlkemɨra wulkɨp akateninond. Ɨ rada wɨn opima nonynegɨr aukenenindam onggɨt gatab, sɨ toko ngaiwɨn kear nomna! 14 Sɨ yɨr de, kon b'angonjenie nɨbnyɨn nowam menonɨm wa pɨlwa. Ɨ ra konwa wɨngɨrɨnd nɨtɨbnyɨn dem, kon makwa opimanangga gasa mim wen tejeneninyɨn dem. Mop

2Korinto 12:15 275 2Korinto 13:5nokɨp kon oraka eyeninyɨn re ma waina gasa im,ajɨ wena arakinyɨn b'ogɨl gar ke utkunda rɨgaomnɨkam. Mop nokɨp ma b'ɨga wa ma jɨ wɨko ɨtre b'u ake mog yɨr ɨpkam gasa ongapam, ajɨ b'uake mog towa ma emb jɨ wɨko towa b'ɨgawar wayɨr ɨpkam gasa ongapam. Sɨ b'u ake mog b'asowawuweny re towa b'ɨgawar b'ogɨl omnɨka mim. 15 Ɨkon re wa b'u en wɨngawɨnga ke. Sɨ kon opimawaina wɨngawɨnga map ukoi sam kɨma komkesakoina gasa esomnena teyeninyɨn, ɨ dɨde kwa konɨta kolenggyam b'atkaenenyɨn yɨrkokar ɨsɨngkan-dena kɨma. Sɨ rɨngma, rada kon odede ukoikana im wen singi eyeninyɨn, rɨka wɨn sobijogkana e singi nitiyenya? 16 Ajɨ nɨnda b'anygɨnenaouyaena rɨgap endenanj da konPol ɨmɨnjogmaikewa pɨlke mɨra wulkɨp akateneninond. Ajɨ konrabem nya kena wen engaeninond wurar wulkɨpbobo omnɨkam, nokɨm da ɨdenat kon kornɨmtergɨnasinyɨn onggɨtyam ukoi wulkɨp. 17 Sɨ konkea naskand nɨnda wɨko rɨga etmɨkisinond wapɨlwa. Sɨ rɨngma, ke towa wɨngɨrɨnd yet wenrabem nya ke ɨl ongka eyeninonj kornɨm wulkɨporamitam? 18 Ɨ kon kea Titond yugowond yɨpagar ke utkunda rɨga kɨma menonɨm wa pɨlwa.Sɨ rɨngma, ke Tito rabem nya ke waina wulkɨpakasinonj? Ɨ kwa rɨngma, ma ma sɨn yɨpainanonykok kena wɨko omnɨka yiyenonda? Ɨ mama sɨn yɨpaina Yesumna lomena na yɨmta yun-dokonda?

19 Yama wɨn opima nony ainindam da sɨnpɨnjog im wa pɨlɨnd sowalenggyam b'ɨrmekawuwenyɨn. Ma ɨja e, ajɨ sɨn Kerisomna nyɨkɨma yɨtnono aenindam re Godɨm wɨp nasim.Sowa rɨgawar yena re sɨn singi eyenindam! Sɨkomkesa onggɨtyam sowaina yɨtkak re waina garke utkunda danda okawa mim. 20 Ɨ kon ɨtawa pɨlwa netken. Ajɨ rada wɨn makaima wawɨngɨrɨnd negɨr mɨle ke b'angapindam rɨnsimre kon wen omnena eyeninyɨn ɨrarkam, kon masobijog gar bebɨg e okasɨn dem. Ɨ dɨde kon opimaonggɨtyam negɨr mɨle rɨga dɨng kɨma b'ɨsagɨkamtamneninyɨn dem. Sɨ ɨngkaemb wɨdaka kwaukoijog gar bebɨg okatenya dem. Nokɨp wɨnsingi ainindam da kon netken wa pɨlwa ra ngɨm-bla kɨma e. Sɨ kon moga e aenyɨn da ke konodede mɨlend wen radarinɨn, opi re leny b'agawamɨlend, ɨ nonyɨk b'ɨponenamɨlend, ɨ komliu kɨmagar soro mɨlend, ɨ nɨnda rɨga gou wa omnenamb'urowatena mɨlend, ɨ negɨr yɨt opurena mɨlend,ɨ b'ugaga mɨlend, ɨ b'asourena mɨlend, ɨ dɨdenenegɨr nya ke ɨsanikesa b'ingaena mɨlend. 21 Sɨ

kon ɨta yɨmta ke wen tadarinyɨn dem, ajɨ kon kwamoga e aenyɨn da God ke ken ɨngar kɨma gou wanamɨn dem. Ɨ kwa naskand kea wa wɨngɨrɨndjogjog rɨgap odede negɨr mɨle omnɨka eyento,opi re kɨlkɨl b'iyena mɨle, ɨ negɨr b'iyena mɨle, ɨdɨde ɨsanikesa b'ɨsɨngkandena b'iyena mɨle. Ajɨrada wɨn makaima koina ɨtmɨkitijog rɨga nyɨkɨma b'ingaena yɨt rɨrɨrɨnd b'atngapindamonggɨtrɨga wa gatab, dɨde rada ton ma engendi imtekeny onggɨtyam towaina omnɨki negɨr mɨle kede Godɨm pɨlwa, kon ma sobijog e gar kopa kɨmayii b'ɨtrɨnenyɨn dem. Sɨ onggɨt paemb kon kwamoga e aenyɨn odedend wen odaram.

13Polɨmna Kikitum Nonony Yɨtkak

1 Sɨ kon ɨta nowam menon okasɨn wa pɨlwa. Ɨkon opima ɨsagɨka teyeninyɨn dem onggɨt yɨnapeba yɨt rɨrɨrɨnd da, “B'ɨsagɨka rɨgat b'ogla ɨnakomkesa b'ɨsagɨka yɨt remjatenin rɨna ra nɨmogo nowa yɨr ungata rɨgap yɨpa rɨrɨrkɨpɨnd yɨt ɨm-jatenyi.” 2 Ɨ re kon naskand nɨmogɨm netkondwa pɨlwa dɨde wɨn kɨma wɨmena nekenond, konkea onggɨtyam kesam negɨr mɨle omnɨka rɨgadɨde komkesa rɨga naskanaska nonony amneni-nond. Ɨ yu re kon wa pɨlke ewaikiti e nɨb-nyɨn, ajɨ kon b'usaya ɨja im wen nonony tam-neninyɨn rɨja na re wen nonony amneninond rekon nɨmogɨm wen adarinond. Sɨ ra kon b'usayanetken wa pɨlwa, konma ɨta yena kear tamninyɨnb'ɨsagɨkam. 3 Ɨ wɨn amaya ɨnsim singi ainin-dam odede ɨmjati yɨtkak utkundam da Kerisotɨmɨnjog onggɨt danda kɨma yɨt apureninonj korpɨlɨnd dɨde ɨngkaemb kon opurena eyeninyɨn wapɨlwa. Sɨ ɨtemb jɨ koina ɨmjati yɨt da Keriso re madanda kesa e wa wɨngɨrɨnd, ajɨ Ton re danda kɨmaim wɨko omnɨka eyeniny wa wɨngɨrɨnd komkesanegɨr mɨle ongapam. 4 Mop nokɨp Keriso ikonjonggɨt gowukoi wa re danda kesa jɨ kɨmana, sɨ rɨgap Tin wul b'agbagɨnd yɨdrɨko, ajɨ Tonyilo yokatonj Godɨmna danda kena. Sɨ sɨda kwaTina ɨtmɨkitijog rɨga re danda kesa im wekenyɨnTon re dɨde. Ajɨ daka sɨn kwa Ton kɨma yɨpandGodɨmna danda yokatonda rɨngkaim ra sɨn yilookasu. Sɨ sɨn onggɨt danda kaim negɨr mɨle

tangapindam wa wɨngɨrɨnd. Ɨ ɨngkaimemb wɨnnotɨngwasindam da sɨn ɨmɨnjog Kerisom pɨlke

ɨmjati yɨtkak im apurenindam.5 Ɨ wɨn walenggyam b'obogɨl yɨr b'iyeninam

rɨka wɨn gar ke utkunda mɨle nasim wekenyɨt

2Korinto 13:6 276 2Korinto 13:13-14o awɨr im. Ɨ ɨngkaimemb ket wɨn waleng-gyam b'ɨtɨmjasindam. Ajɨ ra wɨn waleng-gyam maka b'atɨngwasindam da Yesu Keriso ɨtayɨbɨm wa wɨngɨrɨnd, sɨ wɨn ra wɨngawɨnga keb'edamkuri rɨga im taukindam. 6 Ajɨ kon singien da wɨn wumɨr okasya sowa gatab. Sɨ sɨnre kea sowa wɨngɨrɨnd sowalenggyam b'obogɨlyɨr b'iyentondam odedemb da rɨka sɨn ɨmɨn-jog ɨtmɨkitijog rɨga im. Sɨ sɨn rɨrɨrkɨpjog nab'angwatentondam. 7 Ɨ sɨn Godɨm pɨlwa yɨropmita amnɨkenenindam da wɨn makwa opimananggamog negɨrjog mɨle tamnɨkindam. Sɨ sɨnodede yɨr opmita amnɨkenindam re ma nok mimda sɨn pɨtapɨta taindamda sɨn re rɨrɨrkɨpjog ɨtmɨk-itijog rɨga im, ajɨ nokmim da wɨn b'ogɨl mɨle tam-nɨkindam Godɨm wɨpɨnd, nangga ma jɨ rada sɨnsowalenggyam pɨtapɨta tainindam odede wɨp keda sɨn re ma rɨrɨrkɨpjog ɨtmɨkitijog rɨga im. 8Mopnokɨp sɨn ma rɨrɨr im onggɨtyam wɨko omnɨkamnanggate ra ɨmɨnjog yɨtkak gou wa omneny, ajɨnanggate ra ɨmɨnjog yɨtkak pumb wa urowateny.9 Ɨ ra wɨn danda kɨma towɨnkindam walenggyamnegɨr mɨle ongapam, sɨn ukoi sam im taukindamra sɨn sowaina negɨr mɨle b'ɨsagɨkam danda gouwa omnyu. Sɨ sɨn odede im wa gatab yɨr opmitaamnɨkenindam da wɨn gar ke utkunda ke rɨgajogtaukindam walenggyam owɨnkam. 10 Sɨ onggɨtmop paemb kon naskanaska ɨtemb leta yɨrɨkenwa pɨlwa, nokɨm da ɨdenat wɨnwalenggyamnegɨrmɨle tangapindam onggɨt leta yɨtkak rɨrɨrɨnd. Sɨonggɨt kak ke ra kon netken wa pɨlwa, ɨdenat konmaka dɨng kɨma b'ɨsagɨkam tamneninyɨn demkoina ɨtmɨkitijog rɨga danda rɨrɨrɨnd. Nokɨp korYonggyam ɨtemb danda nokawonj re nok manada ɨdenat konwen yɨm okawa teyeninyɨn b'obogɨldanda kɨma onyitam gar ke utkunda mɨlend,ajɨ ma nok mana da kon wen negɨr omnɨkateyeninyɨn.

Undwatapu Yɨtkak11 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Kon

kikitum nitinjɨn. Wɨn ngolengole aininam! Ɨwɨn bea dɨmdɨmjog mɨle wa ɨtekinam! Ɨ wɨnwalenggyam b'ugowa tuwenyɨt koina yɨt rɨrɨrɨnd!Ɨ yɨpaina nonykok kɨma tekenyɨt! Ɨ dɨde wɨnngɨmbland tekenyɨt! Singi b'iyena dɨde ngɨmblaGod wɨn kɨma! 12 Ɨ wɨn walenggyam simesimeaininam yɨna b'amongnena kɨma. Sɨ komkesayɨna rɨgap wen wɨdaemb yɨt amnanj.

13-14 Sɨ Yonggyam Yesu Kerisomna wurar dɨdeGodɨmna singi b'iyena mɨle ɨ dɨde Yɨnayɨna

Wɨngawɨngamna b'inkɨndena mɨle komkesa wɨnkɨma!

Galatiya 1:1 277 Galatiya 1:15-16

Galatiya LetaPolɨmna Ɨrɨki Galatiya Sosim pɨlwa LetaIsɨpkita Yɨtkak

Onggɨtyam Galatiya Leta ɨrɨka rɨga re Polte.Ɨ re ton ket Yesum gatab b'ogɨl yɨrkokar bage

yɨt pɨtapɨta omnena yiyenonj God ma obagɨkikesa rɨga wa wɨngɨrɨnd, kea yɨpa odede b'arkitapɨta awonj da, “Rɨka Godɨmna obagɨki kesa rɨgapb'ogɨl im Mosemna gog yɨt yɨmta undoka teye-nanj ɨmɨnjog gar ke utkunda rɨga awowɨm?” Mopnokɨp nɨnda Polɨnd gensi omna rɨgap endentoda, “Gar ke utkunda rɨgat b'ogla Mosemna gogyɨt yɨmta tundokiny negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨgaawowɨm Godɨm wɨpɨnd.” Sɨ Pol re kea onggɨtyamouyaena yɨwaenenonj, ajɨ ɨja na Pol yindenonj da,“Yɨrkokar okatam ɨmɨnjog nya re Yesund gar keutkunda nena kae.”

Ɨ kwa Pol Galatiya sosind gar ke utkunda rɨgaamninonj da, “Konten ɨmɨnjog ɨtmɨkitijog rɨga.God ken nobagendonj re Tina obagɨki kesa rɨgawa mana, towanɨm God ma b'ogɨl yɨrkokar bageyɨt pɨtapɨta omnenam.” Ɨ dɨde kwa ten amninonjda, “Gar ke utkunda rɨga re b'ɨtrari rɨga im. Sɨ tonwɨmenawowen singi b'iyenamna gogɨnd, ajɨ goroket Mosemna gog yɨtɨnd wɨmena wowen.”

Ɨ kikitumjog ket ton amninonj da, “Gar keutkunda mɨle b'ogla pɨtapɨta raen singi b'iyenampɨlɨnd dɨde gar ke utkunda rɨga b'ogla wɨmenawowen Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna wɨp b'amnenake.”

Simesime Yɨtkak1 Simesime! Kon re ɨtmɨkitijog rɨga Polten. Ɨ

koina onggɨtyam ɨtmɨkitijog rɨga nyɨ ikonj re marɨgaina ara emoki kena, ɨ ma rɨgaina obagendikena, ajɨ YesuKeriso dɨdeAbuGod yet re Kerisonduj ke yutnyitonj re towa pɨlkenaemb jɨ. 2Kon dɨdekomkesa gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwaryepim re wekeny kon kɨma, sɨn Galatiya sosiwen simesime yɨtkak tamnindam da, 3 “Mera B'uGodɨm pɨlke dɨde Yonggyam Yesu Kerisom pɨlkewurar dɨde ngɨmbla wɨn kɨma. 4 Ɨ ɨt re Yesu Kerisokea God mera B'uɨmna singi rɨrɨrɨnd TilenggyamTina yɨrkokar yoramitonj meraina negɨr mɨlemap, nokɨm da ɨdenat Ton men nɨtɨtrɨngasinyrɨgawa pɨlke yepim re yu negɨrjogmɨlendwekenyonggɨt gowukoyɨnd. 5 B'ogɨl ɨnyomarena Godɨmpɨlwa ngɨrpu kesa ngɨrpu kesa, ɨmɨnjog.”

Yɨpaina Nena Godma B'ogɨl Yɨrkokar Bage Yɨt6 Kon kɨd kesa e ainyɨn nokɨp wɨn wanakana

im ewaikenindam Godɨm pɨlke yet re wen araemokinonj Kerisomna wurar okawam, dɨde ketaukindam b'enga wɨpjog God ma b'ogɨl yɨrkokarbage yɨt wa. 7 Sɨ awɨr e kwa yɨpa b'enga Godma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt yɨbɨm, ajɨ nɨnda rɨgapopimawen ugungatena eyenanj dɨde singi aenanjYesum gatab God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨtnenegɨr kana engendenam b'enga wɨp wa. 8 Ajɨonggɨt yɨpaina God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨtnena e ɨmɨnjog rɨna re sɨn wa pɨtapɨta amnena-wonda, sɨ rada kwa sɨn opumb tunggke anerutwapɨtapɨta tamnenau kwa yɨpa b'enga Godma b'ogɨlyɨrkokar bage yɨt rɨnte re onggɨtyam sowainaopureni yɨtkak ke b'enga wɨp e yɨbɨm, ton b'oglaGodɨm pɨlke sake ngɨrpu kesa yakaten. 9 Ɨ re sɨnnaska wɨn kɨma wekenond, sɨn kea wen wumɨramnentondam onggɨt gatab, ɨ kon b'usaya kwawen wumɨr tamninyɨn. Rada yet ra wa pɨtapɨtatamnenau yɨpa God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨtrɨnte re waina okati yɨtkak ke b'enga wɨp e yɨbɨm,ton b'ogla Godɨm pɨlke sake ngɨrpu kesa yakaten.

10 Sɨ rɨngma, rɨka yu kon rɨga wa pɨlke samkɨma ɨmjateni yɨtkak orakama nekenyɨn, omɨndaGodɨm pɨlke? O rɨka kon rɨga wa sam okawa manekenyɨn? Nayɨ. Sɨ rako kon rɨga wa sam okawamnekenenyɨmɨn, konma rako Kerisomna wɨko rɨgana nɨbnyɨn.

Godɨm pɨlke Okati Polɨmna Ɨtmɨkitijog RɨgaNyɨ

11 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Konwen wumɨr tamninyɨn da God ma onggɨtyamb'ogɨl yɨrkokar bage yɨt rɨna re kon pɨtapɨtayomnenond re ma rɨgaina multekɨp ke omnɨkie. 12 Mop nokɨp kon maike onggɨtyam yɨtkakyɨpa rɨgam pɨlke yokatond, o b'auyaenond, ajɨkon ɨtemb yɨtkak yokatond re dɨmdɨm Yesu Keri-somna pɨtapɨta omneni yɨtkak kena.

13 Mop nokɨp wɨn kea utkundenonda rɨja nare kon mɨle amnɨkeneninond, re kon Ju rɨgawaina ouyaena ke Godɨnd ewangaya mɨlendnɨbnenenond. Sɨ kon ma sobijog na bebɨgkɨma b'ɨdgotnena aramiteninond Godɨmna sosimpɨlɨnd, dɨde ket b'atonkenond ɨtemb sosi eomne-nam. 14 Ɨ kon ma sobijog danda kɨma na Godɨndewangaya mɨle amnɨkeninond Ju rɨga wainaouyaena ke, ajɨ ma odede danda kɨma na opi rekor kegwar re dɨde koina Ju rɨga wa wɨngɨrɨnd. Sɨkon ma sobijog singi na aukenenond kor b'uwarwaina b'ɨtmaikeni gog mɨle gatab. 15-16Ajɨ onggɨt

Galatiya 1:17 278 Galatiya 2:12wɨnɨnd, God yet re nobagendonj dɨde kwa Tinawurar ke ara nemokonj kor mogɨm kom borand,Ton sam na awonj Tina b'ɨga Yesund kor pɨlɨndpɨtapɨta omnam. Nokɨm da ɨdenat kon Yesumgatab God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨtatamneninyɨn Tina obagɨki kesa rɨgawawɨngɨrɨnd.Ajɨ re kon Yesund yɨr yongond, kon makwawanakana b'ɨpokenond yɨpa rɨgam pɨlwa onggɨtgatab yɨtnono aenam. 17 Ɨ kon maike kwa nekondYerusalem taun wa ten yɨr ongongɨm yepiya renaskajog ɨtmɨkitijog rɨga aukɨto. Ajɨ kon dɨmdɨmna nekond Arabiya kantri wa, ɨ ɨngkenaemb ketb'usaya ɨtendond Damasko taun wa.

18Ngɨrpu ket nowa kemag kak ke, kon nekondYerusalem taun wa Petrond* esmaram, ɨ kon tonkɨma ademb de piptin (15) bibɨr kɨma nɨbnond.19Ajɨ konmakwayɨpa rɨga yɨr yongond ɨtmɨkitijogrɨga wa wɨngɨrɨnd, ajɨ tin nena Yonggyamɨmnayɨnggan Yakobo. 20 Yɨr de, nanggamog im rekon wanɨm erɨkinyɨn, sɨ kon Godɨm wɨpɨnd rema b'anygɨnenyɨn-a. 21 Onggɨt kak ke ket konnekond Siriya dɨde Kilikiya eriya wa. 22 Ajɨ ɨmɨn-jog e da Yuda eriya wɨngɨrɨnd Yesumna sosi remakwa wumɨr im rɨja e koina wɨp. 23 Ajɨ tonodede utkunda nena nasim wekeny da rɨga yetre men bebɨg kɨma b'ɨdgotnenand noramiteni-nonj, ton yu gar ke utkunda gatab God ma b'ogɨlyɨrkokar bage yɨt e pɨtapɨta omnena yiyeny rɨnare ton naskand yotonkenonj eomnenam. 24Sɨ tonGodɨnd kor map yesoureno.

2Pol dɨde Nɨnda Ɨtmɨkitijog Rɨga

1 Ɨ potin (14) kemag kak ke, kon b'usayaYerusalem taun wa nekond yɨpand Banaba kɨma.Ɨ onggɨt wɨnɨnd, kon kwa kea gar ke utkundarɨga Titond yiyond demb de. 2 Nokɨp God keapɨtapɨta nomnawonj da, “Man b'ogla meket ong-gɨt taun wa.” Sɨ re kon opendond Yerusalemtaun wa, kon nekond Yerusalem sosi wɨp iyoirɨga wa pɨlwa nena mana yena re rɨgap ukoikana esnaenento. Ɨ dɨde kon ket towa wɨp wayoramitond ɨtemb God ma b'ogɨl yɨrkokar bageyɨt rɨna re kon pɨtapɨta yomnenond God maobagɨki kesa rɨga wa wɨngɨrɨnd. Nokɨm da ɨdenatkoina wɨko maka kɨp kesa taukanj rɨna re konnaskand amnɨkeninond dɨde rɨnsim re kon yuomnɨka eyeninyɨn, ra maka ra sɨn ɨtmɨkitijogrɨga kɨma yɨpand b'itɨnkenenindam. 3Ajɨ nangga

ma jɨ rada Tito re God ma obagendi kesa Grikrɨga na, yet re kon kɨma yikonj, sɨ Yerusalemsosi wɨp iyoi rɨgap maike danda kɨma yingawoGod ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpkamɨle omnɨkam. 4 Ajɨ nɨnda b'anygɨnena gar keutkunda rɨgap wɨgawɨga negɨr ouyaena eyenanjsosi wɨngɨr wa. Nokɨm da ɨdenat ton wɨgawɨgayɨr tungatenanj meraina b'ɨtrari mɨle rɨnte remen yowamenenyu Keriso Yesum pɨlɨnd gar keutkunda wɨmenand, nokɨm da ɨdenat ton kwamen towanɨm goujog wɨko rɨgam notɨnkanj. 5 Sɨsɨn makwa ngai towa sobijog gangga akauton-dam, nokɨm da ɨdenat ɨmɨnjog yɨtkak rɨnte reyɨbɨm God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨtɨm pɨlɨnd,ɨbneneny ita wɨnɨnd wen b'obogɨl owamam. 6Ajɨopimemb Yerusalem sosind ukoijog ɨsnaeni wɨpiyoi rɨgap makwa ngai yɨpa yɨtkak kor tumɨndyoramito. Nangga ma jɨ rada ton rɨdede wɨprɨga im, ton makwa opima kor pɨlke b'enga wɨptauranj, ajɨ yɨpa rɨrɨr im. Sɨ God makwa ɨta gɨmke bu b'iyena mɨle yomnɨkeneny rɨga wa pɨlɨnd.7 Ajɨ onggɨt wɨp iyoi rɨgap maka b'enga nya kenokato, ajɨ ton kea kornɨm wumɨr aukɨto da Godkena nony nɨjawonj Tina b'ogɨl yɨrkokar bageyɨt pɨtapɨta omnenam Tina obagɨki kesa rɨga wapɨlwa odede yɨpa wɨp ɨt re Ton Petrond nonyyɨjawonj Tina b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨtaomnenam Tina obagɨki Ju rɨga wa pɨlwa. 8 Mopnokɨp God yet re Petrond Tina obagɨki Ju rɨgawanɨm ɨtmɨkitijog rɨga wɨkom yingaenenonj, Tonkwa ɨja na keda Tina obagɨki kesa rɨga wanɨmɨtmɨkitijog rɨga wɨkom ningaenenonj. 9 Ɨ re tonwumɨr yokateno onggɨt wurar gatab rɨna re Godkor noramitawonj, sɨ ukoijog ɨsnaeni wɨp iyoirɨga, Yakobo ɨ Petro ɨ dɨde Yoan, ton kea kondɨde Banaba yɨm nɨpokeno. Nokɨm da ɨdenat sɨnnetkenya God ma obagɨki kesa rɨga wa pɨlwa, ajɨtodaka tuweny God ma obagɨki tɨrɨr omni malwugɨm ɨpka mɨle kɨma Ju rɨga wa pɨlwa. 10 Ɨton onggɨt nena mana sɨn nɨgekito gasa kesa rɨganonyɨk omdenam yepim re wekeny Yerusalemsosind. Sɨ ɨtemb mɨle re koinajog gar ke singiomnɨka wɨko e.

Pol Petrond Samany Yiyowonj11 Ɨ re Petro Antiyok taunwa ikonj, kon samany

kɨma tin mong yɨdngawond, mop nokɨp ton renegɨr ma b'ɨsagɨka mɨle na yomnɨkonj. 12 Sɨ ɨjanaemb jɨ mɨle aukonj. Petro naskand kea God maobagɨki kesa rɨga kɨma yɨpand diyam aukenenonj,

* 1:18: Grik peband Petromna nyɨ ɨrɨki yɨbɨm re “Kepa” e, engenda yɨtkak da kɨla.

Galatiya 2:13 279 Galatiya 3:10onggɨt wɨnɨnd re rɨga maka tuwonj Yakobompɨlke. Ajɨ re opimemb Ju rɨga opekto, Petro ketewaikitonj towa pɨlke dɨde tintawar wa awonj.Mop nokɨp ton re ɨnaemb Ju rɨga moga uwajinonjyepiya re God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨmɨpka mɨle ukoijog yomnɨkeneno. 13 Sɨ ket garke utkunda Ju rɨga wɨngɨrɨnd nɨnda komb rɨgatodaka odede yɨpa wɨp gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wanegɨr mɨle yomnɨko ton re dɨde. Ɨ ket onggɨttowaina mɨlet Banaband daka kwa wɨp yomnonjyɨpand awowɨm onggɨt mɨle wa. 14 Ajɨ onggɨtwɨnɨnd kon kea yongwatond da tonmaka ɨmɨnjogyɨtkak dɨmdɨm yɨmta yundoko rɨnte re yɨbɨm Godma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨtɨm pɨlɨnd. Sɨ onggɨtpenaemb kon komkesa rɨga wa wɨpɨnd Petrondsamany ke yomnond da, “Man re Ju rɨga et, ɨ manwɨmena mekenyɨt God ma obagɨki kesa rɨgainamɨle nate, ajɨ ma ɨja e ɨt re Ju rɨga waina mɨlendre dɨde. Sɨ nangga pae man God ma obagɨki kesarɨga danda kɨma ɨl ongka eyeninyɨt Ju rɨga wainamɨle wa awowɨm.”

Yɨrkokar Okatam re Gar ke Utkunda kae15 Ɨ sɨn re get ke Ju kus rɨga im, ajɨ ma sɨn

God ma obagɨki kesa negɨr mɨle rɨga im. 16 Sɨnwumɨr im da rɨgat makwa rɨrɨr e negɨr kesadɨmdɨmjog rɨga nyɨ okas gog yɨt yɨmta undokake, ajɨ Yesu Kerisond gar ke utkunda nena kae.Sɨ onggɨt penaemb sɨda kwa Keriso Yesum pɨlɨndgar ke utkunda yoramitonda, nokɨm da ɨdenat sɨnYesund gar ke utkunda ke negɨr kesa dɨmdɨmjogrɨga nyɨ okasu, ajɨ ma gog yɨt yɨmta undoka kae.Mop nokɨp God makwa ɨta yɨpa rɨgam negɨr kesadɨmdɨmjog rɨga nyɨ okau gog yɨt yɨmta undokake. 17 Ajɨ rada men ɨta oraka yiyenyu negɨr kesadɨmdɨmjog rɨga nyɨ okatam Yesum pɨlɨnd, ɨ kwarada men kea meralenggyam b'adarkɨtondam da,“Men re negɨr mɨle rɨga im,” sɨ rɨngma, rɨkaKeriso negɨr mɨle omnɨkam yɨm b'akawa rɨga e?Nayɨ, makwa ɨja e. 18 Mop nokɨp ra kon b'usayataranginyɨn onggɨtyam mɨle rɨna re kon eom-neninond, sɨ kon kolenggyampɨtawa aukenenyɨnre gog yɨt erbeka rɨga en. 19 Mop nokɨp kon gogyɨtɨmna b'ingawa kenaemb uj yokatond, sɨ konuj e nɨbnyɨn onggɨt gog yɨtɨm pɨlɨnd. Nokɨm daɨdenat kon wɨmena netkenyɨn Godɨm pɨlɨnd. Ɨkon Keriso kɨma yɨpand wul b'agbagɨnd ɨdrɨki enɨbnyɨn. 20 Sɨ kon ma kolenggyam e yilo nɨbnyɨn,ajɨ Kerisote ket yilo yɨbɨm kor pɨlɨnd. Sɨ rɨntere yu kon jɨ ke yilo nɨbnyɨn onggɨt gowukoyɨnd,kon yilo e nɨbnyɨn Godɨmna b'ɨgam pɨlɨnd gar

ke utkunda kae yet re ken singi niyenonj dɨdeket TilenggyamTina yɨrkokar b'akawonj kormap.21 Sɨ kon makwa rɨrɨr e ɨtemb Godɨmna wurarb'ɨtɨsaen. Mop nokɨp yet ra singi tainy negɨr kesadɨmdɨmjog rɨga nyɨ okatam gog yɨt yɨmta undokake, sɨ Keriso re tinɨm jabakɨp nat uj awonj.

3Gar ke Utkunda kae o Gog Yɨt Yɨmta Undoka kae

1 Oo, korɨrkorɨr Galatiya rɨga! Wɨn ɨta pɨ-takɨpɨnd yongwatenenya wul b'agbagɨnd ɨdrɨkiYesu Kerisom gatab waina yɨrjog ke piksa ɨtap-nena pɨla? Sɨ yepim wen rabem omnena eyenanjb'anygɨnena nya wa? 2 Kon singi en onggɨtyɨpaina nena gasa gatab wumɨr okatam wa pɨlke.Rɨka wɨn YɨnayɨnaWɨngawɨngand yokatonda gogyɨt yɨmta undoka kena o gar ke utkunda kena rɨnare wɨn utkundenonda? 3 Sɨ rɨngma, wɨn odedekorɨrkorɨr im da wɨn b'atomtondam re YɨnayɨnaWɨngawɨnga kɨma na, ajɨ yu wɨn wainajog gɨmke jɨwɨmna danda kaim singi ainindam onggɨtotomi mɨle undwatam? 4Mawɨn kɨp kesa omnɨkamapena odede jogjog bebɨg kɨma b'ɨdgotnenaakatentondam? Sɨ ɨmɨnjog e da opimemb wainab'ɨdgotnena makwa kɨp kesa aukɨto. 5 Sɨ ong-gɨt paemb, God yet re Yɨnayɨna Wɨngawɨnga waakainonj dɨde kɨd kesa kɨma danda wɨko am-nɨkeninonj wa wɨngɨrɨnd,sɨ rɨngma, onggɨtyam Tina mɨle re waina gog yɨtyɨmta undoka kae o mɨnda waina gar ke utkundakae rɨna re wɨn utkundenonda? 6 Sɨ Abraamɨmgatab re yɨpa wɨp e odede ɨt re da, “AbraamGodɨnd gar ke utkunda ke yokatonj, ɨ ɨngkenaembket God ti yɨmjatawonj da, ‘Man re negɨr kesadɨmdɨmjog rɨga et.’ ”

7 Sɨ onggɨt paemb wɨn b'ogla wumɨr yokatada yepiya ra gar ke utkunda rɨga tauranj, tonre Abraamɨmna b'ɨgawar im. 8 Ɨ yɨna pebatnaska nata wumɨr yoramitonj da God gar keutkunda kae negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ tag-oniny dem Tina obagɨki kesa rɨga wa, ɨ kwa naskanata Abraamɨm Tina b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨ-tapɨta yomnawonj da, “Kon mor pɨlkae komkesab'engabenga yɨtam rɨga b'ogɨl tamninyɨn dem.”9 Sɨ onggɨt paemb yepiya ra gar ke utkunda rɨgatauranj, God opima odede gar ke utkunda rɨgaAbraam kɨma yɨpand b'ogɨl amneniny. 10 Ajɨyepiya ra nony b'ɨjawa oramisi gog yɨt yɨmtaundokam pɨlɨnd, ton re Godɨmna sake wɨra nasimwekeny. Mop nokɨp Mosemna gog peband odedee ɨrɨki yɨbɨm da, “Yet ra ita wɨnɨnd maka komkesa

Galatiya 3:11 280 Galatiya 3:29mɨle yɨmta undoka teyeniny rɨnsim re Mosemnagog peband ɨrɨki wekeny, ton re Godɨmna sakewɨra nate yɨbɨm.” 11 Ɨ kwa ɨtemb re pɨtakɨpnate yɨbɨm da makwa yɨpa rɨgat ɨta gog yɨtɨmpɨlke negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ okas Godɨmwɨpɨnd. Mop nokɨp yɨna pebat yindeny da, “Negɨrkesa dɨmdɨmjog rɨga re gar ke utkunda nenakae wɨmena okateny dem.” 12 Sɨ gog yɨt rema gar ke utkunda mɨle kae pɨta aeny, ajɨ yetra onggɨtyam gog yɨt yɨmta undoka teyeniny,ton dadal wɨmena yikeny re onggɨt gog yɨtɨmnab'ingawa mɨle wɨngɨr nate. 13 Ɨ Keriso kea mer-anɨm sake yokatonj, ɨ ɨngkenaemb Ton gogɨmnasakemɨra yoramitonj Godɨm pɨlwa dɨde ket ngɨm-bla yomnonj men ɨtrɨngendam onggɨt gogɨmnasakem pɨlke, dɨde ket men Tinɨm nomninonj.Mop nokɨp yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨmda, “Yet ra wul kumbɨnd b'utuwonyis, ton reGodɨmna sake wɨra nate yɨbɨm.” 14 Keriso Yesunok penaemb odede yomnɨkonj da ɨdenat Ti pɨlkeGodɨmna b'ogɨl warabag tawɨk God ma obagɨkikesa rɨga wa pɨlwa rɨna re God tɨrɨr yomnonjAbraamɨnd. Ɨ kwa nok penaemb da ɨdenatmen gar ke utkunda ke Yɨnayɨna Wɨngawɨngandokasu, rɨna re God tɨrɨr yɨt yindonj meranɨmokawam.

Tɨrɨr Omni Yɨt dɨde Gog Yɨt15Kor nany dɨde yɨngganwar! Kon rɨgaina mɨle

rɨrɨr nate nitinjɨn. Ra nɨmog rɨgap ɨmjasya yɨpagasa gatab dɨde ket ɨmɨnjog tɨrɨr omnya, sɨ onggɨtkak ke makwa yɨpa rɨgat ɨta ɨtemb tɨrɨr omnijogyɨt iyogɨk, o nɨnda tumɨnd yɨtkak taramisiny. 16 Sɨre God tɨrɨr yɨt apureninonj Abraamɨm pɨlwa dɨdeti b'ɨgam pɨlwa, Ton maka yindonj da, “ɨ b'ɨgawarwa pɨlwa” rɨnte re jogjog b'ɨgawar esɨpkisiny,ajɨ “ɨ moina B'ɨgam pɨlwa” rɨnte re yɨpa b'ɨgandyisɨpkis. Sɨ Ton re Kerisote. 17 Sɨ kon nok manindenyɨn da God naska nata Abraamɨm tɨrɨromnijog yɨt yɨmjatawonj, ɨ powa andred teti (430)kemag kak kena gog yɨt pɨta awonj. Sɨ onggɨt gogyɨtɨt ma rɨrɨr e iyogɨk onggɨtyam Godɨmna tɨrɨromnijog yɨt danda kesa omnam. 18 Mop nokɨprada Godɨmna wurar owabɨnta mɨle gog yɨtɨmpɨlkae aukonj, sɨ ɨtemb owabɨnta mɨle re ma ɨtaket ik Godɨmna tɨrɨr omni yɨtɨm pɨlke. Ajɨ GodTina tɨrɨr omni yɨt kenaAbraamɨm jabajabawuraryokawonj. 19 Sɨ nangga mop pena God gog yɨtyoramitonj? Sɨ God b'usaya onggɨt tɨrɨr omniyɨt tumɨnd yoramitonj gog yɨt, nokɨm da ɨdenatrɨgap b'atɨngwatenanj da, “Sɨn re gog erbekamɨle

nasim wekenyɨn.” Ɨ onggɨt gog yɨtɨt wɨko omnɨkaiyeny ra ngɨrpu ama re Abraamɨmna tɨrɨr omnib'ɨga Keriso ik dem. Ɨ God maka onggɨtyam gogyɨt rɨga wa dɨmdɨm akainonj, ajɨ Ton aneru naetmɨkisinonj Mosem okawam yet re ɨnyɨnyɨndyɨbnonj yɨr iyena rɨga. 20 Sɨ ɨnyɨnyam yɨr iyenarɨga ma rɨrɨr e yɨpa tab nena yɨtkak yɨr iyeny, ajɨGod re yɨpaina e.

Gog Yɨtɨmna Mop21 Sɨ rɨngma, ɨta gog yɨtɨt Godɨmna tɨrɨr omni

yɨt negɨr omnɨka yiyeny? Nayɨ, makwa rɨrɨr e.Mop nokɨp rako God yoramitonj gog yɨt rɨnte rarɨrɨrkɨp omɨny rɨgand yilo okawam, sɨ keako negɨrkesa dɨmdɨmjog mɨle ikonj gog yɨtɨm pɨlkena.22 Ajɨ Mosemna gog pebat komkesa rɨga karaerka eyeniny re negɨr mɨle wɨra nasim, nokɨmda ɨdenat God gar ke utkunda rɨga wa Tina tɨrɨromni yɨt tagoniny rɨnte re Yesu Kerisond gar keutkunda ke ik.

23 Ɨ naska wɨnɨnd re gar ke utkunda mɨle makaikonj, gog yɨtɨt men sɨbɨbmet rɨga pɨla na tiwɨrand ɨjobɨki owama niyeninonj. Ajɨ ɨtemb garke utkunda mɨle re kea pɨta awonj. 24 Sɨ odedenya kenaemb ɨtemb gog yɨt yɨr ɨpka dɨde ouyaenarɨga meranɨm awonj men iyoyɨm Kerisom pɨlwa,nokɨm da ɨdenat men gar ke utkunda ke negɨrkesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ okasu. 25 Ɨ re ket ɨtembgar ke utkunda mɨle ikonj, sɨ onggɨt kak ke menma opima ket onggɨt yɨr ɨpka dɨde ouyaena rɨgamwɨrand tekenyɨn.

26 Mop nokɨp wɨn komkesa re Yesu Kerisondgar ke utkunda kaim God ma b'ɨga aukindam.27 Mop nokɨp yepiya re wɨn baptiso yokatondaKeriso kɨma yɨpand awowɨm, sɨ wɨn re keaKerisond wa pɨlɨnd yikitonda odede wɨp ɨt rekobɨrgɨm b'ikita re dɨde. 28 Ɨ gar ke utkundamɨlend awɨr e kwa nanggamog bu b'iyena mɨleyɨbɨm, Ju rɨga wa pɨlɨnd dɨde God ma obagɨki kesaGrik rɨga wa pɨlɨnd, ɨ wɨko rɨga wa pɨlɨnd dɨdeb'ɨtrari rɨga wa pɨlɨnd, ɨ dɨde kwa rɨga wa pɨlɨnddɨde kongga wa pɨlɨnd. Mop nokɨp wɨn komkesare yɨpaina im Keriso Yesum pɨlɨnd. 29 Ɨ radawɨn Kerisomna rɨga im, wɨn re ket Abraamɨmnab'ɨga im, dɨde wɨn re kemb God ma tɨrɨr omniyɨt rɨrɨrɨnd pumb tungg owabɨnta rɨga im aindamrɨna re God Abraamɨm yokawonj.

4Godɨmna Owabɨnti B'ɨga

Galatiya 4:1 281 Galatiya 4:261 Ɨ kon kwa yɨpa yɨt isɨpkisɨn. B'ɨga yet ra ti

b'uɨmna gasa tawabɨnsiny, sɨ ti b'uɨmna komkesagasa re ti mima. Ajɨ ra ton b'ɨga sobijogɨnd ɨbɨm,ti b'u ɨja e wɨp tin yɨr ɨpɨk tina wɨko rɨga pɨla.2 Sɨ ti b'u tin oramis ra ket yɨr ɨpka rɨga dɨde metyɨr ɨpka mopyam wɨko rɨga wa yɨm nate, ngɨrputi b'uɨmna obagendi wɨn okas. 3 Sɨ naskand remen b'ɨga sobijog pɨla na wekenond, meda kware odede yɨpa wɨp ke onggɨt gog yɨtɨmna gowukoitumtum ouyaena wɨra nat wɨko rɨga wekenond.4 Ɨ re God ma obagendi wɨn rɨrɨrkɨp awonj, Godkea Tina B'ɨga yɨtmɨkitonj onggɨt gowukoi wa. SɨTon ukendonj re yɨpa konggam pɨlkena, dɨde kwaukendonj re gog yɨt wɨra nat. 5 Nokɨm da ɨdenatKeriso negɨr mɨle eomnena mɨra okau Godɨmmen ɨtrɨngendam yepim re men wekenyɨn gogyɨt wɨrand, nokɨm da ɨdenat men Godɨm pɨlkeokasu Godɨmna b'ɨga nyɨ. 6 Sɨ God yɨtmɨkitonjTi b'ɨgamna Wɨngawɨnga meraina gar wa Tin araemokam da, “Abu, Abu!” Sɨ ɨtemb re ouyawamana dawɨn re Tina b'ɨga im. 7 Sɨ onggɨt paemb man maɨta ket gog yɨtɨmnawɨko rɨgamɨtɨbnyɨt, ajɨ Godmab'ɨga e ket mɨtɨbnyɨt. Sɨ rada man God ma b'ɨga eaet, God kwa momɨny re Tina owabɨnti b'ɨga et.

Polɨmna Nony Kubɨr Yɨtkak Galatiya Sosigatab

8 Ɨ naskand wɨn re maike Godɨm gatab wumɨrwekenot, sɨ wɨn re towanɨmwɨko rɨga na wekenotyepim re get ke ma ɨmɨnjog god im. 9 Ajɨ yuwɨn ket Godɨm gatab wumɨr im, ɨ daka ukoijogɨnte da God re kea wanɨm wumɨr awonj. Sɨ rɨd-ede paim wɨn kwa b'usaya ɨtendenindam onggɨtgog yɨtɨmna danda kesa dɨde gowukoi tumtumouyaena wa pɨlwa? Ɨ nangga paim wɨn singi ain-indam b'usaya kwa towa wɨrand wɨko rɨga wɨme-nam? 10Sɨ wɨn opima b'obogɨl owama eyenindambibɨr gatab ɨ mobi gatab ɨ diyamdiyam wɨn gatabɨ dɨde kemag gatab rɨnsim re gog yɨtɨt engaeninyowamam. 11Kon moga e aena nekenyɨn wa gatabda ke kɨp kesa rawɨk nangga gatab mana re konb'asowa nekenond wanɨm.

12 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Konb'ɨtena wa pɨlwa yoramisɨn da wɨdaka gog yɨtɨmpɨlke b'ɨtrarki rɨga na aukinam ɨt re kon re dɨde,mop nokɨp koda kwa kea awond odede wɨn redɨde. Ɨ re kon wɨn kɨma nɨbnond, wɨn maikenangga kaokao mɨle na kor pɨlɨnd yomnɨkonda.13 Ɨ wɨn wumɨr im jɨ da naska wɨnɨnd kon God mab'ogɨl yɨrkokar bage yɨt wanɨm pɨtapɨta amneni-nond, nokɨp kon jɨ kopa kɨma na nɨbnond. 14 Ɨ

nanggama jɨ rada kor jɨwɨnd keawanɨmotonkenagasa yɨbnonj, ajɨ wɨn maike negɨr yɨr ke yɨr non-gonda dɨde maike nɨsayonda. Ajɨ wɨn ɨja na kensimesime nomnenonda Godɨmna anerum pɨlware dɨde, o Yesu Kerisom pɨlwa re dɨde. 15 Sɨ rokatewaina onggɨtyam Godɨmna b'ogɨl yɨbɨm? Konwaina singi b'iyena mɨle gatab e nitinjɨn koinayɨr ungati rɨrɨrɨnd da rako wɨn rɨrɨr aukɨtondamwaina yɨrkɨp ɨtkokam, wɨn kakoa kor nogonton-dam. 16 Ma sɨ onggɨt mapaemb kon wanɨm gejarɨga aen, re konwanɨm ɨmɨnjog yɨt apurenainyɨn?17 Onggɨt gog yɨt ke b'anygɨnena ouyaena rɨgapgar ke singi aramkɨranj wa pɨlwa, ajɨ towa mopre ma b'ogɨl im. Sɨ ton singi aenanj re waina garɨdoka mim kor pɨlke, nokɨm da ɨdenat wɨn gar kesingi taramitenindam towa pɨlwa. 18Ajɨ radamopre b'ogɨljog e, sɨ gar ke singi okatam re b'ogɨljoge wanɨm, ma kon kɨma wɨmena wɨnɨnd nena e, ajɨita wɨnɨnd. 19 Kor b'ɨgawar! Kon b'usaya wanɨmmɨna b'ujena pɨla e kopa akateninyɨn, ngɨrpu raket Kerisomna wɨpkak b'atogɨk wa pɨlɨnd. 20 Ajɨkon singi en yuwɨn kɨmawɨmenamdɨde kwa singien koina nonykok engendam b'obogɨl ngɨmblanonykok ke wen yɨt omnenam. Mop nokɨp konma wumɨr en rɨdede im kon wen yɨm takainyɨngar ke utkundand owɨnkam.

Agar ake Sara gatab Wɨngata Yɨt21 Sɨ yepim re wɨn singi ainindam gog yɨt

wɨrand wɨmenam, wɨn ken wumɨr nomna! Mawɨn ɨta gog yɨt utkundenya? 22 Mop nokɨp gogyɨt peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da Abraamɨm tinɨmog b'ɨga na yɨbnawonj, yɨpa re wɨko ngɨm-ngayɨm pɨlkena ɨ kwa yɨpa re b'ɨtrari konggampɨlkena. 23Ajɨ ɨtombwɨko ngɨmngayɨm pɨlke b'ɨgaukendonj re gɨm ke gowukoi rɨgaina nya kena, ajɨɨtomb b'ɨtrari konggam pɨlke b'ɨga re Godma tɨrɨromni yɨt kena. 24 Sɨ ɨtemb yɨt re wɨngata yɨt keokata ma. Mop nokɨp osiemb nɨmog kongga renɨmog God ma outɨnti tɨrɨr omnijog mal i aya. Sɨyɨpa re gog yɨt okatipu Sinai dor ke kongga o yetre b'ɨga yukendonj wɨko rɨgam. Sɨ ton re Agarto.25 Ɨ ɨtomb kongga Agar onyis re odede wɨp o ɨtre gog yɨt okatipu Sinai dor re dɨde de Arabiyawɨngɨrɨnd. Sɨ yu gowukoyɨnd Yerusalem re kwayɨpa wɨp e gog yɨt okatipu Sinai dor kɨma. Mopnokɨp opimemb Yerusalem rɨga re towa b'ɨgawarkɨma gog yɨt wɨrand wɨko rɨga im wekeny. 26 Ajɨpumb ke Yerusalem re b'ɨtrari kongga o, dɨde tonɨtomb re komkesa gar ke utkunda rɨga mera mog

Galatiya 4:27 282 Galatiya 5:15Sarato. 27 Ɨ kwa yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨmda,“Popam kongga yeto re kom okati kesa, man sam

na ae!Ɨ mɨna b'ujeni kesa kongga, man sam kɨma

ara b'ɨaene dɨde auwamauwam aene!Mop nokɨp tinta wɨmena konggamna b'ɨga re

jogjog im,ajɨ leo kɨma konggamna b'ɨga re ma jog im.”

28 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Sɨwɨn re Isak kɨma yɨpa rɨrɨr God ma tɨrɨr omniyɨt ke b'ɨga im. 29 Ajɨ b'ila onggɨt wɨnɨnd, b'ɨgayet re ukendonj gɨm ke gowukoi rɨgaina nya ke,ton negɨr ma b'ɨdgotnena yoramitenonj onggɨtb'ɨgam pɨlɨnd yet re ukendonj Yɨnayɨna Wɨn-gawɨngamna danda ke. Sɨ yu toda ɨja emb jɨyɨpa wɨp mɨle auka yikeny. 30 Ajɨ yɨna pebatrɨdede e yindeny? Sɨ ɨja emb jɨ yindeny da,“Eaukene osiemb wɨko ngɨmngai dɨde ti b'ɨga!Mop nokɨp ɨtomb wɨko ngɨmngayɨmna b'ɨgatmakwa rɨrɨr e owabɨnjis Godɨmna tɨrɨr omni b'ogɨlɨtomb b'ɨtrari konggamna b'ɨga kɨma.” 31 Gar keutkunda nany dɨde yɨngganwar! Sɨ onggɨt paembmen re ma onggɨt wɨko ngɨmngayɨmna b'ɨgawarim, ajɨ b'ɨtrari konggamna b'ɨgawar im.

5Gar ke Utkunda Rɨga ma B'ɨtrara

1 Keriso men nɨtrarinonj re b'ɨtrari wɨmenamana. Sɨ onggɨt paemb wɨn b'ogla danda kɨmaonggɨt b'ɨtrari mɨlend owɨnki tekenyɨt, ajɨ gorob'usaya tɨtekindam gog yɨtɨmna wɨko rɨga mabebɨg wɨrand wɨmenam odede rɨngma ra kau tiyonggyamɨmna wɨko omnɨkam wulkak wɨrandɨjobɨki ɨbɨm.

2 Yɨr de, kon Pol wen wumɨr tamninyɨn dara wɨn God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨmɨpka mɨle okasya, wɨn Kerisom pɨlke awɨr e kwangai b'ogɨl okasya. 3 Ajɨ kon b'usaya komkesayɨpayɨpa rɨga wanɨm yɨr ungata yɨt nitinjɨn yepimre wɨn onggɨtyam God ma obagendi tɨrɨr omnimalwugɨm ɨpkamɨle okati wekenyɨt da ton b'oglayɨmta tundokiny kupka onggɨtyam gog yɨt, ajɨ ramaka, ɨtemb re ti ukoijog negɨr e. 4 Ɨ yepiya rawɨn singi tainindam negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨganyɨ okatam gog yɨtɨm pɨlke, wɨn re Kerisom pɨlkewetaweta auki im, dɨde wɨn re Godɨmna wurarke ewaikuri im wekenyɨt. 5 Ajɨ men yɨr yungaure negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨlemna warɨm b'ogɨl

ɨsma okatame,mopnokɨpYɨnayɨnaWɨngawɨngatkea gar ke utkunda nokainonj. 6 Mop nokɨp ramen Yesu Kerisom pɨlɨnd tekenyɨn, sɨ Ti wɨpɨndGod ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpkamɨle dɨde ɨtemb God ma obagendi tɨrɨr omni malwugɨm ɨpka kesa mɨle, towa awɨr e kwa nangg-amog danda e yɨbɨm, ajɨ gar ke utkundat wɨkoyomnɨkeneny re singi b'iyena kae.

7Wɨn b'obogɨl na b'ɨkentondamgar ke utkundanya ke. Ajɨ yet wa nya epkawonj God ma ɨmɨnjogyɨt maka yɨmta undokam? 8Sɨ odede b'anygɨnenawɨp b'amnena mɨle re ma Godɨm pɨlkae yet rewen ara emokinonj. 9 Ɨ sobijog yistɨt ɨta kupkadampa ɨnɨka yiyeny. 10 Ɨ Yonggyam ɨta korpɨlɨnd yɨbɨm, sɨ kon kupkakupka wumɨr yokasɨnda wɨn ma ɨta yɨpa nony menamena urngenyarɨnte re koina nony menamena ke b'enga wɨpyɨbɨm. Ajɨ rɨnggɨt rɨgat ra wen nonysɨpsɨpɨndtaramiteneniny, ton ɨta ukoi bebɨg kɨma negɨr mab'ɨsagɨka okas dem. 11 Kor gar ke utkunda nanydɨde yɨngganwar! Rada kon God ma obagenditɨrɨr omnimal wugɨm ɨpkamɨle e pɨtapɨta yomne-nenyɨn ngɨrpu yu, sɨ nangga pae kon bebɨg kɨmab'ɨdgotnena yokatenenyɨn ngɨrpu yu? Rada konɨta odede mɨle yomnɨkenenyɨn, sɨ wul b'agbagyɨt re Ju rɨga waina mɨle kɨma rɨga wa pɨlɨnd maɨta ket ombombrenapu ɨbɨm. 12 Sɨ kon singi enda yepim re wen nonysɨpsɨpɨnd aramitenanj, tontowalenggyam b'ogla kupkakupka rɨgaina gasaɨpka reyeninem.*

B'ɨtrara Owamam Singi B'iyena ke13 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! God

wen ara emokinonj re b'ɨtrari wɨmena mana.Sɨ wɨn goro waina b'ɨtrara mɨle ingawa gɨm kegowukoi rɨgamna singi omnɨkam, ajɨwalenggyamwalenggyam singi b'iyena ke wɨko rɨga aukinam.14 Mop nokɨp komkesa gog yɨt re onggɨt yɨpainab'ingawa yɨtsim rɨrɨrkɨp amniny da, “Singi yiyenemor rɨgand mada re dɨde!” 15 Ajɨ ra wɨn waleng-gyam walenggyam negɨr auka tuwenyɨt rɨng-mim re b'anggap towalenggyam towalenggyamb'angkɨndenenanj dɨde b'umkurenenanj, sɨ wɨnyɨr kɨma na tekenyɨt, nokɨm da ke wɨn waleng-gyam negɨr aukinam.

Gɨm ke Negɨr Mɨle Rɨgamna Wɨko dɨde Yɨ-nayɨna Wɨngawɨngamna Kɨp

* 5:12: Onggɨt wɨnɨnd Galatiya eriya wɨngɨrɨnd yɨpa b'enga god ewangaya rɨga wekenonj ogenaya da“Sarkesɨm”, ɨ towaina sɨ rɨgap kea onggɨtyam negɨrjog ɨpka mɨle yomnɨkeneno.

Galatiya 5:16 283 Galatiya 6:1216 Ɨ kon nitinjɨn da wɨn Yɨnayɨna Wɨngawɨnga

kɨma wɨmena tuwenyɨt, sɨ ɨdenat wɨn makatamnɨkindam gɨm ke gowukoi rɨgaina singigasa. 17 Mop nokɨp gɨm ke gowukoi rɨgat singiyoramiteny Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna singi awɨromna ma, ajɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngat daka singiyoramiteny re gɨm ke gowukoi rɨgamna singiawɨr omna ma. Mop nokɨp ton towalenggyami geja b'iyenya, nokɨm da ra wɨn YɨnayɨnaWɨngawɨngam pɨlwa b'atkaindam, sɨ ɨdenatembwɨn maka onggɨtyam gɨm ke gasa tamnɨkindamrɨnsim re wɨn singi ainindam omnɨkam. 18 Ajɨ raYɨnayɨna Wɨngawɨngat wen wɨp tamneniny, wɨnre ma gog yɨt wɨra nasim tekenyɨt. 19 Ɨ gɨm kenegɨr mɨle rɨgaina wɨko omnɨka re pɨtakɨp nasimongwati wekeny, opi re da negɨr b'iyena mɨle,ɨ kɨlkɨl b'iyena mɨle, ɨ ɨsanikesa b'ɨsɨngkandenab'iyenamɨle, 20 ɨ b'anygɨnena god aidol ewangayamɨle, ɨ minj mɨle, ɨ geja rɨga omnɨka mɨle, ɨb'ipowa mɨle, ɨ nonyɨk b'ɨponena mɨle, ɨ soroomnɨka mɨle, ɨ nonygor mɨle, ɨ bu b'iyena mɨle,ɨ negɨr ouyaena bobo omnɨka mɨle, 21 ɨ nonyɨkb'ɨponenamɨle, ɨ ɨkpɨpmɨle, ɨ pɨpɨndnenegɨr kanaomnɨka mɨle, ɨ dɨde nɨnda odede nenegɨr omnɨkamɨle. Sɨ kon kwa wen nonony im amninyɨn rɨjana re kon naskand wen nonony amninond daodede rɨga yepiya ra odede mɨlend tekeny, tonma opima God ma pumb tungg owabɨnsi dem.

22 Ajɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna kɨp re ɨnsimsingi b'iyena mɨle, ɨ sam mɨle, ɨ ngɨmbla mɨle, ɨbebɨg wɨngɨrɨnd mɨmkam wɨmena mɨle, ɨ wurarmɨle, ɨ rɨga b'ogɨl omnɨka mɨle, ɨ nony b'ɨjawamɨle, 23 ɨ nony kɨma muske wɨmena mɨle, ɨ dɨdemolenggyam b'agokamɨle. Sɨ makwa ɨta yɨpa gogyɨt yɨbɨm odede mɨle awɨr omnɨkam. 24 Yepimre Keriso Yesu kɨma yɨpand b'inkiti wekeny, tonre kea towaina gɨm ke gowukoi rɨga edrɨkto wulb'agbagɨnd, sɨ onggɨt gɨm ke gowukoi rɨgainanegɨr ɨpɨndena singi dɨde omnɨka singi daka reyɨpa nasim wul b'agbagɨnd ɨdrɨki wekeny. 25 Ɨrada men YɨnayɨnaWɨngawɨnga kɨma imwɨmenawuwenyɨn, sɨ men b'ogla daka dɨmdɨmjog Yɨ-nayɨna Wɨngawɨnga kɨma mɨle omnɨka teyenin-dam. 26 Sɨ men goro meralenggyam meraleng-gyam b'ajgateninum, dɨde goro meralenggyammeralenggyam nony kɨkɨb raukinum gɨm ke kɨpkesa b'ogɨl ɨsnawa okatam.

6B'ogɨl Mɨle Omnɨkam B'ingawa Yɨt

1 Kor gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar!Rada wawɨngɨrɨnd ɨta yɨpa rɨga nanggamog negɨrmɨle nate sap otendi yɨbɨm, sɨ yepim re wɨnYɨnayɨna Wɨngawɨnga kɨma wɨmena wuwenyɨt,wɨn b'ogla onggɨt rɨgand dɨmdɨm ongonykisyanony kɨma muske wɨmena mɨle ke. Ɨ kwa wɨnwalenggyam yɨr b'ɨtɨpkindam, nokɨm da ke madakwa onggɨt yɨpa wɨp negɨrmɨlemna b'atonkena yokatene. 2 Ɨ wɨn b'oglawalenggyam walenggyam bebɨg gasa turowa-tenindam, ɨ ɨngkaimemb onggɨtyam gog yɨtrɨrɨrkɨp omnenya rɨna re Keriso b'ingawa yorami-tonj omnɨkam. 3 Mop nokɨp ra yɨpa rɨgat yetere sobijog rɨga yɨbɨm nony menamena omnɨkda, “Kon re ukoi rɨga en,” sɨ ton re tilenggyamb'anygɨneny. 4Ajɨ yɨpayɨpa rɨgat tilenggyam yɨrɨkreyenin tina omnɨkamɨle rɨka dɨmdɨm imomɨndakaokao im. Ɨ ra ton ɨmjas da dɨmdɨm im, sɨ tonb'ogla b'asouren onggɨt tinajog omnɨki mɨle ne-nam pɨlɨnd, ajɨ goro b'enga rɨgamna omnɨki mɨlekɨma tondon okateni ke b'asouren. 5Mop nokɨpyɨpayɨpa rɨgat b'ogla tinajog bebɨg rurowatenin.

6 Ɨ yet ra God ma yɨtkak b'auyaena ikenyyɨpa ouyaena rɨgam pɨlke, ton b'ogla yinggyamnɨkenen tina ouyaena rɨgand komkesa gɨmke b'ogɨl gasa ke. 7 Wɨn goro walenggyamb'atɨnygɨneninam! Man ma rɨrɨr e Godɨnd soɨngɨndena kɨma yɨtkar omnɨket, mop nokɨp rɨ-gat ɨnsima teakɨkiny nanggamog tuny na re tonesinonj. 8 Sɨ yet ra tina gɨm ke gowukoi rɨgampɨlɨnd tuny ɨtlis, ton onggɨt gɨm ke gowukoirɨgam pɨlke iyakas ra negɨrjog ɨtkɨki gasa e. Ajɨyet ra Yɨnayɨna Wɨngawɨngam pɨlɨnd tuny ɨtlis,ton onggɨt Yɨnayɨna Wɨngawɨngam pɨlke iyakasra dadal ngɨrpu kesa yɨrkokar e. 9 Sɨ ra menb'ogɨl wɨko omnɨka teyenindam, sɨ men goro gɨmdɨnder raininum, mop nokɨp ra men maka bondtaukindam, men opima teakɨkindam dem onggɨterngoka wɨnɨnd. 10 Sɨ onggɨt paemb rada meraɨta gangga, men b'ogla b'ogɨl gasa ramnɨkainumkomkesa rɨga wa, ajɨ ukoijog re Yesund gar keutkunda nany dɨde yɨngganwar wa pɨlwa e.

Kikitum B'ugowa Yɨtkak dɨde B'ogɨl OmnaYɨtkak

11 Ɨ wɨn yɨr yonga ɨtemb ukoijog ɨrɨki ke pebarɨnte re kon koinajog yɨm ke ɨrɨka yiyenyɨn. 12 Ɨrɨga yepim re singi aenanj gɨm ke rɨga jɨwɨndomnɨkimɨle ke b'asourenam, ton danda kɨmawenɨl ongka eyenanj God ma obagendi tɨrɨr omnimal wugɨm ɨpka mɨle omnɨkam, ɨna nena map

Galatiya 6:13 284 Galatiya 6:18da ɨdenat ton maka Ju rɨga wa pɨlke bebɨg kɨmab'ɨdgotnena takatenanj towaina Kerisomna wulb'agbag gatab yɨt pɨtapɨta omnenand. 13 Ɨ kwanangga ma jɨ rada ton kea God ma obagenditɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle yokato, ton maopima gog yɨt yɨmta undokanj, ajɨ towa ɨntesingi ebnau da wɨn God ma obagendi tɨrɨr omnimal wugɨm ɨpka mɨle okasya. Nokɨm da ɨdenatton b'asourena okasi onggɨt waina gɨm ke rɨgajɨwɨnd omnɨki mɨle ke. 14 Ajɨ kor makwa ngaiɨta yɨpa gasa b'asourenam, ajɨ ɨnta mera Yong-gyam Yesu Kerisomna wul b'agbag gatab. Rekon Yesu Kerisond gar ke yokatond, ɨngkenaembkomkesa gɨm ke gowukoi b'asourena gasa wulb'agbagɨnd ɨdrɨki wekenonj kor pɨlke, ɨ koda kwawul b'agbagɨnd ɨdrɨki na nɨbnond onggɨt komkesagɨm ke gowukoi b'asourena gasa wa pɨlke. 15MopnokɨpGodɨmwɨpɨndTina obagendi tɨrɨr omnimalwugɨm ɨpka mɨle dɨde Tina obagendi tɨrɨr omnimal wugɨm ɨpki kesa mɨle re makwa ɨta nanggae yisɨpkis, ajɨ ukoijog gasa re sisɨl yɨrkokar e rɨntere God otobarka yiyeny Kerisomna wul b'agbagke. 16 Sɨ ngɨmbla dɨde kear komkesa towa pɨlwayepim re yɨmta yundoki ɨtemb koina nya, dɨdekwa komkesa ɨmɨnjog Godɨmna rɨga wa pɨlwa.

17 Ɨ kikitum indondɨm da goro kwa kor yetb'usaya bebɨg namnɨkau, mop nokɨp kon opimakor jɨwɨnd nɨnda dup eyeninyɨn. Sɨ opimemb dupre odede wɨpmal im da kon re Yesumnawɨko rɨgaen.

18Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! MeraYonggyam Yesu Kerisomna wurar waina wɨn-gawɨnga kɨma, ɨmɨnjog.

Epeso 1:1 285 Epeso 1:12

Epeso LetaPolɨmna Ɨrɨki Epeso Sosim pɨlwa LetaIsɨpkita Yɨtkak

Onggɨtyam Epeso Leta ɨrɨka rɨga re Polte. Ɨton onggɨt wɨn nat yɨrɨkonj, re ton nɨmog kemagkɨma sɨbɨbmetɨnd yɨbnenonj Roma taunɨnd, amarɨka A.D. siksti (60) kemag nat. Sɨ ɨtemb re jɨleta, rɨka ma Epeso sosi nena mana erɨkawonj,ajɨ kea toda kwa jɨ sosi akasinonj, opi re rɨnare Epeso taun wusɨnd wekenonj. Onggɨt wɨnɨndEpeso yɨbnenenonj re ukoijog nony ɨjai taun nadɨde get ke ɨnyɨnyjog taun na nɨnda sosi wa.

Ɨ onggɨt letand Pol ukoijog yisɨpkeny re sosiyɨpand awou gatab e dɨde Godɨmna mop gatab e,ɨt re da Ton komkesa gasa pumb tunggɨnd dɨdegowukoyɨnd yɨpand tamniny yɨpaina moptekɨpwɨrand. Sɨ ɨtemb moptekɨp re Yesutemb. Ɨonggɨtyam yɨpand awou mɨle mapenaemb Polyɨrɨkonj da komkesa gar ke utkunda rɨga reyɨpaina b'ubɨgawar im Yesum pɨlɨnd. Odedepton b'ogla towalenggyam towalenggyam singib'eyeninem.

Ɨ Pol kwa ɨta onggɨt letand sosi gatab yisɨp-keny. Ton ma ɨnte yisɨpkis, ɨt re met orangiyɨbɨm yɨpa pɨpmetɨnd, ajɨ ɨnte yisɨpkis ɨt re rɨntekomkesa gar ke utkunda rɨgap yɨpand b'eomkitiwekeny. Ɨtemb re jɨ sosi nok e ogenaya da, “yɨ-paina gowukoi sosi”. Ɨ Pol sosimna yɨpand awoumɨle odede wɨp e yisɨpkeny rɨngmim re jɨwɨndkɨpear moptekɨp kɨma b'inkiti wekeny, ɨ rɨngmimre metɨnd kɨpear met emorkam motɨr kumbɨndb'inkuri wekeny, ɨ dɨde rɨngma re kongga ti le-owɨm pɨlɨnd b'inkiti wɨbɨm.

Simesime Yɨtkak1 Simesime! Kon Pol ten. Ɨ God naska nata

kea singi yoramitonj kor pɨlwa Keriso Yesumnaɨtmɨkitijog rɨga awowɨm. Sɨ yu kon ɨta onggɨtyamɨtmɨkitijog rɨga wɨko omnɨka yiyenyɨn wanɨm. Asɨ kon ɨtemb leta yɨrɨken re wa pɨlwa e yepim rewɨn Godɨmna yɨna rɨga wekenyɨt Epeso taunɨnd ɨdɨde Keriso Yesund nony yɨjaenenya. 2Mera B'uGod ake Yonggyam Yesu Keriso towa pɨlke wurardɨde ngɨmbla wɨn kɨma.

God Tina Rɨga B'ogɨl Tamniny Kerisom Nyɨkɨma

3 Men Godɨnd ukoi kana yasourenu yete remera Yonggyam Yesu Kerisom B'u yɨbɨm. Mop

nokɨp Ton kea men wɨp niyeninonj Kerisond garke utkundam, ɨ ɨngkenaemb ket Ton men wɨn-gawɨnga ke b'ogɨl nomneninonj komkesa pumbtunggɨmna b'ogɨl ke. 4Sɨ odede nya kenaemb Godb'ogɨl nomninonj. Re Ton maka gowukoi yoto-barkonj, Ton kea men singi niyeninonj. Ɨ ɨngke-naemb ket Ton nobagenjinonj Kerisond gar keutkundam, nokɨm da ɨdenat men Ti wɨpɨnd yɨnarɨga dɨde b'injawa kesa rɨga taukindam. 5 Mopnokɨp God Tinajog sam kɨma singind yɨpa yɨtyɨsamkonj odede da, Tina B'ɨga Yesu Kerisond ɨt-mɨkis gowukoi wa. Ɨ Ton kwa ket onggɨtyam Tinaɨsamki rɨrɨrɨnd men nobagenjinonj, nokɨm da raYesu Keriso meraina negɨr mɨle awɨr tamnɨkiny,sɨ ɨngkaimemb ket Tonmen Tina owabɨnti b'ɨgamnotɨniny. 6 Sɨ God Tina B'ɨga Yesu Kerisond masobijog na singi yiyenonj, ajɨ Ton Tin yɨtmɨkitonjmera pɨlwa men kear omnam. Sɨ ra men Yesundgar ke utkunda ke okasu, God opima mera jaba-jaba yiyag wurar notgoniny. Sɨ nangga pena Gododedemera gatab yɨsamkonj re, nokmana da ɨde-nat men Tin esourena iyenyu onggɨt Tina b'ogɨlɨnyomarena kɨma wurar mɨle gatab. 7 Sɨ ɨtembTinajog B'ɨga Yesu re kea kus yɨgmarkonj ɨ ketuj awonj. Ɨ ɨngkenaemb ket Ton negɨr mɨlemnamɨra Godɨm pɨlwa yoramitonj men ɨtrɨngendam.Seg God ket meraina negɨr mɨle awɨr amninonj.Sɨ odede nya ke God ma sobijog na Tina wurarnokainonj. 8 Ɨ God kwa onggɨtyam Tina wurarkena kupkakupka meranɨm komkesa b'ogɨl mul-tekɨp dɨde wumɨr oikɨndena eyeninonj. 9 Sɨ Godnaska nata yɨsamkonj da Keriso ɨta Tinawɨgawɨgasingi mɨle omnɨk. Ɨ ɨtemb mɨle re wɨgawɨga nayɨbnenenonj rɨga wa pɨlke. Ajɨ God kea b'ogɨl samkɨma men wumɨr nomninonj onggɨt wɨgawɨgaɨsamki yɨt gatab. 10 Sɨ God nok mana odedeyɨsamkonj da ra wɨn rɨrɨrkɨp tainy onggɨtyammɨle aukam, ɨdenasimemb Ton komkesa otobarkigasa teyeniny Kerisom pɨlwa yɨpand b'inkitam Tipɨlɨnd, ɨ ɨdenat ket Keriso wɨp teyeniny komkesagasa rɨnsim re Ti pɨlɨnd yɨpand wekeny pumbtunggɨnd dɨde gowukoyɨnd. 11 God ma jabajabaim komkesa mɨle omnɨka eyeniny, ajɨ Tina ɨsamkisingi rɨrɨr nasim. Sɨ onggɨt penaemb Ton keakomkesa gasa naska kana get ke ɨsamka eyeni-nonj omnɨkam. Sɨ onggɨtyam Tina naska get keɨsamki rɨrɨr nat Ton medaka kwa nobagenjinonjKerisom pɨlɨnd yɨpand b'inkitam, sɨ ɨngkenaembket men Tina owabɨnti b'ɨga aukɨtondam. 12 SɨGod sɨna Ju rɨga naskajog noramisinonj Kerisondyɨr ungaukam Ti pɨlke yɨrkokar okatam. Nokɨm

Epeso 1:13 286 Epeso 2:5da ɨdenat God sɨn notɨnkiny Tina b'ogɨl ɨny-omarena esourena rɨgam, ɨ dɨde kwa ɨngkaimembtodaka komkesa Tina rɨgap esourenyi Tina b'ogɨlɨnyomarena. 13 Ɨ wɨdaka, God ma obagɨki kesarɨga kea Kerisom pɨlɨnd yɨpand b'inkurtondam,re wɨn onggɨtyam ɨmɨnjog yɨtkak yutkundonda,ɨt re God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt rɨngkaere wɨn yɨrkokar yokatenya. Ngɨrpu re ket wɨngar ke utkunda ke Kerisond yokatonda, sɨ Godkea Yɨnayɨna Wɨngawɨnga wa akainonj Tina tɨrɨromni yɨtkak rɨrɨrɨnd. Ɨ ɨngkenaemb ket YɨnayɨnaWɨngawɨnga Kerisomna nyɨ kɨma Tina tɨrɨr omnimal autɨkinonj waina kukɨpɨnd da wɨn re Tinajogrɨga im. 14God kea tɨrɨr yomnonj meranɨm nɨndawurar gasa owabɨntam. Ɨ Ton ket naska YɨnayɨnaWɨngawɨngand mera yɨtmɨkitonj ɨ Yɨnayɨna Wɨn-gawɨngate ket ɨmɨnjog omnena yiyeny da menopima onggɨtyam Tina tɨrɨr omni wurar gasaawabɨndenenindam. Nokɨm da ra Keriso merainakupkakupka negɨr mɨlemna mɨra Godɨm okainymen ɨtrɨngendam, sɨ ɨdenat men ket Tinajog b'ɨganotɨnkiny. Sɨ God nok mop paim odede omnɨkaeyeniny da ɨdenat men esourenyu Tina b'ogɨlɨnyomarena.

Polɨmna Yɨr Opmita15 Sɨ onggɨt mop paemb re kon wa gatab yɨt

utkundenond da wɨn opima ɨmɨnjog YonggyamYesund gar ke utkunda ke yokatenya, dɨde wɨnopima komkesa yɨna rɨga wa pɨlɨnd singi b'iyenamɨle omnɨka yiyenya, 16 kon ita koina yɨr op-mita wɨnɨnd wen nony eyeneninyɨn, dɨde makwaɨta yɨpendenenyɨn wanɨm sɨteket yɨt omnenamGodɨm pɨlwa. 17 Ɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨnga re wɨn-gawɨnga ke b'ogɨl multekɨp ogona rɨga e, dɨdeTonte ket God ma yɨtkak pɨta wa tamnɨkinyGodɨm wumɨr aukam. Sɨ kon yɨr opmitenyɨnwanɨm odede da mera Yonggyam Yesu Keri-somna God, b'ogɨl ɨnyomarena kɨma B'u, Tonwa takainy Yɨnayɨna Wɨngawɨnga. Sɨ ɨdenat ketwɨn b'obogɨl Godɨm wumɨr taukindam. 18 Ɨ konkwa yɨr opmitenyɨn da Yɨnayɨna Wɨngawɨngatwaina gar ranyowain dɨde repangkain. Nokɨmda ɨdenat wɨn wumɨr taukindam da God wen araemokinonj re onggɨt warɨm b'ogɨl ɨsma okawamana, ɨ kwa nokɨm da ɨdenat wɨn wumɨr taukin-dam da God odede wɨp b'ogɨl ɨnyomarena kɨmayɨndangɨr auki owabɨnta gasa im angonjeninyyɨna rɨga wa okawam, 19 ɨ dɨde kwa nokɨm daɨdenat wɨn wumɨr taukindam da yu God odedewɨp ukoijog danda e mera ogona niyeniny yepimre men Yesund gar ke utkunda ke yokatenyu.

Sɨ God re Tina ukoijog danda kaim wɨko om-nɨka eyeniny, ɨ onggɨtyam Tina omnɨka rɨrɨrnate Ton danda ogona niyeniny. 20 Sɨ re Godɨtemb Tina danda yingawonj Kerisom pɨlɨnd, Tonkea Kerisond uj ke yutnyitonj dɨde ket juwaikɨma pɨpmetɨnd yomitonj Tina yɨmjog yɨm tabke de pumb tunggɨnd. 21 Sɨ ɨngkenaemb ketGod Kerisond dea de pumbjog danda pɨpmetwa yurowatonj. Sɨ komkesa b'engabenga wɨpdanda re Tina danda wɨra nasim wekeny, opi rekomkesa b'ogɨl dɨde negɨr aneru yepim rewekenywɨp iyena danda kɨma, ukoi nyɨ kɨma, dandakɨma o yonggyam nyɨ kɨma, ɨ dɨde komkesa nyɨrɨga yepim re wekeny onggɨt gowukoyɨnd dɨdedaka kwa onggɨt gowukoyɨnd rɨnte ra ik. 22 ƗGod komkesa gasa aramkinonj re Kerisomna pɨswɨrand danda ondratenam towa kumbɨnd, dɨdeTon ket Kerisond ukoijog mopyamɨm yoramitonjsosind komkesa otobarki gasa kumbɨnd mop rɨgaawowɨm. 23 Sɨ sosi re Kerisomna jɨ e yete rekomkesa gasa rɨrɨrkɨpjog amnɨkeneniny komkesagatab ke. Sɨ Kerisotemb Tina danda ke sosiyɨndangɨr yomnɨkeneny komkesa gasa rɨrɨrkɨpomnɨkam.

2Kerisomna Wurar kae Yɨrkokar Okata Mɨle

1 Ɨ naskand wɨn re maka Godɨnd yutkunde-nenonda, dɨde negɨr mɨle na amnɨkenenton-dam. Sɨ onggɨt penaemb wɨn wɨngawɨnga keuj wekenot. 2 Ɨ onggɨt wɨnɨnd re wɨn negɨrmɨlend wekenot, wɨn wɨmena tuwot re onggɨtgɨm ke gowukoi rɨgaina wɨmena nya rɨrɨr nat,dɨde wɨn Satanand yɨmta undoka yiyonda yetere komkesa negɨr wɨngawɨnga wɨp eyeneninyonggɨt gowukoyɨnd. Sɨ yu onggɨt Satanat ɨta wɨkoomnɨka eyeniny towa wɨngɨrɨnd yɨpand yepim reGodɨm utkunda kesa wekeny, ɨ ket wɨp eyeniny denegɨr mɨle wa. 3 Sɨ naskand medaka komkesa wɨ-mena tuwond re meraina gɨm ke gowukoi rɨgainamɨle singi rɨrɨr nat. Sɨ men kwa ket yɨmta undokaeyentondam re jɨ ke omnɨka mɨle singi na dɨdenony menamena ke omnɨka mɨle singi na rɨna remeraina gar ke opeka wuwenenonj. Sɨ nɨnda rɨgayepim re gar ke utkunda kesa wekeny, ton opimaGodɨmna ukoi soro kɨma b'ɨsagɨka okasi dem. Ɨmedaka get ke ukuktondam dɨde wɨmena tuwondre odede ton kɨma yɨpa wɨp na. 4 Ajɨ God yɨbɨmre kear ke yɨndangɨr e dɨde Tina singi b'iyenare ukoijog e, sɨ onggɨt Tina ukoijog singi kenamen singi niyeninonj. 5 Ɨ ɨngkenaemb ket daka

Epeso 2:6 287 Epeso 2:22God Keriso kɨma men yɨpand nomninonj dɨdeket meraina wɨngawɨnga yilo amninonj Kerisokɨma yɨpand, re men Tina yɨt utkundi kesap ujwekenenond. Sɨ men yɨrkokar yokatonda re Tinawurar kena. 6 Ɨ Godɨt ket Keriso Yesu kɨmamenyɨ-pand nutnɨkinonj wɨngawɨnga ke, dɨde ket Kerisokɨma yɨpand pumbjog pɨpmetɨnd nomisinonj depumb tungg wa. 7 Nokɨm da ra jogjog rɨga ukkatuweny onggɨt gowukoi wa, ɨdenat God towanɨmwumɨrɨm pɨta tamnau da ɨnta Tina wurar nenaukoijog, ajɨ awɨr e kwa rɨnte b'enga b'ogɨl wu-rar yɨbɨm. Ɨ Keriso Yesu kea kupkakupka mɨleyundwatonj negɨr mɨle rɨga wa yɨrkokar okawam,sɨ odede kenaemb men kear nomninonj. 8 Mopnokɨp wɨn gar ke utkunda ke yɨrkokar yokatondareGodɨmnawurar kena, ɨ ɨtembmɨle aukonj remawapɨlkena ajɨ Godɨmna yiyagwurar kena. 9Sɨ Godyɨrkokar okata mɨle pɨta yomnonj re Tina wurarkena, ajɨ ma gog yɨt owama kena o nɨnda b'ogɨlwɨko omnɨka kena. Nokɨm da ɨdenat maka yɨparɨgat b'atɨsoureny da, “Kon yɨrkokar yokatond rekoina omnɨka kena.” 10 Mop nokɨp yu men ɨjaim-a odede wɨp aukindam rɨja na re God nom-nɨkinonj. Sɨ God men odede Keriso Yesum pɨlkeb'usaya wɨngawɨnga ke notobarkinonj re, nokmana da ɨdenat men Tina b'ogɨl wɨko omnɨkamwɨmena tuwenyɨn rɨna re Ton naska get ke tulaangonjeninonj.

Kerisom pɨlɨnd Yɨpaina Sosi Awowɨm11 Sɨ onggɨt paemb wɨn nonyɨk b'amdenina da

naskandwɨn ukuktondam re Godma obagɨki kesarɨga na. Sɨ Ju rɨgap towalenggyam b'agenaenentoda sɨn re God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨmɨpki God ma rɨga im, ajɨ wanɨm re da God maobagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpki kesa rɨga im.Sɨ ɨtemb re mɨle rɨgaina yɨm ke jɨwɨnd nena malomnɨki e. 12 Sɨ wɨn kwa nonyɨk b'amdenina daonggɨt kesam peba wɨnɨnd wa rawɨr kwa warɨmb'ogɨl ɨsma ebnainonj yɨr ungaukam da, men ɨtaKerisom pɨlke yɨrkokar okasu. Nokɨp wɨn re maIsrael kantri rɨga na wekenot. Ɨ wɨn re God maoutɨnti tɨrɨr omnijog mal kesa rɨga na dɨde onggɨtGodɨmna wurar ke ewaikiti rɨga na wekenot. Sɨonggɨt penaemb wɨn maka nanggamog warɨmb'ogɨl ɨsma emdenentondam dɨde kwa Godɨmwumɨr kesa na wekenot onggɨt gowukoyɨnd. 13 Sɨwɨn re naskand Godɨm pɨlke pajapaja na wekenot,ajɨ wɨn yu kea Keriso Yesund gar ke utkunda keokati imwekenyɨt. Sɨ God Kerisomnawul b'agbagkus kena wen Ti wus wa amninonj.

14-15 Ɨ wɨn God ma obagɨki kesa rɨga dɨde sɨn Jurɨga re nɨmog gu na gangga b'akalendonda dɨdeket geja rɨga pɨla wetaweta ebnonda. Sɨ onggɨtpenaemb mera ganggand dɨr omjɨki yɨbnonj. AjɨKeriso remeranɨmngɨmbla omnɨka rɨga e. Sɨ ong-gɨt penaemb Ton wul b'agbagɨnd b'uwonyitonj. Ɨɨngkenaemb ket komkesa Mosemna b'ingawa yɨtwaina gog awɨr amninonj rɨnsim re ɨrɨki wekenyMosemnagogpeband. Sɨ odedenya kenaembTononggɨtyam mera ganggand dɨr yiporkonj. Nokɨmda ra wɨn God ma obagɨki kesa rɨga dɨde sɨn Jurɨga Kerisond gar ke utkunda ke Ti pɨlɨnd yɨ-pand taukindam, ɨdenat Ton men yɨpaina gu rɨganotɨnkiny Tina sisɨl jɨ ɨt re sosi otobarkam, dɨdeket mera ganggand ngɨmbla omnɨka iyeny. 16 Ɨkwa nokɨm da ra Keriso Tina wul b'agbagɨnd uj kemen nɨmog gu rɨga yɨpand notɨnkiny Tina jɨ sosiwa, ɨdenat ket Ton men nitiyeniny Godɨm pɨlwarɨgarɨga omnenam. Sɨ nok penaemb Keriso wulb'agbagɨnd uj awonj da mera nɨmog gu ganggandgeja mɨle awɨr omɨny onggɨt wul b'agbag ke. 17 Sɨre ket Keriso ikonj, Ton God ma yɨtkak pɨtapɨtaomnena yiyonj ngɨmbla oramitam wɨn God maobagɨki kesa rɨga wa pɨlɨnd yepiya re wɨn Godɨmpɨlke pajapaja wekenot, dɨde daka kwa ngɨmblaoramitam Ju rɨga sowa pɨlɨnd yepiya re sɨn Tiwusɨnd wekenond. 18 Sɨ men odede Kerisomnawɨko kenaemb yɨpand aukɨtondam. Ɨ ket yɨpainaYɨnayɨnaWɨngawɨngatemennɨmognɨmogguwɨpniyeniny Abum wɨp wa awowɨm. 19 Sɨ onggɨtpaemb wɨn re makwa ngai b'usaya yɨpa b'engakantri ke obayam im o b'enga yɨpa kantri rɨga imtaindam, ajɨ wɨn re kea God ma pumb tungg rɨgaim aindamyɨpand komkesa yɨna rɨga kɨma. Sɨ wɨnre God kɨma Tinametɨndwɨmena rɨga im. 20 Ɨ kwadaka men re met pɨla im rɨna re God yorangonjonggɨt ɨmnɨnena kesa met orangapu pɨpmetɨndrɨna re ɨtmɨkitijog rɨgap dɨde bageyamɨp yɨspɨko.Sɨ kwa Keriso Yesu Tilenggyam yɨbɨm re onggɨtmet wugɨnd oramiti ɨmɨnjog ɨsnawa kɨma Motɨre onggɨt met emorkam. 21 Sɨ opi re men garke utkunda ke Keriso Yesum pɨlɨnd yɨpand aukawuwenyɨn, sɨ ɨngkaemb ket God men komkesamet kɨpear pɨla ikoka niyeniny yɨpand Kerisompɨlɨnd. Ɨ opi re men Yonggyam kɨma yɨpandwɨmenawuwenyɨn, Tonsimmen utnɨka niyeniny,nokɨm da ɨdenat men ket Tina yɨnamet aukatuwenyɨn wɨngawɨnga ke. 22 Sɨ wɨdaka kwa keaket gar ke utkunda ke Keriso Yesum pɨlɨnd yɨpandaukɨtondam. Sɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngate kwa wenoranga eyeniny sɨn kɨma yɨpand, nokɨm da ɨdenat

Epeso 3:1 288 Epeso 4:2wɨn taukindam Godɨmna wɨmenapu met.

3Polɨmna Wɨko God ma Obagɨki kesa Rɨga

Wanɨm1 Sɨ onggɨt yɨt mop paemb kon, Pol Keriso

Yesum nyɨ kɨma sɨbɨbmet rɨga nɨbnyɨn wɨn Godma obagɨki kesa rɨga map. 2 Sɨ wɨn ɨmɨnjogkea utkundenonda da God Tina wurar kena kornokawonj ɨtmɨkitijog rɨga nyɨ God ma obagɨkikesa rɨga wanɨm wɨko omnɨkam. 3 Ɨ God kea kennouyawonj Tina wɨgawɨga ɨsamki yɨt, ɨ ket wumɨrnomnenonj odede rɨja na re kon wɨp ke sobijogerɨkinyɨn onggɨt letand. 4 Sɨ ra wɨn opimembyɨtkak tagenkindam, wɨda rɨrɨr e onggɨt gatabwumɨr okatenya rɨna re kon wumɨr yokatondonggɨt wɨgawɨga yɨtɨm ɨt re Kerisom gatab. 5 Ɨ Godmaike kwa onggɨtyam wɨgawɨga yɨt rɨga wa pɨlwawumɨr yoramitenonj yepiya re naska wɨnɨndb'usmurena tuwonj. Ajɨ yu Ton Yɨnayɨna Wɨn-gawɨnga na ingaena yiyeny onggɨtyam wɨgawɨgayɨt ouyaukuram yɨna ɨtmɨkitijog rɨga wa pɨlwadɨde bageyam wa pɨlwa. 6 Sɨ ɨtemb jɨ wɨgawɨgayɨt da God ma obagɨki kesa rɨgap opima God mab'ogɨl yɨrkokar bage yɨt akatenanj, ɨ ɨngkaemb ketKeriso Yesund gar ke utkunda ke yokatenyi. Sɨton Ju rɨga kɨma yɨpand gɨlgɨl Godɨmna owabɨntirɨga im aukanj, ɨ Ju rɨga kɨma yɨpand kɨpearim aukanj yɨpaina jɨwɨnd, ɨ dɨde ket ton Ju rɨgakɨma yɨpand gɨlgɨl God ma tɨrɨr omni b'ogɨl yinggokatena rɨga im aukanj. 7 Ɨ God kor ukoijog wurarnokawonj, sɨ ɨngkenaembket kon onggɨtyamTinayiyag wurar rɨrɨrɨnd Tina b'ogɨl yɨrkokar bage yɨtwɨko rɨga awond. Ɨ kon ket ɨtembwɨko yiyenyɨn reTina wɨko omnɨka danda rɨrɨr nate. 8 Ɨ kon re so-bijogjog rɨga en komkesa yɨna rɨga wa wɨngɨrɨnd.Ajɨ God ɨnaemb jɨ ukoijogwurar nokawonj, nokɨmda ɨdenat kon Kerisomna ɨpendi kesa komkesab'ogɨl wurar gatab b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨ-tapɨta omnenyɨn God ma obagɨki kesa rɨga wapɨlwa. 9 Ɨ kwa nokɨm da ɨdenat kon komkesa rɨgawa pɨta tamnaen onggɨtyam Godɨmna wɨgawɨgaɨsamki yɨt rɨna re komkesa gasa otobarkayamGodegiti yowamenenonj otomapu ke ngɨrpu yu. 10 Sɨɨja emb jɨ Ti onggɨtɨmmop da yu komkesawɨp iyoirɨga dɨde danda kɨma nyɨ rɨga de pumb tunggɨndyɨr ongi ɨtemb sosi, ɨ ɨngkaimemb todaka wumɨrtaukanj Godɨmna jogjog b'engabenga b'ogɨl mul-tekɨp gatab. 11 Sɨ ɨtemb re Godɨmna dadalngɨrpu kesa ɨsamki mop e, ɨ God ke onggɨtyamɨsamki mopmera Yonggyam Keriso Yesum pɨlɨnd

rɨrɨrkɨp yomnonj. 12 Ɨ men ɨtemb Keriso Yesundgar ke utkunda ke yokatonda, ɨ ɨngkenaemb ketTon kɨma yɨpand aukɨtondam. Ɨ men b'ogɨl imGodɨmwɨpwawuyɨnmoga kesa dɨdenonyb'ɨjawakɨma. 13 Sɨ onggɨt paemb wɨn goro gar bebɨgtaininam koina b'ɨdgotnena gatab rɨnte re kon yuyokatenyɨn wamap. Sɨ onggɨt koina b'ɨdgotnenatwanɨm yii re b'ogɨl ɨnyomarena e.

Kerisomna Singi B'iyena Mɨle14 Sɨ onggɨt mop paemb kon kumsos b'amka

nekenyɨn B'uɨm pɨlwa, 15 yet re komkesa gub'engabenga nyɨ aekinonj pumb tunggɨnd dɨdeonggɨt gowukoyɨnd. 16 Sɨ kon B'und yɨgekenyɨnda Ton ɨtmɨkis Tina Wɨngawɨnga waina kukɨpwa pɨlwa, ɨ ɨngkaimemb ket Ton Tina danda kewen gar seo tamnɨkiny Tina b'engabenga b'ogɨlɨnyomarena rɨrɨrɨnd. 17 Ɨ kwa yɨgekenyɨn da wɨnb'obogɨl gar ke utkunda ke Kerisond okatenya,ɨ ɨngkaemb ket Keriso waina garɨnd wɨmenaikeny. Ɨ kwa wɨn ap b'atɨmkenenindam dɨdedanda kɨma towɨnkindam singi b'iyena mɨlempɨlɨnd. 18 Nokɨm da ɨdenat wɨn danda okasyayɨpand komkesa yɨna rɨga kɨma wumɨr okatenamda, Kerisomna singi b'iyena mɨle rɨdede warabage, ɨ rɨdede pɨn e, ɨ rɨdede uski e, ɨ rɨdede ngor-tod wa e yɨbɨm. 19 Ɨ kwa wɨn danda okasyaɨpɨndenam Kerisomna singi b'iyena mɨle rɨntera makwa yɨpa rɨgat rɨrɨr e okas tina wumɨrke. Nokɨm da ɨdenat God wen rɨrɨrkɨp yɨndangɨrtamnɨkeneniny komkesa gatab ke odede rɨngmare God Tilenggyam komkesa gasa ke rɨrɨrkɨpjogyɨndangɨr yɨbɨm.

20 Ɨ God ɨta mera wɨngɨrɨnd Tina ukoijog dandaingaena yiyeny. Sɨ ɨngkaemb God rɨrɨr e komkesagasa tamnɨkiny nangga mana ra men ɨgekenyuɨ nangga mana ra men nonyɨk b'atɨmdenindam.Ma Ton onggɨt nena im tamnɨkeniny, ajɨ Tonopima tegoukeniny dɨde ogenka kesa pumb watesmureniny omnɨkam. 21 B'ogɨl ɨnyomarenaonggɨt Godɨm pɨlwa sosim pɨlke dɨde KerisoYesum pɨlke dadal ngɨrpu kesa warɨtawarɨta,ɨmɨnjog.

4Yɨpaina Jɨwɨnd B'inkitam

1Sɨ onggɨt paemb kon yete re sɨbɨbmet rɨga nɨb-nyɨnYonggyamɨmnawɨkomap, wen tugoinyɨn dawɨn ɨja na God ma ara emoki rɨrɨrɨnd b'obogɨl wɨ-mena tuwenyɨt rɨja na re Ton wen ara emokinonjwɨmenam. 2 Sɨ wɨn ita wɨnɨnd walenggyam gou

Epeso 4:3 289 Epeso 4:25wa tainindam, ɨ nony kɨmamusɨk wɨmenamɨlendtuwenyɨt. Ɨ mɨmkam ke wɨmenand tuwenyɨt dɨdeket walenggyam walenggyam singi b'iyena kɨmangolengole tainindam yepiya ra wa pɨlɨnd negɨrmɨle tamnɨkanj. 3 Ɨ wɨn b'ogla kupkakupka dandatengaindam sosi emorkam rɨna re Yɨnayɨna Wɨn-gawɨnga ngɨmbla ke wen patpat ebginonj dɨdeket yɨpand amninonj. 4 Wɨn re yɨpaina jɨ sosimpɨlnasimwekenyɨt, ɨ yɨpaina YɨnayɨnaWɨngawɨn-gate wen wɨp eyeniny. Ɨ daka God wen komkesaara emokinonj re odede yɨpaina warɨm b'ogɨlɨsma yɨr ungawa mana. 5 Ɨ wa wɨngɨrɨnd ɨntayɨpaina Yonggyam yɨbɨm, ɨ ɨnta yɨpaina gar keutkunda mɨle yɨbɨm, ɨ dɨde kwa ɨnta yɨpaina bap-tiso mɨle yɨbɨm. 6 Ɨ ɨnta yɨpaina God yɨbɨm yete remera komkesa rɨga wa B'u, ɨ yete re wɨp eyeninykomkesa rɨga, ɨ wɨko omnɨka yiyeny komkesa rɨgawa wɨngɨrɨnd, ɨ wɨmena yikeny komkesa rɨga wawɨngɨrɨnd.

7 Ɨ Kerisomen yɨpayɨpa rɨga tondon notonaeni-nonj Tina yiyag wurar okawam, ɨ onggɨt tondonrɨrɨr nat ket yɨpayɨpa wurar nogoninonj sosi wɨkoomnɨkam. 8 Sɨ onggɨt paemb yɨna pebat odedeyindeny da,“Re Ton pumb wa b'urowatonj, Ton kea sɨbɨbmet

rɨga eyinonj Ton kɨma yena re Ton akasi-nonj,

ɨ daka ket Ton yiyag wurar agoninonj Tinarɨga wa.”

9 Sɨ nangga e jɨ yɨtkak “Ton b'urowatonj”? Manok ma yisɨpkis da Ton kea pumb ke inkonj deonggɨt gowukoi wa? 10 Sɨ Keriso re ɨntemb jɨ rɨgayet re inkonj, ɨ yet re b'urowatonj pumb tereterewa dea de komkesawub gouwa amninonj. Nokɨmda ɨdenat Ton yɨndangɨr tamniny komkesa wubake gowukoi Tina danda ke. 11 Sɨ Keriso sosimnɨnda rɨga yogoninonj re ɨtmɨkitijog rɨga na, ɨnɨnda re bageyam na, ɨ nɨnda re God ma b'ogɨlyɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnena rɨga na, ɨ nɨndare pasto na o ouyaena rɨga na. 12 Sɨ nok manasosim yogoninonj da ɨdenat Ton yɨna rɨga tan-gonjeniny sosi wɨko omnɨkamdɨde Yesuma jɨ sosiorangam. 13 Ɨ men ɨte re wɨko omnɨka yiyenyu,sɨ ɨngkaemb ket men komkesa yɨpaina gar keutkunda mɨle okasu, ɨ ket Godɨmna B'ɨga gatabkupka wumɨr okasu, ɨ ket wɨngawɨnga ke ɨnɨkawuyɨn ngɨrpu ra rɨgajog taukindam, ɨ dɨde ɨtembket men Kerisomna kupka jɨ rɨrɨrkɨpjog omnyu.14 Nokɨm da ɨdenat men maka ket papa b'ɨgatekenyɨn. Ɨ nɨnda rɨgap opima rabemomnena nyake rɨga ouyaena eyenanj God ma yɨtkak, nokɨm

da ɨdenat ton onggɨt ɨjongki ouyaena ke rɨga wɨpteyenanj b'anygɨnena nya yɨmta undokam. Ajɨmen komkesa makwa opima nony tendamarandtekenyɨn odede rɨngma ra wurop gɨga oskan-dena iyenyi dɨde komkesa b'engabenga rɨbɨp wɨpiyenyi wɨpwa dɨde kakwa. 15Ajɨ ɨnte damen singib'iyena mɨle kɨma ɨmɨnjog yɨtkak nena opurenateyenindam, ɨ ɨdenat ket men komkesa nya ketowɨnkindam odede ɨte re Keriso re dɨde yete remeramoptekɨp yɨbɨm. 16 Ɨmen kupka jɨ aindam reKerisom pɨlkaim. Ɨ komkesa b'engabenga kɨpearyɨpand b'inkuranj yɨpaina jɨwɨnd dɨde ket yɨpandgɨlgɨl ɨtemb jɨ emorki yowamenenyi re komkesakɨpear waina kokmop kaim. Ɨ yɨpayɨpa kɨpearwa opima towa b'engabenga wɨko omnɨka eyene-nanj, ɨ ɨngkaemb ket ɨtemb jɨ ɨnɨka yik, ɨ ket singib'iyena mɨle ke b'aranga yik.

Gar ke Utkunda Rɨgaina Wɨmena Yɨrkokar17 Sɨ onggɨt paemb kon Yonggyamɨm nyɨ kɨma

wen ɨtemb yɨt tamninyɨn da wɨn goro kwa wɨ-mena tuwenyɨt odede rɨngmim re gar ke utkundakesa rɨgap wɨmena wuweny towaina kɨp kesanony menamenand. 18 Mop nokɨp Satanatetowaina nonykok sɨbɨbɨnd awameneniny, ɨ tonteGodɨmna yɨrkokarɨm pɨlke ten wetaweta amnɨke-neniny, nokɨp ton re wumɨr kesa im wekenyGod ma yɨtkak dɨde towaina gar re rogɨlkak imwekeny God ma yɨtkak utkundam. 19 Ɨ ton awɨrim tepɨndenanj nangga im b'ogɨl o negɨr Godɨmwɨpɨnd. Sɨ ton towalenggyam b'akaenenanj renegɨrjog mɨle wa im, nokɨm da ɨdenat ton om-nɨka teyenanj komkesa ɨngar kɨma kɨlkɨl mɨle, ɨkɨnyɨr aena tuweny onggɨtyam mɨle oikɨndenaiyenam. 20 Ajɨ wɨn maka odede wɨp ke Kerisomgatab b'auyaentondam. 21 Sɨ wɨn kea Ti gatabutkundenonda, ɨ re wɨn Tin gar ke utkunda keyokatonda, wɨn odede na b'auyaena yokatondada ɨmɨnjog yɨtkak yɨbɨm re Yesum pɨlnate. 22 Sɨonggɨt paemb wɨn waina kesam kukɨp atogɨkina!Nokɨp wɨn naskand kesam wɨmena yɨrkokar mɨlena yɨmta undokenentondam, sɨ odede penaembwaina kukɨp b'anygɨnena singi ke ɨtkɨkijog nawekenonj. 23 Ajɨ wɨn waina kukɨp dɨde nonykokkupkakupka sisɨl tamnɨkindam. 24 Ɨwɨn sisɨl kukɨpb'ikokinam rɨnsim re otobarki wekeny God pɨlanegɨr kesa dɨmdɨmjog dɨde ɨmɨnjog yɨtkak ke yɨnaomni.

25 Sɨ onggɨt paemb wɨn b'anygɨnena mɨleatogɨkinam, ajɨ wɨn walenggyam walenggyamwa rɨgawar kɨma ɨmɨnjog yɨtkak nena opurena

Epeso 4:26 290 Epeso 5:18teyenindam. Mop nokɨp men re yɨpayɨpa kɨpearim yɨpaina jɨwɨnd. 26 Ɨ ra wɨn soro taindam,wɨn goro negɨr mɨle tamnɨkinam onggɨt sorowɨngɨrɨnd. Ɨ goro lomkongga ripanjɨk waina soroomnɨkand, ajɨ b'ogla wanakana ngɨmbla taindam.27 Sɨ goro wɨn Satanam gangga okawa waina pɨn-jog soro wɨmena ke. 28 Ɨ rɨga yet re yurowamɨndikɨm, ton b'ogla seg rain yurowam mɨle. Ajɨton b'ogla tinajog yɨm ke b'ogɨl wɨko omnɨkandb'asowa yeken. Nokɨm da ɨdenat ton tina yɨm keomnɨki gasa temjiny yingg iyenam nɨnda rɨga wapɨlwa yepim re gasa b'arakand wekeny. 29 Ɨ goronanggamog yɨtkap kɨma yɨtkak ropekinem wainatugɨm ke. Ajɨ wɨn b'ogɨl yɨtkak nena tapurenin-dam rɨnsim re rɨgap singi aukenenanj dandakɨma owɨnkam. Nokɨm da ra rɨgap tutkundenanj,sɨ ɨdenat ton gar sam taenanj. 30 Ɨ wɨn goroGodɨmna Yɨnayɨna Wɨngawɨngand gar bebɨgɨmomnena iyenya waina wɨmena mɨle ke. NokɨpYɨnayɨna Wɨngawɨngate tɨrɨr omni mal outɨntiyowameneny wa pɨlɨnd da, wɨn re God ma b'ɨgaim ngɨrpu onggɨt bibɨrɨnd ra yɨrkokar okawamɨleb'utundwas dem. 31 Ɨ wɨn odede negɨrmɨle eskok-inam yɨpand komkesa negɨrjog mɨle kɨma, opi rekomkesa yɨtkap kɨmamɨle, ɨ soro mɨle, ɨ ukoi sorokɨma mɨle, ɨ ɨsanikesa obairena mɨle, ɨ dɨde b'ogɨlmɨle negɨr omnɨka mɨle. 32 Ajɨ wɨn walenggyamwalenggyam sam kɨma yɨm b'akawa tuwenyɨt, ɨgar ke singi dɨde kear aena tuwenyɨt. Ɨ kwa wɨnwalenggyamwalenggyamwa pɨlɨnd omnɨki negɨrmɨle awɨr omnɨka teyenindam odede rɨja na reGod waina omnɨki negɨr mɨle awɨr amnɨkinonj.

5Ngayand Wɨmenam

1 Sɨ wɨn re Godɨmna singi iyenijog b'ɨgawar im.Sɨ onggɨt paemb wɨn b'ogla Tina mɨle ɨtaikenarɨga taindam. 2 Ɨ wɨn b'ogla odede yɨpa wɨpsingi b'iyena mɨlend wɨmena tuwenyɨt rɨja na reKeriso men singi niyeninonj dɨde ket Tilenggyamyɨrkokar b'akawonj mera map. Sɨ ɨngkenaembTon ket meranɨm b'ogɨl ngɨrangngɨrang kɨmaGodɨm singi sɨ b'angga na awonj kus ɨgmarkamdɨde imbrɨkam. 3 Ajɨ wɨn goro odede mɨle tam-nɨkenindam, opi re negɨr b'iyena mɨle ɨ komkesakɨlkɨl mɨle ɨ dɨde butum mɨle, ajɨ daka kwa goroodedemɨle nyɨ tuwatenindamwawɨngɨrɨnd. Mopnokɨp odede mɨle re makwa rɨrɨrjog im yɨna rɨgawa omnɨkam. 4 Ɨ odede yɨt re ma b'ogɨljog imwanɨm opurenam, opi re ɨngar kesa negɨr yɨt ɨ

korɨrkorɨr yɨt ɨ negɨr kar yɨt. Ajɨ sɨteket yɨt reotomantijog im wanɨm opurenam. 5 Mop nokɨpwɨn kea ɨmɨnjog wumɨr aindam da odede rɨgapmakwa opima owabɨnsi Keriso ake God, Towainapumb tungg, opi re yɨgyɨg b'iyena mɨle rɨga, ɨkɨlkɨl mɨle rɨga, ɨ dɨde butum mɨle rɨga. Ɨ butummɨle rɨga re b'anygɨnena god aidol ewangaya rɨgaim, nokɨp ton ewangaenenanj re gowukoi gasa imajɨ ma God na.

6 Ɨ goro yet korɨrkorɨr ɨjongki yɨt ke wen wɨpramnin. Mop nokɨp komkesa odede negɨr mɨlemap ɨta Godɨmna ukoi soro kɨma b'ɨsagɨka ik demtowapɨlɨnd yepim remakaGodɨnd gar ke utkundake yokatenyi. 7 Sɨ onggɨt paemb goro wɨn tonkɨma b'inkɨndena tuwenyɨt. 8Mop nokɨp naskandwɨn sɨbɨb nat wekenot, ajɨ yu wɨn kea Yong-gyamɨm pɨlnasim wekenyɨt, sɨ wɨn re ket ngayanasim wekenyɨt. Sɨ onggɨt paemb wɨn b'oglawɨmena tuwenyɨt ngayamna b'ɨga mɨle rɨrɨrɨnd.9Mop nokɨp ngayat kɨp ɨjagenj ra komkesa b'ogɨlmɨle wa pɨlkaim ɨ negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨlepɨlkae ɨ dɨde ɨmɨnjog yɨtkakɨm pɨlkae. 10 Sɨ wɨnb'ogla mɨle tatonkenindam ongwatam da rɨng-gɨtyam mɨlete Yonggyamɨnd gar samɨm omɨny.11 Ɨ wɨn kwa goro sɨbɨbɨmna kɨp kesa wɨko yinggtakatenindam. Ajɨ wɨn b'ogla onggɨtyam sɨbɨbmɨle ngaya pɨta wa tapekindam ongwatam daodede mɨle re negɨr im. 12Nokɨp sɨbɨbɨmna rɨgapopima wɨgawɨga ɨngar kɨma mɨle amnɨkenenanj,sɨ daka kwa meranɨm odede mɨle opurenam rema sobijog ɨngar kɨma im. 13 Ajɨ nanggamogsɨbɨb mɨle na ra wɨn ngaya pɨtand tapekindam, sɨngayat opima tanyowainy pɨtand ongwatam daodede mɨle re negɨr im namb. 14 Nokɨp ngayatkomkesa gasa pɨtand apekiny ongwata mim danegɨr e o b'ogɨl e. Sɨ onggɨt paemb yɨna pebat ɨjaemb jɨ yindeny da,“Yutunga rɨga, wɨn utnɨkina,

ɨ dɨde uj ke utnɨkina.Ɨ ɨdenat Keriso men mɨtnyowai pɨtand ong-

watam.”15 Sɨ onggɨt paemb wɨn b'obogɨl nony kɨma

yɨr b'itiyenindam rɨdede wɨp im ket wɨn wɨmenatuwenyɨt. Goro wɨn wɨmena tuwenyɨt korɨrkorɨrrɨga re dɨde, ajɨ ɨja na opi re b'ogɨl multekɨpkɨma rɨga re dɨde. 16 Sɨ wɨn b'ogla komkesagangga takatenindam ngayamna b'ogɨl wɨko om-nɨkam, mop nokɨp yu wɨn re negɨr wɨn e. 17 Sɨonggɨt paemb wɨn goro korɨrɨnd tekenɨm, ajɨwɨn b'ogla tangwatenindam nangga b'ogɨl mɨleim Yonggyam singi aeny wanɨm omnɨkam. 18 Ɨ

Epeso 5:19 291 Epeso 6:9wɨn goro pɨp tainina ɨk ke, nokɨp onggɨt ɨkɨt ɨtanegɨr omnɨkam motɨny. Ajɨ wɨn b'ogla YɨnayɨnaWɨngawɨnga ke yɨndangɨr taukindam, nokɨm daɨdenat Ton wen wɨp tamniny b'ogɨl mɨle om-nɨkam. 19 Sɨ wɨn b'ogla walenggyam walenggyamyɨt ngole auka tuwenyɨt yɨna ger ke ɨ esourenager ke ɨ dɨde sam kɨma wɨngawɨnga ger ke. Ɨwɨn b'ogla waina gar ke Yonggyamɨm pɨlwa samkɨma ger dɨde yɨna ger tatangenenindam. 20 Ɨkwa ita wɨnɨnd wɨn b'ogla Abu Godɨm komkesagasam sɨteket yɨt omnɨkenenya mera YonggyamYesu Kerisomna nyɨ kɨma.

Molkongga Wɨmena gatab Yɨt21 Ɨ wɨn b'ogla walenggyam walenggyam

b'atkaenenindam, nokɨp wɨn Kerisond ɨtamoga kɨma yɨsnaenenya. 22 Leo kɨma kongga!Wɨn b'ogla walenggyam wainajog leo wapɨlwa b'atkaenenindam odede rɨngmim re wɨnb'akaenenindam Yonggyamɨm pɨlwa. 23 Mopnokɨp leo re konggam moptekɨp e yɨbɨm, odedeɨte re Keriso Tina jɨ sosim moptekɨp yɨbɨm. SɨKeriso Tilenggyam re Tina jɨ sosim yɨrkokarokawayam e yɨbɨm. 24 Sɨ ɨte re sosi Kerisom pɨlwab'akaeneny. Sɨ daka odede yɨpa wɨp ke kongga,wɨn b'ogla wa leowar wa pɨlwa b'atkaenenindamkomkesa mɨle wɨngɨrɨnd. 25 Kongga kɨma rɨga!Wɨn b'ogla wainajog kongga singi teyenindamodede ɨte re Keriso sosi singi yiyenonj ɨ ketTilenggyam sosim yɨrkokar b'akawonj. 26 Nokɨmda ra sosi Tina yɨtɨmpɨlɨnd gar keutkundaoramis,ɨdenat ket Ton nyɨ ke sosi kɨlkesa tomɨny ɨ ɨngkekket yɨna tomɨny. 27 Ɨ kwa nokɨm da ra Tonɨtemb sosi rɨg kesa ɨ oparki kesa ɨ nanggamogodede negɨr kesa tomɨny, ɨdenat Ton ket sosi yɨnadɨde b'injawa kesa tomɨny, ɨ ket Ton TilenggyamTi pɨlwa ɨtomb sosi tomɨny b'ogɨl ɨnyomarenakɨma ɨnɨkam. 28 Kongga kɨma rɨga! Wɨn b'oglaodede yɨpa wɨp nya ke wainajog kongga singiteyenindamwainajog jɨ wa pɨlwa re dɨde. Sɨ yet ratinajog konggand singi tiyeny, ton singi b'iyenyre tilenggyam e. 29Makwa ɨta yete tinajog jɨ singikesa yomnɨkeneny, ajɨ ita wɨnɨnd ton yutmenenydɨde b'obogɨl yɨrgong yomnɨkeneny, odede ɨtere Keriso sosind yomnɨkeneny. 30 Mop nokɨpkomkesa men, sosi re kɨpear im Tina jɨwɨnd. 31 Sɨyɨna pebat ɨja emb jɨ yindeny da, “Onggɨt moppaemb jɨ yɨpa rɨgat b'ogla ti b'u ake ti mog terar,ɨ ket b'ogla ti konggam pɨlwa b'itɨnkis, ɨ dɨde ketton b'ogla nɨmognɨmog taya yɨpaina jɨ wa.” 32 Sɨɨtemb re ukoijog wɨgawɨga yɨt e. Ajɨ kon ukoijog

yɨtnono ainyɨn re Keriso dɨde sosi gatab yɨt e.33 Ajɨ kon b'usaya nitinjɨn da wɨn yɨpayɨpa rɨgap,mada b'ogla molenggyam moinajog konggandsingi tiyenyɨt odede rɨja e re man molenggyamsingi b'iyenyɨt. Ɨ kwa onggɨt konggat, madakab'ogla mor leond moga kɨma ɨsnaenenyɨt.

6B'u ake Mog dɨde B'ɨgawar Ganggand Wɨmena

gatab Yɨt1 B'ɨga! Wɨn kea Yonggyamɨnd gar ke utkunda

ke yokatonda, sɨ wɨn b'ogla wa b'uwar ake wamogwar utkundenam. Mop nokɨp ɨtemb redɨmdɨmjog mɨle e wanɨm omnɨkam. 2 Ɨ b'ingawayɨtɨt ɨja emb jɨ yindeny da, “Man b'ogla morb'u ake mor mog esnae!” Ɨ ɨtemb re naskajogb'ingawa yɨt e rɨna re God b'ogɨl yɨt kɨma tɨrɨryomnonj ten (10) b'ingawa yɨt wɨngɨrɨnd. 3 Sɨɨtemb jɨ tɨrɨr omni b'ogɨl yɨt da, “Nokɨm da ɨde-nat komkesa gasa mornɨm b'ogɨl taukanj, ɨ manɨta pɨnjog yilo mɨtɨbnyɨt onggɨt gowukoyɨnd.”4 B'ɨga b'uwam! Wɨdaka goro wa b'ɨgawar soromtamnenindam. Ajɨ wɨn b'ogla b'obogɨl gar keutkunda rɨga wɨmenam ten esowa teyenindamdɨde Yonggyamɨmna ouyaena ke yɨmak yɨt tam-nenindam. Sɨ ɨdenat wɨn b'obogɨl odede nya keten tawɨnkindam.

Wɨko Rɨga dɨde Towa Yonggyamwar Gang-gand Wɨmena gatab Yɨt

5 Wɨko rɨga! Wɨn b'ogla moga kɨma dɨdekaktɨtɨ aena kɨma waina gowukoi yonggyamwarutkundeninam garɨnd yɨpaina singi kɨma, odederɨngma rewɨn Kerisond yutkundenenya. 6Sɨ gorowɨn wa yonggyamwar wa wɨp nenand b'obogɨlwɨko tamnɨkindam ten nony sam omnenam. Ajɨwɨn b'ogla ɨmɨnjog kɨd ke Godɨmna singi mɨletamnɨkenindam Kerisomna wɨko rɨga rɨrɨrɨnd.7 Wɨko rɨga! Wɨn b'ogla waina yonggyamwarwa wɨko tamnɨkaenenindam gar sam kɨma odedeɨte re Yonggyamɨm pɨlwa re dɨde, ajɨ goro odedeɨte re rɨga wa pɨlwa re dɨde. 8 Sɨ wɨn b'oglanonyɨnd owamenenya da ra men yɨpayɨpa rɨgapb'ogɨl wɨko tamnɨkenindam, men opima Yong-gyamɨm pɨlke mɨra takatenindam dem merainaomnɨka rɨrɨrɨnd, nangga ma jɨ da men wɨko rɨgaim o b'ɨtrari rɨga im. 9 Yonggyamwar! Wɨdakab'ogla odede yɨpa wɨp nya ke waina wɨko rɨgatamnɨkenindam, ɨ b'ɨtɨswangindam b'anygɨnenanya ke ten ɨsamnenam. Nokɨp wɨn wumɨr im datowaina dɨde waina Yonggyam re yɨpaina e dɨde

Epeso 6:10 292 Epeso 6:24ɨta Ton de pumb tungg wa yɨbɨm, ɨ Tonmakwa ɨtabu b'iyena mɨle omnɨk, ajɨ komkesa rɨga yɨpa rɨrɨrnasim singi teyeniny.

Wɨngawɨnga ke Kupka Geja Gasa B'ikokam10 Kikitumam nitindenyɨn. Wɨn b'ogla Yong-

gyamɨnd gar ke utkunda ke gar seo okatenya, ɨ ketTina ukoijog seo ke towɨnkindam. 11 Ɨ wɨn b'oglakomkesa Godɨmna geja gasa b'itkokindam, nokɨmda ɨdenat wɨn ket rɨrɨrkɨp towɨnkindam Satanakɨma geja omnɨkam ra ton rabem omnena nyake otonkena teyeniny b'anygɨnena nya yɨmta un-dokam. 12Mop nokɨp meraina b'ipowa re ma gɨmke rɨga kɨma e yepim re kus dɨde mɨ kɨma wekeny,ajɨ ton kɨma im, opi re negɨr aneru yepim rewekenywɨp iyena danda kɨma dɨde ukoi nyɨ kɨma,ɨ onggɨt sɨbɨbɨmna gowukoi wɨp iyoyam, ɨ dɨdenegɨrjog wɨngawɨnga yepim re wekeny pumbtungg nata. 13 Sɨ onggɨt paemb Godɨmna kupkageja gasa ke b'ajgina, nokɨmda ɨdenatwɨn rɨrɨrkɨptowɨnkindam geja wɨp owarkitam onggɨt negɨr-jog bibɨrɨnd rɨna ra towa pɨlke b'ajgatena pɨtatainy dem, ngɨrpu ra komkesa gou wa tamnin-dam dem, wɨn ket onggɨt kak ke dɨkɨnda owɨnkitekenyɨt dem. 14 Sɨ onggɨt paemb wɨn b'oglaɨmɨnjog yɨtkak kɨma towɨnkindam, odede rɨngmara geja rɨgat robmopɨnd rob b'ibgi towɨnyis gejaomnɨkam, ɨ wɨn b'ogla Kerisomna negɨr kesadɨmdɨmjog rɨga nyɨ b'itkisya odede rɨngma rageja rɨgat dorkakɨnd dorkak b'utwangkapu gasab'ikiti owam, 15 ɨ wɨn b'ogla b'angonjeni tekenyɨtngɨmbla kɨma God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨtpɨtapɨta omnenam, odede rɨngma ra geja rɨ-gat pɨtɨ b'ikoki ɨbɨm gejam menonɨm. 16 Ɨ wɨnkwa b'ogla ita wɨnɨnd gar ke utkunda emorkaiyenya ɨ ɨngkaemb wɨn ket rɨrɨr taindam negɨr-jog rɨgamna komkesa wul dɨmɨl pɨla b'ajgatenanɨm gou wa omnenam, odede rɨngma ra gejarɨgat nɨm ɨteorenapu gasa yɨmɨnd owama iyeny,ɨ ɨngkaemb tina geja rɨgaina komkesa dɨmɨl kɨmanɨm ena tagnateniny. 17 Ɨ wɨn b'ogla b'obogɨl ong-gɨtyam yɨrkokar emorka iyenya rɨna re wɨn gar keutkunda ke yokatonda, odede rɨngma ra geja rɨgatmop utwangkapu dɨra b'ikiti owam. Ɨ kwa wɨnb'ogla emorka iyenya Godɨmna yɨtkak rɨnte re Yɨ-nayɨna Wɨngawɨnga geja giri pɨla ingaena yiyeny.18 Ɨ wɨn b'ogla ita wɨnɨnd Yɨnayɨna Wɨngawɨngakɨma b'itɨnkenenindam yɨr opmitenam komkesab'engabenga wɨp yɨr opmita ke dɨde b'ɨgekenake. Sɨ wɨn yɨr kɨma na tekenyɨt dɨde ita wɨnɨndmɨmkam wɨmena na tuwenyɨt yɨr opmitenam, ɨ

ɨdenat wɨn yɨr topmitenindam komkesa yɨna rɨgawa gatab. 19 Ɨ wɨn b'ogla kornɨm daka yɨr top-mitenindam da ra kon God ma yɨt rɨga wa pɨlwaopurenam omnyɨn, God opima yɨtkak notkainymoga kesa wɨgawɨga yɨtkak wumɨr omnenam rɨn-sim re God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt wɨngɨrɨndwekeny. 20 Ɨ kon Kerisomna nyɨ kɨma yɨt opurenarɨga awond re onggɨtyam God ma b'ogɨl yɨrkokarbage yɨt pɨtapɨta omnena mana. Ɨ yu ket konsɨbɨbmetɨnd nɨbnyɨn re onggɨt yɨt opurena ma. Sɨkon b'oglamoga kesa yɨt tapureninyɨnKerisomnanyɨ kɨma yɨt opurena rɨga rɨrɨrɨnd. Sɨ onggɨtpaemb wɨn kor gatab yɨr topmitenindam, nokɨmda ɨdenat kon moga kesa danda kɨma onggɨtyambage yɨt tapureninyɨn.

Undwatapu Yɨtkak21 Sɨ kon Tikikond ɨtmɨkisɨn wa pɨlwa yete re

mera singi iyeni gar ke utkunda rɨga yɨbɨm, ɨyete re Yonggyamɨmna wɨkond nony ɨjawa kɨmab'akaeneny. Nokɨm da ɨdenat wen wumɨr tam-neniny komkesa gatab rɨja e kon nɨbnyɨn ɨ kwanangga im kon omnɨka eyeninyɨn. 22 Sɨ ɨtembjɨ mop nangga pae kon tin wa pɨlwa ɨtmɨkisɨn.Sɨ ɨdenat wɨn wumɨr taukindam sowa gatab, ɨkwa ton ɨta danda kɨma tugoiny wen gar ngɨmblaomnam koina b'ɨdgotnena gatab.

23 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! AbuGodɨm pɨlke dɨde Yonggyam Yesu Kerisom pɨlkengɨmbla dɨde gar ke utkunda ke singi b'iyenamɨlewɨn kɨma. 24 Wurar komkesa ton kɨma yepim remera Yonggyam Yesu Kerisond ɨpendi kesa singiyiyenyi.

Pilipo 1:1 293 Pilipo 1:14

Pilipo LetaPolɨmna Ɨrɨki Pilipo Sosim pɨlwa LetaIsɨpkita Yɨtkak

Onggɨtyam Pilipo Leta ɨrɨka rɨga re Polte. Ong-gɨtwɨn nat ton yɨrɨkonj, re ton sɨbɨbmetɨnd yɨbne-nenonj Roma taunɨnd, ama rɨka A.D. siksti (60)kemag nat.

Pilipo sosit Polɨm yiyag wurar gasa yɨtmɨku-rauto Epaproditom pɨlɨnd de Roma taun wa. Sɨ reEpaprodito Romawa yɨbnonj Pol kɨma, ngɨrpu kettin juwarɨt yokatonj. Sɨ onggɨt mopɨp Pilipo sositma sobijog na Epaproditond gar bebɨg ke yoka-tonj. Ajɨ re ket ton b'ogɨl awonj, Pol kwa ket tinyɨtmɨkitonj Pilipo sosim pɨlwa onggɨt leta kɨma.Ɨ Pol Pilipo sosim pɨlwa pɨtapɨta yomneny onggɨtletand re tina danda kɨma towanɨm singi b'iyenamɨle gatab dɨde tina gar sam gatab rɨngmana rePilipo sosit Polɨnd yɨrmekonj singi b'iyena mɨleke dɨde yɨm b'akawa mɨle ke. Nangga ma jɨ da Polsɨbɨbmet kena ɨtemb leta yɨrɨkonj, ajɨ ɨtemb re jɨleta ma sobijog sam ke yɨndangɨr omni e yɨbɨm.

Ɨ Pol kwa gar ke utkunda rɨga nonony amninyda, “God yiyag wurar wa akainonj ɨ ɨngkenaembwɨn gar ke utkunda yoramitonda Godɨm pɨlɨndyɨrkokar okatam. Ɨ ɨdenatemb wɨn Yesum pɨlɨndaukɨtondam. Ajɨ ma Mosemna gog yɨt yɨmtaundoka kena wɨn yɨrkokar yokatonda.”

Ɨ Pol kwa yisɨpkeny sam dɨde ngɨmbla gatabrɨnte re God towa agoniny yepim re Yesu kɨmayɨpand wekeny.

Simesime Yɨtkak1 Simesime! Keriso Yesu ma wɨko rɨga, Kon Pol

dɨde Timote, sɨn ɨtemb leta yɨrɨkya re komkesayɨna rɨgawa pɨlwa e yepim re Keriso Yesumpɨlɨndgar ke utkunda aramkanj opi re Pilipo eriyandwekeny, ɨ yɨpand ton kɨma elda dɨde diyakona.2 Mera b'u Godɨm pɨlke dɨde Yonggyam YesuKerisom pɨlke wurar dɨde ngɨmbla wɨn kɨma!

Sɨteket Yɨt dɨde Yɨr Opmita3 Kon sɨteket yɨt kor Godɨnd yomnenenyɨn,

mopnokɨp kon itawɨnɨndwennony eyeneninyɨn.4Sɨ koina ita yɨr opmitawɨnɨnd konukoi samkɨmae wa gatab yɨr opmitena yomnɨkenenyɨn. 5 Konsɨteket yɨt Godɨnd yomnenenyɨn dɨde sam kɨmayɨr opmitenenyɨn, mop nokɨp wɨn kor pɨlwa yɨmb'akawa yoramitenenya God ma b'ogɨl yɨrkokarbage yɨt warabag omnɨkam otomapu ke rɨna

re wɨn God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt yoka-tonda ngɨrpu yu. 6 Ɨ God kea wa wɨngɨrɨndb'ogɨl wɨko yotobarkonj. Sɨ kon kupkakupkaɨmɨnjog ke wumɨr yokasɨn da God ɨtemb b'ogɨlwɨko omnɨka yiyeny dɨde Ton ɨta ɨtemb wɨkoundwas dem ngɨrpu ra Yesu Kerisomna ɨtendapubibɨr ik dem. 7 Sɨ ɨtemb re ɨmɨnjog dɨmdɨme kornɨm odede wɨp b'ɨpɨndenam komkesa wagatab. Mop nokɨp kon wen awaminyɨn koinagar nasim, ɨ kwa onggɨt wɨnɨnd ɨte re kon sɨbɨb-metɨnd nɨbnyɨn, kon God ma b'ogɨl yɨrkokarbage yɨt e negɨr yɨtkakɨm pɨlke yɨwaendenyɨndɨde pɨta yomnenyɨn da, ɨtemb God ma b'ogɨlyɨrkokar bage yɨt re ɨmɨnjog e. Sɨ wɨn komkesaɨta yɨm nokaenenya onggɨt wɨkom rɨna re Godwurar kɨma nokawonj omnɨkam. 8 Ɨ kon komkesawen ukoijog im singi eyeninyɨn odede rɨngma reKeriso Yesu singi yoramiteny wa pɨlɨnd. Sɨ Godre kornɨm yɨr ungata rɨga e onggɨt gatab. 9 Ɨkon ɨja emb wanɨm yɨr opmitenenyɨn odede dawaina singi b'iyena mɨle ɨmɨnjog b'utusmurenanjdɨde warabag taukanj ɨmɨnjog God ma yɨt wumɨrokatena kɨma dɨde komkesa wɨmena wɨngɨrɨndb'obogɨl ongwatena kɨma. 10Nokɨm da ɨdenat wɨnb'obogɨl tangwatenindam nangga im re ɨmɨnjogb'ogɨl mɨle, dɨde ɨngkaimemb wɨn Godɨm wɨpɨndkɨlkesa dɨde b'injawa kesa taindam dem Keri-somna ɨtenda bibɨrɨnd. 11 Ɨ kon kwa yɨr opmite-nenyɨn da wɨn Yesu Kerisomna danda kaim negɨrkesa dɨmdɨmjog mɨle jogjog omnɨka teyenindam,ɨ ɨngkaimembwɨn negɨr kesa dɨmdɨmjogmɨlemnakɨp ke yɨndangɨr taukindam. Nokɨm da ɨdenatrɨgap Godɨnd b'ogɨl ɨnyomarena okaenenyi dɨdeesourenenyi.

Pol ma Wɨko gatab Bage Yɨt12 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Kon

kwa singi en da wɨn wumɨr taindam da ɨtembgasa rɨna re kor pɨlɨnd aukonj, tonɨt wang yiyonjGod ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt ɨmɨnjog ukoiwarabag omnɨkam. 13 Sɨ ɨngkaemb jɨ komkesaRoma taun yɨr ɨpka geja rɨga bobo dɨde komkesaonggɨt taun rɨgap pɨtand wumɨr yokatenyi dakon sɨbɨbmet nate nɨbnenenyɨn, mop nokɨp konKerisond pɨta yomnenenyɨn. 14 Ɨ dɨde kwa gar keutkunda nany dɨde yɨngganwar wɨngɨrɨnd jogjogrɨga koina sɨbɨbmetɨnd wɨmena gatab utkun-denyi. Sɨ ɨngkaemb ton kupkakupka ɨmɨnjog kewumɨr yokatenyi Yonggyamɨm pɨlɨnd, ɨ ton ukoi-jog danda yokatenyi towaina garɨnd dɨde moga

Pilipo 1:15 294 Pilipo 2:2kesa God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt ukoi kanapɨta wa yomnenenyi.

15 Ɨ ɨtemb re ɨmɨnjog e, towa wɨngɨrɨnd nɨndarɨgap Kerisond pɨtapɨta yomnenenyi, nokɨp tonɨta ken nonyɨk nɨponenenyi dɨde ken yɨt nɨpate-nenyi. Ajɨ kwa nɨnda rɨgap Kerisond pɨtapɨtayomnenenyi, nokɨp ton ɨta b'ogɨl nony mena-mena ke singi yoramitenyi kor pɨlɨnd. 16-17 Sɨonggɨt naskanyam rɨgap singi aukenenanj odedenony menamena kaim da ton towalenggyamb'urowatena mɨle ke ken gou wa notɨnyi, ɨ tonnony menamena amnɨkenanj da ɨdenat kor bebɨgkwa b'usaya oikɨndena nitiyenauranj koina sɨbɨb-metɨnd wɨmena wɨngɨrɨnd. Sɨ ton re ma ɨmɨnjognony menamena kae Kerisond pɨtapɨta yomne-nenyi. Ajɨ daka onggɨt nɨnda yɨmtanyam rɨgapre ken ɨta singi niyenenyi, mop nokɨp ton wumɨryokatenyi da Godɨt ken noramitonj tina b'ogɨlyɨrkokar bage yɨt owaendenam negɨr yɨtkakɨmpɨlke. Sɨ ton odede singi iyena kaemb Kerisondpɨtapɨta yomnenenyi. 18 Sɨ makwa ɨta yɨpanegɨr! Makwa rɨngma, rada ton Kerisond pɨtapɨtayomnenenyi negɨr nony menamena kae o mɨndaɨmɨnjog b'ogɨl nony menamena kae, sɨ ton opimaKerisom gatab God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨtukoi warabag omnɨka yiyenyi. Sɨ onggɨt paembkon ukoi sam e aukenenyɨn, ɨ dɨde kon kwa ɨmɨn-jog ukoi sameomnɨka yiyenyɨn. 19Mopnokɨp konwumɨr en da, ɨtemb koina sɨbɨbmetɨnd wɨmenaɨsmate ken wang nitiyeny wɨngawɨnga nya keb'ɨtraram koina sɨbɨbmetɨnd wɨmena wɨngɨrɨnd,nokɨp wɨn opima kor gatab yɨr opmitenenindam,ɨ kwa Yesu Keriso ma wɨngawɨngate ken ɨrmekaniyeny dɨde yɨm okaena niyeny. 20 Ɨ kwa konkoina ngorjog singi dɨde warɨm b'ogɨl ɨsma okatama ɨmɨnjog singi aukenenyɨn, sɨ ɨngkaemb konɨmɨnjog ke yokatenyɨn da makwa ɨta yɨpa gatabke kon ɨngar taen. Ajɨ yu kon moga kesa eyingaenyɨn koina jɨ komkesa wɨmena wɨngɨrɨnd.Nokɨm da ɨdenat kon Keriso nena esourenenyɨnodede yɨpawɨp rɨja e re kon esourena yiyenenyɨn,nanggama jɨ kon yilo nɨtɨbnyɨn omɨnda uj okasɨn.21Mop nokɨp rada kon yilo e nɨbnyɨn, kon Kerisonena e yewangaenenyɨn dɨde Kerisom gatab Godma bage yɨt e yiyenenyɨn, ɨ rada kon uj okasɨn,ɨtemb kornɨm okatam re b'ogɨljog ɨsma e. 22 Ajɨra koina jɨ ke yilo wɨmenat b'ogɨl kɨp kɨma wɨkotamnɨkiny Kerisom pɨlɨnd, sɨ kon ma wumɨr ennangga e kon okasɨn, yilo o uj. 23Sɨ ɨmɨnjog onggɨtnɨmog gasasi ken nemorkya. Ajɨ kon ukoijog singie yokatenyɨn da kon gowukoi ɨraren dɨde Keriso

kɨma nɨtɨbnyɨn. Mop nokɨp ɨtemb re ɨmɨnjogjogukoijog b'ogɨl emb jɨ kornɨm. 24 Ajɨ ra kon jɨ keyilo nɨtɨbnyɨn wen yɨm okaenam, ɨtemb re wanɨmɨmɨnjog ukoijog gasa e. 25 Ɨ dɨde kon kupkakupkaɨmɨnjog ke wumɨr yokatenyɨn ɨtemb koina yilowɨmena gatab da, kon yilo nɨtɨbnyɨn dɨde ɨmɨnjogkon kwa komkesa wɨn kɨma nɨtɨbnyɨn, nokɨm daɨdenat kon wen yɨm takaeninyɨn waina gar keutkunda b'ogɨl danda dɨde samokawam. 26Nokɨmda ra kon b'usaya netken dem wa pɨlwa, sɨ ɨdenatwaina b'asourena ukoi warabag taukanj dem kormap Yesu Kerisond yɨmta undoka wɨngɨrɨnd.

B'ogɨl Danda kɨma Onyitam Wɨngawɨnga Ge-jam

27 Sɨ wɨn b'ogla walenggyam Kerisom gatabGod ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt rɨrɨrɨnd b'ogɨlmɨle kɨma wɨmena tuwenyɨt. Nokɨm da nanggama jɨ rada kon ɨta neken wa pɨlwa dɨde wen yɨrtanginyɨn o rada kon wa pɨlke ewaikiti e nɨbnyɨn,sɨ ɨdenat kon b'oglawa gatab tutkundenyɨn odededa wɨn kor kesa ke danda kɨma im yɨpand wɨn-gawɨnga ke owɨnkiwekenyɨt, ɨ dɨde dawɨn yɨpainanony menamena kɨma im b'ajobrena wuwenyɨtGod ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt b'obogɨl garke utkunda ke okatenam, 28 ɨ dɨde kwa da wɨnmakwa opima moga ainindam towanɨm yepimre wen geja eyenanj. Onggɨtyam waina dandakɨma onyita mɨle re waina geja rɨga wa pɨlɨndnegɨr omnam ɨmjata mal e, ajɨ daka wanɨm redadal yɨrkokar okatam mal e. Sɨ ɨtemb gasa reGodɨm pɨlkae. 29 Mop nokɨp re God wa b'ogɨlwurar ogona eyeninonj Kerisom wɨko omnɨkam,sɨ ɨtemb re ma Tin gar ke utkunda nena okatamana, ajɨ kwa Tina wɨko map b'ɨdgotnena okatamana. 30 Sɨ wɨda ɨnsima yɨpa wɨp b'ɨdgotnenaakatenindam kon re dɨde. Sɨ wɨn kea onggɨtyamkoina b'ɨdgotnena yɨr angenentondam koina wɨ-mena wɨngɨrɨnd, dɨde kwa yu wɨn opima utkun-denindam kor pɨlke.

2Keriso Yesu ma Tilenggyam Sobijog Awou Mɨle

1Sɨ onggɨt paemb rada ɨta nanggamog b'ugowayɨt e yɨbɨm wa wɨngɨrɨnd Keriso kɨma wɨme-nand, ɨ rada ɨta nanggamog danda b'agona yɨte yɨbɨm wa wɨngɨrɨnd Keriso ma singi b'iyenawɨngɨrɨnd, ɨ rada ɨta nanggamog e Yɨnayɨna Wɨn-gawɨnga ma yingg iyenam yɨbɨm wa wɨngɨrɨnd,ɨ kwa rada ɨta nanggamog e gar ke kear dɨdekear omnenam yɨbɨm wa wɨngɨrɨnd, 2 sɨ wɨn ken

Pilipo 2:3 295 Pilipo 2:22ukoi sam ke yɨndangɨr nomnɨka odede nya keda wɨn b'ogla yɨpaina gasand nony menamenatamnɨkindam. Sɨ onggɨt nony menamena om-nɨkam wɨn yɨpaina singi kɨma taindam, ɨ wɨn-gawɨnga ke yɨpand taindam dɨde yɨpaina nenanony menamena tamnɨkindam. 3 Ɨ goro kwa yɨpaodede mɨle omnɨka, ɨt re da rɨga gou wa omne-nam wɨn walenggyam b'urowatenindam. Ɨ gorokwa yɨpa b'asourena mɨle omnɨka waina wɨkoomnɨka gatab. Ajɨ walenggyam gou wa nonyɨkb'amdena kɨma wɨn walenggyam walenggyamnony ke b'atgenaindam odede da, “Ton re pumbwa im, ajɨ kon re gou wa en.” 4 Ɨ dɨde kwa wɨnyɨpayɨpa rɨga goro wainajog gasa b'ogɨl omnɨkanenamb nonyɨk b'atɨmdenindam, ajɨ b'ogla kwanɨnda b'enga rɨgaina gasa. 5 Sɨ waina yɨpayɨpagarɨnd nony menamena tamnɨkindam onggɨt yɨ-paina gasam pɨlɨnd odede ɨt re rɨja e re KerisoYesu moina garɨnd yɨbɨm.6KerisoYesu yɨbnonj re God kɨmayɨpa rɨrɨrkɨp get

ke kukɨp na,ajɨ Ton maka Tilenggyam Tina b'ogɨl okati

ɨtemb God kɨma yɨpa rɨrɨrkɨp get ke kukɨpb'agenayonj da ɨtemb re God kɨma yɨparɨrɨr e.

7 Ajɨ Ton Tilenggyam ɨtemb Tinajog kukɨp keab'eomnenonj

odede nya kenaemb da Ton Godɨmna wɨkorɨgajog kukɨp na yokatonj

dɨde Ton yɨpa wɨp rɨgaina jɨ ke pɨta awonj.Ɨ rɨgap Tina gɨm ke wɨp yongwateno odede

na da, “Ton re rɨgajog e.”8 Ton Tilenggyam sobijog na awonj, ɨ Ton

Godɨmna yɨmta undoka rɨga awonj ngɨrpuTina uj.

Sɨ Ton odede bebɨg kɨma na wul b'agbagɨnduj awonj.

9 Sɨ onggɨt penaemb God Todaka Tin pumbjog wayurowatonj,

ɨ kwa Ti yokawonj onggɨtyam nyɨ rɨnte repumbjog wa yɨbɨm komkesa b'engabenganyɨ wa pɨlke.

10Mop nokɨp komkesa rɨgayepim re wekeny pumb tungg wa dɨde

gowukoyɨnd ɨ dɨde gou borand,ton b'ogla kumsos b'amka wowen Yesu ma

nyɨwɨm pɨlɨnd,11 ɨ kwa b'ogla komkesa tugɨmɨp pɨtand ra-

pureninem da,“Yesu Keriso re Yonggyam e,Abu Godɨm yakaenu b'ogɨl ɨnyomarena.”

Ngaya Ɨnyomarena pɨla Wɨmenam Gowukoyɨnd12 Kor rɨgawar yena re kon singi eyeninyɨn! Sɨ

onggɨt paemb wɨn Godɨnd yɨmta yundoka odedewɨp rɨngma re wɨn ita wɨnɨnd tin yɨmta yun-dokenenya. Ɨ ma odede wɨn nena nat rɨna rekon nɨbnond wɨn kɨma ajɨ yu kwa b'usaya korkesa ke, wa wɨngɨrɨnd dadal ngɨrpu kesa yɨrkokarokatam ukoi kana wɨko tamnɨkenindam Godɨmwɨpɨnd moga aena kɨma dɨde kaktɨtɨ aena kɨma.13 Mop nokɨp God re wɨko omnɨka rɨga e wainagarɨnd. Ton Tina samkɨma singi gasa amnɨkeninyodede nya ke da, Tonwaina garwawɨko omnɨkamsingi aramiteniny dɨde kwawɨko omnɨkam dandaagoniny. 14 Ɨ wɨn komkesa gasa tamnɨkindamra goro kwa yɨt kɨma dɨde yɨt b'ɨpatena kɨma.15Nokɨm da ɨdenat wɨn b'injawa kesa dɨde kɨlkesataindam, ɨ ɨdenat God ma ɨmɨnjog negɨr kesab'ɨga taukindam rɨga wa wɨngɨrɨnd yepim re yuonggɨt gowukoyɨnd nonykok kaokao kɨma dɨdegar eskamki kɨma wekeny. Sɨ onggɨt rɨga wawɨngɨrɨnd wɨn wub kumbɨnd ɨki pɨla im ngayatanyorkindam onggɨt gowukoyɨnd. 16 Ɨ kwa rawɨn yɨrkokar okatam God ma yɨtkak danda kɨmaowama teyenindam, sɨ ɨngkaimemb kon wa gatabb'asourena takateninyɨn dem Kerisomna ɨtendabibɨrɨnd, ɨ kwa koina seo kɨma wɨko wa wɨngɨrɨndre makwa ɨta kɨp kesa tainy dem, ɨ dɨde koinaukoi bebɨg kɨma wɨko re kwa makwa ɨta kɨp kesatainy dem. 17 Ajɨ ra koina bebɨg wɨkot b'ogɨltamnɨkiny waina gar ke utkunda mɨlend rɨnsimre wɨn Godɨnd ewangayam wɨko amnɨkindamGodɨm singi sɨ gasa oramita re dɨde, dɨde nanggama jɨ rada kon kikitum koina yɨrkokar kus ɨg-marken waina onggɨtyam gar ke utkunda mɨleb'ogɨl omnam, kon sam e taen dɨde kwa komkesawɨn kɨma yɨpand gɨlgɨl sam taen. 18 Sɨ wɨda kwaonggɨtyam yɨpawɨp sam e okasya, ɨ dɨde kon kɨmayɨpand gɨlgɨl sam taenindam.

Timote dɨde Epaprodito19 Ra Yonggyam Yesu singi tainy, kon singi en

Timotend wanakana ɨtmɨkisɨn wa pɨlwa, nokɨmda ɨdenat koda kwa gar sam taen ra kon wagatab wumɨr okasɨn. 20 Sɨ kon tɨrɨr yomnondTimotend ɨtmɨkitam wa pɨlwa, mop nokɨp korTimote nenate nɨbnau yete re kon kɨma yɨpandgar ke nony kubɨr aeny wa gatab. 21 Mop nokɨpkomkesa rɨgap oraka eyenanj re towainajog gasanena im, ajɨ ma Yesu Kerisomna gasa im. 22 Ajɨke wɨn wumɨr im Timotemawɨp owarkena dandarɨnsim re ton kon kɨma God ma b'ogɨl yɨrkokar

Pilipo 2:23 296 Pilipo 3:10bage yɨt warabag omnɨkam bebɨg kɨma wɨko am-nɨkeniny, odede wɨp rɨngma ra yɨpa b'ɨgat tib'uɨm wɨko omnɨkaeniny. 23 Sɨ onggɨt paemb konsingi aenyɨn wanakana tin ɨtmɨkitam wa pɨlwa.Ɨ rɨdenat ra kon yɨr ongen nangga gasa na rakor pɨlɨnd tawɨk dem, odenja e kon tin ɨtmɨkisɨndem. 24 Ajɨ kon kupkakupka ɨmɨnjog ke wumɨryokasɨn Yonggyamɨmna singind da koda koleng-gyam wanakana neken dem wa pɨlwa.

25 Ajɨ kon nony menamena amnɨkenenyɨnodede da kon b'ogla naska Epaproditond ɨtmɨk-isɨn wa pɨlwa. Ton re koina gar ke utkundayɨnggan e, ɨ kon kɨma yɨpand gɨlgɨl wɨkomade, ɨ kwa kon kɨma yɨpand gɨlgɨl Godɨmna gejaomnɨka rɨga e. Ajɨ ton re kwa waina ɨtmɨkitiwɨko rɨga e yena re wɨn yɨtmɨkitonda kornɨmyɨm okaenam. 26 Sɨ kon tɨrɨr yomnond da konEpaproditond ɨtmɨkisɨn wa pɨlwa, mop nokɨp tonukoi singi e aeny wen komkesa yɨr ongongɨm.Ɨ kwa ton nony bebɨg kɨma e yɨbneneny, nokɨpton wumɨr na da wɨn kea utkundenonda da tonkopa na yɨbnonj. 27 Ɨ ɨmɨnjog ton ukoi kopa nayɨbnonj dɨde momtajog uj yokatonj. Ajɨ God tinkear yomnonj, sɨ ton ket b'ogɨl awonj. Ɨ onggɨtGodɨmna kearɨt ma tin nena na kear yomnonj,ajɨ keda kwa kea kear nomnonj, nokɨm da ɨdenatkon maka b'usaya gar kopa okatenyɨn koina garkopa tumɨnd. 28 Sɨ onggɨt penaemb kon ukoijogsingi aenond tin ɨtmɨkitam wa pɨlwa. Nokɨm dara wɨn tin kwa b'usaya yɨr ongya dem, ɨdenatwɨn ukoi sam taindam dem dɨde koina gar kopatoda kwa sobijog tainy dem. 29 Sɨ onggɨt paembda wɨn b'ogla Yesu ma nyɨ kɨma tin simesimeomnenya dem ukoijog sam kɨma dɨde tin ukoikana ɨsnaenya dem. Ɨ wɨn b'ogla kwa odedewɨp rɨga tesnaenenindam odede yɨpa wɨp nya ke.30 Mop nokɨp ton tina yɨrkokar yɨsɨngkandenonjKeriso ma wɨko omnɨkam, ngɨrpu ton momta ujyokatonj, nokɨp ton ma sobijog na waina omnɨkikesa wɨko komb undwatam yɨm nokaenenonj.

3Goro Ɨmɨnjogɨm Omnena Gɨm ke Mɨle gatab

1 Kor gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar!Kon kikitum yɨtkak kwa nitindenyɨn. Ukoi samainam, nokɨp wɨn Yonggyamɨmna rɨga im. Ɨɨte re kon wanɨm yɨpa rɨrɨrkɨp yɨtkak erɨkinyɨn,kornɨm ma bebɨg im, ajɨ wanɨm re negɨr omnɨkake b'obogɨl yɨr b'ɨpka mim jɨ. 2 Yɨr kɨma tekenyɨtonggɨt yongg pɨla kɨlkɨl negɨr rɨga gatab. Ɨ yɨrkɨma tekenyɨt onggɨt negɨr mɨle omnɨka rɨga

gatab. Ɨ dɨde yɨr kɨma tekenyɨt onggɨt negɨr nyake jabajaba kɨpear ɨpka mɨle rɨga gatab. 3 Mopnokɨp ton re ma ɨmɨnjog God ma obagendi tɨrɨromnimal wugɨm ɨpki rɨga im, ajɨ menpim ɨmɨnjogGod ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpki rɨgayepim remen YɨnayɨnaWɨngawɨngama danda keGodɨnd yewangaenenyu dɨde b'asourena yokate-nenyu Keriso Yesu kɨma wɨmenand, ɨ kwa yepimre men maka ɨmɨnjog ke yɨmjatenyu gɨm ke rɨ-gaina kɨpearɨnd omnɨki mɨle. 4 Ɨ kodaka rɨrɨr enɨmɨnjog ke ɨmjateni rɨl ogenkam onggɨt gɨm kekɨpearɨnd omnɨki mɨle gatab. Ɨ yet ra nonymena-mena omnɨk da, “Kor opima ɨmɨnjog ke ɨmjatenirɨl nɨbnainy onggɨt gɨm ke kɨpearɨnd omnɨki mɨlegatab,” sɨ tina onggɨt gatab rɨl re ma ɨmɨnjog im,ajɨ koina re ɨmɨnjog im. 5 Sɨ re kon ukendond dɨdeeitɨm (8) bibɨr awond, kon ket God ma obagenditɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle yokatond, ɨ konIsrael rɨga en, ɨ kon Benyamin gu ke rɨga en, ɨkon ɨmɨnjog Ibru Rɨga en, ɨ dɨde Ju rɨga wainagog owama mɨle gatab ke re kon yɨpa Parisai rɨgana. 6 Sɨ kon ma sobijog na nonyɨk b'ɨponenamɨle yokatenond Kerisomna sosi gatab, sɨ konukoijog bebɨg oramka eyeninond ɨtemb sosi awɨromnam. Ɨ kwa kon ma sobijog na negɨr kesadɨmdɨmjog mɨle omnɨkam singi aukenenond gogyɨt rɨrɨrɨnd, sɨ odedep kon b'injawa kesa dandakɨma gog yɨt yɨmta undoka rɨga na nɨbnenenond.7 Ɨ opimemb komkesa yɨt re kornɨm b'ogɨljog gasana nɨbnainonj, ajɨ re kon Kerisom ɨmɨnjog wumɨrawond, sɨ yu kon opimemb komkesa nony keakateninyɨn da komkesa re kornɨm ɨrarka mim.8 Ma onggɨt gatab nena na, ajɨ kon kwa nonyke yokatenyɨn da komkesa gasa re kornɨm ɨrarkamim, mop nokɨp kor Yonggyam Keriso Yesumwumɨr okatam re kornɨm ukoijog na awonj ajɨnɨnda gasa re ma ukoi na. Sɨ ɨtemb re Keriso Timapenaemb kon opimemb komkesa yɨt erarki-nonddɨde ket yunony ke akateninyɨn da komkesare liya pɨla b'ɨskoka mim, nokɨm da ɨdenat konKerisond okasɨn, 9dɨde kon kolenggyam pɨta taenda kon re kupkakupka Kerisond gar ke utkundarɨga en. Mop nokɨp kor negɨr kesa dɨmdɨmjogrɨga nyɨ okati re ma gog yɨt yɨmta undoka kae,ajɨ Kerisond gar ke utkunda kae. Re God yɨrnongonj koina gar ke utkundand, sɨ ɨdenatembGodnokawonj negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ. 10Sɨkon singi en Kerisom b'obogɨl wumɨr awowɨm,ɨ tina utnyita danda okatam, ɨ yɨpand ton kɨmatina b'ɨdgotnena yingg okatam, ɨ dɨde tina uj kɨma

Pilipo 3:11 297 Pilipo 4:8yɨpa wɨp uj okatam. 11 Sɨ ra rɨdede nya ke rɨrɨr ra,kon singi en ɨtemb nya yɨmta undokam, nokɨm daɨdenat kon topenjɨn dem utnyitapu wa koina ujke.

Koina Wɨngata Yɨmta Undokinam12Konma odedema nindenyɨn da kon kea ong-

gɨtyam komkesa akasinond o kon kea rɨrɨrkɨpjoggar ke utkunda rɨga awond. Ajɨ kon ɨta dandayondratenyɨn opimemb komkesa mɨra kornɨmokatam. Mop nokɨp Keriso Yesu ken tinɨmnokatonj re onggɨt omnɨka mana. 13 Kor nanydɨde yɨngganwar! Kon kolenggyam maka odedenony ke aenyɨn da, “Kon kea onggɨtyam komkesaamorkinyɨn.” Ajɨ ita wɨnɨnd odede yɨpaina gasanena e kon yomnɨkenenyɨn. Sɨ kon kor kak kegasa nony b'edateninyɨn, ajɨ kon kor wɨp ke gasaokata ma kupka danda kɨma b'ɨkenenyɨn. 14 Sɨkon ita wɨnɨnd odede kupka danda kɨma wɨp wab'ɨkenenyɨn undwatapu mal wa okatam pumbtungg ma mɨra rɨna re ken God ara nemokonjKeriso Yesumna nyɨ kɨma. 15 Ɨ men komkesa rerɨgajog im wɨngawɨnga ke. Sɨ onggɨt paemb menb'ogla odede yɨpa wɨp mɨlend nony menamenaramnɨkinum rɨgajog re dɨde. Ɨ ra wɨn b'enga wɨpmɨlend nony menamena tamnɨkindam, sɨ God ɨtakwa onggɨt gatab wa pɨta tamnenainy. 16 Sɨ menb'ogla onggɨtyam mɨle nena omnɨka reyeninumnanggamog im re men akatenindam.

17 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Wɨnkoina wɨngata yɨpand gɨlgɨl yɨmta undoka rɨgaainam! Ɨ dɨde wɨn b'ogla yɨr ɨpka teyenindamopimemb rɨga yepim re ton yɨpaina wɨngatamɨlend wekeny odede wɨp rɨngmana re wɨn sowapɨlke yokatonda. 18 Sɨ kon jogjogpyam naskandwen yɨt amneneninond, ajɨ kon kwa yu b'usayanitinjɨn yɨrekɨp kɨma, mop nokɨp jogjog rɨgawekeny re Kerisomna wul b'agbag ma geja rɨgaim. 19Sɨ onggɨt rɨga waina undwatapu ra negɨrjogb'ɨsagɨka im. Ɨ ton owou nena yɨr ngɨi rɨgaim, sɨ towaina god re towaina kom im. Ɨ dɨdekwa ton towaina b'ogɨl ɨnyomarena kɨma gasaim asourenenanj, ajɨ opimemb gasa re towanɨmɨngar okatena mim. Ɨ kwa ton gowukoi gɨm kegasa nena nasimnonymenamena aramkenenanj.20 Ajɨ men re pumb tungg rɨga nyɨ okati imwekenyɨn. Sɨmen gar samkɨma e yɨr ungaenenyumera Yonggyam Yesu Kerisond yet ra pumbtungg ke ik dem dɨde mera dadal ngɨrpu kesayɨrkokar notgoniny dem. 21 Ɨ Ton tina omnɨkadanda yingaeny dɨde komkesa gasa eyeniny Tina

yɨr ɨpka danda wɨra wa, ɨ Tonsim onggɨt danda kemeraina goujog wa danda kesa jɨ tengenjiny dem,dɨde sisɨl danda kɨma jɨ tamnɨkiny demTina b'ogɨlɨnyomarena kɨma jɨ re dɨde.

4Pol ma Kikitum Danda Yɨt

1 Kor gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwaryena re kon singi eyeninyɨn dɨde kon singi aenyɨnyɨr ongongɨm, ɨ yepim re kornɨm sam im dɨdeb'ogɨl esourenajog dɨra im! Sɨ onggɨt paembyena re kon singi eyeneninyɨn, wɨn b'ogla dandakɨma onyisinam Yonggyamɨnd gar ke utkundandodede rɨngmim re kon wen auyaeninyɨn.

2 Yuodiya, kon yɨt ɨtaya mitiyenyɨn, dɨde kwaSintike, kon yɨt ɨtaya mitiyenyɨn da wɨn gorowetaweta tawa, ajɨ wɨn b'ogla yɨpaina gasa ne-nand gɨlgɨl nony menamena oramisya. Nokɨpwɨn yɨpa nat Yonggyamɨnd gar ke utkunda keyokatonda, sɨ ɨngkenaemb ketwɨn gar ke utkundake wundoi awonda. 3 Ɨ kon kwa ɨmɨnjog kor wɨko-mad, meda kwa yɨt ɨtaya mitiyenyɨn da man yɨmtakaeneninyɨt opimemb kongga yepim re Godma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt warabag omnɨkamkon kɨma yɨpand gɨlgɨl bebɨg kɨma wɨko yiyeno, ɨkwa Kleme dɨde nɨnda kon kɨma gɨlgɨl wɨkoyam.Sɨ opima towaina nyɨ wekeny yɨrkokar pebandrokasim re God yɨrkokar okati rɨga nyɨ oramkaeyeniny.

4 Ɨ itawɨnɨndwɨn samna taukenenindamYong-gyam kɨma yɨpand wɨmenand. Ɨ kon kwa b'usayanitinjɨn da, “Wɨn sam na taukenenindam.” 5 Ɨwaina musɨk ɨsnawa nony kɨma mɨlep komkesarɨga wumɨr ramneninem! Sɨ Yonggyamɨmnaɨtenda bibɨr ke momta e. 6 Ɨ goro kwa yɨpagasam pɨlɨnd gar bebɨg taininam, ajɨ wɨn b'oglakomkesawaina b'ɨgekenaGodɨmpɨlɨnd aramiten-inam sɨteket yɨt kɨma yɨr opmita ke dɨde b'ɨtenake! 7 Sɨ Godɨmna ngɨmbla rɨnte re men rɨgap marɨrɨr im nony taukindam, tonsim waina gar dɨdewaina nonymenamena b'obogɨl yɨr ɨpka teyeninyKeriso Yesu kɨma gɨlgɨl wɨmenand.

8 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Konkikitum nitindenyɨn. Wɨn b'ogla odede mɨlendnonyɨk b'amdena tuwenyɨt, opi re da nanggamogmɨle e re ɨmɨnjog, ɨ nanggamog mɨle e re b'ogɨlɨsnawa kɨma, ɨ nanggamog mɨle e re negɨr kesadɨmdɨmjog, ɨ nanggamogmɨle e re yɨna b'amnenakɨma, ɨ nanggamog mɨle e re singi b'iyena kɨma,ɨ dɨde nanggamog mɨle e re esourena kɨma. Sɨ

Pilipo 4:9 298 Pilipo 4:23kwa wɨn b'ogla onggɨtyammɨle nena yɨr teyenin-dam rɨnggɨtyam mɨle im ra otomantijog ɨ kwarɨnggɨtyam gasa im ra b'ogɨl ewangaya kɨma. 9 Ɨwɨn ɨnaemb mɨle omnɨka teyenindam rɨna re wɨnkor pɨlke b'auyaenentondam, ɨ akatenentondam,ɨ utkundenentondam, ɨ dɨde yɨr angenentondam.Sɨ ɨdenat ngɨmbla God wɨn kɨma ɨbneneny.

Sɨteket Yɨt Pilipo Sosi ma Wurar gatab10 Ɨ kon ukoijog sam e yokatenyɨn Yonggyam

kɨmagɨlgɨlwɨmenand,mopnokɨpwɨn kea b'usayakwa sisɨl danda kɨma nony epangenjindam ko-rnɨm yɨm okawam nɨnda nya ke. Ɨ wɨn ɨtemb korgatab kea nony menamena omnɨka eyentondam,ajɨ wanɨm gangga awɨr na aukɨto ken odaram.11 Sɨ kon nindenyɨn re ma gasa kesa ma pae.Mop nokɨp kon kea b'auyaenenond rɨdede nakon rɨrɨrkɨp gasa akateninond b'ogɨl dɨde negɨrwɨngɨrɨnd. 12 Ɨ kon wumɨr en rɨdede e b'obogɨlwɨmena netkenyɨn gasa kesawɨngɨrɨnd, ɨ kon kwawumɨr en rɨdede e b'obogɨl wɨmena netkenyɨnjogjog gasa kɨma wɨngɨrɨnd. Kon kemb b'auyaenanekenond wɨgawɨga wɨmena nya rɨna re konkomkesa gasa rɨrɨrkɨp amnɨkeninond komkesawɨnɨnd, mɨnda rɨka jogjog owou kɨma wɨmenando mɨnda owoupa kɨma wɨmenand, ɨ kwa mɨndarɨka jogjog gasa kɨma wɨmenand o mɨnda gasakesa wɨmenand. 13 Kon rɨrɨr en komkesa wɨnɨndrɨrɨrkɨp wɨmenam, mop nokɨp Kerisote ken dan-dam nomnɨkeneny. 14 Ajɨ wɨn kea b'obogɨl am-nɨktondam opimemb mɨle rɨna re wɨn kon kɨmayɨpand gɨlgɨl bebɨgjog yingg akatentondam.

15 Ɨ wɨn Pilipo Sosi rɨga, kemb ɨmɨnjog wumɨraindam odede da wa wɨngɨrɨnd God ma b'ogɨlyɨrkokar bage yɨt otomapund rɨdenat re konyiwatond Makedoniya ke, makwa yɨpa sositkon kɨma mɨramɨra gasa yingg b'agona mɨleyomnɨkonj, ajɨ ɨna yɨpaina waina sosi nenat. 16 Ɨkwa re kon nɨbnond Tesalonika wa, wɨn kea korsingi ingaena gasa nɨtmɨkurautondam yɨpapyamɨ dɨde kwa nɨmogɨm. 17 Ɨ kon ma wurar gasaim oraka eyeninyɨn, ajɨ kon oraka eyeninyɨn rewɨngawɨnga ke kɨp im jogjog warabag aukamwa pɨlɨnd. 18 Ɨ kon komkesa gasa akasinond reyɨndangɨr na dɨde kwa jogjog im gasa yɨndangɨrnɨbnainy. Sɨ kon nɨbnyɨn re jogjog gasa kɨmae, mop nokɨp kon ke Epaproditom pɨlke gasaakasinond rɨna re wɨn nɨtmɨkurautondam. Sɨopimemb re ngɨrangngɨrang sɨ gasa pɨla im, ɨb'ogɨljog sɨ b'angga pɨla im odede rɨja na re Jurɨgap Godɨm pɨlwa aramkenento yɨnametɨnd Tipɨlwa b'ogɨl sam okawam. 19 Sɨ Keriso Yesum

pɨlɨnd ɨta Godma b'ogɨl ɨnyomarena kɨma ukoijogwurar yɨbɨm, ɨ kor God opima onggɨt ukoijogwurar rɨrɨrɨnd komkesa waina ingaena gasa yɨn-dangɨr tamnɨkainy dem. 20 Sɨ b'ogɨl ɨnyomarenayebɨmmera B'u Godɨm pɨlwa, ngɨrpu kesa ngɨrpukesa, ɨmɨnjog!

Undwatapu Yɨtkak21 Sɨ kor wɨdaemb yɨt komkesa yɨna rɨga wa

pɨlwa yepim re Keriso Yesund yɨmta yundoki. ƗGar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar yepim rekon kɨma wekeny, toda kwa wa etmɨkurauranjwɨdaemb yɨt. 22 Ɨ kwa komkesa yɨna rɨgap waetmɨkurauranj wɨdaemb yɨt, ajɨ ɨmɨnjogjog towapɨlkaim yepim re Roma mopyam king Kaisamnametɨnd wɨko amnɨkanj. 23 Yonggyam Yesu Keri-somna wurar yebɨm waina wɨngawɨnga kɨma!

Kolosai 1:1 299 Kolosai 1:14

Kolosai LetaPolɨmna Ɨrɨki Kolosai Sosim pɨlwa LetaIsɨpkita YɨtkakOnggɨtyam leta ɨrɨka rɨga re Polte. Ɨ ton

yɨrɨkonj re Kolosai sosim pɨlwa na, ama rɨka A.D.siksti (60) kemag nat. Ɨ Kolosai taun re SobijogAsiya wɨngɨr nate yɨbɨm ɨlemet gatabɨnd Epesotaun gatab ke. Sɨ ɨtemb sosi re ma Polɨmnaotobarki e, ajɨ onggɨt eriya nat yɨbnonj rɨkɨnd rePol wɨko omnɨka yiyenonj. Ɨ ton ket wɨko rɨgaetmɨkeninonj Epeso taun ke.

Pol kea wumɨr yokatonj da Kolosai sosiwɨngɨrɨnd opima wekeny b'anygɨnena ouyaenarɨga yepiya re danda kɨma apurenento da, “Raman Godɨm wumɨr taet dɨde kupka yɨrkokarokasɨt, man b'ogla nɨnda wɨp iyoi dɨde juwaiokai wɨngawɨnga kumsos emka teyeninyɨt.” Ɨyɨtkak kwa tumɨnd oramitam onggɨt ouyaenarɨgap endenento da, “Yɨpa rɨgat b'ogla b'atkauodede omnɨka mɨle ke ɨt re wugɨm ɨpka mɨle.” Ɨkwa ton b'ogla danda kɨma b'ingawa yɨt owamareyeninem owou gatab ɨ bibɨr gatab ɨ dɨde nɨndamɨle gatab. Pol onggɨtyam peba yɨrɨkonj reodede b'anygɨnena ouyaena rɨga gensi omnamana ɨmɨnjog gar ke utkunda gatab God mabage yɨtkak ke. Sɨ ton yindeny da Yesu Kerisorɨrɨr e rɨga kupka yɨrkokar okawam ajɨ opimembb'anygɨnena ouyaena rɨgap wɨp eyenanj repajajog wa im Yesum pɨlke. Mop nokɨp Godgowukoi yotobarkonj re Kerisom pɨlkena ɨ Godyɨrkokar okawamɨle yoramitonj re Yesu Kerisondgar ke utkunda kae.

Simesime Yɨtkak1 Simesime! Kon Pol ten, ɨ God naska nata

kea singi yoramitonj kor pɨlwa Keriso Yesumnaɨtmɨkitijog rɨga awowɨm. Sɨ yu kon ɨta onggɨtyamɨtmɨkitijog rɨga wɨko omnɨka yiyenyɨn wanɨm. Asɨ kon gar ke utkunda yɨnggan Timote kɨma eɨtemb leta yɨrɨken wa pɨlwa 2 yepim re yɨna rɨgawekenyɨt Kolosai taunɨnd, opi re Kerisom pɨlɨndnony ɨjai nanyɨngganwar. Mera B'u Godɨm pɨlkewurar dɨde ngɨmbla wɨn kɨma.

Polɨmna Sɨteket Yɨt dɨde Yɨr Opmita3 Sɨ sɨn ita yɨr opmita wɨnɨnd wa gatab sɨteket

yɨt nindenenya Godɨm pɨlwa yete re mera Yong-gyam Yesu Kerisomna B'u. 4 Mop nokɨp sɨn keautkundenonda waina gar ke utkunda mɨle gatab

Keriso Yesum pɨlɨnd dɨde waina singi b'iyenamɨle gatab rɨnte re wa ebnau komkesa yɨna rɨgawanɨm. 5 Ɨ wa ɨta warɨm b'ogɨl ɨsma ongapiebnau de pumb tungg wa. Onggɨt paemb wɨnodede gar ke utkunda mɨle dɨde singi b'iyenamɨle amnɨkindam. Ɨ re wɨn naskajog ɨmɨnjog Godma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt yutkundenonda, sɨɨngkenaemb ket wɨn wumɨr auka tuwot onggɨtwarɨm b'ogɨl ɨsma gatab. 6 Sɨ re ɨtemb God mab'ogɨl yɨrkokar bage yɨt ikonj wa pɨlwa, ɨngkek ketwɨn ɨtemb yɨt yutkundenenonda, dɨde Godɨmnawurar gatab ɨmɨnjog yɨtkak kupkakupka wumɨraukɨtondam. Ɨ onggɨtyam yɨt re kea komkesagowukoi wa warabag auka yikenonj, ɨ ket kɨpɨjagɨka dɨde ɨnɨka yikeny odede ɨt re wa wɨngɨrɨndre dɨde. 7 Sɨ wɨn kea odede wɨp b'auyaenayokatonda sowaina singi iyeni wɨkomad Epaprampɨlke. Ɨ ton re Kerisomna nony ɨjai wɨko rɨga esowanɨm yɨm okawam. 8 Sɨ ton kea sowanɨm pɨtayomnɨkonj waina singi b'iyena mɨle gatab rɨna rewɨn yomnɨkenenonda Yɨnayɨna Wɨngawɨngamnaingaeni ke.

9 Sɨ onggɨt mop paemb re sɨn wa gatab utkun-denenonda, ɨngkek ket makwa sɨn yɨpendondasowaina yɨr opmita wa gatab. Sɨ sɨn Godɨndyɨgekenenyu da komkesa b'ogɨl multekɨp tengae-nenindam, ɨ ket kupkakupka wumɨr takatenin-dam nangga ma re God singi aena yikeny wanɨmomnɨkam dɨde nony taukenenindamwɨngawɨngake gasa gatab. 10 Ɨ ɨngkaemb ket wɨn dɨmdɨmnya ke wɨmena tuwenyɨt Yonggyamɨmna singirɨrɨrɨnd, sɨ ɨdenat wɨn Yonggyamɨnd samɨm om-nɨkenenya komkesa gatab ke. Ɨ kwa wɨn kɨptejagɨkenindam komkesa waina b'ogɨl wɨko om-nɨka wɨngɨrɨnd, dɨde waina wumɨr ɨnɨka tuwenyGodɨm gatab. 11 Ɨ kwa da God Tina b'ogɨl ɨny-omarena kɨma danda rɨrɨrɨnd wen seowɨm tam-neniny komkesa danda ke, sɨ ɨdenat wɨn gar samkɨma mɨmkam wɨmena ke tuwenyɨt dɨde musɨkwɨmena ke tuwenyɨt komkesa bebɨg wɨngɨrɨnd.12 Ɨ kwa da wɨn Abu Godɨnd sɨteket omnenenyayet re wen rɨrɨrkɨp amninonj yɨna rɨga wainaowabɨndeni gasa yɨpand yingg okatenam pumbtungg ngaya pɨtand. 13 Mop nokɨp Godɨtembmen nopenjinonj Satanamna sɨbɨb tungg ke, ɨket Tonɨt men werenam nomninonj Tina singiiyeni B'ɨgamna pumb tungg wa. 14 Sɨ Tina B'ɨgaKerisotemb Tina kus ke meraina negɨr mɨlemnamɨra yoramitonj, ɨ Ton ket kea meraina komkesanegɨr mɨle awɨr amninonj men ɨtrɨngendam.

Kolosai 1:15 300 Kolosai 2:3Kerisomna Danda dɨde Wɨko

15 Ɨ ɨtemb Keriso re Godɨmna wɨpkak e yenare rɨgap maka yɨr ongong yiyenyi, sɨ Ton getke adea yɨbnonj re God maka gasa atobarkinonj.Ɨ dɨde Tonta ukoijog dandam rɨgɨb Rɨga yɨbɨmkomkesa otobarki gasa wa pɨlke. 16 Mop nokɨpGod onggɨtyam Kerisomna danda kena komkesagasa atobarkinonj, opi re komkesa gasa pumbtunggɨnd dɨde wub ake gowukoyɨnd, ɨ komkesayɨr ongong kɨma gasa dɨde yɨr ongong kesa gasa,ɨ komkesa kingɨmna danda, ɨ komkesa nyɨ rɨ-gaina danda, ɨ komkesa wɨp iyena danda, ɨ dɨdekomkesa wɨko wɨp omnena danda. Sɨ onggɨtyamkomkesa gasa b'atobarkɨto re Kerisom pɨlkenadɨde Ti mana. 17 Ɨ Keriso adea get kena yɨbnonj,re komkesa gasa maka b'atobarkɨto, ɨ Ton Tinadanda kaim komkesa gasa yɨpand emorka eye-niny. 18 Ɨ Keriso re jɨwɨmna moptekɨp e, ɨ jɨ re sosie. Ɨ Ton re rɨgɨb Rɨga e yet re naskajog utnyitonjuj ke. Nokɨm da ɨdenat Ton Tilenggyam naskajogpɨpmet okas komkesa gasa wɨngɨrɨnd. 19 Mopnokɨp God gar sam kɨma na Tina komkesa dandaaramkinonj wɨmenam Kerisom pɨlɨnd. 20 Ɨ GodKerisom pɨlkena komkesa gasa Tinɨm rɨgarɨgaamninonj. Sɨ ket God Kerisomna wul b'agbagkus na yingawonj ngɨmbla awowɨm komkesa gasakɨma rɨnsim re wekeny wub ake gowukoyɨnd dɨdepumb tunggɨnd.

21 Sɨ wɨn naskand Godɨm pɨlke wetaweta nawekenot, ɨ dɨde wɨn re wɨngawɨnga ke Godɨmnageja rɨga na wekenot, nokɨp wɨn negɨrjog mɨlena omnɨka eyentondam nony menamena ke dɨdeomnɨka ke. 22 Ajɨ Keriso kea Tina gɨm ke rɨgajɨ ke uj awonj wul b'agbagɨnd, ɨ onggɨt Tina ujkenaemb Ton wen rɨgarɨga amninonj God kɨma.Nokɨm da ɨdenat wɨn Godɨmwɨpɨnd towɨnkindamyɨna omni rɨga, ɨ kɨlkɨp kesa rɨga, ɨ dɨde b'injawakesajog rɨga. 23 Sɨ Keriso ɨta onggɨtyam wɨko om-nɨka yiyeny, ra wɨn Godɨmna ɨmɨnjog yɨtkakɨndgar ke utkundamɨlendwɨmena tuwenyɨt, ɨ onggɨtgar ke utkundand danda kɨma towɨnkindam ɨm-nɨnena kesa, ɨ dɨde maka nonysɨpsɨp taukindamwarɨm b'ogɨl ɨsma gatab rɨna re wɨn yokatondaGod ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨtɨm pɨlke. Sɨ wɨnɨnaemb jɨ Godma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt yutkun-denonda rɨnte re komkesa rɨga wa pɨlwa pɨtapɨtaomnena yiyenyi onggɨt kupka gowukoyɨnd. ƗGodɨt ken Pol onggɨt Tina b'ogɨl yɨrkokar bageyɨtɨmna wɨko rɨgam nomnonj.

Polɨmna Wɨko Sosi gatab

24 Sɨ yu kon b'ɨdgotnena im akateninyɨnwanɨm wɨko omnɨka wɨngɨrɨnd, ajɨ kon onggɨtb'ɨdgotnena gatab gar sam e aenyɨn. Mop nokɨpKerisote pop b'ɨdgotnena okatena teyeniny Tinajɨ, ɨt re sosi map, ajɨ Ton kea komb erarkinonjTina wɨko rɨga wa undwatam. Sɨ kon Tina ong-gɨtyam ɨrarki komb b'ɨdgotnena im angurka eye-ninyɨn koina jɨwɨnd Tina jɨ sosi wɨko wɨngɨrɨnd.25 Ɨ God kor danda nokawonj wanɨm wɨko om-nɨkam, sɨ onggɨt rɨrɨrɨnd kon sosimna wɨko rɨgaawond. Nokɨm da ɨdenat kon God ma yɨtkakpɨtapɨta tamneninyɨn wa pɨlwa wen yɨndangɨromnɨkam. 26 Sɨ ɨtemb God ma ɨsamki re wɨ-gawɨga yɨt na rɨna re God yegitenenonj komkesanaska wɨn wɨngɨrɨnd dɨde komkesa b'usmurenirɨga wa pɨlke. Ajɨ yu Ton onggɨtyam wɨgawɨgayɨtkak ɨta Tina yɨna rɨga wa pɨlwa pɨta omnɨkayiyeny. 27 Ɨ God singi yoramitonj onggɨtyamTina yɨna rɨga wumɨr awowɨm da, onggɨtyamwɨgawɨga yɨtɨt rɨdede ukoijog b'ogɨl ɨnyomarenae pɨta omnena iyeny God ma obagɨki kesa rɨgawa wɨngɨrɨnd. Ɨ onggɨtyam wɨgawɨga yɨt reKerisote yete re yɨbɨm wa wɨngɨrɨnd, ɨ ɨngkaembket wɨn warɨm b'ogɨl ɨsma yokatenya Godɨmnab'ogɨl ɨnyomarena yingg okatam. 28 Sɨ sɨn ɨtembjɨ Keriso pɨtapɨta omnena yiyenyu, ɨ ɨngkaembket komkesa rɨga yɨmak yɨt omnena eyenindam,ɨ dɨde ket kupka sowaina b'ogɨl multekɨp en-gaenenindam komkesa rɨga b'obogɨl ouyaenam.Nokɨm da ɨdenat sɨn onggɨtyam komkesa rɨgarɨrɨrkɨpjog gar ke utkunda rɨga tamnɨkindamKerisom pɨlɨnd, ɨ ket tawɨnkindam Godɨmwɨpɨnd.29 Sɨ Keriso Tina danda kae wɨko omnɨka yiyenykor pɨlɨnd, sɨ kodaka onggɨtyam Tina danda rɨrɨrnate odede wɨko omnɨkam ɨsanikesa b'asowanekenyɨn.

21 Ɨ kon singi en da wɨn wumɨr okasya da rɨdede ekon ukoijog bebɨg yokatenyɨn wa map dɨde towa

map yepim re gar ke utkunda rɨga wekenyLaodikeya taunɨnd ɨ dɨde komkesa gar ke

utkunda rɨga map yepiya re maka ken wɨp yɨrnongo. 2Nokɨm da ɨdenat ton towaina garɨnddanda takatenanj, dɨde singi b'iyena mɨle keyɨpand b'itɨnkɨndenanj, ɨ dɨde ton Godɨmnaɨmɨnjog yɨtkak kupkakupka rɨrɨrkɨpjog wumɨrauka tuweny dɨde b'obogɨl temjatenanj. Sɨ tonɨdenat ket b'obogɨl wumɨr taukanj Godɨmna

wɨgawɨga yɨt gatab, ɨt re Keriso. 3 Ɨ rɨgap b'ogɨlmultekɨp kaim dɨde God ma ɨmɨnjog yɨtkak

Kolosai 2:4 301 Kolosai 2:21wumɨr kaim akatenenanj wɨgawɨga egurki

b'ogɨljog gasa. Sɨ opimemb komkesa wɨgawɨgaegurki b'ogɨl gasa re Kerisom pɨlnasim wekeny.

4 Ɨ kon ɨtemb yɨt yopurenyɨn re nok ma da ɨdenatmaka yet wen gaya ogona yɨt ke rabem

tamneniny b'anygɨnena nya wa wɨp omnenam.5Mop nokɨp nangga ma jɨ da kon awɨr e jɨ ke wɨnkɨma nɨbnyɨn, ajɨ kon ɨta wɨngawɨnga ke wɨnkɨma nɨbnyɨn. Sɨ wɨn b'obogɨl dɨmdɨm im

wɨmena wuwenyɨt, ɨ danda kɨma Yesund gar keutkunda ke yokatenya. Sɨ kon kea opimemb

waina mɨle yɨr ongong eyeninyɨn ɨ ket kon sam eaena nekenyɨn onggɨt gatab.

Gar ke Utkunda Rɨgamna B'ɨtrari Wɨmena6Sɨ wɨn kea Keriso Yesund yokatonda wa Yong-

gyamɨm. Sɨ wɨn b'ogla omanda Ti pɨlɨnd wɨmenatuwenyɨt Tin gar ke utkunda ke. 7 Ɨ wɨn Tipɨlɨnd ap b'amka dɨde b'aranga wuwene. Ɨ wɨndanda kɨma gar ke utkunda ke owɨnka wuweneodede rɨja na re wɨn b'auyaena wuwenot. Ɨ dɨdewɨn ita wɨnɨnd Godɨnd sɨteket yɨt omnena yiyenakomkesa gasa gatab. 8 Ɨ nɨnda rɨgap kea kɨpkesa rɨgaina ouyaena ke dɨde gaya ogona yɨt kerɨga rabem omnenam wuweny wa wɨngɨrɨnd. Sɨwɨn yɨr kɨma wuwene, nokɨm da ke yet wen wɨpramnin b'anygɨnena ouyaena wa. Sɨ opimembyɨt re dad rɨga wa pɨlke b'ɨsateni mɨle kaim dɨdegowukoi tumtum ouyaena kaim, ajɨ ma Kerisompɨlkaim. 9 Sɨ Keriso kea rɨga jɨ awonj, ajɨ keaGodɨmna kukɨp kupka rɨrɨrkɨpjog Ti pɨlɨnd wɨ-mena yikenonj. 10 Ɨ kwa re wɨn Kerisond garke utkunda ke yokatonda, ɨ ɨngkaimemb wɨnonggɨtyam Godɨmna kukɨp rɨrɨrkɨpjog okati imwekenyɨt. Sɨ Keriso re mop rɨga e komkesawɨngawɨnga ke wɨp iyena rɨga wa dɨde wɨko wɨpomnena danda wa. 11 Ɨ dɨde kwa re wɨn Tingar ke utkunda ke yokatonda, sɨ wɨn kea Godma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨleyokatonda. Ajɨ onggɨtyam God ma obagenditɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle re ma gɨm kejɨwɨnd rɨgaina yɨm ke kɨpear ɨpka mɨle na. AjɨKeriso kea wanɨm wɨngawɨnga ke onggɨtyam Godma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨleyomnɨkonj waina negɨr mɨlemna rɨgɨb ɨpendam.12 Ɨ re wɨn baptiso yokatonda, wɨn kea Kerisokɨma yɨpand gop b'aukɨtondam. Ɨ kwa re wɨngar ke utkunda yoramitonda Godɨmna dandampɨlɨnd yena re Kerisond uj ke yutnyitonj, wɨn keautnɨktondam Keriso kɨma yɨpand. 13 Ɨ naskandwɨn wɨngawɨnga ke uj na wekenot, mop nokɨp

wɨn negɨr mɨle rɨga na wekenot, dɨde wɨn Godma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpki kesa Tinaobagɨki kesa rɨga na wekenot. Ajɨ Godɨt wa yiloakainonj yɨpand Keriso kɨma dɨde Ton Tinawurarke komkesameraina negɨr mɨle eomneninonj. 14 Ɨmen Mosemna ɨrɨki gog yɨt arbekenentondam,sɨ ɨngkenaemb men uj ma abitoro aramkenen-tondam onggɨt peband. Sɨ onggɨt gog yɨtsimmen ɨl ongka niyenanj meralenggyam uj mamɨraɨtendam. Ajɨ Godɨt Kerisond wul b'agbagɨndyɨdrɨkonj, ɨ ɨngkenaemb ket onggɨtyam pebandkomkesa abitoro ɨrɨki eomneninonj, ngɨrpu ketgog yɨt peba awɨr yomnonj. 15 Ɨ God Satanamnawɨp iyena rɨga dɨde wɨko wɨp omnena rɨga wapɨlke komkesa danda gou wa amninonj dɨde ketTon Kerisomna wul b'agbag ke pumb wa awonjten Ti pɨs wɨrand oramitam, ngɨrpu ket pɨtandandrasinonj ouyawam da, “Ton re danda kesaim.”

16 Sɨ onggɨt paemb goro yet b'ɨsagɨkam wenramnenin odede gog mɨle ke, opi re owou gatab,ɨ onaika gatab, ɨ nɨnda diyamdiyam wɨn owamagatab, ɨ sisɨl mobi diyamdiyam owama gatab, ɨdɨde Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrowama gatab. 17 Sɨ onggɨtyam komkesa gog mɨlere wɨngata mɨle nena im rɨnsim ra warɨ ɨmɨnjoggasa tui. Ajɨ onggɨtyam komkesa ɨmɨnjog gasa reKerisom pɨlnasim wekeny. 18 Ɨ nɨnda rɨgap opimajaba ngole aenanj b'anygɨnena nya ke ɨtaikenamodede da, ton re towalenggyam gou wa aena rɨgaim, ɨ kwa ton singi aenanj aneru wa ewangayam.Sɨ goro yɨpa odede rɨgat wen rabem ramnenin,ɨ ket wɨn odede rɨga taukindam yepim re marɨrɨr im Godɨm pɨlke b'ogɨl mɨra okatam wainamɨle ke. Ɨ odede rɨgap ita wɨnɨnd ukoi omnenaeyenenanj nanggamog im re ton liyalliyal gasayɨr ongong eyenanj, ɨ ɨngkaimemb towalenggyamodede b'asourena wuweny towaina gɨm ke nonymenamena rɨrɨrɨnd da, “Kon re wɨngawɨnga keb'enga wɨp danda kɨma rɨga en.” 19 Ɨ nɨndarɨgap makwa ɨta emorka yiyenyi sosim moptekɨpKerisond. Sɨ onggɨt moptekɨpsim komkesa kɨpearwaina kolkolkak yɨpand inkuri awaminy dɨdengɨnj ke yɨpand emorki awaminy, ɨ ket kɨpearɨpkus akatenanj ngɨrpu ɨnɨka wuweny Godɨmnasingi rɨrɨrɨnd.

20 Ɨ wɨn kea Keriso kɨma yɨpand uj aukɨtondamgowukoi tumtum ouyaenam pɨlke. Sɨ nangga paewɨn b'usaya onggɨtyam gog ouyaena yɨmta un-doka eyenindam odede wɨp rɨngmim re wɨn ong-gɨt gowukoi mɨle wɨrand wɨmena wuwenyɨt? 21 Sɨ

Kolosai 2:22 302 Kolosai 3:18gog yɨt ke tumtum ouyaena re odede b'ingawa yɨtim, opi re goro tawina, ɨ goromet otonkena, ɨ dɨdegoro esopaya. 22Sɨ opimembmɨle re gowukoi gasagatab im dɨde opima ɨtkɨkam tɨtekanj. Ɨ opimembgog mɨle re rɨgaina omnɨki b'ingawa im dɨdeouyaena im. 23 Ɨ odede gog mɨle re gɨm ke rɨgawa wɨpɨnd b'ogɨl nony menamena pɨla im, nokɨpton danda kɨma ewangaya mɨlend b'akaenenanj,ɨ b'anygɨnena nya ke towalenggyam gou wa aenawuweny, ɨ dɨde towaina jɨwɨnd bebɨg oramkaeyenanj. Ajɨ tonmakwa rɨrɨr im gɨm ke negɨr mɨlesingi ogoka iyenam towa pɨlke.

3Gar ke Utkunda Rɨgaina Yɨnand Wɨmena

1 Sɨ onggɨt paemb rada wɨn kea Keriso kɨmayɨpand utnɨktondam, wɨn b'ogla pumb tungggasa oraka teyenindam, rokate re Keriso omitiyɨbɨm Godɨmna yɨmjog yɨm tab ke juwai kɨmapɨpmetɨnd. 2 Ɨ wɨn b'ogla ita wɨnɨnd nonyɨkb'amdena tuwenyɨt pumb tungg gasa gatabɨm,ajɨ goro onggɨt gowukoi gasa gatabɨm. 3 Mopnokɨpwɨn kea Keriso kɨma yɨpand uj aukɨtondam,sɨ waina yɨrkokar re yɨpa nasim egurki wekenyKeriso kɨma Godɨm pɨlɨnd. 4 Sɨ ra Keriso pɨtatainy yete re waina ɨmɨnjog yɨrkokar yɨbɨm, ong-gɨt wɨnɨnd wɨdaka opima Ton kɨma yɨpand pɨtataukindam dem Tina b'ogɨl ɨnyomarenand.

5 Sɨ onggɨt paemb wɨn b'ogla waina gowukoikɨpear uj tandrɨkindam rɨnsim re odede negɨrmɨlend engaenenindam, opi re negɨr b'iyenamɨle, ɨ kɨlkɨl b'iyena mɨle, ɨ negɨr singi, ɨ gɨm kenegɨrjog mɨle singi, ɨ dɨde butum mɨle. Sɨ ɨtembbutum mɨle re b'anygɨnena god aidol ewangayamɨle e. 6 Ɨ odede negɨr mɨle map God ɨta ukoi sorokɨma b'ɨsagɨka oramiteny towa pɨlɨnd yepim remaka Tin yɨt yutkundenyi. 7 Ɨ naskand wɨdaka reodede singi nat wɨmena tuwot, sɨ onggɨt wɨnɨndwɨn kwa kea onggɨtyam mɨle omnɨka eyenton-dam. 8 Ajɨ yu wɨn b'ogla walenggyam odedekomkesa mɨle tatogɨkindam, opi re soro mɨle,ɨ soro kɨma komliu mɨle, ɨ rɨga negɨr omnɨkamɨle, ɨ b'ɨsadrena mɨle, ɨ dɨde kar yɨt. Sɨ osiembb'ɨsadrena mɨle ake kar yɨt goro waina tugɨm keropekinem. 9 Ɨ goro walenggyam walenggyamb'atɨnygɨneninam. Mop nokɨp wɨn waina kesamnegɨr mɨle rɨga atogɨktondam re yɨpand ong-gɨtyam kesam rɨgaina komkesa negɨr mɨle kɨmana. 10 Ɨ wɨn kea sisɨl kukɨp rɨga b'ikoktondamɨ tonsimemb wen sisɨl omnɨka eyenanj. Sɨ

ɨngkaimemb wɨn ket Godɨm gatab wumɨr aukawuwenyɨt, ngɨrpu ket wɨn otobarkayam Godɨmnawɨpkak im aukawuwenyɨt. 11Sɨ sisɨl kukɨp rɨgainawɨmena wɨngɨrɨnd awɨr e bu b'iyena mɨle Ju rɨgadɨde God ma obagɨki kesa Grik rɨga wa ganggand,ɨ God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpkirɨga dɨde ɨpki kesa rɨga ganggand, ɨ osiemb nɨmogb'enga wɨp negɨr wɨmena rɨga bobo BarbariyaRɨga ake Skite Rɨga wa ganggand, ɨ dɨde wɨkorɨga dɨde b'ɨtrari rɨga wa ganggand. Ajɨ Keriso reukoijog e komkesa rɨga wanɨm ɨ Keriso ɨta yɨbɨmkomkesa rɨga wa pɨlɨnd.

12 Sɨ God kea wen abagɨkinonj yɨna rɨgam yenare Ton singi eyeniny. Sɨ onggɨt paemb wɨn b'oglaodede mɨle ke b'ikoki wɨmena tuwenyɨt, opi rerɨga kear omnena mɨle, ɨ gar ke wurar mɨle,ɨ tilenggyam gou wa aena mɨle, ɨ nony kɨmamuske wɨmena mɨle, ɨ dɨde musɨk wɨmena mɨle.13 Ɨ kwa wa wɨngɨrɨnd yet ra b'injawa kɨma mɨleomnɨk wanɨm, wɨn b'ogla walenggyam waleng-gyam b'ɨngauka tuwenyɨt ngolengole awowɨm,dɨde wɨn walenggyam walenggyam negɨr mɨleawɨr tamnɨkenindam. Sɨ wɨdaka ɨja na mɨletamnɨkenindam odede wɨp rɨja na re Yonggyamwaina negɨr mɨle awɨr amnɨkinonj. 14 Ɨ onggɨtmɨle wɨngɨrɨnd singi b'iyena mɨle re ukoijog e,nokɨp singi b'iyena mɨlete komkesa onggɨtyammeraina mɨle yɨpand rɨrɨrkɨpjog patpat ibgɨkaeyeniny. 15 Ɨ kwa Kerisomna ngɨmblat b'oglawaina gar wɨp ramnenin b'obogɨl ɨkalnenam,nokɨp Godɨt wen ara emokinonj onggɨt ngɨmb-land wɨmenam yɨpaina jɨ sosind. Ɨ ket wɨn kwab'ogla ita wɨnɨnd sɨteket omnena rɨga na tauke-nenindam. 16 Ɨ Kerisomna yɨtkak b'ogla yɨndangɨrauki wɨmena yeken wa pɨlɨnd. Ɨ ɨngkaemb ketwɨn komkesa waina b'ogɨl multekɨp tengaenenin-dam walenggyam walenggyam b'auyaenam dɨdeb'obogɨl yɨmak yɨt b'amnenam. Ɨ wɨn kwa b'oglaodede ger ɨtanga eyeninam, opi re yɨna ger ɨesourena ger ɨ dɨde sam kɨma wɨngawɨnga ger.Ɨ wɨn Godɨm pɨlwa odede ger ɨtanga eyeninamTin sɨteket omnena kɨma waina garɨnd. 17 Ɨra wɨn nanggamog na omnɨka teyenindam yɨtopurena ke o mɨle omnɨka ke, sɨ wɨn b'ogla ong-gɨtyam komkesa omnɨka teyenindam YonggyamYesumna nyɨ kɨma na. Ɨ kwa wɨn gar ke utkundake Yesu kɨma wuwene Godɨm pɨlwa Tin sɨteket yɨtomnenam.

Gar ke Utkunda Rɨgaina B'ubɨgawar Wɨmena18Leo kɨmakongga! Wɨnb'ogla b'atkaenenindam

wainajog leo wa pɨlwa, nokɨp ɨtemb re b'ogɨljog

Kolosai 3:19 303 Kolosai 4:16mɨle e gar ke utkunda kongga wanɨm omnɨkamYonggyamɨm wɨpɨnd. 19 Kongga kɨma rɨga! Wɨnb'ogla gar ke singi teyenindam wainajog kongga,dɨde goro gar bebɨg kɨma mɨle tamnɨkenindamtowa pɨlɨnd. 20B'ɨga! Wɨn b'ogla wainajog b'uwarake mogwar yɨt tutkundenindam ita wɨnɨnd,mop nokɨp onggɨtyam mɨle re Yonggyamɨndsamɨm omnena mɨle e. 21 B'ɨga b'uwam! Wɨngoro wainajog b'ɨgawar usausapyam samanyke tamnenindam, nokɨm da ke ton gar sororaukinem dɨde ket ton nony bebɨg raukinem.

22Wɨko rɨga! Wɨn b'ogla waina gɨm ke gowukoiyonggyamwar tutkundenindam komkesa nya ke.Ajɨ wɨn goro towaina yɨr map wɨko tamnɨkenin-dam odede rɨja im re rɨgap wɨko amnɨkenenanjrɨga wa sam okawam. Ajɨ wɨn b'ogla Yong-gyam Kerisond moga uwadenenya, ɨ ket yɨpainaɨmɨnjog nonykok kɨma wɨko tamnɨkenenindam.23 Ɨ ra wɨn nanggamog wɨko omnɨka teyenin-dam, wɨn b'ogla kupka gar okawa kɨma wɨkoomnɨka teyenindam odede Yonggyamɨm pɨlwawɨko omnɨkam re dɨde, ajɨ goro rɨga wa pɨlwa redɨde. 24 Ɨ wɨn nonyɨk b'amdenina da wɨn opimaYonggyamɨm pɨlke mɨra takasindam owabɨntam.Sɨ wɨn ɨmɨnjog Yonggyam mim wɨko omnɨkayiyenaindam, ɨte re Keriso. 25 Ɨ yet ra kaokaonegɨr mɨle tamnɨkiny, ton ɨta mɨra takasiny demonggɨtyam tina mɨle rɨrɨrɨnd rɨna re ton kaokaonegɨr mɨle ke amnɨkinonj. Nokɨp God komkesarɨga ɨsagɨka teyeniny dem ra yɨpa rɨrɨrkɨp im.

41Yonggyamwar! Wɨn b'ogla wainajog wɨko rɨgadɨmdɨmjog nya ke tengaenenindam dɨde ketgasa tagonenenindam towaina wɨko omnɨkarɨrɨrɨnd. Sɨ wɨn nonyɨk b'amdenina da wa ɨta

Yonggyam ebnau de pumb tungg wa.Gar ke Utkunda Rɨgaina Yɨr Opmita

2 Ɨ wɨn b'ogla yɨr opngɨki tekenyɨt dɨde ketyɨr opmitenand kɨnyɨr aena tuwenyɨt. Ɨ kwaket wɨn b'ogla waina yɨr opmitenand Godɨndsɨteket yɨt omnena iyenya. 3 Ɨ wɨn b'ogla kwasowanɨm yɨr topmitenindam odedemb da Godb'ogɨl gangga notgoniny Kerisom gatab b'ogɨlyɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnenam rɨna re wɨ-gawɨga yɨbnenenyɨm. Sɨ onggɨt ma paemb konɨjobɨki nɨbnyɨn sɨbɨbmetɨnd. 4 Ɨ kwa da kon ɨtembbage yɨt pɨtakɨpjogɨnd omnɨka yiyenyɨn odederɨngma ra kon b'ogla b'obogɨl tapureninyɨn.5 Ɨ wɨn b'ogla b'ogɨl multekɨp kɨma wɨmena

tuwenyɨt gar ke utkunda kesa rɨga wa wɨngɨrɨnd,ɨ ket b'ogɨl gangga takatenindam onggɨtyambage yɨt pɨtapɨta omnenam towanɨm. 6 Ɨ itawɨnɨnd wɨn b'ogɨl yɨt na opurena teyenindamwurar kɨma dɨde met kɨma. Nokɨm da ɨde-nat wɨn wumɨr taukindam rɨdede im wɨn b'oglarɨrɨrkɨpjog towaina yɨpayɨpa b'arkena b'obogɨlmɨra tamnenindam.

Undwatapu Yɨtkak7 Ɨ mera singi iyeni gar ke utkunda rɨga

Tikikosim wen wumɨr tamneniny komkesa korgatab. Sɨ ton re Yonggyamɨmna nony ɨjai wɨkorɨga e dɨde ton re kon kɨma Yonggyamɨmna wɨkoomnɨka rɨga e. 8 Sɨ kon tin wa pɨlwa ɨtmɨkisɨn ranok ma da ɨdenat wɨn wumɨr taukindam sowainasɨbɨbmetɨnd wɨmena gatab dɨde ton b'ugowa yɨtke waina gar seo omnɨka teyeniny. 9 Ɨ kon meranony ɨjai dɨde singi iyeni gar ke utkunda rɨgaOnesimond ɨta ton kɨma ɨtmɨkisɨn yet re wa pɨlkeikonj. Sɨ tonsimemb wen wumɨr tamneninyakomkesa gasa gatab nangga im re dɨkɨnd aukawuweny.

10-11 Ɨ Aristarko yete re kon kɨma yɨpand sɨbɨb-metɨnd yɨbɨm ɨ Banabam b'ase Mak, ɨ dɨde Yesuyena re kwa yɨpa nyɨ ke yogenai da Yusto, ton wawɨdaemb yɨt etmɨkurauranj. [Sɨ wɨn kea Makɨmgatab b'ingawa yɨt yokatonda. Sɨ ra ton yikwa pɨlwa, wɨn b'ogla simesime omnya dem.] Sɨɨnsimaemb kor nowa nena Ju rɨga God ma pumbtungg wɨkomad nɨbnainy. Sɨ kon ma sobijogna towa pɨlke seo okatena eyeneninyɨmɨn. 12 ƗEpapra yet re wa pɨlke ikonj, wa wɨdaemb yɨtetmɨkurainy. Sɨ ton re ɨmɨnjog Keriso Yesumnawɨko rɨga e. Ɨ ton ita wɨnɨnd ma sobijog dandakɨma e wanɨm yɨr opmiteneny odedemb da, wɨngar ke utkunda ke rɨgajog taukindam dɨde ketwɨn Godɨmna komkesa singi rɨrɨrkɨpjog kupkawumɨr tekenyɨt. 13 Ɨ kon ti gatab yɨr ungata yɨtnitinjɨn da ton re ma sobijog b'asowa e yikenywanɨm dɨde towanɨm rɨga yepim re wekenyLaodikeya taun wa dɨde rɨga yepim re wekenyIerapoli taun wa. 14 Ɨ mera singi iyeni doktaLuk ake Dema wa wɨdaemb yɨt etmɨkurainya.15 Sɨ wɨn b'ogla koina wɨdaemb yɨt tusekaindamkomkesa gar ke utkunda rɨga wa pɨlwa yepim rewekeny Laodikeya taunɨnd, ɨ Nimpam pɨlwa, ɨdɨde onggɨt sosi rɨga wa pɨlwa yepim re Nimpammetɨnd b'eoma yokatenenyi. 16 Ɨ ra wɨn ɨtembjɨ leta ogenka seg omnya, wɨn b'ogla ɨtmɨkisyaLaodikeya sosi wa towadaka ogenkam. Ɨ kwawɨdaka Laodikeya sosim pɨlke koina leta okasya,

Kolosai 4:17 304 Kolosai 4:18nokɨm da ɨdenat wɨdaka ket ogenkya. 17 Ɨ wɨnArkipond yɨt omnya da, “Man yɨr kɨma meketonggɨt wɨko gatab rɨna reman Yonggyamɨm pɨlkeyokatot, nokɨm da ɨdenat man kupkakupka ɨtembwɨko undwasɨt.”

18 Ɨ kon, Pol re koinajog yɨmkae ɨtembwɨdaembyɨt ɨrɨken wa pɨlwa. Sɨ wɨn nonyɨnd owamayiyena koina ɨjobɨki wɨmena gatab sɨbɨbmetɨnd.Godɨmna wurar wɨn kɨma.

1Tesalonika 1:1 305 1Tesalonika 2:3

Naskanyam Tesalonika LetaPolɨmna Ɨrɨki Naskanyam Tesalonika Sosim

pɨlwa LetaIsɨpkita YɨtkakOnggɨtyam Naskanyam Tesalonika Leta ɨrɨka

rɨga re Polte. Sɨ Pol ɨtemb leta yɨrɨkonj re Tesa-lonika sosim pɨlwa na rɨka Korinto taun kena,ama rɨka A.D. poti nain dɨde pipti powa (49-54)kemag gangga nat. Ɨ Pol ɨtemb sosi yotomonjTesalonikand, re ton nɨmogɨmmenon yokatenonjmisnari wɨko omnɨkam.

Ɨ tina mop leta ɨrɨkam re gar ke utkundarɨga ugowa mana dɨde Godɨmna danda yɨt ogonamana. Ɨ ton kwa sɨteket yɨt amneniny towainayɨdɨr yɨt gatab rɨna re ton gar ke utkunda mɨledɨde singi b'iyena mɨle b'obogɨl amnɨkenentoGodɨm pɨlke warɨm b'ogɨl ɨsma okatam ukoijogb'ɨdgotnena wɨngɨrɨnd. Ɨ kwa yɨmak yɨt etainyrɨdede wɨp im wɨmena takatenanj Godɨnd samɨmomnenam. Ɨ dɨde kwa yuseneny onggɨt gatab rɨd-ede wɨp yɨrkokar nat ton yɨbnenenonj ton kɨma.Ɨ ɨnaemb odede b'ɨgekena pɨta aukɨto Tesalonikasosi wɨngɨrɨnd da, “Ra gar ke utkunda rɨga ujtainy, ton rɨrɨr e dadal yɨrkokar okas ra Kerisotɨtenj? Rɨe Keriso tɨtenj?” Sɨ Pol towa mɨraamnenainy da gar ke utkunda rɨga b'ogla wɨkoomnɨka reyeninem ngɨrpu Keriso tɨtenj.

Simesime Yɨtkak1 Simesime! Pol ɨ Sila ɨ dɨde Timote, sɨn ɨtemb

leta yɨrɨku re Tesalonika sosi mor pɨlwa e rɨntere man Abu Godɨm pɨlɨnd dɨde Yonggyam YesuKerisom pɨlɨnd mɨbnyɨt. Sɨ Godɨmna wurar dɨdengɨmbla wɨn kɨma.

Tesalonika Sosimna Gar ke Utkunda Mɨle2 Sɨ sɨn opima ɨpendi kesa yɨr opmitena wuwe-

nenyɨn wen nonyɨnd iyena kɨma, ɨ ket ita yɨropmita wɨnɨnd sɨn komkesa wa gatab Godɨndsɨteket yɨt yomnɨkenenyu. 3Mop nokɨp sɨn meraB'u Godɨm wɨpɨnd wen onggɨtyam gatab nonyeyenenindam, opi re waina gar ke utkunda keomnɨki wɨko, ɨ waina singi b'iyena mɨle ke om-nɨki b'asowa mɨle, ɨ dɨde waina ɨmnɨneni kesamɨmkam wɨmena mɨle rɨnte re wɨn mera Yong-gyam Yesu Kerisom pɨlɨnd warɨm b'ogɨl ɨsmayoramitenya. 4 Sowa gar ke utkunda nany dɨdeyɨngganwar yena re God singi eyeniny, sɨn wumɨrim da Tonɨt wen abagɨkinonj Tina rɨga awowɨm.

5 Mop nokɨp sɨn God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨtwa pɨlwa iyonda re ma yɨt opurena nena kena, ajɨkwa danda kɨma na ɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨnga kɨmana ɨ dɨde kupkakupka rɨrɨrkɨpjog ɨmjateni kɨmana. Ɨ wɨn wumɨr im rɨdede mɨle na sowa pɨlɨndaukenento re sɨn wɨn kɨma wekenond. Sɨ ɨtembre wanɨm onggɨtyam yɨtkak ɨmjatena mana. 6 Ɨnangga ma jɨ da wɨn kea ukoijog b'ɨdgotnenaakatentondam rɨga wa pɨlke, ajɨ Yɨnayɨna Wɨn-gawɨngatwen samɨmamnɨkeneninonj onggɨtyamGod ma yɨtkak b'obogɨl okatenam. Ɨ ɨngkenaembket wɨn aukɨtondam sowaina wɨngata mɨle dɨdeYonggyamɨmna wɨngata mɨle ɨtaikena rɨgam. 7 Sɨwɨn kea ket wɨngata rɨga aukɨtondam komkesagar ke utkunda rɨga wa yepim re wekeny kupkaGrik kantri wɨngɨrɨnd, Makedoniya eriyand dɨdeAkaya eriyand. 8 Sɨ Yonggyamɨmna yɨtkak keaTesalonika sosi wa pɨlke opeka yikeny re maMakedoniya eriya wɨngɨrɨnd dɨde Akaya eriyawɨngɨrɨnd nena nate, ajɨ kwa kea dea ta komkesagatab wa warabag auka yikeny. Sɨ waina Godɨmpɨlɨnd gar ke utkunda mɨle gatab yɨdɨr yɨt re keakwa komkesa gatab wa yikeny. Sɨ onggɨt paembsowa awɨr e kwa nanggamog yɨt e indondɨmonggɨt wa gatabɨm. 9 Mop nokɨp re sɨn komkesagatab wa wuwenond, rɨgap towalenggyam keamera gatab usenena eyento da, re sɨn wa pɨlwawuwond, wɨn rɨdede mɨle kena sɨn simesimenomnentondam, ɨ kwa rɨdedenawɨnb'anygɨnenagod aidol wa pɨlke engkɨtondam de Godɨm pɨlwayilo dɨde ɨmɨnjog Godɨnd ewangayam 10dɨde TinaB'ɨgamna menon yɨr ungaukam pumb tungg ke.Sɨ God kea ɨtemb Tina B'ɨga Yesund uj ke yutnyi-tonj. Sɨ ɨtemb Yesu Tontemb men nedɨkeneninyGodɨmna ukoi soro kɨma b'ɨsagɨkam pɨlke rɨnte raik dem.

2Polɨmna Wɨko Tesalonika Sosind

1 Sowa gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar!Wɨn walenggyam get ke wumɨr im wekenyɨt dasowaina menon wa pɨlwa re maka kɨp kesa awonj.2 Ɨ kwa wɨn get ke wumɨr im odede da yɨmta kenasɨn wuwond wa pɨlwa, ajɨ sɨn kea naska ma sobi-jog na b'ɨdgotnena dɨde nenegɨr kana b'ɨsadrenamɨle akatentondam de Pilipo taunɨnd. Ajɨ reket sɨn wa pɨlwa wuwond, sɨn kea Godɨm pɨlkedanda yokatonda ɨ ɨngkenaemb ket sɨn Tina b'ogɨlyɨrkokar bage yɨt moga kesa danda kɨma pɨtapɨtayomnenenonda wa pɨlwa, nangga ma jɨ da kea dejogjog rɨgap sɨn geja niyento. 3 Mop nokɨp sɨn

1Tesalonika 2:4 306 1Tesalonika 3:1wenugoutondamrema ɨjongki yɨt kena ɨmakɨlkɨlnegɨr mop kena ɨ dɨde ma b'anygɨnena rabemnya kena. 4 Ajɨ God kea sɨn yɨrɨk niyeninonj, ɨɨngkenaemb ket Ton nony ɨjawa kɨma Tina b'ogɨlyɨrkokar bage yɨt sowa pɨlɨnd yoramitonj pɨtapɨtaomnenam. Sɨ onggɨt rɨrɨr nasim sɨn yɨtkak op-urena eyenindam, dɨde ma rɨga wa sam okaenamim ajɨ Godɨnd sam okaena mim yete re sowainagar yɨrɨk eyeniny. 5 Ɨ wɨn wumɨr im wekenyɨtodede da, makwa ke sɨn yɨpapyam wen gayaogona yɨt amnentondam. Ɨ kwa sɨn makwa keyɨpapyam b'anygɨnena nya ke wɨn kɨma rɨgarɨgaaentondam waina gasa nonygor mɨle ke imdam.Sɨ Godte onggɨtyam sowa gatab yɨr ungata rɨga.6 Ɨ sɨn makwa ke oraka eyentondam rɨga wapɨlke esourena mɨle okatam, makwa ke wa pɨlkedɨde makwa ke nɨnda rɨga wa pɨlke. 7 Ɨ sɨn reKerisomna ɨtmɨkitijog rɨga im, sɨ sowa ɨta dandaesourena okatamwapɨlke. Ajɨ re sɨnwawɨngɨrɨndwekenond, sɨn kea mɨmkam wɨmena wuwenondodede rɨja im re mogɨt tina b'ɨga ongenka eye-niny. 8 Ɨ sɨn wen ma sobijog na nony kubɨramnɨkenentondam. Sɨ sɨn singi aukenentondamre ma God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt yinggiyena nena mana, ajɨ kwa sowainajog yɨrkokaryingg iyena mana. Mop nokɨp wɨn sowanɨmaukɨtondam re singi iyenijog rɨga na. 9 Gar keutkunda nany dɨde yɨngganwar! Wɨn nonyɨk am-denina rɨdede na sɨn wɨram kesa dɨde gɨm yarɨmkɨma wɨkond b'asowa wuwenond. Sɨ sɨn bibɨrdɨde sɨwɨny wɨko omnɨka eyentondam sowanɨmgɨm ke ingaena gasa imdam, nokɨm da re sɨnGod ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt wanɨm pɨtapɨtaomnena yiyenonda, sɨ ɨdenat sɨn wa wɨngɨrɨndmaka ya pɨlɨnd sowanɨm ingaena gasa gatabɨmbebɨg oramitenau. 10 Ɨ wɨn re sowanɨm yɨr ungatarɨga im rɨdede na sɨn wa wɨngɨrɨnd aukenenton-dam yɨna mɨlend ɨ negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨlendɨ dɨde b'injawa kesa mɨlend, yepiya re wɨn garke utkunda rɨga aukɨtondam. Sɨ God Toda kware onggɨtyam sowa gatabɨm yɨr ungata rɨga e.11 Ɨ wɨda ma gege im da sɨn yɨpayɨpa re wayɨpayɨpa rɨga wa b'uwar pɨla na aukenentondam.12 Sɨ sɨn wen sowainajog b'ɨgawar pɨla na ugowaeyenentondam, ɨ seo omnɨka eyenentondam, ɨdɨde ɨl ongka eyenentondam Godɨmna ara emokarɨrɨrkɨpjogɨndwɨmenam. Mop nokɨp Godwen araemokinonj Tinajog pumb tungg wa b'ɨgara manadɨde Tina b'ogɨl ɨnyomarena yingg okata mana.

13 Ɨ sɨn ɨpendi kesa Godɨnd sɨteket yɨt om-nena yiyenyu, nokɨp wɨn sowaina opureni yɨtkak

akatenentondam re odede na ɨt re God maɨmɨnjog yɨtkak re dɨde, ajɨ ma odede na ɨt rerɨgaina yɨtkak re dɨde. Sɨ ɨtemb yɨtkak reGodɨmna ɨmɨnjog yɨtkak na. Ɨ kwa ɨtembGodɨmnayɨtkak daka ɨta wɨko omnɨka yiyeny wa pɨlɨndyepim re wɨn Tin gar ke utkunda ke yokatenya.14 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Wɨnodede Godɨmna sosi ɨtaikena rɨga na aukenen-tondam rɨnsim re Keriso Yesund gar ke utkun-dand wekeny Yuda eriyand. Mop nokɨp wɨdakakea odede yɨpa wɨp b'ɨdgotnena okatena eye-ntondam wainajog kantri rɨga wa pɨlke, odederɨja na re Yuda sosip b'ɨdgotnena okatena eye-nento towainajog Ju rɨga wa pɨlke. 15 Sɨ ong-gɨt Ju rɨgapiya Yonggyam Yesund yongando, ɨkwa kea naskand nɨnda Godɨmna bageyam ujondrɨka eyento Kesam Peba wɨnɨnd. Ɨ ton kwasɨn b'ɨdgotnena wa oramka niyenenanj. Ɨ kwaton makwa ɨta Godɨnd samɨm yomnɨkenenyi dɨdekomkesa rɨga gejam amnenenanj. 16 Mop nokɨpton ogoka niyenenanj God ma obagɨki kesa rɨgawa pɨlwa God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨtaomnenam. Nokɨm da ɨdenat ton maka yɨrkokarokasi. Sɨ ton odede nya kaim ɨta wɨnɨnd towainanegɨr mɨle angurka eyenanj. Sɨ Godɨmna sorokɨma b'ɨsagɨka re kea towa kumb wa inɨk onggɨtkikitum wɨnɨnd.

Polɨmna Nonyɨk Iyena Yɨt Tesalonika Sosigatab

17 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar!Sɨn rɨgaina nenegɨr mɨle mapaim wetaweta aukiwekenyɨn wa pɨlke onggɨt sobijog ganggand. Sɨsɨn wa pɨlke wetaweta wekenyɨn re wɨpkak nenakaim, ajɨ sowaina gar re ɨndaima wa pɨlɨnd.Ɨ sɨn ma sobijog gar kena singi aukenenton-dam wen yɨr ongongɨm, ɨ ket ma sobijog nab'asowa wuwenenond nya orakam wen yɨr on-gongɨm. 18 Sɨ onggɨt penaemb sɨn singi auke-nentondam wa pɨlwa ɨtendam, ɨ kon Pol, popusausapyamb'atonkenenondmenonɨmwapɨlwa,ajɨ Satanat sɨn ena nognateneninonj. 19 Mopnokɨp yepimemb jɨ ɨmɨnjog sowa warɨm b'ogɨlɨsma ɨ sam ɨ dɨde b'ogɨl dɨra taukanj dem yapɨlkaim ra sɨn b'atɨsourenindam demmera Yong-gyam Yesum wɨpɨnd, ra Ton pɨta tainy dem? Sɨowɨ, wɨnsimemb. 20 Sɨ wɨn re ɨmɨnjog sowanɨmb'ogɨl ɨnyomarena okawa rɨga im dɨde sam okawarɨga im.

31 Sɨ re sɨn nonykok urunyuruny aukenen-

1Tesalonika 3:2 307 1Tesalonika 4:9tondam wa gatab, sɨ sɨn nony menamenayomnɨkonda dɨde ket tɨrɨr yomnonda da, sɨnb'ogɨl i sɨnta nɨtɨbnya de Aten taun wa. 2 Ɨsɨn ket mera gar ke utkunda rɨga Timotendyɨtmɨkitonda wa pɨlwa yete re Godɨmna wɨkomadyɨbɨm Kerisom gatab b'ogɨl yɨrkokar bage yɨtpɨtapɨta omnenam. Nokɨm da ɨdenat ton wendanda tagoniny dɨde ugowa teyeniny wanɨmgar ke utkundand danda kɨma onyitam, 3 ɨket wɨn maka urunyuruny tekenyɨt onggɨtyamjogjog b'ɨdgotnena wɨngɨrɨnd rɨnsim re men wɨpke awarkenenindam. Mop nokɨp wɨdaka magege im wekenyɨt da men gar ke utkunda rɨgapopima odede b'ɨdgotnenawɨp ke tawarkenindam.4 Ɨ kwa mop nokɨp onggɨt wɨnɨnd re sɨn wɨnkɨma wekenond, sɨn kea naska kana wen wumɨramnentondam da men opima b'ɨdgotnenatakatenindam. Sɨ odede b'ɨdgotnena keapɨta aukenento sowaina yɨt rɨrɨrɨnd, ɨ wɨdakaonggɨtyam gatab wumɨrjog im. 5 Sɨ onggɨt moppenaemb re kon nonykok urunyuruny aenondwagatab, kon Timotend yɨtmɨkitond wa pɨlwa wainagar ke utkunda gatab wumɨr okatam. Nokɨp konmoga na aenond da ke otonkena rɨga Satanat wennenegɨr kana ratonkenin ɨ ke sowaina b'asowa kɨpkesa ramnɨkin.

6 Ajɨ otadejog na Timote wa pɨlke ɨtenj sowapɨlwa, ɨ ton ket wa gatab b'ogɨl yɨdɨr yɨt sowa use-nena eyeniny waina gar ke utkunda mɨle gatabdɨde singi b'iyena mɨle gatab. Ɨ ton kwa wumɨrnomneniny da wɨn opima ita wɨnɨnd b'obogɨlnonyɨk niyenenindam, ɨ kwa ma sobijog singiim aukenenindam sɨn wɨp yɨr ongongɨm odederɨngmim re sɨda wanɨm ukoi kana singi aenawuwenyɨn wen wɨp yɨr ongongɨm. 7 Gar keutkunda nany dɨde yɨngganwar! Onggɨt moppaemb sɨn ma sobijog im gar seo aenindam wagatabɨm. Ɨ kwa nanggama jɨ da sɨn opima ukoijoggɨm ke bebɨg dɨde b'ɨdgotnena wɨngɨrɨnd wɨmenawuwenyɨn, ajɨ sɨn opima gar seo aukenenindam,nokɨp sɨn kea utkundenyu waina gar ke utkundagatab yɨt. 8 Sɨ yu sɨn otomanti im wɨmenawuwenyɨn, mop nokɨp wɨn re kea Yonggyamɨmpɨlɨnd danda kɨma im gar ke utkundand owɨnkiwekenyɨt. 9 Sɨ sɨn ma sobijog im sam aukenenin-dam mera Godɨm wɨpɨnd wa map. Sɨ rɨdede nyakae sɨn ket yɨpa rɨrɨrkɨpjogɨnd Godɨnd sɨteket yɨtomnenyu onggɨtyamwapɨlke okati samgatabɨm?10 Ɨ sɨn ita bibɨr dɨde sɨwɨny danda kɨma Godɨndɨgekena yiyenyu wen b'usaya yɨr ongongɨm dɨderɨrɨrkɨp omnɨkam nanggamog mim re wɨn kut

ainindam waina gar ke utkunda mɨle wɨngɨrɨnd.11 Ɨ sɨn kwa yɨgekenyu da mera B'u God ɨ mera

Yonggyam Yesu sowanɨm nya omnɨka iyenyadɨmdɨm menonɨm wa pɨlwa. 12 Ɨ kwa da Yong-gyam toko waina singi b'iyena mɨle usmurenayeyen dɨde oikɨndena yeyen wa wɨngɨrɨnd dɨdekwa komkesa rɨga wa odede rɨja na re sɨn wanɨmsingi b'iyena mɨle omnɨka yiyenonda. 13 Sɨ kwaɨdenat Ton waina gar dandam tamnɨkiny. Ɨ ketwɨn mera B'u Godɨm wɨpɨnd b'injawa kesa yɨnaomni rɨga taukindam, ra mera Yonggyam Yesupɨta tainy dem yɨpand komkesa Tina yɨna rɨgakɨma.

4Godɨnd Sam Okaenam Yɨrkokar Wɨmena

1 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Wɨnkea sowa pɨlke b'auyaentondam rɨdede wɨp imwɨn b'ogla wɨmena tuwenyɨt, dɨde Godɨnd samokaenam wɨmena tuwenyɨt. Sɨ wɨn re kea odedemɨle nasim wɨmena wuwenyɨt. Sɨ kikitumamsɨn Yonggyamɨmna nyɨ kɨma wen tegekisindamdɨde tugoindam da wɨn b'ogla odede mɨlendɨsanikesa kɨnyɨr aena tuwenyɨt. 2Mop nokɨp wɨnwumɨr im da sɨn nanggamog b'ingawa yɨt na waagontondam re Yonggyam Yesumna danda kena.3 Sɨ ɨtemb jɨ Godɨmna singi da wɨn b'ogla yɨnab'amnena mɨlend tekenyɨt, ɨ wɨn b'ogla b'agokatuwenyɨt komkesa negɨr b'iyena mɨle wa pɨlke. 4 Ɨkwa da wɨn yɨpayɨpa rɨgap b'ogla b'obogɨl wumɨrtaukindam yɨna b'amnena mɨle ke dɨde b'ɨsnawanya ke towainajog konggawar kɨma pɨl b'asopayamɨle omnɨkam. 5 Ɨ goro gɨm ke rɨgaina negɨrb'iyena singind tuwenyɨt odede opi re gar keutkunda kesa rɨga re dɨde yepim re Godɨm wumɨrkesa wekeny. 6 Ɨ wɨn goro rɨgaina gɨm singi keonggɨtyammɨle oikɨndena teyenindam dɨde goroyɨpa gar ke utkunda nany o yɨngganɨnd oiman-dena iyenya waina gɨm ke b'iyena singi rɨrɨrkɨpomnɨkam. Mop nokɨp Yonggyam opima bebɨgkɨma mɨra tamneniny odede rɨgaina komkesanegɨr mɨle gatab odede rɨja na re sɨn naskakana wen wumɨr amnentondam dɨde danda kɨmanonony amnentondam. 7 Mop nokɨp God menara nemokinonj re ma kɨl kɨma wɨmena mana, ajɨyɨna b'amnena mɨlend wɨmena mana. 8 Sɨ onggɨtmop paemb yet ra onggɨtyam sowaina b'ingawayɨt b'ɨtɨsai, ton ma rɨga na yɨsai ajɨ God na yete reTina Yɨnayɨna Wɨngawɨnga wa akaeneniny.

9 Ɨ sɨn ma ket singi im wanɨm ɨrɨkam gar keutkunda rɨga wa wɨngɨrɨnd singi b'iyena mɨle

1Tesalonika 4:10 308 1Tesalonika 5:10gatab. Mop nokɨp God kea wen auyaeninonj dawɨn walenggyam walenggyam singi b'iyena mɨleomnɨka teyenindam. 10 Ɨ ɨmɨnjog e da wɨn opimaonggɨtyam singi b'iyena mɨle omnɨka eyenindamkomkesa gar ke utkunda rɨga wa pɨlwa yepimre wekeny kupka Makedoniya eriya wɨngɨrɨnd.Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Ajɨ sɨnwen danda kɨma tugoindam da wɨn b'ogla us-ausapyam onggɨtyam mɨle usmurena yiyena. 11 Ɨkwa da wɨn b'ogla gar ke singi aininam da, wɨnmumakesa ngɨmbland wɨmena tuwenyɨt waina-jog wɨko omnɨkand dɨde waina yɨm ke wainajogwɨko omnɨka teyenindam, odede rɨja na re sɨnwen engautondam. 12 Nokɨm da ɨdenat gar keutkunda kesa rɨgap wen tesnauranj onggɨtyamwaina wɨmena mɨle gatab dɨde wɨn kwa makwaopima gasa b'arakand tekenyɨt.

Yonggyamɨmna Ɨtenda gatab Yɨt13 Ɨ sowa gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar,

sɨn ma singi im wɨn wumɨr kesa tekenyɨt uj rɨgagatab yepiya re gar ke utkunda rɨga wekenonj.Nokɨm da ɨdenat wɨn maka gar kopa taukindamodede opi re nɨnda rɨga re dɨde yepim re makawarɨm b'ogɨl ɨsma yokatenyi Godɨm pɨlke. 14Mopnokɨp men ɨta gar ke utkunda ke yokasu da Yesuke uj awonj ɨ ket utnyitonj uj ke, sɨ odede yɨpawɨp nya kaim God ten tutnɨkiny dem yɨpand Yesukɨma, nokɨp ton kea Yesund gar ke utkunda keyokato.

15 Ɨ sɨn Yonggyamɨmna ouyaena rɨrɨrɨnd wenonggɨtyam gatab yɨt wumɨr tamnindam da,yepiya ra men dɨdea yilo tekenyɨn dem onggɨtgowukoyɨnd ngɨrpu Yonggyamɨmna ɨtenda bibɨr,men ma opima ten tesalngisindam dem yepimre gar ke utkunda rɨga uj auki wekeny. 16 Mopnokɨp Yonggyam Tilenggyam ɨta pumb tungg ketinɨk dem ukoi b'ingawa ara kɨma, ɨ mopyamanerumna nonykok kɨma, ɨ dɨde Godɨmna bibolara kɨma. Ɨ ket uj rɨga yepiya re Kerisond garke utkunda ke yokato, tonpimemb naskajog tut-nɨkanj dem. 17 Ɨ onggɨt kak ke yepiya ramen dɨdeayilo tekenyɨn dem onggɨt gowukoyɨnd ngɨrpuɨtemb bibɨr, men ket naska uj ke utnyiti rɨga kɨmayɨpand pumb wa nuturowasiny dem moi borawa de wub kumbɨnd Yonggyamɨmna b'atabɨkapupɨpmet wa. Ɨ ɨngkaemb ket men ita wɨnɨndYonggyam kɨma tekenenyɨn dem. 18 Sɨ onggɨtpaemb wɨn b'ogla odede yɨtkak ke walenggyamwalenggyam b'ugowa wuwene.

5Yonggyamɨmna Ɨtenda gatabɨm B'angonjena

Yɨt1 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Sɨn

makwa singi im wa pɨlwa ɨrɨkam Yonggyamɨmnaɨtenda wɨn dɨde bibɨr gatab yɨt. 2 Mop nokɨpwɨn walenggyam ɨmɨnjog dɨmdɨm wumɨr im da,Yonggyamɨmna ɨtenda bibɨr re ɨja e ik demrɨja e ra sɨwɨnyɨnd yurowamam rɨga ik rɨgawa wumɨr kesa. 3 Sɨ onggɨt wɨnɨnd ra rɨgapodede aena tuweny dem da, “Yu sɨn re ngɨmblanasimwekenyɨn dɨdemakwa nangga bebɨg nasimwekenyɨn,” sɨ odede natemb dem ket nononykesand ukoijog bebɨg kɨma negɨr omnɨka mɨleɨta pɨta tainy dem towa kumbɨnd odede rɨngmara ngor kɨma konggam pɨlɨnd nonony kesa mɨnab'ujena kopa b'atomɨk. Sɨ ton makwa rɨrɨr imonggɨt mɨlem pɨlke b'ɨtrɨngendam. 4 Gar keutkunda nany dɨde yɨngganwar! Ajɨ wɨn re masɨbɨb nasim wekenyɨt. Sɨ onggɨt paemb onggɨtYonggyamɨmna ɨtenda bibɨrɨt ma ɨta wen kɨdkesa tamniny dem odede yurowamam rɨga redɨde. 5 Mop nokɨp wɨn komkesa re ngayamnab'ɨgawar im dɨde bibɨrɨmna b'ɨgawar im, ajɨ menma sɨbɨbɨmna b'ɨgawar im dɨde ma sɨwɨnyɨmnab'ɨgawar im. 6 Sɨ onggɨt paemb men goro yu-tunga wowenɨn odede opi re gar ke utkundakesa rɨga re dɨde. Ajɨ men b'ogla yɨr opngɨkiwakenɨn, ɨ dɨde b'ogɨl nony menamena kɨmawakenɨn. 7 Mop nokɨp yutunga mɨle dɨde ɨkonaika mɨle re sɨwɨnyɨnd omnɨkam mɨle i. Sɨrɨga yepim re yutungand wuweny, ton yutungawuweny re sɨwɨny nasim, dɨde rɨga yepim reɨkpɨpɨnd wuweny, ton ɨkpɨp wuweny re sɨwɨnynasim. 8 Ajɨ men re bibɨr nasim wekenyɨn, sɨmen b'ogla b'ogɨl nony menamena kɨma wak-enɨn. Ɨ men ket gar ke utkunda mɨle dɨde singib'iyena mɨle rekitu odede rɨngma ra geja rɨgatdorkakɨnd dorkak utwangkapu gasa b'ikiti owam,ɨ dɨde men b'ogla warɨm yɨrkokar okatam b'ogɨlɨsma yɨr rungaukinum odede rɨngma ra geja rɨ-gat mop utwangkapu dɨra b'ikiti owam. 9 Mopnokɨp God maka men nobagenjinonj oramitamde Tina ukoi soro kɨma b'ɨsagɨkam pɨlwa, ajɨ nokmana da men mera Yonggyam Yesu Kerisond garke utkunda ke okasu, ɨ ɨngkaemb ket yɨrkokarokasu. 10 Sɨ mera Yonggyam Yesu Keriso keauj awonj meranɨm yɨrkokar okawam. Nokɨm daɨdenat men Ton kɨma yɨpand yilo yɨrkokarɨndwɨmena tuwenyɨn, nanggama jɨ ra damen onggɨtgowukoyɨnd yilo tekenyɨn o uj im tekenyɨn Tina

1Tesalonika 5:11 309 1Tesalonika 5:28ɨtenda bibɨrɨnd. 11 Sɨ onggɨt paemb wɨn b'oglawalenggyamwalenggyam b'ugowa tuwenyɨt dɨdewɨn yɨpayɨpa b'ogla danda b'agona tuwenyɨtb'obogɨl owɨnkam odede rɨngmim re wɨn yu om-nɨka eyenindam.

Polɨmna Kikitum Yɨmak Yɨt12 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Sɨn

wen etenaindam da wɨn b'ogla b'obogɨl ɨsnawaeyeneninam yepim re Godɨmna wɨkond b'asowawuweny wa wɨngɨrɨnd ɨ wen Yonggyamɨmnayɨtkak ke wɨp eyenanj ɨ dɨde wen yɨmak yɨt om-nena eyenanj. 13 Ɨ kwa dawɨn b'ogla ten ukoi kanaɨsnawa teyenindam singi b'iyena mɨle ke, nokɨpton b'obogɨl im wɨko omnɨka eyenanj wanɨm.Ɨ ket wɨn walenggyam walenggyam ngɨmblandwɨmena tuwenyɨt. 14 Gar ke utkunda nany dɨdeyɨngganwar! Sɨn wen tugoindam da wɨn b'oglanonony tamnenindamwɨko kesa dɨnderkak rɨga, ɨwɨn b'ogla dandam tamnenindam garmogamogarɨga, ɨ wɨn b'ogla nony kɨma b'obogɨl yɨr ɨpkateyenindam gar seo kesa rɨga, ɨ dɨde mɨmkam kemɨle omnɨka teyenindam komkesa rɨga wa pɨlwa.15 Ɨ wɨn yɨr kɨma tekenyɨt da goro negɨrjog mɨlegatab negɨrjogmɨle kemɨramɨra tainindam, ajɨ itawɨnɨnd b'ogla b'ogɨl mɨle omnɨkand kɨnyɨr tainin-damwalenggyamwalenggyamdɨde komkesa rɨgawa pɨlwa.

16 Ɨ wɨn b'ogla ita wɨnɨnd sam aena tuwenyɨt.17 Ɨ wɨn b'ogla ɨpendi kesa yɨr opmitena tuwenyɨt.18 Ɨ wɨn b'ogla komkesa gatabɨmGodɨnd sɨteket yɨtomnena iyenenya. Mop nokɨp opimemb mɨle reGodɨmna singi im wanɨm omnɨkam yepim re wɨnYesu Kerisond gar ke utkunda ke yokatenya. 19 Ɨwɨn goro Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna wɨko osoukateyenindam. 20 Ɨ wɨn goro Godɨmna bage yɨtopurena gatab gou wa tamnenindam. 21 Ajɨ wɨnb'ogla komkesa gasa otonkena teyenindam rɨkab'ogɨl e o negɨr e. Ɨ ɨngkaimemb ket wɨn b'ogɨlgasa nena tamorkenenindam, 22 dɨde ket wɨnkomkesa b'engabenga wɨp negɨrjog mɨle wa pɨlketewaikenindam.

Undwatapu Yɨtkak23Sɨ ngɨmbla God Tilenggyamwen kupkakupka

rɨrɨrkɨpjog yɨna ramnɨkin, dɨde Ton ket wainakupka wɨngawɨnga ɨ kukɨp ɨ dɨde jɨ b'injawa kesatawaminy, ngɨrpu ra mera Yonggyam Keriso pɨtatainydem. 24 Ɨ Godyete rewenara emoka eyeninyre nony ɨjawa rɨga e, sɨ Ton ɨta onggɨtyam mɨlewanɨm omnɨk.

25 Sowa gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar!Wɨn sowanɨm yɨr opmitena wuwene!

26 Ɨ wɨn b'ogla komkesa gar ke utkunda nanydɨde yɨngganwar simesime omnena teyenindamyɨna b'amongnena kɨma! 27 Ɨ kon Yonggyamɨmnanyɨ kɨma wen tengainyɨn da, wɨn ɨtemb letaogenka iyenya komkesa gar ke utkunda rɨga wapɨlwa.

28Mera Yonggyam Yesu Kerisomna wurar wɨnkɨma.

2Tesalonika 1:1 310 2Tesalonika 1:12

Nɨmogɨm Tesalonika LetaPolɨmna Ɨrɨki Nɨmogɨm Tesalonika Sosim pɨlwa

LetaIsɨpkita YɨtkakOnggɨtyam Nɨmogɨm Tesalonika Leta ɨrɨka rɨga

re Polte. Ɨ ɨtemb nɨmogɨm leta yɨrɨkonj re Korintotaun kena dɨde ma jog mobi kak kae naskanyamletam pɨlke. Sɨ nɨnda rɨgap Polɨnd negɨr nya kenayokateno, re ton yɨtkak erɨkinonj naskanyamletand. Ɨ ton ket kea towa nony mana momtakɨpyomnɨko da Keriso ma pajajog e tɨtenj. Ɨ ton ketonggɨt map ɨtemb nɨmogɨm leta yerɨk, dɨde ketresɨpkenain rɨdede wɨp e Yesumna ɨtenda. Mopnokɨp rɨgap kea wɨko omnɨkam yɨm b'ɨtrarkɨto ɨket Yesu nena na yɨr yungaeneno.

Ɨ ket Pol yindeny da, “Keriso yɨmta kena tɨtenjdem, ajɨ naska komkesa negɨrjog mɨle im pɨtataukanj dem.” Sɨ opimemb mɨle taukanj ra dem,moga kɨma rɨga ogenaya da, “Negɨrjog Rɨga” tinawɨp b'amnena wɨra nasim. Sɨ onggɨt rɨgatembKerisond gensi omneny dem.

Ɨ ket ɨtmɨkitijog rɨga Pol danda kɨma yɨtapulisiny towaina gar ke utkunda mɨlendɨmnɨneni kesa onyitam towaina bebɨg dɨdeb'ɨdgotnena wɨngɨrɨnd. Ɨ ton kwa ten amninonjda ton b'ogla wɨko tamnɨkenanj towanɨm yiloyɨrkokarɨnd wɨmenam odede rɨja na re Pol dɨdetina wɨkomadwar wɨmena wuwenenonj. Ɨ dɨdekwa da ton b'oglamɨmkamwɨmena tuweny b'ogɨlmɨle omnɨkam ukoijog bebɨg wɨngɨrɨnd.

Simesime Yɨtkak1 Simesime! Pol ɨ Sila ɨ dɨde Timote, sɨn ɨtemb

leta yɨrɨku re Tesalonika sosi mor pɨlwa e rɨntere man Abu Godɨm pɨlɨnd dɨde Yonggyam YesuKerisom pɨlɨnd mɨbnyɨt. 2 Mera B'u Godɨm pɨlkedɨde Yonggyam Yesu Kerisom pɨlke wurar dɨdengɨmbla wɨn kɨma.

Yunɨm B'ɨdgotnena dɨde Warɨm B'ogɨl Ɨsma3 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Sɨn

b'ogla wa gatab Godɨnd sɨteket yɨt omnenenyu itawɨnɨnd. Ɨ ɨtemb re sowanɨm b'ogɨljog e omnɨkam.Mopnokɨp sɨn opimautkundenenindamwagatabyɨt odede dawaina gar ke utkundamɨle re ukoijogdanda kɨma e ɨnɨka yikeny dɨde wa wɨngɨrɨndyɨpayɨpa rɨgaina singi b'iyena mɨle re kea ukoikana e warabag auka yikeny. 4 Sɨ onggɨt paembsɨnwa gatab b'asourenawuwenyɨn Godma jogjog

sosi wɨngɨr nata odede da wɨn b'engabenga wɨpnegɨr kɨma b'ɨdgotnena dɨde ukoi b'ɨdgotnenaakatenindam, ajɨ wɨn b'obogɨl mɨmkam wɨ-mena im wuwenyɨt dɨde Yesund danda kɨma garke utkunda ke yokatenya onggɨtyam komkesab'ɨdgotnena wɨngɨrɨnd. 5 Onggɨtyam komkesab'ɨdgotnena mɨle re Godɨmna ɨmɨnjog omni male meranɨm da Tina ɨta negɨr kesa dɨmdɨmjogb'ɨsagɨka pɨta tainy dem. Nokɨm da ɨdenat Godwen temjateniny da wɨn re rɨrɨrjog rɨga im Tinapumb tunggɨnd wɨmenam. Ɨ yu wɨn b'ɨdgotnenaakatenenindam re onggɨt God ma pumb tunggmapaim. 6 Ɨ God re negɨr kesa dɨmdɨmjogb'ɨsagɨka rɨga e. Sɨ Ton opima ukoi b'ɨdgotnenake rɨga mɨra tamniny dem yepim re wa pɨlɨndukoi b'ɨdgotnena aramitenenanj. 7 Ɨ kwa Godopima yɨpand sɨn kɨma wa wɨram takainy demyepim re wɨn ukoi b'ɨdgotnena akatenenindam.Sɨ onggɨtyamb'ɨsagɨkamɨle tawɨk dem, ɨdenate raYonggyam Yesu wub kumb ke pɨta tainy dem wuldɨmɨl borand yɨpand Tina dandajog aneru kɨma.8 Ɨ dɨde God kwa opima b'ɨsagɨka ke mɨra tamninydem rɨga yepim re maka Tin yɨt yutkundenyidɨde yepim re maka yɨmta undoka yiyenyi meraYonggyam Yesumna b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt. 9 Sɨonggɨt rɨgap opima negɨr ma b'ɨsagɨka okasi dem.Sɨ Yonggyam ket ten tawaikisiny dem Ti wɨp kedɨde kwa onggɨt b'ogɨl ɨnyomarenam pɨlke rɨntera Ton pɨta omɨny dem Tina ukoijog danda kɨma.Seg ton ket dadal ngɨrpu kesa negɨr taukanj dem.10 Ɨ Yonggyam Yesu ɨta ik dem Godɨmna obagendibibɨrɨnd, nokɨm da ɨdenat Ton komkesa yɨna rɨgawa pɨlke b'ogɨl ɨnyomarena okateny, dɨde ɨdenatkwa Ton ket esourena okateny komkesa gar keutkunda rɨga wa pɨlke. Sɨ wɨn opima onggɨt rɨgawa wɨngɨrɨnd tekenyɨt dem, mop nokɨp wɨn keagar ke utkunda ke yokatenya sowaina pɨtapɨtaomneni Yesum gatab yɨr ungata yɨt. 11 Sɨ onggɨtmop paemb sɨn ita wɨnɨnd wanɨm yɨr opmite-nenindam. Nokɨm da ɨdenat mera God wentemjateniny da, wɨn re kea rɨrɨrkɨpjog rɨga im ain-dam pumb tunggɨnd wɨmenam Tina ara b'emokarɨrɨrɨnd. Ɨ kwa nokɨm da ɨdenat Ton Tina dandawa takaeniny, sɨ ɨngkaimemb wɨn kupkakupkab'ogɨl rɨga taukindam odede rɨja im re wɨn singiaindam dɨde kwa wɨn b'ogɨl wɨko tundwasindamnangga mim re wɨn singi aindam Yesund gar keutkunda wɨmena wɨngɨrɨnd. 12 Ɨ ra wɨn odedetaukindam, sɨ ɨngkaimemb wɨn mera YonggyamYesund b'obogɨl esourena iyenya Tina nyɨ pumbwa urowatenam, ɨ Yonggyam daka ket wen opima

2Tesalonika 2:1 311 2Tesalonika 2:14taramisiny b'ogɨl esourena pɨpmetɨnd. Sɨ meraGod dɨde Yonggyam Yesu Keriso towaina wurarɨtopima wanɨm onggɨtyammɨle rɨrɨrkɨp tamnɨkiny.

2Yesumna Ɨtenda Wɨn gatab Nonony Yɨtkak

1 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar!Sɨn wen nonony tamnindam mera YonggyamYesu Kerisomna ɨtenda wɨn gatab dɨde merainab'atabɨka Ti wɨpɨnd. Sɨ wɨn b'obogɨl utkundena.2 Sɨ nɨnda b'anygɨnena ouyaena rɨgap opimaodede nya ke danda kɨma b'agenaya wuweny darɨka Yɨnayɨna Wɨngawɨnga ɨja na wumɨr nomɨny,o rɨka God ɨja na yɨdɨr yɨt nitiyau, o rɨka Poldɨde ton kɨma rɨgap ɨja na leta nɨrɨkai. Sɨ tonodede bage yɨt kaim wen wumɨr amnenanj daYonggyamɨmna ɨtenda bibɨr re kea ɨte ke ik. Ɨɨngkaimemb ton wen ugungatenenanj nonysɨp-sɨp dɨde garmoga omnɨkam. Ajɨ wɨn goro wanakatowaina yɨt ɨmɨnjogɨm temjateninam. 3Sɨ nanggama jɨ rada odede rɨgap opima jogjog b'engabengawɨpb'anygɨnenanya kewenugungatena eyenanj,ajɨ goro wen yet b'anygɨnenam ramnenin. Mopnokɨp Yonggyam Yesumna ɨtenda bibɨr ma ɨtawanakana pɨta tainy dem ngɨrpu ra naska jogjogrɨgap Godɨnd kak ɨaenyi dem nenegɨrjog mɨleke, ɨ ket God ɨta yɨpa gog kesa Negɨrjog Rɨgapɨta wa omɨny dem yena ra Ton wul tungg waɨtmɨkis dem. 4 Ɨ ɨtemb gog kesa Negɨrjog Rɨgagejam tamneniny dem komkesa gasa rɨnsim rerɨgap godɨm agenairanj ɨ komkesa god ya pɨlwaim re rɨgap kumsos b'amka wuweny. Ɨ ton kwatilenggyam b'uturowas dem onggɨtyam komkesagasa dɨde god wa pɨlke. Sɨ ɨngkaemb ket tonGodɨmna yɨnametɨnd tomis dem, ɨ ket ton tileng-gyam pɨtapɨta aena ikeny dem da ton re Gode. 5 Re kon dea de wɨn kɨma nɨbnond, kon keakomkesa onggɨtyam yɨtkak wa usenenawainond.Ma sɨ ma wɨn opima nonyɨnd awamindam? 6 Ɨ yuwɨn wumɨr im da gog kesa Negɨrjog Rɨga re enaognati e yɨbɨm, nokɨm da ɨdenat ton pɨta tainydem rɨdenat ra tinajog wɨn itkau. 7 Sɨ onggɨtgog kesa Negɨrjog Rɨgat singi ainy rɨga ingaenamGod ma yɨtkak erbekam. Ajɨ ton ma rɨrɨr etilenggyam onggɨtyam wɨko omnɨkam. NokɨpGod ɨta ingaena yiyeny Tina wɨko rɨga onggɨt gogkesa Negɨrjog Rɨgand ena ognatenam. Sɨ onggɨtwɨko rɨgat ket ɨta onggɨt gog kesa Negɨrjog Rɨgandena ognatena yiyeneny, ngɨrpu ra God ingau demTina wɨko rɨga yɨm b'atogɨkam ti pɨlke. Ajɨ yu

Satanate onggɨt gog kesa Negɨrjog Rɨgamna wɨ-gawɨga negɨrjogmɨle danda kɨmaomnɨka eyeninyrɨga wa wɨngɨrɨnd, sɨ rɨgap ket opima Godɨmnayɨtkak erbeka eyenanj, ngɨrpu ra ɨtemb gog kesaNegɨrjog Rɨga pɨta tainy dem. 8 Sɨ God ɨta onggɨtgog kesa Negɨrjog Rɨgand pɨta wa omɨny demTina obagendi wɨnɨnd. Ɨ Yonggyam Yesu ra ketik dem, Ton ket Tina tu gungar ke ɨtemb gogkesa Negɨrjog Rɨgand uj ondras dem. Ɨ ra Yong-gyam b'ogɨl ɨnyomarena kɨma pɨta tainy dem, Tiwɨpɨnd onggɨt gog kesa Negɨrjog Rɨgamna dandaɨta kupkakupka b'eteomneny dem. 9 Ɨ ɨtemb gogkesa Negɨrjog Rɨga ik ra Satanamna danda wɨkokɨma e dem, sɨ ton ket b'anygɨnena nya ke odedekomkesa mɨle tamnɨkiny dem rɨga wa wɨpɨnd,opi re b'engabenga wɨp kɨd kesa kɨma dandawɨko dɨde moga kɨma danda wɨko. Ɨ onggɨt mɨlekaimemb ton ket rɨga b'anygɨnena nya wa wɨpteyeniny dem. 10 Ɨ kwa onggɨt gog kesa NegɨrjogRɨgat opima komkesa b'engabenga wɨp nenegɨrkaokao mɨle tamnɨkeneniny dem, ɨ ɨngkaimembton ten b'anygɨnena nya wa wɨp teyeniny demyepim re negɨr aukanj. Mop nokɨp God kea Tinaɨmɨnjog yɨtkak rɨga wa akainonj yepim re wultungg wa menon yokatenyi, nokɨm da ɨdenatton yɨrkokar okasi. Ajɨ ton onggɨtyam Godɨmnasingi b'ɨsaenenyi ɨ ket Tina ɨmɨnjog yɨtkak maɨta singi yiyenyi utkundam. 11 Sɨ onggɨt moppaemb God kea towaina gar wa yɨnjɨkeny yɨpaɨmjatena kɨma negɨr b'anygɨnena singi, nokɨmda ɨdenat ton onggɨtyam gog kesa Negɨrjog Rɨgama b'anygɨnenamɨle gar ke utkunda ke okatenyi.12 Sɨ kwa nokɨm da ɨdenat komkesa rɨga yepimre maka onggɨtyam ɨmɨnjog yɨtkakɨnd gar keutkunda ke yokatenyi ajɨ negɨr kɨma kaokaomɨlend sam yomnɨkenenyi, ton b'ogla negɨr mab'ɨsagɨka yakate.

God ma Yɨtkakɨnd Danda kɨma Owɨnkam13 Ajɨ gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar

yena re Yonggyam singi eyeniny, sɨn b'ogla itawɨnɨnd Godɨnd sɨteket yɨt omnenenyu wanɨm.Mop nokɨp gowukoi otomapu kena God wenabagenjinonj, ɨ ket Yɨnayɨna Wɨngawɨngat keawen yɨpayɨpa amnɨkeneninonj yɨna mɨle om-nɨkam, nokɨm da ɨdenat wɨn God ma ɨmɨnjogyɨtkakɨm pɨlɨnd gar ke utkunda oramisya, ɨ ketwɨn yɨrkokar okasya. 14 Sɨ God wen ara emoki-nonj re Tina b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt ke yɨrkokarokatena mana rɨna re sɨn pɨtapɨta yomnenonda

2Tesalonika 2:15 312 2Tesalonika 3:14wa pɨlwa. Nokɨm da ɨdenat wɨn mera Yong-gyam Yesu Keriso kɨma yɨpand wɨmenam yinggokatenya Tina b'ogɨl ɨnyomarenand. 15 Garke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Sɨ onggɨtpaembwɨn b'ogla ita wɨnɨnd omanda danda kɨmatowɨnkenenindam Yesund gar ke utkundand, ɨkwa b'ogla sɨn ɨtmɨkitijog rɨga sowapɨlke b'ɨsateniyɨtkak* emorka teyenindam rɨna re sɨn wa akau-tondam opurena ke dɨde leta ɨrɨka ke. 16 Ɨ meraYonggyam Yesu Keriso Tilenggyam ɨ kwa meraB'u God, Tonma sobijog singi i men niyeneninya.Sɨ Ton ma sobijog wurar i mera nogoneneninya.Ɨ Ton opima mera dadal ngɨrpu kesa b'ugowa yɨtogona niyeneninya. Sɨ men sam kɨma yɨr yungae-nenyu warɨm b'ogɨl ɨsma okatam rɨna re Ton tɨrɨryomnondamera okawam. 17Sɨ sɨn yɨr opmitenin-dam da mera Yonggyam Yesu Keriso dɨde meraB'u God, wen b'obogɨl ugowa teyeninya wainagarɨnd dɨde wen danda ogona teyeninya komkesab'ogɨlwɨko omnɨkawɨngɨrɨnd dɨde komkesa b'ogɨlyɨtkak opurena wɨngɨrɨnd.

3Polɨmna B'ɨgekita Towa gatab Yɨr Opmitenam

1 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Bewɨn sowa gatabɨm yɨr opmitenina da mera Yong-gyam Yesum gatab God ma b'ogɨl yɨrkokar bageyɨt wanakanawarabag auka yeken komkesa gatabwa. Ɨ kwa daka ɨdenat komkesa rɨgap b'oglaesourena iyenyi onggɨtyam yɨtkak odede rɨngmana re wɨn yesourenonda re wɨn naskand ong-gɨtyam yɨtkak yokatonda. 2 Ɨ kwa ma komkesarɨgapim onggɨtyam God ma b'ogɨl yɨrkokar bageyɨt gar ke utkunda ke yokatenyi. Sɨ onggɨt paembnegɨr dɨngdɨng rɨga dɨde negɨrjog rɨga opima singikesa mɨle omnɨka eyenenanj sowa pɨlɨnd. Sɨ wɨnb'ogla yɨr topmitenindamdaGod sɨn nɨtrɨngasinytowa pɨlke. 3 Nangga ma jɨ nɨnda rɨga odedemaka gar ke utkunda yokatenyi, ajɨ YonggyamYesu Keriso re nony ɨjawa rɨga e wanɨm. SɨTon opima wa danda ogona teyeniny b'obogɨlgar ke utkundand onyitam, dɨde Ton kwa wenyɨrgong tamneniny negɨrjogyam Satanam pɨlke.4 Ɨ sɨn kea wa gatab ɨmɨnjog wumɨr yokatenyuYonggyamɨm pɨlke da wɨn opima onggɨtyammɨleomnɨka eyenindamdɨde kwa omnɨka teyenindamrɨnsim re sɨn engaenenindam wanɨm omnɨkam.5 Sɨ sɨn yɨr opmitenindam da Yonggyam wainagar wɨp tamneniny singi b'iyena mɨle omnɨkam

odede rɨja im re Godwen singi eyeniny. Ɨ kwa Tonwen wɨp tamneniny mɨmkam wɨmenam bebɨgwɨngɨrɨnd odede rɨja e re Keriso wanɨm mɨmkamwɨmena yikeny.

Nonony Yɨtkak Dɨnder Wɨmena gatab6 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Yu

sɨn mera Yonggyam Yesu Kerisomna nyɨ kɨmawen tengaindam. Wa wɨngɨrɨnd nɨnda gar keutkunda rɨga re dɨnder kɨma im wɨmena wuwenydɨde ɨtmɨkitijog rɨga wa pɨlke b'ɨsateni sosimnaget ke mɨle ma opima yɨmta undoka eyenanjrɨna re ton sowa pɨlke akatto. Sɨ wɨn b'oglakomkesa odede rɨga wa pɨlke pajapaja wɨmenatuwenyɨt. 7 Mop nokɨp wɨn walenggyam wumɨrim wekenyɨt da, rɨdede im wɨn b'obogɨl sowainawɨngata mɨle yɨmta tundokindam. Sɨ sɨn makadɨnder kɨma wɨmena wuwenond, re sɨn wɨn kɨmawekenond. 8 Ɨ sɨn makwa yaina owou na au-tondam mɨra omni kesa. Ajɨ sɨn ita bibɨr dɨdesɨwɨny re b'asowa na wuwenenond dɨde bebɨgkɨma wɨko amnɨkenentondam, nokɨm da ɨdenatsɨn wa wɨngɨrɨnd maka ya pɨlɨnd bebɨg oramisusowaina wɨmena wɨngɨrɨnd. 9 Ɨ sɨn ma odedemop penaemb b'asowa wuwenond da, sowa awɨrim danda wekeny wa pɨlke jabajaba odede wurargasa imdam. Ajɨ onggɨtɨm mop ɨja naemb jɨ dasɨn sowalenggyam b'ogɨl mɨle im tamnɨkindam,nokɨm da ɨdenat wɨn onggɨtyam wɨngata mɨletakasindam sowa pɨlke dɨde yɨmta tundokindam.10 Ɨ re sɨn wɨn kɨma wekenond, sɨn kwa dakaodede wen engaenentondam da, “Yet ra makasingi tainy wɨko omnɨkam, ton goro kwa owourawin.” 11Mopnokɨp sɨn kea yɨdɨr yɨt utkundondawa wɨngɨrɨnd nɨnda dɨnder rɨga gatab. Sɨ ton dɨn-derɨp makwa opima nanggamog wɨkond b'obogɨlb'ingaenenanj, ajɨ ton wɨn asomnenanj re nɨndarɨgaina wɨko gatab yɨt b'usenena kaim. 12 Sɨ sɨnYonggyam Yesu Kerisom nyɨ kɨma odede rɨga en-gaenindam dɨde danda kɨma yɨt amnenindam da,“Wɨn goro wɨn tasomnenina rɨgaina wɨko gatabb'usenena ke ajɨ mɨmkam wɨmena na tuwenyɨt. Ɨkwa wɨn b'obogɨl wɨkond b'itngaenindam waina-jog owou okatam ɨ ket tawindam.” 13 Gar keutkunda nany dɨde yɨngganwar! Ajɨ ra wɨnnangga b'ogɨl mɨle na omnɨka teyenindam, wɨngoro dɨnder taininam. 14 Sɨ sɨn ɨtemb leta ɨtmɨk-isu wa pɨlwa, ajɨ yet ra maka yɨmta tundokinyonggɨtyam sowaina yɨtkak, wɨn b'obogɨl sosindwumɨr oramitenya tina utkunda kesa mɨle gatab.

* 2:15: Ɨtmɨkitijog rɨgaina ouyaena re sosi ma get ke yɨtkak im owamam dɨde yɨmta undokam.

2Tesalonika 3:15 313 2Tesalonika 3:18Ɨ wɨn goro ket ton kɨma b'itɨnkenina, nokɨm daɨdenat ton ɨngar okateny tina mɨle gatab dɨde ketton ɨrar odede negɨr mɨle. 15 Ajɨ onggɨtyam mɨlewɨngɨrɨnd wɨn goro tin omnenya waina geja rɨgapɨla, ajɨ wɨn nonony omnenya ɨja na ɨt re da tonre wa yɨpa gar ke utkunda nany e o yɨnggan e.

Undwatapu Yɨtkak16 Sɨ ngɨmbla ogonayam Yonggyam Yesu ita

wɨnɨnd ngɨmbla wa ragonin komkesa gatab ke. ƗYonggyam komkesa wɨn kɨma.

17 Kon Polten koinajog yɨm kae yɨrɨken simes-ime yɨtkak. Kon ɨja emb jɨ komkesa koina letapetɨrɨnd odede yɨtkak yoramitenenyɨn ongwatammal da ɨtemb re koina ɨrɨki leta e. Sɨ kon ɨtembyɨrɨken dɨkɨnd. 18 Mera Yonggyam Yesu Keri-somna wurar komkesa wɨn kɨma.

1Timote 1:1 314 1Timote 1:13

Naskanyam Timote LetaPolɨmna Ɨrɨki Naskanyam Timotem pɨlwa LetaIsɨpkita YɨtkakOnggɨtyam Naskanyam Timote Leta ɨrɨka rɨga

re Polte. Ɨ ton ɨtemb leta yɨrɨkonj tina gar keutkunda ke b'ɨga Timotem pɨlwa na. Timote adeukendonj Listra taun wa, ɨ ti b'u re Grik rɨga na ajɨti mog re Ju kongga na yepiya re tin kesam yɨnapeba youyaenenonda b'ɨga sobijogɨnd.

Ɨ opimemb kwa nɨnda Polɨmna ɨrɨki leta, opire naskanyam Timote, Nɨmogɨm Timote, ɨ dɨdeTito, onggɨtyam nowa leta agenaeranj re pastowɨko gatab leta kaim. Mop nokɨp opimemb letayɨtnono aenanj re pasto rɨga waina wɨko gatabwumɨr okatenam mim dɨde sosi wɨngɨrɨnd sɨramb'ɨrari kesa omnɨkam mɨle gatab mim. Ɨ ketTimote Pol kɨma yikonj, re Pol nɨmogɨm menonyokatenonj misnari wɨkom. Ɨ ton ket Polɨnd yɨmokaena yiyenonj sosi wɨko omnɨkam. Ɨ re TimoteEpeso taunɨnd sosi rɨga ouyaena eyeninonj dɨdesosi wɨp yomnenonj, Pol temb leta ti yɨrɨkawonj.

Sɨ Timote re sisɨl rɨga na ngai yɨbnonj odedeukoijog wɨko ɨt re sosi wɨp omnenam. Sɨ onggɨtpenaemb Pol Timotem leta yɨrɨkawonj. Ɨ ketonggɨt letand Pol Timotem nɨnda yɨm b'akawayɨt dɨde yɨmak yɨt yogoniny tina sosi wɨkogatab. Ɨ kwa Pol nonony yomneny b'anygɨnenaouyaena rɨga wa gatab dɨde towaina ouyaenagatab. Nokɨp b'anygɨnena ouyaena rɨgap opimaGodɨmna yɨtkak askamkenenanj. Pol re ma so-bijog na Timotend yɨr ɨtena yiyenonj, sɨ odedepPol Timotend yɨmak yɨt yogoniny rɨdede wɨp eGodɨmna rɨga awowɨm.

Simesime Yɨtkak1 Simesime! Kon Pol re Keriso Yesumna ɨt-

mɨkitijog rɨga en. Sɨ mera yɨrkokar okawayamGod dɨde mera warɨm b'ogɨl ɨsma okatam rɨgaKeriso Yesu, Tonpiya ken ningawonda onggɨtyamnyɨ okatam. 2 Sɨ kon ɨte re leta yɨrɨken re garke utkunda ke koina ɨmɨnjog b'ɨga Timote morpɨlwa e. Sɨ Abu Godɨm pɨlke dɨde mera YonggyamKeriso Yesum pɨlke wurar ɨ kear ɨ dɨde ngɨmblaman kɨma.

B'anygɨnena Ouyaena gatab Nonony Yɨtkak3 Ɨ re kon Makedoniya eriya wa nekond, kon

men mugowond demb de Epeso taunɨnd wɨme-nam, nokɨm da ɨdenat man nɨnda b'anygɨnena

ouyaena rɨga tengaeninyɨt ɨswangam da goro sosirɨga rauyaeninem b'anygɨnena ouyaena nya ke.4 Ɨ kwa ten tengaeninyɨt da goro ton kupkakupkanonykok b'akaeninem kakyɨt wa dɨde dad keb'usmureni rɨga nyɨ gatab yɨt wa. Mop nokɨponggɨtyam yɨtɨp abgendenanj re yɨt b'ugwatenamɨle nena im, ajɨ odede yɨtɨp ma ɨta Godɨmnawɨko oranga yiyi, nokɨp God ma wɨko omnɨkamre gar ke utkunda nena kae. 5 Sɨ kon onggɨtyamb'ingawa yɨt gatab mingaen re nok paemb jɨ daton singi b'iyena mɨle omnɨka yeyene rɨnte reopekeneny kɨlkɨp kesa gar ke, ɨ b'ogɨl kukɨpɨndnonykok ke, ɨ dɨde b'anygɨnena kesa gar keutkunda ke. 6 Ɨ nɨnda ouyaena rɨgap re opimaonggɨtyam mop esungaya yiyenyi, ɨ ket kɨp kesayɨt b'usenenand dɨde yɨt b'ugwatenand kɨnyɨraena wuweny. 7 Sɨ ton singi aena wuweny re gogyɨt ouyaena rɨga awou mim, ajɨ ton ma wumɨrim nangga gatab im ton yɨtnono aenanj ɨ dɨdenangga yɨt im ton emjatenanj.

8Ajɨ men wumɨr im da ra yɨpa rɨgat onggɨtyamgog yɨt Godɨmna singind dɨmdɨm nya ke ingaeny,sɨ ɨtemb gog yɨt re b'ogɨljog e tinɨm. 9 Ɨ men b'oglanonyɨnd yawamu da gog yɨt re ma negɨr kesadɨmdɨmjog rɨga wanɨm oramiti e, ajɨ towanɨmmim, opi re gog erbeka rɨga dɨde negɨrjog mɨlerɨga, ɨ Godɨnd ewangaya kesa rɨga dɨde negɨrmɨle rɨga, ɨ yɨna omni kesa rɨga dɨde yɨna mɨlekɨlkɨl omnɨka rɨga, ɨ b'u ake mog onganda rɨgadɨde rɨga onganda rɨga, 10 ɨ yɨgyɨg b'iyena rɨga,ɨ rɨga ke rɨga o kongga ke kongga b'iyena rɨga, ɨwɨko rɨga osoga rɨga, ɨ b'anygɨnena yɨt opurenarɨga, ɨ b'anygɨnena nya ke God ma nyɨ kɨma yɨttɨrɨr omna rɨga, ɨ dɨde kwa nɨnda rɨga yepimre Godɨmna ɨmɨnjog dɨmdɨm yɨtkak kak eaenanj.11 Sɨ ɨtemb yɨtkak pɨta awonj re God ma b'ogɨlyɨrkokar bage yɨtɨm pɨlkena. Ɨ b'ogɨl God ketken nony nɨjawonj onggɨtyam b'ogɨl ɨnyomarenakɨma yɨtkak pɨtapɨta omnenam.

Polɨm pɨlɨnd Godɨmna Kear12 Ɨ kon mera Yonggyam Keriso Yesund sɨteket

yɨt omnena yiyenyɨn yet re kor danda nokawonjkornɨm Tina wɨko omnɨkam. Mop nokɨp Tonken nony nɨjawonj Tina b'ogɨl yɨrkokar bage yɨtpɨtapɨta omnenam dɨde ket nogenonj onggɨtyamTina wɨko pɨpmetɨnd oramitam. 13 Ɨ naskandkon nɨbnond re Keriso Yesund ɨsadrena rɨgana, ɨ kon Tina sosind bebɨg kɨma b'ɨdgotnenaaramkeneninond dɨde ket nenegɨr kana ɨtembsosi yomnɨkenenond. Ajɨ Yesu kea ken kear

1Timote 1:14 315 1Timote 2:14nomnonj, nokɨp kon odede mɨle amnɨkeninondre wumɨr kesa mapena dɨde gar ke utkunda kesamapena. 14 Ɨ mera Yonggyamɨmna wurarɨt kenkupkakupka yɨndangɨr nomnonj gar ke utkundamɨle dɨde singi b'iyena mɨle kɨma rɨnsi re KerisoYesum pɨlɨnd ebnya. 15 Ɨ Keriso Yesu ikonj onggɨtgowukoi wa re negɨr mɨle rɨga yɨrkokar okawamana, sɨ ɨtemb yɨt re nony ɨjawa kɨma e dɨdekomkesa rɨga wa rɨrɨrkɨpjog e ɨmjatenam. Ɨ konre negɨr mɨle rɨga wɨngɨrɨnd mopyam e nɨbnyɨnkoina omnɨki negɨr mɨle map. 16 Ajɨ ɨnaemb jɨmop nangga pena God kear nomnonj, nokɨm daɨdenat Keriso Yesu Tina kupka musɨk wɨmenamɨle pɨtapɨta omɨny kor pɨlɨnd, nangga ma jɨ dakon re negɨr mɨle rɨga wɨngɨrɨnd mopyam na.Ɨ nokɨm da ɨdenat Ton ket ken wɨngata rɨgamnitngau towanɨm yepiya ra menon okatenyi Tipɨlwa Tin gar ke utkunda ke okatam dɨde ketdadal ngɨrpukesa yɨrkokar okasi. 17Sɨ ɨsnawadɨdeb'ogɨl ɨnyomarena Ti pɨlwa ngɨrpu kesa ngɨrpukesa yete re dadal ngɨrpu kesa King yɨbɨm, ɨ ujkesa dɨde yɨr ongong kesa yɨpaina God yɨbɨm,ɨmɨnjog.

Wɨngawɨnga ke B'ogɨl Geja Omnɨkam18 Kor b'ɨga Timote! Kon mor pɨlnate ong-

gɨtyam b'ingawa yɨt oramisɨn re onggɨt God mabage yɨt rɨrɨr nate rɨna re bageyamɨp naska kanaapurento mor gatab. Nokɨm da ɨdenat man wɨn-gawɨnga ke b'ogɨl geja omnɨkam metkenyɨt. 19 Ɨwɨn b'ogla waina gar ke utkunda mɨle dɨde b'ogɨlkukɨp ke nonykok amorkina. Ɨ nɨnda rɨgap rekea towaina onggɨtyam b'ogɨl kukɨp ke nonykokateakento ɨ ket towaina gar ke utkunda mɨle rekea negɨr aukɨto. 20 Ɨ onggɨt rɨga wɨngɨrɨnd kea deImenayo ake Aleksandro ebnonda, ɨ kon ten sosike eaukenond, sɨ ket ton Satanamna yɨm kumbwa awonda, nokɨm da ɨdenat ton bebɨg takate-neninya dɨmdɨm awowɨm ɨ ket maka Godɨnd ɨsa-drena iyenya.

2Sosind Yɨr Opmita Mɨle gatab Yɨt

1 Sɨ onggɨt paemb kon naskajog men mut-goen da man b'ogla Godɨm pɨlwa komkesa rɨgawa gatab b'ɨtena oramitenyɨt ɨ yɨr opmitenametkenyɨt ɨ rɨga nyɨ tuwateninyɨt ɨ dɨde sɨteket yɨtomnenyɨt. 2 Sɨ man b'ogla odede nya ke towanɨmyɨr topmitenenyɨt, opi re king ɨ dɨde komkesaukoi nyɨ rɨga. Nokɨm da ɨdenat menmumakesand

dɨde ngɨmbland wɨmena tuwenyɨn Godɨnd ewan-gaya mɨlend dɨde yɨna mɨlend komkesa gatab ke.3 Sɨ ɨtemb re b'ogɨljog mɨle e dɨde rɨrɨrkɨpjogmɨle e omnɨkammera yɨrkokar okawayam Godɨmwɨpɨnd. 4 Ɨ God singi e da komkesa rɨgap yɨrkokarokasi dɨde tuweny ɨmɨnjog Tina yɨtkak wumɨrokatenam.5Mop nokɨp God re ɨnta yɨpaina,

ɨ dɨde ɨnta yɨpaina ɨnyɨnyam yɨr iyena rɨgaGod dɨde rɨga ganggand,

ɨt re Keriso Yesu yet re rɨga jɨwɨm awonj.6Sɨ ɨtemb rɨga Keriso Yesu Tilenggyam negɨr mɨle

ɨrabam b'akawonj komkesa rɨga wanɨm.Ɨ Tina onggɨtyam yɨr ungata mɨle aukonj re

Godɨmna obagendi wɨnjog nat.7 Ɨ onggɨt mop penaemb God nobagendonj Tinab'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnena rɨgamdɨde ɨtmɨkitijog rɨgam. Sɨ kon God ma obagɨkikesa rɨga wanɨm ouyaena rɨga awond, nokɨm daɨdenat ton Kerisond gar ke utkunda ke okasidɨde ɨmɨnjog God ma yɨtkak okasi. Sɨ konre ma b'anygɨnenyɨn-a, ajɨ ɨmɨnjog yɨtkak imapureninyɨn.

8 Sɨ onggɨt paemb kon ɨtmɨkitijog rɨga nyɨkɨma rɨga wa pɨlwa singi oramisɨn wanɨm om-nɨkam da wɨn rɨga b'ogla yɨna mɨlend wɨmenatuwenyɨt komliu kesa dɨde yɨt b'ugwatena kesa,ɨ ket Godɨm pɨlwa onggɨtyam waina yɨna mɨlekɨma yɨm urowatena kɨma yɨr opmitena tuwenyɨtkomkesa sosi b'eomapund. 9 Ɨ kongga daka b'oglaodede yɨpa wɨp nya ke wɨmena wowen. Sɨ tonb'ogla towaina b'ajga auka gatab b'obogɨl b'ajgadɨde towalenggyam b'agoka wowen, dɨde ketodede nony menamena kɨma b'obogɨl kobɨrgɨmke b'ikoka wowen. Ajɨ goro rɨga nony kesa om-nam mopngɨi b'ɨjobɨka wowen, ɨ goro gold ke ob'ogɨl ngɨndngɨnd timtim jag ke b'ajga wowen,ɨ dɨde goro ukoi wulkɨp kɨma b'ogɨljog kobɨrgɨmke b'ikoka wowen. 10 Ajɨ ton b'ogla b'ogɨl mɨleomnɨka ke b'ajga wowen. Mop nokɨp ɨtemb rerɨrɨrkɨpjog mɨle im kongga wa omnɨkam yepimre b'agenairanj da, “Sɨn re Godɨnd ewangayakongga im.” 11 Sɨ kongga b'ogla sosi wɨp iyoi rɨgawa pɨlwa b'akaena wowen komkesa gatab ke, ɨɨdenatemb ketmɨmkam ke b'auyaena tuweny. 12 Ɨkon ma opima kongga ten tenjɨkeneninyɨn rɨgaouyaenam dɨde rɨga wa kumbɨnd danda ondrate-nam. Ajɨ ton b'ogla mɨmkam ke wɨmena tuweny.13 Mop nokɨp God naska Adam na yomnɨkonj, ɨonggɨt kak ke ket Ibɨnd womnɨkonj. 14 Ɨ kwa Sa-tanat ma Adam na rabem yomnonj, ajɨ ti kongga

1Timote 2:15 316 1Timote 3:16na ɨmɨnjogjog rabemwomnonj, ɨ ɨngkenaemb ketnegɨr mɨle pɨta awonj. 15 Ajɨ ra kongga odedemɨlend wɨmena tuweny, opi re gar ke utkundamɨlend ɨ singi b'iyena mɨlend ɨ dɨde towaleng-gyam b'agoka kɨma yɨna b'amnena mɨlend, dɨdera ket ton b'ɨga ukka teyenanj Godɨmna oramitibebɨg rɨrɨrɨnd, sɨ ɨngkaimemb ket ton yɨrkokarokasi.

3Sosi Elda dɨde Diyakona Imda gatab Yɨt

1 Ɨ ɨte re jɨ yɨt ɨmɨnjog e da yet ra gar ke singitainy sosi eldam, sɨ ton b'ogla tina kupka garyaramit ɨsnawa kɨma b'ogɨl wɨko omnɨkam. 2 Sɨonggɨt paemb elda rɨga ra b'ogla odede rɨga naɨbɨm, ɨte re b'injawa kesajog rɨga, ɨ yɨpaina nenakongga kɨmab'ogɨlwɨmena rɨga, ɨ b'obogɨl nonyɨkb'amdena kɨma rɨga, ɨ tilenggyam b'agoka mɨlekɨma rɨga, ɨ b'ogɨl multekɨp ke nonyɨk b'amdenakɨma rɨga, ɨ rɨga b'obogɨl obai omnena rɨga, ɨ dɨdeb'obogɨl ouyaena rɨga. 3 Ɨ kwa ton b'ogla odederɨga na ɨbɨm, yet ra maka ɨk onaika rɨga ɨbɨm,ɨ yet ra maka b'ipowa rɨga ɨbɨm. Ajɨ ton b'oglangolekak dɨde b'ipowa kesa rɨga na ɨbɨm, ɨ dɨdeton b'ogla maka wulkɨp singind ɨbɨm. 4 Ɨ tonb'ogla b'obogɨl wɨp tamneniny tinajog b'ɨgawardɨde tinajog rɨga yepim re wekeny tina metɨnd, ɨɨngkaemb ket tina b'ɨgawarɨp tin yɨt utkundenyikomkesa gatab ke b'obogɨl ɨsnawa kɨma. 5 Mopnokɨp yet ra maka ra wumɨr ɨbɨm rɨdede nyakae tinajog b'ɨgawar wɨp omnenam, sɨ rɨdedenya kae ton kwa Godɨmna sosi yɨr ɨpka iyeny.6 Ɨ ton goro sisɨl ai gar ke utkunda rɨga ɨbɨm,nokɨp ton ke b'asourena mɨlend yeken, ɨ ket keonggɨt b'asourena mɨle ke negɨr ma b'ɨsagɨkayakat odede rɨja na re Satana negɨr ma b'ɨsagɨkayokatonj tina b'asourena mɨle ke. 7Ajɨ ton b'oglaodede rɨga na ɨbɨm ya gatab im re rɨgap b'ogɨlyɨr ungata yɨt apurenanj yepim re sosi bau kewekeny. Nokɨm da ɨdenat ton maka rɨga wa pɨlkenegɨr yɨt okateny dɨde Satanamna disɨt maka tinokas.

8 Ɨ diyakona todaka b'ogla odede yɨpa wɨpnya ke b'obogɨl ɨsnawa kɨma rɨga na tekeny. Sɨton b'ogla maka nonytak ke opurena teyenanj, ɨton b'ogla maka ɨk onaikand tekeny, ɨ dɨde tonb'ogla maka butummɨle omnɨka teyenanj. 9 Ɨ tonb'ogla odede rɨga tekeny yepiya ra towaina kukɨpke nonykok kɨlkɨp kesa owama teyenanj, ɨ kwaton b'ogla Kerisond gar ke utkunda gatab kupkaouyaena yɨtkak danda kɨma emorka teyenenanj

rɨna re naskand wɨgawɨga egiti yɨbnonj rɨga wapɨlke ajɨ Godɨt Kerisom pɨlɨnd pɨta yomnonj.10 Sɨ ton b'ogla naska otonkena rakasinem rɨkaton rɨrɨr im diyakona wɨko omnɨkam. Ɨ onggɨtkak ke rada ton b'injawa kesa rɨrɨrkɨp taukanjonggɨt diyakona wɨkom, sɨ ɨdenasimemb ket tondiyakona wɨko tatomkanj. 11 Ɨ odede yɨpa wɨp nyake diyakona waina konggawarɨp todaka b'oglab'obogɨl ɨsnawa kɨma kongga na tekeny. Sɨ tongoro kwa odede kongga tekeny yepiya ra nɨndarɨga wa gatab negɨr ugaga yɨt tapurenanj. Ajɨ tonb'ogla b'obogɨl nonyɨk b'amdena kɨma kongga natekeny dɨde komkesa gatab ke nony ɨjai konggana tekeny. 12 Ɨ kwa diyakona b'ogla yɨpaina nenakongga kɨma b'ogɨl wɨmena rɨga na tekeny, dɨdeton ket b'ogla b'obogɨl wɨp tamnenanj towainajogb'ɨgawar dɨde towainajog rɨga yepim re wekenytowaina metɨnd. 13 Mop nokɨp ra ton b'obogɨldiyakona wɨko omnɨka teyenanj, sɨ ton towaleng-gyam opima b'ogɨl ɨsnawa takatenanj yɨpand sosikɨma, dɨde ton opimamoga kesa ukoi danda kɨmatowɨnkanj Keriso Yesund gar ke utkunda mɨlend.

Sosi dɨde Ɨmɨnjog Yɨtkak14 Ɨ kon wɨn e yɨr ungawa yiyenyɨn wanakana

menonɨm mor pɨlwa. Ajɨ kon naska e onggɨtyamleta mor mɨrɨkaen. 15 Nokɨm da ra kor wɨnnɨtɨulitau mor pɨlwa menonɨm, sɨ ɨdenat manonggɨt leta kewumɨr okasɨt rɨdede im rɨgap b'oglamɨle omnɨka teyenanj Godɨmna metɨnd. Sɨ ɨtembmet re yilo wɨmena Godɨmna sosi e. Ɨ ɨtembGodɨmna sosi re ɨmɨnjog yɨtkak ke ɨmnɨnena kesaorangi e, sɨ onggɨt paemb sosi wɨngɨrɨnd komkesagar ke utkunda rɨgap b'ogla ɨtemb ɨmɨnjog yɨtkakb'obogɨl danda kɨma ɨrmeka yeyene odede rɨng-mim re rortep met danda kɨma ɨrmeka eyenanj.16 Ɨ ɨtemb re ma b'arkena kɨma e, ajɨ pɨta nateda onggɨtyam meraina Godɨnd ewangaya mɨle reukoijog wɨgawɨga mɨle e. Sɨ ɨtemb jɨ wɨgawɨgaGodɨnd ewangaya mɨle.Sɨ Keriso re kea rɨgaina jɨ ke pɨta awonj.

Ɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngat Tin pɨtapɨtayomnonj da, “Ton re negɨr kesadɨmdɨmjog rɨga e.”

Ɨ kwa anerup kea Tin yɨr yongo.Ɨ rɨgap kea Tin pɨtapɨta yomneno komkesa

b'engabenga yɨtam wɨngɨrɨnd,dɨde ket kea rɨgap Tin gar ke utkunda ke yokateno

yepim re wekeny onggɨt gowukoyɨnd.Ɨ dɨde ket God b'ogɨl ɨnyomarena kɨma Tin

yurowatonj pumb tungg wa.

1Timote 4:1 317 1Timote 5:24

Nonony Yɨtkak B'anygɨnena Ouyaena Rɨgagatab

1 Ajɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨnga pɨtakɨp nate yin-deny da yɨmta ke nɨnda rɨgap opima Kerisondgar ke utkunda mɨle ke tewaikenanj dem dɨdeket b'atkaenanj dem b'anygɨnenawɨngawɨngawapɨlwa dɨde negɨr wɨngawɨnga waina ouyaena wapɨlwa. 2Sɨ opimemb ouyaena rɨga re gɨm ke b'ogɨlajɨ ngor wa negɨr mɨle ke b'anygɨnena ouyaenarɨga im, nokɨp towaina kukɨp ke nonykokɨndre dadal negɨr wɨngawɨnga waina outɨnti maloramiti im wekeny odede rɨngma ra rɨgat tinawɨko rɨgam pɨlɨnd ayɨn imbrɨki ke tinɨm outɨntimal oramis. 3 Sɨ odede b'anygɨnena ouyaenarɨgap opima rɨga ogoka teyenanj dem da, “Goroleo o kongga b'imda tuwenɨm.” Ɨ kwa ton opimaingaena teyenanj nɨnda owou uwabɨkam. Ajɨ Godonggɨtyam owou atobarkinonj re owowɨm imdamana. Sɨ men gar ke utkunda rɨga yepim reGodɨmna ɨmɨnjog yɨtkak wumɨr okati wekenyɨn,menb'ogla Godɨnd sɨteket yɨt kɨma owou teyenin-dam. 4 Mop nokɨp komkesa Godɨmna otobarkigasa re b'ogɨljog im, sɨ makwa ɨta yɨpa gasab'ɨskam yɨbɨm. Ajɨ men b'ogla Godɨnd sɨteketyɨt omnena kɨma komkesa gasa takatenindam.5 Nokɨp God komkesa gasa yɨnam amneniny reTina yɨtkak kae dɨde meraina b'ɨtena kae.

Kerisomna B'ogɨl Wɨko Rɨga6 Ɨ ra man gar ke utkunda nany dɨde yɨng-

ganwar odede yɨt tamneninyɨt b'obogɨl wumɨromnena kɨma, ɨ ɨngkaemb man moina tabɨndwɨko rɨrɨrkɨp omnɨket. Sɨ ɨdenat man ket taetKeriso Yesumna b'ogɨl wɨko rɨga. Ɨ ɨngkaembman molenggyam b'angenka metkenyɨt gar keutkunda gatab ɨmɨnjog yɨtkak ke dɨde b'ogɨlouyaena ke rɨnte re man yɨmta undoka yiyenyɨt.7 Ɨ man b'ogla odede ɨjongki kakyɨt bond tepe-neninyɨt rɨnsim re yɨna mɨle kɨlkɨl omnɨka eye-nanj. Ajɨ man b'ogla molenggyamwɨngawɨnga keb'ogɨlmɨlend kao b'ɨtnɨnenametkenyɨt, nokɨmdaɨdenat man b'obogɨl Godɨnd ewangaya rɨga taet.8Mop nokɨp jɨ ke kao b'ɨtnɨnena mɨlem re opimangai tida sobijog b'ogɨl ɨsma gasa. Ajɨ Godɨndewangaya mɨle ke kao b'ɨtnɨnenam re opimakomkesa gatab ke b'ogɨljog ɨsma gasa. Sɨ ong-gɨtyam b'ogɨljog ɨsma gasa re Godɨmna tɨrɨr omniyɨt kɨma im rɨnsim re yunɨm yɨrkokarɨm b'ogɨlaukanj dɨde kwa rɨnsim ra warɨm yɨrkokarɨmb'ogɨl taukanj. 9 Ɨ ɨtemb yɨt re nony ɨjawa kɨma

ɨmɨnjog yɨtkak e, sɨ komkesa rɨga wa rɨrɨrkɨpjog eokatenam. 10 Sɨ onggɨt mop paemb men b'asowawuwenyɨn dɨde b'ɨdgotnena akatenindam. Mopnokɨp men opima yilo wɨmena Godɨm pɨlɨndwarɨm b'ogɨl ɨsma oramka eyenindam. Sɨ ɨtembGod re komkesa rɨga wa yɨrkokar okawa rɨga e, ajɨgar ke utkunda rɨga wanɨm re dadal ngɨrpu kesayɨrkokar okawa rɨga e.

11 Sɨ man b'ogla odede yɨt ke rɨga tengaeninyɨtdɨde b'obogɨl ouyaena teyeninyɨt. 12 Ɨ goro yetmen merɨnen nokɨp man re sisɨl rɨga et. Ajɨman b'ogla odede mɨle ke b'ogɨl wɨngata rɨga nataet gar ke utkunda rɨga wanɨm, opi re yɨtkakopurena mɨle ke, ɨ yɨrkokar wɨmena mɨle ke, ɨsingi b'iyena mɨle ke, ɨ gar ke utkunda mɨle ke, ɨdɨde kɨlkɨp kesa mɨle ke moina omnɨka wɨngɨrɨnddɨde nony menamena wɨngɨrɨnd. 13 Sɨ man b'oglaodede mɨlend kɨnyɨr aena metkenyɨt, opi re daman rɨga wa yɨna peba ogenka teyenainyɨt, ɨrɨga ugowa teyeninyɨt gar ke utkundand onyi-tam, ɨ dɨde man b'obogɨl God ma yɨt ke rɨgaouyaena teyeninyɨt. 14 Ɨ man goro onggɨtyamyiyag wurar nony b'etɨdatenɨm rɨnte re morpɨlɨnd yɨbɨm. Sɨ man Godɨmna bage yɨt kenaonggɨtyam yiyag wurar yokatot, re elda rɨgapmor pɨlɨnd yɨm aramkɨtomornɨm danda okawam.15Sɨman b'ogla onggɨtyamkomkesamɨle ɨtaikenateyeninyɨt, ɨ kwa molenggyam b'atkaenyɨt ong-gɨtyammɨle ɨtaikenam. Nokɨmda ɨdenat komkesarɨgap pɨtakɨpɨnd yɨr tangranj moina mɨle rɨnsimre danda kɨma b'ogɨl auka wuweny. 16 Ɨ manb'ogla molenggyam dɨde moina ouyaena gatabb'obogɨl yɨr b'itiyenyɨt. Sɨ man b'ogla onggɨtyammɨle dɨmdɨm omnɨkand metkenyɨt, mop nokɨpra man odede omnɨkand metkenyɨt, God ɨta moryɨrkokar motkau, ɨ dɨde kwa Ton opima towayɨrkokar takainy yepiya ra men yɨt utkundenamitiyenyi.

5Sosi Rɨga Wɨp Omnena gatab Yɨt

1 Ɨman goromidmid danda kɨma samany iyowateyeninyɨt, ajɨ ɨja na wɨp ngɨmbla kɨma tugoinyɨtda ton re moinajog b'uwar im. Ɨ man b'ogla ɨjana wɨp sisɨl rɨga tamneninyɨt da ton re moinajognanywar im o yɨngganwar im. 2 Ɨ man b'oglamolegmoleg ɨja na wɨp tamneninyɨt da ton remoinajog mogwar im dɨde kwa man sisɨl konggaɨja na wɨp kupka kɨlkɨp kesa nony menamenakɨma tamneninyɨt da ton re moinajog ngɨmɨrwarim.

1Timote 5:3 318 1Timote 5:233 Ɨ man b'ogla odede mik kongga ɨsnawa

teyeninyɨt yepim re tentajog wekeny. 4 Ajɨrada opima mik konggamna b'ɨgawar o dadwarwekeny, ton b'ogla naska b'atouyaenanj rɨdedeim ton Godɨnd ewangaya mɨle omnɨka teyenanjtowainajog b'u ake mogwar o dadwar wa pɨlwayepiya re ten oraka dɨde ukka teito, dɨde kettodaka ten mɨra yɨr ɨpka teyenanj. Mop nokɨpɨtemb mɨle re rɨrɨrkɨpjog mɨle im Godɨm wɨpɨndomnɨkam. 5 Ajɨ tentajog wɨmena mik konggapre Godɨm pɨlnate warɨm b'ogɨl ɨsma yoramitenyidɨde ket ɨpendi kesa bibɨr dɨde sɨwɨny Godɨndɨgekena yiyenyi dɨde yɨr opmitena wuweny. 6 Ɨodede mik kongga yepim re gowukoi sam mɨlesingind wɨmena wuweny, ton re yilo im wekeny,ajɨ wɨngawɨnga ke re uj im wekeny. 7 Sɨ manb'ogla rɨga tengaeninyɨt onggɨt yɨt ke, nokɨmda ɨdenat komkesa rɨga b'injawa kesajog tekenyGodɨm wɨpɨnd. 8Ajɨ yet ra maka yɨrɨk unjomkenateyeniny tinajog kus rɨga, ajɨ ukoijog re tinajogb'u ake mog dɨde dadwar, ton re kea gar keutkunda mɨle yoeny. Sɨ ton re ukoijog negɨr mɨlerɨga e, ajɨ ma ɨja e ɨt re gar ke utkunda kesa rɨgare dɨde. 9 Ɨ man b'ogla odede mik kongga nenamoina peband nyɨ oramka teyeninyɨt sosit tenyɨm okaenam yepim re siksti (60) kemag kɨma opumb wa dɨde yɨpaina leo okati mik kongga. 10 Ɨton kwa b'ogla ongwati na tekeny odede towainab'ogɨl wɨko omnɨka mɨle gatabɨm, opi re da tontowaina b'ɨgawar b'obogɨl yɨr epkenento, ɨ tontowaina met wa rɨga b'obogɨl obai amnɨkenento,ɨ ton yɨna rɨga b'obogɨl yɨm akaenento, ɨ ton rɨgayɨm b'obogɨl akaenento yepiya re b'ɨdgotnenandwekenenonj, ɨ dɨde ton komkesa b'engabengawɨpb'ogɨl mɨle omnɨkand b'akaenento. 11 Ajɨ manb'ogla b'ɨtɨsaet sisɨl mik kongga nyɨ oramkammoina peband, mop nokɨp onggɨt wɨnɨnd ra tontowaina garɨnd pɨl b'asopaya singi tepɨndenanj,ton ɨta Kerisond kak ɨaenyi dɨde ket singi taenanjleo okatam. 12 Sɨ ton opima b'ɨsagɨka takatenanj,mop nokɨp ton kea towaina naska tɨrɨr omni yɨtyerbeko rɨna re ton endento da tonmakwa opimaleo temdanj ajɨ Keriso nena e yɨmta undokaiyenyi. 13 Ɨ kwa daka ton b'auyaena wuwenydɨnder wɨmena mɨlend dɨde ket wɨn esomnenakɨma metta metta wuweny. Ɨ ton ma odededɨnder wɨmena nena e yokatenyi, ajɨ ton kwab'ugaga mɨlend wuweny, ɨ jabakɨpɨnd nɨnda rɨ-gaina wɨko gatab ngɨmbla kɨma yɨt opurena eye-nanj, ɨ dɨde ton yɨtkak opurena eyenanj rɨnsim retowanɨmmakwa rɨrɨrkɨp im opurenam. 14 Sɨ ong-

gɨt paemb kon singi en da sisɨl mik kongga b'oglaleo kɨma raukinem, ɨ ton b'ogla b'ɨga rukukinem,ɨ ton b'ogla towainajog b'ubɨgawar b'obogɨl yɨrrepkinem, ɨ dɨde goro geja rɨga wa rɨl okate-nam gangga rakaeninem ten negɨr yɨt omnenam.15 Mop nokɨp kea nɨnda mik konggap sosi kakyɨaeno dɨde ket Satanand yɨmta undoka yiyenyi.16 Ɨ rada yɨpa gar ke utkunda konggam opimamikkongga wɨbnainy tina kus rɨga wɨngɨrɨnd, sɨ tonb'ogla ten yɨm rakaenin ajɨ goro sosit towainabebɨg rurowatenin. Nokɨm da ɨdenat sosit dakatentajog wɨmena mik kongga yɨm takaeniny.

17 Ɨ elda yepiya ra b'obogɨl towaina tabɨndwɨko omnɨka teyenanj, sɨ sosi rɨgap b'ogla nɨndanya ke mɨra ogona kɨma nɨmogpyam towa ukoikana ɨsnawa takaenanj, ajɨ ukoijog re towanɨmmim yepiya ra b'asowa tuweny yɨtkak pɨtapɨtaomnenam dɨde ouyaenam. 18 Mop nokɨp yɨnapebat ɨja emb jɨ onggɨt rɨga gatab yindeny da,“Ɨ onggɨt wɨnɨnd ra kau owoukɨp erɨngokandɨbɨm, goro man kau tugɨmɨnd utwangkapu gasaikitɨm ogokam da goro owou tawinɨm.” Ɨ kwadaka yindeny da, “Ɨtemb re rɨrɨrkɨpjog e ra wɨkorɨgat tina mɨra takateniny.” 19 Ɨ man goro eldarɨga gatab sosind kot omnɨkam yɨt ɨmjatenyɨt, ramaka ra nɨmog o nowa yɨr ungata rɨga taukanjonggɨt towaina b'injawa gatab. 20 Ɨ yepiya ranegɨr mɨle omnɨka teyenanj, man b'ogla komkesasosi rɨga wa wɨpɨnd ten samany iyowa teyeninyɨtda, “Nangga paim wɨn odede negɨr mɨle omnɨkaeyenindam?” Nokɨm da ɨdenat nɨnda rɨgap dakamoga okatenyi Godɨm wɨpɨnd odede negɨr mɨlegatab. 21 Ɨ kon kupkakupka danda kɨma men mit-ngaen Godɨmwɨpɨnd ɨ Keriso Yesumwɨpɨnd ɨ dɨdeGodɨmna obagɨki yɨna aneru wa wɨpɨnd, da manb'ogla onggɨtyam yɨtkak b'obogɨl dɨmdɨm yɨmtatundokinyɨt, ajɨ goro mor nony ke rɨga ɨkalkateyeninɨm dɨde goro bu b'iyena mɨle ke ɨsagɨkateyeninyɨt. 22 Ɨ goro man wanakana ɨsanikesayɨpa rɨgam pɨlɨnd yɨm taramisinyɨt sosim wɨkorɨga nyɨ okawam. Sɨ ra man tina negɨr mɨleongwati kesand wanakana yɨm taramisinyɨt, sɨɨngkaemb man ket tina onggɨtyam negɨr mɨleyingg takateninyɨt. Sɨ goro man odede nya kenɨnda rɨgaina negɨr mɨle yingg takateninɨm. Ajɨman b'ogla onggɨtyam mɨle dɨmdɨm nya ke tam-nɨkeninyɨt, sɨ ɨngkaemb man b'injawa kesa kɨlkɨpkesa mɨlend mɨtɨbnyɨt. 23 Ɨ man goro nyɨ nenatanaikeneninɨm, ajɨ b'ogla ngai sobijog sobijog ɨktanaikeneninyɨt kopa awɨr omnam, nokɨp moina

1Timote 5:24 319 1Timote 6:16kom re ma danda e dɨde man ɨta ita wɨnɨnd kopaaukenenyɨt.

24 Ɨ nɨnda rɨgaina negɨr mɨle re pɨtakɨp nasimaukenenanj, sɨ ton naska kana im b'ɨsagɨkaokatam wuweny. Ɨ nɨnda rɨgaina negɨr mɨle rema odede pɨtakɨp nasim aukenenanj, ajɨ towainanegɨr mɨle todaka opima yɨmta ke pɨta taukanjdem b'ɨsagɨka okatam. 25 Ɨ b'ogɨl mɨle omnɨkatodaka odede yɨpa wɨp nya kaim aukenenanj. Sɨnɨnda re naska kana impɨtakɨpɨnd aukenenanj, ajɨnɨnda todaka makwa rɨrɨr im egurki tekeny dem.

61 Ɨ komkesa wɨko rɨga yepim re towaina yong-

gyamwar waina danda wɨrand wekeny, ton b'oglatowainajog yonggyamwar wa komkesa nya kerɨrɨrkɨpjog ɨsnawa rɨgam ramneninem. Nokɨm daɨdenatmaka yɨpa rɨgat Godɨmna nyɨ dɨde sowainaTina yɨtkak ouyaena gatab ɨsadrena teyeniny.2 Ɨ rada wɨko rɨga wa gar ke utkunda yong-gyamwar tebnauranj, ton goro maka towa yong-gyamwar b'obogɨl resnaeninem, nokɨp ton retowa gar ke utkunda nanywar im o yɨngganwarim. Ajɨ ton b'ogla towaina wɨko rɨgamna wɨkob'obogɨl omnɨka reyeninem towa yonggyamwarwa. Mop nokɨp towa yonggyamwar yepim retowaina b'asowa ke b'ogɨl akatenanj, ton re gar keutkunda rɨga im dɨde towaina singi iyena rɨga im.Sɨ man ɨnsimemb yɨtkak rɨga ouyaena teyeninyɨtdɨde ugowa teyeninyɨt yɨmta undokam.

Nonony Yɨtkak Wulkɨp Singi Iyena gatab3 Ɨ nɨnda b'anygɨnena ouyaena rɨgap opima

b'enga wɨp ouyaena eyenanj sosi wa. Sɨ towainaouyaena re ma opima mera Yonggyam YesuKerisomna ɨmnɨnena kesa ɨmɨnjog yɨtkak kɨmadɨde Godɨnd ewangaya rɨrɨrɨnd ouyaena yɨtkakkɨma yɨpand b'obogɨl b'ɨmjatenanj. 4 Ɨ ton ketb'asourena wuweny dɨde ket ton makwa opimanangga wumɨr im awamanj, ajɨ ton singi aenanjre nɨnda yɨtkak gatab yɨt b'ɨpatena mɨle mimdɨde yɨt b'ugwatena mɨle mim. Ɨ ɨngkaimembket odede mɨle pɨta aukenenanj, opi re nonyɨkb'ɨponena mɨle, ɨ b'ipowa mɨle, ɨ ɨsadrena mɨle, ɨdɨde negɨrjog nonyɨk ɨponena mɨle. 5 Sɨ opimembb'anygɨnena ouyaena rɨgaina gar re kupka ɨtkɨk-ijog im wekeny, sɨ ton ita wɨnɨnd bebɨg kɨma yɨtb'ugwatena mɨle omnɨka eyenenanj. Ɨ God maɨmɨnjog yɨtkak re awɨr e kwa yɨbɨm towa pɨlɨnd.Ɨ ton ɨja im nony menamena omnɨka eyenanj daGodɨnd ewangaya mɨle re wulkɨp imdam nya e.6 Ajɨ yepim re towaina gasa kɨma nony rɨrɨrkɨp

wekeny rɨnsim re ton awamanj, sɨ ɨtemb Godɨndewangaya mɨle re towanɨm ukoijog b'ogɨl im-dam nya e. 7 Mop nokɨp re men ukuktondamonggɨt gowukoi wa, men maka nangga gasa nateitondam. Ɨ kwa ra men uj taukindam, sɨ menmakwa rɨrɨr im men kɨma nanggamog gasa iy-oyɨm. 8 Sɨ rada mera opima owou dɨde kobɨrgɨmwekeny ingaenam,men opima nony rɨrɨrkɨp tain-indam onggɨt gasa ke. 9 Ɨ yepim re singi aenanjjogjog gasa kɨma rɨga awowɨm, ton ɨsendenanjre negɨr ma otonkena wa im ɨ dis wa im ɨ dɨdejogjog korɨrkorɨr dɨde negɨr guda kɨma singi waim. Sɨ odede mɨlepim ten negɨr amnɨkenenanjdɨde eomnenenanj. 10 Mop nokɨp wulkɨp singiiyena mɨle re komkesa b'engabenga wɨp negɨrjogmɨlemna rɨgɨb e. Sɨ nɨnda rɨgap re kea gar keutkunda mɨle yɨrarenyi, nokɨp ton singi aenanjre wulkɨp usausapyam tumɨnd angurka mim. Ɨkwa ton ket towalenggyam jogjog gar kopa kesejgarsejgar auka wuweny towaina garɨnd.

Polɨmna Kikitumam B'ingawa Yɨt11 Ajɨ man re Godɨmna rɨga et, sɨ man b'ɨkene

onggɨtyammɨlewa pɨlke. Ajɨman b'ogla egaregarrɨga namɨtɨbnyɨt odedemɨle orakam, opi re negɨrkesa dɨmdɨmjog mɨle, ɨ Godɨnd ewangaya mɨle,ɨ gar ke utkunda mɨle, ɨ singi b'iyena mɨle, ɨmɨmkam wɨmena mɨle, ɨ dɨde nony kɨma musɨkwɨmena mɨle. 12 Sɨ man b'ogla b'obogɨl geja om-nɨka yiyene gar ke utkunda mɨlend danda kɨmaonyitam. Ɨ ɨngkaemb ketman okasɨt dadal ngɨrpukesa yɨrkokar. Sɨ God re onggɨt manaemb menmobagendonj. Ɨ kwa man onggɨt manaemb b'ogɨlɨmjati yɨt ke b'agenayot Kerisond gar ke utkundagatab jogjog yɨr ungata rɨga wa wɨpɨnd. 13 Ɨ konmen mitngaen Godɨm wɨpɨnd yete re komkesagasawayilo ogona eyeniny ɨ KerisoYesumwɨpɨndyet re b'obogɨl b'agenayonj re ton yɨr ungatayɨt yopulitonj Pontiyo Pilatom pɨlwa. 14 Sɨ manb'ogla onggɨtyam b'ingawa yɨt kɨlkɨp kesa dɨdeb'injawa kesa owama iyenyɨt, ngɨrpu mera Yong-gyam Yesu Keriso pɨta tainy dem. 15 Ɨ God yete reb'ogɨlɨm rɨgɨb rɨga dɨde yɨpaina dandam rɨgɨb rɨgayɨbɨm, Ton ɨta Tinajog obagendi wɨnɨnd Kerisondpɨta omɨny dem. Ɨ God re komkesa king wa King edɨde komkesa yonggyamwa Yonggyam e. 16 Ɨ Godre ɨnta yɨpaina rɨga yɨbɨm yet ra maka uj tainy. ƗTon wɨmena yikeny re ngaya nate rɨnte ra rɨgatma rɨrɨr e yik wus wa. Ɨ makwa ke yɨpa rɨgatTin yɨr yongonj dɨde kwamakwa yɨpa rɨgat rɨrɨr e

1Timote 6:17 320 1Timote 6:21Tin yɨr ongongɨm. Sɨ ɨsnawa dɨde danda Ti pɨlwadadal ngɨrpu kesa, ɨmɨnjog.

17 Ɨ man b'ogla odede rɨga tengaeninyɨt sosindyepim re yu onggɨt gowukoyɨnd jogjog gasa kɨmawekeny. Sɨ ton goro towalenggyam pumb wab'urowateninem towaina jogjog gasa map. Ɨkwa ton goro warɨm b'ogɨl ɨsma raramiteninemgowukoi gɨm ke gasa wa pɨlɨnd rɨnsim ra makapɨnjog tekeny. Ajɨ ton b'ogla warɨm b'ogɨlɨsma raramiteninem Godɨm pɨlɨnd yete re merakomkesa gasa rɨrɨrkɨpjog ogona niyeneniny samkɨma ngolengole aenam. 18 Ɨ ton kwa b'ogla b'ogɨlesourena kɨma wɨko omnɨka reyeninem, dɨdeton kwa b'ogla b'ogɨl wɨko rɨrɨrkɨpjog omnɨkareyeninem. Ɨ kwa ton b'ogla ngolekak wakentowaina gasa b'obogɨl ogonam ingaena gasa kesarɨga wa, dɨde b'angonyjeni waken gasa yinggiyenam rɨnsim ra God ogona teyeniny. 19 Sɨ tonodede mɨle kaimemb towalenggyam wɨngawɨngake b'ogɨl gasa angurka teyenanj dɨde ket ɨm-nɨnena kesa danda kɨma met orangapu pɨpmetongonyjena teyenanj warɨm yɨrkokar wɨmenam.Nokɨm da ɨdenat ton onggɨtyam ɨmɨnjog yɨrkokarokasi dem de pumb tungg wa.

20 Timote-wɨi, man b'obogɨl gasa yɨr tepkinyɨtrɨna re God nony b'ɨjawa kɨma mor mogoni-nonj yɨrgong omnɨkam. Ɨ kwa man ewaikenametkenyɨt kɨp kesa korɨrkorɨr yɨt b'ɨpatena mɨlewa pɨlke rɨnsim ra rɨga Godɨnd ewangaya kesamtamneniny, ɨ dɨde b'anygɨnena wumɨr kɨma yɨtb'ugwatena mɨle wa pɨlke rɨnsim ra Godɨmnaɨmɨnjog yɨtkak gejam omnenyi. 21 Ɨ nɨnda rɨ-gap kea pɨtapɨta aenanj da ton kea onggɨtyamb'anygɨnena wumɨr yokateno. Sɨ ton odede nyakenaemb gar ke utkunda mɨlem pɨlke ewaikento.

Godɨmna wurar wɨn kɨma.

2Timote 1:1 321 2Timote 1:13

Nɨmogɨm Timote LetaPolɨmna Ɨrɨki Nɨmogɨm Timotem pɨlwa LetaIsɨpkita YɨtkakOnggɨtyam Nɨmogɨm Timote Leta ɨrɨka rɨga

re Polte. Ɨ ton ama rɨka ɨtemb leta yɨrɨkonj reRoma taun kena, re ton sɨbɨbmetɨnd yɨbnonj. Ɨton yɨrɨkonj re ama rɨka A.D. siksti paib dɨdesiksti seben (65-67) kemag gangga nat. Ɨ ɨja ewɨp ainy da Polɨnd kea b'usaya yɨmɨnd yusunatoonggɨt kak ke re ton Naskanyam Timote Leta akeTito Leta erɨkonj. Ɨ ton ɨtemb ket nɨmogɨm letayɨrɨkonj Timotem pɨlwa.

Ɨ onggɨt letand Pol ɨta ngai odede wumɨryokateny da ɨta ti gangga yɨbnau opendam sɨbɨb-met ke dɨde momta e ton uj okas. Sɨ onggɨtmop paemb jɨ ton ɨtemb leta yɨrɨk Timotempɨlwa.Ɨ Polɨm ma ɨna nena e singi da ton Timotendb'usaya yɨr ong ajɨ ton kwa singi e Timotendugowam nokɨp ton b'ogla Polɨmna misnari wɨkosɨram b'ɨrari kesa omnɨka iyeny dem tina uj kakke.

Pol mogjog yɨt yɨtai Timotend re sosi wang iyoigatab e dɨde ket nonony yomneny b'anygɨnenaouyaena rɨgawa pɨlke ewaikenam. Ɨ ket Pol dandakɨma Timotend ɨl yongɨk nony b'ɨjawa oramitamɨmɨnjog gar ke utkundamɨle b'auyaena wa pɨlɨnd.

Simesime Yɨtkak1 Simesime! Kon Pol ten, ɨ God naska nata

kea singi yoramitonj kor pɨlwa Keriso Yesumnaɨtmɨkitijog rɨga awowɨm. Sɨ yu kon ɨta onggɨtyamɨtmɨkitijog rɨga wɨko omnɨka yiyenyɨn rɨga wapɨtapɨta omnenam Tina tɨrɨr omni yɨrkokar gatabyɨt rɨnte re Keriso Yesum pɨlɨnd yɨbɨm. 2 Sɨ kononggɨtyam leta yɨrɨken re koina singi iyeni b'ɨgaTimote, mor pɨlwa e. Abu Godɨm pɨlke dɨde meraYonggyam Keriso Yesum pɨlke wurar ɨ kear ɨ dɨdengɨmbla man kɨma.

Nony B'ɨjawa kɨma Wɨmenam B'ugowa Yɨt3 Ɨ kon mor gatab sɨteket yɨt yomnenenyɨn

Godɨnd yena re kon yewangaenenyɨn kɨlkɨp kesakukɨpɨnd nonykok ke, odede rɨja na re korb'uwarɨp yewangaeneno. Sɨ ɨt re kon ita bibɨrdɨde sɨwɨny yɨr opmitena nekenenyɨn, kon ɨpendikesa men nonyɨk miyenenyɨn Godɨnd sɨteket om-nenam. 4 Ɨ kon ma sobijog singi e aena nekenyɨnmen yɨr ongongɨm. Mop nokɨp kon ɨta nonyɨkyiyenenyɨn moina yɨrekɨp kɨma yii gatab re men

wetaweta awonda. Nokɨm da ɨdenat kodaka samke yɨndangɨr taen dem ra men yɨr motngen dem.5 Ɨ kon ɨta nonyɨk b'amdenenyɨn onggɨtɨm damangar okai kena ɨmɨnjog gar ke utkunda mɨle yoka-tot. Ɨ ɨtemb gar ke utkunda mɨle naska yɨbnonj remor dad moleg Loisɨm pɨlnat, ɨ daka ket mor mogYunikem pɨlwa awonj. Sɨ kon ɨmɨnjog yɨmjasɨnda onggɨtyam gar ke utkunda mɨle ɨta mor pɨlɨndyɨbɨm. 6 Sɨ onggɨt mop paemb kon men nononymotɨnyɨn, nokɨm da ɨdenat God ma yiyag wurarwul pɨla b'obogɨl dɨmɨldɨmɨl omnɨka iyenyɨt. Ɨɨntemb jɨ yiyag wurar mor pɨlɨnd yɨbɨm rɨna reman yokatot re kon mor pɨlɨnd yɨm aramkinond.7 Mop nokɨp God mera Yɨnayɨna Wɨngawɨnganokainonj re ma mogam b'amnena mana, ajɨdanda b'agona mana ɨ singi b'iyena mɨle omnɨkamana ɨ dɨde molenggyam b'agoka mɨle omnɨkamana. 8 Sɨ onggɨt paemb man goro ɨngar taenɨmmera Yonggyamɨm gatab b'ogɨl yɨrkokar bage yɨtpɨtapɨta omnenam. Ɨ kwa goro man ɨngar taenɨmkor gatab rɨnte re kon Yonggyam Keriso mapsɨbɨbmetɨnd nɨbnyɨn. Ajɨ man b'ogla Godɨmnadanda ke kon kɨma yɨpand gɨlgɨl b'ɨdgotnenaokatenyɨt Godmab'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨtaomnenam. 9 Ɨ Godɨt mera yɨrkokar nokainonjdɨde ara nemokinonj yɨna mɨle yɨrkokarɨnd wɨ-menam. Sɨ God onggɨtyammɨle yomnɨkonj re mameraina omnɨki b'ogɨl wɨko mapena, ajɨ Tinajogɨsamki singi mapena dɨde Tina wurar mapenarɨna re God yoramitonj Keriso Yesum pɨlɨnd meraokawam, re Ton maka gowukoi yotobarkonj. 10 Sɨmera yɨrkokar okawayam Keriso Yesu re kea pɨtaawonj onggɨt gowukoi wa. Ɨ ɨngkenaemb ket Tononggɨtyam Godɨmna wurar pɨta wa yomnonj. Sɨton ket ujɨmna danda yeomnenonj, ɨ ket Godma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt kenaemb ɨtkɨka kesadadal ngɨrpu kesa yɨrkokar pɨtawa yomnonjmeraokatam. 11 Sɨ onggɨt God ma b'ogɨl yɨrkokar bageyɨt map God ken nobagendonj pɨtapɨta omnenawɨko rɨgam ɨ ɨtmɨkitijog rɨgam ɨ dɨde ouyaenarɨgam. 12 Ɨ ket onggɨt Godma b'ogɨl yɨrkokar bageyɨt wɨko ma paemb kon yu odede b'ɨdgotnenayokatenyɨn ɨt re sɨbɨbmetɨnd nɨbnyɨn. Ajɨ konma ɨta ɨngar yokatenyɨn, mop nokɨp kon wumɨren Yesum ya pɨlnate re kon gar ke utkundayoramitenyɨn, ɨ kon danda kɨma yɨmjatenyɨnda Ton rɨrɨrjog e onggɨtyam gasa owamam rɨnare Ton nony nɨjawonj omnɨkam, ngɨrpu onggɨtbibɨrɨnd rɨdenat ra Keriso tɨtenj dem. 13 Ɨ manb'ogla wɨngata yɨtɨm tamorkeneninyɨt ɨmnɨnenakesa ɨmɨnjog yɨtkak rɨna re man utkundenot kor

2Timote 1:14 322 2Timote 2:16pɨlke. Ɨ man b'ogla wɨmena metkenyɨt gar keutkunda mɨlend dɨde singi b'iyena mɨlend rɨnsire Keriso Yesum pɨlɨnd ebnya. 14 Sɨ man b'oglaYɨnayɨna Wɨngawɨngam pɨlke danda okatenyɨtyete re mera pɨlɨnd wɨmena yikeny, ɨ ket onggɨtdanda kaemb man ket b'obogɨl God ma b'ogɨlɨmɨnjog yɨtkak yɨrgong omnɨka iyenyɨt.

15 Ɨ man onggɨt gatabwumɨr et da komkesa rɨgayepiya re tuwonj Asiya eriya ke kor pɨlwa, ton keaken kak nɨawo dɨde ket nɨraro. Sɨ towa wɨngɨrɨndkea todaka Pigelo ake Ermogene kak nɨawonda.16 Ɨ Yonggyam toko ten kear ramnenin yepim reOnesiporomna metɨnd wekeny. Mop nokɨp One-siporo kea ken jogjogpyam gar ngɨmblam omnɨkaniyenenonj, ɨ dɨde ton maka onggɨtyam gatabɨngar ke yokatenenonj rɨnte re kon sein kai keɨjobɨki nɨbnyɨn sɨbɨbmetɨnd. 17Ajɨ re ket ton ikonjdɨkɨnd Roma taun wa, ton ma sobijog na b'asowayikenonj ken orakam ngɨrpu ton ket nodaronj.18 Sɨ Yonggyam toko ti yenjɨkitau Ti pɨlke ukoijogkear okatam onggɨt bibɨrɨnd ra Ton tɨtenj dem. Ɨman re wumɨrjog et rɨja na re Onesiporo komkesagatab ke ken yɨr ɨpka niyenenonj Epeso taunɨnd.

2Yesu Kerisomna B'ogɨl Geja Rɨga

1 Sɨ onggɨt paemb kor b'ɨga Timote, man b'ogladanda kɨma auka metkenyɨt Godɨmna wurar kerɨnte re Keriso Yesum pɨlɨnd yɨbɨm. 2 Ɨ mankoina opureni ɨmɨnjog yɨtkak kea utkundenotjogjog yɨr ungata rɨga wa wɨpɨnd. Sɨ man b'oglaonggɨtyam ɨmɨnjog yɨtkak nɨnda nony ɨjaijog rɨgawa yɨm kumb wa taramisinyɨt ɨtmaikenam yepimre rɨrɨrkɨpjog rɨga wekeny kwa nɨnda rɨga ouyae-nam. 3 Ɨ man b'ogla yɨpand kon kɨma mɨmkamke b'ɨdgotnena takateninyɨt odede ɨt re KerisoYesumna b'ogɨl nony ɨjai geja rɨga re dɨde. 4 Ɨmakwa yɨpa geja rɨgat ɨta b'anomka ikeny nɨndatinajog singi wɨko omnɨkam, ajɨ ton b'ogla tinamopyamɨmna b'ingawand b'atkaeneny yet re tinara yemokonj tina geja rɨga awowɨm. Nokɨmda ɨdenat ton tin samɨm omnɨkeneny. 5 Ɨ kwadaka ra yɨpa b'ɨkok rɨgat naskajog b'ɨtkeny, ajɨ ramaka yɨmta undok b'ɨkenam b'ingawa yɨt, sɨ tonma ɨta b'ogɨl dɨra okas rɨnte ra naskajog b'ɨkokrɨgat okas. 6 Ɨ wala rɨga yete re ɨngki wɨkondb'asowa yikeny tina yonggyamɨmna b'ingawa yɨtrɨrɨrɨnd, ton b'ogla naska onggɨt ɨngki ke owouyingg rakasin ti yonggyamɨm pɨlke. 7 Sɨ man

b'ogla odede yɨtkak gatab nony menamena om-nɨka eyenine rɨnsim re kon apureninyɨn, mopnokɨp Yonggyam ɨta men wumɨr omnena mi-tiyeny onggɨtyam komkesa yɨt gatab.

8 Ɨ man nonyɨk b'amdene Yesu Kerisom gatabyet re uj ke utnyitonj, ɨt re Dawidɨm pɨlkeb'usmureni b'ɨga. Sɨ kon ɨntemb Ti gatabGod ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta om-nena yiyenyɨn. 9 Sɨ onggɨt mop paemb konb'ɨdgotnena yokatenyɨn, ngɨrpu yu kon sein kaike ɨjobɨki nɨbnyɨn odede wɨp ɨt re raskol rɨgare dɨde. Ajɨ ɨtemb God ma yɨt re makwa ɨtaɨjobɨki yɨbɨm. 10 Sɨ onggɨt mop paemb konodede b'ɨdgotnena wɨngɨrɨnd mɨmkam ke wɨ-mena nekenyɨn re towanɨm b'ogɨl mapae yenare God abagɨkinonj yɨrkokar okawam. Nokɨmda ɨdenat todaka onggɨtyam yɨrkokar undokasiokatam rɨnte re dadal ngɨrpu kesa b'ogɨl ɨny-omarena kɨma yɨbɨm Keriso Yesum pɨlɨnd. 11 Sɨɨte re jɨ yɨtkak re ɨmɨnjog nony ɨjawa kɨma e da,“Ɨ rada men kea Ton kɨma yɨpand uj aukɨtondam,

sɨ men kwa opima Ton kɨma yɨpand wɨmenatuwenyɨn dem.

12 Ɨ rada men opima b'ɨdgotnena wɨngɨrɨndmɨmkam wɨmena wuwenyɨn Ti map,

sɨ men opima Ton kɨma yɨpand wɨp omnenarɨga tainindam dem.

Ɨ rada men ɨta Tin oena iyenyu,sɨ todaka opima men oena nitiyeniny dem.

13 Ɨ nangga ma jɨ rada men ma nony b'ɨjawa kɨmarɨga im wekenyɨn,

ajɨ Ton ita wɨnɨnd nony b'ɨjawa kɨma e wɨ-mena yikeny.

Mopnokɨp Ton re nony b'ɨjawa rɨga e dɨde Tonmarɨrɨr e TilenggyamoenamonggɨtyamTinanony b'ɨjawa mɨle.”

Godɨmna Ɨmjati Wɨko Rɨga14 Ɨ man b'ogla komkesa rɨga tamneninyɨt ong-

gɨtyam gasa gatab nonyɨk omdenam. Sɨ mankupkakupka danda kɨma ten tengaeninyɨt Godɨmwɨpɨnd da, “Wɨn erarkinam odede korɨrkorɨr yɨtb'ugwatena mɨle rɨngkaim re maka rɨgap b'ogɨlakatenanj ajɨ onggɨtyam mɨlepim rɨga negɨr am-nɨkenenanj yepim re utkundenenanj.” 15 Ɨ manb'obogɨl b'asowa mekene God ma ɨmɨnjog yɨtkakdɨmdɨm ɨkalnenam, ɨ ɨngkaemb man Godɨmnaɨmjati rɨga taet, ɨ dɨde ket odede wɨko rɨga taetyet ra maka ɨngar tainy tina wɨko gatab. 16 Ajɨman b'ogla ewaikene odede kɨp kesa Godɨnd nonyiyena kesa yɨt b'usenena rɨgawa pɨlke. Mop nokɨp

2Timote 2:17 323 2Timote 3:9odede rɨgap rɨga wɨp amnenanj re Godɨnd ewan-gaya kesa kɨlkɨl mɨle oikɨndenamim. 17Sɨ towainaopurena re odede kopa pɨla e rɨnte ra garɨndwarabag tawɨk ɨtkɨkam. Ɨ towa wɨngɨrɨnd osiyajɨ rɨga ebnya Imenayo ake Pileto. 18 Sɨ osiembrɨga nɨmog re Godɨmna ɨmɨnjog yɨtkak esungaijogi ebnya. Sɨ ton ɨja imemb jɨ opurena eyeninyada utnyita mɨle re kea naska nata aukonj, sɨ maɨta warɨ tawɨk. Sɨ ton odede yɨt kaimemb nɨndagar ke utkunda rɨgaina gar ke utkunda mɨle negɨromnɨka eyeninya. 19 Ajɨ sosi re kea Godɨmnaɨspɨki danda kɨma ɨmnɨneni kesa met orangapupɨpmet kumb nate yɨbɨm dɨde kwa onggɨt yɨt keɨmɨnjog ɨmjati e yɨbɨm da, “Yonggyam wumɨr eyepim re Tina rɨga” dɨde “Komkesa rɨga yepim reYonggyamɨnd nyɨ yuwatenyi towa Yonggyamɨm,ton b'ogla rewaikeninem komkesa negɨrjog mɨlewa pɨlke.” 20 Ɨ jogjog gasa kɨma rɨgaina ukoimetɨnd opima de gold ke dɨde silba ke omnɨkiingaena gasa. Ajɨ ma odede ukoi wulkɨp kɨmagasa nena im wekeny ajɨ daka wul ke dɨde pamke omnɨki gasa toda opima wekeny. Sɨ onggɨtyamgasa wɨngɨrɨnd nɨnda re ɨsnawa kɨma b'obogɨlingaena mim ajɨ nɨnda re ɨsnawa kesa jabajabaingaena mim wekeny. 21 Sɨ onggɨt paemb yet ratilenggyam kɨlkɨp kesa tainy onggɨtyam komkesanegɨrjog mɨle wa pɨlke, sɨ ton ɨta ɨsnawa kɨmaingaena gasa pɨla tainy. Mopnokɨp ton kea yɨna aie yɨbɨm dɨde ton re kea b'ogɨljog rɨga e ainy Yong-gyamɨm ingaenam, ɨ dɨde ton kea b'angonjenie yɨbɨm komkesa b'ogɨl wɨko omnɨkam. 22 Sɨman b'ogla b'ɨkene sisɨl rɨgaina gowukoi gɨm kesingi mɨle wa pɨlke. Ajɨ man b'ogla odede rɨgakɨma yɨpand sam kɨma wɨmena metkenyɨt yepimre Yonggyamɨnd nyɨ yuwatenyi kɨlkɨp kesa garke, ɨ ket man egaregar rɨga na mɨtɨbnyɨt odedemɨle okatenam, opi re negɨr kesa dɨmdɨmjogmɨle,ɨ gar ke utkunda mɨle, ɨ singi b'iyena mɨle ɨdɨde ngɨmbla mɨle. 23 Ɨ kwa man b'ogla bondtepeneninyɨt korɨrkorɨr dɨde multekɨp kesa yɨtb'ugwatena mɨle. Mop nokɨp man wumɨr etda ɨta ɨngkek ukoijog soro kɨma yɨt b'ugwatenapɨta tainy. 24 Ɨ Yonggyamɨmna wɨko rɨgam rema rɨrɨrkɨpjog e soro kɨma yɨt b'ugwatena mɨleomnɨkam. Ajɨ ton b'ogla komkesa rɨga wa pɨlwamusɨk ɨsnawa nony kɨma mɨle ke tamnɨkeneniny,ɨ rɨga b'obogɨl ouyaena teyeniny ɨ dɨde ket tonb'ogla negɨrjog mɨle wɨngɨrɨnd mɨmkam wɨmenaikeny. 25 Ɨ ton b'ogla nony kɨma musɨk wɨmenamɨle ke odede rɨga yɨmak ɨtaya teyeniny yepim re

owɨnkanj ti pɨlɨnd geja omnɨkam. Sɨ ra ton yɨmakɨtaya teyeniny, ton b'ogla odede nony kɨma darɨka God opima towaina gar tengenjiny ɨmɨnjogyɨtkak wumɨr aukam. 26 Ɨ ɨngkaimemb ton ketb'obogɨl nony tepangkanj Satanamna disɨm pɨlkeɨtrɨngendam. Nokɨp re ton Satanamna dis borandokati wekenonj, ton mɨle amnɨkenento re tinasingi rɨrɨr nat.

3Kikitum Wɨnɨnd Godɨnd Ewangaya kesa Mɨle

1 Ɨ man b'ogla onggɨt gatabɨm wumɨr yokateda kikitum wɨnɨnd opima moga kɨma bebɨg wɨnpɨta taukanj dem. 2 Sɨ ra opimemb wɨn pɨtataukanj dem, odede rɨga im taukanj dem, opi retowalenggyam nena singi b'iyena rɨga, ɨ wulkɨpsingi iyena rɨga, ɨ b'asourena rɨga, ɨ towaleng-gyam pumb wa b'urowatena rɨga, ɨ b'ɨsadrenarɨga, ɨ b'u ake mogwar utkunda kesa rɨga, ɨsɨteket b'amnena kesa rɨga, ɨ yɨna b'amnena kesarɨga, 3 ɨ kear kesa rɨga, ɨ nɨnda rɨgaina negɨrmɨle gatab kear kesa rɨga, ɨ nɨnda rɨga wanɨmnegɨr yɨt opurena rɨga, ɨ towalenggyam b'agokamɨle kesa rɨga, ɨ wɨp ɨnggrawa kesa mɨle rɨga, ɨb'ogɨl mɨle singi kesa omnena rɨga, 4 ɨ towainarɨga tɨb iyena rɨga, ɨ ɨsanikesa korɨrkorɨr mɨleomnɨka rɨga, ɨ b'asourena mɨle ke ukoi b'amnenarɨga, ɨ dɨde gowukoi sam okatenam ukoi singib'iyena rɨga, ajɨ ma Godɨnd singi iyena rɨga im.5 Ɨ kwa ton opima gɨm ke Godɨnd ewangayamɨle nena omnɨka eyenanj, ajɨ towaina gar kere ɨta Godɨmna danda yoenenyi rɨnte re Godɨndewangaya mɨlem pɨlke pɨta aena yikeny. Sɨ manb'ogla odede rɨga wa pɨlke ewaikene. 6 Ɨ towawɨngɨrɨnd nɨnda b'anygɨnena ouyaena rɨgap rɨ-gaina met nata b'ɨgarena wuweny, dɨde ket tongar bodakak kongga nony ejomka eyenanj yepimre negɨr mɨle angurka eyenanj dɨde kwa jogjogb'engabenga gɨm ke singip ten wɨp eyenanj.7 Sɨ odede konggap ita wɨnɨnd opima b'auyaenawuweny sisɨl ouyaena gatab, ajɨ ton makwa rɨrɨrim aenanj ɨmɨnjog God ma yɨtkak wumɨr aukam.8 Ɨ naskand b'ila osiemb rɨga Yane ake YambreMosem pɨlwa gejam onyitonda. Sɨ opimembb'anygɨnena ouyaena rɨga todaka odede yɨpa wɨpnya kaim gejam owɨnki wekeny God ma ɨmɨnjogyɨtkakɨm pɨlwa. Ɨ opimemb rɨga towaina nonykokre negɨrjog ɨtkɨki im wekeny dɨde towaina gar keutkunda mɨle re makwa yɨpa rɨrɨrkɨpjog im Godma ɨmɨnjog yɨtkak kɨma. 9 Ajɨ ton ma rɨrɨr imonggɨtyam mɨle omnɨkand pɨnjog tekeny. Mop

2Timote 3:10 324 2Timote 4:8nokɨp towaina wumɨr kesa korɨrkorɨr mɨle raopima komkesa rɨga wa wɨpɨnd pɨtand taukanjodede wɨp rɨja na re aukonj Yane ake Yambre wapɨlɨnd.

Timotem pɨlwa Yɨmak Ɨtaya Yɨt10 Ajɨ re man ken yɨmta undoka niyenot,

man kea odede komkesa kor gatab mɨle yɨr on-gong eyeninot, opi re nangga na kon ouyaenaeyeninond, ɨ rɨdede na kon yɨrkokar wɨmenanekenond, ɨ nangga mop kɨma na kon wɨmenanekenond, ɨ kon rɨdede na gar ke utkundamɨlend nekenond, ɨ rɨdede na kon musɨk wɨ-mena nekenond, ɨ kon rɨdede na singi b'iyenamɨlend nekenond, ɨ kon rɨdede na mɨmkam wɨ-mena mɨlend nekenond, 11 ɨ rɨdede na kon jɨke negɨr kɨma b'ɨdgotnena akateninond, ɨ rɨd-ede na kon b'ɨdgotnena akateninond, ɨ nanggana kor pɨlɨnd aukenento de Antiyok taunɨnd ɨIkoniyon taunɨnd ɨ dɨde Listra taunɨnd, ɨ dɨde rɨd-ede na kon jɨ ke negɨr kɨma b'ɨdgotnenawɨngɨrɨndmɨmkam wɨmena nekenond. Ajɨ man wumɨr etrɨdede na Yonggyam kea ken nɨtrɨngendenenonjonggɨtyam komkesa bebɨg wa pɨlke. 12 Sɨ rakomkesa rɨga yepim re Keriso Yesund gar keutkunda ke yokatenyi ton singi taenanj ɨmɨnjogGodɨnd ewangaya mɨlend wɨmenam, ton opimanegɨr kɨma b'ɨdgotnena okatena teyenanj. 13 Ajɨnegɨrjog mɨle rɨga dɨde b'anygɨnena ɨjongki nyake rabem b'amnena rɨga, ton opima negɨr mɨleoikɨndena eyenanj de negɨrjog mɨle wa. Mopnokɨp ton opima rɨga b'anygɨnena ɨjongki nya kerabem omnena eyenanj dɨde daka ton odede yɨpawɨp nya kaim towalenggyam rabem b'amnenawuweny. 14 Ajɨ man b'ogla onggɨtyam yɨtkak wapɨlɨnd wɨmena mekene rɨna re man b'auyaenotdɨde ket man gar ke utkunda ke ɨmjatena eye-ninot. Mop nokɨp man towanɨm wumɨr et yepiyare men mouyaeneno. 15 Ɨ kwa man yɨna pebayɨtkak wumɨr auka metkot re b'ɨga sobijog kena.Sɨ onggɨt yɨna peba yɨtkakɨp rɨrɨr immor yɨrkokarokatam b'ogɨl multekɨp motkai gar ke utkundamɨle ke rɨnte re man yoramitenyɨt Keriso Yesumpɨlɨnd. 16 Ɨ kupka yɨna peba yɨtkak re Godɨmnab'imuri kɨma im, sɨ ton rɨrɨrkɨpjog im odedemɨlend ingaenam, opi re rɨga ouyaenam, ɨ negɨrmɨle gatab ɨmjati kɨma samany iyowam, ɨ kaokaomɨle rɨga dɨmdɨm omnɨkam, ɨ dɨde yɨmak yɨt om-nenam negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨlend wɨmenam.17 Nokɨm da ɨdenat odede rɨga rɨrɨrkɨpjog Godma rɨga taukanj dɨde ton ket rɨrɨrkɨpjog tekeny

komkesa b'ogɨl wɨko omnɨkam rɨnsim reGod singieyeniny omnɨkam.

41 Ɨ kon kupkakupka danda kɨma men mitngaen

Godɨm wɨpɨnd dɨde Keriso Yesum wɨpɨnd yet rayilo rɨga dɨde uj rɨga ɨsagɨka teyeniny dem. Ɨkwa ra Keriso Yesu pɨta tainy dem, Tina pumbtungg ɨta ik dem. Sɨ onggɨt paemb kon odededanda kɨma mitngaen. 2 Sɨ man b'ogla God mayɨtkak pɨtapɨta omnena yiyene, dɨde ket man itawɨnɨnd onggɨtyam moina gatab wɨkond kɨnyɨraena mekene, b'ogɨl wɨnɨnd dɨde negɨr wɨnɨnd. Ɨkwa man b'ogla komkesa gatab ke musɨk wɨmenakɨma rɨga ouyaena teyeninyɨt, ɨ ɨngkaemb ketman negɨr mɨle gatab ɨmjati kɨma rɨga dɨmdɨmomnɨka teyeninyɨt, ɨ samany iyowa teyeninyɨt, ɨdɨde ugowa teyeninyɨt. 3 Mop nokɨp ra wɨn ik,rɨgap ma opima takatenanj dem God ma ɨmɨnjogdɨmdɨmouyaena yɨtkak, ajɨ ton towaina singi rɨrɨrnasim ouyaena yɨtkak nena takatenanj. Sɨ tonopima odede jogjog ouyaena rɨga imda teyenanjyepiya ra ten tauyaenanj dem nangga mim raton singi taenanj utkundenam. 4 Ɨ kwa tonopima yɨpya ɨdoka teyenanj dem God ma ɨmɨn-jog yɨtkak utkundenam, ajɨ ton yɨpya b'ɨtkenatuweny dem kɨp kesa kakyɨt utkundena mim.5 Ajɨ man komkesa gasa gatabɨm b'obogɨl nonyɨpangki na mɨtɨbnyɨt, ɨ negɨr kɨma b'ɨdgotnenatakateninyɨt, ɨ God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨtpɨtapɨta omnena wɨko omnɨka iyenyɨt, ɨ dɨdemoina wɨko rɨrɨrkɨpjog omnɨka teyeninyɨt rɨna reGod mokainonj omnɨkam.

6Mopnokɨp kon Godɨmwɨkond b'ingaenenondɨ ket koina yɨrkokar re kea b'undwatapu wa eainy odede rɨngma ra sɨ rɨgat ɨk ɨgmarɨk tinasɨ mɨle undwatam. Sɨ kor kemb ɨte ke wɨnnitkau onggɨtyam gowukoi ɨraram. 7 Ɨ kon keabebɨg wɨngɨrɨnd b'ajobrena nekenenond God mawɨkond odede rɨngma ra b'ipowa wɨband rɨgatb'ajobrena kɨma b'ipowa ikeny, ajɨ kor kemb ɨteke dɨkɨnd seg ainy. Ɨ koina yɨrkokar b'ɨkok rekemb ɨte ke dɨkɨnd undwatapuwa ainy. Ɨ dɨde kwakon gar ke utkunda mɨle kea danda kɨma emorkaiyɨmɨn ngɨrpu yu. 8 Ajɨ ɨnte kornɨm wɨp ke kombgasa yɨbɨm okatam, ɨt re negɨr kesa dɨmdɨmjogb'ogɨl dɨra. Sɨ negɨr kesa dɨmdɨmjog b'ɨsagɨka rɨga,Yonggyamɨt ɨta onggɨtyamdɨra kor notkau onggɨtbibɨrɨnd ra Ton ik dem. Ajɨ Ton ma kornɨm nenama notkau dem, ajɨ daka kwa komkesa towanɨm

2Timote 4:9 325 2Timote 4:22ma yepim re singi iyena kɨma yɨr yungai Tinaopenda gatab.

Pol Tinajog Gasa gatab Yɨt9 Ɨ man danda ondrasɨt wanakana kor pɨlwa

menonɨm. 10Mop nokɨp Dema kea nɨraronj dɨdeyikonj Tesalonika taun wa, nokɨp ton singi eye-ninonj re onggɨtyam gowukoi gasa na. Ɨ Kreskekea daka yikonj Galatiya eriya wa, ɨ dɨde Titodaka kwa yikonj Dalmatiya eriya wa. 11 Sɨ Luknenate kon kɨma yɨbɨm. Ɨ man Makɨnd iyɨt demkor pɨlwa man kɨma ra man metket dem. Mopnokɨp ton re kornɨm b'ogɨl yɨm b'akawa rɨga etainy koina wɨko omnɨkam. 12 Ɨ kon kea Tikikondyɨtmɨkitond Epeso taun wa. 13 Sɨ ra man metketdem, man b'ogla koina tumɨnd pɨnpɨn kobɨrgɨmiyɨt rɨna re kon yɨraronj Karpomna metɨnd deTrowa taunɨnd. Ɨ kwa man teyinyɨt dem nɨndakoina peba ajɨ ukoijog re b'angga gɨm ke omnɨkipeba na. 14 Ɨ Aleksandro yete re ayɨn ke gasaomnɨka rɨga yɨbɨm, ton re ma sobijog na negɨrjogmɨle kor nomnɨkenenawainonj, sɨ Yonggyam tokoti mɨra yetendau tina omnɨki mɨle rɨrɨrɨnd. 15 Sɨmadaka tinɨm yɨr kɨma mɨtɨbnyɨt. Mop nokɨpton ma sobijog danda kɨma na gejam onyitonjmeraina ouyaena yɨtkak gatabɨm.

16 Ɨ re kon naskajog b'ɨsagɨkapu pɨpmet waonyitond kor gatab b'ɨrmekam dɨkɨnd Romataunɨnd,makwayɨpa rɨga kor tab ke awonj ɨrmekayɨt opurenam. Ajɨ komkesa rɨgap re kea kennɨrareno. Ajɨ kon singi en da God goro towaragenau onggɨtyam towaina negɨr gatab. 17 AjɨYonggyam kea dɨkɨnd kor tab ke onyitonj dɨdeket kor danda nokaenonj. Nokɨm da ɨdenat Yong-gyam ken nitngaeny kupkakupka God ma b'ogɨlyɨrkokar bage yɨt rɨrɨrkɨpjog pɨtapɨta omnenam, ɨɨngkaemb ket komkesa yɨtam b'engabenga rɨgaponggɨtyam yɨtkak tutkundenanj. Ɨ ket Yong-gyam kea ken nɨtrɨngendonj ujɨm pɨlke.* 18 SɨYonggyam ɨta ken ɨtrɨngɨndena nitiyeny komkesanegɨrjogmɨlewa pɨlke dɨde Ton ket ɨta b'obogɨl niidem Tina pumb tungg wa de pumb wa. Sɨ b'ogɨlɨnyomarena Ti pɨlwa dadal ngɨrpu kesa ngɨrpukesa, ɨmɨnjog.

Undwatapu Yɨtkak19 Ɨ man wɨdaemb yɨt tamninyɨt Priskila ake

Akwila dɨde towa pɨlwa yepim re wekeny One-siporomna metɨnd. 20 Ɨ Erasto ama yɨbɨm de

Korinto taun wa, ɨ kon Tropimond yɨrarondMileto taunɨnd nokɨp ton kopa na yokatonj. 21 Sɨman danda ondrasɨt wanakana menonɨm dɨkɨnd,yɨmta kena gɨbɨl wɨn ik dem. Ɨ Yubulo ɨ Pude ɨ Linoɨ Klaudiya ɨ dɨde komkesa gar ke utkunda nanydɨde yɨngganwar men madaemb yɨt momnenyi.22 Sɨ Yonggyam toko moina wɨngawɨnga kɨmayebɨm. God ma wurar komkesa wɨn kɨma.

* 4:17: Grik peband da “laiyonɨmna tu bora ke”. Nokɨp onggɨt wɨnɨnd nɨnda sɨbɨbmet rɨga wɨbapu waaramkenento laiyon kɨma b'ipowam ngɨrpu ra laiyonɨp ten tangranj.

Tito 1:1 326 Tito 1:13

Tito LetaPolɨmna Ɨrɨki Titom pɨlwa LetaIsɨpkita YɨtkakOnggɨtyam Tito Leta ɨrɨka rɨga re Polte. Ɨ Tito

re yɨpa Polɨmna gar ke utkunda ke b'ɨgajog nadɨde yɨm b'akawa rɨga na yɨbnonj. Ɨ ton kea Polkɨma yikenenonj tina misnari wɨko wɨngɨrɨnd. ƗTito re sosimopyamna yɨbnonj de Krete ailanɨnd.Onggɨtyam leta re yɨpa wɨp e osi re nɨmog TimoteLeta kɨma.

Ɨ Kretend sosi re ma ngai ongapi b'obogɨl nayɨbɨm. Ɨ onggɨt sosi wɨngɨrɨnd rɨga wa pɨlɨndukoijog mɨle omnɨkam re ɨna ɨt re da yɨt ɨtayamgar ke utkunda rɨga aukam. Pol ket Titond dɨdesosi rɨga yɨt atainy rɨdede wɨp e Godɨmna rɨgab'ingaenam. Ɨ ket Titond yɨt yomneny God maɨmɨnjog yɨtkak ouyaenam. Ɨ kwa yɨt yɨtai rɨdedewɨp e b'ogɨl wɨp iyoi rɨga sosind wɨmenam.

Simesime Yɨtkak1 Simesime! Kon, Pol re Godɨmna wɨko rɨga

en, ɨ Yesu Kerisomna ɨtmɨkitijog rɨga en. Sɨ konGodɨmna obagɨki rɨga yɨm akaeneninond Yesundgar ke utkunda ke okatam dɨde ten ɨmɨnjogyɨtkak wumɨr amnɨkeneninond b'obogɨl Godɨndewangayam. 2 Sɨ ɨdenat ton warɨm b'ogɨl ɨsmaokatenyi dadal ngɨrpu kesa yɨrkokar gatab. ƗGod yete re maka b'anygɨneneny, Ton kea b'ilanata tɨrɨr yomnonj onggɨtyam yɨrkokar okawamgar ke utkunda rɨga wa, re Ton maka gowukoiyotobarkonj. 3 Ɨ re Godɨmna obagendi b'ogɨl wɨnikonj, sɨ Ton Tina rɨga engaeninonj onggɨtyamTina tɨrɨr omni yɨtkak pɨtapɨta omnenam. Ɨ merayɨrkokar okawayam God keda kwa kea nony nɨja-wonj onggɨtyam Tina yɨtkak pɨtapɨta omnenam.4 Ɨ Tito man re koina pɨtapɨta omneni yɨtkak kenaYesund gar ke utkunda ke yokatot kon re dɨde. Ɨɨngkenaemb ket man koina ɨmɨnjog b'ɨga awot. SɨAbu Godɨm pɨlke dɨde mera yɨrkokar okawayamKeriso Yesum pɨlke wurar dɨde ngɨmbla mankɨma!

Elda Obagendam gatab Yɨt5 Ɨ kon nokmanamen Krete ailan wamɨrarond,

nokɨm da ɨdenat man koina ɨrarki kombkombwɨko dɨmdɨm tamnɨkinyɨt dɨde tundwasinyɨt, ɨɨdenat kwa man elda rɨga tabagɨkinyɨt yɨpayɨpa

taun rɨrɨrɨnd odede rɨngma na re kon men min-gawond omnɨkam. 6 Sɨ elda rɨga ra b'ogla dab'injawa kesa rɨga na dɨde yɨpaina nena konggakɨma b'ogɨl wɨmena rɨga na yebɨm. Ɨ dɨde tinab'ɨgawar b'ogla Yesund gar ke utkunda ke okasi,ajɨ goro wɨp ɨnggrawa kesa dɨde utkunda kesab'ɨga waken. 7 Mop nokɨp sosi yɨr ɨpka elda rɨgare Godɨmna met yɨr ɨpkam mopyam wɨko rɨgae. Sɨ ton b'ogla b'injawa kesa rɨga ɨbɨm, ajɨ goroodede mɨle rɨga yebɨm yete re tina ɨsamki singinena ke rɨga wɨp amneniny, ɨ yete re wanakanakomliu aeny, ɨ yete re ɨk onaikand yikeny, ɨ yetere b'ipowand yikeny, ɨ dɨde yete re ɨngar kesanenegɨr nya ke butum mɨle omnɨkand yikeny.8Ajɨ ton b'ogla odede rɨga na ɨbɨm yete re b'obogɨlobai omnena rɨga yɨbɨm, ɨ yete re b'ogɨl mɨle singiiyena rɨga yɨbɨm, ɨ yete re tilenggyam b'agokamɨle rɨga yɨbɨm, ɨ yete re dɨmdɨmjog mɨle rɨgayɨbɨm, ɨ yete re yɨna mɨle kɨma rɨga yɨbɨm, ɨ dɨdekwa yete re tilenggyam b'asowa rɨga yɨbɨm. 9 Ɨkwa ton b'ogla danda kɨma ɨmɨnjog God ma bageyɨtkakɨm wumɨrjog ɨbɨm dɨde tamorkiny rɨna reb'auyaeninonj. Nokɨm da ɨdenat ton rɨrɨrkɨpjogrɨga tainy yet ra ɨmɨnjog dɨmdɨm ouyaena nya kesosi rɨga tugoiny dɨde kwa pɨtakɨpɨnd tamnɨkinytowaina kaokao yɨtkak yepim re onggɨtyam ɨmɨn-jog dɨmdɨm ouyaena nya nenegɨr kana yokatenyi.

B'anygɨnena Ouyaena Rɨga gatab NononyYɨtkak

10Mop nokɨp demb de Krete ailan wa ma yɨpakɨma utkunda kesa rɨga im wekeny yepim re kɨpkesa nenegɨr yɨt ke rɨga b'anygɨnena nya wa wɨpeyenanj. Ɨ ukoijog re onggɨtyam rɨga im yepimre God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpkamɨle kɨma rɨga bobo wɨngɨrɨnd wekeny.* 11 Sɨton opima komkesa b'ubɨgawar negɨrjog ouyaenawa eyenanj rɨnsim re ma b'ogɨl im towanɨmouyaenam. Ɨ ɨngkaimemb ton ten wɨp engkaeyenanj gar ke utkunda kesa mɨle wa. Nokɨm daɨdenat ton ɨngar kesa nenegɨr nya ke nonygormɨle omnɨkand tuweny. Sɨ onggɨt paemb manb'ogla danda kɨma yɨt tamneninyɨt towaina tumumakesa omnɨkam. 12 Ɨ Krete rɨga wɨngɨrɨndtowainajog yɨpa bageyamɨt yindenonj da,

“Krete rɨga re ita wɨnɨnd b'anygɨnena opurenarɨga im dɨde wɨp ɨnggrawa kesa tɨbam b'anggapɨla rɨga im, ɨ dɨde ton re dɨnderkak owou nenaɨmkura yɨrngɨi rɨga im.” 13 Onggɨtyam tina

* 1:10: Opimemb rɨga bobo re Ju rɨga dɨde nɨnda God ma obagɨki kesa rɨga im yepiya re onggɨtyam Godma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle ukoi yomneneno.

Tito 1:14 327 Tito 2:14Krete rɨga gatab yɨr ungata yɨt re ɨmɨnjog e. Sɨonggɨt mop paemb man b'ogla ten dɨng kɨmasamany ke tamneninyɨt, nokɨm da ɨdenat tontengkanj b'ogɨl ɨmɨnjog gar ke utkunda mɨle wa.14 Ɨ kwa nokɨm da ɨdenat ton maka b'atkaenanjJu rɨga waina kakyɨt b'auyaenam, ɨ kwa ɨdenatmaka b'atkaenanj onggɨtyam rɨgaina b'ingawayɨt yɨmta undokam yepim re God ma ɨmɨnjogyɨtkak b'ɨsaenenanj. 15 Ɨ towanɨm komkesa gasare kɨlkesa im yepim re wɨngawɨnga ke kɨlkesawekeny. Ajɨ makwa ɨta yɨpa gasa kɨlkesa yɨbɨmtowanɨm yepim re negɨr ɨtkɨkijog garɨnd wekenydɨde makaya Yesund gar ke utkunda ke yokasi.Nokɨp towaina gar dɨde kukɨp ke nonykok rekea wɨngawɨnga ke negɨrjog omnɨki im wekeny.16 Ton towalenggyam tugɨm ke b'agenairanj datonwumɨr imGod, ajɨ ton towaina omnɨka kaeTinyoenenyi. Sɨ ton re ɨrɨnenapu rɨga im, ɨ utkundakesa rɨga im, ɨ dɨdemakwa rɨrɨrkɨp rɨga imnanggamog b'ogɨl wɨko omnɨkam.

2Sosi Rɨga Ouyaena gatab B'ugowa Yɨt

1 Ɨ man b'ogla ɨna gar ke utkunda rɨga tauyae-neninyɨt yɨtkak rɨnsim reman emjateninyɨt ɨmɨn-jog dɨmdɨm ouyaena nya ke. 2 Sɨ man nany rɨgatugoeneninyɨt da ton goro ɨk onaikand tuwenyajɨ towalenggyam b'agoka tuweny, ɨ ton b'obogɨlnonyɨk b'amdena kɨmawɨmena tuweny, ɨ ton kwab'ogla towalenggyam b'agoka tuweny komkesagatab ke, ɨ dɨde ton danda kɨma b'obogɨl wɨ-mena tuweny ɨmɨnjog gar ke utkunda kɨma ɨsingi b'iyena mɨle kɨma ɨ dɨde mɨmkam wɨmenamɨle kɨma. 3 Ɨ man kwa odede yɨpa wɨp nyake nany kongga tugoeneninyɨt da ton b'oglakomkesa mɨlend b'itngaenenanj yɨna b'amnenakɨma dɨde b'ɨsnawa kɨma, ɨ ton goro negɨr ugagayɨt tapurenanj, ɨ goro jogjog ɨkɨp tenwɨp ramnine,ajɨ ton b'ogla b'obogɨl rɨga ouyaena teyenanj.4 Nokɨm da ɨdenat ton sisɨl kongga tauyaene-nanj towa leowar b'obogɨl singi iyenam, ɨ towab'ɨgawar b'obogɨl singi iyenam, 5 ɨ towalenggyamb'agokam, ɨ rɨga wa wɨpɨnd b'injawa kesa wɨme-nam, ɨ towaina b'ubɨgawar wɨmenand komkesawɨko b'obogɨl omnɨkam, ɨ b'ogɨl wurar mɨle om-nɨkam, ɨ dɨde b'obogɨl towainajog leowarwapɨlwab'akaenam. Nokɨm da ɨdenat rɨgap Godɨmnayɨtkak maka ɨsadrenyi. 6 Ɨ man kwa odede yɨpawɨp nya ke sisɨl rɨga tugoeneninyɨt towaleng-gyam b'agokam. 7 Sɨ man b'ogla molenggyam

b'ogɨl omnɨka mɨle pɨta tamnenawainyɨt sisɨl rɨgawa, ɨ ket towanɨm b'ogɨl wɨngata rɨga taet. Ɨmoina ouyaena wɨngɨrɨnd, man b'ogla dɨmdɨmopurena dɨdemɨle tengaeninyɨt, ɨ b'obogɨl nonyɨkb'amdena kɨma wɨmena metkenyɨt, 8 ɨ ɨmɨnjogdɨmdɨmGodma yɨtkak na tapureninyɨt rɨngkae rarɨgapmakwa ɨta ɨrɨnenamitiyenyi. Nokɨm da ɨde-nat yɨt engaurena rɨgap maka nanggamog negɨryɨt tapurenanj mera gatab, ɨ ɨngkaimemb amayaton ɨngar b'atkatenanj. 9 Ɨ moina sosi wɨngɨrɨndopima rɨgaina wɨko rɨga. Sɨ man kwa ten tugoe-neninyɨt da ton b'ogla b'atkaenenanj towaina-jog yonggyamwar wa pɨlwa komkesa b'ingawawɨngɨrɨnd, ɨ dɨde ton b'ogla ten b'obogɨl garsamɨm tamnenenanj ita wɨnɨnd. Ɨ kwa wɨkorɨga goro towa yonggyamwar waina yɨt ɨwaenenateyenanj, 10 ɨ dɨde ton goro towaina nanggamoggasa na ingai kesa yurowam ke temdanj. Ajɨwɨko rɨga b'ogla komkesa gasa ɨmɨnjog gar kedɨde b'ogɨl nony menamena ke omnɨka teyenanj,ɨ ɨngkaimemb towaina yonggyamwarɨp yɨr tan-genenanj da ton re sowaina ɨmɨnjog nony ɨjai rɨgaim. Nokɨm da ɨdenat towaina yonggyamwarɨpb'obogɨl kana mera yɨrkokar okawayam Godɨmgatab ouyaena yɨtkak otomanti nony b'akatenakɨma okatenyi ita towaina mɨle map.

Gar ke Utkunda Rɨgaina Dɨmdɨm Wɨmena Mɨle11 Mop nokɨp God Tina wurar pɨta yomnonj

re komkesa rɨga wa yɨrkokar okawa mana. 12 Sɨonggɨt God ma wurarte men yɨt ɨtaya niyeniny,nokɨm da ɨdenat men terarkindam Godɨnd ewan-gaya kesa mɨle dɨde gowukoi gɨm ke gasa singiiyena mɨle, ɨ dɨde ɨdenat kwa men meraleng-gyam wɨmena tuwenyɨn b'agoka mɨlend ɨ negɨrkesa dɨmdɨmjog mɨlend ɨ dɨde Godɨnd ewangayamɨlend yu onggɨt gowukoyɨnd. 13 Ɨ onggɨt mɨlewɨngɨrɨnd men yɨr ungauka yiyenyu re b'ogɨlomni wɨn e rɨnte re yu men warɨm b'ogɨl ɨsmayoramitenyu, dɨde rɨnte ra mera ukoyam Goddɨde yɨrkokar okawayam Yesu Keriso pɨta tainydem b'ogɨl ɨnyomarena kɨma. 14 Sɨ naskandmen re negɨrjog mɨle nat wekenond. Ajɨ YesuKeriso kea Tilenggyam yɨrkokar b'akawonj ong-gɨtyam meraina negɨr mɨle map, ngɨrpu uj awonjwul b'agbagɨnd. Nokɨm da ɨdenat Ton ong-gɨtyam meraina negɨr mɨle ɨrabam mɨra oramis, ɨɨngkaemb men nɨtrɨngasiny onggɨtyam komkesanegɨr mɨle wa pɨlke, dɨde ɨdenat men wɨngawɨngake kɨlkɨp kesa notɨnkiny Tinajog rɨga omnam

Tito 2:15 328 Tito 3:15ɨ ɨngkaemb men gar sam kɨma kɨnyɨr tainin-dam nɨnda rɨga wa b'ogɨl mɨle omnɨkam. 15 Sɨman b'ogla onggɨt gatab tauyaeninyɨt ɨ ugowateyeninyɨt ɨ dɨde samany iyowa teyeninyɨt moinakupka danda ke rɨna re God yoramitonj mornɨmsosi wɨp iyenam. Ɨ ɨngkaemb man ket b'oglamornɨm yɨrɨk ɨsaenenamɨle ogoka teyeninyɨt sosiwɨngɨrɨnd, nokɨm da ɨdenat maka yɨpa rɨgat menyɨrɨk ɨsaenena mitiyeny.

3B'ogɨl Mɨle gatab B'ugowa Yɨt

1 Ɨ man sosi rɨga nonony tamneninyɨt da tonb'ogla b'atkaenanj gabmani wɨp omnena rɨgawa pɨlwa dɨde nɨnda nyɨ rɨga wa pɨlwa, ɨ tenyɨt tutkundenanj, ɨ dɨde ton b'angonjeni natekeny komkesa b'ogɨl wɨko b'obogɨl omnɨkam.2 Ɨ man kwa ten nonony tamneninyɨt da tongoro yɨna yesadrene, ɨ ton goro soro kɨma yɨtb'ugwatenand tekeny, ajɨ ton b'ogla nɨnda rɨgawa pɨlwa ngolekak tekeny, ɨ dɨde ton b'ogla itawɨnɨnd pɨta tamnenenanj towaina b'ogɨl musɨkwɨmenamɨle komkesa rɨga wa pɨlwa. 3Mop nokɨpmeda kwa naskand wekenond re korɨrkorɨr rɨgana, ɨ yɨt utkunda kesa rɨga na, ɨ b'anygɨnena nyawa wɨp omneni rɨga na. Ɨ kwa men yɨrkokarengaenentondam re b'engabenga wɨp gowukoigɨm ke gasa singi nat dɨde gowukoi b'anygɨnenasam mɨle nat. Ɨ kwa men wɨmena wuwenond renenegɨrjogmɨle nat dɨde nɨnda rɨgaina gasa gatabnony kɨkɨb mɨle nat. Sɨ nɨnda rɨgap men negɨr yɨrke yɨr nongenento, ɨ meda kwa ten negɨr yɨr keyɨr angenentondam. 4 Ajɨ re mera yɨrkokar ok-awayam Godɨmna wurar dɨde rɨgam singi b'iyenamɨle pɨta awonj, 5-6God mera yɨrkokar nokainonjre ma meraina omnɨki negɨr kesa dɨmdɨmjogmɨle mapena, ajɨ Tina kear rɨrɨr nat. Sɨ Godmera yɨrkokar okawayam Yesu Kerisond yinga-wonj Yɨnayɨna Wɨngawɨnga ukoijog danda kɨmaimuram meraina garɨnd. Ɨ re Yɨnayɨna Wɨn-gawɨnga b'imuronj meraina garɨnd, Ton ket mengonyneaukinonjwɨngawɨnga ke kɨlkesa omnam, ɨɨngkenaembGodmenwɨngawɨnga ke nukukinonjTina b'ɨgam dɨde ket sisɨl nomnɨkinonj. Sɨ Gododede nya kenaemb mera yɨrkokar nokainonj.7 Nokɨm da ra men Tina wurar ke negɨr kesadɨmdɨmjog rɨga nyɨ okasu, sɨ ɨdenat men dadalngɨrpu kesa yɨrkokarɨmna owabɨnta rɨga taindamrɨnte re men yɨr ungawa yiyenyu warɨm b'ogɨlɨsma okatam.

8Sɨ onggɨtyamyɨtkak re nony ɨjawa kɨma yɨtkakim. Ɨ kon singi en da man b'obogɨl ɨmjatena kɨmaouyaena teyeninyɨt onggɨt yɨtkak gatab. Nokɨmda ra Godɨm gar ke utkunda rɨgap b'ogɨl wɨkoomnɨka teyenanj, sɨ ɨdenat ton naska b'obogɨlkana nony menamena omnɨka teyenanj rɨdedeim onggɨtyam b'ogɨl wɨko tamnɨkanj. Ɨ opimembyɨt re otomantijog im, sɨ ra man onggɨt yɨt kerɨga tauyaeninyɨt, onggɨt yɨtpim rɨga yɨm okawateyenanj danda kɨma onyitam. 9 Ajɨ man b'oglaodede mɨle tewaikeninyɨt, opi re korɨrkorɨr yɨtb'ɨpatena mɨle, ɨ kakyɨt usenena mɨle, ɨ soro kɨmayɨt b'ugwatena mɨle, ɨ gog yɨt emorka map yɨtb'ugwatena mɨle. Mop nokɨp rɨgap ma opimab'ogɨl okasi onggɨtmɨlewa pɨlke, ajɨ kɨp kesa negɨrmɨle wa im b'ɨtgarkanj. 10 Ɨ yet ra b'anygɨnenaouyaena ke sosi rɨga ɨkalka teyeniny, man b'oglaonggɨt rɨgand nonony omnenyɨt yɨpapyam o nɨ-mogpyam. Ɨ ra ton maka men yɨt mutkunj, manb'ogla tin ewaikisɨt sosi wɨko ke dɨde goro tonkɨma b'itɨnkenyɨt. 11 Ɨ man wumɨr et da odederɨgap kea kak yɨawo Godɨmna ɨmɨnjog yɨtkak dɨdeket negɨr mɨle im omnɨka eyenanj. Sɨ onggɨtyamtowainajog omnɨki mɨle wa pɨlke ton opima negɨrma b'ɨsagɨka okatena yiyenyi.

Undwatapu Yɨtkak12 Ɨ kon ɨta ɨtmɨkisɨn Artemand o Tikikond mor

pɨlwa. Sɨ ra ton ik mor pɨlwa, man wanakanametket kor pɨlwa de Nikopoli taun wa. Nokɨp konkea yɨsamkond demb de gɨbɨl wɨn owamam. 13 Ɨmanmoina danda rɨrɨrɨnd b'obogɨl gasa temnɨketJena yete re gabmani gog ke ɨrmeka rɨga yɨbɨmdɨde Apolo towaina menonɨm. Nokɨm da ɨdenatton maka b'atrakya nanggamog ingaena gasam.14 Sɨ onggɨtyam moina b'ogɨl omnɨka mɨle kaimmeraina gar ke utkunda rɨgap todaka b'auyaenaokatenyi b'ogɨl mɨle omnɨka nya, ɨ ɨdenat ton ketkɨnyɨr aena tuweny ten yɨm okaenam yepim reingaena gasa b'arakandwekeny. Nokɨm da ɨdenatmaka towaina gar ke utkunda wɨmena mɨle kɨpkesa taukanj.

15 Sɨ komkesa rɨga yepim re kon kɨma wekenymen madaemb yɨt momnenyi. Sɨ man gar keutkunda rɨga wɨdaemb yɨt tamninyɨt yepim re desɨn singi niyenenanj. Godɨmna wurar komkesawɨn kɨma!

Pilemon 1 329 Pilemon 16

Pilemon LetaPolɨmna Ɨrɨki Pilemonɨm pɨlwa LetaIsɨpkita YɨtkakOnggɨtyam Pilemon Leta ɨrɨka rɨga re Polte. Ɨ

Pol ɨtemb leta yɨrɨkonj re Pilemonɨm pɨlwa na yetre ti rɨga yɨbnonj Kolosai taunɨnd. Sɨ b'ogla amarɨka A.D. pipti nain dɨde siksti wan (59-61) kemaggangga nat yɨrɨkonj.

Pilemonɨmna wɨko rɨga Onesimo yurowamke wulkɨp akasinonj Pilemonɨm pɨlke, dɨde ketb'ɨkonj Roma taun wa. Sɨ re ket ton Roma taunwa yɨbnonj, ton ket ademb de Polɨnd yodaronj,ɨ dɨde ket kea gar ke utkunda rɨga awonj. SegPol ket Onesimond onggɨt leta kɨma yɨtmɨkitonjPilemonɨm pɨlwa. Ɨ Pol ket Pilemonɨnd yɨtena-wonj da, “Man b'ogla Onesimomna negɨr mɨleawɨr tamninyɨt, ɨ ɨja na ket yɨr ɨpket ɨt re Kerisompɨlɨnd gar ke utkunda yɨnggan re dɨde. Ajɨ goroodede wɨp yɨr ɨpkɨm ɨt re b'ɨkeni wɨko rɨga redɨde.”

Onggɨtyam kutkut leta dɨde nɨnda leta opi reEpeso, Kolosai, ɨ dɨde Pilipo re odedewɨp ogenayaim da “Sɨbɨbmet Leta”. Mop nokɨp opimemb letaɨrɨki re Polɨmna im, re ton yiyata kɨma naskajogsɨbɨbmetɨnd yɨbnonj de Roma taun wa.

Simesime Yɨtkak1 Simesime! Kon Pol yete re sɨbɨbmet rɨga

nɨbnyɨn Keriso Yesu map, dɨde meraina gar keutkunda rɨga Timote, sɨn ɨtemb leta yɨrɨkya rePilemon mor pɨlwa e yete re man sowa ɨmɨnjoggar ke singi iyeni rɨga mɨbnyɨt dɨde sowa wɨko-mad e mɨbnyɨt, 2 ɨ sowa ngɨmɨr Apiyam pɨlwa, ɨsowa geja rɨga pɨla danda kɨmawɨkomadArkipompɨlwa, ɨ dɨde kwa onggɨt sosim pɨlwa rɨnte reb'eoma yokateneny moina metɨnd. 3Wurar dɨdengɨmbla wɨn kɨma mera B'u Godɨm pɨlke dɨdeYonggyam Yesu Kerisom pɨlke.

Godɨm pɨlwa Sɨteket Yɨt Pilemonɨm gatab4 Ɨ ita wɨnɨnd ɨte re kon men nyɨ muwatenyɨn

yɨr opmita wɨnɨnd, kon ɨta mor gatab kor B'uGodɨnd sɨteket yɨt yomnɨkenenyɨn. 5 Mop nokɨpkon ɨta utkundenenyɨn moina singi b'iyena mɨlegatab dɨde gar ke utkunda mɨle gatab yɨt. Sɨ manre b'obogɨl im singi eyeninyɨt Godɨmnayɨna rɨga, ɨdɨdeman ɨta YonggyamYesum pɨlɨnd danda kɨmagar ke utkunda yoramitenyɨt. 6 Ɨ kon kwa yɨr op-mitenenyɨn da man b'ogla danda kɨmamoina gar

ke utkundamɨle yingg iyenenyɨt rɨga wa yɨrkokarokatam, sɨ man ɨdenatemb komkesa b'ogɨl gasakupka wumɨrjog tauket rɨnsim re sɨn omnɨkaeyenindam Kerisom esourenam. 7 Sɨ moina singib'iyena mɨlet ma sobijog na gar samɨm dɨdeb'ugowam nomnenenyɨm, mop nokɨp kor gar keutkunda yɨnggan, man kea yɨna rɨga waina kukɨpngɨmbla amnɨkeneninyɨmɨt.

Onesimom gatab B'arkita Yɨt8 Ɨ kon re Kerisomna ɨtmɨkitijog rɨga nyɨ kɨma

en. Sɨ onggɨt paemb kor ɨta ukoijog danda nɨb-nau moga kesa men ingawam onggɨtyam mɨleomnɨkam rɨnte ra man b'ogla omnɨket. 9 Ajɨyu kon, Pol re ke mid en, dɨde sɨbɨbmet natenɨbnyɨn Keriso Yesu map. Sɨ kon ma ingawa yɨte motɨnyɨn, ajɨ kon b'ɨtena oramisɨn mor pɨlwara singi b'iyena mɨle kɨma e. 10 Sɨ onggɨt paembkon men mɨtenaen kor b'ɨga Onesimom gatabyet re koina b'ɨgam awonj re kon sɨbɨbmetɨndnɨbnenenond. 11 Sɨ naskand ton re mor pɨlwanegɨr mɨle omnɨka rɨga na yɨbnonj, ajɨ yu ton rekea mor pɨlwa dɨde kor pɨlwa b'ogɨl yɨm b'akawarɨga e aeny. 12 Ɨ ton re koina gar ke nony ɨjairɨga e yɨbɨm, ajɨ kon tin ɨta ɨtmɨkisɨn mor pɨlwa.13 Mop nokɨp yu kon God ma b'ogɨl yɨrkokarbage yɨt mapae sɨbɨbmetɨnd ɨjobɨki nɨbnyɨn, sɨkon singi en da man b'ogla metket kor pɨlwaken yɨm okaenam. Ajɨ mor awɨr e nya ainy kenyɨm okaenam. Sɨ kor ɨja e ukoijog singi ainy dakon tin owama iyenyɨn dɨkɨnd sɨbɨbmetɨnd konkɨma, nokɨm da ɨdenat ton onggɨtyammoina yɨmb'akawa pɨpmet okas ken yɨm okaenam. 14Ajɨ konma singi en moina ɨmjati kesa koina singi rɨrɨrɨndjabajaba Onesimond owamam dɨkɨnd ken yɨmokaenam. Nokɨm da ke moina b'ogɨl wɨko makakoina ɨl ongka ke rawɨk, ajɨ b'ogla ra moinajogsingi ke tawɨk. 15 Nangga mop pena Onesimob'ɨkenonj mor pɨlke re mɨnda amaya God singi nada ton man kɨma wetaweta tainy sobijog gang-gand, nokɨm da ɨdenat ton yɨmta ke tɨtenj morpɨlwa man kɨma dadal ngɨrpu kesa wɨmenam.16 Nangga ma jɨ rada ton re moina wɨko rɨga eyɨbɨm, ajɨ ton ma rɨrɨr e yu jaba wɨko rɨga nenaɨbɨm naskand re dɨde. Mop nokɨp ton re kea garke utkunda rɨga na awonj. Sɨ ton kornɨm re masobijog singi iyena kɨma yɨnggan e au. Ɨ mornɨmtau ra b'usaya kwa ukoijog singi iyena kɨma garke utkunda yɨnggan e. Sɨ ton re gɨm ke moinawɨko rɨga e, ajɨ kwa ton re yɨpa moina gar ke

Pilemon 17 330 Pilemon 25utkunda yɨnggan e Yonggyamɨm pɨlɨnd. Sɨ ton rekea meraina gar ke utkunda yɨnggan e au.

17 Sɨ onggɨt paemb rada man ɨta kon kɨmayɨpandb'inkenyɨt Yonggyamɨmnawɨkond, sɨmanb'ogla ɨja na Onesimond simesime omnyɨt odedewɨp rɨja e re man ken simesime nomnɨkenenyɨt.18 Ɨ rada ton ke mor nangga negɨr na momnɨka-wonj o mɨnda yurowam ke moina wulkɨp emji-nonj, man b'ogla tina bebɨg b'ɨtɨsket kor pɨlwakornɨm urowatam. 19 Ɨ kon Pol ɨtemb ket koinajogyɨm kae mor peba mɨrɨkaen. Sɨ goro nony, konɨta mor mɨra mɨtendaen dem tina bebɨg omnɨkigatab. Ajɨ kon ma nok mapae nindenyɨn daman yɨrkokar yokatot re koina wɨko kena. Sɨonggɨt paemb man molenggyam re wɨngawɨngake kornɨm ɨtendam mɨra et. 20 Sɨ gar ke utkundayɨnggan! Yu man toko koina singi rɨrɨrɨnd Onesi-mond simesime yomnene Yonggyamɨm nyɨ kɨma.Ɨ ɨngkaemb kon okasɨn b'ogɨl ɨsma, ɨ ket garngɨmbla okasɨn Keriso map.

21 Ɨ kon ɨmɨnjog yɨmjasɨn da man ɨta koina yɨtrɨrɨrɨnd b'ogɨl mɨle omnɨket Onesimom pɨlɨnd. Ɨkwa kon wumɨr en da man ma onggɨtyam koinayɨt rɨrɨrkɨp mɨle nena e omnɨket, ajɨ man ɨtab'usaya mogjog ngole b'atɨndrɨket. Sɨ onggɨtpaemb kon onggɨtyam letamormɨrɨkaen. 22 Ɨ kwayɨpa yɨt ɨte da man kor obai rum notngonjenaet.Mop nokɨp kon ɨta netken wa pɨlwa, ra Godtemjasinywaina yɨr opmita kor gatab sɨbɨbmet keopendam.

Undwatapu Yɨtkak23 Ɨ Epapra yete re kon kɨma sɨbɨbmetɨnd yɨbɨm

Keriso Yesu map, men madaemb yɨt momɨny. 24 Ɨkwa koina wɨkomadwar opi re Mak, ɨ Aristarko, ɨDema, ɨ dɨde Luk, toda men madaemb yɨt mom-nyi. 25 Yonggyam Yesu Kerisomna wurar wainawɨngawɨnga kɨma.

Ibru 1:1 331 Ibru 1:12

Ibru LetaYɨpa Ɨtmɨkitijog Rɨgamna Ɨrɨki Ibru Rɨga wapɨlwa LetaIsɨpkita Yɨtkak

Onggɨtyam Ibru Leta ɨrɨka rɨga ma b'obogɨlisɨpmari e ajɨ ama rɨka Polte o Apolote. Ɨ ɨrɨka rɨgaɨtemb leta yɨrɨkonj re gar ke utkunda Ibru Rɨgawa pɨlwa na yepiya re bebɨg dɨde b'ɨsadrena mɨleakatenento Palestin eriya o Roma taun wa, dɨdeama rɨka A.D. siksti powa dɨde siksti seben (64-67)kemag gangga nat.

Sɨ opimemb gar ke utkunda rɨgap momtatowaina gar ke utkunda mɨle b'ɨtrarkam aukɨtodɨde ket ɨtendam de Ju rɨga waina get ke kesamutkunda mɨle wa bebɨg dɨde b'ɨsadrena map. Ɨonggɨt pebat yindeny da gar ke utkunda mɨle reotomantijog e komkesa nya ke, ajɨ ma ɨja e ɨt reJu rɨgaina kesam get ke utkunda mɨle re dɨde. SɨKeriso re Godɨm pɨlkae, Ton re ukoijog pumb wae komkesa aneru ɨ Mose ɨ Yosuwa ɨ dɨde komkesasɨ rɨga wa pɨlke. Ɨ Tonɨtemb kupkakupka Godɨmpɨlwa sɨ omnɨka mɨle yundwatonj kesam pebandsɨ mɨle rɨrɨrɨnd. Sɨ Tina uj kak ke makwa ɨta yɨpaGodɨm sɨ omnɨka mɨle ainy rɨna re kesam pebawɨnɨnd amnɨkenento.

Ɨ sapta ilebenɨnd (11) esɨpkeniny re ongwatigar ke utkunda rɨga dɨde kongga im kesam pebawɨngɨrɨnd. Sɨ ton ket kea jogjog bebɨg dɨdeb'ɨsadrena mɨle akatenento gar ke utkunda mɨleowamam ɨ ket ukoijog warɨm b'ogɨl ɨsma dɨdenony b'ɨjawa aramkenento Godɨm pɨlwa gar keutkunda wɨmenand.

Godɨmna B'ɨga Yesu Keriso1 Naskand b'ila kesam peba wɨnɨnd, God

jogjogpyam bageyam engaeneninonj re jogjogb'engabenga nya kena Ju rɨga yɨtnono omne-nam. 2 Ɨ ket onggɨt kikitum wɨnɨnd re kesampeba wɨn b'undwatapu wa awonj, God Ti B'ɨgandyingawonj meranɨm yɨtnono omnenam. Sɨ GodTin yonyitonj komkesa gasa owabɨnta rɨgam, ɨkwa Ti pɨlkena wub ake gou dɨde komkesa gasaamnɨkinonj. 3 Sɨ Ton enyorki yɨbɨm re Godɨmnab'ogɨl ɨnyomarena kae, ɨ Ton reGodɨmna kukɨpjogrɨga e, ɨ Ton Tina danda kɨma yɨt ke komkesa gasaemorka eyeniny, ɨ dɨde Ton rɨga kɨlkesa amninonjnegɨr mɨle ke. Ngɨrpu onggɨt kak ke Ton juwaikɨma pɨpmetɨnd omitonj ukoijog Godɨmna yɨmjogyɨm tab ke de pumb tungg wa.

Keriso re Pumbjog wa e Aneru wa pɨlke4 Sɨ Ton ukoijog ɨwɨnti rɨga na awonj aneru wa

pɨlke odede rɨngma re Godɨm pɨlke okati Tina nyɨɨwɨnti yɨbɨm komkesa aneru waina nyɨ wa pɨlke.5 Mop nokɨp God makwa ke rɨnggɨt wɨn nat yɨpaanerund yomnonj da,“Man re Koina B'ɨga et,

sɨ yu Kon kemb Mor B'u e aen.”Ɨ daka makwa ke yomnonj da,“Kon Ti B'u e taen,

ɨ Ton re Kor B'ɨga e tau.”Ajɨ Ton Kerisom pɨlwa nena na odede yɨt yopuli-tonj. 6 Ɨ onggɨt wɨnɨnd re God Tina naskajog B'ɨgaonggɨt gowukoi wa ɨtmɨkitam yomnonj, Ton ɨjanaemb jɨ yindenonj da,“Sɨ komkesa Godɨmna aneru b'ogla kumsos

b'amkinam Ti pɨlwa.”7 Ɨ Ton aneru wa gatab yindenonj da,“God Tina aneru amnɨkinonj re rɨb pɨla wɨko rɨga

na,ɨ Tina wɨko rɨga amnɨkinonj re wul dɨmɨl pɨla

wɨko rɨga na.”8 Ɨ kwa onggɨt B'ɨga gatab yindonj da,“God, Moina wɨp omnenapu kasa re dadal ngɨrpu

kesa e yɨbɨm,ɨ Man wɨp omnenapu kutɨp ke Moina pumb

tungg wɨp yiyenyɨt re dɨmdɨmjog e.9 Ɨ Man singi yiyenyɨt re negɨr kesa dɨmdɨmjog

mɨle e, ɨ Man singi kesa yomnenyɨt renenegɨrjog mɨle e.

Sɨ onggɨt mop penaemb God, Moina God, Tongaya ke meaukonj ukoi sam kɨma,

ɨ God makwa ke yɨpa odede sam yomnɨkonjMoina kegwar wa wɨngɨrɨnd.”

10 Ɨ kwa yɨna pebat yindonj da,“Yonggyam, otomapu ke Manɨt gowukoi yoto-

barkot,ɨ komkesa wub re Moina yɨm ke omnɨki im.

11 Ɨ ton opima negɨr taukanj dem, ajɨ Man ɨndamaɨmnɨneni kesa dadal mɨtɨbnyɨt dem.

Ɨ kwa ton komkesa opima kobɨrgɨm pɨla gu-jguj taukanj dem.

12 Ɨ Man ten teoromɨnsinyɨt dem gujguj kobɨrgɨmpɨla,

ɨ ket sisɨlɨm sensi tamnɨkinyɨt dem kobɨrgɨmpɨla.

Ajɨ Man Molenggyam ra ɨmnɨneni kesa e mɨtɨb-nyɨt dem dadal ngɨrpu kesa,

dɨde Moina kemag ra makwa opima segtaukanj dem.”

Ibru 1:13 332 Ibru 2:1313 Ɨ God makwa ke rɨnggɨt wɨnɨnd yɨpa anerundyomnonj da,“Man omite Koina yɨmjog yɨm tab ke juwai kɨma

pɨpmetɨnd,ngɨrpu ra ket Kon Moina geja rɨga gou wa

tamninyɨn demdɨde taramisinyɨn dem Moina pɨs wɨrand

Moina danda ondratenam towa kum-bɨnd.”

Ajɨ Ton Kerisom pɨlwa nena na odede yɨt yopuli-tonj. 14 Sɨ rɨdede rɨga im aneru? Ton komkesare wɨngawɨnga im dɨde Godɨmna wɨko rɨga imyena re God etmɨkisinonj Tina wɨko omnɨkam.Nokɨm da ɨdenat ton ten yɨm takauranj yepiya rayɨrkokar owabɨndenyi.

2Nonony Yɨtkak Utkunda kesa Mɨle gatab

1 Sɨ onggɨt mop paemb men b'ogla ɨmɨn-jogjog gar ke onggɨtyam yɨtkak rakateninum rɨnare men utkundentondam. Sɨ ra men makaodede tamnɨkindam, onggɨt nony kesamɨlepmenopima nony netɨdamkenenanj onggɨt ɨmɨnjogyɨtkakɨm pɨlke odede rɨngma ra ngɨwɨrɨt gasaaulaul teyeniny deta b'enga gatab wa. 2 Mopnokɨp onggɨtyam bage yɨt rɨna re God yopurenonjaneru waina tugɨm ke re ɨmɨnjog ɨmjati e, ɨ dɨdeodede komkesa rɨgap kea negɨr ma b'ɨsagɨka mɨrayokateneno towaina omnɨki rɨrɨrɨnd yepiya reonggɨtyam yɨtkak onygɨka yiyeneno dɨde makayɨmta yundokeneno. 3 Ɨ yɨrkokar okatam yɨtkakre ukoijog e. Sɨ ra men onggɨtyam yɨtkak makab'obogɨl okatenyu, rɨdede im men odede negɨrma b'ɨsagɨka mɨram pɨlke tɨtrɨngenjindam? Marɨrɨr e. Mop nokɨp Yonggyam Yesu Tileng-gyam kea naskajog onggɨtyam yɨtkak pɨtapɨtayomnonj, ɨ yepiya re onggɨtyam yɨtkak utkun-deno Ti pɨlke, toda kea meranɨm ɨmɨnjogjog garke yɨmjateno da, “Ɨtemb re ɨmɨnjog yɨrkokarokatam yɨtkak e.” 4 Ɨ God daka kea towa ago-ninonj kɨd kesa kɨma danda wɨko ɨ moga kɨmadanda wɨko ɨ dɨde b'engabenga wɨp danda wɨko, ɨɨngkenaemb ket Ton yɨpand ton kɨma onggɨtyamyɨtkak yɨmjatenonj. Ɨ ket Ton Tina gar ke singirɨrɨrɨnd Yɨnayɨna Wɨngawɨngand yingaenonj garke utkunda rɨga wa yiyag wurar ogonam, ɨ ɨngke-naemb kwa daka onggɨtyam yɨtkak yɨmjatenonj.

Yesu Rɨga Jɨwɨm Awonj5 Ɨ men yɨtnono ainindam re onggɨt sisɨl

gowukoi gatab e rɨnte ra ik. Ajɨ God makaonggɨtyam sisɨl gowukoi aneru wa yɨm kumb wa

yoramitonj wɨp iyenam. 6 Ɨ kwa yɨna pebat yɨpagatabɨnd ɨja emb jɨ yɨr ungata yɨt yindeny da,“Nangga paeMan onggɨt Rɨgam pɨlwa nony kubɨr

aenyɨt?Ɨ nangga pae Man onggɨt Rɨgamna B'ɨgand

yɨr ɨpka yiyenyɨt?7 Ɨ re Ton onggɨt gowukoyɨnd yɨbnonj,sobijog ganggand Man kea Tin sobijog ngai gou-

jog pɨpmetɨnd yoramitot aneru wa pɨlke.Ajɨ kwa Man ket Tin b'ogɨl ɨnyomarena kɨma

dɨde ɨsnawa kɨma b'ogɨl dɨra yikitot wɨpomnenam.

8 Sɨ God, Man komkesa gasa gou wa amninotdɨde aramisinot Kerisomna pɨs wɨranddanda ondratenam towa kumbɨnd.”

Sɨ rada God kea komkesa gasa gou wa amninonjTinɨm wɨp omnenam, sɨ awɨr e kwa nanggamoggasa e komb yɨbɨm. Ajɨ men komkesa gasa yɨrongong eyenindamwɨp da rɨka tonmakwa kupkaTina wɨp omnena danda wɨra nasim wekeny. 9AjɨGod kea Yesund sobijog ganggand sobijog ngaigoujog pɨpmetɨnd yoramitonj aneru wa pɨlke. ƗYesu, Ton ket b'ɨdgotnena kɨma wul b'agbagɨnduj awonj, sɨ ɨngkenaemb ket God Tina b'ogɨl ɨny-omarena kɨma dɨde ɨsnawa kɨma b'ogɨl dɨra yiki-tonj wɨp omnenam. Sɨ Ton Godɨmna wurar mapuj awonj komkesa rɨgaina negɨr mɨle ɨrabɨkam. Sɨmen ɨtaemb jɨ rɨga Yesund yɨr ongong yiyenyu.

10 Ɨtemb jɨ God yet re komkesa gasa atobarki-nonj ɨ komkesa gasa wɨp omnena eyeniny. Ɨ Tonsingi awonj Tina jogjog b'ɨga iyenam Tina b'ogɨlɨnyomarena wa. Sɨ Ton nenate rɨrɨrkɨpjog rɨgaɨtemb Yesund b'ɨdgotnenand oramitam, nokɨmda ɨdenat Yesu rɨrɨrkɨpjog wɨp omnena rɨga tainytowanɨm yɨrkokar okawam. 11 Ɨ Yesu yete reGodɨmna rɨga yɨna omnena eyeniny dɨde rɨgayepim re yɨna aukanj, ton komkesa re yɨpaina B'uGodɨm pɨlkaim. Sɨ onggɨt mop paemb Yesuma ɨtaɨngar aeny ten nyɨ ogenayam da Kor yɨngganwar.12 Ɨ Yesu Keriso Godɨnd yomnonj da,“Kon ɨta Moina nyɨ pɨtapɨta omnenyɨn Koina

yɨngganwar wa pɨlwa.Ɨ Kon ɨta ger ke metɨsourenyɨn Moina sosi

wɨngɨrɨnd.”13 Ɨ Ton b'usaya yindeny da,“Kon Kolenggyam Koina nony b'ɨjawa

oramitenyɨn Godɨm pɨlwa.”Ɨ kwa b'usaya yindeny da,“Yɨr de, Kon ɨta Godɨmna b'ɨgawar kɨma nɨbnyɨn

yena re God Kor nokainonj.”

Ibru 2:14 333 Ibru 3:1614 Ɨ opimemb Godɨmna b'ɨgawar re kus dɨde mɨkɨma rɨga im. Sɨ onggɨt paemb Yesu kea Todakakus kɨma dɨde mɨ kɨma rɨga awonj. Ɨ ɨngkenaembTon onggɨt Godɨmna b'ɨgawar kɨma yɨpa wɨpjogrɨga jɨ awonj. Nokɨm da ra Ton uj okas onggɨt jɨke, ɨdenat Ton Satanand eomneny yete re ujɨmnadanda emorki yowam. 15 Ɨ kwa ɨdenat Ton rɨgatetrɨngasiny yepim re uj moga map wɨko rɨgapɨla yilowɨmenawuweny towaina kupka yɨrkokarwɨngɨrɨnd. 16 Mop nokɨp ɨtemb re ɨmɨnjog eda Ton ma aneru yɨm okawa mana uj awonj,ajɨ Abraamɨmna b'usmureni b'ɨgawar yɨm okawamana. 17 Sɨ Ton b'ogla komkesa nya ke Tina yɨng-ganwar kɨma yɨpa wɨpjog rɨga tau, nokɨm da raTon kear kɨma nony ɨjai yɨna mopyam sɨ rɨga tau,ɨdenat Ton Tilenggyam sɨ gasa tau Godɨm pɨlwaGodɨmna b'ɨgawar waina negɨr mɨle ɨrabɨkam. 18 ƗTon kea Tilenggyam otonkena dɨde b'ɨdgotnenaakateninonj, sɨ onggɨt paemb Ton rɨrɨr e rɨga yɨmtakaeniny yepim re otonkena akatenanj.

3Keriso re Pumbjog wa e Mosem pɨlke

1 Sɨ onggɨt paemb, yɨna omni gar ke utkundanany dɨde yɨngganwar yena re God pumb tunggwa menonɨm ara emokinonj, wɨn kupkakupkanonyɨk b'atɨmdenindam Yesum pɨlwa, ɨte re ɨt-mɨkitijog rɨga dɨde yɨna mopyam sɨ rɨga ya pɨlwaim re men pɨtapɨta ainindam meraina gar keutkunda gatab. 2 Ɨ Ton Godɨm pɨlwa nony b'ɨjawarɨga na yɨbnonj yet re Tin yobagendonj odedeyɨpawɨp rɨja na reMose nony b'ɨjawa rɨga yɨbnonjGodɨmna kupka metɨnd. 3 Ɨ met oranga rɨgateukoijog ɨsnawa okateny ajɨ ma mette. Sɨ odedeyɨpawɨp keYesu b'ogla ukoijog b'ogɨl ɨnyomarenayakaten, ajɨ Mosem pɨlwa re sobijog e. 4 Mopnokɨp komkesa met yɨpayɨpa wa re towa opimaorangka rɨga. Ajɨ God re komkesa gasam omnɨkarɨga e. 5 Sɨ Mose re nony ɨjai rɨga na yɨbnonjGodɨmna kupka metɨnd met yɨr ɨpka wɨko rɨgarɨrɨrɨnd. Nokɨm da ɨdenat ton Ju rɨga wa pɨlwayɨr ungata yɨt pɨtapɨta tamneniny nangga im raGod warɨ pɨtapɨta tamneniny dem. 6Ajɨ Keriso renony ɨjai rɨga na yɨbnonj Godɨmna metɨnd TinaB'ɨga rɨrɨrɨnd. Ɨ rada men warɨm b'ogɨl ɨsma eyokatenyu Yesumpɨlɨnd dɨde rada kwamoga kesaɨmjatena kɨma dɨde b'asourena kɨma onggɨtyamwarɨm b'ogɨl ɨsma emorka yiyenyu, sɨ men reonggɨtyam Godɨmna met im.

Gar ke Utkunda kesa Mɨle gatab Nonony Yɨtkak

7 Sɨ onggɨt paemb Yɨnayɨna Wɨngawɨnga ɨjaemb jɨ yindeny da,“Yu ra wɨn Godɨnd nonykok utkundenya,8wɨn goro waina gar rogɨlkak tamnɨkina

odede rɨja na re Ju rɨgap Godɨm pɨlwasoro kɨma bebɨg mɨle amnɨkenento onggɨtwɨnɨnd

re tonGodɨndnenegɨr kana otonkena yiyenode wul kesa tunggɨnd.

9 Sɨ wa b'uwarɨp re kea yɨr ongong eyento mɨlerɨna re Kon amnɨkeneninond poti (40)kemag kɨma,

ajɨ ton kwakeanenegɨr kana b'ajgatena kɨmaotonkena niyeneno.

10Sɨ onggɨt penaembKon onggɨt rɨgawa pɨlwa garke komliu awond,

ɨ ket nindenond da, ‘Wɨi, towaina gar re Kor pɨlkeb'enga tab wa im wuweny.

Sɨ ton Koina nya gatab wumɨr kesa imwekeny rɨnsim ra ton pop b'ogla yɨmtatundokanj.’

11 Sɨ Kon onggɨtyam Koina ukoi komliu wɨngɨrɨnddanda kɨma nindenond Koina nyɨ kɨmaodede da,

‘Ton ma opima b'ɨtgarkanj Koina wɨramputungg wa.’ ”

12 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar!Wɨn yɨr kɨma tekenyɨt da rɨka amaya ɨta yɨpaodede negɨrjog dɨde utkunda kesa gar kɨma rɨgayɨbɨm wa wɨngɨrɨnd. Sɨ odede gartemb wenwɨp teyeniny yɨrkokar Godɨnd kak ɨawam. 13 Ajɨwɨn b'ogla walenggyam walenggyam b'ugowatuwenyɨt bibɨr weanjweanj ama ra ama ra bibɨrɨte re ogenaya da “yu” ngɨrpu de gowukoi kik-itum bibɨr wa. Nokɨm da ɨdenat wa wɨngɨrɨndmaka yɨpa rɨgat gar rogɨlkak tawɨk negɨrmɨlemnaɨjongki nya ke. 14 Ɨ re men naskajog garke utkunda mɨle yotomonda, men ɨmɨnjog keaGodɨnd nony yɨjawonda. Sɨ ra men danda kɨmaemorka teyenindam onggɨtyam Godɨnd nonyɨjawa mɨle ngɨrpu undwatapu wa, men opimayingg takatenindam nangga im re Kerisom pɨlɨndwekeny. 15 Sɨ yɨna pebat onggɨt gatab ɨja emb jɨyindeny da,“Yu ra wɨn Godɨnd nonykok utkundenya,wɨn goro waina gar rogɨlkak tamnɨkinam odede

rɨja na re Ju rɨgap soro kɨma bebɨg mɨleamnɨkenento.”

16 Sɨ yepim jɨ rɨga re Godɨmna nonykok utkun-deno ɨ onggɨt kak ke ket soro kɨma bebɨg mɨleamnɨkenento? Ma ma tonpiya komkesa rɨga

Ibru 3:17 334 Ibru 4:16yena re Mose apekinonj Ejipt kantri ke? Owɨ,tonpiyamb. 17 Ɨ ya pɨlwa na God gar ke komliuawonj poti (40) kemag kɨma? Ma ma towa pɨlwana yepiya re negɨr mɨle amnɨkenento, ɨ ket uj sapotekto wul kesa tunggɨnd? Owɨ, towa pɨlwa na.18 Ɨ ya pɨlwa na God danda kɨma yindonj Tinanyɨ kɨma da, “Wɨn makwa opima b'ɨtgarkindamKoina wɨrampu tungg wa”? Mama towa pɨlwa nayepiya re maka Tin yutkundo? Owɨ, towa pɨlwana. 19 Sɨ men kea wumɨr aindam da ton makwarɨrɨr na b'ɨgarkam aukɨto, nokɨp tonmaka Godɨndgar ke utkunda ke yokato.

4Gar ke Utkunda Rɨga Wa Wɨram

1Sɨ onggɨt paembnanggama jɨ daGod keameratɨrɨr yɨt yɨraronj Tinawɨrampu tunggwab'ɨgaramTon kɨma wɨmenam, men moga rainum da kewa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨga yeulit dem onggɨt tunggwa b'ɨgaram. 2 Mop nokɨp medaka re onggɨtGodɨmna wɨrampu tungg wa b'ɨgaram gatab Godma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt kea yokatonda Ju rɨgare dɨde. Ajɨ towanɨm onggɨtyam yɨtkak re kɨp kesana aukonj, mopnokɨp tonmaka onggɨtyamyɨtkakgar ke utkunda ke yokateno re ton utkundeno. 3 Ɨmen yepim re onggɨtyam yɨtkak gar ke utkundake yokatenyu, men opima onggɨt wɨrampu tunggwa b'ɨgarka wuwenyɨn. Ɨ nangga ma jɨ da Godgowukoi otomapu ke kea undwasinonj onggɨtwɨrampu tungg gatab wɨko, ajɨ gar ke utkundakesa rɨga wanɨm re ɨja emb jɨ tawɨk rɨja na re Godyindonj odede da,“Kon danda kɨma tɨrɨr yɨt nindenond gar komliu

kɨma da,‘Ton ma opima b'ɨtgarkanj Koina wɨrampu

tungg wa.’ ”4 Sɨ men kea onggɨt gatab wumɨr aindam, mopnokɨp yɨna pebat ɨndama rokate odede yindenysebenɨm bibɨr gatab da, “Sɨ God komkesa Tinawɨko ke wɨram yɨbnonj re sebenɨm bibɨr nat.” 5 Ɨkwa daka b'usaya onggɨt gatab yindeny da, “Tonma opima b'ɨtgarkanj Koina wɨrampu tungg wa.”6 Sɨ ɨmɨnjog e da God ɨta jɨ yɨt yɨraronj nɨndarɨga b'ɨgarkam onggɨt wɨrampu tungg wa. AjɨJu rɨga yepiya re naskand onggɨt gatab God mab'ogɨl yɨrkokar bage yɨt yutkundeno, ton makab'ɨgarkɨto onggɨt wɨrampu tungg wa, nokɨp tonmaka onggɨtyamyɨtkak gar ke utkunda ke yokato.7 Ɨ onggɨt kak ke re pɨnjog wɨn tetiyauto, Dawidyɨpa peba yɨrɨkonj. Ɨ onggɨt peband God b'usaya

yɨpa bibɨr yobagendonj ogenaya da “yu” ɨ naskanata yindenonj da,“Yu ra wɨn Godɨnd nonykok utkundenya,

wɨn goro waina gar rogɨlkak tamnɨkinam.”8Mop nokɨp rada Yosuwa kea Ju rɨga wɨp eyinonjKanaan gou wa onggɨt wɨram okatam, sɨ onggɨtwɨn kak ke ma rako God yindenonj b'enga bibɨrgatab wɨrampu tungg wa b'ɨgarkam. 9 Sɨ onggɨtpaemb ɨta jɨ ik onggɨtyam wɨram bibɨr odederɨja na re God wɨram yɨbnonj sebenɨm bibɨrɨnd.10Mop nokɨp rada yɨpa rɨga kea Godɨmna onggɨtwɨram wa e b'ɨgari yɨbɨm, todaka tina omnɨkawɨkom pɨlke wɨram e yɨbneneny odede rɨja na reGod Tina wɨkom pɨlke wɨram yɨbnonj. 11 Sɨ onggɨtpaemb men b'ogla kupkakupka danda yandratuonggɨt wɨram wa b'ɨgarkam. Nokɨm da ɨdenatmaka yet onggɨt Ju rɨga waina utkunda kesa wɨn-gata mɨle yɨmta tundokiny ɨ ket negɨr tainy.

12 Ɨ Godɨmna yɨtkak re yilo e yɨbɨm dɨde dandakɨma e wɨko omnɨka yiyeny. Ɨ ɨtemb yɨtkakre moge orkak, ajɨ ma ɨja e opi re komkesab'obogɨl ɨinɨki or tabtab giri re dɨde. Sɨ ɨtembyɨtkak b'ogla rɨgaina gar wa b'atunjis, ɨ ket b'oglakomkesa wɨngɨrɨnd kɨpear emamka teyeninyngɨrpu kwa emamka teyeny kukɨp ake wɨn-gawɨnga, ɨ kwa komkesa eiweka teyeniny oknɨn-denapu dɨde komkesa kak iposka teyeniny mulemamkam. Ɨ dɨde kwa ɨta onggɨt yɨtkakɨt komkesanonyɨk b'amdena dɨde ɨpɨndena tekalneninymeraina garɨnd. 13 Sɨ komkesa otobarki gasawɨngɨrɨnd awɨr e kwa nangga e egiti yɨbɨm Godɨmyɨrɨnd. Sɨ kwa komkesa gasa Godɨm yɨrɨnd rewɨ kesa im dɨde pɨtakɨp nasim aukenenanj. Ɨmen komkesa b'ogla b'atgenaindam Godɨm pɨlwakomkesa nangga im re men omnɨka teyenindam.

Yɨna Mopyam Sɨ Rɨga Yesu14 Sɨ onggɨt paemb mera ɨta yɨpa ukoijog yɨna

mopyam sɨ rɨga yɨbɨm yet re pumb tungg wayikonj, ɨt re Yesu Godɨmna B'ɨga. Sɨ men b'oglagar ke utkunda mɨle danda kɨma emorka yeyenurɨna re men Ti pɨlɨnd yoramitonda. 15 Mopnokɨp ɨtemb meraina Yɨna Mopyam Sɨ Rɨga rɨrɨre meraina ɨgomendena mɨle takasiny, nokɨp TonTilenggyam kea wɨp awarkeneninonj komkesanegɨr otonkena mɨle men re dɨde, ajɨ Ton makwake yɨpa negɨr mɨle yomnɨkonj. 16 Sɨ onggɨt paembmen b'ogla moga kesa wowɨn Godɨmna wɨp om-nenapu kasawa rɨngkae re Tonmerawurar ogonaniyeniny. Nokɨm da ɨdenat men Tina kear yɨr

Ibru 5:1 335 Ibru 6:7ongu dɨde men Ti pɨlke yɨm b'akawa takatenin-dam ɨta meraina b'araka wɨnɨnd.

51 Sɨ kesam peba wɨnɨnd God komkesa yɨpayɨpa

yɨna mopyam sɨ rɨga emjinonj re rɨga wa pɨlkena,ɨ ket aramkinonj rɨga wa gatab ke wɨko iyenamodede rɨnsim re wekeny Godɨm pɨlwa omnɨkam.Nokɨm da ɨdenat ton Godɨm pɨlwa singi sɨ gasadɨde sɨ b'angga teyenanj rɨgaina negɨr mɨle eom-nenam. 2 Sɨ ton rɨrɨr im odede rɨga ngɨmblake tamnenanj yepim re wumɨr kesa o kaokaomɨlend wekeny. Mop nokɨp todaka towaleng-gyam ton kɨma yɨpa wɨp egomenda mɨle nasimwekeny. 3 Sɨ onggɨt towaina ɨgomenda mɨle mapton b'ogla naska sɨ b'angga reyeninem Godɨmpɨlwa onggɨtyam towainajog negɨr mɨle eomne-nam, ɨ ɨngkaemb ket sɨ b'angga teyenanj rɨgainanegɨr mɨle eomnenam. 4 Ɨ makwa yɨpa rɨgat ɨtatilenggyam b'urowatena ke okas onggɨtyam yɨnamopyam sɨ rɨga nyɨ. Ajɨ b'ogla ra God tin ara emokonggɨtyam nyɨwɨm odede rɨja na re Ton Aronɨndara yemokonj.

5 Sɨ onggɨt paemb Keriso daka maka Tileng-gyam b'asoulitonj yɨna mopyam sɨ rɨga awowɨm.Ajɨ Godɨt Tin yobagendonj, ɨ ket yomnonj da,“Man re Koina B'ɨga et,

sɨ yu Kon kemb Mor B'u e aen.”6 Ɨ kwa yɨpa b'enga peband ɨja emb jɨ yindeny da,“Man re dadal ngɨrpu kesa yɨna sɨ rɨga e aet

odede nya ke ɨt re Melkisedek re dɨde.”7 Ɨ onggɨt wɨnɨnd re Yesu yilo wɨmena yikenonjonggɨt gowukoyɨnd, Ton ukoi yii b'ɨrɨnena kɨmadɨde yɨrekɨp kɨma Godɨm pɨlwa yɨr opmitenenonjdɨde yɨgekenenonj yete re rɨrɨrkɨpjog rɨga yɨbɨmTinɨm yɨrkokar okawam uj ke. Ɨ God kea Tinyutkundenonj, nokɨp Ton kea b'obogɨl ɨsnawakɨma Tin ewangaya yiyenonj. 8 Nangga ma jɨ daTon re Godɨmna B'ɨga na, ajɨ Ton kea b'ɨdgotnenayokatenonj, ɨ odede nya kenaemb Ton b'auyaenayokatenonj Godɨnd utkundenam. 9 Ɨ odede nyakenaemb God Tin rɨrɨrkɨpjog yɨna mopyam sɨrɨgam yomnonj. Ɨ ɨngkenaemb Ton dadal ngɨrpukesa yɨrkokar okawam rɨgɨb rɨga awonj komkesarɨga wa yepim re Tin yutkundenyi. 10 Sɨ Godket Tin pɨtapɨta yomnonj da Ton re kemb yɨnamopyam sɨ rɨga e ainy odede nya ke ɨt reMelkisedek re dɨde.

Nonony YɨtkakWɨngawɨnga ke Ɨsendena gatab11 Ɨ sowa pɨlɨnd re jogjog im yɨtkak wekeny

onggɨt yɨna mopyam sɨ rɨga Melkisedekɨm gatab

wen wumɨr omnenam. Ajɨ ɨtemb re seojog ewanɨm isɨpkenam, mop nokɨp wanɨm yɨtkak isɨp-marenam re ɨl b'angkajog im aukanj. 12 Ɨ wɨnpɨnjog na gar ke utkundand wɨmena tuyɨt. Sɨ yuwɨn b'ogla rako ket ouyaena rɨga na wekenyɨt. Ajɨwɨn kwa bea b'auyaena okatenya Godɨmna pebawɨngɨrɨnd nɨnda tumtum ouyaena yɨtkak gatabrɨnsim re rɨgap naskajog b'auyaenenanj gar keutkunda rɨga awowɨm. Sɨ wɨn odede tumtumouyaena yɨtkak nena mim singi ainindam odederɨngmim re papa b'ɨgap ngommebo nena anaike-nenanj. Ajɨ wɨn ma rɨrɨr im seoseo ngorjog yɨtkakokatam odede rɨngmim re rɨgajogɨp seoseo owouawenenanj. 13 Ɨ yet ra odede ngom mebo pɨlatumtum ouyaena nenamb singi taeny, ti awɨr ewumɨr yɨbnau negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle gatabyɨtkakɨm. Nokɨp ton re papa b'ɨga pɨla e. 14 Ajɨseoseo owou pɨla ouyaena yɨtkak re rɨgajog wamim. Sɨ rɨgajogɨp re towaina wɨngawɨnga keɨpɨndena kaim sɨram b'ɨrari kesa b'auyaena dɨdeb'asowa wuweny ɨkalnenam da b'ogɨl e o negɨr e.Sɨ ɨngkaimemb ton ket dɨmdɨm wɨmena wuweny.

61 Sɨ onggɨt paemb men goro Kerisom gatab

tumtum ouyaena nena rusaireneninum, ajɨb'ogla b'esonkeneninum seoseo ngorjog yɨtkakouyaena wa rɨgajog awowɨm. Sɨ men goro odedenaskajog tumtumb'auyaeni yɨtkak rusaireninum,opi re ujɨmna negɨr mɨle ke Godɨm pɨlwa engendagatab yɨtkak, ɨ Godɨnd gar ke utkunda gatabyɨtkak, 2 ɨ baptiso gatab yɨtkak, ɨ rɨga wa kumbɨndyɨm oramita gatab yɨtkak, ɨ uj rɨga utnyita gatabyɨtkak, ɨ dɨde dadal ngɨrpu kesa b'ɨsagɨka gatabyɨtkak. 3 Ajɨ men b'ogla odede ngorjog seoseoyɨtkak b'auyaena wa b'ɨsonkena wowenɨn ra todaGod nɨtɨnjɨkisiny omnɨkam. 4 Ɨ opima odede rɨgawekeny yepiya re yɨpapyam Godɨmna ngaya wab'ɨgarkɨto, ɨ met atonkento pumb tunggɨmnayiyag wurar, ɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngam pɨlkeyingg akatento, 5 ɨ dɨde epɨndenento Godɨmnab'ogɨl yɨtkak dɨde danda rɨnsim ra Godɨmnarɨgap takatenanj warɨ sisɨl gowukoyɨnd. 6 Ajɨ raton ɨsayi God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt ɨ ketGodɨnd kak ɨayi, ton ma rɨrɨr im b'usaya negɨrmɨle ke tengendanj Godɨm pɨlwa. Mop nokɨp tontowalenggyam odede mɨle ke Godɨmna B'ɨgandb'usayawul b'agbagɨnd ɨdrɨka yiyenyi dɨde ketmasobijog ɨngar kɨma e Tin pɨtand yomnɨkenenyi.7 Ɨ ra gowɨt piro okateneny rɨnte ra ita wɨnɨndpumb ke tɨsokeneny, ɨ ket tawɨnkeneniny owou

Ibru 6:8 336 Ibru 7:5nangg mogjɨ omnɨkam onggɨt gou yonggyamɨmyet re yoskonj. Ɨ odede gou re Godɨm pɨlke b'ogɨlokati e. Sɨ wa wɨngɨrɨnd opima kwa odede Godɨmpɨlke b'ogɨl okati rɨga wekeny. 8 Ɨ kwa ra gowɨttawɨnkeneniny wanja o tɨb nena, ɨtemb gou reɨta etom. Ɨ ɨtemb gou re Godɨm pɨlke sake okatie, ɨ ket gou yonggyam ɨta wul ke so omɨny dem.Sɨ kwa nɨnda rɨga opima odede Godɨm pɨlke sakeokati wekeny ɨ ton opima Godɨm pɨlke negɨr mab'ɨsagɨka okasi dem.

9 Sowa rɨgawar yena re sɨn singi eyenindam!Nangga ma jɨ da sɨn kea odede yɨt apurenindam,ajɨ sɨn ɨmɨnjog wen emjatenindam da wa opimab'ogɨl mɨle ebnainy ɨ onggɨt mɨlepim wen wɨpeiranj yɨrkokar okatam. 10 Ɨ God re dɨmdɨmjogmɨle rɨga e. Sɨ Ton ma ɨta nony b'etɨdasiny wainab'asowamɨle dɨdewaina singi b'iyenamɨle rɨna rewɨn pɨtapɨta amnentondam Tina nyɨ map. Ɨ wɨnyɨna rɨga naskand yɨm akaenentondam dɨde yuyɨm akaenenindam re onggɨt singi b'iyena mɨlekaim. 11 Ɨ sɨn ukoi singi aenindamdawɨn yɨpayɨparɨgap onggɨt singi b'iyena mɨle nenand kɨnyɨraena wuyɨt ita wɨnɨnd, ngɨrpu ra waina yɨrkokarseg tauranj. Nokɨm da ɨdenat waina warɨm b'ogɨlɨsma rɨrɨrkɨp tau. 12 Ɨ sɨn ma singi im da wɨn gɨmdɨnder tainindam, ajɨ sɨn singi im da wɨn towainamɨle na takatenindam yepim re gar ke utkundamɨlend dɨde mɨmkam wɨmena mɨlend wekeny ɨɨngkaim ton awabɨndenanj Godɨmna b'ogɨl gasarɨna re ton tɨrɨr amninonj okaenam.

Godɨmna Ɨmɨnjog Tɨrɨr Omni Yɨtkak13 Ɨ re God Abraamɨm tɨrɨr omni yɨt yoka-

wonj, Ton Tinajog nyɨ kɨma na yindonj. Mopnokɨp awɨr e kwa yete Ti pumb ke yɨbɨm tinanyɨ kɨma tɨrɨr omni yɨt opulitam. 14 Sɨ Godtɨrɨr omni yɨt yindonj da, “Kon ɨta ɨmɨnjog menb'ogɨl motɨnyɨn, ɨ Kon kwa ɨta ɨmɨnjog moinab'ɨgawar usmurena teyeninyɨn mornɨm.” 15 Segre ket Abraam mɨmkam wɨmena ke yɨr ungaukateyinonj Godɨmna tɨrɨr omni yɨt rɨrɨrkɨp aukam.Ngɨrpu ton ket kea komkesa akasinonj nanggamana re God tɨrɨr omni yɨt yopulitonj. 16 Sɨ rarɨgap danda kɨma tɨrɨr yɨt opulisi, ton ukoijogrɨgamna nyɨ kɨma im danda kɨma yɨt tapurenanjyete re yɨbɨm towa pumb ke. Sɨ ra onggɨt ukoijogrɨgamna nyɨ kɨma tɨrɨr omni yɨt opulisi, sɨ onggɨtyɨttemb komkesa towaina yɨt b'ugwatena ɨmɨnjogdanda kɨma temjasiny dɨde komkesa tepenjiny.17 Ɨ God ukoijog singi awonj da yepiya ra owabɨnsiTina tɨrɨr omni yɨt, ton opima onggɨtyam yɨt

ɨmɨnjog danda kɨma ɨmjatenyi da Tina rɨl makwaɨta b'etngenj. Sɨ onggɨt penaemb Ton danda kɨmaTina nyɨ kɨma tɨrɨr omni yɨt yindonj. 18 Ɨ re Godyindenonj tɨrɨr omni yɨt ke dɨde Tina nyɨ kɨma, sɨonggɨt nɨmognɨmog opurena nya kenaemb mer-anɨm yɨmjatenonj da Ton makwa ɨta b'etngenj.Sɨ onggɨt paemb Ton ma rɨrɨr e b'anygɨnena nyake onggɨtyam tɨrɨr omni yɨt erbek. Sɨ men b'oglaukoijog b'ugowa yakatenu onggɨtɨm, nokɨp menb'ɨkenindam re emorka ma warɨm b'ogɨl ɨsmarɨna re God meranɨm yoramitonj Kerisom pɨlɨndokatam. 19 Sɨ men b'obogɨl meraina wɨngawɨngadanda kɨma emorki tawamindam onggɨt warɨmb'ogɨl ɨsmam pɨlɨnd odede rɨngma ra gɨga emorkiɨbɨm angkam pɨlɨnd gɨga mumakesa omnam. Ɨodede mɨletemb men wɨp niyiny b'ɨgaram deyɨnayɨna kok wɨngɨr wa pumb tungg yɨnametɨnd.20 Ɨ Yesu meranɨm naska b'ɨkok rɨga na awonj,ɨ b'ɨgaronj onggɨt pɨpmet wa meranɨm. Sɨ Tondadal ngɨrpu kesa yɨna sɨ rɨga na awonj odede nyake ɨt re Melkisedek re dɨde.

7Yɨna Sɨ Rɨga Melkisedek

1 Sɨ ɨtemb rɨga Melkisedek re Salem taunɨmnaking dɨde pumbjog Godɨmna sɨ rɨga na yɨbnonj. Ɨre Abraam nɨnda king gou wa amninonj dɨde reket ɨtendonj, Melkisedek kea Abraamɨnd wɨpwɨpyomnonj. Ngɨrpu ton ket tin b'ogɨl yomnonj.2 Seg Abraam ket Melkisedekɨm komkesa gasaten (10) ɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpa tab yokawonj. Ɨnaskajog tina nyɨ isɨpkita re negɨr kesa dɨmdɨmjogmɨlemna king e, ɨ kwa Salem taunɨmna king e,ɨt re isɨpkita da ngɨmblamna king. 3 Ɨ kwa tigatab awɨr im wumɨr wekeny, opi re ti b'u akemog gatab, ɨ ti dadwar gatab rɨngkae re tonb'usmurena ikonj, ɨ dɨde tina ukendipu wɨn dɨdetina yɨrkokar b'undwatapu wɨn gatab. Ɨ ton reGodɨmna B'ɨga pɨla e wɨmena yikeny, sɨ dadalngɨrpu kesa yɨna sɨ rɨga e yɨbneneny.

4 Sɨ wɨn b'ogla nony menamena amnɨkinam darɨdede ukoijog rɨga na yɨbnonj Melkisedek. Sɨmera ukoi b'uAbraamkomkesa gasa ten (10) boboakalkinonj rɨna re ton gejapu wa akasinonj, ɨ tonket Melkisedekɨm yɨpa b'ogɨljog bobo yokawonjonggɨt ten (10) bobo wɨngɨrɨnd. 5 Ɨ gog yɨtɨt ɨjanaemb jɨ engainonj da yɨna sɨ rɨga yepim re Lebigu wɨngɨrɨnd wekeny, ton b'ogla komkesa Ju rɨgawa pɨlke gasa ten (10) ɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpa tabimda teyenanj, nangga ma jɨ da ton komkesa reAbraamɨm pɨlke b'usmureni nanyɨngganwar im.

Ibru 7:6 337 Ibru 7:276 Ajɨ Melkisedek re ma Lebi gu ke b'usmurenirɨga na, ajɨ ton Abraamɨm pɨlkena emjinonj gasaten (10) ɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpa tab. Ɨ ton ketAbraamɨnd b'ogɨl yomnonj yet re Godɨmna tɨrɨromni yɨt akasinonj. 7 Sɨ ɨtemb re ma b'arkenakɨma yɨt e da rɨga b'ogɨl omna rɨga re pumb kerɨga e ajɨ b'ogɨl okati rɨga re gou ke rɨga e. 8 Ɨkwa Lebi gu ke yɨna sɨ rɨga gatabɨm re ɨja emb jɨda ton re uj aukam rɨga im, ajɨ ton kea Ju rɨga wapɨlke gasa ten (10) ɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpa tab imdaeyenento. Ajɨ dakaMelkisedekɨmgatab re ɨja embjɨ da ton re yilo wɨmenam yɨr ungata yɨt kɨma eyɨbneneny, ɨ ton ket Abraamɨm pɨlke gasa ten (10)ɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpa tab yokatonj. 9 Sɨ nanggama jɨ da Lebi gu rɨga re kea Ju rɨga wa pɨlke gasaten (10) ɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpa tab imda eyenento,men b'ogɨl im odede yɨt nitindenindam da reAbraam gasa ten (10) ɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpa tabMelkisedekɨm yokawonj, sɨ Lebi gu rɨgap todakakea Melkisedekɨm ten (10) ɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpatab yokawo Abraam kɨma yɨpand. 10 Mop nokɨpre Melkisedek Abraamɨm pɨlke ɨtemb yɨpa tabyokatonj, Lebi gu rɨga re maka pɨta aukɨto ajɨomanda Abraamɨmna komɨnd wekenonj.

Melkisedek pɨla Yɨna Mopyam Sɨ Rɨga Yesu11 Ɨ God yɨna sɨ rɨga aramkinonj sɨ mɨle iyenam

re Lebi gu ke rɨga na. Ɨ ɨngkenaemb ket Ju rɨgapgog yɨt akatto. Sɨ rako onggɨt yɨna sɨ rɨgaina sɨmɨlep Godɨmna rɨl rɨrɨrkɨpjog amnɨto, sɨ nanggapena kwa God singi awonj yɨpa b'enga yɨna sɨ rɨgaYesund onyitam yet ra yɨna sɨ rɨga tainy odedenya ke ɨt re Melkisedek re dɨde ajɨ ma odedenya kae ɨt re Aron re dɨde. 12 Ɨ rada God keayɨpa b'enga yɨna sɨ rɨga yoramitonj, sɨ gog yɨtdaka b'ogla kwa b'enga wɨp wa tengendanj. 13 Sɨonggɨtyam yɨt re ɨja emb jɨ onggɨtyam b'enga yɨnasɨ rɨga gatab yindeny da ton re b'enga gu ke rɨga erɨna re onggɨt gu ke maka yɨpa rɨgat sɨ yomnɨkonjyɨna sɨ omnɨkapu kapɨnd. 14 Mop nokɨp menpɨtakɨpɨnd wumɨr im da Yonggyam Yesu re Yudagu ke b'usmureni b'ɨga na, ɨ dɨde Mose maka yɨparɨga yingawonj yɨna sɨ rɨga wɨko iyenam onggɨtgu ke. 15 Sɨ ɨngkaimemb men ket pɨtakɨpjogɨndwumɨr aukindam da God kea b'enga yɨpa yɨna sɨrɨga yoramitonj odede nya ke ɨt re Melkisedekre dɨde, sɨ onggɨt penaemb Ton gog yɨt daka keab'enga wɨp wa engenjinonj. 16 Sɨ ɨtemb b'engayɨna sɨ rɨga pɨta awonj re ma gog yɨt kena rɨnare Mose Lebi gu rɨga engainonj yɨmta undokamajɨ yɨrkokar okawayam Godɨmna dandam pɨlkena

rɨnte ra makwa ɨta negɨr tainy. 17 Sɨ yɨna pebat Tigatab ɨja emb jɨ yindeny da,“Man re dadal ngɨrpu kesa yɨna sɨ rɨga et

odede nya ke ɨt re Melkisedek re dɨde.”18Sɨ God naska ingaeniMosemna b'ingawa yɨt keaawɨr amnɨkinonj, nokɨp opimemb b'ingawa yɨt rema danda na dɨde ma rɨrɨr na ingaenam. 19Mopnokɨp gog yɨtɨt maka nangga na rɨrɨrkɨp yomnonj.Ajɨ onggɨt b'enga yɨna mopyam sɨ rɨga Yesumpɨlke re kea yɨpa b'ogɨljog warɨm b'ogɨl ɨsma pɨtaawonj, ɨ men ket ɨntemb warɨm b'ogɨl ɨsma yɨryungaenenyu. Sɨ ɨngkaimemb men Godɨm wuswa aukenenindam.

20 Ɨ kwa daka re God Yesund yɨna sɨ rɨgamyomnonj, Ton kea Tina nyɨ kɨma yopulitonj Tinobagendam. Ajɨ Ton maka Tina nyɨ kɨma yopuli-tonj nɨnda yɨna sɨ rɨga obagɨkam. 21 Ajɨ re GodYesund yɨna sɨ rɨgam yomnonj, Ton kea odedeTina nyɨ kɨma Tin danda kɨma yomnonj da,“YonggyamGod danda kɨma Tina nyɨ kɨma yinde-

nonj,ɨ Ton makwa ɨta ket nonykok b'etngenj.

Sɨ Man re dadal ngɨrpu kesa yɨna sɨ rɨga et.”22 Sɨ odede opurena kenaemb God Yesum gatabyɨmjatonj meranɨm, sɨ Yesu kea b'ogɨljog outɨntitɨrɨr omnijog mal rɨga awonj God dɨde rɨga gang-gand. 23 Ɨ kwa ra yɨpa yɨna sɨ rɨga uj tainy, sɨ sɨ om-nɨka mɨle kemb ɨpenj. Sɨ onggɨt penaemb jogjogyɨna sɨ rɨga wekenenonj kesam peba wɨnɨnd,nokɨm da ɨdenat kwa yɨpat daka tina pɨpmetɨndb'atɨikɨnjis. 24Ajɨ Yesu re dadal ngɨrpu kesa yɨna sɨrɨga e yɨbneneny, sɨ onggɨt paembmakwa ɨta yeteTina yɨna sɨ rɨga pɨpmetɨnd b'atɨikɨnjis dem. 25 Sɨonggɨt paemb yepiya ra Yesund gar ke utkunda keokasi Godɨm pɨlwa menonɨm, sɨ Yesu rɨrɨr e towakupkakupka rɨrɨrkɨpjog yɨrkokar takainy. Mopnokɨp Ton ita wɨnɨnd b'angonjeni e yɨbnenenytowanɨm yɨrkokar okawam, ɨ ket Godɨm pɨlwayɨtnono aukeneny towa gatabɨm.

26 Sɨ odede yɨna mopyam sɨ rɨga re rɨrɨrkɨpjoge meranɨm. Sɨ Ton re yɨna omni e, ɨ negɨr mɨlekesa e, ɨ dɨde kɨlkɨp kesa e yɨbɨm. Ɨ Ton re odedeRɨga e yɨbɨm yena re God yewaikitonj negɨr mɨlerɨga wa pɨlke, ɨ ket yurowatonj pumb tereterewa dea de komkesa wub gou wa amninonj dɨdeket danda pɨpmetɨnd yoramitonj Tina yɨmjogyɨm tab ke. 27 Ɨ naska kesam peba wɨnɨnd yɨnamopyam sɨ rɨgap bibɨr weanjweanj Godɨm pɨlwasɨ b'angga eyenento, naska towainajog negɨr mɨleawɨr omnam ɨ ɨngkaemb ket rɨgaina negɨr mɨleawɨr omnɨkam. Ajɨ Yesu ma ɨta singi aeny odede

Ibru 7:28 338 Ibru 8:13ita bibɨr sɨ b'angga iyenam, mop nokɨp re TonTina jɨ ke sɨ yomnɨkonj wul b'agbagɨnd, Ton keayɨpapyam komkesa rɨga wa sɨ mɨle undwatawonj.28 Ɨ gog yɨtɨt yɨna mopyam sɨ rɨgam abagɨkinonjre odede rɨga na yepiya re rɨgaina danda rɨrɨrɨndwɨmena wuwenonj. Ɨ onggɨt gog yɨt kak ke GodTina nyɨ kɨma yopulitonj Tina B'ɨga obagendamyɨna mopyam sɨ rɨgam yena re God dadal ngɨrpukesa rɨrɨrkɨpjog yomnɨkeneny.

8Yɨna Mopyam Sɨ Rɨga Yesu dɨde Sisɨl Outɨnti

Tɨrɨr Omnijog Yɨt1 Ɨ onggɨtyam meraina opurena wɨngɨrɨnd ɨn-

temb jɨ ukoijog yɨtkak tainy da mera ɨta ong-gɨtyam yɨna mopyam sɨ rɨga yɨbɨm yete re juwaikɨma pɨpmetɨnd omiti yɨbɨm ukoijog Godɨmnawɨp omnenapu kasa yɨmjog yɨm tab ke de pumbtungg wa. 2 Sɨ onggɨt meraina yɨna mopyam sɨrɨgate wɨko omnɨka yiyeny Godɨmna sɨ omnɨkapuyɨna plaimetɨnd, ɨt re ɨmɨnjog Godɨnd ewangayamyɨnayɨnajog pɨpmetɨnd. Ɨ ɨtemb plaimet re Yong-gyam Godɨmna orangi e ajɨ ma rɨgaina yɨm keorangi e. 3 Ɨ God komkesa yɨna mopyam sɨrɨga abagɨkinonj re singi sɨ gasa dɨde sɨ b'anggaGodɨm pɨlwa iyena mana. Sɨ ɨtemb meraina yɨnamopyam sɨ rɨga Yesu Todaka b'ogla sɨ gasa oramisGodɨm pɨlwa. 4 Sɨ onggɨt paemb rako Ton onggɨtgowukoyɨnd wɨmena yikenonj, Ton ma rako yɨnasɨ rɨgamna wɨkond yɨbnonj. Mop nokɨp yɨna sɨrɨgap kea gog yɨt rɨrɨrɨnd Godɨm pɨlwa singi sɨgasa eyenento. Ajɨ Ton re kea pumb tungg wayikonj. 5 Sɨ ton onggɨtyam towaina yɨna sɨ mɨleomnɨka eyenento onggɨt gowukoi yɨnametɨnd remal dɨde wɨngata mɨle e rɨnte re ɨmɨnjog yɨbɨmpumb tunggɨnd. Ɨ onggɨt mop penaemb re Mosesɨ omnɨkapu yɨna plaimet orangamyomnonj, Godtin danda kɨma nonony yomnonj da, “B'obogɨlyɨr kɨma oranget. Sɨ man b'ogla komkesa onggɨtmet wɨp rɨrɨrkɨpjogɨnd oranget rɨna re Kon menmouyawond de onggɨt Sinai dor kumbɨnd.” 6 Ajɨɨt re ket Yesu Tina yɨna sɨ rɨga wɨko yokatonjre ukoijog na towaina wɨkom pɨlke rɨna re tongog yɨt rɨrɨrɨnd amnɨkenento. Mop nokɨp Tonb'ogɨljog ɨnyɨnyɨnd yɨr iyena rɨga na awonj Goddɨde mera ganggand, ɨ ket Ton kea sisɨl outɨntitɨrɨr omnijog yɨt yoramitonj God dɨde mera gang-gand. Ɨ onggɨtyam sisɨl outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt reb'ogɨljog e, nokɨp onggɨtyam yɨtkak pɨta awonj reGodɨmna b'ogɨljog tɨrɨr omni yɨt kɨma na.

7Mop nokɨp rada naskanyam outɨnti tɨrɨr om-nijog yɨt maka b'injawa kɨma yɨbnonj, sɨ God marako singi awonj onggɨt nɨmogɨm sisɨl outɨnti tɨrɨromnijog yɨt naskanyam yɨtɨmna pɨpmet okatam.8 Sɨ God kea nɨnda b'injawa odarka teyinonj Jurɨga wa wɨngɨrɨnd yepiya re naskanyam outɨntitɨrɨr omnijog yɨt wɨrand wekenonj. Sɨ onggɨtpaemb Ton odede yindeny yɨna peband da,“Yonggyam yindeny da, ‘Ra wɨn ik dem,

Kon ɨta sisɨl outɨnti tɨrɨr omnijog yɨtoramisɨn

Israel rɨga wa pɨlwa dɨde Yuda Rɨga wapɨlwa.’

9 Ɨ kwa Yonggyam yindeny da,‘Sɨ onggɨtyam sisɨl outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt re

ma odede e ɨt re naskanyam re dɨde rɨnare Kon yomnɨkond Israel rɨgaina b'uwarkɨma

onggɨt wɨnɨnd re Kon ten Koina yɨm keemorki apenjinonj Ejipt gou ke.

Mop nokɨp ton maka onggɨtyam Koina out-ɨnti tɨrɨr omnijog yɨt rɨrɨrɨnd wɨmenawuwenonj,

sɨ Koda ket ten kak eaeninond.’10 Ɨ kwa Yonggyam yindeny da,‘Ɨntemb jɨ Kon onggɨtyamoutɨnti tɨrɨr omnijog yɨt

omnɨken Israel rɨga kɨma,ra onggɨt obagendi wɨn ik dem.

Sɨ Kon opima Koina gog yɨt taramkinyɨn towainanonykokɨnd,

ɨ kwa Kon onggɨtyam Koina gog yɨt opimaterɨkinyɨn towaina garɨnd towanɨm ong-watam.

Ɨ Kon ɨta towanɨm God taen demdɨde ton opima Koina rɨga taukanj dem.

11 Sɨ makwa yɨpa rɨgat ɨta tilenggyam ti rɨgandouyaeny

dɨde makwa tilenggyam ti nany o yɨng-ganɨnd yɨt omneny da, “Man wumɨr aeYonggyamɨm!”

Mop nokɨp goujog rɨga ke de ukoijog rɨga,ton komkesa ra dem Kornɨm wumɨrjog im

tekeny dem.12 Ɨ Kon opima towaina negɨr kaokao mɨle gatab

kear tamneninyɨn dem awɨr omnɨkam,ɨ dɨde Kon makwa ɨta ket nonyɨnd tawame-

neninyɨn dem towaina negɨr mɨle.’ ”13 Ɨ God kea yogenayonj ɨtemb yɨmtanyam outɨntitɨrɨr omnijog yɨt da sisɨlyam e. Sɨ onggɨt opurenake God kea naskanyam outɨnti tɨrɨr omnijog yɨtkesamɨm yomnonj. Sɨ nangga na ra kesam tainy,ton ket kep auka yik re b'eomnena ma.

Ibru 9:1 339 Ibru 9:189

Gowukoi Yɨnametɨnd Sɨ Omnɨka gatab Yɨt1 Ɨ naskanyamoutɨnti tɨrɨr omnijog yɨtɨm re kea

yɨbnainonj Godɨnd ewangayam b'ingawa yɨt dɨdeonggɨt gowukoi yɨna pɨpmet. 2 Ɨ Godɨm sɨ om-nɨkapu yɨna plaimet nɨmog kok ɨkalki yɨbnonj reukoi gutomgutom kobɨrgɨm kena Godɨnd ewan-gayam. Sɨ naskanyam kokɨnd re kea wekenonjngaya oramkapu oror, ɨ yɨpa kasa ɨ dɨde yɨnasana onggɨt kasa kumbɨnd. Sɨ ɨtemb kok yoge-naeneno da yɨna pɨpmet. 3 Ɨ nɨmogɨm kok rɨna reukoi gutomgutom kobɨrgɨm kak ke yɨbnenenonjre ɨja na yogenaeneno da yɨnayɨna pɨpmet. 4 Ɨɨnaemb jɨ gasa onggɨt kokɨnd ebnonda, osi regold ke omnɨki ngɨrangngɨrang sɨ gasa imbrɨkapukap, ɨ gold ke ousɨki boks ogenaya da Godɨmnaoutɨnti tɨrɨr omnijog yɨna boks. Ɨ onggɨt boksborand ɨnaemb jɨ gasa wekenonj, opi re goldke omnɨki sospen rɨkɨnd re mana onggɨt borandwekenenonj, ɨ Aronɨmna kutɨp rɨna re wɨl ɨkkonj,ɨ dɨde nɨmog gɨmopagpag rɨkɨnd re Godɨmna out-ɨnti tɨrɨr omnijog yɨtkak ɨrɨki wekenenonj. 5 Ɨonggɨt gog boks kumbɨnd kea dɨkɨnd gold keomnɨki aneru ebnonda ogenaya da kerubim. Ɨonggɨt boks tumɨnd negɨr mɨle ɨrabɨkam kearpɨpmet re onggɨt aneru waina tamakak pɨp natyɨbnenenonj. Sɨ otade onggɨtyam gasa yɨpayɨpab'obogɨl isɨpkenam re ma rɨrɨr e tau.

6 Ɨ re ket onggɨtyam komkesa gasa b'obogɨlongonjeni wekenonj, yɨna sɨ rɨgap kea onggɨtnaskanyam kok wa b'ɨgarenento ita wɨnɨnd, ɨket Godɨnd ewangaya mɨle amnɨkenento. 7 Ajɨnɨmogɨm kok gatab re ɨja emb jɨ da yɨna mopyamsɨ rɨga nenate ita kemagɨnd yɨpapyam nenab'ɨtgarɨk, ɨ kwa ton ma ɨta b'ɨtgarɨk kus kesa rɨntera tonGodɨmpɨlwa oramis tinajog negɨrmɨle dɨdekwa rɨgaina nony kesa omnɨki negɨr mɨle eomne-nam. 8 Sɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngate pɨta wa om-nɨka yiyeny onggɨt gatab da ra naskanyam out-ɨnti tɨrɨr omnijog yɨt rɨrɨrɨnd onggɨt gowukoyɨndyɨnametɨnd sɨ omnɨka teyenanj, toda yɨnayɨnapɨpmet wa b'ɨgaram nya re ɨja e ɨpangendikesa ɨbɨm Godɨm wɨp wa menonɨm. 9 Sɨ ong-gɨt naskanyam outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt rɨrɨrɨndomnɨka mɨle re wɨngata mɨle e yunɨm rɨntere sisɨl outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt danda wɨrandyɨbɨm. Sɨ nangga ma jɨ rada yɨpa rɨgat ong-gɨt naskanyam mɨle rɨrɨrɨnd singi sɨ gasa dɨdesɨ b'angga teyeniny Godɨm pɨlwa, onggɨt mɨletmakwa rɨrɨr e onggɨtyam ewangaya rɨgamna

kukɨp ke nonykok kupkakupka kɨlkesa omɨny.10 Sɨ onggɨt naskanyam yɨtɨt ingaena yiyeny reodede gɨm ke b'ingawamɨle nena im, opi re owougatab ɨ onaya gatab ɨ dɨde b'engabenga ɨseka mɨlegatab. Ajɨ ra onggɨtyamwɨn ik dem rɨdenat ra sisɨloutɨnti tɨrɨr omnijog yɨt pɨta tainy, sɨ onggɨtyamnaskanyam mɨle opima seg taukanj dem.

Kerisomna Kus ke Sɨ Omnɨka gatab Yɨt11Sɨ Keriso re kea yɨnamopyamsɨ rɨga na awonj

b'ogɨl gasam rɨnsim re yu pɨta auka wuweny. ƗTon kea ket b'ɨgarkonj ukoijog dɨde rɨrɨrkɨpjogsɨ omnɨkapu yɨna plaimet wa rɨnte re ma rɨ-gaina yɨm ke orangi e yɨbɨm. Sɨ ɨtemb yɨnaplaimet re ma onggɨt otobarki gowukoi kae, ajɨpumb tungg nate yɨbɨm. 12 Ɨ Ton onggɨt yɨnaplaimet wa b'ɨgaronj, dɨde ket Ton yɨpapyamdadal ngɨrpu kesa meraina negɨr mɨle erabinonjre ma goutɨmna kus kena o kau b'ɨgamna kuskena ajɨ Tinajog kus kena. Ɨ ɨngkenaemb Ton ketmeranɨm ɨmɨnjogɨm yomnonj yɨrkokar okatam.13 Ɨ naskanyam God ma outɨnti tɨrɨr omnijog yɨtwɨrand yɨna sɨ rɨgap odede gasa kenaemb kɨlkɨma auki rɨga ɨsanka eyenento yɨna omnɨkam,opi re goutɨmna kus o rɨgayam kaumna kus okonggayam kau b'ɨgamna imbrɨki bila. Ɨ onggɨtmɨlet kea rɨga wa pɨlke kɨl awɨr amnɨkeneninonj.14 Sɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨnga yete re dadal ngɨrpukesa yɨbɨm, Tonɨt Kerisond wɨp yiyonj, ɨ onggɨtTina wɨp iyena kena Keriso Tilenggyam Tina jɨkus kɨma b'akawonj b'injawa kesa yɨna sɨ gasamGodɨm pɨlwa. Sɨ onggɨt Tina kusɨt ɨmɨnjog dandakɨma rɨrɨr emeraina kukɨp ke nonykok kɨlkɨp kesatamnɨkiny ujɨmna negɨr omnɨka mɨle ke. Nokɨmda ɨdenat men yilo Godɨnd b'obogɨl ewangayayiyu.

15 Sɨ onggɨt penaemb Ton sisɨl outɨnti tɨrɨromnijog yɨtwɨrand ɨnyɨnyɨnd yɨr iyena rɨga awonjGod dɨde rɨga ganggand. Ɨ Ton ket uj awonjonggɨt negɨr mɨle ɨrabam rɨna re rɨgap omnɨkaeyenento naskanyam outɨnti tɨrɨr omnijog yɨtwɨrand. Nokɨm da ɨdenat rɨga yena re Godara emokinonj, ton b'ogla owabɨnsi dadal ngɨrpukesa b'ogɨl rɨna re God tɨrɨr amninonj okawam.16 Mop nokɨp ra yɨpa rɨgat ti rɨgawar wa tɨrɨr yɨtterarau, onggɨtyam tina yɨt ɨta ɨmɨnjogɨm tainydem ra ton uj okas. 17 Sɨ ɨtemb tɨrɨr omni yɨtɨdenate rɨrɨrkɨp tainy ra onggɨt rɨgat uj okas. Mopnokɨp onggɨt tɨrɨr omni yɨtɨm re ma ɨta dandatainy b'ingawam ra ɨtemb rɨga yilo ɨbɨm yet retɨrɨr yɨt yoramitonj. 18 Sɨ onggɨt mop penaembnaskanyam outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt toda makwa

Ibru 9:19 340 Ibru 10:9ke wɨko omnɨkam b'atomonj kus kesa. 19 Mopnokɨp Mose naska komkesa b'ingawa yɨt komkesarɨgawa usekainonj re gog yɨt rɨrɨr nat. Seg ket tonkau b'ɨga waina kus [ɨ gout waina kus] yɨpand nyɨkɨma akasinonj, ɨ ket kuskus mamoi ngɨi ke dɨdeyisop wul petam ke gog peba dɨde komkesa rɨgaɨsanka eyeninonj. 20 Ɨ ketMose yindonj da, “Ɨtembkus re onggɨt outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt ɨmɨnjogomnam mal e rɨna re God wen engainonj yɨmtaundokam.” 21 Ɨ odede yɨpa wɨp nya kena ton kuske ɨsanka eyeninonj sɨ omnɨkapu yɨna plaimetdɨde kwa komkesa yɨna gasa rɨna re engaenentoonggɨt yɨna plaimetɨnd sɨ omnɨkam. 22 Sɨ momtakomkesa gasa re kus kena kɨlkɨp kesa aukenentogog yɨt rɨrɨrɨnd. Sɨ kus ɨgmarki kesand makwaopima negɨr mɨle awɨr taukanj.

Kerisomna Uj kae Negɨr Mɨle Awɨr Omnɨkam23 Sɨ onggɨt paemb yɨnamet dɨde komkesa yɨna

gasa rɨnsim re onggɨtmetɨndwekenyb'ogla kɨlkɨpkesa taukanj odede b'angga kus ke. Ajɨ onggɨtgowukoyɨmna komkesa yɨnamet dɨde yɨna gasare ɨmɨnjog yɨna gasa waina wɨngata im rɨnsimre wekeny de pumb tungg wa. Sɨ onggɨtyamɨmɨnjog pumb tunggɨmna yɨna gasa b'ogla kɨlkɨpkesa raukine b'ogɨljog sɨ kus ke ajɨ ma odede eɨt re sɨ b'angga kus ke re dɨde. 24 Ɨ gowukoiyɨnayɨna pɨpmet re onggɨtɨm jabawɨngata e yɨbɨmrɨnte re ɨmɨnjog yɨnayɨna pɨpmet yɨbɨm de pumbtunggɨnd. Sɨ Keriso maka b'ɨgaronj onggɨt rɨ-gaina yɨm ke omnɨki yɨnayɨna pɨpmet wa. AjɨTon ade b'ɨgaronj yɨnayɨna pɨpmet wa pumbtunggɨnd, ɨ ket yu meranɨm onyiti yɨbɨm Godɨmwɨpɨnd. 25 Ɨ gowukoi yɨnamopyam sɨ rɨgap kemagweanjweanj yɨnayɨna pɨpmet wa b'ɨgarenentob'angga kus kɨma na, ajɨ ma towaina kus kɨmana. Ajɨ Keriso pumb tungg yɨnayɨna pɨpmetwa b'ɨgarkonj re ma jogjogpyam Tilenggyam sɨgasamb'akaenamana Godɨmpɨlwa. 26Sɨ rada Tonb'ogɨl e jogjogpyam Tilenggyam b'atkaeny yɨnamopyam sɨ rɨga pɨla, Ton keako jogjogpyam na ujma b'ɨdgotnena yokatenonj gowukoi otomapu kengɨrpu yu. Ajɨ Ton gowukoi undwatapu wɨnɨndpɨta awonj re nok mana da ɨdenat Ton yɨpapyamngɨrpu kesa sɨ gasam Tilenggyam b'atkau Godɨmpɨlwa rɨgaina negɨr mɨle awɨr omnɨkam. 27 Sɨɨtemb re get ke oramiti yɨt e da rɨga b'ogla yɨ-papyam uj okas, ɨ onggɨt kak ke ket ton b'oglab'ɨsagɨka daka kwa okas Godɨm wɨpɨnd. 28 SɨKeriso todaka odede yɨpa wɨp nya kena yɨpapyamuj awonj, ɨ ɨngkenaemb ket Godɨm pɨlwa sɨ gasam

b'akawonj jogjog rɨgaina negɨr mɨle urowatam.Ɨ kwa Ton nɨmogɨm pɨta tainy dem ra ma negɨrmɨle urowata ma. Ajɨ Ton yɨrkokar okawa mimrɨga tatupiny dem yepim re Tin gar singi kɨma yɨryungaenenyi.

10Keriso Yɨpapyam Sɨ Mɨle Yundwatonj

1 Ɨ gog yɨt re b'ogɨl gasa wa wɨngata nena e rɨn-sim ra warɨ tui. Ɨ ɨtemb gog yɨt re ma ɨmɨnjog kɨpkɨma omnɨkam gasa e. Sɨ onggɨt paemb nanggama jɨ rɨgap kemag weanjweanj usausapyam sɨb'angga teyenenanj Godɨm pɨlwa gog yɨt rɨrɨrɨnd,ajɨ onggɨt mɨlet makwa rɨrɨr im rɨga rɨrɨrkɨpjogkɨlkɨp kesa tamnɨkiny yepim re wuweny Godɨmewangayam. 2 Ɨ rada kea gog yɨt mɨlet rɨgarɨrɨrkɨpjog kɨlkɨp kesa amnɨkinonj, ton kakoa segaukɨto Godɨm pɨlwa sɨ gasa iyenam. Mop nokɨpGodɨnd ewangaya rɨgap makwa opima towainanegɨr mɨle gatab negɨr ke epɨndenanj towainakukɨp ke nonykokɨnd, nokɨp re ton yɨpapyam sɨmɨle yomnɨko, sɨ ɨngkaimemb ton kɨlkɨp kesajogauki wekeny. 3 Ajɨ re ton kemag weanjweanj sɨgasa eyenento Godɨm pɨlwa, sɨ ton kea kemagweanjweanjnonyɨk amdenento towaina negɨr mɨle. 4 Mopnokɨp rɨgayam kaumna kus o goutɨmna kus ke remakwa rɨrɨr e negɨr mɨle eomnenam.

5 Sɨ onggɨt paemb re Keriso ikonj onggɨtgowukoi wa, Ton yindonj Godɨm pɨlwa da,“Man maka singi aenot sɨ b'angga dɨde owou sɨ

gasa rɨna re rɨgap eyenento Mor pɨlwa.Ajɨ Man ɨta ongonjenyɨt Koina jɨ Kornɨm sɨ

omnɨkam.6 Ɨ kwa Man maka sam aenot

kupkakupka b'angga imbrɨka sɨ mɨle dɨdenɨnda negɨr mɨle eomnenam sɨ mɨle.

7 Ɨ Kon ket nindond da, ‘O God! Yɨr de,Kon kea netkond dɨkɨnd Moina singi om-

nɨkam,odede rɨngmim re yɨna peband ɨrɨki wekeny

Kor gatab.’ ”8 Sɨ nangga ma jɨ da rɨgap kea sɨ gasa eyenentoGodɨm pɨlwa gog yɨt rɨrɨrɨnd, Keriso onggɨt pe-band pumb ke odede yindenonj da, “Man makasingi aenot sɨ b'angga dɨde owou sɨ gasa rɨnare rɨgap eyenento Mor pɨlwa. Ɨ kwa Man makasam aenot kupkakupka b'angga imbrɨka sɨ mɨledɨde nɨnda negɨr mɨle eomnenam sɨ mɨle.” 9 Ɨkwa onggɨt kak ke Ton yindonj da, “Yɨr de, Konnetkond Moina singi omnɨkam.” Sɨ Ton onggɨtyɨt ke naskanyam outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt awɨr

Ibru 10:10 341 Ibru 10:30yomnonj, nokɨm da ɨdenat Ton ɨtlis nɨmogɨmoutɨnti tɨrɨr omnijog yɨt. 10 Sɨ onggɨt Godɨmnasingi kenaemb Yesu Keriso yɨpapyam Tinajog jɨmeranɨm sɨ omnɨkam yoramitonj Godɨm pɨlwa, ɨɨngkenaemb ket Ton men yɨnam nomninonj.

11 Ɨ naskanyam outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt rɨrɨrɨndkomkesa yɨna sɨ rɨgap bibɨr weanjweanj ony-iti Godɨnd ewangaya yiyeneno, dɨde kwa us-ausapyam yɨpa rɨrɨrkɨp sɨ gasa eyenento Godɨmpɨlwa. Ajɨ onggɨt sɨ gasap re makwa rɨrɨr na negɨrmɨle awɨr omnɨkam. 12 Ajɨ meraina sɨ rɨga YesuKeriso yɨpapyam dadal ngɨrpu kesa sɨ gasa yiyonjGodɨm pɨlwa rɨgaina negɨr mɨle eomnenam. ƗTon ket juwai kɨma pɨpmetɨnd omitonj Godɨmnayɨmjog yɨm tab ke. 13 Ɨ amaemb de Ton Kerisowɨn yɨr ungawa yiyeny, ngɨrpu ra God onggɨtKerisomna komkesa geja rɨga gou wa tamninydem dɨde taramisiny dem Tina pɨs wɨrand Tinadanda ondratenam towa kumbɨnd. 14Mop nokɨpTon yɨpaina sɨ mɨle kena dadal ngɨrpu kesa tenrɨrɨrkɨpjog amninonj yena re Ton yɨnam amni-nonj.

15 Sɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨnga Toda kwa ɨta onggɨtgatab yɨr ungata yɨt yopureny mera pɨlwa. Sɨ Tonket naska ɨja emb jɨ yindeny da,16 “Ɨ Yonggyam God yindeny da, ‘Ɨntemb jɨ Kon

onggɨtyam outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt om-nɨken, Ju rɨga, ton kɨma

ra ɨtemb obagendi wɨn ik dem.Sɨ Kon opima Koina gog yɨt taramkinyɨn towaina

garɨnd,ɨ Kon kwa onggɨtyam Koina gog yɨt opima

terɨkinyɨn towaina nonykokɨnd towanɨmongwatenam.’

17 Ɨ Kon makwa opima ket nonyɨnd tawame-neninyɨn

towaina negɨr mɨle dɨde towaina gog kesakaokao mɨle.”

18 Sɨ rada Keriso kea onggɨtyam negɨr mɨle awɨramninonj, sɨ Toda makwa ɨta ket b'usaya sɨ mɨleomnɨk negɨr mɨle eomnenam.

Ara B'emoka Rɨrɨrɨnd Mɨmkam WɨmenaWɨwenɨn

19 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar!Sɨ onggɨt paemb men rɨrɨr im ket moga kesab'ɨgarkam Godɨmna yɨnayɨna pɨpmet wa depumb tungg wa, nokɨp Yesu kea meraina negɨrmɨle erabinonj Tina kus ke. 20 Sɨ Yesu ketsisɨl yɨrkokarɨm nya yɨpangendonj meranɨm yɨ-nametɨnd ewɨrɨnti ukoi gutomgutom kobɨrgɨmkena b'ɨgarkam onggɨt yɨnayɨna pɨpmet wa. Ɨ

ɨtemb ukoi gutomgutomkobɨrgɨm re Tina jɨ e rɨnare uj awonj wul b'agbagɨnd. 21 Ɨ mera ɨta ketukoijog yɨna sɨ rɨga yɨbɨm komkesa Godɨmna rɨgayɨr ɨpkam. 22 Sɨ Yesu kea meraina garɨnd Tina kuske ɨsanka niyeninonj, ɨ ɨngkenaemb ket merainakomkesa negɨrjog mɨle esekinonj rɨna re kukɨpke nonykokɨnd wekenonj. Ɨ Ton kwa merainajɨ daka kɨlkɨp kesa nyɨ ke eaukinonj. Sɨ onggɨtpaemb men b'ogla ɨmɨnjog gar singi kɨma dɨdekupka gar ke utkunda ɨmjatena kɨma wowenɨnGodɨm wɨp wa. 23 Ɨ kwa men b'ogla b'obogɨldanda kɨma ɨmnɨnena kesa emorka yeyenenuwarɨm b'ogɨl ɨsma rɨnte re men gar ke utkunda kepɨtapɨta omnena yiyenyu. Mop nokɨp men rɨrɨrim Tin nony ɨjawam yet re tɨrɨr yɨt yopulitonjmeranɨm okatam. 24 Ɨ dɨde kwa men b'oglameralenggyam meralenggyam nony kubɨr rain-inum, nokɨm da ɨdenat men b'ugowa tuwenyɨnsingi b'iyena mɨle dɨde b'ogɨl mɨle omnɨkam. 25 Ɨkwa men goro yɨpand gɨlgɨl b'eoma gatab bondb'epinum odede rɨngmim re nɨnda rɨgap sɨramb'ɨrari kesa bondɨk yomnɨkenenyi. Ajɨ men b'oglausausapyam b'ugowa wowenɨn sɨram b'ɨrari kesab'eomapu wa menamenam, ra ket men yɨr on-gong iyu da Kerisomna ɨtenda bibɨr re wus wa eauka ik.

26 Ɨ radamen kea ɨmɨnjog yɨtkakɨmwumɨr okatiim wekenyɨn, ɨ onggɨt kak ke ra ket kwa menmeraina singim pɨlke negɨr mɨle omnɨka teyenin-dam, sɨ maemb ɨta ket yɨpa sɨ gasa komb ɨbɨm sɨomnɨkam onggɨtyam negɨr mɨle eomnenam. 27 Sɨodede rɨgamawɨr e kwanangga b'ogɨl e yɨbnauyɨrungaukam, ajɨ tinɨm yɨr ungaukam ra moga kɨmaGod ma b'ɨsagɨka mɨle e dɨde b'ɨrmatena kɨmawul dɨmɨl e rɨnte re ongonjeni yɨbɨm eomnenamyepim re Godɨnd kak yɨaenenyi. 28 Ɨ kesam pebawɨnɨnd, yet ra Mosemna gog yɨt erbek, ɨ kwa ranɨmog o nowa rɨga yɨr ungata yɨt tapurenanj, sɨonggɨtyam towaina yɨr ungati yɨt ke ton b'oglakear kesa uj okas. 29 Sɨ kesam peba wɨnɨnd gog yɨterbeka rɨgap odede naemb jɨ ukoi bebɨg okatenateito. Sɨ wɨn b'obogɨl onggɨtyam mɨle gatabnonyɨk b'amdeninam. Ra yɨpa rɨgat GodɨmnaB'ɨga Kerisond ɨsnawa kesa gou wa omneny, ɨ raTina outɨnti tɨrɨr omnijog mal kus yɨna kesa om-neny rɨnggɨt kusɨt re tin yɨna yomnonj, ɨ dɨde rawurar ogonayam Yɨnayɨna Wɨngawɨngand negɨryɨt ke omneny, sɨ rɨdede ukoijog bebɨg im tontakasiny dem? 30Mop nokɨp men wumɨr im Godma onggɨtyam yɨtkak. Sɨ God yindeny da,“Kor maemb ten mɨra omnenam yepim re ge-

Ibru 10:31 342 Ibru 11:9jam nomnenyi. Sɨ Kon opima towa mɨratakainyɨn.”

Ɨ Ton b'usaya yindeny da,“Yonggyam opima Tina rɨga ɨsagɨka teyeniny

dem.”31 Sɨ ɨtemb re moga kɨma e yilo Godɨmna yɨmkumb wa awowɨm Ti pɨlke b'ɨsagɨka okatam.

32 Sɨ wɨn nonyɨk amjina onggɨtyam naska wɨngatab rɨdenat re God wen ngaya enyowainonj ɨwɨn ket Yesund gar ke utkunda ke yokatonda.Ɨ dɨde onggɨt kak ke re wɨn jogjog b'ɨdgotnenakɨma b'ajobrena wuwenot, ajɨ wɨn kea gar keutkundand mɨmkam ke wɨmena wuwenot. 33 Sɨnɨnda wɨnɨnd rɨgap wen rɨga bajbajɨnd ɨngarkɨma eyenento jɨ malɨk omnɨkam dɨde bebɨg kɨmab'ɨdgotnena oramitenam. Ajɨ kwa nɨnda wɨnɨndwɨn kea yingg akatentondam ton kɨma yepiyare odede yɨpa wɨp bebɨg akatenento. 34 Ɨ wɨnyɨpand b'ɨdgotnena akatenentondam sɨbɨbmetrɨga kɨma. Ɨ kwa re Yesund gar ke utkundamap rɨgap wainajog gasa ɨsanikesa ɨsambura eye-nento, ajɨ wɨn kea sam kɨma odede negɨr mɨlewɨp awarkentondam. Mop nokɨp wa pɨlɨnd keaodede wumɨr yɨbnonj da wanɨm re b'ogɨljog gasaim wekeny rɨnsim ra dadal ngɨrpu kesa tekenywanɨm ingaenam. 35 Sɨ onggɨt paemb wɨn gorob'ɨtɨskokindam onggɨtyam waina moga kesa garke utkunda mɨle. Nokɨp onggɨt mɨlet opima ukoi-jog b'ogɨl mɨra wa tetiyainy dem. 36 Sɨ wɨn b'oglamɨmkam wɨmena tuwenyɨt, nokɨm da ɨdenat wɨnGodɨmna singi mɨle omnɨka teyenindam, ɨ ɨngkekket wɨn takatenindam nangga na re God tɨrɨr yɨtyoramitonj wanɨm ogonam. 37 Mop nokɨp yɨnapebat ɨja emb jɨ yindeny da,“Sobijogjog wɨn kak ke,

yete re ik, Ton ɨta ik. Ɨ Ton ma ɨta wɨniplongkis.

38 Ajɨ Koina negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga re gar keutkunda nena kae wɨmena okateny dem.

Ɨ ra ton mogamoga kaknyakaknya ɨtendena yik,Kon ma ɨta tinɨm gar sam taenyɨn.”

39 Ajɨ men re ma odede rɨga im yepim re mog-amoga kaknyakaknya ɨtendena wuweny ngɨrpunegɨr okasi. Ajɨ men re ɨmɨnjog gar ke utkundarɨga im, sɨ men ɨta kupkakupka yɨrkokar okasu.

11Gar ke Utkunda Mɨle

1 Ɨ gar ke utkunda mɨle re ɨmɨnjog omnenamɨle e nangga e re warɨm b'ogɨl ɨsma yɨbɨm, dɨdekwa gasa nony ke ɨmɨnjogɨm ɨmjata mɨle e rɨnsim

re maka yɨr ongong eyenanj yɨrjog ke. 2 Sɨ Godonggɨt gar ke utkunda mɨle kena yɨrungata mɨle rɨga wa akaeneninonj yepiya re ke-sam peba wɨnɨnd wekenonj.

3 Ɨ men gar ke utkunda kae wumɨr yokatenyuda God kupka wub ake gowukoi Tina yɨt kena ato-barkonj. Sɨ onggɨt paemb nangga im re yu menyɨr ongong eyenindam re ɨngkenaemb aukɨtonangga im re men ma rɨrɨr im yɨr ongongɨm.

4 Ɨ Abel gar ke utkunda kena b'ogɨljog sɨ gasayoramitonj Godɨm pɨlwa, ajɨ Kain re ma b'ogɨljogsɨ gasa na yoramitonj nokɨp ton gar ke utkundakesa na. Sɨ God Abelɨm gatab yɨr ungata yɨtyindonj da ton re negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga e,nokɨp God kea b'ogɨl yɨt kɨma emjasinonj tina sɨgasa. Ɨ nangga ma jɨ da ton kea b'ila uj awonj,ajɨ ton ɨta onggɨt gar ke utkunda ke yɨtnono aenayikeny men ouyaenam. 5 Ɨ re God Enokɨmna garke utkunda yɨmjatonj, sɨ Ton ket Tin yurowatonjonggɨt gowukoi ke. Sɨ Enok maka uj yɨr yongonj.Sɨ yɨna peband ɨja emb jɨ yindeny da, “Ɨ makwayɨpa rɨgat tin yodaronj, nokɨp Godɨt tin yurowa-tonj onggɨt gowukoi ke.” Mop nokɨp naskandre ton onggɨt gowukoyɨnd yɨbnonj, yɨna pebatkea odede yɨr ungata yɨt kɨma tin yɨmjatonj da,“Ton Godɨnd samɨm yomnɨkenenonj.” 6 Ɨ yet ramaka gar ke utkunda oramis, ton makwa rɨrɨr eGodɨm sam okaenam. Mop nokɨp yet ra Godɨmpɨlwa menon okas, ton b'ogla gar ke utkunda keyemjat da God re ɨta yɨbɨm ɨ dɨde Ton opima mɨraagoniny yepim re Tin ɨmɨnjog oraka yiyenyi. 7 ƗNowa gar ke utkunda kena Godɨm pɨlke ingawayɨt akasinonj rɨna re ton makwa ke yɨr anginonj.Ɨ ton ket ɨtemb Godɨmna ingawa yɨt gatab mogakɨma yɨsnaenenonj tina garɨnd, sɨ ton ket yɨpaukoi gɨga yorangonj ti b'ɨgawar kɨma ngɨwɨrɨmpɨlke b'awaentam dɨde ket yɨrkokar okatam. Ɨton onggɨt gar ke utkundamɨle kenaemb gowukoirɨga wa negɨr ma b'ɨsagɨka yoramitonj, dɨde ketonggɨt gar ke utkunda mɨle ke ton Godɨm pɨlkenegɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ yowabɨntonj.

8 Ɨ re God Abraamɨnd ara yemokonj menonɨmde onggɨt tungg wa rɨnte ra ton tinɨm owabɨnjis,ton kea gar ke utkunda ke ɨtemb God ma araemoka yundokonj. Ɨ re ton ti tungg ke yiwatonj,ton maka wumɨr awonj rɨtade re ton menonyokatonj. 9 Ɨ re ton onggɨt Godɨmna tɨrɨr omnitungg wa opendonj, ton gar ke utkunda ke ɨjana plaimetɨnd wɨmena yikenonj odede rɨngma rab'enga tungg ke rɨga plaimetɨnd yiyoyoi wɨmenaikeny. Ɨ kwa ton Isak ake Yakob kɨma yɨpand

Ibru 11:10 343 Ibru 11:32wɨmena yikenonj yepiya re yɨpaina Godɨmna tɨrɨromni yɨt yokatonda yɨpand gɨlgɨl owabɨntam.10 Mop nokɨp Abraam ɨna dadal ngɨrpu kesa ɨm-nɨneni kesa pɨpmetɨnd orangi taun yɨr ungaukayiyenenonj rɨna re God yɨsamkonj ɨ ket yoran-gonj. 11 Ɨ nangga ma jɨ da Abraam ti kongga Sarakɨma re kea b'ɨga orakam wɨn mogjog ɨgoukenayiyonda, ajɨ ton gar ke utkunda ke b'ɨga orakamdanda yokatonj. Mop nokɨp ton kea Godɨnd garke utkunda ke yɨmjatenonj yet re tɨrɨr omni yɨtti yokawonj. 12 Sɨ onggɨt paemb onggɨt yɨpainarɨga Abraamɨm pɨlke yet re b'ɨga orakam dandakesa midjog na yɨbnonj, jogjog b'ɨga b'usmurentoodede opi re wubɨnd jogjog ɨki re dɨde, ɨ kwaodede opi re sɨpa gatend ogenka kesa jogjogjimiya re dɨde.

13 Ɨ komkesa ɨnsimemb jɨ rɨga opi re gar keutkundand wɨmena wuwenonj, ton maka ong-gɨtyam gasa akatento rɨna re God towa tɨrɨromni yɨt ogona eyeninonj. Ajɨ ton onggɨtyamgasa yɨr ongong nena eyenento ɨ simesimeamnenento pajapaja, ɨ dɨde ton towalenggyamb'agenaenento da ton re onggɨt gowukoyɨndobayam im dɨde tungg tɨb kesa rɨga im. Ɨ tonket kea komkesa uj aukɨto. 14 Sɨ nangga pena tonb'agenaenento da obayam im dɨde tungg tɨb kesarɨga im, nokɨp ton oraka yiyeneno re towainajogtungg na. 15 Sɨ rako ton onggɨtyam gowukoitowainajog tungg nonyɨk yiyeneno ɨtendam rɨnare ton yɨraro, towanɨm keako b'ogɨl gangga naawonj onggɨt towainajog tunggwa ɨtendam. 16Ajɨton re otomantijog towainajog tungg na gar singikɨma yɨr ungawa yiyeneno rɨnte re yɨbɨm pumbwa. Sɨ onggɨt penaemb God maka ten ɨngarke akasinonj, re ton Tin yogenaeneno da “SowaGod”. Mop nokɨp Ton kea towanɨm yɨpa taunyongonjenonj towanɨm wɨmenam.

17 Ɨ re God Abraamɨnd yotonkitonj tina garke utkunda gatab, ton kea gar ke utkunda keIsakɨnd sɨ b'anggam yiyonj Godɨm pɨlwa. Sɨ tonɨntemb jɨ rɨga yet re Godɨmna tɨrɨr omni yɨt akasi-nonj, ɨ Godɨm pɨlwa sɨ b'anggam yiyonj re tinalesmɨta b'ɨga na. 18 Sɨ God Abraamɨnd yomnonjda, “Kon Isakɨm pɨlke b'usmureni b'ɨga nena immoina b'ɨgam tagenainyɨn.” 19 Sɨ Abraam keaɨmɨnjog ke yɨmjatonj da God rɨrɨr e Isakɨnd uj keutnyis. Sɨ onggɨt gatab wɨngata yɨt ɨja emb jɨ daAbraam b'usaya Isakɨnd uj ke yokatonj. 20 Ɨ Isakdaka gar ke utkunda kena Yakob ake Esau b'ogɨlamnonj rɨnsim ra warɨ towanɨm pɨta taukanj.21 Ɨ Yakob gar ke utkunda ke Yosepɨmna b'ɨga

nɨmog yɨpayɨpa b'ogɨl amnonj, re tonujmomtandyɨbnonj. Ɨ ton ket tina kutɨp kumbɨnd b'ɨrmekitiyɨr opmitonj. 22 Ɨ Yosep gar ke utkunda ke Ju rɨgawaina Ejipt ke iwata gatab God ma yɨtkak nonyɨkyomdonj tina uj momtand, ɨ ket Ju rɨga engainonjtina kak gatab da, “Ra wɨn iwasya, wɨn koina kakeyindam dem wɨn kɨma.”

23 Ɨ Mosemna b'u ake mog gar ke utkunda ketowa b'ɨga Mosend yegitonda nowa mobi kɨma,re ton ukendonj. Mop nokɨp ton yɨr yongondare otomantijog b'ɨga na. Ɨ odede mɨle ke tonkingɨmna b'ingawa yɨt yerbekonda, ajɨ ton makatinɨm moga awonda. 24 Ɨ re Mose rɨgajog awonj,ton gar ke utkunda ke b'ɨsayonj tin ogenayamEjipt kantri mopyam king Parao ma ngɨmngaib'ɨgamna b'ɨga ke. 25 Ɨ ton b'abagendonj Godɨmnarɨga Ju rɨga kɨma yɨpand b'ɨdgotnena yingg okate-nam, ajɨ ton ma singi na sobijog ganggand negɨrmɨle kɨma sam okatenam. 26 Ɨ ton ɨmɨnjog keyɨmjatonj da Keriso map b'ɨdgotnena okatena reukoijog e, ajɨ komkesa Ejipt kantri b'ogɨljog gasare ma ukoijog im. Mop nokɨp ton yɨr yikenonj rewarɨ Godɨm pɨlke mɨra okata mana. 27 Ɨ Mose garke utkunda ke Ejipt kantri yɨraronj, ajɨ ton makaEjipt kantri mopyam king Paraomna soro mogayuwadonj. Mop nokɨp re ton Godɨnd yɨr yongonjyena re rɨgap ma rɨrɨr e yɨrjog ke yɨr ongongɨm,ton kea danda yokatenonj bebɨg wɨngɨrɨnd mogakesa Godɨmna yɨt yɨmta undokam. 28 Ɨ kwa Mosegar ke utkunda ke Ju rɨga engainonj uj ɨgwantagatab mɨle omnɨkam dɨde met mora yɨu pumbke dɨde gou ke kus ɨsnɨkam. Nokɨm da ɨdenat ujondrɨkayam anerut maka Ju rɨga waina naskajogukki leo b'ɨga uj tandrɨkiny. 29 Ɨ re Ju rɨgap Ejiptke opekto, ton gar ke utkunda kena Kuskus Sɨpaɨjendo odede rɨngmim re rɨgap gɨl nyawuweneny.Ajɨ re Ejipt rɨgap b'atonkitto Ju rɨga pɨlamenonɨmonggɨt sɨpand, ɨ sɨpa nyɨwɨt ten ekangɨnjinonj,ngɨrpu ton uj aukɨto. 30 Ɨ Ju rɨgap gar ke utkundakena Yeriko taun bau ke ugumarena yiyeno seben(7) bibɨr kɨma, sɨ ket taun dɨr kea osmulitonj. 31 Ɨre Yosuwa nɨmog rɨga etmɨkitonj Yeriko taun wawɨgawɨga taun undongam, ɨ re taun rɨgap tenoraka eyeno yɨmɨnd usunatam, yɨpa yiyagyiyagiyenapu konggaRaab gar ke utkunda kena osiembrɨga nɨmog gar ngɨmbla kɨma simesime amnonj,sɨ re Israel rɨgap Yeriko rɨga uj andrɨkto, ɨtombkongga Raab maka negɨr yokatonj yɨpand tonkɨma yepiya remaka Godɨnd yɨmta yundokeneno.

32 Sɨ rɨngma, kon b'ogɨl im b'usaya nɨnda yɨt

Ibru 11:33 344 Ibru 12:8tapureninyɨn? Ɨ ra kon komkesa odede rɨgagatab yɨt tapureninyɨn, opi re Gideonɨm gatabɨ Barakɨm gatab ɨ Samsonɨm gatab ɨ Yeptamgatab ɨ Dawidɨm gatab ɨ Samuwelɨm gatab ɨ dɨdebageyam wa gatab, sɨ wɨn re kutjog e tainy yɨtundwatam. 33 Ɨ opimemb rɨga gar ke utkundakena nɨnda geja kantri gou wa amnenento, ɨ tongar ke utkunda kena negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨleke rɨga wɨp amnenento, ɨ ton gar ke utkundakena gasa imda eyenento rɨna re God tɨrɨr am-nɨkainonj towanɨm okawam, ɨ ton gar ke utkundakena laiyon waina tugɨm epmɨndenento. 34 Ɨton gar ke utkunda kena moga kɨma wul dɨmɨlasoukenento, ɨ ton gar ke utkunda kena gejarɨgamna giri orkak ke ewaikenento, ɨ ton gar keutkunda kena danda akatenento, re ton dandakesand wekenenonj, ɨ ton gar ke utkunda kenadandamop aukenento geja omnɨkand ɨ ket b'engakantri ke geja rɨga b'ɨkenam amnenento towainakantri ke. 35 Ɨ re nɨnda konggap gar ke utkundayoramito Godɨm pɨlwa towaina uj rɨga gatab,sɨ God kea ket towaina rɨga utnɨkeneninonj ujke towanɨm okawam. Ɨ kwa nɨnda rɨgap garke utkunda kena bebɨg kɨma b'ɨdgotnena akate-nento, ajɨ ton kea b'ɨsaenento towanɨm ɨtrɨn-gendam onggɨt b'ɨdgotnenam pɨlke, nokɨm daɨdenat ton tutnɨkanj dem b'ogɨljog yɨrkokarɨndwɨmenam. 36 Ɨ kwa nɨnda rɨgap gar ke utkundakena odede b'ɨdgotnena akatento, opi re jɨ malɨkomnɨka mɨle dɨde kus kɨma ɨraska mɨle. Ɨ kwadaka nɨnda re gar ke utkunda kena sein kai keɨjobɨki dɨde sɨbɨbmetɨnd oramki wekenonj. 37 Ɨnɨndap gɨmokɨp ke ɨdrɨki uj aukɨto, ɨ nɨndap so ketabtab okangki uj aukɨto, ɨ nɨndap geja giri ke ɨpkiuj aukɨto, ɨ nɨndap mamoi gɨm o gout gɨm b'ikokiwuwenonj. Ɨ nɨndap gasa kesa owoupa wuwe-nenonj ɨ rɨga wa pɨlke b'engabenga b'ɨdgotnenaakatenento ɨ nenegɨr nya ke otonkena akate-nento. 38 Sɨ gowukoi rɨga re ma rɨrɨrkɨpjog naaukenento gar ke utkunda rɨga kɨmawɨmenam. Sɨopimemb gar ke utkunda rɨga bebɨg kɨmawɨmenawuwenenonj re wul kesa tungg nata ɨ rɨga kesador tungg nata ɨ gong bora nata ɨ dɨde kip boranata.

39 Ɨ opimemb komkesa rɨga gar ke utkundakena wɨmena tuwonj, sɨ ɨngkenaemb ket God tenyɨr ungata yɨt kɨma emjasinonj. Ajɨ ton makwake yokato rɨna re God tɨrɨr amninonj okawam.40 Mop nokɨp God kea naska nata b'ogɨljog yɨtyɨsamkonj meranɨm, nokɨm da ɨdenat todakab'oglamen kɨma yɨpand gɨlgɨl rɨrɨrkɨpjog taukanj.

12Godɨmna Yɨmak Yɨt kɨma Bebɨg Oramka Mɨle

1 Sɨ onggɨt paemb meranɨm re odede wubɨndrɨm pɨla jogjog yɨr ungata rɨga im wekenymeraina gar ke utkunda b'ɨkok gatab yepim remen ewatɨnti nowamanj. Sɨ men komkesa be-bɨg gasa ratogɨkinum rɨnsim re ɨl ongnena niye-nanj meraina b'ɨkok wɨngɨrɨnd. Ɨ dɨde negɨrmɨle b'eskokinum rɨnsim re danda kɨma patpatemorka niyenanj ena ognatenam. Ɨ men ketb'ogla mɨmkam ke b'ekinum Godɨmna oramitib'ɨkokpu nya wa ngɨrpu de undwatapu mal wa.2 Sɨ men adea de Yesum pɨlwa yɨr resokinumyet re gar ke utkunda mɨle yotomonj dɨde ketrɨrɨrkɨpjog yomnonj meranɨm. Ɨ Ton mɨmkamke wul b'agbagɨnd b'ɨdgotnena yokatonj, ajɨ Tonmaka ɨngar gatab ukoi ke yɨr yongonj. Mop nokɨpTon samɨm aukenenonj re onggɨt gatab manarɨna re God yoramitonj Ti wɨp ke. Ɨ Ton ketjuwai kɨma pɨpmetɨnd omiti yɨbɨm Godɨmna wɨpomnenapu kasa yɨmjog yɨm tab ke. 3 Sɨ wɨn nonywuwene Yesum pɨlwa rɨja na re Ton mɨmkam keodede b'ɨdgotnena akasinonj, re negɨr mɨle rɨgapTi pɨlɨnd negɨrjogmɨle amnɨkento Tin ejgatenam.Nokɨm da ɨdenat wɨn maka danda kesa aukatuwenyɨt dɨdewɨn ketmakawaina gar ke utkundab'ɨkok ena tagnasindam.

4 Ɨ wɨn kea b'ajobrena tuwot negɨr mɨlegou wa omnenam, ajɨ wɨn makaima wainayɨrkokar b'akaindam kus ɨgmarka kɨma onggɨtnegɨr mɨle kɨma geja omnɨkam. 5 Ɨ wɨn kea nonyb'edattondam onggɨtyam b'ugowa yɨt rɨna re Godwen amneninonj Tina b'ɨga pɨla da,“Kor b'ɨga! Goro tawaineninɨm ra Yonggyammor

pɨlɨnd yɨmak yɨt kɨma bebɨg taramiteninydɨmdɨm omnɨkam.

Ɨ goro gar bebɨg kɨma ena b'atɨgnatɨm raYonggyam samany mitiyou dɨmdɨm om-nɨkam.

6 Mop nokɨp Yonggyam ten yɨmak yɨt kɨma imbebɨg oramka eyeniny dɨmdɨm omnɨkamyena re Ton singi eyeniny.

Ɨ Ton opima ipowa eyeniny komkesa rɨgarɨna re Ton Tina b'ɨgam emjinonj.”

7 Sɨ wɨn b'ogla mɨmkam ke bebɨg akateninamdɨmdɨm awowɨm odede nony menamena kɨmada God odede mɨle ke nogenainy re Tinajogb'ɨga mim. Mop nokɨp komkesa b'uwarɨp opimatowainajog b'ɨga wa pɨlɨnd yɨmak yɨt kɨma bebɨgoramka eyenauranj dɨmdɨm omnɨkam. 8 Ɨ radaGod maka wen bebɨgɨnd taramiteniny dɨmdɨm

Ibru 12:9 345 Ibru 12:25omnɨkam, wɨn ma Godɨmna owabɨnti b'ɨga imɨ wɨn ma Tina ɨmɨnjog b'ɨga im. Mop nokɨpkomkesa b'ɨga opima towainajog b'u wa pɨlkebebɨg akatenanj dɨmdɨm awowɨm. 9 Ɨ kwa dakamera opima gowukoi merainajog b'uwar yepiyaremera pɨlɨnd yɨmak yɨt kɨma bebɨg aramkenentodɨmdɨm omnɨkam. Sɨ nangga ma jɨ da ton keamera pɨlɨnd bebɨg aramkenento, men kea tenesnaenentondam. Sɨ rɨngma, rɨdede ukoi kanaim men b'obogɨl onggɨtyam bebɨg gar singi kɨmatakatenindam rɨnsim re meraina wɨngawɨnga keB'uɨt mera pɨlɨnd aramiteniny dɨmdɨm omnɨkam.Sɨ ra men odede b'obogɨl takatenindam, menopima ngɨrpu kesa yɨrkokar wɨmena tuwenyɨn.10 Ɨ meraina gowukoi b'uwarɨp mera pɨlɨnd yɨmakyɨt kɨma bebɨg aramkenento re sobijog ganggakɨma na dɨde odede nya kena ɨt re b'ogɨljog natowaina nony menamena ke. Ajɨ God mera pɨlɨndbebɨg aramiteniny dɨmdɨmomnɨkam remaodedeim opi re meraina b'uwar re dɨde ajɨ b'ogɨljogim meranɨm. Nokɨm da ɨdenat Tina yɨnayɨnamɨle men yingg takatenindam. 11 Ɨ yepiya rayɨmak yɨt kɨma bebɨg takatanj dɨmdɨm awowɨm,onggɨt wɨnɨnd towanɨm makwa opima odede wɨptaukanj da b'ogɨl sam kɨma im ajɨ kopa b'angnenakɨma im. Ajɨ yepiya ra onggɨt bebɨg okatena keb'atouyaenenanj, onggɨt b'auyaena kak ke tonopima negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle tamnɨkene-nanj, ɨ ɨdenatemb ket ton b'ogɨl ngɨmbla kɨmamɨlend wɨmena tuweny.

12 Sɨ onggɨt paemb nangga ma jɨ da wɨn keanɨnda bebɨg ke gɨm yarɨm aukɨtondam waina garke utkunda b'ɨkok wɨngɨrɨnd, wɨn b'ogla b'usayadanda takasindam b'ɨkokɨm. 13 Ɨ wɨn b'ɨkinamdɨmdɨm gar ke utkunda nyawɨnd rɨna re Kerisoyongonjenonj. Nokɨm da ɨdenat pɨs kobkobpɨla wɨngawɨnga ke kopa kɨma rɨga maka gom-gom rɨga taukanj, ajɨ ton b'ogla onggɨt kopa keb'ɨtɨsakkanj dɨde ket danda kɨma gar ke utkundake b'ɨtkenanj.

Nonony Yɨtkak dɨde B'ingawa Yɨtkak14 Ɨ wɨn b'ogla komkesa rɨga kɨma ngɨmbla om-

nɨkam dɨde yɨna yɨrkokarɨnd wɨmenam nya orakateyenindam. Sɨ onggɨt yɨna yɨrkokarɨnd wɨmenakesa makwa yɨpa rɨgat rɨrɨr e Yonggyamɨnd yɨrong dem. 15 Ɨ wɨn yɨr kɨma wuwene rɨka ɨtayɨpa rɨga yɨbɨm wa wɨngɨrɨnd yete re bebɨgjogyɨbɨm God ma wurar okatam. Ɨ kwa wɨn yɨr kɨmawuwene rɨka ɨta yɨpa rɨga yɨbɨm wa wɨngɨrɨndyete re negɨr guda kɨma wul ap pɨla wɨgawɨga

ngornyangornya b'amka yikeny wa wɨngɨrɨnd ɨket bebɨg omnɨka eyeniny wa wɨngɨrɨnd, ngɨrpuɨngkaemb ket ton jogjog rɨgaina wɨngawɨngayɨrkokar negɨr omnɨka teyeniny. 16 Ɨ wɨn yɨr kɨmawuwene rɨka ɨta yɨpa rɨga yɨbɨm wa wɨngɨrɨndyete re yɨgyɨg b'iyena mɨle omnɨka eyeniny ɨGodɨnd ewangaya kesa wɨmena yikeny odedeEsau re dɨde. Sɨ Esau tilenggyam tinajog nanyamb'ɨga nyɨ yosogonj yɨpaina pleto owou kenarɨnsim ra ton pop komkesa ti b'uɨmna gasatawabɨnsiny. 17 Sɨ wɨn kesam peba ke wumɨrim da Esau kea yɨmta ke ti b'und yɨgekitonjonggɨt nanyam b'ɨgamna b'ogɨl owabɨntam, ajɨti b'u yɨsayonj. Nokɨp onggɨt wɨnɨnd Esaumre makwa yɨpa gangga awonj onggɨt nanyamb'ɨgamna b'ogɨl b'usaya ɨtendam ti pɨlwa rɨna reton yosogonj, nangga ma jɨ ton pop yɨrekɨp kɨmaoraka yiyenonj.

18 Ɨ wɨn tuwot re ma odede gowukoi pɨpmetwa na ɨt re Sinai dor re dɨde rɨna re Ju rɨgapyesopayo ɨ wul dɨmɨl b'ɨrmatenonj ɨ sɨbɨb dɨde sɨgɨpar yɨbnenonj ɨ dɨde depu rɨb yikenonj. 19 Ɨwɨn kwa maka tuwot odede bibol ɨpaya ara dɨdeyɨtpɨamwapɨlwa rɨna re Ju rɨgap Sinai dor paga keutkundento. Sɨ re ton onggɨtyamara utkundento,ton mogapɨp Godɨnd yɨgekeno da, “Goro kwab'usaya sowa pɨlwa yɨt b'ɨtɨskokɨm.” 20Mop nokɨpton makwa rɨrɨr na okatam odede b'ingawa yɨtda, “Yet ra onggɨtyam dor tɨj, nangga ma jɨ dab'angga, tin daka ɨta gɨmokɨp ke uj ondrasya.”21 Ɨ onggɨt dor ke pɨta auki mɨle re ma sobijogmoga kɨma na, sɨ Mose daka yindonj da, “Konma sobijog moga kɨma e kaktɨtɨ aenyɨn.” 22 Ajɨwɨn tuwot re Siyon dor wa na, ɨ yilo yɨrkokarGodɨmna taun wa na, ɨ pumb tungg Yerusalemtaun wa na, ɨ dɨde ogenka kesa jogjog ten tausɨn(10,000) aneru waina diyamdiyam b'eomapu wana. 23 Ɨ wɨn tuwot re naskajog ukki rɨgaina sosiwa na yaina nyɨ im re ɨrɨki wekeny de pumb tung-gɨnd, ɨ komkesa rɨga wanɨm b'ɨsagɨka rɨga Godɨmpɨlwa na, ɨ dɨde negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨgainawɨngawɨnga wa pɨlwa na yepiya re kea rɨrɨrkɨpjogaukɨto. 24 Ɨ kwa wɨn tuwot re Yesum pɨlwa na yetere sisɨl outɨnti tɨrɨr omnijog yɨtɨmna ɨnyɨnyam yɨriyena rɨga yɨbɨm God dɨde rɨga ganggand, ɨ onggɨtɨsanki b'ogɨljog kus wa na rɨnggɨtɨt re rɨgainanegɨrmɨle eomneninonj ajɨma ɨja e ɨt reAbelɨmnakus re dɨde rɨnggɨtɨt re mɨra omnenam yɨtnonoaenonj.

25 Sɨ wɨn yɨr kɨma tekenyɨt, nokɨm da ɨdenatwɨn maka Tin ɨsaya yete re wen yɨtnono am-

Ibru 12:26 346 Ibru 13:17neniny. Mop nokɨp rako Ju rɨgap maka rɨrɨraukɨto b'ɨkenam Godɨmna negɨr ma b'ɨsagɨkampɨlke, re tonMosend yɨsayo yet re onggɨt gowukoiwa Godɨmna b'ingawa yɨt akainonj. Sɨ men rɨd-ede wɨp ukoijog bebɨg kɨma negɨr ma b'ɨsagɨkaim takasindam, ra men Tin ɨsayu yete re menyɨtnono nomneniny pumb tungg ke? 26 Sɨ onggɨtwɨnɨnd re God yɨtnono aenonj Sinai dor ke, Tonkea gowukoi yuwongnenonj. Ajɨ yu Ton ɨja emb jɨtɨrɨr omni yɨt yinj da, “Kon kwa yɨpapyamuwong-nenyɨn ra ma gowukoi nena e dem, ajɨ kwa ɨtawub dem.” 27 Sɨ ɨt re yɨtkak “kwa yɨpapyam” nokma pɨtakɨpɨnd yindeny da God ɨta komkesa Tinaotobarki gasa tuwongneniny dem, ɨ ɨngkaemb ketteomneniny dem. Nokɨm da ɨdenat Ton uwong-nena kesa gasa nena terarkiny dem. 28 Sɨ onggɨtpaemb men Godɨnd sɨteket yɨt yamnenu, nokɨpmen kea ɨtemb uwongnena kesa pumb tunggyokatonda Ti pɨlke. Ɨ dɨde men onggɨt sɨteket yɨtke Tin gar samkɨma yewangaenenyu ɨsnawa kɨmadɨde moga kɨma. 29 Mop nokɨp mera God re wulpɨla kupkakupka negɨr gasa eomnena rɨga e.

13Kikitum B'ingawa Yɨt

1 Sɨ wɨn gar ke utkunda nany dɨde yɨng-ganwar b'ogla walenggyam walenggyam ɨmɨnjognanyɨngganwar pɨla singi b'iyenamɨlendwɨmenatuwenyɨt. 2 Ɨ wɨn goro nony b'etɨdateninamtungg tɨb kesa rɨga b'obogɨl sam kɨma obai om-nenam. Mop nokɨp odede mɨle kenaemb nɨndarɨgap kea nonony kesa aneru b'obogɨl obai amne-nento. 3 Ɨ wɨn b'ogla nonyɨk amdeninam sɨbɨb-met rɨga odede nony menamena kɨma da wɨdaopima ton kɨma yɨpand sɨbɨbmetɨnd bebɨg kɨmawɨmena wuwenyɨt. Ɨ kwa wɨn b'ogla nonyɨkamdeninam rɨga yepim re rɨga wa pɨlke negɨr-jog b'ɨdgotnena akatenanj odede nony mena-mena kɨma da wɨda opima ton kɨma yɨpandwaina jɨwɨnd b'ɨdgotnena akatenindam. 4 Ɨ wɨnkomkesa rɨga b'ogla waina molkongga mɨle dɨdemolkongga pɨl b'asopaya mɨle tesnaenenindam,ajɨ goro onggɨtyam mɨle kɨlkɨl tamnɨkinam. Mopnokɨp God opima tesagɨkiny dem yɨgyɨg b'iyenarɨga dɨde gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyena mɨle rɨga. 5 Ɨwɨn goro wulkɨp singind wɨmena tuwenɨm, ajɨwɨn nony rɨrɨrkɨp na tekenyɨt nangga im re wayɨmɨndwekeny. Mop nokɨp God yindeny da, “Konmakwa ɨta men nony metɨdatenenyɨn. Ɨ Kon maɨta men kak mɨtɨaenyɨn.” 6 Sɨ onggɨt paemb men

b'ogla ɨmɨnjog danda kɨma odede yɨna peba yɨtkɨma nendeninum da,“Yonggyam re kornɨm yɨm okawa rɨga e.

Sɨ kon makwa ɨta moga taenyɨnSɨ yete gɨm ke rɨgate nangga e omnɨk kor pɨlɨnd?”

7 Ɨ wɨn b'ogla nonyɨk amdeninam waina wɨpiyena rɨga yepiya re God ma yɨtkak wa use-nenauto. Ɨ wɨn nony wuwene rɨdede na tonwɨmena tuwonj dɨde uj aukɨto, ɨ ɨngkaimembwɨn towaina gar ke utkunda mɨle tataikenin-dam. 8 Ɨ Yesu Keriso re ɨnta yɨpa rɨrɨrkɨp yɨbɨmsɨm ke, yu ke dɨde warɨtawarɨta ngɨrpu kesa.9 Ɨ komkesa b'engabenga ouyaena dɨde sisɨl wɨpouyaena mɨlep wen goro nony kesa ramneninemdɨmdɨm nya ke b'enga tab wa wɨp iyenam. Mopnokɨp God ma wurar ke garɨnd danda okatam reb'ogɨljog e, ajɨ ma owou gatab gog yɨmta undokakaim. Sɨ onggɨtyam owou gatab mɨle re kɨp kesaim. 10 Ɨ mera ɨta sisɨl yɨna sɨ b'angga imbrɨkapukap, ajɨ yɨna sɨ rɨga wa awɨr e danda onggɨt kapke sɨ b'angga ongongɨm yepiya re sɨ omnɨkapuyɨna plaimetɨnd wɨko omnɨka eyenento gog yɨtrɨrɨrɨnd. 11 Mop nokɨp yɨna mopyam sɨ rɨgapb'angga kus eyenento de yɨnayɨna pɨpmet wa rerɨgaina negɨr mɨle eomnena mana, ɨ daka ong-gɨtyam b'angga jɨ embrɨkenento re towaina wɨ-menapu kemp tungg bau kena. 12Sɨ onggɨt paembYesu daka kea Yerusalem taun mora bau keb'ɨdgotnena yokatonj wul b'agbagɨnd uj awowɨm.Nokɨmda ɨdenat TonTinajog kus keTina rɨga yɨnatamniny. 13 Sɨ medaka ket b'ogla Yesumna ɨngarkɨma wul b'agbag yurowatenu dɨde ket merainawɨmenapu kemp tungg ke ropekinum de bau waTi pɨlwa. 14 Mop nokɨp mera awɨr e yɨbɨm dadalngɨrpu kesawɨmenapu tunggdɨkɨnd gowukoyɨnd,ajɨ men ɨnte yɨr ungauka yiyenyu onggɨtyamdadal ngɨrpu kesa tungg wɨmenam rɨnte ra ik.15 Ɨ Yesu re kea wul b'agbagɨnd sɨ yomnɨkonj. Sɨonggɨtyam Tina sɨ omnɨki kenaemb men b'oglaɨpendi kesa esourena sɨ gasa reyeninum Godɨmpɨlwa. Ɨ onggɨtyam meraina esourena sɨ gasa remeraina gar ke utkunda gatab rɨgawadanda kɨmapɨtapɨta omnena mɨle e da, “Kon Yesumna rɨgaen.” 16 Ɨ kwa wɨn goro nony b'etɨdateninam rɨgawa pɨlwa b'ogɨl wɨko omnɨkam dɨde yingg iyenamnanggamog im re wa pɨlɨnd wekeny. Mop nokɨpodede mɨle re Godɨm b'ogɨl sɨ gasa im rɨngkae reGod nony sam aukeneny.

17 Ɨ waina wɨngawɨnga ke wɨp omnena rɨgare towaina yɨrkokar ɨsɨngkandena kɨma im wenwɨngawɨnga ke yɨr ɨpka eyenanj odede nony

Ibru 13:18 347 Ibru 13:25menamena kɨma da ton b'ogla towalenggyamwaina wɨngawɨnga gatab yɨt turowatenanj Godɨmpɨlwa. Sɨ onggɨt paembwɨn b'ogla utkundeninamopimemb waina wɨp omnena rɨga ɨ dɨde towainayɨt rɨrɨrɨnd b'akaena tuwenyɨt. Nokɨm da ɨdenatton b'ogɨl gar sam kɨma wɨko omnɨka teyenanj ajɨgoro gar bebɨg kɨma. Mop nokɨp ra ton gar bebɨgkɨma wɨko omnɨka teyenanj, wɨn makwa opimab'ogɨl ɨsma yɨr tangindam onggɨt mɨle ke.

Undwatapu Yɨtkak18 Ɨ wɨn b'ogla yɨr opmiteninam sowa gatab.

Mop nokɨp sɨn ɨmɨnjogɨm yɨmjatenyu da sowa ɨtab'ogɨl kukɨp ke nonykok, nokɨp ita wɨnɨnd sɨnb'akawawuwenyɨn re b'ogɨl dɨmdɨmwɨko omnɨkamim. 19 Ɨ kon wen komkesa etenainyɨn onggɨtgatab yɨr opmitenam da God ken wanakana ne-tend wa pɨlwa.

20 Ɨ mera Yonggyam Yesu, ɨt re ukoi mamoi yɨrɨpka mopyam rɨga, kea kus yɨgmarkonj ngɨrpukesa Godɨmna outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt rɨrɨrkɨpomnam, sɨ ɨngkenaemb ket ngɨmbla God Tin yut-nyitonj uj ke. 21 Ɨ onggɨt Godɨt wen rɨrɨrkɨp ram-nɨkin komkesa b'ogɨl gasa omnɨkam Tina singirɨrɨrɨnd. Ɨ Ton kwaYesuKerisomnaoramiti dandake mera pɨlɨnd wɨko ramnɨkin rɨngkae ra tonsam okateny. Sɨ ɨtemb Yesu Keriso, Ti pɨlwab'ogɨl ɨnyomarena dadal ngɨrpu kesa ngɨrpu kesa,ɨmɨnjog.

22 Kor nany dɨde yɨngganwar! Kon wenetenainyɨn b'obogɨl emorkam koina onggɨtyamb'ugowa yɨt, nokɨp kon ɨtemb leta yɨrɨken re mapɨnjog e. 23 Ɨ kon wen wumɨr tamninyɨn damera gar ke utkunda rɨga Timote ke sɨbɨbmet keopenjɨm. Sɨ ra ton wanakana ik kor pɨlwa, kon ɨtaton kɨma wen tadarinyɨn.

24 Ɨ wɨn koina wɨdaemb yɨt tamnenindamkomkesa waina wɨp omnena rɨga wa pɨlwa dɨdekomkesa yɨna rɨga wa pɨlwa. Ɨ Italiya ke garke utkunda rɨgap wen wɨdaemb yɨt amnenanj.25Godɨmna wurar komkesa wɨn kɨma.

Yakobo 1:1 348 Yakobo 1:15

Yakobo LetaYakobomna Ɨrɨki LetaIsɨpkita YɨtkakOnggɨtyam Yakobo Leta ɨrɨka rɨga re Yakobote.

Sɨ wɨp da ɨtemb leta re ama rɨka naskajog leta ɨrɨkie sisɨl peba wɨngɨrɨnd. Ɨ onggɨt letam ɨrɨki wɨnre ama rɨka A.D. poti eit (48) kemag nat. Ɨ ɨtembleta ɨrɨki re Yesumna yɨngganɨmna e, dɨde ton reYerusalem sosind yɨpamopyam rɨga na yɨbnonj. Ɨton ɨtemb leta yɨrɨkonj re gar ke utkunda rɨga wapɨlwa na yepiya re Ju rɨga twelp (12) gu wɨngɨrɨndkupka gowukoyɨnd otkoki wekenonj.

Yakobo ɨtemb leta yɨrɨkonj re gar ke utkundarɨga ouyawa mana rɨdede wɨp e gar ke utkundamɨle omnɨkam. Ɨ ton kwa danda kɨma odede yin-deny da, “Rada mera ɨta ɨmɨnjog gar ke utkundamɨle yowamu, sɨ men ɨtaikena kae pɨta wa om-nenyu.” Ɨ ton kwa odede mɨle gatab yɨmak yɨtamneniny, opi re soro gatab, ɨ yɨt b'ugwatenagatab ɨ bu b'iyena gatab ɨ tugɨm ingaena gatab, ɨb'asourena mɨle gatab ɨ mɨmkam wɨmena gatab ɨdɨde yɨr opmita gatab.

Simesime Yɨtkak dɨde Gar ke Utkunda RɨgainaB'ɨdgotnena gatab Yɨtkak

1 Simesime! Kon Yakoboten. Kon re God mawɨko rɨga en dɨde Yonggyam Yesu Keriso ma wɨkorɨga en. Kon peba ɨrɨken ra komkesa Ju rɨgawaina twelp (12) gu wɨngɨrɨnd wanɨm ma yepimre wɨn gar ke utkunda rɨga wetaweta wekenyɨtb'engabenga kantri wɨngɨrɨnd. Naska kon wensimesime tamninyɨn.

2 Kor gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar!Ra b'engabenga wɨp bebɨgɨp wen tatonkenenanjwaina wɨmenand, wɨn b'ogla ukoijog sam tauke-nenindam. 3Mop nokɨp wɨn wumɨr im da onggɨtbebɨgɨmna otonkeni nya kaim wɨn waina gar keutkunda ɨmɨnjogɨm tamnenindam, ɨ ɨngkaim wɨnkwa mɨmkam wɨmena danda takatenindam ong-gɨt bebɨg wɨngɨrɨnd. 4 Sɨ onggɨt mɨmkam wɨmenadandapim teyenanj de waina b'ogɨljog gar keutkunda mɨle wa. Nokɨm da ɨdenat waina gar keutkundamɨle b'ogɨljog taukenenanj komkesa nyake dɨde komkesa gatab ke, sɨ waina gar ke utkundamɨle makwa opima kut taukanj komkesa wainabebɨg wɨmena wɨngɨrɨnd. 5 Ajɨ yet ra man moinamultekɨpɨm kut taet dɨmdɨm gar ke utkunda mɨleomnɨkam, man b'ogla erkenyɨt Godɨnd yete rekomkesa rɨga wa kear ke jabajaba agoniny dɨde

kwa maka samany ke amneniny. Sɨ ton ket ɨtamotkau. 6 Ajɨ ra man erkisɨt, man b'ogla moinakupka gar ke utkunda oramisɨt, ajɨ goro nonysɨp-sɨp kɨma. Mop nokɨp yet ra man nonysɨpsɨpkɨma erkenyɨt, man ɨja emb jɨ wɨp rɨngma re rɨbɨtyukenkeny sɨpa wuro. 7 Ɨtemb re man rɨga, mangoro kwa nony taet da, “Kon ɨta mɨra okasɨnYonggyamɨm pɨlke.” 8 Mop nokɨp man re nonynɨmognɨmog kɨma rɨga et, sɨ mor nony ma ɨtayɨpaina nyawɨnd yɨbɨm Godɨm pɨlɨnd, ajɨ komkesagatab wa e yikeny.

9 Ɨ kwa gar ke utkunda nany o yɨnggan yetra man gou wa nyɨ rɨga mɨtɨbnyɨt, man b'oglaɨmɨnjog gar sam kɨma na wumɨr okatenyɨt da,God ke men moramis wɨngawɨnga nya ke ukoijogpɨpmetɨnd. 10 Ɨ dɨde kwa yet ra man jogjog gasakɨmamɨtɨbnyɨt, man b'ogla ɨmɨnjog gar sam kɨmawumɨr okatenyɨt da ma namb man moina jogjoggasa kae ukoi pɨpmet yokasɨt, sɨ God men ɨta gouwa motɨny onggɨt jogjog gasam pɨlke. Mop nokɨpmada ɨja e uj taet odede rɨngma ra tɨbɨmna poposobijog wɨnɨnd tekeny, ɨngkek ket wanakanatɨtmokanj gou wa. 11 Ra lomkongga pemb kɨmapumb wa tainy dɨde onggɨt pembɨt tɨb nanggyarɨmyarɨm omnɨk, sɨ ket onggɨt tɨbɨmna popoopima tɨtmokanj gou wa dɨde onggɨt popomnaɨkaeneni kwa ket negɨr taukanj. Sɨ jogjog gasakɨma rɨgat toda kwa odede yɨpaina wɨp nya eɨmaikis, ra ujɨt omɨny tina wulkɨp wɨko omnɨkawɨngɨrɨnd.

12 Yete re man yɨpa rɨgat bebɨgɨmna otonkenawɨp awarkeninyɨt, man re ukoijog b'ogɨl kɨma rɨgaet. Mop nokɨp rada man opima onggɨtyam bebɨggou wa tamneninyɨt, sɨ man ɨta ket Godɨm pɨlkemɨra okasɨt dem dadal ngɨrpu kesa yɨrkokarɨmnab'ogɨl dɨra rɨna re God tɨrɨr amneninonj rɨga waogonam yepim re Godɨnd singi yiyenyi. 13Ra yɨparɨgat, man okasɨt bebɨgɨmna otonkena, man goroopulitɨm da Godte otonkena niyeny bebɨgɨndoramitam! Mop nokɨp maike yɨpa negɨrɨt Godɨndyotonkenonj bebɨgɨnd oramitam, ɨ dɨde kwa Godtilenggyam maike yɨpa rɨgand yotonkenonj be-bɨgɨnd oramitam. 14 Ajɨ rɨgap towalenggyambebɨgɨmna otonkena im akatenanj, mop nokɨpton towainajog gɨm ke negɨr singi im yɨmta un-dokenenanj. Sɨ onggɨt negɨr singipim ten ugun-gatenanj dɨde ten ewɨkanj towanɨm negɨr mɨleomnɨkam. 15 Ɨ ket ra onggɨt negɨr singit ngor kɨmatainy ngor kɨma kongga re dɨde, sɨ ton b'ɨga ukenjra negɨr mɨle e. Ɨ ra onggɨt negɨr mɨlet tina onyita

Yakobo 1:16 349 Yakobo 2:8rɨrɨr tainy rɨgajog re dɨde, sɨ ket ti ɨsma pɨta tainyra uj e.

16 Kor gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwaryena re kon singi eyeninyɨn! Wɨn goro kwawaina gɨm ke rɨga tenjɨkeninam wen rabem om-nenam! 17 Sɨ komkesa b'ogɨl wurar gasa dɨdekomkesa otomantijog yiyag wurar gasa pumbke gou wa wuweny re wub kumb ngaya oto-barkayam Abum pɨlkaim. Ɨ dɨde God ma ɨtab'engendeneny odede wɨp ɨt re rɨngmim ra gasawainawɨngawɨnga b'etngendenanj ngayampɨlke.18 Ɨ God tina singind men pɨta nomninonj tinaɨmɨnjog yɨtkak kena, nokɨm da ɨdenat men naska-jog pɨpmet takasindam komkesa Tina otobarkigasa wɨngɨrɨnd.

Utkunda dɨde Omnɨka19 Kor gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar

yena re kon singi eyeninyɨn! Wɨn wumɨr natekenyɨt odede mɨle omnɨkam. Sɨ komkesa rɨgab'ogla wanakana taenanj utkundenam, ajɨ b'oglamuske yɨt opurenam raeninem. Ɨ kwa gorowanakana soro omnɨkam raeninem. 20Mopnokɨprɨgaina sorop ma opima negɨr kesa dɨmdɨmjogmɨle rɨrɨr tamnɨkanj Godɨm wɨpɨnd. 21 Sɨ onggɨtpaemb wɨn komkesa kɨlkɨl mɨle dɨde rɨga negɨromnɨka mɨle ewaikeninam wa pɨlke rɨnsim rerɨgap amnɨkenenanj! Ajɨ b'ogla takasindam dɨdetamnɨkindam God ma yɨtkak rɨna re God ɨtot eye-ninonj waina gar wa, mop nokɨp onggɨt yɨtkakɨpyɨrkokar im tagonanj waina wɨngawɨnga wa.

22Ajɨ wɨn Godma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt yɨmtaundoka rɨga na taindam, ajɨ goro yɨpya nena keutkunda rɨga taindam, nokɨp onggɨt mɨle ke wɨnwalenggyam b'anygɨnenindam. 23 Mop nokɨp rayɨpa rɨgat God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt yɨpyanena ke tutkundeny, ajɨ ra ton maka onggɨtyamGod ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt yɨmta tundokiny,ton re odede rɨga e yete re tinajogwɨp b'atapnenywɨp b'atapnenapu glas ke. 24Mop nokɨp ra onggɨtrɨgat tina wɨp b'atapneny dɨde ket iwas, sɨ tonodenja e nony b'etɨdas rɨdede na tilenggyam wɨpyɨr b'ang glasɨnd. 25 Ajɨ kea gog yɨt rɨrɨrkɨpawonj, sɨ onggɨt gog yɨtte rɨga etrareniny God mab'ɨsagɨka mɨle ke. Sɨ yet ra ɨtemb gog yɨt yɨrɨkiyeneny dɨde nony menamena kɨma ɨbneneny,ton ma ɨta gog yɨt nony b'etɨdateny nangga ere yɨpya ke utkundeny, ajɨ ton b'ogla onggɨtyamgog yɨt ɨtaikeny. Sɨ God ɨta tin b'ogɨl omɨny demkomkesa tina ɨtaikena wɨko wɨngɨrɨnd.

26 Ɨ yet ra ton nonyɨk b'atɨmdeny da, “KonGodɨnd b'obogɨl e ewangaya yiyenyɨn,” ajɨ tonmaka ra b'obogɨl tinaweyat ingaena iyeny dɨde ratina garɨnd b'atɨnygɨneny, onggɨt rɨgamna ewan-gaya mɨle Godɨm pɨlwa re mogjɨ kesa e. 27 Sɨ AbuGodɨm wɨpɨnd kɨlkesa dɨde b'ogɨl Godɨnd ewan-gayamɨle rɨga re ɨja emb jɨ da tonb'u akemogkesab'ɨga dɨde mik kongga tadareneniny dɨde yɨmtakaeniny towaina b'ɨdgotnena wɨngɨrɨnd. Ɨ tonre kwa ɨta tilenggyam yɨr b'ɨtɨpkeneny, sɨ onggɨtpaemb ton makwa ɨta kɨl kɨma taukeneny onggɨtgowukoi mɨle ke.

2Goro Gɨm ke Rɨga Okatam

1 Kor gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar!Wɨn gar ke utkunda yoramitonda mera Yong-gyam, Yesu Kerisom pɨlɨnd yete re b'ogɨl ɨny-omarenand yɨbɨm. Sɨ onggɨt paemb wɨn goroyɨpaina gatab nena b'ɨsnawa mɨle tamnɨkindam.Ma b'ogɨl mɨle e. 2 Odede rada nɨmog rɨgab'ɨtgarya waina yɨr opmitenapu met wa, yɨpa regold yɨmkak ringi b'ikiti dɨde otomanti ukoi mɨrakɨma kobɨrgɨm b'ikoki jogjog gasa kɨma rɨga e, ɨdɨde kwa yɨpa re gujguj kobɨrgɨmb'ikoki gasa kesarɨga e. 3 Sɨ ra wɨn ɨtemb otomanti ukoi mɨra kɨmakobɨrgɨm b'ikoki rɨgand yɨr ongya b'ogɨl ɨsnawakɨma dɨde omnya da, “Simesime, metkɨm ayo!Omand omite dɨkɨnd b'ogɨl omitenapu kasand!”ajɨ kwa daka wɨn ɨja e gasa kesa rɨgand omnya da,“Omanda ta onyite-o! O omite gowɨnd!” 4 sɨ wɨnkemb wa wɨngɨrɨnd yɨpaina gatab nena b'ɨsnawamɨle yomnɨkya, dɨde wɨn kwa kemb negɨr nonymenamena kɨma b'ɨsagɨka rɨga aukindam.

5 Kor gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwaryena re kon singi eyeninyɨn! Wɨn koina yɨtb'obogɨl nony menamena kɨma utkundena! Sɨɨmɨnjog e da God gasa kesa rɨga abagɨkinonj ong-gɨt gowukoyɨnd, ɨ ket wɨngawɨnga ke jogjog gasakɨma rɨga amnɨkeniny towaina gar ke utkundawɨmenand, ɨ dɨde kwa ten pumb tunggɨmnaowabɨnta rɨga amninonj, nokɨp kea Ton tɨrɨr yɨtamninonj rɨga yepiya re Tin singi yiyeneno. 6 Ajɨwɨn walenggyam walenggyam im gasa kesa rɨgaɨsnawa kesa amnenindam. Sɨ rɨngma, ma jogjoggasa kɨma rɨgapim wen aramitenanj bebɨgɨndrɨnte ra wɨn ma rɨrɨr im okatam? Dɨde kwa matonpim wen kotɨm ɨgonyɨgony eyenanj negɨr mab'ɨsagɨka okatam? 7 Ɨ kwa rɨngma, ma jogjoggasa kɨma rɨgapim yɨsadrenenyi b'ogɨl ɨsnawa nyɨrɨngkaim re rɨgap wen nyɨ agenairanj? 8 Ajɨ ra

Yakobo 2:9 350 Yakobo 3:3wɨn ɨmɨnjog yɨmta undokenenya ɨt reGodmaukoiwɨp iyena gog yɨt rɨnte re yɨna peband ɨrɨki yɨbɨmda, “Singi yiyene mor rɨgand mada re dɨde!”sɨ wɨn b'ogɨljog mɨle e yomnɨkenenya. 9 Ajɨ rawɨn rɨga wa pɨlwa yɨpaina gatab nena gɨm keb'ɨsnawa mɨle omnɨka teyenindam, sɨ kemb wɨnnegɨr mɨle im omnɨka eyenindam. Nokɨp gogyɨtɨt onggɨtyam mɨle emjateniny da wɨn gog yɨtopima arbekenenindam. 10 Mop nokɨp yet ratawaminy komkesa gog yɨt, ajɨ onggɨt komkesagog yɨt wɨngɨrɨnd yɨpaina gog yɨt nena erbenj, sɨton re kembkomkesa gog yɨt erbeka rɨga e. 11Mopnokɨp Godte yindeny da, “Goro gigɨr dɨde yɨgyɨgb'iyena mɨle omnɨkɨm!” ɨ kwa yindeny da, “Gororɨga ongandɨm!” Sɨ man maka ra omnɨket gigɨrdɨde yɨgyɨg b'iyena mɨle, ajɨ man rɨga uj ondrɨket,kemb man gog yɨt erbeka rɨga aet. 12 Sɨ wɨn nonykɨma apureninam dɨde yɨr kɨmamɨle omnɨka eye-ninam, mop nokɨp God wen tesagɨkiny dem Tinagog yɨt kaim rɨngkaim re men b'ɨtrari wekenyɨnTina b'ɨsagɨkam pɨlke. 13Mop nokɨp yet ra makakear kɨma rɨga yɨm takaeneniny, God daka ɨta tipɨlɨnd kear kesa b'ɨsagɨka omnɨk dem. Ajɨ yetra man rɨga kear tamnɨkeneninyɨt, onggɨt keartemen pumb wa muturowas dem God ma b'ɨsagɨkawɨnɨnd, sɨ man b'ogɨl sam e taet dem.

Gar ke Utkunda dɨde B'ogɨl Mɨle Omnɨka14 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Yet

ra ton indeny da, “Kor ɨta gar ke utkunda,” ajɨ tonmaka ra b'ogɨl mɨle omnɨka teyeniny, sɨ nanggab'ogɨl e ik ti pɨlwa, ra ton odede gar ke utkundanenand ɨbɨm? Sɨ onggɨt gar ke utkundat makwarɨrɨr e onggɨt rɨgam yɨrkokar okau. 15 Ɨ dɨde kwarada wa wɨngɨrɨnd yɨpa gar ke utkunda rɨga okongga, ton kobɨrgɨmɨm kut tau gɨbɨl wɨnɨnd dɨdeowoupa ɨbɨm owou kesap, 16 sɨ ra wa wɨngɨrɨndyɨpa rɨgat tin omɨny da, “B'ogɨl sɨtawar! Pembɨmb'ogɨl kobɨrgɨmb'ikite dɨde ngorɨmb'obogɨl owouawine! Sɨ kon mɨtraren,” ajɨ ton maka ra tiokainy owou dɨde kobɨrgɨm, sɨ onggɨt opurenake nanggamog b'ogɨl e itkau onggɨt bebɨg kɨmarɨgam? 17 Ɨ kwa gar ke utkunda mɨle toda odedeyɨpa wɨp emb jɨ da, ra gar ke utkunda mɨle makara b'ogɨl mɨle omnɨka kɨma ɨbɨm, ɨtemb gar keutkunda mɨle yɨbɨm re uj e.

18 Ajɨ ra yɨpa rɨgat odede indeny da, “Man regar ke utkundamɨle kɨma et, ajɨ kon re b'ogɨl mɨleomnɨkayam en.” Sɨ man moina gar ke utkundamɨle pɨtand nouyae b'ogɨl mɨle omnɨka kesa ke!Koda ɨta koina gar ke utkunda mɨle mor pɨtand

motouyaen koina b'ogɨl mɨle omnɨka ke. 19 Ɨman kea ɨmɨnjogɨm yomnyɨt da God re yɨpainae. Sɨ b'ogla namb! Negɨr wɨngawɨngap toda kwaopimanambyɨpawɨp ɨmɨnjogɨmomnena yiyenyi,sɨ onggɨt paim ton ukoimoga kɨma kaktɨtɨ aenanj.20Korɨrkorɨr rɨga! Maman ɨmɨnjog singi et wumɨrokatam da, gar ke utkunda mɨle re ma ɨta wɨkoomnɨk b'ogɨl mɨle omnɨka kesa, dɨde ɨtemb tinagar ke utkunda mɨle re mogjɨ kesa e? 21 Sɨrɨngma mera b'u Abraamɨm gatab yɨt? Re tontina lesmɨta b'ɨga Isakɨnd yiyonj dɨde yoramitonjyɨna sɨ omnɨkapu kap kumb wa Godɨm singi sɨgasa okawam, sɨ rɨngma, ma tina onggɨt b'ogɨlmɨle omnɨka kena God ti negɨr kesa dɨmdɨmjogrɨga nyɨ yokawonj? 22 Sɨ wɨn kea wumɨr aindamda, tina gar ke utkunda mɨle re yɨpa nat gɨlgɨlwɨko yomnɨkenonj tina b'ogɨl mɨle omnɨka kɨma,dɨde onggɨt tina b'ogɨl mɨle omnɨkat tina gar keutkunda mɨle kupkakupka mogjɨ kɨma pɨta wayomnenonj. 23 Sɨ yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨkiyɨbɨm da, “Abraam Godɨnd gar ke utkunda keyokatonj, sɨ ɨngkenaembGod pɨta yomnonj da tonre negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga e.” Sɨ kea ɨtemb Godma yɨt rɨrɨrkɨp awonj tina onggɨtyam b'ogɨl mɨleomnɨka ke. Sɨ onggɨt penaemb rɨgap tin yogenayoda, “Ton re God kɨma yɨpand rɨgarɨga i.” 24 Sɨwɨn ke wumɨr aindam da, God b'ogɨl mɨle omnɨkakaim rɨga wa agoniny negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨganyɨ ajɨ ma gar ke utkunda nena kaim. 25 Ɨ odedeyɨpa wɨp nya kena yiyagyiyag iyenapu konggaRaab toda kwa b'ogɨl mɨle omnɨka ke yokatonjnegɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ, re ton simesimeamnonj Ju rɨga waina bageyam dɨde ten etmɨki-tonj wɨgawɨga b'enga nya nata. 26 Sɨ men ketwumɨr im namb da, wɨngawɨnga kesa rɨga jɨ reujgɨm e, ɨ odede yɨpa wɨp kwa b'ogɨl mɨle omnɨkakesa gar ke utkunda re uj e.

3Weyat ke Negɨr Mɨle Omnɨka

1 Kor gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar!Wɨn gorowawɨngɨrɨnd jogjog rɨga singi taukinamGod ma yɨt ouyaena rɨga awowɨm, nokɨp wɨnkea wumɨr im da sɨn ouyaena rɨgap ɨta bebɨgjogb'ɨsagɨka okasu dem. 2Mop nokɨp komkesa menjogjog b'engabenga wɨp negɨr nyawɨnd sap oten-denindam wɨmena wɨngɨrɨnd. Ɨ ra yɨpa rɨga makasap totenj tina opurena ke, ɨtemb rɨga re kɨlkesadɨmdɨm rɨga e. Sɨ ton rɨrɨr e wɨp iyeny tinakomkesa jɨ b'ogɨl mɨle omnɨkam. 3 Sɨ kon nɨnda

Yakobo 3:4 351 Yakobo 4:2wɨngata yɨt nitindenyɨn. Ra man oso ogokamsobijog ayɨnkak b'ɨga oramisɨt osomna tu borawa, sɨ oso ɨta men yɨmta mutundok. Ɨ kwa manrɨrɨr e tina jɨ komkesa ingaenyɨt rɨtata ra mansingimenonɨm. 4 Ɨ kwawɨn nonywuwene ukoijoggɨga wa! Ra rɨgat yɨpa ukoijog gɨga iyeny sɨpanddɨde ra ukoi danda kɨma rɨb dɨde wuro ikeny gɨgawa, sɨ nangga ma jɨ rada ɨtemb gɨga ukoijog e,gɨga kibiyamɨt ɨta gɨga wɨp iyeny sobijogjog karabke. Sɨ kibiyamɨt ɨtemb gɨga dɨmdɨm e yii rɨtata raton singi gɨga iyoyɨm. 5 Odede yɨpa wɨp nya kekwa rɨgaina jɨwɨnd weyat re sobijog kɨpear e, ajɨton ukoi gasam ɨta b'atɨsoureny rɨgaina wɨmenawɨngɨrɨnd.

Ɨ kwa nony wuwene de rɨngma ra sobijogwulpotɨt embomb iyeny komkesa ukoijog b'uwa!6 Ɨ weyat re yɨpa wɨp e ɨt re wulpot re dɨde.Ɨ kwa tina komkesa negɨr mɨle omnɨka re yɨpab'enga gowukoi pɨla e. Weyat tina pɨpmet yokasrɨgam jɨwɨnd re ɨja e ɨt re nɨnda kɨpear re dɨde,ɨ kupka rɨgamna jɨ negɨr wɨp yomnɨkeneny. Ɨdɨde onggɨt rɨgamna komkesa yɨrkokar wɨmenaimbrɨka yiyeneny, ɨ ɨtemb wul re wul tungg keso omni e yɨbɨm. 7 Men rɨgap rɨrɨr im tangenin-dam dɨde tauyaenindam odede opi re komkesab'engabenga wɨp b'angga, ɨ ngena, ɨ mukak kegowɨndmenamena b'angga, ɨ dɨde sɨpand kabum.Sɨ opimemb komkesa b'angga rɨgaina wɨra nasimwekeneny. 8Ajɨ rɨgat ma rɨrɨr e weyatɨnd ingaeny,nokɨp weyat re ngɨrpu kesa negɨr gasa e dɨdeujɨmna guda ke yɨndangɨr e yɨbɨm. 9 Ɨ ong-gɨt weyat kae men Yonggyam Abund yewangae-nenyu. Ɨ dɨde onggɨt yɨpaina weyat kae sake yɨtapurenenindam God pɨla omnɨki rɨga wa pɨlwa.10 Sɨ yɨpaina tugɨm ke opekenenanj re ewangayayɨt im dɨde sake yɨt im. Kor gar ke utkunda nanydɨde yɨngganwar! Sɨ ɨtemb re ma b'ogɨl mɨle embjɨ. 11 Sɨ rɨngma, osiya metmet nyɨ dɨde burakaknyɨ topekya yɨpaina nyɨ opekapu ke rɨnte ra ɨbɨmyɨpaina nyɨ kip borand? 12 Kor gar ke utkundanany dɨde yɨngganwar! Rɨngma, pig wulɨt rɨrɨre kɨp tejagɨkiny olib kɨp? O greip kayɨt rɨrɨr ekɨp tejagɨkiny pig kɨp? Sɨ ɨja emb jɨ yɨpa wɨpsol nyɨ opekapu, toda ma rɨrɨr e metmet nyɨwɨmb'engendam.

Godɨmna Okai Ɨmɨnjog Multekɨp13 Ɨ wa wɨngɨrɨnd yete rɨrɨr e tapureniny da,

“Kon b'ogɨl multekɨp kɨma en, sɨ kon wumɨr enrɨdede e dɨmdɨm wɨmenam Godɨm wɨpɨnd. Dɨdekon gasa omnɨka wumɨrjog en, sɨ kon wumɨr en

rɨdede e gasa omnɨkam?” Sɨ ton b'ogla opimembtina b'ogɨl omnɨka mɨle tengaeneniny nony kɨmamuske wɨmena mɨle ke dɨde b'ogɨl multekɨp kerɨna ra ton wumɨr okateny rɨdede e dɨmdɨmwɨmenam Godɨm wɨpɨnd. Ɨ ɨngkaemb ket tonb'ogla pɨta wa tamɨny tina b'ogɨl multekɨp dɨdetina gasa omnɨka wumɨr. 14 Ajɨ yet ra man negɨrburakak mɨle omnɨka kɨma nonyɨk b'ɨponenaokasɨt moina gar wa, dɨde kwa ra b'enga rɨga maukoi pɨpmet ɨsatam ukoijog singi taet, goro manb'atɨsourenɨm da, “Kon b'ogɨl multekɨp kɨma en,dɨde gasa omnɨka wumɨrjog en.” Sɨ ɨngkae nambman b'anygɨnenyɨt, ɨ ɨtemb moina b'asourenayɨt ma ɨta rɨrɨr ainy Godɨmna ɨmɨnjog omni yɨtkɨma. 15 Ɨ ɨtemb b'asourenamultekɨp re ma pumbtungg kae ik. Ajɨ ɨtemb re onggɨt gowukoyɨmnae, ɨ ɨtemb re rɨgaina gɨm ke singi mɨle kae, ɨdɨde kwa ɨtemb re negɨr wɨngawɨnga ma otobarkie. 16 Sɨ kon b'ogɨl e odede nitinjɨn, mop nokɨprɨkɨnd ra wa wɨngɨrɨnd nonyɨk b'ɨponena mɨledɨde b'enga rɨga ma ukoi pɨpmet ɨsatam ukoijogsingi tekeny, sɨ toda kwa ɨndaima wɨp ongwatikesa mɨle dɨde b'engabenga wɨp negɨrjog mɨletekeny dɨkɨnd. 17 Ajɨ ra yɨpa rɨgat okas dɨmdɨmwɨmenam b'ogɨl multekɨp rɨnte re pumb tunggke ik, sɨ naskajog ton Godɨm wɨpɨnd kɨlkesa eɨbɨm, ɨ kwa rɨga wa wɨngɨrɨnd ngɨmbla kɨma eɨbɨm, ɨ musɨk ɨsnawa nony kɨma e ɨbɨm, ɨ ɨmɨnjogdɨmdɨmnony ɨpangendi na ɨbɨm, ɨ dɨde ita wɨnɨndkear mɨle dɨde b'ogɨl mɨlemna kɨp yɨndangɨr naɨbɨm. Ajɨ ton ma ɨta yɨpa gatab nena b'ɨsnawamɨle dɨde ti ma ɨta gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨrmɨle. 18 Sɨ yet ra ngɨmbla kɨma wɨmena ikeny rɨgawa wɨngɨrɨnd, ton ngɨmbla omnɨka rɨga e tainy,ɨ ɨngkaemb negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨlemna kɨptɨjagɨkanj.

4Gowukoi Gɨm ke Singi gatab Yɨt

1 Sɨ wa wɨngɨrɨnd rɨngkaim geja b'iyena mɨledɨde b'ipowa mɨle aukanj? Sɨ rɨngma, ma wainagowukoi sam okatam singi wa pɨlkaim pɨta aukawuweny rɨnsim re geja b'iyenanj waina kɨpearingaenam? 2 Ɨ wɨn gɨm ke gasa im singi eye-nindam, ajɨ wa ma opima onggɨtyam gasa. Ɨwɨn onganda mɨle dɨde nonyɨk b'ɨponena mɨleim amnɨkenenindam, ajɨ makwa rɨrɨr im wɨnwaina singi gasa temjindam. Ɨ dɨde wɨn kwawa wɨngɨrɨnd b'ipowa mɨle omnɨka eyenindam

Yakobo 4:3 352 Yakobo 5:5dɨde geja im b'iyenindam, ajɨ wa ma opima ong-gɨtyam gasa, mop nokɨpwɨnmakwa ɨta yɨgekenyaGodɨnd nanggamog im re wɨn singi eyenindam.3Wɨn yɨgekenya, ajɨ ma opima akatenindam, mopnokɨp wɨn odede negɨr nony menamena kɨma eyɨgekenya da, ɨdenat wɨn opimemb okati gasawainajog singi omnɨkam tengaenindam. 4 Ɨ wɨn,gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyena mɨle kongga pɨla rɨga!Sɨ rɨngma, ma wɨn wumɨr im da yet ra gowukoikɨma rɨgarɨga tainy, ton kemb God kɨma gejarɨga e ainy? Sɨ onggɨt paemb yet ra man singitaet gowukoi kɨma rɨgarɨga awowɨm, man kembmolenggyamGod kɨma geja rɨga e aet. 5O rɨngma,wɨn ɨja im nony aindam da God ma yɨna pebat rɨlkesa e yindeny da, “God ukoi singi kɨma emerainawɨngawɨnga yɨr ungauneniny nonyɨk b'ɨponenakɨma rɨna re Ton wɨmenam aramkinonj merapɨlɨnd”? 6 Ajɨ God ɨmɨnjog im nogoniny ukoijogwurar. Sɨ onggɨt paemb yɨna pebat yindenyodede da,“God geja rɨga e aeny b'asourena rɨga wa pɨlwa,

ajɨ Ton wurar im agoniny towa pɨlwa yepimre towalenggyam sobijogɨm aenanj”

7 Sɨ wɨn b'ogla ɨmɨnjog walenggyam b'atkaindamGodɨnd yɨmta undokam, ajɨ geja omnɨkam tony-isindam Satanam pɨlwa! Sɨ ɨdenatemb tonb'ɨtkeny wa pɨlke. 8 Ɨ wɨn b'ogla wus wa ainamGodɨm pɨlwa! Sɨ ɨdenatemb toda wawus wa tainy.Negɨr mɨleyam! Wɨn b'ogla tesekindam wainanegɨr mɨle kɨma yɨm. Nony nɨmognɨmog rɨgayepim re wɨn singi aramitenindam Godɨm pɨlwadɨde onggɨt gowukoi gasa wa pɨlwa, wɨn kɨlkesanonymenamena na omnɨka yiyena Godɨnd ewan-gayam! 9 Sɨ wɨn b'ogla gar kopa okatena kɨmadɨde gar bebɨg kɨma yii aininam, ɨ dɨde b'oktaobairena kɨma yii aininam! Wɨn waina ngongengenjinam de gar bebɨg kɨma yii wa, dɨde kwawɨn engenjinam waina sam de gar kopa okate-nam! 10 Sɨ wɨn b'ogla mera Yonggyamɨm wɨpɨndwalenggyam sobijogɨm tainindam. Sɨ ɨdenatembton wen turowasiny.

11 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Wɨngoro negɨr yɨt opurena ke walenggyam waleng-gyam gou wa taininam! Yet ra negɨr opurenake wa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨga gou wa omɨny, o ratin negɨr b'ɨsagɨka yɨt ke omɨny, ton kemb negɨropurena ke gog yɨt gou wa yomɨny, o ton kembgog yɨt negɨr b'ɨsagɨka yɨt ke yomɨny. Ajɨ ra mangog yɨt negɨr b'ɨsagɨka yɨt ke omnyɨt, man maonggɨtyam gog yɨt yɨmta undoka rɨga et, ajɨ kembmangog yɨt b'ɨsagɨka rɨga e aet. 12Sɨ gog yɨt ogona

Rɨga dɨde b'ɨsagɨka Rɨga re yɨpaina e. Ɨ Ton rɨrɨre rɨga wa dadal ngɨrpu kesa yɨrkokar tagoniny onegɨr tamnɨkiny. Sɨ yetet man jɨ rɨga yet ra manb'ɨsagɨka iyenyɨt yɨpa rɨgam pɨlɨnd? Sɨ morma ɨtadanda rɨga b'ɨsagɨkam.

13 Ɨ wɨn otade b'obogɨl utkunda! Yepiya rawɨn ɨsamkya da, “Yu o mep men amim wuyɨn deonggɨt taun wa o detata onggɨt taun wa. Ɨ wulkɨpwɨko tamnɨkindam yɨpa kemag kɨma, ɨ ɨngkek ketukoijog wulkɨp takatenindam.” 14 Ajɨ wɨn mawumɨr im waina yɨrkokar mepnɨm rɨdede im wɨptesparkiny, mop nokɨp wɨn re tema pɨla im odedeɨt re rɨngma ra sobijog wɨn nenand ɨbɨm ɨ dɨde ketb'etɨdamkis. 15 Sɨ wɨn b'ogla odede tendenindamda, “Ra Yonggyam meranɨm singi tainy, sɨ menTina singi rɨrɨrɨnd yɨrkokar wɨmena tuwenyɨndɨde Tina singi wɨko im omnɨka teyenindam ɨteta onggɨtyam gasa o ɨte ta onggɨtyam gasa.”16 Ajɨ yu waina wɨmenand wɨn ɨja imemb jɨb'asourenindamda, “Men rɨrɨr immeralenggyammeraina singi gasa tamnɨkindam.” Sɨ odedekomkesa b'asourena re negɨr mɨle im. 17 Sɨ onggɨtpaemb da ra man wumɨr okasɨt nanggamog ere b'ogɨljog mornɨm omnɨkam Godɨm wɨpɨnd, ajɨkwa ra man maka onggɨtyam gasa omnɨket, sɨman kemb negɨr mɨle e yomnɨket.

5Jogjog Gasa kɨma Rɨgaina Negɨr gatab B'ɨsagɨka

1 Sɨ jogjog gasa kɨma rɨga, wɨn otade b'obogɨlutkunda! Wɨn ukoi yii kɨma obaireninam dɨdekwa yii aininam, nokɨpwanɨm ukoijog bebɨg kɨmab'ɨdgotnena re opima tuweny. 2 Ɨ waina jogjoggasa kea ɨtkɨka im wuweny dɨde rapsim owoueyenanj waina kobɨrgɨm. 3 Ɨ waina gold dɨdesilba orliyaliya im aukenenanj, dɨde onggɨt or-liyapim wanɨm yɨr ungatayam gasa taukanj demda, wɨn maka waina gasa b'obogɨl engaenenton-dam Godɨm singind. Sɨ onggɨt yɨr ungatayamgasapim owou teyenanj waina jɨ odede wɨp rɨng-mim re wulɨt gasa embrɨkeneniny. Nokɨp wɨnburuburu im amnɨkindam jogjog gasa onggɨt kik-itum wɨnɨnd. 4 Ɨ wɨn waina owou otogam sopapuwɨko rɨga im engaenenindam, ajɨ wɨn ma opimatowa wɨko mɨra agonenindam. Sɨ onggɨt wainamɨra omni kesa wulkɨpsim b'okta arara aenanjGodɨm pɨlwa, ɨ onggɨt otoga rɨga ma b'okta arakemb b'ɨgarenanj Komkesa Dandam Rɨgɨb RɨgaYonggyam God Tina yɨpya wa. 5 Ɨ wɨn otomantijogjog gasa kɨma im yɨrkokar wɨmena wuwenyɨtonggɨt gowukoyɨnd, dɨde wɨn sam nena singi

Yakobo 5:6 353 Yakobo 5:20nasim waina komkesa gasa rɨrɨr amnɨkenindam.Sɨ wɨn odede waina wɨmena kaim walenggyamb'angenkindam, dɨde b'angonjenindam Godɨmnab'ɨsagɨka bibɨrɨm odede ɨt re rɨngmim re rɨgapb'angga yɨr epkenenanj dɨde b'angonjenenanjonggɨt onganda bibɨrɨm. 6 Ɨ wɨn negɨr kesadɨmdɨmjog rɨga negɨrma b'ɨsagɨkand aramitenin-damdɨde uj andrɨkindam. Ajɨ tonmakawennegɨrke mɨra amnento.

B'ɨdgotnena dɨde Musɨk Wɨmena7 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! God

ma b'ɨsagɨka ɨta ɨmɨnjog ik dem. Sɨ onggɨt paembwɨn b'oglamusɨk wɨmena tuwenyɨt, ngɨrpu Yong-gyam ra tɨtenj dem. Ɨ wɨn nony aukinam walarɨgam gatab! Sɨ ton b'ogɨl mogjɨ im yɨr ungaukaeyeniny tina sopapu ke, sɨ onggɨt paemb tonmusɨk wɨmena ikeny kemag piro dɨde ɨle akewisar piro wɨnɨnd ngɨrpu ra mogjɨ taukanj. 8 Sɨwɨda ɨja na kwa muske wɨmena tuwenyɨt walarɨga pɨla, dɨde waina gar seo kɨma anyisinam,mopnokɨpYonggyamɨmna ɨtenda bibɨr kemomtae. 9 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Rawɨn bebɨg takatenindam, goro wɨn walenggyamwalenggyam b'injawa tuwenɨm! Sɨ ra wɨn makawalenggyamwalenggyamb'injawa tuwenyɨt, Godtoda makwa opima wen onggɨt mɨle gatab negɨrma b'ɨsagɨka ke tamniny dem. Ɨ wɨn yɨr de,b'ɨsagɨka rɨga re kea mora dunda nate onyitiyɨbɨm. 10 Kor nany dɨde yɨngganwar! Wɨn nonywuwene onggɨt gatab da God ma bageyamɨp keanegɨr b'ɨdgotnena akatenento, dɨde mɨmkam wɨ-mena wuwenenonj Yonggyamɨm nyɨ kɨma Godma yɨt opurenand. Sɨ wɨn b'ogla opimembtowaina wɨngata yɨmta undoneninam! 11 Ɨ wɨnkwa nony wuwene! Ra yɨpa rɨgat musɨk wɨ-mena ikeny tina bebɨg wɨngɨrɨnd, men b'ogla tinogenayu da b'ogɨl ke yɨndangɨr ai rɨga e. Sɨwɨn kea yɨna peband utkundenya rɨdede na Yobmusɨk wɨmena yikenenonj tina bebɨg wɨngɨrɨnd,ɨ dɨde wɨn kea wumɨr aindam rɨdede na Yong-gyam ti yogoninonj tina kikitum wɨnɨnd. Sɨ wɨnɨngkaimemb wumɨr yokatenya da Yonggyam reogenka kesa kear dɨde ogenka kesa ukoijog wurarrɨga e.

12 Kor gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar!Sɨ kikitum yɨpa ukoi yɨtpɨam e nitinjɨn. Gorowɨn danda kɨma tɨrɨr yɨt tapureninam rɨga wawɨpɨnd dɨde goro pumb tungg ma nyɨ kɨma, ɨgoro gowukoi nyɨ kɨma, ɨ dɨde goro nanggamoggasa nyɨ kɨma! Ajɨ wɨn b'ogla tendenindam da

“owɨ,” rada wɨn gar kaim ɨmɨnjog emjatenindamda “owɨ”. Dɨde kwa wɨn b'ogla tendenindam da“nayɨ,” rada wɨn gar kaim ɨmɨnjog emjatenindamda “nayɨ”. Nokɨmda ɨdenatwɨnmaka sap totekin-dam Godɨmna negɨr ma b'ɨsagɨka wa.

Gar ke Utkunda kɨma Yɨr Opmita13 Ɨ yet ra wa wɨngɨrɨnd negɨr b'ɨdgotnena

okateny, ton b'ogla yɨr ropmiten. Ɨ yet ra samtainy, ton b'ogla Godɨnd esourena ger ratangin.14 Ɨ yet ra wa wɨngɨrɨnd kopa okas, ton b'oglasosi elda rɨga rengaukin, ɨ eldap b'ogla Yong-gyamɨm nyɨ kɨma gaya yesnɨke dɨde b'ogla kwayɨr ropmisinem tinɨm. 15 Sɨ ra ton yɨr topmitanjgar ke utkunda kɨma, onggɨt yɨr opmitat koparɨgand ɨta b'ogɨl omɨny, ɨ dɨde Yonggyam ɨtatin utnyis. Dɨde rada ton ke negɨr mɨle am-nɨkinonj, Yonggyam opima onggɨtyam negɨr mɨleawɨr omnɨkainy. 16 Sɨ onggɨt paemb wɨn b'oglawalenggyam walenggyam waina negɨr mɨle pɨtatamnenindam, dɨdewalenggyamwalenggyamyɨrtopmitenindam, sɨ wɨn ɨdenatemb kopa ke b'ogɨltaukindam. Sɨ negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨgaina yɨropmita re ukoijog danda kɨma im, sɨ opima dandakɨma ɨsma pɨta taukanj. 17 Ɨ Eliya re yɨpa wɨprɨga e, opi re men re dɨde. Ɨ ton danda kɨmayɨr opmitenonj piro kesa wɨn awowɨm, sɨ piromaka yikenonj onggɨt gowɨnd nowa kemag dɨdesiks (6) mobi wɨngɨrɨnd. 18 Ɨ kwa ton b'usaya yɨropmitenonj, sɨ piro ɨgmarkonj wub kumb ke, dɨdeonggɨt kak ke ket nanggɨp b'usaya kɨp ejagɨktogowɨnd.

19 Kor gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar!Sɨ ra wa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgat Godɨmna ɨmɨnjogbage yɨt kak ɨau dɨde negɨr b'anygɨnena nya wawɨp tau, ɨ ra yɨpa rɨgat daka tin ɨtenj Godɨmpɨlwa, 20 sɨ ton b'ogla wumɨr yebɨm da yet ra negɨrmɨle rɨgand ɨtenj Godɨm pɨlwa tina b'anygɨnenab'auyaena negɨr nya ke, ton ɨta onggɨt negɨrrɨgamna wɨngawɨngam yɨrkokar okau uj ke, dɨdejogjog negɨr mɨle utwangkainy.

1Petro 1:1-2 354 1Petro 1:12

Naskanyam Petro LetaPetromna Ɨrɨki Naskanyam Ju Rɨga Wa pɨlwa

LetaIsɨpkita YɨtkakOnggɨtyam leta ɨrɨka rɨga re Petrote. Ton re

yɨpa Yesumna ɨtmɨkitijog rɨga e. Ɨ ton ɨtemb letayɨrɨkonj re Ju rɨga wa pɨlwa na yepiya re wetawetaaukiwekenonj bargubogatabɨndAsiyawɨngɨrɨnd.

Sɨ opimemb gar ke utkunda rɨgap kea bebɨgdɨde b'ɨsadrena mɨle akatenento towaina gar keutkunda mɨle map. Sɨ onggɨt mop penaembket ɨtemb Petro leta yerɨk ten ugowam. Ɨ tonkwa nonony amneniny rɨdede na Yesu towa mapb'ɨdgotnena yokatonj, dɨde ket ɨl angkiny Godɨndnony ɨjawa kɨma Tina wɨngata yɨmta undokam.Mop nokɨp Godɨt ten abagenjinonj Tina rɨgaawowɨm, dɨde Keriso kea b'ɨdgotnena yokatonjdɨde towa mana uj awonj.

Sɨ Petro ɨnsimemb jɨ gar ke utkunda rɨgaamneniny da, “Wɨn b'ogla yɨna yɨrkokarɨndwekene!” Ɨ kwa ten yɨt amneniny rɨdede im garke utkundamɨlend wɨmena tuweny onggɨt negɨr-jog gowukoyɨnd dɨde warɨm b'ogɨl ɨsma owamaiyenyi.

Simesime Yɨtkak1-2 Simesime! Kon re Yesu Kerisomna ɨtmɨki-

tijog rɨga Petroten. Ɨ Kon ɨtemb leta yɨrɨken reGod ma obagɨki gar ke utkunda rɨga wa pɨlwae yepim re wɨn waina tungg ke wereni rɨgawetawetawekenyɨt de Ponto eriya, Galatiya eriya,Kapadokiya eriya, Asiya eriya, ɨ Bitiniya eriyawɨngɨrɨnd. Ɨ wɨn re onggɨtyam rɨga im yama nare Abu God kea naska nata wanɨm wumɨr awonj,ɨ abagɨkinonj, ɨ ket Yɨnayɨna Wɨngawɨngat onggɨtgowukoi kewetaweta amnɨkinonj yɨna omnenam,mop nokɨp ɨngkaemb wɨn Yesu Kerisond utkun-jya, dɨde Ton Tina kus ke ɨsanka teyeniny kɨlkesaomnam. Sɨ Godɨmna wurar dɨde ngɨmbla wapɨlɨnd ukoijog b'usmurena yeken.

Ngɨrpu kesa Yɨrkokar Okatam Warɨm B'ogɨlƗsma

3 Men Godɨnd yasourenu yete re mera Yong-gyam Yesu Kerisomna B'u. Ɨ Ton Yesu Kerisondyutnyitonj uj ke, ɨ ɨngkenaemb Ton Tina ukoi-jog kear ke men nomninonj b'usaya ukendam.Nokɨm da ɨdenat men b'ogla okasu dadal ngɨrpukesa yɨrkokarɨmna warɨm b'ogɨl ɨsma. 4 Ɨ kwaɨdenat men b'ogla pumb tunggɨmna b'ogɨl gasa

owabɨnta rɨga taindam rɨnsim ra maka tɨtkɨkanj,ɨ negɨr taukanj, ɨ dɨde b'utuwokɨkanj. Godteonggɨtyam b'ogɨl gasa wanɨm awaminy pumbtungg wa. 5 Ɨ wɨn gar ke utkunda yokatenya,ɨ ɨngkaimemb God Tina danda ke wen yɨrgongamnɨkeneniny. Mop nokɨp Ton singi na dawɨn okasya dadal ngɨrpu kesa yɨrkokar rɨnte reongonjeni yɨbɨm pɨta omnam gowukoi kikitumwɨnɨnd. 6 Sɨ onggɨt paemb nangga ma jɨ rada wɨnopima yu sobijog ganggand gar kopa akatenin-dam b'engabenga wɨp b'ɨdgotnena ke, ajɨ wɨnukoijog sam im ainindam. 7 Nokɨm da ra wɨnonggɨtyam b'ɨdgotnena wɨp tawarkenindam, ɨde-nat odede otonkena nya ke waina gar ke utkundakukɨp ke ɨmɨnjogɨm taukanj. Ɨ kukɨp bɨlbɨljog goldre b'ogɨljog gasa e onggɨt gowukoyɨnd, sɨ onggɨtpaemb rɨgap opima gold wul wa aramkenenanjdɨde aklekenenanj au b'ɨskokam dɨde kukɨp bɨl-bɨljog gold omnɨkam. Ajɨ nangga ma jɨ rada tonopima odede otonkena nya ke kukɨp bɨlbɨljog goldakatenanj, sɨ opimemb komkesa gold opima negɨrtaukanj dem. Ajɨ onggɨtyam waina ɨmɨnjog garke utkunda re b'ogɨljog e, ajɨ ma ɨja e ɨt re kukɨpbɨlbɨljog gold re dɨde. Mop nokɨp ra Yesu Kerisopɨta tainy dem, God opimawen tasoureniny dem ɨwa b'ogɨl ɨnyomarena takainy dem ɨ dɨdewen tes-nainy dem onggɨt waina ɨmɨnjog gar ke utkundamap. 8 Wɨn maka Yesu Kerisond yɨr yongonda,ajɨ wɨn Tin gar ke singi yiyenya. Ɨ kwa yu wɨnma ɨta Tin yɨr ongong yiyenya, ajɨ wɨn Tin garke utkunda ke yokatenenya. Sɨ wɨn ɨngkaembisɨpkita kesa dɨde b'ogɨl ɨnyomarena kɨma ukoi-jog sam yomnɨkenenya. 9 Mop nokɨp wɨn ɨtayokatenenya gar ke utkunda mɨlemna ɨsma. Sɨonggɨtyam ɨsma ɨtemb re wɨngawɨngamna dadalngɨrpu kesa yɨrkokar e.

10 Ɨ bageyamɨp kea naska nata bage yiyenenoonggɨt wurar gatab rɨnte ra God wa takainydem. Ɨ ton kwa onggɨt dadal ngɨrpu kesayɨrkokar okatam gatab ma sobijog na oraka yiye-neno, dɨde b'arkena kɨma wuwenonj b'obogɨlongwatam. 11 Ɨ Kerisomna Wɨngawɨnga kea towapɨlɨnd b'imuri yɨbnenenonj. Ɨ Ton ket naskanata towa yɨr ungata yɨt pɨtapɨta amnenainonjda, “Kerisom pɨlɨnd ɨta b'ɨdgotnena ɨ onggɨt kakke ɨta b'ogɨl ɨnyomarena.” Sɨ bageyamɨp ketb'arkena kɨma wuwenonj b'obogɨl ongwatam da,“Nangga wɨn nasim gasa taukanj, dɨde rɨdede wɨpwɨn e pɨta tainy dem?” 12 Ajɨ God bageyam wapɨtapɨta amnenainonj da, ton onggɨtyam bageyɨt apurento re ma towanɨm mana ajɨ wanɨm

1Petro 1:13 355 1Petro 2:5mana. Ɨ God yɨtmɨkitonj YɨnayɨnaWɨngawɨngandpumb tungg ke towa pɨlwa yepim re wa Godma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta amnenau-ranj. Sɨ yu wɨn towa pɨlkaim utkundenindamonggɨtyam bageyam waina opureni yɨtkak. Ɨanerup kwa ukoi singi im aenanj yɨr ongongɨmonggɨtyam bageyam waina opureni yɨtkak kunab'ugongnena kɨma.

Yɨna Wɨmenam Ara B'emoka13 Sɨ onggɨt paemb wɨn b'ogla waina nonykok

danda kɨma b'obogɨl ongapa teyenindam dɨmdɨmwɨmenam, dɨde nonykok ɨpangka teyenindamb'obogɨl nony aukam. Ɨ wɨn ket b'ogla kup-kakupka nonykok kɨma waina warɨm b'ogɨl ɨsmataramisindam onggɨt wurarɨm pɨlɨnd rɨnte raGod wa tetiyainy dem, ra Yesu Keriso pɨta tainydem. 14 Naskand re wɨn Godɨmna wurar gatabwumɨr kesa na wekenot, wɨn waina gɨm ke negɨrmɨle singi nat wuwenot. Ajɨ wɨn goro odedeyɨrkokarɨnd tekenɨm rɨja na re naskand wekenot.Ɨ yu wɨn re Godɨmna b'ɨga im, sɨ wɨn Tina b'ɨgapɨla na utkunda kɨma wɨmena tuwenyɨt. 15 ƗGod yet re wen ara emokinonj, Ton re yɨnayɨnae. Sɨ wɨdaka b'ogla walenggyam yɨna tainindamkomkesa waina omnɨka mɨle wɨngɨrɨnd odede ɨtre God re dɨde. 16Mop nokɨp yɨna peband ɨja embjɨ ɨrɨki yɨbɨm da, “Wɨn yɨna aininam, mop nokɨpKon re yɨnayɨna en.”

17 Ɨ God rɨga esagɨkeneniny re ma bu b'iyenakɨma e, ajɨ rɨga yɨpayɨpa omnɨka rɨrɨr nasim. Sɨra wɨn ɨtemb Godɨnd B'u ke nyɨ ogenaya, wɨnb'ogla waina yɨrkokar b'obogɨl tengaenindamTinmoga kɨma ɨsnawam waina onggɨt gowukoi obaiwɨmena wɨngɨrɨnd. 18 Ɨ wɨn wumɨr im da wɨnnaska yokatenenonda re wa b'uwar wa pɨlkeb'ɨsateni mogjɨ kesa negɨr wɨmena mɨle na. AjɨGodɨt yoramitonjwaina negɨrmɨle eomnenamɨrawen ɨtraram onggɨtyam waina mogjɨ kesa negɨrmɨlem pɨlke. Sɨ ɨtemb mɨra re ma ɨja e ɨt re negɨraukam gold o silba re dɨde. 19 Ajɨ Kerisomnaukoijog ɨsnawa kɨma kus kena mɨra yoramitonj.Ɨ Kerisom pɨlɨnd awɨr e kwa b'injawa mɨle dɨdeTon re kɨlkɨp kesa e ɨja e ɨt re Godɨm pɨlwa sɨomnɨkam kɨlkɨp kesa mamoi re dɨde. 20 Ɨ reGod maka gowukoi yotobarkonj, Ton get kenaKerisom wumɨr awonj obagendam. Ajɨ onggɨtgowukoi kikitum wɨnɨnd God wanɨm b'ogɨlɨm Tinpɨta yomnonj. 21 Ɨ Keriso kea nya yɨpangendonj,sɨ ɨngkaimemb wɨn Godɨnd gar ke yokatenya yetre Tin yutnyitonj uj ke dɨde Ti yokawonj b'ogɨl

ɨnyomarena. Sɨ onggɨt penaemb da ɨdenat wainagar ke utkunda dɨde warɨm b'ogɨl ɨsma ra Godɨmpɨlnasim tekeny.

22 Ɨ wɨn Godɨmna ɨmɨnjog yɨtkak im yɨmtaundokenenindam. Sɨ ɨngkenaemb waina wɨn-gawɨnga kɨlkɨp kesa aukɨto, ngɨrpu wɨn ɨmɨnjognanyɨngganwar pɨla gar ke singi b'iyenindamgar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar wɨngɨrɨnd.Sɨ onggɨt paemb wɨn b'ogla b'obogɨl ɨmɨnjogkɨlkɨp kesa gar ke singi b'itiyenindam waleng-gyam walenggyam. 23 Mop nokɨp wɨn b'usayaukuktondam re ma onggɨtyam tuny kena rɨnte ratɨtkɨk, ajɨ onggɨt tuny kena rɨnte ra ma ɨta tɨtkɨk.Sɨ ɨtemb tuny re God ma yilo yɨtkak e rɨnte redadal ngɨrpu kesa yɨbneneny. 24 Sɨ onggɨt paembyɨna peband ɨja emb jɨ yindeny da,“Komkesa rɨgaina jɨ re ɨja e ɨt re tɨb nangg re dɨde,

ɨ komkesa rɨgaina b'ogɨl ɨnyomarena re ɨja eɨt re tɨb popo re dɨde.

Ɨtemb tɨb nangg ɨta yarɨmyarɨm tawɨk,dɨde opimemb tɨb popo opima tɨsokanj.

25 Ajɨ Yonggyamɨmna yɨtkak ɨbneneny ra dadalngɨrpu kesa e.”

Ɨntemb jɨ God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨtkak rɨnare rɨgap wanɨm pɨtapɨta yomneneno.

2Singi Iyena Wɨngawɨnga Ngom Mebo!

1 Sɨ onggɨt paemb wɨn wa pɨlke awaikurinamkomkesa negɨrjog mɨle, ɨ komkesa b'anygɨnenamɨle, ɨ gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨr mɨle, ɨnonyɨk b'ɨponena mɨle, ɨ dɨdekomkesa negɨr yɨt opurenamɨle. 2 Ɨ wɨnwumɨr imda sisɨl ukendi b'ɨgap opima singi eyenanj towamogwar waina ngom mebo. Sɨ wɨdaka b'oglaodede wɨp ukoi singi tainindam God ma ɨmɨnjogkɨlkɨp kesa yɨtkakɨm pɨlɨnd. Nokɨm da ɨdenat wɨntowɨnkindam, ngɨrpu okasya dadal ngɨrpu kesayɨrkokar. 3 Sɨ rada wɨn kemb met yotonkisyada Yonggyam re otomanti e, wɨn b'ogla God mayɨtkak odede singi iyenya.

Yɨrkokar Motɨr Yesu4 Sɨ metkɨm onggɨt Yonggyamɨm pɨlwa. Ton re

dadal yɨrkokarMotɨr e yena re rɨgap yɨsayo damaɨta b'ogɨl Ti pɨlɨnd, ajɨ God yobagendonj re ukoijogɨsnawa kɨmaRɨga na. 5 Ɨ rawɨn tuyɨt Ti pɨlwa, wɨdakwakeaodede yɨrkokarMotɨr pɨla imwɨp aindam.Sɨ Godwen aranginy rewɨngawɨnga nya kaimmetoranga re dɨde, ngɨrpu wɨn yɨna sɨ rɨga aukindam.Ɨ kwa ra Yesu Keriso kɨmawɨn teyenindamGodɨm

1Petro 2:6 356 1Petro 2:21pɨlwa wɨngawɨnga sɨ gasa rɨnsim ra God sam kɨmatemjiny. 6 Sɨ onggɨt paemb yɨna pebat onggɨtgatab yɨt ɨja emb jɨ yindeny da,“Yɨr de, Kon yobagendond yɨpa met wugɨnd

oramiti ɨmɨnjog ɨsnawa kɨma Motɨr,ɨ ɨta Kon ɨtemb motɨr oramisɨn de Siyon wa

met orangam.Ɨ yet ra Tin gar ke utkunda ke okas, tonmakwa ɨta

ɨngar tainy.”7 Sɨ onggɨt paemb ɨtemb Motɨr re ɨmɨnjog ukoiɨsnawa kɨma e ainy towanɨm yepim re Tin gar keutkunda ke yokasi. Ajɨ towanɨm yepim re makaTin gar ke utkunda ke yokasi, ɨja emb jɨ towanɨmyɨt da,“Yɨpa Motɨr rɨna re met oranga rɨgap b'ɨsayo,*ajɨ re ket God yɨmta kemetwugjogɨnd yoramitonj

onggɨt met emorkam.Sɨ Ton ket ɨmɨnjog ɨsnawa kɨma Motɨr na

awonj onggɨt met oranga wɨngɨrɨnd.”8 Ɨ kwa yindeny da,“Ton re towanɨm ombombrenapu Motɨr e

dɨde sap otendenapu Kɨla e.”Ton ombombrena im wuweneny, nokɨp ton maopima Godma yɨt gar ke utkunda ke akatenenanj.Sɨ ɨtemb mɨle re God ma ɨsamki e towa pɨlɨndaukam.

9 Ajɨ wɨn re Godɨmna obagɨki rɨga im, ɨ yɨnasɨ rɨga im mera King Godɨm wɨpɨnd, ɨ yɨna gurɨga im, ɨ dɨde Tinajog rɨga im. Ɨ God wen araemokinonj sɨbɨbɨmpɨlke opekamdeTina otoman-tijog ɨnyomarena ngayam pɨlwa. Mop nokɨp wɨnɨdenat pɨtapɨta tamnenindam onggɨtyam b'ogɨlmɨle rɨna re God wa amnɨkainonj. 10Naskand wɨnre ma Godɨmna rɨga na wekenot, ajɨ yu wɨn re ketGod ma rɨga im aindam.

Ɨ naskand wɨn re God ma kear okati kesa rɨgana wekenot, ajɨ yu wɨn re ket God ma kear okatirɨga im aindam.

Godɨmna Wɨko Rɨgaina Mɨle11 Kor rɨgawar yena re kon singi eyeninyɨn!

Konwen tugoinyɨn yepim rewɨnwekenyɨt onggɨtgowukoyɨnd obayamdɨde b'asmarena rɨga. Sɨwɨnb'ogla b'agoka tuwenyɨt gɨm ke gowukoi rɨgamnanegɨrjog singi wa pɨlke rɨnsim re geja yomnɨke-nenyi waina wɨngawɨnga wa pɨlɨnd. 12 Ɨ wɨn b'ogɨlwɨmena mɨle na takasindam gar ke utkunda kesarɨga wa wɨngɨrɨnd, nangga ma jɨ rada ton opimawa gatab negɨr yɨt apurenenanj odede da, “Wɨn renegɨrjog mɨle omnɨka rɨga im.” Nokɨm da ra ton

yɨr ongong teyenanj waina b'ogɨl omnɨka mɨle,sɨ ɨdenatemb ama rɨka todaka Godɨnd esourenyidem onggɨt bibɨrɨnd ra Keriso orontam notupinydem.

13 Ɨ wɨn b'ogla Yonggyam map walenggyamb'atkaindam komkesa wɨp iyoi rɨga wa pɨlwa rɨnare rɨgap danda agonto onggɨt gowukoyɨnd. Odederɨga wa pɨlwa opi re king yena re God aramkinonjpumbjog pɨpmetɨnd, 14 ɨ gabmanimopyam rɨna reGod etmɨkisinonj kingɨmna danda kɨma ti wɨrandwɨko omnɨkam. Nokɨm da ɨdenat ton gabman-imna gog ke negɨr ma b'ɨsagɨka oramitenenyitowa pɨlwa yepim re negɨrjogmɨle amnɨkenenanj,ajɨ ton kwa ten tasourenenanj yepim re b'ogɨljogmɨle amnɨkenenanj. 15Mop nokɨp Godɨmna singiɨja emb jɨ dawɨnodedeb'ogɨljogmɨle tamnɨkenin-dam, ɨ ɨngkaimemb wɨn teswangnenindam ong-gɨtyam korɨrkorɨr rɨga towaina wumɨr kesa negɨropurena kɨma mɨle. 16 Sɨ wɨn b'ogla wɨmenatuwenyɨt b'ɨtrari rɨga re dɨde. Ɨ wɨn goro ingaenawaina b'ɨtrari mɨle negɨr mɨle utwangkam. Ajɨwɨn b'ogla wɨmena tuwenyɨt Godɨmna wɨko rɨgare dɨde. 17 Sɨ wɨn b'ogla ɨsnawa teyenindamkomkesa rɨga. Ɨ wɨn b'ogla ɨmɨnjog nanyɨnggan-war pɨla gar ke singi teyenindam gar ke utkundanany dɨde yɨngganwar. Ɨ wɨn b'ogla Godɨndukoi moga kɨma ɨsnaya. Ɨ dɨde wɨn b'ogla wainakingɨnd ɨsnaya.

Kerisomna B'ɨdgotnena gatab Wɨngata18 Ɨ rɨgaina met yɨr ɨpka wɨko rɨga, wɨn

b'ogla kupkakupka moga dɨde b'ɨsnawa kɨmab'atkaindam wa yonggyamwar wa pɨlwa. Ɨ wɨngoro towa pɨlwa nena b'atkaindam yepim rekear kɨma dɨde musɨk ɨsnawa nony kɨma b'ogɨlmɨle rɨga, ajɨ kwa towa pɨlwa yepim re nonykokkaokao kɨma bebɨg mɨle rɨga. 19 Mop nokɨpyet ra maka nanggamog negɨr omnɨk, ajɨ ra tonnegɨr b'ɨdgotnena okas kopa kɨma, nokɨp ton keayɨmjas da ɨtemb re Godɨmna kukɨp ke singi e,sɨ ɨtemb tina mɨle re Godɨmna okai b'ogɨl samkɨma wurar gasa e. 20 Sɨ rɨngma? Ra wɨn negɨrmɨle tamnɨkenindam, ɨ ngɨrpu rɨgap wen ɨraskateyenanj, ɨ dɨde musɨk wɨmena tuwenyɨt ong-gɨt b'ɨdgotnena wɨngɨrɨnd, sɨ nanggamog b'ogɨle yɨbɨm waina okati b'ɨdgotnenam pɨlɨnd? Ajɨra wɨn b'ɨdgotnena takatenindam b'ogɨljog mɨleomnɨkamap, ɨ ketmusɨkwɨmena tuwenyɨt onggɨtb'ɨdgotnena wɨngɨrɨnd, ɨtemb re Godɨmna okaib'ogɨl sam kɨma wurar gasa e. 21Mop nokɨp God

* 2:7: Onggɨtyam yɨt yisɨpkeny re Ju rɨga waina wɨp iyoi rɨgap Yesund yɨsayo.

1Petro 2:22 357 1Petro 3:12wen ara emokinonj re odede mɨle omnɨka man-aemb. Ɨ nok paemb jɨ da kemb Keriso b'ɨdgotnenaakateninonj wa map, ɨ ɨngkenaemb ton wɨngatamɨle wa erarkainonj, nokɨm da ɨdenat wɨn tinalomena yɨmta tundokenenindam.22 Ɨ ton makwa yɨpa negɨr mɨle yomnɨkonj,

ɨ rɨgap makwa yɨpa b'anygɨnena yɨt yo-darawo Tina tugɨmɨnd.

23 Ɨ rɨgap Tin negɨr yɨt ke yomneno, ajɨ Tonmaka negɨr yɨt ke mɨra amneninonj. Ɨ rɨgapiyaTin b'ɨdgotnenand yoramiteno, ajɨ Ton makamɨram atonkeninonj ten negɨr omnam. Ajɨ TonTi gatab bebɨg aramisinonj Godɨm yɨmɨnd yetere negɨr kesa dɨmdɨmjog b'ɨsagɨka yomnɨkeneny.24 Ɨ Ton meraina negɨr mɨle kawarɨnd eyinonjTina jɨ kumbɨnd, ɨ b'uwonyitonj wul b'agbagɨnd.Nokɨm da ɨdenat men negɨr mɨle ke tewaikisin-dam, ɨ ket negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨlend wɨmenatuwenyɨn. Ɨ re Ton kus kɨma ɨraski yɨra akasinonj,sɨ ɨngkaimemb wɨn kopa ke ɨsakendi wekenyɨt.25Mop nokɨp wɨn re naskand mamoi pɨla na nyayesungaenenonda, ajɨ yu wɨn kemb ɨtekindamTi pɨlwa yete re Godɨmna mamoi yɨr ɨpka rɨgadɨde sosi yɨr ɨpka rɨga yɨbɨm. Ɨ Ton opima wainawɨngawɨnga b'obogɨl yɨr ɨpka eyeniny.

3Molkongga Wɨmena Yɨrkokar Yɨt

1 Leo kɨma kongga! Wɨdaka odede yɨpa wɨpnya ke b'ogla b'atkaindam wa leowar wa pɨlwa.Nokɨm da ra nɨnda leowarɨp maka God ma yɨtgar ke takatenanj, ɨ towa konggawar waina yɨtopureni kesa b'ogɨl wɨmena mɨlep ten amayaopima nony tajomkanj, sɨ ɨdenat todaka ket garke takatenanj God ma yɨt. 2 Mop nokɨp rawɨn konggap moga kɨma Godɨm pɨlwa odedeyɨna b'amnena mɨle dɨde yɨt opurena kesa b'ogɨlmɨle tamnɨkenindam, sɨ ɨngkaimembwa leowarɨpwaina odede b'ogɨl mɨle yɨr tangranj. 3 Sɨ wɨngoro gɨm ke b'ajga tuwenɨm odede jɨwɨm plasgasa kɨma opi re mopngɨi b'ɨjobɨka ke, ɨ nɨndagold jag oramita ke, ɨ dɨde ukoi mɨra kɨma b'ogɨlkobɨrgɨm b'ikita ke. 4 Ajɨ wɨn b'ogla b'ajgatuwenyɨt garɨnd kukɨp rɨgam pɨlɨnd odede ɨtkɨkakesa mɨle ke osi re nony kɨma musɨk wɨmenamɨle ke dɨde mɨmkam nonykok kɨma mɨle ke. SɨGod odede mɨle kɨma rɨga agenainy re ukoijogɨsnawa kɨma im. 5Mop nokɨp naska wɨnɨnd kwayɨna konggap yepiya re Godɨmpɨlɨndwarɨmb'ogɨlɨsma aramkenento, todaka odede yɨpa wɨp mɨle

kena towalenggyam b'ajga wuwenenonj. Sɨ tonodede mɨle kena towalenggyam towa leowarjogwa pɨlwa b'akaenento. 6 Ɨ Sara daka odede mɨlekenaemb ti leo Abraamɨnd yɨt yutkundenenonj, ɨtin yogenayonj da, “Kor yonggyam”. Sɨwɨn b'oglab'ogɨljog mɨle tamnɨkenindam. Ɨ nangga ma jɨrada wa leowarɨp wa wɨpɨnd nanggamog mogakɨma mɨle tamnɨkenenanj, wɨn goro moga aenatuwenyɨt. Sɨ ɨngkaimemb wɨn Saramna ngɨmngaib'ɨga aukindam.

7 Ɨ wɨda kongga kɨma rɨga b'ogla odede yɨpawɨp nya ke b'obogɨl b'angwatena kɨma yɨpandwɨmena tuwenyɨt waina konggawar kɨma. Sɨ wɨnb'ogla tangwatenindam wa konggawar da ton rema danda im, ɨ kwa wɨn ten tesnaenindam, nokɨpGod kea towanɨm wurar akainonj wanɨm re dɨde,ɨ ton ɨta yɨrkokar yɨpand gɨlgɨl owabɨndenyi wɨnkɨma. Nokɨm da ra wɨn odede mɨle tamnɨkindam,ɨdenat maka nanggat waina yɨr opmita tagokiny.

Negɨr kesa Dɨmdɨmjog Mɨle map B'ɨdgotnena8 Ɨ kon kikitumam nitinjɨn. Komkesa wɨn

b'ogla yɨpand nony menamena tamnɨkindam,ɨ wɨn b'ogla walenggyam walenggyam kear keb'atkatenindam, ɨ wɨn ɨmɨnjog nanyɨngganwarpɨla gar ke singi b'itiyenindam gar ke utkundanany dɨde yɨngganwar wɨngɨrɨnd, ɨ wɨn b'oglarɨga kear tamnenindam, ɨ dɨdewɨn b'oglawaleng-gyam gou wa tainindam. 9 Ɨ wɨn goro ten negɨrmɨle ke mɨra tamneninam yepim re negɨr mɨle kewen amnenanj. Ɨ goro negɨr yɨt ke mɨra tamneni-nam yepim re negɨr yɨt ke wen amnenanj. Ajɨ wɨnb'ogla wɨp tengenjindam ten b'ogɨl yɨt ke nenaomnenam. Mop nokɨp God onggɨt manaemb wenara emokinonj, nokɨm da ɨdenat wɨn Godɨmnab'ogɨl owabɨnsya. 10 Sɨ onggɨt paemb yɨna pebatɨja emb jɨ yindeny da,“Yet ra singi tainy sam kɨma yɨrkokar wɨmenam

dɨde b'ogɨl wɨmena wɨn okatam,ton b'ogla ogoka yeyen tina weyat negɨr yɨt op-

urenam pɨlke,dɨde ton b'ogla ogoka yeyen tina tugɨm

b'anygɨnena yɨt opurenam.11 Ɨ ton b'ogla rengend negɨr mɨle ke, ɨ ramnɨkin

b'ogɨl mɨle,ɨ dɨde ton b'ogla yarak ngɨmbla dɨde yɨmta

yendok ɨtemb ngɨmbla okatam.12 Mop nokɨp Yonggyam ɨta yɨr yɨbɨm de negɨr

kesa dɨmdɨmjog rɨga wa pɨlwa,ɨ Ton re towaina b'arkena wa e yɨpya b'ɨtkiti

yɨbɨm.

1Petro 3:13 358 1Petro 4:8Ajɨ Yonggyam negɨr omnɨka rɨga wɨp ke

awarkeniny re ukoi soro kɨma b'ɨsagɨkamim.”

13 Ɨ ra wɨn ɨmɨnjog gar ke singi tainindamb'ogɨl mɨle omnɨkam, sɨ yete singi tainy wennegɨr omnam? 14Ajɨ rada wɨn opima b'ɨdgotnenaakatenindam negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle map, sɨwɨn re kemb b'ogɨl omni rɨga im. Ajɨ wɨn goromoga tuwadeneninam ten yepim re wen mogamamnɨkenenanj. Ɨ kwa goro wɨn moga kɨma kɨdb'ɨtpokeninam. 15 Ajɨ wɨn b'ogla Kerisond waYonggyamɨm omnenya waina garɨnd Tin yɨnaomnenam. Ɨ rɨga opima b'arkena wuweneny wapɨlwa wumɨr okatam warɨm b'ogɨl ɨsma gatabrɨnte re yɨbɨm wa pɨlɨnd. Sɨ wɨn b'ogla itawɨnɨnd b'angonjeni tekenenyɨt ten mɨra om-nenam. 16 Ajɨ wɨn b'ogla mɨra tamnenindammusɨk wɨmena mɨle ke dɨde b'obogɨl ɨsnawa nyake. Ɨ wɨn b'ogla tawamindam b'ogɨl kukɨp kenonykok. Nokɨm da ɨdenat nɨnda rɨgap wennegɨr yɨt ke tamnenenanj waina b'ogɨl omnɨkamɨle gatab rɨnsim rewɨn amnɨkenindamKerisondyɨmta undokand. Ajɨ ton onggɨt waina b'ogɨlmɨle kaim ɨngar takatenanj towaina negɨr op-urena gatab. 17 Mop nokɨp ɨtemb re b'ogɨljoge ra man okatenyɨt b'ɨdgotnena rada God singimotɨneny b'ɨdgotnena okatam, mop nokɨp manb'ogɨl mɨle e omnɨka yiyenyɨt. Ajɨ mornɨm mab'ogɨl e raman okatenyɨt b'ɨdgotnena, nokɨpmannegɨr mɨle e omnɨka yiyenyɨt. 18 Mop nokɨpKeriso daka yɨpapyamb'ɨdgotnena kɨmauj awonj,nokɨm da ɨdenat komkesa meraina negɨr mɨleawɨr tamnɨkeniny. Ton re negɨr kesa dɨmdɨmjogrɨga na, ajɨ ton uj awonj re mera mapena yepimre men negɨr mɨle kɨma wekenyɨn. Nokɨm daɨdenat ton men niyiny de Godɨm pɨlwa. Sɨ ton ujawonj re jɨ kena, ajɨ ton yilo yokatonj re YɨnayɨnaWɨngawɨnga kena. 19 Ɨ onggɨt Wɨngawɨnga dandakena Ton yikonj dɨde yɨt pɨtapɨta amnenain-onj wɨngawɨnga wa pɨlwa yepiya re sɨbɨbmetɨndwekenonj. 20 Opimemb wɨngawɨnga re Godɨmutkunda kesa na wekenonj, re Nowam wɨnɨndGod ten ukoi singi kɨma yɨr ungauka eyeninonjmɨmkam wɨmena kɨma towanɨm engendam Tipɨlwa. Ɨ onggɨt Godɨmna yɨr ungauka wɨngɨr natNowa ukoi gɨga oranga yiyenonj. Sɨ re onggɨtwɨnɨnd ngɨwɨr ikonj, ma jog rɨgapiya yɨrkokaryokato onggɨt nyɨwɨm pɨlke, ajɨ ɨna eit (8) rɨganena. 21 Ɨ ɨtemb nyɨ re kwa yu wanɨm yɨrkokarokatam ɨmɨnjog outɨnti mal e ɨt re baptiso. Ɨɨtemb re ma jɨ ke kɨl awɨr omnam e, ajɨ b'ogɨl

kukɨpɨnd nonykok ke ɨmɨnjog ɨmjati yɨtkak op-urena e Godɨm pɨlwa. Mop nokɨp Yesu Kerisokea utnyitonj, ɨ onggɨt paemb wɨn ɨtemb bap-tiso ɨmɨnjogɨm yomnenya. 22 Ɨ Yesu Keriso keayikonj de pumb tungg wa, dɨde ket juwai kɨmapɨpmetɨnd yɨbɨm Godɨmna yɨmjog yɨm tab ke. Ɨanerup ɨ pumbɨnd wɨp iyena rɨgap ɨ dɨde pum-bɨnd danda rɨgap opima Tina b'ingawa yɨt wɨrandb'akaenenanj Ti pɨlwa.

4Engendi Rɨgaina Wɨmena

1 Ɨ Keriso kea jɨ ke b'ɨdgotnena yokatenonj.Sɨ onggɨt paemb wɨdaka b'ogla okatenya ong-gɨtyam Kerisomna nony menamena nya, nokɨpyepiya ra jɨ ke b'ɨdgotnena okatenyi, ton ong-gɨt b'ɨdgotnena wɨngɨrɨnd seg rainem negɨr mɨleomnɨka. 2 Nokɨm da ɨdenat wɨn ket maka wɨ-mena tuwenyɨt rɨgaina gɨm ke singi mɨlend,ajɨ Godɨmna singind waina jɨ ke yilo wɨmenawɨngɨrɨnd. 3Mopnokɨpwɨn naskand kembma so-bijog na wɨn b'ɨskoka teitondam God ma obagɨkikesa rɨgaina singi mɨle omnɨkam. Sɨ wɨn wuwe-nenot b'ogɨl mɨle negɨr omnɨkamɨlend, ɨ gowukoigɨm ke negɨr singi mɨlend, ɨ ɨkpɨp mɨlend, ɨ ɨkpɨpb'ɨsɨngkenamɨlend, ɨ onaika diyamdiyammɨlend,ɨ dɨde b'anygɨnena god aidol negɨrjog ewangayamɨlend. Ajɨ wɨn goro kwa b'usaya tuwenɨmonggɨtyam mɨle omnɨkam. 4 Sɨ yu rɨga yepimre onggɨt negɨrjog ɨsanikesa mɨlend wekeny, tonkɨd kesa im aenanj, mop nokɨp wɨn ma opimab'ɨkenindam yɨpand ton kɨma onggɨt negɨrjogmɨle wa. Sɨ onggɨt paemb ton wen negɨr yɨt keesadrenenanj. 5 Ajɨ ton opima towɨnkanj dɨdetowalenggyam tagenairanj dem towaina omnɨkinegɨrmɨle Godɨm pɨlwa yete re b'angonjeni yɨbɨmyilo rɨga dɨde uj rɨga ɨsagɨkam. 6Sɨ onggɨtmop pe-naemb towada kwa God ma b'ogɨl yɨrkokar bageyɨt pɨtapɨta amnenauto yepim re yu uj wekeny.Nokɨm da ɨdenat ton towaina jɨ ke yɨrkokar ujɨmb'ɨsagɨka okatenenyi komkesa rɨga re dɨde, ajɨtowaina wɨngawɨnga yɨrkokar re yilo im tekenyGod re dɨde.

Godɨmna Okai Wurar B'obogɨl Ingaenam7 Ɨ yu komkesa gasam wɨn re kea b'undwatapu

wus wa e ainy. Sɨ onggɨt paemb b'ogla wɨnyɨr b'ɨtkiti dɨde nony ɨpangendi na tekenyɨt yɨropmitenam. 8 Ɨ wɨn komkesa b'ogɨl mɨle natamnɨkindam, ajɨ ukoijog re singi b'iyena e. Sɨwɨnb'ogla kukɨp ke singi b'itiyenindam walenggyam

1Petro 4:9 359 1Petro 5:6walenggyam, nokɨp onggɨt singi b'iyena mɨletopima tekangɨndeniny rɨgaina jogjog negɨr mɨlenony b'edatenam. 9 Ɨ wɨn b'ogla walenggyamwalenggyam b'obogɨl obayam yɨr ɨpka teyenin-dam, ajɨ goro meka yɨt kɨma taeninam. 10 Ɨ Godkea wa yɨpayɨpa rɨga agoninonj b'engabenga wɨpyiyag wurar. Ɨ wɨn re onggɨtyam wɨko rɨga imyena re God abagɨkinonj onggɨt Tina okai yiyagwurar ke wɨko omnɨkam. Sɨ wɨn wa wɨngɨrɨndb'ogla rɨga wa b'obogɨl wɨko tamnɨkaenenindamonggɨt waina okati wurar ke. 11 Sɨ yet ra op-urenam yiyag wurar okas, ton b'ogla rapureninɨmɨnjog God ma oramiti yɨtkak re dɨde. Ɨ yet rayɨm okaenam yiyag wurar okas, ton b'ogla yɨmrakaenin God ma okai danda ke re dɨde. Mopnokɨp ton re Yesu Kerisom pɨlnasim wɨko am-nɨkenenanj, sɨ ɨngkaemb God b'ogɨl ɨnyomarenayokateneny onggɨtyam komkesa wɨko wɨngɨrɨnd.Sɨ b'ogɨl ɨnyomarena dɨde danda Ton kɨma ngɨrpukesa ngɨrpu kesa, ɨmɨnjog!

Gar ke Utkunda Rɨgaina B'ɨdgotnena12 Kor rɨgawar yena re kon singi eyeninyɨn!

Nɨnda bebɨgɨp opima wen atonkenanj, sɨ wɨn masobijog gar kopa kɨma b'ɨdgotnena im akatenin-dam. Sɨ wɨn goro kɨd kesa taininam onggɨtgatab odede nony kɨma da, “Nangga ongwatikesa bebɨg gasa im aukanj sowa pɨlɨnd.” 13 Ajɨwɨn sam na aininam, nokɨp wɨn opima b'ingaenawuwenyɨt onggɨt b'ɨdgotnena wɨngɨrɨnd rɨna reKeriso yokatenonj. Nokɨmda ɨdenatwɨn ket ukoi-jog sam tainindamdemraTina b'ogɨl ɨnyomarenapɨta tainy dem. 14 Ɨ ra wɨn negɨr yɨt takatenindamKerisond yɨmta undoka wɨngɨrɨnd, wɨn re b'ogɨlomni rɨga im. Mop nokɨp b'ogɨl ɨnyomarenamnaWɨngawɨnga yete re Godɨmna Wɨngawɨnga, tonre wa pɨlnate yɨbneneny. 15 Ɨ yɨpa rɨgat goroodede negɨr mɨle map b'ɨdgotnena rakasin wawɨngɨrɨnd, opi re onganda mɨle, o yurowammɨle,o negɨr omnɨka mɨle, o mɨnda nɨnda rɨga ma pɨp-met ɨsatamɨle. 16Ajɨ ra wɨn b'ɨdgotnena okatenyaKristiyan mɨle map, wɨn goro ɨngar taininam. Ajɨwɨn kemb Kerisomna nyɨ kɨma ogenaya rɨga imaindam, sɨ wɨn b'ogla Godɨnd yewangaya. 17Mopnokɨp ɨtemb ke b'ɨsagɨkam wɨn b'atom, naskare gar ke utkunda rɨga wa pɨlkae. Sɨ rada Godma b'ɨsagɨka mera pɨlke b'atom, rɨdede wɨp etowanɨm b'undwatapu tainy yepim re maka Godma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt gar ke yokatenyi? 18 Ɨɨja emb jɨ yɨna peband yindeny da,

“Ra negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨgap ukoijog bebɨgkɨma yɨrkokar okasi,

sɨ rɨtamim ta taukanj dem Godɨnd ewangayakesa rɨga dɨde negɨr mɨle kɨma rɨga?”

19 Sɨ onggɨt paemb yepiya ra b'ɨdgotnena taka-tenanj Godɨmna singi rɨrɨrɨnd, ton b'ogla b'ogɨlmɨle omnɨka teyenenanj. Ɨ onggɨt b'ogɨl mɨleomnɨka wɨngɨrɨnd, ton b'ogla towaina yɨrkokarraramiteninem otobarkayamɨm pɨlɨnd yɨr ɨpkamyete re ten b'obogɨl yɨr epkeneniny.

5Eldamna Sosi Yɨr Ɨpka Wɨko

1 Sɨ kon b'ugowa yɨt nitinjɨn sosi elda rɨga wapɨlwa yepim re wa wɨngɨrɨnd wekeny. Sɨ koda reyɨpa elda rɨga en wɨn re dɨde. Ɨ kon re Kerisomnab'ɨdgotnena gatab yɨr ungata rɨga en. Ɨ dɨdekon ɨta okasɨn b'ogɨl ɨnyomarena wulpok rɨntera pɨta tainy dem. 2 Sɨ wɨn b'ogla b'obogɨl yɨrɨpka eyeninam gar ke utkunda rɨga rɨnsim rewekenywɨn kɨma Godɨmna sosi wɨngɨrɨndmamoiyɨr ɨpka rɨga re dɨde. Ɨ wɨn goro rɨgaina ɨlongka ke ten yɨr ɨpka teyenindam,mop nokɨpwɨnb'ogla tamnɨkindam waina nony ke, ajɨ ukoi singikɨma na, mop nokɨp God wen singi im eyeninyonggɨtyam wɨko omnɨkam. Ɨ wɨn goro onggɨtyamwɨko tamnɨkindam wulkɨp singi kɨma, ajɨ ukoijognony sam kɨma na. 3 Ɨ mera Yonggyam gar keutkunda rɨga aramisinonj re wa yɨm kumb nat.Sɨ wɨn goro pumbjog wa yonggyamɨm taininamtowawɨngɨrɨnd. Ajɨ wɨn b'ogla b'ogɨl wɨngata rɨgana tainindam towanɨm yɨmta undokam. 4 Sɨ rawɨn odedemɨle tamnɨkenindam, wɨn ɨta ket b'ogɨlɨnyomarena kɨma dɨra okasya dem ra mopyammamoi yɨr ɨpka rɨga Keriso pɨta tainy dem. Sɨonggɨtyam waina dɨra ma ɨta b'utuwokɨk dem ajɨdadal e ɨbneneny dem.

5 Sisɨl rɨga! Wɨdaka b'ogla odede yɨpa wɨp nyake b'atkaindam elda rɨga wa. Ɨ wɨn komkesab'ogla walenggyam walenggyam gou wa tainin-dam wa wɨngɨrɨnd odede wɨp rɨngmim re wɨkorɨgap towalenggyam gou wa aukenenanj dɨdetowaina goujog wɨko kobɨrgɨm b'ikokenenanjtowa yonggyamwar wa wɨko omnɨkam. Mopnokɨp yɨna peband ɨja emb jɨ yindeny da, “Godesaeneniny b'asourena rɨga, ajɨ Tonwurar agone-neniny towamimyepim re towalenggyamgouwaaenenanj.”

6 Sɨ onggɨt paemb wɨn b'ogla walenggyam gouwa tainindam Godɨmna ukoi danda kɨma yɨm

1Petro 5:7 360 1Petro 5:14wɨrand rɨna re komkesa gasa atobarkinonj ɨ rɨn-sim re ten wɨp eyeniny ɨ dɨde rɨnsim ra tesagɨkinydem. Sɨ ɨngkaemb ket God wen pumb wa tur-owasiny dem, ra ɨmɨnjog wɨn ik dem. 7 Ɨ wɨnb'ogla komkesa waina nony bebɨg teyenindam ɨtaramisindam Ti pɨlwa, mop nokɨp Ton opimawen nonyɨnd awameneniny dɨde yɨr ɨpka eye-neniny.

8 Ɨ wɨn nony epangendi wekene! Dɨde b'obogɨlyɨr kɨmawekene! Mop nokɨp Satana rewaina gejarɨga e. Ɨ ton b'ugumarena yikeneny re ngulamb'anggɨkena kɨma e, ɨ oraka eyeneniny rɨga ɨmku-ram odede rɨngmim re laiyonɨp b'angga arakene-nanj ongongɨm. 9 Sɨ wɨn b'ogla gar ke utkundake danda kɨma towɨnkindam Satana kɨma gejab'iyenam. Mop nokɨp wɨn wumɨr im da wainagar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar yepimre wekeny onggɨt gowukoyɨnd, opima odedeyɨpa wɨp b'ɨdgotnena urowatena eyenanj wɨn redɨde. 10 Ajɨ wɨn b'ogla onggɨtyam b'ɨdgotnenatakatenindam sobijog wɨnɨnd, mop nokɨp Godyete re wa komkesa wurar agoneneniny, Tonwen ara emokinonj Keriso kɨma yɨpand awowɨmdɨde Tina ngɨrpu kesa b'ogɨl ɨnyomarena okawamKeriso Yesumna wurar kɨma. Ɨ Ton Tilenggyamopima wen rɨrɨrkɨp tangonjeniny dem, ɨ wenɨmnɨnena kesa tawɨnkiny dem, ɨ wen danda kɨmatermekiny dem, ɨ dɨde wen jɨjab kɨma pɨpmetɨndtamorkiny dem. 11 Ukoi danda Ton kɨma dadalngɨrpu kesa, ɨmɨnjog!

Undwatapu Yɨtkak12 Ɨ kon wanɨm onggɨtyam sobijog peba yɨrɨken

re koina nony ɨjai gar ke utkunda yɨnggan Sil-amna yɨm b'akawa kae. Sɨ kon onggɨtyam pebake wen ugoinyɨn ɨ yɨr ungati yɨt im pɨtapɨtaamneninyɨn da onggɨtyam re Godɨmna ɨmɨnjogwurar e. Sɨ wɨn b'ogla owɨnkinam onggɨtyamyɨtkak kɨma. 13 Ɨ wɨn kɨma yɨpand gɨlgɨl obagendisosit rɨnte re yɨbɨm dɨkɨnd Babilon taunɨnd, wenwɨdaemb yɨt amniny, dɨde koina b'ɨga Mak todakwa. 14 Ɨ wɨn walenggyam walenggyam simesimeaenina yɨna b'amongnena singi kɨma. Ngɨmblakomkesa wɨn kɨma yepim re Keriso kɨma yɨpandwekenyɨt!

2Petro 1:1 361 2Petro 1:13

Nɨmogɨm Petro LetaPetromna Ɨrɨki Nɨmogɨm Ju Rɨga wa pɨlwa

LetaIsɨpkita YɨtkakOnggɨtyam leta ɨrɨka rɨga re Petrote. Ɨ ton

ɨtemb leta yɨrɨkonj re A.D. siksti siks (66) kemagnat. Ɨ ton yɨrɨkonj re gar ke utkunda rɨgawa pɨlwa na yepiya re wɨmena wuwenonj bar-gubo gatabɨnd Asiya wɨngɨrɨnd. Ɨ opimemb garke utkunda rɨga re ma sobijog na bebɨg dɨdeb'ɨsadrena mɨle wɨp awarkenento. Ajɨ ton kwanonysɨpsɨp aukenento re b'anygɨnena ouyaenarɨga waina ouyaena kena.

Petro kwa gar ke utkunda rɨga nononyamneniny da, “Wɨn b'ogla towɨnkindam garke utkunda mɨlemna wumɨr dɨde omnɨka ke,nokɨm da ɨdenat wɨn b'obogɨl b'agoka tuwenyɨtopimemb b'anygɨnena ouyaena rɨga wa pɨlke.” Ɨkwa nonony amniny da God opima b'anygɨnenaouyaena rɨga negɨr tamniny dem, ra Yesu tɨtenjTina tɨrɨr omni yɨt rɨrɨrɨnd. Petro ket yɨmak yɨtamneniny opimemb gar ke utkunda rɨga yilowɨmenam yɨna mɨlend dɨde Godɨnd ewangayamɨlend.

Simesime Yɨtkak1 Simesime! Kon re Yesu Kerisomna wɨko rɨga

dɨde ɨtmɨkitijog rɨga Simeon Petroten. Ɨ konɨtemb leta yɨrɨken re wa pɨlwa e yepim re garke utkunda yokatenya yɨpa rɨrɨrkɨp ɨt re sɨn redɨde. Mop nokɨp wɨn onggɨtyam gar ke utkundayokatenya re negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨlem pɨlkaerɨna re mera God dɨde yɨrkokar okawa rɨga YesuKeriso yoramitonj. 2 Ɨ wɨn kemb God dɨde meraYonggyamYesuKeriso towa gatab ɨmɨnjogwumɨryokatenya. Sɨ ɨngkaimemb Godɨmna wurar dɨdengɨmbla wa pɨlɨnd ukoijog b'usmurena tekenya.

Godɨmna Ara B'emoka dɨde Obagenda3 Ɨ Yesum pɨlɨnd ɨta God ma yɨnayɨna danda,

dɨde men wumɨr im da Ton men ara nemoki-nonj Tinajog b'ogɨl ɨnyomarena dɨde mera b'ogɨlokawa mana. Sɨ ɨngkaimemb Yesu mera no-goneneniny komkesa ingaena gasa yɨrkokar wɨ-menam dɨde Godɨnd ewangayam. 4 Ɨ onggɨt nyakaimemb ton kwa mera nogoneneniny otomantiɨsnawa kɨma ukoijog tɨrɨr omni yɨt. Nokɨm daɨdenat onggɨt tɨrɨr omni yɨt kewɨn onggɨtyam rɨgataindam yepiya re b'ɨkento negɨr ɨtkɨka mɨle kerɨna re wekenenonj onggɨt gowukoi negɨr mɨle

singind, ɨ ket Godɨmna kukɨp ke omnɨka mɨleyingg takatenenanj. 5 Ɨ God ɨja imemb jɨ am-nɨkeniny wanɨm. Sɨ onggɨt paemb wɨn b'oglawaina kupka danda tengaenindam waina gar keutkunda ke b'urowatamde otomantijogmɨlewa, ɨotomantijog mɨle ke b'urowatam de b'ogɨl wumɨrwa, 6 ɨ b'ogɨl wumɨr ke b'urowatam de waleng-gyam b'agoka mɨle wa, ɨ walenggyam b'agokamɨle ke b'urowatam de bebɨg wɨngɨrɨnd mɨmkamwɨmenamɨlewa, ɨ bebɨgwɨngɨrɨndmusɨkwɨmenamɨle ke b'urowatam de Godɨnd ewangaya mɨlewa, 7 ɨ Godɨnd ewangaya mɨle ke b'urowatam degar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar wɨngɨrɨndɨmɨnjog nanyɨnggan pɨla singi b'iyena mɨle wa,ɨ dɨde gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwarwɨngɨrɨnd ɨmɨnjog nanyɨnggan pɨla singi b'iyenamɨle ke b'urowatam de gar ke singi b'iyena mɨlewa. 8 Mop nokɨp ra onggɨtyam mɨle tekenywa pɨlɨnd ɨ b'utusmurenanj, sɨ tonsimemb wendanda kɨma wɨko omnɨkam tamnenenanj dɨdekɨp kɨmam tamnɨkenenanj. Ɨ ɨngkaimemb wɨnb'obogɨl wumɨr takatenindam mera YonggyamYesu Kerisompɨlɨnd. 9Ajɨ yet ramaka ɨbɨm onggɨtmɨle kɨma, ton re wɨngawɨnga nya ke yɨrdɨdɨ rɨgae. Sɨ ton ma rɨrɨr e b'obogɨl yɨr ongongɨm Godma pumb tungg gatab ɨmɨnjog yɨtkak ajɨ gowukoigasa nena yɨr angeneniny, odede yete re ma rɨrɨre yɨr ongongɨm gasa rɨnte re yɨbɨm paja tunggwa. Ɨ dɨde ton kupkakupka nony b'edatenenyda Keriso kea yɨklekainonj tina kesam omnɨkinegɨr mɨle. 10Onggɨt paemb gar ke utkunda nanydɨde yɨngganwar! Sɨ wɨn b'ogla ɨsanikesa wainakupka danda tengaenenindam seo kɨma ɨmjatamda Godɨt wen ara emokinonj dɨde abagɨkinonj.Mop nokɨp ra wɨn odede gasa tamnɨkenenindam,wɨnmakwa opima sap totendenenindam, 11 ɨ dɨdeb'usaya kwa ra God ma sobijog nony sam kɨma enya tepangendau dem b'ɨgaram de mera Yong-gyam dɨde yɨrkokar okawa rɨga Yesu Kerisomnadadal ngɨrpu kesa pumb tungg wa.

God ma Ɨmɨnjog Yɨtkakɨm pɨlɨnd Onyitam12 Sɨ wɨn opima wumɨr akatenindam God ma

ɨmɨnjog yɨtkak rɨnsim re wɨn owama eyenindam,dɨde ɨmnɨnena kesa onyitenindam onggɨtyamyɨtkak wa pɨlɨnd. Ajɨ kwa kon opima ita wɨnɨndwen nonony tamnɨkeneninyɨn onggɨtyam yɨtkakgatab. 13 Ɨ kon nony aen da ra kon onggɨt koinajɨ ke yilond nɨtɨbnyɨn onggɨt gowukoyɨnd, ɨtembre kor maemb jɨ wɨko waina nony menamenayɨr opngɨkam. Nokɨm da ɨdenat wɨn ita wɨnɨnd

2Petro 1:14 362 2Petro 2:10nonyɨk tamdenenindam onggɨtyam yɨtkak gatab.14Mop nokɨp kon kemb b'angwasɨn da koina ong-gɨtyam plaimet pɨla jɨ re ma pɨn e ɨraren, odedewɨp ɨt re Yonggyam Yesu Keriso wumɨr nomnonj.15 Ajɨ kon ɨta danda kɨma b'itngainyɨn da wɨnonggɨtyam gasa nonyɨnd owama teyenenindamita wɨnɨnd ra kon gowukoi ɨraren dem.

16 Ɨ sɨn kemb wen wumɨr amnɨktondam da,mera Yonggyam Yesu Keriso ɨta ik dem dandakɨma. Sɨ sɨn ma ɨnte yɨmta yundoku rɨgainamultekɨp ke otobarki kakyɨt. Ajɨ sɨn kea sowaina-jog yɨrkɨp ke Tin yɨr yongonda re Ton ukoijogdanda kɨma pɨta awonj. 17 Sɨ Ton re kea akatonjɨsnawa dɨde b'ogɨl ɨnyomarena Abu Godɨm pɨlke,re ara ikonj Ti pɨlwa ukoijog danda kɨma b'ogɨlɨnyomarenand odede da, “Ɨtemb re Koina b'ɨga eyena re Kon singi yiyenyɨn, ɨ ya pɨlnate re Konsam aukenenyɨn.” 18 Ɨ re sɨn yɨpand Ton kɨmawekenond onggɨt yɨna dor kumbɨnd rɨkɨnd re Godpɨta awonj, sɨnpiya utkundonda onggɨtyam ararɨna re ikonj wub kumb ke. 19 Ɨ men God maɨmɨnjog omnijog bage yɨtkak kɨma im wekenyɨnrɨna re rɨrɨrkɨp aukonj Ti pɨlɨnd. Ɨtemb Godma bage yɨtkak re ngaya e waina garɨnd, odederɨngma re rɨgap sɨbɨbɨnd enyorati ngaya kɨmawuweneny gasa ongwatam ngɨrpu ra guj ngayatɨlis ɨspara momtand. Sɨ ɨtemb re b'ogɨl emb jɨwanɨm nonyɨnd owamam dɨde yɨmta undokamɨtemb yɨtkak, ngɨrpumera YonggyamYesu Kerisoik dem. 20 Ɨ ɨtemb re naskajog ukoijog e, wɨnwumɨr ainam da komkesa God ma bage pebare ma bageyam towainajog ongwati ke ɨrɨki im.21 Mop nokɨp makwa ke ngai yɨpa God ma bageyɨtkak aukonj rɨgaina singi ke, ajɨ God ten rɨgaengaeneninonj ya pɨlnat re YɨnayɨnaWɨngawɨngab'imuri yɨbnenenonj. Sɨ tonGodɨmpɨlkena yɨtkakakatenento dɨde ɨngkenaemb ket apurenento.

2Yɨr kɨma Wɨmenam Negɨr B'anygɨnena

Ouyaena Rɨga gatab1 Ajɨ kea b'anygɨnena bageyam pɨta auke-

nento Israel rɨga wa wɨngɨrɨnd. Ɨ odede wɨpnya ke opima kwa b'anygɨnena ouyaena rɨgapɨta taukanj dem wa wɨngɨrɨnd. Sɨ ton opimawa wɨngɨr wa wɨgawɨga teyenanj dem negɨrb'anygɨnena ouyaena rɨnsim ra wen wɨp tam-nenanj dem negɨr omnɨkam. Ɨ dɨde ton kwaoena iyenyi Ukoijog Yonggyam, Yesund yet reTina kus ke ten akasinonj towanɨm b'ɨtraramnegɨr mɨlem pɨlke. Sɨ onggɨt paemb ton kwa

towalenggyamwɨp b'itiyenanj dem negɨr okatamrɨnte ra kɨd kesa kɨma wanakana ik dem. 2 Ɨma yɨpa kɨma rɨgapim ten yɨmta tundokenenanjdem dɨde b'ogɨl mɨle engka teyenanj dem negɨromnɨka mɨle wa. Sɨ ɨngkaimemb gar ke utkundakesa rɨgap tesadrenanj demGodɨmna ɨmɨnjog nyarɨna re Keriso auyaeninonj. 3 Ɨ kwa b'anygɨnenabageyamɨp opima butum mɨle teyenanj dem. Ɨonggɨt mɨle kaimemb ton yɨtkak tejongkenenanjdem wa pɨlke wulkɨp okatam. Towaina negɨr mab'ɨsagɨka re kea b'ila ke ongonjeni e ebnau dɨdema yɨr ungauka kɨma e. Sɨ God yet ra ten negɨrtamnɨkiny dem, Ton ma yutunga e yikeny.

4Mopnokɨp re anerup negɨrmɨle amnɨkto, Godmakwa yena komb yomnonj, ajɨ ten etmɨkuri-nonj de negɨr ma ɨsma okatenapu pɨpmet wa, ɨaramkinonj de sɨbɨbsɨbɨb kip bora wa ten owa-mam, ngɨrpu ra Yonggyamɨmna b'ɨsagɨka bibɨr ikdem. 5 Ɨ dɨde b'ila God makwa gowukoi weweyomnonj. Ajɨ re Ton ngɨwɨr yɨtmɨkitonj onggɨtgowukoi negɨr mɨle rɨga wa pɨlwa yepiya re makaTin yewangaeneno, Ton ɨna nena na ewaensinonjNowa yet re negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle pɨtapɨtayomnenonj dɨde tinajog seben (7) rɨga. 6 Ɨ re Godtɨrɨr yɨt yindenonj Sodom ake Gomora taun negɨrma b'ɨsagɨkam, Ton kea ket wul dɨmɨl ke eom-nenonj ngɨrpu wumbolɨm engendonj. Sɨ ɨngke-naemb Ton wɨngata yoramitonj ouyawam Tinɨmewangaya kesa rɨga wa pɨlwa da ɨta Godɨmnanegɨr ma b'ɨsagɨka tawɨk dem. 7 Ɨ re God ɨtembSodom taun yeomnenonj, Ton kea negɨr kesadɨmdɨmjog rɨga, Lotɨnd yopendonj onggɨt tauneomnena wɨngɨr ke. Ɨ onggɨt wɨnɨnd Lot re masobijog bebɨg na akateninonj, mop nokɨp onggɨttaun rɨgap gog kesa jabajaba negɨr b'iyena mɨledɨde b'ogɨl mɨle engka eyento negɨr omnɨka mɨlewa. 8Mop nokɨp re ɨtemb negɨr kesa dɨmdɨmjogrɨga, Lot, yɨbnenenonj towa ganggand, ton bibɨrweanjweanj yɨr ongong eyeneninonj dɨde utkun-deneninonj towaina gog kesa negɨr mɨle. Sɨ ong-gɨt penaemb tina negɨr kesa dɨmdɨmjog gar masobijog na negɨrjog b'ɨdgotnena yokatenenonj.9 Sɨ rada God ke odede nya ke mɨle amnɨkeninonj,Yonggyam God, Ton wumɨr e rɨja e Tinɨm ewan-gaya rɨga opendam towaina b'ɨdgotnena wɨngɨrke. Ɨ Ton kwawumɨr e rɨja e Tinɨm ewangaya kesanegɨr rɨga oramitam de negɨr ma b'ɨsagɨka wadɨde ten owamam ngɨrpu ra b'ɨsagɨka bibɨr okasdem. 10 Ɨ rɨga opima gɨm ke negɨr mɨle yɨmta un-dokenenanj, ɨ negɨrjog wɨmena wuweny gowukoinegɨr mɨle singind, ɨ dɨde nonyɨk erɨnenenanj ten

2Petro 2:11 363 2Petro 3:3yena re God danda agoninonj towanɨm wɨp iye-nam. Sɨ God ukoijog wumɨr e rɨja e ten oramitamnegɨr wa dɨde owamam ngɨrpu ra b'ɨsagɨka bibɨrokas dem. Sɨ opimemb b'anygɨnena ouyaena rɨgare ɨngar kesa ukoi b'asourena kɨmamop kɨkɨb rɨgaim.

Dɨde ton rawɨr kwa moga aenenanj ɨsadrenamb'ogɨl ɨnyomarena kɨma God ma omnɨki wubkumb rɨga wa pɨlwa. 11 Ɨ opimemb b'anygɨnenaouyaena rɨga re ma danda kɨma im, ajɨ anerure ukoijog danda kɨma im. Ajɨ opimemb dandakɨma anerup makwa opima ton negɨr anerugatab negɨr ma b'ɨsagɨka yɨt eyenanj ɨsadrenakɨma Yonggyamɨm wɨpɨnd. 12 Ajɨ opimembb'anygɨnena ouyaena rɨga re nony menamenakesa tɨbam b'angga pɨla im. Ɨ men wumɨr im datɨbam b'angga ukukto re nony menamena kesana, sɨ rɨgap rɨrɨr im orakam dɨde ɨdrɨkam. Sɨopimemb rɨga todaka opima tɨbam b'angga pɨlanony menamena kesa esadrenenanj gasa rɨnsimre ton ma wumɨr im. Ɨ kwa ton opima negɨrtaukenenanj odede yɨpa wɨp opi re tɨbam b'angganegɨr aukenenanj. 13 Ɨ ton negɨr kɨma kaokaomɨle im amnɨkenenanj, sɨ ɨngkaimemb ton negɨrkɨma b'ɨdgotnena mɨra akatenenanj. Ɨ ton samyomnɨkenenyi re gowukoi negɨr sam mɨle wapɨlnasim rɨnsim re ton ɨsanikesa amnɨkenenanjbibɨrtɨkɨnd. Ɨ ra tonwɨn kɨma yɨpand diyamdiyamtauranj, ton re kɨl kɨma im dɨde ɨngar kɨma imaukenenanj, nokɨp ton towaina b'anygɨnena nyakaim ɨsanikesa samɨm aukenenanj. 14 Ɨ ton amimakupka yɨr b'ɨskenenanj kongga wa pɨlwa gigɨrdɨde yɨgyɨg b'iyena mɨle omnɨka singind. Ɨ dɨdeonggɨtyam towaina negɨr mɨle omnɨka singit maɨta ten ena agnateneniny. Ɨ ton b'anygɨnena yɨtke rɨga ugungatenenanj ton kɨma yɨpand awowɨmyepim re maka danda kɨma b'obogɨl God ma yɨtyokatenyi. Ɨ ton butum mɨle amnɨkenenanj, ɨɨngkaimemb ton towaina gar danda kɨma am-nɨkenenanj onggɨt mɨle omnɨkam. Sɨ ton re keaGodɨmna negɨr sake okateni rɨga im. 15 Ɨ ton keadɨmdɨm nya yɨraro dɨde okondurto, ɨ ket yɨmtayundokenenyi re Beorɨm b'ɨga Balaamɨmna negɨrouyaena mɨle e. Ɨ Balaam re mɨra wulkɨp na singieyeneninonj tina negɨr kɨma kaokao mɨle omnɨkake. 16 Ajɨ re ton tilenggyam onggɨtyam tinajognegɨr mɨle yomnɨkonj, yɨt kesa b'angga dongkitGodɨmna samany yɨt apureninonj ti pɨlwa rɨgainanonykok ke, ɨ yɨswangonj onggɨt bageyamɨmnakorɨrkorɨr mɨle omnɨkam.

17 Ɨ opimemb b'anygɨnena ouyaena rɨga re ɨja

im opi re ugki nyɨ kip re dɨde, ɨ dɨde ɨja imopi re tema rɨngmim re rɨbɨt utureneniny. Sɨtowanɨm re gɨpargɨpar sɨbɨbjog pɨpmet e ongapiebnau. 18 Mop nokɨp ton kɨp kesa b'asourenayɨt im apurenenanj, dɨde jɨwɨnd gɨm ke negɨrsingi im eyenanj. Sɨ ɨngkaimemb ton b'anygɨnenanya ke rɨga ugungatenenanj negɨr mɨle omnɨkamyepiya re sisɨl ɨtrɨngkɨto towa pɨlke yepim rewɨmena wuweneny negɨr kaokao mɨlend. 19 Sɨonggɨt b'anygɨnena ouyaena rɨgap opima ong-gɨtyam sisɨl ɨtrɨngki rɨga wa odede tɨrɨr yɨt am-nenanj da towa ɨta ebnau b'ɨtraram mɨle. Ajɨton towalenggyam re onggɨtyam wɨko rɨga imyepim re negɨr ɨtkɨki omnɨka mɨlend wekeny.Mop nokɨp yet ra gou wa tainy yɨpa rɨgamnadanda ke, ton re kemb tinɨm wɨko rɨga e ainy.20 Ɨ ra opimemb b'anygɨnena ouyaena rɨga, tonmera Yonggyam dɨde yɨrkokar okawa rɨga YesuKerisond wumɨr okatenyi, sɨ ɨngkaimemb tononggɨt gowukoi negɨr omnɨka mɨle ke b'ɨtkenanj.Ajɨ rada ton kwa b'usaya onggɨt negɨr mɨle wab'ɨtgaranj, ɨ onggɨt mɨlet ten tanomkeneniny, ɨdɨde ten gou wa tukoukeneniny, sɨ wɨmena rɨntere yɨmta ke awɨk towanɨm re ukoijog bebɨg e, ajɨwɨmena rɨna re aukonj naska re ma ukoi bebɨgna. 21Mop nokɨp rako ton maka wumɨr auto ong-gɨtyam negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨlemna ouyaenanya, sɨ keako towanɨm wewa na tainy Godɨmnab'ɨsagɨka wɨnɨnd. Ajɨ ton kea onggɨtyam nyawumɨr auto, ɨ yɨmta ke kak engkɨto yɨna b'ingawayɨtɨm pɨlke rɨna re God towa akainonj, sɨ ɨtembre towanɨm bebɨgjog e. 22 Sɨ onggɨtyam tendamyɨtkak re ɨmɨnjog e rɨrɨrkɨp ainy towanɨm. Sɨ ɨjaemb jɨ yindeny da, “Yongg ra ama tɨtenj onggɨtmɨnjɨm pɨlwa rɨkɨnd re ton mɨnj b'akawɨk.” Ɨ kwayindeny da, “B'om rɨnte re gony aureni yɨbɨm,ama tɨtenj tina pam b'ɨinapu gop wa.”

3Yonggyam Yesu ma Ɨtenda gatab Yɨt

1Kor rɨgawar yena re kon singi eyeninyɨn! Ong-gɨtyam peba re nɨmogɨm ɨrɨki e wa pɨlwa. Ɨ konosiemb nɨmog pebamna yɨt kaim wen utnɨkamamneninyɨn ɨmɨnjog nonyɨnd owamam wainagarɨnd. 2 Sɨ kon singi en da, wɨn nony wuwenebage yɨtkak wa rɨna re yɨna bageyamɨp apurento,dɨde kwaYonggyamdɨde yɨrkokar okawa rɨgamnab'ingawa yɨtkakwa rɨna rewaina ɨtmɨkitijog rɨgapwumɨr amnento. 3 Ɨ wɨn b'ogla naska wumɨr tain-dam da, yɨtkar rɨga opima tuweny dem kikitum

2Petro 3:4 364 2Petro 3:18wɨnɨnd, ɨ ton yɨmta tundokenenanj ra towainajoggowukoi gɨm ke negɨr mɨle singi im, dɨde ngongengena kɨma yɨtkarmɨle tamnɨkenenanj dem. 4Sɨton odede ngong engena kɨma yɨtkar yɨt tapure-nanj demda, “Rokate jɨ tɨrɨr yɨt yɨbɨmda ɨta Ton ikdem? Mera b'uwar re kea uj aukenento, ajɨ onggɨtkak ke makwa yɨpa gasa b'engendonj, komkesagasa re ɨja imawekeny rɨja na re God atobarkinonjnaskand.” 5 Mop nokɨp ton onggɨt yɨt kaimb'atonkenenanj nony b'edatam onggɨt gatab dab'ila God ma yɨtɨt wub ake gou atobarkonj, sɨwub re ɨndama yɨbneneny, dɨde gowukoi pɨtayomnonj re nyɨ kena, ɨ yonyitonj nyɨ ganggand.6 Ɨ yɨpa wɨnɨnd onggɨt nyɨ kena ngɨwɨr aukonj,ɨ dɨde gowukoi negɨr awonj. 7 Ɨ onggɨt yɨpainaGod ma yɨtte angapeneny wub ake gowukoi. Sɨyu wub ake gowukoi ebnya re wul ke imbrɨkami, ngɨrpu onggɨt bibɨrɨnd rɨdenat ra God rɨgaɨsagɨka teyeniny dem dɨde Tinɨm ewangaya kesarɨga negɨr tamniny dem.

8 Ajɨ kor rɨgawar yena re kon singi eyeninyɨn!Wɨn goro nony b'etedata onggɨtyam yɨpa gasa,ɨt re da Yonggyamɨm wɨpɨnd yɨpa bibɨr re ɨja eɨt re wan tausɨn (1,000) kemag re dɨde, ɨ dɨdewan tausɨn (1,000) kemag re ɨja e ɨt re yɨpabibɨr re dɨde. 9 Ɨ nɨnda rɨgap nony menamenaamnɨkenenanj odede da, “Yonggyam ma opimawanakana Tina tɨrɨr yɨt ɨmɨnjogɨm tamniny.” Ajɨma ɨja e, Ton re mɨmkam kae wɨmena yikenywanɨm b'ogɨlɨm, mop nokɨp Ton ma singi e yɨparɨga negɨr okatam, ajɨ Ton singi e da komkesarɨga wa gangga okawam towanɨm negɨr mɨle keengendam Ti pɨlwa. 10 Ajɨ Yonggyamɨmna bibɨrik ra dem odede e ɨt re yurowamam rɨga redɨde. Sɨ onggɨt bibɨrɨnd, wub opima ukoi dudlamkɨma tewaikenanj dem, ɨ komkesa wub kumbɨndgasa ukoi danda kɨma wulɨt tembrɨkiny dem dɨdetaklekiny dem. Ɨ kwa gowukoi dɨde komkesagasa onggɨt wɨngɨrɨnd opima tembrɨkiny demdɨde taklekiny dem. 11 Sɨ ra God komkesa gasaodede nya ke taklekiny dem, sɨ b'ogla wɨn rɨdedewɨp rɨga im tekenyɨt? Sɨ wɨn b'ogla wɨmenatuwenyɨt yɨna mɨlend, ɨ b'ogla Godɨnd b'obogɨlewangaenenya. 12 Ɨ wɨn b'ogla yɨr ungaukya dɨdesingi iyenya nony sam kɨma da Godɨmna bibɨrwanakana e ik. Ɨ ra ɨtemb bibɨr ik dem, ukoi dandakɨma wulɨt wub opima tembrɨkiny dɨde taklekinydem, dɨde onggɨt wulɨmna pembɨt komkesa wubkumbɨnd gasa kwa opima taklekiny dem. 13 Ajɨmen yɨr ungaukindam re sisɨl wub im dɨde sisɨlgowukoi e, nokɨp God kemb onggɨtyam gatab tɨrɨr

yɨt yindonj. Ɨ dem de onggɨt sisɨl wub dɨde sisɨlgowukoi wa negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle nena eɨbneneny.

14 Kor rɨgawar yena re kon singi eyeninyɨn!Sɨ onggɨt paemb ra wɨn onggɨtyam gasa yɨrtungaukindam aukam, wɨn b'ogla b'obogɨlb'itngaindam komkesa mɨle kɨlkɨp kesa dɨdeb'injawa kesa omnɨkam. Sɨ ɨngkaimemb Godwen yɨr tanginy dem ngɨmbland. 15 Ɨ wɨn b'oglaongwasya da mera Yonggyamɨmna mɨmkamke wɨmena re wanɨm b'ogɨl gangga e yɨrkokarokawam. Sɨ meraina gar ke utkunda rɨga Polyena re men singi yiyenyu, ton kea Godɨm pɨlkemultekɨp yokatonj, ɨ ɨngkaimemb toda kwa odedeyɨpa wɨp yɨtkak wa erɨkainonj. 16 Ɨ ton, Polkwa odede God ma okai multekɨp kena yɨtkakerɨkinonj tina komkesa peband, dɨde ton onggɨtkikitum wɨn gatab opima apureniny tina pebawɨngɨrɨnd. Sɨ tina peba wɨngɨrɨnd, nɨnda yɨtkakwekeny renony auka kesa imokatam. Ɨ nɨndaGodma yɨt b'auyaeni kesa rɨgap dɨde nɨnda God mayɨt okateni kesa rɨgap onggɨtyam nony auka kesaseo kɨma yɨtkak nenegɨr kana im askamkenenanjodede nya kaim opi re rɨngmim re ton nɨndaPolɨmna b'enga yɨna peba esɨpkenenanj. Sɨɨngkaimemb ton towalenggyam towanɨm negɨramnɨkenenanj. 17 Kor rɨgawar yena re konsingi eyeninyɨn! Sɨ wɨn kea naska nata wumɨraukɨtondam onggɨtyam gatab. Sɨ onggɨt paembwɨn b'ogla walenggyam b'obogɨl yɨr b'ɨtenindamonggɨtyam gog kesa b'anygɨnena ouyaena rɨgagatab. Nokɨm da ɨdenat ton maka wen wɨpteyenanj towaina negɨr ouyaena wa, ɨ dɨdeɨngkaimemb wɨn maka sap totekindam wainaɨmnɨnena kesa gar ke utkundam pɨlke. 18 Ajɨwɨn b'ogla takasindam mera Yonggyam dɨdeyɨrkokar okawa rɨga Yesu Kerisomna wurar dɨdeTi gatab wumɨr. Sɨ ɨngkaimemb wɨn danda kɨmatowɨnkenenindam. Sɨ b'ogɨl ɨnyomarena Tonkɨma yunɨm dɨde kwa dadal ngɨrpu kesa, ɨmɨnjog!

1Yoan 1:1 365 1Yoan 2:4

Naskanyam Yoan LetaYoanɨmna Ɨrɨki Naskanyam LetaIsɨpkita Yɨtkak

Onggɨtyam leta ɨrɨka rɨga re ɨtmɨkitijog rɨgaYoante. Ɨ ton ɨtemb leta yɨrɨkonj re ama rɨkaEpeso taun kena dɨde A.D. wan andred (100)kemag momta undwatapu nat.

Sɨ ɨnsiemb jɨ nɨmog ukoijog rɨl onggɨtyam letaɨrɨkam:1) ogenka rɨga ugoiny God dɨde Tina B'ɨga Yesu

Keriso kɨma yɨpand b'inkɨndena mɨlendwɨmenam,

2) ten nonony omnenam b'anygɨnena ouyaenayɨmta undoka gatab rɨnte ra negɨr omnɨkonggɨtyam b'inkɨndena mɨle.

Sɨ opimemb b'anygɨnena ouyaena rɨgapɨnaemb jɨ ouyaena yiyeneno odede utkunda kɨmada, “Yet ra onggɨt gowukoi kɨma b'itɨnkeny, tonɨta negɨr ma ɨsma okas. Sɨ onggɨt penaemb YesuGodɨmna B'ɨga, Ton ma rɨrɨr na ɨmɨnjog rɨga jɨawowɨm.” Ɨ opimemb b'anygɨnena ouyaena rɨgab'anygɨnena wuweny odede da, “Yet ra singitainy yɨrkokar okatam, ton b'ogla nony kubɨraukamɨle nena rerarkin onggɨt gowukoi yɨrkokargatab.” Ɨ ton kwa rɨga auyaenento da, “Radayɨpa rɨgat kea yɨrkokar yokas, gɨm ke b'ogɨl mɨleomnɨka kesat o rɨga wa singi iyena mɨle omnɨkakesat ma ɨta tina yɨrkokar negɨr omɨny.” Sɨ onggɨtpenaemb Yoan odede yɨt kɨma gensi amniny da,“Yesu re kea rɨga jɨ awonj ɨ Yesu Kerisond gar keutkunda rɨgap goro God ake Keriso wa pɨlwa nenasingi b'iyenamɨle omnɨka teyenanj ajɨ b'ogla dakakwa rɨga wa pɨlwa.”

Yɨrkokarɨm Yɨtkak Yesu1 Simesime! Kon wa terɨkainyɨn ra yɨrkokarɨm

yɨtkak gatab e. Sɨ ɨtemb yɨtkak re Yesu Kerisoteyet re get ke yɨbnonj, re God komkesa gasa ato-barkinonj. Sɨ sɨn ɨtmɨkitijog rɨgap kea Tin yutkun-denonda, ɨ sowaina yɨrjog ke yɨr yongonda, ɨ yɨrɨpka yiyenonda ɨ dɨde sowaina yɨmɨp kea yesopae-neno.

2 Ɨ ɨtemb yɨrkokar re kea pɨta awonj. Ɨ re sɨnɨtemb dadal ngɨrpu kesa yɨrkokar yɨr yongonda,sɨ sɨn onggɨt gatab yɨr ungata yɨt imemb apure-nenindam, dɨde ket wa pɨtapɨta omnena eyenau.Sɨ ɨtemb yɨrkokar yɨbnonj re B'u kɨma na, ajɨ keaket sowa pɨlwa pɨta awonj. 3 Sɨ ɨntemb jɨ sɨn

wa pɨtapɨta omnena eyenau rɨna re sɨn yɨr yon-gonda dɨde utkundenonda, nokɨm da ɨdenat wɨdakwa yɨpand sɨn kɨma b'itɨnkisindam. Ɨ merainab'inkena mɨle re B'u kɨma e dɨde Tina B'ɨga YesuKeriso kɨma e. 4 Sɨ sɨn onggɨtyam yɨtkak waerɨkaindam re nok mim da ɨdenat sowaina samyɨndangɨr tawɨk.

Menonɨm Godɨmna Ngayand5 Sɨ ɨntemb jɨ bage yɨt rɨna re sɨn Ti pɨlke

utkundenindam dɨde ket wa pɨtapɨta omnenaeyenau, ɨt re da God re ngaya e dɨde Ti pɨlɨndawɨr e kwa nanggamog sɨbɨb e yɨbɨm. 6 Ramen nitindenindam da men God kɨma opimab'inkɨndenenindam ajɨ ra men sɨbɨbɨnd menonokatenenyu, sɨ men b'anygɨnenenindam-a ɨ dɨdemen ma opima ɨmɨnjog yɨtkak rɨrɨrɨnd mɨle am-nɨkenenindam. 7 Ɨ ra men ngayand menonokatenenyu odede wɨp rɨngma re God yɨbnenenyngayand, sɨ ɨngkaimemb men mera wɨngɨrɨnd yɨ-pand b'inkɨndenenindam dɨde ket Godɨmna B'ɨgaYesu, Tina kuste men kɨlkesa nomnɨkeneninykomkesa negɨr mɨle wa pɨlke. 8 Ɨ ra men nitin-denindam da mera awɨr im negɨr mɨle, men remeralenggyam b'anygɨnenindam-a dɨde awɨr ekwa ɨmɨnjog yɨtkak yɨbɨm mera pɨlɨnd. 9 Sɨ ramen meraina negɨr mɨle Godɨm usekaindam, Tonopima meraina negɨr mɨle awɨr tamnɨkiny dɨdeket men kɨlkɨp kesa notɨniny komkesa kaokaomɨle ke, nokɨp Ton re Tina tɨrɨr omni yɨtkak ɨmɨn-jog omna rɨga e dɨde Ton re negɨr kesa dɨmdɨmjogrɨga e. 10 Ɨ kwa ra men nitindenindam da menmaka negɨr mɨle amnɨktondam, sɨ ɨngkaembmenGodɨnd yomnenenyu da Ton re b'anygɨnena rɨgae. Sɨ Tina yɨtkak re awɨr e yɨbɨm mera pɨlɨnd.

2Mera Yɨm B'akawa Rɨga Keriso

1 Kor b'ɨgawar! Kon wa opimemb yɨtkakerɨkainyɨn onggɨt letand re nok mim da ɨdenatwɨn maka negɨr mɨle tamnɨkindam. Ɨ yet ranegɨr mɨle omnɨk, mera ɨta b'ɨrmeka rɨga Godɨmpɨlwa. Sɨ Ton re negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga YesuKerisote. 2 Sɨ Ton re meraina negɨr mɨle ɨrabɨkamsɨ b'angga e, ɨ ma mera nena mana ajɨ daka kwakomkesa gowukoi rɨga wa mana. 3 Ɨ ra men Godma b'ingawa yɨt yɨmta tundokindam, sɨ ɨngkaembmen ɨmjasu da men Tinɨm wumɨr im. 4 Ra yɨparɨgat indeny da kon Godɨm wumɨr en dɨde makara Tina b'ingawa yɨt yɨmta tundokiny, ton reb'anygɨnena rɨga e. Sɨ onggɨt rɨgam pɨlɨnd re

1Yoan 2:5 366 1Yoan 2:25awɨr e kwa ɨmɨnjog yɨtkak yɨbɨm. 5 Ɨ yet ra Godma yɨt yɨmta undok, Godɨmna singi ɨmɨnjogjogrɨrɨrkɨp ai e yɨbɨm ti pɨlɨnd. Sɨ ɨngkaemb menwumɨr yokasu da men re Ti pɨlnasim wekenyɨn.6 Yet ra b'atgenai da kon Godɨm pɨlnate nɨbnyɨn,ton b'ogla ɨja na wɨmena yeken rɨja na re Yesuwɨmena yikenonj.

Sisɨl B'ingawa Yɨt7 Kor rɨgawar yena re kon singi eyeninyɨn!

Kon ma sisɨl b'ingawa yɨt e ɨrɨken, ajɨ kesamyamb'ingawa yɨt e rɨna re wɨn yokatonda re wɨn garke utkunda mɨle yotomonda. Sɨ kesam b'ingawayɨt re onggɨtyam yɨtkak e rɨna re wɨn naskandutkundenonda. 8 Ɨ kon kwa b'usaya sisɨl b'ingawayɨt e ɨrɨken rɨnte re ɨmɨnjog yɨtkak yɨbɨm Kerisompɨlɨnd dɨde wa pɨlɨnd. Mop nokɨp sɨbɨb re keaewaikitonj dɨde ket ɨmɨnjog yɨtkakɨmna ngaya rekea ɨta ke enyorati yɨbɨm. 9 Ɨ yet ra b'atgenaida kon ngaya nate nɨbnyɨn ɨ ra ton tina gar keutkunda nanyɨnd o yɨngganɨnd singi kesa omne-neny, sɨ ton re sɨbɨb nata yɨbneneny. 10 Ajɨ yetra tina gar ke utkunda nanyɨnd o yɨngganɨndsingi iyeneny, sɨ ton re ngaya nate yɨbneneny.Sɨ onggɨt ngaya pɨtand ra ma ɨta tin nanggagasate b'uwombenam omneneny. 11 Ajɨ yet ratina gar ke utkunda nanyɨnd o yɨngganɨnd singikesa omneneny, sɨ ton re sɨbɨb nate yɨbnenenydɨde sɨbɨb nate yikeneny. Sɨ ton ma ɨta wumɨraukeneny rɨtama re ton yikeneny. Mop nokɨp keasɨbɨbsi tina yɨrkɨp yɨrdɨdɨ amnɨk.12Kor b'ɨgawar! Kor mop wa pɨlwa ɨrɨkam re

nokɨp God waina negɨr mɨle awɨr amnɨkinyKerisomna danda nyɨ kaim.

13 B'ɨga b'uwam! Kor mop wa pɨlwa ɨrɨkam renokɨp wɨn kea wumɨr aukɨtondam Kerisom

yete re yɨbneneny otomapu ke ngɨrpu yu.Sisɨl rɨga! Kor mop wa pɨlwa ɨrɨkam re

nokɨp wɨn kea negɨr wɨngawɨnga Satananddanda kesa yomnonda.

14 B'ɨgawar! Kor mop wa pɨlwa ɨrɨkam renokɨp wɨn kea wumɨr autondam B'uɨm.

B'ɨga b'uwam! Kor mop wa pɨlwa ɨrɨkam renokɨp wɨn kea wumɨr aukɨtondam Kerisom

yete re yɨbneneny otomapu ke ngɨrpu yu.Sisɨl rɨga! Kor mop wa pɨlwa ɨrɨkam re

nokɨp wɨn re mogim dandadɨde Godɨmna yɨtkak wa pɨlnate wɨmena

yikenyɨ dɨde wɨn kea negɨr wɨngawɨnga Satanand

danda kesa yomnonda.

15 Wɨn goro singi iyena gowukoi o nangga imre wekeny onggɨt gowukoi wɨngɨrɨnd. Ɨ yet raonggɨtyam gowukoi singi iyeny, B'uɨmna singi reawɨr e yɨbɨm ti pɨlɨnd. 16Mop nokɨp komkesa gasaonggɨt gowukoyɨnd re ɨnsim wekeny, gowukoirɨgaina gɨm ke singi mɨle ɨ yɨr ongong ke gɨm kesingi mɨle ɨ dɨde gowukoi wɨmena ke b'asourenamɨle. Sɨ onggɨtyam komkesa mɨle wuweny rema B'uɨm pɨlkaim, ajɨ onggɨt gowukoi kaim. 17 Ɨonggɨtyam gowukoi dɨde komkesa gowukoi gɨmke singi mɨle b'etɨdamkuranj dem, ajɨ yet ra Godma singi mɨle omnɨka teyeniny, ton dadal ngɨrpukesa wɨmena e ikeny.

Nonony Yɨtkak Negɨr Ouyaena Rɨga gatab18 Kor b'ɨgawar! Ɨtemb re kikitum wɨn e. Wɨn

kea odede yɨt utkundonda da Kerisom geja rɨgara ɨta ik dem. Sɨ yu re kea jogjog im Kerisomgeja rɨga pɨta aukanj. Sɨ ɨngkaemb men wumɨryokatenyu da ɨtemb re kikitum wɨn e. 19 Tonmera pɨlkena ewaikurto, ajɨ ton re ma ɨmɨnjoggar ke utkunda rɨga nawekenonjmera wɨngɨrɨnd.Mop nokɨp rako ton ɨmɨnjog gar ke utkunda rɨgawekenonj mera wɨngɨrɨnd, ton keako omandamen kɨma wekeny. Ajɨ ton mera pɨlke ewaikurtore ouyawamana da ton komkesa re mamen kɨmayɨpand ɨmɨnjog gar ke utkunda rɨga im wekeny.20 Sɨ yɨnayɨna Keriso kea Yɨnayɨna Wɨngawɨngawa etmɨkitawonj dɨde Ton ɨta wa pɨlɨnd b'imuriyɨbneneny. Sɨ wɨn komkesa onggɨt paimembwumɨr wekenyɨt ɨmɨnjog yɨtkakɨm pɨlɨnd. 21 Konma nok pae wa erɨkaen da wɨn ma wumɨr imɨmɨnjog yɨtkak, ajɨ nok pae da wɨn wumɨr im ong-gɨtyam ɨmɨnjog yɨtkak dɨde nokɨp onggɨt ɨmɨnjogyɨtkakɨm pɨlke awɨr e kwa b'anygɨnena yɨtkakik. 22 Sɨ yete jɨ b'anygɨnena rɨga? Sɨ ɨntemb jɨb'anygɨnena rɨga yete re Yesund yoeny da Tonre ma Godɨmna B'ɨga Kerisote. Sɨ yete re B'uake B'ɨga aeny, ɨtemb rɨga re Kerisom geja rɨgae. 23 Ɨ yet ra B'ɨgand ɨsai, ton kwa daka keaB'und yɨsai. Ɨ yet ra B'ɨgam gatab b'atgenaida, “Yesu re Godɨmna B'ɨga Kerisote,” sɨ tonkwa daka kea B'uɨm gatab b'agenai da, “Ton reYesum B'u e.” 24 Sɨ wɨn b'ogla onggɨtyam yɨtkakowama teyenindam rɨna re wɨn b'auyaentondamre wɨn gar ke utkunda mɨle yotomonda. Sɨ rawɨn onggɨtyam yɨtkak owama teyenindam rɨnare wɨn b'auyaentondam re wɨn gar ke utkundamɨle yotomonda, wɨdaka wɨmena wuwenyɨt reB'ɨgam pɨlnasim dɨde B'uɨm pɨlnasim. 25 Sɨ ɨtembjɨ tɨrɨr omni yɨtkak rɨna re Keriso meranɨm tɨrɨr

1Yoan 2:26 367 1Yoan 3:16yɨt yindonj. Sɨ ɨnaemb ɨt re da dadal ngɨrpu kesayɨrkokar.

26 Kon onggɨtyam yɨtkak wanɨm erɨkainyɨnre towa gatab e yepim re wen wɨp eyenanjb'anygɨnena ouyaena wa. 27 Sɨ Keriso kea Yɨ-nayɨna Wɨngawɨnga wa akainonj ɨ Ton wa pɨl-nate b'imuri yɨbneneny dɨde kwa ɨndama wɨ-mena yikeny wa pɨlɨnd. Sɨ wɨn makwa yenaket singi omnenya wen ouyaenam dɨde gar keɨmjatenam ɨmɨnjog yɨtkak gatab. Ajɨ KerisotYɨnayɨna Wɨngawɨngand yimuronj wa pɨlɨnd, sɨTonsimemb wen komkesa gatab auyaeneniny. SɨonggɨtyamTina ouyaena re ɨmɨnjog e dɨdemakwaɨta b'anygɨnena. Sɨ wɨn ɨja ima wɨmena tuwenyɨtKerisom pɨlɨnd rɨja im re Yɨnayɨna Wɨngawɨngatwen auyaeneniny.

28Kor b'ɨgawar! Sɨ wɨn b'ogla b'obogɨl wɨmenatuwenyɨt Kerisom pɨlɨnd. Nokɨm da ra Ton pɨtatainy dem, ɨdenat menmoga kesa dɨde ɨngar kesataukindam Ti wɨpɨnd Tina opendand. 29 Sɨ raket wɨn wumɨr okasya da Keriso re negɨr kesadɨmdɨmjog Rɨga e, sɨ ɨngkaimemb wɨn wumɨrtaindam da yet ra negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨleomnɨka teyeniny, ton re Kerisom pɨlke ukendiGodɨmna b'ɨga e.

3Godɨmna B'ɨga

1 Yɨr de, Abu God re ma sobijog na men singiniyeninonj, nokɨm da ɨdenat God men nyɨ notge-nainy Tina b'ɨga ke. Sɨ men ɨnsimemb. Sɨ ong-gɨt mop paimemb gowukoi rɨgap maka meranɨmwumɨr aukanj, nokɨp ton ma wumɨr im Godɨm.2 Kor rɨgawar yena re kon singi eyeninyɨn! Sɨ yumen reGodmab'ɨga im. Ajɨmenma rɨrɨr e nonyɨkokatenyu rɨdedewɨp immenyɨmta ke taukindam.Ɨ men wumɨr im da ra Keriso pɨta tainy dem,meda ɨja ima wɨp taukindam dem Ton re dɨde.Nokɨp men ɨja e wɨp Tin yɨr ongu dem rɨja e reTon yɨbɨm. 3 Ɨ komkesa rɨga yepim re onggɨtyamwarɨm b'ogɨl ɨsma yokatenyi Kerisom pɨlɨnd, tontowalenggyamwɨmena wuweny re kɨlkɨp kesa imodede rɨngma re Keriso kɨlkɨp kesa yɨbneneny.

4 Ɨ komkesa rɨga yepim re negɨr mɨle omnɨkaeyenanj, ton re gog yɨt im erbeka eyenanj. Sɨnegɨr mɨle re gog yɨt erbeka mɨle e. 5 Ajɨ wɨnwumɨr im da Keriso re kea pɨta awonj, nokɨmda ɨdenat Ton negɨr mɨle teomneniny. Ɨ dɨdeTi pɨlɨnd awɨr e kwa negɨr mɨle yɨbɨm. 6 Yepiyara Kerisom pɨlɨnd wɨmena tuweny, ton ma ketnegɨr mɨle oikɨndena nasim tekeny. Ɨ yepiya

ra negɨr mɨle oikɨndenand tuweny, ton makayaTin yɨr yongi dɨde kwa ton makaya Tinɨm wumɨraukanj. 7 Kor b'ɨgawar! Goro wen yet wɨpramnin b'anygɨnena ouyaena wa. Yet ra negɨrkesa dɨmdɨmjogmɨle tamnɨkeneniny, ton re negɨrkesa dɨmdɨmjog rɨga e odede rɨngma re Kerisonegɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga yɨbɨm. 8 Yet ra negɨrmɨle tamnɨkeneniny, ton re Satanamna rɨga e.Nokɨp Satana re tina otomapu ke negɨr mɨle nateyɨbneneny ngɨrpu yu. Sɨ God ma B'ɨga onggɨtmop penaemb pɨta awonj, nokɨm da ɨdenat Tononggɨtyam Satanamna wɨko teomneniny. 9Yet raGodɨm pɨlke tukenj, ton ma negɨr mɨle oikɨndenanate yɨbneneny, nokɨp Godɨmna yɨrkokar yɨtkakti pɨlnate yɨbneneny. Ɨ kwa ton ma rɨrɨr e negɨrmɨle oikɨndenam, nokɨp ton ukendonj re Godɨmpɨlkena. 10 Sɨ ɨngkaemb men angwatenenindamda ton re God ma b'ɨga im dɨde ton re Satanamnab'ɨga im. Sɨ yet ra maka negɨr kesa dɨmdɨmjogmɨle tamnɨkeneniny, ton re ma Godɨmna b'ɨgae. Ɨ kwa yet ra tina gar ke utkunda nanyɨnd o tiyɨngganɨnd maka singi iyeny, ton re ma God mab'ɨga e.

Gar ke Utkunda Rɨga Wa Wɨngɨrɨnd SingiB'iyena Mɨle

11 Mop nokɨp re men gar ke utkunda mɨleyotomonda, sɨ men ɨnaemb jɨ bage yɨt utkun-denonda da men b'ogla mera wɨngɨrɨnd singib'eyeninum. 12 Goro odede Kain pɨla taukinam.Ton re negɨr wɨngawɨnga Satanamna rɨga na, sɨton kea ti yɨngganɨndyongandonj. Sɨ nanggamoppena tin yongandonj? Mop nokɨp tina mɨle renegɨrjog na ajɨ ti yɨngganɨmna mɨle re negɨr kesadɨmdɨmjog na. 13Gar ke utkunda nany dɨde yɨng-ganwar! Sɨwɨn goro kɨd kesa taininamra gowukoirɨgap wen singi kesa tamnenanj. 14 Sɨ men wumɨrim da men kea uj ke opandurtondam de yɨrkokarwa, nokɨp men opima singi eyenindam mera garke utkunda nany dɨde yɨngganwar. Sɨ yet ra makasingi b'iyena mɨle tamnɨkeneniny, ton re ujɨmpɨlnate yɨbneneny. 15 Ɨ yet ra gar ke utkunda tinanyɨnd o ti yɨngganɨnd singi kesa omneneny,ton re rɨga onganda rɨga e. Sɨ wɨn wumɨr imda rɨga onganda rɨgam re awɨr e kwa dadalngɨrpu kesa yɨrkokar yɨbnau ti pɨlɨnd. 16 Sɨ YesuKeriso kea Tina yɨrkokar b'akawonj meranɨm. Sɨɨngkaemb men wumɨr yokatonda nangga e ɨmɨn-jog singi b'iyena mɨle. Sɨ medaka b'ogla merainayɨrkokar b'atkaindam meraina gar ke utkundanany dɨde yɨngganwarɨm odede rɨja na re Yesu

1Yoan 3:17 368 1Yoan 4:15Keriso Tina yɨrkokar b'akawonj meranɨm. 17 Ajɨyama na ra gowukoi gasa jogjog ɨbnainy, dɨdera ton yɨr ong gar ke utkunda ti nanyɨnd o tiyɨngganɨnd ingaena gasa kesa, ɨ dɨde kwa ra tontina gar ɨdok tin kear omnam, sɨ rɨdede eGodɨmnasingi b'iyena mɨle ɨbɨm ti pɨlɨnd? 18Kor b'ɨgawar!Men goro singi b'eyeninum weyat ke opurenanena ke. Ajɨ men b'ogla singi b'eyeninum ɨmɨnjogomnɨka ke.

19 Sɨ ɨngkaemb men wumɨr okatenyu da menre ɨmɨnjog Godɨm pɨlkaim. Sɨ ɨja imemb jɨ menmeraina gar danda kɨma ɨmjati tawamindamGodɨm wɨpɨnd. 20 Sɨ nangga ma jɨ rada opimameraina garɨp negɨr ma b'ɨsagɨkam men notɨne-nanj, ajɨ men ma opima moga taindam, nokɨpmeraina gar re ma ukoi e ajɨ God re ukoijog e dɨdeTon rewumɨr e komkesa gasa. 21Kor rɨgawar yenare kon singi eyeninyɨn! Rameraina garɨpmaka ranegɨrɨm b'ɨsagɨkam notɨnenanj, sɨ mera ɨta mogakesa danda yɨbɨm Godɨm wɨpɨnd onyitam. 22 Ɨmen opima Godɨm pɨlke emdenenindam nangg-amogmim remen yerkenenyu, nokɨpmen opimaTina b'ingawa yɨt yɨmta undokenenindam, dɨdemen ɨnsimwɨko amnɨkenenindam rɨngkae re Tonsam yokateneny. 23 Sɨ ɨntemb jɨ Tina b'ingawayɨt da, men b'ogla Tina B'ɨga Yesu Kerisomnanyɨwɨm pɨlɨnd gar ke utkunda oramisu, dɨde kwamen b'ogla mera wɨngɨrɨnd singi b'itiyenindamrɨja na re Keriso men ningainonj. 24 Sɨ yet raGodɨmna b'ingawa yɨt yɨmta tundokeneniny, tonre Godɨm pɨlnate yɨbneneny dɨde God daka tipɨlnate yɨbneneny. Ɨ men wumɨr yokatenyu da,God re mera pɨlnate yɨbneneny, nokɨp YɨnayɨnaWɨngawɨnga kea mera pɨlnate yɨbneneny yena reGod mera nokainonj.

4B'anygɨnena Bageyam Ongwatam Yɨt

1 Kor rɨgawar yena re kon singi eyeninyɨn!Goro komkesa wɨngawɨnga ɨmɨnjog ke takatenin-dam, ajɨ wɨn b'ogla onggɨtyam wɨngawɨngaotonkena teyenindam ongwatam da rɨka tonGodɨm pɨlkaim. Mop nokɨp jogjog b'anygɨnenabageyam re opima pɨta auka wuweny onggɨtgowukoyɨnd. 2 Ɨ ɨja emb jɨ nya rɨngma ra wɨnongwasyaGodɨmnaWɨngawɨnga. Ra bageyamyetra b'atgenai da Yesu Keriso re rɨga jɨ kena ikonj,ton reYɨnayɨnaWɨngawɨnga kɨma e rɨna reGodɨmpɨlke ikonj. 3 Ajɨ bageyam yet ra odede Yesumgatab b'atgenai da Ton re ma Godɨm pɨlkae, sɨton re onggɨtyam wɨngawɨnga kɨma e yete re

Kerisom geja rɨga yɨbɨm. Sɨ wɨn kea utkunde-nonda onggɨtyam Kerisom geja rɨga gatab da tonɨta ik. Ɨ yu ton kea ket onggɨt gowukoi nateyɨbɨm. 4Kor b'ɨgawar! Wɨn re Godɨm pɨlkaim dɨdewɨn kea onggɨtyam b'anygɨnena bageyam gou waamnɨtondam, mop nokɨp yete re wa pɨlɨnd yɨbɨmre ukoyame, ajɨ yete re onggɨt gowukoyɨnd yɨbɨm,ton re ma ukoijog e. 5 B'anygɨnena bageyamre gowukoi ke rɨga im, sɨ onggɨt paimemb tongowukoi rɨrɨrɨnd yɨtkak apurenanj, sɨ gowukoirɨgap opima towaina yɨtkak utkundenanj. 6 Ajɨmen re Godɨm pɨlkaim. Sɨ yet ra Godɨm wumɨrtainy, ton opima sɨn yɨt nutkundeneniny. Ajɨ yetra maka Godɨm pɨlɨnd ɨbɨm, ton ma ɨta sɨn yɨtnutkundeneniny. Sɨ men odede nya kaimembtangwatenindam ɨmɨnjog Godɨmna Wɨngawɨngadɨde b'anygɨnena wɨngawɨnga.

Singi B'iyena God7Kor rɨgawar yena re kon singi eyeninyɨn! Men

b'ogla singi b'eyeninum mera wɨngɨrɨnd, nokɨpsingi b'iyena mɨle ik re Godɨm pɨlkae. Sɨ yetra singi b'iyena mɨle omnɨkeneny, ton re Godɨmpɨlke ukendi rɨga e dɨde ton wumɨr e Godɨm. 8 Ɨyet ra maka singi b'iyena mɨle omnɨkeneny, tonma wumɨr e Godɨm, nokɨp God re singi b'iyenaGod e. 9 God odede naemb Tina singi b'iyenamɨle pɨta yomnonj mera wɨngɨrɨnd. Sɨ GodTina lesmɨta B'ɨga yɨtmɨkitonj onggɨt gowukoiwa, nokɨm da ɨdenat men yɨrkokar okasu Tipɨlke. 10 Ɨja naemb jɨ Godɨmna singi b'iyenamɨle pɨta awonj da, men maka Godɨnd singiyiyenonda ajɨ Tonɨt men singi niyeninonj dɨdeket Tina B'ɨga yɨtmɨkitonj meraina negɨr mɨleɨrabɨka sɨ b'anggam. 11 Kor rɨgawar yena rekon singi eyeninyɨn, rada God odede kenaembmen singi niyeninonj, sɨ medaka b'ogla merawɨngɨrɨnd singi b'itiyenindam. 12Makwa ke yɨparɨgat Godɨnd yɨr yongonj. Ajɨ ra men singib'itiyenindammerawɨngɨrɨnd, God re ɨndamawɨ-mena yikeny mera pɨlɨnd dɨde Tina singi b'iyenamɨle re ɨndama mera pɨlɨnd rɨrɨrkɨp aeny.

13 Ɨ God kea mera nokainonj Tina Wɨngawɨnga.Sɨ ɨngkaemb men wumɨr aenindam da men wɨ-mena wuwenyɨn re Godɨm pɨlnasim dɨde Todakaɨndama mera pɨlɨnd wɨmena yikeny. 14 Ɨ sɨn keadaka Tin yɨr yongonda dɨde ket yɨr ungata yɨt pɨ-tapɨta yomnenonda da, B'u Tina B'ɨga yɨtmɨkitonjre onggɨt gowukoi rɨga wa yɨrkokar okawa mana.15 Yet ra b'atgenai da Yesu re Godɨmna B'ɨga e,sɨ God ɨndama ti pɨlɨnd wɨmena yikeny, ɨ todaka

1Yoan 4:16 369 1Yoan 5:16ket ɨndama Godɨm pɨlɨnd wɨmena yikeny. 16 Sɨmen kea wumɨr yokatonda dɨde gar ke utkundayoramitonda onggɨt singi b'iyena mɨlend rɨna reGod yotobarkonj meranɨm.

Ɨ God re singi b'iyena God e. Sɨ yet ra wɨmenaikeny onggɨt singi b'iyena mɨlend, ton wɨmenayikeny re Godɨm pɨlnate, ɨ God daka ɨndama tipɨlɨnd wɨmena yikeny. 17 Sɨ onggɨt mop paembonggɨtyam Godɨmna singi b'iyena mɨle rɨrɨrkɨpaeny mera wɨngɨrɨnd. Nokɨm da ɨdenat menmoga kesa danda okasu dem b'ɨsagɨka bibɨrɨnd,nokɨp men re Keriso pɨla im wekenyɨn onggɨtgowukoyɨnd. 18 Sɨ singi b'iyenamɨlem pɨlɨnd awɨre kwa moga, nokɨp rɨrɨrkɨp auki singi b'iyenamɨlet onggɨtyam moga yɨskeneny-a nokɨp mogare negɨr ma b'ɨsagɨka kɨma e. Sɨ yet ra mogataukeneny, onggɨtyam singi b'iyena mɨle re maɨta rɨrɨrkɨp aukeneny ti pɨlɨnd. 19 Sɨ men singib'iyena mɨle amnɨkenenindam re nokɨp Godɨtmen naska singi niyeninonj. 20 Ɨ ra yɨpa rɨgatindeny da kon ɨta Godɨnd singi yiyenyɨn, ajɨ ra tongar ke utkunda ti nanyɨnd o ti yɨngganɨnd singikesa omneneny, sɨ ton re b'anygɨnena rɨga e. Mopnokɨp yet ra maka gar ke utkunda ti nanyɨnd oti yɨngganɨnd singi iyeny yena re ton yɨr ongongyiyeny, ton ma rɨrɨr e Godɨnd singi iyeny yena reton maka yɨr ongong yiyeny. 21 Ɨ God onggɨtyamb'ingawa yɨt naemb mera nokainonj da yet raGodɨnd singi iyeny, ton b'ogla kwa singi yeyen garke utkunda ti nanyɨnd o ti yɨngganɨnd.

5Gar ke Utkunda Godɨmna B'ɨgam pɨlɨnd

1 Yet ra gar ke utkunda oramis da Yesu reKeriso e, ton re Godɨm pɨlke ukendi rɨga e. Ɨyet ra Ti B'und singi iyeny, ton kwa opimaTi B'uɨm pɨlke ukendi b'ɨgawar singi teyeniny.2 Sɨ ra men Godɨnd singi iyenyu dɨde Tinab'ingawa yɨt rɨrɨrɨnd mɨle omnɨka teyenindam,sɨ ɨngkaemb men wumɨr okasu da men opimaGodɨmna b'ɨgawar singi eyenindam. 3 Nokɨpɨntemb jɨ Godɨm singi iyena mɨle da men Tinab'ingawa yɨt yɨmta undoka teyenindam. Sɨ ong-gɨtyam Tina b'ingawa yɨt re ma bebɨg im yɨmtaundokam. 4Mop nokɨp yet ra Godɨm pɨlke tukenj,ton ɨta jɨ gowukoi gou wa yomneneny. Ɨtemb jɨgowukoi gouwa omnenamdanda ɨt re damerainagar ke utkundamɨle. 5Sɨ rɨnggɨtyam rɨgate onggɨtgowukoi gou wa yomneneny? Awɨr e kwa yete,

ajɨ ton nenate yete re gar ke utkunda yoramis daYesu re Godɨmna B'ɨga e.

6 Sɨ ɨtemb jɨ Yesu Keriso yet re yokatenonj nyɨke baptiso dɨde kuswul b'agbagɨnd. Sɨ Tonma nyɨke baptiso nena na yokatonj, ajɨ Ton yokatenonjre nyɨ ke baptiso dɨde kus wul b'agbagɨnd. SɨYɨnayɨna Wɨngawɨnga re Ti gatabɨm yɨr ungatayɨt opurena rɨga e, nokɨp Ton re ɨmɨnjogɨm rɨgɨbe. 7 Sɨ opimemb jɨ nowa yɨr ungata yɨt op-urenayam Kerisom gatab. 8 Sɨ ton ɨnsimembjɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨnga ɨ nyɨ ke baptiso ɨ dɨdekus wul b'agbagɨnd. Ɨ onggɨtyam nowap yɨpainayɨr ungata yɨt nena e yɨmjatenyi. 9 Men opimarɨgaina yɨr ungata yɨt akatenindam. Sɨ opimembre ma ukoi im ajɨ Godɨmna yɨr ungata yɨt reukoijog e. Sɨ onggɨt paembmen b'ogla onggɨtyamGodɨmna yɨr ungata yɨt yakatenu rɨna re Ton TiB'ɨgam gatab yɨr ungata yɨt yopulitonj. 10 Yet raGodɨmna B'ɨgam pɨlɨnd gar ke utkunda oramis, tiɨta jɨ onggɨtyam yɨr ungata yɨt yɨbnau ti pɨlɨnd. Ɨyet ra maka Godɨm pɨlɨnd gar ke utkunda oramis,ton Godɨnd yomneneny re b'anygɨnena rɨga ma.Nokɨp ton maka gar ke utkunda ke yokas ong-gɨtyam yɨr ungata yɨt rɨna re God yɨr ungata yɨtyopulitonj Tina B'ɨga gatab. 11 Ɨ ɨtemb jɨ yɨrungata yɨt da God mera nokainonj dadal ngɨrpukesa yɨrkokar ɨ ket ɨtemb yɨrkokar yɨbɨm re TinaB'ɨgam pɨlnate. 12Yet ra onggɨt B'ɨgand okas, tonkea ɨtemb yɨrkokar yokas. Ajɨ yet ra maka onggɨtB'ɨgand okas, ton makaya onggɨtyam yɨrkokaryokas.

Undwatapu Yɨtkak13 Ɨ kon onggɨtyam yɨtkak wanɨm mim

erɨkainyɨn yepim re wɨn Godɨm B'ɨgamna nyɨwɨmpɨlɨnd gar ke utkunda yoramisya. Nokɨm daɨdenat wɨn wumɨr okasya da wa ɨta ebnau dadalngɨrpu kesa yɨrkokar wa pɨlɨnd. 14 Ɨ mera ɨtajɨ onggɨtyam moga kesa danda Godɨnd wɨpowarkitam. Sɨ ra men nangga mana ra Godɨndɨgekisu Tina singi rɨrɨrɨnd, Ton opima men yɨtnututkunjiny. 15 Ɨ men ɨta wumɨr yokatenyu daTon opima men yɨt nutkundeniny nangga mimre men yɨgekenyu, sɨ ɨtemb re ɨmɨnjog e. Sɨodede nya ke men kwa b'ogla wumɨr yakatenu damen opima onggɨtyam gasa Ti pɨlke akatenindamnangga mim re men yɨgekenyu.

16 Sɨ yet ra gar ke utkunda ti nanyɨnd o tiyɨngganɨnd yɨr ong negɨr mɨle omnɨkand rɨnte ramaka ujɨm omɨny, ton b'ogla Godɨnd yegeken tigatab. Ɨ God ɨta ti yɨrkokar okau. Sɨ konnindenyɨn

1Yoan 5:17 370 1Yoan 5:21re towanɨm ma yepim re onggɨtyam negɨr mɨleamnɨkenenanj rɨnte ra maka ujɨm omɨny. Ajɨ kwaɨta jɨ negɨr oikɨndena mɨle rɨnte ra ujɨm omɨny. Sɨkon ma nok ma nindenyɨn da man b'ogla onggɨtgatab Godɨnd erkenyɨt. 17 Komkesa kaokao mɨlere negɨrmɨle im. Ajɨ ɨta jɨ negɨrmɨle rɨnte ramakaujɨm omɨny.

18 Ɨ menwumɨr im da yet ra Godɨmpɨlke tukenj,ton ma ɨta negɨr mɨle oikɨndenand ɨbɨm. NokɨpGodɨm pɨlke ukendi Kerisote tin yɨrgong omnɨkayiyeny, sɨ negɨr wɨngawɨnga Satana ma rɨrɨr etin esopai. 19 Ɨ men wumɨr im da men re Godɨmpɨlke rɨga im. Ajɨ daka komkesa gowukoi rɨgawekeny re negɨr wɨngawɨnga Satanamna wɨranasim. 20 Ɨ men kwa wumɨr im da GodɨmnaB'ɨga re kea ikonj dɨde kea mera multekɨpɨndwumɨr nokainonj, nokɨm da ɨdenat men ɨmɨnjogGodɨm wumɨr taukindam. Sɨ men kea ɨmɨnjogGodɨm pɨlnasim aindam, ɨt re da Godɨmna B'ɨgaYesu Kerisom pɨlnasim. Sɨ ɨtemb Yesu Kerisore ɨmɨnjog God e dɨde Ton re dadal ngɨrpu kesayɨrkokar e. 21 Kor b'ɨgawar! Wɨn walenggyamb'obogɨl yɨrgong auka tuwenyɨt b'anygɨnena godaidol wa pɨlke rɨnsim re b'anygɨnena ouyaenarɨgap auyaenenanj.

2Yoan 1 371 2Yoan 13

Nɨmogɨm Yoan LetaYoanɨmna Ɨrɨki Nɨmogɨm LetaIsɨpkita Yɨtkak

Onggɨtyam leta ɨrɨka rɨga re Yoante. Ton ɨtembleta yɨrɨk re yɨpa singi iyeni konggam pɨlwa e dɨdekwa ɨtombkonggamnab'ɨgawarwapɨlwa e. Ajɨ ɨjae ama rɨka isɨpkita da, “Yɨpa sosim pɨlwa e dɨdeonggɨt sosi rɨga wa pɨlwa e.”

Sɨ onggɨt letand ton ugoiny re singi b'iyenamɨle omnɨkam sosi rɨga wa wɨngɨrɨnd, ɨ kwanonony amneniny b'anygɨnena ouyaena rɨgagatab ɨ dɨde towaina ouyaena gatab.

Simesime Yɨtkak1 Simesime! Godɨmna obagendi kongga, kon

nanyam rɨgate mor ɨtemb leta mɨrɨkaen morb'ɨgawar kɨma. Sɨ kon ɨmɨnjog im wen singi eye-ninyɨn, ɨ ma kon nenasim, ajɨ toda kwa komkesarɨgap opima wen singi eyenanj yepim re ɨmɨnjogyɨtkak wumɨr wekeny. 2 Sɨ onggɨtyam ɨmɨnjogyɨtkak mop paemb rɨnte re mera pɨlɨnd wɨmenayikeny dɨde men kɨma dadal ngɨrpu kesa ɨbne-neny, 3 B'u Godɨm pɨlke ɨ B'uɨmna B'ɨga YesuKerisom pɨlke wurar ɨ kear ɨ dɨde ngɨmbla imwuweneny. Sɨ ton opima men kɨma tekenenyɨmɨnjog yɨtkakɨm pɨlɨnd dɨde singi b'iyena mɨlempɨlɨnd.

Singi B'iyena Mɨle4 Kon kea nɨnda moina b'ɨgawar adarkinond

ɨmɨnjog yɨtkak rɨrɨrɨnd menamenand odederɨngma na re men b'ingawa yɨt yokatonda B'uɨmpɨlke. Sɨ onggɨt paemb kon ma sobijog sam naaenond. 5 Kongga! Yu kon men metɨrkisɨn da,men b'ogla mera wɨngɨrɨnd singi b'eyeninum,nokɨp kon ma sisɨl b'ingawa yɨt e mor mɨrɨkaen,ajɨ ɨnta rɨna re men yokatonda re men gar keutkunda mɨle yotomonda. 6 Sɨ ɨtemb jɨ singib'iyena mɨle da men b'ogla Godɨmna b'ingawayɨt rɨrɨrɨnd menon yakatu. Ɨ ɨtemb jɨ b'ingawayɨt da wɨn b'ogla menon okatenya singi b'iyenamɨlend. Sɨ ɨja naemb jɨ wɨn utkundenonda re wɨngar ke utkunda mɨle yotomonda.

B'anygɨnena Ouyaena Rɨga gatab NononyYɨtkak

7Sɨ jogjog b'anygɨnenaouyaena rɨga opimapɨtaauka wuweny onggɨt gowukoyɨnd. Ton odedeopurena kae Yesu Kerisond yoenenyi da, Ton marɨga jɨ kena ikonj. Sɨ odede rɨga re b'anygɨnena

ouyaena rɨga im dɨde Kerisom geja rɨga im. 8Wɨnwalenggyam yɨrgong taukindam, nokɨm da ɨde-nat wɨn maka tedamkurindam onggɨtyam mɨrananggamana rewɨn b'asowa tuwot, ajɨ wɨn b'oglaonggɨtyam rɨrɨrkɨpjog mɨra takasindam Godɨmpɨlke. 9 Yet ra maka Kerisomna ouyaena rɨrɨrɨndwɨmena ikeny ajɨ ɨgoukeny, ton rema God kɨma e.Ajɨ yet ra onggɨt ouyaena rɨrɨrɨnd wɨmena ikeny,ton re B'u kɨma e dɨde daka kwa B'ɨga kɨma e.10 Sɨ ra yɨpa rɨga wa pɨlwa ik dɨde ra ton maka raonggɨtyam ouyaena yii wɨn goro tin waina metwa ɨngaukya dɨde goro tin simesime omna. 11 Ɨyet ra onggɨt rɨgand simesime omɨny, ton kea tinanegɨrjog ouyaena dɨde mɨle emjiny.

Undwatapu Yɨtkak12Kormayɨpa kɨma yɨtkak imwanɨm ɨrɨkam, ajɨ

kon ma singi en peba ɨrɨka ke wen yɨt omnenam.Ajɨ kon singi en da kon wa pɨlwa neken wen yɨrongongɨmdɨde tugɨmjog kewen yɨt tamneninyɨn.Nokɨm da ɨdenat meraina sam yɨndangɨr tawɨk.13 Godɨmna obagendi mor wundoi ma b'ɨgawarɨpkwa men madaemb yɨt momnyi.

3Yoan 1 372 3Yoan 15

Nowam Yoan LetaYoanɨmna Ɨrɨki Nowam LetaIsɨpkita YɨtkakOnggɨtyam leta ɨrɨka rɨga re ɨtmɨkitijog rɨga

Yoante. Ɨ ton onggɨtyam leta yɨrɨkonj re yɨpa sosimopyamɨm pɨlwa na nyɨ da “Gaiyo”. Sɨ ɨrɨka rɨgatma sobijog e Gaiyond yesoureny tina yɨmb'akawamɨle map rɨna re ton amnɨkeninonj nɨnda garke utkunda rɨga wa pɨlwa. Ɨ ket nonony yɨtkakagoniny yɨpa negɨr rɨga gatab nyɨ da “Diyotrepe”.

Simesime Yɨtkak1 Simesime! Koina singi iyeni Gaiyo, kon nany

rɨgate mor ɨtemb leta mɨrɨkaen. Kon ɨmɨnjoge men singi miyenyɨn. 2 Kor rɨga yena re konsingi miyenyɨn! Kon komkesa gatab yɨr op-mitenyɨn da, man b'ogɨl wɨmena okatenyɨt dɨdekopa kesa mɨtɨbnyɨt odede rɨngma re moina wɨn-gawɨnga b'ogɨl wɨmena yokateny. 3 Mop nokɨpkon ma sobijog sam na aenond re nɨnda garke utkunda nany dɨde yɨngganwar tuwonj dɨdeton ket moina ɨmɨnjog mɨle gatab yɨr ungata yɨtapurento odede da man ɨmɨnjog yɨtkakɨm pɨlnatemenon yokatenyɨt. 4 Kon awɨr e kwa nanggagatab ma odede ukoijog sam yomnɨkenenyɨn, ajɨkonukoijog sameyomnɨkenenyɨn, ra kon tutkun-denyɨn da koina gar ke utkunda b'ɨgawar ɨmɨnjogyɨtkakɨm pɨlnasim menon yokatenyi.

Gaiyomna B'ogɨl Mɨle5 Kor rɨga yena re kon singi miyenyɨn! Man

ɨmɨnjog b'ogɨl mɨle e omnɨka yiyenyɨt ɨte re mangar ke utkunda nany dɨde yɨngganwarwa b'asowamekenyɨt. Ɨ dɨde kwa onggɨtyam mɨle ɨte reman obai amneninyɨt ten yepim re God ma b'ogɨlyɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnena yiyenyi. 6 Sɨtonpiyamoina singi b'iyenamɨle gatab yɨr ungatayɨt usenento dɨkɨnd onggɨt sosind. Man b'oglaten b'obogɨl yɨm takainyɨt dɨde man Godɨmnasingi rɨrɨrɨnd ten nyawɨnd ingaena gasa ke tem-nɨkeninyɨt ɨ ket tetmɨkeninyɨt nɨnda tungg natamenamenam. 7Mop nokɨp re ton Kerisomna nyɨmapwuwenonj Godma obagɨki rɨga wa pɨlwa Godma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt warabag omnɨkam,ton b'ogla rako towa pɨlke yɨm b'akawa akate-nento ajɨ ton makwa nangga na emdenento towapɨlke. 8 Sɨ onggɨt paemb men b'ogla odede rɨgab'obogɨl yɨm kumbɨnd raramiteninum, nokɨm daɨdenat men ɨmɨnjog yɨtkak map gɨlgɨl wɨko rɨgataindam.

Diyotrepe ake Dimetriyo9 Kon kea peba yɨrɨkond sosim pɨlwa, ajɨ Diy-

otrepet onggɨtyam sowaina yɨt maka emjateni-nonj, nokɨp ton singi na da ton mopyam nyɨokas onggɨt sosi wɨngɨrɨnd. 10 Sɨ onggɨt paembra kon neken, kon ɨta mong ɨdngaen dem tinaomnɨki mɨle gatab rɨna re ton negɨrjog yɨt kesɨn yɨtkar nomnɨkeneninonj. Sɨ ton ma onggɨtmɨle nena kena nony rɨrɨr aukenenonj, ajɨ onggɨtrɨgat kea esaeneninonj gar ke utkunda nany dɨdeyɨngganwar obai omnenam yepiya re God mab'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnena yiye-neno. Ɨ ton kwa rɨga agokeneninonj yepiya resingi aukenento ten obai omnenam, ɨ dɨde tonkwa opimemb obai omnenam singi rɨga sosi keeaukeneninonj.

11 Kor rɨga yena re kon singi miyenyɨn! Mangoro tataikeninɨm negɨrjog mɨle ajɨ ɨna b'ogɨlmɨle nena. Yet ra b'ogɨl mɨle omnɨka teyeniny,ton re Godɨm pɨlkae. Ajɨ yet ra negɨrjog mɨleomnɨka teyeniny, ton makwa ke Godɨnd yɨr yon-gonj. 12 Komkesa rɨgap Demetriyo gatab b'obogɨlyɨr ungata yɨt im opurena eyenanj dɨde kwa ɨtaGodma ɨmɨnjog yɨtkakɨt b'obogɨl emjateniny tinamɨle. Ɨ sɨdaka ti gatab b'obogɨl yɨr ungata yɨt imapurenenindam. Sɨ man wumɨr et da sowaina yɨrungata yɨt re ɨmɨnjog e.

Undwatapu Yɨtkak13Kor ma yɨpa kɨma yɨtkak im mornɨm ɨrɨkam,

ajɨ kon ma singi en peba ɨrɨka ke men yɨt om-nenam. 14 Sɨ kon singi en da kon wanakananeken men yɨr ongongɨm dɨde tugɨmjog ke menyɨt motɨnenyɨn. 15 Ngɨmbla man kɨma. Ɨ kor rɨ-gawarɨpmenmadaembyɨtmomnenyi. Sɨmadakakoina madaemb yɨt mera rɨgawar yɨpayɨpa tam-neninyɨt.

Yudas 1 373 Yudas 11

Yudas LetaYudasɨmna Ɨrɨki LetaIsɨpkita YɨtkakOnggɨtyam leta ɨrɨka rɨga re Yudaste. Nangga

pena ton tilenggyam b'agenayonj Yakobomnayɨnggan ke re nokɨp Yakobo re komkesa sosiwɨngɨrɨnd ongwati rɨga na yɨbnonj. Ɨ osiembnanyɨnggan re Yesumna yɨnggan i. Ɨ ton ong-gɨtyam leta yɨrɨkonj re ama rɨka A.D. siksti powa(64) kemag nat.

Ɨ Yudas ɨtemb leta yɨrɨkonj nokɨp ton singiawonj nonony omnenam b'anygɨnena ouyaenarɨga gatab yepiya re b'agenaento da ton re gar keutkunda rɨga im. Sɨ ɨtemb leta ɨrɨki re kutjog erɨnte re yɨpa wɨp ɨrɨki yɨbɨm Nɨmogɨm PetromnaLeta kɨma. Ɨ ket Yudas ogenka rɨga ugoinyda, “Wɨn geja omnɨkam owɨnkina waina gar keutkunda mɨle uwogam rɨna re God yɨpapyamkomkesa Tina rɨga wa akainonj.”

Simesime Yɨtkak1 Simesime! Kon re Yesu Kerisomna wɨko rɨga

en, dɨde Yakobomna yɨnggan Yudasten. Ɨ konɨtemb leta yɨrɨken re wa pɨlwa e yena re Abu Godara emokinonj ɨ Ton singi eyeniny ɨ dɨde YesuKeriso yɨr ɨpka eyeniny. 2 Sɨ kear ɨ ngɨmbla ɨ dɨdesingiwapɨlɨndukoijog b'usmurenawowenGodɨmpɨlke!

B'anygɨnena Ouyaena Rɨga wa B'ɨsagɨka3Kor rɨgawar yena re kon singi eyeninyɨn! Kon

pop kupkakupka danda kɨma singi aukenenondwa pɨlwa peba ɨrɨkam yɨrkokar okata yɨtkak gatabrɨnte re men komkesa gar ke utkunda rɨgap yɨ-pand gɨlgɨl yokatenenyu. Ajɨ yu kon b'ɨpɨnsɨnda kor kemb ɨmɨnjog wɨn nokatau wanɨm pebaɨrɨkam, nokɨp ɨngkaimemb wen tugoinyɨn da wɨnb'ogla geja b'itiyenindam waina gar ke utkundauwogam rɨna re God yɨpapyam akainonj komkesayɨna rɨga wa. 4 Mop nokɨp kea nɨnda rɨga yɨdɨrkesa b'ɨgarkɨto wa wɨngɨrɨnd. Sɨ ton re Godɨmewangaya kesa rɨga im, ɨ ton engendenenanjmera Godɨmna wurar de negɨr omnɨka mɨle wa, ɨdɨde ton kea yoenenomera yɨpaina nena Ukoyamdɨde Yonggyam Yesu Kerisond. Sɨ b'ila ɨrɨki pebawɨngɨrɨnd ɨja emb jɨ naska kana yindeny towagatab da, ton opima ɨmɨnjog takatenanj odedewɨp negɨrma b'ɨsagɨka rɨna re God aramiteninonj.

5 Ɨ kon wumɨr en da, wɨn re wumɨr im ong-gɨtyam komkesa mɨle gatab rɨna re Yonggyamamnɨkinonj, ajɨ kon singi en wen b'usaya nononyomnam onggɨt gatab. Sɨ b'ila Yonggyam kea TinaIsrael rɨga apenjinonj Ejipt gou ke, ajɨ daka yɨmtake Ton negɨr amninonj yepiya re maka Tinɨmgar ke utkunda yoramiteno. 6 Ɨ God aneru waagoninonj danda towanɨm ingaenam, ajɨ nɨndaanerup maka owama eyento onggɨtyam towaina-jog danda, sɨ ton kea yɨraro towainajogwɨmenapupɨpmet. Sɨ God opimemb aneru kea dadal ngɨrpukesa sein kai ke ejobɨkinonj, dɨde owama eyeninyukoi sɨbɨb borand ngɨrpu ra Tina ukoijog b'ɨsagɨkabibɨr ik dem. 7 Ɨ Sodom ake Gomora dɨde nɨndawuswus taun rɨgap, toda kwa kea odede yɨpawɨp nya yɨmayo rɨna re aneru wuwonj. Sɨ tonnegɨr b'iyena mɨle amnɨkenento, ɨ kwa b'engawɨp b'iyena mɨle yɨmta yundoko rɨna re Godmaka engainonj omnɨkam. Sɨ onggɨt penaembGod towa negɨr ma b'ɨsagɨka akainonj wul keimbrɨkam. Ɨ ɨngkenaemb Ton naska kanawɨngataaramitawonj rɨga wa da ɨta Ton ngɨrpu kesa wulke negɨr ma b'ɨsagɨka omnɨk dem.

8 Ɨ dɨde kwa onggɨt rɨgap yena re wɨmat wɨpamneniny mɨle omnɨkam, todaka odede yɨpa wɨpnya kaim towaina jɨ engaenenanj kɨlkɨl mɨle om-nɨkam. Ɨ ton Godɨmna danda ke wɨp omnena rɨgaesaenenanj. Ɨ dɨde ton b'ogɨl ɨnyomarena kɨmaGod ma omnɨki wub kumb rɨga esadrenenanj.9 Ɨ mopyam aneru, Mikael kea Satana kɨma yɨtb'ɨpatenonda, ɨ ket yɨt b'ugwatenonda Mosemnaujgɨm gatab. Sɨ ton pop opulitam yomnonj negɨrma b'ɨsagɨka yɨt tin ɨsadrena yɨt kɨma, ajɨ tonGod na moga yuwadonj, ɨ odedep maka yop-ulitonj. Ajɨ ton yindonj da, “Toko Yonggyamsamany meyou.” 10 Ajɨ opimemb wɨma yɨmtaundoka rɨgap esadrenenanj gasa rɨnsim re tonmaka wumɨr aukenenanj. Ɨ ton re b'angga pɨlaim rɨnsim remaka b'auyaenenanj wumɨr okatam.Sɨ ton get ke okati ɨpɨndena wumɨr kaim gasaangwatenenanj. Ɨ onggɨtyam towaina ongwatimɨlepim ten negɨr amnɨkenenanj. 11 Ukoi keartowanɨm, rɨdede sake im takatanj! Ton ɨnte nyayundokenenyi rɨna re Kain negɨr mɨle omnɨkandyikenonj. Ɨ ton kwa b'ururkenenanj onggɨtyamnya wa rɨna re Balaam yikenonj negɨr kaokaonya ke mɨra wulkɨp okatam. Ɨ dɨde ton kwaGod kɨma geja b'iyenenanj, ɨ negɨr aukenenanjodede ɨt re rɨngmena re Kora Godɨmna dandaokai Mose ake Aron esadrenenonj tina rɨga kɨma,ɨ ton ket odede nya kenaemb God kɨma geja

Yudas 12 374 Yudas 25b'iyenenonj. Sɨ ɨngkenaemb tina rɨga kɨma negɨraukɨto. 12 Ɨ ra opimemb rɨga yɨpand gɨlgɨl diyamtaukanj waina singi b'iyena diyamdiyampund,ton ɨsanikesa jabajaba owou awenenanj. Sɨ tonwa wɨngɨrɨnd kɨl kɨma rɨga im aukenenanj. Ɨ tonpop rɨga yɨr ɨpkamwɨp iyoi rɨga imwekeny, ajɨ tonma opima rɨga yɨr ɨpka eyenanj, ajɨ ton towaleng-gyam nena im yɨr b'ɨpka wuweny. Ɨ towainaouyaena re piro kesa moi nena pɨla im rɨnsim rerɨbɨt utureneniny. Ɨ kwa towaina mɨle omnɨka reodede wɨp im rɨngmim re wul nanggɨp towainawulkɨp wɨn yokatenyi ajɨ kɨp kesa im wekeny,nokɨp kea uj aukɨto dɨde ket nɨmogɨm ujɨm reap uromki im rogɨlkak wekeny. 13 Ɨ kwa onggɨtrɨgap towaina negɨr omnɨka ke ɨngar kɨma mɨleim pɨtapɨta amnɨkenenanj odede opi re ukoi ororwuro re dɨde rɨngmim re negɨr au b'ɨskenenanjnyɨ bora ke de sɨpa yuru wa. Ɨ ton re ɨki pɨla imrɨnsim re God ma oramiti nya asungairanj, dɨdewuweny rokate re God towanɨm dadal ngɨrpukesa ukoijog sɨbɨb ongonjeni awamau.

14 Ɨ dɨde kwa Adamɨm pɨlke sebenɨm (7)b'usmureni b'ɨga Enok onggɨt rɨga wa gatab bageyɨt yindonj da, “Yɨr de, Yonggyam ɨmɨnjog ɨtaik Tina ogenka kesa jogjog* yɨna aneru kɨma.15 Ɨ Ton ik ra komkesa rɨga wa pɨlɨnd b'ɨsagɨkaomnɨka ma dɨde kikitum ɨsagɨka yɨt omna mimkomkesa Godɨnd ewangaya kesa rɨga wa pɨlwa.Sɨ Ton opima kikitum ɨsagɨka yɨt tamniny demkomkesa towaina omnɨki Godɨnd ewangaya kesamɨle gatab dɨde komkesa negɨrjog danda kɨmayɨt gatab rɨna re Godɨnd ewangaya kesa negɨrmɨle rɨgap Tinɨm apurenento.” 16 Sɨ opimembrɨga re yɨt b'ebongnena rɨga im, ɨ b'injawa rɨgaim. Ɨ ton re towainajog gɨm ke mɨle singi nasimwuweneny, dɨde ton towaina tugɨm ke b'asourenayɨt im apurenenanj. Ɨ ton kwa rɨga wa pɨlwab'anygɨnena b'ogɨl yɨt apurenenanj ɨ ɨngkaimembket b'umunena mɨle amnɨkenenanj b'ogɨl gasaimdam.

B'ugowa Yɨt dɨde B'ingawa Yɨt17 Kor rɨgawar yena re kon singi eyeninyɨn!

Ajɨ wɨn b'ogla nonyɨnd tawamindam onggɨtyamyɨtkak rɨna re mera Yonggyam Yesu Kerisomnaɨtmɨkitijog rɨgap naska kana apurento. 18 Sɨ tonɨja naemb jɨ wanɨm endento da, “Kikitum wɨnɨndopima wa wɨngɨrɨnd yɨtkar rɨga pɨta taukanjdem, ɨ ton towainajog gɨm ke mɨle singi nasimtuweneny, ɨ ɨngkaimemb ton Godɨnd ewangaya

kesa mɨle tamnɨkenenanj dem.” 19 Sɨ onggɨtrɨgapimemb jɨ bu b'iyena mɨle amnɨkenenanjwa wɨngɨrɨnd. Ɨ ton re gɨm ke negɨr mɨle nasimnony menamena amnɨkenenanj, ajɨ ton re maYɨnayɨna Wɨngawɨnga kɨma im. 20 Kor rɨgawaryena re kon singi eyeninyɨn! Ajɨ wɨn b'oglawalenggyam walenggyam yɨm b'atkaenenindamowɨnkam waina gar ke utkunda ke rɨna reYɨnayɨna God akainonj. Dɨde wɨn b'ogla yɨrtopmitenenindam Yɨnayɨna Wɨngawɨngamnadanda ke. 21 Ɨ wɨn b'ogla wɨmena tuwenyɨtGodɨmna singi b'iyena mɨle wɨngɨrɨnd ɨ ɨngkaimwɨn walenggyam b'ulongkena tuwenyɨt negɨrɨmpɨlke. Dɨde wɨn b'ogla ɨmɨnjog nony ɨjawakɨma yɨr ungaukenenya mera Yonggyam YesuKerisomna kear ngɨrpu wɨn okasya dem dadalngɨrpu kesa yɨrkokar. 22 Ɨ wɨn b'ogla kear tentamnenindam yepim re nonysɨpsɨp aukenenanjgar ke okati God ma yɨt gatab. 23 Ɨ nɨnda rɨgawuweny re b'ɨsagɨkapu wul wa im, sɨ wɨn b'oglaonggɨtyam wulɨm pɨlke ten tadɨkenenindamyɨrkokar okawam. Ɨ nɨnda rɨga re kɨl kɨma imaukenenanj towaina negɨr mɨle ke, sɨ wɨn b'oglaten kear tamnenindam moga kɨma, ajɨ singi kesatamnenindam towaina kobɨrgɨm rɨna re ton keakɨl kɨma amnɨkto towaina negɨr mɨle omnɨkawɨngɨrɨnd.

B'ogɨl Omna Yɨt24 God re danda e, sɨ Ton rɨrɨr e negɨr mɨle ke

ombombrena kesa wen owamam, dɨde b'injawakesa ukoi sam kɨmawen tawɨnkiny demTi wɨpɨndrokate re Tina b'ogɨl ɨnyomarena yɨbɨm. 25 Godre mera Yonggyam Yesu Keriso na yingawonjyɨrkokar okawam. Sɨ Ti pɨlkaimemb b'ogɨl ɨny-omarena ɨ ukoijog esourena kɨma danda ɨ dandaɨ dɨde juwai mera yɨpaina God, Ton kɨma yete reyɨrkokar okawa Rɨga ngɨrpu kesa naskand b'ilapwɨn dɨde yunɨm ɨ dɨde warɨtawarɨta dadal ngɨrpukesa, ɨmɨnjog!

* 1:14: Grik peband da “jogjog ten tausɨn (10,000)”.

Ouyawa 1:1 375 Ouyawa 1:11

Ouyawa PebaYoanɨmna Ɨrɨki Ouyawa PebaIsɨpkita Yɨtkak

Onggɨtyam peba ɨrɨka rɨga re ɨtmɨkitijog rɨgaYoante. Ɨ Yoan ɨtemb peba yɨrɨkonj ama rɨka A.D.nainti siks (96) nat, re ton sɨbɨbmetɨnd yɨbnonj dePatmo ailan wa.

Ɨ onggɨt wɨnɨnd gar ke utkunda rɨgap ma so-bijog bebɨg dɨde b'ɨsadrena na akatenento, nokɨpton b'agenaito da, “Yesu Keriso re Yonggyam e.”Sɨ Yoan ten ugoiny Godɨnd nony ɨjawa kɨma garke utkunda mɨlend onyitam onggɨt bebɨg dɨdeb'ɨdgotnena wɨngɨrɨnd.

Ɨ onggɨt peband ɨta yɨtnono aeny nɨnda liyal-liyal auki gasa gatab. Sɨ onggɨt pebat gasa esɨp-keniny re mal yɨt kaim rɨna re naskand gar keutkunda rɨgapnony aukenento. Ajɨ daka komkesanɨnda rɨga wa re wɨgawɨga egurki im wekeny.

Sɨ onggɨt peband nɨnda ukoi yɨtkak im ɨrɨkiwekeny, ajɨ ukoijog yɨtkak ɨnte pɨtakɨpɨnd yɨbɨmda Keriso re Yonggyam e dɨde Tonsim wɨp am-neniny komkesa rɨga ɨ komkesa gasa ɨ dɨdekomkesa gowukoi gabmani. Ɨ Tonte kwa Tina gejarɨga gou wa tamneniny dem Satana kɨma dɨdeb'ɨsagɨka mɨle omnɨk dem. Ɨ ɨngkaemb ket TonTina rɨga wa b'ogɨl mɨra dɨde dadal ngɨrpu kesasisɨl pumb tungg tagoniny demyepim reTinnonyɨjawa kɨma yɨmta undoka yiyenyi.

Yesu Kerisomna Liyalliyal Ouyauki Yɨt1 Ɨtemb jɨ Yesu Kerisomna liyalliyal ouyauki

yɨt rɨna re God Ti yokawonj. Nokɨp God singina Tina wɨko rɨga wa ouyaukuram nangga imra b'ogla momta pɨta taukanj. Sɨ Yesu KerisoTina aneru yɨtmɨkitonj Tina wɨko rɨga Yoanɨmpɨlwa ɨ ɨngkenaemb ket onggɨt anerut Yoanɨndwumɨr yomnenonj liyalliyal auki mɨle ke. 2 ƗYoan re ɨnaemb jɨ komkesa Godɨmna yɨtkak dɨdekomkesa Yesu Kerisom gatab yɨr ungata yɨtkakpɨtapɨta amneninonj rɨna re ton yɨr anginonj. 3 Sɨb'ogɨl omni rɨga im jɨ yepiya ra onggɨtyam bageyɨt tagenkenenanj ɨ yepiya ra tutkundenenanj ɨdɨde kwa yepiya ra onggɨtyam ɨrɨki yɨtkak yɨmtatundokenenanj. Mop nokɨp wɨn re kea wus nateainy rɨdenasim ra komkesa gasa pɨta taukanj.

Yoanɨmna Simesime Yɨtkak Seben Sosi Wa

4Kon Yoante seben (7) sosi wama peba erɨkaenrɨnsim re wekeny Asiya eriya wɨngɨrɨnd. Wurardɨde ngɨmblawɨn kɨmaGodɨmpɨlke yet re yɨbnonjɨ yete re yɨbɨm ɨ dɨde yet ra ɨbneneny ngɨrpukesa, ɨ seben (7) wɨngawɨnga wa* pɨlke yepimre wekeny Godɨmna wɨp omnenapu kasa wɨpɨnd,5 ɨ dɨde Yesu Kerisom pɨlke yete re ɨmɨnjog yɨrungata rɨga yɨbɨm ɨ yet re naskajog uj ke utnyitonjuj rɨga wa wɨngɨr ke ɨ dɨde yete re gowukoi kingwɨp eyeniny.

Sɨ Tonɨt kwa men singi niyeninonj dɨde Tinawul b'agbag kus ke men nɨtrɨngasinonj merainanegɨr mɨlem pɨlke. 6 Ɨ Ton men gar ke utkundarɨga pumb tungg rɨga na nomninonj dɨde kwa TiB'u Godɨnd ewangayam yɨna sɨ rɨga na nomni-nonj. Sɨ Yesu Kerisom pɨlwa b'ogɨl ɨnyomarenadɨde danda dadal ngɨrpu kesa, ɨmɨnjog.7Yɨr de, Ton ik dem moi kumb nate,ɨ komkesa rɨgap opima towainajog yɨr ke yɨr ongi

dem,ɨ dɨde yepiya re Tin yɨpo toda kwa opima Tin

yɨr ongi dem.Ɨ kwa komkesa gowukoi yɨtam rɨgap gar kopa

kɨma yii b'ɨtrɨnenanj dem.Owɨ, ɨmɨnjog e ɨta pɨta tainy dem.

8 Ɨ Yonggyam God yindeny da, “Kon Koleng-gyam re otomayam en dɨde undwatayam en.† Ɨkon ngɨrpu kesa wɨmena rɨga en otomapu ke deundwatapu wa. Ɨ kwa Kon re Komkesa DandamRɨgɨb Rɨga en.

Kerisond Liyalliyal Yɨr Ongi gatab Yɨt9 Kon Yoan re gar ke utkunda ke waina nany

en dɨde yɨnggan en. Sɨ men re yɨpand Yesundyɨmta undoka rɨga im, dɨde men yɨpa nasimonggɨtyamyingg akatenindamb'ɨdgotnena gatabɨ pumb tungg gatab ɨ dɨde mɨmkam ke wɨmenagatab. Sɨ rɨgap ken nitiyo onggɨt ailan wa oge-naya da Patmo, nokɨp kon re onggɨtyam Godɨmnayɨtkak dɨdeYesumgatab yɨr ungata yɨt na pɨtapɨtaamneninond. 10 Ɨ yɨpa Yonggyamɨmna BibɨrɨndYɨnayɨnaWɨngawɨnga b'imuri yɨbnonj kor pɨlɨnd.Sɨ odede natemb kon ukoi nonykok utkundenondrɨna re ara yikenonj kor kak ke bibol ara pɨla.11 Sɨ ɨja naemb jɨ nonykokɨt yindenonj da, “Manpeband erɨkine nangga im ra man yɨr tanginyɨt,dɨde ket tetmɨkurinyɨt seben (7) sosi wa pɨlwa opire Epeso sosi, ɨ Simirna sosi, ɨ Pergamo sosi, ɨ

* 1:4: Onggɨtyam seben (7) wɨngawɨnga re Yɨnayɨna Wɨngawɨnga e yogenai. † 1:8: Grik peband da “KonKolenggyam re Alpa en dɨde Omega en.”

Ouyawa 1:12 376 Ouyawa 2:10Tiyatira sosi, ɨ Sarde sosi, ɨ Piladelpeya sosi, ɨ dɨdeLaodikeya sosi.”

12 Sɨ kon wɨp ɨtaingitond onggɨtyam nonykokyɨr ongongɨm yet re yɨt nomnonj. Sɨ re kon wɨpengendond, kon kea yɨr anginond gold ke omnɨkiseben (7) ngaya enyorkapu wulkak. 13 Ɨ onggɨtngaya enyorkapu wulkak gangga nat RɨgamnaB'ɨga pɨla Rɨga kobɨrgɨm pɨnpɨn b'ikiti yowamonjpɨs wa ɨdeni dɨde gold rob ke b'ibgi yɨbnonj Tinangom dormopɨnd. 14 Ɨ Tina mop ake mopngɨi rebɨlbɨl na odede raya pɨla dɨde rɨm pɨla. Ɨ Tinayɨrkɨp re wul dɨmɨl pɨla na. 15 Ɨ Tina pɨspam rengɨndngɨnd na ebnonda odede rɨngmim re bronjayɨnkak ngɨndngɨnd aukenenanj wulɨnd oklekikak ke. Ɨ Tina ukoi nonykok re odede na rɨngmara ngɨwɨr nyɨ dudlamkɨma b'ɨtkeny. 16 Ɨ Ton seben(7) ɨki na awaminonj Tina juwai kɨma yɨmjogyɨmɨnd. Ɨ Tina tugɨm ke opendonj re orkamkamor tabtab giri na, dɨde Tina wɨp re odede nab'ɨnyomarenonj rɨngma ra lomkongga dandakɨma tina ngɨrpujogɨnd b'atnyorateny lomtɨkɨnd.

17 Ɨ re kon Tin yɨr yongond, kon kea sap oten-dond Tina pɨs wɨpɨnd uj rɨga re dɨde. Ɨ Tonket Tina juwai kɨma yɨmjog yɨm yoramitonj korpɨlɨnd. Ɨ ket nomnonj da, “Goro moga tawɨm!Kon re otomayam en dɨde undwatayam en. 18 SɨKon re yilo rɨga en. Kon uj awond, ajɨ yɨr de,Kon yilo e wɨmena nekenyɨn ngɨrpu kesa ngɨrpukesa. Ɨ Kor maemb jɨ danda rɨga uj okawam o yilookawam dɨde ɨtmɨkitam uj rɨga waina tungg wao opendam uj rɨga waina tungg ke. 19 Sɨ onggɨtpaemb man erɨkine nanggamog na re man yɨranginot ɨ nanggamog im re man yɨr anginyɨt ɨdɨde nanggamog im ra pɨta taukanj onggɨt kak ke.20 Sɨ man kea yɨr anginyɨt onggɨtyam wɨgawɨgagasa seben (7) ɨki gatab rɨnsim re Koina juwaikɨma yɨmjog yɨmɨnd wekeny dɨde seben (7) ngayaenyorkapu wulkak gatab. Sɨ onggɨtyam seben (7)ɨki re seben (7) sosi yɨr ɨpkam aneru im. Ɨ kwaonggɨtyam seben (7) ngaya enyorkapu wulkak reseben (7) sosi im.”

2Epeso Sosi gatab Bage Yɨt

1Sɨ man peba yɨrɨke Epeso sosi yɨr ɨpka anerumpɨlwa. Sɨ opimemb jɨ Tina opureni yɨtkak yetere Tina juwai kɨma yɨmjog yɨmɨnd seben (7) ɨkiawaminy, ɨ yete re kwamenon yokateny seben (7)ngaya enyorkapu wulkak gangga nata.

2“Konwumɨr enmoina omnɨka dɨde b'asowaɨ dɨde moina mɨmkam ke wɨmena mɨle. Ɨ

Kon kwa wumɨr en da, man ma opima en-jɨkeninyɨt negɨrjog mɨle rɨga wɨmenam mankɨma. Ɨ dɨde Kon kwa wumɨr en da, man keaonggɨtyam rɨga otonkena eyeninot yepiya retowalenggyam b'agenaito ɨtmɨkitijog rɨgam ajɨtonma onggɨtyam rɨga na. Sɨ ɨngkenaembmanket angwateninot da ton re b'anygɨnena rɨgaim. 3 Ɨ Kon wumɨr en da, man mɨmkam kenabebɨg dɨde b'ɨdgotnena urowatena teyinyɨmɨtKoina nyɨ map, ajɨ man maike gɨm yarɨm auke-nenyɨmɨt. 4Ajɨ Kor ɨta yɨpa samany yɨt mornɨmda man kea yɨrarot moina singi b'iyena mɨlerɨna re man yokatot re man gar ke utkundamɨle yotomot. 5 Sɨ onggɨt paemb man b'oglanonyɨk b'atɨmjɨt rɨngkena re man ɨsendot ong-gɨtyam moina naskajog singi b'iyena mɨle ke.Sɨ ɨngkaemb man b'ogla gar tengenjɨt dɨde ketonggɨtyam moina naskajog omnɨki mɨle tam-nɨkinyɨt. Ajɨ ramanmaka ra gar tengenjɨt, dɨdera dɨkɨnda mɨtɨbnyɨt odede mɨle omnɨkand,Kon ɨta netken mor pɨlwa dɨde ket Kon met-waikitaenmoina ngaya enyorkapuwulkak tinapɨpmet ke. 6 Ajɨ mor ɨta kwa yɨpa b'ogɨl mɨleɨt re da man opima onggɨtyam Nikolao rɨgainanegɨr omnɨka mɨle singi kesa amneninyɨt.Sɨ Koda kwa opima onggɨtyam towaina mɨlesingi kesa amneninyɨn. 7 Yete re wɨngawɨngake yɨpya kɨma, ton b'ogla rutkund nanggaim re Yɨnayɨna Wɨngawɨngat apureniny sosiwa pɨlwa. Sɨ yet ra Koina opureni yɨtkakrɨrɨrɨnd ɨbɨm dɨde ra ton negɨr ouyaena mɨlegou wa tamneniny, Kon ɨta ti okaen demyɨrkokar wulkɨp owowɨm onggɨtyam yɨrkokarwul nangg ke rɨnte re yɨbɨm God ma otomantisamsam tungg wa.”Simirna Sosi gatab Bage Yɨt

8Man peba ɨrɨket Simirna sosi yɨr ɨpka anerumpɨlwa. Sɨ opimemb jɨ Tina opureni yɨtkak yete reotomayam dɨde undwatayam dɨde yet re uj awonjdɨde ket b'usaya yɨrkokar yokatonj.

9 “Kon wumɨr en da, man mɨbnenenyɨt rebebɨg kɨma b'ɨdgotnena nate dɨde gasa kesawɨmena nate, ajɨ man re jogjog gasa kɨma rɨgaet wɨngawɨnga nya ke. Ɨ Kon kwa wumɨr en da,onggɨtyam rɨga opima wekeny moina taunɨndyepim re towalenggyam b'agenairanj Ju rɨgamajɨ tonma Ju rɨga im. Ajɨ ton re Satanamna rɨgabobo im. Sɨ man towa pɨlkaim ɨsadrena mɨleakateneninyɨt. 10 Ajɨ man goro moga tawɨmonggɨtyam b'ɨdgotnena gatab rɨnsim ra manwɨp tawarkisinyɨt. Yɨr de, negɨr wɨngawɨnga

Ouyawa 2:11 377 Ouyawa 2:26Satana opima moina sosi wɨngɨr ke nɨnda rɨgasɨbɨbmet wa taramkiny dem otonkenam. Ɨkwa moina sosi rɨgap opima ten (10) bibɨrkɨma bebɨg kɨma b'ɨdgotnena takatenanj. Ajɨnanggama jɨ radaman uj okasɨt onggɨt wɨnɨnd,man b'ogla b'obogɨl gar ke utkunda mɨlendtonyisɨt. Ra man b'obogɨl tonyisɨt, Kon ɨtamor motkaen dadal ngɨrpu kesa yɨrkokarɨmnadɨra. 11 Yete re wɨngawɨnga ke yɨpya kɨma,ton b'ogla rutkund nangga im re YɨnayɨnaWɨngawɨngat apureniny sosi wa pɨlwa. Sɨ yetra koina opureni yɨtkak rɨrɨrɨnd ɨbɨm dɨde raton b'ɨdgotnena gou wa tamneniny, ton maɨta nɨmogɨm uj okas wul tungg wa menonɨm.Sɨ ton kwa ma ɨta b'ɨdgotnena okateny wultunggɨnd.”Pergamo Sosi gatab Bage Yɨt

12 Man peba ɨrɨket Pergamo sosi yɨr ɨpkaanerumpɨlwa. Sɨ opimemb jɨ Tina opureni yɨtkak,yama re yɨbnau orkamkam or tabtab giri.

13 “Kon wumɨr en rokate man wɨmenamekenyɨt. Sɨ onggɨtyam moina taun re Sa-tanand ewangaya mɨle yɨndangɨr e yɨbɨm, sɨdemb de Satanate rɨga wɨp amneniny. Sɨ manma sobijog bebɨg im akateninyɨt Koina nyɨmap. Ajɨ man Koina nyɨ nena e gar ke utkundake yokatenenyɨt. Sɨ man makwa ke onggɨtyammoina gar ke utkunda gatab yoenot, nanggama jɨ onggɨtyam bibɨrɨnd re man moinajogyɨr ke onggɨtyam mɨle yɨr yongot rɨna re Sa-tanamna rɨgap Koina nony ɨjai yɨr ungata rɨgaAntipand yongando onggɨt pɨpmetɨnd rokatere Satana ukoi kana wɨp omnena eyeniny.14 Ajɨ Kor opima nɨnda samany yɨt nɨbnainymornɨm da, moina sosind opima Balaamɨmnanegɨr ouyaena emorka rɨga wekeny. Ton reyɨpa negɨr bageyam na yɨbnonj, sɨ ton yɨpaking Balakɨnd youyaenonj rɨdede im Israel rɨganegɨr mɨle omnɨkam tamniny. Sɨ Israel rɨgapkea amnɨkenento b'anygɨnena god aidol ewan-gaya diyamdiyam dɨde ket negɨr b'iyena mɨleamnɨkenento. 15 Ɨ kwa moina sosind opimaodede Nikolaimna negɨr ouyaena emorka rɨgatoda kwa wekeny. 16 Sɨ onggɨt paemb mangar engende. Ra maka ra man gar tengenjɨt,Kon ɨta wanakana netken mor pɨlwa dɨde Konopima gar engendi kesa rɨga ton kɨma gejaomnɨken Koina yɨtkak giri ke rɨnte ra Koinatugɨm ke topenj. 17 Yete re wɨngawɨnga keyɨpya kɨma, ton b'ogla rutkund nangga imre Yɨnayɨna Wɨngawɨngat apureniny sosi wa

pɨlwa. Sɨ yet ra koina opureni yɨtkak rɨrɨrɨndɨbɨm dɨde ra ton negɨr mɨle gou wa tamneniny,Kon ɨta ti Godɨmna egiti mana okaen. Ɨ Konkwa ɨta ti okaen bɨlbɨl gɨmokɨp dɨde Kon kwa ɨtasisɨl nyɨ ɨrɨkaen onggɨtyam gɨmokɨp kumbɨnd.Sɨ makwa yɨpa rɨgat ɨta onggɨtyam nyɨ wumɨrtainy ajɨ tonta yet ra okas.”

Tiyatira Sosi gatab Bage Yɨt18Manpeba ɨrɨket Tiyatira sosi yɨr ɨpka anerum

pɨlwa. Sɨ opimemb jɨ Godɨmna B'ɨgamna opureniyɨtkak yaina yɨrkɨp i re wul dɨmɨl pɨla ebnya dɨdeyaina pɨspam i re ngɨndngɨnd auki bronj ayɨnkakpɨla ebnya.

19 “Kon wumɨr en moina omnɨka mɨle ɨsingi b'iyena mɨle ɨ gar ke utkunda mɨle ɨyɨm b'akaena mɨle ɨ dɨde moina mɨmkam kewɨmena mɨle. Ɨ Kon kwa wumɨr en da, moinanaska omnɨki mɨle re ma ukoi na ajɨ yɨmtake omnɨki mɨle re ukoijog im aukanj. 20 AjɨKor ɨta samany yɨt mornɨm da, man ɨta wɨn-jɨkenyɨt ɨtomb re kongga Yejebelɨnd yeto retilenggyam b'agenai bageyamɨm. Sɨ ton Koinawɨko rɨga auyaeneniny b'anygɨnena nya wanegɨr b'iyena mɨle omnɨkam dɨde b'anygɨnenagod aidol ewangaya diyamdiyam awowɨm. 21 ƗKon kea ti wɨn wokawond gar engendam tinanegɨr b'iyena mɨlem pɨlke. Ajɨ ton ma singi nagar engendam. 22 Yɨr de, Kon ɨta tin pasɨndtoramisɨn, ɨ yepiya re ton kɨma gigɨr dɨde yɨgyɨgb'iyena mɨle amnɨkenento, Kon kwa opima tenukoijog b'ɨdgotnena wa taramkinyɨn ra tonmaka tengendanj onggɨtyam towaina omnɨkinenegɨr mɨle ke. 23 Ɨ Kon kwa opima onggɨtkonggamna b'ɨgawar uj tama tepoinyɨn. Sɨɨngkaemb komkesa sosip wumɨr okasi da Konrɨgaina kɨd dɨde gar im oraka eyeninyɨn. Sɨ Konopima wa yɨpayɨpa mɨra tetendenawainyɨnwaina omnɨki mɨle rɨrɨrɨnd. 24 Sɨ wɨn, Tiy-atira sosi komb rɨga yepim re maka ong-gɨt konggamna ouyaena yokatenya dɨde makaonggɨtyamwumɨr akatenindamrɨnsim re rɨgapagenairanj da Satanamna ngorjog ke wɨgawɨgayɨt. Sɨ Kon ma ɨta wanɨm taramitaen kwa yɨpabebɨg yɨt. 25 Ajɨ wɨn b'ogla ɨna nena yɨtkakemorka teyenenindam rɨnsim re wa pɨlɨndwekeny ngɨrpu ra Kon netken dem. 26 Sɨ yetra Koina opureni yɨtkak rɨrɨrɨnd ɨbɨm dɨde raton onggɨtyam nenegɨr ouyaena mɨle gou watamneniny, ɨ dɨde yet ra Koina wɨko omnɨkanya yɨmta undoka teyeniny ngɨrpu gowukoi

Ouyawa 2:27 378 Ouyawa 3:15undwatapu wa, sɨ Kon ɨta ti danda okaenkomkesa kantri wɨp omnenam. 27 Sɨ ɨdenattonkomkesa kantriwɨp tamneninydanda kɨmaayɨn kutɨp ke odede rɨngmim re rɨgap botolesambɨkenenanj. 28 Ɨ Kon onggɨt wɨp omnenamdanda yokatond Kor B'uɨm pɨlkena. Sɨ Konɨta ti okaen Guj Ngaya rɨnte re b'anyoratenenysɨtawarjogɨnd. 29 Yete re wɨngawɨnga ke yɨpyakɨma, ton b'ogla rutkund nangga im re Yɨ-nayɨnaWɨngawɨngat apureniny sosi wa pɨlwa.”

3Sarde Sosi gatab Bage Yɨt

1 Sɨ man peba yɨrɨke Sarde sosi yɨr ɨpka anerumpɨlwa. Sɨ opimemb jɨ Tina opureni yɨtkak yete reGodɨmna seben (7) wɨngawɨnga dɨde seben (7) ɨkiwɨp amniny.

“Kon wumɨr en moina omnɨka mɨle, sɨ rɨgapmen nyɨ mogenai yilo rɨgam ajɨ man re uj et.2 Sɨ man utnyite dɨde seo akaine onggɨtyammoina omnɨki mɨle rɨnsim re momtajog ujtaukanj. Mop nokɨp re Kon moina omnɨkimɨle yɨr eyeninyɨn, sɨ onggɨtyam moina mɨlewɨngɨrɨnd Kon maike nanggamog rɨrɨrkɨpjogmɨle na modarkainyɨn Godɨm wɨpɨnd. 3 Sɨonggɨt paembman nonyɨk b'amdene rɨdede naman gar ke utkunda mɨle yokatot dɨde nanggayɨtkak na man utkundenot. Ɨ man b'ogla yɨmtaundokine onggɨtyam mɨle dɨde yɨtkak, ɨ moinanegɨr mɨle ke gar engende. Ajɨ ra man makaodede nya ke tutnyisɨt, Kon ɨta yurowamamrɨga pɨla netken, sɨ man makwa ɨta wumɨrokasɨt nangga wɨn nate Kon netken mor pɨlwa.4Ajɨ nɨnda rɨga daka kea opima wekeny moinaSarde sosi wɨngɨrɨnd yepiya re maka towainakobɨrgɨm kɨl amnɨkto negɨr mɨle ke. Sɨ tonrɨrɨr im kɨlkesa bɨlbɨl kobɨrgɨm b'ikoki kɨmamenon okasi Kon kɨma. Mop nokɨp towainamɨle re rɨrɨrkɨpjog im Godɨm wɨpɨnd. 5 Sɨ yetra koina opureni yɨtkak rɨrɨrɨnd ɨbɨm dɨde raton negɨr mɨle gou wa tamneniny, ton odedebɨlbɨl kobɨrgɨm b'ikoki e ɨbɨm ton re dɨde. DɨdeKon ma ɨta tina nyɨ eomnenyɨn yɨrkokar pebake. Ajɨ Kon ɨta tina nyɨ pɨtapɨta omnyɨn demKor B'uɨm wɨpɨnd dɨde Tina aneru wa wɨpɨndde pumb tungg wa. 6 Yete re wɨngawɨngake yɨpya kɨma, ton b'ogla rutkund nangga imre Yɨnayɨna Wɨngawɨngat apureniny sosi wapɨlwa.”Piladelpeya Sosi gatab Bage Yɨt

7 Sɨ man peba yɨrɨke Piladelpeya sosi yɨr ɨpkaanerum pɨlwa. Sɨ opimemb jɨ Tina opureni yɨtkakyete re yɨnayɨna dɨde ɨmɨnjog rɨga yɨbɨm, ɨ yete reIsrael king Dawidɨmna wɨp omnena ki yowam, ɨdɨde kwa yet ra mora ɨpangenj, makwa ɨta yeterɨrɨr e ɨdok, ɨ ra ton ɨdok makwa yete rɨrɨr eɨpangenj.

8 “Sɨ Kon wumɨr en moina omnɨka mɨle.Ɨ yɨr de, Kon ke wa wɨp ke mora ɨpangendiyoramitond, sɨ makwa yete rɨrɨr e onggɨtyammora ɨdokam. Ɨ Kon wumɨr en da, mor rema ukoi danda e mɨbnau ajɨ man kea Koinayɨtkak yɨmta yundokenenot dɨde man makwake Koina nyɨ yoenot. 9 Yɨr de, Kon nɨnda rɨgatetmɨkisinyɨn mor pɨlwa Satanamna rɨga bobowɨngɨr ke yepim re towalenggyamb'agenairanjɨmɨnjog kus ke Ju rɨgam, ajɨ ton gar ke utkundake re ma Ju rɨga im. Sɨ ton re b'anygɨnenarɨga im. Ɨ Kon opima ten tengainyɨn mor pɨlwamenonɨm dɨde kumsos b'amkam mor pɨlwa.Sɨ ɨdenat ton wumɨr okasi da Kon ɨta singimiyenyɨn. 10 Ɨ yɨpa bebɨg kɨma otonkena wɨnɨta pɨta tainy dem kupka gowukoi wɨngɨrɨndkomkesa gowukoyɨnd wɨmena rɨga otonke-nam. Ajɨ re man koina mɨmkam ke wɨmenagatab yɨtkak yɨmta undoka eyeninot, sɨ ong-gɨt paemb Kodaka men ɨta yɨrgong omnɨkamitiyenyɨn dem onggɨtyam otonkena wɨnɨnd.11 Ɨ Kon ɨta wanakana netken. Sɨ man b'oglaemorka iyenyɨt nangga e remor pɨlɨndmɨbnau,nokɨm da ɨdenat maka yet mɨtɨsas moina b'ogɨldɨra. 12 Sɨ yet ra koina opureni yɨtkak rɨrɨrɨndɨbɨm dɨde ra ton bebɨg kɨma otonkena mɨlegou wa tamneniny, Kon ɨta tin Kor B'uɨmnayɨnametɨnd rortem omnyɨn dem. Sɨ ton maɨta onggɨt yɨnamet ke tewaikis. Sɨ Kon opimati pɨlɨnd terɨkinyɨn Kor Godɨmna nyɨ ɨ KorGodɨmna taun nyɨ rɨnte ra sisɨl Yerusalempumb ke tinɨk Kor Godɨm pɨlke ɨ dɨde Koinasisɨl nyɨ. 13 Yete re wɨngawɨnga ke yɨpya kɨma,ton b'ogla rutkund nangga im re YɨnayɨnaWɨngawɨngat apureniny sosi wa pɨlwa.”Laodikeya Sosi gatab Bage Yɨt

14 Sɨ man peba yɨrɨke Laodikeya sosi yɨr ɨpkaanerum pɨlwa. Sɨ opimemb jɨ Tina opureni yɨtkakyete re ɨmɨnjog, ɨ yete re nony ɨjai dɨde ɨmɨnjogyɨr ungata rɨga, ɨ dɨde yete re Godɨmna otobarkirɨgɨb rɨga.

15 “Kon wumɨr en moina omnɨka mɨle. Sɨman re ma gɨbɨlgɨbɨl nyɨ pɨla gar ke utkundakesa rɨga et ɨ kwa man re ma pembpemb nyɨ

Ouyawa 3:16 379 Ouyawa 4:10pɨla gar singi kɨma gar ke utkunda rɨga et.Sɨ Kon singi en da, man b'ogla yɨpaina nenagatab ke rɨga taet rɨka gɨbɨlgɨbɨl nyɨ pɨla rɨgamo pembpemb nyɨ pɨla rɨgam. 16 Man odedegɨbɨlgɨbɨl dɨde pembpemb ganggand burakaknyɨ pɨla sosi e mɨbnyɨt. Sɨ Kon momta emen metiyekenjɨn Koina tu bora ke. 17 Ɨ manmindenyɨt da, kon jogjog gasa kɨma rɨga endɨde Kon rɨrɨrkɨpjog e nɨbnyɨn, sɨ kon ma ɨtananggamog ma b'atraken. Ajɨ man ma ɨtab'angwasɨt da man re nony b'ɨpi kesa rɨga et, ɨman re kear kɨma rɨga et, ɨman re gasa kesa rɨgaet, ɨ man re yɨrdɨdɨ rɨga et, ɨ dɨdeman rewɨ kesaet. 18 Sɨ Kon men mutgoen da, man b'ogla wulke okleki kɨlkesa gold okasɨt Kor pɨlke, nokɨmda ɨdenat man jogjog gasa kɨma rɨga taet. Ɨkwa okasɨt bɨlbɨl kobɨrgɨm dɨde ket b'itkisɨt,nokɨmda ɨdenatmanmoina ɨngar kɨmawɨ kesajɨ utwangket. Ɨ dɨde kwa man okasɨt yɨrkɨpmeresin dɨde ket moina yɨrkɨp tesnɨket, nokɨmda ɨdenat man yɨr tepangenjɨt. 19 Yena ra Konsingi tamninyɨn kear omnam, Kon opima tensamany ke dɨde yɨmak yɨt ke dɨmdɨm tam-nɨkinyɨn. Sɨ onggɨt paemb man b'ogla ukoisingi taet gar ke utkunda mɨle omnɨkam dɨdeket moina burakak mɨle ke tengenjɨt. 20 Yɨrde, Kon onyisɨn re mora dunda nate dɨde morayodounenyɨn. Sɨ yet ra Koina nonykok tutkunjdɨde mora ɨpangenj, Kon ɨta ti pɨlwa b'ɨtgarendɨde Kon ton kɨma diyam taenyɨn ɨ toda kwaKon kɨma diyam taeny. 21 Sɨ yet ra koinaopureni yɨtkak rɨrɨrɨnd ɨbɨm dɨde ra ton negɨrburakak mɨle gou wa tamneniny, Kon ɨta tidanda okaen dem omitam Koina wɨp omne-napu kasand Kon kɨma omitam odede rɨngmana re Kon omiti nɨbnond Kor B'u kɨma Tinawɨp omnenapu kasand re Kon naska Satanandgou wa yomnond. 22 Yete re wɨngawɨnga keyɨpya kɨma, ton b'ogla rutkund nangga imre Yɨnayɨna Wɨngawɨngat apureniny sosi wapɨlwa.”

4Godɨmna Pumb Tungg

1 Ɨ onggɨt kak ke Kon yɨr yongond pumb tunggmora ɨpangendi. Ɨ Kon onggɨtyam nonykokutkundond yet re naskand bibol ara pɨla nom-nonj. Sɨ ton ket kwa nomnonj da, “Man dɨkɨndpumb wa metkɨm! Kon ɨta motouyaukurinyɨnnangga im ra b'ogla pɨta taukanj onggɨt kak ke.”2 Ɨ odenja ket Yɨnayɨna Wɨngawɨnga b'imuronj

kor pɨlɨnd. Ɨ yɨr de, demb de pumb tungg wayɨpa wɨp omnenapu kasa oramiti na yɨbnonjdɨde onggɨtyam kasa kumbɨnd yɨpa rɨga omitiyɨr yongond. 3 Sɨ yet re omiti yɨbnonj, Tinawɨp engdenonj re ɨja na ɨt re kuskus uwaluwalengdeni otomanti ngɨndngɨnd gɨmo re dɨde ɨsalsal ake kuskus engdeni otomanti ngɨndngɨndgɨmo re dɨde. Ɨ kwa yɨpa b'ogɨl wagur onggɨtyamkasa pumb ke okɨnti na yɨbnonj dɨde ɨja na wɨpengdenonj ɨt re salsal engdeni ngɨndngɨnd gɨmore dɨde. 4 Ɨ kwa twenti powa (24) wɨp omne-napu kasa ewatɨnti wekenonj onggɨt kasa wusɨnd,dɨde ket onggɨtyam kasa kumbɨnd twenti powa(24) elda omnɨki na wekenonj. Ɨ ton re bɨlbɨlkobɨrgɨm b'ikoki na dɨde towaina mopɨnd goldke omnɨki b'ogɨl dɨra b'ikoki na wekenonj. 5 Ɨonggɨt wɨp omnenapu kasa ke waral ɨpabɨndentoɨ nonykok ikonj ɨ dɨde ɨara ara yikenonj. Ɨ seben(7) lampa re omanda wɨp omnenapu kasa wɨpɨndenyorki wekenonj. Sɨ onggɨtyam seben (7) lampare Godɨmna seben (7) wɨngawɨnga im. 6 Ɨ kwaonggɨt wɨp omnenapu kasa pɨpmetɨnd re glas sɨpapɨla pɨpmet na yɨbnonj odede engdeni otomantikɨlkesa gɨmo re dɨde.

Ɨ onggɨtyam kingɨmna pɨpmet ɨnyɨnyɨnd powa(4) yilo gasa na ewatɨnti wekenonj wɨp omnenapukasa wusɨnd. Ɨ onggɨtyam powa (4) yilo gasa rewɨp ke dɨde kak ke jogjog yɨrkɨp ke ɨkangɨndi nawekenonj. 7 Ɨ naskanyam yilo gasa re laiyon pɨlana, ɨ nɨmogɨm yilo gasa re kau pɨla na, ɨ nowamyilo gasa re rɨga pɨla wɨp kɨma na, ɨ dɨde powam(4) yilo gasa re ulitenaulitena yimbyak pɨla na. 8 Ɨkwa onggɨtyampowa (4) yilo gasa yɨpayɨpa re siks(6) tama kɨma na. Ɨ onggɨtyam towaina tama retum ke dɨde wɨra ke jogjog yɨrkɨp ke ɨkangɨndi nawekenonj. Ɨ onggɨtyam powa (4) yilo gasa makabibɨr ake sɨwɨny wɨram wekenenonj ajɨ Godɨndyesoureneno odede yɨt ke da,

“Yɨna ɨna et, ɨna ɨna et, ɨna ɨna et!Yongg am God, Man re Komkesa Dandam

Rɨgɨb Rɨga etet re mɨbnot ɨ ete re mɨbn ɨt ɨ dɨde et ra

mɨtɨbn ɨt.”9 Sɨ onggɨtyam yilo gasap Ti pɨlwa b'ogɨl ɨny-omarena ɨ ukoi ɨsnawa ɨ dɨde sɨteket yɨt yokae-neno yete re omiti yɨbneneny onggɨt wɨp om-nenapu kasand dɨde yete re ngɨrpu kesa ngɨrpukesa yilo yɨbneneny. 10 Sɨ odede natemb twentipowa (24) eldap Ti pɨlwa kumsos b'amkɨto yetere onggɨtyamwɨp omnenapu kasand omiti yɨbne-neny. Ɨ ton ket Tin yewangayo yete re ngɨrpu

Ouyawa 4:11 380 Ouyawa 5:14

kesa ngɨrpu kesa yilo yɨbneneny. Ɨ dɨde tonket towaina b'ogɨl dɨra aramkɨto de onggɨt wɨpomnenapu kasa wɨpɨnd odede esourena yɨt kɨmada,11 “Sowa Yonggyam God, Man re rɨrɨrkɨpjog Rɨga

etokatenam b'ogɨl ɨnyomarena ɨ esourena ɨ

dɨde danda,mop nokɨp Man kea komkesa gasa atobarkinot.

Sɨ komkesa gasa Moina singi rɨrɨrɨnd pɨtaaukɨto dɨde wɨmena wuwenonj.”

5Godɨmna Tɨrɨr OmniMal Outɨki Peba gatab Yɨt

1 Ɨ kon kea yɨpa peba yɨr yongond onggɨtrɨgamna juwai kɨma yɨmjog yɨm kumbɨnd yet reomiti yɨbnonj onggɨtyam wɨp omnenapu kasand.Ɨ ɨtemb peba re tabtab ɨrɨki na dɨde seben (7)Godɨmna tɨrɨr omni mal ke ousɨki na yɨbnonj. 2 Ɨkon kwa yɨpa ukoi danda kɨma aneru yɨr yongond.Sɨ ton unena kɨma odede yɨt pɨtapɨta yomnenonjda, “Yete rɨrɨrkɨpjog rɨga onggɨtyam peba ɨpan-gendam dɨde onggɨtyam Godɨmna tɨrɨr omni malousɨki otorkam?” 3 Ɨ makwa yɨpat de pumb tunggwa ɨ gowukoyɨnd ɨ dɨde uj rɨga wɨngɨr ke rɨrɨrna awonj onggɨtyam peba ɨpangendam dɨde yɨrongongɨm. 4 Sɨ konma sobijog na yii b'ɨrɨnenond,mop nokɨp maka yɨpa rɨrɨrkɨpjog rɨga pɨta awonjonggɨtyam peba ɨpangendam dɨde yɨr ongongɨm.5 Ɨ twenti powa (24) elda wɨngɨrɨnd yɨpat kenwumɨr nomnonj da, “Goro yii b'ɨtrɨnenɨm! Yɨrde, ɨtemb jɨ Rɨga yena re yogenai da laiyon, ɨyete re Yuda gu ke ɨ Dawidɨmna rɨgɨb Rɨga yɨbɨm.Ton kea Satanamna komkesa negɨr mɨle gou waamninonj. Sɨ Ton ɨta onggɨtyam peba ɨpangenjdɨde opima onggɨtyam seben (7) Godɨmna tɨrɨromni mal ousɨki tatorkiny.”

6 Ɨ kon kwa yɨpa Mamoi B'ɨga yɨr yongond yetre onyiti yɨbnonj onggɨtyam wɨp omnenapu kasadɨde powa (4) yilo gasa ɨnyɨnyɨnd ɨ dɨde eldawa ɨnyɨnyɨnd. Sɨ Tina wɨp ɨja na awonj ɨt reda kea naskand yongando. Ɨ Ton re seben (7)dɨng* kɨma na dɨde seben (7) yɨrkɨp kɨma na. Sɨonggɨtyam seben (7) yɨrkɨp re Godɨmna seben (7)wɨngawɨnga im rɨna re God komkesa gowukoi waetmɨkurinonj. 7 Sɨ Ton ket ikonj dɨde ket ɨtembpeba yokatonj onggɨt Rɨgamna juwai kɨma yɨmjogyɨm kumbɨnd yet re omiti yɨbnonj wɨp omnenapukasand. 8 Ɨ re Ton onggɨtyam peba yokatonj,

powa (4) yilo gasa dɨde twenti powa (24) eldakumsos b'amkɨto onggɨt Mamoi B'ɨgam pɨlwa.Ɨ ton yɨpayɨpa gita pɨla ɨpayaɨpaya gasa dɨdengɨrangngɨrang gasa yɨndangɨr auki gold sospenkɨma na wekenonj. Sɨ opimemb ngɨrangngɨranggasa re yɨna rɨga waina yɨr opmita im. 9 Ɨ ton ketsisɨl ger yɨtango odede da,“Man re rɨrɨrkɨpjog rɨga et onggɨtyam peba

okatamdɨde otorkam onggɨtyam peband ousɨki

Godɨmna tɨrɨr omni mal.Mop nokɨp rɨgap kea Men mongando, ɨ Man ket

onggɨtyam Moina kus kena Godɨm rɨgayokatainot

komkesa gu ke ɨ komkesa yɨtam ke ɨ komkesakantri ke ɨ dɨde komkesa gɨm b'engabengake.

10 Ɨ Man kea Godɨnd ewangayam ten amninotpumb tunggɨm dɨde yɨna sɨ rɨgam.

Sɨ ton opima wɨp teyenanj onggɨtgowukoyɨnd.”

11 Ɨ kon kwa ket yɨr awond, sɨ kon ket utkun-denond jogjog aneru waina nonykok yepiya reonggɨt wɨp omnenapu kasa wusɨnd ewatɨntiwekenonj ɨ powa (4) yilo gasa waina nonykok ɨdɨde twenti powa (24) elda waina nonykok. Ɨtowaina namba re ogenka kesa jogjog miliyon(1,000,000) na.† 12 Ɨ ton ket unena kɨma nonykokwuwenonj da,“Mamoi B'ɨga yena re yongando, Man re

rɨrɨrkɨpjog rɨga et okatam dandaɨ wɨngawɨnga ke danda gasa ɨ b'ogɨlmultekɨpɨ juwai ɨ ukoi ɨsnawa ɨ b'ogɨl ɨnyomarena ɨ

dɨde esourena.”13 Ɨ kon kwa utkundeninond komkesa gasa rɨnare wekenonj pumb tunggɨnd ɨ gowukoyɨnd ɨ ujrɨga wa tunggɨnd ɨ dɨde sɨpand. Ɨ dɨde onggɨtyameomkiti pɨpmet wɨngɨrɨnd komkesa gasa konkea utkundeninond. Sɨ ton nonykok wuwenonjodede na da,“Yete re onggɨtyam wɨp omnenapu kasand omiti

yɨbnenenyɨ kwa daka yete re Mamoi B'ɨga,

Towa pɨlwa esourena ɨ ukoi ɨsnawaɨ b'ogɨl ɨnyomarena ɨ dɨde danda.”

14 Ɨ ket powa (4) yilo gasap esmonggauto da,“Ɨmɨnjog e!” Ɨ kwa daka twenti powa (24) eldapkumsos b'amkɨto dɨde ton ket Ten ewangayo.

* 5:6: Seben (7) dɨng yisɨpkis da Godɨmna kupka danda. † 5:11: Grik peband da “jogjog andred miliyon (100,000,000)dɨde jogjog miliyon (1,000,000) na”.

Ouyawa 6:1 381 Ouyawa 6:17

6Siks (6) Godɨmna Tɨrɨr Omni Ousɨki Mal Otorka

Yɨt1 Ɨ re Mamoi B'ɨgat onggɨtyam seben (7)

Godɨmna tɨrɨr omni mal ousɨki wɨngɨrɨnd yɨpayotorendonj, sɨ kon kea yɨr yongond. Ɨ re konutkundond, ɨ powa (4) yilo gasa wɨngɨrɨnd yɨpatɨara pɨla nonykok yikenonj da, “Metkɨm ayo!”2 Sɨ yɨr de re kon yɨr awond, kea de bɨlbɨl osoyɨbnonj dɨde ti iyena rɨga ti teskakɨnd pingg kɨmana yɨbnonj. Sɨ ton re Kerisomna juwai kɨma dɨraokati na yɨbnonj. Sɨ re ton gejam opendonj, tonkea geja rɨga gou wa omnena eyeninonj ɨ dɨdenokɨmda ɨdenat kwa tongeja rɨga gouwaomnenateyeneniny.

3 Ɨ re Mamoi B'ɨgat nɨmogɨm Godɨmna tɨrɨromni mal outɨnti yotorendonj, sɨ kon kea utkun-dond nɨmogɨm yilo gasamna opurena odede da,“Metkɨmayo!” 4Sɨ kwa yɨpa kuskus oso opendonj,dɨde ti iyena rɨga tina teskakɨnd, ton re kea dandaokati na yɨbnonj gowukoi ke ngɨmbla ewaikitam.Sɨ ton kea ukoi geja iyonj gowukoi wa, nokɨm daɨdenat rɨga towalenggyam uj b'atɨndrɨkanj.

5 Ɨ re Mamoi B'ɨgat nowam Godɨmna tɨrɨr omnimal outɨnti yotorendonj, kon kea utkundondnowam yilo gasamna opurena da, “Metkɨm ayo!”Ɨ yɨr de, re kon ket yɨr awond, kea de timtim osoyɨbnonj, dɨde ti iyena rɨga ti teskakɨnd re bebɨgokatenapu tondon gasa na ti yɨmɨnd yowamonj.6 Ɨ kwa kon ket nonykok pɨla ara utkundond powa(4) yilo gasa wa wɨngɨr ke. Ɨ onggɨt arat tinyomnonj da, “Man sou yoramitene gowukoi nata!Sɨ ra rɨgat yɨpa sana ungɨk, ton sobijog kɨpol nenae okas ama rɨka ten (10) nganja im tejobɨkiny. Ɨ raton kemba ɨtlis, ton yɨpaina sobijog jaj pemnena eokas.* Ajɨ man goro negɨr tamnɨkinyɨt olib nanggake greip nangg.”

7 Ɨ kwa re Mamoi B'ɨgat powam (4) Godɨmnatɨrɨr omni mal outɨnti yotorendonj, kon keapowam (4) yilo gasamna nonykok utkundond, ɨton yindonj da, “Metkɨm ayo!” 8 Ɨ yɨr de, re konyɨr awond, kea de mulmul ke ɨponateni salsal osoyɨbnonj, dɨde ti iyena rɨga ti teskakɨnd tina nyɨre ujɨt. Sɨ kwa daka yɨpat tin yɨmta yundokonjre uj rɨgaina tunggɨt. Ton kea juwai okati naebnonda gowukoi rɨga powa (4) bobo omnɨkamdɨde towa wɨngɨrɨnd yɨpa bobo ongandam. Sɨ tonekonda opimemb rɨga ongandam geja ke ɨ sou ke

ɨ rukoruko kopa ke ɨ dɨde gowukoi tɨbam b'anggake.

9 Ɨ kwa re Mamoi B'ɨgat paibɨm (5) Godɨmnatɨrɨr omni mal outɨnti yotorendonj, kon keawɨngawɨnga yɨr anginond yɨna sɨ omnɨkapu kapwɨrand yena re gowukoi rɨgap uj kɨma epouto. Sɨton nangga pena ten epouto re, mop nokɨp tonkea Godɨmna yɨtkak gar ke utkunda ke yokatodɨde ton kea Yesu Kerisom gatab ɨmɨnjog yɨrungata yɨt apurenento. 10 Ɨ ton unena kɨma arawuwenonj da, “Komkesa Dandam Rɨgɨb Rɨga yetere yɨnayɨna dɨde ɨmɨnjog Yonggyam, sɨ rɨdede paeMan maka wanakana b'ɨsagɨka oramitenyɨt ong-gɨt gowukoi wɨmena rɨga wa pɨlɨnd, nokɨm da ɨde-nat Madaka sowaina kus mɨrand ten tepoinyɨt?”11 Sɨ God ket towa yɨpayɨpa agoninonj pɨnpɨn bɨl-bɨl kobɨrgɨm b'ikokam. Ɨ Ton ket ten amninonj da,“Wɨn b'ogla ngai b'usaya sobijog wɨnɨnd wɨramwekene, ngɨrpu gowukoi rɨgap waina wɨkomad-war dɨde waina gar ke utkunda nany dɨde yɨng-ganwar uj kɨma tepouranj dem odede rɨngma nare ton wen uj kɨma epouto, ngɨrpu ra ket ogeninamba rɨrɨrkɨp tau dem.”

12 Ɨ kwa re Mamoi B'ɨgat siksɨm Godɨmna tɨrɨromni mal outɨnti yotorendonj, kon kea nɨndamɨle yɨr anginond. Sɨ opimemb jɨ mɨle, ukoijijɨg aukonj ɨ lomkongga timtim aukonj re timtimkobɨrgɨm pɨla na, ɨ mobi re kupkakupka kus pɨlakuskus na aukonj, 13 ɨ wubɨnd ɨki ɨsokto gowukoiwa odede na rɨngma ra ukoi rɨbɨt lɨla uwong-neny, komkesa kɨp gabsos kɨma tɨsokanj, 14 ɨ wubewaikitonj re odede na rɨngma ra peba tɨny-owenj dɨde nɨmog tab towalenggyamb'etromkya,ɨ komkesa dor dɨde ailan re kea b'ururkentotowaina pɨpmet ke. 15 Ɨ gowukoi rɨga wa king ɨmopyam rɨga ɨ geja rɨga mopyam ɨ jogjog gasakɨma rɨga ɨ danda kɨma rɨga ɨ dɨde komkesa wɨkorɨga dɨde b'ɨtrari rɨga, ton towalenggyam egurkawuwenonj gong bora nata ɨ kɨla gangga nata rɨnare dor nata wekenonj. 16 Ɨ ton endento dor wapɨlwa dɨde kɨla wa pɨlwa da, “Sowa kumbɨnd sapotekinam ɨ ket sɨn negurkinam onggɨt Rɨgamnawɨp ke yete rewɨp omnenapu kasand omiti yɨbne-neny ɨ dɨde kwa Mamoi B'ɨgamna ukoi soro kɨmab'ɨsagɨkam pɨlke. 17 Nokɨp Towaina ukoijog sorokɨma b'ɨsagɨka bibɨr re kea ɨte ke ik. Sɨ yete rɨrɨr eTowa wɨpɨnd onyitam?”

* 6:6: Grik peband da, “Yɨpa baiko witkɨp re yɨpa Denari e, ɨ daka nowa baiko balikɨp re yɨpa Denari e.”Sɨ onggɨtyam wit ake bali re towaina ukoijog owou i, ɨ onggɨtyam mɨra re tenpyam (10) pumbjog etowaina naska mɨram pɨlke.

Ouyawa 7:1 382 Ouyawa 7:177

Godɨmna Tɨrɨr Omni Outɨki Mal Okati WanAndred Poti Powa Tausɨn (144,000) Israel rɨga

1 Ɨ onggɨt kak ke re kon yɨr awond, powa(4) aneru gowukoi powa (4) wug nata owɨnkiwekenonj dɨde ton gowukoyɨmna powa (4) rɨb-mop emorki awamto, nokɨm da ɨdenat rɨb makab'uturenanj gowukoi wa ɨ sɨpa wa ɨ dɨde komkesawul nangg wa pɨlwa. 2 Ɨ kwa re kon yɨr awond,kwa yɨpa aneru ɨlemet ke ikonj ɨ yilo Godɨmnatɨrɨr omni outɨnti mal iyonj. Ɨ ton ket unenakɨma nonykok yikenonj onggɨt powa (4) aneru wapɨlwa yama na re God danda akainonj gowukoidɨde sɨpa negɨr omnɨkam. 3 Ɨ ton ket amninonj da,“Goro negɨr tamnɨkinam gowukoi ɨ sɨpa ɨ dɨdewulnangg ngɨrpu ra sɨn mera Godɨmna wɨko rɨgainamongkakɨnd Godɨmna tɨrɨr omni mal tausɨkin-dam yena re God abagɨkinonj Tinajog rɨgam.” 4 Ɨkon onggɨtyam Godɨmna tɨrɨr omni mal ousɨkirɨgaina namba utkundond re wan andred potipowa tausɨn (144,000) na. Sɨ onggɨtyam Godɨmnatɨrɨr omni mal ousɨki rɨga re Israel wɨngɨrɨndkomkesa gu ke rɨga na.

5 Sɨ Yuda gu ke re twelp tausɨn (12,000) rɨga na,ɨ Rɨuben gu ke re twelp tausɨn (12,000) rɨga na,ɨ Gad gu ke re twelp tausɨn (12,000) rɨga na,6 ɨ Aser gu ke re twelp tausɨn (12,000) rɨga na,ɨ Naptali gu ke re twelp tausɨn (12,000) rɨga na,ɨ Manase gu ke re twelp tausɨn (12,000) rɨga na,7 ɨ Simeon gu ke re twelp tausɨn (12,000) rɨga

na,ɨ Lebi gu ke re twelp tausɨn (12,000) rɨga na,ɨ Isakar gu ke re twelp tausɨn (12,000) rɨga na,8 ɨ Jebulon gu ke re twelp tausɨn (12,000) rɨga

na,ɨ Yosep gu ke re twelp tausɨn (12,000) rɨga na,ɨ Benyamin gu ke re twelp tausɨn (12,000) rɨga

na.

Gar ke Utkunda Rɨga B'ɨgaram Pumb Tungg wa9 Ɨ onggɨt kak ke, re kon yɨr awond, sɨ yɨr

de, ogenka kesa ukoijog rɨga bobo na wekenonjkomkesa gɨm b'engabenga ke ɨ gu ke ɨ kantri ke ɨdɨde yɨtam ke. Sɨ ton ket owɨnkɨto wɨp omnenapukasa wɨpɨnd dɨde Mamoi B'ɨga wɨpɨnd. Ɨ tonre pɨnpɨn bɨlbɨl kobɨrgɨm b'ikoki na dɨde towayɨmɨnd apɨg kɨma na wekenonj. 10 Ɨ ton ket unenakɨma nonykok wuwenonj da,“Yɨrkokar okatam mɨle yɨbɨm re

mera Godɨm pɨlnate yete re wɨp omne-napu kasand omiti yɨbneneny dɨdeMamoiB'ɨgam pɨlnate.”

11 Ɨ naskand komkesa aneru re wɨp omnenapukasa ɨ twenti powa (24) elda ɨ dɨde powa (4) yilogasa wus nat ewatɨnti owɨnki wekenonj. Ajɨ retononggɨtyammɨle yɨr yongo, ton kea ket kumsosb'amkɨto wɨp omnenapu kasa wɨpɨnd dɨde asɨroukɨto ɨ dɨde ket Godɨnd yewangayo. 12 Ɨ ton ketnonykok wuwenonj da,“Ɨmɨnjog e, esourena ɨ b'ogɨl ɨnyomarena ɨ b'ogɨl

multekɨp ɨ sɨteket ɨ ukoi ɨsnawa ɨ danda ɨdɨde juwai

mera Godɨm pɨlwa ngɨrpu kesa ngɨrpu kesa,ɨmɨnjog.”

13 Ɨ elda wɨngɨrɨnd yɨpat nɨgekitonj da, “Yepimjɨ onggɨtyam rɨga pɨnpɨn bɨlbɨl kobɨrgɨm b'ikokiwekeny? Ɨ rɨngkaim ton tui?” 14 Sɨ kon ket tinyɨsmonggawond da, “Kor yonggyam, man wumɨret.” Sɨ ton ket nomnonj da, “Opimemb rɨgama so-bijog bebɨg kɨma b'ɨdgotnena na okatena eyentogar ke utkundamɨlewɨngɨrɨnd. Ajɨ ton onggɨtyamkomkesa b'ɨdgotnena gouwa amnento, ngɨrpu yuopi ton b'ɨgarkanj. Sɨ ton re kea towaina pɨnpɨnkobɨrgɨm esekto, ɨ ɨngkenaemb ket ton MamoiB'ɨgamna kus ke onggɨtyam towaina kobɨrgɨmbɨlmetmet amnɨkto.15 Sɨ onggɨt paemb yu ton re Godɨmna wɨp omne-

napu kasa wɨp nasim wekenydɨde ton ket Godɨmna yɨna pɨpmet nasimTin

yewangaenenyi bibɨr dɨde sɨwɨny.Sɨ yete re wɨp omnenapu kasand omiti yɨbne-

neny,Ton ɨta ton kɨma ita wɨnɨnd yɨbneneny dɨde

towaina wɨmenapu met orangka teye-nainy.

16 Sɨ ton makwa opima owoupa taukenenanj dɨdekwa makwa opima nyɨpa taukenenanj.

Ɨ lomkongga dɨde kwa komkesa pembpembgasap ma opima ten gɨm tembrɨkenenanj.

17MopnokɨpMamoi B'ɨgate towanɨmyɨr ɨpka rɨgaɨbneneny

yete re kingɨmna wɨp omnenapu pɨpmetɨnyɨnyɨnd yɨbneneny.

Sɨ Tonsim ten wang teyeneniny yɨrkokarɨmnyɨkip wa.

Ɨ Godte towaina yɨrkɨp ke komkesa yɨrekɨptesekiny.”

8Sebenɨm (7) Godɨmna Tɨrɨr Omni Mal Outɨnti

Ouyawa 8:1 383 Ouyawa 9:101 Ɨ reMamoi B'ɨgat sebenɨmGodɨmna tɨrɨr omni

mal outɨnti yotorendonj, wub re mumakesa naawonj kombkomb awa kɨma. 2 Ɨ re kon yɨr awond,seben (7) aneru onyiti nawekenonj Godɨmwɨpɨndɨ God ket towa agoninonj seben (7) bibol.

3 Ɨ kwa yɨpa aneru ikonj dɨde onyitonj yɨnasɨ omnɨkapu kap wusɨnd. Ɨ ton yowamonj regold ke omnɨki ngɨrangngɨrang gasa imbrɨkapusospen na. Ɨ ton jogjog ngɨrangngɨrang gasa okatina awaminonj, nokɨm da ɨdenat ton onggɨtyamngɨrangngɨrang gasa dɨde yɨna rɨga waina yɨropmita yɨpand tembrɨkiny onggɨt gold ke omnɨkiyɨna sɨ omnɨkapu kapɨnd rɨna re yɨbnonj Godɨmnawɨp omnenapu kasa wɨp ke. 4 Sɨ yɨna rɨga wainayɨr opmita re ngɨrangngɨrang gasa kɨma yɨpanat kimbra yikenonj Godɨm pɨlwa onggɨt aneruma yɨm kumb ke. 5 Ɨ ket onggɨt anerut wulwewɨr akasinonj yɨna sɨ omnɨkapu kap ke dɨde ketyɨndangɨr yomnonj ɨtemb ngɨrangngɨrang gasaimbrɨkapu sospen. Ɨ re ton b'ɨskonj gowukoi wa,sɨ ket ɨara ara yikenonj ɨ nonykok ikonj ɨ waralɨpabɨndento ɨ dɨde jijɨg aukonj.

Naskanyam Powa Bibol6 Ɨ opimemb seben (7) aneru yama na re seben

(7) bibol ebnainonj, ton bibol angonjento ɨpayam.7 Ɨ re naskajog anerut bibol ara yɨpayonj, sɨ

gɨmo pɨla ais piro dɨde wul aukonj re kus kɨmaɨsleki na ɨ ket gowukoi wa ɨsokonj. Sɨ gowukoinowa ɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpa tab re kea so yomnonjɨ wul nangg toda nowa ɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpa tabre kea so amninonj ɨ dɨde komkesa salsal tɨb dɨdeowou nangg daka kea so amninonj.

8 Ɨ re nɨmogɨm anerut bibol ara yɨpayonj, yɨpaso omni ukoi dor pɨla gasa ɨsendonj sɨpa wa, sɨsɨpa nowa ɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpa tab re kea kusɨmb'engendonj. 9 Ɨ kwa sɨpand yilo gasa nowa ɨkalkiwɨngɨrɨnd yɨpa tab re kea uj aukɨto, ɨ dɨde gɨgadaka nowa ɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpa tab re kea negɨramnɨkinonj.

10 Ɨ re nowam anerut bibol ara yɨpayonj, sɨ kealampa pɨla so omni ukoi ɨki ɨsendonj wub kumbke de komkesa kɨlɨm nowa ɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpatab nata dɨde nyɨ kip nata. 11 Ɨ onggɨt ɨkim nyɨ reKapkapte. Sɨ komkesa nyɨ nowa ɨkalki wɨngɨrɨndyɨpa tab re kea kapkap aukɨto. Ɨ ɨngkenaembjogjog rɨga uj aukɨto onggɨt kapkap auki nyɨ map.

12 Ɨ kwa re powam (4) anerut bibol yɨpayonj,lomkongga nowa ɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpa tab ɨ mobinowa ɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpa tab ɨ dɨde komkesaɨki nowa ɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpa tab re kea negɨr

aukɨto. Nokɨmda ɨdenat onggɨtyamkomkesa gasanowa ɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpa tab sɨbɨb taukanj ɨbibɨr nowa ɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpa tab lomkonggaɨnyomarena kesa ɨbɨm, sɨ todaka kwa sɨwɨny yɨparɨrɨr e ɨbɨm.

13 Ɨ re kon yɨr yongond yɨpa yimbyak urenandwub kumbɨnd, kon kea utkundond tina unenakɨma opurena da, “Onggɨt gowukoi wɨmena rɨgawa opima sake, sake, sake. Mop nokɨp kwa nowabibol kɨma anerupmomta imbibol ara tepairanj.”

9Paibɨm (5) Bibol

1 Ɨ re paibɨm (5) anerut bibol yɨpayonj, konkea yɨpa ɨki yɨr yongond rɨna re ɨsendonj wubkumb ke de gowukoi wa. Sɨ ton re kea kiyokatonj ngortodjog wa kunɨnkunɨn euki kipɨmrokasim re negɨr wɨngawɨnga wekeny negɨr mab'ɨsagɨka okatam. 2 Ɨ re ton mora yɨpangen-donj ɨtemb kip, sɨ onggɨt kip bora ke kimbraopekonj ɨja na ɨt re ukoi boi so omni bungbungkimbra re dɨde. Sɨ onggɨt kip bora ke kimbraopekonj ɨ onggɨt kimbrat lomkongga ake wubsɨbɨb amnonj. 3 Ɨ ket koka kimbra bora ke opektogowukoi wa. Sɨ ton kea danda yokato odederɨngma re gowukoi wɨrmogmog wa danda ebnauongongɨm. 4 Ɨ God ten engainonj da, “Wɨn goronegɨr tamnɨkinam gowɨnd tɨb ɨ komkesa salsalnangg ɨ dɨde komkesa wul nangg. Ajɨ wɨn b'oglarɨga nena negɨr tamnɨkindam yamim re makare towaina mongkakɨnd Godɨmna tɨrɨr omni malousɨki wekeny.” 5 Sɨ God towa danda agoninonjma onggɨt mana da ten ongandam ajɨ onggɨtmana da ton paib (5) mobi kɨma ten ukoi kopab'aenam tamnenanj. Sɨ onggɨtyam towaina kopab'aena ɨja imwɨp taukanj opi re wɨrmogmogɨmnab'angnena re dɨde. 6Sɨ onggɨt wɨnɨnd rɨgap opimanya oraka teyenanj uj okatam, ajɨ ton makwaopima tadarkanj dem. Ɨ ton opima singi taenanjtowalenggyam uj b'andrɨkam ajɨ uj ra towa pɨlkaeb'ɨtkeneny.

7Sɨ opimemb kokawainawɨp re oso pɨla na rɨn-sim ra gejam b'atngonjenanj. Ɨ towaina mopɨndre gold ke omnɨki b'ogɨl dɨra b'ikoki pɨla na. Ɨdɨde towaina wɨpkak re rɨgaina wɨpkak pɨla na.8 Ɨ towaina mopngɨi ebnauto re kongga wainamopngɨi pɨla na. Ɨ towaina orkak re laiyon orkakpɨla na. 9 Ɨ ton gejam dorkak utwangka gasab'ikoki awamto re ayɨnkak pɨla gasa na. Ɨ towainatama wuwam re jogjog oso ingaena trak ara pɨlana, ra ton b'ɨtkenanj geja omnɨkam. 10 Ɨ kera dɨde

Ouyawa 9:11 384 Ouyawa 10:9dɨng towa ebnauto rewɨrmogmog pɨla na. Sɨ towadanda re towaina kera nat, ɨ ɨngkenaemb ton rɨganegɨr amnɨkento paib (5) mobi kɨma. 11 Towaking ebnawonj re negɨr aneru na yete re yɨbɨmngortodjog wa kunɨnkunɨn euki kipɨnd rokasimre negɨr wɨngawɨnga wekeny negɨr ma b'ɨsagɨkaokatam. Ɨ tina nyɨ re Ibru yɨt ke da “Abadon”, dɨdeGrik yɨt ke da “Apolliyon”.*

12 Sɨ yɨpa sake re ke b'undwatonj. Ajɨ yɨr deosiya nɨmog sake pɨta taya daka onggɨt kak ke.

Siksɨm (6) Bibol13 Ɨ re siksɨm (6) anerut bibol yɨpayonj, kon kea

yɨpa nonykok utkundond powa (4) dɨng wɨngɨrke rɨna re gold ke omnɨki yɨna sɨ omnɨkapukapɨnd wekenonj. Ɨ ɨtemb jɨ kap re Godɨm wɨpnat yɨbnonj. 14 Ɨ onggɨt nonykokɨt yomnonjɨtemb siksɨm (6) anerund yet re bibol kɨma yɨb-nonj da, “Man etrɨngasine powa (4) aneru yepimre ɨjobɨki wekeny ukoi kɨlɨm Yupratend.” 15 Ɨton ket opimemb powa (4) aneru etrɨngasinonj.Sɨ opimemb aneru re b'angonjeni na wekenonjonggɨt wɨnɨm ɨ onggɨt bibɨrɨm ɨ onggɨt mobimɨ dɨde onggɨt kemagɨm. Nokɨm da ɨdenat tonkomkesa rɨga nowa ɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpa tabtangandanj. 16 Ɨ re kon geja rɨga namba utkun-dond, osond angiti geja rɨga bobo re tu andredmiliyon (200,000,000) na. 17 Sɨ ɨja naemb jɨ konkoina liyalliyal wɨngɨrɨnd yɨr anginond oso dɨdetowaina iyena rɨga towaina teskakɨnd. Sɨ towainadorkak utwangkapu gasand kala ɨsnɨki re wuldɨmɨl pɨla na ɨ blujog na ɨ dɨde mulmul na. Ɨoso waina mop re laiyon waina mop pɨla na. Ɨdɨde towaina tu bora ke opekto re wul dɨmɨl ɨkimbra ɨ dɨde masis ngɨrang pɨla sɨngba kɨmanegɨr guda ngɨrang na. 18 Sɨ onggɨt nowa sakegasapiya komkesa rɨga nowa ɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpatab angandto. Sɨ opimemb nowa sake gasa reɨnaemb jɨ opekto oso waina tu bora ke, wul dɨmɨlɨ kimbra ɨ dɨde masis ngɨrang pɨla sɨngba kɨmanegɨr guda ngɨrang. 19 Mop nokɨp onggɨt osowaina danda wekenonj re towaina tu bora natdɨde towaina kera nat. Nokɨp towaina kera regɨrempɨla na dɨde kwamopkɨmana ɨ ɨngkenaembjɨ kwa rɨga negɨr omnɨka eyenento.

20 Ɨ komb rɨga yepiya re maka uj aukɨto onggɨtsake ke, ton maka gar engento towaina yɨm keomnɨki negɨr mɨlem pɨlke. Ajɨ ton kea dandakɨma ewangaenento negɨr wɨngawɨnga dɨde

b'anygɨnena god aidol. Sɨ opimemb b'anygɨnenagod aidol re gold ke o silba ke o bronj ayɨn ke okɨla ke o wul ke omnɨki na, dɨde kwa opimembb'anygɨnena god aidol re makwa rɨrɨr na yɨrongongɨm ɨ yɨt utkundam ɨ dɨde menamenam.21 Ɨ kwa onggɨt komb rɨgap maka gar engentotowaina onganda mɨlem pɨlke ɨ towaina minjmɨlem pɨlke ɨ towaina negɨr b'iyena mɨlem pɨlke ɨdɨde towaina yurowammɨlem pɨlke.

10Aneru dɨde Sobijog Peba

1 Ɨ re kon yɨr awond, kwa yɨpa danda kɨmaaneru wub kumb ke inkonj rɨm ke b'ajgi. Ɨ wagurokɨntonj tina mop kena ɨ tina wɨp re lomkonggapɨla na, ɨ dɨde tina nɨmog pɨs re wul dɨmɨl keɨkangɨndi rorte pɨla na. 2 Sɨ ton kea tina yɨmɨndyɨpa sobijog peba ɨpangendi yowamonj. Ɨ tonket tina yɨmjogyam pɨs b'amjitonj sɨpand dɨdesawayam pɨs b'amjitonj gɨlɨnd. 3 Ɨ ton ket unenakɨma nonykok yikenonj odede wɨp rɨngma relaiyon ngulam b'aingneneny. Sɨ re ton unenonj,seben (7) ɨarap towaina nonykok ke yɨsmong-gawo. 4 Ɨ re seben (7) ɨarap yɨsmonggawo, konpop ɨrɨkam amninond ajɨ naska kea wub kumbke nonykok utkundond odede opuliti da, “Manwɨgawɨga na tamninyɨt onggɨtyam seben (7) ɨarawaina opurena ɨ dɨde goro peband terɨkinɨm!” 5 Ɨɨtemb aneru yena re kon yɨr yongond onyiti sɨ-pand dɨde gɨlɨnd, ton tina yɨmjog yɨm yɨtmulitonjwubkumbwa. 6 Ɨ ton ketGodɨmnanyɨ kɨmadandakɨma yindonj yete re ngɨrpu kesa ngɨrpu kesayilo yɨbneneny ɨ yet re atobarkinonj wub dɨdegasa onggɨt wɨngɨrɨnd, ɨ gowukoi dɨde gasa onggɨtwɨngɨrɨnd, ɨ dɨde sɨpa dɨde gasa onggɨt wɨngɨrɨnd,da, “Godma ɨta wɨn iplongkis. 7Ajɨ onggɨt wɨnɨndra sebenɨm anerut bibol ara ɨpai dem, sɨ Godɨmnawɨgawɨga gasa rɨrɨrkɨp tau dem odede rɨngma nare Ton Tina wɨko rɨga bageyam wa pɨlwa bage yɨtpɨtapɨta amneninonj.”

8 Ɨ onggɨtyam nonykok rɨna re kon wub kumbke utkundond, ton b'usaya kwa ken nomnonj da,“Meke ɨ peba yokate rɨnte re ɨpangendi yɨbɨmonggɨt anerumna yɨm kumbɨnd yete re onyitiyɨbɨm sɨpand dɨde gɨlɨnd!” 9 Sɨ kon ket nekondonggɨt anerum pɨlwa, ɨ ket tin yɨgekitond da,“Peba sobijog nokae!” Seg ton ket nomnonj da,“Yokate dɨde yɨmkite! Sɨ onggɨt pebat ɨta moinakom kapkap omnɨk, ajɨ moina tugɨmɨnd ra ton

* 9:11: “Abadon” ake “Apolliyon” yɨtkak esɨpkis re eomnenayam e.

Ouyawa 10:10 385 Ouyawa 11:17metmet e ɨbɨmwui pɨla.” 10Sɨ kon ɨtemb jɨ sobijogpeba yokatond onggɨt anerumna yɨm ke, ɨ ketyɨmkitond. Re kon koina tu borand yoramitondowowɨm, ɨtemb re wui pɨla oba met na. Ajɨre ket kon yɨmkitond, onggɨt pebat koina komkapkap na yomnɨkonj. 11 Sɨ ton wumɨr nomnonjda, “Man b'ogla b'usaya God ma bage yɨt pɨtapɨtatamneninyɨt kantri nata ɨ gɨm b'engabenga rɨgawa ɨ b'engabenga yɨtam rɨga wa ɨ dɨde jogjog kingwa pɨlwa.”

11Nɨmog Yɨr Ungata Rɨga

1 Ɨ re God yɨpa kutɨp pɨla buskak tondon noka-wonj, Ton ket nomnonj da, “Utnyite dɨde Koinayɨnamet ɨ yɨna sɨ omnɨkapu kap tondon akate-nine! Ɨ kwa daka yɨnametɨnd yɨr opmita rɨgaagenkine! 2 Ajɨ yebɨm yɨnamet bau ke aba, sɨman goro tondon okatenɨm. Mop nokɨp ɨtembaba re Koina obagɨki kesa rɨga wa okai e. Sɨton opimaonggɨtyamyɨna taun ɨpmɨndena iyenyidem poti tu (42) mobi kɨma.* 3 Sɨ Kon Koinanɨmog yɨr ungata rɨga wa danda takaen ɨ ton-siemb wan tausɨn tu andred siksti (1,260) bibɨrkɨma bage yɨt pɨtapɨta tamneninya dem ronggb'ikoki kɨma. 4 Ɨ ton osiemb re nɨmog olib nanggi dɨde nɨmog ngaya enyorkapu wulkak i rɨnsi regowukoyɨmna Yonggyamɨmwɨpɨnd onyiti ebnya.5 Ɨ yet ra tatonkis ten negɨr omnam, wul ɨtatopek towaina tu bora ke dɨde ket onggɨt wulɨttowaina geja rɨga tembrɨkiny dem. Sɨ yet rasingi tainy ten negɨr omnɨkam, ton b'ogla odedenya ke tin onganjya. 6 Ɨ towa ɨta danda ebnauwub ɨswangam, nokɨm da ɨdenat maka piro ikonggɨt wɨn wɨngɨrɨnd ra ton bage yɨt pɨtapɨtatamneninya. Ɨ kwa towa ɨta danda ebnau nyɨengendamkusɨmdɨde gou negɨr omnamkomkesab'engabenga sake ke rɨdenat ra ton singi taenya.7 Ɨ ra ton seg tamninya dem towaina yɨr ungatayɨt opurenam, tɨbam b'angga ɨta topenj dem ong-gɨt ngortodjog kunɨnkunɨn euki kip ke rokasimre negɨr wɨngawɨnga wekeny negɨr ma b'ɨsagɨkaokatam. Ɨ onggɨt tɨbam b'anggat ton kɨma gejaomnɨk dem ɨ onggɨt nɨmog yɨr ungata rɨga gouwa tamɨny dem ɨ dɨde ket ten tanganj dem. 8 Ɨtowaina ujgɨm ondrati tebnya dem ra sobea nasionggɨt ukoi taunɨnd. Sɨ ɨtemb jɨ taun wɨngawɨnganya ke ogenaya re Sodom e o Ejipt e rɨkɨnd re

towa Yonggyamɨnd daka wul b'agbagɨnd yɨdrɨko.9 Ɨ rɨga yepiya ra tuweny kantri b'engabenga ke ɨb'engabenga gu ke ɨ b'engabenga yɨtam ke ɨ dɨdegɨm b'engabenga ke, ton yɨr ɨpka teyenyi demtowaina ujgɨm nowa bibɨr dɨde yɨpa kombkombbibɨr kɨma. Ɨ ton ket b'ɨsaya tuweny dem towainaujgɨm eungitam gopmet wa. 10 Ɨ gowukoi wɨmenarɨgap towaina uj gatab sam im taukenenanj demdɨde ukoi samkɨmangolengole aena tuweny dem.Sɨ ton towa wɨngɨrɨnd wurar gasa b'ɨtɨmkuratuweny dem, nokɨp onggɨt nɨmog bageyamɨp keabebɨg oramka eyeninonda onggɨt gowukoi rɨgawa.” 11 Ɨ nowabibɨr dɨde yɨpa kombkombbibɨr kakke, yɨrkokar wɨngawɨnga Godɨm pɨlke b'ɨgarkonjtowa pɨlɨnd, sɨ ton kea towaina pɨs ke onyitonda.Sɨ yepiya re ten yɨr ɨpka eyeno, ton ma sobijogna moga aukɨto. 12 Seg ton ket wub kumb keukoijog nonykok utkundonda. Ɨ onggɨt nonykokɨtten amnonj da, “Tetka ayo!” Seg ton ket wubkumb wa ekonda rɨm borand. Sɨ towaina gejarɨgap daka kea ten yɨr eyo towaina menonɨnd.13 Ɨ onggɨt wɨnjogɨnd ukoijog jijɨg aukonj, ɨ ketɨtemb taun ten ɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpa tab re keayosmulitonj. Sɨ ket kea seben tausɨn (7,000) rɨgauj aukɨto onggɨt jijɨg wɨngɨrɨnd. Seg komb rɨgapma sobijog na moga aukɨto, ngɨrpu ton ket pumbtungg Godɨm b'ogɨl ɨnyomarena yokaeno.

14 Sɨ nɨmogɨm sake re kea b'undwas, ajɨ yɨr denowam sake ɨta wanakana ik.

Sebenɨm (7) Bibol15 Ɨ re sebenɨm (7) anerut bibol yɨpayonj, sɨ

wub kumb ke ukoi nonykok pɨta aukɨto ɨ odedeendento da,“Gowukoi re kea mera Yonggyam ma

dɨde Tina Keriso ma pumb tungg e au.Sɨ Ton onggɨtyam pumb tungg wɨp yiyeny re

ngɨrpu kesa ngɨrpu kesa e.”16Seg ket twenti powa (24) elda yepiya re towainawɨp omnenapu kasand omnɨki wekenonj, tonGodɨm wɨpɨnd kumsos b'amkɨto ɨ ket as ɨroukɨtoɨ dɨde ket Godɨnd yewangayo. 17 Ɨ ton ket Godɨndyesoureno da,“Komkesa Dandam Rɨgɨb Rɨga, sowa Yonggyam

Godyet re mɨbnenenot dɨde yete re mɨbne-

nenyɨt!Sɨn sɨteket yɨt momnyu, mop nokɨp Man kea tɨrɨr

yomnot Moina ukoijog danda ingawam,* 11:2: Onggɨt poti tu (42) mobi re yɨpa rɨrɨr e wan tausɨn tu andred siksti (1,260) bibɨr kɨma rɨnte rebes trind (3) yogenai ɨ nowa wɨn dɨde yɨpa kombkombwɨn kɨma rɨnte re Sapta twelp (12) bes potinɨnd(14) yogenai.

Ouyawa 11:18 386 Ouyawa 12:14sɨ Mante ket onggɨtyam gowukoi wɨp

yiyenyɨt.18 Ɨ gɨm b'engabenga rɨga soro im aukenenanj

mop nokɨp Moina ukoi soro kɨma b'ɨsagɨkamdɨde kwa uj rɨga b'ɨsagɨkamwɨn re ɨtaemb ke

ik.Sɨ ɨtemb jɨ wɨn, sɨ Man rɨrɨr et towa mɨra ogonam

Moina wɨko rɨga bageyam waɨ yɨna rɨga wa ɨ dɨde Moina nyɨ moga uwada

rɨga wayepim re sobijog nyɨ rɨga dɨde ukoi nyɨ rɨga.

Sɨ kwa ɨtemb jɨ wɨn,sɨ Man ten negɨr tamnɨkinyɨt yepiya re

gowukoi negɨr yomnɨkeneno.”19 Ɨ Godɨmna yɨnamet ɨpangendonj pumb tunggwa, ɨ ket demb de Tina yɨnametɨnd Tina outɨntitɨrɨr omnijog yɨna boks pɨta awonj. Ɨ dɨde ketwaral ɨpabɨndento ɨ nonykok wuwenonj ɨ ɨara arayikenonj ɨ jijɨg aukonj ɨ dɨde ukoi gɨmopɨla ais piroikonj.

12Kongga dɨde Wɨp Ɨnggrawa kesa Gɨrem pɨla

B'angga1 Ɨ re kon yɨr awond, yɨpa ukoi kɨd kesa kɨma

danda gasa pɨta awonj wub kumbɨnd. Sɨ yɨpakongga lomkongga b'ikiti na wɨbnonj, ɨ ket mobiyɨbnonj re tina pɨs wɨra nat ɨ dɨde kwa twelp (12)ɨki kɨma dɨra yowamonj tina mopɨnd. 2 Ɨ ɨtombre kongga ngor kɨma na wɨbnonj. Ɨ ton kopamap b'aena wikenonj mɨna b'ujenand, ngɨrpumomta b'ɨga ukendam awonj. 3 Ɨ re kon yɨrawond, kwa yɨpa b'enga wɨp kɨd kesa kɨma dandagasa pɨta awonj wub kumbɨnd. Sɨ yɨr de, ukoikuskus wɨp ɨnggrawa kesa gɨrem pɨla b'anggayɨbnonj re seben (7) mop kɨma na ɨ ten (10) dɨngkɨma na ɨ dɨde opi ket tina mop nata seben (7)kingɨmna dɨra. 4 Ɨ tina kerat wubɨnd ɨki nowaɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpa tab ergɨnasinonj dɨde ketten eskansinonj onggɨt gowukoi wa. Ɨ onggɨtyamwɨp ɨnggrawa kesa gɨrem pɨla b'angga onyitonjonggɨt konggam wɨpɨnd yet re momta b'ɨga uk-endam yomnonj, nokɨm da ɨdenat ton onggɨtkonggamna b'ɨga ɨmkis ra ton ukenj. 5 Ɨ ɨtombkongga b'ɨga yukendonj re leo B'ɨga na yet rakomkesa gɨm b'engabenga rɨga danda kɨma wɨptamniny ayɨn kutɨp ke. Ɨ Godɨmna anerut ɨtembjɨ b'ɨga yokatonj onggɨt konggam pɨlke dɨde ketyiyonj Godɨm pɨlwa de Tina wɨp omnenapu kasawa. 6 Ɨ ɨtomb kongga ket b'ɨkenonj de wul kesa

tungg wa. Sɨ God kea de pɨpmet ti wongonjena-wonj, nokɨm da ɨdenat Ton demb de tin ongenatiyeneny wan tausɨn tu andred siksti (1,260) bibɨrkɨma.

7 Ɨ yɨpa geja aukonj de pumb tungg wa. SɨMikael dɨde tina anerup geja yomnɨko onggɨt wɨpɨnggrawa kesa gɨrem pɨla b'angga kɨma, ɨ todakaonggɨtyam wɨp ɨnggrawa kesa gɨrem pɨla b'anggatina aneru kɨma mɨra amnɨto. 8Ajɨ ton ma dandana aukɨto gou wa omnenam Mikael dɨde tinaaneru, sɨ towa maike pɨpmet awonj wɨmenam depumb tunggɨnd. 9 Sɨ Mikael dɨde tina anerupɨtemb ukoi wɨp ɨnggrawa kesa b'angga gowukoiwa yɨskanto tina aneru kɨma. Sɨ ɨtaemb jɨ kesamke gɨrem ogenaya da Negɨr Wɨngawɨnga o Satanayet re kupka gowukoi wɨmena rɨga negɨr nya wawɨp amneninonj negɨr mɨle omnɨkam. 10 Ɨ kwakon ukoi nonykok utkundond wub kumbɨnd, ɨonggɨt nonykokɨt yindonj da,“Godɨmna yɨrkokar okawa mɨle ɨ Tina juwaiɨ mera God ma pumb tunggɨ dɨde Tina Kerisomna wɨp omnena danda,

yu opimemb kea pɨtapɨta aena wuweny.Mop nokɨp yet re mera gar ke utkunda nany dɨde

yɨngganwar kot wa aramkeneninonjdɨde yet re ten mera God ma b'ɨsagɨkapu wa

aramkeneninonj ita bibɨr dɨde ita sɨwɨny,ton re kea b'ɨski e yɨbɨm de gowukoyɨnd.

11 Ɨ kwa gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwarɨpkea Satanand gou wa yomno Mamoi

B'ɨgamna kus kedɨde towaina Godma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt

pɨtapɨta omnena ke.Sɨ ton kea towaina yɨrkokar esɨngkandentodɨde towaina yɨrkokar singi kesa amnɨkenento

Godmawɨko omnɨkamapngɨrpu towaina uj.12 Sɨ onggɨt paemb pumb tungg dɨde komkesa

wɨmena gasa onggɨt wɨngɨrɨndsam kɨma ngolengole aininam.

Ajɨ ɨta sake de gowukoi wa dɨde sɨpa wa,mop nokɨp Negɨr Wɨngawɨnga igurkonj wa

pɨlwa reukoijog soro kɨma na.

Ɨ kwa ton wumɨr e da tina wɨn re tukokɨpjoge.”

13 Ɨ re wɨp ɨnggrawa kesa gɨrem pɨla b'angga yɨrb'angonj da ton kea gowukoi wa b'ɨski e yɨbɨm,ton onggɨt konggand bebɨg kɨma b'ɨdgotnenandworamitenenonj yet re leo b'ɨga yukendonj.14 Sɨ onggɨt konggat nɨmog ukoijog yimbyakɨmnatamakak akatonj, nokɨm da ɨdenat ton tulis tina

Ouyawa 12:15 387 Ouyawa 13:15pɨpmet wa de wul kesa tungg wa. Ɨ onggɨtpɨpmet natemb ton b'utma okateny nowa kemagdɨde yɨpa kombkomb kemag kɨma.* Sɨ onggɨtwɨnɨnd gɨremɨt ma rɨrɨr e tin negɨr tomɨny. 15 Sɨgɨremɨt kɨlɨm pɨla nyɨ tina tu bora ke b'ɨskokonjonggɨt konggam yɨmta nya. Nokɨm da ɨdenatonggɨt ngɨwɨr gutatɨt tin tɨtiyas edamkitam. 16Ajɨgowɨt onggɨt konggand yɨm wokawonj. Sɨ gowɨttina tugɨm yɨpangendonj dɨde ket ɨtemb kɨlɨmyɨmkitonj rɨna re wɨp ɨnggrawa kesa gɨrem pɨlab'anggat tina tu bora ke b'ɨskokonj. 17-18 Segɨtemb wɨp ɨnggrawa kesa gɨrem pɨla b'angga soroawonj onggɨt konggam pɨlwa. Sɨ ton ket yiwa-tonj geja omnɨkam onggɨt konggamna b'ɨgawarwɨngɨrɨnd komb rɨga kɨma yepim re Godɨmnab'ingawa yɨt yɨmta undokenenanj dɨde Yesumgatab yɨr ungata yɨt owama yiyenyi. Sɨ tononyitonj jimiya kumbɨnd sɨpand.

13Naskanyam Tɨbam B'angga

1 Ɨ re kon yɨr awond, yɨpa tɨbam b'angga open-donj sɨpa ke. Ɨ ton yɨbnonj re ten (10) dɨng kɨmana dɨde seben (7) mop kɨma na ɨ dɨde tina dɨngnata ten (10) kingɨmna dɨra kɨma na. Ɨ kwa tinamop yɨpayɨpand ɨsadreni nyɨ na ɨrɨki wekenonj.2 Ɨ ɨtemb tɨbam b'angga rɨna re kon yɨr yongondre moga kɨma tɨbam b'angga lepod pɨla na, ɨtina pɨspam re ukoi danda egetkak kɨma tɨbamb'angga bea pɨla na, ɨ tina tugɨm re danda orkakkɨma tɨbam b'angga laiyonɨmna tugɨm pɨla na. Ɨwɨp ɨnggrawa kesa gɨrem pɨla b'anggat tina juwaiɨ tina wɨp omnenapu kasa ɨ dɨde ukoijog danda tiyokainonj. 3 Ɨ ket tina mop wɨngɨrɨnd yɨpa mopyɨbnonj re owarati na uj rɨga pɨla. Ajɨ onggɨtyamuj okatam yɨra re kea ngu awonj. Sɨ komkesagowukoi rɨga kɨd kesa na aento, dɨde ket onggɨttɨbam b'anggand yɨmta yundokeneno. 4 Ɨ ton wɨpɨnggrawa kesa gɨrem pɨla b'anggampɨlwa kumsosb'amka wuwenonj ewangayam, mop nokɨp tonkea danda yokawonj onggɨt tɨbam b'anggam. Ɨton kwa kea onggɨt tɨbamb'anggampɨlwa kumsosb'amka wuwenonj ewangayam odede opurenakɨma da, “Yete jɨ onggɨtyam tɨbam b'angga pɨlarɨga? Sɨ yete rɨrɨr e geja omnɨk ton kɨma?”

5 Ɨ kwa wɨp ɨnggrawa kesa gɨrem pɨla b'anggatonggɨt tɨbam b'anggam tugɨm yokawonj ukoi yɨtdɨde Godɨnd ɨsadrena yɨt opurenam. Ɨ dɨde kwa tidanda yokawonj wɨko omnɨkam poti tu (42) mobi

kɨma. 6 Sɨ onggɨt tɨbam b'anggat tina tugɨm yɨ-pangendonj Godɨm pɨlwa ɨsadrena yɨt opurenam.Sɨ ton kea esadreneninonj Godɨmna nyɨ ɨ Tina wɨ-menapu pɨpmet ɨ dɨde yepim re onggɨt pɨpmetɨndwekeneny de pumb tunggɨnd. 7 Ɨ ton kea dandayokatonj geja b'iyenam yɨna rɨga kɨma dɨde tengou wa omnam. Ɨ dɨde ton kwa danda yokatonjwɨp omnenam komkesa gu ɨ komkesa kantri ɨkomkesa yɨtam ɨ dɨde komkesa gɨm b'engabengarɨga. 8 Ɨ God naska nata Tina obagɨki rɨga nyɨerɨkinonj Mamoi B'ɨgamna yɨrkokar peband yenare yongando, ajɨ yɨmta kena Ton gowukoi yoto-barkonj. Sɨ komkesa gowukoi wɨmena rɨga yainanyɨ na remaka ɨrɨkiwekenonj onggɨt peband, ton-pimemb onggɨt tɨbam b'anggand ewangaenenyi.

9 “Sɨ yete re wɨngawɨnga ke yɨpya kɨma, tonrutkund.10 ‘Ɨ yena ra God obagenj usunatam sɨbɨbmetɨm,

ton b'ogla sɨbɨbmet wa yek.Ɨ yet ra rɨga geja giri ke onganj,

toda ongandayamɨt b'ogla geja giri ke ujyakat.’

Sɨ onggɨt paemb odede wɨnɨnd yɨna rɨgap b'oglab'obogɨl mɨmkam ke wɨmenand dɨde gar keutkunda mɨle omnɨkand tekeny.”

Nɨmogɨm Tɨbam B'angga11 Ɨ re kon yɨr awond, kwa yɨpa tɨbam b'angga

gou ke opendonj. Ɨ ti kea yɨbnawonj nɨmogdɨng Mamoi B'ɨga pɨla dɨde ton yɨtkak apureni-nonj wɨp ɨnggrawa kesa gɨrem pɨla b'angga redɨde. 12 Ɨ ton naskanyam tɨbam b'anggamna wɨpkena mɨle amnɨkeninonj re komkesa onggɨtyamnaskanyam tɨbam b'anggamna danda kena. Ɨ tonkwa gou dɨde gowɨnd wɨmena rɨga amnɨkeninonjnaskanyam tɨbam b'anggand ewangayam yamana re uj okatam owarati yɨra ngu awonj. 13 Ɨdɨde ton kwa ukoi kɨd kesa kɨma danda wɨkoamnɨkeninonj. Sɨ ton kea wul dɨmɨl yingae-nenonj wub kumb ke inkam de gou wa rɨgawa wɨpɨnd. 14 Sɨ ton kwa naskanyam tɨbamb'anggam pɨlkena danda yokatonj ɨ ket onggɨtdanda ke kɨd kesa kɨma dandawɨko amnɨkeninonjti wɨpɨnd. Sɨ ɨngkenaemb ton gowɨnd wɨmenarɨga b'anygɨnena god ewangaya nya wa wɨp eye-ninonj. Ɨ ton kwa onggɨtyam gowɨnd wɨmenarɨga amneninonj b'anygɨnena god aidol omnɨkamonggɨt tɨbam b'anggand ewangayam yet re girike owarati yɨbnonj ɨ ket yilo yokatonj. 15 Sɨ tonkwa danda yokatonj onggɨt tɨbam b'anggamna

* 12:14: Grik peband da, “yɨpa wɨn ɨ nɨnda wɨn ɨ dɨde yɨpa kombkomb wɨn.”

Ouyawa 13:16 388 Ouyawa 14:13aidolɨnd yilo okawam. Nokɨmda ɨdenat ton tɨbamb'anggamna aidol omɨny yɨt opurenam dɨde kwaton rɨga tamniny ten ongandam yepiya ra ong-gɨt tɨbam b'anggamna aidol maka ewangaenenyi.16 Ɨ ton ɨtemb jɨ kwa komkesa rɨga engaeninonjmal okatam towaina yɨmjog yɨmɨnd o towainamongkakɨnd, opi re sobijog nyɨ rɨga dɨde ukoi nyɨrɨga, ɨ jogjog gasa kɨma rɨga dɨde gasa kesa rɨga,ɨ dɨde b'ɨtrari rɨga dɨde wɨko rɨga. 17 Sɨ nanggapena ton odede engaeninonj re nok mana daɨdenat ton maka gasa imdam dɨde maka b'asogaomnenam rɨga tamneniny yepiya ra maka ong-gɨtyam tɨbam b'anggamna nyɨ ɨrɨki mal okasi. Sɨɨtemb mal re tina nyɨwɨmna namba e. 18 Sɨ yɨrde, b'ogɨl multekɨp kɨma rɨgat b'ogla onggɨtyamtɨbam b'anggamna namba ragenkin. Mop nokɨpɨtemb re rɨgamna namba e, sɨ tina namba re siksandred siksti siks (666) e.

14Mamoi B'ɨga dɨde Tina Rɨga

1 Ɨ yɨr de, re kon yɨr awond, Mamoi B'ɨga onyi-tonj Siyon dor kumbɨnd. Ɨ Ton kɨma wan andredpoti powa tausɨn (144,000) rɨga nawekenonj yainamongkak nat re Mamoi B'ɨgamna nyɨ dɨde TiB'uɨmna nyɨ ɨrɨki wekenonj. 2 Ɨ kon kwa wubkumb ke nonykok utkundond re ukoi nyɨwɨmnadudlam pɨla na dɨde kwa ukoi ɨara ara pɨla na.Ɨ onggɨtyam nonykok rɨna re kon utkundond rekwa odede wɨp ara na rɨngmim ra gita ɨpayarɨgap towaina gita b'obogɨl tepairanj. 3 Ɨ ton sisɨlger yɨtango Godɨmna wɨp omnenapu kasa wɨpɨnddɨdepowa (4) yilo gasa dɨde twenti powa (24) eldawa wɨpɨnd. Sɨ makwa ngai yɨpa rɨgat rɨrɨr eonggɨtyam ger b'auyaenam, ajɨ wan andred potipowa tausɨn (144,000) rɨga nenapim rɨrɨr yepiyare gowukoi rɨga wa wɨngɨr ke yɨrkokar yokato.4 Tonsimemb jɨ rɨga yepiya re maka kɨl kɨmaaukɨto kongga kɨma pɨl b'asopaya ke, ajɨ ton pɨlb'asopai kesa kɨlkesa rɨga na. Ɨ kwa tonsimembjɨ rɨga yepiya re Mamoi B'ɨgand yɨmta yundo-keneno rɨtata re Ton wɨp eyeneninonj. Ɨ kwatonpiyamb yɨrkokar yokato rɨga wa wɨngɨr kegowukoi wɨmenand. Sɨ ton re naskajog Godɨmpɨlwa dɨde Mamoi B'ɨgam pɨlwa okai rɨga na.5 Ɨ b'anygɨnena yɨtkak maike towaina tugɨm keopekenento, sɨ ton re b'injawa kesa rɨga na.

Nowa Aneru waina Bage Yɨt

6 Ɨ re kon yɨr awond, kwa yɨpa aneru keaulitonj wubɨnd. Sɨ ti kea yɨbnawonj God mangɨrpu kesa b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta om-nenam towa pɨlwa yepiya re wekenonj gowukoinata, ɨ komkesa gɨm b'engabenga ɨ komkesa gu ɨkomkesa yɨtam ɨ dɨde komkesa kantri wɨngɨrɨnd.7 Ɨ ton unena kɨma yindenonj da, “Wɨn Godɨndmoga yuwada, ɨ Ti b'ogɨl ɨnyomarena yokaina.Mop nokɨp Tina b'ɨsagɨkam wɨn re kemb ɨte ke ik.Ɨ wɨn kumsos Tin yemka yet re amnɨkinonj wub ɨgou ɨ sɨpa ɨ dɨde nyɨ obrulkapu kip.”

8 Ɨ kwa nɨmogɨm anerut tin yɨmta yundokonjdɨde ket yindenonj da, “Ke yosmulitonj, ke yos-mulitonj, ukoi taun Babilon yet re komkesa kantripɨp amnɨkinonj negɨr b'iyena mɨle ke, ɨ ɨngke-naemb ten Godɨmna ukoi soro kɨma b'ɨsagɨkam ɨkokɨka eyeninonj.”

9 Ɨ kwa yɨpa nowam anerut ten yɨmta un-dokonj ɨ ket unena kɨma yindenonj da, “Yet raonggɨt tɨbam b'anggand dɨde tina aidolɨnd kum-sos emɨk dɨde ra ton tina mongkakɨnd o tinayɨmɨnd onggɨt tɨbam b'anggamna mal okas, 10 sɨtodaka ɨta onai onggɨtyam Godɨmna ukoi sorokɨma b'ɨsagɨkam ɨk. Sɨ onggɨtyam ɨsleki kesaseoseo ɨk re Godɨmna ukoi soro kɨma b'ɨsagɨkamkapond yɨndangɨr omni e yɨbɨm. Sɨ ton ɨta ukoibebɨg kɨma b'ɨdgotnena okas wul dɨmɨl ke dɨdemasis pɨla sɨngba kɨma negɨr guda gasa salpake yɨna aneru wa wɨpɨnd dɨde Mamoi B'ɨgamwɨpɨnd. 11 Ɨ onggɨtyam towaina b'ɨdgotnena kim-bra bungbung taukeneny ra ngɨrpu kesa ngɨrpukesa e. Sɨ awɨr e kwa towanɨm wɨram ita bibɨrdɨde ita sɨwɨny yepim re kumsos yemkenenyionggɨtyam tɨbam b'anggand dɨde tina aidolɨndɨ kwa towanɨm yepim re tina nyɨ kɨma malyokatenyi.” 12 Sɨ onggɨt paemb odede wɨnɨndyɨna rɨga b'ogla b'obogɨl mɨmkam ke wɨmenatuweny. Sɨ tonsimemb Godɨmna b'ingawa yɨtyɨmta undoka eyenanj dɨde Yesum pɨlɨnd gar keutkunda yoramitenenyi.

13 Ɨ kon yɨpa nonykok utkundond wub kumbke, ɨ ton ket yindenonj da, “Erɨkine! Ton b'ogɨlomni rɨga im jɨ yepiya ra otade keuj taukanj Yong-gyamɨmna wɨko omnɨkand.” Seg ket YɨnayɨnaWɨngawɨngat mɨra yomnonj da, “Owɨ, ɨmɨnjog e.Ton opima wɨram tekeny towaina ukoi b'asowawɨko ke, mop nokɨp towaina b'ogɨl wɨko mɨraopima ton kɨma tekeny.”

Gowukoi Rɨga Erngokam

Ouyawa 14:14 389 Ouyawa 16:414 Ɨ yɨr de, re kon yɨr awond, sɨ bɨlbɨl rɨm yɨb-

nonj ɨ Rɨgamna B'ɨga pɨla yɨpa rɨga omiti yɨbnonjonggɨt rɨm kumbɨnd. Ɨ Ti mopɨnd yɨbnonj regold ke omnɨki b'ogɨl dɨra na, ɨ daka Tina yɨmɨndyɨbnonj re orkamkam erngoka giri na. 15 Segkwa yɨpa aneru opendonj yɨnamet ke ɨ ket unenakɨma ara yikenonj Ti pɨlwa yet re rɨm kumbɨndomiti yɨbnonj da, “Erngoka giri yingae! Ɨ epkinemdɨde kɨp akasinem! Mop nokɨp gowɨnd kɨp re keaungijog im.” 16 Seg yet re rɨm kumbɨnd omitiyɨbnonj, Ton yingawonj Tina orkamkam erngokagiri gowukoyɨm pɨlɨnd, sɨ Ton kea ket gowukoierngokonj.

17 Ɨ kwa yɨpa aneru opendonj yɨnamet ke rɨnare yɨbnonj pumb tungg wa, ɨ tida kwa kea yɨpaorkamkam erngoka giri yɨbnawonj. 18 Ɨ kwayɨpa aneru opendonj yɨna sɨ omnɨkapu kap keyamana re danda yɨbnawonj wul yɨr ɨpkam. Ɨ tonunena kɨma ara yikenonj onggɨt anerumpɨlwa yetre orkamkam erngoka giri yowamonj da, “Manmoina orkamkam erngoka giri yingae dɨde greipgou ke greipmot eakine dɨde bobo amnɨkine,mopnokɨp greip kɨp re kea ungijog im.” 19 Seg ketonggɨt gou ke greip kɨp bobo amnɨkinonj dɨde ketgreip wain ungkapu wa b'ɨskokinonj. Sɨ ɨtembungkapu re negɨr mɨle rɨgaina Godɨmna ukoijogsoro kɨma b'ɨsagɨkapu pɨpmet e. 20 Ɨ re onggɨtungkapund ungka eyeninonj Yerusalem taun bauke, kea kus opekonj onggɨt ungkapu ke, ɨ ngɨwɨrpɨla yikenonj ama rɨka wan point paib (1.5) mitauski na dɨde tri andred (300) kilomita pɨn na.

15Seben Besen Ongonjena gatab Yɨt

1 Ɨ re kon yɨr awond, kwa yɨpa ukoijog kɨdkesa kɨma dɨde moga kɨma danda gasa pɨta awonjpumb tungg wa. Sɨ seben (7) anerup re keakikitumam seben (7) sake owami na wekenonj.Mop nokɨp Godɨmna ukoi soro kɨma b'ɨsagɨkarɨrɨrkɨp tainy ra onggɨt sake kaim.

2 Ɨ kwa re kon yɨr awond, glas sɨpa pɨla gasayɨbnonj re wul dɨmɨl kɨma ɨsleki na. Ɨ kea dɨkɨndrɨga owɨnki wekenonj onggɨt glas sɨpa yurundyepiya re onggɨt tɨbam b'angga ɨ tina aidol ɨ dɨdetina nyɨ ɨrɨki namba gou wa amnento. Ɨ tonkwa Godɨmna ogoni gita awamto. 3 Sɨ ton ketGodɨmna wɨko rɨga Mosemna iyongki ger dɨdeMamoi B'ɨgamna ger atango. Sɨ ɨja imemb jɨiyongki yɨtkak da,“Komkesa Dandam Rɨgɨb Rɨga, Yonggyam God!

Moina wɨko re ukoijog im dɨde kɨd kesa kɨmaim.

Ɨ Man re komkesa kantrim wɨp omnena king et,sɨ Moina nya re negɨr kesa dɨmdɨmjog im

dɨde ɨmɨnjog im.4O Yonggyam, yetemakaMoina nyɨ moga yuwaj?Ɨ yete maka Moina nyɨwɨm b'ogɨl ɨnyomarena

yokau?Mop nokɨp Mantata yɨpaina yɨnayɨna.

Ɨ komkesa yɨtam b'engabenga opima tui Morpɨlwa

dɨde ton opima kumsos Men metɨmki dem,mop nokɨpMoina negɨr kesa dɨmdɨmjog om-

nɨka mɨle re kea pɨta aukɨto.”5 Ɨ onggɨt kak ke re kon pumb tungg wa yɨr

awond, yɨnayɨna pɨpmet re kea ɨpangendi nayɨbnonj rɨna re sɨ omnɨkapu yɨna plaimetɨnd yɨb-nonj. 6 Seg ket seben (7) aneru yepiya re seben(7) sake kɨma wekenonj opekto onggɨt yɨnayɨnapɨpmet ke. Sɨ tonwekenonj re kɨlkesa ngɨndngɨndkobɨrgɨm ke b'ajgi na dɨde gold rob ke b'ibgi nadormopɨnd. 7 Ɨ powa (4) yilo gasa wɨngɨrɨnd yɨpayilo gasat onggɨt seben (7) aneru wa agoninonjseben (7) gold besen. Sɨ opimemb besen reGodɨmna ukoi soro kɨma b'ɨsagɨka ke yɨndangɨrna wekenonj yete re ngɨrpu kesa ngɨrpu kesayilo yɨbneneny. 8 Ɨ ket Godɨmna b'ogɨl ɨny-omarena dɨde Tina danda re kea pɨta awonda. Sɨɨtemb yɨnayɨna pɨpmet re kea kimbrat yɨndangɨryomnonj. Sɨ onggɨt penaemb makwa yɨpat rɨrɨrna onggɨt yɨnayɨna pɨpmet wa b'ɨgaram ngɨrpura onggɨt seben (7) aneru waina seben (7) sakerɨrɨrkɨp taukanj.

16Seben (7) Sake Besen

1 Ɨ re kon ukoi nonykok utkundond yɨnametke, sɨ ton opimemb seben (7) aneru amninonj da,“Wɨnwuwe, ɨ onggɨtyamGodɨmna ukoi soro kɨmab'ɨsagɨkam seben (7) besen egmarkina gou wa!”

2Segnaskanyamanerut ket yikonj dɨde tina be-sen gouwayɨgmarkonj. Sɨ negɨrjog kopa kɨmawaiukkɨto onggɨt rɨga wa pɨlɨnd yepiya re onggɨtyamtɨbam b'anggamna mal okati wekenonj dɨde tinaaidolɨnd kumsos yemkeneno.

3 Ɨ nɨmogɨm anerut ket tina besen yɨgmarkonjsɨpa wa. Sɨ sɨpa engendonj re uj rɨgamna kus pɨlana. Sɨ opimemb komkesa sɨpand yilo gasa re keauj aukɨto.

4 Ɨ nowam anerut ket tina besen yɨgmarkonjde kɨlɨm nata dɨde nyɨkip nata. Sɨ ton ket kusɨm

Ouyawa 16:5 390 Ouyawa 17:4b'engkɨto. 5 Sɨ re kon nyɨ yɨr ɨpka anerund yɨtyutkundond, sɨ ton odede naemb yindenonj da,“Yɨnayɨna God yet re mɨbnot ɨ yete re mɨbne-

nenyɨt,Man re negɨr kesa dɨmdɨmjog et.

Mop nokɨp Man kea odede b'ɨsagɨkayomnɨket.

6 Sɨ ton kea Moina yɨna rɨga dɨde bageyam kusawarɨndento,

sɨ onggɨt paemb Moina b'ɨsagɨka re rɨrɨrkɨpjog etowanɨm kus okɨkam.”

7 Ɨ kwa re kon utkundond, yɨna sɨ omnɨkapu kapɨtyɨsmonggawonj da,“Owɨ, Komkesa Dandam Rɨgɨb Rɨga, Yonggyam

God!Moina b'ɨsagɨka re ɨmɨnjog im dɨde negɨr

kesa dɨmdɨmjog im.”8 Ɨ powam (4) anerut ket tina besen yɨg-

markonj lomkongga kumbɨnd. Sɨ lomkonggatkea ket danda yokatonj rɨga wul ke imbrɨkam.9 Sɨ lomkonggamna ukoijog pembɨt rɨga imbrɨkaeyeninonj. Ajɨ ton kea Godɨmna nyɨ ɨsadrenayiyeno yamana re danda yɨbnawonj onggɨtyamsake ingaenam. Ɨ ton kwamaka negɨrmɨlem pɨlkegar engento Godɨm pɨlwa Ti b'ogɨl ɨnyomarenaokaenam.

10 Ɨ paibɨm (5) anerut ket tina besen yɨgmarkonjonggɨt tɨbam b'anggamna wɨp omnenapu kasakumbɨnd. Sɨ tina kantri re kea sɨbɨbɨt yɨkangɨn-donj. Sɨ onggɨt penaemb tina rɨga towaina weyatb'angong wuwenonj onggɨtyam kopa map. 11 Ɨton kwa pumb tungg Godɨnd yɨsadreneno ong-gɨtyam towaina kopa dɨde wai map. Ajɨ ton makagar engkɨto towaina omnɨki negɨr mɨle ke.

12 Ɨ siksɨm (6) anerut ket tina besen yɨgmarkonjukoi kɨlɨm Yuprate wa. Sɨ ɨtemb kɨlɨm nyɨ rekea kak aukonj. Sɨ ɨlemet ke king rɨga wageja menonɨm nya re kea ongonjeni na ebna-wonj. 13 Ɨ re kon yɨr awond, pogo pɨla nowanegɨr kɨlkɨl wɨngawɨnga opekto wɨp ɨnggrawakesa gɨrem pɨla b'anggamna tu bora ke ɨ onggɨttɨbam b'anggamna tu bora ke ɨ dɨde b'anygɨnenabageyamɨmna tu bora ke. 14 Sɨ ton re kɨd kesakɨma danda wɨko omnɨkayam negɨr wɨngawɨngaim. Ɨ tonsimemb komkesa gowukoi king wapɨlwa wuweny ten yɨpand bobo omnɨkam onggɨtgejam rɨnte ra tawɨk Komkesa Dandam Rɨgɨb RɨgaGodɨmna ukoi b'ɨsagɨka bibɨrɨnd. 15 Ɨ odedend

ara yikenonj da, “Yɨr de, Kon netken ra yurowa-mam rɨga pɨla e. Sɨ ton b'ogɨl omni rɨga e yetere wɨngawɨnga ke yɨrkokarɨnd wɨmena yikeny ɨtina kobɨrgɨm yɨrgong omnɨka eyeniny, nokɨm daɨdenat tonmakawɨ kesa ikenydɨdemaka tin ɨngarkɨma yɨr ongong iyenyi.” 16 Seg ket onggɨt nowanegɨr wɨngawɨngapim ten yɨpand bobo omnɨkaeyenanj onggɨt pɨpmetɨnd Ibru yɨt ke ogenaya daArmagedon.

17 Ɨ sebenɨm (7) anerut ket tina besen yɨg-markonj eand. Sɨ ukoi nonykok Godɨmna wɨpomnenapu kasa ke opendonj de yɨnametɨnd, ɨyindonj da, “Komkesa rɨrɨrkɨpjog ainy.” 18 Segket waral ɨpabɨndenonj ɨ nonykok wuwenonj ɨɨara arara aenonj ɨ dɨde ukoi jijɨg aukonj. Sɨmakwa ke naskand odede ukoijog jijɨg aukonjonggɨt gowukoyɨnd, re rɨgawɨmena tui ngɨrpu yu.19Sɨ ukoi taun Babilon b'akangkonj dɨde ket nowausetki aukonj. Ɨ komkesa kantri wɨngɨrɨnd taun rekea osmurkɨto. Ɨ dɨde kwa God kea ukoi taun Ba-bilon nonyɨk yomdonj tina negɨr mɨle map, dɨdeTon ket tin yokɨkonj Tina ukoijog pembpemb sorokɨma b'ɨsagɨkam greip ɨk kapo ke. 20 Ɨ ket komkesaailan re kea basam aukɨto dɨde komkesa dor dakare kea b'eomnento. 21 Ɨ dɨde ket ukoijog gɨmo pɨlaais piro wub kumb ke ɨsokonj rɨga wa kumbɨnd.Sɨ onggɨt pirom yɨpa kɨp bebɨg re ama rɨka pipti(50) kilogram na. Sɨ onggɨt sake piro map rɨgapGodɨnd yɨsadreno, mop nokɨp onggɨtyam sake reb'enga wɨp ukoijog b'ɨdgotnena kɨma na.

17Ukoi Iyenapu Kongga Babilon gatab Bage Yɨt

1 Ɨ seben (7) besen kɨma seben (7) aneru wawɨngɨrɨnd yɨpa anerut ikonj kor pɨlwa, ɨ nom-nonj da, “Metkɨm ayo! Kon ɨta motouyaen ukoiyiyagyiyag iyenapu konggamna b'ɨsagɨka gatabyeto re omiti wɨbneneny jogjog nyɨ kumbɨnd.2 Sɨ gowukoi kingɨp kea onggɨt kongga kɨmanegɨr b'iyena mɨle yomnɨkeneno. Ɨ gowukoi wɨ-mena rɨgap toda kwa kea ton kɨma negɨr b'iyenamɨle ke ɨk pɨp aukenento.”* 3 Seg ket YɨnayɨnaWɨngawɨnga kor pɨlɨnd b'imuronj ɨ ket onggɨtanerut wɨp niyonj deta wul kesa tungg wa. Sɨre kon yɨr awond, yɨpa kongga omiti wɨbnonjkuskus tɨbam b'angga kumbɨnd yet re Godɨndɨsadrena nyɨ ɨrɨki ke ɨkangɨndi wɨbnonj dɨde yetre seben (7) mop kɨma dɨde ten (10) dɨng kɨmawɨbnonj. 4 Ɨ ɨtomb kongga b'ikoki wɨbnonj re

* 17:2: Onggɨtyam gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyena mɨle yisɨpkis re ɨmɨnjog Godɨnd ɨsayam e ajɨ b'anygɨnenagodɨnd ewangaya mɨle omnɨkam e.

Ouyawa 17:5 391 Ouyawa 18:3

kuskus uwaluwal kobɨrgɨm kɨma na dɨde kuskuskobɨrgɨm kɨma na. Ɨ ton b'ajgi wɨbnonj re goldkɨma na ɨ b'ogɨl ngɨndngɨnd gɨmo kɨma na ɨ dɨdeb'ogɨl ngɨndngɨnd timtim jag kɨma na. Ɨ ton kwati yɨmɨnd yowamonj re gold kapo na. Sɨ onggɨtkapo borand re onggɨt konggamna b'anygɨnenagod ewangaya mɨle ke dɨde tina negɨr b'iyenamɨlemna kɨlkɨl gasa ke yɨndangɨr na yɨbnonj. 5 Ɨkwa tinamongkakɨnd ɨnaemb jɨwɨgawɨganyɨ ɨrɨkiwɨbnawonj, ɨt re da

Ukoi Babilon.Sɨ Babilon re mog o gowukoi komkesa yiyagyiyagiyenapu kongga wanɨm dɨde komkesa gowukoib'anygɨnena god ewangaya mɨlem. 6 Ɨ re kon yɨrawond, ɨtomb kongga re pɨp na wɨbnonj yɨna rɨgawaina kus ke dɨde Yesumna yɨr ungata rɨgaina kuske.

Ɨ re kon tin yɨr wongond, kon ma sobijog kɨdkesa na awond. 7 Sɨ ket onggɨt anerut ken nom-nonj da, “Nangga pae man kɨd kesa aet? Kon ɨtamor mɨtisɨpkenaen onggɨt konggamna wɨgawɨgagasa dɨde onggɨt tɨbam b'anggam gatab ya kumbnate re ton angiti wɨbɨm, ɨ kwa yamim re seben(7) mop dɨde ten (10) dɨng yɨbnainy. 8 Sɨ ɨtembtɨbam b'angga rɨna re man yɨr yongot, ton keayɨbnonj, ɨ yu ma ɨta yɨbɨm ajɨ ɨta ton topenj demngortodjog wa kunɨnkunɨn euki kip ke rokasimre negɨr wɨngawɨnga wekeny negɨr ma b'ɨsagɨkaokatam. Ɨ Yonggyam ɨta tin ɨtmɨkis dem de negɨrokatenapu pɨpmet wa. Ɨ gowukoi wɨmena rɨgawɨngɨrɨnd opima rɨga yamim re maka nyɨ ɨrɨkiwekeny yɨrkokar peband gowukoi otomapu kengɨrpu yu. Sɨ ton opima kɨd kesa taukanj dem raton onggɨt tɨbam b'anggand yɨr ongi dem yet reyɨbnonj ɨ yu ma ɨta yɨbɨm ajɨ ɨta ik dem. 9 Sɨ b'ogɨlmultekɨp kɨma rɨgat b'ogla onggɨtyam gasamwumɨr okas. Sɨ seben (7) mop re seben (7) dorim rokato re onggɨt konggat omiti wɨbɨm onggɨtkumbɨnd. Ɨ ton re kwa seben (7) king im. 10 Sɨtowa wɨngɨrɨnd paib (5) re kea awɨr auto, ɨ yɨpa reɨta yɨbɨm ɨ dɨde kwa yɨpa re makaya ik. Ajɨ ra tonik dem, ton b'ogla ɨbɨm dem sobijog wɨnɨnd. 11 Sɨɨtemb tɨbam b'angga yet re yɨbnonj ɨ yu re ma ɨtayɨbɨm, ton re eitɨm (8) king e. Ɨ ton re onggɨtyamkingwɨngɨr ke yɨpa king e. Ɨ Yonggyam ɨta ɨtmɨkisdem de negɨr okatenapu pɨpmet wa. 12 Ɨ ten(10) dɨng rɨna re man yɨr anginot re ten (10)king im. Sɨ ton re makaima kantri emdanj wɨpomnenam. Ajɨ ton opima king pɨla wɨp omnenamdanda temdanj dem onggɨt tɨbam b'angga kɨmasobijogjog wɨnɨnd. 13 Ɨ onggɨt ten (10) kingɨp

yɨpaina mop nasim nony menamena omnɨki demɨ towaina danda dɨde wɨp omnena juwai ra onggɨttɨbam b'angga mim ogonanj dem. 14 Sɨ ton opimageja omnɨki dem Mamoi B'ɨga kɨma, ajɨ MamoiB'ɨgat ɨta ten gou wa tamniny dem. Mop nokɨpTon re Yonggyam e yɨbɨm komkesa yonggyamɨmdɨde Ton re King e yɨbɨm komkesa kingɨm. Ɨkwa Ton kɨma rɨgap daka kwa opima ten gou watamnenanj dem,mop nokɨp ton re Tina ara emokirɨga im ɨ obagɨki rɨga im ɨ dɨde Tin ɨmɨnjog yɨmtaundoka rɨga im.”

15 Ɨ kwa onggɨt anerut nomnonj da, “Jogjog nyɨrɨnsim re man yɨr anginyɨt re kantri b'engabengaim ɨ b'engabenga rɨga bobo im ɨ gɨm b'engabengaim ɨ dɨde yɨt b'engabenga rɨga im rokato redɨkɨnd onggɨtyam yiyagyiyag iyenapu konggaomiti wɨbɨm. 16 Ɨ kwa man kea yɨr anginyɨt ten(10) dɨng dɨde ɨtemb tɨbam b'angga. Sɨ ton ɨtanegɨr yɨr ke onggɨt yiyagyiyag iyenapu konggandyɨr tongi dem ɨ ton opima onggɨt konggand negɨrtomnyi dem ɨ ɨngar kɨma wɨ kesa tomnɨki demɨ tina mɨ tangranj dem ɨ dɨde ket wul dɨmɨl ketin so tomnyi dem. 17 Mop nokɨp God kea ten(10) king waina garɨnd singi aramkawainonj Tinaɨsamki mɨle omnɨkam. Sɨ onggɨt ten (10) kingɨpyɨpainamop nasim nonymenamena omnɨka eye-nanj. Sɨ ton ɨta onggɨt tɨbam b'anggam kantriwɨp omnenam danda yokaenyi ngɨrpu Godɨmnayɨtkak rɨrɨrkɨp taukanj dem. 18 Ɨ ɨtomb konggayena re man yɨr wonget, ton ɨtomb re yɨpa ukoitaun o yepim re gowukoi king wɨp amneniny.”

18Babilon Osmulita Yɨt

1 Onggɨt kak ke re kon yɨr awond, kwa yɨpaaneru pumb tungg ke inkonj. Ɨ ton ukoi dandaokati na yɨbnonj, sɨ tina b'ogɨl ɨnyomarenat keagowukoi yɨnyomaronj. 2 Ɨ ton ket danda kɨmaunenonj da,“Ukoi taun Babilon, ke osmulitonj, ke osmulitonj.

Sɨ ton awonj re negɨr wɨngawɨnga wainawɨmenapu pɨpmet na

ɨ komkesa negɨr kɨlkɨl wɨngawɨnga waina taun naɨ dɨde komkesa kɨlkɨl tɨbam b'angga dɨde

ngena waina taun na.3Mop nokɨp komkesa kantri onggɨtyam Godɨmna

ukoi soro kɨma b'ɨsagɨkam ɨk kena pɨpaukɨto

onggɨt konggamna negɨr b'iyena mɨle map.Ɨ kwa gowukoi kingɨp kea ton kɨma negɨr b'iyena

mɨle amnɨkenento.

Ouyawa 18:4 392 Ouyawa 18:19Ɨ dɨde gowukoi b'asoga rɨgap toda kea ong-

gɨtyam tina b'ogɨl wulkɨp darɨnd wɨmenadanda ke jogjog gasa kɨma rɨga aukɨto.”

4 Ɨ re kon kwa yɨpa nonykok utkundond wubkumb ke, Ton yindonj da,“Koina rɨga! Wɨn ti pɨlke opekinam,

nokɨmda ɨdenatwɨnmaka yingg takasindamtina negɨr mɨle.

Ɨ wɨn ɨtrɨngenjinam tina sake wa pɨlke,nokɨm da ɨdenat wɨn maka takatenindam

onggɨtyam sake.5Mopnokɨp tina negɨrmɨle re kea b'aikɨndenento

ngɨrpu de pumb tungg wadɨde God kea nonyɨk amjinonj tina negɨr

kɨma kaokao mɨle.6Wɨn ti wogoninam nangga na re ton agoninonj.

Ɨ wɨn mɨra womnena nɨmogpyam nangga nare ton amnɨkinonj.

Ɨ dɨde wɨn nɨmogpyam seoseo ɨk tina kapondwongjɨkawa rɨja na re ton rɨga wa agoni-nonj.

7 Ɨ wɨn ti ɨja na wogoninam b'ɨdgotnena dɨde yiib'ɨrɨnena

rɨja na re ton b'ogɨl ɨnyomarenand wɨbne-nenonj

dɨde rɨja na re ton b'ogɨl wulkɨp darɨnd wɨ-mena wikenonj.

Mop nokɨp ton tina garɨnd windenenonj odedeb'asourena yɨt kɨma da,

‘Kon omisɨn re konggayam king en.Ɨ kon ma mik en,

sɨ kon ma ɨta ngai yii b'ɨtrɨnenyɨn.’8Sɨ onggɨt paemb odede sake ti pɨlwa tuweny dem

yɨpa bibɨr wɨngɨrɨnd,opi re uj ɨ yii b'ɨrɨnena ɨ dɨde sou.

Ɨ wulɨt ɨta tin tembkau demmop nokɨp Yonggyam God yet ra tin

b'ɨsagɨkam tomneny ra ukoi dandam Rɨgae.

9 “Ɨ gowukoi kingɨp kea ton kɨma negɨr b'iyenamɨle amnɨkenento dɨde b'ogɨl wulkɨp darɨnd wɨ-mena wuwenonj. Sɨ ra ton wul dɨmɨl b'ɨrmatenakɨma kimbra bungbung yɨr ongi dem tin em-bombɨnd, ton opima yii tiyagɨki dem dɨde garkopa kɨma yii b'ɨtrɨnenanj dem. 10 Sɨ ton opimaonggɨtyam tina b'ɨdgotnena map moga taukanjdem. Sɨ onggɨt paimemb ton pajapaja owɨnkitekeny dem dɨde ket taenanj dem da,‘O ukoi taun, ukoi dandam taun Babilon!

Ke sake yokas, ke sake yokas.Mopnokɨp tina negɨrma b'ɨsagɨka ik re sobijogjog

wɨn nate.’

11 “Ɨ gowukoi b'asoga rɨgap yii tiyagɨki demdɨde gar kopa kɨma yii b'ɨtrɨnenanj dem onggɨtkonggam gatab. Mop nokɨp makwa yɨpa rɨgatopima ket towaina b'asoga gasa imda teyeninydem. 12 Sɨ opimemb jɨ towaina osogɨka gasa,gold ɨ silba ɨ b'ogɨl ngɨndngɨnd gɨmo ɨ b'ogɨlngɨndngɨnd timtim jag, ɨ kɨlkesa ngɨndngɨndkobɨrgɨm ɨ b'ogɨl kuskus uwaluwal kobɨrgɨmɨ ngɨndngɨnd rorol kobɨrgɨm ɨ b'ogɨl kuskuskobɨrgɨm, ɨ komkesa b'engabenga otomantingɨrangngɨrang wul dɨde ukoijog b'angga elepenorkak ke omnɨki otomanti b'engabenga gasa,ɨ ukoi wulkɨp kɨma b'ogɨl wul ke ɨ bronj ayɨnke ɨ ayɨn ke ɨ dɨde otomanti danda gɨmo keomnɨki b'engabenga gasa, 13 ɨ ngɨrangngɨrangwulkabgɨm ɨ otomanti ngɨrangngɨrang gaya, ɨngɨrangngɨrang gasa ɨ b'ogɨl ngɨrangngɨrangwulpoj ɨ b'ogɨl ngɨrangngɨrang pauda ɨ greip ɨkɨ olib gaya ɨ b'ogɨl plawa ɨ wit kɨp ɨ kau ɨ mamoi ɨoso dɨde oso ke ɨrgɨnatena trak, ɨ wɨko rɨga ɨ dɨderɨgaina yɨrkokar. 14 Sɨ b'asoga rɨgap tendenanjdem da,‘Moina ukoijog singi iyeni b'ogɨl gasap

kea men mɨrarenyi.Ɨ komkesa b'ogɨl gayagaya metmet owou dɨde

b'ogɨl ngɨndngɨnd gasamor pɨlke b'eomnenanj.

Sɨ makwa ngai yɨpa rɨgat opima onggɨtyam gasatadarkiny dem.’

15 Ɨ ket b'asoga rɨga yepiya re onggɨt Babilon kejogjog gasa kɨma rɨga aukɨto, ton opima mogamap pajapaja owɨnki tekeny dem onggɨtyamtaunɨmna b'ɨdgotnena gatab, ɨ ton ket yii tiyagɨkidem ɨ dɨde yii b'ɨtrɨnenanj dem gar kopa kɨma. 16 Ɨton ket tendenanj dem da,‘O ukoi taun, ke sake yokas, ke sake yokas.

Ton kɨlkesa ngɨndngɨnd kobɨrgɨm ke ɨ b'ogɨlkuskus uwaluwal kobɨrgɨm ke ɨ dɨde b'ogɨlkuskus kobɨrgɨm ke b'ikoka wikenenonj,

ɨ ton gold ɨ b'ogɨl ngɨndngɨnd gɨmo ɨ dɨdeb'ogɨl ngɨndngɨnd timtim jag ke b'ajgiwikenenonj.

17 Sɨ onggɨt taunɨmna b'ogɨl wulkɨp darɨnd wɨ-mena re kea b'eomneny sobijogjog wɨnɨnd.’

“Sɨ komkesa gɨga iyena rɨga ɨ komkesa gɨgandmenon rɨga dɨde gɨga wɨko rɨga ɨ dɨde komkesasɨpand wɨko rɨga, ton opima pajapaja owɨnkitekeny dem. 18 Ɨ ra ton ɨtemb taun so omni kimbrayɨr ongi dem, ton opima unena kɨma ara tuwenydem da, ‘Rɨka ɨta yɨpa odede ukoijog taun yɨbɨm?’19 Sɨ ton opima gar bebɨg map towaina mopɨnd

Ouyawa 18:20 393 Ouyawa 19:8sungar b'ɨskena teyenanj dem, ɨ yii tiyagɨki demdɨde gar kopa kɨma yii bɨtrɨnenanj dem. Sɨ ton kettunenanj dem da,‘O ukoi taun, ke sake yokas, ke sake yokas.

Komkesa rɨga yepiya re gɨga kɨma wekenonjsɨpand, ton kea b'ogɨl gasa asogenentoonggɨt taunɨnd.

Sɨ ɨngkenaemb ton b'ogɨl wulkɨp darɨndwekenenonj.

Ajɨ ɨtemb taun re kea b'eomneny sobijogjogwɨnɨnd.’

20Sɨ pumb tungg ɨ yɨna rɨga ɨ ɨtmɨkitijog rɨga ɨ dɨdebageyam,

wɨn b'ogla sam kɨma ngolengole aininamonggɨt taun gatab.

Mop nokɨp Godte negɨr ma b'ɨsagɨka yoramisonggɨt taunɨm pɨlɨnd

rɨja na re ton negɨr dɨde b'ɨdgotnenaaramiteneninonj wa pɨlɨnd.”

21 Ɨ ket yɨpa danda kɨma anerut ukoi gɨmoyurowatonj dɨde ket sɨpa wa b'ɨskonj. Ɨ ton ketyindonj da,“Ukoi taun Babilon

ɨja emb jɨ ɨsanikesa b'ɨski ɨbɨm dem,ɨ makwa ngai ɨta odari dem.

22Sɨ rɨgapmakwangai opima towaina ara tutkun-denanj dem mor pɨlke,

opi re gita ɨpaya rɨga ɨ ger ɨtanga rɨga ɨwugewuge ɨpaya rɨga ɨ dɨde bibol ɨpayarɨga.

Ɨ ton makwa ɨta ngai yɨpa odede rɨga odari demmor pɨlke,

ɨt re b'engabenga wɨp gasa omnɨka rɨga.Ɨ ton makwa ngai opima tutkundenanj dem mor

pɨlkeowou ipanjɨka ara.

23 Ɨ lampa ngayamakwa ɨta ngai b'usaya b'atnyorateny dem

mor pɨlke.Ɨ dɨde sisɨl kongga kɨma rɨga dɨde sisɨl leo kɨma

kongga waina nonykokmakwa ngai opima ton tutkundenyi dem

mor pɨlke.Mop nokɨp moina b'asoga rɨga re gowukoi pumb-

jog nyɨ rɨga imdɨde man komkesa kantri moina negɨr minj

nya ke b'anygɨnena nya wa wɨp am-neninot.

24 Sɨ bageyam dɨde yɨna rɨga waina kus kea deonggɨt taunɨnd adarkɨto,

ɨ kwa daka kea adarkɨto komkesa rɨgaina kus

yena re onggɨt taunɨt uj tama na ipowaeyeneninonj onggɨt gowukoi wɨngɨrɨnd.”

19Godɨnd Esourena Ger Pumb Tunggɨnd

1 Ɨ onggɨt kak ke re kon jogjog rɨga bobo wainaukoi nonykok pɨla ara utkundond pumb tunggwa, sɨ ton Godɨnd yesoureno da,“Aleluya!Yɨrkokar okawam mɨle ɨ b'ogɨl ɨnyomarena ɨ dɨde

danda re mera Godɨmna im.2 Mop nokɨp Tina b'ɨsagɨka re ɨmɨnjog im

dɨde negɨr kesa dɨmdɨmjog im.Sɨ God kea negɨr ma b'ɨsagɨka yoramitonj onggɨt

ukoi yiyagyiyag iyenapu konggam pɨlɨndyet re gowukoi negɨr yomnɨkonj tina negɨr

b'iyena mɨle ke.Sɨ God Tina wɨko rɨgaina kus mɨra omnam

kea tin negɨr womnonj.”3 Ɨ ton ket nɨmogɨm ara wuwenonj da,“Aleluya!Sɨ tin so omni bungbung kimbra pumb wa yikeny

re ngɨrpu kesa ngɨrpu kesa e.”4 Ɨ daka twenti powa (24) elda dɨde powa (4) yilogasa kumsos b'amkɨto Godɨm pɨlwa yete re omitiyɨbɨm wɨp omnenapu kasa kumbɨnd dɨde ket Tinyewangayo. Ɨ ton ket endento da,“Ɨmɨnjog e. Aleluya!”

5 Ɨ kwaket nonykok ikonj onggɨtwɨp omnenapukasa ke odede da,“Wɨn mera Godɨnd yesourena!Wɨn komkesa sobijog rɨga dɨde ukoi rɨga

yepim re Godɨmna wɨko omnɨka eyenanj,yepim re wɨn Tin moga yuwadenenya.”

6 Ɨ kwa kon jogjog rɨga bobo waina nonykok pɨla ɨukoi nyɨ dudlam pɨla ɨ dɨde ukoi ɨara ara pɨla arautkundond. Sɨ ton ara wuwenonj da,“Aleluya!

Mop nokɨp Komkesa Dandam Rɨgɨb Rɨga,mera Yonggyam God re King e.

7 Sɨ men sam kɨma ngolengole raininum ɨ menukoi sam yamnɨku

ɨ dɨde b'ogɨl ɨnyomarena Ti yakaenu.Mop nokɨp Mamoi B'ɨgamna molkongga omna

mɨle re kea ɨte ke ik,dɨde Tina kongga kea tilenggyam

b'angonjeni o wɨbɨm.8 Sɨ God kea b'ogɨl kɨlkesa ngɨndngɨnd kobɨrgɨm ti

wokau b'ikitam.”Sɨ onggɨtyam kɨlkesa ngɨndngɨnd kobɨrgɨm reyɨna rɨga waina negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle im.

Ouyawa 19:9 394 Ouyawa 20:49 Ɨ onggɨt anerut ken nomnonj da, “Erɨkine!

Ton re b'ogɨl omni rɨga im jɨ yepim re ɨngaukiwekeny onggɨtyam Mamoi B'ɨgamna molkonggaawou mɨle diyamdiyampu wa.” Ɨ ton kwa nom-nonj da, “Onggɨtyam yɨtkak re Godɨmna ɨmɨnjogyɨtkak im.” 10 Ɨ kon onggɨt anerumna pɨs wɨpke kumsos b'amkond tin ewangayam. Ajɨ tonken nomnonj da, “Ei, goro odede omnɨkɨm! Konre yɨpa mor wɨkomad en ɨ kwa moina gar keutkunda nany dɨde yɨngganwar waina wɨkomaden yepim re Yesum gatab yɨr ungata yɨt owamaeyenanj. Sɨ man God nena na kumsos yemke!Mop nokɨp Yesum gatab yɨr ungata yɨt opurenare Yɨnayɨna Wɨngawɨngam pɨlkaim yete re merabage yɨt nogoneneniny opurenam.”

Bɨlbɨl Osond Angiti Rɨga11 Ɨ kwa re kon pumb tungg yɨr yongond ɨpan-

gendand, sɨ yɨr de, bɨlbɨl oso yɨbnonj ɨ kwa tiiyena Rɨga ti kumbɨnd yɨbnonj nyɨ ogenaya danony ɨjai Rɨga dɨde ɨmɨnjog Rɨga. Ɨ Ton negɨrkesa dɨmdɨmjog nya kae esagɨkeniny dɨde gejayomnɨkeny. 12 Ɨ Tina yɨrkɨp re wul dɨmɨl pɨla na ɨTina mopɨnd b'ikoki re jogjog kingɨmna dɨra na.Ɨ kea yɨpa nyɨ ɨrɨki yɨbnawonj rɨnte ra makwayɨpa rɨgat rɨrɨr e wumɨr tainy ajɨ Tonta Tintayɨpaina wumɨr. 13 Ɨ kwa Ton kobɨrgɨm pɨnpɨnb'ikiti yowamonj re kus ke ɨkangɨndi na. Ɨ dɨdekwa Tina nyɨ re Godɨmna yɨtkakɨt. 14 Ɨ ket pumbtunggɨnd geja rɨgap Tin yɨmta yundoko bɨlbɨloso kumbɨnd angurki. Sɨ ton re bɨlbɨl kɨlkesangɨndngɨnd kobɨrgɨm b'ikoki na wekenonj. 15 ƗTina tu ke orkamkam giri na opendonj, nokɨmda ɨdenat onggɨt giri ke komkesa kantri tepoiny.Ɨ Ton Tilenggyam onggɨtyam komkesa kantridanda kɨma wɨp tamniny ra ayɨn kutɨp kaim. ƗTon kwa Tilenggyam greip ɨk ungkapund greip ɨkungɨk ra Komkesa Dandam Rɨgɨb Rɨga Godɨmnaukoijog pembpemb soro kɨma b'ɨsagɨka e. 16 ƗTina kobɨrgɨm pɨnpɨn kumbɨnd dɨde Tina oskakkumbɨnd nyɨ ɨrɨki yɨbnawonj da,

“Komkesa king wa King dɨde komkesaongg amwa Yongg am.”

17 Ɨ re kon yɨpa aneru yɨr yongond, tonlomkongga kumbɨnd onyitonj ɨ ket ukoi ara kɨmaunenonj komkesa wubɨnd urenaurena ngena wapɨlwa da, “Tuyɨm ayo! Wɨn yɨpand b'eomkurinamGodɨmna ukoi diyamdiyampu wa. 18 Nokɨm daɨdenat wɨn tangindam king waina mɨ ɨ geja rɨgamopyam waina mɨ ɨ danda kɨma geja rɨgaina mɨ ɨosowainamɨ ɨ oso iyena rɨgainamɨ ɨ dɨde komkesarɨgaina mɨ, b'ɨtrari rɨga dɨde wɨko rɨga, ɨ sobijog

rɨga dɨde ukoi rɨga.” 19 Ɨ kwa re kon yɨr awond,ɨtemb tɨbamb'angga ɨ gowukoi komkesa kingdɨdetowaina geja rɨga yɨpand b'eomkurto ɨ ket tongeja yomnɨko onggɨtyam bɨlbɨl osond angiti rɨgadɨde Tina geja rɨga kɨma. 20Ajɨ onggɨt bɨlbɨl osondangiti rɨga dɨde Tina geja rɨgap kea onggɨt tɨbamb'anggand yusunato yɨpand onggɨt b'anygɨnenabageyam kɨma. Sɨ onggɨt bageyamɨt kea naskandkɨd kesa kɨma danda wɨko amnɨkeneninonj ong-gɨt tɨbam b'anggam wɨpɨnd ɨ ket onggɨtyam kɨdkesa kɨma danda wɨko kenaemb rɨga b'anygɨnenanya wa wɨp amneneninonj yepiya re onggɨttɨbam b'anggamna mal okati wekenonj dɨde tinab'anygɨnena god aidol kumsos yemkeneno. Sɨ tonket ten nɨmognɨmog eskanto yilokokar de jambeawul wa rokate re masis pɨla sɨngba kɨma negɨrguda gasa salpa wul yɨmbeneny. 21 Ɨ kwa onggɨtbɨlbɨl osond angiti rɨgamna tu bora ke opendi giritkomkesa komb rɨga anganjinonj. Sɨ ket komkesangenap towaina mɨ angto ngɨrpu ngor aukɨto.

20Wan Tausɨn (1.000) Kemag

1 Ɨ re kon yɨr awond, yɨpa aneru tina yɨmɨndngortodjog wa kunɨnkunɨn euki kipɨm ki dɨdeukoi sein kai kɨma na yɨbnonj ɨ ton ket inkonjpumb tungg ke. 2 Ɨ ton ket onggɨtwɨp ɨnggrawa kesa gɨrem pɨla b'angga yɨmɨndyusunatonj, dɨde ket tin yɨjobɨkonj wan tausɨn(1,000) kemag kɨma wɨmenam. Sɨ ɨtemb re jɨkesam ke gɨrem e, ɨ ton re Negɨr Wɨngawɨngae dɨde Satana e. 3 Seg onggɨt anerut ket tinyɨskonj de ngortodjog wa kunɨnkunɨn euki kipwa rokasim re negɨr wɨngawɨnga wekeny negɨrma b'ɨsagɨka okatam. Ɨ ket ton mora yɨdokonj ɨdɨde ket morandmal youtɨntonj, nokɨm da ɨdenattonmaka topenj komkesa kantri rɨga b'anygɨnenanya kewɨp omnenamngɨrpu rawan tausɨn (1,000)kemag b'utundwatanj dem. Ɨ onggɨt kak ke tonb'ogla sobijog ganggand ɨtrari ɨbɨm dem.

4 Ɨ re kon yɨr awond, kea de wɨp omnenapukasa wekenonj dɨde yepiya re onggɨt kasa kum-bɨnd omnɨki wekenonj, ton kea b'ɨsagɨkam dandaokati na wekenonj. Ɨ kwa re kon yɨr awond, keade onggɨt rɨgaina wɨngawɨnga wekenonj yena remop epkɨto Yesum gatab yɨr ungata yɨt map dɨdeGodɨmna yɨtkak map ɨ kwa yepiya re maka ong-gɨt tɨbam b'anggand dɨde tina b'anygɨnena godaidolɨnd kumsos yemkeneno ɨ maka onggɨt tɨbamb'anggamna mal yokateno towaina mongkakɨndo towaina yɨmɨnd. Sɨ ton kea ket yilo yokato dɨde

Ouyawa 20:5 395 Ouyawa 21:8ket Keriso kɨma king pɨpmet yokato wɨp omne-nam wan tausɨn (1,000) kemag kɨma. 5 Ajɨ kombuj rɨga maka yilo aukɨto ngɨrpu ra wan tausɨn(1,000) kemag b'utundwatanj dem. Sɨ ɨtemb re jɨnaskajog utnyita e. 6 Sɨ yepiya ra yingg okatenyionggɨtyam naskajog utnyitam, ton re b'ogɨl omnirɨga im dɨde yɨna omni rɨga im. Sɨ nɨmogɨm uj rema ɨta ti danda ten uj ondrɨkam. Ajɨ ton Godɨmnasɨ rɨga dɨde Kerisomna sɨ rɨga im taukanj demdɨdeton ket Keriso kɨma king pɨla wɨp tamnenanj demwan tausɨn (1,000) kemag kɨma.

Satanam pɨlɨnd Kikitum B'ɨsagɨka7 Ɨ ra wan tausɨn (1,000) kemag b'utundwatanj

dem, Satana ɨta topenj dem tina sɨbɨbmet ke. 8 Sɨton ket ikeny dem komkesa gowukoi powa (4)wugnata, de Gog dɨdeMagog. Ɨ ton ket kantri rɨganegɨr b'anygɨnena nya wa wɨp tamneniny dem.Ɨ dɨde ton ket ten bobo omnɨka teyeniny demgeja omnɨkam. Sɨ towaina namba ra sɨpa gatendjimiya pɨla im taukanj dem. 9 Sɨ Satanamna rɨgatuweny dem gowukoi nata ɨ yɨna rɨga waina pɨp-met dɨde Godɨmna singi iyeni taun tawaensi demgeja omnɨkam. Ajɨ onggɨtwɨnɨndwub kumbke ɨtawul dɨmɨl tinɨk demdɨde ten so tamninydem. 10Sɨɨtemb Negɨr Wɨngawɨnga yet re rɨga b'anygɨnenanya wa wɨp amneninonj, ton b'ɨski e ɨbɨm dem demasis pɨla sɨngba kɨma negɨr guda gasa salpa soomni jambea wul wa rokasi re tɨbam b'angga akeb'anygɨnenabageyam ɨski ebnya. Sɨ ɨndamimembton ita bibɨr dɨde ita sɨwɨny ukoi b'ɨdgotnenandtekeneneny dem ngɨrpu kesa ngɨrpu kesa.

Kikitum B'ɨsagɨka11 Ɨ re kon kwa yɨr awond, ukoi bɨlbɨl wɨp om-

nenapu kasa yɨbnonj dɨde yɨpa rɨga onggɨt kasakumbɨnd omiti na yɨbnonj. Ɨ gou ake wub re keati wɨp ke ewaikitonda dɨde ket b'eomnenonda.12 Ɨ kwa re kon uj rɨga yɨr anginond, komkesaukoi rɨga dɨde sobijog rɨga owɨnkɨto onggɨt wɨpomnenapu kasa wɨpɨnd. Ɨ jogjog peba ɨpangki nawekenonj ɨ daka kwa kea yɨpa peba ɨpangendi nayɨbnonj, ɨt re da yɨrkokar peba. Sɨ Ton uj rɨgaesagɨkinonj towaina omnɨka rɨrɨr nat rɨja im reɨrɨki wekeny onggɨt jogjog peband. 13 Ɨ ket sɨpatuj rɨga apekinonj yepiya re sɨpand uj aukɨto. Ɨ kwauj dɨde uj rɨgaina tunggɨt daka uj rɨga apekinonjyepiya re gɨlɨnd uj aukɨto. Sɨ opimemb komkesauj rɨga yɨpayɨpa b'ɨsagɨka yokateno re towainaomnɨka rɨrɨr nat. 14 Ɨ ket ɨtemb uj ake ɨtemb uj

rɨgaina tungg b'ɨski na ebnonda de jambea wulwa. Sɨ ɨtemb jambea wul re nɨmogɨm uj e. 15 Sɨyaina nyɨ na re maka onggɨtyam yɨrkokar pebandɨrɨki wekenonj, ton ɨskoki na wekenonj onggɨtjambea wul wa.

21Sisɨl Wub ake Gou

1 Ɨ re kon yɨr awond, sisɨl wub ake sisɨl gounena na ebnonda. Mop nokɨp kesam wub akekesam gou re kea b'eomnenonda ɨ sɨpa dakakwa kea b'edamkitonj. 2 Ɨ kon ket yɨr yongondyɨnayɨna taun sisɨl Yerusalem inkandpumb tunggke Godɨm pɨlke. Sɨ ɨtemb taun re ongonjeni nayɨbnonj odede rɨngma ra sisɨl leo okatam konggaplas tawɨk ti leond nony kesa omnam. 3 Ɨ kon kwaukoi nonykok utkundond onggɨt wɨp omnenapukasa ke da, “Yɨr de, Godɨmna wɨmenapupɨpmet re kea rɨga kɨma e ainy. Sɨ God ɨndamarɨga kɨmawɨmena ikenydɨde rɨga reGodɨmna rɨgaimaukanj. Sɨ GodTilenggyamre ɨndama tonkɨmaɨbneneny dɨde kwa towa God e ɨbneneny. 4 Ɨ Godɨta komkesa yɨrekɨp tesekainy towaina yɨrkɨp ke.Ɨ makwa ket ɨta uj o gar kopa kɨma yii b'ɨrɨnena oyii b'iyagɨka o kopa b'aena, mop nokɨp opimembkesam mɨle re kea ewaikurto.”

5 Ɨ yet re onggɨt wɨp omnenapu kasand omitiyɨbnonj, Ton yindonj da, “Kon komkesa gasa sisɨlim amnɨkinyɨn.” Ɨ kwa yindonj da, “Erɨkine!Mop nokɨp onggɨtyam yɨtkak re nony ɨjawa kɨmayɨtkak im dɨde ɨmɨnjog yɨtkak im.” 6 Ɨ Ton kwaken nomnonj da, “Kon kea komkesa Koina ɨsamkirɨrɨrkɨp amninyɨn. Sɨ Kon re otomayam en dɨdeundwatayam en.* Ɨ Kon re naskajogyam en dɨdeyɨmtajogyam en. Ɨ Kon kwa ɨtamɨra kesa jabajabayɨrkokar nyɨkip ke nyɨ ti okaen yet ra nyɨpandɨbɨm. 7 Sɨ yet ra Satanamna komkesa b'ajgatenagou wa tamneneniny ngɨrpu tina uj, ton opimaonggɨtyam gasa tawabɨnsiny. Ɨ ket Kon tina Godtaen, dɨde todaka ra Koina b'ɨga e tainy. 8 Ajɨmoga kɨma ɨngar aena rɨga, ɨ gar ke utkundakesa rɨga, ɨ b'anygɨnena god ewangaya rɨga, ɨ rɨgaonganda rɨga, ɨ yiyagyiyag negɨr b'iyena rɨga, ɨminjam rɨga, ɨ b'anygɨnena god aidol ewangayarɨga, ɨ dɨde komkesa b'anygɨnena rɨga, ton opimatowaina b'ɨdgotnena yingg takatenanj dem demasis pɨla sɨngba kɨma negɨr guda gasa salpaimbrɨki jambea wul wa. Sɨ ɨtemb re nɨmogɨm uje.”

* 21:6: Grik peband da, “Kon Kolenggyam re Alpa en dɨde Omega en.”

Ouyawa 21:9 396 Ouyawa 22:2Sisɨl Yerusalem

9 Ɨ seben (7) aneru wekenonj re seben (7) be-sen kɨma na rɨna re kikitum seben (7) sake keyɨndangɨr omnɨki wekenonj. Sɨ towa wɨngɨrɨndyɨpa aneru ikonj kor pɨlwa dɨde ket kon kɨma yɨtb'usenenonj ɨ ket nomnonj da, “Metkɨm ayo! Konɨta men sisɨl leo kɨma konggand motouyaen, ɨtore Mamoi B'ɨgamna kongga.” 10 Seg ket YɨnayɨnaWɨngawɨnga kor pɨlɨnd b'imuronj, ɨ ket onggɨtanerut ken niyonj ukoi uskiuski dor kumb wa.Ɨ ton ket ken nouyawonj ɨtemb yɨnayɨna taunYerusalem inkand pumb tungg ke Godɨm pɨlke.11 Sɨ ɨtemb taun re Godɨmna b'ogɨl ɨnyomarenakɨma na yɨbnonj. Ɨ kwa ɨtemb taun ngaya ɨny-omarena re odede na opngɨndenonj, ɨt re b'ogɨlngɨndngɨnd gɨmo pɨla ɨ kuskus uwaluwal engdeniotomanti ngɨndngɨnd gɨmo pɨla. 12 Ɨ ɨtemb taunyɨbnonj re ukoi uskiuski dɨr kɨma na dɨde twelp(12) mora kɨma na. Ɨ onggɨt mora dunda nata keatwelp (12) aneru wekenonj, dɨde onggɨtyammorakumb nata nyɨ ɨrɨki wekenonj re Israel rɨgainatwelp (12) gu na. 13Sɨ ɨja naemb jɨ mora wekenonjɨlemet gatab ke re nowamora na, ɨ bargubo gatabke re nowa mora na, ɨ iye gatab ke re nowa morana, ɨ dɨde kemagmet gatab ke re nowa mora na.14 Ɨ ɨtemb taun dɨr onyiti yɨbnonj re twelp (12) dɨrorangapu motɨr tum nat. Ɨ dɨde onggɨt twelp (12)motɨr kumbɨnd nyɨ oramki wekenonj re MamoiB'ɨgamna twelp (12) ɨtmɨkitijog rɨga waina nyɨ na.

15 Sɨ onggɨt anerut yet re kon kɨma yɨtb'usenenonj, ton kea ti yɨpa gold wulkak tondonyɨbnawonj, nokɨmda ɨdenat ton ɨtemb taun ɨ taunmora ɨ dɨde taun dɨr tondon takateniny. 16 Ɨ ɨtembtaun re powa (4) wug kɨma na dɨde powa (4) wugyɨu gangga re yɨpa rɨrɨrkɨp tondon okateni na. Sɨre ton ɨtemb taun tondon yokatenonj re tu tausɨnpowa andred (2,400) kilomita na. Ɨ kwa ɨtembtaun warabag ɨ pɨn ɨ dɨde uski tondon okateni reyɨpa rɨrɨrkɨp na. 17 Ɨ kwa ton ɨtemb taun dɨr ton-don yokatonj re siksti paib (65) mita na. Sɨ onggɨtanerut tondon yingaenonj re rɨgaina tondon na.18 Sɨ ɨtemb taun dɨr orangi re kuskus uwaluwalengdeni otomanti ngɨndngɨnd gɨmo kena dɨdekwa taun orangi re kɨlkesa gold kena kɨlkesa glaspɨla. 19 Ɨ dɨde ɨtemb taun dɨr orangapu motɨr reb'engabenga b'ogɨl ngɨndngɨnd gɨmo ke oramkina yɨbnonj. Sɨ naskanyam dɨr orangapu motɨr rekuskus uwaluwal engdeni otomanti ngɨndngɨndgɨmo kena, ɨ nɨmogɨm re blu engdeni otomantingɨndngɨnd gɨmo kena, ɨ nowam re bɨlbɨl engdeniotomanti ngɨndngɨnd gɨmo kena, ɨ powam re

salsal engdeni ngɨndngɨnd gɨmo kena, 20 ɨ paibɨm(5) re kuskus engdeni otomanti ngɨndngɨnd gɨmokena, ɨ siksɨm (6) re salsal ake kuskus engdeningɨndngɨnd gɨmo kena, ɨ sebenɨm (7) re mulmulengdeni otomanti ngɨndngɨnd gɨmo kena, ɨ eitɨm(8) re blu ke ɨponateni salsal engdeni ngɨndngɨndgɨmo kena, ɨ nainɨm (9) re mulmul uwaluwalengdeni ngɨndngɨnd gɨmo kena, ɨ tenɨm (10) resalsal ke ɨponateni mulmul engdeni ngɨndngɨndgɨmo kena, ɨ ilebenɨm (11) re blu ke ɨponatenikuskus engdeni ngɨndngɨnd gɨmo kena, ɨ dɨdetwelpɨm (12) re kuskus uwaluwal engdeni ngɨnd-ngɨnd gɨmo kena. 21 Ɨ kwa twelp (12) mora omnɨkire twelp (12) b'ogɨl ngɨndngɨnd timtim jag kena.Sɨ opimemb twelp (12) mora yɨpayɨpa omnɨki reyɨpayɨpa b'ogɨl ngɨndngɨnd timtim jag kena. Ɨ kwaonggɨt taunɨnd sobea omnɨki re kɨlkesa gold kenakɨlkesa glas pɨla.

22 Ɨ kon maka yɨpa met yɨr yongond onggɨttaunɨnd, mop nokɨp Komkesa Dandam Rɨgɨb RɨgaYonggyamGoddɨdeMamoi B'ɨga ebnonda re ong-gɨt taunɨm yɨnamet na. 23 Ɨ kwa onggɨt taunɨndrɨgap ma ɨta singi tamnyi lomkongga ake mobienyorkam ɨtemb taun. Mopnokɨp Godɨmna b'ogɨlɨnyomarenate ɨtemb taun yenyorɨk dɨde kwa ong-gɨt taunɨm lampa re Mamoi B'ɨgate. 24 Ɨ komkesakantri rɨgap menon okatenyi dem ra onggɨttaunɨmnangayapɨta nasim. Ɨ kwagowukoi kingɨpopima ɨsnawa kɨma towaina b'ogɨl ɨnyomarenateyenanj dem de onggɨt taun wa. 25 Ɨ sɨwɨnyra awɨr e ɨbɨm dem de onggɨt taunɨnd ajɨ dadalbibɨr nena e ɨbɨm dem de. Sɨ onggɨt paemb taunmora ra makwa ɨdoki im tekeneny. 26 Ɨ rɨgapopima ɨsnawa kɨma kantri b'engabenga wainab'ogɨl ɨnyomarena dɨde ɨsnawa teyenanj demonggɨt taunwa. 27 Ɨ komkesa wɨngawɨnga ke kɨlkɨlmɨle omnɨka rɨga ɨ b'anygɨnena god ewangayarɨga ɨ dɨde b'anygɨnena rɨga, ton makwa ngairɨrɨr im b'ɨgarkam onggɨt taun wa. Ajɨ tonsimab'ɨtgarkanj dem rɨga yaina nyɨ im re ɨrɨki wekenyMamoi B'ɨgamna yɨrkokar peband.

22Yɨrkokar Kɨlɨm

1 Ɨ kwa onggɨt anerut ken yɨpa kɨlɨm nouyawonjrɨna re kɨlkesa yɨrsilwawa yɨrkokar nyɨ b'ɨkenonjodede engdeni otomanti kɨlkesa gɨmo re dɨde.Sɨ ɨtemb nyɨ obrulonj re God dɨde Mamoi B'ɨgawaina wɨp omnenapu kasa kena. 2 Ɨ ɨtemb kɨlɨmb'ɨkenonj re taun sobea ɨnyɨny nat. Ɨ onggɨt

Ouyawa 22:3 397 Ouyawa 22:21kɨlɨm tabtabɨnd yɨrkokar wul nangg na yɨbnonj.Ɨ ket twelp (12) b'engabenga kɨp ɨjagɨkenento ɨita mobi rɨrɨrɨnd tina kɨp ejagɨkeneninonj. Ɨ dɨdeonggɨt wul nanggɨmna romwekenonj re komkesakantri ɨsakenda mana. 3 Ɨ Godɨmna sake okatigasa re awɨr e kwa ɨbɨm dem de onggɨt taunɨnd.Ɨ God dɨde Mamoi B'ɨga waina wɨp omnenapukasa ɨta ɨbɨm dem de onggɨt taunɨnd. Ɨ dɨde kwaTina wɨko rɨgapim Ti wɨko omnɨka iyenenauranj.4 Ɨ ton opima Tina wɨp yɨr ongong iyenyi dem,dɨde Tina nyɨ ra towaina mongkak nasim ɨrɨkitekeny. 5 Ɨ sɨwɨny awɨr e kwa ɨbɨm dem ɨ onggɨttaun rɨgap ma opima singi taenanj dem lampangaya o lomkongga ngaya. Mop nokɨp YonggyamGodte ten ngaya tanyorkeneniny. Ɨ ton kwa kingpɨla wɨp omnena rɨga im tekeny dem ngɨrpu kesangɨrpu kesa.

Yesu ma Ɨtenda gatab Yɨt6 Ɨ kwa onggɨt anerut nomnonj da, “Sɨ opimemb

yɨtkak re nony ɨjawa kɨma yɨtkak im dɨde ɨmɨnjogyɨtkak im. Ɨ YonggyamGod bageyamwa YɨnayɨnaWɨngawɨnga akaeniny bage yɨt opurenam, sɨ TonTina aneru mor pɨlwa yɨtmɨkis re Tina wɨko rɨgaouyaukuram nangga gasa im ra b'ogla wanakanamomta taukanj.” 7 Ɨ ket Yesu yindonj da, “Yɨr de,Kon ɨta wanakana netken. Sɨ ton b'ogɨl omni rɨgaim yepiya ra onggɨtyam bage yɨt yɨmta undokateyenanj rɨnsim re onggɨt peband ɨrɨki wekeny.”

8 Sɨ Kon re Yoan ten yet re komkesa onggɨtyamgasa utkundeninond dɨde yɨr anginond. Sɨ rekon utkundeninond dɨde yɨr anginond, kon keakumsos b'amkond onggɨt anerumna pɨs wɨpɨndyet re ken komkesa onggɨtyam gasa nouyaukuri-nonj. 9 Ajɨ ton ken nomnonj da, “Ei goro odedeomnɨkɨm! Kon re yɨpand man kɨma Godɨmnawɨko rɨga en ɨ moina gar ke utkunda nany dɨdeyɨngganwar bageyam kɨma ɨ dɨde komkesa rɨgakɨma yepim re onggɨtyam peba yɨtkak yɨmtaundokanj. Sɨ man b'ogla God nenand kumsosyemke!” 10 Ɨ ton kwa ken nomnonj da, “Sɨ mangoro tepmɨnsinɨm onggɨtyam bage yɨtkak rɨnsimre ɨrɨki wekeny onggɨt peband. Mop nokɨp wɨn rekemomta e ainy onggɨtyamgasa aukam. 11Sɨ yetere negɨr kɨma kaokao mɨle omnɨka eyeniny, tonb'ogla onggɨtyamnegɨr kɨma kaokaomɨle omnɨkareyenin. Ɨ kɨlkɨl rɨga, ton b'ogla kɨlkɨl auka yeken.Ɨ daka negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga, ton b'ogla negɨrkesa dɨmdɨmjog mɨle omnɨka reyenin. Ɨ kwa yɨnarɨga, ton b'ogla yɨna auka yeken.”

12 Ɨ ket kwa Yesu yindonj da, “Yɨr de, Konɨta wanakana netken. Sɨ Kon mɨra kɨma enetken rɨnsim ra Kon rɨga wa tagoninyɨn demyɨpayɨpa towaina omnɨki wɨko rɨrɨrɨnd. 13 Ɨ Konre otomayam en dɨde undwatayam en, ɨ Konre naskajogyam en dɨde yɨmtajogyam en.* SɨKon ngɨrpu kesa wɨmena rɨga en otomapu ke deundwatapu wa.

14 “Sɨ ton re b'ogɨl omni rɨga im jɨ yepim retowaina pɨnpɨn kobɨrgɨm ɨseka eyenanj kɨlkesaomnam. Nokɨm da ɨdenat towa danda teb-nau dem yɨrkokar wul nanggɨmna kɨp owowɨmdɨde onggɨt taun mora nata b'ɨgarkam de onggɨttaun wɨngɨr wa. 15 Ɨ tonpim onggɨtyam taunbau ke ewaikuri tekeny dem opi re yongg pɨlawɨngawɨnga ke kɨlkɨl mɨle rɨga ɨ minj rɨga ɨyiyagyiyag negɨr b'iyena rɨga ɨ rɨga onganda rɨgaɨ b'anygɨnena god aidol ewangaya rɨga ɨ dɨdekomkesa b'anygɨnena mɨle singi iyena rɨga dɨdeomnɨka rɨga.

16 “Ɨ Kon Yesu, Konɨt Koina aneru yɨtmɨkitond,nokɨm da ɨdenat wɨn onggɨtyam komkesa gasayɨr ungata yɨt wumɨr tamnenindam komkesa sosiwa. Ɨ Kon re kwa Dawidɨmna rɨgɨb Rɨga en dɨdetina B'ɨga en. Ɨ dɨde Kon re Guj Ngaya en rɨntere b'anyorateneny sɨtawarjogɨnd.” 17 Ɨ YɨnayɨnaWɨngawɨnga dɨde Mamoi B'ɨgamna sisɨl konggasosi endenya da, “Yonggyam, metkɨm ayo!” Ɨyet ra tutkundeniny onggɨtyam peba yɨtkak, tonb'ogla yenden da, “Yonggyam, metkɨm ayo!” Ɨkwa yet ra nyɨpa ɨbɨm, ton b'ogla ek yɨrkokar nyɨonayam. Ɨ dɨde yet ra singi tainy, ton b'ogla mɨrakesa jabajaba yɨrkokar nyɨ yakat.

Undwatapu Yɨtkak18 Ɨ konYoanten, komkesa rɨga yɨr ungata yɨt im

tamninyɨn yepiya ra onggɨtyam bage yɨt tutkun-denanj rɨnsim re ɨrɨki wekeny onggɨt peband. Sɨyet ra onggɨtyam yɨtkak tumɨnd nangga yɨtkak nataramisiny, sɨ God ɨta tinɨm b'usaya kwa tumɨndtaramkainy dem komkesa sake rɨnsim re onggɨtpeband ɨrɨki wekeny. 19 Ɨ yet ra nangga yɨtkakna tewaikisiny onggɨt bage yɨtkak peba ke, sɨ Godɨta tina yingg ewaikis dem onggɨt yɨrkokar wulnanggɨm pɨlke dɨde onggɨt yɨna taun ke, rɨnsi reonggɨt peband ɨrɨki ebnya.

20 Ɨ ket yete re onggɨtyam yɨr ungata yɨt nogo-niny, Ton yindeny da, “Owɨ, Kon ɨta wanakananetken.” Ɨmɨnjog e, Yonggyam Yesu metkɨm ayo!

21YonggyamYesumnawurar komkesa rɨgawɨnkɨma, ɨmɨnjog.

* 22:13: Grik peband da, “Kon re Alpa en dɨde Omega en.”

Ouyawa 22:21 398 Ouyawa 22:21