ii · 2020. 7. 29. · matthew1:1 2 matthew2:4 matthewotohuta evaneria...

315

Upload: others

Post on 06-Nov-2020

1 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta
Page 2: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

iiGod Ta Duru Javotoho

The New Testament in the Etija dialect of the Orokaiva Language of Papua New GuineaNupela Testamen long tokples Orokaiva long Niugini

copyright © 1988 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: OrokaivaDialect: EtijaTranslation by: Wycliffe Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivativeslicense 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with those Scriptures and documents.For other uses, please contact the respective copyright owners.2012-11-24PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 12 Feb 2021 from source files dated 12 Feb 2021e5bce6e8-66a6-5bca-bd93-ff4c103b88af

Page 3: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Contents

FRT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Mark . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44Luke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68John . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108Acts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137Romans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1731 Corinthians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1902 Corinthians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206Galatians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217Ephesians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224Philippians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230Colossians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2341 Thessalonians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2382 Thessalonians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2421 Timothy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2442 Timothy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249Titus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253Philemon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255Hebrews . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256James . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2681 Peter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2732 Peter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2781 John . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2812 John . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2853 John . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286Jude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287Revelation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289Bible reading . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307

iii

Page 4: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1

God Ta Duru JavotohoThe New Testament in the Etija

dialect of the Orokaivalanguage of Papua New GuineaNupela Testamen long tokples

Orokaiva long Niugini

God Ta Duru JavotohoThe New Testament in the Etija dialect ofthe Orokaiva language of Papua New

Guinea[okv]

Translation by Wycliffe Bible Translators© 1988 Wycliffe Bible Translators, Inc.Print publication, 1988 by Bible League

InternationalWeb version

© 2014, Wycliffe Bible Translators, Inc.http://www.Wycliffe.orghttp://pngscriptures.org

http://www.ScriptureEarth.orgThis translation is made available to youunder the terms of the Creative Commonslicense (Attribution-Noncommercial-NoDerivative Works).http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0

Your are free to share — to copy, dis-tribute and transmit the text underthe following conditions:

• Attribution. You must attribute thework to Wycliffe Bible Translators (butnot in anyway that suggests that theyendorse you or your use of the work).

• Noncommercial. You may not use thiswork for commercial purposes.

• No Derivative Works. You may notalter, transform, or build upon thiswork.

• In addition, you have permission toport the text to different file formats,

as long as you don’t change any of thetext or punctuation of the Bible.

Notice — For any reuse or distribution,you must make clear to others the licenseterms of this work.Tok OraitDispela Buk Baibel i kam wantaim tokorait na lo bilong Creative CommonsAttribution-Noncommercial-No Deriva-tive Works license. Em i tok olsem yu kengivim kopi long narepela manmeri. Yu kenwokim kopi na givim long husat i laikim.Tasol, yu mas tok klia dispela samting ikam long http://tokplesbaibel.org. Yu no kenkisim mani na salim dispela. Yu mas givimnating. Na tu, yu no ken senisim Tok.Ol piksa i kamwantimol Baibel na narapelabuk i stap long dispela sait i gat tok oraitlong usim wantaim dispela samting tasol.Sapos yu laik narapela tok orait, yu masaskim husat i papa bilong copyright longdispela ol piksa.Sapos yu laik stretim samting i no oraitlong dispela tok orait, stretim tok, salimBuk Baibel, o tainim Tok bilong God longnupela tok ples, yu ken askim mipela.Olgeta tok orait na lo long tok ples En-glish i stap long http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/legalcode.Sapos yu gat askim long dispela, plis askimmipela.

God Ta Duru Javotoho

Page 5: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 1:1 2 Matthew 2:4

MATTHEW OTOHU TAEVANERIAIesu ta ohihi amita javo ikerekari(Luke 3:23-38)

1 Eto Iesu Keriso, embomeni ta orekariembo amita ohihi amoDavid ra etoDavid taohihi amo Abraham ra amita ke re erevira.2 Eto Abraham ta meni amo Isaac ra etoIsaac ta meni amo Jacob ra, eto Jacob tameniundi amo Judah te amita eambopo te3 eto Judah ta meni amo Perez te Zerah tera eto enana ta e amo pamone Tamar ra.Eto Perez ta meni amo Hezron te Hezronta meni amo Ram ra, 4 eto Ram ta meniamo Aminadab te Aminadab ta meni amoNahshon te Nahshon ta meni amo Salmonra. 5 Eto Salmon ta ae Rahab na meniBoaz ingena te Boaz ta ae Ruth na meniObed ingena te Obed ta meni amo Jesse ra.6 Eto Jesse ta meni amo King David ra. EtoDavidna emboUriah ta ae umbuto be ikenumeni Solomon ingena. 7 Eto Solomon tameni amo Rehoboam te Rehoboam tameniamo Abijah, te Abijah ta meni amo Asara. 8 Eto Asa ta meni amo Jehoshaphat raJehoshaphat ta meni amo Joram ra, Joramtameni amoUzziah ra. 9EtoUzziah tameniamo Jotham ra, Jotham ta meni amo Ahazra, Ahaz ta meni amo Hezekiah ra. 10 EtoHezekiah ta meni amo Manasseh ra Man-asseh ta meni amo Amon ra, Amon ta meniamo Josiah ra. 11 Eto Josiah ta meni undiamo Jechoniah te amita eambopo te ra. Etoiji aramiko te enda Babylon embomeni naIsrael emboga isoro eto embomeni umbutoenana ta enda Babylon ta ere pahuatera.

12 Eto umbuto pambua amita ambotaembo Jechoniah ta ae na meni Shealtiel in-gena eto Shealtiel ta meni amo Zerubbabelra. 13 Eto Zerubbabel ta meni amo Abiudra, Abiud ta meni amo Eliakim te Eliakimta meni amo Azor ra. 14 Eto Azor ta meniamo Zadok te Zadok ta meni amo Akim ra,Akim ta meni amo Eliud ra. 15 Eto Eliud tameni amo Eleazar ra, Eleazar ta meni amoMatthan te Matthan ta meni amo Jacob ra.16 Eto Jacob ta meni amo Joseph ra. EtoIesu amita javo Keriso ke eora amita eMaryavo Joseph na jimbuna (eto javo ‘keriso’ tabe amo ari sasapura oreketo umbari embo).17 Avo eto embo Abraham eto pambutoDavid na kakane enamamone temeni undite amo tapa 14 ra. Eto embo David eto

pambuto enda Babylon ta pambari iji teamo mamone te meni undi te tapa 14 neiemina kakane ena eto Babylon ta pambarieto pambuto Keriso ta iji te amo mamonete meni undi te tapa 14 nei emina kakaneena.

Mary na Iesu ingena amita ke(Luke 2:1-7)

18 Eto Iesu Keriso ta ingari amo eingera,Joseph na Iesu ta e Mary ga jimbuna ratevahaita ae Ahihi Otohu na enu Mary ureteena. 19 Eto Mary ta ivu Joseph na Maryurete ena avo kito mana mana eto embojavotoho amina Mary meni umbuto mekiuja uje ae ue jimbari avo ondikari na toasiuje ena.

20 Eto ainge hotembitinu Bada ta Anerana eture ta amita degi puvuto ke eingeena, “Joseph David ta ahije Mary no ae raamiga irari oju aojo amo Ahihi Otohu naiketei urete etija. 21 Eto meni singa inga-suja amina umo eonga amita embomeni taari sasapura avoeto orekau datoho iresoraavoeto amita javo ‘Iesu’ ikejo” ainge anerana ena. 22 Eto ari erevi tapa amo Badana matu peroveta ta degi ari kajari eingemitia, 23“Eto kakara na teho urete etomenisinga umbau amita javo Immanuel aisora”eto Immanuel ta be amo “God nango teiriuja” 24 Eto Joseph na eture ta kito eretoBada ta anera na ke ena avo agi eto Maryumbuto amita bande ta ikena. 25 Eto enanabesi eonga eonga evio meni singa ingenuJoseph na meni ta javo Iesu ikena.

2Tarama kiari embopo na enda nei ta eto

puvua1 Eto da Bethlehem Judea enda ta King

Herod na titi jigina iji aramite Iesu e Maryna ingena. Eto iji aramina tarama ta hajirekiari embopo na enda nei Judea ihane henata eto da Jerusalem ta puvuto embomeni tadegi einge eto ingia. 2 “Judea embomenita King eha ingetija amo naingere? amitatarama vitei kito meni amita degi tumo tepain aisi puvera.” ainge ijio ingia. 3 EtoKing Herod na ingito Jerusalem da em-bomeni te tapa osaga kia. 4 Avo eto KingHerod na Judea embomeni priests pepenite ke pepeni kiari embopo te ainge jage enuvahaita puvuo Judea embomeni ta hondateari embo keriso degi nainge ingasuja avo

Page 6: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 2:5 3 Matthew 3:5eto inginu 5 ke mine einge ea “Amina daBethlehem enda Judea ai ta ingasuja amitake avo peroveta na einge kajena, 6 ‘Etoda Bethlehem enda Judea ta jo ta umo daisapa rate embomeni na umo javo ambu kemane aisora, amita be amo no jo ta eto titijigari embo be puvuresuja amina nau Israelembomeni unduresuja’ ainge peroveta nakajena.” 7 Eto ainge eo Herod na ingitoondikari na ke ikenu tarama kiari embopopuvuo meni ta tarama iji deina bitina avoeto inginu bitina iji avo harikeo enana tadegi einge ena. 8 “Ungo da Bethlehemta pambuto meni eto kogo eto jombureeto tambuto egerembeto puvuto nau degita evujo ingito pambuto meni avo jakekaane.” Eto ainge enu 9 enana king ta keingito amita da toto pahue tarama matubitinu kia avo ehako kito eteteto pahuotarama na pambuto meni ingari ju ai het-ena. 10 Eto enana tarama avo kito tungajavotoho be ue. 11 Bande jo ta toreto meniavo e Mary ga mitinu kogue paunge teterieto betomeni jakeka ea. Etomeni ta handeikasi umbuto puvua avo hiriketo handeikea amo ‘gold’ te i gigimune te jeune aingeamite i mu mune te javo myrrh ainge ikea.12 Rate enana egerembeto Herod ta degimane pambasora avo God na eture ta enuingia avoeto degi nei ta tiumbeto enana taenda ta pambua.

Herod na meni isasaraho tenu ambuvu-jekea

13 Eto tarama kiari embomeni pahuoBada ta anera na Joseph ta degi eture tapuvuto ke einge ena, “Umo ereto Meni tetohota e te umbuto Egypt enda ta sau saupambuto nau ke simba ejo. Herod na menierevi jombure eto tau amburoja uje ere ua”ainge anera na enu. 14 Joseph ingito eretomeni te tohota e te umbutomume te Egyptenda ta pambua. 15 (-)

Da Bethlehem ta meni singa isasaraho avoteo ambuvujekea

16 Eto Herod na enana tarama kiari em-bomeni ta ke sokova kito tumo pajire beeto enu da Bethlehem eto da nei nei amitaengitita meni isasaraho teo ambuvujekeaamo tarama kiari embopo na Herod ta degitarama iji deina bitina avo hotembeto enu

meni isasaraho singa perekari amita paji-rari jua heriso eto amita tu ta avo pe te teoambuvujekea. 17 Eto ari erevi ae kiti be kitita peroveta Jeremiah na ke einge kajena,18 “Enda Ramah ai ta embomeni na si ijie uiai ijio ingia amo Rachel na amitameni undiavoeto si eria, eto tapa irae pambari avo etotunga osaga irae ari ta ke mane ingesuja.”ainge Jeremiah na kajena.

Joseph te Mary te meni Iesu te na egerem-beto Israel enda ta pambua

19 (v 19,15a) Eto Joseph te Mary te meniIesu te ainge enda Egypt ta mitio Herodambunu Bada ta anera na eture ta Josephta degi puvuto ke einge ena. 20 “Meni taroamburoja uje uera matu ambuvujeketeraavoeto ereto Meni te tohota e te umbutoenda ta pambujo,” ainge Anera na eture taena. (v 15b) Ke avo ari amita kiti ta Bada naperoveta ta degi enu einge kajena. “Na nauMeni Egypt enda ta eto jage etena,” aingekajena.

21 Eto Joseph na Anera ta ke eture ta in-gito eretomeni te tohota e te umbuto Israelenda ta egerembeto pambua. 22 Eto Israelenda ta puvuto Herod ta meni Archelausna mamo ta besi umbuto Judea enda Kingena duru avo ingito ai irari joru ena. EtoGod ta ke eture ta ingina avo eto patinata pambuto umo enda tutumo javo Galilee23amita da vahai javoNazareth aimitiaetijaamita ke avo peroveta na einge kajea “am-ina Nazareth embo aisuja.”

3JohnBapataito ari embona Iesu ta puvurari

degi enu tambu ena(Mark 1:1-8, Luke 3:1-18, John 1:19-28)

1 Eto Iesu da Nazareth ta pajito mitinuJohn bapataito ari embo na Judea endaojagatambu ai ke einge ijie onde katena,2 “God ta titi jigari iji puvuto erehua avoeto ungota ari sasapura avoeto osaga kogueungota jo aherekevu” ainge ena 3 amo per-oveta Isaiah na einge kajena, “Embo naojaga tambu ta jage einge eria ‘Bada tapuvurari nununga evu. Amita puvuraridegi evu tambu ai’.”

4 Eto John ta bo asukari amo o camel tuna ihirari avo asuketo pupuri o hoga na aritigito amita indari amo iruha te o borugate indiaetija. 5 Eto enda Judea embomeni

Page 7: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 3:6 4 Matthew 4:17

te Judea ta da peni Jerusalem amita em-bomeni te embomeni umo Jordan engititamitiaetera 6 amiga tapa John ta degi pu-vutuhore enana ta ari sasapura harikitioreJohn na umo Jordan ai ta bapataito ereuatija. 7 Rate embomeni nei uhoho Phar-isee embomeni te Sadducees embomeni teJohn na bapataito aja puvuo John na kitoenana ta degi ke einge ena. 8 “Ungo okoso o ra. Eto God na tumo eto ungotaari sasapura ta hajire au kesova avo amunaetei ingito puveve? Ungota ari sasapurahariketo toasi puveva avoeto pambuto i bejavotoho euja aingeko evujo 9 eto ke erenaavo ingito ‘Abraham amo nangotamama raavoeto nango inonora’ ainge avojo, ungotadegi erena be ingivujo. Eto God na auatara erevi sariketo Abraham ta meniundiasora amo inonora. 10 Eto hogoro i susu taiketei mitia eto i be javotoho ae kito jetogosukau evekasuja. 11 Eto na ungo umo nabapataito ere ona amo ungo jo aherekari taate kitira ere ona. Rate embo nau ambotapuvuresuja amonombobe sovera te rate nasovera ambu ra. Na amita utu goruhouketoumbuto pambari inono aera. Embo aminaungo Ahihi Otohu te i bevere te na bap-ataito aisuja. 12Eto javotoho davore sapuradavore sirikasi nununga ere ua. Javotohoavo siriketo amita harau ta ikasuja etosapura siriketo i ta ikau evekasuja, i amitaseikari amo iraera.” ainge John na ena.

John na Iesu bapataito ena(Mark 1:9-11, Luke 3:21-22)

13 Eto Iesu amo John na umo Jordan ai tabapataito aja Galilee ta eto puvunu 14 Johnna bapataito ari uje ae ue amita degi keeinge ena, “Na inena bapataito aetea rateumo do eto nane bapataito ana puve?”15 Rate Iesu na ke mine einge ena, “God nauje do aisuja avo tapa agi aisora avo eto nabapataito aisoa” ke ainge enu John na joahereketo Iesu bapataito enu 16 bitito umohora ta hetenu Utu pe hirikitinu God taAhihi di dipo ainge Iesu ta hamo ta benukina. 17 Eto utu ta ke einge ingia “Emo osaari Meni nau na kito tunga javotoho ereona.”

4Satan na Iesu ojagatambuta engekena(Mark 1:12-13, Luke 4:1-13)

1 Eto Iesu amo Satan na engekaja AhihiOtohu na enu ojagatambu ta bitina 2 Eto ijite mume te tapa 40 ainge indari indae avoeto beuje kogunu 3 Satan na puvuto Iesueinge engekena. “Umo God ta Meni be kitokoro erevi e bread sarikai.” ainge enu 4 Iesuna ke mine einge ena, “Eto embo na maneindari pere indie iresuja rate ke tapa Godta pe ta eto puvuja amina iresuja,” aingeena. 5Eto Satan na Iesu ga Judea embomenita da Otohu Jerusalem ai pambuto toreoSatan na enu Iesu temple ene i be i tapambuto hetenu 6 Satan na ke einge ena,“UmoGod taMeni be kito kekehuna eto be.God ta ke einge mitia, ‘God na amita aneraau umo ingeni na umbuto orereto beasoraavoeto umo koro ta utumane tasoa’ ” aingeenu 7 Iesu na ke mine einge ena, “God take nei einge mitia ‘Umo Bada God no maneengekasoa’ ” ainge enu, 8 Satan na Iesu gatiri koso vahai ai ta bitito pahue enda tapaeto amita sago kiari donda te avo Satan naenu eture ta kiarako enu 9Satan na ke eingeena, “Inena paunge teteri eto na jakekaijiro na donda erevi tapa inena simba aoikasona,” ainge enu 10 Iesu na ke einge ena,“God ta ke einge mitia ‘Umo no Bada Godeonga jakeka ue agi aisoa’ avoeto, Satan,na toto pambu!” ainge enu 11 Satan natoto pahunu God ta anera na puvuto Iesuundua.

Iesu enda Galilee ta pambuna(Mark 1:14-15, Luke 4:14-15)

12 Eto John ikeo tipura ta torenu Iesuna duru ingito enda javo Galilee ta pam-buna 13eto da Nazareth toto da Capernaumamo Judea embomeni te ohihi heriso javoZebulon te Naphtali ta meniundi ta endara. 14 Avo eto Peroveta Isaiah na ke eingekajena amo ke be ra, 15 “Zebulon ta endaeto Naphtali ta enda umo Jordan ovitihota eva ta pambuora degi ai ta enda neinei embomeni na puvuto iriora. 16 Etoai ta embomeni mume ta mitiaetera amousasa peni vahai kia. Enana ambuvujekariembomeni ta enda ta irarako ere uatera avoiho vujarako ena,” ainge peroveta Isaiah nakiti kajarira.

17 Eto Galilee ta pambuna iji aramiteIesu na ke einge hande ere uatija, “Godna tohota embomeni siriketo umbuto titijigesuja avo iji auvetija avoeto ungota ari

Page 8: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 4:18 5 Matthew 5:18sasapura toto jo aherekevu,” ainge Iesu naena.

Iesu na ambotani kiti umbuna18 Eto Galilee hora ta isa ue Iesu na umo

o parari embo heriso Simon te amita nameiAndrew te avo kina. Eto enana o umbaribonga umo ta gosukeo bovunu 19 Iesu nakito enana ta degi ke einge ena, “Ungo naambo ambo ue have! Ungo o ere paritovaavo aingeto embo paravo avo ano kesova,”20 Ainge enu enana nei do ae bonga totoIesu ambo ambo ea. 21 Eto hora ta pahueIesu na embo Zebedee te amitameni herisoJames te John te enga jo ta arumbeto bongaperarari avo ihiritie mitio kito jage enu22enana tamamo te e nga te toto Iesu amboambo ea.

Iesu ta ate poekari(Luke 6:17-19)

23 Eto Iesu na Galilee enda ta tehueJudea embomeni ta ke kasari bande tapatoritie God na naingeto embomeni um-buto titi jigesuja amita duru javotohohande ereuatija eto ambure embomeni ueikokondikitiaetera. 24 Eto ainge pere ueiSyria embomeni te tapa na duru ingiheenana ta ambure nei te nei te umbariembomeni umbuto Iesu ta degi puvua.Eto ambure embomeni amo nei ambure jomemenga ari nei utu ingenimeni amburarinei ahihi sasapura na torari te tapa um-buto puvutuhuore uoi kokondekitiaetera.25 Eto embomeni isapamane da tapa tenumo ovitiho amita embomeni te Galileeembomeni te Jerusalem embomeni te endaJudea embomeni te umo Jordan ovitiho tamitiaetera embomeni te tapa Iesu amboambo ere uatera.

5Iesu na embomeni tiri hamo ta ate poekena(Luke 6:20-23)

1 Eto embomeni isapamane kito Iesu nabitito tiri ta arumbenu amita ambotanipuvuo 2 itiketo ate poekitie ke einge ena,3 “Eto embo amuna amita ahihi ta soverainono ae kito God na hondate aja penunueora embo avo God na titi jigihirou utu tavasiri te iresuja eto amita tunga javotohobe aisuja. 4 Eto embo amuna ari sasapuraavo eto si aisuja avo God na au osaga irae autunga javotoho aisuja. 5 Eto embo amuna‘na na’ ainge mane euja rate God tumota

euja amina enda tapa hoteto umbasujaavoeto tunga javotoho aisuja. 6 Eto emboamuna ari javotoho pere kesi uje peni vahaiere ua embo amita uje avo God na au kesujaavo eto tunga javotoho ere ua. 7 Eto emboamuna embo ta osaga kito jo euja avo Godna kito jo au hondate aisuja avo eto tungajavotoho ere ua. 8 Eto embo amuna jovahai eto God agi eora amina God kesoraavo eto tunga javotoho ere ora. 9 Eto isoropeiketo peka umbari embomeni avo God tameniundi ke aisora avo eto tunga javotohoere ora. 10Eto embo amuna ari javotoho ereua avo eto embomeni na ari nei te nei te namatuainge taekeora embo avo God na titijigihoi iriuja avoeto tunga javotoho ere ua.11Eto ungona ke be eova avo eto embomenina no javo aro sapura ururou ke sokovanei te nei te ijie ungota degi ta osaga ika-sora avo kito tunga osaga avojo. 12 Enanana ainge nombo God ta peroveta tapa tadegi ere uatera eto iji kombu te ungo naari jajavotoho isapamane hoteto umbasovaavoeto tunga javotoho be javotoho evujo.

Ungo enda ta aso te usasa te ra(Mark 9:50, Luke 11:33, 14:34-35)

13 Ungo enda tapa ta irirari aso aingegamo te ra rate aso ta peture beau iraeaisuja amo naingeto ehako peture au?Amita pure irae avoeto enda ta kehi eorebeoi utu na haito jaevekeora.

14 Eto ungo enda tapa ta usasa ra. Etoembo na tiri mende ta da kogombasoraamita titiha ari iraera embo tapa na kesora.15 Eto embo na usasa unduketo mane ovuto ta iketo gogovo aisuja rate i ta ekauusasa ururou embo tapa kesora. 16 Aingenombo ungota usasa evu embo tapa kioreeto ungota ari jajavotoho avo embomeni nakogue God Mamo Utu ta iriuja avo jakekaaisora.”

Moses ta ke pepeni avo ate poekena17Eto Iesuna kenei einge ena, “NaMoses

ta ke pepeni te Peroveta ta ke kajari te anoirae aja puvuone hotembarako avojo. Naavoeto puvuraera te ke amita be avo anopeni be au ungo ingova puvena. 18Na ungota degi ke peni be avo erena ingivujo! Etoiji kombu puvurae enda te utu te mitirouGod ta ke tapa Moses ta ikenu kajena avopere iresuja ke nei vahai mane nei aisuja

Page 9: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 5:19 6 Matthew 5:37rate matu kajari ainge inono ta irirou Godna amita uje tapa au irae au iji kombuta puvuresuja. 19 Avo eto embo amunaGod ta ke pepeni isapa vahai be poekasujarete nei embo nei ke pepeni ano poekajaengekasuja God ta titi jigari degi ai ta emboavo meni isapa ainge nombo ambu aisujarate embo amuna God ta ke pepeni tapajigamaue embonei jigama ara ate poekeujaembo amina God ta titi jigari ai ta embopajire be aisuja. 20Eto na ungota degi erenaMoses ta ke pepeni simba ari embomenijavo Pharisee te ate poekari embomeni teta ari jajavotoho eora avo nembeto evujo.Eto enana ta ari jajavotoho avo nembeto aeamo God ta simba ari degi ai ta mane bemane torasova.

Iesu na tumo eora ate poekena21 Ungo matu ainge ingiova amo Moses

na ohihi ta degi ke einge ena. ‘Ungo maneembo tavo amburesora eto ainge aisovaamo koto ta ganoka aisora’ ke ainge matuohihi na arira 22 rate ungota degi erenaembo amuna namei ta degi tumo aisujaembo amo koto ta ganoka aisora. Eto emboamuna namei ta degi ‘uta koan irae’ keaisuja embo avo council na ganoka aisuja.Eto embo amuna biso toro ke ijie amitanamei amo embo sapura ke aisuja emboamina ari amita mine avo donda sasapuragosukari degi ai ta i bevere ta evekasi au-vasuja. 23 Avo eto inena no hande God tadegi umbuto puvuto pene gaga ta tembasiue no namei na no degi ta tumo etija avohotembeto 24 God ta hande avo pene gagaengiti enda ta iketo pambuto namei gapeka kiti ejo, eto puvuto God ta handeumbuto pene gaga ta tembejo.

25 Eto embo na umo koto ta ganoka aisiue ke au ingito mane koto simba aisoa ratesau sau pambuto aja to ijie peka ejo etopeka ae amo koto eto embo amina umojudge ta ingeni ta ikau eto judge na umbutopolice ta ingeni ta ikau eto police na umotipura ta gosukaro toreto 26mitie no sapurata mine amo isapa te peni te ikitie iresoa.

Iesu na tiha paiha ate poekena27 Eto ke nei Moses ta kajari ai ta kogova,

amo ‘tiha paiha mane aisova’ ainge eora28 rate na ungo ta degi erena embo amunapamone kakara kito amita jo ta uje ue

hotembeuja amo jo ta tiha euja amo arisapura euja 29 avo eto no titi be hena na auumo sapura aisoa amo kuruketo gosukejopambai. Amo javotohora no hamo tapahamomemenga kiari degi ta mane pamba-suja rate donda vahai avo kiti ao iraesuja.30 Eto no ingeni be na au ari sapura aisoakito ingeni avo tiuketo gosukejo pambaiamita be amo ingeni amina au no hamotapa amo memenga kiari degi ta pamba-suja avo eto javotoho amo donda avo kitigosukejo.

Pamone jimbuto toari amita ke Iesu na atepoekena

(Matthew 19:9, Mark 10:11-12, Luke 16:18)31 Eto ke nei Moses ta kajari ai ta kogova

amo ‘Embo amuna ae toasi uje ue kito amoahari ta ari tapa avo kaeto ae ta ingeni taiketo toasuja’ ke ainge ijiore ingiova 32 ratena ungota degi erena. Eto embo amunaamita ae amo tiha paiha ae rate teho siotoau pambuto embo nei jimbasuja pamoneamite ivu eha amite tiha eto eora eto ivumatu amina ae touja avo eto sapura amoamitara.

Bada ta javo jigama eora ate poekena33 Eto ke nei ohihi na ijiore ingiaova amo

embo amuna ari do asi ke be na Bada ta javota aisuja avo mane toasuja rate aisuja amoBada ta javo jigama etija avo eto. 34 Rateungota degi erena, eto inena ke be pere aisiuje aisoa amo mane God ta javo jigama ueaisoa rate javo no pere avo jigama eto aisoa.Eto nei Utu ta javo ta mane ke be aisoa amoGod ta irari degi avo embo. 35 Eto maneenda ta javo ta ke peni aisoa amo God tautu tembari avo eto. Eto da Jerusalem tajavomane jigama ue ke peni aisoa amo GodMamo Utu ta king ta da ra. Eto amo da nomane ra. 36 Eto nei amo no siro tu ta javomane jigamauekepeni aisoa, amita be amoke peni retemo isapa do aisoa amina no sirotu ta ove mane au parara rete mo mumeaisuja. 37 Eto inena teho ‘aravora’ aisonaainge rete ‘mane aisona’ ke ainge pere ijieeto javo no pere avo jigama ejo. Eto javonei ta ke peni do aisoa ke ainge amo Satanta degi puvuja,” ainge Iesu na ena.

Ari sapura mine ikeora avo Iesu na atepoekena

(Luke 6:29-30)

Page 10: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 5:38 7 Matthew 6:1438 Eto Iesu na ke nei einge ena “Eto ke

nei Moses ta kajari ta eto ingiova amo ‘Etoembo na titi teto kurukasuja amo mineteto kurukasuja. Eto ti teto poekasuja amomine teto poekasuja’ 39Rate na ungota degierena, eto embo na no degi ta sapura doaisuja amomine asi mane hotembasoa. Etoembona no ovo be hena ta tasuja aherekejoovo anga hena ta tai. 40 Eto embo na noombari asari umbasuja embo amita degino pohuketo evari te tapa ikejo. 41 EtoRome ta isoro embo vahai na au umo amitaemo donda umbuto pambasoa kito degiisapa koso nembeto pambujo. 42 Eto emboamuna no donda umbasi penunu au ingitoamita ikejo. Eto nei teho jigama aisi ujeaisuja ikejo jigamaai.” ke ainge Iesuna ena.

Kitoho embo osa ari avo Iesu na ate poekena(Luke 6:27-28,32-36)

43 Eto Iesu na ke nei einge ena “Ohihina eore ingiaova ‘ungo ta namei kameiavo osa ue kitoho embo avo tumo evujo.’ainge ijiaetera 44 rate na ungota degi keeinge erena, ungota kitoho embo osa evujoeto tini kambari embomeni avoembo parievujo. 45 Eto ainge ue God Mamo Utu tairiuja amita meni undi be aisova. Amita beamo God na ari ainge eoi iji na embo sas-apura te jajavotoho te tapa hondate euja.Eto God na eoi ga na embo sasapura tejajavotoho te ta degi beuja. 46 Eto ungo osaeora embomeni avo pere osa ururovo Godna ungota hande javotoho ikaja ke manehotembasova. Ungo tax umbari embomeniuje ae eova rate enana te tapa osa mine araari avo kiarira. 47Etoungonaungotanameikamei pere pekeova amo ari javotohoman-era. Enana God kiae embomeni amite tapaari ainge amo eora. 48NoMama God Utu tairiuja amina ari javotoho pere euja avo etoainge nombo ari javotoho pere ue irivujo.”

6Hande naingeto ikasora avo Iesu na ate

poekena1 Eto Iesu na ke einge ena, “Ungo ari

jajavotoho embo na ungo jakeka ara enanata titi ta koto mane aisova. Eto ungo arijajavotoho embo na kiora araha tambutaaisova amo ungota God Mamo utu ta iriujana no ari ta mine javotoho mane ikasuja.2 Amo enana God jakeka pe na eora te jo

te tapa ae embomeni donda ambu embo tadegi hande ikasi ue kito ‘church’ jo ta datambuta huin huintie ikeora ainge avojo.Eto ari ainge ta mine amo embomeni nakoto jakeka ara uje eora. Eto ungota degi kebe na erena enana ta ari jajavotoho taminematu umbere irae etija God na hande neimane ikau umbasora. 3 Rate ungo handeikasi ue kito embo nei avo kioro ondikarina ikevujo 4 eto ainge amo no hande doondikari na ikasoa eto no ari javotoho doondikari na ere oa amo no Mama God nakito no ari tamine javotoho ikasuja.” aingeIesu na ate poekena.

Pari naingeto aisora avo Iesu na atepoekena

(Luke 11:2-4)5 Eto Iesu na ke einge ena “Eto ungo

pari asi ue kito embo pari hamo na eoraaingeko avojo. Enana amo embomeni nakito jakeka ara God ta jakeka ari bande jota eto degi peka ta araha tambuta eretoheteto pari eora eto ari ta mine amo embona kito jakeka eora avoeto ungota degierena, enana ta ari ta mine matu umbereirae etija. 6 Rate ungo God ta degi pari aisiuje aisova kito ondikari na ungota bandejo ta toreto bokiri ahureketo ungota MamaGod ta degi penunu evujo eto ungotaMamana ondikari na do aisova avo kito minejavotoho ikasuja. 7 Eto enana God kiaeembomeni na God be ingoja ke sio sao kosovahai be ijie pari eora 8 ainge avojo. Amitabe amo ungo penunu ae pekota ereva amoungota osaga deire ungota Mama God namatu kiarira 9 avoeto pari ta ke einge ijieevujo: Mama nangota, 10 Utu ta irioa javono otohu aisora Utu ta titi jigihoe uje noeora ainge nombo enda ta ikejo puvuroi.11 Nangota indari ikejo iji hekeri ta 12 etoembomeni na nangota degi ta do sasapuraeora avohotembeto tora ainge nombonan-gota ari sasapura inena hotembeto tojo.13 Engekari ta nango kiti umbaojo, eto sa-pura ta nango oreke (Eto no jekahoka tesovera te usasa te datoho iresora Amen.)

14 Eto ari sasapura hotembeto toariamita be amo eingera, eto ungo na embota ari sasapura hotembeto toasova aingenombo ungota Mama God utu ta iriuja

Page 11: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 6:15 8 Matthew 7:5amina ungota ari sasapura hotembeto toa-suja. 15 Rate ungo na embo ta ari sasa-pura hotembeto toae amo ungota Mamana ungota ari sasapura mane hotembetotoasuja.” ainge Iesu na ate poekena.

God ke be ijie donda ajirekeora avo Iesu naate poekena

16 Eto Iesu na ke nei einge ena “Enanahamo na pere God tumotepain ari em-bomeni na indari ajireketo tombu amisa nakuteto umo kutae teho iriora amo embona kito jakeka ara eora avoeto ungota degierena enana ta ari javotoho ta mine matuumbere irae etija eto nei mane God na ikauumbasora ari ainge avojo 17 Rate ungonaindari ajirekasi uje eto kito amo umo kuti-tie siro suvari ue evujo. 18Eto ungotaMamaGod vahai ungoga iji tapa iriuja amina un-gota ajirekari avo ondikari na kito ungotahande javotoho ikasuja.” ainge Iesu na atepoekena.

Donda umbuora avo Iesu na ate poekena(Luke 12:33-34)

19 “Ungo enda ta donda hamo ta hamo taumbavojo amita be amo ungota hajae vajaeavo soan na kahumbeuja ain timbasuja, etopegene embo na bande pejeto umbasora.20Rate God ta degi ta avo soan irae, ain iraepegene embo irae avoeto God ta irari degiai ta hajae vajae nununga evujo. 21 Eto nodonda irari degi ai ta no jo te hotembari tetapa iresuja.

No hamo ta usasa(Luke 11:34-36)

22 Eto no titi amo no hamo ta usasara.Avo eto no titi javotoho na au no hamo tapaamo usasa pere aisuja. 23Rate titi javotohoae amo hamo tapa amo mume pere aisujaeto jo te tapa mume kambujoro aisuja.

Indari ombari asari ta ke Iesu na atepoekena

(Luke 16:13, 12:22-31)24 Eto embo vahai amina embo heriso ta

ke agi ari haite manera. Amina vahai osaue nei tumo aisuja eto embo nei amita keagi ue nei amita ke uje ae aisuja eto aingenombo inena iji vahai amina God ta ke tekoro ta ke te agi ari haite manera.

25 Avo eto na ungota degi erena. Ungodo indito iresova eto do asuketo iresovaavo hotembu hotembu avojo, eto no irari

amo indari pere mane eto no hamo amoasukari pere manera. 26 Di i ta pambuoraavo kivujo. Enana donda be koveto turetoumbuto harau ta mane ikeora rate ungotaMama Utu ta iriuja amina enana ta indariikeoi indiora. Rate embo avo God ta degipeni bera eto di avo peni be manera. 27 Etoembo na hotembari isapamane na au amitaenda ta irari iji koso mane aisuja. 28 Ungobo naingeto asukaeteve avo eto mane os-aga kesova rate i buji ove nei te nei te mit-era avo kogue hotembevujo. Enana pureae eto bo kembae 29 rate donda embo beKing Solomon amita bo asukari amo i bujiemita kiari sago javotoho ainge manera.30 Rate God na i buji ta degi bo asukarijavotoho ikeuja eto iji nei amo karaun etoenda ta beuja, rate ungo i vuji mane ungoembo avo eto God na ungota degi asukarimane ikaute? Rate ungo God tumo ta be aeeova. 31 Avo eto osaga kogue ‘Do asukaro’ainge avojo. 32 Ke ainge amo God ke be aeembomeni na pere eora rate ungo dondaainge jigama eova amo ungota Mama Godmatu kiarira 33 avo eto kiti be kiti amoGod ta javotoho ari titi jigari avo jombureevujo eto amina ungota indari donda teirari donda te unduresuja. 34 Iji vahai vahaiamita osaga amo inono ra avo eto evito os-aga do puvuresuja avo mane hotembasova.Do puvuresuja avo evito kito aro tambuaisuja.”

7Embo nei ta ari sapura urumbari avo Iesu

na ate poekena(Luke 6:37-38,41-42)

1 Iesu na ke einge ena, “Umo embo neita ari sapura mane urumbasoa 2 eto aingeaisoa amo ainge nombo God na no degi taaisuja. Eto embo nei ta ari urumbasoa amoGod na ari no avo no urumbari ta hajireavo au kesoa. 3 Eto ungota namei ta arisapura isapa i sirivo ainge titi ta mitia avoere kogova rate ungota ari sapura peni amoi uhu ainge titi ta mitia avo do eto kiae ereove? 4 Eto namei ta degi ‘no titi ta i sirivomitia kondikano?’ ke ainge ijie ungota titii uhu na peiketija avo eto naingeto avo?5 Ungo ari sapura ondiketo ke sokova ariembomeni eto ungo ta ari sapura i uhuainge titi ta mitia avo kiti umbavo irae au

Page 12: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 7:6 9 Matthew 7:29javotoho na kon kon eto kogue namei tasapura isapa i sirivo ainge titi ta mitia avokondikevu.

6 Eto God ta ke amo Otohu avo eto Godta ke ingito ke be ae embomeni ta ikavojoenana ino o ainge hotembari irae avoetoenda ta hatikaro sapura ururou jandireketoikari embo kambuto hevasuja.”

God ta degi penunu ara Iesu na ate poekena(Luke 11:9-13)

7 Eto Iesu na ke ijie einge ena, “Penunuijiro ikau umbasoa, jombure ururo ikaukesoa, bahihiri ururo God na pe umo embohirikasuja. 8 Amita be amo embo amunapenunu aisuja amita degi God na ikasujaeto jombure aisuja embo amina tambasujaeto embo amuna bahihiri aisuja God na pehirikau embo amo torasuja. 9Ungo nei neimeni hatira te ra. Eto nomeni na no degi tabread penunu aisuja amo atara amita degimane ikasoa 10 eto umo o penunu aisujaamo o koso o mane ikasoa.

11 Ungo embo sasapura rate naingetoungota meniundi ta degi hande javotohoikasova avo ungo kiarira. Eto ungotamamaUtu ta iriuja amo hande embo be avo etoembo na amita degi penunu au javotohopere ikasuja. 12EtoMoses ta ke pepeni tapate peroveta ta ate poekari tapa te amita kesusu be amo erevira. ‘Eto inena embo naari javotoho do ao kesi uje ere ua avo pereamita degi ejo kioi’.”

Eto embomeni na degi peni toto degi isapata pambasora avo Iesu na ate poekena

(Luke 13:24)13 “Eto ari sapura embomeni ta evekari

degi amita pambari degi ai ta embomeniisapamane pahuore mimiseko euja ai tapambavojo 14 rate degi pe isapa orare petimbari avo jombure eto kito aita jenekihoneki ue pambuvujo. Amita tutumotairari datoho tambasova.

Embo ta ari amo i ta be aingera avo Iesu naate poekena

(Luke 6:43-44)15Eto embonei nei naGod ta ke hande ue

ate poekari sokova aisora avo eto be kogueirivujo. Ungo God ta undurari o ‘sheep’aingera eto enana o sheep ta ando asuketopuvuresora rate enana ta jota amo isoro ora. 16 Avo eto enana amunure avo enanata ari na harikau kesova ke amita be amo

eingera. Esi aniso ai ta hombare be maneumbuora eto nei i koririva ai ta oga maneimbuora. 17 I javotoho na be javotoho eujaeto i sapura na be sapura euja. 18 Eto neiindari i ta indahu mane puvuresuja eto in-dahu i ta indari javotoho mane puvuresuja19 rate indahu i kito tapa andage eto jarobeto evekasuja. 20 Eto ainge nombo enanaGod ta ke sokova tirari embomeni ta arina harikau enana amunure avo ungo bekesova.

Bada na ‘Na umo kiaera’ aisuja(Luke 13:25-27)

21 Eto nau degi ta ‘Bada, Bada’ ijirariembomeni nei uhoho na God ta simba aridegi ta mane torasora rate God Mama Ututa iriuja amita ke agi eora embomeni aminapere torasora. 22 Eto ari sirikari iji puvurouembo isapamane na nau degi ta ke eingeaisora, ‘Bada, Bada dago javo no ta God take hande eora, eto ahihi sasapura kurum-beora eto sovera no na ari nei te nei te ereovora.’ ke ainge aro ingito 23kemine enanata degi einge aisona, ‘Na ungo kiaera. Ungoari sasapura embomeni avo eto ke nau agiae ere ovova toto beto pambuvu,’ ke aingeaisona.”

Bande heriso gerikari embo amita hihi(Luke 6:47-49)

24 “Avo eto embo amuna ke nau ingitoagi aisuja embo amo kiari embo bera etoembo amina bande karu hamo ta gerikenu25 ga beto umo muenga puvutuhunu pis-ara pajire puvuto bande tena rate bur-ereketo beae amita be amo koro hamo taavo eto. 26 Eto ke nau ingito agi ae emboamo embo amita hotembari irae bandehora ta gerikenu 27 ga beto umo muengapuvutuhunu pisara pajire puvuto bandekoheketo benu umo na umbuto pambuna.”ainge Iesu na ate poekena.

Iesu amo kiari embo bera28 Eto ke erevi tapa enu irae enu em-

bomeni tapa tiri ta areto mitia amina keavo ingito mani mini ea. 29 Amita be amoIesu ta ate poekari amo enana ta ke pepenikiari embomeni ta ke ainge mane kiariembo be na ate poekitia ainge ea.

8Iesu na enu embo kondena(Mark 1:40-45, Luke 5:12-16)

Page 13: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 8:1 10 Matthew 8:271 Eto Iesu tiri ta eto vovunu embo na

ambo ta oroviketo bea. 2 Eto embo vahaihuika na andirari avo eto osaga koguemiti-aetija amina puvuto paunge teteri eto Iesuta degi ke einge ena, “Bada, umo uje etokito ejo ando nau javotoho ai.” ainge enuIesu na, “Na ainge uje ere ona.” 3 eto amitaingeni jujuruketo tame ue ke einge ena,“Umo javotoho e.” ainge enu embo ta andojavotoho enu 4 Iesu na ke einge ena, “Inge!embomeni ta degi mane ao ingesora, ratetiti tambu eto pambuto priest ta degi ejono ando javotoho kito embo tapa au ingoreeto Moses ta ke pepeni agi ue God ta handepene gaga ta ikejo.”

Rome ta isoro titi jigari embo ta pure embovahai avo Iesu na enu kondena

(Luke 7:1-10)5 Eto Iesu na da Capernaum ta pahunu

Rome ta isoro titi jigari embo vahai avotambunu penunu einge ena, 6 “Bada, naupure embo vahai na ambure umbuto isariirae bande jo ta sereketomemenga te osagakogue mitia.” ainge enu 7 Iesu na ingito keeinge ena, “Aravora, na pambuto embo avoano kondasuja,” ainge enu, 8 “Bada, aingemanera,” ena, “Na embo sapura avo etonau bande ta mane torasoa rate ai mitiepe na ejo nau pure embo kondai. Amoeingera. 9 Namo te tapa nau embo okoseta sovera jigama ue pure eona avo eto nanau isoro embo ta degi pambu aisona pam-basuja eto nei ta degi hae aisona huresujaeto nau pure embo ta degi einge e aisonaaisuja avo eto ainge nombo ejo kondai.”10 ke ainge enu Iesu ingito mana mana etoembomeni amita ambota ere puvutuhua tadegi ke einge ena, “Na ungota degi erena,embo emina na tumota be ere ua. NaIsrael enda ta Israel embo eingeko tam-baera 11 eto ungota degi ke be erena Godta degi ta pondo iji puvurou sose emboihane embo na puvuto Abraham te Isaacte Jacob te ga pondo aisora. 12 Rate enanaIsrael embomeni avo God ga irora javeroikena rate umbari uje ae eora avoembo Godna gosukau araha ta pambuto mume tamitie si ijie ti kakambuketo kiroro kiroroijie iresora” 13 Ke ainge Iesu na embomenita degi eto isoro titi jigari embo ta eingeena, “Umo pambujo. Umo do tumota ereoa avo ano kesoa.” ainge enu embo amitapure embo na iji amina kondena.

Iesu na embomeni isapa mane kokon-dekena

(Mark 1:29-34, Luke 4:38-41)14 Eto Iesu na Peter ta bande ta pamb-

uto Peter ta imboti ambure hamo bevereunu besi ta sereketo mitinu kito 15 ingenita tame enu hamo bevere irae enu eretoIesu indari undunu indina. 16 Eto mumesihukitinu embomeni na ahihi sasapura natorari embomeni isapamane umbuto Iesuta degi puvua. Eto Iesu na amita ke na ahihisasapura kurumbenu pahuo ambure be avoenu irae enu kokondekea. 17 Eto ari aingeaisuja amo Peroveta Isaiah na matu kiti taeinge kajena, “Amina nangota memengaosaga ambure tapa umbuto pambasuja.”ainge Isaiah na kajena.

Ambotani nei uhoho na jo tapa na Iesuambo ambo aera

(Luke 9:57-62)18 Eto Iesu na embo isapamane areto

mitio kito umo jiroromba ovitiho ta pam-basi uje eto ambotani ta degi ke enu e nganununga eto pambasi uo 19 Judea embota ke pepeni ate poekari embo na Iesuta degi ke einge ena, “Ate poekari embo.Umo nainge pambasi ere oe avo na umotepambasi nununga ere ona.” ainge enu20 Iesu na ke mine einge ena, “O koropuna enda koveto to ta iriuja eto di na ngaiketo iriuja rate embo ta Meni sereketoevari degi iraera,” ainge ena. 21 Embo neiamo Iesu ta ambotani vahai amina ke eingeIesu ta degi ena. “Bada, na pambasona tekiti pambuto nau mama ambija avo kovetoungote pambane.” ainge enu 22 Iesu na,“Na ambo ambo ue hae, ahihi amburariembo na ungo eonga hamo amburari embokovasora.”

Eto Iesu na enu pisara te eva piri te jamoena

(Mark 4:35-41, Luke 8:22-25)23 Eto Iesu na amita ambotani ga e nga

ta bitito pahuo 24 pisara pajire be puvutoumo ta tenu piri peni vahai puvuto e ngajo ta overekenu huhurumbeto beasi unuIesu e nga jo ta evo unu 25 amita ambotanipambuto ujeo erenu, “Bada, nango sari araere ua, nango hondate e!” ainge eo 26 Iesuna, “Ungo do oju ere ove? Ungo na betumota ae avo eto oju ere ova.” Ke aingeeto ereto pisara te eva piri te ta degi jamoara ke enu eva jamo eto bisi bisi ena. 27 Eto

Page 14: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 8:28 11 Matthew 9:15embomeni na kito mani mini eto “Emboemo do aingere? Pisara te eva te na amitake agi eto jamo etera,” ke ainge ea.

Eto Iesu na embo heriso ahihi sasapura naandirari enu javotoho ea

(Mark 5:1-20, Luke 8:26-39)28 Eto umo ovitiho ta pambuto degi javo

Gadara ai ta puvuto Iesu na embo herisoahihi sasapura na andirari avo eto emboikari sape ari panga pe ai ta mitiaeteraavo tambuna. Eto isoro embo avo etoembomeni na degi aita isa pambae joruere uatera. 29 Eto ahihi sasapura na Iesukito gagaha ijie einge ea, “God ta Meniumo nangota degi do ao? Nango iji kombute memenga kesora iji avo puvurae kiti tanango ta hajire ikaote?” ke ainge 30 etoenana ta engitita o ohu isapamane mitiokito 31 Iesu ta degi penunu einge ea, “Etoumo nango kurumbasi uje eto kito kurum-bejo o ohu oromita jo ta pambare,” aingeeo 32 Iesu na, “Ungo pambuvu” ainge enu oohu ta jo ta pambuo o tapa na heti i ta etoumo joremba ta beto umo ta indito sasariea. 33 Eto o ohu ta simba ari embopo naari avo kito tutuveto da ta pambuto ahihisasapura na andirari embopo ta degi vasirido puvuna avo tirio ingia, 34 eto da em-bomeni tapa na Iesu kesi uje eto pambua.Eto pambuto kito Iesu enana ta degi avototo pambaja ke ea.

9Iesu na utu meni-amburari embo enu kon-

dena(Mark 2:1-12, Luke 5:17-26)

1 Eto Iesu na e nga ta bitito umo ovitihota pambuto amita da ta puvuna. 2 Etoembo vahai utu meni-amburari avo etobesi ta serekari mitiaetija avo embomenina umbuto Iesu ta degi puvuo enana betumota ere ua avo Iesu na kito utu meni-amburari embo ta degi ke einge ena, “Noari sasapura avo hotembeto ere toturitonaavo eto tunga javotoho e.” ainge enu,3 Judea embomeni ta ke pepeni kiari em-bopo na amita ke ingito ungo eonga kemine ara ea, 4 Eto enana ta hotembari doere puvutohua avo Iesu na kito enana tadegi ke einge ena. “Ungota jo ta hotembarisapura do eto ere puvutohoi? 5Ari haitekodavore? Eto embo na no ari sasapura eretoturitona aisuja amo ari ngahia retemo

embo na umo kondeto ereto pambu aisujaamo ari ngahia re? 6 Ungo ke be ae ereova avo eto God na embo ta Meni ta degisovera ikari amina enda ta embomeni ta arisasapura hotembeto touja avo ungo ke beava ari erevi aisona,” ainge enana ta degieto hapereketo utu meni-amburari embota degi einge ena, “Ereto no besi siriketoumbuto bande ta pambujo,” ainge enu,7 ereto bande ta pahunu 8 embomeni nakito joru ue God na embo ta degi sovera is-apamane ikena avo hotembeto God jakekaea.

Iesu na Matthew umbunu ambo ambo ena(Mark 2:13-17, Luke 5:27-32)

9 Eto Iesu na degi avo toto pahue embota tax sirikari embo javoMatthew avo pureari besi ta arumbeto mitinu kito amboambo aja ke enu Matthew ereto Iesu amboambo ena. 10 Eto Iesu na Matthew tabande ta indie mitinu tax sirikari embopote Moses ta ke pepeni poekari embopo tena puvuto Iesu te amita ambotani te gaarumbeto indie mitio, 11 enana Phariseesembomeni na ari avo kito Iesu ta ambotanita degi einge eto ingia, “Ungota ate poekariembo na do eto embo sasapura ga ere in-dei?” 12ke avo ijio Iesuna ingitomine eingeena, “Doctor na ambure umbae embomenita degi mane pambuja rate ambure umbariembomeni ta degi pere pambuja. 13EtoGodta ke kajari ta einge mitia, ‘Ungota o tetopene gaga ta tembari avo na uje ae rateungo embomeni kito jo ururou osa ava ujeere ona.’ ke amita be avo deire pambutoungo eonga siriketo kivujo. Na puvutoembo jajavotoho mane rate sasapura avoano kokonjeketo God ta degi puvurora oruue ere ona.”

Ajirekari be avo Iesu na ate poekena(Mark 2:18-22, Luke 5:33-39)

14 Eto John bapataito ari embo ta am-botani nei uhoho na Iesu ta degi pu-vuto einge eto ingia, “Enana Pharisee em-bomeni te nango te ungotenau ari matuavo eto matuainge donda ajireketo eorarate do eto ambotani no na donda ajirekaeteho iriore?” ainge eo 15 Iesu na ke mineeinge ena, “Eto embo na kakara jimbutopondo aisuja amo amita namei kamei naajirekari hotembae tunga javotoho na in-diora rate embo pambasuja amo nameikamei na osaga kogue indari ajirekasora

Page 15: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 9:16 12 Matthew 10:3ainge nombo na irae asona iji puvuto erehua amikote enana osaga kogue indariajirekasora.

16 Eto ari mamatu ta ari amo bande sisiainge pasarira. Eto embo na sisi eha ojetokaeto hirasuja amo iji na kajau giroro etotohekasuja, ehako ga beasuja. 17 Eto neiamo kae harau gogore na jasari ai ta kaetureto mane ikeora burereketo beasuja avoeto harau eha geriketo tureto ai ta ikasujaamo javotoho na iresuja.”

Iesu na Judea ta embo okose ta iae matuamburari avo enu vasiri te erena

(Mark 5:21-43, Luke 8:40-56)18 Eto Iesu na ke ainge ijie mitinu Judea

ta embo okose vahai na amita degi pu-vuto paunge teteri eto ke einge ena, “Nauiae eha ahoi umo pambuto ingeni tembaovasiri te eraja ere puvutuhona.” ainge enu19 Iesu te amita ambotani te amiga pambua.20 Eto degi ta pahuo pamone vahai amo juatapa 12 amita jo ta sasaga ere vovuatijaamina Iesu kito 21 einge hotembena, “naamita bo tame aisona amo kondasona,”ainge hotembitie kuhota puvuto amita bopetiki ta tame unu 22 Iesu egerembeto kitoke einge ena, “Nau iae tunga javotoho ejo.Umo na tumota be ere oa avo eto kon-dasoa,” ainge ijinu amikote pamone amokondena.

23 Eto Iesu na Judea ta embo okoseta bande ta puvuto torenu bijapuri ariembomeni puvuto sisi sasi ijie mitio kito24 “Ungo araha ta pambuvu! Kakara emoaburaera teho evo ere ua,” ainge enu enanake avo ingito kege ganini eo. 25 Iesu naenu tambuta pahuo kakara sereketomitinaai ta toreto amita ingeni ta jiginu vasiri teerena 26 Eto ari ainge ena amita duru avoenda embomeni tapa ingia.

Iesu na titi kuru ari embo heriso enu titikundeto kia

27 Eto Iesu na degi avo toto pahunu titipoan ari embo heriso na duru ingito itiketoIesu ambo ambo eto gagaha ijie ke einge ea,“David ta Meni, nango ta osaga kito jo e!”ainge ijio 28 Iesu bande jo ta torenu titi poanari embopo ambota toreo, Iesu na enanata degi einge eto ingina, “Eto ungo hotem-biteva amo na ungota titi hirikari haite avohotembitevete.” ainge enu “Bada, nangoainge ere hotembitera” ke ainge eo 29 Iesuna enana ta titi ta tame ue ke einge ena,

“Ungo ke be do ereva ainge puvuresuja,”ainge ijinu 30 titi hirikenu kia. Eto Iesu naenana ta degi ke ngahia na einge ena, “Arierevi embo nei ta degi mane avo ingesora,”ainge ena.

31 Rate enana Iesu ta ke agi ae eto pam-buto enana ta embomeni tapa ta degi eoingia.

Iesu na enu ke ambu embo itiketo ke ena32 Eto titi kuru ari embo ta titi hirikenu

pahuo embo vahai ahihi sapura na torariavoeto ke ambu mitiaetija avo embomenina umbuto puvuo 33 Iesu na ahihi sapurakurumbenu pahuo embo amo itiketo keenu embomeni na kito mani mini eto keeinge ea, “Nango ari einge Israel enda takiae pekota ari erevi ere kogora.” ainge ea34 rate enana Pharisee embomeni na kitoungo eonga ari ainge avo asi ue Iesu ta degitini kambari ue ke einge ea, “Amo ahihisasapura ta okose na amita sovera ikeujaavoeto ahihi sasapura ere kurumbitia.”

Iesu na embomeni kogunu jo ena35 Eto Iesu na da tapa ta tehue Judea em-

bomeni ta giu ari bande amita duru javo-toho avo hande ue embomeni ta memengaambure enu irae ena. 36 Eto embomenihamo mine umbae ue osaga neite neitekogue mitiaetera avo Iesu na kina ratehondate ari irae o sheep simba eora emboaingeko irae kito jo ena. 37 Avoeto amitaambotani ta degi ke einge ena, “Be na pu-pusumbeto sari ere ua rate ondeto umbariembo isapamanemane 38avoeto i bemamota degi penunuevujo pure embonei ikau beondare.” ainge Iesu na ena.

10Iesu na apostel tapa 12 umbuna(Mark 3:13-19, Luke 6:12-16)

1 Eto Iesu na amita ambotani 12 jageenu vahai ta puvuo enana ahihi sasapurakurumbara ambure nei te neite aro irae ajasovera ikenu umbua. 2 Apostel 12 amitajavo amo erevira: kiti amo Simon Peter teamita namei Andrew te ra, nei amo emboZebedee tameni heriso James te John te ra,3 eto nei amo Philip te Bartholomew, etonei amo Thomas amite matu tax umbariembo, javo Matthew amite ra, eto nei amoAlphaeus ta meni James amite Thaddaeus

Page 16: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 10:4 13 Matthew 10:28te ra eto 4 nei Simon ra (embo amita jo va-hai embomeni na Rome ta gavamani isorona taekasi uje ea.) eto embo nei amo Judasda Kerioth embo te amina Iesu umbutoisoro embomeni ta ingeni ta ikena.

Apostel 12 amina pure ara ikenu pambua(Mark 6:7-13, Luke 9:1-6)

5 Eto Apostel 12 avo Iesu na ikenu pam-basi uo onde katari ke einge ena, “Ungoenda nei embo ta enda ta mane pambasovaeto Samaria embomeni ta da ta mane pam-basova 6 rate Israel embomeni o sheep namaine pambarako ere ora amita degi pam-buto 7ke erevi hande evujo. ‘God na tohotaembomeni siriketo umbuto titi jigesuja ijipuvuto ere hua’ ainge ijie 8 ambure umbariembomeni evujo kokondekare eto ambu-rari amite tapa evujo vasiri te erare etohamo ta ambure nei te nei te tapa avo evujohamo javotoho are eto ahihi sasapura ku-rumbevujo pambare. Eto ungo sovera um-beva amo koro ikae teho umbeva aingetokoro umbarimane hotembasova rate embohondate ari javotoho evujo. 9 Ungo korotapa mane juruketo umbuto pambasova10 eto nei ombari asari te utu goru nei teeti savo te tapa mane umbuto pambasova,amita be amo ungo pure javotoho aisovaavoeto embomeni na ungo unduresora.11 Eto ere pahuma da ta puvuto toravoembo javotoho amuna ungo peketo un-duresi aisuja amita bande ta toreto mitimapure irae au pambasova. 12 Eto bande tatoreto ‘Peka ungota degi iroi’ ainge evujo.13 Eto bande amita embomeni na ungo osaue pekasora amo javotoho ari enana tadegi iresuja rate enana ungo mine pekaeasora amo ungota javotoho ari enana tadegi iketeva avo taekevujo 14Eto da daminaungo pekae osa ae aisora eto ungota keingari uje ae aisora amo ungota utu onihojaevekevujo beau toto pambuvujo. 15 Naungota degi ke be erena, iji kombu arisirikari iji te da ungo pekae aisora amitaembomeni ta degi God na hajire ngahia bengahia na ikau da Sodom te Gomorrah teta embomeni na isapa kesora aingekomanekesora.

Memenga osaga kiari iji puvuresuja(Mark 13:9-13, Luke 21:12-17)

16 Ingivujo! Ungo ikari embo nanenaungo o sheep umbuto kitoho o ta ikarako

ere ona avoeto ungota pambari degi jirekipoeki eto kogue siro jigama ue ari sasa-pura tapa hotembae pambuvujo. 17 Eto bekivujo. Embomeni na ungo andito umbutoikaro koto ta hetasova nei Judea ta giu aribande ai ta ungo esi na ejembaromemengakesova. 18 Eto na avoembo embo na ungokings te enda titi jigari embopo te ta titita ganoka ae ikaro heteto ke nau tapaavo avo ingesora. 19 Eto ungo koto asoraiji te ke do aisova eto ke naingeto aisovaavo hotembavojo. Iji amina ke do aisovaamo God na ikau aisova 20 Eto ke handeaisova amoungotamane aisuja rate ungotaMama God ta Ahihi na ijirou pe no ta etopuvuresuja. 21 Eto iji puvuresuja amikoteembo na namei kitoho embo na taro am-burora enana ta ingeni ta iketo toasoraainge nombomamone nameniundi ta degiaisora. Eto meniundi na ereto emone ma-mone kitoho embo na taro amburoja iketotoasora. 22 Eto ungo nau javo vahai avoetoembo tapa na ungo ta degi tini kambariaisora rate sovera eto irirovo tutumota Godna ungo orekasuja. 23 Rate da vahai naau memenga kesova da avo toto oju tutu-veto pambuto da nei ta irivujo eto emoreke be na erena ungota ke hande ari pureIsrael enda ta da tapa mane avo iraesujarate Embo ta Meni kiti puvuresuja. 24 Atepoekari embo avo nombora kiari jombureari meni avo isapara eto nei titi jigari emboamo okosera te amita pure embomeni amoisapa ra. 25 Avoeto atepoekari embo ta arido aingere ke aisora avo kiari jombure arimeni ta ari ainge nombo ke aisora. Eto neititijigari embo ta ari amo sapura ke aisoraamo pure embomeni te tapa ari sapura keaisora. Ke amita be amo embomeni nana Satan ke eora avoeto ungota ari kitourumbitie Satan ta pure ari embomeni keaisora.

Ungo embomeni mane joru aisova(Luke 12:2-7)

26 Avo eto ungo joru avojo. God take matu ahurekari tapa hirikano kesova.27 Eto hi te kumumu ke na erena ungo iji teda tambuta isara na aisova. 28 Eto ainge ijieembomane joru aisova. Embo amo tari am-burari haite ra te embo ta ahihi tari inonoaera. Rate God amo embo ta hamo te ahihite tapa tau amburou ari sapura embo tahajire umbari degi ai ta memenga ari kiari

Page 17: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 10:29 14 Matthew 11:10haitera avo eto God vahai joru evujo. 29 Etodi siripeta tamine amopenimane ra herisoavo 2 toea na ombuto umbaetera aingerarate di siripeta vahai na sio mane enda tabeto amburesuja rate amita amburari ijipuvurou ungota Mama God na aravora ijiekogurou beasuja. 30Eto nei amo ungota utata siro tu doingere matu God na eteketokiarira 31Avoeto embomeni na ungota degido aisora avo joru avojo. Ungo nombora.Ungo di siripeta aingeko manera.

“Nango Keriso ta tohora” ainge aisora(Luke 12:8-9)

32 Eto embo amuna ‘Na Keriso ke beijie ambo ambo ere ona avo eto na amitatohora’ ke ainge embomeni ta degi aisujaamo embo avo naura ainge Utu ta nauMama ta degi aisona, 33 rate embo amunaembomeni ta titi ta na ke be ae aisuja amoUtu ta God ta degi embo avo naura kemaneaisona.

Na peka umbari embo mane rate na isoroembora

(Luke 12:51-53, 14:26-27)34 Na enda embo ta peka umbuto puvu-

rari hotembavojo, na peka umbari embomane rate isoro umbari embora. 35 Napuvuto ere ona amo meni na ereto mamoga jujune aisuja, iae na ereto e ga jujuneaisuja eto nei amo imi na ereto imboti gajujune aisuja. 36 Eto ke nau avoembo embota kitoho embo be amo amita javo vahai naaisora.

37 Eto embo amuna amita e te mamo teosa ue na osa ae aisora amo ambotani nauari haitemanera. Eto nei amo embo amunaamita meni te iae osa ue na osa ae aisujaamo ambotani nau ari haite manera. 38 Etoembo amuna amita i atahu umbuto nahatiresona tain ai ta haito pambari uje aeaisuja amo ambotani nau ari haite manera.

39 Eto embo amuna vasiri eonga ue ujeamita ta pere pambasuja amita vasiri avobeto pambau irae aisuja. Rate embo amunanamo avoembo amita uje tapa jene ambueto iresuja embo amina vasiri be avo tam-basuja.”

Ari ta mine God na ikau umbasora(Mark 9:41)

40 “Eto ke nau ijie pahurovo embo amunaungo kito javo katitie besi tiresuja amona ungo ta ikari embo avoeto nau degita arako aisuja eto Mama God amo ikari

embonau avoeto amita degi ta arako aisuja.41 Eto God ta ke hande ari embo na God tadegi mine umbasuja ainge nombo God take hande ari embo avoeto peketo omenaaisuja embo amite tapa God na hande ikauumbasuja. Eto embo javotoho avo embona kito peketo omena aisuja embo amigatapa God ta degi hande umbasuja. 42 Eto kebe erena amo embo amuna nau ambotanivahai kito ambotani nau avoeto umo jamoikau indesuja embo amoGod na hande ikauumbasuja.”

111 Eto Iesu na amita ambotani 12 ainge ke

erevi ate poekenu irae enu da nei nei daamita engitita embomeni ate poekasi etoGod ta ke hande asi da avo toto pambuna.

John Bapataito ari embo ta ke agi ari em-bopo Iesu ta degi puvua

(Luke 7:18-35)2 Eto John Bapataito ari embo tipura ta

mitie Keriso na ari tapa do do ena avo duruingito amita ke agi ari embo ikenu Iesu tadegi pambuto einge eto ingia, 3 “John naembo puvuresi unu duru ikena amo umorete mo o embo amo ambota puvurou avoejo ingore,” 4 ke ainge eo Iesu na enanata degi ke mine einge ena, “Eto do erekogova eto do ere ingihova avo pambutoJohn ta evujo ingoi. Ari amo erevira: 5 titivahaikari embomeni titi hiriketei ere ko-gora, popora embomeni hae ere ora, andosapura embomeni ando javotoho ere ua,onde susundukari embomeni onde ahim-betere ere ingihora amburari embomenivasiri te ere kokondikitera, eto hoivo em-bomeni ta degi duru javotoho ke hande ereore ingihora. 6 Eto na tumota ue ke beijie embomeni na tunga javotoho be ereora, ainge pambuto 7 John ta evujo ingoi”ainge enu John ta ke agi ari embomenipambasi uo Iesu na embomeni ta degi keeinge ena, “Eto John ojagatambuta mitinaai ta ungo do kesi pahave? Sasaha pisarana kajeoi ujiji euja avo kesi pahavete? 8Neikiari bo ove javotoho asuketo euja avo kesipahavete? Bo ainge amo King ta bandeta pambuto kiaeteva. 9 Rate evujo ingone,amo peroveta vahai kesi pahavete? Amoperoveta be avo pambuto kogava 10 amitabe amo erevira. Peroveta matu amina Godta ke einge kajari mitia ‘God na amita pure

Page 18: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 11:11 15 Matthew 12:2meni ta einge eria, Na nau duru hande ariembo kiti ikano pambuto no pambari deginununga aisuja’ ke kajari ainge mitia amoJohn puvuresuja amita ke ra, 11Avo eto un-gota degi erena, embo nombo be nombo aepekota amo John na ena. Eto God na tohotaembomeni siriketo umbuto titi jigari ijipuvuresuja amita duru avo John na handeuija avo eto John amo nombokora rateembo amuna God ta titi jigari ta torasujaembo amo John nembeto nombo be aisuja.12Rate John ta ke hande ari iji te eto puvutoeha oroho emite embomeni na God ta titijigari ta torasi uje ue sunumbo sunumboue putuhore embo sasapura na ai ta torasiembo nei mima mama ue ere puvutuhora.13 Eto John ta iji kiti ta amo peroveta tapaeto Moses ta ke pepeni amite tapa na Godta titi jigari ta ke ere ijiaetera amo perovetaElijah ehako puvuresuja ainge ea 14 avoetoungo enana ta ke avo ke be ari haite kitoJohn ta ari amo Elijah ta ari inono ra aingekiaeteva. 15 Eto ungota onde irirou kito keerevi ingivujo.

16 Eto embomeni eha mitera amita arimo do aingekore? Amo meni isasaraho nada tambuta arumbeto boru jumbarako ereora nei uhoho na ereto 17 ‘Nango jimbarita sesena asi ue ire tivasi uje etera rateungo ire tivari uje ae, nei embo ambija avosesena ue si asi uje etera rate ungo si ariuje ae’ ari aingeko ove 18 John puvuritaja,eto amina indari ajirekitaja nei wine indaeuija avo embomeni na kito ‘Ahihi sapura natoritaja avoeto ere ua’ ainge ijiera. 19 EtoEmbo ta Meni puvija amina indari te winete tapa indiuja avoeto embomeni na kito‘Embo erevi kivu, amo okope undurari em-bora eto jai indari embora amina tax koroumbari embomeni amite embo sasapuranei te nei te ga namei euja’ ainge eora rateGod ta ari be avo kito ke be aisora” aingeIesu na ena.

Da nei nei avo Iesu ke be ae ra(Luke 10:13-15)

20 Eto da nei nei ai ta Iesu na ari soveranei te nei te ena avo embomeni na kito arisasapura toto egerembae avoeto da amitaembomeni avo Iesu na ke ngahia na eingeena, 21 “Oio da Chorazin te da Bethsaidate ta embomeni ungota degi osaga pajirebe puvuresuja. Eto ari sovera nei te neite ungo keva avo da Tyre te Sidon te ta jo

ta ari ainge aetena amo amita embomenina ari sasapura matu toasi bo baiki nakajari avo asuketo amisa na kutaetera rateungo na ari sasapura toari uje aera. 22 Naungota degi ke be na erena, God na arisiriketo hajire ikari iji te ungo na hajirengahia be avo kesova da Tyre te da Sidonte da embomeni na osaga kesora aingekomane kesova. 23 Eto ungo da Capernaumembomeni ungo eonga sovera ungota naereto God ta degi bitesi ere ovete? AvoGod na kito umbuto gosukau Satan ta degibeasova. Eto ari sovera nei te nei te ungotada ta uena avo da Sodom ta aetena amoda Sodom embomeni na kito ke be aeteraavoeto mane evekaetija. 24 Avoeto God naari sirikari iji te ungota ari sasapura avoetoosaga peni vahai ikau kesova eto da Sodomembomeni na isapa kesora aingeko mane.”ainge Iesu na ena.

Nau degi ta jangu indesi have!(Luke 10:21-22)

25 Eto iji amikote Iesu na ke be ijie Godta degi einge ena, “Mama God, Utu te endate ta Bada, kiari no erevi avo ondiketeisiro peni embomeni na kiaera rate kiariirae embomeni ta degi hirikete ere kogoraavoeto na umo jakeka erena, 26 Mama ujeno re javotohora!” 27 ainge eto embomenita degi ke einge ena, “Nau Mama God naamita pure tapa ingeni nau ta ikena. EtoGod Mamo vahai na amita Meni ta ari bekiarira eto Meni vahai amina Mamo Godta ari tapa kiuja eto embo Meni sirikasujaamina pere kesora.

28Avo eto ungo donda bouka umbari avoeto pegogo embomeni nau degi ta havejangu indari ikane. 29 Eto namo ga kajuevujo eto vahaita ue ungo ate poekane. Nangahia ari embomane avo eto ungota ahihimine umbuto sovera aisuja 30Eto ungotenapure vahaita ue bouka umbuto osagamanekesova.”

12God ta jangu indari iji avo Iesu na ate

poekena(Mark 2:23-28, Luke 6:1-5)

1 Eto iji isapa amita ambota God ta janguindari iji amina Iesu te amita ambotani tena degi amo embo ta rice pure jo ta avoeto pahue Iesu ta ambotani na beuje unurice isapa poeto umbuto india. 2 Ari avo

Page 19: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 12:3 16 Matthew 12:26Pharisee embomeni na kito Iesu ta degita ke einge ea, “Amo God ta jangu indariiji rate do eto no ambotani na nangota kepepeni poeketo pure ere ore!” ainge eo3 Iesu na ke mine einge ena, “Ungota ohihiDavid na ari ainge nombo ena avo ungoke eteketo kiaere? Iji vahai amina amiteamita embomeni te na beuje unu indari neitambae 4 eto God ta bande ta toreto breadmatu God ta degi hande ikari avo umbutoindia. Eto bread amo ke pepeni avo etoPriests na pere indiora rate beuje avo etobread umbuto india. 5 Eto nei amo Mosesta ke pepeni kajari ai ta ke vahai mitia avoPriests na temple jo ta God ta jangu indariiji te pure eora amo ke pepeni poekeorarate amo enana ta pure avo eto eora avoeto amita sapura irae. 6 Na ungota degierena, Temple ta ari avo ari eha nau degi taeto puvuja amina nembitia 7 amita be amoGod ta ke ta einge kajarira. ‘Amo ungotao teto heveto pene ikari mane rate jo ariavo uje ere ona.’ ainge God na eria eto keemita be kiaeteva amo ungo na ari sapuraae embomeni erevi avo mane pehumbaaeteva 8 ke be amo Embo ta Meni amo Godta jangu indari iji amita simba ari embora.”ainge Iesu na ate poekena.

Ingenimeni amburari emboavo Iesuna enuingeni javotoho ena

(Mark 3:1-6, Luke 6:6-11)9 Eto Iesu na degi avo toto God ta pari ari

bande ta torena. 10 Eto ai ta embo ingenimeni-amburari mitina avo eto embomenina Iesu koto ta pehumba asi pambuto eingeeto ingia, “Eto embo na God ta jangu indariiji te embo au kondasuja amo nangota kepepeni poekaute?” ke ainge eo, 11 Iesu nake mine einge ena, “Eto ungo embo vahaita o sheep na hoto tu be ta beasuja amoo mamo na beto ohikau bitoute? aisuja,12 eto o sheep ta mine amo embo ta mineainge mane, isapara, avo eto embo na Godta jangu indari iji te embo nei hondateaisuja amina ungotenau ke pepeni manepoekasuja” ke ainge Iesu na embomeni tadegi ijie 13 ingeni meni-amburari embo tadegi ke einge ena, “No ingeni jujuruke”ainge enu ingeni jujurukenu ingeni neijavotoho amiga inono ena. 14Ari avo Phar-isee embomeni na kito tumo eto degi amo

toto pambuto naingeto Iesu taro ambure-suja avo itiketo ke kasea.

Iesu amo God ta ke agi ari Meni ra15 Eto Pharisee embomeni na Iesu taro

amburoja ke kasea avo kito degi avo totopahunu embomeni isapamane ambo amboue pambua. Eto ambure embomeni avoIesu na kito enu kokondekeo 16 tapa do enaavo ke hande eore amita javo peni eujataekena. 17 Eto ke ainge ena amita be amoGod na peroveta Isaiah ta degi ke eingeenu kajena avo puvuroja ena, 18 “Nau pureari meni siriketo umbena amo erevira. Naembo erevi osa ere ona eto amita ari tapakogue tunga javotoho ere ona. Na amitadegi Ahihi nau ikano beto torau embo tapata ari siriketo hajire ikasona amita duru avoenda tapa ta hande aisuja. 19 Eto aminagagaha eto boru jumbari ke mane aisuja.Eto da tambuta heteto ke isara na maneaisuja. 20 Rate amina ivo ambu embomeniorero orero eto simba ue hondate ara ujeeora embomeni avo jo au pure ngahia auirae au ari jajavotoho pere hetasuja. 21 Etoenda tapa na nau pure ari meni kogue arijavotoho puvuresuja avo hotembitie tungajavotoho aisora.” ainge enu Peroveta Isa-iah na kajena.

Satan ta sovera avo Iesu ta sovera na nem-bena

(Mark 3:20-30, Luke 11:14-23)22 Eto embo vahai ahihi sapura na torari

avo eto pe vahaikari eto titi vahaikari avoembo na Iesu ta degi umbuto puvuo Iesuna enu titi te pe te hirikenu kogue ke ena.23 Eto Iesu ta ari avo embomeni na kitomani mini ue ke einge mine ara ea. “Emboemo ungotenau hondate ari embo Davidta Meni eha puveite?” 24 Eto Phariseeembo na ke avo ingito tumo ue ke mineeinge ea, “Ahihi sasapura ta titi jigari javoBeelzebul amina sovera embo emita degiikitioi amina ahihi sasapura kurumbeuja.”ke ainge eo 25 Iesu na enana ta jo kito keeinge ena. “Ungo do ere hotembiteve? Etoenda vahai na ereto kateketo eonga bitaeto isoro aisora enda amo ivo ambu etoiji koso mane iresuja. Eto da retemo javovahai na kateketo isoro aisora amo sapurabe eto irae aisuja, 26 eto ainge nombo Sa-tan ta pure ari embomeni na ungo oengakateketo eonga bita eto isoro aetera amo

Page 20: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 12:27 17 Matthew 12:47matu irae aetera. 27 Eto na ahihi sasapuraBeelzebul ta sovera na kurumbari ke erevarate ungota ambotani na ahihi sasapurakurumbeora amo sovera amuta na ere ore?Eto ungota ambotani na ahihi sasapurakurumbeora avoeto enana na ungota ariavo matu siriketo kito sapura ke erera.28 Amo Beelzebul ta sovera na ae rate Godta Ahihi na sovera ikitioi ahihi sasapurakurumbeona. Eto ari nau avo kogue Godta titi jigari iji ungota degi puvija avo ke beevujo. 29Etonei amoembonabuvure embota bande pejeto kiti andiresuja kito amitabande pejeto donda pegene aisuja. Kitiandirae amo mane pegene aisuja. 30 Eto kebe amo embo amuna namoga kajuae aisujaamo nau kitoho aisuja eto nei o togo jigariembo namoga pure aisora rate namogapure ae embomeni amokitoho eto oujekariembomeni pere ra. 31 Avo eto ungota degierena embo na ari sapura tapa do aisuja pena eto ari na amo God na hotembeto toarihaitera, rate embo amuna God ta AhihiOtohu ta degi ke sapura aisuja. Ungo na ereova avo God na mane hotembeto toasuja.32Eto embo amuna Embo taMeni ta degi kesapura aisuja amo God na hotembeto toarihaite ra. Rate embo na Ahihi Otohu ta degike sapura do aisuja ke avo God na matute eha te eto ambota mane hotembetotoasuja.

I be javotoho te sapura te(Luke 6:43-45)

33 Eto i javotoho amita be amo javo-tohora eto i sapura ta be amo sapurara.Eto i javotoho retemo sapura re amo i bena kito teka eora. 34 Ungo o koso o tameni undira, ungo embomeni sasapura avoeto ke javotoho ari inono ae ra. Eto joenetasuja amo pe ta puvuresuja. 35 Etoembo javotoho na ke hande asi jo ta jom-bure aisuja amo javotoho tambuto handeikasuja, rate embo sapura na ke hande aisijo ta jombure aisuja amo ke sapura peretambuto hande aisuja. 36 Eto ungota degierena God na embo ta ari sirikasuja iji teembo na enda ta mitie ke sapura vahaido ijija avo mane teto hatiresuja rate tapaharikari perekari aisuja. 37 Eto ke do ereovova amina God na ungo siriketo ungoembo javotoho retemo sapura ke aisuja.”

Pharisee embomeni Iesu na ari vahai God tasovera umbuto aja penunu ea

(Mark 8:11-12, Luke 11:29-32)38 Eto ke pepeni ate poekari embopo te

Pharisee embomeni nei uhoho na eretoke einge ea, “Ate poekari embo, God tasovera umbuto ari vahai e kiore.” aingeeo. 39 Iesu na ke einge ena, “Ungo God kiaeari sasapura na enetari embopo, na God tahajire kesi uje ere ova rate mane kesovabe! God ta hajire vahai be ano kesova amoPeroveta Jonah amita ari avo ano kesova.40 Eto Jonah na iji 3 ainge eva o peni amitaoti jo ta evina ainge nombo Embo ta Menina iji 3 ainge eva jo ta iresuja. 41 Eto emboJonah na ereto daNineveh embomeni ondekatenu enana ingito ari sasapura toto Godta degi puvua avoeto sirikari iji te God naau da Nineveh embomeni na ereto ungopehumba aisora. Eto be ingivujo. Jonahta ari amo isapara rate ari eha umbuto erehona amo peni vahai be ra. 42 Eto endaSheba taQueennadegi hoi be ta eto puvutoKing Solomon ta onde katari ke inginu johaperekena avoeto God na ke sirikari ijite Sheba ta Queen na ereto ungo nau keingae eova embomeni avo pehumba aisuja.Solomon ta ate poekari amo isapa rate nauamo peni be ra.

Ahihi sapura egerembeto puvuresuja(Luke 11:24-26)

43 Eto ungo embo sasapura eha mitevaungo ta degi do puvuresuja avo onde kata-sona ingivujo. Ahihi sapura na embototo ere pahua rate irari nei jombure ereumakara ojaga tambu pere 44 avoeto irarimatu ta egerembeto puvuresuja eto bandegajiketo egeto ari avo kito tunga javotoho45 eto pambuto namei kamei tapa 7 ungosasapura pere amiga iresi umbuto puvure-suja. Eto embo amita sapura kiti amoisapara rate jo be egae hamo avo egetijaavoeto amita sapura amo hamo ta hamo taere ua ainge nombo ungo na ere ova.”

Iesu na amita e te amita namei kamei teamo amunure avo harikena

(Mark 3:31-35, Luke 8:19-21)46 Eto Iesu na embomeni ta degi ke ijie

mitinu amita e te namei kamei te Iesu tadegi ke asi araha tambuta simba mitio,47 embo vahai na kito Iesu ta degi ke eingeena, “Ki, no aja te namei kamei te no degi ta

Page 21: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 12:48 18 Matthew 13:28ke asi puvuto araha ta umo simba mitera,”ainge enu 48 Iesu na ke mine einge ena,“Nau aja amunure eto nau namei kameiamunure?” ainge eto 49-50 amita ambotanita degi ingeni na kikiteto einge ena, “Emboamuna nauMamaUtu ta iriuja amita ke agieuja amo nau namei kamei te du emone teaja mane te ra avoeto nau namei kamei beeto aja be amo erevira” ainge Iesu na ena.

13Be urari embo ta ke(Mark 4:1-9, Luke 8:4-8)

1 Eto iji amikote Iesu na bande toto umotiuka hora ai ta pambuto arumbeto em-bomeni ate poekena 2 Eto embo isapamanepuvuto hora ta arumbeo degi inono enuIesu bitito e nga ta arumbeto 3 timuhatirarike na ke nei te nei te ate poekitie einge ena,“Iji vahai embo na rice be urasi pambuto4 ihaja enu nei degi tambu ta bena avo di nakito beto irae indina 5 eto be nei bena amoenda ngijiri ta avoeto amo ope ena 6 ratesusu kambae avoeto iji na kajenu giroroena. 7 Eto be nei i basa ta bena amo erenarate basa na andinu sapura ena. 8 Eto benei amo enda javotoho ta beto ereto beisapamane ekena amo be nei 100 nei 60 nei30 ainge ekena. 9 Eto ungota onde iriroukito ke erena erevi ingivujo,” ainge Iesu naena.

Iesu na do eto timu hatirari ke na atepoekena avo harikena

(Mark 4:10-12, Luke 8:9-10)10 Eto Iesu ta ambotani na Iesu ta degi

puvuto ke einge eto ingia, “Umo do etotimu hatirari ke na embomeni ate erepoekite?” ainge eo 11 Iesu na mine eingeena. “God na tohota embomeni siriketoumbuto titi jigesuja amita ke amo ungotadegi araha tambuta ikari rate enana ta degita amo ondikari na ikari ra. 12 Ungo Godke be ereva embomeni ta degi kiari isapamitia avoeto amita hamo ta nei God naikau inono aisuja. Rate enana God ke beae embomeni ta kiari isapa avo God naumbau irae aisuja. 13 Eto enana ta degitimu hatirari ke na ate ere poekitena amoenana titi te ra rate kiae eto onde te ra rateingae 14 avoeto peroveta Isaiah na enanata ari amo einge kajena, ‘God na ke eingeeria, Embomeni emina ingito eora rate bemane ingesora eto kon kon eora rate be

mane kesora. 15 Eto amita be amo enanaingaesira ue onde susunduketera eto titibavahaiketera. Eto ainge ae amo titi nakiaetera eto onde na ingaetera eto jo na behotembaetera. Eto egerembeto nau degi tapuvuraetera amo umbuto ano kondaetera,’ainge God na enu Isaiah na kajena.

16 Rate ungo amo titi na ere kogova etoonde na ere ingihova avoeto javotoho un-gota degi puvija. 17 Eto ungota degi erena,ke javotoho etene ere ingihova eto erekogova avo peroveta te God ta embomenimamatu na kesi uje ea eto ingesi uje ea rateae ra.

Be urari embo ta ke be avo Iesu na harikena(Mark 4:13-20, Luke 8:11-15)

18 Na ungota degi ve urari ta be harika-sona ingivujo. 19 Enana God ta titi jigari take avo ingito ingae sira aisora amo embodegi tambuta mitie i be puvuja aingekora.Ke gamo poekari embo na puvuto be oretoumbasuja. 20 Eto embo nei enda ngijiri tamitie be puvuja. 21Amo embomeni nei Godta ke ingito tunga javotoho eora rate ke avojo ta beae avoeto God ke be ae embomenina enana ta degi ngahia aisora amo enanaosaga kito tora aingeko nombora. 22 Etobe nei i basa ta beari amo embo God ta keingarira rate enda ta vasiri amita osaga etonaingeto koro mamo aetija amita osaga naandiuja avoeto be ekari inono ae aingekonombora. 23 Eto be nei enda javotoho tabeuja amo embo ai mitie God ta ke ingitoke be euja aingeko nombo amina be isapa-mane eketo be 100 nei 60 nei 30 ekeujaaingera.” ainge Iesu na ena.

Bive arita timu hatirari ke24 Eto Iesu na timu hatirari ke nei

einge ena, “God na embomeni tohoamita siriketo umbuto titi jigesuja amoeingekora. Embo vahai na rice be javotohoamita pure ta uritinu 25 mume sihukenuembomeni evopo uo kitoho embo vahaina puvuto pure jo ta bive eraja bive ta beihaja ena. 26 Eto rice ereto be ekitinu bivena ereto botukenu 27 pure mamo ta degipure embo na puvuto ke einge ea, ‘Bada,umo donda be perekari urita rate bive amonainge eto eretei?’ ainge eo, 28 ‘kitohoembo vahai na bive ta be umbuto puvutoihaja uija avoeto eretija,’ ainge enu pureari embopo na, ‘Nango pambuto bive ara

Page 22: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 13:29 19 Matthew 13:52uje ere oete?’ ainge eo 29 pure mamo na‘Mane, bive asoa rate rice ga jigito uasovaavoeto bive mane aisova te 30 rice bive gamitie gasa au avo pure embopo na bive gaueto bive punduto i ta ikaro evikitirou riceavo nau harau ta ikasora’.” ainge ena.

I javo Mustard ta timu hatirari ke(Mark 4:30-32, Luke 13:18-19)

31 Eto Iesu na timu hatirari ke nei eingeena, “Eto God na embomeni amita tohosiriketo ere uhua amo eingera. I javomustard amita be amo isapa be avo ungokiarira. 32 Rate embo na be vahai umbutoamita pure ta urau ereto pajito pure tadonda tapa nembeto i ainge euja. Eto dina puvuto amita hatu ta aritie ahamo eora,aingekora.”

Timu hatirari ke flour pajirari sivo ta umb-uto puvuna

(Luke 13:20-21)33 Eto Iesu na timu hatirari ke einge ena,

“Eto God na embomeni toho amita umb-uto titi jigesuja amo flour ta pajirari sivoaingekora. Eto pamone na bread borasi ueisapa umbuto flour baiki vahai ga tavasujaamo pajito pajire be aisuja, aingekora.”

Iesu ta timu hatirari ke(Mark 4:33-34)

34 Eto Iesu na da embomeni ta degi ke benaharikae rate timuhatirari ke nei te nei tena ate ere poekitiaetija. 35Eto timu hatirarike na ate poekasuja avoeto peroveta vahaina matu einge kajena, “Eto utu te enda teari iji te eto puvuto eha oroho emikote nauke peni erevi ae embomeni ingae avo etotimu hatirari ke na ano ingesora.” ke aingeGod na ijinu peroveta na kajena.

Bive ari ta timu hatirari ke avo Iesu naharikena

36 Eto Iesu na embomeni toto bande jota torenu amita ambotani na puvuto amitadegi eto ingia, “Bive pure ta erari amita kebe avo nango ejo ingore,” ainge eo 37 Iesuna ke be harikena. “Be javotoho urariembo amo Embo ta Meni ra 38 eto endatapa amo amita pure ra eto be javotohoamo embomeni God ta toho siriketo um-bari ra. Eto bive erari amo embo sapurata embomeni ra 39 eto kitoho embo puvutobive eraja ihaja ena amo Satan ra. Etobe pojari iji amo iji kombu te ra eto bepojari embo amo God ta anera. 40 Bive

ueto pupunduketo iketere eveketija aingenombo iji emita tutumota ari ainge amopuvuresuja. 41Amo Embo ta Meni na amitaanera ikau enda ta puvuto ari sasapuraara engekari embomeni te embo sasapuratapa amite umbuto hajire umbari degi tagosukaro beto 42 bevere kogue sisi sasi ijieti kakambuketo kiroro kiroro ijie iresora.43Eto God ta embomeni na God ta irari degita pambuto iji ta usasa aingeko eto iresora.Ungo onde irirou kito ingivujo.” ainge Iesuna harikena.

Koro enda ta koveto ahurekari amita timuhatirari ke

44 “Eto God na embomeni siriketo um-buto titi jigesi ere ua amita ke be amokoro te donda jajavotoho te ainge enda takoveto ahurekari avo embo nei na kovetotambasuja amo ehako ahureketo osa osaue pambuto amita donda tapa siriketo um-buto pambuto enda mamo ta degi dondakoveto ahurekari enda avo ombuto umba-suja aingekora.

Daremo javotoho ta timu hatirari ke45 Eto nei amo embo na God ta titi jigari

ta torasuja amo eingera, embo na daremojavotoho be umbasi jombure ere ua 46 etovahai tambasuja amo sago javotoho be avoeto ombuto umbasi amita donda tapa avoombuto koro umbuto koro amina daremoavo umbasuja aingera.

Umo o parari amita timu hatirari ke47 Eto God na embomeni siriketo umbuto

titi jigesuja amo eingera. Umo o parariembona amo jorembapeni ai ta beto bongaumo ta gosukeore umo o nei te nei te na48 toreto pevitioi umbuto gorukeore horata vitioi indari o siriketo uhue indahu ogosukeore sari euja aingekora. 49 Eto aingenombo iji kombu ta anera na beto endatapa ta pahue embo jajavotoho siriketouhue 50 embo sasapura i peri ta gosukarobeto evekitie ti kiroro kiroro ue sisi sasiaisora.

Kiari ehaha te manatu te51 Eto ke erena ere ingihovete?” ainge

Iesu na ambotani ta enu, “Dago ere in-gihera” ainge ea 52 avoeto Iesu na eingeena, “Avoeto ungo God ta ke kiari umbariembomeni amunaGod ta titi jigari ta toretoambo ambo aisova amina kiari mamatu tekiari ehaha jajavotoho te avo hande aisova,

Page 23: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 13:53 20 Matthew 14:21pondo embo na amita oho i ta bitito dondanei te nei te hande euja ainge nombora.”

Da Nazareth embomeni na Iesu ta ke ingariuje ae ea

(Mark 6:1-6, Luke 4:16-30)53 Eto Iesu na timu hatirari ke erevi enu

irae enu degi avo toto 54 tohota pajirari data pambuna. Eto pambuto giu ari bandeta toreto ke ate poekitinu embomeni ingitomani mini eto ke einge ea, “Embo eminakiari te sovera te naingeto umbuto puvei?Eto ari nei te nei te erevi naingeto ereoi? 55 Amita mamo amo bande gerikariembo ra, eto amita e Mary te amita nameikamei James te Joseph te Simon te Judas te56 du emone te tapa ei mitera te kiari erevinaingeto umbuto puvei?” 57 ke ainge ijieIesu ta ke ingari uje ae ea.

Avoeto Iesu na enana ta degi ke eingeena, “Na ke be na erena amo Peroveta ta keamo degi tapa be tapa na ingesora rate daamita be eto amita javo vahai embomeni namane ingesora.” ainge ena. 58 Eto enanaIesu tumota be ae avoeto Iesu na enanakiora ari nei te nei te ae rate isapa be enukia.

14JohnBapataito ari embo ta tunga avoHerod

na tiukena(Mark 6:14-29, Luke 9:7-9)

1 Eto iji amite Galilee Province ta GavanaHerod na Iesu na ari nei te nei te tapa doena amita duru ingito amita 2 simba ari em-bomeni ta degi ke einge ena, “Embo aminasovera isapamane jigamaue ari nei te nei teere ua amita be amo embo amo John Bap-taito ari embo avo amburari ta eto eretoere ua,” ainge Herod na ena 3-4 amita beamo John Bapataito embo amburae mitieHerod ta namei Philip isembitie ke eingeena, “Umo ke pepeni poeketo no hovatuHerodias jimbuto mitea,” ke ainge pere ereijiaetija avo Herodias na ke avo taekasi ujeeto Herod ta enu John avo andito chain napunduto tipura ta gosukena. 5 Eto Herodna John tau amburoja uje ena. Rate em-bomeni na John amo peroveta ke ea avoetoamita degi mine do aisora avo hotembetotona. 6 Eto Herod e na ingena amita ijipuvunu pondo uo Herodias ta iae na iretivenu Herod na kito tunga javotoho 7 etoHerodias ta iae ta degi amita do umbasi uje

aisuja avo hande ikasi onde enu pambutoe ta degi enu 8 e na ke einge ena, “Na ujeere ona avo John Bapataito embo ta tungaavo tiuketo heva ei ta siro tembeto umbutopuvujo.” ainge enu 9 Herod na tunga os-aga kina rate amina pondo ta torukea em-bomeni amita degi ke matu ikena avoetotoasuja inono ae avo eto osaga kogue amitapure embomeni ta enu 10 pambuto Johntipura ta mitina ai pambuto John ta tungatiuketo 11 heva ta tembeto umbuto umoroue mitia ai ta puvuto Herodias ta iae taikeo umbuto pambuto e ta ikena. 12 EtoJohn ta ambotani na John ta hamo umbutopambuto koveto ahureketo toto pambutoIesu ta degi John ta tunga tiuketo umbuaamita hihi avo tirio ingina.

Embo tapa 5,000 avo Iesu na unduna.(Mark 6:30-44, Luke 9:10-17, John 6:1-14)

13 Eto John Bapataito ari embo ta tungaavo Herod na tiukena amita duru avo Iesuingito eonga iresi e nga ta bitito embo iraedegi ai pahunu embomeni kito enana ta datoto Iesu ambo ambo ue utu na pahuo umoireremba hora ta jorembeto 14 Iesu puvutohora ta bitito embomeni utu na puvuaenana ta ambure nei te nei te avo kito joena avo eto enu kokondekea. 15 Eto turebovunu Iesu ta ambotani na puvuto Iesu tadegi ke einge ea, “Iji irae ere ua eto degi hoira avoeto ejo embomeni da ta egerembetopambuto indari koro na ombuto umbutoindito evore.” ainge eo 16 Iesu na ke mineeinge ena, “Aravora, tovu iriroro ungo naindari ikevu indore,” ainge enu 17 enana“Nango ta degi indari irae rate bread tapaisasaraho pere eto umo o isasaraho 2 aingeavo pere mitia,” eo 18 Iesu na, “Aravora in-dari aravo umbuto havu,” ainge ena. 19 Keainge eto enu embomeni tapa enda ta areobread 5 te umo o 2 amite umbuto titi ita eto God peketo osa enu irae enu breadperiketo ambotani ta ikenu umbuto pam-buto embomeni undua. 20 Eto embomenitapa indio inono enu indari itete siriketoumbua amo hambija tapa 12 ainge ai taetiti eo pevitina. 21 Eto embo perekari tapa5,000 ainge amina airi te meni hatira tetapa india.

Eto Iesu na umo hamo ta haito pambuna(Mark 6:45-52, John 6:15-21)

Page 24: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 14:22 21 Matthew 15:1922 Eto embomeni indari indio irae enu

Iesu na amita ambotani kiti ikenu e ngata bitito umo ovitiho ta pahuo Iesu eongamitimite enu embomeni sisiketo pahuo23 pari asi umo eonga heti i ta bitito pam-buna. Eto mume sihukitinu eonga mitinu24 e nga kiti pambuna avo pisara peni vahaite eva piri pajire te titi vuju ta eto puvunaavoeto pambari haiteko mane unu 25 ihounga itiketo vivitinu enana ta degi Iesu naeva hamo ta haito puvutuhunu 26 amitaambotani na kito joru ue hori gagaha ijie“embahe puvija” ainge ijio 27 Iesu na kemine sausau eto einge ena, “Ke aingetovu amo namora, joru avojo,” ainge enu28 Peter na ke einge ena, “Bada, umo re te,ejo ingito umo hamo ta haito iesina,” aingeenu 29 Iesu na, “Aravora, beto hae,” enuPeter na e nga toto eva hamo ta haito Iesuta degi imite 30pisara ta sovera kito joru etoeva ta huhurumbeto bovue jage eto ena.“Bada na hondate e,” ainge enu. 31 Iesuna ingeni sau sau jujuruketo Peter jigito keeinge ena, “Umo ke be ae embo, umo do etona tumota ae re?” ainge eto 32 e nga jo tabivitio pisara jamo ena. 33 Eto embo tapanga jo ta Iesu ta degi tumo te pain ue jakekaeinge ea, “Umo God ta Meni be ra,” ke ea.

Gennesaret ta ambure embopo avo Iesu naenu kokondekea

(Mark 6:53-56)34Eto umoovitiho ta pambuto enda Gen-

nesaret ta puvuna 35 amita duru avo ikeoGennesaret da tapa ingito ambure embopoumbuto Iesu ta degi puvuto 36 enana amitabo petiki ta jigito kokondekasi penunu eo,aravora, ainge enu, embo tapa Iesu ta botame eto kokondekea.

15Pharisee embomeni ta ari(Mark 7:1-13)

1 Eto Pharisee embomeni te Judea ta kepepeni ate poekari embomeni aingeto daJerusalem ta eto Iesu ta degi puvuto 2 keeinge Iesu ta degi eto ingia, “No ambotanina do eto ungotena Judea embomeni ta kepepeni agi ae ue ingeni egae teho indarijigito indiore?” ainge eo 3 Iesu na mineeinge eto ingina, “Eto ungo do eto God ta kepepeni poekitie ungota ate poekari amboambo ereove? Amita be amo 4God na eingeena, ‘No aja mama ta ke agi ue hondate

ejo.’ eto nei amo embo amuna aja mamata degi ke sapura aisuja amina God ta kepepeni ere poekitia eto ari ere ua amitamine amo embo na tau amburesuja. EtoGod ta ke pepeni ainge mitia rate ungo arisapura einge ate poekitie ere ova. 5 Emboamita donda mitia amo e mamo hondateari haiteko rate donda emo God ta ra ijiee mamo hondate ae euja amo aravora ijieungo na ate ere poekitova 6 eto ainge pereue God ta ke pepeni be avo poekitie ungotaari avo ambo ambo ere ova. 7 Ungo tungaheriso embopora peroveta Isaiah na ungota ari kogue ke be na einge kajena, 8 ‘Godna einge eria, ‘embomeni erevi pe na Najakeka erera rate enana ta jo amo hoi ta ra.9 Enana ta ate poekari amo enda ta vasiripere avo erera avoeto enana ta jakeka ariamo be mane ra’.’ ainge God na enu Isaiahna kajena.”

Donda deina au embo ta pe avo God ta titita tongopa aisuja

(Mark 7:14-23)10 Eto Iesu na embomeni tapa amita ke

ingora jajage enu puvuto auveto ingesijamopo eo Iesu na ke einge ena, “Ke nauingihe be kivujo, 11 donda deina embo tape ta toreto beasuja aminamane God ta titita au embo ta jo tongopa aisuja rate pe tado puvuresuja amina au embo ta jo ton-gopa aisuja,” ke ainge Iesu na enu 12 amitaambotani na puvuto kumumu ke na eingeea, “Ke eha etea avo Pharisee embomenina ingito tini kambari ere ora amo erekogoete?” ainge eo 13 Iesu na kemine eingeena, “Ke be erena, i be tapa nau Mama Ututa iriuja amina urae eonga erari avo uasora14 avoeto ungo enana Pharisee embomenitovujo enana titi kuru ari embopo na titikuru ari embomeni titi jigihera, eto titikuru ari embo amina titi kuru ari embonei avo kiti umbuto pambuto enana pete hoto ta beto memenga kesora.” aingeenu. 15 Peter na ke einge ena, “Ke ereaavo be harikejo ingore.” ainge enu 16 Iesuna “ungo enana ainge nombo be ingae re?17Eto donda pe ta toreto oti ta beasuja amoehako araha ta puvuto irae asuja, 18 ratedeina pe ta puvuresuja amo embo ta jota eto puvuja eto donda amina eoi God tatiti ta tongopa euja 19 amita be amo embotari amburari tiha ari eto nei pegene ari

Page 25: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 15:20 22 Matthew 16:4ke sokova ari embo nei ta javo eore sapuraeuja, hotembari sasapura ainge amo embota jo ta eto puvuto eoi embo avo God tatiti ta tongopa te euja. 20 Rate ungo ingeniegeto indova etera rate ari amina mane auembo tongopa ambu aisuja.” ke ainge Iesuna onde katena.

Enda Canaan pamone na Iesu tumota ena(Mark 7:24-30)

21 Eto Iesu na degi avo toto da Tyre teda Sidon te mitia amita enda ta pahunu22 pamone vahai amo Judea pamone man-erate Canaan pamone amina Iesu ta degipuvuto jage eto einge ena, “Bada nau,David ta Meni, iae nau ahihi sapura natorari avoeto memenga osaga kogue mi-tovona, osaga nau kito na jo e,” ke aingeena 23 te Iesu na ke ingina amo mine aeenu amita ambotani na puvuto amita degipenunu einge ea, “Pamone emina amb-ota ue ke esosa eria avoeto ejo toto pam-bai,” ainge eo 24 Iesu na, “God na Israelembomeni, amita o sheep maine pambariamita perekari na iketei puvena” ainge enu25 pamone avo puvuto Iesu ta utu ta betogogovo eto ena, “Bada, na hondate e,”ainge penunu enu 26 Iesu na ke mine eingeena, “Amo javotohorami meni ta indariumbuto ino ta gosukarote?” ainge enu27 pamone amina “Bada amo ke be rate inomamo ta indari ite gaga suvu ta beasujaavo ino na indesora amo tehora,” ainge enu28 Iesu na, “Pamone, umo na tumota be ereoa avoeto umo do uje ere oa avo aisona.”ke ainge enu iji vahai amina pamone ta iaekondena.

Iesu na embomeni isapamane enu kokon-dekea

29 Eto Iesu na enda avo toto umo tiukajavo Galilee hora ai ta pambuto heti vahaibitito arumbetomitinu 30embomeni isapa-mane na enana ta popora ari embomeni tetiti kuru ari embomeni te tunga vahikariembomeni te tapa umbuto Iesu ta utu ta ik-erekeo seserekeo Iesu na enu kokondekea.31 Eto popora embomeni itiketo hae eatiti kuru ari titi hirikea tunga tatahimbariitiketo ke ea ari avo embomeni na kitomanimini ue Israel ta God jakeka ea.

Iesu na embo 4,000 unduna(Mark 8:1-10)

32 Eto Iesu na amita ambotani jage enupuvuo enana ta degi ke einge ena, “Em-bomeni erevi nau degi ta puvuto mitie ijiheriso nei vahai totora amina indari iraeetija avoeto na jo ere ua. Eto ikano data pambasora amo degi ugorota beuje naivo ambupu aisora,” ainge enu 33 amitaambotani na ke einge eto ingia, “Nangoojaga tambu ei ta naingeto indari tam-buto embo isapamane erevi unduroro?”ainge eo, 34“Ungota degi bread tapa doingemitei?” ainge Iesu na enu, “Nango ta degibread tapa 7 ainge emite umo o heriso beemite ainge avo mitia.” ainge eo 35 Iesuna enu embo tapa enda ta areo 36 breadte o te umbuto God ta degi osari iketobread periketo amita ambotani ta ikenuumbuto pambuto embomeni undua. 37 Etoembomeni tapa indio inono enu Iesu taambotani na indari itete siriketo umbuaamo hambija tapa seven ainge avo etitieo pevitina. 38 Eto embomeni india amoembo perekari tapa 4,000 ainge amina airite meniundi te tapa india. 39 Eto indio iraeenu Iesu na embomeni ikenu pahuo e ngata bitito pambuto degi javo Magadan tapuvuna.

16Pharisee embomeni na God ta hajire avo

Iesu na au kesi eto ingia(Mark 8:11-13, Luke 12:54-56)

1 Eto enana Pharisee embomeni te Sad-ducees embomeni te na puvuto Iesu take be kesi uje eto amina au God na Ututa eto hajire au kesi eto ingio, 2 Iesu nake mine einge ena, “Eto iji vovuoi ungooje pinono kogue evito iji javotoho aisujaainge eova 3 eto nei iho bujau kuma teroukogue ga beasuja ainge eova. Ungo ututa hajire kiova avo kito ke be ereva rateiji eha emita hajire nei te nei te ikari amoungo ere kogova te kiaesira ere ova. 4UngoGod hotembae ari sasapura embomeni ehamiteva ungo God ta hajire kesi penunuereva avo mane kesova rate Jonah na enahajire vahai avo kesova.” ke ainge etoenana toto pambuna.

Pharisee te Sadducee embomeni ta atepoekari sapura amita ke

(Mark 8:14-21)

Page 26: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 16:5 23 Matthew 16:285 Eto Iesu ta ambotani na indari tapa

umbae jenambueto toto umo tiuka ovi-tiho ta puvua 6 eto Iesu na enana ta degionde katari ke einge ena, “Enana Phariseete Sadducee embomeni ta bread pajirarisivo sapura ra avoeto indovojo,” ainge enu7 enana ke mine ara eto einge ea, “Dagobread toto puvera avoeto eria.” ainge ijiemitio 8 Iesu na ingito ke einge ena, “Ungoindari umbuto puvurae eteva amita ke doeto ere kasiteve? 9 Ungo ari nau mo kiaeue erevete? Embo tapa 5,000 na breadtapa 5 indio inono enu indari itete hambijaisapamane ueva avo hotembae ue erevete?10Eto embo tapa 4,000 na bread tapa 7 indioinono enu indari itete hambija isapamaneueva avo hotembae ue erevete? 11 Na keeha erena amo bread toto puveva amitake aera te ke erena amita be amo ungokiaere? Eto erena amo enana Phariseete Sadducee embomeni ta bread pajirarisivo be kivujo amo sapurara.” ainge enu12 amita ambotani kia amo bread pajirarisivo be mane rate Pharisee te Sadduceeembomeni ta ate poekari avo be kito toaraue ke amore ena.

Iesu amunure avo Peter na ena(Mark 8:27-30, Luke 9:18-21)

13 Eto Iesu na da Caesarea Phillipi amitaenda engitita ijimite pambuna. Eto ai mitieamita ambotani ta degi ke einge eto ingina,“Na Embo ta Meni rate na amunure keeore?” ainge enu 14 enana ke mine eingeea, “Embo nei uhoho na amo umo JohnBapataito ari embo ke eora eto nei uhohona umo Peroveta Elijah ke eora eto neiamo Peroveta Jeremiah eto Peroveta neinei ainge ke eora” ainge eo 15 “Eto ungonaamo na do ke eove?” ainge enu, 16 SimonPeter na ke mine einge ena, “Judea embota hondate ari embo, umo Kerisora. Godvasiri te amita Meni avo vahai enda tapuvurarira,” ainge enu, 17 Iesu na, “John tameni SimonPeter umokebena erea avoetoumo tunga javotoho ejo. Ke emo embo bisite na no degi ta ae ingae rate nau MamaUtu ta iriuja aminanodegi ta hariketei erea18 avoeto Peter, no degi ta erena, no javobe amo atara ra eto embomeni nau siriketoumbuto nau church atara emita hamo tagerikasona eto amita degi ahihi amburariembo na isoro aisuja ratemane nembasuja.19 Eto God na Utu ta titi jigiuja degi amita

bokiri ta key no ingeni ta ikasona eto keyamina enda ta bokiri ahurekasi uje aisoaamo God na Utu ta kito aravora aisuja etoenda ta bokiri hirikasi uje aisoa amo Godna Utu ta kito aravora aisuja.” 20 ke aingeIesu na iketo Judea embomeni ta hondateari embo eha puvurari avo Iesu ra ainge ijieke mane hande ara ke ena.

Iesu memenga kito amburesuja avo amb-otani ta degi ke ikena

(Mark 8:31–9:1, Luke 9:22-27)21 Eto iji amina Iesu na itiketo araha ta ke

benapere amita ambotani ta harikena, “Nada Jerusalem ta pambuto embo okokosete priests pepeni te ke pepeni ate poekariembomeni te ta ingeni ta osaga isapamanekesona. Eto enana na Na taro ambu-resona rate iji 3 amita ambota na vasirite erasona.” ainge enu 22 Peter na Iesuumbuto degi nei ta tihineto pambuto kengahia na eto einge ena, “Bada, ari aingeno degi ta mane puvuresuja te God nataekasuja,” ainge enu 23 Iesu na egerem-beto Peter ta degi ke einge ena, “Satan,na toto pambu. Ke no erea amo God tadegi ta eto puvuraera te embo ta degi taeto ere puvutuhua. Umo nau degi manepeikasoa.” ainge eto 24 ambotani tapa tadegi ke einge ena, “Eto amuna ambo amboaisi uje aisuja amina amita hamo ta uje tapatoto amita i atahu koho ta iketo umbutona ambo ambo aisuja. 25 Ke be amo emboamuna amita vasiri eonga simba aisi ujeaisuja amo amita vasiri iraesuja rate emboamuna na avoembo amita vasiri toasujaembo amina vasiri be tambasuja. 26 Etoembo na enda ta donda tapa umbasujarate vasiri amita irae aisuja amo amitadegi javotoho puveite? Javotoho puvuraebe ra. Amita be amo donda no ombutovasiri ehako umbari iraera. 27 Eto Embo taMeni na amita Mamo ta usasa te kiari teamina amita anera isapamane amiga tapapuvuresi ere ua eto puvuto embo ta arido do ere ora amita mine ikasuja. 28 Etoungota degi erena embonei nei ei tamiterana amburari mane kesora rate Embo taMeni na kiti puvuto King eto titi jigesujaavo kesora.”

17Ambotani na Iesu ta usasa kia(Mark 9:2-13, Luke 9:28-36)

Page 27: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 17:1 24 Matthew 17:27

1 Eto iji 6 amita ambota Iesu na Peter teJames ta namei John te umbuto tiri kosovahai ai bitito pambua. 2Eto ai eongamitieIesu ta tombu avo enana ta titi ta iji ta usasana arako gain eto usasa ena eto amita boasukari parara be enu 3Moses te PerovetaElijah te matu amburari avo sariketo pu-vuto Iesu ga ke mine ara ijio ambotani tirita bitia amina kia. 4Eto kogue Peter na Iesuta degi ke einge ena, “Bada, nango umote puvuto mitera avoeto tunga javotohoere ona. Eto umo uje ere oa amo horomaeinge aisona, vahai umo avoeto nei Mosesta avoeto nei Elijah avo eto ainge aisona.”5 “Eto ke ainge ijie mitinu oje vahai usasate amina puvuto enana tapa ahurekitinuoje jo ta eto ke einge ingia.” “Emo nauosari Meni ra amita ari tapa kogue tungajavotoho ere ona, amita ke tapa ingivujo.”6ke ainge ijinu ingihe Iesu ta ambotani joruue enda ta beto gogombukitio 7 Iesu enanata degi puvuto tame ue, “Ungo joru ere ovaavo toto erevu.” ainge enu 8 ereto hangetoIesu pere kia.

9 Eto tiri i ta eto vovue enana do kia avomane ke hande ara einge ena, “Eto Embota Meni ambuto vasiri te irae peko ta tapado keva eto ingeva avo embomeni ta degimane hande aisova,” ainge enu 10 amitaambotani na amita degi einge eto ingia.“Umo embo ta hondate ari embo matupuvurari rate do eto enana ke pepeni atepoekari embopo na Elijah kiti puvuresujake eore?” ainge eo 11 Iesu na “Amo kebe ra Elijah kiti puvuto degi sirikau tambuau Embo ta Meni puvuresuja. 12 Rate naungota degi erena, Elijah matu puvija rateenana kito kiarako ue enana ta uje sapuranei te nei te avo amita degi uera. Etoainge nombo Embo ta Meni na enana taingeni ta memenga kesuja.” ainge enu13 Elijah matu puvija ena avo enana kiaamo John bapataito ari embo avo kito ke behotembea.

Iesu na pipi konene meni enu kondena(Mark 9:14-29, Luke 9:37-43a)

14 Eto Iesu na puvuto embomenitoruketo mitia ai puvuo embo vahai aminaereto Iesu ta degi paunge teteri eto eingeena, 15 “Embo okose, meni nau ta osagakito jo e, hariga vitioi dipipi sapura be etoiji tapa i ta beto evekeuja nei umo ta beuja

16 avoeto no ambotani ta umbuto pambeneari kondari inono ae etera,” ainge enu17 Iesu na ingito tunga osaga kito “UngoGod ke be ae eto ari eha umbae uta ngahiaembomeni ra, na ungo te iji doinge irono?Eto ungo ta uta ngahia avo iji doinge kiono?Aravora, meni avo nau degi ta umbutohae.” ainge enu 18 umbuto puvuo Iesu naahihi sapurameni ta jo tamitina amita degike ngahia enu irae pahunu iji amikotemenikondena. 19 Eto amita ambota Iesu eongamitinu ambotani na Iesu ta degi puvuto keeinge eto ingia, “Dago do eto ahihi sapuraavo kurumbari inono ae etere?” ainge eo,20 “Ungo God tumota be ae avoeto. Naungo ta degi erena tumota ari hingi jo tabe isapa ainge ungota degi mitirou amotiri emita degi ke avo eonga bitito degi neita pambaetija amo ari ainge aeteva. Etotumota ari isapa amina pure tapa ungotadegi ngahia mane aetija.” 21 (-)

Iesu ambuto vasiri te erasuja avo harikena(Mark 9:30-32, Luke 9:43b-45)

22 Eto iji vahai Iesu te amita ambotanite Galilee degi ai ta vahaita torukeo Iesuenana ta degi ke einge ena, “Embo ta Meniavo embo ta ingeni ta ikaro 23 umbuto taroambuto mitima iji 3 irae au vasiri te era-suja.” ainge harikenu enana tunga osagapeni vahai kia.

Temple ta tax koro avo Iesu te Peter te naikea

24 Eto Iesu te amita ambotani da Ca-pernaum ta puvuo temple ta tax umbariembo na Peter ta degi puvuto einge etoingina, “No titi jigari embo na temple tatax ikeoite?” ainge enu 25 “Ikeuja” aingeeto bande jo ta eha toritinu Iesu na ke nasunumbeto Peter ta degi einge eto ingina“Simon Peter umo do hotembite. Endata Kings na enda nei embo puvuto irioraenana ta degi tax koro peni umbuore te moenda asa embomeni ta degi tax koro peniumbuore?” 26 “Amo enda nei embomenipuvuto iriora amina tax koro peni ikeora.”ke mine ainge Peter na enu. Iesu na, “Avoeto enda asa embomeni na mane ikeora.27Rate ungotena enana ta degi osaga maneikasora avoeto no umo o timbari esi um-buto umo tiuka ta pambuto umo o tim-bujo. Eto o kiti timbasoa amita pe jigitohandeketo pe tota koro umbasoa amina

Page 28: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 18:1 25 Matthew 18:21umbuto pambuto tax umote namo te tapaikejo.” ainge Iesu na ena.

18God ta titi ta embo peni mo davore?(Mark 9:33-37, Luke 9:46-48)

1Eto iji amite Iesu ta ambotani napuvutoIesu ta degi ke einge eto ingia, “Eto God natohota embomeni hondate eto gavamanieha itiketo King asi ere ua ai ta emboamuna embo peni au?” ainge eo, 2 Iesuna ingito meni isapa avo enu amita jo tainu umbuto enana ta titi buju ta ikenuhetenu 3 ke einge ena, “Na ungota degi kebe na erena, eto ungo jo hapereketo meniisasaraho sira ae amo God ta titi jigari degitamane torasova be, 4avo eto embo amunaembo peni asi hotembae ue meni isapaeinge na arako aisuja embo amina God natiti jigiuja degi ai ta embo peni be aisuja.5 Eto embo amuna meni isapa eingeko javonau ta peketo osa aisuja amo na osa uepekarako ere ua,

Ari sapura ta engekari amita ke(Mark 9:42-48, Luke 17:1-2)

6 Rate embo amuna na tumota ari menieingeko avo engekau vasiri sapura ta bea-suja engekari amita mine pajire be pu-vuresuja avoeto amo javotoho eto engekaekiti ta embo amita tunga ta atara pajireavo gatahiketo tigito eva ta gosukau betoamburesuja.

7 O ve! Embo ari javotoho asi uore en-gekari isapamane na puvuto peikeuja etoengekari puvuresuja rate ngahia be amoengekari embopo ta degi ambota puvure-suja. 8Eto no ingeni na utu na au ari sapurata beasi ue kito amo no ingeni utu avojirembeto gosukejo irae ai. Umo poporaue vasiri eha umbasoa amo javotoho rateutu heriso ingeni heriso amiga i darohoevekeuja ai ta beasoa amo sapura bera, 9neiamo no titi vahai na au ari sapura ta beasiue kito titi avo kuruketo gosukejo irae ai.Eto umo titi vahai na vasiri eha ta torasoaamo javotohora te titi heriso na i darohoevekeuja ai ta beasoa amo sapura be ra.”

O sheep vahai sio pambasuja amita timuhatirari ke

(Luke 15:3-7)10 “Ungota degi erena meni vahai einge

nombo ambu ke avojo. Enana ta anera

isapamaneUtu i ta naumamaGod ta tombuta iriora avoeto enana nombo be ra. 11 (-) 12 Na kivu, embo vahai ta o sheep tapa100 ainge iriora rate vahai kiae pambau 99ainge asa heti ta toto vahai pambasuja avopambuto jombure eto umbaute mo manejombure eto umbau? 13Toasi mane hotem-basuja rate jombure eto umbuto tungajavotoho aisuja. Eto o 99 teho miteraavo kito tunga isapa javotoho aisuja rate osheep vahai pambasuja avo umbasuja amotunga javotoho be javotoho eto osa aisuja.14 Eto ainge nombo ungota Mama Utu tairiuja amina meni isapa eingeko ari sapurata mane beora uje ere ua.” ainge Iesu naena.

Eto namei vahai ari sapura aisuja amitanamei kamei na do aisora amita ke

15 Eto Iesu na ke einge ena, “Eto nonamei vahai na no degi ta ari sapura aisujaamita degi umo eonga pambuto ari sa-pura deire avo ejo ingoi. Eto ao ingitotunga hapereketo egerembau ehako inenano namei aisoa 16 rate no ke ingae au kitoegerembeto ari sapura kiari embomeniheriso, o heriso nei vahai ainge umbutopambuto namei sapura etija amita degike ehako ejo, eto embo heriso nei vahaiamina no ke ingito ke be are. 17 Eto keingae be au kito pambuto ekalesia ta ejoingore. Eto embo amina ekalesia ta ke tetapa ingari uje ae au amo toaro pambauungo ga ekalesia ta hatu mane aisuja ratekitoho embo aisuja.

Ke ari te ke toari te18 Eto ungota degi ke be na erena ungo

enda ta ke peni ainge do aisova avo GodUtu ta mitie ke peni ke aisuja, eto enda take peni do toasova God amo ainge Utu tatoasuja. 19 Eto ke nei erena amo ungo endaembo heriso na tunga vahai ue God ta degido penunu aisova amo God Utu ta iriujaamina ikasuja.

20 Eto ke amita be amo ungo emboheriso o heriso nei vahai ainge nau javo tatorasova amo na ungote iresona.” aingeIesu na ena.

Ari hotembeto toari amita ke21 Eto Peter na Iesu ta degi pambuto ke

einge ena, “Bada, nau namei na nau degita ari sapura ururou iji tapa doinge hotem-beto toano? 7 ainge hotembeto toanote?”

Page 29: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 18:22 26 Matthew 19:12ainge enu, 22 Iesu na ke mine einge ena, “Ijitapa 7 mane rate 77 ainge no namei ta arisasapura hotembeto tojo.” ainge Iesu naena.

23 Eto Peter ta eto ingari ke avoeto Iesuna timu hatirari ke einge ena, “God na titijigiuja degi amo eingera. King vahai aminaamita pure ari embomeni ta degi eo ikenuindia avo mine ikara amita koro simba ariembomeni ta degi ke ikenu 24 pambutoKing ta pure ari embo vahai umbuto puvuoembo amina 7 million kina ikari indari avoikaja enu 25 ikari inono ae enu King naembo amite ae te meniundi te tapa ikauembo nei na uhue koro ikaro umbasi keenu 26 pure embo amo ingito tunga osagaeto beto King ta jo ai ta paunge teterieto ke einge ena, ‘Na jo eto kito iji isapatojo mitie no koro tapa jombureto uhueikasona.’ ainge enu 27King amina amita keingito jo enu koro 7million indina tapa avototuritie enu tunga javotoho ue pambuna.

28 Rate embo amina tambuta puvutoamita koro 12 kina amita pure vahai emboamina enu ikena avo kito embo avo tungata jigito jaheveto ‘Nau koro inena ete iki-tana avo ike.’ ainge enu 29embo amina betopaunge teteri ue. ‘Ikasona te iji isapa ikejomitie no koro tambuto ikane.’ ainge ena30 rate jo ae umbuto pambuto ikenu tipurata torena, ‘tipura ta mitie nau koro avoikejo.’ ainge ena. 31Ari ainge ena avo pureembopo na kito tunga osaga kito pambutoKing ta degi harikeo 32 ingito tumo eto enuembo koro 7 million indari embo avo pu-vunu amita degi ke einge ena, ‘Umo embosapura bera nau koro isapamane no degita ikari avo hotembeto toana etea avoetohotembeto totona. 33Na no ke ingihone jouija ainge nombo inena no namei ta degiae etea,’ ainge 34 eto tini kambari pajire beeto ikenu tipura tamitie koro tapa 7millionavo ikaja ke ena,” ainge Iesu na tirito amitaambotani ta degi einge ena.

35 “Eto ungo na ungota namei kamei taari sasapura jo tapa na hotembeto toaeeova amo King na amita pure embo ta degiena ainge nombo nau Mama Utu ta iriujaamina ungota degi ngahia aisuja.”

19Embo na ae tora amita ke avo Iesu na ena(Mark 10:1-12)

1 Eto Iesu na ke avo enu irae enu Galileeenda toto Judea ta enda tumo umo Jordanovitiho ihane ta pambunu 2 embomeni is-apamane amita degi puvuto amita amburenei te nei te avo eo enu kokondekea.

3 Eto ai ta mitinu Pharisee embomeninei uhoho na Iesu ke sokova aute eto kesiamita degi ke einge eto ingia, “Ungotenauke pepeni ta amo do ainge mitei? Etoembo na teho uje na ae toasuja aravorete?Avo ejo ingore.” ainge eo Iesu na 4 “Ijieha be eha ta God na embo te pamone teena amikote God na ke einge ena, 5 ‘Naembo te pamone te ena avoeto embo na emamo toto ae ga kaju eto eonga ra maneaisora te bisi vahai aisora’ ainge God naeto amita ke ta kajena avo ungo kiaere?6Avoeto enana herisomane rate vahai eoraari avo God na euja eto God na kaju etovahai aisuja avo embo na mane kateketoehako eongara aisuja.” 7 Ke ainge Iesu naenu enana Pharisee embomeni na ke eingeeto ingia, “Rate embo na ae toasi uje uekito ke avo embo tapa kiora ahari ta kaetoikau kioro toto pambasuja, ari ainge avoMoses na do eto ara enu?” ainge eo Iesuna 8 “Eto Moses na ungo ae toari ta kekajena amita be amo ungo ari javotoho atepoekari avo ngahia be ra. Rate iji eha beeha ta embo te pamone te ari iji te ariainge irae bera. 9 Avoeto nanena ungotadegi erena. Embo amuna amita ae amojavotoho tiha mane euja rate embo aminapamone amo toto pamone nei jimbasujaembo amina pamone eha jimbasuja avoetoamina tiha aisuja,” ainge Iesu na enu Phar-isee embomeni pahuo 10amita ambotani keeinge ea. “Eto embo te pamone te tiha eoraavoeto amo javotohorami singa na kakaramane jimbau?” 11 amita ke mine re Iesu naeinge ena, “Eto embo aka te ae iriora amoembo tapa ari mane vahai vahai na eora.12 Nei amo e na ingari ta eto bau amburaeto nei amo embo ta ingeni na bau kurukariavoetomane aka te eora. Eto embonei amoGod ta pure pere asi hotembitie akatemaneeora avoeto embo amuna ari ainge ari haitekito toau aisuja” ke ainge Iesu na ena.

Iesu na meni isasaraho ta siro ta ingenitembena

(Mark 10:13-16, Luke 18:15-17)

Page 30: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 19:13 27 Matthew 20:913 Eto embomeni na Iesu na ingeni hamo

ta tembitie pari aja enana ta meniundi um-buto puvuo amita ambotani na kito taekitieembomeni ta degi ke ngahia eo 14 Iesu nakito einge ena, “Tovujomeni isasaraho naudegi ta puvurore amita be amo God natiti jigiuja degi amo meni isasaraho ta ariaingeko embomeni ta tohora.” ke ainge15eto amita ingeni siro ta tembenu irae enuereto pambuna.

Embo eha koro embo avo iji datoho iresi ujeena amita ke

(Mark 10:17-31, Luke 18:18-30)16 Iji vahai embo vahai amina puvuto

Iesu ta degi ke einge eto ingina, “Atepoekari embo, na irari datoho ta iresi arijavotoho do ano?” ainge enu 17 Iesu na,“Umo do eto nau degi ta ari javotohojombure ue eto ere ingihe God vahai amojavotohora avoeto umo irari datoho ta iresiuje eto kito God ta ke tapa agi ejo.” aingeenu 18 “God ta ke deire agi ano” ainge enu19 Iesu na mine einge ena, “Umo embomane tao amburesuja, tiha paiha maneaisoa, pegene mane aisoa, embo nei ta arike be na perekari harikasoa, aja mama amonombo ke ijie enana ta ke agi aisoa nohamo osa ere oa ainge nombo embo neiosa ejo.” ainge enu, 20 embo amina, “NaGod ta ke erevi tapa agi eona avoeto arinei do ano?” ainge enu 21 Iesu na, “Etoumo embo javotoho asi uje ere oa avo nodonda tapa ombuto koro umbuto dondaambu embomeni ta degi hande ao God naUtu ta hajae vajae no amo nununga aisuja.Ari ainge eto egerembeto na ambo amboe,” ainge enu 22 embo eha amina ingitoamita hajae vajae isapamane avoeto tungaosaga kogue Iesu toto pambuna. 23 EtoIesu na amita ambotani ta degi ke eingeena, “Na ungota degi ke be erena, hajabajae embomeni na tunga osaga peni vahaikogue God na titi jigiuja degi ai ta torasora.24 Eto ke avo ehako erena, O javo camelamo peni vahai avoeto poma to ta toretopambari ngahia be ra te hajae bajae embona God ta meni asi aisuja amo ngahia bengahia ra.” ainge enu 25 amita ambotanina ingito mana mana ue ke be kesi eingeeto ingia, “Eto hajae vajae embo na God tameni ari inono ae kito embo amuna God tameni au?” ainge eo 26 Iesu na enana titi

na jaseto kogue ke einge ena, “Embo amoungo eonga God ta meni ari inono ae bera te God na aisuja amo ari inono be ra.”ainge enu 27Peter na ereto einge ena, “Kijo,dago donda tapa toto umo ambo ambo ereora amo mine do umbaro?” ainge enu28 Iesu na enana ta degi ke einge ena, “Naungota degi ke be erena, enda eha utu ehaaisuja iji amina na Embo taMeni na nau avoarumbapeni usasa te ai urumbetomitironoungo nau apostel 12 na avo arumba tapa12 ai ta arumbeto mitie Israel embomenijavo vahai tapa 12 avo titi jigesova. 29 Etotapa amuna bande te du te aja mama temeni undi te hajae bajae te tapa na embotoasuja amina donda ainge pere isapamaneumbuto irari datoho iresuja. 30 Rate embopeni na ai ta embo teho aisora eto emboteho na ai ta embo peni aisora.”

20God na mine ikeuja amita timu hatirari ke

1 Eto Iesu na ke ijie pambuto timu hati-rari ke einge ena, “God na tohota em-bomeni siriketo umbuto Utu ta titi jige-suja ari amo einge ra. Embo vahai amogrape pure ari embo peni amina iho bete pambuto pure ari embo umbuto puvutoamita grape avo ururou pambuto 2 turebeau turete 3 kina umbara enu aravoraeto pambuto pure itiketo ea. 3 Eto ehakoiho 9 o’clock amo pambuto market besi taembo nei tehomitia avo kito 4ke einge ena,‘Ungo pambuto nau grape pure ururovoture vovuroumine inono ikano umbasova,’5 ainge enu ingito pambuto pure ea. Etoiji ugorota 12 o’clock amo pambuto pureembo nei umbuna eto tureto 3 o’clock amopambuto pure embonei umbuna. 6Eto turebe te 5 o’clock auvitinu embo amo ehakopambuto market besi ai embo teho mitiaavo kito ke einge ena, ‘Ungo do eto iji aijajaue tehomiteve?’ ainge enu 7enana, ‘Nangopure umbae avoeto teho mitera,’ eo ‘Ara-vora ungo pambuto nau grape pure aisova,’ainge enu ingito pambuto pure isapa uo,8mume sihukitinu embo amina amita puresimba ari embo ta degi ke einge ena, ‘Pureembopo jage e puvuroro mine ike. 9 Etoture be te umbera amita mine ikitie pam-buto iho be te umbera avo ambota ikejo.’ainge enu ingito jage enu puvuo pure emboture 5 o’clock iji tutumota umbua amita

Page 31: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 20:10 28 Matthew 21:2mine amo 3 kina ikenu uhuo kito 10 ihoteumbunu pure ea embomeni amina iji kosopure ea avoembo mine peni umbasi ke earate enana inono ainge 3 kina pere umbuto11 tini kambari ue pure mamo ta degi keeinge ea. 12 ‘Embo turete umbea amopure iji isapa etera te nango avo ihote etopambuto ture betija eto iji bevere te tapapure etera ratemine umbera amo enana gainono ta umbera.’ ainge eo. 13 Pure mamona embo vahai ta degi einge ena, ‘Nameiingijo. Na ungota degi sapura ae, rateihote ungota degi 3 kina umbava ke etenearavora eteva 14 avoeto iketena umbuto data pambuvujo. Eto embo ture be te umbenaamita mine amo nau hande na ungo gainono ta iketene umbera. 15Koro amo tohonau avoeto uje nau aisona amo tehora. Nahande iketena amita eto tumo ere ovete?’ ”16 ke avo Iesu na tirinu irae enu tutumotake einge ena, “Avoeto ambota amo kitipuvuresora eto enana kiti asi uje ere oraamo ambota puvuresora.”

Eto Iesu pambuto Jerusalem ta amburesujaavo enu ingia

(Mark 10:32-34, Luke 18:31-34)17 Eto Iesu na da peni Jerusalem ta

vivitie embo nei ingihirae ae rate amitaambotani 12 amita perekari ke einge ijiepambuna, 18 “Ungo be ingivujo, ungotenada Jerusalem ta ere vivitera. Eto Jerusalemta puvuroro Embo ta Meni avo Priestspepeni te ke pepeni ate poekari embopo teta ingeni ta ikaro umbuto court eto taroamburoja ke 19 eto enda nei, God ke be aeembomeni, ta ingeni ta iketo toaro pe naurumbasora esi na ejembasora eto i atahuta taro ambuto mitima iji 3 irae au ehakovasiri te erasuja.”

James te John te embo pepeni asi uje ea(Mark 10:35-45)

20 Eto embo Zebedee ta ae na amitameniheriso James te John te avoembo enana tauje ea avo Iesu ta degi eto ingesi puvutotumote pain unu 21 Iesu na, “Umo do ujeere oe.” ainge enu amina, “UmoKing ururonau meni heriso erevi avo no ingeni be taeto no ingeni anga ta arumbeto titi jigoraejo.” ainge enu 22 Iesunameni heriso amitadegi ke einge ena, “Ungo do umbasi ujeeteva avo be kiae ue ere ova. Na emo boukaumbuto memenga kogue pambasona avoungo umbari inono re?” ainge enu, “Nango

inono ra,” ainge eo. 23 “Ke be ra, ungo emobouka avo umbasova rate embo amunanau ingeni anga ta eto ingeni be ta arum-basuja amo na mane sirikasona rate nauMama na embo sirikasuja amitara,” aingeIesu na enu, 24 James te John te na embopepeni asi ea amita ke avo ambotani nei10 ainge amina ingito enana heriso amitadegi tumo eo 25 Iesu na enana tapa jage enupuvuo ke einge ena, “Enana God kiae embona embomeni titi jigihe enana ta soverajigama uore embomeni na embo pepeniavo joru ue enana ta ke agi eora. 26 Rateembomeni na ari ainge ungota degi manekesora. Eto inena vahai ungota okose asiuje eto kito amina nei tapa ta ke agi uepure aisuja. 27 Eto inena vahai kiti asi ujeeto kito amina tohota uje hotembae uenei tapa unduresuja. 28 Eto ainge nombona Embo ta Meni avo embo na undurorapuvurae ra te na embomeni hondate asi uevasiri nau avo iketo embomeni isapamaneombasi puvena.” ke ainge Iesu na ena.

Titi kuru ari embo heriso avo Iesu na enukondea.

(Mark 10:46-52, Luke 18:35-43)29 Eto Iesu te amita ambotani te na da

Jericho toto pahuo embomeni isapamanedegi ta ambo ambo ue pambua. 30 Etotiti kuru ari embo heriso degi ahone taarumbeto mitie Iesu puvurari ke ingitoitiketo jajage ijie einge ea “David ta Meni,dagota Bada, nango kito jo e,” ainge ijiemitio, 31 embomeni na embo heriso amitake ingari uje ae ue isembeto ke jamo arake ea, rate enana heriso na hori gagahaeto, “David ta Meni dagota Bada nangokito jo e,” ainge eo 32 Iesu heteto jage enupuvuo “Naungota degi do ana uje ere ove?”ainge enu, 33 “Bada nango ta titi ejo hirikaukiore,” ainge eo 34 Iesu ingito jo enu titi tatame enu enana ta titi hirikenu kogue Iesuambo ambo ea.

21Iesu Keriso Judea embo ta hondate ari embo

avo da Jerusalem ta torena(Mark 11:1-11, Luke 19:28-40, John 12:12-19)

1 Eto Iesu te amita ambotani te daJerusalem ta puvuto auvitio da Bethphagetiri olives temba ta puvuto heteto Iesu naambotani heriso ikau kiti pambara ue 2 keeinge ena, “Ungo heriso pambuto o donkey

Page 32: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 21:3 29 Matthew 21:27

huega meni te da pe ai handuketere mitiaavo kito bujeketo umbuto have. 3Eto embona ke do aro ingito, ‘Bada na jigama asiuje ere ua’ ainge ao mane taekasora tetoau umbuto puvuresova.” 4 ke ainge Iesuna ena amore peroveta na Iesu enda tapuvurae iji te einge kajena 5 “Jerusalemembomeni ta degi ke einge evujo, kivuungota King peka umbari embo avo embota ke agi ari o donkey hamo ta arumbetoere puvutuhua.” ainge peroveta na kajena.

6 Avoeto ambotani heriso avo Iesu ta keagi eto pambuto 7 o donkey te amita menite bujeketo umbuto puvuto bo houketo ohamo ta besi tirio Iesu arumbeto pahunu.8 embo isapamane bo houketo enda tatitirikeo bo hamota haito pahunu em-bomeni nei na i hatu kahumbeto degi tatitirikea. 9 Eto embomeni kiti pahua amiteambota ere puvutuhua amite tapa itiketojakeka ijie jajage eto einge ea, “David taMeni nombo be sovera te Bada ta javo tapuvuto ere hua God hondate e. God amopeni be ra.” ainge ijie pahuo 10 Iesu daJerusalem jo ta torena. Eto da Jerusalemembomeni tapa na o a ijie embomeni Iesuga puvua amita degi einge eto ingia, “Embopuvija amo amunure?” ainge eo, 11 “Amoenda Galilee da Nazareth embo amo per-oveta javo Iesu ra.” ainge ea.

Iesu temple jo ta torena(Mark 11:15-19, Luke 19:45-48, John 2:13-22)

12 Eto Iesu na temple jo ta toreto em-bomeni di o ai ta ombuto koro uhuo kitotumo eto kurumbenu pahuo koro etekariembomeni ta gaga te di dirogu ombutoumbari embomeni ta gaga te tapa jigitohapereketo 13 enana ta degi ke einge ena,“God ta ke ta kajari mitia amo, ‘Bande emonau pari ari bande ra’ rate ungo na pegeneembo ta bande ere ova!” ainge ena.

14 Eto Iesu temple jo ta mitinu poporaembomeni te titi kuru ari embomeni tetemple jo ta mitiaetera avo Iesu ta degi joenu kokondekeo 15 enana priests pepeni teke pepeni ate poekari embopo te na arijavotoho avo kito tini kambari uo enanameni isasaraho na jajage eto, “David taMeni jakeka erera.” ainge ijie mitia avoingito tumo eto 16 Iesu ta degi ke eingeea, “Enana meni isasaraho na umo jakekaerera avo umo ingae re?” ainge eo, Iesu na

enana ta degi ke einge ena, “Na javotohoere ingihena te ‘God na etei meni isasarahota pe ta eto jakeka ari javotoho puvuja’ainge God ta ke ta kajari mitia avo ungoeteketo kiae ra?” 17 ke ainge eto toto daBethany ta pambuto mume vahai ai evina.

Iesu na i junga enu jaise ena(Mark 11:12-14,20-24)

18 Eto iho bujenu Iesu ereto da Jerusalemta egerembeto pahunu beuje enu 19 i jungadegi ahone ta kito imite be irae gigi perekito i ta degi ke einge ena, “Umo ambotabe ehako mane aisoa,” ainge enu i jaiseenu 20 amita ambotani na kito mana manaeto ke einge ea. “Umo naingeto ete i saube jaise etei?” ainge eo 21 Iesu na eingeena, “Na ungota degi ke be erena, eto ungojo tapa na ke be hotembitie na ne i jungata etena ainge nombo aisova. Eto avopere mane rate heti emita degi umo eretojaruketo eva ta pambuto ve.” ainge aisovaamo aisuja 22eto ke be ijie pari ta ari pepenitapa do avo eto ingesova amo ungota degipuvuresuja.

Priests pepeni na Iesu ta ate poekari taekasiea

(Mark 11:27-33, Luke 20:1-8)23 Eto Iesu temple ta ehako pambuto

embomeni ate poekitinu priests pepeni teJudea ta okokose te aingeto puvuto eingeeto ingia, “Embo amuna ke ei ingihe pureerevi ere oe? Enda embo ta ke retemoamuta ke re?” ainge eo Iesu na ke mineeinge ena, 24 “Na ungota degi eto ingari kevahai erevi aisona, eto ungo ke mine avoingito embo amuta ke ingihe ere ona avoano ingesova 25 amo erevira, John na emboamuta ke ingihe embo bapataito enu? Godta ke retemo embo ta ke re?” ainge enuenana ungo eonga itiketo ke taimbitie kemine ara ijie einge ea, “Dago ke mine doaro? Eto dago John na God ta degi tasovera umbuna ke aisora amo embo emina,‘Avoeto ungo do eto John ke be ae ueve?’ keaisuja 26 rate dago embo ta degi ta soveraumbuna ke aisora amo embomeni na Johnamo God ta peroveta be ke eora avoetoembomeni na nangota degi do aisora avooju ere ora.” ainge eto 27 priests pepenina ke be teto haito, “Nango be kiaera.” keainge eo, Iesu na enana ta degi, “Aravoraungo ke mine ari inono ae avoeto embo

Page 33: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 21:28 30 Matthew 22:5amuna ke ei ingihe pure erevi ere ona avomane ano ingesova.” ainge ena.

Meni heriso ta timu hatirari ke28 Eto Iesu na Judea ta okokose ta degi

ke einge ena, “Ungo ke nau ingito siropure evu. Embo vahai meni heriso teamina bugo ta degi pambuto ‘Nau menipambuto nau grape pure ejo,’ ainge enu29uje ae ue, ‘Na mane pambasona’ ena rateambota jo aherekenu pambuto grape pureena. 30 Ehako meni ambo ta degi pambuto,‘Nau meni umo pambuto nau grape pureejo,’ ainge enu, ‘Aravora, Mama, pambutopure aisona.’ ainge ena te pambuto pureae ena, 31 avoeto ungota degi erena, menidamina mamo ta ke agi enu?” ainge Iesuna enu embo okokose na, “Bugo na mamota ke agi ena,” ainge eo Iesu na enana tadegi ke einge ena. “Avoeto ungota degierena, tax koro umbari embopo te tihapaiha pamone te na ungo nembeto Godta titi jigari degi ta torasora. 32 Amitabe amo John Bapataito ari embo na ungoirari javotoho degi naingeto pambasovaavo harikena rate ungo ingito ke be ae uevarate tax koro umbari embopo te tiha paihapamone te na ingito ke be ijiera. Rateungona enana ta ari javotoho kogava rateambota jo ahereketo John ke be ae ueva.”

Grape pure Mamo na do ena avo Iesu natirina

(Mark 12:1-12, Luke 20:9-19)33 Eto Iesu na Judea ta okokose ta ke

ijie einge ena, “Na timu hatirari ke neiaisona ingivujo. Iji vahai enda mamo vahaina pure andage eto grape be koveto hugatiginu irae enu grape be haito saheto muumbasora amita hoto kovenu irae enu pe-gene eora simba ue iresora amita gaga ita eto grape pure ara embo umbunu pureuo toto enda nei ta pambuna. 34 Eto grapesari ari iji puvunu amita ke agi ari embopoamita grape be tuna avo amita umbaraikenu pahuo 35 grape pure ari embopo nagrape be ikari uje ae eto embo vahai ahatea, nei teo ambunanei karunaumbuto go-suketo tea 36 avo enda mamo na kito amitake agi ari embopo isapamane ikenu pahuogrape pure ari embopo na ehako teo, 37kitoenda mamo na amita meni be avo ikasiue ke einge ena, “Embo nombo kito manetasora te otohu aisora.” ainge ijie ikenu

pahunu 38 grape pure embopo na meni avokito ke einge ea, “Enda mamo ta meni erepuvutuhua kivu. Ungote pambuto taroamburou enda erevi umbaro ungotenaube aja na.” 39 ainge eto meni avo anditoumbuto huga ohio ta gosukeo benu enanahuga jaruketo beto teo ambuna.” ke aingeIesu na embo okokose ga tirito 40 enana tadegi ke einge eto ingina. “Ungo do erehotembiteve? endamamonapuvuto grapepure ari embopo ta degi do au?” aingeenu 41enanamine einge ea, “Amina puvutoembo sasapura avo tau amburoro grapepure emboponei jajavotohopere umbasujaeto enana enda mamo ta degi grape sariari iji te ari javotoho ue donda toho amitaikasora.” ainge eo 42 Iesu na ke einge ena,“Ungo God ta ke ta kajari einge eteketokiaere? ‘Bande gerikari embopo na tutuvibe enu kiari javotoho be ena.’ God ta kekajari ta ainge mitia 43-44 avoeto ungotadegi erena, God na ungo tohota embomenike ijie simba euja avo taeketo be ureto sariikari embomeni be avo siriketo umbutotiti jigesuja.” ainge enu, 45 enana priestspepeni te Pharisee embomeni te na Iesu tatimu hatirari ke ikena amo enana ta degiikena 46 avo be kito Iesu umbuto koto asiuje ea rate embomeni na enana ta degi doasora avo hotembitie oju ea. Amita be amoembomeni na Iesu jakeka ijie amo perovetabe ke ea avoeto.

22King ta meni na kakara jimbuto pondo ena

amita timu hatirari ke(Luke 14:15-24)

1 Eto Iesu na timu hatirari ke ehakoembomeni ta degi einge ena, 2 “Eto God naembomeni amita toho siriketo umbuto titijigesuja amita ari amo einge ra. Iji vahaiking na amita meni na kakara jimbasi unupondo nununga 3 eto amita ke agi ari em-bopo na embo puvuto pondo indora ikenupondo ta duru matu ingari embomeni avopambuto oru ea te embomeni puvurariuje ae eo 4 king na amita pure embomeninei ikenu pambuto ke hande ue einge ea.‘King na jimbari ta pondo nununga etoamina o cow meni seha te bisi te avo tetoheheveketo nununga etija avo indesi pam-buvujo.’ ainge eo 5 oru ea embomeni naingito ingarako ue totohota uje ea. Vahai

Page 34: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 22:6 31 Matthew 22:33amo pure andage asi pahunu nei amitastore simba asi toritinu 6 nei uhoho naoru puvua embo avo urumbitie andito teoambua. 7 Avo kito king na tini kambarieto amita isoro embopo ikenu pambutopondo ta pambari uje ae eto embo teoambua embomeni avo teo ambuvujikitioenana ta da avo undukeo evekena. 8 Etoking na amita pure ari embomeni jageenu puvuo ke einge ena, ‘Nau meni tajimbari pondo matu nununga etena te oruetena embomeni enana ta ujena puvuraeetera amo sapura be etera 9 avoeto ungopambuto degi ugorota isa ari embomenidoinge kesova avo evujo puvuto nau pondoindore,’ ainge enu 10pambuto degi ugorotaisa embo javotoho te sapura te tapa oru eopuvuto pondo bande ta toreto enete eneteea. 11 Rate King na embomeni puvua avokesi bande ta toreto poeto kogue pambutoembo vahai jimbari ta bo avo asukae bo neiasuketo puvuna avo kito 12 ke einge ena,‘Embo umo do eto jimbari ta bo asuketopuvurae bo nei avo asuketo puvuto torete?’ainge enu ke mine ae enu 13 King na amitapure embopo ta degi einge ena. ‘Emboerevi amita utu te ingeni te gatahiketotigito araha mume hoi ta gosukevujo pam-buto beau embomeni tapa ai ta pambuto siijie ti kiroro kiroro aisora’.” ainge ena. EtoIesu na ke avo enu irae enu 14 tutumota keeinge ena. “Na ungota degi ke be na erena.God na embo tapa oru aisuja te heriso besiriketo umbasuja.” ainge ena.

Pharisee embomeni na Iesu na ke sokova auingesi ke eto ingari ke ea

(Mark 12:13-17, Luke 20:20-26)15 Eto enana Pharisee embomeni na

eonga pambuto vahaita eto naingeto etoingari ke ngahia na aro Iesu ke sokovana harikau umbuto tasora avo ke kaseto16 enana Pharisee meni ehaha amite KingHerod ta tungahumbari embopo te aingetoumbuto ikeo Iesu ta degi pambuto ke gamona poeketo einge eto ingia. “Ate poekariembo, umo ke be ari embo avo dago kiariraeto umo embo ta hajae vajae retemo kiariretemo hotembari ke vahai erevi eto ingesiuje ere ora. 17 Dago Rome ta gavana tadegi tax koro ere ikitera rate tax ikitieungotena Judea embomeni ta ke pepeniavo poekitere te poekaere avo ao ingesi

uje ere ora.” ainge eo 18 Iesu na enanata hotembari sapura kaseto puvua amomatu kina avoeto kemine einge ena, “Ungojo heriso embopora na eto kesi puvutoerevete? 19 Avo ungota tax ikeova koroavo vahai ikevu kione.” ainge enu korovahai ikeo umbuto kito, 20 “Koro emitahamo ta javo kikiva eto tombu ove eto ariamo amutare avo evu ingone.” ainge enu21 “Amo Rome ta gavana ta tombu hajirera,” ainge eo, “Rome ta hajire mitia avoetoRome ta donda amo Rome ta ikasova etoGod ta hajire kito God ta ikasova.” aingeIesu na enu, 22 ingito mana mana ue Iesutoto pambua.

Ambuto vasiri te erari amita ke avo Iesu naena

(Mark 12:18-27, Luke 20:27-40)23 Eto iji amina Judea nei uhoho javo

Sadducees amina embomeni ambuto vasirite mane erasora avo be hotembitie etoingari ke ngahia hotembeto puvuto Iesu tadegi eto ingia. 24 “Ate Poekari embo ingijo.PerovetaMoses na ke einge ena, ‘eto nameina ae jimbuto umbuto ere umameni puvu-rae sape aisuja amita doru amo namei neiamina jimbuto ere uma meni puvuresujaamo namei matu sape ena amita meni keaisuja.’ ainge Moses na ena. 25 Rate kijo,namei kamei tapa 7 ainge ei ta mitiaetera.Eto namei bugo na ae jimbuto ere uatijameni puvurae enu ambuna amita doru avobugo amita kakane na jimbuto ere uatija26 meni puvurae enu ambunu ainge pereue pambuto namei tapa 7 ainge pamonevahai avo jimbuto ambuvujekeo 27pamoneamo ambo ta ambuna 28 avoeto enana tapavasiri te erasora iji te pamone amo nameiamuta ae au?” ainge Iesu ta degi eto ingio29 mine einge ena, “Ungo God ta ke kajarite God ta sovera te tapa kiae eova amitaue ereva. 30 Eto embo amburari ta etoerasora amo God ta anera Utu ta irioraainge nombo ue mane jimbuto iresora etonei amo ungo embo ambuto ehako vasirite erasuja avo ke be ae eova 31 rate God take kajari ta einge mitia amo ungo eteketokiaere? God na ke einge ena. 32 ‘Na Abra-ham ta God eto Isaac ta God eto Jacob taGod ra.’ ainge ena avo eto God amo emboamburari ta God mane rate embo vasirite amiga mitera amita God avo ungotenakiarira.” ainge Iesu na enu 33 embomeni na

Page 35: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 22:34 32 Matthew 23:15amita ate poekari avo kito ungo ari haitekomane kito mana mana ea.

God ta ke 10 amita jo ta ke nombo amodavore?

(Mark 12:28-34, Luke 10:25-28)34 Eto Iesu na Sadducees embomeni ta

eto ingari Iesu ta degi ikea avo ke beharikenu ingito ke mine ari inono ae eaavo Pharisee embomeni na kito vahaitatoruketo 35 enana ta ke pepeni ate poekariembo vahai na Iesu ke sapura aja ke eingeengekena 36 “Ate poekari embo, ke asonaavo be harikejo ingone. Moses ta ke ka-jena ai ta ke vahai nombo be amo deire?”37 ainge enu Iesu na ke be einge harikena.38 “Ke vahai nombo be amo erevira, ‘NoBada God jo tapa na ari tapa na eto hotem-bari tapa na osa ejo,’ 39 Eto ke nei nombobe amo erevira, ‘umooenga hamono simbaue osa eoa ainge nombo no namei kameitapa osa ejo’ 40 eto God ta ke pepeni ikenuMoses na kajena amita Peroveta na kajeatapa amita ke susu be amo erena erevira.”ainge Iesu na ena.

“Judea ta hondate ari embo amo ahijeamuta re.” ainge Iesu na eto ingina

(Mark 12:35-37, Luke 20:41-44)41 Eto enana Pharisees embomeni va-

haita uo Iesu enana ta degi ke einge ena,42 “Ungo do ere hotembiteve? Ungotenauorekari embo amo amuta ahije re?” aingeenu “Amo King David ta ahije ra.” aingePharisee embomeni na eo, 43 Iesu na, “Etoamo David ta Ahije kito Ahihi Otohu na doeto David ta degi enu, ‘Amo nau Bada ra’ijie kajenu, 44 ‘Bada God na nau Bada ta degike einge ena ‘nau ingeni be ei ta arumbetoiriro nane no kitoho teto ikano inena utuna hatiresoa’,’ ke ainge ijie David na kajena.45 Eto David na ‘Nau Bada ra’ ke ena avoetoungo do eto ungotenau orekari embo amoDavid ta ahije ke eove?” ainge Iesu na enu46 embomeni amuna ke mine ae be ea etoiji amikote eto iji tapa amita ambota enaname kogue Iesu ta degi eto ingari ke mine aeere uatera.

23Ke javotoho davore sapura davore avo be

eto kogoeto ingora Iesu na ena(Mark 12:38-39, Luke 11:43,46, 20:45-46)

1 Eto Iesu na amita ambotani te embotapa ta degi ke einge ena. 2 “Enana ke

pepeni ate poekari embomeni te Phar-isee embomeni te na Moses ta besi umb-uto Moses ta ke pepeni simba ue mitera.3Avoeto enana ari do ava aisora avo evujo.Rate enana ta ke avo agi ae eora avoetoenana ta ari avo umbavojo, 4 enana eoraamo eingera. Enana ta ate poekari nadonda bouka be umbari haite mane avoembo ta koho ta ango eora rate ungo oengahondate eto umbuto pambari uje ae ue5 ari do eora amo embo tapa na kito embopeni ke ara eora. Enana God ta ke paperkoso vahai be ai ta kaeto ingeni ta eto beota bavahaikeora avo kivujo nei bo uhu taesi umbuketo handuketo bo ta tigito torebeuja amo embo na kito God osa ari emboke ara eora 6eto pondo ue embo peni amitaarumbari asa ta arumbeora eto ke kasaribande ta embo peni ke ijie titi vuju taarumbeora 7 nei market ari besi ta puvuto‘embo emo ate poekari embora’ ainge araeora.

8 Rate ungo embo tapa vahai vahai na,‘Ate poekari embo,’ embo ke ijie jigamaavojo. Ungo namei kamei eto ungotaatepoekari embo vahai be mitia 9 eto neiamo enda ta mitie embo vahai ta javo jigobivitirou, ‘Nau Mamo’ ke mane sio aisoaamita be amo no mamo vahai be Utu tairiuja. 10 Eto nei amo embo na no degita ‘titi jigari embo’ ke aisuja avo taekejoungota titi jigari embo vahai be amo un-gota orekari embo God na ikena avoeto.11Eto embo amuna embo peni asi uje aisujaamina ungo unditie simba aisuja. 12 Etoembo amuna umo eonga eto peni aisujaavo God na au embo peni mane aisujarate embo amuna embo teho ke ijie embonei unduresuja avo God na au embo peniaisuja.”

Pharisee embomeni na hotembari heriso uepure sapura ea

(Mark 12:40, Luke 1:39-42,44,52, 20:47)13 Eto Iesu na Judea ta ke pepeni ate

poekari embomeni te Pharisee embomenite ta degi einge ena, “Jove jove, ungohotembari heriso embopo ungo God na titijigiuja degi ai ta torari uje ae ue amitabokiri embomeni ta titi ta ahurekitova etoai ta torasi uje ere ora embomeni ere taek-itova. 14 (-)

15 Jove jove ungo ke pepeni ate poekariembomeni te Pharisee embomeni te na

Page 36: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 23:16 33 Matthew 23:35hotembari heriso na embo vahai be ungotake ambo ambo aja hoi be hoi eva ovitihota eto enda nei ta pambuto ungo ta kehande eova rate embo vahai ungota keingito ambo ambo aisuja amo ungota atepoekari na avo amita jo tongopa au ungoga tapa ambuto Satan ta degi pambasuja.

16 Jove jove ungo hotembari heriso em-bomeni ungo titi kuru ari na embomenidegi avo kiora arako ereova. Ungo kesokova avo einge ate poekitie ere ova, ‘Etoembo na temple ta javo jigama ue ke ika-suja amo ivo ambu avoeto ke amo toasujaamo tehora rate embo na temple ta goldjavo jigama ue ke ikasuja amo sovera mitiaavo eto mane toasuja,’ ke ainge amo ungosarika embo titi kuru ari na kiae kiae ueeova.

17 Rate ungota degi erena, Temple amootohu avoeto amina au temple ta goldotohu aisuja avoeto donda nombo amogold retemo temple re?

18 Eto ke nei einge eova, ‘Eto embo naGod ta pene ikari gaga ta javo uhue keaisuja amo ivo ambu avoeto toasuja amotehora. Rate gaga hamota hande mitiaamita javo uhue ke aisuja amo sovera teavoeto mane toasuja.’ 19 ainge titi kuruari embo na arako kiae kiae eova. Rateerena amo pene gaga na eoi hande otohueuja avoeto donda nombo amo davore?20 Avoeto embo na God ta pene gaga tajavo uhue ke aisuja amo pene gaga ta javopere mane rate amita hamo ta do mitiaamita javo uhue euja. 21 Eto nei embo natemple ta javo uhue ke aisuja amo God aiiriuja avoeto temple te God te amita javouhue ke euja. 22 Eto embo na Utu i ta javouhue ke ikasuja amo God ai ta titi jigihearumbeto mitia avoeto amita javo uhueeuja. Avoeto erena amo javo uhue ke eoraamo ate poekari sapura be avo eova.

23 Jove, jove. Ungo ke pepeni atepoekari embopo te Pharisee embopo tetunga heriso na God ta degi hande ikasiue donda isasaraho pujo jeune hambugaainge kateke eto tapa 10 ainge iketo vahaiamo God ta ra eova rate God ta ke pepeniavo teto haito eova amo embo nei ta irarijavotoho na irora simba ari embo ta osagakito jo tambari eto ke be ari eto ke nomboemite tapa aeteva 24 ungo titi kuru ari na

arako o teonda umo ta beasuja avo umo gaindiona umbuto gosuikitie o camel pajirebe avo pe te ungekitie ere ova.

25 Jove jove, ungo ke pepeni atepoekariembomeni te Pharisee embomeni tehotembari heriso na ungota heva atunguhamo pere egitie jo egae tova rate ai ta amodonda ambu embo hotembae ue, ‘Na na’ijie donda egimbeto ere uhova amo atungujo ai ta mitia. 26Ungo titi kuru ari Phariseeembomeni eto atungu jo egasoa amo hamote tapa javotoho aisuja.

27 Jove jove. Ungo ke pepeni ate poekariembopo te Pharisee embopo te na hotem-bari heriso hotembitie eova. Ungo embota hamo kovari use aingekora gajiketo korona jorereto iketo i buji na kogombeore usehamo kiari javotoho euja rate jo ta amomasa kakesa iriuja 28 ainge nombo ungotahamo avo embomeni na kogue kiari javo-toho ke eora rate jo ta amo ke sokova te arisapura te na enetari.

Pharisee embomeni na enana ta ari sapurata mine umbasora avo Iesu na harikena

(Luke 11:47-51)29 Jove jove. Ungo ke pepeni ate

poekari embomeni te Pharisee embomenite hotembari heriso ue peroveta ta irarijavotoho embomeni matu amburari ta usejavotoho iketo donda kiari javotoho na ko-gombeto 30ke einge eova, ‘Naumamamanena embo erevi teo ambuna iji amikote naari ainge mane aetena,’ ainge eova 31 etoke ainge ijie amo ungo God ta ke hande ariembo avo tari amburari amita ahihije te arivahai embopo ra 32avo eto pure avo ungotaohihi na itikari avo evujo irae ai. 33 Ungoembo sasapura koso o ta meniundi aingera. Ungo ta ari sasapura ta bouka amitamemenga Satan ta memenga kiari degi aita kesoa amo naingeto toto pambavo?

34 Na ungota degi erena, na perovetate kiari embopo te ate poekari embopote ikano ungota degi puvuto ke aisora teungo na nei tavo amburesora, nei i atahuta tasova nei God ta ke hande ari bandeta esi na ejembasova eto da nei ta nei tamitera amo kurumbasova. 35 Eto embojajavotoho teo ambuvujekari amita meniamo ungo na ikasova ohihi embo Abelta eto puvuto embo Berachiah ta meniZachariah amo ungo na temple jo eto pene

Page 37: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 23:36 34 Matthew 24:23gaga amita ugorota tave ambuna 36 eto sioambuvujekea tapa amita bouka amo ungoeha miteva ungo na umbasova avo erenaingivujo.”

Iesu na da Jerusalem embomeni osa ena(Luke 13:34-35)

37 “Jerusalem, Jerusalem aja to be erena.Peroveta ta ke hande ari embomeni Godna ikena amite tapa amo ungo na koro nateove ambuvujekea. Eto di ohora meni napambuto e ta gati ta toreto gombuto iri-ora ainge nombo Jerusalem ta embomenisimba aisi uje eona rate na simba ana ungouje ae eova 38 avoeto ungota temple ai taembo irae teho iresuja 39 eto ungota degierena iji eha eto ambota na ehako manekesova rate ungo, ‘Bada ta javo ta puvutoere hua God hondate e.’ ke ainge aisova ijiamikote na ehako kesova.” ainge Iesu naena.

24Temple karaueto beasuja amita ke(Mark 13:1-2, Luke 21:5-6)

1 Eto Iesu na temple jo ta eto araha tapuvutuhunu amita ambotani puvuto tem-ple gerikari javotoho avo Iesu kioja ke eoIesu na einge ena. 2 “Bande erevi ungonajavotoho ere kogova te ungota degi erena,atara vahai na nei amita hamo ta manetembeto iresuja rate tapa araraeto beto siosao aisuja.” ainge Iesu na harikena.

Osaga memenga puvuresuja(Mark 13:3-13, Luke 21:7-19)

3 Eto Iesu tiri olives ta arumbeto mitinuamita ambotani ungo eonga puvuto eingeeto ingia. “Temple amo iji deina araraeto beau? Eto nei iji emita tutumota umopuvuresoa amita hajire do aingere avo tapaejo ingore,” ainge eo 4 Iesu na mine eingeena, “Embomeni ke sokova hande aisoraavoeto be kogue irivujo, 5 embo nei neina javo nau jigama ue ke sokova na ijiepuvuto “Ungo orekasi puvena” ainge ijirouingihe embo isapamane enana ta ke sokovaavo ambo ambo aisora 6 eto ungona isoroauvari ta aisora amita asavi ingesova etohoi ta asora amo duru ingihe osaga avojo.Ari ainge puvuresuja rate iji kombu ta au-vetija ainge mane hotembasova. 7 Enda neina ereto enda nei ga isoro aisora eto Kingvahai na ereto King nei tasuja. Nei beuje iji

peni vahai puvutuhurou enda tapa ta titirapuvuresuja. 8 Eto ari erena tapa erevi amopamone na meni ingasi ue memenga kiujaainge nombo ra.

9Eto ungo amo embomeni na andito um-buto embo nei ta ingeni ta ikaro umbutoaro memenga kesova eto taro amburesova.Eto ungo embomeni nau avoeto embo tapana ungota degi tini kambari matuaingeaisora. 10 Iji amikote nau embomeni neinei na tunga hapereketo na ke be ae uetini kambari mine ara ue namei ungotakitoho embo ta ingeni ta ikasora. 11 Etoperoveta sokova amina puvuto ke sokovaijiroro ingihe ambo ambo aisora 12 eto arihotembari sasapura na pajito enda enetetoau namei kamei ta osari jamopo aisuja13 rate embo amuna sove sove eto na ke beijie irirou iji kombu ta embo amo God naoreketo umbasuja. 14 Eto God na tohotaembomeni titi jigesi siriketo ere uhua kejavotoho avo Judea embomeni te enda tapaembomeni te ta degi ke hande aro embotapa ingesora eto amita engitita iji kombuta puvuresuja.

Da Jerusalem ta osaga puvuresuja(Mark 13:14-23, Luke 21:20-24)

15 Eto Peroveta Daniel na Donda Sapurabe Sapura amita ke matu kajena avo umb-uto puvutoDegi Otohu ta ikaro hetasuja (keerevi etekari embo be ingijo) 16 kito ungoJudea ei ta miteva embomeni joru tiri tapambuvu. 17Eto embo bande i tamitia amobeto amita donda mane sirikasuja. 18 Etoembo pure ta mitia amo mane egerembetoamita asukari umbasuja te titi tambuetopambuvu. 19 Eto iji amite pamone urete teeto pamone meni isapa emi ta amita degitutuvari ngahia avoeto aja to erena! 20 Etoungo joru pambasova iji avo ga iji te manepuvuresuja eto jangu indari iji te manepuvuresuja pari ta ainge evujo 21 amita beamo utu te enda te eha ari iji te eto puvunaiji amite memenga osaga ainge puvuraebe ra eto amita ambota ari ainge ehakomane puvuresuja. 22 Eto osaga kiari iji avougorota taekae aisora amoembo tapa vasirite mane iresora rate God ta embomenisiriketo umbari avoembo God na iji avougorota taekasuja. 23 Eto embo na no degita “Kijo, ungotenau Orekari Embo puvijaerevira.” eto iji nei “Hoi ta ere puvutuhua,”

Page 38: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 24:24 35 Matthew 24:51ainge aisuja ingito ke avo be hotembavojo24 amita be amo orekari embomeni sokovaeto peroveta embo sokova na ereto hajirenei te nei te aro embomeni kitomanamanaue ke be hotembasora. Eto God na siriketoumbari embomeni te tapa na enana ta arikito ke be ke ijie ambo ambo asi hotemba-sora, 25 avoeto ari avo puvuresuja avoetokiti ere harikitena ingivujo.

26 Eto embo na ungota degi “Kivu un-gotenau orekari embo puvija avo oja-gatambu aita mitia,” ke ainge ijirou ai tapambavojo eto ke nei amo, “Kivu orekariembo puvuto degi nei ondikari ta mitia,”aisora ke avo ingovojo 27 amita be amopipiri na ihane ta sariage eto pambuto soseta beuja ainge nombo Embo ta Meni amopuvurou embo tapa kesora. 28 Eto o sape tadi hai na beuja aingeko nombo puvuresuja.

Embo ta Meni naingeto puvuresuja(Mark 13:24-27, Luke 21:25-28)

29 Eto osaga kiari iji avo irae au iji amomume ururou hariga na usasa isapa aisujaeto utu ta sovera na jahevau tarama sohetobeasora, 30 eto iji amikote Embo ta Menita hajire avo utu ta puvurou enda embotapa na kito sinena ue jenge tasora, etoEmbo ta Meni avo sovera te usasa te ututa oje hamo ta heteto beto ere hua avoembo tapa na kesora eto amina toho em-bomeni matu siriketo umbari avo vahaitapuvurora 31 huin hukau asavi peni vahaiau amita anera isapamane ikau enda tapakaina patina ihane eto sose ta pambutoumbaro puvuresora.

Embo ta Meni puvurari iji avo embo tapakiaera

(Mark 13:28-31, Luke 21:29-33)32 Na i junga ta timu hatirari ke aisona

ingivujo. 33 Eto i avo huvira oi kito iji ta ijiere puvutuhua ke eora. Eto ainge nomboari erevi erena amo puvurou kesova amoEmbo ta Meni na jo ta torasi bokiri pe taauveto heteto mitia. 34 Na ungota degike be erena ungo eha miteva embomenitapa mane sasari aisora rate tuna mitirovoari erena erevi puvurou kesova. 35 Eto kepeni be amo utu te enda te avo irae aisujarate nau ke avo mane irae aisuja te darohoiresuja, 36 rate ari erena amita puvurari ijiamo embo tapa kiae be eto anera te God

ta Meni te tapa kiae, Mama God na vahaikiarira.

Be kogue irivujo(Mark 13:32-37, Luke 17:26-30,34-36)

37 Eto embomeni Noah ta iji te miti-aetera ainge nombomitiroro Embo taMenipuvuresuja. 38 Amita be amo embomeniindie uhe pamone jijimbukitie mitio Noahe nga jo ta toritinu 39 do puvuresuja amoembomeni nei do hotembae ue mitio umona irerembeto umbunu sasari ea, aingenombomitiroro Embo ta Meni puvuresuja,40 Eto iji amite embo heriso pure ue mi-tiroro puvuto embo vahai umbuto pahuevahai toasuja, 41 eto pamone heriso ambepure ue mitiroro puvuto vahai uhue neitoasuja. 42 Avoeto jo te hotembari te tapasimba be eto kogo ue irivujo. Ungota Badata puvurari iji amo ungo kiae avoeto. 43Etoungo kiarira amo pegene embo ta puvurariiji amo bande mamona matu kogua avoetoevae simba ue mitirou pegene embo pu-vuto kitomane bande pejeto toreto pegeneaisuja. 44 Ainge nombo Embo ta Meniavo ehamane puvuresuja ainge hotembitieirirovo amo hepureketo puvuresuja avoetomatu nununga eto irivujo.

Embo peni ta indari agari embo amita timuhatirari ke

(Luke 12:41-48)45 Eto embo peni na amita pure embo

vahai ta indari ageto undurari javotoho avobande mamo na kito au bande ta indaritapa amo amina simba aja ke aisuja. 46 Etopure avo eto kogoeto ururou embo penibande ta puvuto pure embo avo kito tungajavotoho 47 eto ke au pure embo na amitadonda tapa simba ue osa asuja avo erena,48 rate pure embo nei amo ke sokova ariembo amina, ‘Bande mamo eha mane pu-vurosuja,’ ijie 49 itiketo amita pure vahaiari embomeni torue embo sasapura ga umosapura indito pipi konene ue bande mamopuvurari hotembae ue mitirou 50 iji ikaeteho puvuto pure embo sapura avo kitoikau pambuto enana hotembari heriso em-bomeni amiga osaga inono kesuja. 51 Etoai ta embo sasapura na memenga koguesisisasi ijie ti kiroro kiroro aisora.” ke aingeIesu na ena.

Page 39: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 25:1 36 Matthew 25:3125

Kakara tapa ten amita timu hatirari ke1Eto Iesu na ke einge ena, “Embo taMeni

puvuresuja iji amite God na tohota em-bomeni siriketo umbasuja amita ari amoeinge ra. Iji vahai kakara tapa ten amo jaota jimbari pondo ta pambuto hovatu kesiusasa eonga eonga umbuto unduduketopambua. 2-3 Eto kakara tapa 5 ainge amokerosene irae au jojekasora avo hotembetoumbuto pambua 4 te nei 5 amo sarikaue umbuto pambae toto pambua. 5 Etohovatu sau puvurae unu bande ahone tasimba ue iji koso kaso be mitio evora enusereketo evia. 6 Eto tumba ugorota embona ‘Jimbari embo ere puvutuhua pambutoope ope karitie umbuto puvujo’ jage etoainge eo, 7 kakara 10 avo ereto usasa jigioperimbenu 8 kakara tapa 5 teho pambuaaminanei keroseneumbutopambua, amitadegi einge ea, ‘Dagota usasa irae aisi ere uarate dago kerosene isapa hondate avote?’ainge eo, 9 ‘Aja to be erera, dago jigamaaisora avo inonotara ungo pambuto neiombuto puvuvujo.’ ainge eo 10 pahuo jim-bari embo puvunu enana matu nunungaea amina amite tapa jo ta toreo bokiriahurekena. 11Eto enana pambuto keroseneumbuto puvuto bokiri matu ahurekari avokito ke einge ea, ‘Hovatu, hovatu, dagobokiri hirikejo torare.’ ainge eo 12 jimbariembo na ke einge ena, ‘Na ungo be kiae ereona pambuvujo.’ ainge ena. 13Avoeto ungomane evesova rate teho mitie simba evujo.Amita puvurari iji amo ungo kiae avoeto.”ke ainge Iesu na ena.

Embo 3 amina koro umbua amita timuhatirari ke

(Luke 19:11-27)14 “Eto God na tohota embomeni siriketo

umbasuja amita ari amo eingera. Embopeni amodegi nei ta pambasi ue amita pureembo 3 ainge avo jage enu puvuo amitakoro kateke kateke eto enana simba araikena. 15 Vahai amo pure pajire ari haitekito amita 5,000 kina ikena nei amo pureisapa peni ari haite kito 2,000 kina ikenaeto nei embo pure isapa be ari haite kito1,000 kina iketo toto degi nei ta pambunu,16 embo 5,000 kina umbuna amina puresausau itiketo pure ue 5,000 kina nei tam-buna, 17nei 2,000 kina umbuna amina pure

ue 2,000 kina nei tambuna 18 rate 1,000kina umbuna embo avo teho hoto kovetoamita titi jigari ta koro avo hoto jo ta iketoahurekena. 19 Eto iji koso be amita ambotatiti jigari embo ehako egerembeto puvutokoro ikena avo do do ea avo kesi ke enu20 5,000 kina umbuna embo amina puvutoke einge ena. ‘Bada inena nau degi ta 5,000kina ikita amo pure eto 5,000 nei tahanaerevira,’ ainge enu 21 amita titi jigari embona, ‘Umo pure ari embo javotohora, na nodegi ta isapa ikitane javotoho na jigamaetea avoeto na umo tumota ue isapamaneinena simba ae ikasona. Hae! Umo namogamitie tunga javotoho aena.’ 22 Ainge eto2,000 kina umbuna amina puvuto ke eingeena, ‘Bada, nau degi ta 2,000 kina ikitaamina 2,000 nei uhana erevira.’ ainge enu23 kito ‘Umo pure ari embo javotohora, nano degi ta isapa ikitane javotoho na jigamaetea avoeto na umo tumota ue isapamaneinena simba ae ikasona. Hae! Umo namogamitie tunga javotoho aena.’ ainge enu24 1,000 kina umbuna amina ambota pu-vuto ke einge ena, ‘Bada, na kogona amoumo embo ngahia ra, embo nei na pureuore donda umbuoa avoeto nau ikita avobeto pambuja 25 joru eto pambuto hotokoveto koro ikita avo ahurekitane miteiumo puvea avoeto ahiketo umbuto puvutono ikari avoeto no ere ikitena, umba.’ aingeenu 26 ingito ke einge ena, ‘Umo kupi pe-gogo embora. Eto na embo nei ta pureta donda umbuto indiona avo umo kiarike erea 27 avoeto do eto nau koro bank taikae re? Eto ainge aetea amo puvuto koronau ikari amite koro nei amita hamo taikaro umbaetena.’ 28 ke ainge eto amitapure embomeni ta degi ke einge ena, ‘Ar-avora embo emita 1,000 kina avo umbutoembo 5,000 kina ikitana amita degi ikevujo.29 Amita be amo embo donda mitia amitadegi donda nei hamota ikasona, eto embodonda irae amita degi domitia avo umbanodonda ambu embo be aisuja. 30 Eto kupipegogo embo erevi umbuto ari sasapuraembomeni memenga kogue iriora degi aigosukevu beto mume ta mitie si ijie tikiroro kiroro ijie iroi’,” ainge Iesu na ena.

Iji kombute ari sirikasuja31 Eto Iesu na ke einge ena, “Eto Embo

ta Meni na usasa kiari javotohote puvu-tuhurou anera tapa na gara petikita ji-

Page 40: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 25:32 37 Matthew 26:15giriketo ope ope karitie umbuto puvutoikaro amita avo arumba peni usasa te ai taarumbasuja. 32Eto enda tapa embomeni napuvuto vahaita ururoro o simba ari embona o sheep te o goat te siriketo eonga eongaikeuja 33 aingeko amina o sheep sirikau in-geni be ta bitesora eto o goat sirikau ingenianga ta bitesora. 34 Eto King amina em-bomeni amita ingeni be ta ke einge aisuja,‘Ungo ari jajavotoho ari embomeni ra, 35nabeuje oi ungona indari te umo te ikitaveindimitana, eto degi nei ta eto puvutohoneungona peketeve tunga javotoho uena. Etobo ambu one ungo na bo ikitave umbutoasukitana. 36 Eto ambure one ungo nahondate ueva eto tipura ta mitene na kesipahava avoeto nau mama na osa ue ungohondate aisuja. Amina enda eha ta ari iji teungota irari degi javotoho ena ai ta toretoungota enda hoteto umbuto mitirovo naneungo simba aisona, have.’ ke ainge au37 embomeni jajavotoho na ingito ke mineeinge aisora. ‘Bada, nango iji deina umokito beuje te puvutohoe indari te umo teiketere indimitae? 38 Eto umo iji deinaenda nei ta eto puve pekitare, bo ambu kitoiketere asukitae, 39 ambure oe kito hon-date uere eto tipura nainge mite pambutoumoro uere?’ ainge aro 40King amina eingeaisuja. ‘Ari emo nau namei vahai dondaambu teho mitiaetija amita degi ae ratenau degita ueva.’ ke ainge 41 eto amitaingeni anga ta mitera embomeni amitadegi ke einge aisuja. 42 ‘Na beuje na ahanate ungo na nau degi ta indari te umo teikae. 43 Eto enda nei ta eto puvuritanarate ungo na pekae eto bo ambu uena teungo na bo ikae asukae eto tipura ta mitieambure uena rate ungo puvuto na hondateae avoeto na toto pambuto Satan te amitaanera te datoho ta evikitie iriora MamoGod na i nununga ari ai pambuto ungotaari sasapura ta mine umbuvujo’ ainge au44 enana mine einge aisora, ‘Bada, inenabeuje te ujeje te enda nei ta eto puvurarieto bo ambu eto tipura ta ambure te tapanainge oe kito hondate ae uere?’ ainge aro45 amina ke mine einge aisuja. ‘Na ungo tadegi ke be erena. Ungo namei vahai beujete ujeje te puvuna avo kito hondate ae uevaamo namora te kito hondate ae ueva.’ keainge au 46 enana pambuto datoho ta osaga

kogue iresora te enana jajavotoho na tungajavotoho ue irari datoho ta iresora.”

26Enana Priests pepeni te embo okokose te na

Iesu taro amburoja ke kasea(Mark 14:1-2, Luke 22:1-2, John 11:45-53)

1 Eto Iesu na ke tapa do asi uje ena avoenu irae enu amita ambotani ta degi keeinge ena. 2 “Ungo kogova amo iji tapa 2irae au jarukari pondo aisora. Eto iji amiteEmbo ta Meni avo kitoho embo ta ingeni taikaro i atahu ta tasora,” ainge ena.

3 Eto Priests pepeni te embo okokose tena priest ta titi jigari embo javo Caiaphasta bande peni ai ta toruketo 4 ke sokova nanaingeto Iesu umbuto taro amburesuja keavo kasea. 5 Eto ke nei einge ea, “Eto ehaaisora amo embomeni pondo ta puvure-sora amina kito ereto jujune ue mine taramane tara aisora avo eto ambota aisora,” keainge ea.

Pamone vahai amina Iesu oil na kutena(Mark 14:3-9, John 12:1-8)

6Eto Iesu amodaBethany ai emboSimonamo ambure sapura javo leprosy umbarira te matu kondari amita bande ta mitinu,7 pamone vahai na Iesu osa ue amita degipuvuto bottle isapa ai ta oil mune javotohote amita mine amo koro pajire be avo umb-uto puvuto Iesu gaga ta arumbeto mitinusirota jojekenu, 8 amita ambotani na kitotumo ue ke einge ea, “Donda javotoho amodo eto aijaja ere oi? 9 Donda avo ombutokoro umbuto donda ambu embo ta handeikae.” ainge ijio 10 Iesu ingito ke einge ena,“Pamone emita degi do eto ngahia ere ove?Amina nau degi ta etija amo ari javotohobe ra. 11 amita be amo donda ambu emboamo ungote matuainge iresora rate namoungote iji koso mane iresona, 12 eto nakovasora avoeto hamo nau nununga anaamita ujena oil na kutitia. 13 Eto na ungotadegi erena, God ta ke javotoho enda neita nei ta hande asora amo pamone erevihotembitie ari do etija emiga tapa handeaisora.”

Judas na Iesu ombasi sirikena(Mark 14:10-11, Luke 22:3-6)

14 Eto ambotani tapa 12 rate vahai JudasIscariot amina pambuto 15 priests okokoseta degi ke einge ena, “Eto na Iesu ungota

Page 41: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 26:16 38 Matthew 26:42degi ta ikasona te nau koro doinge ikavo?”ainge enu, 16 “Koro tapa 30 kina ainge ika-sora.” ainge eo Judas na pambuto iji deinaIesu umbuto enana ta ingeni ta ikasuja avoiji javotoho itiketo jombure ena.

Bada na amita ambotani ga pondo ena(Mark 14:12-21, Luke 22:7-14,21-23, John

13:21-30)17 Eto bread pajirari sivo ikae avoeto

tevoko ari amita pondo iji puvunu amb-otani na Iesu ta degi puvuto ke einge ea.“Umo ‘jarukari’ ta pondo indesoa avo deginainge nununga ara uje ere oe?” ainge eo,18 Iesu na, “Embo vahai da peni amita jo tairiuja amita degi pambuto ke einge evujo‘Bada ta iji auvetei jarukari ta pondo amitaambotani ga no bande ta indesi etija,’ pam-buto ainge evujo.” ke ainge enu 19pambutojarukari ta pondo nununga ea.

20 Eto pondo iji puvunu ture vovunuIesu amita ambotani ga gaga ta arumbeto21 indiemitio Iesu na enana ta degi ke eingeena, “Na ungota degi erena ungo namoteereova embo vahai amina na umbuto embonei ta ingeni ta ikasi ere ua.” ke aingeenu 22 ingito tunga osaga ue enana vahaivahai Iesu ta degi einge eto ingia. “Badaamo namorami ere te?” ainge ijio 23 Iesuna “Embo indari umbasi namote heva taingeni jujuruketija amina na harikau um-basora. 24 Eto God ta ke matu kajari taamo Embo ta Meni amburesuja avoeto am-buresona rate harikari embo ta degi osagaisapamane puvuresuja javotoho amo amitae na ingae toaetija kito amo osagamane ki-aetija.” 25 Eto Judas harikasuja embo amitetapa ke einge ena, “Ate poekari embo, amonamorami ere te?” ainge enu Iesu na, “Keemo inena etea.” ainge ena.

Iesu na amita pondo avo enu india(Mark 14:22-26, Luke 22:14-20, 1 Corinthians

11:23-25)26 Eto enana vahaita indie mitio Iesu na

bread umbuto pari eto pereto ambotanita degi ikitie ke einge ena, “Emo hamonaura umbuto indavu.” ainge enu indio27 atungu umbuto God ta degi osa etoambotani ta ikitie ke einge ena, 28 “Emosasaga naura umbuto indavu. Eto God naembo isapamane ta ari sasapura hotem-beto toaja sasaga erevi pene eha ta ke ikariavo overeketena indavu. 29 Eto na ungota

degi erena wine ajireketo mitirono ungoMama ta titi jigari degi ai ta torasova ijiaramite ungo ga wine eha avo indesona.”ainge Iesu na enu 30 haveni eo irae enu datoto tiri javo olives ta pambua.

Peter na Iesu kiae ke aisuja avo Iesu naharikena

(Mark 14:27-31, Luke 22:31-34, John 13:36-38)

31 Eto tiri olives ta pahue Iesu na enanata degi ke einge ena, “God ta ke ta eingekajari mitia ‘nane o simba ari embo tasonaeto o irae joru sio sao pambasora’ ke amitabe amo mume eha eremite ungo tapa natumota ae ue toto pambasova. 32 Etona ambuto vasiri te hoeto kiti Galilee tapahuronoungo ambota pambasova.” aingeenu, 33Peter na ingito ke einge ena, “Enanatapa umo toto pambarote asora te naneumo mane tumota ae aisona.” ainge enu34 Iesu na, “Na no degi ta erena umomumeemita jo ta na kiae ke 3 ainge ijiro ohorajavone aisuja” ainge enu 35 Peter na Iesu tadegi ke einge ena, “Ainge manera te umoamburesi asoa amo namote tapa ambure-soa te nane mane umo kiae ke aisona.”ainge enu ambotani tapa na ke vahai aingepere ea.

Degi javo Gethsemane ta puvuto pari ena.(Mark 14:32-42, Luke 22:39-46)

36 Eto Iesu na amita ambotani ga degijavo Gethsemane ta puvuto amita amb-otani ta degi ke einge ena, “Ungo ei tairirovo na oi ta pambuto pari aisona.”ainge eto 37 Peter te embo Zebedee tameni heriso aingeto umbuto pambuna. EtoIesu ta degi tunga osaga pajire be puvunu38 enana ta degi einge harikena. “Naujo osaga na enetitia avoeto ungo ei ta naavoembo evo avojo.” ke ainge eto 39 totobajireketo imite enda ta beto gogovo etopari einge ena. “Nau Mama, ari nei iriroukito osaga nau degi ta puvuresuja avo ejona seniketo pambai rate uje nau mane rateuje no tapa avo ere ona.” pari ainge eto40 ereto pambuto ambotani 3 avo evopo uokito ke einge Peter ta degi ena, “Umo iji is-apa namote pari ae do eto ivo ambu eto ereeve? 41Ungo pari eto sovera ari umbuto nakiae ke mane aisovami ere evevete? Embota jo na uje euja rate bisi amo ivo ambueuja.” ke ainge eto 42 ehako toto bajireketo

Page 42: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 26:43 39 Matthew 26:70imite pari einge ena. “Nau Mama, eto os-aga erevi na seniketo pambari inono ae kitoaravora na no uje tapa avo aisona,” pariainge eto 43pambuto enana tapa pegogo ueevopo uo 44 kito egerembeto pambuto parimatu ena vahai ainge nombo enu irae enu45 ereto pambuto ambotani ujitie ke eingeena. “Ungo jangu indie ere evevete? Eretokivu Embo ta Meni ari sasapura embomenita ingeni ta ikari iji puvija 46 na harikariembo puvuto ere hua erevu ungote pam-buto degi ta tambare!”

Iesu umbua(Mark 14:43-50, Luke 22:47-53, John 18:3-12)

47 Ainge ijie mitinu, Embo puvua amopriests pepeni te embo okokose te na ikeoki te emite umbuto ambotani vahai JudasIscariot amiga puvua. 48 Eto harikari emboamina kiti ea “Na pambuto embo vahaiandito mune aisona aravora umbuvujo”ainge matu ena, 49 avoeto Iesu ta degi tititambueto pambuto, “Ate poekari Embo, naumo ere pekitona.” ainge eto andito muneunu 50 Iesu na, “Nau namei umo do asi pu-vea avo ejo.” ainge enu enana tutu tatu pu-vuto Iesu andito uhuo 51ambotani vahai naamita asivo goruketo umbuto priest peni tapure embo vahai jasi iketo araseketo ondejeto tiukena. 52 Rate Iesu na kito ke eingeena, “No asivo goru ta juruke. Embo amunaasivo goruketo umbuja embo amo asivo nakajeoi ambuja. 53 Eto na hondate ari ujeeto Mama ta degi pari aetena amo anera70,000 ainge. ikau puvuraetija avo umohotembae ere oe? 54Rate einge ere ora amoGod ta ke tamatu kajari avoeto ere ora.” keainge ambotani ta degi 55 eto isoro puvuaembopo tapa amita degi ke einge ena, “Napegene embo isoro embo kogue ki te emite umbuto na andito umbasi puvevete? Etona iji vahai vahai temple ta arumbeto em-bomeni ate poekitie ere ovona iji amikotedo eto na andito umbae? 56 Eto ari tapa ereova amo peroveta na matu ari kajari avoeto ere ova.” ke ainge ena. Eto iji amikoteambotani tapa na joru Iesu toto pambua.

Priests peni te amita ke pepeni ke be kiariembomeni te vahaita ea amo Sanhedrin councilke eora ai ta Iesu ikeo heteto koto umbuna

(Mark 14:53-65, Luke 22:54-55,63-71, John18:13-14,19-24)

57 Eto enana ke pepeni kiari embopo teembo okokose tapa vahaita torukitio Iesuandio embomeni na Iesu umbuto pambutopriest okose javo Caiaphas ta degi ikeohetena. 58Eto Peter na Iesu umbuto puvutoPriest okose ta bande peni ai ta ke do ijiroroingesi ambota ambota ue puvuto bandesimba ari embo araha tamitia amiga arum-bena. 59 Eto priests pepeni te Sanhedrintorukari embomeni tapa avo Iesu na kete ari te tapa do ena avo au ingihe amitaari sapura avo eto tari amburari haite avojombure ue popoja ke na ganoka ea 60 etoembo nei nei ainge Iesu ta sapura harikasiereto ke sokova na ea, rate Iesu ta arisapura tambae be ea. 61Eto tutumota emboheriso na ereto ke einge ea. “Embo eminaGod ta temple avo aimbeto beau iji 3 amitajo ta gerikasona ainge ijinu ingia.” aingeeo, 62 priest okose na ereto ke einge ena,“Enana ke ganoka erera amo mine maneao?” ainge enu 63 Iesu kemine ae enuPriestokose na einge ena, “Umo God vasiri te tajavo ta ke ejo. Umo God ta Meni be nangota orekari embo keriso re?” ainge enu,64 Iesu na kemine einge ena, “Ke inena ereaaravora rate ungota degi erena, iji eha etoambota Embo ta Meni na God sovera te taingeni be ta arumbeto mitima Utu i ta etooje hamo ta arumbeto puvuresuja avo ungotapa kesova.” ainge enu, 65 Priest okosena ingito ke sokova ari ke ijie jo memengaenu bo amita avo jigito perara eto ke eingeena, “aravora, harikari embo nei na manearo ingesora. Ke sapura amo God ta degiei ungo tapa ere ingihova 66 avoeto do asiere hotembiteve?” Ainge enu enana tapana “Sapura ere ua avoeto taro amburesuja.”ainge hotembari vahai eto ke ainge 67 etoingeni na torue tombu ta isuva ea. Etoembo nei nei na Iesu torue 68 ke einge ea,“Orekari Embo, umo peroveta kito umoamuna toroi avo kito harike ingore!” aingeea.

Peter na Iesu kiae ke ena(Mark 14:66-72, Luke 22:56-62, John 18:15-

18,25-27)69 Eto Iesu jo ta koto ue mitinu Peter

araha ta arumbeto mitinu pure kakara va-hai amina amita degi puvuto einge ena.“Umo Iesu Galilee embo amiga eoa,” aingeenu 70 Peter na embo tapa ingiho kakara ta

Page 43: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 26:71 40 Matthew 27:24degi ke einge ena, “Umo do erea amo nakiae be ra.” ainge eto 71ereto pambuto degipe ta hehetinu pure kakara nei na Peterkito embo tapa ta einge ena. “Embo em-ina Iesu Nazareth embo ga isa ere uatija.”ainge enu 72 Peter na ke ngahia na eingeena. “Ungo embo ereva amo na kiae be ra.”ke ainge pere ijie mitimite 73 embomenipuvuto Peter ta degi einge ea, “Umo Iesu taembomeni ta ke hajire vahai avoeto ungovahai ra.” ainge eo 74 Peter ke sasapuranei te nei te ijie einge ena, “Embo amo nakiae be ra.” ainge ijinu di ohora itiketojavone ijinu 75 Peter ingito Iesu na ke matuenu ingina avo hotembena, “Inena na kiaeke 3 ainge ijiro di ohora javone aisuja.”ke ena avo hotembeto araha ta pambutoosaga tambuto si pajire be ena.

27Iesu umbuto ikeo Pilate ta titi ta hetena(Mark 15:1, Luke 23:1-2, John 18:28-32)

1 Eto iho bujenu enana priests pepenite embomeni ta okose vahaita toruketoIesunaingeto taro amburesuja avo ke kaseoirae enu 2 ingeni ta jigito umbuto pambutoenana ta gavana javo Pilate ta ingeni taikea.

Embo Judas ambuna(Acts 1:18-19)

3 Eto Judas, Iesu taro amburesuja keavo ingito osaga peni vahai umbuto korotapa 30 kina ohue ikeo umbuna avo priestpepeni te embo okokose te ta degi egerem-beto ikasi pambuto 4 ke einge ena, “Emboamo ari sapura nei do ae rate nanena ari sa-pura peni be eto sio hariketena” ainge enuenana “osaga amo nangota mane, nora,”ainge eo, 5 Koro temple jo ta gosuketopambuto esi umbuto ihive ta timbuto am-buna. 6 Eto priests pepeni na koro 30 kinagosukena avo siriketo umbuto ke einge ea,“Koro emo sasaga koro ra avoeto temple takoro amiga vahaita mane ikasora.” aingeeto 7 koro amina do aisora avo ke kaseoirae enu enda nei embo puvuto amburorokovasora amita use enda avo koro aminaombasi pambuto enda na ovu ari emboamita degi enda ombua. 8 Eto eha orohoenda amita javo sasaga enda ra eora. 9 Etoainge nombo Peroveta Jeremiah ta ke ka-jari ta amo eingemitia. “Israel tameniundi

na embo amita mine 30 kina ra etera 10 etokoro amina ovu enda na euja embo ta degienda umbera, ainge Bada na ana etija” keainge ijie Jeremiah na kajena.

Iesu Pilate ta titi ta hetena(Mark 15:2-5, Luke 23:3-5, John 18:33-38)

11 Eto Iesu avo gavana ta titi ta ikeo het-enu gavana Pilate na amita degi ke eingeena, “Umo Judea embomeni ta king re?”ainge enu Iesu na, “Erea aravora,” enu12 Priests pepeni te embo okokose ta na kenei te nei te ijie ganoka ijio Iesu ke mineae enu 13 Pilate na amita degi einge ena,“Enana ke nei te nei te ijie umo ganokaerera amo umo ingae re?” ainge enu 14 Iesuenana ta degi kemine ari uje ae enu gavanana kito mana mana ena. (v 18) Eto gavanana kina amo embomeni na tini kambari uejo memenga ari na Iesu tasi uje eto umbutopuvua

Iesu taro amburoja ke ena(Mark 15:6-15, Luke 23:13-25, John 18:39–

19:16)15 Rate Pilate na Judea embomeni ta

pondo ari iji te tipura embo vahai avo em-bomeni na tambuta puvuroja uje eto eorePilate na eoi araha ta pahuatera ari aingepere uatija 16avoeto tipura embo vahai javoBarabas amo embo sapura be avo embotapa na kia avoeto embomeni isapamanevahaita puvuo 17 Pilate na enana ta degi keeinge ena, “Na do ana uje ere ove?” keainge 18 (-) 19 eto embomeni ke mine doaisora avo simba ue amita avo arumba peniai ta arumbeto mitinu Pilate ta ae na keeinge ikenu puvuna. “Ari sapura ae emboavo na eture ta kena avoeto osaga koguemitena. Avoeto embo avo tojo pambai.”ainge ena 20 rate Priests pepeni te embookokose te na embomeni na ke einge ara,“Barabas avo au araha ta pahurou Iesutaro amburesuja,” ainge jo kajeo, 21Gavanaenana ta degi, “Ungo embo amunure arahata pambaja uje ere ove?” ainge enu enana,“Barabas araha ta pambasuja,” ainge eo22 Gavana na ke einge ena, “Eto ainge ueIesu ungota orekari embo ke eora amo doano?” ainge enu, “Ejo i atahu ta taroamburoi,” ke ainge eo 23 Pilate na “Do eto?Embo emita sapura deire?” enu, ke mineae ue aruketo einge ea, “Ejo i atahu ta tare”ainge pere ijio 24 Pilate na nei do aisuja

Page 44: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 27:25 41 Matthew 27:55avo hotembae eto embomeni ungo eongamine tara aisora avo joru eto umo isapaheva ta timbuto embo tapa ta titi ta ingeniegitie ke einge ena, “Embo ari sapura iraeembo ta sasaga avo ingeni nau ta maneiresuja, ari ungo eonga evu.” ainge enu25 embomeni tapa tunga vahai na ke mineeinge ea, “Embo amita sasaga amo nangotaeto nangota meniundi ta hamo ta iresuja,tehora.” ainge eo 26 Pilate na enu Barabasaraha ta pahunu Iesu avo esi na ejembetoumbuto pambuto i atahu ta tara ke ena.

Iesu ta siro ta esi pepe te ikeo asukena(Mark 15:16-20, John 19:2-3)

27 Eto gavana ta isoro embopo na Iesuumbuto gavana ta bande peni ta toretoisoro embopo tapa avo jage eo vahaita pu-vuo 28amita bo ujuketo bo pangari avo kingta asukari ke ijie ikeo asukenu 29 king tasiro pohu ke ijie esi pepe te jigito egoveketosiro ta ikeo asukenu patuna uhu ingenita ikeo jiginu urumbitie paunge teteri etomitie ke einge ea, “Judea embomeni ta Kingumo ere pekitora.” ainge ijie 30 isuva etopatuna uhu egimbeto umbuto uta ta tea.31 Eto Iesu urumbeo irae enu bo pangariikeo asukena avo houketo uhue bo amitaavo ikeo asukenu umbuto i atahu ta tasipambua.

I atahu ta tea(Mark 15:21-32, Luke 23:26-43, John 19:17-

27)32 Eto degi ta pahue enda Cyrene embo

javo Simon avo degi ta tambuto eo Iesuhondate eto amita i atahu umbuto pam-buna. 33 Eto degi javo Golgotha (Golgothaamita be amo embo sasape ari ta uta popo)34 ai ta puvuto Iesu ta degi wine te sogagate ombuto ombuto ari avo indoja ikeo um-buto isapa indinu sogaga enu kito tona.35 Eto Iesu ta bo houketo i atahu ta tetovahaiketo amita bo avo amuna umbasujaavo kesi ituha koso te tuho te jigio kosoumbunu 36 embo amina bo amo umbunaenana arumbeto Iesu amburoja simba ea.

37 Eto ari sapura ta ke kaeto vahaikeorabesi ai ta ke einge kaeto amita siro kombuta tea, “Embo emo Iesu, Judea embomeni taking ra.” ke ainge kaeto tea.

38 Eto iji amina donda pegene ari em-bopo heriso avo i atahu ta teto vahai ingenibe ta eto nei ingeni angata hurukea. 39 Eto

embomeni puvuto Iesu kogue mani maniue ke einge ijie urumbea, 40 “Umo templeaimbeto iji 3 amita jo ta gerikasi ijea rateumo eonga hondate ari inono ae re? UmoGod ta Meni kito i atahu toto beto pambu.”41 Eto priests pepeni te ke pepeni kiariembopo te embo okokose te tapa na Iesuurumbitie ke einge ea. 42 “Embo nei neiavo hondate uija rate umo eonga hondateari inono aera. Eto emo Israel ta King bekito i atahu ta eketo mitia avo toto beaunango kito ke be aisona. 43 Embo emo Godtumota ue God ta Meni ke euja avoeto Godna uje eto kito au beto pambai.” ainge ijieurumbea. 44 Eto pegene embopo Iesu ga iatahu ta tea amina ke vahai ainge ijie Iesuurumbea.

Iesu ambuna(Mark 15:33-41, Luke 23:44-49, John 19:28-

30)45 Eto 12 o’clock eto pambuto ture 3

o’clock amita jo ta enda tapa mume si-hukena, 46 eto ture 3 o’clock ainge Iesuna jage eto einge ena, “Eli Eli, lamasabachthani?” ke ainge ena amita beamo “Nau God, Nau God umo do eto natoto pambe?” 47 ainge ijinu enana hetetomitimite ingito ke einge ea, “Elijah jageeria” eo 48 embo vahai na Iesu umo ujeari ke eto tutuveto pambuto soi umbutopatuna uhu tutumota egeka eto wine tajauketo umbuto pambuto Iesu na indojaikitinu 49 embomeni na kito taeketo keeinge ea. “Hete, Elijah jage eria avo puvutohondate aute avo kesira.” ainge eo 50 Iesuna ehako jajage ijie amita hen jamo ena.51Eto Iesu ahunu amikote temple jo ta degipeikari bo avo eonga i ta eto sorereketobeto enda ta unu enda titira unu atarapajire be eonga haukitinu 52 embo kovaripanga amo pe hirikitinu embo ototohumatu ambuvujekari amo vasiri te ereto53 Iesu vasiri te erena amita ambota arahatapuvuto da otohu javo Jerusalem ta pambuoembo nei nei na kia. 54 Eto enda titiraunu vasiri nei te nei te tapa amo Rometa isoro embo peni te amita isoro embopote Iesu simba ea amina kito joru pajire beue ke einge ea, “Ke be emo God ta Menibe ra.” 55 Eto pamone isapamane hoi taheteto kogue mitia amo Galilee ta eto Iesuambo ambo ue puvuto Iesu unditie simba

Page 45: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 27:56 42 Matthew 28:19ea. 56 Eto pamone nei nei amo Mary Mag-dalene te Mary nei amo James te Joseph tae te Zebedee ta meniundi James te John teamita e te aingeto heteto kogue mitia.

Iesu kovea(Mark 15:42-47, Luke 23:50-56, John 19:38-

42)57 Eto ture sosoha unu da Aramathaea

embo vahai javo Joseph amo haja vajaembo Iesu ta ke ambo ambo ena 58 aminapuvuto Pilate ta degi Iesu ta hamo penunuenu 59 Pilate na embo amita degi ikara enuikeo 60 umbuto amita hamo avo bo ehana togeto amita embo kovari panga orinato eha kovari ai ta ikenu serekenu atarapeni vahai amina aherekenu pambuto pepeikena 61etoMaryMagdalene teMary neiamite panga pe ai ta arumbeto mitia.

Rome ta isoro embopo ikeo panga simba ea62 Eto evito jarukari pondo nununga eo

irae enu enana priests pepeni te Phariseeembomeni te aingeto pambuto Pilate tadegi ke einge ea, 63 “Embo okose, emboke sokova embo amina eha irari iji te ‘naiji 3 amita ambota vasiri te erasona’ ijija64 avoeto ke ikejo no isoro embopo pam-buto panga to iji 3 amita jo ta simba are.Amita be amo amita ambotani na puvutoamita hamo umbuto matu vasiri te erari keembomeni ta degi aisora. Eto ke sokovaainge amo matu uera te eha ainge aisoraamo sapura be aisuja,” ainge eo 65 Pilatena ingito ke einge ena. “Aravora simbaari embomeni umbuto pambuto use pejavotoho eto vahaiketo simba evujo.” aingeenu 66 pambuto atara peni ai ta tahi ikeovahaikenu isoro embopo ikeo simba ea.

28Iesu vasiri te erena(Mark 16:1-10, Luke 24:1-12, John 20:1-10)

1 Eto jangu indari iji irae enu Sundayiho unga bivitinuMaryMagdalene te Marynei amite Iesu kovea use avo kesi pahuo2 Bada ta anera Utu ta eto beto atara jigitoaherekitinu enda titira unu atara ahone tapambunu hamo ta arumbena. 3 Anera tatombu amo pipiri ainge bo asukari pararabe 4 avo Rome ta simba ari embopo nakito tututu eto tatara gaseto enda ta betoamburarako uo 5 anera na pamone ta degike einge ena, “Ungo joru avojo. Iesu i

atahu ta tetere ambija avo jombure ere ovaavo ere kogona te ei ta irae ra. 6 Aminamatu vasiri te erasi ue ijija avoeto vasiri teeretija, ungo einge huma amita panga jota serekari besi kito 7 sau sau egerembetopambuto amita ambotani ta degi ke eingeevujo ingore. ‘Iesu ambija amo ehako vasirite ereto Galilee pahua ungo ai pambutokivujo.’ Aravora na ke avo ano ingova pu-vena.” ainge eto pahunu 8 pamone herisoamo tunga javotoho ue joru te tapa usetoto amita ambotani aro ingora tutuvetopambua. 9Enana degi ta pahuo Iesu puvutotambuto, “Ungo ere pekitena.” ainge enuingito auveto beto gogovo eto Iesu ta utusingi ta jigio 10 Iesu na ke einge ena, “Ungojoru avo toto pambuto nau namei kameiavo evujo pambuto na Galilee ai tambare.”ainge enu pambua.

Rome simba ari embopo ke do ea11 Eto pamone heriso degi ta pahuo

enana use simba ari Roman embo uhohona da jo ta pambuto priests pepeni ta degiuse jo ta do puvuna avo eo ingia. 12 Etoenana priests pepeni na embo okokose gake kaseo irae enu koro peni vahai umbutoIesu ta use simba ari embopo ta degi dokia avo harikeora koro na ombua. 13 Eto kesokova na einge ara ea. “Nango mumeteevo ore amita ambotani na puvuto Iesu tahamo pegene eto umbuto pambera. Aingeevujo 14 eto gavana na ingesuja kito nangona amita degi ke aro ungota degi mane auosaga kesova.” ainge eo 15 use simba eaembopona koro avo umbuto priests pepenita ke agi ere uatera avoeto Iesu hoena iji etopuvuto oroho emikote Judea embomeni naIesu ta hamo pegene ari ke avo jigama ueiriora.

Iesu na ambotani enda tapa ta ke hande araena

(Mark 16:14-18, Luke 24:36-49)16 Eto Iesu ta ambotani tapa 11 na Galilee

ta ijimite pambuto Iesu na tiri vahai aitambara ke ena ai pahumite 17 Iesu kitomanamana eto nei ke be ijie beto gombutojakeka ea nei be hotembae ea te ambotakito jakeka ea. 18 Eto Iesu na enana kitopuvuto auveto ke einge ena. “Utu teenda te ta sovera tapa amo nau degi taiketija 19 avoeto enda tapa ta pahue ke nauhande evujo ingito ambo ambo ururoro

Page 46: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Matthew 28:20 43 Matthew 28:20Mamo te Meni te Ahihi Otohu te ta javota bapataito evujo. 20 Eto ari tapa do atepoeketene kogava avo evujo ingito are. Etobe hotembevu iji eha emikote eto pambutoiji tutumota na ungote iresona.”

Page 47: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Mark 1:1 44 Mark 1:28

MARK OTOHU TA EVANERIAJohn Bapataito ari embo na onde katena(Matthew 3:1-12, 11:10, Luke 3:1-18, 7:27,

John 1:19-28)1 Ke emo Iesu Keriso, God ta Meni amita

ke jajavotoho te ari jajavotoho te tapa, 2EtoIesu puvurae kiti ta Peroveta Isaiah na keeinge kaeto ambuna “God na ke einge eria‘Na nau ke hande ari embo No tombu taikano puvuto no embere sirikasuja. 3Emboamo ojagatambu ta jage eto ke einge aisuja,Bada ta puvurari degi sirikevu, amita em-bere evu tambu ai’.” Ke ainge perovetana kajena. 4 Eto John bapataito ari embona ojagatambu ta mitie God na embomenita ari sasapura hotembeto toaja tungahapereketo ari sasapura toari amite bap-ataito ari amite onde katena. 5 Eto endaJudea jo ta da nei te nei te embomeni te etoda Jerusalem embomeni te aingeto John tadegi pambuto enana ta ari sasapura toasiharikitiore John na ingihe umo Jordan tabapataito ere uaetija.

6 Eto John ta bo amo o ‘camel’ ta andotu avo asuketo pupuri amo o hoga na ariavo tigito amita indari amo o boruga teiruha te ere indiaetija. 7 Eto ke amo eingehande ere uaetija, “Eto nau ambota embo,na eingeko mane, sovera te puvuto ere huaamo na amita utu goru houkari haite aera.8 Na ungo umo na bapataito ere ovona teEmbo Dombo amina ungo Ahihi Otohu nabapataito aisuja.” Ke ainge John na handeena.

John na Iesu bapataito ena(Matthew 3:13-17, Luke 3:21-22)

9 Eto iji amikote Iesu na Galilee da javoNazareth ta eto puvunu John na Iesu umoJordan ta bapataito ena. 10 Eto Iesu umota eto eritinu Utu pe hirikenu Ahihi Otohudi dipo ainge Utu ta eto beto amita degi tapuvunu 11utu ta eto ke einge puvuna “Umoosa ari Meni nau, na umo kogue tungajavotoho ere ona.” Eto ke ainge enu iraeenu

Satan na Iesu ojagatambuta engekena(Matthew 4:1-13, Luke 4:1-11)

12 God ta Ahihi na Iesu ojagatambu ta13 Satan na engeka aja enu pambuto iji 40

mume 40 ai mitina. Eto ojaga tambu aisevahe di o ga mitinu God ta Anera nasimba ea.

Iesu na ambotani kiti umbuna(Matthew 4:12-22, Luke 4:4-14, 5:1-11)

14 Eto John avo umbuto tipura ta ikeomitinu Iesu na enda Galilee ta pambutoGod ta ke javotoho hande ue 15ke einge ena“Godna embomeni amita toho siriketo um-buto titi jigesuja amita iji puvuto erehuaavoeto tunga hapereketo ari sasapura totoGod ta ke javotoho tumota evujo.” 16Eto keainge hande ue umo ireremba Galilee horata pahue o parari embo heriso Simon teamita namei Andrew te o bonga gosukitieuo 17 Iesu na tambuto ke einge ena, “Ungona ambo ambo ue havu. Ungo o timbuovaaingeto nane ano embo timbasova” aingeenu 18oumbari bonga toto Iesu ambo amboea. 19 Eto degi isapa imite Iesu na emboZebedee ta meni heriso James te John teavo e nga ta arumbeto bonga perarari avoihiritie mitio 20 kito jage enu embo herisona mamo pure embo ga e nga ta mitina avototo Iesu ambo ambo ea.

Embo vahai ahihi sapura na torari(Luke 4:31-37)

21 Eto enana da Capernaum ta pahuojangu indari iji puvunu Iesu na Judea em-bomeni ta ke kasari bande ta toreto em-bomeni ate poekena. 22Eto enana na amitaate poekari ke avo ingito ke amo enana take kajari embopo ainge mane ra te amokiari embo na eria ainge eto haha puhaea. 23 Eto Iesu ke ijie mitinu embo ahihisapura na jo ta torari amina gagaha etoke einge ena 24 “Iesu Nazareth embo umodagota degi do asi puve? Umo ivuha etodago irae ara puvea. Eto umo amunure nakiarira. Umo God ta Meni Otohura”. Aingeenu 25 Iesu na ke ngahia eto einge ena “Keambu eto embo ta jo ta eto puvuto pambu.”Ainge enu 26ahihi sapura na enu embo amobeto titi te pe te haro haro gatari gatarienu gagaha ijie tambuta puvuto pambuna.27 Vasiri avo embomeni na kito mani minieto ke mine ara eto einge ea “Ari emo arieha retemo deire? Amita kiari na ke eoiahihi sasapura te tapa amita ke agi eora”ainge ea. 28 Eto Iesu na Judea embomenita ke kasari bande toto pahunu ari do enaamita duru na Galilee enda enetena.

Page 48: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Mark 1:29 45 Mark 2:15Iesu na embomeni isapamane enu kokon-

dekea(Matthew 8:14-17, Luke 4:38-41)

29 Eto Iesu te James te John te aingetoSimon te Andrew te ta bande ta toreto30 Simon ta imboti avo ambure ue hogabevere te tapa sereketomitinu amita ke avoIesu ta degi enu ingito pambuto 31 ingenita jiginu eritinu amita hoga bevere jamoenu embo indari unduna. 32 Eto mumesihukitinu da embomeni tapa na ambureembomeni te ahihi sasapura na torari em-bomeni te aingeto umbuto Iesu na kokon-dekaja puvuto 33 bande pe ta areo Iesu naambure nei te nei te kokondikitie ahihisasapura kurumbena. 34Eto ahihi sasapurana Iesu matu kiari avoeto enu ke ambupuea.

Iesu na enda Galilee jo ta ke hande ena(Luke 4:42-44)

35 Eto iho unga haunkitinu Iesu eretopambuto embo irae degi ta eonga pari uemitinu 36 Simon te embo nei uhoho teIesu pambuna avo tain ta eteteto pambuto37 Iesu tambuto ke einge ea, “Embo tapaumo jombure ere ora” Ainge eo 38 Iesu naeinge ena, “Ungotena da nei nei ta pam-buto ke hande aisona, avoeto na da totopuvena.” Ainge enu 39Galilee da tapa ta isaue Judea embomeni ta ke kasari bande take hande ue ahihi sasapura embo ta jo tatorari avo kurumbena.

Embo vahai ambure na hamo sapura ariavo Iesu na enu kondena

(Matthew 8:1-4, Luke 5:12-16)40 Eto embo vahai ambure na hamo sa-

pura ari amina Iesu ta degi puvuto paungeteteri eto penunu ijie einge ena. “Umo asiuje eto kito na e kondane.” ke ainge enu41 Iesu na ingito jo enu, ingeni jujuruketotame ue “Na aisona, eto umo javotoho e.”Ainge enu 42 embo ta ambure irae enujavotoho ena. 43-44 Eto Iesu na ke vasiri naembo ta degi einge ena, “Ari erevi embo tadegi mane ao ingesora te pambuto priestta degi ejo no hamo kiore, eto Moses take pepeni agi ue no hamo ta mine avohande ikejo embo tapa kito no ambure iraeavo kogue ke be are.” Ke ainge eto enupambuna. 45 Rate embo amina ke ingitoingarako ue pambuto ke hande enu da tapaingia avoeto Iesu da ta torari inono ae enu

da sahu ta mitinu enda embomeni tapaamita degi puvua.

2Embo vahai amo utu ingeni meni amburari

avo Iesu na enu kondena(Matthew 9:1-8, Luke 5:17-26)

1 Eto iji heriso amita ambota da Caper-naum ta pambuto mitinu embomeni naduru ingito puvuto 2 amita irari bande jota toreto enete eo embo nei torari inono aeenu Iesu na God ta ke embo ta degi handeena. 3Eto embo vahai ingeni te utu te meniamburari avo embonei heriso nei heriso nagaga eto umbuto puvuto 4embo isapamaneavoeto toreto Iesu kiari inono ae enu bandeene perara eto popora embo amo gaga gatapa otoho ta ikeo bena. 5Eto Iesu na enanata tumota ari kito popora embo ta degi“Nau meni no ari sasapura avo hotembetoere toturutona” ainge ena. 6 Eto God take pepeni ate poekari embopo na Iesu take ingito jo ta hotembari ke na einge ea7 “Embo emo do eto ke einge erei? Godvahai amina embo ta ari sasapura hotem-beto touja te embo emina God ta javo ereurumbitia.” Aingehotembitio 8 Iesuna kito“ungo do eto ke amo ere hotembiteve. 9Etona popora embo ta degi ‘No ari sasapurahotembeto ere toturutona’ ke ainge asonaano ereto ‘no evari gaga umbuto pambu’ainge asona amo davo ejeha re davo ngaihare? 10 Eto Embo ta Meni na sovera ariumbuto enda ta mitie embo ta ari sasapurahotembeto toasuja avo ungo ke be ava arierevi asona,” ainge eto popora embo tadegi 11 “No gaga umbuto 12 ereto no data pambu” ainge enu ereto amita gagaumbuto enana ta tombu ta koguo pahunu,embomeni na kitomanimini ue God jakekaijie ke einge ea “Ari emo matu einge kiaepekota ere kogora.” ainge ea.

Iesu na embo Levi jage enu ambo ambo ena(Matthew 9:9-13, Luke 5:27-32)

13Eto Iesunabande toto tambuta puvutoumo ireremba hora ta mitinu embo isapa-mane amita degi puvuo ate poekena. 14Etoate poekenu irae enu isa pahue Alphaeusta meni Levi tax umbari gaga ta arumbetomitinu kito “na ambo ambo e” ainge enuereto Iesu ta ambota pambuna. 15 Eto Iesute amita ambotani te na pambuto Levi ta

Page 49: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Mark 2:16 46 Mark 3:11

bande ta indio tax umbari embomeni teari sasapura embomeni na Iesu ambo amboea avoeto enana ga tapa Iesu ta bande taarumbea. 16Ari avo Pharisee embomeni take pepeni simba ari embopo na kito Iesu taambotani ta degi ke einge ea “Iesu do etoari sasapura embopo te tax umbari embopote aingeto ere indei?” Ainge ijio 17 Iesu naingito ke mine einge ena, “Embo javotohoamo sivo tamane pambuora te ambure em-bopo na sivo ta pambuora, avoeto na embojavotoho avoembo puvurae rate embo sa-pura avoeto puvena.”

Donda ajirekari(Matthew 9:14-17, Luke 5:33-39)

18 Eto iji otohu puvunu John bapataitoari embo ta ambotani te Pharisee em-bomeni te aingeto indari ajirekeo em-bomeni na Iesu ta degi puvuto ke eingeea “Do eto John ta ambotani te Phariseeembomeni te aingeto indari ajireketera teambotani no mo do eto indari ajirekaere?”Ainge eo 19 Iesu na ke mine einge ena,“Jimbari ta pondo avo ajirekari irae. 20Rateiji puvuresuja amo jimbari embo jigitogoruketo umbuto pambasora iji amikoteajirekasora. 21 Eto bo matu perarari avobo eha na tiuketo ihirasuja amo egau umbakaumba eto tohekau to ehako peni aisujaavoeto ari ainge amo mane eora. 22 Etoembo na o hoga umo tigi itoko ari matuai ta wine eha overekasora amo wine nahoro vivitie pajito o hoga amo perarasujaeto wine te o hoga te tapa irae aisuja te ohoga eha ta wine overekasora amo maneperarasuja.”

Jangu indari iji(Matthew 12:1-8, Luke 6:1-5)

23 Eto jangu indari iji puvunu Iesu teamita ambotani te embo ta pure degi tapahue Iesu ta ambotani na ‘wheat’ be avoindesi jigito juketo umbuo 24 Pharisee em-bomeni na kito Iesu ta degi ke einge ea“Kijo, do eto no ambotani na jangu indariiji te ke pepeni poekitie pure einge emomo ere ore?” Ainge eo 25 Iesu na ke mineeinge ena “Eto David te amita embomenite na beuje kito ari do ea amita ke amoungo eteketo kiaerete? 26 Eto amina PriestAbiathar ta iji te God ta bande otohu tatoreto bread matu God ta titi ta handeikari amo Priest na pere jigama eora avo

David na toreto bread avo umbuto indieamita embomeni ta hande enu india, 27 Etoungota degi erena, God na jangu indariiji avoeto embo ove ae rate embo ta ujejeavoeto jangu indari iji ikena. 28 Eto EmbotaMeni amo jangu indari iji amita simba ariembo dombo ra.”

3Embo ingeni meni amburari avo Iesu na

enu kondena(Matthew 12:9-14, Luke 6:6-11)

1 Eto Iesu na Judea embomeni ta kekasari bande ai toreto embo ingeni meniamburari ai mitina ano kina. 2 Eto janguindari iji te embo avo Iesu na au kondasujaavo Iesu uje ae embomeni na pehumba asikon kon uo, 3 Iesu na embo ingeni meniamburari amita degi “einge huma embota titi ta hete” ainge enu ereto puvunu4 embomeni ta degi ke einge eto ingina“Jangu indari iji te embo na God ta kepepeni agi ue embo ta degi sapura autemojavotoho au? Eto nei amo embo au kon-daute mo tau amburou?” Ainge enu em-bomeni na kemine ae ke ambupu eo. 5 Iesuna jireki poeki eto embomeni kina amoembonei jo ari embomane avo kogue tumoue osaga kito embo ingeni meni amburariamita degi “no ingeni jujuruke” enu juju-rukenu ingeni javotoho ena. 6 Avo Phar-isee embomeni na kito tambuta pambutoHerod ta ke ambo ambo ari embomeniga vahaita eto Iesu naingeto umbuto taroamburesuja amita ke avo kasea.

Embo isapamane Iesu ta degi puvua7 Eto Iesu te amita ambotani te aingeto

umo ireremba javo Galilee hora ta pahuoGalilee embo isapamane Iesu ambo amboue pahuo Judea embo te 8 da Jerusalemembo te da Idumea embo te umo Jordanovitiho ta da embomeni te da Tyre te Sidonte ta embomeni te aingeto Iesu na ari tapado ena amita duru ingito Iesu ta degi pu-vua. 9-10 Eto Iesu na embo isapamane enukokondekea avoeto ambure embomeni naIesu tame asi joeketo vahaike vahaike uoIesu na ambotani ta degi e nga nununga arake ena.

11 Eto ahihi sasapura na Iesu kito Iesuta utu ta burereketo bovue gagaha ijie keeinge ea “Umo God ta Meni be ra” ainge

Page 50: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Mark 3:12 47 Mark 4:12ijio 12 Iesu na ke ngahia na eto ke avo manehande ara ena.

Iesu na ambotani 12 siriketo umbuna(Matthew 10:1-4, Luke 6:12-16)

13 Eto Iesu na tiri ta bitito embo matusirikena avo puvurora jage enu puvuo14 embo tapa 12 siriketo amiga pure asiumbuto apostero ikena amina ke handeue 15 sovera umbuto ahihi sasapura ku-rumbara. 16 Eto embo 12 umbuna amoembo Simon amo Iesu na javo eha ikenaamo Peter ikena, 17 eto Zebedee ta meniJames te amita eambo John te enana take hajire amo utu pipiri ta hajire aingeavoeto Iesu na enana ta javo Pipiri ta me-niundi ke ena. 18 Eto nei Andrew te Philipte Bartholomew te Matthew te Thomaste Alphaeus ta meni James amite embonei Thaddaeus te Canaan embo Simon te19 Judas Iscariot amo isoro embo ta ingenita ikari embo amite aingeto Iesu na siriketoumbuto amita da ta pambuna.

Iesu te Beelzebul te ra(Matthew 12:22-32, Luke 11:14-23, 12:10)

20 Eto Iesu da ta pahunu embomeni is-apamane torukeo pure peni vahai enu Iesute amita pure embopo te aingeto indariindae ea. 21 Eto Iesu ta jekahoka na Iesudo ena ke avo ingito uta sapura ari keijie umbuto taekasi puvua. 22 Eto Judeaembomeni ta ke kakajekari embopo na daJerusalem ta eto puvuto embomeni ta degike einge ea. “Ahihi sasapura ta okose javoBeelzebul na Iesu ta jo ta toreto sovera iki-tioi ahihi sasapura ere kurumbitia,” aingeijio 23 Iesu na ingito timu hatirari ke naenana ta degi ke einge ena. “NaingetoSatan na Satan kurumbaja ereve? 24 Etoenda vahai na kateketo eonga eonga hetetoisoro aisuja amo enda amina mane heta-suja. 25Eto bande vahai embomeni na eretomine tara asora amo bande amo maneiresuja. 26 Eto Satan na ereto ahihi sasa-pura ga isoro aisuja amo Satan ta soverairae aisuja. 27 Eto embo na buvure embota donda pegene aisi uje aisuja amo kitibuvure embo andito pundurou donda amoumbasuja. 28 Na ungota degi ke be erenaembomeni na God ta degi ari sasapura etourumbeora amo hotembeto toari inono ra29 te embo amuna Ahihi Otohu urumbasujaamo mane irae aisuja eto hotembeto toariinono aera.” 30 Ke ainge ena amita be amo

Iesu ta jo ta ahihi sapura na torari ke eaavoeto.

Iesu ta aja te namei kamei te ra(Matthew 12:46-50, Luke 8:19-21)

31 Eto Iesu ta e te namei kamei teaingeto puvuto bande pe ta heteto ke ikeo32 embomeni Iesu ga bande jo ta mitiaamina “No aja te namei kamei te puvutotambuta mitie umo uje ere ora” ainge eo33 Iesu na ke mine einge ena. “Nau aja tenamei kamei te amo amunure?” 34Eto Iesuna embomeni tapa bande jo ta mitia avopoeto kito ke einge ena “Nau namei kameite aja te amo erevira. 35 Embo amuna Godta ke agi aisuja amo nau aja te namei kameite du emone te ra.” Ke ainge Iesu na ena.

4Be urari embo ta ke(Matthew 13:1-9, Luke 8:4-8)

1 Eto Iesu embo ate poekasi umo ir-eremba hora ta pambuto mitinu, em-bomeni isapamane puvuto eneteteo Iesuheteto ke aisuja inono ae enu e nga ta bititoumo jo ta isapa imite heteto embomenitapa hora ta mitia avo 2 timu hatirari keneite neite na einge ena 3 “Ingivujo, veurari embo na pure ta pambuto ve ihajaenu 4 ve nei amo degi ta benu di na betoindia, 5 ve nei amo enda ngijiri ta betoerena te enda peni mane avoeto susu bekambae 6 avoeto iji na giroro eto jaise ena.7 Eto ve nei amo bive ta orohuta benaavoeto bive na andinu ve ae ena. 8 Eto venei amo enda javotoho ta beto ereto ve nei30 nei 60 nei 100 ainge ve ekena. 9Eto emboamuna ungota onde mitirou kito ke ereviingivujo,” ke ainge Iesu na ena.

Iesu na do eto timu hatirari ke na atepoekena

(Matthew 13:10-17, Luke 8:9-10)10 Eto Iesu pambuto eonga mitinu amita

ambotani te ambotani nei uhoho te aingetotimu hatirari ke ta be avo Iesu ta degieto ingio 11 Iesu na ambotani ta degi keeinge ena “Eto God na embo amita tohosiriketo umbuto titi jigesuja amita ke beamo ungota degi ikari rate embo tapa ara-hata mitera amita degi amo na ke timuhatirari na pere eona. 12 Amita be amoPeroveta Isaiah na einge kajena ‘Enana kitokiaesira ingito ingaesira eora te ingito kito

Page 51: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Mark 4:13 48 Mark 5:2enana ta jo haperekau amo God na enanata sapura hotembeto toaetija.’ Ainge Isaiahna kajena.”

Be urari embo ta ke be avo Iesu na harikena(Matthew 13:18-23, Luke 8:11-15)

13 Eto Iesu na ke nei einge ena “Na ketimu hatirari na etena amo ungo ingaerete? Na timu hatirari ke neite neite aisonaamo ungo naingeto ingovo? 14 Eto ve urariembo amo God ta ke ere uritia. 15 Eto venei degi tambuta beuja amo embo na Godta ke avo ingesuja rate ke jo ta urari avoSatan na puvuto egimbeto umbuja. 16 Etove nei enda ngijiri ta urari amita ke be amoerevira. God ta ke avo embona ingito tungajavotoho aisuja te 17 ke avo jo ta mane bebeto pesisa eto susu kambasuja eto tehomitirou embo nei na amita degi God ta kejigama ari ke eto ngahia au toau irae aisuja.18 Eto ve nei bive ta jo ta beari amita ke beamo erevira. Embo na God ta ke uje euja19 te enda ta ari te ujeje neite neite amiteeto amita haja vaja amina God ta ke amoandioi ve mane euja. 20 Rate ve nei endajavotoho ta beto ereuja amita ke be amoerevira. Embo na God ta ke avo ingito, Godtumota ue eto God ke be euja amo ve nei 30nei 60 nei 100 aingeko euja.”

Horivo ijimbeto ari ta timu hatirari ke(Luke 8:16-18)

21 Eto Iesu na enana ta degi ke nei eingeena, “Eto embo na horivo ijimbeto umbutomane gaga suvu ta ikasuja eto ovu jo tamane ikasuja te i araha ta tembau bandejo usasa aisuja. 22 Eto ke tapa ondikariavo umbuto araha ta puvuto ahurekari avohirikaro keisora. 23 Eto embo ta onde mi-tirou kito avo ingesora.”

24 Eto Iesu na ke nei einge ena, “Ungo kedo ere ingiheva avo onde jevito ingivujo,Eto umo doinge ikasoa avo God ta kiariinono ta umbuto nei hamo ta umbasoa.25 Amita be amo embo amuta degi kiarijavotoho mitirou kito amo God na kiari neiikasuja rate embo ta degi God ta ke kiariirae kito God na embo amita degi kiari domitia avo God na umbau iraesuja.”

Donda ve pajirari ta timu hatirari ke26Eto Iesu na ke einge ena, “Godna embo

amita toho siriketo umbuto titi jigesujaamita ke be amo eingera. Embo amuna i

ve ureto 27 toto pambuto evosa ururou amoeonga ope bitito pajiresuja amo embo kiaepajiresuja 28 amo enda na simba ururoupajito hatu kateto ve aisuja. 29Eto ve sari auurari embo na egerembeto puvuto tiuketoumbasuja.”

I javo ‘mustard’ ta ve amita timu hatirari ke(Matthew 13:31-32,34, Luke 13:18-19)

30 Eto Iesu na ke nei amo einge ena, “Godna embo amita toho siriketo umbuto titijigesuja amo do aingekore? Eto timu hati-rari ke naingeto ke be mo harikaro? 31 Etoi javo ‘mustard’ ta ve amo isapa be i nei neita ve aingeko mane. 32 Rate ‘mustard’ tave vahai enda ta urasora amo pajito hatukateto peni vahai au di na puvuto nga iketoai utumo ta iresora.” 33 Eto God ta ke amotimu hatirari na ke nei te nei te enu ingia.34 Eto embomeni ta degi ke tapa amo timuhatirari ke na pere ena te amita ambotanita degi amo ke be na pere harikena.

Iesu na enu pisara jamo ena(Matthew 8:23-27, Luke 8:22-25)

35 Eto iji aramite mume sihukitinu Iesuna amita ambotani ta degi einge ena “Un-gote umo ovitiho ta pambasira.” Ainge eto36 embomeni toto amita ambotani ga e ngata pahuo e nga nei uhoho amo Iesu ta enga ga tapa pambua. 37 Eto pahuo pisarapeni vahai be unu umo piri peni be puvutoe nga ta torue umo na itiketo pe vitinu38 ambotani joru ue Iesu e nga avo gaga taevinu ujeto einge ea “Ate Poekari embo,dago sari asi ere ora emo umo hotembaeere oete?” Ainge eo 39 Iesu ereto pisara teumo te “jamo evu” ainge ke vasiri na enupisara irae unu umo bisi bisi ena. 40 EtoIesu na amita ambotani ta degi ke eingeena, “Ungo do eto oju ere ove. Eto ungo,na tumota ae re?” Ainge enu 41 embomenina Iesu ta ari avo kito oju ue mani minieto ke mine ara eto einge ea “Embo emoamunure? Pisara te umo te embo emita keagi eto jamo etera.”

5Emboahihi sapurana torari avo Iesuna enu

kondena(Matthew 8:28-34, Luke 8:26-39)

1 Eto umo ireremba ovitiho ta pambutoenda javo Gerasenes ta puvuto 2 Iesu e ngatoto enda ta beto embo vahai ahihi sapura

Page 52: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Mark 5:3 49 Mark 5:42na jo ta torari 3 amo embo ikeore sape ereuatera panga to ai mitiaetija avo puvutotambuna. Eto embo amo embomeni naandito chain na ingeni te utu te pundua4 te embo ivo peni vahai avoeto chain napundua amo usukenu andirari inono aeenu 5 tiri hamo ta eto use jo ta iji tapa isa uekaru umbuto hamo gajukitie hori gagahaijie ere uatija. 6 Avo Iesu pahunu hoi takito tutuveto pambuto Iesu tumo te painenu 7-8 Iesu na ahihi sapura ta degi “Embota jo avo toto puvuto pambu” ainge enuembo na gagaha ijie ke einge ena, “Iesu,God sovera isapa mane te ta Meni, naudegi ta do ao. Na God ta javo ta penunuerena nau degi ta memenga ikaojo.” Keainge enu 9 Iesu na “no javo deire” aingeenu embo amina, “Dago isapamane avoetonau javo ‘Legion ra’ ” ainge 10 eto Iesu nakurumbeoi enda nei ta pambuona penunueto 11 o ohu isapamane heti ovitiho taindie mitio kito 12 ke einge penunu eto ea“Dago o ohu ta jo ta kurumbejo torare” etoainge eo 13 Iesu na “aravora ainge aisona”eto kurumbenu ahihi sasapura na tambutapuvuto pambuto o ta jo ta toreo o tapa2,000 ainge umo ta overeto beto umo inditoambuvujekeo, 14 o simba ari embopo natutuveto ke hande ue pambuto da ta puvuoembo tapa kesi 15 Iesu ta degi puvuto emboahihi isapamane na torari rate bo asukarite uta javotoho te avo mitinu kito oju ea.16 Eto embo Iesu na ahihi sasapura ta degieto o ohu ta degi do ena tapa avo embomatu kia amina embo ehaha kiae amitadegi hihi tirio 17 ingito pambuto Iesu enanata enda avo toto pambaja ke ngahia naeo 18 Iesu pambasi e nga ta bivitinu embomatu ahihi sasapura na torari amina Iesuga pambasi penunu enu 19 Iesu na “Namogamane pambasoate Bada na umo kito joetei no degi ta tapa do etija avo no da tapambuto no namei kamei ta ejo ingore.”Ainge enu 20 amina amita da tapa ten ai tapambuto embomeni ta degi Iesu na do enukina tapa avo hihi tirinu embomeni ingitomani mini ea.

Embo Jairus ta iae eto pamone Iesu tameena ta ke

(Matthew 9:18-26, Luke 8:40-56)21 Eto Iesu e nga ta bitito umo ovitiho

ta pambuto hora ta beto mitinu embo is-apamane Iesu kesi puvua. 22 Eto Judea ta

ke kasari bande ta titi jigari embo vahaijavo Jairus amina puvuto Iesu ta utu tabeto paunge teteri eto tumo te pain ue23 penunu einge ena “Huma nau kakaraisapa avo amburesi ere ua inena no ingeniavo hamo ta tembejo kondai” Ainge enu24 Iesu ingito Jairus ga pahunu embo isapa-mane Iesu ga oroviketo pahuo 25 pamonevahai amo jua tapa 12 amita jo ta sasagavovuoi 26 sivo embopo ta degi pahue korona sivo jigama ere uatija koro irae enuamita kondari avora ae eto sapura be uemitinu 27 Iesu na ari tapa do ena avo duruingito embo kateketo Iesu kiae ku ta pu-vuto Iesu ta bo tame ue 28 ke einge hotem-bena, “Na amita bo tame eto kondasona,”ainge hotembitie 29 tame enu sasaga iraeenu amita ando tapa javotoho ena. 30 EtoIesu na amita sovera isapa beto pambunaavo kito overeketo embomeni poeto kogueke einge ena. “Nau bo ta amuna tameetei?” ainge enu 31 ambotani na “emboisapamane vahaike vahaike ere ora te emboamuna umo tame ore ere?” Ainge eo 32 Iesuna tame ena embo avo kesi jombure unu33 pamone kondena amina gatari gatari uejoru te tapa puvuto Iesu ta utu ta betogombuto ke tapa Iesu ta degi harikenu34 Iesu na ke mine einge ena “Nau iae notumota ari na eto kondetea. Tunga jamojamo te pambuto javotoho na irijo.”

35 Eto Iesu ke ainge ijie mitinu embona Jairus ta bande ta eto puvuto Jairusta degi ke einge ea “No iae matu ambijaavoeto ate poekari embo mane jigesoa tetojo pambai,” ainge ijio 36 Iesu ingina rateingito ingarako ue eto ke kasari bande titijigari embo ta degi, “Umo osaga manekesoa te na tumota ejo,” ainge eto embotapa enu mitio 37 Peter te James te amitanamei John te aingeto amiga pambara enu38 pambuto Jairus ta bande ta toreto em-bomeni jo ta sisi sasi ijie mitio 39 enanata degi “Ungo do eto sisi sasi ijie miteve?Kakara emo amburae teho evo ere ua,” Keainge enu 40 embomeni ingito ganini ijioenu tambuta pahuo e te mamo te eto emboIesu ga puvua amite aingeto kakara mitinaai toreto 41 ingeni ta jigito “Talitha cumi”ke ainge ena amita be amo “Kakara isapano degi ta erena, ere.” Ainge enu 42 kakaraereto isa ena. Eto kakara amita pajirari jua

Page 53: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Mark 5:43 50 Mark 6:26amo tapa 12 ra. Eto kakara avo kondenuembomeni kito ti kakambukea. 43 Eto Iesuna kakara kondena avo duru hande eorataeketo “indari umbuto kakara ta ikevuindoi” ainge enu indari ikeo indina.

6Da Nazareth embomeni na Iesu ke be ae ea(Matthew 13:53-58, Luke 4:16-30)

1 Eto Iesu na enda avo toto tohota data ereto pahunu amita ambotani na eretoavo ambo ambo ue pahuo 2 jangu indariiji puvunu judea embomeni ta ke kasaribande ta toreto embomeni onde katitinuembomeni na ingitomanimini eto ke eingeea “Embo emita kiari nainge umbuto ke teari te emomo ere oi? 3 Embo emita mamoamo teho bande gerikari embo ra eto amitae Mary te namei kamei James te Joses teJudas te Simon te amita du emone te tapa eimitera. Amo dago amita da vahai embora.”Ke ainge ijie ke ingari uje ae ea 4 avoetoIesu na enana ta degi ke einge ena “Godta ke hande ari embo amo embo tapa najakeka eora te amita enda vahai embomenieto teka hoka vahai na ke embo teho arike ijie ke ingae eora.” Ainge 5 eto Iesu naamita da ta pure peni ae rate embo herisoavo enu kondea. 6 Eto Iesu ta namei kameida vahai embomeni na Iesu ta ari tapa doena avo tumota ae uo Iesu osaga kito da neita pahue embo ate poekena.

Iesu na ambotani 12 ikenu pambua(Matthew 10:5-15, Luke 9:1-6)

7 Eto Iesu na amita ambotani 12 jage enupuvuo ahihi sasapura kurumbara soveraari ikenu umbuo embo heriso heriso aingehande au pambara 8 onde katitie ke eingeena “Ungo donda nei eti te bread te etokoro pupuri ta mane huvakasoa te hetuvahai avo jigito pambuvujo. 9 Eto utu goruavo asukasova te bo herisomane asukasovate vahai asuketo pambuvujo. 10 Eto pamb-uto da ta puvuto amo bande nei ta nei tamane evesova te bande vahai ta evie pureavo irae au da nei ta pambuvujo.

11 Eto da damina ungo kito pekari ujeae eto ungota ke ingari uje ae aro kitoamo God na enana ta degi tumo ere uaavoeto ungota utu oniho avo torovikevujobeau embomeni tapa koguroro toto pam-buvujo.” Ainge ijie onde katenu irae enu

12 ikenu pambuto embomeni ta ari sasa-pura avo toto jo aherekau God ta ke agiara onde katitie 13 ahihi sasapura embo tajo ta torari avo kurumbeo puvuto pahuoambure embomeni avo ‘oil’ na overeketohamo ta kutitio kokonjekea.

John Bapataito ari embo ta tunga tiukea(Matthew 14:1-12, Luke 9:7-9)

14 Eto Iesu ta javo peni vahai enu amitaduru avo Israel ta Gavana okose javo Herodna ingina. Eto embo nei uhoho na Iesukiae avoeto ke einge ea, “John bapataitoari embo avo God na etei vasiri te eretoIesu na amita sovera na pure erevi ere ua”ainge ijio 15 embo nei na “Amo perovetaElijah na ere ua.” Ainge ijio embo nei na“Ungotenau perovetamatu ta ari vahai avoere ua.” Ke ainge ea 16 eto Herod na Iesu taduru ingito ke einge ena “Nane etene tungatiukitara amina vasiri te hoetija” ainge ereijiaetija.

17-20 Eto Herod na John ta tunga tiukenaamita ke amo erevira. Eto Herod na amitaeambo ta ae javo Herodias avo pegenejimbunu John bapataito ari embo na kitoHerod ta degi ke einge ena, “Umo Godta ke peni poeketo no eambo ta ae jim-bea” ainge enu pamone Herodias na keavo ingito tumo eto John tau amburoja keena. Rate John amo embo javotoho etoembo otohu avo Herod na kito John take ijioi ingihe tunga osaga ere koguatijarate Herodias na teoi ambuja oju eto Johnandito punduto tipura ta gosukenu mitinuHerodias na tasuja avo inono ae ena. 21Rateiji vahai Herod ta umbari iji puvunu aminagavana ta okokose te isoro embopo te endata embo pepeni te aingeto oru enu puvuopondo peni vahai 22-23 unu Herodias taiae na puvuto ire javotoho tivitinu Herodna embo tapa ta titi ta kakara ta degi keeinge ena “Umo do umbasi uje eto kitoejo ingito ikane, eto na enda simba ariembora umo uje ao kito kateketo tuna noikasona,” ainge ke isara na enu 24 kakaraamo ingito tambuta pambuto e ta degi “nado umbano?” ainge enu e na “pambutoejo John bapataito ari embo ta siro avotiukaro umbujo” ainge enu 25 kakara napambuto Herod ta degi “na John Bapataitoari embo ta siro avo tiuketo heva ta iketoikao umbasona,” ainge enu 26 Herod na

Page 54: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Mark 6:27 51 Mark 7:3osaga peni vahai kito embo ta titi ta kevasiri na ena avoeto toari inono ae enukakara ta ke agi eto 27 tipura simba ariembo vahai ikenu pambuto John tipura tamitinu tunga tiuketo 28 siro heva ta iketoumbuto puvuto kakara ta ikenu umbutopambuto e ta ikena. 29Eto John ta ambotanina ke avo ingito puvuto John ta hamoumbuto pambuto kovea.

Embo tapa 5,000 avo Iesu na unduna(Matthew 14:13-21, Luke 9:10-17, John 6:1-

14)30 Eto Iesu na ambotani heriso heriso

hande enu pambua avo ehako egerembetopuvuto pure do ea avo Iesu ta degi eoingina.

31-32 Eto embo isapamane purahangoparahango ere ora avoeto arumbeto indariinono ae avoeto Iesu na kito ambotani tadegi ke einge ena, “Ungote pambuto oja-gatambu ai ta embo irae degi jangu inde-sira havu,” ainge enu e nga ta bitito pahuo33 embomeni na enana ere pahua avo kitoda nei ta nei ta amina utu na tutuveto pam-buto Iesu ere puvutuhuna degi ai seniketopuvuto mitio 34 Iesu hora ta puvuto betoembomeni isapamane o sheep ta simba ariembo irae itoko kito jo enu itiketo ke atepoekitinu 35-36pambuto ture vovunu amitaambotani na puvuto Iesu ta degi ke eingeea “Degi emo da te embo te irae avoeto ijiirae ere ua, ejo embomeni egerembeto data pambuto indari koro na ombuto umbutoindore.” Ainge enu 37 Iesu na einge ena,“Ungo na indari ikevu indore” ainge enuambotani na “Dago 200 kina na donda um-buto embo undurorote? Eto 200 kina tam-buto embo unduraetera amo mane inonoaetija.” Ainge eo 38 Iesu na “Ungota degibread tapa doinge mitei pambuto kivu”ainge enu pambuto kito puvuto Iesu ta degi“Bread tapa 5 eto umooheriso aingemitia”ainge eo 39-40 Iesu na ingito enu embomenitapa kateketo 100 eonga 50 eonga ainge etoeo momoru ta arumbeo 41 Iesu na bread 5eto umo o heriso amite aingeto umbuto titii ta eto jigito God peketo bread jigito peretoembomeni ta ikaro indora ambotani ta degiikenu 42 embo ta ikeo indio oti pevitinu43ambotani na bread sirivo te umo o herisoamita sirivo te ainge eto sirikeo hambijatapa 12 amo pevitina. 44 Eto embo tapa

5,000 eto airi te meniundi te tapa aminaindia.

Eto Iesu na umo hamota haito pambuna(Matthew 14:22-33, John 6:15-21)

45 Eto Iesu na amita ambotani da Beth-saida ta kiti pambara enu e nga ta bititopahuo embomeni tapa avo enu sisiketopahuo 46 Iesu tiri ta pari asi bitina. 47 Etomume sihukitinu pisara pambari hena tapuvuna avoeto ambotani e nga tavitie erepahua 48 te e nga ivo eto pambae unu Iesutiri ta eonga mitie ambotani do ere ora avokina. Eto iho uranga bitito hunu kito Iesuumo hamo ta haito puvuto ere humite enga senekasi unu 49 ambotani na Iesu umohamo ta haito ere puvutuhuna avo kitojoru ue embahe ke ijie jajavone ijio 50 Iesuna kito ke einge ena “Joru mane aisova teivo evu, Namora.” Ke ainge 51 eto e ngata bitinu pisara jamo enu ambotani kito tikakambuketo haha puha ea. 52 Amita beamo enana ta hotembari ngahia eto Iesu naembo isapamane bread na unduna amitetapa amo enana be hotembae ea.

Da Gennesaret embomeni avo Iesu na enukondea

(Matthew 14:34-36)53 Eto Iesu te amita ambotani te aingeto

e nga ta puvuto umo ovitiho enda javoGennesaret ta puvuto 54 hora ta beo emboamunure avo embomeni na kito 55 tutuvetopambuto embomeni eo ingito ambure em-bomeni gaga ta ikeo arumbeo umbuto Iesuta degi puvua. 56 Eto Iesu na isa da penita rete da isapa ta rete degi ta rete marketari degi ta rete pambasuja amo embomenina ambure embomeni umbuto puvutuhoreere kokondikitiaetija eto nei amo embo naIesu ta bo tame ue kokondekea.

7Ohihi ta ate poekari(Matthew 15:1-9)

1 Eto Judea embomeni ta ke pepeni atepoekari embopo da Jerusalem ta eto pu-vuto Pharisee embomeni ga vahaita etoIesu ta degi puvua. 2 Eto Iesu ta ambotanina Judea embo ta ke pepeni amo ungo in-gari rate ingito ingarako ue ingeni tongopate tapa indari indio embomeni puvua am-ina kito ujeae ea. 3 (Amita be amo Judea taPharisee ari embomeni te Judea embomeni

Page 55: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Mark 7:4 52 Mark 7:33tapa te aingeto indari tehomane indiora teenana ta ohihi ta ari avoeto ingeni egetodonda indiora. 4 Eto enana market tapambuto puvuto amo enana ta hamo egetootohu eto indari indiora eto ainge nomboage te atungu te heva te tapa amo egetootohu eora.)

5 Eto Judea ta ke pepeni ate poekari em-bopo te Pharisee embopo te aingeto Iesu tadegi ke einge ea, “Eto no ambotani na doeto ungotenau ohihi ta ke pepeni poeketoingeni tongopa te ere indere?” ainge eo6 Iesu na ke mine einge ena, “Ungo hotem-bari heriso embomeni, Peroveta Isaiah nakajena amo ungota ari avo einge kajena,‘Embo einge emo hamo na na jakeka eorate enana ta jo avo tumo nau degi ta eora,7 eto enana teho sio na jakeka ue emo Godta ke ijie embo ta hotembari na embo atepoekeora,’ ainge Isaiahna kajena 8eto ungona God ta onde katari ke avo toto ungotaohihi ta ari avo jigama eova. 9Eto ungo Godta ke tiumbeto ungota ari avo jigama eovaamoungo kiari peni vahai embopora. 10Etoamita be amoerevira,Moses na kaeto eingeena ‘No aja te mama te otohu ejo, eto emboamuna aja mama ta javo sapura ke aisujaembo avo taro amburesuja’ ainge Moses nakajena 11 te ungo na ari einge eova. Etodonda tapa matu God ta degi hande ikarike ijie e mamo ta degi hande ikae God ta ketiumbeto ungo ta ujeje avo eova. 12-13 Etoari nei te nei te ainge amina God ta ke amoteho ke ijie ungota ari matu avo jigamaue ungota meniundi ta ate poekeova.” Keainge Iesu na Judea embo okokose ta degi

Donda deina eoi embo tongopa euja(Matthew 15:10-20)

14Eto embo tapa jage enu puvuo ke eingeena “Na ke aisona ingivujo. 15 Eto embona indari nei te nei te indesuja amina auembo ari sapura mane aisuja 16 te hotem-bari sapura hotembeto ke aisuja amina arisapura aisuja avoeto ungo ta onde mitiroukito ke erena ingivujo.” Ke ainge 17 etoembomeni toto Iesu na ambotani ga bandeta toreto Iesu na ke ena amita ke avo auingesi eo 18 Iesu na “Ungo te tapa kiaeembopore? Eto donda deina embo ta otita torasuja amo au embo ta ahihi sapuramane aisuja. 19 Indari donda amina embota hotembari jo tamane pambasuja te oti ta

beto pambau irae aisuja avoeto indari tapaamo javotohora 20 rate embo ta hotembarijo ta eto pe ta puvuja amina sapura puvuja.21Eto embo na amita jo ta siriketo ari eingeeuja: tiha paiha ari, pegene ari, embo tariamburari, 22 embo nei ta donda javotohokito umbasi jo ta sirikari, tumo ari, kesokova ari, hoviro ari, embo nei ta javo ari,sapura ari, ke sapura ari, me kiari, kiariembo ke eria, hajae vajae na biso ari, sarikaari, 23 aingeto embo ta hotembari jo ta etope ta puvuto pambuja.” Ainge ijie Iesu naambotani ta degi harikenu ingia.

Pamone vahai Iesu tumota ena(Matthew 15:21-28)

24 Eto Iesu na ereto enda avo toto pam-buto da Tyre te Sidon te amita engiti taembomeni kiae ondiketo bande vahai tairesi uje ena te inono ae enu embomenina tambua. 25 Eto enda Syrophoeniciapamone Greek ke kiari amina amita iaeisapa ahihi sapura na jo ta beari avo Iesuta ari tapa do ena avo duru ingito puvuto26 Iesu ta utu ta beto gombuto Iesu na iae tajo ta ahihi sapura avo kurumbaja penunuenu, 27 Iesu na timu hatirari ke na eingeena, “Meni isasaraho ta indari umbuto inota gosukasora amo sapura avoeto meniisasaraho na kiti indesora,” ainge Iesu naena amita be amo Judea embomeni avokiti hondate aisuja eto ambota enda neiembomeni hondate aisi timu hatirari ke naenu 28 Pamone amina ke mine einge ena,“En, Bada, ino gaga suvu ta mitera aminameni isasaraho ta indari sirivo indiora.”Ainge enu 29 Iesu na “Umo ke be ereaavoeto umono bande ta pambujo. No iae tajo ta ahihi sapura amomatu toto pambija.”Ainge enu 30 Pamone amo pambuto bandeta toreto amita iae ahihi sapura matu pam-bunu sereketo mitina avo kina.

Embo vahai pe vahaikari eto onde sun-durari avo Iesu na enu javotoho ena

31 Eto Iesu na da Tyre toto enda Sidonte enda Decapolis te amita orohuta tiuketopambuto umoGalilee ta puvunu 32embonaembo vahai pe vavahaikari eto onde sun-durari avo Iesu na ingeni hamo ta tembajaumbuto puvuo. 33 Iesu na embo tapa totoembo vahai avo umbuto eonga imite ingeni

Page 56: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Mark 7:34 53 Mark 8:28singi heriso onde to heriso ai ta iketo in-geni ta isuva eto embo amita ivivi ta kaim-beto jo unu usiga pagitie 34 Utu i arerem-beto kogue ke einge ena “Epatha” aingeena amita be amo “ejo hirikare” ainge enu35 onde ahimbitinu pe haunkitinu aingeenu embo amina ke javotoho enu 36 Iesuna ari avo ke hande eora taekitie enu ingia37 te ingito ingaesira eto ke hande ea. Etoembomeni na ti kakambuketo haha puhaijie ke einge ea “Eto Iesu na ari jajavotohoonde susundukari ta pe vavahaikari te tapaoi javotoho ere ora.” ainge ea.

8Eto Iesu na embo tapa 4,000 unduna(Matthew 15:32-39)

1 Eto iji amite embomeni isapamane pu-vuto Iesu ta ke ingihe mitio Iesu na em-bomeni amita indari irae avo kito amitaambotani jage enu puvuo 2 ke einge ena,“Na embomeni erevi iji amita jo ta indariindae teho mitera avo kogone jo ereua.3 Embo nei da hoi ta eto puvera avoetoikaro beuje te da ta pambasora amo degi tapahue titivi na amburesora” ke ainge enu4 ambotani na ke mine einge ea “Eto degiemo ojagatambu ra te naingeto indari um-buto embo isapamane emomo unduroro?”Ainge eo 5 Iesu na “Ungota degi bread tapadoingere” ainge enu eto enana na ea “7”ainge eo, 6 Eto Iesu na embomeni enda taarumbara enu arumbeo bread umbuto Godta degi peketo ingeketo amita ambotani taikenu umbuto embomeni ta ikea. 7 Etoumo o heriso memeni amite aingeto umb-uto God peketo embomeni ta ikaro indoraambotani ta ikena. 8 Eto indio inono enuambotani na indari sirivo siriketo hambijatapa pevitina. 9 Eto india amo embo tapa4,000 ainge amina indio. Iesu na enu em-bomeni sisiketo pahuo 10 Iesu engaumbutoambotani ga pambuto enda Dalmanutha tapuvua.

Pharisee embopona ari peni be kesi penunuea

(Matthew 16:1-4)11 Eto Pharisee embomeni na Iesu en-

gekasi puvuto Iesu ga pe na jujune ue Ututa hajire au kesi eo, 12 Iesu na jo memengaunu ke einge ena “Ungo eha vasiri te irariembomeni na Utu ta hajire kesi erevete?

Nanena erena ungo embo eha miteva am-ina Utu ta hajire mane be mane kesova”ainge eto 13 enana toto e nga umbuto umoovitiho ta pahue

Pharisee ta bread pajirari sivo(Matthew 16:5-12)

14-16 Iesu na embo sasapura ta ari avomane jigama ara ambotani ta degi ke eingeena, “Ungo be kivujo. Pharisee embomenite Herod te amita bread pajirari sivo avo bekon kon eto kivujo.” Ainge timu hatirari kena ena avo ambotani na indari peni umbaebread vahai umbuto e nga ta ere pahua avoIesu na kito ari ke eo, 17 Iesu na ingito keeinge ena “Ungo do eto bread umbae ari keereve? Ungota jo ngahia avoeto ke erenaemo ingae ue erevete? 18 Ungo titi mitiate kiae eto onde mitia te ingae, iji tapaungo hotembae ereova. 19 Eto na bread 5amina pereto embo tapa 5,000 unditana etoungo na bread sirivo tapa hambija doingeueve? Eto enana 12” ainge ea. 20 Eto Iesuna ehako ena, “Eto bread tapa 7 aminaperiketo embomeni 4,000 unditana amitasirivo hambija tapa doinge ueve?” aingeenu “7” ainge ea. 21 Eto Iesu na “ungo arierevi kogava te kiaesira ue ereva.” aingeena.

Iesu na enu titi vahaikari embo kina22 Eto aingeto da Bethsaida ta puvuo em-

bomeni na embo titi vahaikari avo 23 Iesuna titi ta tame aja umbuto puvuo Iesuna titi vahaikari embo amita ingeni jigitogosuketo da ahone ta umbuto pambuto titita isuva eto tame ue ke einge ena “Umono titi na kon kon eto kogoete?” aingeenu 24 embo amina titi hangeambu eto kitoke einge ena. “Na embo re ere kogona tei uhu na pahuore kiarako ere ona,” aingeenu 25 ehako Iesu na ingeni titi ta tameenu embo amina kon kon eto kiari javotohona kogunu 26 Iesu na da ta ikenu pambasiunu ke einge ena, “Umo da ta pambuto arierevi ke hande aojo.” Ainge eto ikenu da tapambuna.

Iesu amunure avo Peter na ke ena(Matthew 16:13-20, Luke 9:18-21)

27 Eto Iesu na amita ambotani ga danei nei Caesarea Philippi degi ta pahue keeinge ambotani ta degi ena, “Namo moamunure ke eore?” Ainge enu 28 enana

Page 57: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Mark 8:29 54 Mark 9:15ke mine einge ea, “Eto embo nei na Johnbapataito ari emboke eora, eto embonei naElijah ke eora eto nei amo peroveta vahaike eora” ainge eo 29 Iesu na ke einge ena.“Eto nei ungo na na amunure ke eove?”ainge enu Peter na “Umo Iesu Keriso Godna Judea embo hondate ae enda ta ikenupuvura.” ainge enu 30 Iesu na ke avoembomeni ta hande eora ke ngahia na etotaekena.

Iesu memenga kito amburesuja avo amb-otani ta degi ke ikena

(Matthew 16:21-28, Luke 9:22-27)31 Eto Embo ta Meni na osaga te

memenga te kesuja amita be amo Judeaembo pepeni te priest pepeni te eto Judeata ke pepeni simba ari embopo te aingetoIesu amo Judea ta hondate ari embomanera ainge ijie taro amburesuja eto iji3 ehako vasiri te erasuja ke ainge Iesu naamita ambotani ta itiketo onde katena.32 Eto Iesu na ke emo timu hatirari kena ae rate ke be na pere harikena avoPeter na ingito einge ena “Ke avo to. Ariavo no degi ta mane puvuresuja” aingeenu 33 Iesu na overeketo amita ambotanikogue Peter ta degi ke einge ena “Satan,Umo nau ku ta pambu. Eto umo God tahotembari avo ae rate embo ta hotembariavo erea.” ainge Iesu na ena. 34 Eto Iesuna amita ambotani te embo tapa jage enupuvuo timu hatirari ke einge onde katena.“Embo amuna na ambo ambo asi uje aisujaamo amita ujeje tapa toto amita i atahubouka avo koho ta tembeto na ambo amboaisuja. 35 Eto embo amuna daroho iresiamita vasiri te ari te jigesuja amo emboamita vasiri iraesuja rate embo aminatohota ujeje te ari te toto namote nau kete avo tumota aisuja amo daroho iresuja.36Eto embo na ahihi amita datoho irari avohotembae ue enda ta donda nei te nei teumbasuja eto amburesuja amo amita ahihimatu amburari avoeto irari datoho maneumbasuja. 37 Eto embo amina amita dondaneite neite tapa amina ombuto amita ahihiavo umbari haite mane be ra. 38 Embomenieha mitera amo ari sasapura embopo etoGod uje ae embomeni ra te embo amunaNamote nau ke te avo kito me kogue handeae aisuja amo Embo ta Meni usasa te AneraOtohu ga iji kombu te puvuto embo avokogue me kesuja.

91 Na ungota degi ke be erena. Ungo

embomeni eha ei miteva amo embo nei neiamo mane amburesova te mitirovo God naembo amita siriketo umbuto titi jigesujaamita iji avo sovera te puvurou keisova,”ainge Iesu na ena.

Ambotani na Iesu ta usasa kia(Matthew 17:1-13, Luke 9:28-36)

2 Eto iji 6 irae enu Iesu na embo tapatoto Peter te John te James te umbuto tiripeni vahai ai ta bitito mitio Iesu ta hamoamo usasa pere unu 3 eto amita bo na usasapeni vahai amo enda embo na bo pararaainge ari haite mane avo unu 4 Perovetamatu Elijah teMoses te aingeto irerembetoIesu ga heteto ke ijie mitio 5 Peter na ojuue ke do ano ijie einge ena, “Atepoekariembo, dago ungote mitera emo javotohoavoeto horoma no vahai Elijah vahai etoMoses ta vahai ainge gerikarote?” 6 aingePeter na ijinu 7 oje na puvuto utumo enuoje jo ta ke einge puvuna, “Nau osari Menira. Amita ke ingivujo.” Ainge ijinu 8 enanajireki poeki eto embo nei kiae Iesu eongamitinu kia. 9Eto enana tiri ta eto vovue Iesuna ambuto vasiri te erae avoeto ambotanina ari tapa do kia avo hande eora taekena10 avoeto enana ke hande ae toa te Iesu naambuto ehako vasiri te erari ta ke ena avoenana hotembu hotembu ea.

11 Eto ambotani na Iesu ta degi ke eingeeto ingia, “Eto ungotenau ke pepeni simbaari embopo na do avoembo peroveta Elijahkiti puvurou ungotenau hondate ari emboambota puvuresuja ke eore?” ainge eo12-13 Iesu na ke mine einge ena, “Eto Elijahna puvuto au tapa javotoho asora ke aingeeora te ke nei matu kajari amo, Embo taMeni na osaga nei te nei te kogurou urum-basora. Rate na ungota degi erena Elijahmatu puvuritaja te enana amita ke agi aeungota ujeje avo uera.” Ainge ijinu ingiho

Iesu na pipi konene meni enu kondena(Matthew 17:14-21, Luke 9:37-43a)

14 Iesu te Peter te James te John teaingeto egerembeto ambotani toto pam-bua amita degi puvua.

Eto Judea ta ke pepeni simba ari emboponapuvuto ambotani ga boru juho 15eto em-bomeni isapamane puvuto joeketo koguemitio Iesu, Peter te John te James te aingetopuvuto kina. Eto embomeni na Iesu kito

Page 58: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Mark 9:16 55 Mark 9:41tutuveto pambuto Iesu pekitie ingeni tajigito umbuto puvuo, 16 Iesu na ke eingeeto ingina “Ungo ke do ijie miteve?” Aingeenu 17 embo vahai na ke mine einge ena.“Ate poekari embo, nau meni avo ahihisapura na pe vahaikari ke mane euja avoeto no degi ta umbuto puvena. 18 Amoahihi sapura na andioi ingeni te utu tetatain eto beto ahue ti kambuto kirorokiroro ue pe pejigi gavineto beuja avoembono ambotani ta degi umbuto puvena teahihi sapura kurumbari inono ae etere kitono degi ta erena,” ainge enu 19 Iesu naosaga kito embo tapata degi ke einge ena,“Ungo tumota ae embomeni ra. Eto ungokiari umbava ungote iji doinge irono. Etono meni avo nau degi ta umbuto have,”ainge enu 20 embo na meni avo umbutoIesu ta degi io, ahihi sapura jo ta aminaIesu kito meni avo andinu enda ta betoahero ahero ue ahunu pejigi horo gavinetovovunu 21 Iesu na “No meni na iji doingeari einge emomo eoi?” Ainge enu Mamona einge ena, “Meni isapa ta itikari avo ereouva. 22 Eto meni emo amburoja uei iji neii ta beto evekeuja eto nei amo umo ta betoumo indiuja avoeto umo ari inono kito avonango jo au ejo kondai.” Ainge enu 23 Iesuna embo amita degi ke einge ena “Umo doeto na inono kito ano kondaja ere? Etoembo amuna God tumota aisuja amo aritapa amo amita degi inonora aisuja,” aingeIesu na enu 24 meni ta mamo na ke vasirina eto einge ena, “Na umo tumota ere onate na hondate ejo umo be tumota ane.”Ainge enu, 25 embomeni na ingihe joekeoahihi sapura ta degi ke einge ena “Umo jo tatoto beto hae, mane ehako egerembasoa”ke ngahia na ainge enu. 26Ahihi sapura nagagaha ijinu meni amo beto gatari gatariue beto ahunu ahihi sapura amo puvutopambuna. Eto embomeni na meni endata sereketo mitina avo amburari ke ijio27 Iesu nameni amita ingeni ta jiginu erenu28 toto bande jo ta ambotani ga toretomitio ambotani na Iesu ta degi ke eingeea. “Dago do eto ahihi sapura kurumbariinono ae etere” Ainge eo 29 Iesu na eingeena, “Ahihi sasapura nei eingeko amo tehomane kurumbeora te God ta degi pari uekurumbeora,” ke ainge Iesu na ena.

Iesu ambuto vasiri te erasuja avo harikena(Matthew 17:22-23, Luke 9:43b-45)

30 Eto Iesu na amita ambotani ga endaGalilee jo ta pahue embomeni tapa na Iesukiora uje ae ena. Amita be amo amitaambotani pere avo ate poekasi uje ena.31 Eto pahue ambotani ta degi ke eingeena. “Embo ta Meni avo embo ta ingeni taikaro taro amburesuja te iji 3 ehako vasirite hoasuja.” Ke ainge ijie ate poekena 32avoambotani na ke be ingae ue eto ingesi uje eate oju eto toa.

Embo amuna embo okose aisuja(Matthew 18:1-5, Luke 9:46-48)

33 Eto Iesu ambotani ga da Capernaumta puvuto bande ta toreto mitio Iesu naambotani ta degi ke einge ena, “Ungotedegi ta puvutohore ungo ke do mine araijie eteve?” ainge Iesu na enu 34 ambotanike ambupu ea. Amita ke be amo degi tapuvutuhe enana vahai amuna embo okoseasuja amita ke avo tumo te tapa kemine araea. 35 Avoeto ke ambupu eo Iesu na amb-otani enu puvuto vahaita arumbeo enanata degi ke einge onde katena, “Eto emboamuna meni isapasira eto embo undure-suja amina embo peni aisuja.” Ainge ijie36 Iesu na meni isapa kito pambuto ingenita jigito umbuto puvuto ohimbeto jo taikenu arumbenu 37ke einge ena. “Eto emboamuna javo nau ta meni isapa eingeko osakageni aisuja amo namote tapa osa kageniaisuja eto na pere mane rate God, na ikariembo amite tapa osa aisuja.” ainge enu

Embo amo ungotenau kitoho mane rateungotenau tohora

(Luke 9:49-50)38 John na ke einge ena. “Ate poekari

embo, embo vahai na ahihi sasapura javono ta kurumbitaja avo kito ungotena va-hai manera ainge eto taekitara” ainge enu39 Iesu na ke einge ena. “Ari ainge amomane taekasoa. 40 Embo amuna nau javota ari javotoho aisuja amina ereto sausaunau javomane au sapura aisuja. Embo amoungotenau kitoho mane rate ungotenautohora 41 te ungota degi erena embo amunaumo Keriso ta toho kito umo jamo timbutono degi ta ikau indesoa embo amina hotariumbasuja.”

Page 59: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Mark 9:42 56 Mark 10:21Engekari ta ke(Matthew 18:6-9, Luke 17:1-2)

42 “Eto embo amuna na tumota ari meniisapa jo nau ta arumbeto mitia aingeko avoengekau sapura aisuja amo nanena emboamita degi mine ikano memenga peni va-hai kesuja eto embo na amita tungata esitigito atara peni vahai handuketo eva takiti gosukaetija amomemenga ainge manekiaetija. 43 Eto no ingeni vahai amina auumo sapura aisoa amo no ingeni avo jirem-bejo irae ai. 44 Eto umo ingeni jirembariamiga hotari degi ta torasoa amo javotohorate ingeni heriso tememenga kiari degi tatoreto i bevere kesoa amo sapura be ra. Etodegi ai ta amo bevere seikari inono aera.45 Eto no utu vahai na au umo sapura aisoakito jeto tiuketo popora eto mitima hotaridegi ta torasoa amo javotohora 46 rate utuheriso te memenga kiari degi ta torasoaamo sapurara. 47 Eto no titi na au umo arisapura asoa amo no titi jigito kurukejo. Etotiti vahai te God ta irari degi ai torasoa amojavotoho rate titi heriso te memenga degiai ta torasoa amo sapura bera. Eto degi ai taamo i bevere seikari inono ae 48eto embo tabisi sari uoi kakesa na indie daroho iriuja.

49 Rate i bevere amo aso ainge embo tahamo ta kaimbau aso ta gamo ainge kesuja.50 Eto aso ta gamo irae aisuja amo ehakoikari inono aera, avoeto aso ta gamo kam-bari inono ta mitie peka mine ara evujo.”

10Embo na ae tora amita ke avo Iesu na ena(Matthew 19:1-12, Luke 16:18)

1 Eto Iesu na enda avo toto enda Judeaumo Jordan ovitiho ta pambutomitinu em-bomeni isapamane puvutuhore onde erekatitiaetija. 2 Eto Pharisee embomeni naIesu ke sapura au ingesi puvuto engikitieke einge ea, “Eto embo na amita ae toasujaamo Moses ta ke pepeni poekaute?” Aingeeo 3 Iesu na, “Eto Moses na ke do enu?”Ainge enu 4pharisee embomeni ke einge ea“Eto embo na amita ae uje ae ue kito amoke kaeto ikau umbau toasuja amo aravorake ainge Moses na ena.” ainge eo 5 Iesuna ke mine einge ena. “Moses na ke aingekajena amo ungota jo ngahia avoeto kajena6-7 rate God na utu te enda te ari iji teembo te pamone te ena avoeto embo na emamo toto ae ga kaju asuja 8 amo enana

vahai aisora te embo na kateketo eongaeonga mane aisora te vahai eto iresora.9 Eto God na do kaju aisuja amo embo namane katekasora.” Ainge Iesu na Phariseeembopo to degi eto 10 toto bande ta torenuambotani na ae toari ta ke avo Iesu ta degike be au ingesi ehako eto ingio 11 Iesu nake einge ena “Eto embo na ae toto pamonenei jimbasuja embo amo tiha embora 12 etoaematu toari amo embo nei jimbasuja amotiha pamone ra.” ainge Iesu na ena.

Iesu na meni isasaraho ta siro ta ingenitembena

(Matthew 19:13-15, Luke 18:15-17)13 Eto embomeni na meniundi umbuto

Iesu na ingeni hamo ta tembaja umbutopuvuo ambotani na kito taekeo 14 Iesu natumo eto ambotani isembitie ke einge ena,“Meni isasaraho mane taekasova te evunau degi ta hurore. Meni isasaraho amo natumota eora eto embo amuna ainge nombona tumota aisuja amo God na embo amosimba aisuja. 15Na ungota degi erena emboamuna meni isasaraho ainge na tumotaeora aingeko ae aisuja amo God na manetiti jigesuja.” ainge Iesu na ijie 16 meniisasaraho ohimbeto umbuto ingeni siro tatembeto javotoho ari ikena.

Iesu na donda embo ta degi ke ena(Matthew 19:16-30, Luke 18:18-30)

17 Eto Iesu enda nei ta pambasi unuembo vahai na kito tutuveto puvuto tumote pain ue paunge teteri eto ke einge ena,“Atepoekari embo javotoho, na ari do ueirari daroho hoteto umbano avo inena ejoingone,” ainge enu Iesu na ke einge ena,18 “Umo do eto na javotoho ke ere? Etoembo tapa amo jajavotoho manera te Godvahai avo javotohora. 19 Eto God ta kepepeni amo umo kiarira: Embo mane taoamburesora, tihamane aisoa, pegenemaneaisoa, embo nei ta ke be na au ingito jandi-reketo sokova na mane aisoa, ke sokova ijieembo nei ta donda mane umbasoa, eto ajate mama te otohu aisoa,” ainge Iesu na enu20 embo amina ke einge ena, “Ate poekariembo, na meni isapa ta itiketo ari tapaavo javotoho pere ue ere puvutuhovona,”ainge enu 21 Iesu na embo avo kogue osaue ke einge ena “Ari vahai avo ae ereova,avoeto pambutonodonda tapa avo ombutokoro umbuto donda ambu embopo ta iketo

Page 60: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Mark 10:22 57 Mark 10:46na ambo ambo asi hae. Eto God ta irari degita no donda isapamane mitia avo hotetoumbasoa.” Ainge enu 22 embo amina in-gito amita hajae vajae peni vahai avoetoosaga kogue pahunu, 23 Iesu na overeketoambotani kogue ke einge ena, “Hajae va-jae embo na naingeto God ta degi torau,amo ngahia be ra.” Ainge enu 24 Iesu taambotani na ke avo ingito mani mini eoIesuna ke ehako einge ena, “Naumeniundi,God ta degi ta torari ngahia be ra. 25 Eto ocamel na poma to ta toreto pambari ngahiara aingeko hajae vajae embo na God ta titijigari degi ai ta torari ngahia be ngahia ra.”Ainge Iesu na enu 26 ambotani na ke aingematu ingae avoeto “embo amunure God naari sapura ta oreketo umbau?” ainge eo27 Iesu na enana kogue ke einge ena “Embona ari inono aera te God ta degi ari tapaamo inono ra.” ainge 28 enu Peter na Iesuta degi ke einge ena. “Kijo, nangota dondatapa toto umo ambo ambo ere ora.” aingeenu 29 Iesu na einge ena “Na ungota degike be erena, embo amuna namote nau kejavotoho te avoembobande te namei kameite du emone te e mamo te meniundi tehajae vajae te amita enda te tapa toasuja30 amina amburae mitie namei kamei tedu emone te emamo te meniundite hajaevajae isapamane enda te tapa umbasujaamo embomeni na Iesu ta ambotani raainge eto taro memenga kesuja te mitimaambuto God ta degi toreto vasiri darohohoteto umbasuja 31 rate embo peni aminakiti asi uje aisuja amo ambota aisuja etoembo ambota amina kiti aisuja.” ainge Iesuna ena.

Eto Iesu pambuto Jerusalem ta amburesujaavo ehako enu ingia

(Matthew 20:17-19, Luke 18:31-34)32 Eto da Jerusalem degi ta Iesu kiti

pahunu ambotani 12 amo mana manaue pahuo ambotani nei uhoho amo jorute tapa ambota puvuo Iesu na ambotani12 umbuto amita degi do puvuresujaavo harikena. 33 “Kivujo, ungotena daJerusalem ta pambasora amo embo naEmbo ta Meni avo Priests pepeni te Judeaembo ta ke pepeni embopo te ta ingeni taikau umbuto pehumba eto taro amburojaumbuto Rome embo ta ingeni ta ikasora.34 Eto Rome embo na urumbitie hamo taisuva ue esi na ejembeto tasora eto taro

ambuto iji 3 ehako vasiri te hoasuja.” aingeena.

James te John te embo pepeni asi uje ea(Matthew 20:20-28)

35 Eto degi ta pahue Zebedee ta meniheriso James te John te na Iesu daJerusalem ta do aisuja amo hotembae ueIesu ta degi ke einge ea, “Ate poekari embo,dago do asi uje ere ora avo inena ao arote,”ainge eo 36 Iesu na ke einge ena “Na ungo tadegi do ana uje ere ove avo evujo ingone.”Ainge enu 37 enana ke einge ea, “Umoheteto titi jigari iji te ao nango nei noingeni anga ta eto no ingeni be ta aingetoarumbeto embomeni simba arote” aingeeo 38 Iesu na ke mine einge ena. “Ungoke do asi ereva amo ungo be kiaera. Etona atungu ta indesona amo ungo indariinono rete? Eto na deina bapataito aisoraamo ungo amina bapataito ari inono rete?Amita ke be amo na amburesi ue memengakesona amo ungo memenga kiari inonorete?” Ainge enu 39 enana na “Dagoinonora” ke eo Iesu na ke einge ena. “Ke bera, na atungu ta indesona amoungo atunguta indesova eto na bapataito aisona amoungo bapataito aisova 40 rate embo amunanau ingeni anga ta eto be ta arumbasujaamo nanena mane aisona te God na matukito sirikari ra.” Ainge Iesu na ena 41 teambotani nei uhoho na John te James teamita ke avo ingito enana ta degi tumo ea.42Avoeto Iesu na ambotani jage enu puvuoonde katari ke einge ena, “Ungo kogovaamo enda nei embomeni na embo pepenieto titi jigihore embomeni ta degi osagamemenga ikeora, 43 rate ungo ainge maneaisova te ungo embo vahai na embo peniaisuja amina ungo tapa hondate ue ungotaujeje avo unduresuja. 44 Eto embo amunaungota titi jigari embo asi uje aisuja aminaungo tapa ta ke agi aisuja. 45 Eto Embo taMeni na embopeni eto enda embo titi jigesipuvurae rate amita vasiri na embomenite ari sasapura avoembo ombuto umbasipuvena.” Ainge Iesu na ke eto

Titi kuru ari embo javo Bartimeus avo Iesuna enu kina

(Matthew 20:29-34, Luke 18:35-43)46 Ere pahumite da Jericho jo ta pu-

vuto Iesu te ambotani te aingeto pahunuembomeni na kesi ambota puvua. Eto

Page 61: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Mark 10:47 58 Mark 11:23Timaeus ta meni Bartimeus titi vahaikariamo da sahu ta arumbeto mitie koro pe-nunuere ijiaetija 47avo IesuNazareth embopuvuto ere hua ainge eo ingito jajage etoke einge ena, “David ta Meni Iesu na jo aukito hondate e.” Ainge enu 48 embomenina ke toaja isembea rate embo amina ehakoke hori gagaha eto “David ta Meni na jo aukito na hondate e.” Ainge enu 49 Iesu naingito heteto “Embo avo evujo huroi” aingeenu embo na titi vahaikari embo avo jageeto “Iesu na umo jage eria avo eto tungajavotoho ue ere.” Ainge eo 50 embo aminasoveto ereto heteto amita bo pohukari amoseuketo barae eto Iesu ta degi pambunu,51 Iesu na “Umo do ana uje ue ere?” aingeenu embo amina “Bada, nau titi ejo javo-toho au kione” ainge enu 52 Iesu na amitadegi ke einge ena, “Umo na tumota ere oaavo no titi javotoho etija avoeto degi koguepambujo” ainge enu titi hirikenu Iesu taambota pambuna.

11Iesu Keriso Judea embo ta hondate ari embo

avo da Jerusalem ta torena(Matthew 21:1-11, Luke 19:28-40, John 12:12-

19)1 Eto Iesu te amita ambotani te aingeto

da Jerusalem auveto da Bethphage te daBethany te ta tiri Olives engitita puvutoambotani heriso umbuto ikenu pambasiuo 2 ke einge ena “Ungo pambuto da degiovitiho amita pe ta o donkey meni han-duketere mitia amo meni avoeto ai ta isamane eora avo bujeketo umbuto puvuvujo.3 Eto embo na ‘Ungo do eto donkey meniumbutopambasi ere ove’ Ke ainge aro ungona einge evujo, ‘Bada na jigama eto ikauegerembasuja,’ ainge eto umbuto puvu-vujo” ainge 4 enu enana ambotani herisopambuto o donkey meni embo ta da peta handukeo mitina avo kito bujeketo um-basi uo 5 embomeni ai heteto mitia amina“ungo do eto o meni umbasi ere ove” aingeeo, 6 Iesu na ke do ara ena avo eo ingitoaravora ainge eo 7 umbuto Iesu ta degipambuto enana ta bo umbuto o hamo tatirio Iesu bitito arumbena. 8 Eto embo neiuhoho na bo hoheto degi ta besi tiritio neiuhoho na embo ta pure ta i gigi kahumbetodegi ta tiritio 9 ai haito pahunu embo neikiti eo embo nei uhoho ambota eto pahue

jajage eto ke einge ea, “Oro, Oro, Bada tajavota puvuto ere hua avo God na javotohoari ikai. 10 Ungotenau ohihi king Davidta simba ari javotoho aingeko avo ehakopuvuto erehua avo God au javotoho ai. Godi be ta avo jakeka erera” ainge embo naijio 11 pambuto da Jerusalem ta toreto Iesutemple jo ta toreto donda tapa poeto kitoture vovunu ambotani 12 ga da Bethany tapambuna.

Iesu na i junga enu jaise ena(Matthew 21:18-19)

12 Eto evito iho bujenu da Bethany totoambotani ga degi ta puvuto ere humite Iesuna beuje unu 13 i junga avo hoi ta kito bemiteija ijie pambuto kina rate amita be ariiji amo jua ta avoeto be irae gigi pere kito14 Iesu na i amita degi ke einge ena, “Embona no be ambota mane indesora” ke aingeena amo ambotani tapa na ingia.

Iesu temple jo ta torena(Matthew 21:12-17, Luke 19:45-48, John 2:13-

22)15-16 Eto da Jerusalem ta puvuto temple

jo ta toreto embo isapamane na di dipote eto donda neite neite avo temple jota ombuto koro uhue mitio Iesu na kitotumo eto gaga jigito haperekitie 17ke eingeena “Donda umbuto temple jo ta manetorasova te na ke aisona ingivujo. Godta ke kajari ta mitia amo Bande nau emoembo tapa eto enda tapa ta pari ari bandera ainge mitia te ungo na eteve pegeneembo ta bande ere ua.” Ainge Iesu naenu 18 enana priests pepeni te Judea take pepeni simba ari embopo te na ingitonaingeto Iesu taro amburesuja avo jom-bure ea. Amita be amo embomeni tapa naIesu ta ke ingito haha puha ea avoeto Judeata embo pepeni na Iesu joru ea. 19 Eto turevovunu da toto ambotani ga pambuto evito

I junga ta ke(Matthew 21:20-22)

20 Iho bujenu egerembeto ambotani gadegi ta puvuto i junga avo jaise eto mitinukia. 21 Eto Peter na Iesu na ke matu enuingina avo hotembeto Iesu ta degi eingeena “Bada ki, i junga emita degi ke eteaamo jaise etija,” ainge enu 22 Iesu na keeinge ena “God tumota evujo. 23 Ungotadegi ke be erena, embo amuna tiri emita

Page 62: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Mark 11:24 59 Mark 12:14degi ‘umo sohumbeto pambuto eva ta bejo’ainge jeneki ae God tumota ue aisuja amoGod na aisuja, avoeto erena. 24 Eto ungoGod na do ikau umbasi uje eto pari ue kebe ijirovo amo ikau umbasova. 25 Eto emboamuna ereto pari ue embo nei na no degi tasapura do ari re avo hotemebeto toasoa etoainge nombo no Mama Utu ta iriuja aminano ari sapura hotembeto toasuja rate inenaembo nei ta ari sapura hotembeto toaeaisoa amo Mamo God Utu ta iriuja aminano ari sapura mane hotembeto toasuja”

Iesu na embo amuta ke agi ue pure ena(Matthew 21:23-27, Luke 20:1-8)

26-28 Eto degi ta ke ainge ijie da Jerusalemta puvuto temple jo ta toreto isa unupriests pepeni te Judea embo ta ke pepenisimba ari embopo te Judea embopo pepenite aingeto Iesu ta degi puvuto ke einge ea“Embo amuna no degi ta sovera ari iketeiumbuto ari emomo ere oe?” ainge eo29 Iesu na ke mine einge ena. “Ungonanau degi ta ke be avo ingito avo na amunasovera ari ikitei umbuto ere ona avo anoingesova. 30 Na ungota degi eto ingari keaisona amo erevira. John na sovera ariumbuto embo bapataito ere uatija amomoGod ta degi eto umbunute mo embo tadegi umbunu?” ainge eto inginu 31 embopepeni na kemine do asora avo ungo eongajujune ke ijie einge mine ara eto ea, “Etodago John na sovera ari God ta degi umbarike aisora amo Iesu na aravorate ungo doeto John ke be ae ereove ke ainge aisuja32 rate dago sovera ari embo ta degi umbarike asora amo embomeni ei mitera aminadago ta degi isoro aisora amita be amo Johnamo God ta peroveta be ke eora avoeto.”Eto ke mine ari inono ae enu 33 enana naIesu ta degi “dago be kiae avoeto maneaisora” ainge eo Iesu na “Aravora namotetapa amuta degi sovera umbuto ere ona avomane ano ingesova.” ainge ena.

12Grape pure Mamo ta timu hatirari ke(Matthew 21:33-46, Luke 20:9-19)

1 Eto Iesu na timu hatirari ke avo eingeitiketo ena, “Eto embo na grape be urasiandage eto huga tigito joeketo orohutagrape be ta mu sahasi hoto koveto grapebe mu tuna pure mamo ta degi ikasuja eto

arumbeto grape simba aisora gaga geriketotapa embo ta ingeni ta iketo enda nei tapambuna. 2 Eto ‘grape’ sari ari iji pu-vunu ‘grape’ be sari umbaja pure mamona amita pure embo vahai ikenu pahunu3 ‘grape’ simba ari embo na kito teo ambutodonda umbae teho mamo ta degi pam-buna. 4 Eto ‘grape’ ta mamo na amita pureembo nei ikenu pambunu ‘grape’ simbaari embomeni na urumbitie teo ambutomamo ta degi pambuna. 5 Eto mamo napure embo nei ikena amo teo ambuto sapeenu pure embo nei nei ikena amo hamota torue nei nei avo be teo ambuvujekea.6 Eto ainge pere ere umite tutumo nombota amo amita osari meni avo ikasi ue keeinge ena. ‘Emo osari meni nau avo kitootohu ue mane tasora.’ ainge eto 7 ikenupahunu grape be simba ari embomeni nakito ke einge sirikea. ‘Eto ‘grape’ mamo nameni iketei puvija avo ungote teto ‘grape’pure evi ungotenanena oreto umbasira,’ keainge 8 eto meni avo teo ambunu umbutohuga hokaka ta gosukeo beto sari ena. 9Eto‘grape’ mamo na puvuto do au? Aminagrape simba ari embomeni tau ambuvu-jekaro ‘grape’ pure amo umbuto embo neita ingeni ta ikasuja. 10 Eto God ta ke amoeinge kajari mitia, ‘Bande gerikari embopona tutuvi vahai sapura ke ijie toa avo BadaGod na umbuto enu bande ta tutuvi be ena.11 Eto Bada ta ari avo kito kiari javotohoke eora.’ ainge mitia amo ungo eteketo ki-aerete,” ainge Iesu ke enu irae enu 12 Judeaembo pepeni na ungo avoembo Iesu na hihitirina avo ingito Iesu andito tipura ta ikasiuje ea rate embomeni tapa na enana ta degimemenga ikasora avo hotembeto oju uetoto pambuto,

Tax koro ikari(Matthew 22:15-22, Luke 20:20-26)

13 Pharisee embo te Herod ta ke agi ariembopo te aingeto Iesu ta degi pambutoengeka ururoro Iesu na ke mine sapura doau ingito pambuto 14 ke einge ea. “Atepoekari embo, umo ke be na pere embo take te ari te avo hotembae ue God ta ke avojavotoho na ate poekeroa avo dago kiarirate dago ke vahai erevi no degi ta asi ujeereora, ke amo erevira, ungotena Judea take pepeni oju ue tax koro Rome ta gavanaCaesar ta ikarote mane ikaro? Eto ikarote

Page 63: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Mark 12:15 60 Mark 12:39mane ikaro avo ejo ingore.” Ainge eo 15 Iesuna enana ta jo ta hotembari heriso avo kitoke einge ena. “Ungo do eto na kaeto kesiuje ere ove? rate ungota koro vahai umb-uto ikevu kione.” Ainge enu 16umbuto ikeoIesu na umbuto koro hamota ove avo kitoeinge ena, “Koro hamota embo ta tombuemo amutare” ainge enu, “Caesar ta ra” eo17 Iesu na ke einge ena, “Aravora, Caesar tadonda kito amo Caesar ta ikevu eto God tadonda kito amo God ta ikevu,” ainge Iesuna enu ingito haha puha ea.

Ambuto vasiri te erari amita ke avo Iesu naena

(Matthew 22:23-33, Luke 20:27-40)18 Eto Sadducees embomeni na vasiri te

erari avo ke be ae ue ere ijiaetera avo Iesuta degi puvuto ke einge eto ingia. 19 “EtoMoses na ke amo einge kajena. Embo taaemeni umbaemitirou ivu amburesuja etonamei na namei hondate eto jimbuto beikasuja ainge Moses na kajena. 20-22 Etoembo tapa 7 amo jo vahai ta amina menibugona jimbuna eto aemeni umbaemitinuivu ambunu bugo ta kakane amina jimbunaamo meni umbae mitinu ivu ambuna etoainge pere ue pambuto gasi meni aminajimbuna amo ainge meni umbae ambunaeto ambo be ta amo pamone amina am-buna. 23 Eto enana tapa 7 avo vasiri tehoasora amo pamone amo embo amuta aeau?” ainge eo 24 Iesu na ke mine einge ena.“Eto ungo hotembari nei sokova ereva amoGod ta ke te sovera te avo kiae avoeto ereva.25 Eto ke be amo embo amburari ehakovasiri te hoasora amo anera Utu ta jimbaeiriora ainge nombomane jimbasora te tehoiresora. 26 Eto ke nei amo vasiri te hoariamita ke be amo Moses na ke kajena ai taeinge mitia te ungo kiae ue erevete? EtoMoses na i basa peri na evikitina amita jo take einge ingina ‘Na Abraham ta God, Isaacta God, Jacob ta God ra’ ainge ijinu ingina,27 amo embo amburari ta God mane rateembo vasiri te amita God avo ijinu inginate ungo ke nei ereva.” Ainge Iesu na enu,

God ta ke 10 amita jo ta ke nombo amodavore?

(Matthew 22:34-40, Luke 10:25-28)28 Judea ta ke pepeni simba ari embo na

enana ke avo boru jumbarako uo ingito pu-vuto Iesu ta ke javotoho enu ingito ke eingeena “Moses na God ta ke 10 ta kajena amita

ke peni mo davore?” ainge enu 29 Iesu nake mine einge ena, “Israel embomeni kenau ingivujo. Ungotenau Bada God amovahai 30 avoeto no jo te hotembari te ahihite sovera te tapa na God osa evujo. Eto keamo peni be ra 31 eto ke nei amita engiti taamo eingera, ‘Umo oenga hamo no simbaue osa eoa ainge nombo no namei kameitapa osa ejo,’ Eto God ta ke 10 ta jo ta keheriso erevi peni be ra.” ainge enu 32 kepepeni simba ari embo na ke einge ena,“Ate poekari embo umo ke be erea, Godvahai ra eto God nei iraera 33 te embo na jote hotembari te sovera te tapa na God osaaisuja eto ungotenau hamo osa eora aingenombo ungotenau namei osa aisora ke amopeni be ra pene gaga ta i ikeore evikitioi oboreora aingeko manera” ainge enu 34 Iesuna embo amita ke javotoho be enu ingitoamita degi ke einge ena. “Umo God ta iraridegi ai ta torari haite ere kogona” aingeIesu na enu embo nei nei amo eto ingari keae me enu toa.

Keriso amo meni amutare?(Matthew 22:41-46, Luke 20:41-44)

35 Eto Iesu na temple jo ta toreto ke eingeate poekena. “Eto Judea embota ke pepenisimba ari embopo na Judea ta hondate ariembo Keriso amo King David ta ahije keeora. 36 Rate God ta Ahihi Otohu na keeinge enu David na kajena,

‘God na Na David nau Bada ta degi keeinge ena. ‘Nau ingeni be ei ta arumbetoiriro nane no kitoho teto ikano inena utuna hatiresoa’ ’

ke ainge ijinu David na kajena. 37 EtoDavid na Judea ta hondate ari embo Kerisoamo nau Bada ra ena avoeto Judea ta kepepeni simba ari embo na do eto David taahije ke eore?” Ainge enu embomeni naamita ke ingito tunga javotoho ea.

Ke pepeni simba ari embopo ta ari avokogue irivujo

(Matthew 23:1-36, Luke 20:45-47)38 Eto Iesu na embomeni onde katitie ke

einge ena, “Eto ungo Judea ta ke pepenisimba ari embopo ta ari avo kogue irivujo,eto enana amo bo jajavotoho kokoso avoaseto ‘market’ ari degi ta ururoro kitoosa ue pekara eora. 39 Eto nei amo kekasari bande ta toreto embo pepeni ta avoarumba ai ta arumbeora eto pondo iji te

Page 64: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Mark 12:40 61 Mark 13:20embomeni na kito otohu ara titi ta arumbe-ora. 40 Eto nei amo pamone doru ta dondaavo sio umbuora eto embomeni amita pariamo jo na aera te toho hamona pari kokosokakoso eto sinenekeora. Avoeto God naenana ta hajire siriketo hana kiari ikaukesora.” Ke ainge Iesu na eto

Pamone doru na hande javotoho ikena(Luke 21:1-4)

41 Pambuto hande ikari gaga engititaarumbetomitinu hajae vajae embomeni nakoro pepeni papeni be umbuto puvuto iki-tio Iesu koguemitinu 42pamonedoru amitadonda irae avoeto koro toea heriso avoumbuto puvuto jurukitinu 43-44 Iesu na kitoamita ambotani jage enu puvuo ke eingeena. “Na ungota degi ke be erena. Pamonedoru amina hande ere ikitia amo peni be rahajae vajae embo na ere ikitera aingemanera. Eto enana ta donda isapamane avoetotuna ikitore tuna mitia rate pamone amitahande amo tapa pe te ere ikitia avora.”

13Iji tutumota osaga neite neite kesora(Matthew 24:1-2, Luke 21:5-6)

1 Eto Iesu na temple jo ta eto tambutapuvutuhunu amita ambotani vahai na keeinge ena, “Ate poekari embo, ki! Templeemo atara pepeni jajavotoho na gerikarira,” ainge enu, 2 Iesu na ke mine einge ena“Bande erevi ungo na javotoho ere kogovate ungota degi erena, atara nei na ataranei ta hamo ta mane tembeto iresuja tetapa arara eto beasuja,” ke ainge Iesu nahariketo,

Memenga osaga kiari iji puvuresuja(Matthew 24:3-14, Luke 21:7-19)

3-4 Pambuto tiri Olives ai ta bitito arum-betoTemple koguemitinuPeter te James teJohn te Andrew te aingeto pambuto Iesu tadegi ke einge ea “Eto inena ke etea amita beamo iji deina puvurou eto hajire do kioroavo ejo ingore.” Ke ainge eo 5 Iesu na keitiketo einge ena, “Embomeni ke sokova nahande aisora avo eto be kogue irivujo. 6Etoembo neite neite na javo nau ta umbutoke sokova ijie ‘Na ungota orekari embora’ainge ijiroro embomeni na ke avo ingitoambo ambo aisora. 7 Eto ungo isoro taduru hoi ta eto asa ta ingesova avo ungooju avojo eto iji kombu puvurae amikote

isoro avo einge aisora. 8 Enda nei na eretoenda nei ga isoro aisora eto ‘king’ nei naereto ‘king’ nei taisuja. Eto enda nei neita titira te beuje te puvurou kesora amomemenga te osaga te kesora amita itikarirate ungo be kogue irivujo. 9 Eto embo naungo andito umbuto council ta ingeni taikaro umbuto Judea ta ke kasari bande taungo ikaro hetavo pehumba ue tasora. Etoungona gavana ta eto king ta titi ta hetetoke nau hande avo ingesora 10 eto iji kombupuvurae kiti ta ke nau avo enda embo tapata hande aro ingesora.

11 Te enana ungo andito umbuto pe-humba aisora iji te amo ke do aisova avohotembitie osaga mane kesova te AhihiOtohu na ungota degi ke do ava aisuja avopere evujo. 12 Eto namei na namei umbutoikau embo na taro amburesuja eto mamona meni umbuto ikau taro amburesuja etomeni na ereto e mamo umbuto ikau taroamburesuja. 13Etoungona javonau ta pureururovo embomeni na ungota degi tumoaisora te embo amuna na avoembo soveraere uma amita sari ari iji puvuresuja amoGod na oreto umbasuja.

Donda Sapura be Sapura amita ke(Matthew 24:15-28, Luke 21:20-24)

14 Eto peroveta Daniel na Donda Sapurabe Sapura amita ke matu kajena avo um-buto puvuto Degi Otohu ta ikaro hetasuja(ke erevi etekari embo be ingijo). kitoungo Judea ei ta miteva embomeni jorutiri ta pambuvu 15 eto embo bande i tamitia amo beto bande jo ta toreto dondamane siriketo umbasuja te teho pamba-suja. 16Eto embo pure tamitia aminamaneamita bo umbasuja te teho pambasuja.17 Eto pamone urete te amite meni ehaingeto emi kajeuja amita degi aja to erena,enana ta degi osaga puvuresuja. 18 Etoari erevi jajemo iji te mane puvuroja parievujo. 19 Eto iji amikote osaga memengakesora amo God na utu te enda te enaamikote ere puvutuhatija puvija ereviraamo osaga ainge amo kiae avoeto kesora teambota aingeko amo mane kesora. 20 EtoBada God na au iji avo tuho aisuja te aingeae amo embo tapa na ambuto sasari aisorate God na embo amita toho avoembo au ijituho aisuja.

Page 65: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Mark 13:21 62 Mark 14:1221 Eto iji amikote embo amuna ‘Kivu

Keriso puvija erevira’ o nei ‘ungotenauhondate ari embo puvija’ ainge au ungo keavo ke be ke avojo. 22 Eto keriso sokova naperoveta sokova na ereto ue ari te vasirineite neite ururoro ke be ke ijie ambo amboururoro eto kito aro God ta embomeni tetapa asora. 23 Rate be kivujo ke erevi aepeko ta ungota degi erena.

Embo ta Meni ta puvurari(Matthew 24:29-31, Luke 21:25-28)

24 Ungota memenga osaga kiari iji tu-tumota amo iji mume au hariga na usasamane aisuja 25 eto utu ta sovera na jahevaukuro soheto beasora. 26 Eto Embo ta Meniavo Utu i ta eto sovera te usasa te tapa ojejo ta oje ga vahai beto hururou embomenina kesora. 27 Eto amina tohota embomenimatu siriketo umbari avo vahaita puvuroraamita anera isapamane ikau utu tapa teenda tapa kaina, patina, ihane eto sose tapambuto siriketo umbaro puvuresora.

I junga ta ari hotembevu(Matthew 24:32-35, Luke 21:29-33)

28 Eto ungo i junga ta ari do euja avoungo kito be hotembevu. Eto amita hatuta tivine eto gigi vujekeuja amo amita beari iji auveuja 29 ainge itoko ari erena amotapa puvurou kesova amo Embo ta Menipuvurari iji auvetija ke ainge evujo. 30 Etoungota degi ke be erena. Ungo mane sariaisova te ari emo puvurou kesova. 31 EtoUtu te enda te avo irae aisuja te ke nau avomane irae aisuja

Be kogue irivujo(Matthew 24:36-44)

32 Rate Embo ta Meni ta puvurari ijiamo anera Utu ta iriora amo kiae eto Godta Meni na kiae rate God Mamo na vahaikiarira 33 avoeto ungo be kogue irivujo ijidoite puvurou amo ungo kiaera. 34 Etoari amo eingera, eto embo amina amitapure ari embo ta degi pure amita be iketoeto bande simba ari embo bande simbaaja iketo enda nei ta pambasuja. 35-37 Etopambuto ehako egerembeto puvurari ijiamo turete rete tumba te rete ohora javoneijirou rete ihote rete avo eto ungo maneevesova te ungota degi eto embo tapa tadegi erena ‘Be kogue irivujo’.”

14Iesu umbuto tasora avo ke kasea(Matthew 26:1-5, Luke 22:1-2, John 11:45-53)

1 Eto Jarukari ta Pondo te bread sivo ikaepajirae amita pondo te puvurae iji herisoamita kiti ta Judea ta priests pepeni te kepepeni simba ari embopo te aingeto Iesunaingeto kiae ondikari na umbuto tasoraavo ke kasitie 2 einge ea, “Ungote pondo ijite aisora amo embo na ereto jujune aisoraavoeto pondo irae au isimba ta aisora.”ainge ea.

Da Bethany ai ta Iesu oil na kutena(Matthew 26:6-13, John 12:1-8)

3Eto Iesu amodaBethany ai emboSimonamo kini umbuna te matu kondari amitabande ta arumbeto indie mitinu pamonevahai amina oil mune te javo Nard bottleisapa ta avo umbuto puvuto teto pejetoIesu ta siro ta kutena. 4 Eto oil amita koroamo pajire be avo eto embomeni na kitotumo ue ke einge ea, 5 “Pamone eminaoil na ombuto koro tapa 900 kina umbutodonda ambu embo ta ikaetija avo aijajaere ua” ainge ijie isembeo 6 Iesu na keeinge ena, “Aravora tovu, do eto amitadegi tunga osaga ere ikiteve? Amina arijavotoho nau degi ta etija. 7 Eto dondaambu embopo na iji tapa ungo ga mitiroroari javotoho aisova te na ungoga iji tuhoiresona. 8Eto na kovasora avoeto hamonaunununga ana amita uje na amita degi neido irae avoeto oil na ere kutitia. 9 Eto naungota degi erena, God ta ke javotoho endanei ta nei ta hande aisora amo pamoneerevi hotembitie ari do etija emiga tapahande aisora.” ainge Iesu na ena.

Judas na Iesu harikasi sija ena(Matthew 26:14-16, Luke 22:3-6)

10 Eto Judas Iscariot amo ambotani 12rate vahai amina pambuto priest pepenita degi Iesu umbara harikasuja ke enu11 ingito tunga javotoho eto amita degi koroikasi ke eo, Judas na pambuto Iesu isoroembo ta degi harikasuja avo sija ena.

Iesu na amita ambotani ga pondo ena(Matthew 26:17-25, Luke 22:7-14,21-23, John

13:21-30)12 Eto bread sivo ikae pajirae amita

pondo te Jarukari pondo te iji puvunu osheep meni teto heveto pene gaga ta ikea

Page 66: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Mark 14:13 63 Mark 14:41iji amikote ambotani na puvuto Iesu ta degike einge ea. “Umo Jarukari pondo indesoaamo degi nainge nununga ara uje ere oe?”ainge eo, 13 Iesu na ambotani umbuto keeinge ena, “Ungo embo heriso pambutoda jo ta embo vahai umo tigi jigito puvu-tuhurou tambuto embo avo ambo ambo uepambuto 14-15 bande nainge torasuja ai taamiga toreto bande mamo ta degi ke eingeevujo, ‘Ate poekari embo na ambotani gabande jo nainge toreto Jarukari pondo in-doro?’ ainge avo embo amina bande jopeni vahai i ta gaga te avo arumba te tapamitera ai Jarukari pondo evujo nunungaare.” ainge enu, 16 ambotani heriso na data pambuto Iesu na donda do do ena avoinono ta kito Jarukari pondo nununga ea.17 Eto mume sihukitinu Iesu na amita am-botani 12 ga pambuto 18 gaga ta arumbetoindie mitio Iesu na ke einge ena, “Na kebe erena, ungo namote tapa indie mitevaembo vahai na na umbuto kitoho embota ingeni ta ikasuja” ainge Iesu na enu19ambotani na osaga kito embo vahai vahaina “namo rete?” embonei na “namo rete?”ainge eo 20 Iesu na “Ungo ambotani 12 ratevahai na namote bread umbuto su hevajo ta kaimbeto ere india amina harikasuja.21 Rate God ta ke ta kajari amo Embo taMeni na amburesuja ainge ena avoeto am-buresona te aja to erena, harikari embo avoe na ingae toaetija amo osaga memengamane kiaetija.” Ke ainge Iesu na enu

Bada ta pondo(Matthew 26:26-30, Luke 22:14-20, 1

Corinthians 11:23-25)22 Embomeni indie mitio Iesu na bread

umbuto God ta degi pekitie ingeketo am-botani ta hande ue ke einge ena, “Hamonau erevi umbuto indavu,” ainge 23 etoatungu umbuto God peketo ikenu indio24 ke einge ena, “Emo orosa nau emboisapamane avoembo nomai kajari ta orosaovereketena. 25 Eto ungota degi ke beerena. Na esi be ta mu mane indesona teGod ta titi jigari degi ta toreto esi mu ehaindesona,” Iesu na ke ainge enu irae enu26haveni eto tiri Olives ta pambua.

Peter na Iesu kiae ke aisuja avo Iesu naharikena

(Matthew 26:31-35, Luke 22:31-34, John13:36-38)

27 Eto tiri Olives ta mitio Iesu na am-botani ta degi ke einge ena, “God ta keavo kajari einge mitia ‘Na o sheep simbaari embo tano amburou o sheep sio saopambasora’ amita ke be amo na kogue meururou sio sao pambasova 28 rate God naau vasiri te ereto Galilee pahurono ungoambota pambasova,” ainge enu 29 Peter nake einge ena, “Eto ambotani nei nei avoumo toto pambasora te na vahai avo umomane toto pambasona,” ainge enu 30 Iesuna Peter ta degi ke einge ena. “Na no degita erena iho bujae mitirou mume orohutainena na kiae ke tapa 3 ainge ijiro ohorajavone heriso aisuja” ainge enu 31 Peter nake vasiri te tapa einge ena, “Na umote tapaamburesona te nanena umo kiae ke anaerea!” Ainge Peter na ijinu ambotani tapana Iesu mane egikasi ke ea.

Iesu na degi javo Gethsemane ta pari ena(Matthew 26:36-46, Luke 22:39-46)

32 Ainge eto enana na degi javotoho da-gogotambu javo Gethsemane ta pahue Iesuna ke einge ambotani ta degi ena. “Ungoei arumbevu, na pari asina” ainge 33 etoPeter te James te John te aingeto umbutopahue osaga peni vahai kogue 34 enanata degi ke einge ena, “Jo nau ta osagapeni vahai mitia amina oi ambure arakoere ona avoeto ungo ei ta mitie na simbaevujo,” 35 Ainge eto isapa imite enda tabeto sapura amita degi ere puvutuhua avotiumbeto pambaja 36 Mamo ta degi parieinge ena, “Oio Mama, umo ari tapa amoinono avoeto atungu erevi mane indona keao ingito toane, eto uje nau avo irae rateuje no avo aisona.” Ainge Iesu na pari37 eto ereto imite ambotani ere evia avokito Peter ta degi ke einge ena. “Simon,umo iji isapa simba ari uje ae ue ere evete?38 Ungo simba ue pari evu. Eto ainge aeamo ungo Satan na engekasuja te ungotaahihi jo ta na aisi uje ere ua te hamo avo ivoambu ere ua.” ainge eto 39 beto imite parimatu ena avo ehako pari 40 eto beto imiteambotani jenekahunketo ere evio ujena teke mine ari inono ae kito 41 egerembetopari ehako enu irae enu beto ambotani tadegi ke einge ena. “Ungo jangu indie ereevevete? Aravora inono eteva, te Embo taMeni embo sasapura ta ingeni ta ikari iji

Page 67: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Mark 14:42 64 Mark 15:1puvija, 42 erevu! Na harika embo puvutoere hua.” Ainge Iesu na ijinu

Isoro embopo na Iesu andito jigito umbua(Matthew 26:47-56, Luke 22:47-53, John 18:3-

12)43 Judas amo Iesu ta ambotani 12 rate

vahai amite Judea ta priest pepeni te embopepeni te ke pepeni simba ari embopo teaingeto embomeni ikeo asivo te kepata teumbuto Judas ga Iesu umbasi puvua. 44 Etoharikari embo amina “Na pambuto embovahai andito mune aisona aravora umb-uto pambuvujo” ainge matu ena 45 avoetopuvuto Iesu ta degi titi tambueto pamb-uto, “Ate poekari embo” ijie andito muneunu 46 isoro embopo na puvuto Iesu an-dito jigito uhuo 47 embo vahai na amitaasivo kororo eto umbuto priest peni tapure embo vahai amita onde jeto tiukenu48 Iesu na enana ta degi ke einge ena “Napegene embo mane rate asivo te kepatate jigito na umbasi ere puvutuhova 49 tena iji tapa temple jo ta embomeni atepoeketena amikote na umbaeteva ta God take matu kajena avoeto ere ova,” ainge ijinu50 ambotani na oju Iesu toto pahuo 51menisinga vahai amina bo nei irae vahai aminapohuketo ambota pahunu 52kito bo ta jigiobo houketo teho hamo na pere tutuvetopambuna.

Iesu ikeo koto ta hetena(Matthew 26:57-68, Luke 22:54-55,63-71,

John 18:13-14,19-24)53 Eto priests pepeni te embo pepeni te

ke pepeni simba ari embopo te aingetovahaita toruketo mitio isoro embopo naIesu umbuto pambuto ikeo hetena.

54 Eto Peter na ambota tunga te jatekiue pambuto priest peni ta ke kasari bandehuga jo ta toreto bande simba ari embopoga i eritie mitinu 55 priests pepeni te Judeaembomeni ta council te aingeto bande jota Iesu ta sapura deire avo eto ingito taroamburoja ganoka eto ingia, 56 eto emboisapamane na ke hotembari nei te nei tesokovana eto Iesu ta sapura tambasi ea ratetambae ea. 57 Eto embo nei nei na ereto kesokova na einge ea 58“Embo emina ke eingeeoi ingiora, ‘temple ingeni na gerikari avonanena ano karaun eto beau iji 3 ehakoembo ta ingeni na ae avo nane aisona’ainge eoi ingiora” ainge ea 59 amo tunga

hotembari vahai na ae ra. 60 Eto Priestpeni na ereto embo ta orohuta heteto Iesuta degi ke einge ena “Embo isapamane naumo ganoka ere ora emo ke mine aote?”ainge enu 61 Iesu ke mine ae enu ehakoPriest peni na ke einge ena, “Umo Godjakeka eora amitaMeni Keriso rete?” aingeenu 62 Iesu na ke mine einge ena. “En, ereaamo namora te ungo na Embo ta Meni GodSovera te amita ingeni be ta arumbeto Utui ta oje ga puvurou kesova.” ainge enu63 priest peni na ingito tumo ue amita bojigito osesekitie 64 ke einge ena, “aravoraembo emita pehumba ke irae etija rateke sapura be eria amo God ta javo ereuhua avoeto ungo council te embomenite ungota ke deire avo evujo,” ainge enuenana jo vahai eto taro amburoja ke ijie65embo nei nei na urumbitie hamo ta isuvaue tombu togeto ke einge ea “Peroveta,amuna umo ere toroi?” ainge ijie torueumbuto isoro embo ta ingeni ta ikeo um-buto ingeni na tea.

Peter na Iesu kiae ke ena(Matthew 26:69-75, Luke 22:56-62, John

18:15-18,25-27)66-67 Eto Peter priest peni ta bande huga

jo ta i eritie mitinu Priest peni ta pure arikakara na Peter kito ke einge ena, “UmoIesu, Nazareth embo amita toho ra” aingeenu 68-69 Peter na “Umo ke do erea amona kiae ra,” Ke ainge eto pambuto hugadegi pe ta heteto mitinu pure ari kakaraamina ehako embomeni areto mitia amitadegi, “Embo emo Iesu ta ambotani ra”ainge 70 enu Peter na ingito “ke amo ke bemanera” ainge ena. Eto iji isapa mitimiteembomeni na “Ke be ra umo Galilee emboavoeto ungo vahaira” ainge eo 71 Peter nake einge ena “Ungo ke ereva embo amo nakiaera te ke erena emo God ta titi ta erenaungo be ingivujo” Ke ainge ijinu 72di o horajavone heriso enu Iesu na ke matu eingeenu, “Umo na kiae ke ijiro di ohora javoneiji heriso aisuja” ainge ena avo Peter nahotembeto osaga pajire be kito si ena.

15Iesu umbuto ikeo Pilate ta titi ta hetena(Matthew 27:1-2,11-14, Luke 23:1-5, John

18:28-38)1 Eto iho bujenu priests pepeni te embo

pepeni te ke pepeni simba ari embopo te

Page 68: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Mark 15:2 65 Mark 15:34council embomeni te aingeto ke kaseo iraeenu Iesu punduto umbuto pambuto Rometa gavana Pilate ta ingeni ta ikeo hetenu2 Pilate na Iesu ta degi ke einge ena, “UmoJudea embo ta king rete?” ainge enu Iesuna “Inena erea aravora” ainge enu 3Priestspepeni na ke nei te nei te na Iesu ta degipehumba eo 4 Gavana Pilate na ingito Iesuta degi ke einge ena. “Eto embo isapamanena no degi ta ke neite neite erera amo kemine aotemo mane ao?” Ainge enu 5 Iesuna ke mine ae unu Pilate na kito manamana ena.

Iesu amburoja ke ea(Matthew 27:15-26, Luke 23:13-25, John

18:39–19:16)6 Eto pondo iji te amo tipura embo vahai

avo embomeni na tambu ta pambaja uje uoPilate na ingito ikenu tipura toto tambutapambuna. 7 (-) 8 Eto pondo iji te amo Pilatena ainge pere ere uatija avoeto embomeniPilate ta degi pambuto embo vahai tipuratoto tambuta pambaja penunu ea.

9-10 Eto embomeni na Iesu jakeka ereijiaetera avo Priests pepeni na kito tumoeto Pilate ta ingeni ta ikea avo Pilate nakito embomeni ta degi ke einge ena, “Judeata King erevi avo tambuta pambaja ujeere ovete?” ainge ena. (v 7) Rate tipuraembo vahai javo Barabbas amo gavana tadegi isoro eto embo isapamane tenu am-buvujekea avoeto ikeo tipura eto mitiaetija11 avo Priests pepeni na jo vahai eto eoembo tapa na tambuta pambaja ke eo,12 Pilate na embomeni ta degi ke eingeena “Rate embo erevi ungota King ke eovaamita degi do ano?” ainge enu 13embo tapajo vahai eto ke einge ea “I atahu ta tejo am-buroi!” ainge eo 14 Pilate na “Amita sapuradeire” ainge enu embo tapa na gagaha eto“I Atahu ta tejo amburoi” ainge eo 15 Pilatena embo ta uje ea avo ara Barnabbas tipurata mitina avo enu tambuta puvuto pahunuIesu avo esi na ejembeto torue I atahu tatara Rome isoro embopo ta ingeni ta ikenu

Iesu urumbea(Matthew 27:27-31, John 19:2-3)

16 Umbuto gavana ta bande peni tatoreto isoro embo tapa jage enu vahaitapuvuo 17 bo pangari avo Iesu ta hamo taumbuto asukea eto king ta siro pohu keijie esi pepe te avo horoveto uta ta asukea

18 eto tumo te pain ue “Oro, Judea embota King” ainge ijie urumbitie 19patuna uhuna umbuto siro ta torue isuva ue paungeteteri eto tumo te pain ue urumbea. 20 Etourumbeo irae enu bo pangari asukena avohouketoumbuto bo amita avo ikeo asukenui atahu ta tasi umbuto pambua.

Iesu i atahu ta tea(Matthew 27:32-44, Luke 23:26-43, John

19:17-27)21Eto umbuto degi ta pahuo endaCyrene

embo javo Simon amo Rufus te Alexan-der te ta Mamo avo amita pure ta etopuvutuhunu isoro embopo na kito “umohuma embo emita i atahu umbuto pambu”ainge eo Simon ke agi eto Iesu hondate etoumbuto pambuna.

22 Eto Rome ta isoro embopo na Iesuumbuto pambuto degi javo Golgotha taeora amita be amo ‘embo ta uta popo’ ai taumbuto pambua. 23 Eto Iesu ta degi winete sivo javo myrrh te taveto ikea te Iesu naindari uje ae eto tona. 24-25 Eto iho 9:00unu Iesu i atahu ta teto amita bo avo emboamuna umbau avo eto ituha koso te tuhote jigito siriketo bo umbua. 26 Eto embota sapura deire avo kiora kajari degi ai take einge kajea JUDEA EMBO TA KING aingekajea. 27 Eto pegene embo heriso amo neiingeni be ta nei ingeni anga ta aingeto iatahu ta tea 28 eto ari ainge amo God ta keta matu ainge ara kajari avo eto ea “Amoke pepeni poekari embopo amiga inono ra”ke ainge mitia. 29-30 Eto embomeni puvutoIesu kogue mani mani ue ke einge ijieurumbea. “Umo temple aimbeto iji 3 amitajo ta gerikasi ijea avoeto umo eonga etokito i atahu toto beto pambu.” 31Eto priestspepeni te ke pepeni simba ari embopo teaingeto Iesu urumbitie ke ehako einge ea“Embo nei avo hondate uija te umo oengahondate ari inono ae ra. 32 Eto umo Kerisobe eto Israel ta King kito avo i atahu totobeao dago umo kito ke be aisora.” Aingeijio pegene embopo heriso Iesu ga i atahuta tea amite tapa Iesu urumbea.

Iesu ambuna(Matthew 27:45-56, Luke 23:44-49, John

19:28-30)33 Eto iji 12 eto pambuto ture iji 3 ainge

amita orohuta enda tapa mume sihukitinuture 3 ainge 34 Iesu na gagaha eto einge ena

Page 69: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Mark 15:35 66 Mark 16:16“Eloi, Eloi lama sabachthani” ke emita beamo “God Nau, God nau, do eto na totoe?”ainge ijinu 35embomenimitia amina ingitoke einge ea “Ingavu, Elijah jage eria.” aingeeo 36 embo vahai na tutuveto pambuto soiumbuto patuna uhu tumo ta egeto ‘wine’ta jauketo umbuto puvuto Iesu na indojaikitie ke einge ena, “Aravora Elijah jageeria avo puvuto umbuto ikau beaute avokesira,” ainge enu 37 Iesu na ehako jajageijie amita hen jamo ena. 38 Eto Iesu ahunutemple jo ta bo peni vahai be i ta eto betoenda ta eto degi peikari amo eonga i ta etosorereketo beto enda ta ena. 39Eto Rome taisoro embo peni amina Iesu kogue mitinuIesu ta hoenge irae enu kito ke einge ena,“Ke be embo emo God ta Meni be ra” aingeena. 40 Eto pamone javo Salome te daMagdala pamone javo Mary te eto singaJames te Joses ta eMary te aingeto pamonenei nei ga hoi ta heteto Iesu kogue mitia41 pamone amo Galilee ta Iesu ambo amboue Iesu ta indari ikitiore indiaetija pamoneamite pamone nei nei te aingeto Iesu ga daJerusalem ta puvua.

Iesu ta hamo kovea(Matthew 27:57-61, Luke 23:50-56, John

19:38-42)42 Eto evito amo jangu indari iji avoeto

indari nununga uo mume sihukitinu 43 daArimathea embo javo Joseph amo councilta embo peni rate God ta iji puvurouGod natiti jigesuja avo simba ere uatija amina ojuae sovera eto pambuto Pilate ta degi Iesu tahamo umbuto kovasi penunu enu, 44 Pilatena Iesumatu amburari ke enu ingito tututueto be kesi isoro embo peni avo jage enupuvunu “Iesu ambeite” ainge enu 45 “matuambija” ainge enu ingito Joseph na Iesuta hamo umbaja ke enu 46 Joseph na boparara koso avo koro na ombuto umbutopuvuto i atahu ta umbuto ikenu benuhamobo na togeto umbuto pambuto use atarato ta kovari ai ikenu serekenu atara neina aherekenu puvuto use pe peikenu 47 daMagdala pamone javo Mary te pamoneMary nei amo Joses ta e amite na Iesu deginainge kovea avo kia.

16Iesu vasiri te erena(Matthew 28:1-8, Luke 24:1-12, John 20:1-10)

1-2 Eto jangu indari iji irae enu da Mag-dala pamone javo Mary te eto James ta eMary te pamone Salome te aingeto jeunemune te koro na ombuto umbuto Iesu tahamo ta kutasi Sunday iho vujenu ihoteIesu ta use ta pahue 3 ke mine ara ijieeinge ea, “Use pe ta atara peni vahai ramo amuna hirikaro ungotena jo ta toraro?”ainge ijie 4 puvuto hange ambu eto atarause pe ahurekari avo hirikari mitinu kito5 use jo ta toreto meni singa bo pararakoso asukari ingeni be hena ta arumbetomitinu kitomanamanauo, 6singa amina keeinge ena. “Ungo joru avojo, Iesu Nazarethembo i atahu ta torara amo vasiri te eretopambija. Kivu, amita ikari serekari besiteho erevira! 7 te ke matu Iesu na eteiingera avoeto Galilee ta ere pahua ungopambuto Peter te amita ambotani te evujoingito Galilee pambuto Iesu tambare.” 8Keainge enu joru ue tata tita ue tutuveto usetoto pambua. Eto joru ue embomeni ta degike hande ae teho pambua.

Pamone Mary Magdalene na Iesu tambuna(Matthew 28:9-10, John 20:11-18)

9 Eto Sunday iho bujenu Iesu vasiri teereto pahunu da Magdala pamone javoMary amo ohihi sasapura tapa 7 ainge najo ta torari avo Iesu na matu enu kondena10-11amina Iesu pambunu kito pamone am-ina pambuto ambotani sisisasi ijie mitio keeinge ena, “Iesumatu vasiri te eretei kena,”ainge enu ambotani na pamone amita keavo ingito ke be ae ea.

Ambotani na Iesu kia(Luke 24:13-35)

12 Eto iji nei ambotani heriso na degita isa uo Iesu puvunu amita tombu hajirenei kito 13pambuto ambotani nei uhoho tadegi eo ingito ke be ae ea.

Iesu na ambotani 11 ta degi puvuna(Matthew 28:16-20, Luke 24:36-49, John

20:19-23, Acts 1:6-8)14Eto iji nei ambotani 11na arumbeto in-

die mitio Iesu puvuto ambotani isembenaamita be amo Iesu vasiri te erena avo embonei na kito ea te enana na jo ngahia ue Iesuke be ae ea. 15 Eto Iesu na ke einge ena,“Ungo enda tapa ta pambuto embo tapa tadegi God ta ke hande evujo ingore. 16 Etoembo amuna God ta ke avo ke be eto bap-ataito aisuja amoGodna oreketo umbasuja,

Page 70: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Mark 16:17 67 Mark 16:20rate embo amuna God ke be ae aisuja amotoavo pambuto osaga kesuja. 17 Eto ke beari embomeni na hajire einge aro kesora,javo nau ta ahihi sasapura kurumbasora,eto ke ehaha nei te aisora 18 eto o koso ojavo juhiri ainge amo ingeni na umbasoraeto indahu donda indito mane amburesoraeto ambure embomeni ta hamo ta ingenitembaro kondasora”

Iesu Utu ta bitina(Luke 24:50-53, Acts 1:9-11)

19 Eto ke ainge tapa enu irae enu God naBada Iesu umbuto Utu ta pambuto ikenuMamo ta ingeni be ta arumbena. 20Eto am-botani na enda tapa ta pambuto ke handeuo Bada na enana hondate unu hajire neiteneite uo embomeni na kito ke be ea.

Page 71: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 1:1-2 68 Luke 1:35

LUKE OTOHU TA EVANERIA1-2 Oio nau embo okose, Theophilus, eto

Iesu kiari embopo eto ke agi embopo natapa do uoi ere koguatera eto ere ingihat-era avo hihi tiritiore embonei nei na ingiheetokito kakajekeaora eto ate poekeaora.3 Avoeto nanena eha rate itikena ai ta etopuvuto eha oroho ei ta ari do uija eto ke doijija avo tapa siriketene tambu etei no degita ere kaitona. 4 Avoeto matu ate poekitieari ingari avo ei ta eteketo tumota ari haitekito ke be aisoa.

John bapataito embo avo e na ehara taingena amita ke

5 Eto enda Judea ta King Herod ta iji tepriest vahai javo Zechariah amo Abijah tajavo ta priest pure ere uatija amite amita aejavo Elizabeth amo priest matu javo Aaronta ahijera, amina 6Bada God ta ke pepeni teari te tapa agi ere uatera avoeto God ta titita ae te ivu te jajavotohora 7 te enana meniingae mitiaetera kerembo ari iji auvena.

8-9 Eto priest ta ari avo Zechariah tapriest pure ari embopo ta pure iji puvunuamuna priest pure aisuja avo ituha tuho tekoso te jigio Zechariah na tuho kororo etoumbuto Bada ta temple ta toreto i pangiremune te avo pene gaga ta iketo undukenuevikitie iposi God ta degi bitina. 10Eto iposibitari iji te Zechariah temple jo ta pureue mitinu embomeni isapamane araha tatoruketo pari ue mitio 11 Bada ta anera napene gaga ingeni be hena ta irerembetomitinu 12 Zechariah na kito tututu ue joruunu 13 anera na amita degi ke einge ena.“Zechariah, joru aojo. No pari eoa avo Godna ingito au no ae Elizabeth na meni ingaumeni amita javo John ikejo. 14 Eto meniingasuja avoeto ungo te embomeni tapate tunga javotoho ue osa aisova. 15 Amitabe amo amina Bada ta titi ta embo nomboaisuja eto ‘wine’ te ‘gin’ te umo ainge amomane indesuja te e ta oti ta eto AhihiOtohu na jo enetasuja. 16 Eto amina auIsrael ta meniundi na jo ahereketo enanata Bada God ta degi egerembasora. 17 Etoperoveta Elijah avo Ahihi Otohu na soveraikena ainge nombo amita degi sovera ikauBada ta titi ta pure ue embo amuna Bada

ta toho aisora avo siriketo nununga ururoumamone na ehako meniundi osa aisoraeto God ta ke agi ae embomeni na embojajavotoho ta kiari avo uje aisora.” aingeanera na enu, 18 Zechariah na amita degike einge ena, “Namo te nau ae te nangokerembo ere ora avoeto ke erea avo ke berete amo naingeto kione?” 19 ainge enu,Anera na ke mine einge ena, “Na GabrielGod ta titi ta heteto iriona avo no degita duru javotoho erevi ana iketei puvena.20 Avoeto ke nau ingijo, umo ke nau ingitoke be ae etea avo eto pe no vahaikano keambu eto ere uma ke erena avo puvuroukito ke ehako aisoa.” 21ainge anera na ijinuingihe mitinu embomeni araha ta simbamitia amina Zechariah do ue iji koso enaavo hotembea. 22 Eto Zechariah araha tapuvuto ke ari inono ae enu ingeni na ateate enu embo kito einge hotembea ‘templejo ta eture ainge kito puvuto ere ua’ aingehotembea. 23 Eto amita pure unu iji iraeenu tohota da ta pambuna.

24-25 Eto amita ambota ae Elizabeth naurete eto ke einge ena, “Na meni ingaemitie amo embo na koguore me kiona teGod na na kito etei nau me irae etija,” keainge eto hariga 5 amita jo ta amo bande jota pere mitiaetija.

Anera Gabriel na Mary ta degi ke ikena26 Eto Elizabeth urete ena amo hariga 6

irae enu anera Gabriel avo God na ikenubeto enda Galilee ta da vahai Nazareth aita pambuto 27 kakara vahai javo Mary avoKing David ta ahije vahai Joseph na jimbajae mamo na kerea rate jimbae mitinu aneraamita degi 28 puvuto ke einge ena, “Oro,God ta osari kakara, Bada umo te iriuja,”ainge enu 29 Mary na ingito pekari amitabe amo deire avo osaga te tapa hotembuhotembu unu 30 Anera na amita degi keeinge ena, “Mary, umo joru aojo. God naumo osa ereua 31 Eto ki, inena urete etomeni ingeto amita javo Iesu ikasoa 32 etoamina pajito embo peni au God i be i taamita Meni ra ainge aisora. Eto Bada Godna au amina amita epe David ta honda eto33 heteto Jacob ta teka hoka simba aisuja.Eto amita titi jigari amo mane irae aisujarate datoho ta iresuja,” ainge enu 34 Maryna anera ta degi ke einge ena, “Ari aingeamo naingeto ano, na ivu jimbaera,” aingeenu 35Anera na einge ena, “Ahihi Otohu na

Page 72: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 1:36 69 Luke 1:73-75no degi ta beau God ta sovera isapamanena umo utumo aisuja, avoeto meni ingasoaamo God ta Meni Otohu ke aisora. 36 Etokijo, no jao vahai Elizabeth, amo meniingari inono ae ainge embomeni na eora teeha kerembo ue meni ingetija amo hariga6 irae ereua 37 amita be amo God ta degiari tapa amo inonora,” ainge enu 38 Maryna ke einge ena, “Aravora, na Bada ta pureari kakara avoeto ke do erea avo God naikau puvurou kesona,” ainge enu aneratoto pambuna.

Mary na Elizabeth kesi pambuna39 Eto iji amite Mary na ereto enda Ju-

dah ta tiri ta da vahai ai sau be pamb-uto 40 embo Zechariah ta bande ta toretoamita ae Elizabeth pekenu 41 ingito menijo ta kundu kandu unu Elizabeth avo AhihiOtohu na jo enetitinu 42 ke isara na eingeena, “Pamone isapamane rate God na umovahai avo osa ere ua te no oti ta be amitetapa. 43 Umo nau Bada ta aja aisoa avoetona kesi puvea avoeto mana mana ue tungajavotoho ere ona. 44 Eto na no pekari avonau onde ta puvei ingihone meni nau otita tunga javotoho ue kundu kandu etija.45 Eto Bada na no degi ta ke do etei ingeaavo puvuroja tumota ereoa avoeto tungajavotoho ereoa,” ainge Elizabeth na enu,

Mary ta haveni46 Mary na ke einge ena, “Na jo nau

tapa na Bada jakeka erena 47 Eto God nauorekari embo avoeto ahihi nau tunga javo-toho ereua. 48 Amita be amo amita menikakara amina meni isapa sira eto pure eujaavo kito au embo te pamone tapa be tapapuvuresora amina na hotembeto jakekaaisora. 49 Amo God sovera isapamane tena ari nombo be nau degi ta etija avoetoamita javo otohu aisora. 50 Eto meni matuingerekari amite eto puvuto eha ingerek-itora amite tapa amuna God oju eora avoGod na kogue jo uoi hondate euja 51 Etona embo peni ra ijie jo ta hotembeora em-bomeni avo God na amita ingeni sovera teamina teoi pojembeto pambuora. 52Eto titijigari embo pepeni avo God na eoi enana tatiti jigari avo tore embo teho avo umbutoikeoi titi jigiora 53 Eto indari irae embopoavo unduoi indari javotoho na indiore otipevitiuja te haja baja embomeni avo ikeoiindari indae teho pambuora. 54-55 Eto God

na Abraham te amita meniundi te ungote-nau mamamane tapa ta degi ke ena avohotembeto amita jo ari jenambu ae ueamita Israel pure ari meniundi matuaingehondate uija.” 56 Eto ke ainge Mary naenu irae enu Elizabeth ta bande ta hariga 3amita jo ta mitimite tohota da ta pambuna.

John bapataito ari embo avo e na ingena57 Eto Elizabeth tameni ingari iji puvunu

meni singa ingena. 58Eto Bada na Elizabethmeni ingaemitioi ere koguaetija avo jo enumeni ikenu ingeto osa unu amita da vahaiembomeni te tapa osa ea. 59 Eto Elizabethmeni ingenu iji 8 irae unu Judea embopota ari ainge avoeto meni ta bi hoga tiukasipuvuto ue meni ta javo mamo Zechariahsaso asi uje ea te 60 e na, “Meni ta javoJohn ikasora,” ainge enu 61 Enana ke eingeea, “Rate ungota ohihi ta javo John amoiraera,” 62 ainge eto mamo Zechariah najavo do ikaja ingeni na ate ate eo paperikara ate ate enu 63 ikeo ke einge kajena,“Meni emita javo John ra,” ainge ijie kajenu64embomeni kitomanamana uo Zechariahitiketo pe handeketo ke ijie God jakeka ena.65 Eto da embomeni tapa na ari avo kitomana mana eto amita ke enda Judea tada tapa tiri hena ta tirio 66 ingito tungajavotoho ue meni avoeto Bada na amitaingeni na John hondate unu pajina kito,“Pure pajire do aisuja,” avo hotembea.

Zechariah na ari do puvuresuja avoharikena

67 Eto be John amita mamo Zechariahavo Ahihi Otohu na jo enetenu ari do pu-vuresuja avo ke einge harikena.

68 (v 68a) “Israel ta Bada God amo javo-tohora. 69 (-) (v 71) Eto amina ungotenauje ae ue kitoho ari embomeni ta ingenita eto orekasi 70 ke amita peroveta oto-tohu mamatu ta degi enu ingito hande ereuatera. (v 68b) Avoeto amita embomenihondate asi puvuto (v 69) Amita pure arimeni David ta jeka hoka vahai avo aminaau ereto sovera te na ungotena orekasuja.71 (-) 72Eto ainge amonomai kaeto ke otohuena avo jeneambu ae ue ungotenau ohihihotembitie hondate ere ua.

73-75 Eto nomai kaitie ungotenau mamaAbraham ta degi ke ena amo ungotena Godta degi otohu tamitie joru ae ue jo javotohoari na iji tapa matuainge God jakeka ara

Page 73: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 1:76 70 Luke 2:26ungotenau kitoho embo ta ingeni ta etoorekasuja. 76 Eto meni nau, umo God ibe i ta amita peroveta ke ijiroro Bada tapuvurari degi sirikitie ke ijiro embomeniavo 77 Bada God ta jo ari na naingeto arisasapura toasi harikaro ingito hotembetotoau amita embomeni be aisora. 78-79 EtoGod ta irari degi ta eto iho bujitirou am-burari joru ue mume ta iriora embomeniamita degi usasa au peka ta pambari degiavo kogue pambasora.” ainge Zecharia naena.

80 Eto be John avo papajitinu amitaahihi sovera ari puvutuhunu ojagatambuta pambuto mitimite enda Israel em-bomeni ta degi ke itiketo hande ena.

2Iesu avo Mary na ingena(Matthew 1:18-25)

1 Eto John meni isapa ta irari iji te embopeni Caesar Augustus na enda embo tapacensus ue javo umbasi ke ikenu pambuna.2 Eto census umbae peko ta enda Syria tagavana Querinius hetari iji te census aravoitiketo ea. 3 avoeto embo tapa na pambutotohota ohihi ta da be ai ta javo kajara keena.

4 Eto embo Joseph amo King Davidmatu mitiaetija amita ahije vahai avoetoda Nazareth enda Galilee jo ai ta mitimitetoto David ta da Bethlehem Judea enda ai tapambasi ue 5Mary amo amita matu kerariavoeto umbuto pambau census ta javo va-haita kajara umbuto pambuna. 6 Eto Maryamo matu urete ari avoeto da Bethlehemai pahunu meni ingari iji puvunu 7 Amitakiti ta meni singa ingeto bo na togeto ota indari ikari besi ai ta jurukenu evina,(bande tapa amo embo na enetari avoeto)

Anera na o ‘sheep’ simba ari embopo ta degipuvua

8 Eto enda ai ta o ‘sheep’ simba ariembopo na ehe tambuta o ‘sheep’ simbaere uatera amita degi 9 Bada ta anera nasariketo puvunu Bada ta usasa peni vahaina puvuto daha daha ue joekenu enanatututu ue joru uo 10Bada ta anera na enanata degi ke einge ena, “Joru mane aisovate kivujo, tunga javotoho ari isapamaneembo tapa ta degi puvuto ere hua amitaduru avo umbuto ere putuhona. 11 Amo

Bada Keriso ungota orekari embo avo ehaDavid ta da ai ta ungo avoembo e na ehaingetija. 12 Ungo amita hajire kesova amomeni avo bo na togeto o ta indari ikari besiai iketere mitia,” 13 Eto ke ainge enu Utu taanera isapamane amina sasariketo puvutoGod jakeka ijie haveni einge ea, 14 “God ita amita degi osa jakeka erera eto enda eita God osari embomeni ta degi peka iroi,”15 ainge eto irae eto utu i ta pahuo o simbaari embopo na ke mine ara einge ea, “Badana ke iketei puvuto etere ingera avo ungoteda Bethlehem ta pambuto kesora,” 16 aingeeto ereto sausau pambuto meni o ta indariikari besi ai ta jurukeo sereketo mitinaamite Mary te Joseph te ainge tambuto17 kito meni amita ke anera na enu ingiatapa avo hande eo 18 embomeni na o simbaari embopo ta ke ingito mana mana ea.19 Rate o simba ari embopo na ke ea tapaavo Mary na ingito amita jo ta hotembariisapamane ena.

20 Eto o simba ari embopo na pambutoanera na do ea tapa avo ainge inono takia avoeto God osa jakeka ue egerembetopambua.

Iesu ta javo ikea21 Eto meni ingenu iji 8 irae enu Judea ta

ke pepeni avoeto bi hoga tiukea. Eto Maryurete ae mitinu anera na javo Iesu ikara keena avoeto meni ta javo Iesu ikea.

Meni Iesu umbuto Temple jo ta pene ikea22 Eto meni umbuto doru eto mitina

amita iji irae aja Moses ta ke pepeni avo agieto da Jerusalem ta pambuto God ta degihande pene gaga ta ikitie Iesu Bada Godta toho aja hande ikasi umbuto pambua.23 (Amita be amo God ta ke pepeni ke kajariai ta ke einge mitia, ‘Pamone na menisinga bugo ingasuja amo God ta ke agi ueotohu aja 24 di dipo heriso ikarotemo didirogu meni heriso ikaro’ avo Bada God take pepeni avo agi eto Iesu umbuto pam-bua.) 25 Eto embo vahai javo Simeon daJerusalem tamitiaetija amo embo javotohoeto God ta ke agi ari embo amina Godna Israel embomeni hondate aisuja iji avosimba ere uatija eto Ahihi Otohu na amitajo enetitiaetija 26 Avoeto amo mane am-buresuja te kiti Bada God ta hondate ariMeni Keriso avo kito amburesuja avo Ahihi

Page 74: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 2:27 71 Luke 3:5Otohu na harikenu ingina. 27 Eto Simeonna Ahihi Otohu ta ke agi eto temple jo tatorenu Mary te Joseph te na ke pepeni agiue meni Iesu God ta toho aja umbuto toreo28 Simeon na kito meni umbuto minduketoGod jakeka ijie ke einge ena, 29-32 “BadaGod, inena embomeni no siriketo umbasiembo tapa ta titi ta ereoa avo titi nau na erekogona amo enda nei embomeni na Godta usasa kesora eto embo tapa na Israeljakeka aisora, avoeto no ke etei ingihanaavo ejo no pure ari embo peka ta pambai,”ke ainge Simeon 33 na Iesu avoembo ijinuamita e te mamo te ingito mana mana eo34 Simeon na e te mamo te javotoho ariiketo e Mary ta degi ke einge ena, “Kijo,God na au meni eremina Israel embo neibitesuja nei beasuja. Eto meni emo Godta hajire avoeto embo isapamane na kitourumbasora. 35 Eto meni amina au embota hotembari jo ta ondikari avo arahatapuvurou kesora. Eto jo no ta memengaosaga isapamane kesoa,” ainge Simeon naena.

36 Eto pamone peroveta vahai javo Annaamo embo Phanuel ta iae eto amita ohihijavo amo Asher ra amo kakara ta embojimbuto jua 7 ainge ena rate amita ivuambunu 37 doru eto mitie amita jua tapa84 avo uhunu kerembo ena. Eto temple jototo araha ta pambae asa jo ta mitie indariajireketo God jakeka ijie ijite mumete pariuemitiaetija. 38EtoMeni Iesu umbuto tem-ple jo ta puvua iji amikote pamone Annana puvuto meni avo kito God jakeka eto daJerusalem avo God na oreto umbasuja ijisimba ere uatera embopo amita degi Iesuingari ta duru avo hande ena.

Da Nazareth ta egerembeto pambua39 Eto Mary te Joseph te Bada God ta

ke pepeni agi ue temple jo ta tapa eo iraeenu tohota da Nazareth enda Galilee joai pambua. 40 Eto Meni Iesu aravo pajitosovera ari te kiari te umbunu God na kitoosa ue javotoho ari ere ikitiaetija.

Meni Iesu na temple jo ta ate poekena41 Eto jarukari ta pondo iji puvutuhuoi

Iesu ta e te mamo te jua matuainge daJerusalem ta pahuaetera. 42 Eto Iesu in-gea avo jua 12 uhunu enana ta ari aingeavoeto pambae peko ta 43 pambuto pondoeo irae enu egerembeto puvutuhue menisinga Iesu amo asata mitinu e te mamo

te na hotembae toto ere puvutuhumite44 embo isapamane ere puvutuhora avoetoembo ga puvurari ke ijie toto pahuo iji iraeenu Iesu kiae eto amita toho uho nei amigairari ke ijie jombure ea rate 45 tambae etoegerembeto Jerusalem ta pambuto jom-bure ea. 46Eto jombure uo iji 3 irae enu Iesutemple jo ta ate poekari embo ga arumbetomitie ke ijio ingihe ke mine ara ijie mitiotambua 47 Eto embomeni na meni amitakiari te ke mine ari te avo kogue ingihemana mana eto uje peni vahai ea. 48 Etoamita e te mamo te na kito mana mana uee Mary na ke einge ena, “Nau meni, umodo eto nangota degi osaga ikete? Namote no mama te na umo hotembu hotembuue iji koso umo jombure etera.” aingeenu, 49 amina ke mine einge ena, “Ungo doeto na degi nei nei ta jombure eteve? Nadegi neita iraerate nau Mama ta bande tamitena avo ungo kiae ue jombure eteve?”ainge enu 50 ingito amita be avo deire avohotembae ea.

51 Eto amina enana ga pambuto daNazareth ai mitie e ta mamo ta ke tapa agiena rate amita e na amita ari tapa avo jo taere hotembitiaetija 52 Eto Iesu pajito kiarijavotoho umbunu God te embo te na kitoosa ea.

3John Bapataito ari embo na onde katena(Matthew 3:1-12, Mark 1:1-8, John 1:19-28)

1-2 Eto Caesar javo Tiberius na hetetojua tapa 15 ainge simba unu God ta ke avoZachariah tameni John ta degi ojaga tambuta puvuna. Eto iji amikote Pontius Pilateamo enda Judea ta gavana ra, Herod amoenda Galilee ta embo peni ra, eto Herodta namei Philip amo enda Iturea eto endaTrachonitis te amita embo peni ra, etoLysanias amo enda Abilene ta embo penira eto Judea ta priests pepeni amo Annas teCaiaphas te ra ainge eto John ta pure itikariiji te embo einge emina titi ere jigihaetera.3 Eto John na umo Jordan engitita da tapaavo tehue embo na tunga ahereketo arisasapura toari ta bapataito avo ara ondeere katitiaetija 4 Eto ainge ere uatija amoPeroveta Isaiah na matu kiti ta einge ka-jena, “Embo na ojagatambu ta jage etoeinge eria, ‘Bada ta puvurari degi siriketoevu tambu ai. 5Hotono tapa konerekasuja

Page 75: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 3:6 72 Luke 3:32tiri te heti te tapa beto bisi bisi aisuja. Degijoro joro ari avo tambu aisuja eto hotokopatoko ari degi amo bisi bisi aisuja. EtoGod na embo tapa oreketo umbasuja 6 avoembo tapa na kesora’.” ainge Isaiah nakajena. 7 Eto embomeni isapamane Johnta degi bapataito aja puvuo, John na kitoke einge ena, “Ungo o koso o ta meniundira. Ungo ta degi embo amunamemenga os-aga puvuresuja avo tiumbeto pambava eteipuvevete? 8 Ungo tunga ahereketo iresiuje ere ova avoeto i be kiari javotoho kiovaainge nombo ungo vasiri javotoho evujo.Eto ke erena avo ingito ‘Abraham amo nan-gotamama ra avoeto nango inonora,’ aingeavojo, ungota degi erena be ingivujo. EtoGod na au atara erevi sariketo Abraham tameniundi asora amo inonora. 9 Eto hogoroi susu ta iketei mitia eto i be javotoho aekito jeto gosukau evekasuja.” ainge enu,10 embomeni tapa na ke einge eto ingia,“Eto God na nango ari javotoho do ara ujeere oi?” ainge eo 11 John na ke mine eingeena, “Eto asukari heriso kito embo asukariirae amita degi vahai ikasoa eto indari indiekito indari irae embo ta degi ikasoa.” keainge ena. 12 Eto ‘tax’ umbari embopo napuvuto bapataito aja ue einge eto ingia,“Ate poekari embo, nango God na do arauje ere oi?” eo 13 John na einge ena, “Etoungo ‘tax’ koro umbava matu teka ari ai tainono ta avo pere umbasova rate nei hamota mane umbasova,” ainge ena. 14 Eto isoroembopo na puvuto einge eto ingia, “Etonangomo do aro?” ainge eo amina “Embota degi jujune ue ke sokova ijie embo takoromane pegene aisova te ungota pure tamine avo inonora ijie irivujo,” ainge ena.

15 Eto embomeni na John ta ke ingiheiji peni puvurari ke ijie enana ta jo taeinge hotembea, “John emo Judea embota hondate ari embo Keriso puvija erevirete,” ainge eo 16 John na ke mine eingeena, “Eto na ungo umo na bapataito ereona te embo nau ambota puvuresuja amonombo be sovera te rate na sovera ambura.Na amita utu goru bujekari haite manera.Embo amina ungo Ahihi Otohu te i beverete na bapataito aisuja. 17 Eto javotohodavore sapura davore sirikasi nununga ereua. Javotoho avo siriketo amita harau taikasuja eto sapura siriketo i ta ikau eveka-

suja i amita seikari amo irae ra,” ainge eto18 ke neite neite amina embomeni ondekatitie God ta duru javotoho hande ena.

19 Eto titijigari embo peni javo Herodamo ari sasapura neite neite ari emboamina namei ta ae pegene eto umbunuJohn na kito isembena 20 Eto ari sapura neiHerod na eto John umbuto tipura ta ikena.

Iesu bapataito ena(Matthew 3:13-17, Mark 1:9-11)

21 Eto John na embomeni bapataito etoirae eto Iesu bapataito enu pari ue mitinuUtu pe hirikenu 22 Ahihi Otohu di dipoainge eto beto Iesu ta hamo ta arumbitinuUtu ta eto ke einge puvuna, “Umo osariMeni naura avoeto na umo kogue osa ereona,” ke ainge puvuna.

Iesu ta ohihi(Matthew 1:1-17)

23 Eto Iesu ingari jua tapa 30 uhunuamita ate poekari pure itikena. 24 Eto Iesuamo embo Joseph ta Meni ke ere ijiaetera.Eto Joseph ta Mamo amo Heli, eto Heli tamamo amoMatthat, Matthat tamamo amoLevi, Levi ta mamo amo Melchi, Melchi tamamo amo Jannai, Jannai ta mamo amoJoseph, 25 Joseph ta mamo amoMattathias,Mattathias ta mamo amo Amos, Amos tamamo amo Nahum, Nahum ta mamo amoEsli, Esli ta mamo amo Naggai, 26 Naggaita mamo amo Maath, Maath ta mamo amoMattathias, Mattathias ta mamo amo Se-mein, Semein ta mamo amo Josech, Josechta mamo amo Joda 27 Joda ta mamo amoJoanan, Joanan ta mamo amo Rhesa, Rhesata mamo amo Zerubbabel, Zerubbabel tamamo amo Shealtiel, Shealtiel ta mamoamo Neri, 28 Neri ta mamo amo Melchi,Melchi ta mamo amo Addi, Addi ta mamoamo Cosam, Cosam ta mamo amo El-madam, Elmadam ta mamo amo Er. Er tamamo amo Joshua, Joshua ta mamo amoJoshua, 29 Joshua ta mamo amo Eliezar,Eliezar tamamo amo Jorim, Jorim tamamoamo Matthat, Matthat ta mamo amo Levi30 Levi ta mamo amo Symeon, Symeon tamamo amo Judah, Judah ta mamo amoJoseph, Joseph tamamo amo Jonam, Jonamta mamo amo Eliakim, 31 Eliakim ta mamoamo Melea, Melea ta mamo amo Menna,Menna ta mamo amo Mattatha, Mattathata mamo amo Nathan, Nathan ta mamoamo David 32 David ta mamo amo Jesse,Jesse ta mamo amo Obed, Obed ta mamoamo Boaz, Boaz ta mamo amo Sala, Sala

Page 76: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 3:33 73 Luke 4:26ta mamo amo Nashon 33 Nashon ta mamoamo Amminadab, Amminadab ta mamoamo Admin, Admin ta mamo amo Arni,Arni ta mamo amo Hezron, Hezron tamamo amo Perez, Perez ta mamo amoJudah 34 Judah ta mamo amo Jacob, Jacobta mamo amo Isaac, Isaac ta mamo amoAbraham, Abraham ta mamo amo Terah,Terah ta mamo amo Nahor, 35 Nahor tamamo amo Serug, Serug tamamo amoReu,Reu ta mamo amo Peleg, Peleg ta mamoamo Ebner, Ebner ta mamo amo Shelah36 Shelah ta mamo amo Cainan, Cainan tamamo amo Arphaxad, Arphaxad ta mamoShem, Shem ta mamo amo Noah, Noah tamamo amo Lamech 37 Lamech ta mamoamo Methuselah, Methuselah ta mamoamo Enoch, Enoch ta mamo amo Jared,Jared ta mamo Mahalaleel, Mahalaleel tamamo amo Cainan 38 Cainan ta mamo amoEnos, Enos ta mamo amo Seth, Seth tamamo amo Adam, Eto Adam ta mamo amoGod ra.

4Satan na Iesu ojagatambuta engekena(Matthew 4:1-11, Mark 1:12-23)

1 Eto Iesu avo Ahihi Otohu na jo enetetokiti umbuto umo Jordan toto 2 ojagatambuai pambuto iji 40 amita jo ta mitinu Satanna puvuto engekena. Eto indari indaemitinu iji 40 irae unu beuje puvunu 3 Satanna amita degi ke einge ena, “Umo God taMeni be kito atara erevi e bread sarikai,”ainge enu 4 Iesu na ke mine einge ena, “etoembo na mane bread pere indie iresuja,”ainge enu 5 Satan na Iesu umbuto degi i bei ai pambuto heteto enu enda neite neitetapa be kina. 6 Eto kogue mitinu Satanna Iesu ta degi ke einge ena, “Enda tapaere kogoa amo nau ikari avoeto embo tadegi hande ikasona amo tehora 7Avoeto natumotepain asoa amonane umo embo peniikano enda erevi tapa titijigihe hajae vajaeembo aisoa,” ainge enu, 8 Iesu na ke mineeinge ena, “God ta ke kajari einge mitia,‘Umo Bada God no vahai avo tumotepainue agi asoa’,” ainge enu, 9 Satan na Iesuumbuto da Jerusalem ta pambuto enu Iesutemple ene i be i ta pambuto hetenu keeinge ena, “Umo God ta Meni be kito keke-huna eto be. 10God ta ke einge kajari mitia,‘God na amita anera ikau umo simba aisora11 eto umo ingeni na umbuto orereto bea-sora avoeto umo atara ta utumane tasoa,’ ”ainge Satan na enu, 12 Iesu na ke mine

einge ena, “God ta ke nei eingemitia, ‘UmoBada God nomane engekasoa,’ ” ainge enu,13 Satan na engekari tapa avo enu irae enupambuto iji nei ambota aisuja avo simbaena.

Iesu na enda Galilee ta pure itikena(Matthew 4:12-17, Mark 1:14-15)

14 Eto Iesu Ahihi Otohu ta sovera naegerembeto enda Galilee ta pahunu amitaduru avo embo tapa na embu eo sigeto penivahai ena. 15 Eto amina enda Galilee ta kekasari bande tapa ta toritie ate poekitinuingihe tunga javotoho ue Iesu jakeka ea.

Da Nazareth embomeni na Iesu ke be ae ea(Matthew 13:53-58, Mark 6:1-6)

16 Eto amo pajirari da Nazareth ai tapuvuto amita ari ainge euja avoeto janguindari iji te ke kasari bande ta toreto em-bomeni ta degi ke etekasi ue embo tatombu ta hetenu 17 Peroveta Isaiah na kekajari avo ikeo umbuto hiriketo ke kajarieinge avo tambuto embo ta degi etekenuingia, 18 “Eto Bada God ta Ahihi na soveraikau umbuto osaga embopo ta degi durujavotoho hande aisona, eto isoro ta umbariembomeni ano tambuta pambasora, titivavahaikari ano titi kundasora, eto hoivoembomeni avo kitoho ta ingeni ta eto um-basona. 19Bada na embo hondate ari iji pu-vija ainge hande aisona,” Ke erevi etekenuirae enu 20 book ahureketo hondate ariembo ta degi iketo arumbenu, embo tapa jotamitia amina Iesu be kon eto kio 21 Iesu naitiketo ke einge enana degi ena, “Ke matuIsaiah na kajari etene ingeva amita be amopuvija erevira,” ainge ijinu 22embomeni naingito kore eto amita ke ikari amo javoto-hora ainge ijie ke einge ea, “Emo embopenita meni manera teho Joseph ta menira,”ainge ijio 23 Iesu na enana ta hotembari avokito einge harikena, “Ungo nau degi ta keeinge aisi hotembitevete ‘Sivo embo umoeonga hondate e,’ ainge eto nei ‘da Caper-naum ta ari ete duru ingera avo ehako dano ei ta e kiore’ ke ainge nau degi ta asiere hotembitevete? 24 Ungo ta degi ke beerena. ‘Peroveta na embo amita be amitadegi ke hande aisuja rate mane ingesora.’25Rate ke be amo peroveta Elijah irari iji tepamone dodoru isapamane Israel enda tamitiaetera. Rate God na enu jua tapa 3 etohariga tapa 6 amita jo ta ga beae mitiateienda tapa avo beuje iji puvunu, 26 God na

Page 77: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 4:27 74 Luke 5:10

Elijah avo ikenu Israel enda ta pamonedodoru ta degi pambae rate enda Sidon jota da vahai javo Zarepath amita pamonedoru vahai amita degi pambuna. 27Eto per-oveta Elisha ta irari iji te Israel enda ta kiniumbari embopo isapamanemitiaetera rateenana avoGodna ae kondae rate enda Syriaembo vahai javo Naaman avo enu amitakini irae ena,” ke ainge enu, 28 Embomenike kasari bande jo ta mitia amina ingitotumo pajire be eto 29 enana ta da hetimende ta kogombari avoeto Iesu umbutoda sahu ta pambuto heti ta gosukaro beajake ea rate 30 Iesu na embo ta ugorota tiketopambuna.

Embo ahihi sapura na torari(Mark 1:21-28)

31 Eto Iesu na Galilee da Capernaum tapambuto jangu indari iji te embomeni atepoekitie 32ke ere ijina avo ingito kiari embobe na eria ainge ijie haha puha ea. 33 Etoke kasari bande jo ai ta embo vahai ahihisapura na torari amina gagaha eto ke eingeena, 34 “O ve. Iesu Nazareth embo umodagota degi do asi puve? Umo ao nangoirae ara puvete? Eto umo amunure nakiarira. UmoGod ta Embo Otohu ra.” aingeenu, 35 Iesu na ke ngahia eto einge ena,“Ke ambu eto embo ta jo ta eto puvutopambu.” ainge enu, ahihi sapura na emboumbuto gosukenu embo ta ugorota betoahunu ahihi sapura avo tambuta puvutopahunu embo javotoho ena. 36 Vasiri avoembomeni na kito mani mini eto ke mineara eto einge ea, “Ari eha emo deire? Am-ina amita kiari sovera te na ke eoi ahihisasapura na ke agi eto tambuta puvutopambuora,” ainge ea. 37 Eto Iesu na doena amita duru avo sigeto peni enu Galileeembo tapa ingia.

Iesu na embomeni isapamane enu kondea(Matthew 8:14-17, Mark 1:29-34)

38 Eto Iesu ereto ke kasari bande totoembo Simon ta bande ta pahunu Simonta imboti ambure hamo bevere te avo uemitinu Iesu ta degi eo pambuto 39 engiti taheteto hamo bevere ere una amita degi kengahia enu irae enu ereto embo unduna.

40 Eto mume sihukitinu embomeni am-bure neite neite umbari avo umbuto Iesuta degi puvuo amita ingeni embo tapa tahamo ta tetembitie enu kokondekea. 41 Eto

ahihi sasapura tapa amina embo ta jo taeto puvuto pahue, “Umo God ta Meni ra,”ainge gagaha eto ijio Iesu na ke ambupuara ke ngahia na ena amita be amo Iesuamo Judea ta hondate ari embo Keriso avoenana matu kiari avoeto taekena.

Iesuna Judea ta ke kasari bande ta ke handeere uaetija

(Mark 1:35-39)42 Eto iho bujenu Iesu ereto embomeni

toto embo irae degi ta pahunu embomenina Iesu jombure ue pambuto tambuto danei ta pambaja uje ae eto taekeo 43 enanata degi ke einge ena, “Eto God na amita em-bomeni siriketo umbuto titi jigesuja amitaduru javotoho avo da ari na ue hande anaiketei puvena,” ainge eto, 44 da tapa tapahue Judea ta ke kasari bande ta ke handeena.

5Iesu na ambotani kiti umbuna(Matthew 4:18-22, Mark 1:16-20)

1 Eto Iesu umo ireremba javo Gennesarethora ai ta heteto mitinu embomeni isapa-mane na God ta ke ingesi ue asuso pasusoue puvuto Iesu eneteo 2 o parari embo na enga heriso umo ahone ta iketo moga egitiemitio Iesu na avo kito 3 Simon ta e ngata bitito isapa tihin aja ke enu iarako etohetenu arumbeto embomeni ate poekena.4 Eto ke enu irae enu Simon ta degi keeinge ena, “Umo ukomo ta pambuto mogagosukejo o ombai,” ainge enu, 5 Simonna ke einge ena, “Bada, nango mumeteere ore iho bujetija amo o timbae rate nouje ere oa avo aisora.” 6 ainge eto umougorota pambuto moga ikeo benu umo oisapamane be torenu umbuto bivitio mogaperara unu 7 namei kamei e nga nei ta ereua amina puvuto hondate ara ingeni nauvari uvari eo puvuto hondate eo umo o is-apamane avoeto e nga heriso pevitito e ngahuhurumbeto beasi enu, 8-9Simon te amitapure vahai embopo Zebedee tameni herisoJames te John te embo nei uhoho te na umoo isapamanekitomanimini uo SimonPeterna Iesu ta utu ta beto gombuto ke eingeena, “Bada, na embo sapura avoeto na totopambu.” ainge enu 10 Iesu na Simon tadegi ke einge ena, “Umo joru aojo. Umoeha itiketo embo timbasoa.” ainge enu,

Page 78: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 5:11 75 Luke 5:3611 ombo ta pambuto e nga te tapa toto Iesuambo ambo ea.

Embo vahai ambure na hamo sapura ariavo Iesu na enu kondena

(Matthew 8:1-4, Mark 1:40-45)12 Eto Iesu da vahai ta pambuto mit-

inu embo vahai kini na hamo ahurekariamina Iesu kito amita utu ta beto gom-buto penunu einge ena, “Bada, umo asieto kito hamo nau ejo javotoho ai,” aingeenu, 13 ingeni jujuruketo tame ue, “Naaisona, javotoho e,” ainge ijinu kini iraeenu javotoho enu. 14 Iesu na ke einge ena,“Eto nau ari erevi mane hande aisoa ratepambuto no hamo avo priest ta degi ejokioi eto embomeni kito ke be ara Moses take pepeni agi ue no hamo javotoho etijaamita hande pene gaga ta tembejo,” keainge Iesu na ena, 15 Rate ari amita keavo embomeni na embu eo peni enu ingitoembo isapa mane na amita ke ingito aukokondekasi puvua. 16 Eto Iesu na iji neinei ainge embomeni toto ojagatambu tapambuto pari ere uaetija.

Embo vahai amo utu ingeni meni amburariavo Iesu na enu kondena

(Matthew 9:1-8, Mark 2:1-12)17 Eto iji vahai Pharisee ari embomeni te

Judea ta ke pepeni ate poekari embopo teda Jerusalem te enda Galilee ta da tapa teenda Judea ta da tapa te vahai ta puvutoIesu ta ke ingihe mitio, Iesu na Bada God tasovera na ambure embomeni enu kondea.18 Eto embomeni na popora embo vahaiamo ingeni te utu te meni amburari avoetogaga ta umbuto puvuto bande jo ta toraroIesu kioja uje ea. 19 Rate embo na bande joenetea avoeto torari pe jombure eto bandeene i ta bitito otoho pauketo gaga ga tapaikeo bena. 20 Eto Iesu na enana ta tumotaari kito popora embo ta degi, “Nau menino ari sasapura avo hotembeto ere totu-rutona,” ainge ijinu, 21 enana Pharisee ariembomeni ta kepepeni atepoekari embopote na ingito ungo eonga ke mine ara ijieeto einge ea, “Embo emo do eto ke aingeemo erei? God vahai amina embo ta arisasapura hotembeto touja te embo eminaGod ta javo ere urumbitia,” 22ainge ijio Iesuna ingito ke einge ena, “Ungo do eto keainge amo ereve?” 23 Eto na popora embota degi, “ ‘No ari sasapura hotembeto eretoturutona’ ainge aisona ano ‘ereto pambu’

ainge asona ke amo davo ejeha re davongaiha re? 24 Eto Embo ta Meni na soveraari umbuto enda ta mitie embo ta ari sasa-pura hotembeto toasuja avo ungo ke be avaari erevi aisona,” ainge eto popora embota degi, “Nane erena, umo ereto no evarigaga umbuto no da ta pambujo,” aingeenu 25 Embo ta titi ta ereto amita evarigaga umbuto God jakeka ijie tohota da tapambuna. 26 Eto embomeni na kito manimini ue God jakeka ijie ke einge ea, “Ariemo matu einge kiae pekota ere kogora,”ainge ea.

Iesu na embo Levi jage enu ambo ambo ena(Matthew 9:9-13, Mark 2:13-17)

27 Eto amita ambota Iesu na tambutapambuto ‘tax’ koroumbari embovahai javoLevi amita pure ari bande jo ai arumbetomitinu Iesu na kito, “Na ambo ambo e,” enu28 ke agi eto amita donda tapa toto eretoIesu ta ambota pambuna. 29 Eto embo Levina Iesu ta pondo peni vahai amita bandeta unu ‘tax’ umbari embopo isapamane teembo nei uhoho te ainge arumbeto in-die mitio 30 enana Pharisee ari embopo teenana ta ke pepeni ate poekari embopo tena tini kambari eto Iesu ta ambotani tadegi ke einge ea, “Ungo do eto ‘tax’ umbariembopo te ari sasapura embomeni te gavahaita ere indeve?” ainge eo, 31 Iesu naenana ta degi ke mine einge ena, “Embojavotoho amo sivo ikari embo ta degi manepambuora te ambure embopo na sivo ikariembo ta degi pambuora, 32 avoeto na embojajavotoho avoembo puvurae rate ari sas-apura embopo ta degi ke ijirono tungahaperekara puvena,” ainge enu,

Donda ajirekari(Matthew 9:14-17, Mark 2:18-22)

33 Enana ke einge ea, “Eto John ta am-botani te Pharisee ari embomeni te nadondamatuainge ajireketo pari eora te am-botani no amo donda ajirekae sio indiora,”ainge eo 34 Iesu einge ena, “Jimbari tapondo avo ajirekari irae 35 rate iji puvure-suja amo jimbari embo jigito goruketo um-buto pambasora iji amikote ajirekasora,”ainge eto 36 timu hatirari ke nei eingeena, “Eto embo na bo matu perarari avobo eha na tiuketo ihirasuja amo bo ehasapura ururou bo matu ai ta ihirari amokiari sapura kesora. Avoeto ari ainge amo

Page 79: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 5:37 76 Luke 6:25mane eora. 37 Eto embo na o hoga umo tigiitoko ari matu ai ta ‘wine’ eha overekasoraamo ‘wine’ na horo vivitie pajito o hogaamo perarasuja eto ‘wine’ te o hoga te tapairae aisuja 38 te o hoga eha ta ‘wine’ ehaoverekasora amo mane perarasuja. 39 Etoembo ‘wine’ matu avo indito gamo kitojavotoho ke ijie ‘wine’ eha amo uje aeaisuja.”

6Jangu indari iji(Matthew 12:1-8, Mark 2:23-28)

1 Eto jangu indari iji te Iesu te amitaambotani te na embo ta pure degi ta pahueIesu ta ambotani na ‘wheat’ be avo indesiumbuto jaeveto indio 2Pharisee embomenina kito ke einge ea, “Ungo do eto ke pepenipoekitie jangu indari iji te pure emomo ereove?” 3 ainge eo Iesu na ke mine eingeena, “Eto David te amita embomeni te nabeuje kito ari do ea amita ke amo ungoeteketo kiaerete? 4Eto amina God ta Bandeotohu ta toreto ‘bread’ matu God ta titi tahande ikari amo priest na pere jigama eoraavo David na toreto ‘bread’ avo umbutoindie amita embomeni ta hande enu india5 Eto ungota degi erena, Embo ta Meniamo jangu indari iji amita simba ari embonombo ra,” ainge ena.

Embo ingeni meni amburari avo Iesu naenu kondena

(Matthew 12:9-14, Mark 3:1-6)6 Eto jangu indari iji nei amo Iesu na

ke kasari bande ta toreto embomeni atepoekena. Eto embo vahai ingeni meni am-burari mitina 7 avo Iesu na jangu indari ijite au kondaute avo Pharisee ari embomenite ke pepeni ate poekari embopo te na Iesupehumbasi etetea. 8 Rate Iesu na enanata hotembari avo kito embo ingeni meniamburari amita degi, “Umo huma ei hete,”ainge enu ereto imite hetenu 9 Iesu naenana ta degi ke einge eto ingina, “Janguindari iji te embo na ke pepeni agi ue embota degi sapura autemo javotoho au? Eto neiamo embo au kondautemo tau amburou?”10 ainge ijie embo tapa poeto kito emboamita degi, “ingeni jujuruke” ainge enujujurukitinu javotoho enu 11 embomeni nakito tini kambari peni vahai ue Iesu ta degido asora avo ke kasea.

Iesu na ambotani 12 siriketo umbuna(Matthew 10:1-4, Mark 3:13-19)

12 Eto iji amite Iesu na heti i ta pambutoGod ta degi pari unu pambuto 13 iho bujit-inu amita ambotani jage enu puvuo tapa12 siriketo umbuto amita javo ‘apostero’ikena 14 Eto embo siriketo umbuna amitajavo amo embo Simon amo ehako Peter keena eto Peter ta namei Andrew eto James teJohn te Philip te Bartholomew te ra. 15 Etonei amo Matthew te Thomas te Alphaeusta meni James te Zeolot ta embo vahaijavo Simon ra (Zealot ari embomeni aminaRome na titi jigora uje ae ea) 16 eto nei amoJames ta meni Judas eto nei Judas Iscariotamo Iesu umbuto isoro embo ta ingenita ikari embo ra. Eto ainge avo siriketoumbunu irae enu

Iesu na ate poekena(Matthew 4:23-25)

17 Egerembeto beto enda beukari ta het-eto mitio amita ambotani tapa te em-bomeni isapamane te puvua amo endaJudea ta da tapa amita embomeni te daJerusalem embomeni te eva da Tyre teSidon te amita embomeni te tapa aingetopuvuto Iesu ta ke ingihe ambure embomeniau kondara umbuto puvua. 18 Eto ahihisasapura na totorekari embomeni avo enukondea. 19 Eto Iesu ta sovera avo amitahamo ta eto puvunu enana kokondekeaavoeto embo tapa na Iesu ta hamo tame asiuje ea.

Tunga javotoho ari te osaga kiari(Matthew 5:1-12)

20 Eto Iesu na amita ambotani tapa jirekipoeki eto kogue ke einge ena, “Ungo dondaambu embopo avo God na titi jigihiroutunga javotoho ue iresova. 21 Ungo beujeembopo na indari inono aisova, ungo siari embopo na tunga javotoho ue osa osaaisova. 22 Eto embo na umo Embo ta Menita ambotani kito umo embo sapura ke ijietumo ue umo uje ae ue urumbasora avokito tunga javotoho 23 ue hana hana ejo.Ari sapura ainge amo ungota mamamanena peroveta ta degi matu arira eto ungotaasora amo ungo na hotari pajire be Ututa umbasova kivujo. 24 Rate ungo hajaebajae embomeni ta degi aja to erena amoungo na ungota tunga osa osa ari matuumbeve irae etija. 25 Eto ungo indari um-bari embopo ungota degi ta aja to erena

Page 80: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 6:26 77 Luke 6:48ungo beuje kesova avoeto. Eto aja to erena,ungo kege ganini embopo na osaga koguesi aisova 26 Eto enda embomeni na ungokogue jakeka aisora avo no degi ta aja toerena ainge nombo amo embo mamatuna ke sokova na peroveta ra ijie ke ijioreungota mamamane na ingihe jakeka ereuaetera

Kitoho embo osa ari(Matthew 5:38-48, 7:12a)

27 Rate ungo ke ingihova embomeni tadegi erena, ungota kitoho embomeni osaevujo eto ungo uje ae eora embomeni tadegi ari jajavotoho evujo. 28 Eto ungotadegi saruka eora embomeni ta degi Godna javotoho ari ikaja evujo. Eto ungourumbeora embomeni avoembo pari evujo29 Eto embo na no ovo be hena ta tasujaaherekejo ovo anga hena ta tai. Eto embona no ombari asari umbasuja embo amitadegi no pohuketo evari ga tapa ikejo. 30Etoembo amuna no donda umbasi penunu auingito amita ikau umbau egerembeto ikajamane hotembasoa 31 Eto embomeni na nodegi ta ara uje ere oa ainge nombo enanata degi ejo. 32 Eto embo umo tunga umbuaavo pere orereto osa asoa avo embomenina kito umo jakeka arote? ainge manera,ari sasapura embomeni te tapa na enanaosa eora embopo avo osa mine ara arihaitera. 33 Eto nei amo no degi ta arijavotoho eora embomeni amita degi arijavotoho asoa amo embomeni na kito umojakeka aro? Avo manera. Ari sasapuraembomeni te tapa na ari ainge ari haitera.34 Eto umo mine puvuresuja avo hotem-bitie donda ikasoa amo embomeni na kitojakeka arote? Ari sasapura embopo namine puvuresuja hotembitie embo ta degiikeora. 35 Rate no kitoho embomeni osa ueari javotohoue donda ikasoa avomine ikajamane hotembasoa eto God i ta amina ungoamitameniundi ke ijie hotari pajire be ikauumbasoa. Amita be amo amite tapa nahande ambu tigaho ari embomeni ta degijavotoho euja. 36 Eto ungota Mama God naembo ta osaga kogue jo euja ainge nombojo evujo.

Embo nei ta ari sirikari(Matthew 7:1-5)

37 Eto embo pehumba aojo eto God naumo mane pehumba aisuja. Embo sapura

ke mane aisoa eto God na umo sapurake mane aisuja rate embo ta ari sapurahotembeto toasoa amo God na no ari sa-pura hotembeto toasuja. 38 Eto embo tadegi hande aisoa amo God na no degita hande mine ikasuja. Eto umo ikasoaainge inono ta mane ikasuja te pajire beoverekau gavineketo bovurou ikau umba-soa. Eto umo hande embo eto ikasoa Godamo hande embo eto no degi ta ikasuja,”39 Eto Iesu na ke ainge ijie timu hatirarike einge ena, “Eto titi kuru ari embo natiti kuru ari embo nei naingeto kiti umbutopambau? Enana ere pahuma pe te hotota beasora 40 Eto kiari jo jombu ari embona atepoekari embo mane nembasuja teatepoekau kiari umbuto amita ate poekariembo amiga inono aisuja. 41Eto umodo etono namei ta titi ta i sirivo mitia avo kogoeno titi ta i uhu mitia avo hotembae ere oe?42 Eto namei ta degi, ‘No titi ta sirivo mitiakondikano?’ ke ainge ijie ungota titi i uhuna peiketija avoeto naingeto avo? Ungo arisapura ondiketo ke sokova ari embomenieto ungota ari sapura i uhu ainge titi tamitia avo kiti umbavo irae au javotoho nakon kon eto kogue namei ta sapura isapa isirivo ainge titi ta mitia avo kondikevu.

I tapa amita be hajire eonga eonga ra(Matthew 7:16-20, 12:33-35)

43 Ke be amo i javotoho indiora ai ta ibe indahu mane ekasuja eto i nei sapuraai ta i be indari mane ekasuja 44 Rate itapa amita be hajire eonga eonga ra avoetojunga be amo i isuga ta mane umbuora etogrape be amo esi hukaru ta mane ekeoiumbuora. 45Eto embo javotoho ta jo ta amoari javotoho mitia avoeto ari javotoho eujarate embo sapura ta jo ta sapura pere mitiaavoeto sapura euja. Eto embo ta jo ta doainge mitia avo ainge inono ta amita pe tapuvuto pambasuja.

Bande heriso gerikari embopo(Matthew 7:24-27)

46 Ungo do eto na ke Bada, Bada, ijie kenau agi ae ere ove? 47 Eto embo amuna naudegi ta puvuto ke nau ingito agi aisuja amodo aingere avo ano ingesova. 48 Eto embona bande gerikasi enda javotoho ta hotokoveto beto karu hamo ta tutuvi huruka-suja amo umo muenga na puvuto tasujate mane kohekasuja tutuvi koro hamo ta

Page 81: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 6:49 78 Luke 7:26hurukari avoeto. 49 Rate embo nei nau keingito agi ae aisuja amo embo na teho endahamo ta tutuvi tetembeto bande gerikasujaeto umo muenga na puvuto tau koheketobeau aimbeto umbuto pambasuja.”

7Rome isoro embo ta pure embo avo Iesu na

enu kondena(Matthew 8:5-13)

1 Eto Iesu embo ta degi ke enu irae enuda Capernaum ta pambuna. 2 Eto da aita Rome ta isoro embo peni ta pure embovahai amburesi ue mitinu 3 Iesu na puredo ena amita duru avo ingito isoro embona amita pure embo osa eto Iesu umbaupuvuto amita pure embo au kondaja Judeata okokose ikenu Iesu umbasi 4-5 Pambutoamita degi ke sovera eto penunu eingeea, “Embo amina ungotenau enda osa ueke kasari bande geriketo ungotenau iketijaavoeto amo javotoho na hondate mineaisoa,” 6 Ainge eto Iesu enana ga pambutobande auvitio isoro embo peni na ke ikenuamita namei kamei na umbuto pambutoIesu ta degi einge ea, “Bada, umo osagaaojo. Na embo sapura avoeto nau bande tamane torasoa. 7 Eto na sapura avoeto nodegi ta puvurae eona rate teho no ke naejo nau pure embo kondai 8 Amo eingera,namo te tapa nau embo okose ta soverajigama ue na nau isoro embo ta degi pambuaisona pambasuja eto nei ta degi hae aisonahuresuja eto nau pure embo ta degi einge eaisona aisuja eona ainge nombo no okoseta sovera na ejo kondai.” 9 ainge eo Iesuna ingito mana mana eto egerembeto em-bomeni amita ambo ambo ue puvua amitadegi ke einge ena, “Na ungota degi erena,embo amina na tumota be ere ua. NaIsrael enda ta Israel embo aingeko tam-baera.” ainge eto 10 embomeni puvua avoikenu egerembeto bande ta pambuto am-bure embo amo matu kondeto mitinu kia.

Pamone doru tameni avo Iesu na enu vasirite erena

11 Eto amita ambota Iesu na da javo Nainta pahunu amita ambotani te embo tapaamiga 12 pambuto da pe auvitio pamonedoru ta meni avo vahai avo ambunu kovasiembomeni isapamane gaga ta iketo um-buto oroviketo pahuo 13 Iesu na pamonedoru avo kito jo enu, “Umo si aojo,” ainge

ijie 14 pambuto gaga ta jiginu gaga umbutopahua embo amo heteo Iesu na ke eingeena, “Nau meni, ere,” ainge enu 15 embomatu amburari amo ereto gaga ta arum-beto itiketo ke ijinu Iesu na e ta ingeni tatona 16 Eto ari avo embo tapa na kito joruue God jakeka ue ke einge ea, “Perovetanombo be ungotenau degi puvija,” eto nei“God na amita embomeni ta degi puvija,”17 Eto Iesu na do ena amita duru avo sigetopambunu Judea enda tapa amite eto endanei nei Judea ta engitita amite tapa ingia

John bapataito ari embo na ambotaniheriso ikenu Iesu ta degi pambua

(Matthew 11:2-19)18 Eto John bapataito ari embo ta am-

botani na duru avo ingito John ta degitirio ingito 19 Amita ambotani heriso um-buto Bada ta degi, “Embo God na ikaupuvuresuja amo umo retemo embo nei re,”ainge eto ingora ikenu pambuto 20 Iesu tadegi puvuto ke einge ea, “John bapataitoari embo na nango heriso ke erevi umoeto ingora etei puvera. Embo God naikau puvuresuja amo umo retemo embonei re?” ainge eo 21 iji amikote Iesu naembo ta ambure osaga neite neite enukokondekenu irae enu ahihi sasapura ku-rumbena titi kuru ari enu titi kukundukeaavoeto 22 John ta ambotani heriso ta degike mine einge ena, “Pambuto John ta degido ere kogova ere ingihova avo John ta degieinge evujo ingoi, ‘titi kuru ari embo titihiriketei ere kogora popora embo ereto isaere ora kini umbari embopo ta kini iraeetija onde susundukari embopo na ondeahimbetei ke ere ingihora, embo ambuvu-jekari vasiri te ereto ere ora eto hoivo em-bomeni ta degi duru javotoho ere ingihora23 eto embo amuna na ke be ae ke maneeuja amina tunga javotoho ere ua’.” keainge ara enu John ta degi pahuo 24 Iesuna embo tapa ta degi John avoembo keeinge ena, “Ungo ari do kesi ojaga tambuta pahave? Sasaha pisara na kajeoi ujijieuja avo kesi pahavete? 25 Eto ainge maneamo do kesi pahave? Nei kiari bo ovejavotoho asuketo euja avo kesi pahavete?Bo aingeko asuketo eora embomeni amoking ta bande ta pambuto kiaeteva 26 Rateevujo ingone, amo peroveta vahai kesi pa-havete? Ungota degi erena amo peroveta

Page 82: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 7:27 79 Luke 8:3

be avo pambuto kogava 27 Eto God ta kematu kajari ai ta mitia amo John do aisujaamita ke avo einge mitia, ‘Kijo, na nau kehande ari embo ikano kiti pahue no degisiriketo au tambu aisuja,’ ainge kajari mitiaavoeto 28 ungota degi erena embo nombobe nombo ae pekota amo John na ena rateGod na eha oroho itiketo embo siriketoumbuto titi jigesuja avoeto embo amunaGod ta titi jigari degi ta toreto embo tehoasuja amina John nembeto embo nombo beaisuja,” 29 Ke ainge Iesu na enu ingia (Eto‘tax’ siriketo umbari embopo te embo neiuhoho te amina John ta ke ingio bapataitoena avoeto Iesu ta ke ingihe God javotohoke ea 30 rate enana Pharisee ari embopote ke pepeni kiari embopo te na John kebe mane ke ijie bapataito ae toa avoetoGod ta hondate ari avo umbae ra.) 31 EtoIesu na embomeni ta degi ke einge ena,“Eto embomeni eha mitera amita ari modo aingekore? 32Amomeni isisaraho na datambuta arumbeto boru jumbarako ere oranei uhohona ereto dagohuinhuketera rateungo ire tivae, nei si ijie sesena asi uje eterate ungo si ae 33ari aingeko amo ungo na ereova amo eingera, Eto John puvuto indari teumo te ajirekena avo ungo na kito ‘Ahihisapura na toritaja avoeto ere ua,’ aingeijieva. 34Eto Embo taMeni napuvuto ‘wine’te indari te tapa indiuja avo ungo na kogue,‘Embo erevi kivu, amo okope undurari em-bora eto jai indari embora amina ‘tax’ koroumbari embomeni amite embo sasapuraneite neite ga namei euja,’ ke ainge eova35Rate God ta kiari umbari meniundi na arijavotoho kito ke be aisora.” ainge Iesu naenu irae enu.

Iesu na embo Simon ta bande ta umoro ena36 Pharisee ari embo vahai na Iesu amiga

indoja oru enu amita bande ta pambutoarumbenu 37 da amita pamone vahai amopamone sapura be amina Iesu Phariseeembo ta bande ta arumbeto indinu ke avoingito ‘oil’ mune javotoho te tigi isapa taavo umbuto Pharisee ari embo ta bande tatoreto 38 Iesu ta ku hena ta heteto itiketosi ijie amita titi sisivu na Iesu ta utu kutetosiro ta tuheto utu mune tavo eto ‘oil’ munete amina kutena. 39 Eto Pharisee emboIesu amita bande ta indoja oru ena aminaari avo kito einge hotembena, “Ari sapurapamone eremina Iesu tame ere ua. Eto Iesuperoveta be kito pamone sapura erevi do

aingere amo matu kiaetija,” ainge hotem-bitinu 40 Iesu na kito ke einge ena, “Simon,na no degi ta ke vahai asi ere ona amo ara-vorete?” ainge enu. “Aravora, Ate poekariEmbo, no ke deirami asi uje ere oa avo ejo,”ainge enu. 41 Iesu na ke einge ena, “Hajaebajae embo vahai na embo vahai amita 500kina iketo embo nei amita 50 kina ikena42 eto embo heriso amina mine ikari inonoae kito toturitaja aravora te embo amunahajae bajae embo osa peni vahai au?” aingeenu. 43 Embo Simon na ke mine einge ena,“Koro pajire be umbari embo amina hajaebajae embo osa pajire be aisuja,” ainge enuIesuna, “Ke be erea,” ainge eto 44ahereketopamone kogue Simon ta degi ke einge ena,“Pamone erevi kogoe? Na no bande tapuvena te umo nau utu egae rate pamoneemina amita titi sisivu na nau utu egetoamita siro tu na tuhetija 45 Eto inena namune tavo ae rate amina na puvena iji tenau utu mune tavo ere ua 46 Eto inenanau siro ‘oil’ kutaera te amina nau utu ‘oil’mune te amina kutetija 47 avoeto no degita erena amita osari pajire be avoeto amitaari sapura isapamane avo nanena hotem-beto ere toturitona, rate embo amuta arisasapura heriso be hotembeto toari aminaosa peni mane aisuja,” ainge 48 eto pamoneta degi, “No ari sasapura hotembeto eretoturitona,” ainge enu, 49 embomeni gagata areto mitia amina ke mine ara eto eingeea, “Embo ari sasapura hotembeto ere to-turitia emo amunure?” ainge ijio 50 Iesuna pamone ta degi, “No tumota ari na umooreketija avoeto peka ta pambujo.” aingeena.

8Pamone Iesu ga pambua

1 Eto iji isapa amita ambota Iesu nada ari na eto tehue God na embomenititi jigesi sirikasuja amita duru javotohoavo hande ena. Eto amita apostero 12amite 2 pamone nei nei ahihi sasapura najo ta torari kurumbena amite pamone neinei amo ambure ari avo kondena amigapambua. Eto pamone amo da Magdalapamone javo Mary amita jo ta amo ahihisasapura tapa 7 kurumbena 3 eto nei amoHerod ta pure embo vahai javo Chuza amitaae Joanna amite pamone Susanna amitepamone nei nei aingeto Iesu unduresoraavoeto enana ga pambua.

Page 83: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 8:4 80 Luke 8:28-29Be urari embo ta timu hatirari ke(Matthew 13:1-9, Mark 4:1-9)

4 Eto da tapa embomeni Iesu ambo ambopuvua amina vahaita torukeo Iesu na timuhatirari ke enana ta degi einge ena, 5 “Veurari embo vahai na pure ta pambuto veihaja enu ve nei amo degi ta benu em-bomeni na haito jaevekitio di na beto india6 ve nei amo karu hamo ta bena avoetoereto jaise ena umo irae avoeto 7 Eto venei amo ma ta bena avoeto eritinu esi naandinu sapura ena. 8 Eto ve nei amo endajavotoho ta bena avoeto ereto ve 100 aingeekena,” eto ke ainge Iesu na ijie isara naeto, “Ungo amuta onde mitirou kito keerena erevi ingivujo,” ainge ena.

Iesu na do eto timu hatirari ke na atepoekena

(Matthew 13:10-17, Mark 4:10-12)9 Eto amita ambotani na timu hatirari

amita ke be avo deire avo au ingesi eo10 Iesu na ke einge ena, “Eto God na emboamita toho siriketo umbuto titi jigesujaamita ke be amo ungota degi ikarira teembo tapa arahata mitera amita degi amotimu hatirari na ikano kito kiaesira asoraeto ingito ingaesira aisora.

Be urari embo ta ke be avo Iesu na harikena(Matthew 13:18-23, Mark 4:13-20)

11 Eto timu hatirari na etena amita ke beamo erevira, be urari amita be amo God take ra. 12 Eto ve nei degi tambu ta beujaamo embo na God ta ke avo ingesuja rateke jo ta urari avo Satan na puvuto egimbauGod ta ke avo ke be ae ijirou mane oreketoumbasuja. 13 Eto ve nei karu hamo ta beariamita ke be amo erevira, God ta ke avoingito tunga javotoho aisuja te ke avo jota mane be beto pesisa eto susu kambasujaeto tehomitirou engekari puvurou toasuja.14 Eto ve nei ma ta beari amita ke be amoerevira, embo na God ta ke uje euja te endata ari te ujeje neite neite amite eto amitahaja vaja amina God ta ke amo andioi vemane ekeuja 15 Eto ve nei enda javotoho tabeari amita ke be amo embo na God ta keavo ingito amita jo ta ke be ari na be jigitosimba javotoho uore be eketo pajiuja.

Horivo ijimbeto ari ta timu hatirari ke(Mark 4:21-25)

16 Eto embo na horivo ijimbeto umbutoovu to ta iketo mane ahurekasora eto gagasuvu ta mane ikasora te araha ta tembau

embo bande jo ta torasi puvuto kesora.17 Eto ainge nombo ke tapa ahurekari avoharikaro tapa ingesora eto ondikari avoumbuto araha ta ikaro kesora. 18 avoetoGod ta ke eto kogoeto ingivujo eto embo tadegi kiari isapa irirou kito nei amita hamota ikau umbasuja rate amita kiari isapa irarike asuja embo amita kiari do mitia avoumbau irae aisuja.” Iesu na ke ainge ijinu

Iesu ta aja te namei kamei te ra(Matthew 12:46-50, Mark 3:31-35)

19 Amita e te namei kamei te aingetoIesu ta degi puvua te embomeni isapamaneavoeto Iesu ta degi pambari inono ae enu20 embo na Iesu ta degi ke einge ea, “No ajate namei kamei te umo kesi uje eto puvutoaraha ta mitera,” ainge eo 21 Iesu na eingeena, “Embo te pamone te amuna God take ingihe agi aisora amo nau aja eto nameikamei ra,” ainge ena.

Iesu na enu pisara jamo ena(Matthew 8:23-27, Mark 4:35-41)

22 Eto iji vahai Iesu na amita ambotanigae nga ta bitito ungote umo ovitiho ta pam-basira ainge enu pahue 23 Iesu sereketo evounu pisara peni vahai puvuto umo na tetomimisenu e nga jo ta beto pe vivitinu e ngaitiketo huhurumbeto bovunu 24 ambotanina pambuto Iesu ujitie, “Bada, Bada, un-gotena sari ari embopora,” ainge ijio eretopisara te umo te ta degi ke ngahia na enujamo eto bisi bisi enu. 25 Iesu na enana tadegi, “Ungo na tumota ae re,” ainge enujoru eto mana mana ue ke mine ara etoeinge ea, “Embo emo do aingere? Ke eteiumo te pisara te amita ke agi eto jamoetera,” ainge eto pambuto

Embo ahihi sasapura na torari avo Iesu naenu kondena

(Matthew 8:28-34, Mark 5:1-20)26 Enda Galilee umo ovitiho enda javo

Gerasenes ai ta puvuto 27 beto da amitaembo vahai ahihi sasapura na torari avohora ai ta tambua. Embo amo iji koso amitabo irae eto bande irae embo ikeore sapeeora panga to ai ta mitiaetija. 28-29 Rateembomeni na embo avo ‘chain’ na punduoahihi sasapura na embo andirari avoetoivo peni vahai eto ‘chain’ jigito usuketoembo umbuto ojaga tambuto pambuna avoIesu na kito, “Embo ta jo avo toto puvuto

Page 84: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 8:30 81 Luke 9:6

pambu,” ainge enu embo amina Iesu kitogagaha ijie pambuto Iesu ta utu ta betoahue ke isara na einge ena, “Iesu, Godsovera isapamane te ta Meni nau degi tado ao? Na penunu erena, nau degi tamemenga ikaojo.” 30ainge enu Iesuna, “Nojavo deire,” ainge enu embo amina, “Dagoisapamane avoeto nau javo ‘Legion’ ra,”ainge eto 31 Iesu na kurumbeoi memengakiari degi ta pambari uje ae eto 32 o ohuisapamane heti ovitiho ta indie mitio kitoamita jo ta au pambasi penunu enu ar-avora enu 33 Ahihi sasapura na embo tajo toto pambuto o ohu ta jo ta toreo tu-tuveto pambuto heti ta eheruva eto betoumo indito ahuo 34 o simba ari embopona joru pambuto da pepeni te memeni tetapa amita embomeni ta degi hihi tirio35 ingito embomeni kesi Iesu ta degi pam-buto embo ahihi sasapura na torari avouta javotoho enu bo asuketo Iesu ta ututa arumbeto mitinu kito joru uo 36 emboahihi sasapura na torari avo konditinu kiaembopo amina hihi tirio 37 ingito endaGerasenes embomeni tapa amina joru pa-jire be eto Iesu enda avo toto pambajaeo e nga ta bitito egerembeto pambasiuo 38 embo matu ahihi sasapura na torariamina Iesu ga pambasi penunu enu Iesu na39 “Namoga mane pambasoate God na umokito jo etei no degi ta tapa do etija avo no data pambuto ejo ingore,” ainge enu aminatohota da ta pambuto embo tapa ta degiIesu na do enu kina avo hihi tirinu ingia.

Embo Jairus ta iae eto pamone Iesu tameena ta ke

(Matthew 9:18-26, Mark 5:21-43)40 Eto Iesu egerembeto pahunu em-

bomeni tapa simba ere ua amina Iesu kitotunga javotoho ue pekea. 41-42 Eto Judeata ke kasari bande ta titi jigari embo vahaijavo Jairus amita iae avo vahai amita ingarijua tapa 12 avo amburesi unu pambuto Iesuta utu ta beto paunge teteri eto Iesu amitabande ta pambaja penunu enu ingito IesuJairus ga pahunu embo isapamane Iesu gaoroviketo pahuo 43 pamone vahai amo juatapa 12 amita jo ta sasaga vovuoi embona ari kondari inono ae uore mitiaetija44 amina Iesu ta ke ta puvuto amita bopetiki tame unu amita sasaga irae enu.45 Iesu na, “Na amuna tame ere oi,” enu

embomeni tapa na nango tame aera aingeeo Peter na ke einge ena, “Embo isapamaneavoeto umovahaike vahaike ere ora,” aingeenu 46 Iesu na ke einge ena, “Nau soveraisapa beto ere pahua avo mine uhe tameari ke erena,” ainge enu 47 Pamone amoondikari irae kito gatari gatari ue joru tetapa puvuto Iesu ta utu ta beto gombutonaingeto Iesu tame eto kondena amita beavo embo tapa ta titi ta harikenu 48 Iesuna ke einge ena, “Nau iae, umo na tumotaeto kondetea avoeto peka ta pambujo.”49 ainge ijinu embo na Jairus ta bande taeto puvuto Jairus ta degi ke einge ena, “Noiae matu ambija avoeto ate poekari embomane jigesoa te tojo pambae,” ainge enu50 Iesu na ingito ke einge ena, “Umo osagamane kesoa te na tumota ejo no iae anokondasuja,” ainge eto 51Bande ta pambutoembomeni araha ta irora enu mitio Peterte John te James te e te mamo te avo enutoreo 52 embomeni sisisasi ijie mitia amitadegi ke einge ena, “Ungo si mane aisova.Kakara amo amburaera te teho evo ereua,” ainge enu 53 kakara matu amburariavoeto Iesu na evo ari ke ena avo ganiniijio 54 Iesu na kakara isapa amita ingeni tajigito, “Ka, umo ere,” ainge enu 55 amitaahihi egerembenu erenu Iesu na ka amitadegi indari ikaro indoja ena. 56 Eto amita etemamo temanamana uo ari do ena amitake avo hande eora ke ngahia ena.

9Iesu na ambotani 12 ikenu pambua(Matthew 10:5-15, Mark 6:7-13)

1 Eto Iesu na amita ambotani 12 jageenu puvuo ahihi sasapura kurumbitie em-bomeni aro kondara sovera ari iketo 2 Godna embomeni siriketo umbuto titi jigesujaamita ke hande ue embomeni aro kondaraikenu pambasi uo 3 enana ta degi ke eingeena, “Ungo donda nei hetu te eti savote ‘bread’ te koro te bo heriso te maneumbuto pambasova te 4 da vahai vahai tapahue bande ari na ue mane evesova tebande vahai ai ta evie pure avo irae aupambuvujo 5 Eto da damina ungo pekaearo kito toto pambasi ue ungota utu onihoavo torovikavo bovurou embomeni tapakoguroro pambuvujo,” ainge enu irae enu6 enana da ari na ue pahue embomeni ta

Page 85: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 9:7 82 Luke 9:31degi duru javotoho hande ue embomeni eokokondekea.

Herod ta hotembari(Matthew 14:1-12, Mark 6:14-29)

7 Eto Iesu na tapa do ena amita duru avoIsrael ta gavana okose javo Herod na ingitobe hotembae ena amita be amo embo neina John vasiri te ereto ere ua ainge ijio8 embo nei na peroveta Elijah na sariketopuvuto ere ua ainge ijio embo nei na per-oveta nei matu amina vasiri te ereto ere uaainge ijio Herod na ingito 9be hotembae ueke einge ena, “Johnmatu tunga tiukitana teembo ari neite neite oi duru ere ingihonaamo amuna oi ereve?” ainge eto embo avokesi uje ena.

Embo tapa 5,000 avo Iesu na unduna(Matthew 14:13-21, Mark 6:30-44, John 6:1-

14)10 Eto apostero tapa egerembeto Iesu ta

degi puvuto ari do ea tapa avo tirio iraeenu Iesu na embo tapa toto amita apos-tero perekari umbuto da javo Bethsaida tapahunu 11 Enana avo nainge ere pahua avoembo na eo ingito embo tapa ambota pam-buo Iesu na kito peketo God na embomeninaingeto titi jigesuja amita ke hande ueambure embomeni avo enu kokondekitio12 iji vovunu Iesu ta ambotani 12 na amitadegi puvuto ke einge ea, “Ungotena da penimane da isapa ta mitera avoeto embomeniikejo da ari na eto pambuto indari inditoevore” ainge eo 13 Iesu na, “Ungona indariikevu indore,” ainge enu enana ke eingeea, “Dagota degi ta amo ‘bread’ tapa 5eto umo o heriso mitia te nango pambutoindari koro na umbuto embomeni ereviundurora ere?” 14 ainge ea amita be amoembo tapa 5,000 mitera avoeto. Eto Iesuna embo tapa 50, 50 ainge kateke katekeara ke enu 15 ambotani na kateke katekeeo arumbeo 16 Iesu na ‘bread’ 5 eto umoo heriso amite aingeto umbuto titi i taeto jigito God peketo ‘bread’ te o te jigitopereto embomeni ta ikaro indora ambotanita degi ikenu embo ta ikeo indio 17 otipevitinu ambotani na indari sirivo sirikeohambija tapa 12 amo pevitina.

Iesu amunure avo Peter na ke ena(Matthew 16:13-19, Mark 8:27-29)

18 Eto iji vahai Iesu embo tapa toto pam-buto pari ue mitimite amita ambotani ta

degi ke einge eto ingina, “Embomeni na naamunure ke eore?” ainge enu 19 enana keeinge ea, “Embo nei uhoho na amo umoJohn Bapataito ari embo ke eora eto neiuhoho na umo peroveta Elijah ke eora etonei amo peroveta matu vahai na vasiri teerari amina ere ua ainge eora,” ainge eo20 Iesu na, “Rate ungo na na amunure keeove?” ainge enu Peter na, “Umo Judeata hondate ari embo Keriso God na ikaripuvurarira,” ainge enu

Iesu memenga kito amburesuja avo amb-otani ta degi ke ikena

(Matthew 16:20-28, Mark 8:30–9:1)21 Ingito ke avo embo ta degi mane

hande ara taekitie 22 ke einge ena, “Embota Meni na osaga memenga kogurou Judeata embo okokose te priests pepeni te kepepeni kiari embopo te na uje ae eto taroambuto iji 3 toto ehako vasiri te erasuja,”ainge eto 23embo tapa ta degi ke einge ena,“embo amuna na ambo ambo asi uje aisujaamo amita ujeje tapa toto amita i atahubouka avo koho ta tembeto iji matuaingena ambo ambo aisuja 24 eto embo amunaumo eonga amita vasiri oreketo umbasi ujeaisuja amo amita vasiri iraesuja rate emboamuna na avoembo amita uje tapa toasujaembo amina amita vasiri oreketo umba-suja, 25 amita be amo embo na enda ta arineite neite ue donda tapa ere uhumakaraamburesuja amo amita vasiri iraesuja etojavotoho mane tambasuja. 26 Eto emboamuna namote nau ke te avo kitome kogueke nau hande ae aisuja amo Embo ta Menina amita usasa ta eto Mamo ta usasa taanera ototohu ga iji kombu te puvuto emboavo me kesuja. 27 Rate ungota degi ke beerena ungo embomeni eha ei miteva amoembo nei nei amomane amburesova temi-tirovo God na embo amita siriketo umbutotiti jigesuja iji avo puvurou keisova,” aingeIesu na ena.

Ambotani na Iesu ta usasa kia(Matthew 17:1-8, Mark 9:2-8)

28 Eto ke ainge enu iji 8 ainge irae enuIesu na pari asi Peter te James te Johnte ainge umbuto tiri ta bitito 29 pari uemitinu Iesu ta hamo amo usasa pere unueto amita bo na usasa peni vahai amoenda embo na bo parara ainge ari haitemane avo unu 30 peroveta heriso mamatuMoses te Elijah te 31 na usasa ta Iesu ga

Page 86: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 9:32 83 Luke 9:59ke asi sariketo puvuto Iesu na Jerusalemta pambuto amburesuja amita ke avo kasea32 Eto Peter te amita namei kamei te naevo titivi ena te evae mitie Iesu usasa enaavo kogue embo heriso amiga heteto mitiaavo kogue 33 embo heriso avo pambasi uoPeter na ke do ano ijie einge ena, “Bada,dago ungote mitera emo javotoho avoetohoroma no vahai Elijah vahai eto Mosesta vahai ainge gerikasora,” ainge Peter naijinu 34 oje na puvuto ahurekitinu joru ue35 oje jo ta ke einge ingia, “Emo nau tungaumbari meni ra. Amita ke ingivujo,” aingeenu 36 irae enu Iesu eonga mitinu kia. Etoiji amikote amo ari do kia avo embomeni tadegi ke hande ae toa.

Iesu ambuto vasiri te erasuja avo harikena(Matthew 17:14-18, Mark 9:14-27)

37 Eto evito tiri ta eto bovuo embomeniisapamane puvuto tambuo 38 embo vahaiamina embomeni ta ugoro bagoro ta hoetojajage eto ke einge ena, “Ate Poekari Embo,na no degi ta penunu erena, nau meni avovahai amita osaga avo kijo, 39 ahihi sapurana andioi gagaha ijie beto ahue ti kam-buto kiroro kiroro ue pe pejigi gavinetobovuoi ahihi sapura na meni ngahia naandito egikae iji koso jigito mitima toujaavoeto 40 no ambotani na kurumbara pe-nunu etene kurumbetera rate inono ae eteino degi ta umbuto puvena,” ainge enu41 Iesu na osaga kito embo tapa ta degike einge ena, “Ungo tumota ae embomenira. Eto ungo kiari umbava ungote ijidoinge irono. Eto no meni avo nau degita umbuto hae,” ainge enu, 42 embo nameni avo umbuto Iesu ta degi inu, ahihisapura jo ta amina meni andinu enda tabeto ahero ahero ue ahunu Iesu na ahihisapura isembeto kurumbenu toto pahunumeni javotoho enu umbutomamo ta ikena.43 Eto embo tapa na God ta sovera kitomana mana ea. Eto mana mana ue mitioIesu na amita ambotani ta degi ke eingeena.

Iesu amburesuja avo ke ena(Matthew 17:22-23, Mark 9:30-32)

44 “Ungo onde jevito be ingivujo. Embota Meni avo umbuto embo sasapura ta in-geni ta ikasora,” ainge ena. 45 te ke amitabe amo God na amita ambotani ingora ujeae eto ondikenu ingae eto Iesu ta degi beeto ingesi uje ea rate oju ea.

Embo amuna embo okose aisuja(Matthew 18:1-5, Mark 9:33-37)

46 Eto ambotani vahai amuna embookose aisuja amita ke avo tumo te tapake mine ara ijio 47 Iesu na enana ta jota hotembari avo kito meni isapa umbutoamita engitita ikenu hetenu 48 enana tadegi ke einge ena, “Embo amuna javo nauta meni isapa eingeko osa kageni aisujaamo namote tapa osa kageni aisuja eto napere mane rate God Na ikari Embo amitetapa osa aisuja. Amita be amo ungo embovahai amuna na embo tehora ke aisujaamina ungota embo okose aisuja.”

Embo amo ungotenau kito mane rate un-gotenau tohora

(Mark 9:38-40)49Ainge enu Johnna ke einge ena, “Bada,

embo vahai na ahihi sasapura javo nota kurumbitaja avo kito embo ungotenaumane embo nei ke ijie taekitara,” ainge enu50 Iesu na amita degi ke einge ena, “Ariainge amomane taekasoa, embonei amunano degi ta kitoho ae amo embo no ra,”ainge ena.

Enda Samaria ta da vahai na Iesu umbae ea51 Eto Iesu Utu ta bitari iji auvit-

inu da Jerusalem ta pambasi tunga ikena52 avoeto pambuto hehitie pambasuja degiavo sirikara ke hande ari embopo ikenupambuto enda Samaria ta da vahai ai tatoreto Iesu puvuresuja degi sirikara ke eo53 Iesu da Jerusalem ta pambasuja amitaduru ingito uje ae eto mane dago ta daei ta puvuresuja ainge ijie taekeo 54 ingitoegerembeto pambuto ambotani ta degi eoingito James te John te na ingito Iesu tadegi ke einge ea, “Bada, nango i penunuaro Utu ta eto beto da eveketo irae aja ujeere oete?” ainge eo 55 Iesu na, “Ainge maneaisova,” enu

Embomeni na Iesu ambo ambo asi jo tapana aera

(Matthew 8:19-22)56-57Ainge eto toto da nei ta pahue embo

vahai degi ta tambuo ke einge Iesu ta degiena, “Umo degi nainge nainge pambasoaamonaumoambo ambo aisona,” ainge enu58 Iesu na ke einge ena, “O koropu na endakoveto enda jo ta iriuja, di na nga iketo iri-uja te Embo taMeni amita jangu indari degiavo irae ra,” ainge eto 59 embo nei ta degi,

Page 87: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 9:60 84 Luke 10:22“Na ambo ambo e,” enu ke mine einge ena,“Bada, na toao pambuto nau mama am-burou avo koveto umo ambo ambo aisona,”ainge enu 60 Iesu na ke mine einge ena,“Embomeni amburari na irarako ere oraamina embo amo kovasora te umo avopambuto God ta titi jigari ta ke avo handeejo,” ainge enu 61 embo nei na ke eingeena, “Bada na umo ambo ambo aisona te natoau kiti pambuto nau embomeni peketopuvuto umoambo ambo aisona,” ainge enu62 Iesu na ke einge ena, “Embo na i jasi ueovereki tahereki ue jasuja amo God ta titijigari ai ta torari haite manera,” ainge ena.

10Iesu na embo tapa 72 ikenu pambua

1Eto amita ambota Badana embo tapa 72ainge siriketo umbuto Iesu pambasuja degiai ta embo heriso heriso ikenu da ari naue kiti pambara 2 ke enu pambasi uo enanata degi ke einge ena, “Be na pupusumbetobeto mitie sari ere ua rate ondeto umbariembo isapamane mane avoeto i be mamota degi penunu evujo pure embo nei ikaube ondare. 3 Ungo pambuvujo. Na ungo o‘sheep’ meniundi avo isoro ino ta ikarakoere ona 4 Eto koro jurukari goru te eti savote utu goru te mane umbuto pambasova,eto degi ta pahue embo ga ke ijie pekitieiji aijaja mane aisova 5 Eto embo ta bandeta toritie, ‘Peka ungota degi iroi’ ainge avo6 pekari embo ai ta mitima kito no pekariavo amita degi iresuja te peka embo manekito pekari avo no degi ta egerembasuja.7 Eto bande ari na mane aisova rate bandevahai ai ta pere irivujo. Eto pure embona mine umbasuja amo javotohora avoetobande ai ta indari do ikasora amo ungotamine ra, indivujo. 8 Eto da nainge toravoungo pekitie indari do ikasora tapa avoindito 9 embomeni avo konditie, ‘God natohota embomeni siriketo umbuto titi jige-suja iji avo ungota degi puvuto ere hua,’ainge evujo, 10 Rate ungo da nainge toravopekae uroro kito amo da tambuta pambutoembomeni ta degi ke einge evu ingore11 ‘Ungota da ta oniho nangota utu ta bitariavo torovikaro bovurou ungota degi hajireikasuja. Rate kivujo God na embomeni titijigesuja iji avo auvetija,’ ainge evujo. 12 Etoungota degi erena, iji kombu te ari sirikariiji te embomeni amita degi God na hajire

ngahia be ngahia na ikau da Sodom taembomeni na osaga isapa kesora aingekomane kesora.

Da nei nei Iesu ke be ae ea(Matthew 11:20-24)

13 Oio da Chorazin te da Bethsaida teta embomeni ungota degi osaga pajire bepuvuresuja. Eto ari sovera nei te nei teungo keva avo da Tyre te Sidon te ta jota ari ainge aetena amo amita embomenina ari sasapura matu toasi bo baike nakajari avo asuketo amisa na kutaetera rateungo na ari sasapura toari uje aera 14 RateGod na ari siriketo hajire ikari iji te ungona hajire ngahia be avo kesova da Tyre teda Sidon te ta embomeni na osaga kesoraaingeko mane kesova. 15Ungo Capernaumembomeni na God ta degi bitesi ere ovate God na au Satan iresuja degi ai betopambasova. 16 Eto embo amuna ke noingesuja amo ke nau ingesuja eto ke notoasuja ainge ke nau toasuja eto na toasuja.Ainge eto amina God na ikari embo amitetapa toasuja,” ke ainge enu irae enu

Embo 72 egerembeto puvua17 Embo tapa 72 amo pambuto pure tapa

eo irae enu tunga javotoho te egerembetopuvutuhue ke einge ea, “Bada, ahihi sas-apura amite ambure neite neite te tapaamina no javo ta ke ere agi etera,” aingeeo, 18 Iesu ingito ke einge ena, “Pipiriutu ta sariambu eto enda ta beuja aingenombo Satan na vovuoi kogovona 19 Etokivujo, na ungota degi sovera ikitana amoo juhiri hatiresova vuvusi hatiresova tememenga mane kesova eto ungotenau ki-toho embo ta sovera amo sovera ungotananena iketena amina nembarira. 20 Rateahihi sasapura na ungota ke agi uroro ungotunga javotoho mane aisova te ungota javoUtu i ta kajari mitia avoeto tunga javotohoevujo,” ke ainge enu

Iesu tunga javotoho eto osa osa ena(Matthew 11:25-27, 13:16-17)

21 Iji amikote Ahihi Otohu na tunga javo-toho ari ikenu God ta degi pari einge etoena, “Mama God utu te enda te ta Bada, arierevi tapa amo kiari hotembari embomenita degi ikae harikae rate kiari umbae em-bomeni ta degi iketea, Mama amo no uje naere oa avoeto osa ere ona. 22Eto nau Mamana kiari tapa sovera tapanau ingeni ta iketo

Page 88: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 10:23 85 Luke 11:7toarira etoMamo na vahai Meni kiarira etoMeni na vahai Mamo kiarira eto Meni naembo siriketo umbuto auMamokesora,” keainge eto 23 ahereketo ambotani ta pere keeinge ena, “Ungo titi na ere kogova ari avoembo amuna kesuja amina tunga javotohoaisuja 24 ungota degi erena peroveta isapa-mane eto enda ta ‘king’ isapamane na ungoari do ere kogova avo kesi uje isapamaneere uaetera te kiae eto ungo ere ingihovaavo ingesi uje ere uaetera te ingae,” aingeenu

Da Samaria embo javotoho ta timu hatirarike

25 Ke pepeni kiari embo vahai na eretoheteto Iesu eto kesi ue ke einge ena, “Atepoekari Embo, na ari do ue irari darohohoteto umbano avo ejo ingone,” ainge enu26 Iesu na ke mine einge ena, “God take do ke pepeni ta kajari mitia avo umoeteketo kogoe?” ainge enu 27 Embo aminake einge ena, “God ta ke pepeni amo umono Bada God avo no jo tapa na ahihi tapana sovera tapa na eto hotembari tapa naosa ue no hamo simba ue osa eoa aingenombo no namei kamei tapa osa ejo,” keainge enu, 28 Iesu na einge ena, “Umo kebe erea. Umo ari ainge avo ue irari darohota iresoa,” ainge enu 29 embo amina amitahamo orekitie Iesu ta degi ke einge etoingina, “Aravora te nau namei kamei amoamunure?” ainge enu, 30 Iesu na ke minetimu hatirari ke na einge ena, “Judea embovahai amo Jerusalem eto da Jericho degi tapahunu pegene embopo na puvuto emboavo teo beto degi ta ahunu amita dondatapa oreto umbuto embo amo toto pambua31Eto pahuo Judea ta priest vahai na degi tapuvutuhumite embo avo kito degi ovitihota embuto seniketo pahunu 32 Judea ta clanjavo Levi embo vahai degi ta puvuto emboavo kito tiumbeto pahunu, 33 (Samaria em-bomeni amo Judea ta kitoho ra.) endaSamaria embo vahai amo puvutuhumiteembo tea avo kito jo enu 34 ‘oil’ te ‘wine’te amina sasaga egeto bo na sorereketotigito ohimbeto umbuto amita o ‘donkey’hamo ta ikenu arumbenu umbuto pamb-uto isa pambuora embo ta evari bande tatoreto embo simba ue evunu 35 iho bu-jenu Samaria embo na koro heriso umbutobande mamo ta ikitie ke einge ena, ‘Emboerevi simba ururo no bande tamine doinge

aisuja amo nane egerembeto puvuto nomine ikasona,’ ainge eto pambuna,” keainge Iesu na enu irae enu 36ke pepeni kiariembo ta degi ke einge eto ingina, “Embopegene embo na tea amita namei be amoamuna enu,” ainge enu 37 embo na, “Jo ariembo amo amita namei be ra,” ainge enuIesu na, “Ari ainge nombo eto pambutoejo,” ainge ena.

Iesu na Mary te Martha te ga umoro ena38 Eto Iesu te amita ambotani te aingeto

degi ta pahumite da vahai ai puvuto toreopamone javo Martha amina amita bandeta indora oru enu toreo 39 amita jao Maryna Iesu ta utu ta arumbeto amita atepoekari ke ingihe mitinu 40Martha na em-bomeni unduresi donda agari jivari eongaere umite osaga kito Iesu ta degi pambutoke einge ena, “Bada, na eonga agari jivaringahia ere ona avoeto umo jo ari embokito ejo nau jao hoeto hondate ai,” aingeenu 41 Iesu na ke mine einge ena, “Martha,Martha, no osaga na no oti pe ere vivitiarate 42Mary ere ua vahai ainge aetea aminano osaga irae aetija teMary na javotoho ereue avo embo na mane taekasuja.”

11Iesu na pari ate poekena(Matthew 6:9-13, 7:7-11)

1 Eto Iesu na degi vahai ai ta pari enuirae enu amita ambotani vahai na Iesu tadegi ke einge ena, “Bada, John na amitaambotani ta degi pari ate poekena aingenombo eto nango ta degi pari ate poekejo,”ainge enu 2 Iesu na enana ta degi ke eingeena, “Ungo pari ta ke einge evujo, Mamajavo no amo otohu ra aisora. Umo embotiti jigesoa iji avo ejo huroi 3 Eto iji hekerita nangota indari ikejo umbare 4 Eto em-bomeni na nangota degi ta sasapura eoraavo hotembeto tora ainge nombo nangotaari sasapura, Mama God, inena hotembetotojo, eto engekari ta nango kiti umbaojo,”ainge eto 5 ke nei enana ta degi eingeena, “Eto umo embo vahai amuna mumetumba te namei ta degi pambuto 6 ke eingeaisoa, ‘Namei, nau namei nei avo degikoso be puvija te do ikano indesuja avomana mana eto inena ‘bread’ 3 ainge ikaopambuto ikano indoja puvena,’ ainge ao7 amina bande jo ta mitie ke einge aisuja,

Page 89: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 11:8 86 Luke 11:31‘Na mane ujasoa te toto pambujo. Bokirimatu ahureketena eto na nau meni undiga ere evena avoeto na mane ereto indariikasona,’ ke ainge asuja. 8 Eto ungotadegi erena amo no namei avoeto maneereto donda ikasuja te inena kaiketo evoujuja aisoa avoeto ereto no uje avo ikasuja.9Avoeto ainge nombo amo penunu ao Godna ikasuja jombure ururo God na au kesoaeto bahihiri aoGodnahirikau torasoa 10etoerena amo penunu embopo na umbasorajombure ari embopo na kesora eto bahihiriari embopo na torasora. 11 Ungo nei neimeni hatira te ra. Eto no meni na nodegi ta umo o penunu aisuja amo inena okoso o mane ikasoa 12 eto di vuju penunuaisuja amo o vuvusi mane ikasoa 13 Etoungo embo sasapura rate naingeto ungotameniundi ta degi hande jajavotoho ikasovaavo ungo kiarira eto Mama Utu ta iriujaamo javotoho avoeto amita degi penunuaisoa amo amina Ahihi Otohu avo no degita ikasuja,” Iesu na ainge ijie ate poekena,

Iesu te Beelzebul te(Matthew 12:22-30, Mark 3:20-27)

14 Eto embo vahai avo ahihi sapura naenu ke ae unu Iesu na kito kurumbenupahunu ke ena avo embomeni na kitomanimini ea. 15 rate embo nei uhoho na keeinge ea, “Ahihi sasapura ta embo okosejavo Beelzebul amita sovera na ahihi sas-apura kurumbeuja,” ainge eo 16 embo neiuhoho na Iesu eto kesi ue Utu ta hajireau kesi penunu ea. 17-18 Rate Iesu naenana ta hotembari jo ta avo kito enana tadegi ke einge ena, “Eto ungona Beelzebulta sovera na ahihi sasapura kurumbari keereva te enda vahai embomeni na hoetoungo eonga isoro ururoro enda sapuraaisuja. Eto bande vahai embomeni na eretoisoro aro sapura asuja ainge nombo ahihisasapura na ereto ahihi sasapura ga isoroasora amo Satan ta irari degi sapura aisuja.19 Eto na Beelzebul ta sovera na kurumbarike ereva rate ungo Judea embo nei uhohona amuta sovera jigama ue ahihi sasapurakurumbeove? Ungo ke ereva amo ungotaari na au ke be amo kesova.

20 Rate amo God ta sovera na ahihi sas-apura kurumbitione kito God ta titi jigariamo ungota degi matu puvurarira. 21 Etobuvure embo na amita ki emi umbutoamita bande simba ue irirou amita donda

javotoho iresuja 22 Rate embo nei buvureembo ainge mane sovera pajire be aminapuvuto isoro eto nembeto buvure embo taki emi tumota ere ua avo oreto uhue dondatapa umbuto pambuto amita namei kameiga hande eto umbasuja 23 Eto embo naumane amo kitoho embora eto umo namoteo andirari embo mane amo o ujekari emb-ora.

Ahihi sasapura egerembeto puvuresora(Matthew 12:43-45)

24 Eto ahihi sapura na embo toto janguindari degi jombure ue pahumakara ojagatambu pere kito nau irari matu ta egerem-beto pambasona ke ijie 25 pambuto amitada matu avo matu gajiketo boreketo um-bari pambari avo kito tunga javotoho ue26egerembetopambuto amita namei kameisasapura tapa 7 avo eto umbuto egerem-beto puvuto embo ta jo ta toreto iresora.Eto embo amita sapura matu amo isaparate jo be egae hamo pere egena avoetoahihi sasapura torari haite kito toreto arosapura be aisuja.”

Tunga javotohoari be27 Ke ainge ijinu pamone vahai embo ta

ugorota ta amina ke isara na einge ena,“No aja ta oti umo uhaja avo javotohoraeto umo aja na emi kaitaja amo javoto-hora!” ainge enu 28 Iesu na ke mine eingeena, “Umo erea aravorate javotoho be amoembo amuna God ta ke ingito agi aisuja,”ainge ena.

Pharisee embopo na ari peni be kesi penunuea

(Matthew 12:38-42)29 Eto embomeni isapamane be vahaita

puvuto torukeo Iesu na itiketo ke eingeena, “Ungo embo eha miteva amo ari sasa-pura embomenira. Ungo God ta hajire kesiuje ere ova avo mane au kesova rate Jonahna ena avo au kesova (Eto Jonah amo umoo peni amita oti jo ta iji 3 irae enu horata puvuto pere ga tukenu hora ta benu daNinevah embomeni na kia.) 30 Eto Jonahna da Ninevah embomeni ta degi do enukia avo Embo ta Meni na ungo eha mitevaamita degi au kesova. 31 Eto enda kaina tatiti jigari pamonena enda tutumota eto pu-vunu King Solomon ta kiari avo enu inginaeto king Solomon amo isapa rate ungotadegi puvija amo peni be rate amita ke ingae

Page 90: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 11:32 87 Luke 12:3

ere ova avoeto iji kombu ari sirikari iji teenda kainata titi jigari pamone na eretoungo pehumba aisuja. 32 Eto nei amo daNinevah embomeni na Jonah ta ke ingihejo hapereketo ari sasapura toa rate Jonahamo isapa ra eto ungota degi puvija amopeni be avoeto iji kombu ta ari sirikari ijite da Nineveh embomeni na ungota degiereto pehumba aisora.

Hamo ta usasa(Matthew 5:15, 6:22-23)

33 Eto embo na horivo ijimbeto umbutomane gaga suvu ta ikasuja eto ovu jo tamane ikasuja te i araha ta tembau em-bomeni toreto usasa kesora. 34 Eto no titiamo hamo ta usasa ra. Titi javotoho iresujaamonohamo tapa usasa na enetasuja te titisapura asuja amo hamo tapa mume aisuja35 Eto no hamo ta usasa seiketo mumeaisuja avoeto simba eto kogoejo. 36 Eto nohamo na usasa ue jo tapa enetasuja amopiri piri au no hamo ta usasa na jo te tapaenetitirou usasa nei na kajau usasa pereaisuja,”

Iesu na Pharisee embopo pehumba ena(Matthew 23:1-36, Mark 12:38-40)

37 Ke ainge ijie mitinu Pharisee ari embovahai na amita bande ta indoja oru enupambuto arumbenu 38 Pharisee embo naIesu ta ingeni egae avo kito uje ae unu39 Iesu na amita degi ke einge ena, “UngoPharisee ari embomeni na atungu te hevate hamo pere egitie jo ta amo haja vajauje isapamane te ari sasapura neite neiteamina tongopa arira. 40 Ungo kiae kiaeembopo, ungo ove ari embo na ungotahamo te jo te aere? 41 Eto ungota jo ta domitia avo God ta degi pene ikaeteva amojo te hamo te tapa avo egaetija. 42 Jovejove, Pharisee embomeni ungo God ta degihande ikasi ue donda isasaraho pujo jeunehambuga ainge kateke kateke eto tapa 10ainge iketo vahai amo God ta ra eova rateGod osa ari te embo ta degi javotoho ariamite tapa avo ae tova. 43 Jove, jove, ungoPharisee embomeni. Ungo ke kasari bandeta toreto embo pepeni ta avo arumba aita arumbeova eto market ari degi ta isaururovo kogue jakeka ara eova 44 Jove, jove,ungota degi erena. Ungo use aingeko ratehajire atara na jorereto ikae avoeto em-bomeni na kiae ue hamota haito pambuora

rate jo ta amomasa kakesa mitia,” ke aingeenu, 45 ke pepeni kiari embopo na ke eingeea, “Ate Poekari Embo, umo ke ainge ijienango te tapa isembitea,” ainge eo 46 Iesuna enana ta degi ke einge ena, “Jove, joveungo ke pepeni kiari embopo. Ungo em-bomeni ta degi bouka ikeova amo umbutopambari inono aera te ungona bouka aravoingeni singi na tame ae ra. 47 Jove, joveerena peroveta ototohu mamatu amo un-gota mamamane na teo ambuvujekeo useamo ungo na gajika boreka ue simba eova.48Rate amo ungota mamamane ta ari sasa-pura avo kogue javotoho ke ijie use gajikaboreka eova 49 Eto God na amita kiari nake einge eria, ‘Na nau peroveta te aposterote ikano enana ta degi pambasora te taroamburesora eto nei taro memenga kesora.50 Eto enda ehara ta ikena iji te eto pu-vuto eha oroho emikote amo peroveta tapata sasaga amo enana ta ingeni ta avoetoenana ta meniundi na hajire kesora 51 amoAbel ta sasaga ta eto pambuto perovetaZechariah amo temple jo ta pene gagaugoro ai teo ambuna amita sasaga tapata mine amo ungona ikitie hajire kesova.’52 Jove, jove, ungo ke pepeni kiari embopoembomeni na kiari umbaetera te ungo nakiari umbari ta bokiri tahi oreto umb-uto ondikarira. Amo ungota kiari umbariamite embo nei ta kiari umbari te tapa avoungo na taekeova,” ke ainge enu irae enu53-54 degi avo toto pambuna. Eto ke pepenikiari embopo te Pharisee ari embopo teaingeto Iesu ke nei nei ijie ke sapura vahaiau ingesi kaiketo engekea.

12Ari tapa ahurekari avo God na hirikau ke-

sora(Matthew 10:26-27)

1 Eto ari ainge uo embomeni ‘thousand’doitoko vahaita puvuto utu ta mine hatiraue mitio Iesu na kiti amita ambotani tadegi ke einge ena, “Enana Pharisee ariembomeni na ari javotoho avo ke be na aeate kitira eora ‘bread’ ta pajirari sivo napajito eneteuja ainge nombo euja avoetobe kogue irivujo. 2 rate enana ta ari tapaahurekari avo God na hirikau kesora etoondikari avo araha ta puvurou kesora 3 Etoke mumete eora avo iji te ijirou ingesora

Page 91: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 12:4 88 Luke 12:31

eto bande jo ta kimasa na eora avo arahata gagaha eto ijirou ingesora.”

God joru evujo(Matthew 10:28-31)

4 “Nau namei kamei, ungota degi erena,tari amburari amina ari nei ari haite man-era avoeto tari amburari embo avo jorumane aisova te 5 joru aisova embo aminateto umbuto gosukau memenga kiari degita beto osaga kesova. Ungota degi erena,ari einge aisuja embo God avo joru evujo.6 Eto di siripeta ta mine amo peni manera. Di 5 avo 2 toea na ombuto umbaeterarate God na di siripeta vahai avo manejenambuaisuja. 7 avoeto joru aojo, di amonombo manera, rate ungo amo nombobera. Ungota siro tu tapa doingere amitetapa God na kiarira.”

Keriso ke be ari(Matthew 10:19-20,32-33, 12:32)

8 “Eto ungota degi erena, embo amuna,‘Na Keriso ke be ijie ambo ambo ere onaavoeto na amita tohora,’ ke ainge em-bomeni ta degi aisuja amo embo avo nauraainge Utu ta God ta anera ototohu ta degiaisona. 9 rate embo amuna embomeni tatiti ta na ke be ae aisuja amo Utu ta Godta anera ta degi embo avo naura ke maneaisona. 10 Eto embo amuna Embo ta Menita degi ari sapura eto urumbasuja amohotembeto toari inono ra te embo amunaAhihi Otohu urumbasuja amo hotembetotoari inono aera.

11 Eto ungota kitoho na ungo ganokaasi umbuto ikaro ke kasari bande ta het-asova titi jigari embopo eto embo pepeni tatombu ta heteto ke do aisova eto naingetoaisova avo hotembavojo 12 iji amina kedo aisova amo Ahihi Otohu na au ingiheaisova,” ke ainge avo onde katenu irae enu

Donda umbari uje isapamane amo sapu-rara

13 Embo vahai amina embo ta ugorotaheteto ke einge ena, “Ate Poekari Embo,nau mama ambija amita donda hoteto um-bera avo nau namei ta ejo na kateketotuna ikae,” ainge enu 14 Iesu na ke mineeinge ena, “Na amuna etei ungota arisirikari donda kateketo ikari simba ariembo etene,” ke ainge eto 15 embo tapa tadegi ke einge ena, “Be kivujo, donda um-bari uje isapamane amo sapurara. Embota vasiri te irari ta hajire amo haja baja

umbari ai ta manera.” ke ainge 16 eto timuhatirari na ke einge ena, “Haja vaja emboamita enda na be isapamane ikenu 17 kitoke einge hotembena, ‘Enda ta be isapa-mane etija harau nainge ikano irou? 18Naeinge aisona, harau mamatu avo aimbetoeha pepeni pere iketo ai ta nau pure ta be tehaja vaja tapa jo ai ta ikano mitirou 19Naujo ta einge hotembasona, donda isapamanebe mitia avoeto jua koso vahai be indarimatu erevi jigama ue nau ahihi ta janguindari koso kaso be ue tunga javotoho be ueiresona,’ ke ainge jo ta hotembitinu 20 Godna kito amita degi ke einge ena, ‘Umo kiaekiae ere oa. No ahihi mume eha oroho um-bano irae aisuja avoeto no donda nunungaetea avo embo amuna umbau?’ ainge ena21 avoeto ungota degi erena, embo amutadonda hamota hamota iresuja amo God tatiti ta amo haja vaja embo manera,” keainge eto

God tumota evu(Matthew 6:25-34)

22 Amita ambotani ta degi ke einge ena,“Avoeto na ungota degi erena. Ungo doindito iresova eto do asuketo iresova avohotembu hotembu avojo. 23 Eto no irariamo indari pere mane eto no hamo amoasukari pere manera 24 Di oga kiova aminadonda be koveto tureto umbuto harau tamane ikeuja rate God na amita indari ikeoiindiuja. 25 Rate embo amita hotembariisapamane amina au amita enda ta irariiji koso mane aisuja. 26 Ungo ari vahaiavo ari inono ae avoeto ari neite neiteavo hotembu hotembu avojo. 27 I buji oveneite neitemitera avo kogue hotembevujo.Enana pure ae eto bo kembae rate dondaembo be King Solomon amita bo asukariamo i buji emita kiari sago javotoho aingemanera. 28 Rate God na i buji ta degibo asukari javotoho ikeuja eto iji nei amokaraun eto enda ta beoi embo na toreketoumbuto i ta ikeora evekeuja te i buji amo is-apa ra te embo avo peni avoeto God na un-gota degi asukari mane ikaute? Rate ungoGod tumota be ae eova 29 Ungo hotem-bari isapamane ue indari do indesova avohotembu hotembu avojo 30 enda tapa taembomeni na indari pure eora eto ungotahamo ta ujeje vahai amo indari avo ungotaMama God na matu kiarira 31 avoeto indarite asukari te mane hotembasova te God

Page 92: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 12:32 89 Luke 12:58ta titi jigari avo jombure evujo eto aminaungota indari te ombari te avo unduresuja

Hajae vajae Utu i ta mitia(Matthew 6:19-21)

32 Embomeni heriso nau ke erevi joruavojo. Ungota Mama na amiga heteto titijigova uje ere ua. 33Ungota donda ombutokoro umbuto donda ambu embopo ta degihande ikavomine God na ikasuja avomaneirae aisuja avoeto ungota haja vaja avoGod iriuja degi aita nununga evujo amopegene embo na mane umbasuja o soanna mane kahumbasuja rate teho darohoiresuja 34amita be amo no dondamitia degiai ta no jo te hotembari te tapa amo mitia

Ungo pure embopo nununga eto simbaevujo

35-36 Bande mamo na pondo ta pam-bija aravo egerembeto puvuto bande tatorasi bahihiri aisuja avoeto ungo bandeta pure embopo na horivo unduketo boasuketo nununga eto simba evujo 37-38 Etoungota degi erena bande mamo na tumbate retemo iho unga te rete puvuto pureembo nununga eto mitiroro toreto kogueke einge aisuja, ‘Ungo pure embo jajavo-tohora,’ ainge eto pondo umbuto puvure-suja avo hande au indesora. 39 Erevi bekivujo. Eto bande mamo na pegene emboiji deina pegene aisuja amo duru ingaetijaamo simba ururou pegene embo na puvutobande pejeto toritirou amo matu taekaupambaetija. 40Avoeto nununga eto irivujo.Embo ta Meni iji deina puvuresuja amoungo kiaera.” ke ainge enu

Pure embopo jajavotoho te sasapura te(Matthew 24:45-51)

41 Peter na ke einge eto ingina, “Bada,umo timu hatirari ke emo nango ta degieretemo embo tapa ta degi ere?” aingeenu, 42 Bada na ke mine einge ena, “Bandejota pure embopo ta titi jigari avo bandemamo na amita ari javotoho avo kito tu-mota ue pure embopo ta indari hande auindie amita ari ainge nombo evujo 43 Etotiti jigari na ainge ururou Bande Mamona egerembeto puvuto kito tunga javotohoaisuja 44 avoeto erena, Bande Mamo na auamita haja vaja tapa simba aisuja. 45 Ratetiti jigari embo na Bande Mamo iji nei napuvuresuja avo hotembitie pure embopo te

kakara te torue indari te umo te indito kavaururou 46 Bande Mamo na teun ta puvutokito tumota ari ujeae eto hajire peni amojeto hevasuja 47 Eto pure embo na puremamo ta ke agi ari uje ae ue kupi kupiaisuja hajire peni vahai ikau kogurou tasuja48 Rate pure mamo na pure embo ta degipure do aisuja amita ke ikae ingae avoetopure sapura aisuja avoeto hajire isapa ikaukogurou tasuja. Eto embo na embo ta degipure pajire ikasuja amo irae au kesi ujeaisuja. Eto God na embo ta degi kiari pajireikau umbau pure pajire aja uje aisuja.”

Iesu na enda undukau evekaja puvuna(Matthew 10:34-36)

49 “Na puvena amo enda undukanoevekaja puvena. Avoeto itiketo undukasiuje ereona 50 te kiti amo embo na umona bapataito eora ainge itoko na memengana osaga na bapataito aisuja avo hotembuhotembuueosagamemenga koguemitena.51 Na enda ta peka umbari embo avo pu-vene ere hotembiteve? ainge manera.Na puvena avoeto embomeni na kateketoisoro mine ara aisora. 52 Amo bande vahaiai ta embo tapa 5 mitima kateketo 3 aminaereto 2 amita degi tumo aisora eto 2 aminaereto 3 amita degi tumo aisora 53Amomenina mamo ta degi tumo aisuja eto mamonameni ta degi tumo aisuja, eto e na iae tadegi tumo aisuja eto iae na e ta degi tumoaisuja, eto tate na meni ae ta degi tumoaisuja eto meni ae na tate ta degi tumoaisuja,”

Iji eha do aingere(Matthew 16:2-3)

54 Ke ainge eto embo tapa ta degi keeinge ena, “Ungo oje sose hena ta puvuto-huoi kogue ‘ga puvuto ere hua’ ainge ijiovega puvuto beuja 55 nei ungo pisara kainata puvutohuoi kogue ‘iji bevere puvuto erehua,’ ainge ijiove puvuja. 56 Ungo hotem-bari heriso embopora. Ungo utu te endate ta hajire avo kogue do puvuresuja amoungo kiarira te iji eha emite ari do puvijaavo ungo kito kiarako ere ova.

Ungo ganoka aisuja Embo ga peka evujo(Matthew 5:25-26)

57 Ungo ari javotoho do aisova amo doeto siriketo ari uje ae ere ove? 58Ungo kotoari degi ta pahue ungo ganoka aisuja Embo

Page 93: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 12:59 90 Luke 13:25ga ke ijie peka evujo. Eto ainge ae amoamina ungo umbuto pambuto koto ta kesirikari embo amita ingeni ta ikau umbutotipura simba ari embo ta ingeni ta ikauumbuto tipura ta gosukasuja. 59Eto ungo aita mitie ungota ari sasapura ta mine isapate peni te umbasova,” ainge Iesu na ena.

13Jo ahereketo ari sasapura tovu

1 Eto iji amite embo nei uhoho na Iesuta degi puvuto amita degi ke erevi harikea,“Galilee embopo na God ta degi handeikasi ue o torore governor Pilate na puvutoembo avo tetei ambere enana ta sasagao ta sasaga ga vahaita beto jijinga etija”ke ainge ijie hihi tirio 2 ingito enana tadegi ke einge ena, “Enana Galilee embo neiuhoho ainge mane ari sasapura embopoavoeto hajire ikari ke erevete? 3 aingemanera avoeto nane erena, Eto ungo tungahaperekae aisova amo ungo te tapa sasariaisova. 4Eto nei ainge amo Siloam ta bandekoso vahai na burereketo beto Jerusalemembo tapa 18 tetei ambera amo Jerusalemembo nei nei ainge mane embo sasapuraavoeto tetei ambera avo ere hotembiteve?5 Ainge manera. Ungota degi erena, etoungo tunga haperekae aisova amo ungo tetapa sasari aisova.” ainge eto

I junga ta be ekae amita timu hatirari ke6 Timu hatirari ke einge ena, “Embo na

amita pure ta pambuto i junga urari avo bekesi pambuna rate amita be irae 7 avoetoamita pure simba ari embo ta degi ke eingeena, ‘kijo na ei ta puvuto jua tapa 3 etenaamita jo ta i junga amita be jombure ereovona rate tambae avoeto enda erevi maneaijaja aisona avoeto jejo irae ai’ ke aingeenu 8pure embo na ke mine einge ena, ‘Juavahai emita jo ta tojo iroi, na amita susuta enda koveto jere ikasona. 9 Eto jua neiamita jo ta be ekau kito amo toasoa te beekae kito jasoa.’ ” ke ainge Iesu na ena.

Popora ari pamone avo Iesu na jangu indariiji te enu kondena

10 Eto jangu indari iji vahai Iesu nake kasari bande ta ke ate poekitie mit-inu 11 pamone vahai avo ahihi sapura natorenu ku okokombari jua tapa 18 amitajo ta ambure umbuto mitiaetija 12 avo Iesu

na kito jage enu ereto inu ke einge ena,“No ambure na pundurari avo ere sijeki-tona” ainge ijie 13 ingeni hamo ta tembitinutambu eto heteto God jakeka ena. 14Rate kekasari bande ta titi jigari embo na Iesu najangu indari iji te embo enu kondena avokito tumo ue embomeni ta degi ke eingeena, “Pure ari iji amo tapa 6 mitia amita jota ungo kondaja puvuvujo rate jangu indariiji te mane kondaja puvuresova,” aingeijinu 15 Bada na ingito ke einge ena, “Ungojo heriso ari embopo. Ungota o donkeyretemo cow re handukari mitia avo janguindari iji te bujeketo umbuto pambavo umomane indoro? 16Rate Abraham ta iae ereviSatan na jua tapa 18 amita jo ta pundurariavo jangu indari iji te mane sijekano?” Keainge ijinu 17 Iesu ta kitoho na me pajire bekia. Eto embomeni na Iesu ta ari nei te neite ena avo kito tunga javotoho ea.

I mustard ta be amita timu hatirari ke(Matthew 13:31-32, Mark 4:30-32)

18 Eto Iesu na embomeni ta degi kenei einge ena, “God na embo amita tohosiriketo umbuto titi jigesuja amo doaingekore? Eto timu hatirari ke naingetoke be mo harikaro? 19 Eto i javo ‘mustard’amita be isapa vahai avo embo na umbutoamita pure ta urenu pajito hatu kateto penivahai enu di na puvuto amita hatu ta ngaikea, aingekora.” ainge eto

Bread pajirari sivo ta timu hatirari ke(Matthew 13:33)

20 Ke nei einge ena “Eto God na tohotaembomeni siriketo umbuto titi jigesujaamo do aingekore? 21Eto pamone na breadborasi ue pajirari sivo isapa jojeketo ‘flourbaiki’ vahai ainge sivo ga tapa tavenu pajitopeni vahai ena, aingekora.” ke ainge Iesuna ena.

Bokiri pe isapa ta timu hatirari ke(Matthew 7:13-14,21-23)

22 Eto Jerusalem pambasi degi ta pahueda ari na eto toritie embomeni atepoekena. 23 Eto embo vahai amina Iesu tadegi eto ingina “Bada, eto God na emboheriso oreketo umbautemo isapamaneumbau?” ainge enu 24 embo tapa ta degike einge ena “Embo isapamane na etokitotorasora rate torari haite mane aisujaavoeto ungota degi erena, pe isapa paukariai ta kihon kahon eto pambuvujo. 25 Amo

Page 94: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 13:26 91 Luke 14:14bande mamo na bokiri ahurekau puvutoahone ta heteto bahihiri ue ‘Bada hirikejotorare’ ainge ijirovo bande mamo na ‘Ungodavo embore amo na kiaera’ ainge ijirou,26 ungo na ke mine einge aisova, ‘Inenanangota da tambuta ate poekitioe ungoteindari vahaita indiaetera aravora,’ aingeijirovo 27 amina ke einge aisuja, ‘Ungonainge eto puveva amo na kiae avoetoerena ungo ari sasapura embopo na totopambuvu’ ainge ijirou peroveta mamatutapa amite Abraham te Isaac te Jacob teaingeto God ta titi jigari degi tamatu torariiriora avo kogue ungo araha ta gosukariavoeto 28 sisi sasi ijie ti kambuto kirorokiroro aisova. 29 Eto embo na ihane ta soseta kaina ta patina ta eto puvuto God ta titijigari ta toreto gaga ta arumbeto pondoindesora. 30 Eto kivu, embomeni na ‘na na’ijie kiti ere pahora amo ambota torasoraeto ambota ere pahora amo kiti torasora”ainge ena.

Iesu na da Jerusalem osa ena(Matthew 27:37-39)

31 Eto iji amite Pharisee ari embopo neiuhoho na Iesu ta degi puvuto ke einge,ea, “Embo Herod na umo tau amburoauje ere ua avoeto degi erevi toto pambu”ainge eo 32 ke mine einge ena, “Sevaheino amita degi pambuto ke einge evu ingoi‘Na iji heriso amina amo ahihi sasapurakurumbasona ambure embopo kokondeka-sona eto iji nei vahai amina pure nau tapaano irae aisuja’ 33 aravorate da Jerusalemta pahurono iji 3 irae aisuja. Eto perovetatapa amoda Jerusalem ta sasari eora te per-oveta vahai amo enda nei ta sari aja ereite?34 Jove jove, da Jerusalem. No embomeni naperoveta tapa no degi ta ikari avo atara nagosuketo toruove ambuvujikitiaetera. Ratena ungota meniundi avo di ohora ta gatina kakareketo umbarako asi ere ovona teungo na uje ae ere ova. 35 Ungota irari daavo God na ungota ingeni ta ere toturitiaavoeto erena, ungona na mane kesova te‘Bada God ta javo ta puvuto ere hua amoembo javotohora’ ijie na kesova.”

14Iesu na embo enu kondena

1 Eto jangu indari iji vahai Iesu na Phar-isee ari embo peni amita bande ta pondo

indesi pambuto mitinu embomeni aretoIesu kogue mitio 2 embo vahai amo ingenite utu te buru karu ari avo mitinu kito 3 kepepeni kiari embopo te Pharisee ari em-bopo te ta degi ke einge ena, “Eto embo najangu indari iji te embo kondasuja amo kepepeni poekaute momane poekau?” aingeenu 4 embomeni ke mine ae eo kito emboamita utu ingeni buru karu ari avo enusisikenu, ikenu beto pahunu 5 embomenimitia amita degi ke einge eto ingina, “Etoungo embo amita meni retemo o cow reteavo umo timbari hoto ta beasuja ungoembo amuna jangu indari iji te amo jigitogorukau bitou?” ainge eto inginu 6 enanake mine ari inono ae ea,

Pondo ta embopeni ke ijie arumbeto indiora7 Eto pondo indora oru ea embomeni na

bande jo ta toreto embo peni ta arumbaribesi avo kito arumbitio Iesu na kito em-bomeni ta degi timu hatirari ke einge ena,8 “Ungo pondo ta puvuto na embo peni raainge ijie embo peni ta avo arumba ai taarumbavojo. Eto ainge aisoa amo embopeni be avo puvutuhuru 9 pondo mamo nakito no avo arumba avo amita degi ta ikasiue umo au ereto ku ta pambuto arumbitieme kesoa. 10 Rate umo pondo indoa oruaro pambuto kito pondo bande ta toretoku hena ta arumbejo eto pondo mamo napuvuto umo kito au umo embo ta titi vujuta arumbitiro embomeni na kito jakekaaisora. 11 Eto amita be amo embo amunana ahamo embora ainge ijie puvuresujaamo au maevo aisuja rate embo amunana embo mane maevo ra ijie puvuresujaamina ahamo embo aisuja.” ainge ijie12 Iesu na pondomamo ta degi ke einge ena,“No pondo amo peni retemo isaparami nonamei kamei te no da vahai embomeni tejavo vahai embomeni te haja vaja embopote oru mane aisoa, amo no pondo mineikaro iraesuja avoeto. 13 Rate pondo asiuje eto kito amo popora embo hoivo embotiti kuru ari embo kini umbari embo pondomine ikari haite mane embo avo oru aopuvuto no pondo indesora 14 Eto ambotaembo jajavotoho vasiri te erasora iji nopondo ta mine uhue tunga javotoho aisoa”ainge ijinu

Pondo peni vahai ta hihi(Matthew 22:1-10)

Page 95: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 14:15 92 Luke 15:7

15 Embo vahai gaga ta arumbeto mitinaamina ingito ke einge ena, “Eto emboamuna God ta titi jigari degi ta toretopondo indesuja amina tunga javotoho beaisuja,” ainge enu 16 Iesu na amita degi hihieinge tirina, “Embo vahai na pondo pajirebe umbuto embo isapamane oru ena 17 Etopondo iji puvunu pondo mamo na pureembo vahai ikenu pambuto oru ari embota degi ke einge ena, ‘Pondomatu nunungaetija indesi have’ ainge enu 18 enana pondoindari uje ae ue degi senikari ke ijie embovahai amina ke nei einge ena, ‘Ajato erenana enda vahai avo koro na ombuto umbutopambuto kesi uje ere ona avoeto manepambasona’ ainge enu 19embo nei na eingeena, ‘Aja to erena rate na nau pure ta endakovari o cow tapa 10 ainge koro na ombutoumbuto pambuto kesi uje ere ona avoetomane pambasona,’ ainge enu 20 embo neina ke einge ena, ‘Aja to erena rate nakakara eha jimbena avoeto mane pamba-sona.’ Ke ainge pere eo 21 ingito egerem-beto pambuto pondo mamo ta degi enuingito tumo ue amita pure embo ta degi keeinge ena, ‘Aravora te degi ari na ue hoivoembopo te kini umbari embopo te poporaembopo te titi kuru ari embopo te tapa ejopondo ta hurore,’ ainge enu 22 pambutoegerembeto puvuto pondo Mamo ta degike einge ena, ‘Ke etea avo tapa etene iraeetija rate pondo pajire be avoeto pe neimitia’ ainge enu 23 ke einge ena ‘Na naubande avo embo na enetaja uje ere onaavoeto pure degi tapa ta pahue ke soverana eto ejo puvurore 24 eto erena ingijo,embomeni tapa matu oru uena amina naupondo ta seha gamo mane indito kesora’.”ainge ena.

Tapa toto Iesu ambo ambo ara ena(Matthew 10:37-38)

25 Eto embomeni isapamane Iesu ga degita pahuo Iesu na ahereketo embomeni tadegi ke einge ena, 26 “Eto embo amuna naambo ambo asi uje aisuja rate amita mamate aja te meniundi te namei kamei te duemone te amita vasiri te tapa toari inono aeaisuja amo ambotani nau ari haite manera.

27 Eto embo amuna amita i atahu boukakoho ta umbuto na ambo ambo ari ujeae aisuja amo nau ambotani mane aisuja.28 Ari amo eingera, Eto embo na bande

pajire be itiketo gerikasi ue amita koro tekaeto inonora ijie gerikasuja. 29 Eto kiti koroteka ae sio gerikasuja amo tutuvi huruka-suja te koro irae au toau irirou embo nakogue urumbitie 30 ke einge aisora, ‘Embona bande peni ikasi tutuvi huretija rateari inono ae ra.’ 31 Eto ke nei amo kingemita isoro embopo tapa 10,000 amina kingnei amita isoro embopo tapa 20,000 amigaisoro sio mane aisuja te kiti amita kiariembopo ga hihi tirito kito inono eto isoroaisuja, 32 rate hihi tiritie nembari inono aekito peka umbari embopo ikau pambutoking nei ga peka umbari ta hihi tiresora.33 Avoeto erena amo embo vahai amunaamita donda te vasiri te tapa toari uje aeaisuja amonau ambotani ari inonomanera.

Aso gamo irae(Matthew 5:13, Mark 9:50)

34 Ungo kiarira, aso ta gamo irae sigetobeto pambasuja amo aso ta gamo egerem-beto puvurari inono aera. 35 Eto mu betopambasuja amita soka amo enda ta gamoikari inono ae ra eto se hoto ta sivo ariinono ae avoeto gosukeora. Ungo ondetekito ingivujo” ainge ena.

15O sheep vahai kiae sein eto pambari(Matthew 18:12-14)

1 Eto iji amikote tax umbari embopote ari sasapura embopo te aingeto Iesuta ke ingesi auveo 2 enana Pharisee ariembopo te ke pepeni simba ari embopo tena kito ujeae ue ke einge ea “Embo eminaari sasapura embopo ga umoro ue indariindiuja” ainge ijio 3 Iesu na ingito timuhatirari ke na einge ena, 4 “O simba ariembo ta o sheep tapa 100 rate vahai kiaesein eto pambasuja amo o mamo na o tapa99 avo au ojaga tambu ta iriroro o vahai avojombure ere uma 5 tambuto ohimbeto kohota iketo umbuto tunga javotoho ue 6 amitada ta pambuto amita da embomeni te amitanamei kamei te avo au puvuroro ke eingeaisuja ‘Nau o sheep vahai sein eto pambijaamo matu umbena avoeto tunga javotohoevujo.’ ainge aisuja 7avoeto erena amo Utui ta amo ainge nombo euja. Eto ari sapuraembo vahai amina amita jo ahereketo Godta degi egerembasuja amo Utu ta irari em-bomeni amina tunga javotoho be eora rate

Page 96: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 15:8 93 Luke 16:4embo isapamane na ‘na javotoho ra’ aisoraamo God na ke be mane hotembasuja.

Koro vahai beto pambari8 Eto nei amo pamone vahai amita koro

to te amo tapa 10 rate vahai avo beto pam-basuja amohorivo ijimbeto bande suvu avogajikitie jombure ere uma 9 koro tambutoamita jao tate au huroro ke einge aisuja,‘Nau koro to te vahai etene beto pambijaavo tambena erevira tunga javotoho evujo.’ainge aisuja 10 eto ke erena ainge nomboamo ari sapura embo vahai na God tungahumbuto tunga hapereketo God ta degihuresuja amo God ta anera na kito tungajavotoho be eora.” ke ainge Iesu na ena.

Meni heriso rate vahai na amita vasiri ai-jaja ena

11 Eto ke nei einge ena, “Embo vahaimitiaetija amita meni heriso 12 rate meniambo amina mamo ta degi penunu eingeena, ‘Mama, na no donda hotari umbasonaavo matu kateketo ikejo umbane,’ aingeenu Mamo ta kiro avo kateketo ikenu um-buto 13 iji heriso amita ambota meni aminadonda tapa avo ombuto koro umbuto endahoi ta pambuto koro aravo amita uje neite nei te ai ta sio sao jigama ue 14 koroirae ena. Eto enda ai ta beuje iji pajire bepuvunumeni amina itiketo indari jombureue 15 enda amita embo vahai amita degi tapure asi penunu enu ikenu pambuto o ohusimba ere uatija 16 rate embo na u soka ota umbuto puvuto ikeore indioi amite tapaindesi uje eauja rate meni amita ingeni taikae. 17 Eto meni amina mitiaetija amo doaingere avo kito ke einge ena ‘Nanaumamata meni rate mama ta bande pure embopona indari ere indera te deo deo ta ere ua tena enda nei ta puvuto mitie beuje na ereahovona 18 avoeto na ereto pambuto naumama ta degi ke einge aisona, ‘Mama na nodegi ta eto God ta degi ta ari sapura be uena19 avoeto na no meni mane avoeto ejo nopure embo ane’ ’ ke ainge aisi hotembeto20 ereto mamo ta degi pahunu mamo nahoi be ta kito ereto tutuveto puvuto anditomune tavo unu 21 meni amina ke eingeena, ‘Mama, na no degi ta eto God ta degita ari sapura be uena avoeto inena manenau meni ke aisoa,’ ainge ijinu 22 Mamona amita pure embo ta degi ke einge ena,‘Pambuto bo javotoho vahai umbuto ingeni

pupuri umbuto utu goru umbuto puvutoikao asukitirou 23 pambuto o cow meniseha te teto hevejo ungote nau meni tapondo are. 24 Nau meni sein eto pam-bari avo sape ari ke eona vasiri te puveitambena erevira avoeto ungote pondo are.’ainge eto pondo uo 25 meni bugo pureta pambuto egerembeto puvuto da auvitiehaveni te ino te ingito amita be amo deirekesi uje eto 26pure embo vahai enu inu ‘ireere tivitera amita be deire?’ ainge enu 27kemine einge ena, ‘No eambo sape ari ke eoraavo puvei kito no mama na o cow menijavotoho seha te teto heveto amita pondoere ua’ ainge enu 28 ingito tumo eto pondota pambae mitinu mamo na puvuto pondota pambaja titine enu 29 Mamo ta degi keeinge ena, ‘Na jua koso kaso be no pure ueke tapa agi ereovona te inena o goat meniteto ikae heveto naunamei kamei ga pondoae mitovona te 30 no meni nei avo no hajavaja umbuto pambuto tiha paiha ue iraeihi mahi eto puvija amita degi cow menijavotoho teto heveto pondo ere oe?’ aingeenu mamo 31 na ke mine einge ena, ‘Naumeni umo namote tapa irioa avoeto dondanau tapa amo nora 32 te no eambo sein etopambari avo sape ari ke eona avo vasiri tepuvei tambena avoeto tunga javotoho ueere ona te amita pondo mane toasona’.”

16Haja vaja embo vahai amita timu hatirari

ke1 Eto Iesu na amita ambotani ta degi ke

einge ena, “Eto haja vaja embo vahai nakoro kateketo pure kiari embo ta degi ikenuumbuto pure ena rate pure ta pere koroikae ue sio aija unu embomeni na kito pam-buto koro ikena embo amita degi harikeoingito 2 enu puvunu ke einge ena, ‘Em-bomeni na puvuto nau degi ta umo puresapura oe etera avoeto pure mane aisoaavoeto ere taekitena koro amina pure do doue ke kakajekeoa tapa avo ike kione,’ aingeenu 3 pure embo amo pambuto umo eongake einge hotembena, ‘Koro ikena embo am-ina pure nau ere taekitia avoeto na do ano?Iji bevere ta heteto pure ari uje ae ereonaeto degi tambuta arumbeto koro penunuaetena teme kiona uje ae ereona, 4aravora,pure nau irae etija avoeto embomeni na na

Page 97: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 16:5 94 Luke 16:26kito pekitie hondate ara ari erevi aisona’.Ke ainge eto 5 donda mamo amita degikoro ambota ikasi ke ijie donda penunu etoumbari embopo avo jage enu puvuo embokiti puvuna amita degi ke einge eto ingina,‘Nau titi jigari embo ta degi donda doingemine ikae teho uhae?’ ainge 6 enu ‘Nau oildrum tapa 10 ainge uhana’ ke ainge enu‘Aravora te no paper avo ikejo jaeveketogosukitie oil drum 5 ainge umbari ke ijiekaeto ikano umbuto pambuto ao kesuja’ainge ijie kaeto iketo 7 embo nei amita degike einge ena, ‘Nau titi jigari embo ta degidonda doinge mine ikae teho uhae?’ aingeenu ‘Nau rice baiki tapa 100 ainge uhana’enu ‘aravorate no paper avo ikejo jaeveketogosukitie rice baiki tapa 80 ainge umbari keijie kaeto ikanoumbutopambuto ao kesuja’ari sokova ainge ena 8 avo donda mamona kito embo avo jakeka ena amita hamosimba ue pure sokova ena avoeto. Eto endaembomeni na enda ta javotoho na irarihotembari pure isapamane eora rate Godta usasa ta irari embomeni na hotembaeue pure nei do ae eora 9 avoeto erena amokoro amo enda ta donda sapura ra avoetodonda avo koro irae embopo ta hande uenamei kamei evujo eto koro avo irae aisujaiji te God na umo umbau amita titi jigarita iresoa. 10 Embo amuna pure isapa ikaroaisuja amo embo pure avo tumota ari haitekito ehako pure pajire ikau pure javotohoaisuja. Eto embo amuna koro isapa umbutopure sokova aisuja ainge eto ehako koropeni umbuto pure sokova aisuja. 11Eto umoenda ta donda avo umbuto ari sio sao ururokito amo umo tumota be ae avoeto hajavaja be avomane ikasuja. 12Eto embonei tadonda umbuto sio aisoa amo God na dondano be avo mane ikasuja. 13 Eto pure embovahai amina titi jigari embo heriso ta keagi ari haite mane ra. Eto titi jigari herisohetaro pure embo vahai amina embo neiamita ke agi ue nei amita ke peive aisuja.Eto embo vahai osa ue nei uje ae aisuja. Etoainge nombo iji vahai amina koro ta ke teGod ta ke te agi ari haite mane ra.” ke ereviIesu na ainge ijie ate poekitinu

Ke nei nei Iesu na ena(Matthew 11:12-13, 5:31-32, Mark 10:11-12)

14 Enana Pharisee ari embomeni amokoro osa ari embopo avoeto Iesu urumbitio

15 enana ta degi ke einge ena, “Ungo embota titi ta na embo javotoho ra ainge ijieere ova te God na ungota jo kogue etoembo na kogue jakeka erera te God na erekogua avo sapura bera. 16 Eto ke pepenita ke kajari amite peroveta ta ke te avoere puvutuhumite John ta iji te irae eteiGod na embomeni amita siriketo umbutotiti jigesuja amita ke avo itiketo hande ereovora eto God ta titi jigari ai ta embomenina torasi sunumbo sunumbo ere ora. 17Utute enda te irae aisuja rate God ta ke pepenitapa amita jo ta ke vahai mane irae aisuja.18 Eto embo amuna amita ae toto nei jim-basuja amo tiha euja eto ae matu toari avoembo amuna jimbasuja amo tiha aisuja.”

Haja vaja embo te embo Lazarus te ta hihi19 “Eto enda ta haja vaja embo vahai

amita bo kembari javotoho ove pangariavo asuketo ue eto iji tapa amina indarijavotohoneite neite ere indiaetija. 20Amitabande huga na joekari pe ai ta hoivo embojavo Lazarus amita hamo uhu tapa amomatu na togari amina sereketo embomenita degi koro penunu ijie mitiaetija 21 Emboamina donda embo amita indari sirivo gagasuvu ta beauja avo indesi uje ere uaetijarate ikae indae teho mitioi ino na puvutoamita matu avo aniheto ere indiaetera.22 Eto ahunu God ta anera na amita ahihiumbuto pambuto Abraham ambuto pam-buto mitina degi vahai ai ta ikena. Etohaja vaja embo ambunu koveo 23 amitaahihi amo memenga osaga kiari degi ai tapambuto mitie arerembeto Abraham avohoi be ta kogue eto Lazarus amo engititaarumbeto mitina avo kogue jage 24 etoke einge ena, ‘Mama, Abraham, na erekogoa amo jo ere oite? I peri ta betomitene evikitoi memenga pajire be erekogona avoeto Lazarus avo ejo amita in-geni singi vahai avo umo ta jauketo pu-vuto nau ivivi ta kaimbau bevere jamoai’ ainge enu 25 Abraham ingito ke eingeena, ‘Nau meni, umo hotembae ere oete?Umo enda ta vasiri te irari iji te inena noindari umbari jajavotoho avo jigama ereuaetea te Lazarus amina donda sasapurapere jigama ere uatija eto puvuto tungajamo jamo ari degi ta jangu indiemitei umoavo osaga ere kogoa 26 eto nei amo umomitea nango mitera orohu ai ta amo hoto

Page 98: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 16:27-28 95 Luke 17:23pajire be eto koso vahai kovari mitia ai tamane mine embara eora ke ari ra’. aingeenu 27-28 haja vaja embo amina ke eingeena, ‘Aravorate Mama no degi ta penunuerena, Naumama ta bande ta nau eambopotapa 5 mitera avoeto Lazarus ikejo pam-buto au ingito memenga kiari degi ei tamane puvuresora’, ainge enu 29 Abrahamna ke mine einge ena, ‘Moses ta ke kajariamite peroveta mamatu tapa amita ke ka-jari enana ta degi mitia avo mane kioro?’ainge enu 30 ‘Mama, mane kesora avoetoembo amburari na egerembeto pambutoau ingihe avo jo ahereketo ari sasapuratoasora’ ainge enu 31 amita degi ke eingeena, ‘Enana Moses ta ke te peroveta ta kete avo ingari uje ae eora avoeto embo navasiri te ereto ke aisuja amite tapa maneingesora’.” ainge ena.

17Ari sasapura(Matthew 18:6-7,21-22, Mark 9:42)

1 Eto Iesu na amita ambotani ta degike einge ena, “Engekari puvuresuja rateengekasuja embo amita degi avo hajire beikau kesuja. 2 Eto embo amuna na tu-mota ari embo erevi avo engekau sapuraaisuja amo nanena embo amita degi mineikano memenga peni vahai kesuja. Etoembo na engekasuja embo ta tunga ta esitigito atara peni vahai handuketo eva takiti gosukasuja amo memenga God na aukesuja aingeko avomane kesuja. 3Be kogueirivujo. Eto no namei na ari sapura au kitoonde katari ke na isembejo jo hapereketoaja to ai. Eto aja to ijirou ingito hotembetotojo. 4 Eto embo vahai na no degi ta arisapura tapa 7 ainge iji vahai amita jo taeto ahereketo iji vahai amina aja to tapa 7ainge ijirou ingihe hotembeto tojo”. aingeijie ate poekena.

God tumota ari5 Eto Iesu ta apostero na amita degi

ke einge ea, “Ejo nango umo tumota beaisora”, ainge eo, 6 Bada na ke einge ena“I ‘mustard’ ta be isapa be ainge nombona tumota aeteva amo i peni eremita degi‘Umo eonga uketo pambuto eva ta betohuruke’ ainge aeteva amo ke agi eto aingeaetija.”

Pure embo na ke agi ari be7 “Eto ungo embo vahai amita pure embo

na pure andage ere puvuroutemo o simbaere uma puvutuhuoi ke einge eovete? ‘Naupure embo umo ei huma arumbeto indariindijo’, ainge mane eova te 8 ke einge eova,‘Umo kuteto indari nau ageto ikao indonoumo ambota indesoa’ ke ainge ao 9 agiaisuja amo osari ke mane ikasoa amo tehopure amita avo ere ua 10 avoeto ungo Godna pure do ava eria avo ue ke mine araijie einge evujo, ‘Nango teho pure embopoavoeto nango pure nei do mane, pure nan-gota avo ere ora,’ ainge evujo.”

Kini umbari embopo tapa 10 avo Iesu naenu kini irae ea

11 Eto Jerusalem ta pambasi degi tapahue enda Samaria eto Galilee amita taneai ta pahue 12 Da isapa vahai ai torenukini umbari embopo tapa 10 amina Iesupuvutuhunu kito hoi ta heteto 13 jage etoke einge ea, “Iesu, Bada, nango jo e.” aingeeo 14 kogue ke einge ena, “Ungo pambutopriests ta degi evujo ungota hamo kiore,”ainge ijinu enana ta kini tapa irae eo javo-toho ea. 15 Eto kini umbari embo vahaiamo enda Samaria embo amita hamo avojavotoho enu kito egerembeto gagaha etoGod jakeka ijie puvuto 16 Iesu ta utu tabeto gogovo ue osa enu, 17 Iesu na kito keeinge ena “Embo tapa 10 rate embo 9 amonaingere? 18Da nei embo vahai emina pereGod jakeka asi puvei?” 19 Eto embo ta degieinge ena, “Ereto pambujo. No tumota arina no ahihi te hamo te oreketija,” aingeena.

God na embomeni amita toho siriketo um-basuja

(Matthew 24:23-28,37-41)20 Eto iji vahai Pharisee ari embomeni na

God ta titi jigari iji avo iji deina puvurouavo Iesu ta degi eo ingito ke mine eingeena, “Eto God na embomeni titi jigari tahajire avo titi na mane kesora. 21 embo na‘erevira kijo’ au mane kesoa eto ‘orovirakijo’ au mane kesoa rate ingivujo, God naembomeni titi jigesuja amo ungota jo tara”. ainge eto 22 amita ambotani ta degike einge ena, “Iji puvuto ere hua amikoteungo na Embo ta Meni ta titi jigari iji vahaibe avo kesi uje be aisova rate mane kesova.23 Iji amikote embo na ereto ‘Iesu puvija

Page 99: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 17:24 96 Luke 18:14orovira kivujo’ ijirou embo nei na ‘Iesupuvija erevira. Huma, kivu.’ ainge ijiroroambo ambo avojo. 24Eto pipiri sose hena tasariambu eto bitito pambuto ihane ta eujaainge nombo Embo taMeni amita puvurariiji na amo ainge aisuja. 25 Rate kiti amoembo eha mitera amina Embo ta Meni ujeae ue aro memenga osaga kesuja.

26 Eto Noah ta iji te embomeni na ari dodo ea ainge nombo Embo ta Meni amitapuvurari iji te amo ainge aisora. 27 Enanaindari indie a dorovu ue bi dorovu uemitioNoah na e nga jo ta bivitinu ga beto irerem-benu tapa sasari ea 28 Eto ainge nomboembo Lot ta iji te embomeni na indari indiedonda ombuto uhue be kokovikitie bandegerikitie mitio 29 iji vahai Lot da Sodomtoto pahunu koro bevere te i evekari teutu i ta eto beto tapa tenu sasari ea 30 EtoEmbo ta Meni irerembeto puvuresuja ijite embomeni na ari ainge kesora 31 Etoiji amikote embo bande i ta mitia aminabeto donda mane siriketo umbuto pamba-suja eto embo pure ta mitia amina maneegerembasuja. 32 Lot ta ae na do ena avohotembevujo. 33 Eto embo amuna amitavasiri avo orekasi uje aisuja amita vasiriavo irae beto pambasuja rate embo amunaamita vasiri teho ke ijie toasuja aminavasiri te iresuja. 34 Eto ungota degi erena,mume amikote embo heriso bande vahai taeviroro anera na beto vahai umbuto pahuenei toau iresuja. 35 Eto pamone herisou gajitiroro anera na beto vahai umbutopahue nei toau iresuja. 36 Eto embo herisopure ta iriroro anera na beto vahai umbutopahue nei toau iresuja.” ainge enu 37enanana “Vasiri amo degi nainge nainge etokioro?” ainge eto ingio Iesu na ke eingeena, “O sape ue mitioi di oga na titi peingabeto areto indiora, aingekora”. ainge ena.

18Embo okose te pamone doru te ta timu

hatirari ke1 Eto enana pari ta pegogo eora kaiketo

pari ara Iesu na ambotani ta degi timuhatirari ke na einge ena, 2 “Eto da vahai aita koto ta ke ingito sirikari embo okose amoGod hotembae euja eto embo tunga hum-bae euja embo avo mitinu 3 da amita pa-mone doru vahai amina amita degi kaiketo

puvutuhe penunu einge ere ijiaetija, ‘Nahondate eto embo nau degi ta kitoho ereouva avo ke siriketo ejo tambu ai,’ pe-nunu ainge pere ijioi 4 ingito ingarako uemitiaetija umo oenga einge hotembena,‘Na God hotembae ue embo tunga hum-bae ue iriona 5 te pamone doru eminakaiketo penunu ijioi ingihovona totoneonde memenga etija avoeto amita ngahiadeire avo ano tambu aisuja.’ 6 ke aingeena, amo koto ta ke sirikari embo sapuraamina ena avoeto 7 God javotoho amitaembomeni na iji te mume te matuaingeamita degi penunu ijiroro amo iji koso beingito ingarako ue iroute? 8Na ungota degierena amo God na amita embomeni matusausau hondate aisuja. Rate Embo ta Menipuvuresuja amina God tumota ari emboenda ei ta tambautemo mane tambau?”ainge eto

Embo heriso temple jota pari ea amita timuhatirari ke

9 Iesu na embomeni nei uhoho amina najavotohora ijie embo nei sapurara ke aingeari embomeni amita degi timu hatirari keeinge ena 10 “Embo heriso pari asi templeta pambuavahai amoPharisee ari emboetovahai amo tax koro umbari embo aingetotoreo 11 Pharisee ari embo amina hetetopari einge ena, ‘Embo nei ke sokova ijiekoro pegene eora nei ke pepeni poekeoranei tiha paiha eora nei amo tax umbariembo puvija erevira ainge ari sapura neiteneite eora te na aingemane avoeto God, naumo osa ere ona. 12 Na hura tapa amitajo ta iji heriso heriso donda ajirekeonaeto nau donda tapa avo kateke kateke etotapa 10 ainge iketo vahai umbuto temple taikeona,’ pari ainge pere ijinu 13 tax umbariembo amo hoi ta heteto amita ari sapuraavo hotembitie tumo kouketo mitie jengetorue pari einge ena, ‘God, na ari sapuraembo rate jo e’ pari ainge ijinu 14God na in-gito tunga javotoho ue hotembeto toturit-inu ereto amita bande ta pambuna, Phar-isee ari embo aingeko manera. Eto emboamuna umo eonga jakeka aisuja embo amoau isapa aisuja rate meni isapa sira etoaisuja embo avo au embo peni aisuja.”

Iesu na meni isasaraho ta siro ta ingenitembena

(Matthew 19:13-15, Mark 10:13-16)

Page 100: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 18:15 97 Luke 19:315 Eto iji amikote embomeni na meni

isasaraho avo Iesu na ingeni hamo ta tem-baja umbuto puvuo, ambotani na kito taek-itie isembea 16 rate Iesu na kito meni isas-araho amita degi hurora jage eto ke eingeena, “Meni isasaraho mane taekasova teevu nau degi ta hurore. Meni isasarahoamona tumota eora eto embo amuna aingenombo na tumota aisuja amina God ta titijigari ta torasuja. 17 Na ke be na ungotadegi erena embo amunameni isapasira etohurae aisuja amina mane God ta titi jigarita torasuja.” ainge enu

Iesu na donda embo ta degi ke ena(Matthew 19:16-30, Mark 10:17-31)

18 Embo vahai peni amina Iesu ta degi keeinge eto ingena, “Ate poekari embo javo-toho, ari do ue irari daroho hoteto umbanoavo inena ejo ingone” ainge enu 19 Iesu nakemine einge ena “Umodo eto na javotohoke ere? Eto embo tapa amo jajavotohomanera te God vahai avo javotohora. 20 EtoGod ta ke pepeni amo umo kiarira: Tihamane aisoa, embo mane tao amburesora,pegenemane aisoa, embo nei ta ke be na auingito jandireketo sokova na mane aisoa,eto aja te mama te otohu aisoa,” ke aingeenu 21 embo amina einge ena, “Na meniisapa ta itiketo ari tapa avo javotoho pereue ere puvutuhovona,” ainge enu 22 Iesuna ingito ke einge ena, “Ari vahai avo aeere ova, avoeto pambuto no donda tapa avoombuto koro umbuto donda ambu embopota iketo na ambo ambo asi hae. Eto Godta irari degi ta no donda isapamane mitiaavo umbasoa,” ainge enu 23 ingito amitahaja vaja peni vahai avoeto osaga kogunu24 Iesu na embo avo kogue ke einge ena,“Haja vaja embo na naingeto God ta degitorau, amo ngahia be ra, 25 Eto o camelna poma to ta toreto pambari amo ngahiara aingeko haja vaja embo na God ta titijigari degi ai ta torari ngahia be ngahia ra.”ainge enu 26 embomeni na ingito ke eingeea, “Embo amunure God na ari sapura taoreketo umbau?” ainge eo 27 Iesu na kemine einge ena, “Embo na ari inono aerate God ta degi ari tapa amo inono ra” aingeenu 28 Peter na Iesu ta degi ke einge ena,“Kijo, nangota donda tapa toto umo amboambo ere ora”, ainge enu 29 Iesu na eingeena “Na ungota degi ke be erena, embo

amuna God na embomeni titi jigoja amitabande te ae te namei kamei te emamo temeniundi te tapa toasuja 30 embo aminaamburae mitie donda totuja vahai aingenombo avo isapamane be umbasuja eto ijikombu te daroho irari umbasuja” aingeena.

Eto Iesu pambuto Jerusalem ta amburesujaavo ehako enu ingia

(Matthew 20:17-19, Mark 10:32-34)31 Eto Iesu na amita apostero 12 avo

umbuto eonga iketo ke einge ena, “Kivujo,ungotena da Jerusalem ta pahuma. Embota Meni ta degi ari do puvuresuja per-oveta namatu kakajekarira avo puvuresuja32 amo Embo ta Meni avo umbuto endanei embomeni ta ingeni ta ikaro umbutourumbitie ari sapura nei te nei te ue hamota isuva ue 33 esi na ejembeto taro ambutoiji 3 irae au ehako vasiri te erasuja,” Iesuna ainge ijie harikenu 34 ingito ingarakoea amo enana na ingiora ondikari avoetoingae ea.

Titi kuru ari embo enu kondena(Matthew 20:29-34, Mark 10:46-52)

35 Eto da Jericho auvitio titi kuru ariembo vahai degi ahone ta arumbeto koropenunu ijie mitina 36 amina embomeni is-apamane puvuto pahuo asavi ingito asaviamita be amo deire eto inginu 37 “IesuNazareth embo amina puvuto ere pahua”ainge eo 38 ingito jage eto einge ena “DavidtaMeni Iesu, na jo au kito hondate e,” aingeenu 39 embo amita titi vuju ta mitia amina“Embo, umo ke ambu e” ainge ijio isara najage eto einge ena, “David ta meni Iesu,na kito jo au hondate e” ainge pere ijinu40 Iesu heteto embo avo umbuto hurora keenu umbuto imite auvitio 41 Iesu na “Na nodegi ta do ana uje ere oe” ainge enu “Bada,ejo titi hirikau kione,” ainge enu 42 Iesu na“Umo na tumota ere oa avoeto no titi nakijo” ainge enu, 43 titi javotoho enu Godjakeka ijie Iesu ambo ambo ena. Eto embotapa na ari avo kito God jakeka ea.

19Embo Zacchaeus na Iesu kesi uje ena

1 Eto Iesu da Jericho jo ta toreto pahunu2 tax umbari embopo ta okose javo Zac-chaeus amo donda embo 3 amina Iesu doaingere avo kesi uje ena rate embo avotuhoaupa avoeto embo isapamanena titiha

Page 101: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 19:4 98 Luke 19:31eo jateto kiari inono ae enu 4 Iesu pamba-suja degi ai ta kiti tutuveto pambuto i boroi ta bitito mitinu 5 Iesu na puvuto arerem-beto kogue ke einge ena “Zacchaeus, umobeto hae. Na mume eha emo no bande taevesona.” ainge enu 6 Zacchaeus sausaubeto tunga javotoho ue Iesu umbuto amitabande ta pahunu 7 embomeni na kito ujeaeue ke einge ea, “Iesu do eto ari sapura emboamita bande ta evesi ere oi?” ainge ea. 8EtoZacchaeus na ereto heteto Bada ta degi keeinge ena “Bada kijo, na nau donda tapaavo heriso kateketo vahai avo donda ambuembopo ta degi hande ikasona. Eto embota koro ke sokova na ijie pegene uhanaamo einge ue ikasona. 1 kina uhana amo 4kina ikano egerembasuja 2 kina uhana amo8 kina egerembasuja 10 kina uhana amo40 kina egerembasuja” ainge enu 9-10 Iesuna ingito ke einge ena, “Embo ta Meni naGod ta embomeni maine pambari avo jom-bure eto umbasuja avoetoAbraham ta ahijeeremite bande vahai eremita embomeniamite avo God na oreketo ere uhua.” aingeijinu

King na pure embopo ta koro ikena amitatimu hatirari ke

(Matthew 25:14-30)11 Ingihe einge hotembea Iesu avo

Jerusalem auvetija amo pambau God tatiti jigari avo sausau puvuresuja avohotembitio 12 Iesu na kito timu hatirarike na einge ena, “Eto embo vahai peniamina amita enda ta king asi sovera ariumbasi enda nei ta pambasi ue 13 amitapure embopo tapa 10 ainge jage enu puvuoembo vahai vahai amita degi koro tapa 100ainge ikereketo ke einge ena, ‘Na pahuronoungo koro emina pure eto koro neitahurovo puvuresona,’ ainge eto pahunu,14 tohota da vahai embomeni na emboavo enana titi jigoja uje ae ue embomeninei uhoho na embo aravo taekara ikeoambota pambua. 15 Rate embo amo kingaisuja amita sovera umbuto egerembetopuvuto enda titi jigiha amita pure ara koroikena embopo jage enu puvuo ‘koro hamota doinge umbeve?’ ainge enu 16 pureembo vahai amina embo ta titi ta imiteheteto ke einge ena, ‘Bada, no koro 100amina pure etena amita hamo ta amo 1,000tambena erevira,’ ainge enu 17 amita degieinge ena, ‘Umo pure embo javotohora.

Umo koro isapa amina pure javotoho eteaavoeto avo da pepeni tapa 10 simba aisoa.’ainge ijinu 18 embo nei puvuto ke eingeena, ‘Bada no koro 100 amina pure etenaamita hamo ta amo 500 tambena erevira,’ainge enu 19 ‘javotohora, umo da pepenitapa 5 ainge avo ano simba aisoa’ ainge20-21 eto embo nei puvuto ke einge ena,‘Bada umo embo ngahiara, umo mine ikaeteho mine vahai umbuoa, eto umo be uraerate teho kahumbeoa avoeto umo joru ueno koro 100 ikita amo pure ae teho togetoondikitane iriuja erevira umbujo’ aingeenu 22-23 ke mine einge ena ‘Umo pureembo sapura avoeto pe no na umo eongapehumba ere oa. Eto na embo ngahiaavoeto mine ikae mine vahai umbuonabe urae rate teho kahumbeona ke ereaamo matu kiari kito amo nau koro avoumbuto bank ta ikao nau koro nei hamo taikaro irirou puvuto umbaetena’ ainge eto24 embo nei engitita heteto mitina amitadegi ke einge ena ‘Embo emita koro tapa100 ikitane pure ae toari iriuja avo umbutoembo nei pure eto koro 100 uhaja amitadegi ikejo.’ ainge enu 25 ‘Bada, embo amitadegi koro peni vahai 1,000 ainge mitia’,ainge eo 26 ke mine einge ena, ‘Ungotadegi erena, embo amita degi ari javotohota mine mitirou kito amo God na minenei hamota ikasuja rate embo ta degi arijavotoho irae kito God na embo amita degido mitia avo umbau irae aisuja rate 27 naenana ta king eona uje ae etera embo amonau kitoho avoeto umbuto huma nau titi tatevujo amburore’.” ainge ena.

Iesu Keriso Judea embo ta hondate ari emboavo da Jerusalem ta torena

(Matthew 21:1-11, Mark 11:1-11, John 12:12-19)

28 Eto ke ainge enu irae enu Jerusalempambasi degi ta bivitie 29 da heriso Beth-phage te Bethany amo tiri javo olives temota kogombari avo auvitie amita ambotaniheriso avo ikau pambuto o donkey meniumbara ikasi ue 30 ke einge ena, “Ungopambuto da degi ovitiho amita pe ta odonkey meni handuketere mitia amo meniavoeto ai ta isa mane eora avo bujeketoumbuto puvuvujo. 31 Eto embo na ‘Ungodo eto donkey meni ere bujekiteve?’ keainge aro ingito ungo na einge evujo, ‘Badana jigama asi uje ere ua’,” ke ainge ara

Page 102: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 19:32 99 Luke 20:13enu 32 pambuto Iesu na o donkey meni keena avo tambuto 33 bujekasi uo o mamonena kito “ungo do eto nangota o bujekasiere ove?” ainge eo 34 “Bada na jigama asiuje ere ua” ainge eto umbuto 35 Iesu tadegi puvuto enana ta bo hamo ta asari avohouketo o hamo ta besi tirito Iesu ohim-beto umbuto o hamo ta ikeo arumbeto36 degi ta pahunu embomeni na bo nei neihamo ta pohukari avo hoheto degi ta besititirikeo haito pambuna. 37 Eto tiri Olivesbitito ovitiho ta beto da auvitio Iesu taambotani tapa na itiketo osa osa ue Godjakeka ue Iesu na ari do ere uatija avo jajageeto 38 einge ea, “Ungotenau king Bada tajavo ta puvuto ere hua avo God na javotohoari ikauUtu i ta peka te usasa te iroi!” aingeijio 39 Pharisee ari embopo embo ta ugorota mitia amina “ate poekari embo, ejo noambotani ke erera avo toare” ainge eo 40 kemine einge ena, “Eto enana ke toasora amoatara tapa ei mitera amina ke gagaha etoaisora” ainge ena

Iesu da Jerusalem avo embo si ena.41 Eto Jerusalem jota torasi ue Iesu na

da kogue si ijie 42 da amita embomeniavoembo ke einge ena. “Peka umbari avoeha kiova uje ere ona te peka umbari avoungota titi ta ondikarira te 43-44 God naungopuvuto kesi iji ikari avo puvija te ungona kito kiarako eteve seniketo ere pahuaavoeto iji puvuresuja amikote no kitohona degi tapa ta eto puvuto umo joeketoumbuto da te da ta meniundi te tapa avotaro iraesuja. Eto atara nei na atara neiamita hamo ta mane tembasuja te tapajaseto beasuja.” ainge ena.

Iesu na temple jo ta torena(Matthew 21:12-17, Mark 11:15-19, John

2:13-22)45 Eto Iesu na temple jo ta toreto donda

na ombuto koro ere uhua embopo avokurumbenu pahuo 46 ke einge ena, “Kekajari ta amo nau bande eremo pari aribande aisuja, ainge mitia rate ungo naeteve pegene embo ta bande ere ua,” aingeeto 47 Iesu na iji vahai vahai ainge templejo ta toreto embomeni ate poekena ratepriests pepeni te ke pepeni kiari embopo teembo ta okokose te na Iesu naingeto umb-uto tasora avo hotembea 48 rate embomeniisapamane be Iesu ta ke ingesi onde popoga

ture eto ingihe mitia avoeto Iesu umbariinono ae ena.

20Iesu na embo amuta ke agi ue pure ena(Matthew 21:23-27, Mark 11:27-33)

1 Eto iji vahai Iesu na temple jo ta mitieGod ta duru javotoho avo embomeni ta degihande unu ingihe mitio priests pepeni teJudea embo ta ke pepeni simba ari embopote Judea embo pepeni te aingeto Iesu tadegi puvuto 2 ke einge ea, “Embo amunano degi ta sovera ari iketei umbuto ariemomo ere oe?” ainge eo 3 Iesu na kemine einge ena “Na ainge nombo ungotadegi eto ingari ke erena evu ingone. 4 Johnna sovera ari umbuto embo bapataito ereuatija amomoGod ta degi eto umbunutemoembo ta degi umbunu?” ainge eto inginu5 ungo eonga ke mine ara eto einge ea“Eto dago John na sovera ari God ta degiumbari ke aisora amo Iesu na aravorateungo do eto John ke be ae ueve ke aingeaisuja 6 rate dago sovera ari embo ta degiumbari ke asora amo embomeni ei miteraamina dago koro na taro amburesora amitabe amo John amo God ta peroveta be keeora,” ainge ijie 7 ke mine ari inono ae enuenana Iesu ta degi “dago be kiaera” aingeeo 8 Iesu na “aravora namote tapa amutadegi sovera umbuto ere ona avo mane anoingesova” ainge eto

Grape pure mamo ta timu hatirari ke(Matthew 21:33-46, Mark 12:1-12)

9 Embo tapa ta degi timu hatirari keeinge ena, “Eto embo vahai amina grapebe pure ta ureto embo nei na simba araiketo toto enda nei ta iresi pambuna. 10Etogrape sari ari iji puvunu grape be sari tunaumbaja pure mamo na amita pure embovahai ikenu pahunu, grape simba ari em-bopo kito teto kurumbeo grape sari umbaetoto egerembeto pambuna, 11 Eto amitapure embonei ikenupambunugrape simbaari embomeni na urumbitie teto kurumbeogrape be sari umbae toto pambuna. 12 Etonei ikena amo teo sasaga kutitinu umbutopure aka ta gosukeo bena. 13 Avoeto puremamonake einge ena. ‘Na ari einge aisona,osa ari meni nau avo ikano pambau kitootohu ue mane tasora,’ ainge eto ikenupahunu grape simba ari embomeni na kito

Page 103: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 20:14 100 Luke 20:44

14 ke einge sirikea ‘Eto grape pure hotetoumbasuja embo puvija erevira avo ungotetaro amburou grape pure evi ungotenanena oreto umbasira,’ ke ainge 15 eto meniavo andito umbuto pambuto huga hokakata barae eo benu teo ambuna. 16 Eto grapemamo na puvuto do au? Amina grapesimba ari embomeni tau ambuvujekarogrape pure amo umbuto embo nei ta ingenita ikasuja.” ainge enu enana ingito “Ajae,ejo toai!” ainge eo, 17 Iesu na enana be koneto kito ke einge ena “Rate God ta ke amoeinge kajari mitia, ‘Bande gerikari embopona tutuvi vahai sapura ke ijie toa avo BadaGodnaumbuto enubande ta tutuvi be ena’.ke ainge ena amita be amo ungo do eove?18 Eto embo amuna tutuvi amita hamo tabeto tasuja amo pejeto memeni aisuja. Etotutuvi amina embo ta hamo ta beasuja amoembo teto petekasuja” ainge Iesu na enuirae enu

Tax koro ikari(Matthew 22:15-22, Mark 12:13-17)

19 Judea ta ke pepeni simba ari embopote priests pepeni te na ungo avoembo Iesuna hihi tirina avo ingito iji amikote Iesuandito umbasi uje ea rate embomeni tapana enana ta degi memenga ikasora avohotembeto oju ue 20 iji nei simba ea. EtoIesu ke sapura do au ingito umbuto Rometa gavana okose amita ingeni ta ikasi ujeeto kito harika embopo ikeo pambuto Iesuta hihi avo ingesi keko ijie 21 pambuto Iesuta degi ke einge ea, “Ate poekari embo,umo ke be na pere embo ta ke te ari teavo hotembae ue God ta ke avo javotoho naate poekeroa avo dago kiarira 22 avoeto nodegi ta eto ere ingihora, Ungotena Judea take pepeni oju ue tax koro Rome ta gavanaCaesar ta ikarote mane ikaro?” ainge eo23 Iesu na enana ta jo ta hotembari herisoavo kito 24 ke einge ena, “Ungota korovahai umbuto ikevu kione,” ainge enu ikeoumbuto einge ena, “koro hamota embo tatombu kikiva ari emite javo kajari te amoamutare?” ainge enu 25 “Caesar ta ra” eoIesu na ke einge ena, “Aravora Caesar tadonda kito amo Caesar ta ikevu eto God tadonda kito amo God ta ikevu,” ainge enu26 ingito Iesu na ke sapura nei do ae rate kejavotoho ena avo ingito haha puha eto keambupu ea.

Ambuto vasiri te erari amita ke avo Iesu naena

(Matthew 22:23-33, Mark 12:18-27)27 Eto Sadducees embomeni na vasiri te

erari avo ke be ae ue ere ijiaetera avo Iesuta degi puvuto 28 ke einge eto ingia, “Atepoekari embo. Eto Moses na ke amo eingekajena. ‘Embo ta ae meni umbae mitirouivu amburesuja, eto namei na namei hon-date eto jimbuto be ikasuja’ ainge Mosesna kajena 29 Eto embo tapa 7 amo jo vahaita amina meni bugo na jimbuna eto aemeni umbae mitinu ivu ambunu 30 bugo takakane amina jimbuna amo meni umbaemitinu ivu ambuna 31 Eto ainge pere uepambuto gasi meni amina jimbuna amoainge meni umbae ambuna 32 eto ambobe ta amo pamone amina ambuna. 33 Etoenana tapa 7 avo vasiri te hoasora amopamone amo embo amuta ae au?” ainge eo34 Iesu na ke mine einge ena, “Embomenieha mitera amina jimbuora 35 te vasiri teerari iji puvurou God na embo siriketo auerasora rate mane jimbasora 36 amita beamo embo na vasiri te erari avo hotetoumbuto ehako mane amburesuja te aneraga inono ue God ta meniundi aisora. Etovasiri te erari amita ke be amo Moses nake kajena. 37 Eto Moses na i basa evikitinaamita jo ta ke einge ingina ‘Na Abrahamta God, Isaac ta God, eto Jacob ta God ra,’ainge ijinu ingina avoeto kajena. 38AvoetoGod amo embo amburari ta God manerate embo vasiri te iriora amita God. Etoembo tapa amo God ta degi vasiri te ra,”ainge enu 39 ke pepeni simba ari emboponei uhoho na “Ate poekari embo no kejavotoho etea” ainge eo 40embo tapa na etoingari ke nei ae oju ue toa

Keriso amo meni amutare?(Matthew 22:41-46, Mark 12:35-37)

41 Rate Iesu na enana ta degi ke eingeena, “Embomeni na do eto Judea ta hon-date embo Keriso amo King David ta ahijeke eore? 42 Eto King David amina book javo‘Psalms’ ai ta ke einge kajena, ‘God na naDavid nau Bada ta degi ke einge ena, ‘Nauingeni be ei ta arumbeto iriro 43 nane nokitoho teto ikano inena utu na hatiresoa’,’ke ainge David na kajena. 44 Eto David naJudea ta hondate ari embo Keriso amo nauBada ra ena avoeto amo naingeto amitaahije au?” ke ainge eto

Page 104: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 20:45 101 Luke 21:24Judea ta ke pepeni simba ari embopo ta ari

avo kogue irivujo(Matthew 23:1-36, Mark 12:38-40)

45 Embo tapa ingiho amita ambotani tadegi ke einge ena, 46 “Eto ungo Judea ta kepepeni simba ari embopo ta ari avo kogueirivujo, eto enana bo jajavotoho kokoso avoasetomarket ari degi ta ururoro kito osa uepekara eora. Eto nei amo ke kasari bandeta toreto embo pepeni ta avo arumba ai taarumbeora eto pondo iji te embomeni kitootohu ara titi ta arumbeora. 47 Eto nei amopamone dodoru ta donda avo sio umbuoraeto embomeni amita pari amo jo na aerate toho hamo na pari kokoso kakoso etosinenekeora, avoeto God na enana ta hajiresiriketo memenga pajire ikau kesora.”

21Pamone doru na hande javotoho ikena(Mark 12:41-44)

1 Eto haja baja embopo na temple tahande koro ikitio Iesu na arerembetokogue mitinu 2 pamone doru vahai am-ina amita degi koro peni irae avoeto toeaheriso jurukitinu 3 Iesu na kito ke einge ena“Na ke be na ungota degi erena, pamonedoru omina hande ere ikitia amo peni bera haja vaja embo na ere ikitera aingemanera. 4 Eto enana ta donda isapamane avoetoikitie tuna jigera te pamone doru emitadonda irae avoeto pe te ere ikitia erevira”ainge ena.

Temple arara eto beasuja ta ke(Matthew 24:1-2, Mark 13:1-2)

5 Eto Iesu ta ambotani na temple avoatara orina na gerikari amite donda kiarijajavotoho temple ta hande ikari amite avokiora ke eo 6 Iesu na ingito ke einge ena,“Ungo donda ere kogova rate iji puvuto-hurou kitoho na puvuto taro atara nei naatara nei ta hamo ta mane tembeto iresujate tapa arara eto beasuja” ainge enu

Osaga memenga kiari puvuresuja(Matthew 24:3-14, Mark 13:3-13)

7 Enana ingito ke einge eto ingia, “Atepoekari embo ari erevi iji deina puvurou,eto puvuresuja amita hajire amodo kioro?”ainge eo 8 Iesu na ke einge ena, “Eto embonei nei na ke sokova ijiroro ingihe amboambo avojo amo embo nei na ‘Na ungota

orekari embora’ ainge ijiroro embo nei na‘Iji puvuto ere hua’ ainge ijiroro ingiheambo ambo mane aisova. 9 Eto ungo isorota duru hoi ta eto asa ta ingesova avo ungooju avojo eto iji kombu puvurae iresujaamikote isoro avo einge aisora. 10 Enda neina ereto enda nei ga isoro aisora eto kingnei na ereto kingnei taisuja. 11Eto titira pa-jire be te beuje te ambure iji te enda nei tapuvurou utu ta hajire nei kogue oju pajirebe aisora. 12 Rate ari erevi puvurae kiti taamoembomeni na ungo andito umbuto aroosaga kogurovo umbuto ke kasari bande taiketo ganoka eto umbuto tipura ta ikasora.Eto namo avoembo ungo umbuto gavanata eto king ta titi ta ikaro hetasova, 13 Ijiamikote ke nau hande evu ingore. 14 Etoke ae kiti ta ke do aisova avo kiti ungoeonga mane sirikasova 15 te ungo hetariiji te nanena ungota jo ta ke te kiari teikano ijirovo ungota kitoho na ingito kemine ari inono ae aisora. 16 Eto ungotaemone mamone te namei kamei te du ete da vahai embomeni te na ungo umbutokitoho embo ta ingeni ta ikaro ungo neinei amo taro amburesova. 17 Eto ungo javonau avoeto embomeni tapa na ungo uje aeaisora 18 rate no siro tu vahai amina maneirae aisuja te 19 ungo ngahia eto mitimavasiri be avo umbasova.

Da Jerusalem taro irae aisuja(Matthew 24:15-21, Mark 13:14-19)

20Rate da Jerusalem ta kitoho embomenina isoro asi joeketo mitima Jerusalem taroirae aisuja amita iji puvuto ere hua avokesova. 21 Eto ainge kito evujo Judea eita mitera embomeni joru tiri ta pahuroroda jo ta mitera avo toto pahuroro eto daengitita mitera avo da jo ta mane torare.22 Iji amoGodna Israel ta degi hajire ikasujaiji avo matu kajari mitia 23 Eto pamoneurete te amita degi etomeni eha ingeto emikajitia amita degi aja to erena. Iji amikoteGod na Judea embomeni ta degi tumo uehajire au koguroro Judea enda embomenitapa na osaga kesora. 24 Enana avo asivona kakajekaro ahuroro embo nei anditoumbuto enda tapa ta pambasora. Eto endanei na Jerusalem torue God na enda nei tadegi iji ikari avo irae ururou toasora

Embo ta Meni ta puvurari(Matthew 24:29-31, Mark 13:24-27)

Page 105: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 21:25 102 Luke 22:1625 Eto iji ta hariga ta eto kuro ta kiari

hajire nei kogue eva ta vasiri peni vahaiururou tindu pajire be avo enda tapa naingihe mana mana ue joru aisora. 26 Etoutu ta donda iriuja amina jahevitirou embona kito enda ta do ere puvutuhua avohotembu hotembu ue joru ururoro titiv-ina umbuto bara au beasuja. 27 Eto em-bomeni na Embo ta Meni avo oje jo tasovera te usasa isapamane te puvutuhuroukesora 28 Avoeto ari erena avo itiketo pu-vutuhuroro arerembeto kogue irivujo, un-gota orekari iji puvuto ere hua avoeto.” keainge eto

I junga ta ari hotembevu(Matthew 24:32-35, Mark 13:28-31)

29 Enana ta degi timuhatirari ke na eingeena, “I junga te i nei uhoho amite tapakogue hotembevujo. 30 Eto amita hatu tativine eto gigi vujekeuja amo amita be ariiji auveuja 31ainge iteko ari erena amo tapapuvutuhurou kogue amo God na enda titijigesuja iji amo auvetija ke evujo. 32 Naungota degi ke be na erena embomeni tapamane sasari aisora te ari emo puvuroukesora. 33 Eto utu te enda te avo irae aisujate ke nau avo eho mane irae aisuja.

Be kogue irivujo34 Rate enda ta gamo osaga neite neite

amina oti pe vitou titivi ururou irirovo amobage ta o teuja aingeko nombo iji kombupuvuto bage ta o tarako aisuja avoeto bekogue irivujo, 35 amo enda tapa embomenita degi puvuresuja 36 ari tapa erevi pu-vuto ere hua avo tiumbeto pambuto Embota Meni ta titi ta hetasova avo ngahiara avoeto God ta degi sovera ari kaiketopenunu ijie kogue irivujo,” ainge Iesu naena. 37 Eto iji tapa amo Iesu na temple jota embomeni ate ere poekitioi iji bouvoipambuto da vahai tiri javo olives engititakogombari ai ere eviaetija. 38 Eto iho be teembomeni tapa na Iesu ta ke ingesi templejo ta ere toritiaetera.

22Iesu umbuto tasora avo ke kasea(Matthew 26:1-5, Mark 14:1-2, John 11:45-

53)1 Eto jarukari ta pondo te bread sivo ikae

pajirae amita pondo te iji auvitinu 2 enana

priests pepeni te ke pepeni simba ari em-bopo te na Iesu umbuto taro amburoja ujeea rate embomeni isapamane na Iesu take ingihe mitia avo joru ue umbari degijombure ea.

Judas na Iesu harikasi sija ena(Matthew 26:14-16, Mark 14:10-11)

3 Eto Iesu ta ambotani tapa 12 rate vahaiamita javo amo Judas Iscariot amo Satanna jo enetenu 4 pambuto priests pepeni tetemple simba ari embopo te amiga Iesunaingeto harikau umbasora avo pambutohihi avo tirio 5 ingito tunga javotoho uekoro doinge ikaro umbasuja avo siriketo6 teka uo Judas pambuto embo isapamaneirae amikote Iesu umbuto enana ta ingenita ikasi simba ena.

Iesu na Jarukari pondo indesi sija ena(Matthew 26:17-25, Mark 14:12-21, John

13:21-30)7 Eto bread sivo ikae pajirae amita pondo

te jarukari pondo te iji puvunu o menivahai teto heveto pene gaga ta tembari ijiavo puvunu 8 Iesu na Peter te John te um-buto ke einge ena, “Ungo heriso pambutojarukari pondo avo nununga evu indore,”ainge enu 9 “Dago degi nainge nununga arauje ere oe?” ainge eo 10 “Ingivujo, ungopambuto da jo ta embo vahai umo tigi jig-ito puvutuhurou tambuto embo avo amboambo ue pambuto bande nainge torasujaaita ungo toreto 11 bande mamo ta degi keeinge evujo, ‘Ate Poekari Embo na no degita ke erevi aro ingoa etija ‘Na nau ambotaniga umoro embo ta bande jo nainge toretoarumbeto jarukari ta pondo indoro?’ ’ainge avo 12 ingito bande jo peni i ta mitiaai ta indari tembari degi te arumbeto indaridegi te tapa inono tamitia avo embo aminaau kito pondo ai nununga evujo.” aingeenu 13 pambuto Iesu na ke ena ainge inonota kito pondo nununga eo irae enu

Bada ta pondo(Matthew 26:26-30, Mark 14:22-26, 1

Corinthians 11:23-25)14 Pondo iji puvunu Iesu na amita apos-

tero ga tapa areto indesi mitie 15 Iesu naenana ta degi ke einge ena, “Na pamb-uto memenga osaga kesona avoeto naujo tapa na jarukari pondo erevi ungo gakiti indesi uje ereona, 16 Eto ungota degi

Page 106: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 22:17 103 Luke 22:46erena, God ta titi jigari iji be puvuto erehua avo ate kitira ue jarukari pondo tu-tumota ere indena erevira,” 17 ainge etoatungu umbuto God peketo ke einge ena,“Atungu erevi umbuto isapa isapa indavu18 Eto kivujo, na esi be ta mu ehako maneindesona te God ta titi jigari iji puvurouehako indesona,” ainge eto 19 Bread um-buto God peketo periketo enana ta degiikitie ke einge ena, “Hamo nau erevi ungoembo ikarira umbuto indie na hotembuhotembu evujo.” ainge eto 20 indio irae enuIesu na ke einge ena “Atungu ei ta amosasaga nau nomai eha ta kajari ta sasagaavo ungo embo overeketena. 21Rate kivujo,na isoro embo ta ingeni ta ikasuja emboamita ingeni amo ingeni nau ga tapa gagata tembeto mitia 22 Eto God na ke matu ariavoeto Embo ta Meni amburesuja te aja toerena, harikari embo avo osaga memengaisapamane kesuja.” ainge enu 23 enanavahai amuna harikau avomine ara ijie ajireengeka ea.

Embo peni amo amuna au?(Matthew 20:24-28, Mark 10:41-45)

24 Eto enana embo vahai amuna nem-beto peni aisuja avo tini kambari ue kemine ara eo 25 Iesu na ke einge ena, “Endaembomeni tapa amita kings na titi jigihoreosaga kiora te ehako hande embo ke araeora. 26 Rate ungo na ainge mane aisova teumo embo peni asi uje ue kito embo tehoejo, eto embo titi jigesi uje eto kito embota pure embo ke ijie ke agi ejo. 27 Embopeni amo davore? Indari embo retemoundurari embo re? Amo indari embo ratena ungo unduresi puvena. 28 Rate ungona na egikae na osaga kogue uone namotetapa mitovova. 29 Avoeto nau Mama naau na embomeni titi jigona aisuja aingenombo 30 nane ano ungo nau titi jigaridegi ta toreto gaga nau ta arumbeto inditoavo arumba peni ai ta arumbeto Israel taohihi javo tapa 12 aingemitera avo ungonaganoka ijie pehumba aisova.

Peter na Iesu kiae ke aisuja avo Iesu naharikena

(Matthew 26:31-35, Mark 14:27-31, John13:36-38)

31 Ajae Simon! Satan na penunu ngahiana eto ungo tapa umbuto eto kesi ue ricebe jahevarako arote? 32 Rate Simon umo

God toae tumota matuainge iresoa avopari ere ona avoeto umo pambuto mitirojo aherekau no namei kamei hondate ejosovera umbare.” ainge enu 33 Simon nake einge ena, “Bada, na umo te pambutotipura ta torasona eto amburesona avonununga ereona,” ainge enu 34 ke eingeena, “Peter, na no degi ta erena, iho bu-jae mitirou mume orohuta inena na kiaeke tapa 3 ainge ijiro ohora javone aisuja”ainge eto

Utu goru te eti savo te koro te toto pambuvu35 Enana tapa ta degi ke einge ena, “Eto

na ungo ikano pambava ue utu goru teeti savo te koro te toto pambava ue etenepahava amikote osaga kogavete?” aingeenu “Osaga kiae tapa inono ta uera” aingeeo 36 Iesu na ke einge ena, “Rate oroho amono koro te eti savo te tapa umbuvujo, etono isoro asivo irae kito no ombari asukariamina ombuto umbujo. 37 Amita be amoari nau degi ta do puvuresuja avo God take ta matu kajari einge mitia, ‘Embo amoari sapura embo ra ke aisora’ ainge mitiaavoeto na amburari iji puvija” ainge enu38 enana “Bada kijo, isoro ari asivo herisomitia erevira,” ainge eo “Aravora, ke in-onora tovu”, ainge eto

Tiri javo Olives(Matthew 26:36-46, Mark 14:32-42)

39 Bande toto beto ari ainge avoeto tiri‘olives’ ta bitesi amita ambotani ga pam-buto 40 tiri ta puvuto enana ta degi keeinge ena “Satan na ungo engeka aisujaavoeto pari evujo,” ainge eto 41 enana totoembo na karu gosukeore pambuto beujakakane ainge ta pambuto paunge teteri eto42pari einge ena, “Mama, ari tapa inena ariavoeto atungu erevi mane indonote avo keao ingito toane eto uje nau mane rate ujeno avo aisona,” ainge enu 43Anera vahai naUtu ta eto puvuto sovera ari ikena, 44 Etoosaga pajire be kogue jo tapa iketo pariunu amita ivori na sasaga aingeto sinini etoenda ta bena. 45Eto pari enu irae enu eretopambuto amita ambotani osaga kogue evioavo kito ujeto 46 ke einge ena “Ungo doeto evopo ere ove? Ereto ungo engekari tabeasova avoeto pari evujo” ainge ijinu

Page 107: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 22:47 104 Luke 23:6Isoro embopo na Iesu andito jigito umbua(Matthew 26:47-56, Mark 14:43-50, John

18:3-11)47Amita ambotani 12 rate vahai Judas na

embopo kiti umbuto puvuto Iesu ta degiauvetomune tavo aisi unu 48 Iesu na kito keeinge ena, “Judas, umo Embo ta Meni avomune tavo ari na harikasi ere oete?” aingeenu 49 embomeni Iesu ga puvua amina arido puvuresuja avo kito ke einge ea “Badadago ta asivo na embomeni taro?” ke aingeijie 50 embo vahai na Priest peni ta pureembo amita onde be hena avo jeto tiukenubena avo 51 Iesu na taekitie “ainge ereova avo tovu” ijie isoro embota onde avoumbuto ikenu kambuto arinako ena. 52 EtoIesu na priests pepeni te temple ta isoroembopo te Judea ta embo pepeni te isoroamita degi puvutuho ke einge ena, “Napegene embo mane rate asivo te kepata tejigito na umbasi ere puvutuhovete? 53 Naiji tapa temple jo ta embomeni ate erepoekitovona amikote na umbaeteva amotova te ungota iji ikari re eremita Satanta sovera ari na mumete puveva erevira”ainge enu

Peter na Iesu kiae ke ena(Matthew 26:57-58,69-75, Mark 14:53-54,66-

72, John 18:12-18,24-27)54 Iesu andito umbuto priest peni ta

bande ta pahuo Peter na tunga te jatikiue ambota pambuna. 55 Eto Peter napambuto priest peni ta bande huga joorohuta embomeni i ikeo evikitinu mi-tia ai pambuto arumbenu i peri bivitinu56kakara vahai amina Peter ta tombu usasata ijuketo kito ke einge ena “Embo Iesu gamitei koganare erevira” ainge ijinu 57Peterna ingito “Kakara, embo amo na kiaera”58 ainge eto isapa mitinu embo nei aminakito “Umo enana emiga eoa” ainge enuPeter na “Embo, aingemanera” enu 59 isapamitimite embo nei na Galilee embo hajirebe kito “amo ke be ra embo emo Galileeembohajire kogona avoeto enana vahaira,”ainge enu 60 Peter na “Embo umo ke doerea amo na be kiae ere ona” ke ainge ijinudi ohora javone ijinu 61 Iesu egerembetoPeter kogunu Bada na “Peter umo na kiaeke 3 ijiro di ohora ke aisuja” ainge ena avohotembeto 62 osaga kogue tambuta pamb-uto si ijie sisivu kutena.

Iesu urumbeto tea(Matthew 26:67-68, Mark 14:65)

63 Eto embomeni Iesu umbua aminaurumbitie teto 64 titi bo na togeto ke eingeea “Peroveta, amuna umo ere toroi” aingeeto 65 ke neite neite ijie Iesu urumbea.

Iesu ikeo koto ta hetena(Matthew 26:59-66, Mark 14:55-64, John

18:19-24)66 Eto iho bujenu Iesu pehumba asi

Judea embomeni ta embo okokose amopriests pepeni te ke pepeni simba ari em-bopo te amina torukeo Iesu umbuto pam-buto ikeo hetenu ke einge ijie ganoka ea,67“Umo Judea embopo ta hondate ari emboKeriso?” ainge eo “Na ungo ta degi aisonate ungo ke be mane hotembasova, 68 Etona ungota degi eto ingesona te ungo ke bemane harikasova, 69 rate eha itikitora emoEmbo ta Meni na God sovera isapamane teta ingeni be ta arumbeto daroho iresuja”,ainge enu 70 enana tapa na ke einge ea“Avoeto umo God ta meni re?” ainge eo“Ke ereva amo namora” ainge enu 71 enanaingito ke mine ara eto einge ea “Embo neina harika mane au ingesora te amita pe naGod urumbitie eria aravora.”

23Iesu umbuto ikeo Pilate ta titi ta hetena(Matthew 27:1-2,11-14, Mark 15:1-5, John

18:28-38)1 Ainge eto Judea ta council tapa ereto

Iesu umbuto pambuto Pilate ta tombu taikeo hetenu, 2 pehumba einge ea, “Emboeremina nango ta enda ta embomeni eretoisoro ara jo kajeuja eto nango Caesar tadegi tax koro mane ikara ke ijie ‘Na Kerisoungota king ra’ ainge euja embo avo tam-bera”, ainge eo 3Pilate na Iesu ta degi eingeeto ingina, “Umo Judea embomeni ta kingre?” ainge enu “Ke amo no avo erea” aingeenu 4Pilate na priests pepeni te embomenitapa te ta degi, “Na embo emita ari sapuratambae be ereona,” ainge enu 5 Embomenina ereto ke ngahia na eto einge ea, “Emboaramina amita enda Galilee ta eto puvutoJudea enda erei ta da ari na ue amita atepoekari na embomeni jo kaitie Jerusalem tapuvija” ainge eo

Iesu umbuto ikeo Herod ta titi ta hetena6 Pilate na ingito “embo emo Galilee

embore” ainge enu “Galilee embora” eo

Page 108: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 23:7 105 Luke 23:37

7 ingito Iesu ta enda vahai Galilee ta simbaari embo okose Herod da Jerusalem taumoro puvuto mitina avoeto ikenu Iesuumbuto pambuto Herod ta degi ikea 8 EtoHerod na Iesu do ere uaetija amita duruamo matu ingari avoeto Iesu ta sovera va-hai avo au kesi uje eto simba iji koso enaavo eto Iesu puvunu kito tunga javotohoena 9 Eto Herod na Iesu iji koso ganokaena rate ke mine ae unu 10 enana priestspepeni te ke pepeni simba ari embopo tena ke isara na eto Iesu pehumba ea. 11 EtoHerod te amita isoro embopo te na Iesuisembeto urumbitie king ke ijie kiari boikenu asukenu Pilate ta degi ikenu egerem-bena. 12 Eto Pilate te Herod te amo kitohoue eonga ira eaorate iji amikote amo pekaue itiketo namei ea.

Iesu amburoja ke ea(Matthew 27:15-26, Mark 15:6-15, John

18:39–19:16)13 Eto Pilate na priests pepeni te em-

bomeni ta embo okokose te jage enu va-haita puvuo 14 ke einge ena, “Ungo emboeremina embomeni na ereto Rome ta degiisoro ara jo kajeuja ke ijie nau degi ta um-buto puveva avoeto ungo ta titi ta ganokaetena te, kivujo, ungo pehumba eteva amoembo emina ari sapura nei do ae avoetotambae etena, 15EtoHerod te tapa na amitaari sapura tambae eto iketei egerembetijaavoeto, kivujo, Iesu na ari sapura avo tariamburari haite manera, 16 avoeto na esi naejembeto ikano tambuta pambasuja” aingeena. 17 Eto Pilate ta ari amo jarukari pondoiji puvutuhoi tipura embo vahai vahai ikeoitambuta puvuto avo embomeni na hotem-bitie 18 jage einge eto ea, “Embo erevi umb-uto pahue Barabbas tipura ta iriuja avo ejotambuta puvuto pambai” ainge ea. 19 EtoBarabbas tipura ta mitina amita be amoembo jo kajenu ereto titi jigari ga jujune eaeto embo tenu ambuna avoeto. 20Eto Pilatena Iesu tambu ta pambaute avo embomenita degi enu 21 ke gagaha eto “I atahu ta tejoamburoi, I atahu ta tejo amburoi,” aingeijio 22 Pilate na ehako enana ta degi keeinge ena, “Do eto taro amburou? Aminaari sapura do etei? Iesu na ari sapuraavo tari amburari haite aera, avoeto na esina ejembeto teto ano tambuta pambasuja”ainge enu 23 embomeni na jajage eto “iatahu ta te” ainge ke ngahia be eo 24 Pilate

na “aravora, ungota uje ere ova avo aisora,”ke ainge eto 25embo Barabbas amo embo tajo kajenu isoro ea eto embo tenu ambunaavoeto tipura ta ikari avo embomeni nauje ea avoeto enu tambuta pahunu Iesuavo Judea embopo ta uje avoeto umbutotara ikenu amita isoro embopo na goruketoumbuto pambua.

Iesu i atahu ta tea(Matthew 27:32-44, Mark 15:21-32, John

19:17-27)26 Eto umbuto pahuo da Cyrene embo

javo Simon avo da isapa ta mitimite puvu-tuhunu kito taeketo Iesu ta i atahu avo Si-mon na hondate eto umbaja umbuto kohota tembeo umbuto Iesu ta ambota pam-buna. 27 Eto embomeni isapamane Iesuta ambota pahuo pamone isapamane naIesu kito sinena ue jenge torue sisi sasiea. 28 Rate Iesu na egerembeto enana tadegi ke einge ena, “Da Jerusalem ta iariri,namo avoeto si mane aisova rate ungoteungota meniundi te avoeto si evujo. 29 Etokivujo, iji puvuto ere hua amikote ke eingeaisora, ‘meni irae pamone te oti ta be iraeamo tunga javotoho ere ora,’ ainge eto30Memenga jamo aja tiri ta degi, ‘koheketobeto nango kikira e,’ eto heti ta degi ‘betodago ahureke’ ainge aisora 31 Na i ehaavoeto naudegi ta do ereora avo kivujo rateungo i jaise avoeto ungota degi ari sapurabe do ainge aro?” ainge Iesu na ena.

32 Eto ari sasapura embopo heriso avoIesu ga tapa taro amburoja umbuto pam-bua. 33 Eto pambuto degi javo Uta Popota puvuto Iesu i atahu ta teto ari sasapuraembopo amiga tapa teto vahai amita ingenibe hena ta eto vahai amita ingeni anga taainge eto hurukeo mitie 34 Iesu na ke eingeena, “Mama ari emo enana be kiae avoetoere ora avoeto hotembeto tojo,” ainge ijinuenana ituha tuho te koso te jigio kosokororoeto umbuna amina nembeto Iesu tabo umbuna. 35 Eto embomeni areto koguemitio enana embo okokose na arureto keeinge ea, “Embo nei nei hondate eoija teamo Judea embomeni ta hondate ari emboKeriso avo God na siriketo ikari puvurarikito umo eonga enda ta beasuja,” ainge ijio36 isoro embopona Iesu urumbitie ‘vinegar’sogaga te umbuto Iesu na indoja imite het-eto ikitie 37ke einge ea, “Umo Judea ta Kingbe kito umo eonga hondate e,” ainge ea.

Page 109: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 23:38 106 Luke 24:1538 Eto ‘Judea Embomeni ta King’ ijie kaetoamita siro kombu ta tea.

39 Eto ari sapura embo vahai Iesu ga tapatea amina ke einge ena, “Umo Keriso bekito umo te nango ta tapa hondate e, iatahu toto beare,” ainge ijie urumbitinu40 ari sapura embo nei tea amina ke avotaekitie ke einge ena, “Umo te namo te amohajire kiora tetere amburesi ere ora amoumo God joru ae re? 41 Eto umo te namotetetera amo ari sapura ungotenau avoetotetera te embo emita ari sapura amo iraerate teho sio tetera,” ainge eto 42 Iesu ta degike einge ena, “Iesu, no King ari degi ai tatoreto sovera ari umbuto na hotembejo,”ainge ijinu 43 Iesuna kemine einge ena, “Nano degi ta ke be erena, umo namo te tapaeha oroho ‘paradise’ ta torasoa,” ainge ena.

Iesu ambuna(Matthew 27:45-56, Mark 15:33-41, John

19:28-30)44 Eto iji bitito ugorota hehitinu enda

tapa mume sihukarako enu ture beto iji 3ena. 45 Eto iji ta usasa irae unu templejo ta degi peikari bo avo i ta sorereketobeto pambuto tu ta oekena. 46 Eto Iesu nake isara na eto ke einge ena, “Mama, nanau ahihi ingeni no ta iketo toturitona,”ainge ijie hen jamo ena. 47 Eto isoro kitiumbari embo vahai amina hajire tapa doena avo kito God jakeka ijie ke einge ena,“Ke be ra. Embo erevi ari sapura embomanera.” 48 Eto embomeni isapamane em-bopo i atahu ta toruroro kesi puvua aminahajire tapa avo kito sinena ue jenge torueegerembeto da ta pambua. 49 Eto Iesuta namei kamei te pamone nei uhoho teGalilee ta eto ambo ambo ue puvua aminatihieto heteto Iesu ta degi do ea tapa avokia.

Iesu ta hamo kovea(Matthew 27:57-61, Mark 15:42-47, John

19:38-42)50-51 Eto enda Judea ta da Arimathea

embo vahai javo Joseph amo Council tahetari amina Iesu ta degi do asi ea amoamina taekena. Embo amo javotoho avoetoGod ta titi jigari simba ena 52 amina Pilateta degi pambuto Iesu ta hamo penunu enuaravora enu 53 i atahu ta eto umbuto ikenubenu bo javotoho koso vahai amina togetoumbuto pambuto embo kovari panga matu

atara jo ta kovari ai ta embo kiti ikae sapeae aita ikenu serekena. 54 Eto ari tapa erevieo irae enu jangu indari iji itikena.

55 Eto pamone nei uhoho enda Galilee taeto Iesu ambo amboue puvua amina Iesu tahamo naingeto use jo ta ikeo serekena avokito 56pambuto jeune te ‘oil’ mune te amiteaingeto Iesu ta hamo ta buresi nununga etoevito God ta ke agi ue jangu india.

24Iesu vasiri te erena(Matthew 28:1-10, Mark 16:1-8, John 20:1-

10)1 Eto jangu indari iji irae eto iho bujenu

pamone na Iesu ta hamo buresi dondamune te matu nununga ea avo umbuto useta pambuto 2 use pe karu na ahurekenaavo hirikari mitina avo kito 3 toreto Iesuta hamo avo use jo ai ta irae kito 4 manamana ue mitio embo heriso bo parara beasukari amina irerembeto puvuto heteodaha daha unu 5 arerembeto kito joru uetumo kouketo mitio ke einge ea, “Ungodo eto embo vasiri te avo embo amburarikovari use ai jombure ere ove? 6-7 EndaGalilee ta mitie ungota degi ke do ijija avohotembevu, amo eingera, ‘Embo ta Meniavo umbuto embo sasapura ta ingeni taikaro umbuto i atahu ta taro ambuto iji 3irae au vasiri ta erasuja’ ainge ungota degiijija,” ainge eo, 8 Enana Iesu ta ke matuari avo hotembeto 9 use toto egerembetopambuto ambotani 11 amite eto embo neiuhoho amita degi ke ea. 10 Eto pamone tajavo amo Mary da Magdala pamone amiteJoanna amite James ta e Mary te pamonenei uhoho amite tapa ke avo eo 11 ingitoteho ke be mane hihi tiritie erera ainge ijieke be ae ea.

12 Rate Peter na ereto tutuveto pamb-uto use jo ta anembeto Iesu togari bo avopere mitinu kito ari do ena avo hotembuhotembu eto egerembeto bande ta pam-buna.

Da Emmaeus degi ta pambua(Mark 16:12-13)

13 Eto iji amite Iesu ta ambotani herisoamina da Jerusalem ai ereto da Emmaeuspambua amo degi 11 ‘kilometres’ koso ai tapahue 14 ari tapa do puvuna avo ke mineara ijie pahuo 15 Iesu na hae eto puvuto

Page 110: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Luke 24:16 107 Luke 24:53tambuto inono ta ere pahuna 16 rate enanaIesu mane kiora titi oje na ahurekarakoenu 17 Iesu na enana ta degi ke eingeena, “Ungo puvutuhue ke deirami mineara ereve?” ainge enu enana osaga koguemitio 18 embo vahai Cleopas na ke mineeinge ena, “Da Jerusalem ta ari do eteratapa amo umoro embo tapa ingera te umovahai avo ingaere,” ainge enu 19 “Arimo doetere, ejo ingone,” ainge enu ke einge ea,“Iesu Nazareth embo amo peroveta peni beeto amo God ta sovera te amina ari te kete neite neite embomeni ta titi ta eauja te20Nangota priests pepeni te embo okokosete na embo aravo taro amburoja umbutoRome ta ingeni ta iketere umbuto i atahuta tetere ambuto 21 iji 3 irae ere ua erevira.Rate embo aravo Israel embo orekaja Godna ikari avo hotembetera. 22 Eto nei amonangota pamonenei uhohona iho be te useta pambera 23 te amita hamo avo use jo tairae kogue ore anera na keko etereija amoIesu vasiri te matu erari ke etere ingito pu-vuto nangota degi etere ingito 24 ke be kesinango ta embo nei uhoho na use ta pam-buto Iesu tambae pamone na ke etera avoinono ta kito puvera,” ainge eo 25 Iesu na keeinge ena, “Ungo kiae kiae embopo, ungodo eto peroveta mamatu ta ke avo ke beari pegogo ere ove? 26 Eto Judea ta orekariembo Keriso na amita usasa ta torasujarate kiti amo memenga osaga kioja ke ariamo ungo kiaere?” ke ainge 27 eto ari tapaamita degi do puvuresuja avo matu Mosesta ke kajari iji te eto pambuto perovetatapa te amita iji te kajari avo harikenu in-gihe 28puvuto da auvitie embo vahai emboheriso amiga ere puvutuhuna avo da nei tapambaute avo hotembeto 29 ke einge ena,“Mume ere sihukitia avoeto umo nangotehetaote?” ainge eto enana ga pambutobande jo ta toreo 30 enana ga arumbeto‘bread’ umbuto God peketo ingeketo ikit-inu 31 enana ta titi hirikenu Iesu be koguosaiveto pahunu 32 ke mine ara ijie einge ea,“Embo amina degi ta puvutuhue God ta kehiriketei ingihore jenge ingekitei puvera,”ainge eto 33 mume amikote sau sau eretoJerusalem ta egerembeto pambuto Iesu taambotani 11 amite nei uhoho amite tapatoruketo mitia ai ta toreto 34 “Bada vasirite ereto Simon ta degi puvei kija,” ainge

embo heriso amita degi eo 35 enana degita do enu kogue ingihe pahumite bande tatoreto ‘bread’ ingekena ai ta be kia,

Ambotani na Iesu kia(Matthew 28:16-20, Mark 16:14-18, John

20:19-23, Acts 1:6-8)36 Avo eo ingihe mitio Iesu enana ta jo

ta puvuto heteto, “Peka ungota degi iroi,”ainge ijinu 37 enana kito embahe ke ijiejoru uo 38 kogue ke einge ena, “Ungo doeto joru ove ungota jo ta eto ingari keisapamane mitei? 39 Namora. Nau ingenite utu te kogue na tame evujo. Eto emboamburari ta ahihi amo bisi irae vetu iraerate namo amo bisi te vetu te ra.” aingeeto 40 amita ingeni te utu te avo enu 41 kitoosa pajire be ue mana mana uo, “Ungotadegi indari miteite,” ainge enu 42 umo oborari avo ikeo 43enana ta titi ta indito 44keeinge ena, “One ere kogova amo ungoteiriona iji amikote tapa etene ingeva amoreMoses ta ke kajari te peroveta mamatu take kajari te ‘Psalms’ ta ke kajari te ai take kajari mitera amita bere puvija erevira,”ainge eto 45 enana ta uta hirikenu God take kajari tapa avo be kon eto koguo 46 Iesuna ke einge ena, “Avoeto ke matu kajari tamitia amo Keriso amina memenga kogueambuto iji 3 amina vasiri te erasuja 47 etoari sasapura toto jo aherekari amite arisapura hotembeto toari amite amita ke avoKeriso ta javo ta da Jerusalem ei ta eto endatapa ta pahue hande evujo. 48 Eto ari erevitapa amo ungo titi na kiari avoeto ke handeari embopora 49 avoeto kivujo, ungo da eita mitirovo nau Mama na ikasi ke ena avopambuto ikano Utu ta sovera na ungota joenetasuja,” ainge enu irae enu

Iesu Utu ta bitina(Mark 16:19-20, Acts 1:9-11)

50 Enana urumbeto umbuto da Bethanyta pambuto ingeni i ta jigito 51 ambotani tajavotoho ari ikitinu Mamo na umbuto Utui ta pambuna. 52 Eto enana tunga javotohoueGod jakeka ijie egerembeto da Jerusalemta pambuto 53 temple jo ta toretomitie Godjakeka ere ijiaetera.

Page 111: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

John 1:1 108 John 1:35

JOHN OTOHU TA EVANERIAKe na bisi ena.

1 Enda irae kiti be kiti ta amo Ke ra etoke amo God ga mitiaetija. Eto Ke amo Godra. 2Eto Ke aminaGod ga darohomitiaetija.3 Eto Ke amina God na donda tapa ena. Etodonda tapa amo eonga irerembae rate Keamina enu irerembena. 4 Eto Ke amita degivasiri daroho mitiaetija eto vasiri aminaenu embo ta degi usasa puvuna 5 Eto usasaamina mume ta pangena te mume aminausasa nembari inono aera.

6-7 Eto embo vahai javo John amo usasata ke avo harikau embomeni ingito ke beara God na ikenu puvuna. 8 Eto emboJohn amo usasa mane rate usasa avo embota degi harikaja ikenu puvuna. 9 Eto Keamo usasa be embo usasa ta irora enda tapuvuna. 10Eto enda ta puvuna amita ingenina hajire ikari aita puvuna te embo na kitokiaesira ea. 11 Eto tohota da be amina ko-gombena ai ta puvuna te amita embomenina kito peketo umbae ea. 12 Rate embo neinei amuna kito peketo ke be ijio amita degisovera ari ikenu umbuto God ta meniundibe ea. 13 Amo enda ta meniundi manebisi ta uje ta meniundi mane eto embo tabe ikari ta meniundi mane rate amo Godta meniundi be amina umo eonga iharira.14Eto ke amina puvuto besi umbuto dagotemitiaetei amita usasa avo kia, Mamo taMeni avoeto amita usasa amo ke be tehondate ari te na enetarira. 15 Eto Johnna amita ke avo einge hande ena, “Embonau ambota puvuresuja, ainge eona amonau aja na na ingae iji te kiti ta mitouvaavoeto embo amo peni ra eto na isapara.Eto embo amo puvija erevira,” ainge Johnna ena. 16 Eto Iesu Keriso amo hondate ariembo avoeto hondate ari hamota hamotaeto umbuora 17 Eto ke pepeni Moses ta etopuvurari rate ke be te hondate ari te amoIesu Keriso ta degi eto umbuora.

18 Embo na God mane kiora te God taMeni avo vahai God ga inono amina eoi Godkiora.

John na Iesu harikena(Matthew 3:1-12, Mark 1:1-8, Luke 3:1-18)

19 Eto Judea ta embo okokose daJerusalem ta mitia amina priests te kepepeni kiari embopo te ainge eto ikeo John

ta degi pambuto, “Umo embo amunure?”ainge eo 20 John na ke mine ondikaehariketo einge ena, “UngoKeriso simba ereovova na avo manera,” ainge enu 21 ehako“Umo Elijah rete?” ainge eo “Na avomanera” ainge enu, “Umo peroveta simbaereovora aravorete?” “Na avo manera.”ainge enu 22 “Eto nango iketere puveraembopo ta degi pambuto ke do aro? Etoumo amunure eto embo umo ke do eoe?”ainge eo. 23 Eto peroveta Isaiah na kematu kajena avo John na umbuto eingeena, “Embo ojagatambu ta mitie jage etoke einge aisuja, ‘Bada ta puvurari degi evutambu ai’ ainge ena embo amo namora,”ainge enu 24 Pharisee embomeni nei neiJerusalem eto puvua amina John ganokaeto 25 einge ea, “Umo Keriso mane, etoElijah mane eto Peroveta simba ereovoraavo manera te do eto embomeni bapataitoere oe?” ainge eo, 26 John na ke mineeinge ena, “Na umo na bapataito ere onate embo vahai amo ungota orohuta hetetomitia amita duru avo ungo matu ingae rate 27nau ambota puvuto ere hua amita utugoru nanena aruseto houkari inono aera.”ainge ena. 28 Eto John na umo Jordan taovitiho da Bethany ta embomeni bapataitounu ari erevi ea. 29Eto iji nei Iesu na John tadegi puvutohunu kito ke einge ena, “Kivu.God ta o ‘sheep’ meni embo ta ari sasapuraombuto umbasi puvuto ere hua. 30 Naembo erevi avoeto ke einge ijiena. ‘Etoembo nau ambota puvuresuja amo na iraeiji te mitiaetija avoeto na isapa eto emboamo penira’ ainge ijiena 31 eto namotetapa embo amo matu na kiae rate Israelembomeni ta degi harikasi puvuto umo nabapataito ereona.” ainge eto,

32 Ke nei einge harikena, “Ahihi Otohudi dipo ainge Utu i ta eto amita degi puveikena, 33 Eto embo amo mane kiaetena tena embo bapataito ana ikari Embo eminanau degi ta kiti ke einge ijija. ‘Eto emboamuta degi Ahihi Otohu beto iresuja emboamina embomeni Ahihi Otohuna bapataitoaisuja.’ ainge etei ingito 34 ari avo kitoembo erevi God ta Meni be avoeto ungotadegi ere harikitona.” ainge John na ena.

Iesu na amita ambotani siriketo umbuna.35 Eto evito iji nei John te ambotani

heriso te aingeto degi ai ta heteto mitio

Page 112: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

John 1:36 109 John 2:1436 Iesu puvuto pahunu John na kon eto kitoke einge ena, “Kivu, God ta o ‘sheep’ Menira,” ainge enu 37 John ta ambotani herisoamina ingito Iesu ambo ambo ue pahuo,38 Iesu na overeketo kito ke einge ena,“Ungo amunami uje ere ove,” ainge enuenana na, “Ate poekari embo, umo naingeirioe?” ainge eo 39 Iesu na “Huma kivujo.”Ke ainge enu enana ture 4:00 o’clock aingeamiga pambuto amita irari degi kito amigamitio ture bena

40 Enana heriso John ta ke ingito Iesuambo ambo ea vahai amo Simon Peterta eambo Andrew ra. 41 Eto iho bujenuAndrew na amita namei tambuto ke eingeena. “Israel embo ta hondate ari emboKeriso avo tambera.” ainge eto 42 Simonumbuto Iesu ta degi pambuo Iesu na Simonkonkon eto kito ke einge ena, “Umo John tameni Simon rate nanenano javo ere ikitenaamo ‘Cephas’ ra. (‘Cephas’ ta be amo Atarara.)” ainge Iesu na ena.

Iesu na embo Philip te Nathanael te um-bunu ambo ambo ea

43 Eto iji nei Iesu na enda Galilee ta pam-basi ue embo Philip tambuto, “Na amboambo ejo.” ainge ena. 44 Eto Philipamo Andrew te Peter te amita da vahaiBethsaida avo embora. 45 Eto Philip naembo Nathanael tambuto ke einge ena,“Eto Moses te peroveta te aingeto enanata ke kaitie embo vahai puvuresuja aingeijie kajea avo tambera amo da Nazarethembo Joseph amita meni Iesu avo tam-bera,” ainge enu, 46 Nathanael na, “DaNazareth amo sapura rate do eto ari javo-toho amo puvurou?” ainge enu Philipna, “Huma, ki.” ainge enu Iesu ta degipahuo. 47 Iesu na Nathanael puvuto erehua avo kito ke einge ena, “Embo puvutoere hua amo Israel embo be ra eto amitake sokova irae.” ainge enu, 48 Nathanaelna ingito, “Ate poekari embo umo naingeeto na kiarire?” ainge enu Iesu na eingeena, “Eto Philip na umo jage ae kiti ta umoi junga susu utumota mite kena,” aingeenu, 49 Nathanael na ke einge ena, “AtePoekari Embo, umo God ta Meni be Israelembo ta King ra.” ainge enu, 50 Iesu na,“Nanena umo i junga susu utumota mitekena avo etene ingea avoeto na ke be ijieamomo erete? Eto avo pere mane rate arisovera neite neite kesoa,” ainge, 51 eto ke

nei enana ta degi einge ena, “Na ungotadegi ke be na erena, Utu pe hirikau Godta anera na Embo ta Meni ta degi bearakobitarako, ainge ue pahurou kesova.” aingeena.

2Da Capernaum ta jimbari pondo ea

1Eto iji three amita ambota da Cana endaGalilee amita jo ta jimbari ta pondo asi uoIesu ta e na pondo ta pambuna. 2 Eto Iesute amita ambotani te avo oru eo pambutomitio, 3 pondo ta ‘wine’ avo embomeni naindio irae enu Iesu ta e na meni ta degipuvuto, “Wine irae etija.” ainge enu, 4 Iesuna, “Pamone, umo do eto nau degi ta keere? Naupure ari iji puvuraera,” ainge enu,5 amita e na pondo simba ari embopo tadegi ke einge ena, “Ungo amita ke tapa doaisuja avo agi evu,” ainge ena. 6Eto Judea tautu te ingeni te egerekari ovu pepeni tapa 7atara na ari amo teka 100 litres vahai vahaiaingemitinu, 7 Iesu na kito pondo simba ariembopo ta degi ke einge ena, “Ovu pepeniei ta umo overekevu pevitore,” ainge enuumo timbuto ovu jo ta overekeo pe inonoenu, 8 Iesu na, “Umo avo timbuto umbutopambuto pondo mamo ta ikevu,” aingeenu, 9 umo avo timbuto pambuto pondomamo ta ikeo umo amo ‘wine’ enu umbutoindina. Eto ‘wine’ amo nainge eto puvunaamo pure embopo na kia te pondo mamona kiae avoeto pambuto jimbari singa tadegi ke einge ena, 10 “Pondo iji te amo‘wine’ javotoho avo kiti indiore inono eoiambota ‘wine’ sapura amo indiora te inena‘wine’ javotoho ambota ikete ere inderaerevira.” ainge ena. 11 Eto ari emo Iesu tavasiri te sovera te amo itikari ta da Canaenda Galilee jo ta ena. Eto ari aravo Iesu naharikenu amita ambotani na Iesu ta soverado aingere avo kito ke be ea.

12 Eto amita ambota Iesu na amita ete namei kamei te ga da Capernaum tapambuto iji heriso mitia.

Iesu na Temple jo ta embo kurumbena.(Matthew 21:12-13, Mark 11:15-17, Luke

19:45-46)13 Eto Judea ta jarukari pondo auvitinu

Iesu na da Jerusalem ta pambuto 14 templejo ta toreto embo na o ‘cow’ te o ‘sheep’te di dipo te aingeto pure ari gaga tatetembeto koro na mine omba ue mitio

Page 113: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

John 2:15 110 John 3:21puvuto kito, 15 esi era erari amina enaamina umbuto kurumbenu o ‘cow’ te o‘sheep’ te tapa joru temple toto pahuo koroombari embopo ta koro avo teto osirikenuenda ta benu gaga jigito haperekenu, 16 didipo ombari embopo ta degi ke einge ena,“Donda erevi tapa umbavu pambai. NauMama ta bande erevi ungonamine ombutoumbari bande mane aisova.” Ainge enu,17 Iesu ta ambotani na ke matu kajari avohotembea, ke amo erevira, “Na no bandeosa asona amina jo nau enetasuja.” 18 EtoJudea embomeni na taekasi ke einge ea,“Umo embo amuta sovera na ke agi ueembo ere kurumbite, avo amita hajire ejokiore.” Ainge eo, 19 Iesu na ke mine eingeena, “Aravorate erevi aisona, temple ereviaimbavonanena iji 3 ehako jigono erasuja.”ainge enu, 20 Judea embomeni na ke eingeea, “Temple erevi gerikitiore jua tapa 46irae ere ova te inena iji 3 amita jo tagerikaote?” 21 ainge ea te Iesu na amitahamo avo temple ke ena. 22 Eto Iesu naambuto vasiri te erasuja amita ke te tapaena avo ambotani na hotembeto God ta kekajari amite tapa ke be ea.

Iesu na embo ta jo ta hotembari avo kina23 Eto Iesu na jarukari pondo iji te da

Jerusalem tamitie ari neite neite unu emboisapamane na kito Iesu ta javo ke be ea.24 rate Iesu na embo ta jo matu kina avoetotumota be ae. 25 Eto Iesu na embo ta jota hotembari do aingere amo embo nei tadegi eto ingaera amita be amo umo matuere kogua avoeto.

3Iesu na embo Nicodemus ga ke mine ara ea.

1 Eto Pharisee ari embo vahai Judeata embo okose javo Nicodemus 2 aminamumete puvuto Iesu ta degi ke einge ena,“Ate Poekari Embo, umo ari neite neiteere oa amo embo na eonga mane aetera teGod na hondate uei eoa avo eto umo atepoekari embo God na ikenu puvura.” aingeenu, 3 Iesu na ke einge ena, “Na no degita ke be erena, embo God na au e na ehaingarako aisuja, te ainge ae amo God ta titijigari degi amo mane kesuja.” ainge enu,4Nicodemus na ke mine einge ena, “Embopeni amo amita e na naingeto ingau? Amoe ta oti ta ehako torau ingaute?” ainge enu,

5 Iesu na einge ena, “Eto embo na umo teAhihi te na e ta oti ta eha bearako aisujate ainge ae amo God ta titi jigari degi aita mane torasuja. 6 Eto bisi na ingasoraamo bisi aisuja eto ahihi na ingesora amoahihi aisuja. 7 avoeto ke erena avo umoGod na au meni isapa sira ao eha ingarakoasora avo umo ingito jeneki honeki maneasoa. Ari amo einge ra. 8Pisara amo naingepuvuto ere hoi eto nainge ere pahoi amoumo kiae rate asavi avo ere ingihea aingenombo eto embo ahihi na ingasuja amoainge aisuja,” ainge enu, 9 Nicodemus na,“Ari emo naingeto ari re?” enu 10 Iesu nake einge ena, “Umo Israel ta ate poekariembo rate ari emo ereona emo umo kiaerete? 11 Na no degi ta ke be erena, dagotakiari avo ungota degi ere harikitora etodagota titi na do kiora avo ungota degi ereharikitora te ungo na dagota ke ingari ujeae ra. 12 Eto na enda ta ari ke erena amoungo ingae avoeto Utu ta ari ijirono ungomane ingesova. 13 Eto embo nei amunaUtu i ta pambae rate Embo ta Meni Utu ita iriuja amina enda ta puvija 14 Eto Mosesna ojaga tambu ta mitie o koso o i atahuta teto jiginu bitinu embomeni na kito kebe ea ainge nombo Embo ta Meni jigorobitou embomeni na kito 15 ke be eto vasiridaroho umbasuja. 16 Eto God na enda osapeni vahai eto amita Meni avo vahai ikenuenda ta puvuna, avo embo amuna ke beaisuja amo mane amburesuja te vasiri tedaroho iresuja. 17 Eto God na amita Menienda ta ari sasapura avoeto tau irae ajaikae rate amina enda orekaja ikena. 18 Etoembo amunaGod taMeni ke be aisuja emboamo God na au amita ari sapura ta minehajire mane ikau kesuja. Eto embo amunaGod ta Meni ta javo ke be ae aisuja amoGod na amita ari sapura ta hajirematu ikaukesuja. 19 Eto God na hajire ikau kesujaamita ke be amo erevira. God ta usasamatuenda ta puvuto mitia avo embo na uje aeue enana ta ari sasapura avoeto mume tairesi uje ere ora. 20 Eto ke erena emo emboamuna ari sapura ue usasa oju ue tiumbetopambasuja amita be amo amita ari sapuraavo usasa na harikeuja eto 21 Embo amunake be ijie iriuja amo God ta hondateari naari tapa euja avo embo ta titina kiora usasata pambuja.”

Page 114: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

John 3:22 111 John 4:22Eto iji tutumota John na Iesu harikena.

22 Eto amita ambota Iesu na ambotani gaenda Judea jo ta isa ue embomeni bapataitounu 23 John na da Aenon da Salim engitiumo isapamane ai ta embomeni bapataitoena 24 amo John tipura ta ikae kiti ta ena.25 Eto John ta ambotani te Judea embovahai te aingeto donda egari eto hamote ingeni te egeora amita otohu ari take avo kaseo irae enu, 26 pambuto Johnta degi ke einge ea, “Ate Poekari Embo,embo vahai umo Jordan ovitiho ta umote mitei harikete kogora amina embomenibapataito oi embo isapamane amita degiere pahora.” ainge eo 27 John na ke eingeena, “Embo ta uje na mane umbuto eorate God na Utu ta ikeoi umbuto eora. 28 Etoungo ke matu ijione ingiova amo na Judeata hondate ari embo Keriso manera te naamita embere katari embora. 29 Kakaraamo singa amita jimbari be ra eto amitanamei na jimbari embo ta ke ingito tungajavotoho euja ainge nombona ke avo ingitotunga javotoho be ere ona. 30 Eto emboamina peni aisuja eto na isapa aisona

Utu i ta eto puvurari Embo amo peni be ra31 Eto embo Utu ta eto puvurari amo

embo tapa nembari ra. Eto embo endata ingari amo enda ta ari eto enda ta keavo euja. 32 Eto embo Utu ta eto puvurariamita ke te ari te do ingari eto do kiari avohande euja te embo isapamane na maneingiora. 33 Rate embo amuna amita keingiuja amo God ta ari avo ke be euja 34 EtoGod na Embo amita ikari puvurari amitadegi Ahihi Otohu ikeoi jo eneteoi God take be avo hande euja. 35 Eto God Mamona amita Meni osa euja avoeto ari tapaMeni ta ingeni ta iketo touja. 36 Eto emboamunaMeni ke be aisuja amo vasiri darohoumbuto iresuja te embo amuna Meni ke beae aisuja amovasiri darohomaneumbasujate God ta tumo avo amita hamo ta darohoiresuja.”

4Iesu na enda Samaria pamone ga ke ena

1 Eto embo isapamane Iesu ambo ambouo bapataito eo John ta ambotani nembenaavo Pharisee embomeni na ingia 2 (RateIesu na bapataito ae rate ambotani na ba-pataito ea.) Eto Pharisee embomeni na

Iesu ta ambotani isapamane ea amita duruavo ingia avo Iesu na kito 3 enda Judeatoto enda Galilee ta pambuna. 4 Eto endaGalilee ta pambasi pambuto enda Samariaorohuta pambuto 5 da Sychar Jacob nameni Joseph ta enda ikena amita engiti6 Jacob ta umo timbari hoto ai puvuna, etoiji 12 o’clock unu degi koso avoeto janguindesi umo timbari hoto engitita arum-beto mitinu 7-8 amita ambotani indari um-basi da jo ta pahuo enda Samaria pamonevahai amo umo timbasi puvunu Iesu nakito pamone ta degi, “Na umo timbuto ikeindone,” ainge enu, 9 Pamone amina kemine einge ena, “Ke umo do ere. Judeaembomeni na nango Samaria embomenimane umoro eora te inena nane umo tim-buto ikana ke ere?” ainge enu, 10 Iesu nake einge ena, “Eto inena God ta hande teeto embo amuna no degi ta umo indesipenunu eria avo kiaetea amo inena darohoirari umoavopenunuetoumbaetea,” aingeenu, 11 Pamone amina ke mine einge ena,“Embo, no umo timbari ovu irae eto hotoemo tu be ta avoeto naingeto inena darohoumo timbuto nau ikao? 12 Nangota mamaJacob te amita meniundi te o te aingeto in-dito umo hoto emo nangota ikarira te umodagota mama Jacob nembari rete?” aingeenu 13 Iesu na ke einge ena, “Eto emboamuna umo erevi indesuja amo ehako umoujeje aisuja, 14 rate umo nanena ikasonaamo indou ambota ehako umo ujeje maneaisuja te amita jo ta kuru vivitie vasirite daroho iresuja.” ainge enu 15 pamoneamina, “Embo, umo erea avo ikao indonoumoujejemane ai, eto na umoujeje ururouehako ei umo timbasi mane puvuresona.”ainge enu, 16 Iesu na, “Pambuto no ivu jageejo puvuroi,” ainge enu 17-18 Pamone am-ina, “Ivu nau irae,” ainge enu Iesu na, “Kebe erea no iponematu tapa 5 rate vahai ehaumoga mitia amo ivu no manera avoetoivu no irae ke erea amo ke be ra.” Aingeenu 19 Pamone amina, “Embo, nane umoere kogona amo perovetara, 20 te dagotamamamane na tiri ei ta God jakeka ereijiaetera te ungo na da Jerusalem ai ta Godjakeka ara ke eova.” Ainge enu, 21 Iesu nake einge ena, “Pamone, umo ke nau avo kebe ejo. Iji puvuto ere hua emo tiri ei eto daJerusalem ai ta GodMamo avomane jakekaaisora te amo eingera. 22 Ungo Samaria

Page 115: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

John 4:23 112 John 5:2embomeni amo God kiae rate teho jakekaeova te nango Judea embomeni na Godkogue jakeka eora eto God na Judea endata eto embo tapa orekasuja 23 Eto iji matupuvuto mitia emikote embomeni na jo teahihi te ke be te naMamoGod jakeka aisoraamo God na jakeka be aravo ingito osaaisuja. 24 Eto God amo Ahihi avoeto embona ke be te ahihi te na jakeka ara uje ereua.” Ainge enu, 25 Pamone amina ke eingeena, “Na kogona amo Keriso, ungotenauhondate ari embo amo puvuto ke tapa auingesora,” ainge enu, 26 Iesu na, “Embopuvurosuja ke erea embo amo umo te keeria, embo amo namora,” ainge ena.

27 Eto ke ainge ijinu Iesu ta ambotani naegerembeto puvuto Iesu pamone amiga keijie mitinu kito ti kakambukea te do ujeeto pa amiga ke ere ijina avo eto ingaetoa. 28 Eto pamone amina amita umo tim-bari ovu tonu benu da ta tutuveto pam-buto amita embomeni ta degi ke eingeena, 29 “Embo vahai puvuto mitia eminaari nau tapa do eona avo hariketei ingenaavo Keriso rete pambuto kivu.” Aingeenu, 30 embomeni na da ta eto kesi pahuo,31 ambotani na Iesu indoja uje eto ke eingeea, “Ate Poekari Embo, umo indari ereviumbuto inda,” ainge eo 32 Iesu na eingeena, “Indari nau degi ta mitia amo ungokiaera,” ainge enu, 33 ambotani na ke ungoeongamine ara eto einge ea, “Embo amunaindari iketere indei?” Ainge eo, 34 Iesuna ke einge ena, “Indari nau amo na ikariembo amita pure ana uje eto ikena avoano irae aisuja. 35 Eto ungo ke eova amo‘hariga 4 irae au donda be gasa aisuja avokahumbeto be umbasora’ ainge eova teungota degi erena, ungo pure poeto kivu,matu gasa eto giroro eto kahumbari inonoetija. 36 Eto be umbari embo na amitamine matu uhue harau ta ikitie vasiri tedaroho iresuja. Avoeto be urari embo te etoumbari embo te ainge eto tunga javotohoere ora. 37 Eto timu hatirari ke erena amoke be ra, embo nei be ureuja eto embo neiamo be kahumbeuja, 38 Eto na ungo embonei ta pure ta iketene be ere kahumbitova.Amo embo nei na pure ngahia ena te ungona pure tamine avo ere uhova.” 39Eto endaSamaria da ai ta mitiaetera amina pamoneamita ari tapa avo Iesu na harikenu pa

amina ingina avo enu embomeni na ingitoIesu ke be 40eto puvuto Iesu avo embomeniamiga iroja uje eto penunu eo iji heriso Iesuna da ai mitie ke ijinu 41 embomeni isapa-mane na Iesu ke be ea. 42 Eto embomeni napamone amita degi ke einge ea, “Nango keno ete ingera avo pere mane rate amita peta ke ei ingito amo enda ta orekari embo bera ainge ijie ke be erera.”

Eto Iesu na embo okose ta meni enu kon-dena

43 Eto Iesu na iji heriso irae enu endaGalilee ta pambuna. 44 Eto Iesu na keerevi matu ena, “Da vahai embo na Godta peroveta asuja amo da vahai embomeniamita na mane osa aisora.” ainge ena,45 rate Galilee ta puvunu Jerusalem pondota ari neite neite enu avo embomeni na kitopuvuto mitio Iesu puvunu kito pekea.

46 Eto Iesu na da Cana enda Galilee ai taumo enu ‘wine’ ena da ai ta ehako puvutomitinu 47koto umbari embo okose na amitameni avo da Capernaum ta mitie amburesapura be umbuto amburari ahumpa beunu puvuto (Iesu da ta puvurari ke ingitopuvuto) Iesu ta degi meni kondaja penunuenu 48 Iesu na ke einge ena, “Umo tehona ke be mane asoa te vasiri te ari neiteneite avo kiti kesi uje ere oete?” ainge enu,49embookose amina, “Embo, naumeni am-buresi ere ua avoeto sausau ungote pam-basira,” ainge enu, 50 Iesu na, “Umo oengapambu, no meni matu eretija,” ainge enu,51 embo amina Iesu ta ke avo tumota uedegi ta pahunu amita bande ta pure embovahai na puvuto degi ta tambuto, “Nomenimatu eretija,” ainge enu 52 ingito ke eingeena, “Iji deina eretei.” ainge enu, “Iji matuamita ture 1 o’clock amina hamo beverejamo etija,” ainge enu 53 embo amina Iesuna amitameni eraja ke ena amo iji 1 o’clockunu ke ena avo hotembeto embo amite etoamita bande vahai embomeni te aingetoIesu ke be ea. 54 Eto Iesu na enda Judea taeto pambuto Galilee eto orohuta hajire neiena eto nei erevi ena.

5Iesu na Umo ireremba javo Bethzatha ai ta

embo vahai enu kondena.1 Eto amita ambota Judea ta pondo iji

nei Iesu na da Jerusalem ta aumite pam-buna. 2 Eto da Jerusalem ai ta o ‘sheep’ tatorari huga pe amita engiti ta embo ta umo

Page 116: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

John 5:3 113 John 5:36ireremba amo Judea ta ke na Bethzathake eora amo arara tapa 5 amina umo amojoekari 3 eto popora embo titi vahaikari etoutu ihirari eto ingenimeni amburari aminaarara ai ta mitie umo simba ere uatera.4 Avo God ta anera na beto umo enu vasiriunu popora embo vahai amina kiti umo aita sorueto beto kuteto kondena 5 Eto embovahai ai sereketomitina amita ambure um-buna amita jua tapa 38 6Avo Iesu na amitaambure iji koso mitiaetija avo kito, “Umokondasi uje ere oete?” Ainge enu, emboamina ke mine einge ena, 7 “Embo, naumbuto umo ta ikari embo irae avoeto umota pahuore embo nei na na seniketo umota beuja,” ainge enu, 8 Iesu na einge ena,“Umo ereto no evari besi umbuto pambu.”ainge enu 9 embo amina kondeto amitaevari besi umbuto pambuna. Rate janguindari iji te ari erevi ena, 10 avoeto Judeaembomeni na embo kondena amita degi keeinge ea, “Umo jangu indari iji te no evaribesi umbuto ere pahoa amo ke pepeni erepoikitoa,” ainge eo, 11 embo amina ke mineeinge ena, “Ke be rate na etei kondetenaembo amina etei evari besi umbuto erepahona,” ainge enu, 12 enana na, “Emboamuna etei umbuto ere pahoe?” aingeijio, 13 Iesu na embo isapamane ta orohutapahunu popora embo kondena amo kiaeena. 14 Eto ambota Iesu na popora embokondena avo temple jo ta kito ke einge ena,“Umo kondetea te no ari sapura tapa avotojo. Eto no ari sasapura tapa toae amo ha-jire ngahia be no degi ta puvuresuja,” aingeenu, 15 embo amina egerembeto pambutoJudea embomeni ta degi, “Na Iesu na eteikondetena,” ainge ena.

16 Eto Iesu na jangu indari iji te ari neiteneite ena avo eto Judea embomeni na Iesuta degi pambuto ke ngahia eo, 17 Iesu na kemine einge ena, “NauMamana iji tapapureeuja avoeto na ainge ereona.” ainge enu,18 Judea embomeni na jangu indari iji te kepepeni poekena avo peremane rate Iesu naGod amo amita Mamo eto Mamo ga inonoke ena avoeto naingeto taro amburesujaavo degi jombure ea.

Iesu amo God ta Meni be ra19 Eto Iesu na enana ta pehumba ta ke

mine avo einge ena, “Na ungota degi kebe erena, Meni na eonga mane euja teMamo na do euja avo Meni na kito euja

avoeto Mamo na do euja amo Meni te tapaeuja. 20 Eto Mamo na Meni osa ue amitaari tapa amo eoi kiuja. Eto au Meni navasiri sovera te aisuja amo ari eha ere onaeingeko mane avo ungo na kito haha puhaaisova. 21 Amita be amo embo ambuvu-jekari Mama na au vasiri te erasora aingenombo Meni na amita uje na siriketo auvasiri te erasora 22 Eto Mamo na embo taari sasapura siriketo hajire mane ikeuja teembomeni na God Mamo amo Otohu keeora ainge nombo God ta Meni Otohu keara God na eoi Meni na ari sasapura tahajire siriketo ikeuja. 23 Rate embo aminaMeni otohu ae eora ainge nombo Meniikari Mamo avo otohu ae eora.

24 Eto na ungota degi ke be erena. Emboamuna nau ke ingito na ikari embo avo kebe ijie tumota ere ua amo irari darohomatuumbuto iresuja amo amburari ta eto eretoamita ari sasapura ta hajire mane kesuja tetiumbetei vasiri te daroho mitia.

25 Eto ungota degi ke be erena, iji puvijaamo matu puvija amo embo ambuvujekarina God Meni ta ke avo ingito be ingesoraamo vasiri te erasora 26 Amita be amoMamo amo vasiri ta susu avoeto Meni amoetei vasiri ta susu ere ua. 27 Eto amo Embota Meni avoeto etei ari sirikari ta embopeni etija. 28 Eto ungo ke erevi ingihejopapa mane aisova te embo amburari naEmbo amita ke ingihe use toto ereto 29 Arijajavotoho embomeni na vasiri te darohoiresora te ari sasapura embo avo hajire ikaukesora.

Iesu ta ari harika ari Embora30 Rate na eonga ari inono aera te ari

erevi naingeto sirikasona avo eoi ingitoeona te nau uje na mane eona te na ikariembo ta uje avo pere eona avoeto embo taari sirikasona amo ke be na pere aisona.

31 Eto ari nau deire avo na eonga harika-sona amo ke be mane ra. 32 Te ari nauharika ari Embo neimitia amina harikasujaeto na kogona amo Embo amita harikariamo ke be ra. 33 Eto ungo na John ta keingora iketeve pambuto amita ke avo bepere ingihara. 34 Rate embo na na orekarita ke avo ae rate ungo God na orekasujaamita ke avo erena. 35Eto John amo ungotahorivo ijimbeto usasa ikari embo avoetoungo usasa iji isapa kito tunga javotohoeova 36 te ke nau amo peni John ta ke amo

Page 117: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

John 5:37 114 John 6:23

isapa ra. NauMamananane pure ana ikenaavo ururono embomeni na kesora avoetona ikari Embo amo nauMama avo embo nabe kesora. 37 Eto nei amo nau Mama, naikari Embo, amina na amunure avo ungotadegi eoi mane ingiova eto amita ke avoungo ingiova te amita hamo avo do aingereamo ungo kiae ra. 38 Eto God na amitaMeni iketei puvija avo ungo ke be ae avoetoamita ke avo ungota jo ta irari uje aera.

39 Eto ungo God ta ke kajari avo iji tapaeteketo kogue vasiri daroho ai ta umbasieova te God ta ke kajari amina na amunureavo harikeuja, 40 rate ungo vasiri darohoumbasi nau degi ta puvurae eova. 41 Naembo peni ke ijie ungo na na osa ana keaera 42 Eto na ungota jo amo na kogonaungo God osa ae embopora. 43 Eto nanau Mama ta javota puvena te ungo na napekaera eto embo nei na tohota javo tapuvuraetija amo ungo na pekaeteva.

44 Eto God vahai amina ungo javotohoretemo sapura re avo ere kogua te amoungo be hotembae ue embo nei na ungojakeka ara uje isapamane eova avoeto ungonaingeto God ke be avo. 45Ungo nane GodMamo ta tombu ta pehumba eona manehotembasova te ungota embo vahai Mosesavo ungo tumota eova embo amina ungoMamo ta titi ta pehumba aisuja. 46 EtoMoses na ke kajena amo namo avoembokajena te ungo Moses tumota ue namo tetapa tumota aeteva 47 rate ungo Moses take kajari avo ke be ae eova avoeto ke nauungo naingeto ke be avo?” ke ainge Iesu naonde katena.

6Iesu na embo 5,000 unduna(Matthew 14:13-21, Mark 6:30-44, Luke 9:10-

17)1 Eto emita ambota Iesu na umo javo

Galilee (amita javo nei Tiberias) avo em-buto ovitiho ta pambuto mitie ari neiteneite ue embo kokondekena 2 avo kesi em-bomeni isapamane na ambo ambo ue pu-vuo 3 Iesu na heti i ta amita ambotani gabitito arumbena. 4 Eto Iesu na ari ereviena amo Judea ta jarukari pondo ari ijipuvuto auvitinu ena. 5 Eto Iesu na ar-erembeto embo isapamanepuvutuhuokitoPhilip ta degi ke einge ena, “Ungote indari

nainge koro na ombuto umbuto embo is-apamane emo unduroro?” ke ainge ena6 amo Iesu na do aisuja amo matu kinate teho Philip ta degi au Philip na ke doau ingesi avo eto ingina 7 Eto Philip na kemine einge ena, “Ungote koro peni vahaina bread umbaetera amo embo vahai va-hai na pereto indoro inono mane aisuja.”Ainge enu. 8 ambotani nei Simon Peterta namei Andrew na einge ena, 9 “Meniisapa emina bread 5 umo o heriso, aingeumbuto puvuto mitia te inono manera,”ainge enu 10 Iesu na einge ena, “Aravorate evu embomeni tapa arumbare.” aingeenu embo tapa 5,000 te pamone te meniisasaraho te tapa enena ta arumbeo 11 Iesuna bread tapa 5 umbuto God ta degi peketoembo arumbea amita degi ikena. Eto umoo heriso amite tapa ikenu embomeni tapaindio inono enu 12 Amita ambotani ta degieinge ena, “Indari indera amita ihehe avoaija mane asova te tapa siriketo umbu-vujo.” ainge enu, 13 ihehe siriketo umbuabread amo tapa 5 rate hambija tapa 12amo ihehe na pevitina. 14 Eto Iesu na arierevi enu embomeni na kito ke einge ea,“Peroveta enda ta puvuresuja ainge ijioresimba ere ovora amore erevira,” ainge ea.15Eto embomeni na Iesu ta degi ke vasiri naeto aro enana ta king aja ke asora avo Iesuna kito umo eonga beto tiri ta pambuna.

Iesu na umo hamo ta isa ena.(Matthew 14:22-33, Mark 6:45-52)

16 Eto ture vovunu ambotani na da Ca-pernaum umo ovitiho ai ta pambasi umohora ta beto 17 e nga ta bitia eto Iesu tiri tapambuna amo puvurae enu mume sihuki-tunu 18 e nga ta pahuo pisara peni vahai bepuvuto umo piri unu 19 e nga tavitie 6 o 7kilometre ainge pahuo Iesu na umo hamota haito puvutuhunu kito oju uo 20 Iesuna kito ke einge ena, “Namora, ungo ojuavojo.” ainge enu 21 Iesu e nga ta bitoja ujeea te degi pambasi uje ea avo matu puvua

Da Capernaum ta ke kasari bande ai ta Iesuga ke mine ara ea.

22 Eto embomeni asa umo ovitiho ta toaamina iho bujenu e nga vahai be avomitinaai ta ambotani na pere bitito pahuo Iesuavo e nga ta bitae 23 kito bread india degiamita engiti ta da javo Tiberias ai ta enga nenei puvua avo Iesu te ambotani te

Page 118: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

John 6:24 115 John 6:59puverete avo kesi pambua 24 rate kiae etoe nga nei ai bitito Iesu jombure asi daCapernaum ta pambua.

Iesu amo Utu i ta indarira25 Eto pambuto Iesu tambuto ke einge

ea, “Ate poekari embo, umo nainge etopuve?” ainge eo 26 Iesu na ke mine eingeena, “Na ungota degi ke be erena, ungoGod ta ari neite neite keva avo ae rateindari peni vahai be indeva avo eto najombure ere ova. 27 Te indari amo sariaisuja avo eto ungo indari ta pure avojo,indari nei vasiri te daroho iriuja amita pureavo evujo. Eto indari avo Embo ta Meni nahande ikasi ere ua, Eto GodMamo na Embota Meni javotoho ke eria,” ainge Iesu naenu 28 Embomeni na ke einge ea, “Eto Godna dago pure do ara uje ere oi?” ainge eo29 Iesu na ke mine einge ena, “God ta pureamo erevira: God na Embo iketei puvijaavo ke be ijie tumota evujo,” ainge enu,30-31mine einge ea, “God ta ke matu kajariai ta ke einge mitia. ‘Amina bread Utui ta ikenu embomeni na india,’ ke aingekajarimitia amodagotamamamanena oja-gatambu ta mitie Utu i ta bread avo indiate inena pure do ao no hajire avo kito kebe aro?” ainge eo, 32 Iesu na ke einge ena,“Na ungota degi ke be erena, Utu i ta breadavo Moses na ikae rate nau Mama na Utu ita bread be avo ikeuja 33 Eto God ta breadbe avo Utu ta eto beto embo tapa ta degivasiri ikeuja,” ainge enu 34 “Embo, breadavo dagota degi matuainge ikejo indore,”ainge eo, 35 Iesu na ke einge ena, “Vasirite irari bread amo namora. Eto emboamuna nau degi ta huresuja amo beujamane kesuja. Eto na tumota aisuja embona mane umo ujeje kesuja 36 Eto na ungotadegi matu ijiena te ungona na titi na erekogova te na tumota ae ere ova. 37 Te Godna embo nau degi ta ikasuja amo nau degita hururoro na mane toasona te umbasona38Eto naUtu ta eto puvena amo uje nau avoaisi puvuraera te na iketei puvena Emboamita uje avo pere aisona. 39 Eto embo naiketei puvena amita uje amo embo tapa nauiketija amo nei vahaimane beto pambasujate iji kombu te ano tapa erasora. 40 Erenaamo nau Mama ta uje amo embo amunaGod ta Meni kito tumota eto vasiri darohoumbasuja amo iji kombu te ano vasiri te

erasuja,” ke ainge Iesu na ijinu 41 Judeaembomeni na ‘Na bread Utu ta beari ra’ keainge Iesu na ena avo ingito isoro ke ungoeonga ijie 42 einge ea, “Embo emita MamoJoseph ra eto amita e mamo amo ungotenakiarira te doeto Utu ta eto beari ke erei?”ainge eo 43 Iesu na ingito, “Ungo isoro keungo eonga ereva avo tovu.

44 Eto embo na eonga nau degi ta manehuresuja te God na jigito gorukau huresujaembo amo na iji kombu te ano erasuja.45 Eto peroveta na ke einge kajea, ‘Embotapa avo God na ate poekasuja’ ke aingekajari mitia avoeto embo amuna God take ingito kiari uhue nau degi ta puvuja.46 Rate embo na God ta tombu kiaera teEmbo God ta degi eto puvurari amina Godkiarira 47 te na ke be erena embo amunake be ijie tumota aisuja amo vasiri darohoumbasuja. 48 Eto na vasiri daroho ta breadra, 49 te ungota mamamane na ojagatambuta mitie bread Utu ta eto beari avo indiate irae ambuvujekea 50 te bread Utu ta etobeari erena emo indito mane amburesora,51 te bread vasiri te Utu ta eto puvija keerena amo namora eto embo amuna in-desuja amo vasiri te daroho iresuja. Etobread ikasona amo nau bisi avo enda taembomeni vasiri te irora ikasona,” ke aingeIesu na enu, 52 Judea embomeni na tumoue ke ungo eonga eto einge ea, “Do etoembo emita bisi ikau ungotenane indoro?”ainge eo, 53 Iesu na ke mine einge ena,“Eto ungo ta degi ke be erena. Embo taMeni ta bisi te sasaga te indae aisova amoungota degi vasiri mane iresuja, 54 te emboamuna nau bisi te sasaga te indesuja amoembo amita degi vasiri te daroho iresujaavoeto iji kombu ta jigono erasuja. 55 Amonau bisi te nau sasaga te amo indari beavoeto, 56embo amuna nau bisi te sasaga teindesuja amo na embo amita jo ta iresonaeto embo amo jo nau ta iresuja 57 Ke amoerevira, nau Mama vasiri te na na iketeipuvuto amita degi vasiri ere uhona aingenombo embo amuna na indito nau degi tavasiri umbasuja. 58 Eto bread Utu ta etobeari erena amo ungotenau mamamanena indito ambuvujekea ainge mane ratebread erevi indesuja amo vasiri te darohoiresuja.” 59 Ke ainge da Capernaum kasaribande ta enu

Daroho irari ta ke amo Iesu ta degi mitia

Page 119: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

John 6:60 116 John 7:2460 Ingito amita ambotani nei uhoho na

einge ea, “Ke emo sapura be avo ere in-gihera avoeto embo na naingeto ke ereviambo ambo aro?” ainge 61 tumo te tapa eaavo Iesu na kito ke einge ena, “Eto ungoke erena avo ingito tini kambari ere ovete?62 Embo ta Meni na beari degi ta bivitirouungo kito do hotembavo? 63 Eto bisi nanei domane ikeuja te Ahihi na vasiri ikeujaavoeto na ke erena amo ahihi te vasiri teamita ke avo erena. 64Rate ungo nei uhohona ke be ae eova.” Ainge Iesu na ena amitabe amo Iesu ke be ae embopo eto embo neiIesu ta jenge indesuja embo amo Iesu namatu itikari ta kina. 65 Eto ke nei eingeena. “Avoeto ungota degi ke matu ijienaamo embo na mane nau degi ta huresujate God na au huresuja ainge ijiena.” 66 Etoke ainge ena amikote ambotani nei uhohona Iesu ambo ambo ae toto ungota uje tapambua. 67 Eto Iesu na ambotani 12 tadegi ke einge eto ingina, “Eto ungote tapapambasi uje ere ovete?” ainge enu 68SimonPeter na einge ena, “Bada dago umo totoamuta degi pambaro? Vasiri daroho irarita ke avo inena hande oe 69 ke be ereraeto umo God ta Embo Otohu be avo dagoere kogora,” ainge enu 70 Iesu na ke eingeena, “Nanena ungo 12 avo siriketo uhana teungo vahai avo Satan ta tohora.” Ainge ena71 amo embo Simon Iscariot ta meni Judasamo ambotani 12 ra te Judas amina isoroembo ta harikasuja avo eto ena.

7Iesu na da Jerusalem pondo ta pambuto

embo ate poekena1 Eto iji amita ambota enda Judea em-

bomeni na Iesu taro amburoja ke eo Iesu nakito enda Galilee ta isa ena. 2 Eto Judea tapondo javo Horoma Pondo auvitinu 3 Iesuta ambo jimbi na Iesu ta degi ke einge ea,“Inena degi erevi toto Judea enda ta pamb-uto no ari neite neite avo ao no ambotanina kiorote? 4 Eto embo amuna nomboaisi uje aisuja amo mane ondikari na aetijaavoeto embo tapa ta titi ta ari no avo aosigeto peni vahai ururou titi na koguroroembo peni aisoa,” ainge ea 5 amo Iesu taambo jimbi na Iesu tumota ae avoeto keemo eo, 6 Iesu na ke mine einge ena, “Ijinau amo puvuraera te ungota iji amo inonobe ra. 7Eto enda embomeni na ungota degi

tumo ae rate nanena enana ta ari sasapuraharikeona avoeto nau degi ta tumo eora.8 Avoeto ungo pondo ta pambuvujo, etonau iji puvurae avoeto na eha pondo tamane pambasona.” ainge enu

Iesu na pondo ta pambuna9-10 Namei kamei pahuo enda Galilee ta

mitimite embo na kiora ondiketo titihata kiae pondo ta pambuna. 11 Eto pondoue Judea embomeni na Iesu puveite puvu-raere avo kesi jombure ea. 12Eto embomenina eonga eonga toruketo embo nei na ku-mumu ke na, “embo amo javotohora,” keijio embo nei na, “embo amina embo sioumbei ere pahora” ainge ea 13 amo Judeata embo okokose oju ue ke araha ta aeondikari na ea.

14 Eto Iesu na pondo orohuta puvutotemple jo ta toreto embomeni onde katit-inu 15 Judea embomeni na kito haha puhaijie ke einge ea, “Embo emo school kiaerate naingeto book ere etekitei,” ainge eo16 Iesu na kito ke mine einge ena, “AtePoekari nau emo na ikenu puvua Emboamita ate poekari ra te nau hotembari naaera, 17 te embo amuna God ta uje avoaisuja embo amina ate poekari nau amoGod ta degi eto puvurari rete nau degi taeto puvurari re avo be kesuja. 18 Eto emboamuna amita hotembari na embomeni atepoekasuja amo embomeni na kito embopeni ke ijie jakeka ara aisuja rate emboamuna ikari embo avo embomeni na jakekaara ke hande aisuja amo ke sokova namanehande aisuja te ke be na pere aisuja. 19 EtoMoses na ke pepeni ikenute ikae re? Etoikena te ungo tapa na poekeova te do etona tavo amburona uje ere ove?” ainge enu20 embomeni na, “Umo ahihi sapura na jota torari ra. Embo amuna umo taisi erere?”ainge eo 21 Iesu na ke einge ena, “Na arivahai jangu indari iji te etena avo ungonakito ke isapamane ereva te erevi hotem-bevujo 22 Eto Moses na ando kakamba avaena (ari amo amina itikae rate ungota ohihimamatu na itikari ra) Eto ari amo ungona jangu indari iji te eova. 23 Eto na keerena amo ungona Moses ta ke pepeni agiue jangu indari iji te embo ta andokakambaeova ainge nombo na jangu indari iji teembo ta ando javotoho uena avoeto ungodo eto nau degi ta tumo ere ove? 24 Eto

Page 120: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

John 7:25 117 John 7:53ungo embo ta ari javotoho rete sapura reavo titi na kogue pe petiki emina ke re eovate jo na aera,” ainge Iesu na ena.

Embo emo Keriso be rete avo ke kasea25 Eto iji amikote da Jerusalem em-

bomeni na ke mine ara eto einge ea. “Etoembo tasi uje ere ora emo erevi rete o erevimanere? 26 Eto embo emina ke eria tetaekae eto nei do ae rate embo okokose naembo erevi Keriso be ere hotembiterete?27 Eto embo emita puvurari degi amo un-gotena kiarira te Keriso be simba ere ovoraavo puvuraetija amo ungotena amita pu-vurari degi avo mane kiaetera.” Ke aingeembomeni na ea.

28 Eto Iesu na temple jo ta embomeni tadegi ate poekitie ke vasiri na eto einge ena,“Eto ungo na kiarira eto na naingeto pu-vena amoungo kiarira eto na uje nau eongana puvurae rate Embo vahai na iketei pu-vena amo ke be rate Embo amo ungo ki-aera te 29 Embo amina na iketei puvenaavoeto Embo amo na kiarira,” ainge enu,30 embomeni na ingito andito umbasi ea teamita iji puvurae avoeto God na taekenutoa. 31 Te embomeni nei uhoho ai ta mitiaamina Iesu ke be ijie ke einge ea, “EtoKeriso na puvuto ari neite neite aisuja keeora amo Keriso erevira.” Ainge ijio

Temple ta police na Iesu umbasi pambua32 Ke peni vahai be enu Pharisee em-

bomeni na ingito temple ta police na Iesuumbuto tipura ta ikara eo pambua.

33 Eto Iesu na ke einge ena, “Na ungoteiji isapa mitima na ikena Embo ta degiehako egerembeto pambasona 34 Eto ungona jombure eto tambae asova amo na pam-basona degi amo ungo mane pambasova.”Ainge enu, 35 Judea embomeni na ingito kemine ara ijie einge ea, “Embo emina pamb-uto mitirou mane tambara ke eria degi modavorami erei? Eto Judea embomeni Greekenda nei nei ta pambuto iriora ai pambutoate poekasi ereite? 36 Eto ‘na pambasonaamo ungo na jombure etomane tambasovaeto na pambasona degi amo ungo manepambasova’ ainge eria amita ke be modeirami erei?” ainge ea.

Eto Iesu na daroho umo ikasi ke ena.37 Eto pondo iji tutumota pondo iji peni

puvunu Iesu na ereto heteto ke vasiri naeto einge ena, “Eto embo amuna umo ujeje

ururou kito evujo nau degi ta huroi. 38 Etoembo amuna na tumota ere oi avo evujohurou umo ikano indoi. Eto God ta kekajari ta einge mitia. ‘Amita jo ta umo kuruna bitarako eto vasiri te daroho iresuja.’ ”ke ainge ena 39 amita ke be amo Iesu napambuto Mamo ta usasa ta toreto AhihiOtohu ikau puvuto Iesu ke be ea embomeniamita jo ta torasuja amita ke avo ena.

Eto Embomeni na Keriso amunure avo ketaimbea

40 Eto embomeni nei uhoho na ke avoingito einge ea, “Eto embo emo perovetasimba ere ovora vahai avora.” ainge ijio41 embo nei na, “Embo emo Kerisora.”ainge ijio embo nei na, “Keriso simba ereovora amo Galilee embo na mane aisuja42 te David ta ahije vahai David ta da Bethle-hem embo na Keriso aisuja ainge God ta kekajari ta mitia” ainge ea 43 amo embomenitapa amita hotembari vahai na ae ratehotembari tunga eonga eonga na ea 44 Etoembo nei uhoho na Iesu umbuto tipura taikasi uje ea te enana ta ingeni amo Iesu tahamo ta ingeni jujurukae.

Judea ta embo okokose na Iesu ke be ae ea45 Eto temple ta police na egerembeto

priests pepeni te Pharisee embopo ta degipambuo ke einge eto ingia, “Ungo do etoIesu umbuto puvurae eteve?” ainge eo46 Police na ke mine einge ea, “Eto emboamina ke ainge ae ingae pekota ke javotohoeria.” ainge eo, 47 Pharisee embo na ingitoke einge ea, “Eto ungote tapa embo amitake ingihe ere pahove? 48 Eto ungo kogovaamo kiari embo pepeni te Pharisee embote na embo avo ke be aera. 49 Eto tumososou embopo amina embo amita ke ingihemitera amina Moses ta ke pepeni avo kiaeue ere pahora amo God na hana kiari ika-suja.” ainge eo, 50 embo vahai NicodemusIesu ta degi kiti pambuna amina ke eingeena. 51 “Eto embo ta sapura deire avoganoka eto ingae teho sio umbasora amoungotenau ke pepeni Moses na kajena amoainge rete?” ainge enu, 52 Pharisee em-bomeni na ke mine einge ea, “Umo te tapaGalilee embo rete? Umo eonga eteketo ki.God ta peroveta tapa amo da Galilee ta etomane puvuora,” ke ainge 53 eto embomenisisiketo pambua.

Page 121: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

John 8:1 118 John 8:308

Viro pamone jigito puvua1 Eto Iesu na tiri javo Olives ta pamb-

uto evunu 2 iho bujenu egerembeto templeta pambunu embomeni amita degi puvuoarumbeto ate poekitinu 3 Enana ke pepenikiari embopo te Pharisee embomeni teaingeto pamone vahai avo tiha unu kitoumbuto embo tapa ta titi ta embo tapakiora ikeo hetenu 4 Iesu ta degi ke eingeea, “Ate Poekari Embo, pamone erevi tihaoi kito taeketera 5 eto Moses ta ke pepenita amo atara na tiha pamone taro am-buroja ena te hotembari no avo ejo in-gore.” Ainge ea 6 amita be amo Iesu tadegi popoja ke asi umbuto puvua. RateIesu na aruse eto beto ingeni na enda taahari ue mitinu 7 Embomeni na eto ingarike kaiketo ijio Iesu na hange ambu eto keeinge ena, “Ungo embo puveva amo embovahai amuna ari sapura irae embo aminakaru umbuto kiti taisuja.” 8Ke ainge eto tititu ta eto enda ta ahari unu. 9Embomeni naingito sisiketo embo kerembo amina eongapahunu eto embo nei nei amo vahai pambauo pamone eonga Iesu ga heteto mitinu10 Iesu na hange ambu eto pamone amitadegi ke einge ena, “Pamone, embo nain-gere, eto embo vahai amuna umo pehumbaaerete? 11 Aravora, te nane umo manepehumba asona te umo pambuto no arisapura toto irari javotoho na irijo,” aingeIesu na ena.

Iesu amo enda ta usasa ra12 Eto Iesu na embomeni ta degi itiketo

ke einge ena, “Na enda ta usasara. Etoembo amuna na ambo ambo aisuja emboamo mume ta isa mane aisuja te vasiridaroho ta usasa amo amita degi iresuja.”ainge enu 13 Pharisee embomeni na ingitoke mine einge ea, “No harika ari embo iraeumo eonga erea amo ke be mane asora.”Ainge eo 14 Iesu na ke einge ena, “Ari nauavo na oenga harikitona amo ke be ra. Napuvurari degi eto na pambari degi amo nakiarira te na puvurari degi eto pambaridegi amo ungo kiaera. 15 Eto ari javotohodavore sapura davore amo ungota enda taari avo ungo embo na eova nanena embokogue embo emo sapurara eto embo emojavotohora ainge mane eona 16 te ke aisonaamo ke be na pere aisona amita be amo

na ikari embo amo namote mitia aminaijioi eona. 17 Eto ungota ke pepeni takajari mitia amo eto embo heriso na jovahai eto ke vahai aisora amo ke be ra.18 Avoeto ke nau erena amo na ikari EmboMamanau amiga ke emoerena avoeto dagoheriso na ke emo harikitora.” Iesu na aingeenu, 19 Pharisee embomeni na, “Mamo nodavore?” ainge ena, “Ungona na kiae ereova ainge Mama nau ungo kiae ere ovate ungona na kiaeteva ainge Mama nauamo ungo kiaeteva.” Ke ainge ena amo20 temple jo ta God ta hande ikari degi ai take emo ena. Amo Iesu ta iji puvurae avoetoandito umbae toa.

Judea embomeni na Iesu ke be ae ea embopoamita degi Iesu na ke ena.

21 Eto Iesu na ke nei einge ena, “Etona pambasona amo ungona na jombureue ungota ari sasapura avoeto ungo am-buresova. Eto na pambasona ai ta ungopambari inono ae aisova.” Ainge enu22 Judea embomeni na ke mine ara etoeinge ea, “Na pambasona ai ta ungo manepambasova ainge eria amo umo eonga tetoamburesi ereite?” Ainge eo, 23 Iesu naeinge ena, “Ungo enda embopora eto naUtu embo ra. Eto ungo enda erevi tohorate na enda emita toho manera. 24 Eto naungota degi ke matu etene ingeva amoungota ari sasapura avoeto amburesova.Eto kivu, na amunure avo ke erena amoungo ingito ke be ae ere ova amo ungota arisasapura avoeto amburesova,” ainge Iesuna enu, 25 “Umo amunure?” ke ainge eoIesu na “ke matu kiti ungota degi ijienaamo namora. 26 Eto na ungo embo keisapamane aetena eto ungota ari sasapuraisapamane harikaetena te na ikari Emboamita ke amo ke be perera avoeto amita keavo nau degi ta enu ingia avo enda embota degi hande ere ona.” Ainge ena amo27 Iesu na amita Mamo God avo ke ena teembomeni na ingae uo, 28 Iesu na ke eingeena, “Eto kiari amo nau mane rate nauMama ta kiari nau degi ta ikena avo ungotadegi hande eona avo eto Embo ta Meni i tatavo mitirou ungona na amunure ke eonaavo kito ke be aisova. 29 Eto na iji tapana ikari Embo ta uje tapa avo eona avoetona egikae namote tapa mitia.” Ke ainge30 ijinu embo isapamane na Iesu ta ke avoingito ke be ea.

Page 122: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

John 8:31 119 John 9:2Judea embomeni ta Ohihi Abraham

31 Eto Judea embomeni Iesu ke be eaamita degi Iesu na ke einge ena, “Eto ungoke nau avo be jigesova amo ambotani naube ururovo 32Nau ke be avo ano ingihirovoke be amina ungo ari sasapura na andi-rari avo vujekasuja” Ainge enu 33 ingito kemine einge ea, “Dago ta Ohihi Abraham tadegi eto puvurari eto embo nei na dagopundurae mitovora erevira te umo do etodago vujekasi ke ere?” ainge eo, 34 Iesuna ke einge ena, “Na ungota degi ke beerena, Embo amuna ari sapura aisuja amoari sapura na pundurari avoeto ari sapurata pure ari embora. 35 Eto pure ari embona bande ta daroho mane iresuja te menibe amina bande ta iresuja. 36 Eto ungoari sasapura na pundurari avoeto God taMeni na ungo bujekaetija amo ungo najeneambueto daroho iraeteva. 37 Eto ungoAbraham tameniundi amona kiari rate un-gota ohihi Abraham hotembae ue ke tapado erena avo ungota jo ta torae avoeto nataisi ere ova. 38Rate namo avo nauMama tadegi do kiona avo ke hande ere ona te ungoavo kogue ambo ambo ere ova.” ainge Iesuna enu, 39 Embomeni na, “Dago ta MamaAbraham ra.” ainge eo, Iesu na, “UngoAbraham ta meniundi kito amo Abrahamna ena ainge nombo aeteva. 40 Amo naGod ta ke be avo ingihe ungota degi erenate ungona na taisi ere ova te Abraham naari ainge amo ae ra. 41 Rate ungo eovaamo ungotamama na euja vahai avo eova.”ainge Iesu na enu embomeni na ingito kemine einge ea, “Dago suhita ari na ingaerate dagota mama amo God eto dago amitameniundi ra.” ainge eo. 42 Iesu na ke eingeena, “Eto God amo ungota Mamo kito amona osa aeteva amo na God ta degi puvutomitena amo uje nau na puvurae rate naamina ikenu puvua, 43 te ke erena emoungo ingito mana mana ue ingari inono aeavoeto ere ova. 44 Te ungota mamo amoSatan avoeto amita pure avo asi uje ereova amo iji kiti ta amo embo tari emboeto embo amita ke be irae ke sokova avopere iriuja. Avoeto embo amo ke sokova tamamora eto embo amo ke ijie amo amita jota hotembari ke sokova avo puvuja. 45Ratenanena ke be eona avoeto ungona na ke beae eova. 46 Te ungo embo vahai na nau arisapura vahai do eone kiove avo harikevu

ingone. Eto na iji tapa ke be pere eona teungo do eto na ke be ae eove? 47 Eto Godta Meni na God ta ke ingiuja te ungo God take ingae eova amo ungo God ta meniundimane avoeto.” Ainge Iesu na enu,

Iesu te Abraham te amita ke48 Judea embomeni na ke mine einge

ea, “Dago kogora amo umo enda Samariaembo ahihi sapura na jo ta torari avoetoerea.” ainge eo 49 Iesu na ke einge ena,“Na Ahihi sapura na torae rate na nauMama Otohu eona te ungona na otohu aeere ova. 50 Amo nanena ae rate embo taari siriketo hajire ikari Embo amina javonau otohu ara uje ere ua avoeto hajireamina ikasuja. 51 Eto ungota degi ke beerena, embo amuna ke nau ingito agi aisujaembo amina mane amburesuja.” aingeenu, 52 Judea embomeni na ingito ke eingeea, “Eto umo ahihi sapura na torari keerera amo ke be perera. 53 Eto Abrahamambuna eto peroveta tapa ambuvujekeate inena ‘embo amuna ke nau agi aisujaamo mane amburesuja’, ke ainge erea amonangota mama Abraham te peroveta tapaambuvujekea amo inena nembari rete? Etoumo embo amunurami ke ere?” ainge eo54 Iesu na ke mine einge ena, “Eto na oengapeni asi aetena amo ke be mane aetija teMama nau ungo na ‘dagota God ra’ aingeeova amina au embo peni aisona. 55 Te,ungo amo God kiae ere ova te nanena Godkiona. Eto nanena God kiae ke aetena amoungo ainge ke sokova embo aetena te naGod kogue ke amita tapa avo ingihe agieona. 56 Eto ungota mamo Abraham nana puvuresona avo hotembu hotembu uetunga javotoho ena.” ainge Iesu na enu,57 Judea embomeni na ke einge ea, “Etono umbari jua amo 50 mane rate Abrahaminena kiari ke erea,” ainge eo 58 Iesu na,“Na ungota degi ke be erena, eto Abrahamena ingae pekota amonanenamitiaetena,”ainge ena. 59Eto Judea embomeni na ingitoIesu tasi atara siriketo uhuo Iesu na kitokiae ondikari na temple toto pambuna.

9Embo e na titi tahimbari ingena avo Iesu na

enu kondena1 Eto Iesu isa pahue embo e na titi tahim-

bari ingena avo kogunu 2 Amita ambotani

Page 123: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

John 9:3 120 John 9:32na ke einge ea, “Ate Poekari Embo, emboemo e ta mamo ta ari sapura na enutemoamita ari sapura na e ta oti ta eto tititahimbenu avo dago be kesi uje ere ora.”ainge eo, 3 Iesu na einge ena, “Amo e tamamo ta ari sapura mane eto amita sapuramane rate God ta sovera avo embo tapana kiora enu e ta oti ta eto titi tahimbena.4 Eto iji beae mitirou na ikari Embo ta pureaisona te mume sihukari ahumpa ere uaemo embo na pure ari inono aera. 5 Etona enda ta iriona amo na enda ta usasaavo eona eto aisona.” ainge eto, 6 enda taisuva eto tavenu pegara enu umbuto tititahimbari embo emita titi ta kuteto, 7 keeinge ena, “Umo pambuto umo irerembajavo Siloam (Javo amita be amo ‘ikari pam-bari’) ai ta no titi egejo.” ainge enu tititahimbari embo amo pambuto umo ai tatiti egenu javotoho enu pambuna.

8 Eto amita da vahai embomeni te etoembo nenei te aingeto koro penunu ijioiere koguaetera amina embo avo kito keeinge ea, “Eto embo arumbeto mitie koropenunu euja embo amo erevirete?” aingeijio, 9 embo nei na, “En, embo aravora,”ainge ijio embo nei na, “Embo nei, ratetombu hajire vahaira,” ainge ijio, embokondena amina, “Na embo aravora,” aingeenu, 10 embomeni na, “Aravorate no titinaingeto javotoho etei?” ainge eo, 11 emboamina, “Embo javo Iesuna enda ta isuva etotavetei pegara etei umbuto titi ta kutetoke einge etija, ‘Umo pambuto umo Siloamta kute’ ainge etei pambuto umo kutetenetiti javotoho etija.” ainge enu, 12 “Emboamo naingere,” ainge eo. “Embo amo nakiaera,” ainge enu,

Titi tahimbari embo naingeto kondena avoPharisee embopo na jombure ea

13 Embomeni na titi tahimbari embokondena avo umbuto Pharisee embomenita degi pambuo 14-15 Pharisee embomenina embo amita titi naingeto javotoho enuere koguna avo eto ingio titi tahimbariembo kondena amina ke einge ena, “EmboIesu na pegara umbuto nau titi ta iketeikutetene javotoho etei ere kogona,” aingeenu Iesu na jangu indari iji te pegara um-buto embo ta titi ta kutenu javotoho ena,16 avoeto Pharisee embomeni nei uhoho nake einge ea, “Embo emo jangu indari iji take pepeni ambo ambo ae ere ua embo emo

God ta degi puvuraera,” ainge eo Phariseeembo nei nei amina, “Embo ari sasapuraembo na ari javotoho einge amo maneaetija,” ainge ijio, 17 Pharisee embo neiuhoho na ereto isoro ke eto kuru embokondena amita degi ke ehako einge etoingia, “Aravorate embo amina no titi eteijavotoho etija te no hotembari avo deireejo ingore.” Ainge eo embo amina, “Emboamo Peroveta ra,” ainge ena. 18 Eto Judeaembomeni na embo titi tahimbari javotohoena avo ke be ae ue ke be eto ingesi amitae te mamo te avo eo puvuo 19 Ke eingeea, “Embo emo no meni rete avo oti taeto titi vahaikari puvunute avo naingetotiti javotoho etei ere kogoi?” ainge eo,20 amita e te mamo te na ke mine eingeea, “Ke be, amo dagota meni oti ta etotiti tahimbari puvuna te 21 embo amunaetei titi javotoho etei ere kogua amo dagokiaerate dago ta meni amo embo peni raamita degi eto ingavu,” ke ainge ea 22amitabe amo Judea embomeni na embo aminaIesu amo Keriso be ra ainge aisuja amokateketo eonga iresora ke ainge matu ariingari avo hotembeto oju eto 23ungo eongameni ta degi eto ingora ke ea. 24 AvoetoJudea embomeni na embo avo eo puvunuke einge ea, “God vahai avo jakeka ejo, etodago na Iesu avo sapura embo ke eora.”ainge eo, 25embo amina kemine einge ena,“Embo amo sapura embo rete avo na kiaerate nau titi samuna ari avo etei ere kogona,”ainge enu 26 Judea embomeni na ke eingeea, “Eto embo amina no degi ta do etei etono titi javotoho etei?” ainge eo, 27Ke mineeinge ena, “Na ke matu etena amo ungoingae eto ehako ano ingito amita ambotaniaisi uje ere ovete?” ainge enu, 28 Judeaembomeni na tumo eto embo avo ke eingeijie isembea, “Eto umo avo amita ambotaniejo. Dago avo Moses ta ambotani ra. 29 EtoGod na Moses ta degi ke ena avo dago kiarirate embo avo naingeto puvuna avo dagokiaera.” Ainge eo, 30 embo amina ke mineeinge ena, “Eto ke ungo na ereva amo namanamana ere ona te embo amina nau titihiriketija avo ungona naingeto puvurari keereva, 31 te ungotena ere kogora amo Godna sapura embo ta ke amo mane ingiujate embo javotoho God ta pure ari emboamita ke avo ingiuja. 32 Eto iji matu ta eto

Page 124: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

John 9:33 121 John 10:23puvuto eha emite amo embo na e na ingariiji te titi tahimbari amo embo nei na aejavotoho aera. 33 Eto embo erevi God tadegi puvurae amo ari emo mane aetija,”ainge enu, 34 enana tumo ue ke einge ea,“Umo ari sapura ue ingari amina dago atepoekasi erete?” ainge ijie kurumbeo kekasari bande toto pambuna.

Pharisee embopo na ke kiae ea35 Avo Iesu na ingito jombure pambuto

embo avo tambuto ke einge ena, “UmoEmbo ta Meni avo ke be ijie ere oete?”ainge enu 36 Embo amina ke mine eingeena. “Embo, Embo ta Meni mo amunureavo ejo na kito ke be ane.” ainge enu, 37 Iesuna ke mine einge ena, “Inena embo avokogoe embo amina umote ke eria, embo rearavora,” ainge enu, 38 embo amina, “Bada,na umo ke be erena,” ainge eto Iesu jakekaena.

39 Eto Iesu na ke einge ena, “Na embo taari sirikitie embo titi tahimbari embomeniavo ano titi javotoho ururou eto embonenei titi na kito kiaesira eora avo ano tititahimbasuja avoeto enda ta puvena.” keainge enu, 40Pharisee embomeni ai tamitiaamina ingito ke einge ea, “Eto dago motiti tahimbari ke ere?” ainge eo, 41 Iesuna ke mine einge ena, “Ungo titi tahimbariembopo amo na mane pehumba aetena teungo na ‘dago kiarira’ ainge ereva avoetoungona ari sapura ta hajire kesova.” aingeIesu na ena.

10O ‘sheep’ simba ari embo javotoho amita ke.

1 Eto Iesu na ke einge ena, “Na ungotadegi ke be erena, pegene embo na amo o‘sheep’ ta huga peta mane toreuja te hugajaruketo jo ta beuja 2 te o ‘sheep’ simba arimamo na amo huga pe ta torasi uei 3 hugape simba ari embo na o ta mamo kito pehirikeoi toreto amita o ‘sheep’ vahai vahaijavo ijie jage ijioi o amita pere na mamota ke hajire ingihe mamo ambo ambo uetambuta pambuora. 4 Eto tambuta puvutoo mamo kiti pahuoi ambota oroviketo kehajire ingihe pambuora. 5Te embonei ta kehajire ingihe amomane ambo ambo eora teoju toto pambuora.” 6 Eto ke ainge Iesu natimu hatirari ke na ena te embomeni na kebe hotembae eo,

O ‘sheep’ simba ari embo be amo Iesu ra7 Iesu na ke ehako einge ena, “Na ungota

degi ke be erena, na o ‘sheep’ ta huga pera. 8 Eto embo nei nei matu kiti puvuaamo pegene embopora avoeto o ‘sheep’ nake hajire ingae ue toa. 9 te huga pe amonamo avoeto embo na nau degi ta toretoosaga mane kesuja te puvuto pambuto uesamara eto enena javotoho kito indesuja.10 Eto pegene embo amo pegene eto tauamburora puvuja te na puvena amo embota vasiri ikano umbuto be isapamane etoirora puvena. 11 Na o ‘sheep’ simba ariembo javotoho ra te o ‘sheep’ simba ariembo amo o ‘sheep’ orekasi amita hamona ombuto taro sari aisuja. 12 Rate ‘sheep’simba ari embo eto ‘sheep’ ta mamo maneavoeto isoro o ‘wolf ’ na o ‘sheep’ kambasipuvutuhurou kito embo amo o ‘sheep’ totooju pahurou o ‘sheep’ amo oju sepuririeto pambasora. 13 Amita be amo koropure ari embo na o ‘sheep’ hotembae eujate 14 Namo avo o ‘sheep’ simba ari embojavotohora te nanena nau jekahoka kionaeto ungona na kiora. 15 Ainge nombo nauMama na na kiuja eto nanena nau Mamakiona. Eto nau o ‘sheep’ irora namo avovasiri te amburesona. 16 Eto nau o ‘sheep’nenei mitera amo huga jo ei ta irae rateamite tapa nanena tatapeketo umbuto va-hai ta ikasona. Eto enana te tapa nau kehajire ingihe tatapeketo iriroro na enanata simba ari embo ainge aisona. 17 Eto nauvasiri toasona eto ehako umbasona avo nauMama na na osa ere ua. 18 Eto uje nauna nau vasiri toasona amo embo nei namane egimbeto umbasuja. Eto na soveraumbuto amburesona eto sovera amina aunau vasiri ehako umbasona ari avo aingeana nau Mama na nau degi ta ke ena,” keainge Iesu na enu, 19 Judea embomeni natumo ue ke sio sao ijie ke einge ea, 20 embonei nei na, “Embo emo ahihi sasapura na jota torari amita uta sapura oi eria avoeto un-gotena amita ke mane ingesora,” ainge ijio21 embo nei uhoho na ke einge ea, “Emboahihi sapura na jo ta torari amo embo tititahimbarimane kondaetija te embo emokebe ra,” ainge ea.

Iesu amunure avo ena22 Eto huvira iji te da Jerusalem ta otohu

ari pondo ta 23 Iesu na temple jo ta degi

Page 125: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

John 10:24 122 John 11:16javo Solomon ta arara ai ta toreto hetounu 24 Judea embomeni na kito puvuto Iesujoeketo ke einge ea, “Umo Keriso rete moamunure? Avo ke be na pere ejo. Dagoiji koso mana mana ue mitera.” aingeeo. 25 “Na ke amo matu eone ingiova teungona na ke be ae eova. Eto nanenanau Mama ta javo ta ari neite neite eoneamina harikeuja aravora te 26 ungona nake be ae eova. Amita be amo ungo o‘sheep’ nau manera. 27 Eto o ‘sheep’ nau beamina ke nau ingihe na ambo ambo uorenanena enana kiona. 28 Eto nau o ‘sheep’amo maine mane pambuora eto embo neina mane puvuto ingeni nauta egimbetoumbuora te nanena enana ta degi vasiridaroho ikeona. 29 Eto o ‘sheep’ amo nauMama na nau ikarira eto nau Mama amoembo tapa nembari avoeto embo nei nanau Mama ta ingeni ta egimbeto umbariinono aera. 30 Nau Mama te namo te amovahaira.” Ainge enu. 31 Judea embomeni naingito Iesu tasi atara siriketo uhuo 32 Iesuna ke einge ena, “Nau Mama na ari neiteneite jajavotoho amo nau degi ta eoi eonekiova te ari emita vahai mo deire etenekito na taisi ere ove?” Ainge enu, 33 Judeaembomeni na ke mine einge ea, “Nangono ari neite neite jajavotoho ere oa avoetoumo taisi ae rate inena umo embo rateGod ke erea amo sapura be avo erea amitahamota umo taisi ere ora.” ainge eo, 34 Iesuna ke einge ena, “Eto ungota ke pepeni take kajari amo einge mitia, ‘Ungo amo kekaiha ari embomeni nombo be ra’ ke aingeamo God na ke umbari embomeni ta degiena avo ungo eteketo kiaere? 35 Eto Godta ke amo eho mane irae aisuja eto aitaamo enana embo ke kaiha ari embomeninombo be avoeto 36 namo avo God Mamona enda ta ikenu puvua avoeto nanena, ‘NaGod ta Meni ra,’ ainge ene ingito ungonananena God urumbari ke ereva. 37 Etonanena nau Mama ta pure avo aetena amoungona ke be mane aeteva te 38 nanenapure avo ururono ungo na kogue na ke bemane aisova te pure avo kogue ke be ijie naMama ta jo ta mitena eto Mama jo nau tamitia avo kogue hotembevujo.” ainge enu.39 Judea embomeni na andito umbasi eoIesu na tiumbeto pambuto 40 Umo Jordanovitiho John na embomeni bapataito enadegi ai pambuto mitinu 41 embomeni na

kito puvuto ke einge ea, “John na ari neiteneite einge ae rate embo eremita ke avo ereijiaetija tapa amo ke be ra.” 42Ke ainge ijieembo isapamane na Iesu ke be ea.

11Embo Lazarus avo Iesu na enu vasiri te

erena1 Eto embo javo Lazarus amo da Bethany

ai ta amita du kakara heriso Mary teMartha te amiga mitiaetija avo ambureumbuna 2 (Eto kakara vahai oil mune teamina Iesu ta utu ta kuteto amita siro tuna tuheneija amo Lazarus ta du ta javoMary ra.) 3 Eto Lazarus ta du emoneheriso amina Iesu ta degi ke einge ikeopambuna, “Bada, no tunga humbari nameiavo ambure ue mitia,” ainge ijie ke ikeopambunu 4 Iesu na ingito ke einge ena.“Eto ambure umbuto mane sari aisuja teembomeni na Mama God ta usasa kito etoMeni ta usasa kiora ere ua.” ainge Iesu naena. 5Eto Iesu naMartha te amita jaoMaryte du Lazarus te avo osa ena 6 te Lazarusambure ari ke ingina te sausau pambaeiji heriso mitimite 7 amita ambotani tadegi, “Ungote enda Judea ta pambasora,”ainge enu, 8 Ambotani na ke einge ea, “AtePoekari Embo, umo Judea embomeni naatara na tasi etere puvea te porere ae ehakoegerembao?” ainge eo, 9 Iesu na ke mineeinge ena, “Eto iji bitiuja amo amita jo taamo 12 hours amina usasa euja amo embona teto kokain eto mane beora amita beamo iji usasa mitia avoeto, 10 Rate mumete amo teto kokain eto beora amita be amousasa irae”, avoeto ke ainge, 11 eto ke neieinge ena, “Aravorate ungote pambuto un-gotenau namei Lazarus erevia avo ujaro er-aja na.” ainge enu, 12 ingito einge ea, “Bada,amo jangu indie erevia avoeto kondasuja,”ainge ijie 13 teho evo ari ke hotembea teIesu na matu ambuna aravo evo ari ke ena14-15 avo Iesu na kito ke hariketo einge ena,“Lazarus ambija te ungona na ke be avamitena avoeto na tunga javotoho ere onate ungote Lazarus kesi pambasira,” aingeenu, 16 Ambotani vahai Thomas eto amitajavo nei Didymus na ambotani nei uhoho tadegi ke einge ena, “Aravora te ungote Iesuga tapa pambuto sari aisora,” ainge ena.

Vasiri te erari eto daroho irari amo Iesu tadegi mitia

Page 126: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

John 11:17 123 John 11:5317 Eto pambuto Lazarus ambunu use

ta ikea amo iji tapa 4 irae enu Iesu pu-vuna. 18 Eto Lazarus ta da Bethany amoda Jerusalem engiti ta 3 kilometres aingepambuora 19 Avoeto Judea embomeni naLazarus ta du kakara Martha te Mary teaingeto Lazarus ambuna avo sipuri asipambutomitio 20 Iesu puvurari duru ingitoMary da ta mitinu Martha na Iesu tambasidegi ta pambuto Iesu tambuto 21 Iesu tadegi ke einge ena, “Bada, umo ei ta iraeteaamo nau dumane amburaetija 22 te umo douje eto penunu aisoa amo God na ikasujaavo na ere kogona.” Ke ainge Martha naenu, 23 Iesu na einge ena, “No du amo vasirite erasuja,” ainge enu 24Martha na Iesu tadegi einge ena, “Na kogona amo iji kombute erasuja,” ainge enu, 25 Iesu na eingeena, “Eto vasiri te erari amo namora. Etoembo amuna na ke be aisuja embo aminaamburou iraemane aisuja te ehako vasiri teerasuja. 26 Eto embo amuna vasiri te mitiena ke be ijie mane amburesuja te vasiri tedaroho iresuja. Ke ainge erena amo umokogoete?” Ainge enu, 27Martha na, “Bada,umo God ta Meni Keriso avo simba ereovora avo enda ta puvea erevira,” ke ainge

Iesu na si ena28 Eto pambuto amita jao Mary jage

eto, “Ate Poekari Embo puvuto umo kesieria,” ainge enu 29-30 Mary na ingito sauereto pambuto Iesu da jo ta torae da sahuta Martha tambuna degi ai mitinu Marypahunu 31 Judea embomeni Mary ga bandejo ta sipuri ijie mitia amina Mary sau eretoLazarus ta use ta si asi pambari ke hotem-beto embomeni na Mary ta ambota pahuo,32Mary na Iesu ta degi puvuto Iesu kito ututa beto gombuto ke einge ena, “Bada, umomatu puvuraetea amo nau du mane ambu-raetija,” ke ainge si te tapa ijinu 33 Iesu naMary ta titi sisivu te eto Judea embomeni tasi te avo kito Iesu osaga peni vahai be enu34ke einge ena, “Koveteva use naingetare?”ainge enu embomeni na, “Bada, orovira,pambuto ki,” ainge eto pahuo 35 Iesu si ijinu36 Judea embomeni na kito, “Kivu, osa penivahai euja avoeto ambei si eria,” ainge ijio37 embo nei uhoho na ke einge ea, “Emboemina titi tahimbari etei javotoho etija teembo emita amburari emo taekari inono aeavoeto ambei?” ainge embomeni na ijio,

Iesu na enu embo Lazarus vasiri te erena38 Iesu osaga peni vahai kogue use ta

puvuto atara peni amina use pe ahurekeaavo kito 39 “Atara evi umbavu pambai,”ainge enu embo ambuna amita du Marthana ke einge ena, “Bada, ambei kovetere iji 4irae etei sari ue kimu masa ere ua.” Aingeenu, 40 Iesu na ke einge ena, “Na no degita umo God ke be ijie God ta usasa no degita ikau kesoa, ke ainge etenete?” ke aingeenu, 41 atara umbuo pahunu Iesu na titi ita eto “Mama umo ke nau ingioa eto ereingihea avoeto umo osa ere ona. 42 Etonamoavoembo ae rate embomeni eimiteraavo inena na ikae puvua avo ano kito kebe ara erena,” ainge eto 43 hori gagaha etoeinge ena, “Lazarus umo tambuto puvura,”ainge enu, 44amburari embo bo oseseto utute ingeni te pupundukea eto tombu togeaamite tapa tambuto puvuto hetenu Iesu naembomeni ta degi ke einge ena, “Bo togariavo bujeketo tovu pambai,” ainge ena.

Judea ta embo okokose na Iesu tasi ke kasea(Matthew 26:1-5, Mark 14:1-2, Luke 22:1-2)

45 Eto Judea embomeni nenei Mary gapuvua amina Iesu na Lazarus ambunukovea avo enu vasiri te erena avo kito Iesuke be ijie tumota ea. 46Eto Judea embomeninenei na pambuto Pharisee embomeni tadegi Iesu na ari do ena avo eo, 47 ingitopriests pepeni te Pharisee embomeni teaingeto vahaita toruketo ke kaseto eingeea, “Embo emina ari sovera neite neiteere ua emo ungote embo emo do aro?48 Eto toasora amo embomeni tapa emboavo ke be ijiroro Rome embo na puvutoisoro ue embo torue temple otohu taroirae aisuja.” Ainge ijio 49 jua amita priestpeni javo Caiaphas amina ke einge ena,“Ari emo puvija te ungo be kiae ere ova.50 Rate ungo embo tapa amburesova amosapurara te ungo embo tapa amita javotaembo vahai amburesuja avo javotohora,”Ke ainge Caiaphas na ena. 51 Amo amitahotembari na ae rate Judea ta priest peniue Iesu na Judea embomeni tapa avoetoamburesuja avo harikena 52 te amo Judeaembo avo pere mane rate God ta meniundienda tapa ta mitera avo namei kamei vahaiara amburesuja.

53 Eto ke ainge ea iji amikote Iesunaingeto umbuto taro amburesuja avo degi

Page 127: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

John 11:54 124 John 12:26jombure ea. 54 Avoeto Iesu na Judea em-bomeni ga umoro ae toto amita ambotaniga degi ojagatambu amita engitita da javoEphraim ai pambuto mitiaetera.

55-56 Eto Judea ta Jarukari Pondo ari ijiauvitinu Judea da isisaraho embomeni naJerusalem ta pambuto enana ta ari aingeavoeto hamo egaro otohu au pondo asitoruketo temple jo ta isa ue ke eingeea, “Ungo do ere hotembeteve? Iesueha pondo ta puvuroute mane puvurou?”ainge ea. 57 Eto priests pepeni te Phar-isee embomeni te aingeto kematuainge ea,“Embo amuna Iesu kito avo puvuto dago taevujo dago na embo avo andito umbare,”ainge ea.

12Iesu ta hamo ta Mary na oil mune te amina

kutena(Matthew 26:6-13, Mark 14:3-9)

1 Eto Jarukari pondo ari ta iji 6 irae aemitinu Iesu na da Bethany ta puvuto emboLazarus ambunu enu vasiri te erena 2Amitabande ta indari indesi pambuo Martha naindari ikenu Iesu te Lazarus te eto umoroembo nenei te aingeto gaga ta arumbetoindie mitio 3 Mary na oil javo ‘Nard’ tigiisapa amita mine amo pajire bera te aminaumbuto Iesu ta utu ta overeketo kutetoamita siro tu na tuhenu bande jo amomune na ohugara unu 4 Ambotani tapa12 rate ambotani vahai javo Judas IscariotIesu jenge indesuja embo amina ke eingeena, 5 “Oil mune te emo koro pajire beombuto koro umbuto donda ambu embopota ikaetera avo teho aijaja ere ua,” 6 keainge ena amo donda ambu embopo amobe hotembae rate ambotani ta koro tapaavo amina simba aja ke eo koro goru simbaue iji hekeri ta pegene umbuja avoeto ena.7 Iesu na embo amita degi ke einge ena, “Ar-avorate to, na amburono kovasora amo oilmune te emina hamo nau jigesuja avoetosimba ere ua, 8 te donda ambu embopo amoiji koso ungote iresora te na ungote iji kosomane iresona,” ke ainge Iesu na ena.

Priests pepeni na Lazarus tasi sirikea9 Eto Judea embomeni isapamane Iesu

ta duru ingito kesi pambua amo Iesu peremane rate embo Lazarus ambunu Iesu naenu vasiri te erena amite tapa kesi pamb-uto 10-11 Lazarus kito Judea ta ari avo toto

Iesu ke be ijio priests pepeni na ke avoingito Lazarus te tapa taro amburoja ke ea.

Eto Keriso na da Jerusalem ta pambuna(Matthew 21:1-11, Mark 11:1-11, Luke 19:28-

40)12 Eto iho nei embomeni pondo ta puvua

amina Iesu Jerusalem ta puvutuhunu duruingito 13 Koropa gigi kahumbeto umbutoIesu tambasi degi ta pahue ke jajage etoeinge ea, “Hosanna, Israel embo ta ‘king’Bada ta javota puvuto ere hua. Javotohoari amita degi iroi.” ainge ijie puvutuhuo14 Iesu na o ‘donkey’meni tambuto umbutoo hamo ta arumbeto pambuna amita ke avoGod ta ke matu kajari ai ta einge mitia,15“Israel embomeni ungo oju avojo ungo ta‘king’ o ‘donkey’meni ta hamo ta arumbetopuvuto ere hua.” Ke ainge mitia 16 amo ijiamikote Iesu ta ambotani nahotembae rateIesu vasiri te ereto Utu usasa ta pahunuamita ambotani na God ta ke matu kajariamite Israel embomeni na pekea amite avohotembeto ke be ea. 17 Ainge eto degi tapahue Lazarus Iesu na jage enu use ta etoerenu kia embomeni amina embo tapa tadegi ke hande eo ingihe degi ta pambua.18 Eto hajire avo Iesu na enu embo isapa-mane na duru ingito Iesu kesi degi ta pu-vua 19 Eto Pharisee embomeni na kogue keeinge ea, “Kivu, ari emo taekari inono aerate enda embomeni tapa na embo emitaambota ere orovikitera.”

Enda Greek embopo na Iesu jombure ea20 Eto God jakeka ari embo nenei pondo

ta pambua amo enda Greek embopo21 amina pambuto embo Philip amo endaGalilee amita da Bethsaida embo amitadegi ke einge ea, “Dago Iesu kesi uje ereora,” ainge eo 22Philip na pambutoAndreweto amiga pambuto Iesu ta degi eo ingito23 Iesu na ke mine einge ena, “Embo taMeni na amita Usasa ta torasuja iji puvijaerevira, 24 Na ungota degi ke be erena.Eto ‘wheat’ be vahai enda ta beto maneamburesuja amo be vahai aisuja te enda tabeto amburesuja amo be isapamane aisuja.25 Eto embo amuna enda ta ari amita ujeue iresuja amita vasiri amo beto pambauirae aisuja eto embo nei amuna enda taari avo uje ae aisuja amo amita vasiri amodaroho iresuja. 26 Eto embo amuna ke nauagi ue amo na ambo ambo aisuja. Eto na

Page 128: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

John 12:27 125 John 13:6nainge iriona ai ta nau agi ari embo te tapairesuja. Eto embo amuna ke nau agi aisujaembo amo nau Mama na otohu aisuja.

Iesu amburesuja avo ke ena27 Rate eha oroho nau jo ta osaga ere

kogona te na ke do ano? ‘Mama, nau ijipuvija erevi peiketo na hondate e’ aingeanote, ke ainge mane aisona te ari ereviasi puvua avoeto ari emita iji puvija ereviraavoeto 28 Mama, javo no avo ejo peni ai.”ainge ijinu Utu i ta ke einge puvuna, “Javonau avo ijione peni ereouva avo ehakoano peni aisuja.” ke ainge puvutuhunu,29 embomeni areto mitia amina ingito keeinge ea, “Utu ta tururu eria” ainge ijioembo nei na, “Utu ta anera na ke eria,”ainge eo 30 Iesu na ke einge ena, “Ke puvutoere hua amo namo avoembo ae rate ungoavoembo eria. 31 Eto enda ta ari tapa doaingere amo God na matu siriketo hajireikasi ere ua eto enda ta titi jigari embo amoGod na kurumbau pambasuja. 32 Eto namoavo jigoro vivitie embo tapa amo nau degita puvuresora,” 33ke ainge Iesu na ena amoate ivo do eto taisora avo harikena. Eto keainge Iesu na enu 34 embomeni ai ta mitiaamina ingito ke einge ea, “Dago Moses nake kajena avo eteketo kiora amo Kerisopuvuresuja amo nangote daroho iresuja keavo eteketo kiora te inena Embo ta Menijigoro bitito amburesuja ainge erea amoEmbo taMenimodavore?” ainge eo, 35 Iesuna ke mine einge ena, “Usasa amo ungoteiji isapa mitima irae aisuja 36 te usasa mitiaemikote ungo isa evujo eto isa ari embona mume sihukasuja amo sio pambasujaavoeto usasa ungota degi irirou usasa kebe ijie usasa ta meniundi evujo,” ke aingeIesu na eto embomeni kiae toto pambutoondikena.

Embomeni na Iesu ke be ae ea37 Eto Iesu na ari neite neite ena amo

Judea embomeni na kia te ke be ae ea38 amita ke avo Peroveta Isaiah na matueinge kajena, “Bada, dagota ke mo emboamuna ingito ke be erei? Eto God ta soveraneite neite mo embo amuna kito ke beerei?” Ke ainge amo matu kajari mitia.39 Eto embomeni na ke avo ingito ke beari haite mane avo God na enu Isaiah nake einge kajena, 40 “Eto embomeni naudegi ta puvuore eone kondeora avo titi anotahimbau mane kesora eto embo ta jo ano

ngahia au mane hotembasora,” ke aingekajena 41 amo Isaiah na Iesu ta usasa kogueIesu avoembo kajena. 42 Eto Judea ta embopepeni nenei amo Iesu ke be ea amo Phar-isee embomeni na katekeore eonga irionaoju ue ondikari na Iesu ke be ea. 43AmoGodna embomeni avo osa aisuja amohotembaeue embomeni na kito osa ara uje ea.

Iesu ta ke na iji kombute embo pehumbaaisuja

44 Eto Iesu na embomeni tapa ingora kepeni vahai be eto einge ena, “Eto emboamunana ke be euja amonaperemane ratena ikari Embo amite tapa ke be euja, 45 Etoembo amuna na kiuja amo na ikari Emboamite tapa kiuja 46 Eto na usasa avo puvutoenda ta mitirono embo amuna na ke beijie mume ta mane iresuja 47 Eto na endata pehumba asi puvurae rate enda oreketoumbasi puvena avoeto embo amuna ke nauagi ae aisuja amo nanena mane pehumbaaisona te 48 Na uje ae ue ke nau agi ae ereora embopo amita pehumba ari embomitiaamo ke nau tapa erevona amina iji kombute pehumba aisuja 49 Eto ke amita be amoerevira. Ke nau amo nau degi ta puvuraerate nau Mama na ikari Embo amina anaijioi eona 50 Eto na kogona amo amita keikari ai ta amo vasiri daroho mitia avoetonau Mama na ke do nau degi ta euja avopere eona,” ainge Iesu na ena.

13Iesu na amita ambotani ta utu egena

1 Eto Iesu na enda toto mamo ta degipambasuja amita iji puvuna amo jarukaripondo asora amita mume amina Iesu nakina. Eto Iesu na enda ta mitie amitaembomeni osa ena amo doaingere avo aukiora ari einge ena. 2 Eto Iesu na amitaambotani ga indari indie mitinu Satan naSimon ta meni Judas Iscariot ta degi Iesuharikau umbara enu ingina. 3 Eto Godna amita pure tapa Iesu ta ingeni ta iketotona amite eto Iesu God ta degi eto pu-vuna avoeto ehako egerembeto pambasujaamite tapa Iesu na kina. 4 Eto indio iraeenu Iesu na ereto heteto amita bo hamo taavo houketo hamo tuhari soi umbuto uhuta tigito 5 umo heva ta timbuto overeketoambotani vahai vahai ta utu egeto soi uhuta tigina amina tuhitie 6 puvuto Simon

Page 129: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

John 13:7 126 John 13:38

Peter ta degi puvunu Iesu ta degi ke eingeena, “Bada, umo utu nau egasi ere oe?”ainge enu, 7 Iesu na ke mine einge ena, “Nado ere ona ungo eha emo kiae ereova teambota kesova,” ainge enu, 8Peter na, “Utunau avo mane egasoa,” ainge enu Iesu nake mine einge ena, “Eto na utu na egaeamo namo te vahaita mane aisoa,” aingeenu, 9 Peter na, “Bada aravora, te nau utupere mane egasoa te ingeni te siro te tapaegasoa,” ainge enu, 10 Iesu na einge ena,“Eto embo na umo kutasuja amo tongopairae avoeto ehako ando mane egasuja. Etoumo tongopa ambu rate embo nei ei taamo ainge manera,” 11 ke ainge ena amitabe amo jenge indesuja embo amita jo avoIesu na kogue ke “Embo nei ei ta amoainge manera,” ainge ena. 12 Eto Iesu naambotani ta utu egenu irae enu amita boasuketo pambuto gaga ta arumbeto 13 keeinge ena, “Eto na ungota degi ate kitiraetena emo ungo ere kogovete? Amita beamo erevira, ungona na ungota bada keeova eto ungota atepoekari embo ke eovaamo ke be ra te 14 Na ungota bada etoatepoekari embo na ungota utu egetenaainge nombo ungo eonga utu mine egaevujo. 15 Eto ungona kito ainge ava atekitira etena. 16Na ungota degi ke be erena,pure ikari embo amo embo penira eto pureari embo amo isapara eto nei amo ke ariembo amo embo peni ra eto ke hande ariembo amo embo isapa ra 17 Eto ari erenaavo hotembeto agi ue tunga javotoho teiresova. 18 Eto na ungo siriketo umbenaamita jo amona ere kogona avoeto ke erenaemo ungo tapa ta degi aera. Te God take matu kajari einge mitia, ‘Embo vahainamo te arumbeto ere india amo nau degita kitoho ereua,’ kajari ainge mitia avo auinono aisuja, 19 Eto ari emo puvurae pekota ene ere ingiheva amita be amo puvuroukito ungona na ke be aisova. 20 Na ungotadegi ke be erena, eto embo amuna na neikano pambasuja embo avo pekasuja amonamote tapa pekasuja. Eto na pekasujaamo na ikari Embo te tapa pekasuja.”

Eto Judas na Iesu harikasuja avo ke ena(Matthew 26:20-25, Mark 14:17-21, Luke

22:21-23)21 Eto Iesu na ke ainge eto jo ta osaga

peni vahai be kito ke einge ena, “Na ungota

degi ke be erena, ungo vahai na kitohoembo ta degi harikavo na umbasora,” aingeenu, 22 ambotani na mine kia ue ke eriaamita be mo deire ainge ijio 23 Ambotanivahai Iesu na osa ena embo amo Iesu ta en-giti ta sereketo mitina amita degi 24 SimonPeter na ingeni na ate ate ue amunuramierei eto inga ainge ijinu 25 Iesu ta jenge tasiro na tembeto, “Bada, amunure,” aingeenu 26 Iesu na ke einge ena, “Na breadumbuto su heva jo ta kaimbeto ikano in-desuja embo re aravora,” ainge eto breadumbuto kaimbeto Simon Iscariot ta meniJudas ta ikenu 27umbunu Satan na amita jota torenu Iesu na Judas ta degi ke einge ena,“Umo do uje ere oe avo sausau pambutoejo.” ainge enu 28 ambotani nei uhoho nake be ingae 29 avoeto einge hotembea, Ju-das amo ambotani ta koro simba ari emboavoeto pambuto pondo asora amita indariumbaja ereite mo donda ambu embopo tahande ikaja ereite avo hotembitio, 30 Judasna bread umbuto ereto araha mume tapambuna.

Osa mine ara ari ta ke31 Eto pahunu Iesu na ke einge ena, “Eto

iji nau puvija eto God ta usasa na Embo taMeni joekau embo na God ta usasa kesora32 eto God na nau usasa ikau usasa ta tora-sona amita iji ahumpa etija 33 te oio naumeniundi, na ungote iji koso mane iresonate kematu Judea embomeni ta etene ingeraavo ungota degi erena ungo na jombureeto amo na pambasona degi ai ungo manepambasova. 34 Eto na ungota degi ke penibe avo eha ere ikitona amo osa mine araevujo. Eto na ungo osa eona ainge nomboungo osamine ara evujo. 35Eto ungo na osamine ara ururovo embo tapa na kito amoIesu ta ambotanira asora,” ainge enu,

Peter na Iesu kiae ke aisuja avo Iesu naharikena

(Matthew 26:21-35, Mark 14:27-31, Luke22:31-34)

36 Simon Peter na ke einge ena, “Bada,umo nainge pambao?” ainge enu Iesu naeinge ena, “Umo na eha pahurono manepambasoa te ambota pambasoa,” ainge enu37 Peter na ke einge ena, “Na do eto umopambasoa degi ai ta mane pambana ere?Na umo embo sari asi hotembitena.” aingeenu, 38 Iesu na ke mine einge ena, “Umona embo sari asi ke ere? Na no degi ta ke

Page 130: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

John 14:1 127 John 14:31be erena, umo iji 3 na kiae ke ijiro ohorajavone aisuja,” ainge Iesu na ena.

14Iesu na ambotani ta degi onde katari ke ena

1 Eto Iesu na ambotani ta degi ke eingeeto ena, “Ungo osaga kiovojo, eto ungo Godtumota evujo, eto na tumota evujo 2 Etonau Mama ta bande ta jo kaneke kanekeari isapamane be mitia te bande jo neiteneite ainge irae amo ungota degi ke matuano ingaeteva. Avoeto na pambuto ungotairari besi siriketo, 3 nununga eto ehakoegerembeto puvuto ungo umbuto ungotetapa na iriona degi ai pambuto iresora.4Eto na pambuona degi amo ungo kiarira.”ainge Iesu na enu, 5 Thomas na ke mineeinge ena, “Bada umo pambasoa degi amodago kiaera te no pambari degi amo dagona kiari ke erea,” ainge enu, 6 Iesu na keeinge ena, “Eto na amo pambari degi te kebe te vasiri te avoeto embo na na tiumbetoMama ta degi mane pambuora, 7 Eto ungona na ere kogova amo nau Mama te tapaere kogova. Eto ungo na iji tapa kiova etoeha oroho emo ere kogova,” ke ainge enu,8 Philip na ke einge ena, “Bada, ejo dagoMama kito inono are,” ainge enu, 9 Iesuna ke mine einge ena, “Philip, na ungoteiji koso mitovona te inena na kiae ke erea.Eto ungo na ere kogova amo Mama aingenombo ere kogova rate inena Mama anobe kesi ke ere? 10 Eto na Mama ta jo tamitena eto Mama jo nau ta mitia te umoke be ae ue erete? Eto na ke tapa erenaamo na eonga aera te nau Mama jo nau tamitia amina pure amita avo euja. 11 Eto naMama ta jo ta Mamo jo nau ta avo kogue kebe evujo. Eto avo ke be ae ue kito sinderineite neite uore kiova aita na ke be evujo.12Eto na ungota degi ke be erena, eto emboamuna na ke be aisuja amo nanena eonaainge nombo ari neite neite aisuja. Eto naMama ta degi pahurono embo amuna nake be euja embo amina ari na eona amonembeto aisuja. 13 Eto nanena ano Mamata javo peni aja ungo na javo nau ta penunuaisova amo ikasona. 14 Eto ungo javo nauta do uje eto penunu aisova amo ikasona.15 Eto ungona na osa ue kito amo ke nautapa avo agi evujo.

Iesu na Ahihi Otohu ikasi onde ena

16 Eto na Mama ta degi ano ungota hon-date ari embo ikau puvuto ungote darohoiresuja 17 Amo ke be ari ta Ahihi avo endaembomeni teho kiae na mane umbasora teungo ta degi puvuto jo ungota ta iresujaavoeto ungo na kesova.

18 Eto ungo hojo meni toarako maneaisona te na ehako puvuresona. 19 Amoiji isapa eto enda embomeni na na manekesora te ungo na na kesova. Eto na vasirite mitena ainge nombo ungona vasiri teiresova, 20 Eto na Mama ta jo ta eto ungojo nau ta eto na ungota jo ta avoeto ijipuvuresuja amo ungona ari avo kito ke beaisova. 21 Eto embo amuna ke nau ingitoagi aisuja embo amina na osa aisuja. Etona osa aisuja embo amo nau Mama na osaururounanena embo avo kito osa ue anonabe kesuja,” ainge Iesu na enu, 22Embo JudasIscariotmane rate Judas nei amina ke eingeena, “Bada, ke erea amita be mo deire? Etoenda embo tapa mane kiora nango pere aokiora erete?” Eto ke ainge enu 23 Iesu nake mine einge ena, “Eto embo amuna naosa ue ke nau agi aisuja amo nau Mama naembo avo osa ururou dago na puvuto amitajo ta iresora. 24 Eto embo amuna na osa aeeuja amina ke nau agi mane euja. Eto keamo nau mane rate na ikari Embo ta ke ra.

25 Eto na ungote mitie ke erevi ungotadegi erena 26 te ungota hondate ari emboAhihi Otohu avo nau Mama na nau javo taikau puvuto ke tapa do erena amo harikauungo na ehako hotembasova. 27Eto ungotadegi hande ere ikitona amo nau peka avoungota degi iketo pambasona. Eto pekaamo enda embo na mane ikaetera te na-nena ungota degi hande ere ikitona avoetoungo oju ue osaga neite neite avojo.

28 Eto na pambuto egerembasi ke eteneingeva amo Mama nau amo na aingekomane embo peni be amita degi ere pa-hona, avoeto ungo na na osa ue amo tungajavotoho evujo 29 Eto ari erevi puvurae kitita puvurou kito ungo na ke be ava erena.30Rate na ungota degi ke kosomane aisonate enda ta titi jigari embo sapura puvutoere hua amita ivo na na nembari inonoaera, 31 te na Mama osa ere ona amo endaembo tapa kiora Mama ta uje tapa avo pereinono ta ere ona, te have ungote pambare,”ainge Iesu na ena.

Page 131: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

John 15:1 128 John 16:515

Iesu amo esi uhu be ra1 Eto Iesu na ke einge ena, “Namo esi

uhu be ra eto nauMama amo pureMamora2 Eto esi hatu vahai be ae aisuja amo sa-pura avoeto gisiketo gosukau iraesuja etohatu nei be euja avo kito kombu poekaube isapamane aisuja 3 Eto ungo nau keeone ingiova avoeto hatu ta kombu poekariavoeto nau jo ta iresova eto na ungota jo tairesona. 4 Eto hatu na be eonga mane eujate uhu mitia avoeto hatu ta be euja, aingenombo ungo namote irae amo ungota bemane aisuja 5 Eto namo esi uhu ra etoungo esi hatu ra eto ungo namote iresovaeto na ungote iresona amo be isapamaneaisuja rate tiukasora amo be mane aisuja6 Eto embo amuna na toto pambasuja amohatu tiukeore jaise euja ainge au umbutoi ta ikaro evekasuja. 7 Eto umo namotemitiro nau ke avo no jo ta irirou umo douje eto penunu aisoa amo ikano umbasoa.8 Eto ungo na be isapamane ururovo amoembomeni na nau Mama ta usasa javotohokoguroro ungo nau ambotani be aisova.9Eto nauMamanana osa euja ainge nombonanena ungo osa ere ona avoeto ungo nauosa ari ta irivujo 10 Eto nau Mama ta keagi ue nau Mama ta osa ari ta iriona aingenomboungokenau tapa agi aisi uje eto kitoosa ari nau ta irivujo. 11 Eto osa ari nauna ungota jo enetau tunga javotoho be avaetene ere ingiheva. 12 Avo ari vahai ereviava erena, eto na ungo osa ere ona aingenombo ungo na osa mine ara evujo. 13 Etoembo na amita namei kamei osa ue oreketoamburesuja amo osa eora amo nembasuja.14 Eto ungo ke nau tapa avo agi ue amonamei kamei nau be aisova 15 Eto na ungopure embopo ke ijiena te avo toto ungo naunamei kamei ke aisona amita be amo pureembo na pure mamo ta ari tapa avo manekiuja rate na Mama ta ari tapa amo kionaavoeto ungota degi eone ingiova avoetoungo nau namei kamei ra. 16 Eto ungonana uje ae rate nanena ungo uje eto siriketouhana amo ungo be ava iketene pahava etobe amo mane sari aisuja te daroho iresuja.Eto ungo na nau javo ta do uje eto penunuaisova amo nau Mama na ikau umbasova.17 Eto na ungota degi ke peni be amo arivahai erevi ava erena. Ungona osamine araevujo.

Enda embomeni ta tumo ari18 Eto enda embo na ungo uje ae ururoro

kito amo ke erevi hotembevujo, ari amitakiti ta amo na uje ae ere uaetera 19 Etoungo enda embo ta toho aeteva amo endaembo na ungo osa aetera te ungo nanenaenda ta eto umbua avoeto ungo enda embomane avoeto enda embo na ungo osa aeeora. 20 Eto ke matu nanena ea avo hotem-bevujo, eto pure embo amo isapa eto puremamo amo peni ra. Avoeto nau degita memenga ikasora ainge nombo ungotadegi ta memenga ikaro keisova. Eto kenau agi aisora amo ungota ke te tapa agiaisora. 21 Amo na ikari embo avo kiae navahai kiora avoeto aisora. 22 Eto na puvutoenana ta degi ke avo ae toaetena amo naenana ta degi pehumba mane aetena te napuvuto ke matu ijiena avoeto enana ta aritapa amo teto haito ari inono aera. 23 Etoembo amuna na tumo euja amo nau Mamate tapa tumoeuja 24Eto embonei napuvutoari neite neite ae kiae rate nanena puvutoari neite neite etene kera. Eto ainge ae kiaeamo enana ta degi pehumba mane aetenate enana ari tapa etene kera te namote naumama te avo uje ae ere ora. 25 Amita keavo God ta ke kajari ta einge kajari mitia,‘Enana ke amita susu irae rate teho siotumo sosou nau degi ta ere uaetera.’ keainge kajari mitia avo eto etera. 26 Eto naMama ta degi pambuto ungota hondate ariembo ikano puvuresuja amo ke be ari taAhihi Mama ta degi puvuja avo puvuto nauharika embo aisuja. 27 Eto ungo te tapaitikari ta namo te tapamitovova avoeto un-gote tapa harika ari embopo nau aisova.”

161 “Eto ungo na tumota ae eova avoeto

taekitie erena 2 Eto Judea embomeni naungo katekaro eonga iresova, avo peremane rate iji puvuto ere hua amo embona God ta pure otohu asi ke ijie ungotaro amburesova 3 Amo enana na Mama tenamo te avo be kiae avoeto ari ainge aisora4Amo na ungote mitovona avoeto ke erevimatu ungota degi ae ingae rate iji puvurouhotembava eha erena.”

Ahihi Otohu ta pure ari ta ke.5 “Eto na ikari puvurari embo ta degi

pambasi ere ona te ungo embo vahai na,‘Umo degi nainge pambasi ere,’ ke ainge

Page 132: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

John 16:6 129 John 17:1amo nau degi ta eto ingae ra 6 te ke erenaavo ungo ingihe tunga osaga ere kogova7 te ungota degi ke be pere aisona amoungota irari javotoho avoembo na ere pa-hona. Eto na pambae amo ungota hondateari embo Ahihi Otohu na mane puvure-suja te nanena pambuto ikano ungota degipuvuresuja 8 Eto puvuto enda embomenita ari sasapura do aingere avo harikau bekesora. Eto ke be ari embo javotoho te etoembo ta ari siriketo hajire ikari be amo doaingere avo Ahihi Otohu na ke pejau bekesora. 9 Eto embomeni amo na kito kebe ae avoeto embomeni amo ari sasapuraembopora. 10 Eto na ungo toto Mama tadegi pambuto ungo kiae iresona amo AhihiOtohu na au kito embo emo ke be emboraainge embomeni na aisora. 11 Eto endata titi jigari embo sapura amita pehumbamatu ingito taekasona avo eto Ahihi Otohuna au kito embo emo ari sirikari embo bera ainge aisora.

12 Eto na ke neite neite eha aisona teke ngahia be ungo ingari haiteko mane13Avoeto toano ke be ari ta Ahihi na puvutoke te ari tapa te avo au ungo na kesova etoamita hotembari ke avo mane au ingesovate God na amita degi ke do enu ingina avoau ingesova amo iji ambota do puvuresujaamita ke te tapa au ingesova 14 Eto ke auingesova amo kiari nau avo au ingihirovojavo nau avo peni aisuja. 15Eto kiari nau auingesova erena amo nau Mama ta kiari tedonda tapa te amo nau iketo tona avoetoerena.”

Tunga osaga ari te tunga javotoho ari teamita ke

16 “Eto iji isapa na ungona mane kesovaeto iji nei isapa ungo na na kesova” keainge Iesu na enu 17 ambotani nei uhohona ke mine ara eto einge ea, “Eto iji isapana mane kesova eto iji nei isapa na kesovaeto na Mama ta degi pambasona ainge eriaamita bemo deire? 18Eto ke nei iji tuhaupake ena amita be amo deire?” ainge ijio19 Iesu na eto ingari ke ere ijia avo Iesu nakito ke einge ena, “Eto ‘ungo iji isapa namane kesova eto iji nei isapa na kesova’,ke ainge etena avoeto ungo ke ungo eongamine ara ijie ereve? 20Na ungota degi ke beerena. Enda embomeni na tunga javotohote ururoro ungona sisivu kutitie sisisasi te

ururovo ungota jo aherekau tunga javo-toho aisova 21 Eto pamone na meni um-bari iji puvuoi memenga koguoi eto menisinga enda ta puvuoi kito tunga javotohoue memenga jenambueuja 22 ainge nomboungo osaga ere kogova te na ungo ehakokogurono ungo tunga javotoho be ururouembo nei na ungota tunga javotoho avomane peikasuja. 23 Eto iji amite ungo nanau degi ta do mane eto ingesova te naungota degi ke be erena, ungo na do ujeeto nau javota penunu aisova amo Mamana ikau umbasova 24 rate ungona itikarita eto puvuto eha emikote amo nau javota ungona penunu ae avoeto penunu etoumbuvujo ungo tunga javotoho be ai.

Iesu amo ari sasapura nembari embora25 Eto ke erena amo timu hatirari ke na

erena te iji puvuresuja amikote amo timuhatirari ke na mane aisona te ke be napere Mama ta ari mo do aingere avo anoingesova. 26 Eto iji amikote amo ungo nanau javota penunu aisova te nanena ungoemboMama ta degi ta penunu aisi kemaneaisona 27 Amita be amo ungona na Mamata degi puvurari ke ijie na osa ere ovovaavoeto Mama na ungo osa ere ua. 28 NaMama ta degi eto enda ta puvena avoetoehako enda toto Mama ta degi egerembasiere ona,” ainge Iesu na enu, 29 amita amb-otani na ke einge ea, “Jove, na sesena, etoke umo erea amo timuhatirari ke na ae rateke be na pere erea. 30 Eto ari tapa umo kioaavoeto embo ta jo ta hotembari deire amoumo ere kogoa avoeto ke tapa erea te dagooroho be ere kogora amo umo God ta degipuvurari avoeto dago ke be erera,” aingeeo. 31 Iesu na ke mine einge ena, “Ungoeha iji tutumota na ke be ereva amo keungotara. 32 Te kivu, iji puvija amo matupuvija te ungona na egiketo pusi hananaeto vahai pamba ururovo na eonga maneiresona te nau Mama ga iresona 33 te ungonau degi ta peka umbava ke erevi ungotadegi erena. Nanena enda ta ari avo isoroeto nembetena avoeto ungo enda ta osaganeite neite kogue joru avojo,” ke ainge Iesuna ena.

17Iesu na pari ena

1 Eto Iesu na titi i ta eto pari einge ena,“Mama, nau iji puvija avoeto sovera no avo

Page 133: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

John 17:2 130 John 18:6nau degi ta ikejo usasa ururou embomenina kiore. Eto, Mama, nanena ano usasa noavo peni ururou embomeni kito javo no avoaro peni ai. 2 Eto Mama, inena embomenitapa avo no Meni ta ingeni ta ika avoetoinena embomeni nau toho ikari amita degiejo vasiri daroho irari ikane 3 Eto embona umo eonga God ra ainge ijie inena IesuKeriso enda ta ikae puvuna ainge ijie vasirite daroho iresuja. 4 Eto inena pure naneana ika avo etene irae etei no javo enda tapeni etija. 5EtoMama, na no usasa ta torariiji puvija amo enda ae kiti ta no usasa taungote mitiatena avo eto inena javo nauejo peni ai. 6 Eto enda embo inena siriketoumbuto nau ikae nanena etene umo erekogora. Eto embomeni no nau ika aminake no agi ere ovora 7 Eto eha oroho emiteamo nau ke te ari te amo no degi ta etopuvurari avo be ere kogora 8 eto amita beamo inena ate poekari no nau degi ta ikariavo enana ta degi hande one ingihe inenana ikae puvua avo enana na ke be erera.9 Eto na embo tapa avoeto pari ae rateembo no nau ika amo embo no avoeto pariereona. 10 Eto tapa nau amo toho nora etotapa no amo toho naura. Eto enana na orejavo nau peni ere ua, 11Eto na enda tamaneiresona te na no degi ta pahurono enanana enda ta iresora avoeto, Mama Otohu,no javo sinderi te amina enana simba ejo.Eto dago vahai ainge nombo enana vahaiare. 12 Eto na enana ga mitie sovera nonau degi ta ikari amina enana simba onejavotoho mitera te no ke matu kajari tamitia avoeto jenge indari embo na umototo pambija avoeto hana kesuja. 13 Etona no degi ta pambasona avoeto enda ereimitie enana nau tunga javotoho ari avoumbara no degi ta ke erevi erena 14 Etoenana amo enda ta toho mane, na iteko,avoeto ke no avo ene ingihera avoeto endaembomeni na tumo ere ora. 15 Amo naenana enda ta eto umbae penunu aerateengekari embo avo peikitie enana simbaae erena 16 te na enda ta toho mane aingenombo enana amo enda ta toho manera,17 te no ke amo ke be avoeto no ke be arina enana ejo otohu are. 18 Eto na inenaenda ta ika ainge nombo nanena enanaenda ta ere ikitona 19 Eto enana ke be ijieotohu ara nanena enana avoembo otohuaisona. 20 Eto na enana avoembo pari ae

rate enda embomeni na enana ta ke ingihena ke be aisora avoeto pari ere ona. 21 Etoenana ejo tunga vahai eto jo vahai are. EtoMama, na jo no ta mitena eto umo jo nautamitea ainge nombo enana ejo ungotenaujo ta irore. Eto ari avo enda embomeni nakito na inena ikari avo hotembitie ke beaisora. 22 Eto ungotena vahai ainge nomboenana vahai ara inena no usasa nau degita ika avo nanena enana ta degi iketena.23 Amo na enana ta jo ta eto umo jo nauta ra. Eto inena ejo enana ta jo vahaiari inono au enda embomeni na kogue nainena ikari avo ke be aisora eto inena naosa eoa ainge nombo enana osa eoa avohotembasora. 24 Mama, embomeni inenanau ikari avo na pambuto iresona degi ai tapambuto irora uje ere ona. Eto mitie endairae kiti ta inena na osa ue usasa nau degita ika avo kiora uje ere ona. 25Mama, umoari javotoho ari embo, avo enda embomenina umo kiae rate nanena umo kiona etoembomeni nau emina na inena ikae puvuaavo ere kogora. 26 Nanena javo no avoenana ta degi hariketene ingera eto ehakokaiketo ano ingihiroro inena na osa ereoa eto osari avo enana ta jo enetitirou naenana ta jo ta iresona,” ainge Iesu na pariena.

18Iesu andito umbua(Matthew 26:47-56, Mark 14:43-50, Luke

22:47-53)1 Eto Iesu na pari enu irae enu ambotani

umbuto umo Kidron embuto pambuto degidagogotambu ai ta torea. 2 Eto degi amoIesu na ambotani ga iji nei nei ainge arorauoi Judas, Iesu jenge indari embo, aminaere koguaetija 3 Avoeto pambuto priestspepeni te Pharisee embomeni te amitaisoro ari embopo te eto embo okokosenenei te avo kiti umbuto horivo ijimbetoki emi jigito degi ai ta pahuo 4 Iesu ta degido ere puvutuhuna amo matu kito Iesu napambuto isoro embo ta titi ta heteto keeinge ena, “Ungo embo amunurami jom-bure ere ove?” ainge enu, 5 ke mine eingeea, “Dago Iesu, Nazareth emboavo jombureere ora,” ainge eo, “Namora,” ainge ena.(Eto embo Judas amo Iesu harikasi embota orohuta heteto mitina.) 6 Eto Iesu na,“Namora,” ainge ijinu, Isoro embomeni naingito ku na atuna pambuto enda ta bea.

Page 134: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

John 18:7 131 John 18:327 Eto Iesu na ke ehako, “Ungo amunuramijombure ere ove?” ainge enu enana naehako, “Nango Iesu Nazareth embo avojombure ere ora,” ainge eo, 8 Iesu na keeinge ena, “Ke matu etene ingeva amonamora te embomeni namogamitera erevievu tapa pambare,” 9 Ke ainge ena amoIesu na pari ta ke matu einge ena, “In-ena embo nau ika avo vahai beto manepambasuja,” ainge pari ta ena avoeto embotapa pambara ena. 10 Eto Simon Peter amoamita asivo mitina avo kororoeto umbutopriest peni amita pure embo javo Malchusta onde jeto havekenu 11 Iesu na Peter tadegi ke einge ena, “No asivo goru ta juruke.Na Mama na atungu erevi indona siriketoikena amo mane indonote?” ke ainge Iesuna ena.

Iesu Annas ta jo ta hetena12 Eto isoro embopo te eto titi jigari

embopo te embo okokose te na Iesu jigitoingeni punduto 13 umbuto pambuto embojavo Annas ta jo ta ikeo hetena. Eto ijiamikote embo Caiaphas amo priest okoseena eto embo Annas amo Caiaphas ta imiavoetoAnnas ta degi kiti pambuto ikeohet-ena 14 Eto Caiaphas na Judea embomeni tadegi ke matu einge ena, “Embo tapa maneamburesora te embo tapa avoeto embovahai amburesuja,” ke ainge Caiaphas naena.

Peter na Iesu kiae ke ena(Matthew 26:69-70, Mark 14:66-68, Luke

22:55-57)15 Eto Simon Peter te ambotani nei vahai

amite aingeto Iesu umbuto pahuo amb-ota pambuto ambotani vahai amo priestpeni na matu kiari avoeto Iesu ga priestpeni amita bande jo ta torenu Peter avobande bokiri pe araha ta heteto mitinu16 Ambotani nei vahai priest peni matukiari avoeto jo ta torena aminabokiri simbaari pamone amita degi enu puvuto Pe-ter enu jo ta torenu 17 bokiri simba arikakara nei amina einge ena, “Embo emitaambotani nei amo umorete?” ainge enuPeter na, “Na avo manera,” ainge ena.18 Eto jajemo unu bande pure embopo tebande simba ari embopo te aingeto i bujuevikitina ai ta heteto eritie mitio Peterpambuto enana ga heteto i eriritinu

Priest Peni na Iesu ganoka ena(Matthew 26:59-66, Mark 14:55-64, Luke

22:66-71)19 Eto priest peni na Iesu na ke do ate

poekitinu ingihe ambo ambo ea avo enu20 Iesu na ke mine einge ena, “Eto atepoekari nau amo ondikari na ae rate arahatambuta eone embo tapa na ingiora amo kekasari bande ta eto temple jo ta eto Judeaembomeni torukeora amita degi eone in-giora amo ke nei do ondikae 21Avoeto umonau degi ta eto mane ingesoa te na ke dotapa eone ingiora amita degi eto ingijo,”ke ainge Iesu na enu, 22 isoro embo vahaiIesu ta engiti ta hetetomitina amina, “Umodo eto priest okose ta degi ke sapura ere?”ainge ijie Iesu ta tombu ta tenu 23 Iesu na kemine einge ena, “Na ke sapura do etene in-gea avo ejo ingone. Eto na ke sapura ae ratena sio tetea,” ainge enu, 24 Annas na Iesuta ingeni pundua amite tapa ikenu priestokose javo Caiaphas amita degi pambuna.

Peter na Iesu kiae ke ehako ena(Matthew 26:71-75, Mark 14:69-72, Luke

22:58-62)25 Eto Simon Peter i eritie mitinu em-

bomeni na, “Umo te tapa amita ambotanirete?” ainge eo, Peter na, “Na avomanera,”ainge enu, 26Priest peni ta pure embo vahaiamo Peter na embo onde jeto havekenaamita javo vahai amina Peter ta degi keeinge ena, “Na umo te tapa embo amigadagogo tambu ta kenete?” ainge enu.27 Peter pero ue, “Na avo manera,” aingeijinu ohora javone ena.

Iesu na Pilate ta titi ta hetena(Matthew 27:1-2,11-14, Mark 15:1-5, Luke

23:1-5)28 Eto ihote Caiaphas ta bande toto Iesu

umbuto Rome embo ta koto ari oro ta pam-bua. Eto jarukari pondo indari iji puvunaavoeto ungohahara ue ungoRome ta oro tatorae pambae toa 29 Eto Pilate na araha tapuvuto heteto ke einge ena, “Embo emitasapura deire, avo evujo ingone,” ainge enu,30 embomeni na, “Embo emina ari sapuraae amo mane no ingeni ta ikaetera,” aingeeo 31 Pilate na ke mine einge ena, “Ungotake pepeni na embo evi ganoka eto ingivu,”ainge enu, Judea embomeni na ke einge ea,“Embo tari amburari amo dagota degi tataekarira,” ainge ea. 32 (Eto Iesu naingeto

Page 135: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

John 18:33 132 John 19:16taro amburesuja amita ke Iesu na matuharikena. Eto embere einge emina enuIesu ta ke ga inono ena.) 33 Eto Pilate nakoto oro ta toreto Iesu jage enu puvunu,“Umo Judea embo ta king rete?” aingeenu. 34 Iesu na ke mine einge ena, “Keumo erea amomo embo nei na etere ingitoerete mo no hotembari na erete?” aingeenu, 35 Pilate na ke mine einge ena, “NaJudea embo manera te priests pepeni noeto embomeni no amina umo umbuto nauingeni ta iketera, amo ari sapura no modeire?” ainge enu, 36 Iesu na ke mine eingeena, “Na embo titi jigesona te enda ta ariavo mane aisona. Eto na enda ta ‘king’aetena amo embomeni nau na ereto isoroeto Judea embomeni ta ari emo taekaeterate na ‘king’ ainge manera,” ainge enu,37 Pilate na, “Aravorate umo king rete,”ainge enu, Iesu na ke einge ena, “En, keumo erea amo ke be. Na king ra te naavo ana nau aja na ingena. Eto na enda tapuvena amo ke be ano embomeni ingorapuvena amo embo ke be ingari haite aminake nau ingesuja,” ainge enu. 38 Pilate na,“Ke be mo deire,” ainge ijie araha tambutapambuto Judea embomeni ta degi ke eingeena, “Eto na embo emita sapura tambaeetena

Iesu taro amburoja ke ea(Matthew 27:15-31, Mark 15:6-20, Luke

23:13-25)39 Avoeto ungo Judea embo ta jarukari

pondo iji te amo tipura embo eone tambutapambuora avoeto ungo Judea embo ta kingerevi ano tambuta pambaute?” ainge enu,40 embo tapa na gagaha eto ke einge ea,“Embo avo mane tambuta pambasuja teembo Barabbas avo ejo tambuta pambai,”ainge ea te Barabbas amo pegene embora.

191 Eto Pilate na enu Iesu umbuto pambuto

esi gamba na ejembeto teo irae enu 2Rometa isoro embopo na esi pepe te avo umbutohoroveto siro ta asuketo bo pangari ikeouhu ta evunu 3 puvuto amita degi ke eingeijie urumbea, “Oro, Judea embo ta king,”ainge ijie tombu ta tea. 4 Eto Pilate natambuta puvuto Judea embomeni ta degike einge ena, “Kivu, na embo erevi pe-humba etena te amita sapura do tambae

avoeto ungo na kiova umbuto tambuto pu-vena,” ainge enu 5 Iesu na bo pangari tesiro pohu pepete asukena amite tapa arahata puvuto hetenu Pilate na ke einge ena,“Embore erevira, kivu,” ainge ijinu 6 Judeata priests pepeni te embo pepeni te na kito,“Cross ta te, Cross ta te,” ainge gagahaeto eo Pilate na, “Na pehumba etena teamita sapura tambae etena avoeto ungoeonga umbuto cross ta tevu,” ainge enu,7 Judea embomeni na, “Dagota ke pepenimitia amo eingera, ‘Na God ta Meni ra,’ainge eora amo dago na teore ambuoraavoeto taro amburesuja,” ainge eo, 8 Pilatena ingito joru peni vahai be ue, 9 koto arioro ta toreto Iesu ta degi ke einge ena,“Umo nainge eto puvurari re?” ainge enuIesu na kemine ae enu 10Pilate na ke ehakoeinge ena, “Umo nau degi ta ke mine maneaote? Eto ari nau amo eingera, umo anocross ta tasora eto ano tambuta pambasoaamo na inonora te umo kiaerate?” aingeenu, 11 Iesu na ke mine einge ena, “Eto Godna no degi ta sovera ikae amo nau degita ari neite neite mane aetea, te embo naumbuto ingeni no ta iketija embo amita arisapura amo no ainge mane rate pajire bera,” ainge Iesu na ena.

12 Eto Pilate na Iesu ta ke avo ingitoau tambuto pambaja uje ena te Judeaembomeni na hori gagaha ijie ke eingeea, “Embo emina king ke ijie Caesar ereurumbitia avoeto inena embo erevi ao tam-buto pambasuja amo umo Caesar ta tohomanera,” ainge eo, 13 Pilate na ingito Iesuumbuto embo okose arumbeto pehumbaari degi amita javo, ‘Atara beukari’ ai Iesuenu arumbena (Judea embomeni ta ke na‘Gabbatha’ eora) 14Eto jarukari pondo evitoasora avoeto nununga ari iji 12 o’clock unuari ainge amo ea. Eto Pilate na Judeaembomeni ta degi, “Ungota king re ere-vira,” ainge enu, 15 mine einge ea, “Umb-uto pambu! Umbuto pambu! Cross ta teamburoi!” ainge eo Pilate na, “Na ungotaking avo cross ta tana erevete?” ainge enupriests pepeni na einge ea, “Dago ta kingnei irae Caesar vahaira,” ainge ijie ngahiauo 16Pilate na cross ta tara enana ta ingenita iketo tona.

Iesu umbuto cross ta tea(Matthew 27:32-44, Mark 15:21-32, Luke

Page 136: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

John 19:17 133 John 19:42

23:26-43)17 Eto isoro embopo na Iesu umbuto

cross ikeo umbuto da ta eto pambuto degijavo, ‘Siro Popo’ amo Judea embo ta kena ‘Golgotha’ ke eora ai pambuto 18 Iesuorohuta teto embo nei ingeni anga ta tetoembo nei ingeni be ta aingeto cross eongaeonga ta tea 19 Eto Pilate na ke einge kaetocross ta tena amo, “Judea embo ta kingemo da Nazareth embo Iesu ra.” 20 EtoPilate na ke kajena amo Judea ke na etoRome ta ke na eto Greek ke na kajena amoda hoita mane avoeto Judea embomeniisapamane na eteketo kito 21 Judea embota priests pepeni na Pilate ta degi pambutoke einge ea, “Inena ‘Judea embo ta king’kaetea avo toto ‘amina na Judea embo taking ra ainge ena’ avo kajae etea,” ainge eo,22 Pilate na ke einge ena, “Nanena kaetenaavo iresuja,” ainge ena.

23 Eto Iesu cross ta teo irae enu isoroembo tapa 4 amina Iesu ta bo asukari avokateketo vahai vahai umbua eto bo neivahai jo ta asukari tunga ta eto beto utu taari amo ihirae rate jorereto kajari avo ungoeonga ke mine ara eto einge ea. 24 “Ungotemane osesekasora te ituha koso te tuho tejigoro embo amuna ituha koso avo umba-suja amo embo amina bo avo umbasuja,” keainge amo matu kajari mitia amo einge ra,“Embo amuna bo nau amo kateketo ituhakoso te tuho te jigito goruketo umbasujaembo amina umbasuja,” ainge matu kajarimitia, avoeto inono ta isoro embo na ea.25 Eto Iesu cross ta teo cross engiti ta amitae te amita e ta jao javo Mary amo emboClopas ta ae amite da Magdala pamoneMary te aingeto heteto mitio 26 Iesu naamita e kito amita tunga humbari amb-otani vahai amiga mitinu kito e ta degi keeinge ena, “Pamone, nomeni erevira, 27etoembo no aja erevira,” ainge enu ambotanivahai amina ingito Iesu ta e avo umbutoamita bande ta pambuto simba ere uatija.

Iesu ambuna(Matthew 27:45-56, Mark 15:33-41, Luke

23:44-49)28 Eto ari tapa do puvuresuja amo irae

ere ua erevira ainge Iesu na kito God ta kematu kajari ta mitia avo au inono aja keeinge ena, “Na umo ujeje ere ua,” aingeenu, 29 enana na ingito wine tigami te ovujo ta pevitari mitina avo hukaru koru ainge

javo ‘hyssop’ amina wine ta jauketo Iesu tape ta jigio 30 indito ke einge ena, “Aravora,irae etija,” ainge ijie amita siro joreingeunu hoenge irae enu ambuna.

Iesu ta patita ta ki na kajena31 Eto evito amo Judea embomeni ta

jarukari pondo indesora iji amo jangu in-dari iji nombo avoeto embo 3 amita hamocross ta toaro iresora avo aravora ae etoJudea embomeni na Pilate ta degi, “Emboutu teto popojeketo umbuto pambarote,”ainge eo, 32Pilate na amita isoro embomeniikenu pambuto embo heriso Iesu ga crossta tea avo teto utu poeketo pambuto embonei teto utu poeketo pambuto 33 Iesu kiaamo matu ambunu kito utu poekae rate34 isoro embovahai na patita ta ki na kajenusasaga te umo te bena. 35 Eto na titi nau nakia embo amina erena avoeto ke nau amoke be perera eto ungo tapa na kito ke beava erena 36 Ari emo God ta ke matu kajarita mitia avoeto inono ta etija. “Eto amitapopo tapa amo nei mane taro poekasuja”ainge kajari mitia 37 eto nei amo “Embopatita ta kajea avo embomeni na kogueiresora.” ke ainge matu kajari mitia.

38 Eto embo Joseph da Arimathaea emboamo Iesu ta ambotani rate Judea embo ojuue ondikari na Iesu ambo ambo ena, emboamina pambuto Pilate ta degi Iesu ta hamoumbasi penunu enu Pilate na aravora aingeenu umbuto pambuna

Iesu kovea(Matthew 27:57-61, Mark 15:42-47, Luke

23:50-56)39 Eto embo Nicodemus amo matu

mumete Iesu ta degi puvuna amite tapajeune mune te (javo ‘myrrh’ te ‘Aloes’ te)avo umbuto Iesu ta hamo jigesi puvunaamita bouka ta teka amo 50 kilos aingeavo umbuto puvuna. 40 Eto Iesu ta hamoumbuto jeune mune te amiga tapa bokoso vahai ai ta iketo togea amo Judeaembomeni ta ari ainge eora avoeto ea 41EtoIesu cross ta teo ambuna amita degi engitiamo i vuji jajavotoho irari degi amita jo tapanga to eha kovea amo embo kovae kiti taIesu ikeo serekena 42 eto evito amo Judeaembomeni ta pondo indesora sirika burikaari iji te Iesu umbuto hoi ta pambari inonoae avoeto asa ta kovea.

Page 137: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

John 20:1 134 John 20:2920

Iesu ta hamo use jo ta iraera(Matthew 28:1-8, Mark 16:1-8, Luke 24:1-12)

1 Eto jangu indari iji irae enu iho ungateda Magdala pamone javo Mary na Iesu tapanga use ta pambuto atara na pe ahurekeaavo hiriketo pambari kito 2 tutuveto pamb-uto Simon Peter te eto ambotani nei Iesuna osa ena amita degi ke einge ena, “Badata hamo amo use ta iraera te umbuto pam-buto nainge iketere avo nango kiaera,” keainge enu, 3 Peter te ambotani nei amiteaingeto use kesi 4 tutuveto pahue ambotaninei amina Peter seniketo tutuveto use takiti pambuto 5 panga jo ta anembeto bo‘linen’ na ari amina hamo togea avo endata beto mitinu kina te jo ta toraera, 6 teSimon Peter na ambota puvuto use pangajo ta toreto bo enda ta beto mitina avo kina7 eto bo nei Iesu ta siro togea amo eongaegoveketo degi nei ta ikeo mitina avo kina.8 Eto ambotani nei kiti use ta pambunaamite tapa toreto kito ke be ena. 9 (RateIesu vasiri te erasuja amita ke God ta keta kajari avo amikote amo hotembae ea.)10 Eto ambotani heriso amo egeremebetobande ta pambua.

Iesu na da Magdala pamone Mary ta degipuvunu kina

(Matthew 28:9-10, Mark 16:9-11)11 Eto Mary na use pe araha ta heteto

si ijie mitimite use ta anembeto 12 Aneraheriso bo parara asukari amo Iesu ikeoserekena ai ta embo nei siro hena ta arum-bena eto embo nei utu hena ta arumbenaaingetomitio kogunu 13aneraheriso aminapa amita degi ke einge ea, “Pamone umodo eto si ere?” ainge eo pa amina, “NauBada umbuto nainge iketere avo na kiaera,” ke ainge ijie 14 ahereketo Iesu hetetomitinu kina amo Iesu rate be ijuketo kiaeunu 15 Iesu na amita degi ke einge ena,“Pa, umo si ijie amunurami jombure ereoe?” ke ainge enu Mary na embo avo i bujisimba ari embo ke ijie ke einge ena, “Embo,inena Iesu ta hamo amo umbuto pambutonainge iketo kito avo ejo umbane,” aingeenu, 16 Iesu na, “Mary,” ke ainge enu Maryna ahereketo kon eto kito, “Rabboni,” amoHebrew ta ke na, “Ate Poekari embo,” avoeto enu, 17 Iesu na, “Na Mama ta degi pam-bae avoeto na mane jigesoa, te pambuto

nau namei kamei ta degi Mama nau etoenana ta Mama eto God nau eto enana taGod amita degi egerembeto pambasi ereona avo ejo ingore,” ainge enu, 18Mary naegerembeto pambuto Bada kina eto aminake tapa do enu ingina avo ambotani ta degienu ingia.

Iesu na amita ambotani ta degi puvunu kia(Matthew 28:16-20, Mark 16:14-18, Luke

24:36-49)19 Eto Sunday ture mume unu Iesu ta

ambotani na Judea embo okokose oju uebande bokiri iketo jo tamitio Iesu na enanata orohuta irerembeto puvuto, “Peka un-gota degi iresuja,” ke ainge eto 20 amitaingeni te patita te avo enu kito enana taBada avo kito tunga javotoho ue osa pa-jire be ea. 21 Eto Iesu na, “Peka ungotadegi iresuja, eto na Mama na iketei puvenaainge nombo nanena ungo ikano enda tapata pambasova,” ainge ijie 22 enana ta hamota pe hoenge hukitie ke einge ena, “Ungotajo ta Ahihi Otohu umbuvujo 23 Eto ungonaembo ta ari sasapura hotembeto toasovaamo God na ainge hotembeto toasuja, teungo na embo ta sasapura hotembeto toaeasova amo ainge God na mane hotembetotoasuja.”

Thomas na Iesu kito ke be ena24 Eto Iesu ta ambotani 12 rate vahai

javo Thomas amita javo nei Didimus amoIesu puvuna amikote amo enana ga iraeavo eto 25ambotani na, “Nango Bada kera,”ainge eo Thomas na, “Na amita ingeni taikoko na tetera amita pupuho avo titi nakogue ingeni nau na tame eto patita taamo tame aisona, te ainge ae amo na kebe mane aisona,” ainge enu 26 hura vahaiirae enu Thomas ambotani nei uhoho gabande jo ta bokiri iketo mitio Iesu enanata jo ta irerembeto heteto, “Peka ungotadegi iresuja,” ainge eto, 27 Thomas ta degike einge ena, “Nau ingeni pupuho koguetame eto no ingeni jujuruketo nau patitatame eto umo ke be ae ere oa avo toto na kebe ejo,” ainge enu, 28Thomas na, “UmonauBada eto nau God ra,” ainge enu, 29 Iesu nake einge ena, “Umo na kogue ke be erea teembo na na titi na kiae rate na ke be aisujaembo amina tunga javotoho aisuja.”

John na do eto ke kajena amita ke

Page 138: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

John 20:30 135 John 21:24

30 Eto Iesu na God ta sovera avo umbutoari neite neite enu ambotani na kia amobook emita jo ta amo kajaera, 31 te ke ereviere kaitora amo ungotenau orekari emboGod ta Meni be Keriso amo embo nei manerate Iesu avo ungo kito ke be ava ere kaitoraamo ungo Iesu kito ke be ijie vasiri beumbasova.

21Umo ireremba javo Tiberias amita hora ta

Iesu na ambotani ta degi puvunu kia1 Eto amita ambota Iesu na umo ir-

eremba javo Tiberias amita hora ta Iesupuvuna ambotani na kia amo eingera, 2EtoSimon Peter te Thomas amita javo neiDidimus amite Galilee enda ta da Canaembo javo Nathanael te Zebedee ta meniheriso amite eto ambotani nei heriso amiteaingeto vahaita mitio 3 Simon Peter na,“Na umo o timbasi pambasona,” ainge enuambotani amigamitia amina, “Dago umotepambasora,” ainge eto mumete pambua teo umbae uo 4 iho bujitinu Iesu na puvutoumo hora ta hetena te embo nei ke ijieuo, 5 Iesu na jage eto, “Nau namei kameiungo o umbevete?” ainge enu, “Dago oumbae ra,” 6 ainge eo Iesu na, “Ungotahovoro avo e nga be hena ta ikevujo beauo umbuvujo,” ainge enu ikeo benu o isapa-mane ombunu jigea te bitari inono ae enu,7 ambotani vahai Iesu na osa ena amina,“Embo emo Bada ra,” ainge Simon Peterta degi enu, Peter bo ujuketo mitina avobo umbuto asuketo umo ta eheruva etobovunu, 8 ambotani nei uhoho amo e ngatavitie hovoro o na pevitina avoeto jigitogoruketo umbutohora ta pambua amodegikosomane ‘100meters’ ainge ai ta pambua.

9 Eto enana hora ta bitito bread te oborari amo i ingotu evikitina amita hamota mitinu koguo 10 Iesu na ke einge ena,“Ungo umo o umbeva avo heriso umbutohave,” ainge enu, 11 Simon Peter na e ngata bitito hovoro gorukenu hora ta bitinuo pepeni papeni tapa 153 umbua avo kinaeto o isapamane rate hovoro perarae ena.12 Eto Iesu na, “Ungo huma iho dondaindavu,” ainge ena. Eto ambotani na Iesuamomatu kia te ehako umo amunure aingeeto ingesi uje ea te me enu toa. 13 Eto Iesuna i amisa ai ta imite o borari te bread teumbuto ambotani ta ikenu india. 14 EtoIesu na ambuto vasiri te ereto ambotani ta

degi puvunu kia eto ehako puvunu kia etoehako puvuna emina nei heriso nei vahaiena.

Iesu na Peter ta degi ke ena15 Eto enana indio irae enu Iesu na Peter

ta degi ke einge eto ingina, “Enanana naosa isapa ere ora te inena na osa peni vahaiere oete,” ainge enu, Peter na, “Bada, naumo osa ere ona amo umo kiarira,” aingeenu Iesu na, “Aravora te umo nau o ‘sheep’meni avo simba ejo,” ke ainge eto ehakoeto ingina 16 “John ta meni Simon, umo naosa ere oe?” ainge enu, Peter na, “Bada naumo osa ere ona amo umo kiari ra,” aingeenu Iesu na, “Umonau o ‘sheep’ simba ejo,”ainge eto 17 ehako, “John ta meni Simonumo na osa ere oe?” ainge enu ke vahai avonei heriso nei vahai ainge ena avo Peter naingito tumo ue ke einge ena, “Bada, ari teke te tapa amo umo kiari avoeto na umoosa ere ona amo umo kiarira,” ainge enuIesu na amita degi ke einge ena, “Aravora,umo nau o ‘sheep’ undujo. 18 Eto na nodegi ta ke be erena. Umo meni isapa taamo uhu ta pupuri umo eonga tigito uje noue ere pahuaetea te kerembo ue no ingenijujurukitiro amo embo nei na no pupuriuhu ta tigito umo pambari uje ae asoa degiai ta umo jigito umbuto pambasora,” 19 (keamita be amo Peter na naingeto ahurouGod ta degi usasa pambasuja avo Iesu naharikena.) ke ainge eto Iesu na, “Umo naambo ambo e,” ainge ena.

Ambotani nei amita degi ari do puvuresuja20 Eto Iesu te Peter te pahumite Peter

na overeketo ambotani vahai ambota pu-vutuhunu kina amo Iesu na osa ena emboamina pondo tutumota indie mitio Iesu tamindi ta siro tembeto, “Bada umo emboamuna harikau isoro embo na umbaro.”21Ainge ena embo avo Peter na kito, “Badaembo emita degi do puvurou?” ainge enu,22 Iesu na ke mine einge ena, “Embo amotehomitirou na pambuto ehako egeremba-sona te amo osaga no manera te umo naambo ambo ejo,” ke ainge ena 23amo sigetopambunu ambotani tapa ingito, “Amb-otani vahai amo mane sari aisuja,” aingehotembea te Iesu na Peter ta degi, “Amb-otani amo mane sari aisuja,” ke ainge aera te, “Teho mitirou puvuresona,” ke aingeena. 24Ambotani embo amina ke tapa erevi

Page 139: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

John 21:25 136 John 21:25hande ere umite book eremita jo ta kajena.Eto dago kogora ke amo ke be pere ra.

Ke tutumo25 Eto Iesu na ari neite neite tapa ere

uaetija avo siriketo tapa kajaetera amobooks amina enda tapa enete aeteite aetija.

Page 140: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 1:1 137 Acts 2:1

APOSTERO TA ARI1 Oio Theophilus, ahari kiti kaitana amo

Bada Iesu ta vasiri te ate poekari te kaitana.2 Eto Iesu na amita ambotani siriketo um-buto God ta Ahihi Otohu ta sovera na atepoekari ke nei nei iketo God ta degi ta bititopahaja amita ke kiti kaitana. 3 Eto BadaIesu i atahu ta teo ambuna ehako vasiri tehoena iji tapa 40 amita jo ta iji nei nei Iesuna amita apostel ga arumbeto hihi tirina.Eto enana Iesu kito amita ke ingito ke eingeea, “Ke be, God ta Meni Bada Iesu vasirite hoetija” ainge ea. Eto Iesu na enanata degi God na embomeni naingeto amitatoho umbuto enana ta King asuja amita keavo ate poekena.

4 Eto iji vahai, amina ke einge ena, “UngoJerusalem jo ta eto mane pambasova ratenauMama ta handenomakajena avo simbaevujo. 5 Na matu ke ijiena amita be amoJohn na umo na bapataito uija rate iji isapaeto God na amita hande ikau ungo AhihiOtohu na bapataito aisuja.” ke ainge Iesuna ena.

Iesu na Utu i ta bitina6 Eto iji nei enana vahaita pahue enana

Iesu ta degi ke einge eto ingia, “Bada, inenaoroho Roman embopo ta simba ari taeketonango eonga independance ikaote?” aingeeo 7 Iesu na ke mine einge ena, “Nau Mamana iji ikarira te ungo mane kiova, 8 rateAhihi Otohu ungo ta hamo ta puvurouungo sovera peni vahai umbuto nau am-burari te ehako vasiri te erari amita kesovera eto Jerusalem jo ta eto Judea ta,eto Samaria ta, eto enda tapa ta eto kehande asova.” 9 Eto ke ainge enu iraeunu Bada Iesu na bitito Utu ta pahunuamita ambotani arerembeto koguo oje naahurekena. 10 Eto enana kogue Bada Iesuehako kesi ue mitio embo heriso asukariparara te enana ta jo ta irerembeto puvuto11 ke einge ea “Galilee embopo ungo doue arerembeto utu kogue miteve? Iesu naMamo ta degi pambija ehako ainge nomboambota puvuresuja.”

Judas ta hondate naingeto umbua12 Eto tiri Olives amo Jerusalem en-

gitita erevi ea. Eto enana tiri ta eto13-14 Jerusalem utu na puvuto irari bande jo

i ta bitito vahaita pari ea, embo ta javo amoPeter, te John te James te Andrew te Philipte Thomas te Bartholemew te Matthew teJames, amo embo Alphaeus ta meni te,Simon amo Roman embopo titi jigari uje aeena, eto embo nei Judas amo embo Jamesta meni te Iesu ta namei kamei te pamonenei nei, eto pamone vahai amo Iesu ta e ra.15Eto iji tapa pari ere uaetera amita jo ta ijivahai embomeni tapa 120 pari uemitio 16 (v16,20) Peter na ereto ke einge ena, “Naunamei kamei iji matu be matu Ahihi Otohuna King David ta degi ke enu kajena amo Ju-das na Bada Iesu umbuto kitoho embopo taingeni ta iketo amita pure toasuja avo etotona, amita ke amoKing David na Psalms takajari eingemitia amo ‘Irari da amita embona mane torasora rate amo teho iresuja,’eto ke nei amo, ‘Amita pure embo nei naasa umbuto pure asuja’ ainge KingDavid nakajena. 17 Eto Judas amo Iesu na siriketoumbuna avoembo dago apostel vahaira.18 Eto isoro embopo na Judas ta koro ikeoumbuto pambuto enda umbuna eto amitajo ta pambuto tiambueto beto oti kaetoperara enu se arahata ijejembeto puvuna,19 avo eto amita duru embo tapa na sau sauingito enda javo sasaga enda ikitara. 20 (-) 21 Avoembo oroho ungotena Judas ta asata embo nei siriketo umbasora eto aminaIesu ta irari amita ke be avo ungotenamotevahaita eto hande asuja. 22Embo amo BadaIesu ta bapataito ari iji te eto pambutoamita Utu ta bitari iji te dago ga vahaitauija avo orereto umbasora.” Ainge enu23 embo tapa na embo heriso ate kitira ea,embo heriso amita javo Joseph Justus teMatthias te ra. Joseph Justus ta javo neiamo Barsabbas ra. 24 Eto ate kitira eo,enana embo javotoho sirikasi uje eto Godna hondate aja pari einge ea, “Bada, emboJudas na amita ari sapura ta hajire umbutotoho ta da ta pambija, 25 eto inena embotapa ta jo kiarira avoeto no uje ejo ingore,no pure embo be siriketo umbare” aingepari eo 26 ituha tuho te koso te jigioMathiasinono ena avo eto amina itiketo ambotani11 ga pure ena.

2Ahihi Otohu ta puvurari

1 Eto Iesu ta amburari vasiri te hoenahura tapa 7 amita ambota Judea embopo

Page 141: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 2:2 138 Acts 2:31ta pondo iji javo Pentecost puvuna. Amitaiji te Iesu ta ambotani vahaita mitio 2 asavipeni vahai be pisara ainge puvuto bande tatoreto bande jo enetena. 3Eto i peri ta kiariainge perimbeto puvuto embo vahai vahaita siro ta hetena. 4 Avoeto embo vahaivahai embo da nei nei ta ke jigama ea amitabe amo Ahihi Otohu na embo vahai vahaita jo ta toreto siro hirikenu enda nei nei take avo jigama ere uatera. 5 Eto Judea em-bopo God osa ere uatera Pentecost pondoasi enda tapa ke nei te nei te jigama uepuvuto Jerusalem mitiaetera. 6 Eto mitieasavi ingito Iesu ta ambotani ta bande taasavi ta be kesi pambua. 7 Eto enana ta keeonga eonga Iesu ta ambotani ta pe ta ijioingito ti kakambuketo mani mini eto eingeea, “Amita be amo deire? 8 Enana Galileeembopora rate enana dago enda nei neita ke na erera. 9 Dago Parthia embopo teMede te Elamites te Mesopotamia enda taembopo ra te Judea embopo te Capadociate Pontus te Asia te 10Phrygia te Pamphyliate Egypt te Cyrene ke nei nei enda Libyajo ta ra te 11 Rome enda ta eto amo Judeaembopo be ra te ke nei embopo amo Judeaekalesia embopo ambo ambo ere ora teCrete embopo te Arabia embopo te tapaaingeto mitia rate dago God ta ari nei tenei te amita ke dago ta ke eonga eongaembo vahai vahai na ere ingihera.” aingeeo 12 ti kakambuketo mani mini ue “amitabe amo deire” avo mine ara eto ea. 13 Rateembomeni nei nei na ganini ari ke ijie etoeinge ea “Enanawine indera avoembo titivioi ere ora,” ainge ea.

Peter na Judea embomeni ta degi ke ena14 Eto Peter bande jo ta ambotani 11 ga

ereto heteto embo tapa bande ahone tamitia amita degi ke einge ena, “Nau Judeaembomeni da nei nei ta pambutomitovovaegerembeto puveva amite Jerusalem em-bopo te onde katasona ingivujo. 15 Ungoembo nei nei na embo pamone erevi titiviari ke ereva. Amo ke sokova ra. Emoihotera eto embomeni ihote mane titivieuja. 16 Ainge mane ra. Ungo iho emoere kogova amo God na ke eremita amitaperoveta Joel ta ikenu einge kajena, 17 ‘Godna einge ena, iji ambota na nau AhihiOtohu embo tapa ta hamo ta overekasonaeto ungotameniundi na iji ambota ke asoraeto ungo ta singapora na God ta ke be eture

ta kesora eto ungo ta kerembo embopona eture asora. 18 Eto Ahihi Otohu nauhondate ari embo pamone ta degi ambo take ikau asora. 19 Eto na ari sovera Utu teenda te aisona amo sasaga te i iposi te aingeaisona. 20 Eto iji seikano mume aisuja. Etohariga na gaieto sasaga ainge asuja. Etoamita ambota iji nombo be javo Bada ta Ijipuvuresuja 21 rate iji aramite embo amunaGod ta degi jage au God na hondate etoumbasuja.’ Ainge God na enu peroveta Joelna kajena.

22 Israel embomeni ungo ke ingivujo,God na Iesu Nazareth Embo ta degi soveraari ikenu umbuto ungota orohuta hetetovasiri neite neite ena amo God na em-bomeni ta degi amo amita pure ari embobe kiora ena aravo ungo matu kiarira. 23Beamo God na amita uje ari ke matu enaavo eto uija amo ungo na Iesu umbuto Ro-man embopo ta ingeni ta iketeve umbuto iatahu ta tetere ahaja, amo ungo ta ingenina eteva. 24 Rate God na enu vasiri tehoitaja amita be amo embo amita soveraisapamane avo eto God na use aherekenuvasiri te hoitaja. 25 Emita ke amo Davidna einge ena, ‘Ke be avo Bada Mamo teiriuja eto hondate euja eto God ta soverana jigei mitena 26 avoeto na tunga javotohoere ona. Nau ivivi na osa ari ke God tadegi erena. 27 Eto na ambuto pahue osagamane kesona. Umo nau ahihi embo ambu-vujekari degi ta mane toasoa eto no pureari embo ta hamo mane sari aisuja 28 ratenau hoenge inena umbuto nau degi ta ikaoegerembasuja. Eto na no degi ta pambutotunga javotoho asona.’ ainge King David naena.

29 Nau namei kamei ungo be hotembe-vujo, eto na King David na embo ta ke dokaitana avo ano ingesova amo ke be etoDavid na ambunu panga to ta ikeo mitiesari ena, eto panga amo da ei ungoten-amote mitia. 30Rate David amo perovetaraeto God ta noma kajena amo amina ingina.God ta noma kajena amo David ta ambobe ta amita ahije vahai na embo hondateeto David ta noma jigesuja. 31 AvoemboDavid ta ke be kajena amo David na amitaahije amo embo ta hondate embohoita kitoamita ke kajena. Ke kajena amo embo tahondate embo ta ahihi na amburari emboga mane iresuja eto amita hamo mane

Page 142: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 2:32 139 Acts 3:15sari asuja. 32 Embo ta hondate embo amoBada Iesu ambuto ehako vasiri te hoenaavo ungotena kiarira. 33 Eto amina Godta degi pambuto God ta engitita arumbetopure ere ua. Eto ke matu ikena avoemboIesu na Ahihi Otohu iketei beto puvija. Etoamita vasiri amo ungo ere ingiheva etoere kogova. 34 Be amo King David Ututa bitae rate ke nei einge kajena, ‘Godna nau hondate embo ta degi ke eingeena, 35 ‘Umo degi nombo be nau ingenibe ta arumbeto mitima eto na no isoroembopo andirono jamopo asora’.’ aingeenu David na kajena. 36 Avoeto na ungoIsrael embomeni tapa ta degi ke tambuetoano ingivujo. Embo Iesu ungo na i atahuta teteva amo ungotenau hondate emboaravo God ta Meni Bada Iesu.” Peter nake ainge enu 37 embomeni tapa na jo penivahai be eto Peter te ambotani tapa ta degike einge ea, “Namei kamei, dago do aro?”ainge enu 38Peter na enana ta degi ke eingeena, “Ungo embo vahai vahai na ungotaari sasapura toto God ta degi egerembetoIesu ta javo ta bapataito aisova eto God naungota ari sasapura jenambu asuja eto Godna amita Ahihi Otohu ungota degi handeaisuja. 39 God na ungote ungo ta meniundite enda embomeni tapa avoembo ke ena.Tapa amuna God na jage aisuja amo keamita ra.”

40 Ainge eto Peter na ke neite neite ena,“Ungo ari sasapura embomeni avo totoungo oenga orekevu,” avo ena. 41 Etoembomeni tapa 3,000 ainge Peter ta ke agieto vahaita eto bapataito ea. 42 Eto enanana God ta ambotani ta ate poekari ke avoingito agi eto vahaita God hotembitie indiepari ere uatera. 43 Eto ari javotoho neiteneite avoGod ta ambotani na uo embomenina joru ue ke mine ari irae ea.

Iesu ta ambotani ta irari44 Eto God ta ambotani tapa na enana

ta hajae vajae umbuto vahaita iketo inonoinono umbuto mitiaetera 45 eto donda neiombuto koro umbuto donda ambu embopota ikea. 46 Eto enana jo vahai eto ijitapa Temple ta torukitiaetera rate bandejo eonga eonga ai indito osa osa te handete indari mine inda ere uatera. 47 Eto Godjakeka ijiore embo tapa na enana ta arikogue tunga javotoho ea. Eto iji vahai

vahai God na embo oreketo enana vahaitaikerekena.

3Peter na popora embo kondena

1Eto ture nei 3 o’clock pari ari iji amikotePeter te John te Temple ta pahuo 2 poporaembo avo da pe ai ikeaora amo e na ingarita eto popora ena avo embo na umbuto dape javo ‘kiari javotoho’ ai koro penunu ajaikeo mitinu 3 Peter te John te temple jo tatorasi pahuo kito koro penunu ena. 4 EtoPeter te John te titi iketo kito Peter na keeinge ena, “Tambueto dago ki,” ainge enu5 koro umbaja ari ke hotembeto arerem-beto kogunu 6 Peter na einge ena, “Naudegi ta gold te silver te irae rate nau degi tado mitia avo ikasona, Iesu Keriso Nazarethembo amita javo ta ereto hete,” 7Ainge etoPeter na amita ingeni be ta jigito gorukenuhetenu amita utu te utu ahuma te arinakoeto ivo ena. 8Matu popora embo amo osaosa eto jaruki jaruki eto enana ga templejo ta pambuto God jakeka ena. 9-10 Poporaembo amo matu amina da ‘kiari javotoho’ai penunu ere ijiaetija eha kondeto Godjakeka ena avo embomeni na kito manimini eto popora embo kondena amita beavo enana mine umbae ea.

Peter na Temple jo ta ke ena11 Eto embomeni tapa tutuveto kege

ganini te aruketo Solomon ta arara ta pu-vuo embo eha kondari amina Peter te Johnte osa osa ue jigito mitinu 12 Peter naembomeni ta degi ke einge ena, “Ungodo eto arukitie puvuto dago kon kon ereove? Ungo hotembiteva amo nangota ivoo nangota kiari na embo kondetija avohotembitevete? 13 Ungo Israel embomenira, eto amo Abraham ta Isaac ta Jacob taGod amo ungo ta mamamane matu sasariari amita God na amita pure ari Meni Iesuta degi sovera ari te otohu te ikitaja. Embonei mane Iesu avo ungo na Pilate ta in-geni ta iketo totova amo Pilate na tambutapambaja ke ijija 14 rate ungo na uje ae uevaamo embo javotoho embo otohu avo ungotambuta pambaja uje ae eto ungo embotenu ambuna embo avo tambuta pambajapenunu ijieva. 15 Amo vasiri ikari emboavo ungo na teteve ambija rate God na eteiamina vasiri te hoetija avo nangota titi na

Page 143: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 3:16 140 Acts 4:19kera. 16 Amo nei mane Iesu ta javo hotem-beto embo popora avo ungomatu kiari ehaetei be kondetija. 17Nau namei kamei ungote ungo ta titijigari embopo te matu doueva avo ungo be kiae ueva. 18 God nake matu ena amita peroveta na Iesu osagaumbasuja avo harikena eto osaga kogua.19 Avoeto ungona ajato ari ke eto God tadegi egerembavo ungo ta ari sasapura Godna tuhau irae 20 au iji jamo jamo na Badata degi ta eto puvuresuja. Eto amita am-bota God na Iesu Keriso ungota hondateari embo matu ikari avo ikau puvuresuja.21 Rate eha amo Iesu na Utu i ta God taingeni ta mitima God na enda eha asuja ijiperoveta na ke matu harikena avo iji pu-vuresuja. 22 Eto Moses na Iesu ta puvurarike avo einge kajena, ‘God na peroveta vahainamo ainge ungo ta namei kamei ta etoikau ke asuja amita ke avo ungo be ingivujo.23 Embo amuna amita ke mane ingiuja amoGod na katekau eonga iresuja,’ ainge ena,24 eto ke be amo peroveta tapa Moses etopambuto iji eha ere ora Iesu ta puvurari avoharikitiaetera. 25 Peroveta ke ere ijiaeteraamo ungoembo ere ijiaetera eto God na kedo ena amo ungota ra. Ke avo Abrahamta degi einge ena, ‘Amo ungota meniundita eto enda tapa embomeni na javotohoiresora.’ 26 Eto God na amita Pure Ari Meniungotena Judea embomeni avoembo kitiikitaja eto amina au ungota ari sapura totoegerembasova, eto javotoho amina ere ua.”

4Peter te John te Council ta degi ke ea

1 Eto Peter te John te embomeni ta degike ijio Temple ta simba ari embo okose tepriests pepeni te enana Sadducees* em-bomeni te na enana ta degi puvua. 2 Enanajo memenga te tapa puvua amita be amoPeter te John te na Bada Iesu na vasiri tehoena ke avo ijie embo na vasiri te erarike avo ate poekitio enana ke aravo ingariuje ae eto taekea. 3 Eto iji bovunu umbutotipura ta evora ikea. 4 Rate embomeniisapamane Peter te John te ta ke ingito johaperekenu ambotani matu amiga vahaitakaju eo ambotani tapa 5,000 ena.

5 Eto evito enana Judea embomeni ta titijigari embopo te embo nei pepeni te Judeata ke pepeni harikari embomeni pepeni tena ke kasasi Jerusalem ta puvuto torukea.6 Eto Priest okose javo Annas te Caiaphaste John te Alexander te enana ta javo vahaiembomeni te na enana ga torukea. 7Eto Pe-ter te John te jage eo orohuta puvuto heteoke einge eto ingia, “Ungo sovera amuta naeto javo amuta na ari emo eteve?” aingeeto ingio 8 eto Ahihi Otohu na sovera Pe-ter ta ikenu umbuto ke mine ngahia etoeinge ena, “Embomeni ta titi jigari te embopepeni te, 9 nango popora embo ta osagaumbuto etere kondetija avoeto ungo nan-gota degi eto ere ingihevete? 10 Ke be avoungota degi tambueto ano ingesova. AmoIesu Nazareth embo avo ungo na i atahuta torava eto God na etei vasiri te hoetijaamita javo eto javo nei mane amina eteikondeto ungo ta titita eha heteto mitia.11 Iesu amo bande gerikari atara avo embona toari avo ehako bande ta kuteha penietija. 12 Amo embo javo neite neite miterarate embo na javo nei mane hotembasora,Iesu vahai amita javota hondate ari mitia.”13 Eto embo okokose na Peter te John teta sovera kito mani mini ea amita be amoPeter te John te school ta pambuto kiariumbae rate Iesu ga umoro ue sovera ariumbua avo embo okokose na kia.

14 Eto popora embo eo kondena avo amoari be manera ainge eto embo okokose nake asi uje ea rate popora embo kondenaavo enana ga heteto mitinu kito ke toa.15 Avoeto enana Peter te John te ke kasaribande ta eto ikeo tambuta pahuo ke ungoeonga kasea. 16 Eto kaseto ke mine ara etoeinge ea, “Embo emiga do aro, ari javotohobe etera avo Jerusalem embomeni tapa nakera avo eto enana na ari sapura ari ke avomane aro embo tapa ingesora. 17Rate Peterte John te ta ke hande ere ora avo eto kitotaekasora avo eto enana Iesu ta ke handeehako asora amo ngahia be aro kesora.” Keainge avo enana ta degi asora amo kasarita ainge 18 eto jage eo puvuo enana ta ke teate poekari te Bada Iesu ta javo jigamaari tetapa toara ke eo 19 Peter te John te ke mineeinge ea, “Nango God ta ke agi arote, oungota ke agi aro avo ungo eonga sirikevu.

* 4:1: embomeni avo embo tapa ambuvujekari amo vasiri te mane hoasora avo hotembeto ke ere ijiaetera

Page 144: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 4:20 141 Acts 5:1320Dago do kera eto do ingera avo ke handeasora rate toari ke avo mane asora,” aingeeo 21 enana okokose na ke ehako ngahiana eto eo tambuta pambua. Eto enanaokokose na enana ta degi do asora avomana mana ea amita be amo embomenitapa na ari avo kito be hotembeto Godjakeka ea. 22 Eto popora embo kondenaamita jua 40 matu nembarira.

God na sovera ikaja penunu ea23 Eto Peter te John te tambuta pambuto

embomeni totoho ga embo okokose na kedo ea avo eo 24 ingito embo tapa hotembarivahai eto God ta degi pari einge ea, “MamoGod sovera isapamane te utu te enda te evate donda tapa avo inena a, 25 eto inena noAhihi Otohu na nangota mama David nopure ari embo ta degi no ke avo ae eingekajena, ‘Eto enda embomeni tapa do etoGod ta degi jujune asi ke kaseo, 26 endata kings te titi jigari embomeni te aingetoGod te amita Meni avo vahai amita degiisoro eora,’ ainge David na kajena. 27-28 Etoeha amo ke be eto Herod te Pontius Pilatete Israel embomeni te enda nei embomenite aingeto enana ta Hondate Ari Embo noMeni Iesu avo sapura rate enana tapa douera avo inena hoi ta kito ke a, 29 avo eto,Bada, enana ke do etera avo hotembeto nopure ari embomeni ta degi sovera ari ikejoando ngahia au no ke hande are. 30 Etono ingeni jujurukejo no pure ari Meni Iesuta javo Otohu ta aro embo kokonjikitie arijavotoho te sovera te ururoro embomenino ke avo be hotembare” 31 pari ainge ijioenana ta ke kasari bande avo vasiri ena. EtoAhihi Otohu na embo tapa ta jo enetenuGod ta ke sovera eto ea.

Donda tapa vahaita ea32 Eto jo vahai eto hotembari vahai eto

donda eonga ira ae rate vahaita iketo um-buto hande mine ikara ea. 33 Eto enanaapostel 12 na Bada Iesu ta vasiri te erarike avo sovera eto ere ijiaetera eto enana tadegi God ta hondate ari datoho mitiaetija.34 Eto enana ta degi donda ambu emboirae amita be amo iji nei nei ainge dondaembo na bande retemo enda retemo avoombuto koro umbuto 35 apostel 12 ta ikeoumbuto hande donda ambu embo ta degiikitiaetera. 36 Eto iji vahai Cyprus ituka taembo vahai javo Joseph Levi avo ambotani

12 na javoBarnabas ikea (javo amita be amo‘ke hande ari meni’) 37 amina enda amitaavo ombuto koro umbuto ambotani 12 taikena.

5Ananaias te Saphira te na ke sokova ea

1 Rate embo Ananaias te amita aeSaphira te aingeto enana ta enda ombutokoro umbuto 2 tuna jigito tuna ikasora avoke sokova asora avo ke kasea eto ivu naumbuto pambuto apostel ta ikitie koro neiirae ke ijie ate ate unu 3 Peter na amita kesokova tapa kito ke einge ena, “Ananias,Satan na no jo enetetei koro tapa ikari kesokova Ahihi Otohu ta degi erea. 4 Ke beamo enda nora ombuto koro umbasoa etotoasoa amo umo tohora, rate enda ombutokoro umbuto tapa ikasoa eto tuna ikasoaamo umo tohora, rate umo do eto God tadegi ke sokova na koro tapa ikari ke ere?Umo etea amo embo ta degi ae rate God tadegi ke sokova erea.” 5 Ainge enu Ananiasna ke avo ingito burereketo beto ahunuembo tapa kito ojuju ea.

6 Eto singapora na bo umbuto toretoAnanias ta ando togeto umbuto pambutokovea.

7 Eto three hours amita ambota ivu doena amo ae na kiae puvunu 8 Peter napamone amita degi einge eto ingina, “Ungona enda ombuto koro umbeva emo tapaerevirete? Avo ejo ingone.” ainge enu“En, tapa aravora” ke mine enu 9 Peterna einge ena, “Ungo do eto God ta AhihiOtohu eto kesi uje eteve? Umo singa-pora ta utu uruhu ta asavi bande apuputa ere ingihete? Amita be amo ivu umb-uto pambuto kovetera, ehako umo umbutopambuto kovasora” ainge ijinu 10 pamoneavo burereketo beto ambunu singa bandejo ta toreto pamone ambunu kito umbutopambuto ivu kovea engiti ai ta kovea. 11Etoekalesia te embomeni tapa te ke avo ingitooju peni vahai be ea.

Iesu ta ambotani na ari sovera neite neiteea

12 Eto enana apostel 12 na embomenita titi ta vasiri javotoho neite neite ereuatera. Eto ekalesia embomeni na jo vahaieto vahaita ‘Solomon ta Porch’ ta torukiti-aetera, 13 eto osa ari embomeni avo embonei nei ere koguatera rate enana ga vahaita

Page 145: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 5:14 142 Acts 5:42

torukari uje ae ue oju ere uatera, 14 rateembo nei nei na Iesu ke be ijie kaju uoreambotani peni vahai be ere uatija. 15Aingeeto embo tapa na ambure embo umbutodegi ta besi tirito ikitiaetera amo Peterta aririvo na ahurekau kondara ere ikititi-aetera. 16 Embo isapamane da neite neiteJerusalem da engitita ambure embopo teahihi sasapura na torari embo te tapa avoumbuto uore kokondikitiaetera.

Iesu ta apostels na osaga kia17 Eto Priest Peni te amita pure vahai

embomeni tapa Sadducees ta javo ta pureere uatera na Iesu ta ambotani ta pure ereuatera avo ari haiteko mane avo eto osagakito 18 Iesu ta ambotani umbuto tipura taikea. 19 Eto mumete tipura ta mitio Godta anera na puvuto tipura ta bande bokirihiriketo embo umbuto tambuta iketo 20 keeinge ena, “Ungo temple pe ta pambutoheteto Vasiri Eha Iesu ta degi putuhuaamita ke tapa embomeni ta degi handeevujo,” ainge ena. 21 Eto anera ta ke agi etoiho bujenu temple jo ta toreto embomeniate poekea.

Eto Priest Peni te amita pure vahaiembomeni te tapa Judea embomeni tatorukari javo Sanhedrin ta pure ere uateraeto jage eo Israel embopepeni tapa vahai tapuvuo tipura embo umbara ikeo police napambuto embo tipura ta ikari 22 avo pam-buto kiae eto egerembeto puvuto ke eingeea, 23 “Nango pambuto tipura ta bandebokiri vahaikari mitia eto tipura ta bokirisimba ari embo mitia rate pe hiriketo jota toreto tipura embo irae matu pambarikito puvera” ainge eo 24 ingito temple tasimba ari embo te Priest Peni te na duruavo ingito amita be avo deire avo eto mineumbae uo 25 embo nei na puvuto duru neiavo einge enu ingia, “Ungo embo tipurata iketeva amo eha temple jo ta hetetoembomeni ta degi ke ijie mitera,” 26 Aingeenu ingito temple ta simba ari embo naamita pure embomeni ga pambuto Iesu taambotani umbuto puvua. Eto umbua amoandito pundurae tehoumbutopuvua amitabe amo embomeni na atara na teora jorueto teho umbuto puvua.

27 Eto umbuto puvuto Sanhedrintorukari embomeni ta titi ta ikeo heteoPriest Peni na ke ngahia eto einge ena,

28 “Eto ungo na embo amita javo ta maneate poekasova aingeto ke ngahia na etoijiera rate ungota ate poekari na Jerusalembe enetetija eto ungo na embomeni tadegi embo avo nango na matu tari keijie nango mine tasi ke ereva.” Ainge eo29 Peter te ambotani nei na ke mine eingeea, “Nango embo ta ke avo mane agi asorate God ta ke avo agi asora. 30 Eto emboamo ungona i atahu ta teteve ahaja amoungotenau mamamane ta God na Iesuambuna avo enu vasiri te hoena. 31 EtoGod na umbuto amita ingeni be ta iketeiarumbetei ungotena titi jigihe orekajaiketija eto iji eha emikote ungotena Israelembomeni na ari sapura avo Iesu ta degiaja to ijiroro Iesu na umbuto au irae asuja.32 Ke emo, Ahihi Otohu avo God na amitaagiari embomeni ta degi hande ikeujaamite nangote tapa ke erevi ere kogora.”33Ke ainge eo ingito tumo peni vahai be etoembo taro amburoja ke ea 34 rate Phariseeembo vahai javo Gamaliel amo God ta kepepeni ate poekari embo eto embo tapata tunga humbari embo amina Sanhedrintorukari ta ereto Iesu ta ambotani tambutapambara ke enu pahuo 35 ke einge ena,“Israel embomeni ungo enana ta degi doasi uje ere ove avo be hotembevu, amoeingera. 36 Embo Theudas na ereto hetetona embo penira ainge eto amita ambotanitapa 400 umbuna rate teo ambunu amitaambotani amo sio sao nei do ae pambuoirae ena, 37 eto nei Judas Galilee emboamo embomeni ta teka umbari iji te aminaereto heteto amita ambotani umbunarate teo ambunu amita ambotani sio saopambua. 38 Avo eto ke erena embo evitovujo pambare, eto enana ta ke ijiroro avoungo taekaeteva 39rateGod ta ke avo ijiroroungo na taekari inono ae ra amita be amoGod ta degi isoro asova.” Ainge enu ingitoke be hotembeto 40ambotani jage eo puvuoituha na torue ehako Iesu ta javo maneate poekasova ainge eto ikeo pambua.41 Eto Iesu ta ambotani na Sanhedrin tototunga javotoho ue God jakeka ijie pambua,amita be amo enana Iesu ta javo sovera etojigama uo God na enana ta sovera inonokito memenga ikena. 42 Eto iji tapa enanatemple jo ta eto bande pe vahai vahai tapahue Iesu amo God ta Meni amita duruhande ere uatera.

Page 146: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 6:1 143 Acts 7:106

Ekalesia eha na embo seven siriketo umbua1 Eto iji amikote ambotani isapamane ue

ambotani nei nei na tumo ea amo Judeaembomeni nei Greek ta ke umbari amitapamone dodoru na iji nei nei indari umbaeari ke ijie Judea embo nei ta degi tumoea. 2 Avo eto apostel 12 na ekalesia embotapa jage eo puvuo einge ea, “Dago Godta ke hande ari avo toto beuje avo eto in-dari hande asora amo sapurara 3 rate ungohande ari embo eto Ahihi Otohu na ene-tari embo tapa 7 avo umbuvujo eto indarihande ari ta pure emoenanana ara ikasora.4 Eto pari ari te ate poekari te God ta kehande ari te avo nango na kaiketo asora,”ke ainge eo 5 ke javotoho ingito embo tapa7 umbua amita javo Steven amo God tungaumbari embo Ahihi Otohu na jo enetari neiPhilip nei Prochorus neiNicanor nei Timonnei Pormenas nei Nicolaus Antioch emboamo enda nei embo rate Judea embo take agi ere uatija ehako Iesu ta ambotaniena. 6 Eto enana tapa 7 avo embomeni naapostel 12 ta titi ta ikeo apostel na ingeniohoru ta tembeto pari ea. 7 Eto God take da hoi ta pambuto hande ue ambotaninei ehaha Jerusalem jo ta ere uhuaetera.Eto Judea embo ta Priests nei nei amo joaherekenu ambotani ga puvua.

Embomeni na Steven taeketo umbua8 Eto embo Steven avo God na amita kiari

javotoho hande ikitiatija avo eto aminaAhihi Otohu ta ivo na ari neite neite Iesuta ari ena ainge nombo ena.

9 Rate Judea embomeni nei javo ‘freeman’ avo vahaita torukitiaetera eto da javoCyrene eto Egypt ta da peni Alexandria teTurkey ta Province Cilicia te Asia te tapaJudea embomeni aingeto toruketo Steventa ke ingito tumo eto Steven ga ke ngahiamine ara ea. 10 Rate Steven ta kiari tesovera te God na ikena avo eto ke mineari inono ae 11 eto embopo nei amo Steventa ke sokova avo embo tapa ta degi keara koro na ombuto umbuo ke einge ea,“Embo Steven na God ta ke te Moses take te amo sokova ke avo etei ingihara” etoainge eo 12 ingito enana embo pepeni teke pepeni ate poekari embomeni te em-bomeni tapa na tini kambari eto Stevenandito umbuto Sanhedrin ta ikeo hetenu13 ke sokova ari embomeni ehako umbuo

ke einge ea, “Eto embo emina God ta kepepeni Moses ta ikena amo sokova eto Godta Bande Otohu amo sapura ke kaikari euja.14Eto ke nei ijioi ingiora amo Iesu Nazarethembo na God ta Bande Otohu aimbasuja.Eto nei amo ungotenau ari matu Moses taeto puvuna avo Iesu na au irae au ari neiumbasora.” Ainge eo 15Sanhedrin torukariembomeni na Steven ta tombu kon kon etokia amo anera ta tombu inono avo kia.

7Steven na Judea embomeni ta ohihi ta hihi

avo tirina1 Eto Priest Peni na Steven ta degi einge

eto ingina, “Ke erera amo ke be rete?”ainge enu 2 ke mine einge ena, “Mama-mane te apamane te ke nau ingivujo. Un-gotenau ohihi Abraham enda Haran tapambae enda Mesopotamia ta mitinu Godusasa te puvuto 3Abraham ta degi ke eingeena, ‘No embomeni te enda te avo totoenda nei avo ano kito ai pambujo’ aingeGod na enu 4 ingito enda Chaldea totoHaran ta pambuto mitinu Abraham mamoambunu ‘ungota enda ei ta egerembetopuvujo’ ainge God na enu puvuna. 5 RateGod na enda amita ei ta peni te isapa teikae avo eto Abraham ta meni irae rateemita meniundi na enda erevi umbara keena. 6Eto God na amita degi ke ehako eingeena, ‘No meniundi na enda nei ta pambutoiresora eto jua 400 amita jo ta no meniundina enda nei embo ta degi pure eto hogamemenga kesora, 7 rate amita ambota nano pure ta memenga ikari embomeni tadegi osaga ikasona. Eto no meniundi naenda avo toto enda ei ta puvuto na jakekaasora,’ ainge eto 8 God na Abraham ta degiasivo na kakamba ari ikena amo amita kematu ari ingari amita hajire avo ikena. EtoAbraham ta ae na meni Isaac ingenu ijieight irae enu asivo na ando kakamba enaeto Isaac pajito amita meni Jacob ta andokakamba ena eto Jacob na amita meniundi12 avo kakamba ena, amo ungotenau ohihira. 9 Rate Jacob ta meniundi 11 na enanata namei Joseph amo embo javotoho avoeto tumo eto irae aja uje eto ombuto koroumbuto ikeo Egypt ta pambuna. Eto Godna Joseph ga mitie 10 Joseph ta osaga kitohotembari te kiari te ikenu Egypt ta KingPharoah na Joseph amo siro meni kiari

Page 147: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 7:11 144 Acts 7:42meni avo kito osa eto amita bande peni teenda te avo titi jigoja ikena.

11 Eto ga beae enu beuje iji peni va-hai be Egypt enda ta Canaan enda ta pu-vunu mamamane indae tumbae eo embotapa osaga peni vahai be kia. 12 Eto Ja-cob na Egypt enda ta indari mitinu duruingito amita meniundi ungotenau mama-mane avo ikenu Egypt enda ta pamb-uto indari umbuto puvuto indio irae enu13 ehako pambuo Joseph na, ‘Na ungotanamei Joseph ra’ aingeto harikena, etoJoseph na amita namei kamei avo Pharoahta degi enu kina.

14 Eto amita ambota Joseph na ke enuamita mamo te namei kamei te eto amitaembomeni tapa 75 ainge Egypt enda tapuvua. 15 Eto puvuto Jacob te ungotenauohihi te Egypt enda ta ambuvujekeo 16andoumbuto pambasi nununga ea amo endaShechem amita panga to avo Abraham naembo Hamor ta meniundi ta degi koro naombuto umbari ai ikaro sari ara nunungaea. 17 Eto Egypt ta iji koso be mitiaeteraGod na Abraham ta meniundi ta enda ika-suja avo iji puvutuhunu ungotenau Judeaembomeni Egypt enda ta peni vahai ea.18 Eto Egypt enda ta King nei amo Josephkiae puvuto Egypt titi jigina. 19 Eto aminaembomeni ta degi ari sapura be ue menieha ingitiore ke ijioi umbuto ere gosukiti-aetera.

20 Eto amita iji te Moses meni be avoe na ingeto mamo ta bande ta simba unuhariga 3 irae enuPharoahna eoi gosukeonatambuta pambuto ondikenu 21 Pharoah taiae na tambuto kito umbuto ‘meni nauasuja’ ainge eto simba enu 22 pajito Egyptenda ta school ta pambuto kiari peni umb-uto pure embo eto ke embo ena.

23 Eto Moses ta pajirari jua tapa 40irae enu amita Israel embomeni Egypt em-bomeni ta pure ere uaetera avo Moses nakogue umoro unu 24 Egypt embo na Israelembo torunu kito Moses ta jo memengaenu mine Egypt embo vahai tenu ambuna.25 Moses avo God ta hondate ari meni avoamita Israel embomeni hondate aja ikenaavo enana matu kiari ke ena rate enanakiae. 26 Eto evito Israel embo heriso minetara uo Moses na onde katari ke einge ena,‘Embomeni ungo namei kamei ra do etomine tara ere ove?’ Ainge enu 27 jujune

embo vahai amina Moses mimiketo kemine einge ena, ‘Embo amuna umo nan-gota embo okose eto titi jigoa ke etei, 28 ijinei umo Egypt embo vahai tete ambija etona tao amburonote?’ ainge enu 29 Mosesna ingito oju enda nei Midian ta pambutomitimite akate eto be heriso ikena.

30 Eto jua nei tapa 40 irae enu Mosesna tiri javo Sinai amita engiti ojagatambuta pahunu i perimbeto bitina 31 avo kesiauveto amita jo ta anera kito mana manaenu Bada na amita degi ke einge ena 32 ‘Nanomamamane ta God eto Abraham ta Isaacta eto Jacob ta God ra’ ainge enu Mosesna joru ue tatatata ue kiari uje ae etotombu togena 33 eto Bada na amita degike ehako einge ena, ‘Umo enda otohu tahetetomitea, no utu goru houke. 34Eto nauembomeni Egypt enda ta osaga ere uhoraavo ere kogona eto enana memenga koguejajavone ere ingihena avo eto ano tambutapambasora. Aravora Egypt ta ikano pam-baena hae.’ ainge God na ena. 35 Eto embonei mane Moses avo amita embomeni nakito uje ae eto ke einge ea, ‘Umo amunanango titi jigoa iketei?’ ainge ea. RateGodnaMoses na embomeni titi jigoja ikenake avo anera na i peri jo ta puvuto Godna embomeni umbuto tambuta pambaja keena avo ena. 36 Eto amina Egypt ta eto kitiumbuto pambuna eto Egypt jo ta eva javopangari eto ojagatambu jua tapa 40 amitajo ta ari neite neite uoi embomeni kitomani mini ere uaetera. 37 Embo nei maneMoses avo amita Israel embomeni ta eingeena, ‘Rate ungota meniundi ta eto embo38 vahai, avo peroveta na ainge nomboGod na ikau puvuresuja,’ ainge ena. Etoojagatambu ta Israel embomeni ungotenaumamamane ga mitio God ta ke otohu vasirite daroho irari avo anera na Moses tadegi puvuto ikenu avo eha jigama ere ora.39Rate ungotenau mamamane na Moses take agi ae eto enda Egypt jo enu egerembetopambasi uje ea, 40 avoeto Moses ta nameiAaron ta degi penunu einge ea. ‘Mosesnainge pambei, avo nango kiaera avo etonangota gods nei ejo nango kiti umbutopambare’, 41 eto enana o cow meni ingenina ove eto amita degi pondo ue pene ikea.42 Eto God na kito uje ae eto tonu harigate kuro te avo jakeka ere ijiaetera. Ke amoperoveta na matu book ta einge kajari ra.

Page 148: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 7:43 145 Acts 8:12‘Israel embomeni, ungo jua tapa 40 oja-gatambuta o teto nau degi ta pene avete?43 Ainge ae ungo na ungota god Molochta jakeka ari horoma geriketo umbuto erepahuaeteva eto ungota god Rephan ta kuroove eto jakeka ere ijiaeteva avo eto ungoenda Babylon ovitiho ta ikano pambutoiresova,’ ke emo God na enu peroveta nakajena. 44 God na Moses ta degi amitairari temple naingeto aro avo enu ingitobo na gerikea 45avo ungotenaumamamanena umbuto ojagatambuta ere pahuaeteraeto ambota Joshua na temple avo umb-uto ungotenau mamamane te kiti umbutoenda ta ere uaetija enda asa embomeniavo God na enana ta titi ta kurumbena.Eto temple amo enda ai ta David ta iji temitiaetija. 46 Eto David amo God ta tungahumbari meni eto amita mamo Jacob taGod amita Temple be koro na ari ikasi ujeeto God ta degi penunu ena, 47 rate amitameni Solomon na God ta Temple gerikena,48 rate God Sovera te amina bande embota ingeni na ari ai mane iriuja te God take amo peroveta na einge kajena, 49 ‘EtoUtu i amo nau arumbari eto enda amonau utu tembari avo eto nau irari bandenaingeto avo, eto nau jangu indari araranainge avo 50 utu ta enda ta donda tapaamo nau ingeni na ari rete o ae re?’ Ke avoGod na enu peroveta na kajena. 51Eto ungoeha miteva sarika embomeni, ungo ta jotongopa te onde susundukari te ra eto un-gota mamamane na Ahihi Otohu agi ae ereuatera eto ainge nombo ungo na ere ova.52 Ungota mamamane na peroveta tapa tadegi ngahia uore osaga ere koguaetera etoperoveta nei nei na javotoho ari embo pu-vuresuja ainge ijiore ungotamamamanenaperoveta toruore ambuvujikitiaetera avoeto ungo na javotoho ari embo hariketoteteve ambija. 53 Eto God ta ke pepeniotohu amo anera na ungota degi ikena rateungo na agi ae ra.”

Judea embomeni na Steven atara na teoambuna

54 Steven na ke ainge enu Sanhedrintorukari embomeni na ingito ti kambuokiroro kiroro ena, 55 rate Steven AhihiOtohu na enetenu titi i ta eto God usasate Iesu God ta ingeni be ta heteto mit-inu kito ke einge ena, 56 “Kivujo Utu pehiriketei Embo ta Meni, God ta ingeni be ta

heteto mitia.” ainge enu 57 embomeni nake avo ingari uje ae eto onde susunduketojajavone peni vahai eto pambuto 58 Stevenjigito goruketo da tambuta umbuto puvutokoro na tea. Eto torue enana ta bo houketoembo Saul ta utu ta tembea. 59 Eto enanaavo ere torua avo Steven na God ta degipari einge ena, “Bada Iesu nau ahihi um-bujo” ainge ijie 60 paunge na beto teterieto javone einge ena, “Bada, enana ta arisapura evi hotembeto tojo” ainge ijie betoambuna.

81 Rate Saul na embomeni na Steven tea

avo kito tunga javotoho be ena.Eto Steven ta sari ari iji te Jerusalem

embo na ari sapura uo ekalesia embomeniosaga peni vahai be kito Jerusalem da totoenda Judea jo ta da nei nei aita pambua etonei Samaria enda ta pambua rate Iesu taapostel 12 amina pambae Jerusalem da tamitiaetera.

Embo Saul na enu ekalesia osaga peni vahaikia

2 Eto God ta tunga humbari embo naSteven ambunu si ijie kovea. 3Rate Saul naekalesia irae aja bande vahai vahai ta toretoembo te pamone te umbuto goruketo pu-vuto tipura ta ere ikitiaetija.

Duru javotoho enda Samaria ta hande ea4 Eto ekalesia embomeni da neita neita

pahue God ta ke hande ere uaetera. 5 EtoPhilip na pambuto da vahai Samaria amitajo ta Iesu Keriso ta puvurari ta duru handeenu 6 embomeni isapamane na Philip taari neite neite ena avo kogue onde jevitoamita ke ingia. 7 Eto Philip na embo ta jo taahihi sasapura avo enu jajavone te tambutapuvuto pambua eto popora embo tapa avokokonjekena 8 avoeto da amita embomenitapa tunga javotoho be ea.

9 Eto embo vahai javo Simon amoSamaria da ta mitie saruka ere uatija amitasaruka neite neite ue “Na ivo embora”ainge ijinu 10 embomeni tapa na amita arikito mani mini ue ke agi eto einge ereijiaetera, “Embo emita sovera amo Godta sovera inono avoeto amita javo ‘soveraembora’ 11 ainge ijie amita saruka kito kebe ijie ambo ambo ere uatera. 12 RatePhilip na ke einge ena, “Iesu Keriso amoungotenau hondate ari embo matu puvija

Page 149: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 8:13 146 Acts 9:4eto God na amita embomeni ere uhua etoIesu Keriso na enana ta King asuja.” aingeijinu ingito embo te pamone te tapa kebe hotembeto bapataito ere uatera 13 etoSimon na ke avo be hotembeto bapataitoena eto Philip ta ambo ambo eto pambutoamita ari jajavotoho avo kito mani maniena.

14 Eto Samaria embo na God ta ke ingitouje ea avo apostel nei Jerusalem jo ta enanaingito Peter te John te Samaria enda ta ikeopambua. 15 Eto pambuto embomeni neiBada Iesu ta javo ta bapataito ea 16 rateAhihi Otohu umbae avo kito Ahihi Otohuna enana ta jo ta beaja 17 Peter te John tena pari ue enana ta hamo ta ingeni tembeoAhihi Otohu umbua. 18 Avo Apostel naingeni hamo ta tembeoAhihi Otohuumbuaavo Simon na kito koro na umbasi 19 keeinge ena, “Eto ari avo nau degi ta ikevueto na nau ingeni na embo ta hamo tatembano Ahihi Otohu umbare” ainge enu20Peter na kemine einge ena, “Umo God tahande koro na umbasi hotembitea avo nokoro ga sari ejo 21 eto God ta titi ta no joamo javotoho mane ra avo eto ari emo nomane asuja. 22No ari sapura avo aja to ijiepari uroro eto no jo ta hotembari sapuraavo God na hotembeto toasuja 23 eto no jongahia amo ari sapura na andirari avo erekogona” ainge enu 24 Simon na einge ena,“Ungo nau degi ta ngahia eteva avo manepuvurosuja avo God ta degi pari evujo,”ainge ena.

25 Eto Iesu ta ari te ke te tapa do ena avoPeter te John te ate poeketo egerembetoJerusalem degi ta pahue Samaria da vahaivahai ta heteto Iesu ta duru javotohohandeue pambua.

Philip na enda Ethiopia embo okose ta degike ena

26 God ta anera vahai na puvuto Philip tadegi ke einge ena, “Degi Jerusalemeto endaGaza ojagatambu kaina hena ai pambujo,”ainge enu 27 ingito degi ta itiketo pahumiteEthiopia embo okose vahai tambuna amoEthiopia ta Queen Candace ta koro simbaari embo okose avo Jerusalem ta God jakekaasi pambuto puvutuhunu tambuna. 28 EtoEthiopia embo amo amita pambari ngajavo ‘chariot’ ai ta arumbeto amita da tapahumite peroveta Isaiah ta ke kajari avoetekena. 29 Eto God ta Ahihi na 30 Philip

ta degi einge ena, “Chariot ai ta auvejo,”ainge enu Philip na tutuveto pambuto ngata auvenu peroveta Isaiah ta ke kajari avoetekitinu ingito ke einge ena, “Umo keetekitea amo be ere ingihete,” ainge Philipna enu 31 ke mine einge ena, “Na naingetoingono, ke be harikari embo irae,” aingeeto Philip bitito amiga arumbaja ena. 32Etoke etekena amo erevira: ‘O sheep amoumbuto pambuto heveora amo mane keeuja. Eto o sheep ta meni embo na umbutopambuto ando tu tiukeora mane ke eujaeto embo amina ainge nombo ke ae. 33 Etoamina me kiuja rate embo na hondate ae.Eto enana na tetere embo ta vasiri enda tairae etija. Avo eto amita meniundi irae.’Ainge Isaiahna kajena 34avo Ethiopia embona eteketo Philip ta degi einge eto ingina,“Ke emo peroveta ta ari avo kajenute moembo nei ta ari avo kajenu avo e ingone,”ainge enu 35 Philip na Isaiah ta ke kajenaamo Bada Iesu puvuresuja eto puvuto tapado etija avo Philip na Ethiopia embo taharikenu ingina. 36 Eto degi ta pahumiteumo kito Ethiopia embo na einge ena, “Ar-avora, na bapataito ejo.” 37 (-) 38 ainge etoChariot hetenu enana umo ta beto hetetoPhilip na bapataito 39 eto bitio God ta AhihiOtohu na Philip umbuto da Azotus ta pam-buna. Eto Ethiopia embo na Philip ehakokiae eto degi ta pahue tunga javotoho ena.40 Eto Philip na da javo Azotus ai God take ate poekena eto degi ta pahue da vahaivahai ta Iesu ta ke avo hande ue pahuatijada javo Caesarea ta puvuna.

9Iesu na enu Saul ta jo haperekena(Acts 22:6-16, 26:12-18)

1 Eto Saul na Iesu ta ambotani tau am-burora ke ngahia kaikari ijie Priest ta embookose amita degi ahari penunu eto umbutopambuna. 2 Eto amina embo te pamonete Iesu ambo ambo ere uatera avo umbutoJerusalem tipura ta ikasi Damascus Judeaembomeni ta God jakeka ari bande tapaamita embomeni ta degi ahari avo ikasidegi ta pambuto 3 da auvitinu usasa penivahai be utu ta eto tanini eto puvuto Saulta ando ta kajenu 4Saul na burereketo endata beto ke einge ingina, “Saul, Saul, umodo eto nau degi ta memenga kaikari ere

Page 150: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 9:5 147 Acts 9:36ikite?” ainge enu 5 ingito ke mine eingeena, “Bada umo amunure” ainge enu, “NaIesu ra umo nau degi ta memenga kaikariere ikitoa. 6 Ereto heteto da ta pambutona ke do asona avo ingesi simba ejo.” 7 Etoembo Paul ga pambua amo ke avo ingia teembo ta tombu avo kiae avoeto ke ae tehomitio 8 Paul ereto hetenu titi hirikena tebe kiae unu embona ingenita jigito umbutopambuto da Damascus ta puvua. 9 Eto Paultiti sapura enu be kiae ue indari te umoteindae mitinu iji 3 irae ena.

10 Eto da Damascus embo amo Bada taambotani ta degi God na eture ta ke eingeena, “Ananaias” ainge enu, “Bada do ere?”ainge enu 11 Bada na, “Degi javo ‘Tambu’Judas ta bande ai pambuto embo vahaiamina nau degi ta penunu eria 12amita javoSaul da Tarsus embo na eture ta embo javoAnanias na ingeni hamo ta tembitoi titimume avo javotoho oi kija avo eto ai pam-buto embo avo jombure eto kijo,” aingeenu 13Ananias na kemine einge ena, “Badaembo amina Jerusalem Ekalesia embomenita degi ari sapura peni vahai euja avo duruingena. 14 Eto amina priest okose ta degike umbuto embomeni tapa na Iesu ta javota penunu eora avo umbuto tipura ta ikasietija,” ainge enu 15 Bada na ke mine jandi-reketo einge ena, “Umo pambu, embo amonau hondate ari embora eto nau javo umb-uto enda ta embomeni tapa kings te Israelembomeni te ta degi ke hande asuja 16 etoembo amo nau javo umbuto hande ururouembo na taromemenga kesuja eto do aingeamo ano kesuja,” ainge ena. 17 Eto Ananiasna Judas ta bande ta pambuto toreto Saul tahamo ta ingeni tembeto ke einge ena. “Naunamei Saul umo ei ta puvutuhoe Bada Iesuna degi nau ta puvija eto amina na iketeipuvuto no titi ano javotoho ururou AhihiOtohu na no jo enetasuja.” eto ainge enu18umo o ta ando ain ainge titi ta benu usasakogue ereto hetenu bapataito 19 eto indariindie sovera ari umbuna.

Saul na da Damascus ta ke hande enaEto Saul na iji tuhoDamascus jo ta Iesu ta

ambotani gamitiaetija 20eto amina sau sauitiketo Judea embomeni ta God jakeka aribande tapa amita embomeni ta degi Iesuamo God ta Meni be ra ainge ijie ke handeere uatija. 21 Eto embo tapa amita ke ingito

ke mine ara einge eto ingia, “Embo amomatu Jerusalem jo ta Iesu ta javo jigamaari embo ta degi sapura uija aravo rete?Eto amina embo andito priest okokose tadegi ikasi puveija amo ke be rete?” ainge22eo Saul na ke ngahia na Iesu Keriso puvijaamo ke be ra ainge Damascus ta Judeaembomeni ta enu ke mine ari inono ae ea.

23 Eto amita ambota Judea embo na Saultaro amburoja uje ea 24 ke avo Saul naingina eto enana da amita degi pe tapa aita Saul tasi iji te mume te simba ere uatera25 rate Iesu ta ambotani na Saul hambijata juruketo mumete huga otoho ta ikeoovitiho ta beto pambuna.

Saul na da Jerusalem ta pambuna26 Eto Saul na Jerusalem jo ta pambuto

Iesu ta ambotanimamatu amiga vahaita asiuje ena rate Saul amo ambotani mane keeto oju eto uje ae ea. 27 Rate Barnabas naSaul umbuto apostel ta degi pambuto BadaIesu na Damascus degi ta puvuto Saul tadegi ke enu ingito Damascus jo ta Iesu ta kesovera eto hande ena avo ambotani ta degienu ingia 28 eto Saul na ambotani ga mitieJerusalem jo ta itiketo pambuto joru ae kesovera eto Iesu ta javo ta enu ingia 29 etoamina enda Greece ta Judea embomeni gake mine ara ijinu Saul taro amburoja ujeea, 30 avo amita namei kamei na ingito Saulumbuto Caesarea ta pambuto ikeo Tarsusta pambuna.

31 Eto amita ambota enda Judea teSamaria te Galilee te amita ekalesia na ijijamo jamo te kogue mitiaetera. Eto AhihiOtohu na enana ta degi ikerekenu soveraari te tunga javotoho te mitie God joru ueekalesia peni vahai ea.

Peter na da Lydda te Joppa te ai pambuna32 Eto Peter na enda tapa isa ue pambuto

da Lydda ta ekalesia embomeni kesi pam-buto 33 popora embo javo Aeneas amo juatapa 8 serekari ovotina mitiaetija avo kito,34 “Aeneas umo Iesu Keriso na ere konditiaereto no donda sirikejo” ainge enu Aeneaserena. 35 Eto da Lydda te da Sharon teta embomeni tapa avo kito Iesu Keriso taambota ambota ea.

36 Eto ambotani pamone vahai javoTabitha eto javo nei Dorcas amina da javoJoppa tamitie donda ambu embo ta degi ari

Page 151: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 9:37 148 Acts 10:31javotoho ue hondate ere uaetija, 37 eto pa-mone amo ambure umbuto ambunu amitaando egeto bande jo i ta ikeo serekena.38 Eto Peter amo da Lydda Joppa ta engititapuvuto mitinu Joppa ta ambotani na duruingito embo heriso ikeo puvuto Peter jageeto, “Umo sau sau hae.” ainge eo 39 Peterna enana ga pambuto bande i ta bitito jota torenu pamone dodoru na joeketo si ijiemitimite donda ambu embo ta degi handeikasi Dorcas na bo kembari avo ikeo kito40 Peter na enu tambuta pahuo paungeteteri eto pari eto jandireketo pamone am-burari amita degi einge ena, “Tabitha umoere,” ainge enu titi hiriketo Peter kito eretoarumbenu 41Peter na ingeni ta jiginu eretoutu na hetenu ambotani te pamone dodorute avo jage enu jo ta puvuto pamone ambu-rari vasiri te hoena avo kia. 42 Eto da Joppaembomeni tapa na duru avo ingito God kebe hotembea. 43 Eto Peter na da Joppaembo o hoga pure ari embo javo Simonamiga iji koso mitiaetija.

10Peter na embo Cornelius ga umoro ena

1 Roman embo ta army Captain vahaijavo Cornelius amina Caesarea ta amitaae te meniundi te amita bande ta irariembomeni aingeto mitie 2 God jakeka ijieJudea embo donda ambupu avo hondateue pari ere uaetera. 3 Eto iji vahai ture 3o’clock God ta anera na Cornelius ta degipuvuto eture ta, “Cornelius” ainge enu,4 Cornelius na kogue oju ue, “Bada umodo ere?” ainge enu Anera na, “No pari teno donda ambu embo ta degi hande ikarite avo God na jene ae ere kogua 5 avo etono embo ikejo pambuto embo javo SimonPeter umbare. 6 Embo amina Simon o hogapure ari embo eva titi ta amiga mitia.”ainge eto 7 Anera pahunu Cornelius naamita pure embo heriso eto amita armypure embo vahai aingeto jage enu puvuo8eture ta do kina avo hihi tirinu ingio ikenuSimon Peter umbasi da Joppa ta pambua.

9 Eto iji nei enana puvutuhumite daJoppa auvitio iji orohuta Peter na bandeita bitito pari ere umite 10 beuje enu indariagitio eture ta kina 11 amo utu pe hirikenubo peni vahai avo petiki ta jigito umbutobea. 12 Eto bo amita jo ta o neite neite o

koso o te di te tapa kogunu 13Godna, “Peterereto o teto heveto indijo.” ainge enu14 Peter na “Bada, na o sasapura, indahu oavo mane indiona,” ainge ena. 15 Eto Godna ehako einge ena, “Eto nanena do anojavotoho asuja avo inena sapura ke maneasoa,” ainge 16eto ke vahai avo iji nei herisonei vahai enu bo peni amo ehako Utu tabitito pambuna. 17 Eto Peter na eture tado kina avo hotembitie mitinu Corneliusta embo ikena amo puvuto Simon o hogapure ari embo amita bande naingere avoeto ingito pambuto bande pe ta heteto,18 “Simon Peter ei miteite?” ainge etoingia. 19 Eto Peter hotembitie mitinu Godta Ahihi na puvuto ke einge ena, “Simon,embo 3 na umo kesi puvera, 20 beto kitomane nei do asoa te enana ga pambujoamo nanena iketene puvera,” ainge enu,21Peter na beto embo ta degi, “Ungo do ujeeto puvuto na jombure ere ove?” ainge enu22 embo na, “Nango Captain Cornelius naiketei puvera. Embo amo embo javotohoeto God oju euja avo Judea embomeni naembo avo osa eora eto Anera Otohu naamita degi puvuto umo amita bande tapambuto ke ao ingesi etei puvera,” aingeeo 23 Peter na ingito enu bande ta bititoarumbeo umoro umite 24 evito iho bujenuPeter te Joppa ekalesia embomeni te enanaga egerembeto puvuto 25degi ta evito eretopuvutuhuo Cornelius na amita javo vahaiembomeni te namei kamei te embo simbaara enu vahaita puvuto simba mitio enanapuvua. Eto Peter na bande jo ta torenuCornelius na Peter ta utu ta tumo te painue benu 26 Peter na, “Umo ereto hete,na embo tehora,” ainge enu ereto hetena,27 eto Peter ga ke mine ara ijie jo ta toretoembo isapamane vahaita arumbeto mitiaavo kito 28 enana ta degi ke einge ena,“Ungo kiova amo nango Judea embomenita ke pepeni amo enda nei embo ga maneumoro eora avo ungo kiarira rate God naembo tongopa te sapura ke mane aisorarate embo tapa inono inono ara etei ingena29 avoeto na jage eteve ke nei do ae tehotambueto puvena rate ungo do eto na jageeteve puvena amita ke be avo ingesi uje ereona.” ainge enu, 30 Cornelius na ke mineeinge ena, “Iji 4 amita kiti ta iji 3 o’clockturete nau bande ta pari ue mitene embobo usasa te amina nau titi ta heteto 31 ke

Page 152: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 10:32 149 Acts 11:17einge etija, ‘Cornelius, God na no pari ereingihia eto donda ambu embopo ta degihondate ere oa avo ere kogua 32 eto emboSimon Peter da Joppa embo Simon o hogapure ari embo eva engitita iriuja amigamitia avo jage ejo puvuroi.’ ainge anera naetei 33 ingito embo iketene pambuto umoetere ingito sau sau nau degi ta puvea amojavotohora. Avo eto nango jo vahai eto Godta titita puvuto mitera rate God na no degita ke do au ingito ejo ingore.”

Peter na Cornelius ta bande ta ke ena34 Ainge enu Peter na itiketo amita ke

ena, “Na ere kogona amo Judea embomenivahai avo peremane God na osa euja 35 rateenda tapa ta embomeni vahai vahai na Godoju eto tumotepain ururoro God na kitoosa asuja. 36 Eto Iesu Keriso, embo tapa taBada ta degi pekari te tunga humbari mitiaamita ke avo God na Judea embomeni tadegi ikitaja. 37 Eto ke amita ikari iji te Johnna Galilee enda ta itiketo embo bapataitoari ke hande uija eto amita ambota Israelenda ta ari tapa do uija avo ungo kiarira.38 Eto God na Iesu Nazareth embo amitadegi Ahihi Otohu te sovera te ikitei poporaembo konditie Satan ta sovera na jo andi-rari avo hondate uija amita be amo Godamiga mitia avo eto. 39 Eto amina Judeaembomeni ta enda ta eto Jerusalem jo ta douija tapa amo nango kiarira. Eto enananai atahu ta tetere ahaja 40 rate iji 3 iraeetei God na etei vasiri te hoitaja 41 eto em-bomeni tapa na Iesu kiae rate God na emboke hande ara sirikitaja amina kogara. Etoamiga indiemitere 42nangodo asora aminake tapa etei ingihara amo embomeni tapata degi ke hande asora amo God na Iesu tadegi embo amburari te vasiri te amita arisiriketo hajire ikau kesora 43 rate perovetana ke kajena amo embo amuna Iesu behotembeto amita jo aherekasuja amita arisasapura Iesu na hotembeto toasuja.”

Ahihi Otohu enda nei embomeni ta puvuna44 Ke ainge Peter na ijinu ingito embo

tapa ta degi Ahihi Otohu na puvuna.45-46Eto God na amita Ahihi Otohu enda neiembomeni ta ikenu ke neite neite ijie Godjakeka ijio Judea embomeni Peter ga puvuaamina mani mini ea. Eto Peter na eingeena, 47 “Embo emo umo na bapataito asoraamo amuna taekau? Enana nango ainge

nombo Ahihi Otohu umbera.” 48 Ainge etoamina Iesu Keriso ta javo ta bapataito ea,eto Peter na enana ga iji isapa umoro ena.

11Peter na Jerusalem ekalesia ta degi ke ena

1 Eto enda nei embomeni na God ta keavo ingito ke be hotembea avo Apostles teambotani te Judea enda tamitie duru ingia.2 Eto iji nei Peter na Jerusalem da ta pam-bunu enana na Peter ta degi ke ngahia naeto ingia, 3“Umodo eto Judea embomeni take pepeni poeketo enda nei embo ta bandeta pambuto enana ga inde?” ainge eo4 Peter na tapa do ena avo harikena. 5 “Nada Joppa ta mitie pari ue eture ta eingekogona. Utu pe hiriketei bo peni vahai avopetiki ta jigito umbuto nau degi ta bovuoikogana, 6Bo amita jo ta o nei te nei te o kosoo te di te tapa kogana 7 amo God na naudegi ta ke einge etei ingihana, ‘Peter, eretoo teto heveto indijo’ ainge etei 8mine eingeijiena, ‘Bada, na o sapura indahu o amote mane indiona amo nango ta ke pepenimitia avo eto mane indiora.’ ainge etene9 ke Utu ta eto ehako einge ijija. ‘Eto Godna do au javotoho asuja avo inena sapurake mane asoa’ ainge ijija 10 eto ke vahaiavo iji nei heriso nei vahai eto bo peni amoehako Utu ta bitito pahunu 11 embo 3 aingeCaesarea ta eto puvuto nau evari bande peta heteto na jombure uo 12 Ahihi Otohu na‘do mane hotembasoa te tehora enana gapambasoa’ ainge ijija. Eto namei kamei 6ainge namote pambuto Captain Corneliusta bande jo ta toritare 13 anera vahai naCornelius ta degi ke do ijija avo hihi tireiingihara amo einge ijija, ‘Da Joppa ta keikejo pambau Simon Peter puvuto 14umoteno embomeni te ke au ingito amita ke agiururovo ungo orekasuja.’ ainge anera naijija avo tirei ingihana. 15 Eto na itiketo keijio Ahihi Otohu na nango Judea embomeniIesu ambo ambo ere uatera ta degi puvunaainge nombo enana ta degi Ahihi Otohuitiketo puvuritaja. 16 Eto avo kito Bada Iesuta ke avo hotembitana eto John na emboumo na bapataito ena rate nango na AhihiOtohu na bapataito asora avo hotembitana17 eto dago Iesu Keriso ke be hotembetoamita Ahihi Otohu hande eto uhora etoenda nei embomeni na eha ere uhora avo

Page 153: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 11:18 150 Acts 12:14eto na God ta ari avo taekari inono re te?”ainge enu 18 embomeni na ke avo ingito kenei ae God jakeka ijie ke mine ara einge ea,“Aravora amo ke be eto God na eha endanei embomeni ta degi hande ere ua amoenana ta ari sasapura avo eto ajato ijiroroGod na enana ta irari datoho ikasuja.”

Da Antioch ekalesia itiketo ea19 Eto Steven teo ambuna eto Judea em-

bomeni na Iesu ta ambotani ta degi arisasapura neite neite eo osaga kito endanei nei Phonecia ta Cyprus ta Antioch tapambuto Judea embomeni ta perekari Iesuta ke hande ere uatera. 20 Rate ambotaninei da Cyprus embo te Cyrene embo teaingeto da Antioch ta pambuto Bada Iesuta duru javotoho avo Greek embomeni tadegi hande ere uatera. 21Eto enana Bada tasovera na ke hande eo enda nei embomeniisapamane jo haperekenu Iesu ambo amboea.

22 Eto Jerusalem ta ekalesia embomenina duru avo ingito embo Barnabas be kiojaikeo Antioch ta pambuna. 23 Eto pambutoGod na enda nei embomeni ta degi arijavotoho ena avo kina. 24Eto Barnabas amoembo javotoho Ahihi Otohu na enetari etoGod ta sovera umbari embo avoeto aminakito tunga javotoho eto embomeni na jotapa na God ke be eto hotembeto iresoraavo onde katena. Eto embo isapamanena puvuto ambotani ga vahaita ea. 25 EtoBarnabas na Saul jombure ue Saul tohotada Tarsus ai tamitinu 26pambuto Saul tam-buto umbuto ehakoAntioch ta puvuna. Etoenana heriso iji koso be jua vahai amita jota embomeni isapamane Antioch ta ekale-sia atepoekea. Eto Antioch ta embomeni naIesu ta ambotani ta javo ‘Christian’ ikea.

27 Eto amita ijite peroveta na Jerusalemta eto Antioch ta puvua. 28 Eto perovetavahai javoAgabus ta degi Ahihi Otohuna keikenu ereto enda tapa ta beuje iji peni vahaibe puvurosuja avo ereto harikena. EtoRome taKingClaudius ta iji te beuje avopu-vuna 29 eto Antioch ta ekalesia embomenina Judea ta Christian embomeni hondateeto hande ikasi uje eo embo vahai vahaina donda teka umbuto nei peni ikena neiisapa ikena. 30 Eto tapa umbuto ikeo Paulte Barnabas te aingeto hande avo umbutopambuto Jerusalem ekalesia ta okokose taikea.

12Ambotani na osaga peni vahai kia

1 Eto iji amite King Herod nei na ekalesiaembo nei nei ta degi sapura asi umbutotipura ta ikena. 2 Eto apostel vahai Johnta namei James avo asivo na tunga tiukenu3 Judea embomeni kito tunga javotoho uoHerod na kito Peter andito umbuto tipurata ikena 4 amita iji te Judea embomeni nabread tevokoari na pondo ea pondo amitabe amo sivo ikae avo eto bread pajiraeamina pondo ere uatera eto Peter tipurata iketo tipura simba ari embo tapa 16ainge ikenu iji vahai vahai embo four simbaere uatera amita be amo Peter tambutapambuja eto pondo javo ‘Pass-over’ avoindito Peter umbuto embo tapa ta titi tapehumbasi ena. 5 Eto ekalesia embo tapana Peter tipura ta mitina avo eto pari penivahai God ta degi ikea.

Peter, Anera na tipura ta eto umbuna6 Eto Peter iho bujau court asuja amita

mume amina tipura simba ari embo herisoamiga arumbeto ingeni nei amo emboamita ingeni ta punduna eto ingeni neiamoembonei ta ingeni ta punduna aingetoPeter orohuta evinu eto simba ari embonei heriso amo pe araha ta heteto mitio7 mume orohuta God ta anera usasa tetapa orohuta irerembeto puvuto Peter takoho ta jigito jahevenu erenu, 8 “Umo sausau ereto hete,” ainge enu amita ingeni tapundurari amo eonga houketo benu anerana, “No pupuri tigito utu goru asuketo nobo na pohuketo nau ambota hae,” aingeenu 9 Peter na anera ta ke agi eto amboambo ena, rate ke avo be mane eture ari keavo hotembena. 10 Eto simba ari embo neisenikea pambuto nei senikea pahuo hugabokiri peni amo eonga hirikenu tambutapambua. Eto pambuto degi tutumota anerasaivenu 11 Peter na ke be kito, “Na eturemane God na amita anera iketei puvutoHerod ta ingeni ta na umbija amo Judeaembomeni ta uje avo God na taeketija,”12 Ainge eto pambuto John Mark amitae Mary ta bande ta ekalesia embomenipeni vahai be Peter avoembo pari ue mitio13 ambuto kito huga pe ta bahihiri unubande ta pure ari kakara javo Rhoda aminapuvuto 14 Peter ta ke hajire ingito tunga

Page 154: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 12:15 151 Acts 13:12javotoho eto huga pe hirikae toto egerem-beto tutuveto pambuto embomeni ta degieinge ena, “Peter huga pe ta heteto mitia,”ainge enu 15 embomeni na, “Umo kavakakarara” ainge eo kakara na, “Na ke be er-ena” ainge enu embomeni na, “Amo aneraPeter ta tombu vahai avo puvuto miteite?”ainge ijio 16 Peter na bahihiri kaiketo unupambuto pe hiriketo Peter kito mani minieto ke taimbea. 17 Eto Peter na embo tapake ambu ara ingeni na ate ate eto Badana Peter tipura ta naingeto umbuna amitahihi avo tirinu irae enu ke einge ena, “Iesuta namei James te ungotenau namei kameita degi ke evi evu ingore,” ainge eto deginei ta pambuna. 18 Eto iho bujenu tipurasimba ari embo na kiae eto ke peni vahaibe ea. Eto Herod na amita pure embomeniikenu degi tapa jombure ea rate tambaeea, 19 eto tipura simba ari embopo ganokaena rate ke mine ae eo Herod na enu tungatiukea.

Herod ambunaAinge eto Herod na da Judea toto Cae-

sarea ta pambuto mitie 20 da Tyre te Sidonte ta embomeni ta degi tumo ere uatija.Eto Tyre te Sidon ta embomeni na vahaitapuvutoHerod ta bande simba ari embo javoBlastus amita degi ke eo ingito osaga kitotapa Herod ta degi pambuto peka umbarita ke avo Blastus na Herod ta degi enaamita be amo Tyre te Sidon embomeni naenana ta indari Herod ta enda ta eto ereuhuaetera.

21 Eto Herod na ke ari iji ikenu puvunuamita bo asukari javotoho umbuto asuketoamita avo arumba peni ai ta arumbetoembo ta degi ke ijinu 22embomeni na jajageeto, “Amo embo na ae rate God na eria,”ainge ea. Eto Herod na, “Na God ke avojo,”ainge ae avoeto God ke eo ingito osa enu23 God ta anera na enu hamo ta kakesa napagenu ambuna.

24 Eto God ta ke na enda neita neitaikeo pambuna. 25 Eto Barnabas te Saul teJerusalem ta pambuto Antioch ekalesia tahande iketo John Mark umbuto egerem-beto puvua.

13Antioch ekalesia na Barnabas te Saul te ikeo

pambua

1 Eto da Antioch ta ekalesia ta perovetate ate poekari embo te pure ere uateraenana ta javo amo erevira. Barnabas teSimeon amomume embo te Lucius amo daCyrene embo te Saul teManaen amoHerodta e mamo na unduo Herod ga pajina.2 Eto enana God ta pure ue indari iji isapaajirekeo God ta Ahihi Otohu na da Antiochta ekalesia ta peroveta te ate poekari embote ta degi einge ena, “Barnabas te Saul tenau pure asora eonga ikevu,” ainge enu3 ingito indari indae ingeni Barnabas teSaul te ta siro ta tetembeto pari eto ikeopambua.

Barnabas te Saul ta ituka Cyprus ta pam-bua

4 Eto Barnabas te Saul te avo Ahihi Otohuna ikenu pambuto da Seleucia ai e ngaumbuto ituka javo Cyprus ta pambua. 5 EtoCyprus ta da peni javo Salamis ta puvutoJudea embomeni ta God jakeka ari bandetapa ta God ta ke hande ea. Eto pure amoJohnMark na enana hondate asi pambuna.6 Eto ituka Cyprus amita da tapa ta keijie pambuto da Paphos ta puvua ai embojavo Bar-Iesu amo Judea embomeni ta per-oveta ke ijie ke gamo sokova ari ere uatijaavo tambua. 7 Eto Bar-Iesu amina itukata governor javo Sergius Paulus amo siroembo amigamitiaetija. Eto iji vahai SergiusPaulus na God te ke ingesi uje eto Barnabaste Saul te aingeto jage enu 8 puvuto ke ijioke gamo embo amita javo Greek ke na eoraamo Elymas amina enana ta degi ngahiaeto Governor ta degi Iesu ta ke avo ke bemanera ainge ena 9 rate Saul amita javonei Paul na ke gamo embo titi na jasetokito Ahihi Otohu ta sovera ari umbuto kegamo embo ta degi ke ngahia eto eingeena, 10 “Umo Satan tameni, ari sasapura naenetari eto iji tapa God ta ke be avo umbutoondiketo ke sokova na eoa. 11 Avo God taingeni na no hamo ta iketei erevovua etono titi vahaikau iji isapa eto usasa manekesoa.” ainge enu oje jo ta embo kiarakoenupambuto amita titi tamume sihukitinuato ato ue embo amuna amita ingeni taumbuto gorukasuja avo jombure ena. 12EtoGovernor Sergius Paulus na ari tapa kitoate poekea avo ingito ke javotoho ra ijinujo haperekenu God ke be ena.

Pisidia Province da Antioch ta pambua

Page 155: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 13:13 152 Acts 13:4113 Eto Paul te amita namei kamei te

Paphos toto e nga umbuto eva ovitiho aida Perga enda Pamphylia ta puvua. RateJohn Mark na enana toto Jerusalem tapambuna. 14 Eto enana Pisidia Provinceta da Antioch ta pambuto mitio Giu ari ijipuvunu Judea embomeni ta God jakeka aribande ai toreto arumbeo 15 Judea embo taate poekari embo na God ta ke pepeni teperoveta ta ke te etekenu ingio Judea embopeni na ke einge enana puvua amita degiikena, “Namei kamei, ungota ke embo tasovera umbari avo ungota degi miteite avoevujo ingore.” ainge enu 16 Paul na eretoembomeni ke jamo ara ingeni na ate ate etoke einge ena, “Israel embomeni te enda neiembomeni ungo God jakeka eova avo ondenau degi ta iketo na ke asona avo ingivujo.17Ungotena Israel embomeni ta God na un-gotenau Ohihi siriketo ikenu Egypt enda tamitie meni ikerekeo sirerembeto peni va-hai ena. Eto God na amita sovera na Egyptenda ta eto umbuto 18 degi ojagatambutajua tapa 40 amita jo ta enana ta ari sapurakina rate embomeni toae simba ere uatija.19 Eto God na enda Canaan ai ta isoro etoenda tapa 7 amita embomeni avo irae tetoenana ta enda umbuto amita embomeni taikenu hotea 20 avo jua tapa 450 amita jota ere uatija. Eto iji amikote eto pambutoperoveta Samuel ta iji te God na embomenita isoro kiti umbari embopo ikena 21 rateembomeni na King umbasi uje eto God tadegi eo Benjamin ta teka hoka embo Kishta meni Saul avo ikena. Eto amina Kingeto jua tapa 40 amita jo ta embo titi erejigihatija, 22 rate God na Saul avo toto DavidavoKing iketo ke einge ena, ‘Eto embo Jesseta meni David amo nau tunga humbarimeni avo tambena avo eto na uje do asonaavo asuja,’ ainge God na David kito ena.23 Eto God na amita ke matu ikena avoetoamina David ta teka hoka ta eto Israel taorekari embo umbuto ikitaja. Embo amoIesu ra. 24 Rate Iesu puvurae amita kitita John na puvuto Israel embomeni arisasapura avo toto jo haperekau bapataitoara puvuna. 25 Eto John pure irae ari ijiauvitinu ke einge ena, ‘Ungo hotembitevana amunure, na embo ungo na simba ereova avomanera rate embo amo ambota erepuvutuhua amo na javotohorami aruse etoamita utu goru houkano.’ ainge ena. 26Avo

eto nau namei kamei ungotena Abrahamta meniundi eto enda nei embopo God ojueova avo ungotenau degi ta orekari ke pu-vija 27 amo Jerusalem embomeni te enanata titi jigari embo te aingeto Iesu avo enanata orekari embomane embo nei ke eto um-buto pehumba eto teo ambunu peroveta nakematu kajari avo giu ari iji puvuoi kaiketoetekeora avo enana kiae uera. Eto Iesu tasapura deire avo tambae eto sio Pilate natau amburoja penunu ea. 28Eto Iesu ta degitapa do asora avo peroveta na kajea avoetouera. 29 Eto Iesu ta ambotani na amitahamo i atahu ta umbuto panga to ta ikea.30 Rate God na enu vasiri te hoeto 31 iji neinei embopo amiga Galilee ta eto Jerusalemta pambua enana ta degi pambunu kia. Etoenana na ungotenau ke hande ere ora.

32 Eto ungota degi ke javotoho avo um-buto ere hora. Ungotenau Ohihi ta degiGod na ke kiti ikena 33 rate ungotena enanata meniundi susu be ta iji te God na Iesuembo ta King ikena avo eto ungotena Godta ke be eha ere kogora amo David na Godta ke avo haveni na einge ena, ‘Umo naumeni eto na no mama eha etena,’ aingeena. 34Eto God na enu vasiri te hoeto ehakomane sari aisuja avo einge kajena, ‘Na ariOtohu te javotoho te David ta ikana enaavo eha no ikasona,’ ainge eto 35 David nake nei kajena amo, ‘No Otohu ari embo aomane sari aisuja.’ 36 Amita be amo Davidna amita iji te God ta pure tapa avo enuirae enu ambunu amita ohihi kovari degivahai ai ta koveo sari ena. 37 Rate Godna embo enu vasiri te hoena embo amitahamo sari ae 38 avo eto nau namei kamei keerena erevi be ingivujo. Ungota ari sasa-pura hotembeto toari amo Bada Iesu ta etopuvuja. Ungo kiari amo embo na ungotenaJudea embomeni ta ke pepeni Moses taeto puvurari avo jigama aisuja amo God naembo amita ari sasapura mane hotembetotoasuja amo embo na tapa agi ari inono ae39avo eto, rate embo amuna Iesu amo ke behotembasuja amita ari sasapura ta hajiremane kesuja rate God na embo javotoho keasuja. 40 Avo eto be kon kon eto kogue etoperoveta na do kajea avo ungota degi tamane puvuresuja. 41 Eto peroveta na eingeea ‘Na ungo ta iji te do asona avo embo naau ingito ke bemane asora. avoeto ungo kebe ingito uje ae eova embomeni jireki poeki

Page 156: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 13:42 153 Acts 14:17eto kito mani mani eto sari evujo.’ aingeperoveta na kajea.”

42 Eto Paul ta ke irae enu Barnabaste Paul te tambuta pahuo embomeni naenana ta degi puvuto giu ari iji nei na ke avoehako aro ingesi ke ea. 43 Eto embomenisisiketo irae pahuo Judea embomeni neiuhoho te enda nei embo uhoho Judea gakaju ari amina Paul te Barnabas te amboambo uo Paul te Barnabas te na, “God naamita Meni ta ke embo ta degi hande ikasiere ua avo mane toasova te umbuvujo,” keainge ea.

44 Eto Giu ari iji puvunu God ta ke ingesida embomeni tapa vahaita torukea. 45 Etotorukari avo Judea embomeni na kito jongahia enu uje ae eto Paul ta degi tini kam-bari ke ijie Paul ta ke ena avo ke be manesokova ke eo 46 Paul te Barnabas te na kesovera eto einge ea, “Ke javotoho erevi Godna ungo Judea embomeni ta degi kiti aroingova uje ere ua rate ungo na ke sokovake ereva avoeto ungota ujekari na ungodatoho irari umbari haiteko mane avo etonango enda nei embomeni ta pambuto kehande asora 47 amo nango Bada na eingeara ijija. ‘Na ungo enda nei embomeni tausasa iketena eto orekari avo ungo na endatapa ta ikasova.’ ” ainge enu 48 enda neiembomeni na Paul ta ke ingito tunga javo-toho eto tapa amuna God na matu sirikenaamina God ta ke be hotembeto datoho irariumbuna. 49 Eto ainge nombo God ta ke naenda amo enete ena. 50 Rate Judea embona enda nei pamone okokose avo Judeaga kaju ea te da ta embo okokose tapajo kajeo haperekenu Paul te Barnabas tekurumbeo 51 utu endasa torovikeo bovunuda nei javo Iconium ta pambua. 52 Eto Iesuta ambotani tapa da Antioch ta mitiaeteraamo Ahihi Otohu te tunga javotoho ari tena jo enetena.

14Da Iconium ta ke hande ea

1 Eto matu ea ainge nombo Paul te Barn-abas te na da Iconium ta Judea embomenita giu ari bande ta toreto ke hande eoJudea embomeni te enda nei embomenite aingeto ke avo ingito ke be hotembetoambo ambo ea. 2 Rate Judea embo neinei na ke avo uje ae eto da nei embo tajo kajeo ereto ambotani ta degi tumo ea.

3 Eto ambotani ai iji koso mitie Bada ta kengahia na hande ea eto God na amita Menina embo orekasuja amita ke amo God tadegi ta eto puvurari avo kiora ambotani tadegi God na sovera ikenu ari neite neite eokia. 4Eto da embomeni amo kateketo Judeaembomeni tunga umbua eto nei kateketoambotani tunga umbua 5 avo eto enda neiembomeni te Judea embomeni te enana tatiti jigari embo te na ambotani ta degi tumoeto koro na taro amburoja ari ke eo 6 ingitoPaul te Barnabas te na da javo Lystra teDerbe te amita enda Lycaonia ta pambuto7God ta ke hande ea.

Paul te Barnabas te na da Lystra te Derbe teai ta pambua

8 Eto da Lystra ta embo amo e ta oti taeto popora ari bena avo eto isa ari kiaeserekari pere 9 ovotina mitie Paul na em-bomeni ta degi ke ijinu ingina. Eto Paulna embo avo God ke be ari embo avoetokondari inono kito embo avo kon eto kito10 gagaha eto ke einge ena, “Umo ereto utuna hete,” ainge enu ereto joro ue isa ena.11 Eto embomeni na Paul na do ena avoda Lycaonia ta ke na einge ea, “Ahihi naembo ta hamo asuketo Utu ta eto irerem-beto puvera,” ke ainge 12 eto Barnabas amojavo Zeus ikea eto Paul amo ke ari emboavo eto javo Hermes ikea. (Eto Lycaoniaembomeni ta God ingeni na ari amo javoZeus te Hermes te avo ikea. Eto Hermesamo ke ari embo avo ea.) 13 Eto ahihijavo Zeus ta priest okose na Zeus ta peneikari bande da engiti ai ta o cow siandaheriso te i buji te aingeto umbuto da pe tapuvuto hetena, amita be amo amite amitaembomeni tapa na ambotani heriso jakekaue pene ikasi o teto puvua. 14 Eto Paul teBarnabas te duru avo ingito enana ta bojigito oseseketo embo ta ugoro ta gagahaijie pambuto ke einge ea, 15 “Embo tapaungo do ere ove, nango ungo ainge nomboembora, eto dago puvera amita be amoGodta ke javotoho ungota degi ta aro dondaari sasapura erevi toto vasiri te God ta degipuvuresova eto Utu te eva te enda ta dondatapa emo God na ari ra. 16 Eto iji matuembomeni na enana ta uje na degi eongaeonga ere pahuatera avo God na taekae17 rate God ke be te mitia eto embomenina kiora hande jajavotoho ikerekeuja amoerevira, Utu ta ga iji inono ta beuja eto

Page 157: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 14:18 154 Acts 15:14donda be hoeuja eto embomeni na umbutoindito tunga javotoho eora.” 18Ke ainge eoembomeni na pene ikasi ea amo toari uje aerate toa. 19Eto Judea embomeni da Antiochta eto da Iconium ta eto puvuto embomenita degi ke eo johaperekenukoronaumbutoPaul teo ambuna avo be amburari ke etojigito goruketo umbuto pambuto da sahuta ikea. 20Rate ambotani nei nei na joeketomitio ereto da asa ai evito Barnabas ga daDerbe ta pambuna.

Paul te Barnabas te na egerembeto Antioch,Syria jo ta pambua

21 Eto Paul te Barnabas te na God take javotoho da Derbe ta hande eo ingitoembomeni isapamane ke be ingito amb-otani ea. Eto egerembeto da Lystra eto daIconium eto da Antioch, Pisidia ta pahue22ambotani ehaha ta sovera ari iketo enanaIesu ta ke be tumota ara ke einge ea,“Ungotena osaga neite neite kogue mitimaGod ta degi hotari umbuto amita tombu tairesora eto amina ungotenau King asuja.”ainge ijie ate ere poekitiaetera. 23 Eto Paulte Barnabas te na ekalesia vahai vahai ta titijigari embo umbuto ikerekea. Eto God tadegi pari ue indari ajireketo Iesu ta ke beari embomeni umbuto Bada na simba ajaamita ingeni ta iketo toa. 24Eto endaPisidiatoto endaPamphilia ta pambuto 25daPergaai God ta ke hande eto 26daAttalia ta pamb-uto e nga umbuto da Antioch enda Syria aita pambua. 27 Amo ai da Antioch ekalesiaembomeni na Paul te Barnabas te God tapure javotoho ara pari eto God ta ingenita iketo toto enda nei ta pambua avoetoenana Antioch ta ehako puvuto ekalesiaembomeni jage eo vahai ta puvuo God natapa do ena eto enda nei embomeni naGod ta ke javotoho ingito ke be ijio God naembomeni avo amita toho be umbuna avohihi tirio ingia. 28 Eto ai ambotani nei ga ijikoso be mitiaetera.

15Jerusalem jo ta torukea

1 Eto embo nei Judea ta eto Antioch tapuvuto namei kamei ate poekitie ke eingeea, “Eto enda nei embomeni naMoses ta kepepeni matu kajari mitia avo ambo amboeto hamo kakamba asora. Eto kakamba aeamo God na enana mane orekasuja,” aingeeo 2 Paul te Barnabas te tumo eto enana ga

jujune ke peni vahai mine ara ea. AvoetoAntioch ta ekalesia na Paul te Barnabas teembo nei uhoho te aingeto da Jerusalemta ekalesia ta embo okokose te apostle tena ke do aro avo kesi ikeo pambua. 3 Etoekalesia na Jerusalem degi ta pekasi umb-uto pambuto peketo toto Barnabas te Paulte pahumite da Phoenicia te Samaria teamita ekalesia ta degi ke asi hetea. Etoheteto enda nei embomeni God ta ke ingitojo haperekenu God ta ke ambo ambo eaavo eo ingito tunga javotoho ea. 4 Eto totoJerusalem ta pahuo apostels te ekalesia taokokose te na kito tunga javotoho uo Paulte Barnabas te na God na enda nei ta doena avo hihi tirio ingia. 5 Eto ambotaninei uhoho javo Pharisees na ke avo ingitoereto ke mine einge ea, “Enana enda neiembomeni na ando kakamba eto Moses take pepeni be avo agi ara aro ingesora.”Ainge eo 6 apostles te embo okokose te nake peni avo vahaita torukitio 7 iji koso beke kaseo Peter na ereto ke einge ena, “Naunamei kamei ungo kiarira God na na kitienda nei embomeni ta degi amita ke javo-toho hande ana ungota degi ta eto umbutoikena avo eto ene ingihe itiketo ambo amboea. 8 Eto God embo ta jo kiari embo naenda nei embo amo javotoho kito amitadegi hande eto Ahihi Otohu ikena nangoainge. Eto nango Judea embomeni na kioraainge ena. Avoeto God na enda nei emboere uhua avo nango ere kogora eto Godna enana nei nango nei ke ae 9 rate enanaGod ta ke amo ke be hotembitera avo etoenana ta jo egetei javotoho etera God naenda nei embo hamo kakamba ara ke aera10 avo eto ungo do eto God ta degi eto kiariikitie ambotani ehaha ta degi ando boukaere ikiteve? Eto bouka amo nangota Ohihiumbari inono ae eto nango umbari inonoae. 11 Be kivujo, nango enana ainge God take avo be hotembitie Bada Iesu ta handena orekasuja,” 12 Ainge enu embomeni naingito ke jamo eto onde jevito Barnabas tePaul te ta ke ingia. Eto God na ari soveraneite neite enda nei embomeni na kito kebe ara Paul te Barnabas te ta ingeni naena avo ke eo ingia. 13 Eto ke irae enuJames na ereto ke einge ena, “Nau nameikamei nau ke ingivu, 14 eto embo SimonPeter na ke etei ingera amoGodna endaneiembomeni amita toho aja unduresi itiketo

Page 158: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 15:15 155 Acts 16:3umbuna avo etei ingera 15 ari aingeko amoperoveta na God ta ke kajari avo eingemitia. 16 ‘Bada God na einge erea, Naamita ambota ehako egerembeto puvutoDavid ta bande aimbeto beto sio sao ari avopuvuto siriketo ehako gerikasona. 17 Etoembo nei na na jombure aisora amo endanei embo avo jage ano puvuto toho nauasora.’ 18 ainge Bada God na eria amomatu be ingito kajea.” 19 Eto James na kenei einge ena, “Hotembari nau amo endanei embo God ta degi ere hora avo ungotebouka mane ikasora 20 te enana ta degiahari kajaro kesora amo indari enda ta Godingeni na eto pene ikari amo sapura avoeto mane indesora. Eto nei amo embo namane tiha asora. Nei amo o sasaga te maneindesora. Eto nei amo sasaga be avo maneindesora. 21 Eto amita be amo iji koso beMoses ta ke pepeni avo giu ari iji te endatapa ta Judea embomeni ta God jakeka aribande ta etekeore ingiora eto Moses ta keamo da tapa ta eore ingiora.” ainge Jamesna ena.

Ahari enda nei ambotani ta kajea22 Eto apostles te embo okokose te ekale-

sia embomeni tapa na jo vahai eto embosiriketo Paul te Barnabas te ga da Antiochta pambara ikea. Eto enana ta javo amoJudas Barsabbas te Silas te amo ambotani taembo okokose heriso avo siriketo umbua.23 Eto ekalesia ta ahari kaeto ikeo umbutopambua amo erevira,

“Ungo enda nei embomeni da Antiochte Syria te Cilicia te amita jo ta mitevaavo nango Apostle te embo okokose te etoungota namei kamei na ere pekitora. 24Etonango duru ingera amo dagota embomenina ungota degi pambuto bouka peni vahaiiketere osaga ere kogova amo nango na aerate enana ta uje na etera, 25 avoeto nangovahaita toruketo embo ungota degi ikaropambara siriketo umbera. 26 Eto umberaamo ungotenau tunga humbari embo Paulte Barnabas te amo ungotenau Bada IesuKeriso ta ke agi ue sari ari oju ae eora amigapambasora 27 avo eto embo Judas te Silaste ikaro pambuto ungota degi ahari ta keere kaitera amita ke inono avo ungota degiaro ingesova. 28 Eto ke emo Ahihi Otohute nango te jo vahai eto ungota degi kepepeni bouka mane ikasora te ke erevi aro

ingito agi ava erera. 29 Indari enda ta Godingeni na eto pene ikarimane indesova, neisasagamane indesova nei o sasaga te maneindesova eto nei tihamane asova. Eto ungoke erevi agi ue irivujo, orere re.”

30 Eto Jerusalem ta ekalesia na duruikari embo ikeo da Antioch ta pambutoambotani eo vahaita puvuo ahari ikeo31 umbuto eteketo ke javotoho kito tungajavotoho ea. 32 Eto Judas te Silas te amoperoveta avoeto namei kamei ta degi ijikoso ate poekeo ando ngahia te soveraari umbua. 33 Eto uhe mitiaetera nameikamei na Judas te Silas te peketo ikeo datohota ta egerembeto pambua. 34 (-) 35 EtoPaul te Barnabas te da Antioch ta iji kosomitie embo isapamane ga God ta ke ate erepoekitiaetera.

Paul te Barnabas te degi eonga ara pambua36 Eto iji nei Paul na Barnabas ta degi ke

einge ena, “Ungote da matu pambuto Godta ke hande uera avo namei kamei naingetomitere avo ungote pambuto kesora,” aingeenu 37 Barnabas na John Mark umbutopambasi uje ena, 38 rate Paul na John Markumbuto pambari uje ae ena amita be amoenana ga matu pambuna amo da tapa tapambari uje ae eto da Pamphilia ta eto totoegerembena avo eto uje ae enu 39Barnabaste Paul te jujune eto degi eonga pambua.Eto Barnabas na Mark ga e nga ta itukaCyprus ta pambua. 40 Eto Paul na Silasumbuto pambasi unu amita namei kameina Bada na simba ururou pambara pari eopambua. 41 Eto amina Syria te Celicia degita pambuto ekalesia ta sovera ari ikerekenuumbua.

16Timothy na Paul te Silas te ga pambuna

1 Eto ainge nombo Paul na da Derbe taeto da Lystra ta pambuna eto ambotani va-hai javo Timothy aimitiaetija. Eto Timothyta e amo Judea pamone rate Iesu ta ke amboambo ere uatija eto Timothy ta mamo amoenda Greek embo. 2 Eto da Lystra te daIconium te amita namei kamei na Timothyosa ue embo javotoho ke ere ijiaetera 3 avoeto Paul na Timothy umbuto pambasi ujeeto amita hamo kakamba ena amita beamo Judea embo na Timothy ga umoro ariuje ae asora eto amita mamo amo Greek

Page 159: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 16:4 156 Acts 16:29embo matu kiari avoeto hamo kakamba4 eto pahumite da vahai vahai ta ekalesia take pepeni Jerusalem embo okokose te Iesuta ambotani te aingeto matu ikari avo eoingio agi ara ke ea. 5 Eto ekalesia na soveraari umbuto Iesu tumota be ea eto embo neinei na kaju eo embo peni vahai ena.

Paul na da Troas ta eture kina6 Eto enana enda javo Galatia amita tu-

tumo javo Phrygia amita orohuta pambutoAsia Province ta puvua te Ahihi Otohu nake hande ari avo taekena 7 avoeto tehopambuto enda Mysia ta tane ta puvutoBithynia Province ta pambasi uje ea rateBada Iesu ta Ahihi na taekena 8 avoeto totoMysia enda orohuta pambuto da Troas evahora ta puvua. 9 Eto ai evie Paul na etureta enda Macedonia embo na puvuto hetetomitie penunu einge ena avo kina, “Puvutonango Macedonia embo hondate e,” aingeenu 10 ingito ereto God ta ke javotoho endaMacedonia embomeni ta degi nango na kehande ara avo God na uje ena avo hotem-beto Macedonia ta pambasi nununga ea.

Da Philippi pamone javo Lydia na God ta keingito ambo ambo ena

11 Eto nango nununga eto e nga umbutoda Troas toto tambueto puvuto ituka neiSamothrace ta evito pambuto da Neapolista pambuto 12 e nga toto enda ta pambutoMacedonia ta Province vahai da okose javoPhilippi ai ta Roman embomeni na puvutokogombetomitiaetera ai ta puvua. 13Eto ijiisapa mitimite giu ari iji puvunu da ahoneumo ti ta Judea embo ta pari ari degi irari kehotembeto jombure ue pahumite pamoneai toruketo mitio puvuto tambuto pamonega arumbeto ke eo 14 da Thyatira pamonevahai javo Lydia amo enda nei pamoneamina ke avo ingina. Eto pamone amobo pangari ove javotoho ombari pamoneamo God jakeka ere ijiaetija amina Bada naamita hotembari ikenu Paul ta ke be ingina.15Eto amite amita da pe vahai embomeni tevahaita bapataito eo aminanangota degi keeinge ena, “Ungo, na Bada ta ambotani behotembiteva avo nau bande ta have ungoteirore,” ainge ke sovera eto enu nangota johaperekenu amiga pambua.

Paul te Silas te Philippi embomeni na tipurata ikea

16 Eto iji vahai nango pari ari degi tapahuo embo ta pure ari kakara ahihi sa-pura na jo ta toreto sovera ikenu ambotado puvuresuja avo harikena. Eto embona ambota do puvuroja ke ena avo in-gesi uje eto kakara simba ari embopo tadegi koro ikeo kakara na ke avo harikenusimba ari embopo na koro peni vahaibe ere uhuaetera. 17 Eto kakara aminaPaul te nangote kiti pahuo amina ambotaputuhunu amita ahihi sapura na enu ingitojage einge ena, “God Sinderi te i be taamita ke hande ari embo God na ungonainge eto orekasuja avo ke ijie ere ora.”18Eto iji isapamane ainge jage kaiketo ijinuPaul na tumo eto overeketo kakara amitaahihi ta degi ke einge ena, “Iesu Keriso tajavo ta erena umo tambuta pura.” aingeenu ahihi na tambuta puvuto pambunu19 kakara amita simba ari embo na koroumbari degi irae enu hotembeto 20 Paul teSilas te umbuto goruketo embo okokose daorohuta mitia ai umbuto pambuto Romantiti jigari embo ta degi iketo ke einge ea,21 “Judea embo emina ungotenau da em-bomeni isoro ara jo kaitere ingito umbutoere putuhora amita be amo enana nangoRoman embo na nangota ke pepeni avopoeketo enda nei ta ari avo umbara keerera.” ainge eo 22 embomeni tapa na jovahai eto toruo Roman ta titi jigari embookose na Paul te Silas te ta bo houketo 23esingahia na tara ikeo sapura be na tea. Etoembo okose na tipura simba ari embo tadegi iketo be vahaikaja ke ena. 24Eto tipurata simba ari embo na ke aro ingito umbutotipura ta bande jo be ta gosuketo i tevopepeni pere heriso na utu ta kikira ena.25 Ainge eto mume orohuta Paul te Silaste God jakeka ue haveni ijio tipura embonei uhoho na ingihe mitio 26 enda titirapeni vahai enu tipura ta bande tiroki tirokienu bande bokiri tapa hirikenu embomenita chain na embomeni ta ingeni ta utu tatigia amo karaun eto bena. 27 Eto tipurasimba ari embo na evimite ereto bokiritapa hirikari kito embo jo ta tapa matupambari ke hotembeto asivo kororo etoumbuto umo oenga kaeto amburesi unu28 Paul na kito jage peni vahai eto, “Umoainge to. Nango tapa mitera,” ainge enu29 tipura simba ari embo na usasa jageenu umbuto puvunu sau sau jo ta toreto

Page 160: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 16:30 157 Acts 17:15tatatata ue Paul te Silas te heteto mitio ututa sinena ue beto ereto 30 embo umbutotambuta pahue ke einge eto ingina, “Nado ano embo na na orekaro?” ainge enu31 Paul na ke einge ena, “Umo Bada Iesube tumota asoa umo te no da pe vahai em-bomeni avo orekasuja,” 32 ainge eto amiteamita bande vahai embomeni ta degi Badata ke hande uo 33 enana ta ando ta matumomono avo egitio tipura simba ari embote amita da pe vahai embomeni te bap-ataito ena. 34 Eto mume vahai Paul te Silaste umbuto bande ta bitio donda ikeo india.Eto amite amita javo vahai embomeni teGod ke be ijie tunga javotoho ere uaetera.

35 Eto iho bujenu Roman embo okokosena police embopo ikeo pambuto ke eingeea, “Embo evi ikejo tambuta pambare,”ainge eo 36 tipura simba ari embo na Paulta degi ke einge ena, “Enana okokose naumo te Silas te tambuta pambava ke iketerepuvija avoeto tunga jamo jamo te tambutapambuvujo,” ainge enu 37 Paul na policeembopo ta degi ke einge ena, “Rome em-bomeni ta ke pepeni amo embo na Rome tacitizen avo mane tasora eto nei amo courteto ari sapura tambae amo Rome ta citizenavo tipura ta mane gosukasora, rate nangoRome ta citizen eto nangota ari sapuratambae sio tipura ta gosuketera te enanana nango kiae ondiketo pambara ererete?Nango mane pambasora te enana Romanembo okokose na puvuto bokiri hirikaropambasora,” ainge enu 38 police embopona Paul ta ke avo Roman embo okokose take eo ingito joru eto 39 pambuto me kogueaja to eto ingeni umbuto tambuta puvuto,“Ungo nangota da toto pambuvujo,” aingejokeka ke na ea. 40Eto Paul te Silas te tipuratoto pamone Lydia ta bande ta pambutonamei kamei ta degi onde katari ke ikeosovera ari umbuo toto pambua.

17Paul te amita namei kamei te na da Thessa-

lonica ta osaga kia1 Eto pambuto da Amphipolis toto pam-

buto da Apollonia toto pambuto da Thes-salonica ta puvuto Judea embo ta giu aribande ai mitie 2 Paul na ari amita matuainge ere uatija avo giu ari iji tapa 3ainge God ta ke embo ta degi ate poekitioi3 amita be amo deire avo mine ara etosirikitiaetera. Eto Paul na ke einge ena,

“Ke matu peroveta na kajari avo ungotaorekari embo na puvuto ando ta memengakito amburesuja eto ehako vasiri te erasujaeto embo amo matu puvija amo embo neimane Iesu avo ungota orekari embo avoungota degi erena,” ainge enu. 4 Judeaembo nei uhoho na Paul ta ke avo behotembeto Paul te Silas te ga kaju ea. EtoGreek embomeni isapamane God jakekaere ijiaetera amite da ta embo okokose taairi te aingeto kaju ea. 5 Rate Judea em-bomeni nei da Thessalonica ta mitiaeterana tumo eto embo sasapura degi ta kitoumbuo puvuto da embo tapa ta jo kajeoereto Jason ta bande ta toreto Paul te Silaste umbuto court asi jombure ea, 6 ratetambae eto Jason te amita namei kamei teavo umbuto goruketo pambuto da ta embookokose ta degi iketo kengahiana eto eingeea, “Embomeni emo enda tapa ta ari sapuraeora avo da ungotenau ta puvere 7 Jason naumbuto amita bande ta ondiketei mitereumbuto puvera. Eto enana na Rome taking amita ke pepeni avo ke be ae ue Iesuavo king nei ke erera,” ainge eo 8 da taembo okokose te embomeni tapa na ingitojo memenga enu ke peni vahai eto o a ea.Eto enana okokose na “ainge mane asova”ainge eo 9 Jason te amita namei kamei te nakoro na ombuto pambua.

Da Berea embomeni na Paul ta ke be ea10 Eto mume sihukitinu amita namei

kamei na Paul te Silas te ikeo da Berea tapambuto Judea embomeni ta giu ari bandeta toreto ke ijio 11 da Thessolonica ta em-bomeni ainge mane rate onde hiriketo keingesi uje be eo iji vahai vahai Paul na ondekatitinu embomeni na Paul ta ke amo berete sokova re avo God ta ke kajari avo kesijombure ere uaetera. 12 Avo eto da Bereata Judea embomeni isapamane te Greekembomeni te Greek hajae vajae pamone is-apamane te aingeto Iesu ke be ere ijiaetera.13 Eto da Thessolonica ta Judea embomenina Paul da Berea ta pambuto God ta kehande ari ke ingito puvuto embomeni ta jokajeo ereto tumo uo 14 amita namei kameina Paul ikeo eva ta e nga umbasi pambuna.Rate Timothy te Silas te da Berea totopambae ai mitiaetera. 15 Eto embo nei enga ta Paul umbuto da Athens ta pambuaenana ta degi Paul na Timothy te Silas tesau sau Paul ta degi Athens ta pambara ke

Page 161: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 17:16 158 Acts 18:7enu Athens toto egerembeto da Berea tapuvuto ke ea.

Paul na da Athens ta ke ena16 Eto Paul na da Athens ai Timothy te

Silas te puvurora simba mitie da ai ta endata god ingeni na ari isapamane kito Paulta jo memenga enu 17 Judea embomeni tagiu ari bande ai pambuto Judea embomenite Greek embomeni te aingeto ke ngahiamine ara ere ijiaetera. Eto Paul na iji vahaivahai da orohuta heteto mitinu embomenina isa uore ke hande ere uatija. 18 Etoenda Greek ta atepoekari embo nei javoEpicurean te nei javo Stoic te na Paul tadegi puvuto ke kaseto embo nei uhoho naPaul ta ke ingito ke einge ere ijiaetera.“Embo amina amita siro isapa kiari iraena eria,” ainge eto embo nei na Paul take Bada Iesu ambuto ehako vasiri te erenaavo enu ingito “enda nei ta God avo eria”ainge eto 19 Paul umbuto pambuto Coun-cil javo Areopagus ta ikeo hetenu amitadegi einge ea, 20 “Umo ke erea amo ingarinei avo eto no ke amita susu be avo ejonango be ingore” ainge ea 21 (eto ke amitabe amo da Athens embomeni te enda neiembomeni te enana ga mitiaetera aminapambuto pure peni ae umoro ue mitie keeha gamo avo ingesi uje ea.) 22 Eto Paulna ai heteto Areopagus council ta degi keeinge ena, “Athens embomeni ungota keasona ingivujo. Na ungota da ta puvuto isaue tumotepain ari bande isapamane kena.23 Eto pene ikari gaga vahai ai ta kena amoke einge kajarira, ‘God kiae amita degi ra,’ainge kena amo ungo God kiae jakeka erevaamita ke amo eha ano ingesova. 24 AmoGod na enda te enda ta donda tapa emoamita ingeni na ena avoeto amo enda teUtu te amita embo dombo avoeto embo taingeni na bande ari ai mane iriuja 25 rateGod na embo ta degi hondate ari ta penunumane euja te God na mine vahai embota degi vasiri te hoenge te donda tapaikerekeuja. 26 Eto God na embo vahai oveena amita be na enda tapa enetetija amoenda nainge nainge iresora 27 amo God namatu kiti siriketo embo na pambuto mitiejireki poeki eto God jombure eto kiora ena,amita be amo God hoita irae eto ma ta iraearaha tambuto mitia. 28 Eto ungota ke ariembo vahai na ke einge matu kajena, ‘Eto

ungotena God ta jo ta vasiri ue mitera,’ainge ena eto ungota embo nei na eingeena ‘nango amita meniundi ra,’ ainge ena.29 Eto ungotena amita meniundi avo etoembo ta ingeni na gold na silver na atara naove ari avo ke bemane hotembasora. 30Etoembo matu God kiae amo God na hotem-beto toasuja 31 rate iji puvuresuja avo embosiriketija amina embo tapa ta vasiri avo etoamita ke be na hajire ikasuja avoeto em-bomeni amina ungota ari sasapura toaraGod na eria. Eto embo siriketija avo Godna embomeni kito ke be ara enu vasiri teehako erena.” 32 Eto Paul na ke ainge enuembo nei nei na ehako vasiri te erari ke avoingito ganini ke ea eto embonei nei na, “Noke avo iji nei ainge ejo ingore,” ainge eo33 Paul na torukari toto pambuna. 34 EtoAreopagus Council ta member vahai javoDionysius te pamone vahai javo Damaris teembo nei nei te aingeto Paul ta ke avo ke beijie Iesu ambo ambo ea.

18Paul na da Corinth ta pambuto ke do ena

1 Eto amita ambota iji isapa Athens tamitimite da Corinth ta pambuto 2 Judeaembo vahai javo Aquila tambuna, emboamo enda Pontus embo rate Rome ta pam-butomitiaetija avo Roman ta King Claudiusna Judea embo tapa uje ae eto kurum-benu pahuo Aquila te amita ae Priscillate aingeto da Corinth ta pambuto 3 Paulamita pure vahai avo tambuto horoma aribo avo ere kakajikitie Paul enana ga pureue mitiaetera. 4 Eto Paul na giu ari iji vahaivahai Judea embomeni ta God jakeka aribande ta toreto Judea embomeni te Greekembomeni te na Iesu avo ke be hotembaraere ijiaetija. 5 Eto Silas te Timothy teMacedonia ta eto puvuo Paul na pure neido ae iji tapa Judea embomeni ta orekariembo simba ereuatera amo embo nei maneIesu avo Judea embomeni ta degi ke handeereuatija 6 rate embo nei uhoho na ke bemane ke eto Paul ta degi ke sapura eo Paulna bo ta oniho teterenu benu ke einge ena.“Eto ungo God uje ae eto maine pahurovoamo hajire ikau kesova amo ujekari naumane avoeto na ungo da Corinth ta Judeaembomeni toto enda nei embomeni daCorinth ei ta mitera amita degi ke asona.”7 Ainge eto toto da nei embo javo Titius

Page 162: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 18:8 159 Acts 19:4Justus God jakeka ere ijiaetija amita bandeJudea embomeni ta God jakeka ari bandeamita engiti ai ta mitiaetera. 8 Eto Judea tajakeka bande ta titi jigari embo javoCrispuste amita jo vahai ta beari embomeni teainge eto Bada ke be ere ijiaetera. Etoda Corinth embo isapamane na God ta keingito be hotembeto bapataito ere uatera.9 Eto mume vahai Bada na puvuto etureta Paul ta degi ke einge ena, “Na umoteiresona avo eto umo mane oju asoa etomane pure toasoa te embomeni ta degi keejo ingore. 10 Eto da Corinth ei ta nau em-bomeni isapamanemitera avoeto embo neina no hamo ta memenga mane ikasora.”ainge enu 11 Paul na jua vahai eto tunaainge da ai ta God ta ke embomeni ta degiate ere poekitiaetija. 12EtoRomegavananaembo Gallio enda Greek titi jigoja ikeo het-enu Judea embomeni na vahaita eto Paulumbuto pambuto court ta ikeo Gallio tatiti ta hetenu 13 ke einge ea, “Embo eminanangota kepepeni agi aeGodnei avo jakekaara ate ere poekitia.” ainge eo 14Paul na keitiketo asi unu Gallio na Judea embomenita degi ke einge ena, “Embo amina Romanembo ta ke pepeni poekaetija avo na ungota ke uje eto onde jevito ingaetena, 15 rateamo ungo Judea embo ta ke pepeni avoeto ungo ta ke sio sao ereva avo na maneingesona te ungo oenga sirikevu,” 16 keainge eto court toto kurumbenu tambutapuvuto 17 embo Sosthenes amo Judea taGod jakeka ari bande ta titi jigari embo avoGreek embomeni na umbuto tea rate Galliota jo ta nei do ae tona.

Paul na egerembeto Antioch ta pambuna18 Eto Paul na amita namei kamei ga da

Corinth ai iji koso pure ue mitiaetija Godta degi ke sovera eto ajireketo siro tona.Eto amite embo Aquila te amita ae Priscillate aingeto e nga umbuto Syria ta pambasiue da Cenchreae hora ta Paul na amitaajirekari iji irae enu siro tiukena, 19 etoda Ephesus ta puvuto Aquila te Priscilla tetoto Judea embomeni ta giu ari bande tapambuto enana ga ke mine ara ena. 20 EtoJudea embomeni na Paul iroja ke eo Paulna iresuja avo avora ae 21 eto ke eingeena, “God na uje au kito avo egerembetopuvuresona,” ainge eto da Ephesus totoe nga umbuto 22 da Caesarea ta pambuna

eto Caesarea toto da Jerusalem pambutoekalesia peketo da Antioch ta pambuto 23 ijiisapamitimite enda Galatia te Phrygia te aipambuto Iesu ta ambotani ehaha ta degi keenu sovera ari umbua.

Embo Apollos na da Ephesus te Corinthamita jo ta do ena

24 Eto da Alexandria ta Judea embo vahaijavo Apollos amo ke embo eto God ta kekajari avo kiari embo be avoeto pambutoda Ephesus ta ke hande ena. 25 Eto Godna embomeni ta irari do aingeko iresoraamite eto God ta ke tapa te eto Iesu take te amo tapa Apollos na kiari avoeto ketapa do kiari avo tambueto embomeni tadegi sovera eto ke ena. Rate Apollos naembo John na umo na bapataito ena avokina rate Ahihi Otohu na bapataito ari avokiae 26 avo eto Judea embomeni ta giu aribande ta ke avo enu ingito Aquila te amitaae Priscilla te na Apollos umbuto bande tapambuto God ta ke nei Apollos ingae avoeo ingina. 27 Eto Apollos na enda Greeceta pambasi unu da Ephesus ta ambotani naenda Greece ta namei kamei na hondate aripekari ara ahari enana ta degi kajea. Etoahari umbuto Greece enda ta puvuna etoai God na embo ta degi hande te hotembarite ikenu ambotani ea amita degi Apollos nahondate ari javotoho ena. 28Eto Apollos naGod ta ke kajari avo kito Judea embomenita degi Iesu amo ungota omena ari emboavo simba ere ova ainge embo tapa ta titita enu Judea embomeni ta ke mine ari iraeena.

19Paul da Ephesus ta pure ena

1 Eto Apollos da Corinth ta mitinu Paulna enda orohuta pambuto da Ephesus tapuvuto ambotani tambuto 2 enana ta degike einge eto ingina, “Ungo God ke be eteveAhihi Otohu na ungo ta degi puveite?”ainge enu enana na, “Nango Ahihi Otohukiaera,” ainge eo 3Paul na, “Ungobapataitoeteva amita be amo deire?” ainge enu kemine einge ea, “John ta bapataito ta atepoekari avo agi ue bapataito uera,” aingeeo 4 Paul na einge ena, “John na bapataitoena amita be amo Israel embomeni naari sasapura toto embo ambota puvuresujaavo ke be hotembara bapataito ena. Eto

Page 163: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 19:5 160 Acts 19:32embo amo Bada Iesu ra.” Eto ainge enu5 ingito embomeni tapa Bada Iesu ta tohoasi bapataito ea, 6 eto Paul na enana tahamo ta ingeni tembenu Ahihi Otohu naenana ta degi puvunu ke ingari nei te neite na God ta ke hande ea, 7 embo amo 12aingera. 8 Eto Paul na Judea embomeni tagiu ari bande ta hariga tapa 3 ainge toretoke ngahia na embomeni ta degi ke eingeena, “God na amita embomeni toho be ereuhua avoeto Iesu enana ta king iketija.”ainge enu ke avo mine ara ea 9 rate embonei nei na ke ingae tumo eto bateto mitieIesu ta irari degi avo embo tapa ta titi take sapura na ea. Eto ainge eo Paul na totoambotani umbuto embo javo Tyrannus take kasari bande ta pambuto iji vahai vahaike hande eo ke avo embomeni na kasea.10 Eto jua heriso amita jo ta ke hande uoJudea embomeni te enda nei embomeni teaingeto enda Asia ta mitie God ta ke ingia.

Embo Sceva ta meniundi 7 amita ke11EtoGodna sovera ikitioi Paul na ari nei

te nei te uoi embo kokonjekeaora. 12 EtoGod na ainge pere unu embo na Paul taasukari be rete tuhari bo avo umbuto am-burari embo ta ikeore embo konditiaeteraeto embo ta jo ta ahihi sasapura toto pahu-atera. 13 Eto Judea embo ta ahihi sasapurakurumbari embo nei nei na degi tapa tapahue eto kito Bada Iesu ta javo umbutoahihi sasapura kurumbari eto ahihi sasa-pura ta degi ke einge ea, “Paul na BadaIesu ke euja amita javo ta toto pambuvu,”ainge pere ere ijiaetera. 14 Eto Judea Priestokose javo Sceva ta meniundi tapa sevenamina ari ainge ere uatera. Eto iji vahai keainge eo 15 ahihi sapura na ke mine eingeena, “Iesu amo na kiarira eto Paul amo nakiarira te ungo God ta sovera umbae em-bopora ungo amunure?” ainge eto 16 emboahihi sapura na torari embo amina isoropeni vahai be eto Sceva ta meniundi tabo jigito perara enu hamo teho memengatahue amita bande toto pambua. 17 EtoJudea embomeni te enda nei embomeni teaingeto da Ephesus tamitie duru avo ingitooju peni vahai eto Bada Iesu ta javo amonombo be ainge ijie jakeka ea. 18 Eto ke beari embo isapamane na embo tapa ta degienana ta saruka ari harikea. 19Eto emboneinei ta saruka ari books avo embo tapa ta titita undukeo evekena. Eto books amita mine

amo koro silver na ari tapa 50,000 ainge avoevekena. 20Eto ari ainge pere uo Bada ta kena pajito enda enetena.

Da Ephesus embomeni na jujune peni vahaiea

21Eto jua heriso enda ai tamitiaetija Paulna Ahihi Otohu na uje enu enda Macedo-nia te Greece te amita orohuta pambutoJerusalem pambasi uje ena, “Eto ai mitimaegerembeto pambuto da Rome kesona,”Paul na ke ainge 22 eto amita hondate ariembo heriso Timothy te Erastus te aingetoikenu da Macedonia ta pahuo iji isapa Paulna Asia Province ta da Ephesus ai pureena. 23 Eto iji aramite Bada Iesu ta keate poekari avoeto da Ephesus embomenina ereto jujune peni vahai ea 24 amita beamo embo Demetrius na ingeni na templeisasaraho amo enda ta god pamone javoArtemis ta jakeka ari bande ainge avo silverna ove ena. Eto bande isasaraho avo emboDemetrius te amita pure ari embomeni tena ombuto koro isapa mane be ere uhu-atera, 25 Eto embo amina amita pure va-hai embomeni jage enu puvuo einge ena,“Nau namei kamei ungo kogova ungotenapure eremina koro ere uhora 26 te emboPaul na god ingeni na ove ari amo god bemane ke avo da Ephesus te Asia Province taembomeni tapa jo kaetei ahereketo emboisapamane na Paul ta ke avo ke be erera.27 Avoeto ungotenau pure avo au sapuraasuja eto pure pere mane ungotenau godpamone Artemis amo Asia embomeni teenda tapa embomeni na jakeka eora amoamita temple teho asuja eto ungotenau godta javo irae aisuja.” ainge enu 28 ke avoingito embomeni na gagaha te puvuto keeinge ea, “Da Ephesus ta god Artemis amopeni be ra.” ainge eo 29 da tapa embomenina ingito jajage te puvuto da Macedoniaembo heriso Paul ga pahue ke hande ariembo javo Gaius te Aristarchus te kito an-dito goruketo umbuto enana ta ke kasaridegi ai pambua. 30 Eto Paul na ke kasaridegi ta pambuto embomeni ta degi ke asiuje ena rate ambotani nei uhoho na taekea.31 Eto Province ta embo okokose na Paultunga humbuto ke kasari ta mane torasujaainge eto ke ikeo puvuna. 32 Eto embo tapajajage hohori te o a te puvua rate ke ingariembo irae amo jajage ea amite ke be amo

Page 164: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 19:33 161 Acts 20:18deire amo kiae teho puvua. 33 Eto Judeaembomeni na embo Alexander mimikeotambuta puvuna embomeni na Alexanderna ari sapura ari ke eo Alexander na kejamo ara ingeni na ate ate eto amina arisapura do ae avo eto embo ta degi ke asiunu 34embomeni naAlexander Judea embokito gagaha peni vahai be 2 hours amita jota ke einge ea, “Da Ephesus ta God Artemisamo peni be ra,” ainge ea.

35 Eto da ta ke hande ari embo okose napuvuto embo ke ere ijea avo enu jamo eo keeinge ena, “Ephesus embomeni nau ke in-givujo. God Artemis amo peni be eto amitatemple ta atara otohu Utu ta beari amoArtemis ove ari avo da Ephesus na simbaeuja amo embo tapa na kiarira 36 eto embonei na ke do mane asuja avoeto ungo jamoeto nei do mane asova eto ari sio sao avojo.37 Eto ungo na embo erevi umbuto puvevaamo nangota temple ta donda pegene aeeto nangota god pamone amo sapura keae. 38 Rate embo Demetrius te amita pureari embopo te na embo ta pehumba asi ujeasora amo court umbari embomitia avoetocourt ari iji te puvuto pehumba mine araaisora. 39 Eto ungo do uje asova amitake amo iji matu ikari mitia ai torukasova.40 Eto ungo eha isoro asi ere ova amita beamo irae avo eto ungotenau embo okokosena ke aro ke mine do avo, ke mine ari irae,”41 ainge enu sisiketo pambua.

20Paul na Macedonia ta eto Greece ta pam-

buna1 Eto da Ephesus embomeni jamopo eo

iji isapa mitimite Paul na ambotani enuvahaita puvuo ando ngahia umbari ta keeto irae enu peketo da Macedonia ta pam-buna. 2 Eto Macedonia Province ta puvutodegi ta pahue da nei nei ta heteto ekalesiaembomeni ta degi ke neite neite ikenusovera ari umbua. 3 Eto Greece ta puvutohariga nei heriso nei vahai ai mitaetija etoe nga umbuto Syria ta pambasi nunungaunu Judea embo na avo tasi ari ke ingitoenda ta tiumbeto Macedonia ta pambuna.4 Eto embo Paul ga da Philippi ta pambuaamita javo amo erevira, da Berea ta Pyrhustameni Sopater te da Thessolonica ta emboheriso Aristarchus te Secundus te da Derbeta embo Gaius, te Asia ta embo heriso

Tychicus te Trophimus te emboTimothy te5 aingeto kiti Troas ta pambua. 6 Eto nangote Paul te pondo iji puvuna avo bread, yeastikae pajirae amita pondo iji irae enu daPhilippi toto e nga ta pambuto pahuo iji 5irae unu da Troas ta puvuto hura vahai ea.

Paul na da Troas ta isa ai kakane ena7 Eto Paul na evito da nei ta pambasuja

avo hotembeto Saturday mume sihukitinunango vahaita 3 story bande ta umoroue indie Paul na ke hihi koso be tiritinu8 mume tumba orohuta usasa isapamaneunduketo bande jo i be ta tetekea amo aiumoro asora avoeto ikea. 9 Eto Paul na hihikoso be tiritinu singa javo Eutychus amobande otoho ta arumbeto mitie evoja evojaunu titi vahaiketo jene kahunketo evimiteburereketo otoho i be ta eto beto tetoambunu embo na enda ta beto ohimbetoumbuto kia amo ambunu kia. 10 Eto Paulna enda ta beto singa ta hamo ta betoandito ke einge ena, “Ungo mane osagaasova, singa emo amita vasiri ehako pu-vija,” 11 ainge eto Paul na bande ta bititobread pereto ikenu indio hihi koso be ijinuiho bujenu toto pahunu 12 embomeni nasinga ambuna amo ehako vasiri te amigaamita bande ta pambuto tunga javotoho ea.

Paul na da Troas ta eto da Miletus ta pam-buna

13 Eto Paul na nango kiti e nga umbutotiumbeto da Assos ta pambuto avo tam-bara ke enu pahuo Paul ambota utu napambuna. 14 Eto da Assos ai Paul tambutoe nga ta umbuto puvuto da Mitylene tapuvuto ai hetea. 15 Eto toto eva jo ta evitopuvuto ituka Chios seniketo puvuto iji neiituka Samos ta puvua eto iji nei Miletus tapuvuto 16Paul na da Ephesus ta pambasujaamo embomeni na taeketo iji koso irojake asora avo eto Paul na iji koso irari ujeae avoeto da Ephesus toto kito tambuetoJerusalem ta pambuto Judea embomeni tapondo javo ‘Pentecost’ ta iji auvena avoJerusalem ta asi uje eto sau sau pambuna.

Paul na da Ephesus ta embo okokose ta degike ena

17 Eto Paul na da Jerusalem ta pahueda Miletus ta heteto mitie da Ephesusta ekalesia embo okokose kesi uje eto keikenu pambunu 18 ingito puvuo Paul na keeinge ena, “Nau embo pepeni, na kiti Asia

Page 165: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 20:19 162 Acts 21:13Province ta puvutonane tapado ere uatenaamo ungo kiarira, 19 eto nanena na na aesisire ae Bada ta pure avo uena. Eto Judeaembo ta jo ngahia avo eto osaga peni vahaikogue sisivu kutitie pure ere uatena, 20 rateungo kogova na ke nei do tapa ondikae rateungo hondate ari ta ke tapa avo da araha taeto bande jo ta etene ingihava. 21Na Judeaembomeni te enda nei embomeni te arisasapura avoeto God ta degi aja to ijie BadaIesu be tumo ta ara ke sovera na ijiena.22 Eto eha amo na uje nei mane asona rateAhihi Otohu ta uje avo eto Jerusalem tapahona. Eto ai ta do puvuresuja amo nakiaera 23 te na ere kogona amo da vahaivahai ta Ahihi Otohu ke hande oi kogonaamo tipura te osaga te amona simbamitera24 te na amburonote teho vasiri te ironoamo tehora te Bada Iesu na pure nau ikenaavo God na embo ta irari javotoho avohande ikasi uje ere ua avo ke hande anopure irae aisuja. 25Naungota degi pahue kehande uena amo God na titi jigihirou irarijavotoho na iresova amita ke avo handeuena. Eto na ere kogona emo ungonana ehako mane kesova 26 avoeto iji ehaeremite ungota degi ke be na erena ungonei nei na ke be ae eto sio sao ue maineue ahihi datoho irari avo aijaja asova amoujekari nau mane ujekari ungota 27 amitabe amo God ta ke tapa ungota degi arahataijiena 28 Eto ungote ungota embomeni teavo simba ava Ahihi Otohu na ikena avoeto simba evujo. Eto God na amita Meniambuna avoeto ekalesia amita toho um-buna avo unduvujo. 29 Eto nei kogona amona pahurono isoro o na puvuto undurario kambasuja, 30 eto iji nei ungota tohouho na ke gamo ijiroro ambotani nei neina ambo ambo asora. 31 Avoeto be kogueirivujo. Eto na mumete iji te sisivu kutitiejua nei heriso nei vahai amita jo ta ungovahai vahai ate poekitana. Avoeto nau purengahia ari avo kogue hotembu hotembuevujo. 32Na ungo God na simba aja totonaeto amita hondate ari ta ke na ungo simbaaisuja rate amina ungo au sovera aisova etoungote amita toho uho tapa te ta hotariavo nununga ere ua. 33 Na ungote mitieembo nei ta koro te bo te avo uje eto umbae34 rate ungo kogova uje nau te nau purevahai embomeni te ainge eto nau ingenina pure ue unditana 35 avo eto na ungo ate

poekitana te donda ambu embomeni avopure ngahia na hondate evu. Eto Bada Iesuta ke avohotembevujo amo, ‘Handeumbariamo aravora rate God na hande ikari embokito osa euja avoeto hande embo na tungajavotoho asuja.’ ” 36 Eto Paul ta ke irae enuenana tapa paunge teteri eto pari eo iraeenu 37 sisi sasi ijie andito mune mine araeto peketo orerere ea. 38 Eto Paul ta ke avoehako puvurou enana ehako mane kesoraavo hotembitie osaga peni vahai kogue enga umbasi enana tapa amiga hora ta bea.

21Paul na Jerusalem ta pambuna

1 Eto dago peketo toto e nga ta tititambueto da Cos ta puvuto ai hetea etopambuto iji nei da Rhodes ta puvuto hetetototo da Patara ai 2 e nga nei enda Phoneciata pambasi unu kito ai pambua. 3Eto pahu-mite enda ituka javo Cyprus ta kaina henata jorembeto puvuto enda javo Syria ta davahai Tyre ta heteo donda umbaro beaja uo4nango ai beto ambotani tambuto enana gahura vahai ai mitio enana ambotani ta jo taAhihi Otohu na ke enu enana joru eto Paulta degi, “Umomane Jerusalem pambasoa.”ainge ea. 5 Eto iji irae unu nango pambasiuo enana airi te meniundi te tapa da ahoneta pambuto eva hora ta paunge teteri etonango tapa pari ea. 6Eto nango pari eo iraeenumine peka eto enana egerembeto da tapahuo nango e nga ta bitia. 7 Eto da Tyretoto e nga ta pambuto da Ptolemais ta pu-vuto namei kamei ga umoro 8 eto evito daCaesarea ta pambuto evangelist javo Philiptambuto amita bande ta pambuto evia. EtoJerusalemekalesia na embo tapa sevenum-buo deacon eto Philip ga tapa pure ea. 9EtoPhilip ta iariri tapa nei heriso nei herisoamina jimbae teho mitie God ta perovetaeto God ta ke avo hande ere uatera. 10 Etonango ai iji isapa mitio peroveta vahaijavo Agabus na Judea enda ta eto puvuto11 Paul ta pupuri bujeketo umbuto amitautu te ingeni te aingeto vahaiketo pundutoke einge ena, “Ahihi Otohu na einge eria,‘Judea embomeni Jerusalem jo ta pupuriemitamamo einge eto tigito enda nei embota ingeni ta ikasora,’ ” ainge enu 12 nangoingito Paulmane Jerusalempambaja enanate nango te tapa vahaita eto taekeo 13 Paul

Page 166: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 21:14 163 Acts 21:37na kemine einge ena, “Ungo do eto sisi sasiijie nau jo ere kaiteve? Na nau ando matungahia etija avo eto Jerusalem ta pamb-uto Bada Iesu avoembo punduto tipura taikaro torasona amo tehora o taro ambures-ona amo nau degi ta tehora.” ainge enu14 nango amita jo ari haperekari inono aeenu ke einge ea, “Bada na amita uje doaisuja avo Bada na aisuja.”

15 Eto iji amita ambota amo Jerusalem tapambasi nununga eto 16pahue da Caesareata ekalesia embo nei uhoho amina dagoumbuto emboMnason amoambotanimatuenda Cyprus embo avoeto amita bandetaevesi pambua.

Paul na James ga umoro ena17 Eto nango na Jerusalem ta puvuo

namei kamei na nango osa osa ue pekea.18 Eto evito Paul na nango ga James kesipahunu ekalesia ta okokose tapa vahaitauo kito 19 Paul na peketo enana ta degiGod na sovera Paul ta ikenu enda nei em-bomeni ta degi ari nei te nei te tapa doena avo enu 20 ingito God jakeka eto Paulta degi einge ea, “Namei kijo, Judea em-bomeni tapa thousands ainge amina BadaIesu ta ke avo ke be ijie ambo ambo ereora eto Judea embomeni ta ke pepeni ma-matu matu avo sapura ae javotoho na agieora, 21 rate enana duru ingera amo inenaJudea embomeni enda nei nei ta irioraamita degi pambuto Moses ta ke pepeniavo Judea embo ta meni isasaraho ta andokakamba mane ara etea eto Judea embo taari tapa avo mane ara etea 22 amita duruavo ingito mitere umo puvea, avo enana keingito umo tasora 23 avo eto umo naingeeto hondate asora avo nangota ke asoraavo agi ejo. Eto embo tapa nei heriso neiheriso amina God ta degi hae kaeto mitera24amiga pambuto hande ikejo tongopa iraeai. Eto o heveto hande ikasova amita mineamo koro no amina umote embo heriso neiheriso avoeto ombujo. Eto ainge ao enanana Moses ta ke agi ue siro tiukasora ariamo embomeni na kito duru matu ingeraavo sokova ke asora eto inena Moses ta kepepeni avo jigama ari ke asora. 25 Eto endanei embomeni na Iesu ke be ijie ambo amboue ke pepeni do agi asora avo nango na kekaseto ahari ta kaitara amo indari enda taGod ingeni na eto pene ikari amo sapuraavoeto mane indesora, eto nei amo sasaga

be avo mane indesora. Nei amo o sasaga temane indesora eto nei amo embo na manetiha asora.” Eto ke avo eo irae enu 26 iji neiPaul na embo nei heriso nei heriso aingeumbuto pambuto Judea embomeni ta ariavo tongopa irae eto temple jo ta toretoenana ta ajirekari iji teka ena amo ajirekariiji tutumota o boraro evekasuja avo Priestta degi ke ena.

Embo na Paul temple jo ta egimbeto umbua27Eto ajirekari iji 7 tutumo asusumbitinu

Judea embomeni enda Asia ta eto puvu-rari amina Paul temple jo ta kito peiketoumbuto embo tapa ta jo ta ke gagaha etoeinge ea, 28 “Eto Israel embomeni, ungohondate evu. Embo emina enda nei tapahue Moses ta ke pepeni te ungotenaIsrael embomeni te ungotenau temple avosokova ke euja, eto amina enda nei emboumbuto temple otohu ei ta toreto etei sa-pura etija,” 29 ke ainge ea amita be amoPaul na embo Trophimus da Ephesus emboamiga Jerusalem jo ta isa unu kia avo umb-uto temple jo ta torari ke ainge eo 30da em-bomeni tapa na tumo eto temple jo ta tu-tuveto pambuto Paul jigito goruketo tam-buto puvuto temple bokiri pe ahurekea.31 Eto embomeni na Paul taro amburojauo Roman isoro embo ta titi jigari embona Jerusalem embomeni na sio sao ari keavo ingito 32 amita isoro embo te isorokiti umbari embo te beto umbuto tutuvetopuvua. Eto embo na Paul toruo isoro embopuvutuhuo kito toa. 33 Eto isoro ta titijigari embo na Paul andito chain herisona pundurora ke embomeni ta degi keeto einge eto ingina, “Embo amo amunureeto amita ari sapura deire?” ainge ijinu34 embo na ke peni vahai ijie o a ijio embookose amina Paul ta sapura avo eto ingariinono ae enu amita isoro embo ta enuPaul umbuto amita bande peni ai ta bitesiuo 35 embomeni na sio sao tasi uo Romanisoro embomeni na Paul ohimbeto umbutoindiri ta bitio 36 embo isapamane na, “Paultevujo amburoi.” ainge ea.

Eto Paul na Judea embomeni ta degi ke ena37 Eto enana Roman isoro embomeni na

Paul umbuto enana ta irari bande penita torasi uo Paul na isoro titi jigari embota degi ke einge ena, “Na no degi ta keasona amo aravorete?” ainge enu embo

Page 167: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 21:38 164 Acts 22:24peni amina ke mine einge ena. “Ajae, umoGreek ke ingari ra 38 te Egypt embo vahaina amita tunga tiukari embo tapa 4,000ainge umbuto gavana ta degi isoro asi degiojagatambu ta pambuna umo embo aravohotembetena rate umo Greek embomenita ke ingari rate umo embo avo manera.”ainge enu 39 Paul na ke einge ena. “NaJudea embora. Na nau aja na enda Celiciata da Tarsus ai ingena avo eto na da okoseamita embora. Avoeto na embomeni tadegi ke asona amo aravorete?” ainge enu40 isoro embo peni na aravora enu Paulna indiri ta heteto ingeni na ate ate enuembomeni jamopo eo Paul na Judea em-bomeni ta ke na enana ta degi einge ena.

221 “Nau mamamane te nau namei kamei

te nau embomeni tapa nau ke ingivujo, etona amunure avo ungota degi ke asona,” keainge itiketo enu 2 embomeni na amita kehajire ingito amo Judea embo ke hotem-beto ke jamo jamo eo 3 Paul na ke eingeena, “Na Judea embora eto enda Celicia tada Tarsus ai ta nau aja na na umbuna ratena da Jerusalem ei ta pajio embo Gamalielna na ate poekitaja eto ungotenau ohihita ke pepeni tapa Moses na kajena avoate poekena eto na ungo eova ainge inonoGod osa ue ke agi uena. 4 Eto nanenaembomeni Iesu ambo ambo ari degi tapahuo osaga ikitie teo ambuvujekea. Etonanena embo te pamone te umbuto tipurata ere gosukitiaetena. 5 Eto na ke erenaemo Priest okose te council embomeni naaro ungo ingari haitekora amo enana taahari da Damascus ta Judea embomeni tadegi Iesu ta ambotani chain na pundutoumbuto pambuto Jerusalem ta ikano tarananena ahari umbuto pambua.

Paul ta jo haperekenu Iesu ambo ambo enaavo hihi tirinu ingia

(Acts 9:1-19, 26:12-18)6 Eto na degi ta pahumite da Damascus

auvitio iji orohuta usasa pipiri ainge sari-ambu enu 7 enda ta beto gombuto ke eingeingia, ‘Saul, Saul, umo do eto nau degita osaga ikaroe?’ 8 ‘Bada umo amunure?’ainge ene, ‘Na Iesu Nazareth embo naudegi ta osaga ikitoe ere kogona,’ ainge enu9-10 na ke einge eto ingia, ‘Bada na do

ano?’ ainge ene Bada na, ‘Umo ereto daDamascus ta pambuto umo tapa do asoaavo God na matu siriketija avo au ingesoa.’ke ainge ingia amo embo namote degi tapuvua amina ke do ena avo ingae rate usasaavo kia. 11 Eto na pambasi ereo usasana titi ta kajenu sapura enu nau nameikamei na ingeni ta jigito umbuto da tapambua. 12 Eto embo vahai javo Ananiasamo da Damascus ai tamitie God jakeka ijieungotenau ke pepeni avo agi uoi Judea em-bomeni na embo avo jakeka ere ijiaetera.13 Eto embo amo puvuto engiti ta heteto,‘Namei, Saul ehako ki,’ ainge enu nau titihirikenu embo avo kon eto kia. 14Eto emboaminanaudegi ta ke einge ena, ‘Ungotenauohihi ta Godna amita uje tapa avo kioa umoumbija eto amina etei inena amita pureari embo javotoho Iesu kia eto ke hajireingia. 15 Eto tapa do etei kia eto ingeaavo embomeni tapa ta degi ke hande asoa.16 Avoeto umo mane simba asoa te eretobapataito eto Bada ta javo ta jage ao aminano ari sasapura au irae aisuja.’ Ainge emboAnanias na enu ingito tapa agi ea.

Paul na enda nei embomeni ta pambutohande ena

17Eto ai iji isapamitimite na Jerusalem taegerembeto pambuto temple ta toreto pariue mitie 18Bada eture ta kiarako uo amina,‘Umo sausau Jerusalem toto pambu. Inenanau ke eha ingea amina jo hapereketei kehande ere oa amo embomeni na ingitotumo eto ke be mane asora avo eto umopambu,’ ainge enu, 19 ‘Bada, aingemane, naJudea embomeni ta God jakeka ari bandetapa ta toreto no ambotani andito umbutotorana amo enana na kito osa eora. 20 Etono ke hande ari embo Steven tari iji tenanena Steven tari embomeni ta bo avosimba ue teo ambuna amo javotoho ke ereijiaetena,’ ke ainge eo 21 Bada na, ‘Umoenda hoi embomeni ta degi ikasona avoetoikitena pambu’,” ainge ena. 22 Eto Paulenda nei embomeni ta pambari ke avo enuingito embomeni na tumo peni vahai uegagaha ijie, “Embo evi umbuto pambutobe tevu amburoi,” 23 ainge gagaha ijie bohouketo jihitie oniho timbuto i ta gosukeoihaja enu embomeni na gagaha peni vahaibe ijio 24 Roman ta isoro titi jigari embona ke enu Paul umbuto amita bande penita ikeo titi jigari embo na Paul na amita

Page 168: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 22:25 165 Acts 23:18ari sapura harikae ari ke hotembeto amitaisoro embo na Paul esi na tara ke ena. 25Etopuvuto ikeomitie Paul na isoro embo vahaita degi ke einge ena, “Ungo Roman emboesi na tasi ere ova amo court ta pehumbaeto sapura tambae peiketo esi na tasi ereova amo Roman embo ta ke pepeni rete?”ainge enu 26 isoro embo amo ingito oju etoamita titi jigari embo ta degi pambuto keeinge ena, “Umo do asi hotembite, emboamoRomanembora,” ainge enu 27 titi jigariembo na joru eto pambuto Paul ta degieinge eto ingina, “Umo Rome ta citizenrete avo ke be na ejo ingone,” ainge enuPaul na, “E, na Roman embora,” aingeenu, 28 “Eto namote tapa enda nei emborate koro peni vahai na ombuto Roman tacitizen etena,” ainge enu Paul na, “Na ajana ingari ta eto Roman embo etena.” aingeenu 29 isoro embomeni na ke avo ingito neieto ingae toa. Eto titi jigari embo na Paulamo Roman ta citizen avo chain na punduaavo eto oju ea.

Paul Council ta ikeo hetena30 Eto iji nei Roman ta isoro titi jigari

embo na Paul ta degi Judea embomeni napehumba ea amita be avo kesi ke enu Priestokokose te Council te vahaita arumbeoPaul chain na pundua avo bujeketo umbutopambuto ikenu hetena.

231 Eto Paul na council kon kon ue ke

einge ena, “Nau namei kamei na do eonaeto ari tapa do eona amo God ta tombuta pere eona avo eto nau jo ta memengairae,” ainge enu 2 Priest okose javo Ana-nias na embo nei Paul ta engitita hetetomitia amita degi Paul pe ta tara ke enu3 Paul na ke mine einge ena, “Umo tetapa jo no kakesa te avoembo God na umotasuja. Umo ai arumbeto mitie ungotenauke pepeni ere poekitea.” ainge enu 4 emboPaul ta engitita mitia amina ke einge ea,“Umo God ta Priest okose isembitete?”ainge eo 5 Paul na ke mine einge ena, “Naunamei kamei Priest okose avo na kiae avoeto ke etena te God ta ke na matu kajariamo,’ ‘Embo namane amita titi jigari emboavo sapura ke mane asora’.”

6 Eto Paul na Council embomeni amoSadducees te Pharisees embomeni teaingeto arumbeto mitio kito ke einge ena,

“Nau namei kamei na Pharisee emboraeto nau epemane amo Pharisee emboporaeto nau sapura amo embomeni amburariehako vasiri te hoari ke ijie simba eona avoeto na umbuto ganoka ere ova,” ainge enu7 ingito Pharisee embomeni te Sadduceeembomeni te aingeto kateke kateke etojujune ke ea. 8 Amita be amo Sadduceesembo na embo amburari ehako vasiri tehoari te anera te ahihi te avo sokova keeaora rate enana Pharisees embo na ketapa amokebe eaora avoeto jujune ea. 9Etoke peni be eo asavi peni vahai enu Phariseeta ke pepeni ate poekari embomeni naereto embo tapa ta degi ke ngahia na etoeinge ea, “Embo emita sapura irae rateanera rete ahihi re amina ke amita degiikena,” ainge eo 10 embomeni na jujune beitiketo uo isoro ta titi jigari embo na Pauljigito saukeora oju eto amita isoro emboenu emboorohuta beto Paul umbuto bandepeni amita jo ta bitito ikea. 11 Eto mumesihukitinu Bada na puvuto Paul ta engititaheteto, “Umo ando ngahia ejo. Eto nau keJerusalem da ta etea ainge nombo da Rometa pambuto nau ke avo ehako aisoa.” aingeena.

Judea embomeni na Paul taro amburoja keea

12 Eto iho bujenu Judea embomeni navahaita toruketo ke ngahia na, “Eto ungoteindari mane indesora te kiti Paul taro am-burou indari indesora,” 13 ainge eto embotapa 40 eto nei uhoho 14 amina pambutoPriest te embo pepeni ta degi ke eingeea, “Dago indari mane indesora te kitiPaul teto indari ambota indesora 15 avoetoungote Council embomeni te aingeto keikavo isoro titi jigari embo ta degi pambauingito ungo Paul ehako eto ingesova ke am-ina hotembeto ikau puvutuhurou degi taondiketo mitima taro amburesuja,” aingeea. 16 Eto Paul ta du ta meni na ke avoingito puvuto isoro embo ta bande peni tatoreto Paul ta degi harikenu 17 ingito isoroembo vahai jage enu puvunu embo amitadegi, “Singa erevi umbuto titi jigari embota degi pambujo amina ke do asi uje ereua avo ai,” ainge enu 18 umbuto pambutotiti jigari embo ta degi puvuto isoro embovahai amina einge ena, “Tipura embo Paulna na jage etei pambene singa erevi iketeiumbuto puvena avo amina ke no degi ta

Page 169: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 23:19 166 Acts 24:10au ingesoa,” ainge enu 19 titi jigari embona singa amo ingeni ta jigito pambutooenga arumbenu, “Umo nau degi ta ke doasi uje ere oe avo ejo ingone,” ainge enu20 singa amina, “Judea ta titi jigari embopona vahaita eto ke kasetera amo inena evitoPaul umbuto pambao amita ke nei avo auingesi eto ke ikaro puvuresuja 21 amo umomane ingesoa. Embo tapa 40 ainge degi taondiketo mitiroro Paul pahurou taro am-burou indari ambota indesi ke etere ingitopuvena. Eto enana tapa nununga eto umoPaul ikaote omane ikao avo simbamitera.”ainge enu 22 isoro ta titi jigari embo nasinga ta degi ke einge ena, “Ke emo embonei ta mane ao ingesora,” ainge eto emboamina singa ikenu pambuna.

Isoro titi jigari embo na Paul ikenu Gover-nor Felix ta degi pambuna

23 Eto isoro ta titi jigari embo na isoroembo heriso jage enu puvuo ke einge ena,“Ungo da Caesarea ikano pambasova avoeto isoro embo tapa 200 umbuto horse tapambari embo tapa 70 umbuto ki gosukariembo tapa 200 umbuto 24 Paul ta horseheriso umbuto aingeto sau sau nunungaevujo ungo mume eha 9 o’clock pam-basova, amo Judea isoro embo na Paulmane tasora teho Governor Felix ta pam-basova,” ainge eto 25 isoro titi jigari embona Governor Felix ta degi ahari einge ka-jena. 26 “Oio nau Governor okose Felix naClaudias Lysias nau jo tapa na umo erepekitona. 27 Eto embo erevi Judea em-bomeni na tasi ore Roman embo avo etonanena nau isoro embo iketene pambutopeiketo umbera. 28 Eto enana embo emitapehumba erera avo be kesi enana ta Coun-cil ta degi umbuto pambena. 29 Eto emboamita sapura eto tari amburari eto tipuraari amo irae kena te Judea embo ta kepepeni avo poekari ke eto pehumba etera.30 Eto Judea embomeni na teho sio taroamburoja ke etere ingito no degi ta iketeneere pahua aravora. Judea embomeni tadegi ke asona amo pambuto no titi ta emboavo pehumba asora,” ainge isoro titi jigariembona ahari ta kajena.

31 Eto isoro ta titi jigari embo na ke doena avo amita isoro embopo na ea. Etoisoro embomeni na Paul umbuto pambutoda Antipatris ta evito 32 isoro embomeni

utu na pambua avo egerembeto enana tada Jerusalem ta puvutuhuo 33 o hamo tapambari embo na Paul umbuto da Cae-sarea ta pambuto Paul te ahari kajea amiteGovernor ta ingeni ta iketo egerembetopuvua. 34 Eto Governor Felix na aharieteketo kito Paul ta enda deire avo etoinginu Paul na, “Da nau Celicia.” aingeenu ingito 35 ke einge ena, “Aravora, nopehumba ari embo puvuroro ano pehumbaaro ingesona,” ainge eto ke ikenu emboamo puvuto Paul umbuto pambuto bandepeni Herod na matu toari ai ta iketo simbaea.

24Judea embomeni na Paul ehako pehumba

ea1 Eto Paul na Caesarea ta mitinu iji 5 irae

enu Priest okose Ananias na embo okosete eto amita ke pepeni kiari embo javoTertullus te aingeto umbuto da Caesarea taGovernor Felix ta degi Paul pehumba asipambuo Governor Felix na enu Paul eretohetenu 2 ke pepeni kiari embo Tertullus naPaul ta sapura deire avo einge ena, “Nauembo okose, no omena ari javotoho natunga jamo jamo te iji koso be mitera etono ari eha eto ke eha na ungotenau endajavotoho mitia 3 avo eto ungotenau endatapa eto iji tapa avo kogue umo osa ereora 4 rate na no iji koso mane jigesona tenangota ke isapa asora avo inena ingijo joai. 5 Eto embo sapura amo Nazarene taembo okose amina enda tapa ta pambutoJudea embomeni ta jo kajeoi ereto isoroeora. 6 Eto embo amina nangota templeau sapura aja oi peiketo umbuto nangonanangota ke pepeni na pehumba asi ore7 isoro ta titi jigari embo Lysias na ivuha tetapa puvuto umbuto 8 no degi ta pehumbaara ke etija. Avoeto inena embo emitapehumba ta ke tapa do erera avo inenaembo amita ke avo ingito nangona ke tapaerera avo au ingito ke be asoa.” 9 Eto keainge enu Judea embomeni na jo vahai etoke be ra ea.

Paul na Governor Felix ta degi ke ena10 Eto Governor na Paul ke aja ingeni na

ate ate enu ereto ke ena, “Eto umo iji kosoenda emita ari tapa avo ke kasetea avo etona tunga javotoho ere ona avo eto nau ari

Page 170: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 24:11 167 Acts 25:11tapa avo no degi ta ke asona. 11Umo ke beasoa amo na iji 12 Jerusalem ta God jakekaasi pahana avo embomeni na ke be ra aingeno degi ta asora. 12Eto na Judea embomenita God jakeka ari bande ta eto temple ta etoda jo ta isoro ke ijirae embo na na tambae.13 Eto enana na eha pehumba erera amoharikari embo irae avo eto ke be manera14 te na no degi ta ke vahai erevi asona etona embomeni Iesu ta degi ta vasiri eha ereuhora amiga kaju eto nangota mamamaneta God avo jakeka eona te Judea embomenina Iesu ta ke avo ke be mane ke eora te nake amiteMoses ta ke pepeni amite perovetana kematu kajari amite aingeto ke be eona.15 Eto namote enana Judea embomeni teaingeto hotembari vahai eto God na embosapura te javotoho te au vasiri te iresoraavo nango ke be ijie simbamitera. 16Eto naiji tapa ari tapa eona avo embo ta eto God tatombu ta eona avoeto jo nau ta memengairae. 17 Eto na Jerusalem ta pambena amojua koso enda nei ta mitana nau embomenita osaga avoeto koro ikitie God pekasiJerusalem ta pambuto 18 mitimite templeta toreto jo ta tongopa irae aja pene iketeneirae etei mitene puvuto na tambera. Etoembomeni na temple jo ta isapamane iraeeto jujune aera 19 eto Judea embomeni Asiaenda ta eto puvurari amina na temple jota tambera, enana ta ke irirou no degi tapuvuto ke aetera 20 rate embo mitera emona council ta heteto ke vahai ijiena avo nodegi ta harikari uje ae 21 ore, na ke vahaierevi jage eto council ta degi einge ijiena,‘Embo amburari ehako vasiri te erasuja avoke be eona avo eto na pehumba ere ova.’ ”ainge enu 22 Felix na Iesu ta ke tapa matuingari avoeto ke mine ari irae enu totoembomeni ta degi ke einge ena, “Isoro tatiti jigari embo Lysias puvurou amiga kesirikasona,” 23 ainge eto isoro embo vahaienu puvunu ke einge ena, “Embo ereviumbuto pambuto mane punduresoa rateindari ikaro indie isa ururou namei kameina simba aisora.”

Paul te Felix te Drusilla te aingeto ke mineara ea

24 Eto iji nei ainge Felix te amita aeDrusilla amo Judea pamone te aingeto pu-vuto Paul jage eo puvuto Iesu Keriso tu-mota aisora avo ke enu ingiho 25 embo ta

degi javotoho ari ta ke te ke gamo ingitoai ta mane pambari ta ke te iji kombupuvurou embo sirikari ta ke avo enu ingitooju eto, “Aravora umo pambu. Ambotaumo ano puvuto ke ehako asoa,” aingeena. 26 Rate Felix ta hotembari be amoPaul na iji nei puvuto Felix ta koro ondikarina ombuto tambuta pambaja uje ena avohotembeto iji nei nei ainge Paul jage enupuvuto ke ena rate koro ikae. 27 Eto juaheriso irae enu embo Porcius Festus naGovernor eto Felix ta asa ta arumbena rateFelix na Judea embomeni tunga uhe Paulasa tipura ta tona.

25Paul na Rome ta titi jigari embo ta degi

pambasi uje ena1 Eto embo Festus na Caesarea ta puvuto

mitinu iji 3 irae enu da Jerusalem ta pam-bunu 2priests okokose te Judea ta titi jigariembopo te na Paul pehumba eto Festus 3naPaul ikau Jerusalem ta pambaja penunuea amita be amo enana degi ta ondiketomitiroro Paul degi ta puvutuhurou tasi ujeeto eo 4 Festus na ke mine einge ena, “PaulCaesarea tipura ta mitia eto na ei iji isapaeto pambasi ere ona. 5 Avo eto ungota titijigari embo ikevu namote pambuto Paul tadegi pehumba eto amita sapuramitei o iraeavo ai ta kesora.” ainge ena. 6 Eto Festusna iji 8 eto 10 ainge ai mitimite pambutoda Caesarea aita mume vahai evito amitacourt umbari bande ta arumbeto enu 7Paulumbuto puvuto amita titi ta ikeo hetenuJudea embomeni Jerusalem ta eto puvuaamina jorereto heheteketo ke ngahia beeto Paul ta degi pehumba ea amita kebe amo harikari embo irae ke sokova ea.8 Eto Paul ta do ari tapa avo harikena,“Na Judea embomeni ta ke pepeni sapuraae eto temple sapura ae eto Rome ta kepepeni avo poekae,” ainge enu 9 Festus naJudea embomeni na Festus osa ara, Paul tadegi ke einge ena. “Umo pehumba eteraamo ehako namote pambuto Jerusalem tapehumba asora amo aravorete?” ainge enu10Paul na ke einge ena, “Umona kogoa amoJudea embo ta degi sapura nei do ae rateRome ta court bande ta heteto mitena amoinonora. 11 Na ke peni poekaetena amomane oju pambaetena tao amburaetena.Eto enana eha pehumba erera amo ke be

Page 171: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 25:12 168 Acts 26:11mane avoeto na enana ta ingeni ta ikasoaavo iraera. Avo eto na ike Rome ta okose tadegi pambane.” ke einge enu 12 Festus naingito amita ke pepeni kiari embopo ga kekaseto ke einge ena. “Umo Rome ta embookose ta degi ta pambuto court ai asi eteaavoeto pambasoa,” ainge enu ke irae ena.

Festus na Paul ta ke avoKingAgrippa ta ena13 Eto iji nei King Agrippa te amita du

Bernice te aingeto Festus pekasi da Cae-sarea ta puvuto iji isapa mitio 14 Festus naPaul ta ke avo einge enu ingina, “Embovahai mitia amo Governor Felix na amitaiji te tipura ta tona avo mitia. 15 Etona Jerusalem ta pambene Judea ta priestsokokose te embo okokose te na pehumbaeto nanena embo avo tano amburoja keetera 16 avoeto enana ta degi ke ijiena amonango Roman embomeni na court ue embota titi ta eore amita ke mine avo eoi ingiorate teho sio mane embo amita pehumba ariembomeni ta ingeni ta ikeora ke ainge etona puvuto mitene 17 enana puvuto everena nei do ae pehumba asi puvuto arum-beto etene embo umbuto puvuto iketereheheitaja. Eto na embo amita sapura penivahai ari ke hotembitana 18 rate enana tapehumba amo erena erevi mane 19 enanaGod naingeto jakeka eora te embo Iesu am-buna rate Paul na Iesu ehako vasiri te erarike ijija ke avo ingito jujune mine ara uera.20 Eto na ke avo be kiae eto mana mana etoJerusalem ta ikano pambuto court umbajaetena 21 rate Paul na uje ae eto Rome taembo okose ta pambuto court umbasi etijaavo eto tipura ta iketene embo na simbaere ora ambota ikano Rome ta pambasuja,”ainge Festus na enu 22Agrippa na, “Aravorana embo amita ke ingesi uje ere ona,” aingeenu Festus na, “Umo evito embo amita keingesoa,” ainge ena.

23 Eto evito embomeni tapa na hahavenite osa osa te ire davura ue King Agrippa teBernice te eto enana ta isoro kiti umbariembopo te eto da ta titi jigari embookokosete aingeto ke kasari bande ta torea eto24 Festus na ke enu Paul umbuto bande taikeo hetenu Festus na ke einge ena, “OioKing Agrippa te embomeni tapa nau keasona ingivujo, embo emo Judea embo eita eto Jerusalemda ta embomeni te aingetohotembari vahai eto naudegi ta ke vasiri na

eto embo emo teho iroja uje ae ue taro am-buroja ke eora 25 rate tari amburari ta arisapura amo na amita degi ta tambae rateamina Rome ta embo okose ta pambutocourt asi uje uija avo eto ikano pambasuja26 rate amita ari sapura ahari ta do kajanoavo na kiae avo eto ungo ta degi ta ereikitena ungona amita ari sapura avo etoingesova eto King Agrippa umo kioa ereikitena amita be amo inena amita ke ingitona ke do ahari ta kajano avo ao ingesona.27 Eto na tipura embo ta ari sapura deireavo kajae teho ikano pambasuja na ari avouje ae avo eto erena.”

26Paul na King Agrippa ta degi ke ena

1 Eto ke ainge Festus na enu Agrippa naPaul ta degi ke einge ena, “Umo no ke tapaavo ejo ingone,” ainge enu Paul na ingenina ate ate eto ke einge ena, 2 “Oio nau KingAgrippa na Judea embomeni na nau degi tapehumba ere ora amita ke be avo no degita aisona 3 avoeto na tunga javotoho be ereona amita be amo inena Judea embomenita ari te ke te amo matu kiari avoeto na keasona avo onde jevito ingijo.

4 Eto na singa ta eto puvuto iji eha vasirinau tapa avo Judea embomeni tapa nakiarira. Eto na enda nau ta eto Jerusalem tanaingetomitiaetena avo enana kiarira 5etona Judea embo nei uhoho javo Phariseesga kaju ue God jakeka kaikari eaona ke avoenana kiarira te ke avo ke be asi uje ue amomatu aetera. 6 Eto na eha ei heteto courtere ona amita be amoGod na nangota ohihita degi ke ena avo simba mitena 7 ke avoungotena Judea ta ohihi javo tapa 12 tame-niundi tapa na iji te mume te God ta ke enaavo simbaueGod jakeka eora. Eto nau king,ke be erena, eto ke avo namote tapa simbamitena avo embo Judea embomeni na napehumba ere ora. 8 Ungo Judea embopota degi erena, ke God na ungotenau ohihita degi ikena amo amburari embo ta degivasiri ikeuja avo do eto ungo ke be ae eove?9 Eto nanena Nazareth embo Iesu ta degisapura be uena 10eto Jerusalem ta pambutosapura be uena. Na priests okokose ta degike umbuto Iesu ta embomeni andito tipurata gosukitana eto teo ambuvujekea amonanena aravora ijiena. 11 Eto iji isapamane

Page 172: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 26:12 169 Acts 27:5God ta jakeka ari bande ta toreto Iesu taambotani torana amo enanana Iesu amokebemane ara torana. Na enana ta degi tumopeni vahai be ue enda nei nei ta pambutoIesu ta ambotani jombure eto uhue eretoruatena.

Paul ta tunga haperikena avo enu ingia(Acts 9:1-19, 22:6-16)

12 Oio nau okose, na pure avo pere asipriests okokose ta degi ta ahari umbutoda Damascus ta pahone 13 degi orohuta iji12 oi usasa iji ta usasa ainge mane aminajoeketo kajenu 14 nango tapa enda ta betogombuto nanena Israel embo ta ke hajireavo einge ingia, ‘Saul, Saul umo do eto naudegi ta osaga ere ikite, Umo o cow aingeno mama ta ituha kondiketo memenga erekogoa,’ ainge enu ingito, 15 ‘Bada, umoamunure?’ ainge eo, ‘Na Iesu ra, umo naudegi ta osaga ere ikitea 16 te ereto hete.Eto na puvuto nau hondate ari embo ereuhona eto inena eha ere kogoa eto ambotado ano kesoa amite tapa ke hande asoa17 eto umo Israel embomeni ta eto endanei embomeni ta degi ikano pambasoa amoenana ta ingeni ta eto oreto umbasona.18 Eto inena enana ta titi hirikao mumeere kogora avo ahereketo usasa kesora etoSatan ta sovera toto God ta sovera jigamaue eto enana na be hotembitiroro enanata ari sasapura hotembeto toto ano God tatoho aisora.’ ainge Iesu na nau degi ta enuingia.

Paul na amita pure avo ke enu ingia19 Avoeto nau King Agrippa utu ta do

puvunu kia avo ke agi ue 20 Damascus taeto Jerusalem ta eto Judea ta enda tapaeto enda nei embo ta enda ta ke handeere uatena amo enana ta ari sasapura ajatoeto God ta degi egerembeto jo haperekauenanata irari nei ururoro embo nei na kitoke be eto tunga haperekari ke asora. 21 Etona temple jo ta mitie ke avo hande uenaeto Judea embo na ke avo ingari uje ae uena umbuto taro amburona uje ea 22 rateGod na iji tapa na hondate euja avoeto ijieha emite ungo embo te eto embo pepeniungota degi ta ke erena. Eto na ke handeeona amo peroveta teMoses te namatu ereijiaetera 23avo Judea embomeni taHondateAri Embo na memenga kito ambuto ehakovasiri te kiti erasuja eto ainge nombo Judeaembomeni te enda nei embomeni ta degi

amita oreketo umbari ke au usasa kesora,”24 ke ainge Paul na enu embo Festus nagagaha eto, “Paul, umo dipipi embo avo etono kiari peni vahai be na etei umo dipipiere oa.” ainge enu 25Paul na ke mine eingeena, “Nau embo okose, na dipipi ae rate kepeni be avo etena 26 eto King Agrippa, nake etena amo umo kiarira avo eto na oju aeno degi ta ke erena eto ke emo ondikari kemane avo etene onde hiriketo ingea avo er-ena. 27 King Agrippa inena peroveta ke beeoete? Avo na kogona.” ainge enu 28 KingAgrippa na kemine einge ena, “Paul, inenana iji isapa Christian aote?” ainge enu29 Paul na, “Iji tuho retemo koso re amona God ta degi pari eona amo umo te ungotapa ke nau ere ingiheva amo na iteko Iesuta tumota ari embopo asova rate chainsna pundurari aingeko manera.” Ainge enu30 King Agrippa te Governor Festus te pa-mone Bernice te embomeni tapa na eretopahue 31 ke einge mine ara ea, “Eto emboemita sapura nei do irae avoeto tipura taikari eto tari amburari avo irae ra,” aingeeo 32 King Agrippa na Festus ta degi keeinge ena, “Embo emoRome ta embo okoseta degi pambasi ke aetija amo matu ikarotambuta pambaetija.” ainge ena.

27Paul Rome ta pambaja e nga ta ikea

1 Eto Paul te tipura embomeni nei uhohote aingeto Rome ta ikara ke eo na Lukeenana ga pambasi uo tipura embo tapa avoRome ta isoro embo javo Julius amo Rometa embo okose ta isoro kiti umbari embovahai amita ingeni ta ikea. 2 Eto e nga daAndramyttium ta eto puvuto Asia Provinceda nei nei ai ta pambasi unu kito bititopambua. Eto enda Macedonia ta da Thes-solonica ta embo vahai javo Aristarchusna nango ga pambuna. 3 Eto eva tapahuo iho bujenu da Sidon ta puvuo emboJulius na Paul kito osaga eto enu tambutapambuto amita namei kamei kogue amitauje tapa avo ena. 4 Eto da Sidon totoe nga ta pahumite pisara peni vahai bekito ituka Cyprus tiumbeto jamo ta pam-buto 5 province Cilicia seniketo pambutoprovince Pamphyllia seniketo pambuto daMyrna province Lycia eva titi ta hetea.

Page 173: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 27:6 170 Acts 27:396Eto ai e nga vahai da Alexandria ta eto pu-vuto da Rome ta enda Italy ta pambasi unudago simba ari embo na kito enu dago aibea. 7Dago iji heriso pahue pisara peni va-hai avoeto osaga kogue pambuto da Cnidusavo auvitio pisara titi hena ta puvutuhunue nga mende janderiketo pambuto itukajavo Crete amita tutumo Salmone jamoai kito tiumbeto 8 kaina hena ituka horata pahue pisara avo eto pambari ngahiaue umo joremba jamo jamo ari javo ‘SafeHarbor’ da Lasea engiti ai torea. 9 Eto ijikoso be mitie iji javo Atonement matu iraeeto ga iji itikenu pisara te eva vasiri penivahai unu pambari ngahia be enu 10 Paulna hotembeto ke einge ena, “Na ere kogonamo ungotena pambasora amo embo sasariururoro e nga te donda tapa amo sapuraasuja avo na ere kogona,” ainge ena 11 rateisoro embo nango titi jigina amina Paul take agi ae eto e nga ta mamo te tari jigariembo te ta ke agi ena 12 amo eva vasiri ariiji te ai irari sapura avo eto embo isapa-mane na joremba javo Phoenix ituka Creteta pambasi uje ea. Eto joremba Phoenixamo ihane hena ai eva vasiri ari iji te irarijavotoho mitiaetera.

Eva ivo peni vahai ena13 Eto pisara isapa kaina hena ta pu-

vunu embomeni na kito tunga javotohoeto pambasi ke eto e nga jigari avo jigiobitinu Crete ahone hora ta itiketo pahuo14pisara ivo peni vahai javohumburuombota eto puvuto eva ta beto puvunu 15 embona e nga jigito mende na pambari inonoae enu sio degi nei ta pambuna. 16 Etopambuto ituka isapa javo Cauda kaina henaai eva ivo isapa unu kito e nga isapa avotahandukari avo pure ngahia be ue umbutogaga ta iketo tigia. 17 Eto e nga esi peni napunduto pahumite enda Libya ta hora ai enga teto pejeuja oju eto bo jigio benu e ngasio degi nei ta pambuna. 18 Eto pambutoevito pisara te eva te vasiri jamo ae enue nga jo ta donda umbuto eva ta gosukea19 eto iji nei e nga jigari donda tuna avoumbuto eva ta gosukea. 20 Eto pisara penivahai jamo ae enu iji isapamane amita jo takuro te hunjara te iji te kiae avoeto etetetopambari inono ae enu nango sari asora avohotembea.

21 Eto embomeni na iji koso donda indaeuoPaul na ereto ke einge ena, “Ungo kenauagi eto Crete toto pambaeteva amo ungosari aeteva te ungo ke nau be ingito andongahia evujo ungo mane sari asova 22 tee nga avo pejasuja amita be amo na Godta toho eto na God jakeka eona 23 amitaanera na mumete nau degi ta ke eingeetei ingena. 24 ‘Paul, umo joru aojo umoRome ta embo okose ta titi ta hetasoa. Etoembomeni umo temitera avo God javotohona au mane sari asora.’ ainge anera na eteiingena 25 avoeto embomeni ando ngahiaevu God ta ari amo na kiarira avo eto keetija ainge nombo asuja 26 avoeto ungote-nau e nga ituka nei amita hora ta pambutotasuja,” ainge Paul na ena.

27 Eto dago mume tapa 14 ainge evaMediterranean ta hamo ta bitito beto tirokikoheki ue siosao pahumite mume orohutae nga tari jigari embo ombo ta puvurarike hotembeto 28 esi na donda bouka avohanduketo eva ta gosukeo bena amita tekatapa 40 meters avo kito amita ambota tekanei amo 30 meters avo kia. 29 Eto enanae nga koro ta teuja hotembeto e nga jigioiheteuja “anchor” tapa 4 ainge avo e ngata handuketo ikeo benu iho sausau bujajatitine ijio 30 e nga tari jigari embo na eongapambasi e nga isapa avo bujeketo ikeo benue nga ta jigari mende ta avo handukasike eto ate kitira uo 31 Paul na kito isoroembopo te enana ta titi jigari embo ta degike einge ena. “E nga tari simba ari embopahuroro ungo tapa sasari asova,” aingeenu 32 isoro embo na e nga isapa amita esiavo tiukeo beto eonga pambuna.

33Eto iho unga bitito hunuPaul na enanaindari indora ke einge ena, “Ungo mumetapa 14 indari indae miteva 34 avo indivujoeto ungo mane sari aisova eto ungo manememenga kogue osaga umbasova,” 35aingeeto Paul na bread umbuto God ta degipeketo bread periketo indinu 36 embo tapakito hamo ngahia enu bread umbuto india.37 Eto dago embo tapa 276 e nga jo ta mitiaamina indari indio inono enu 38e nga ejehaaja indari tuna eva ta gosukea.

E nga hora ta teto pejena39 Eto iho bujenu e nga tari jigari embo

na ombo amo matu kiae avo eto ombo avokito mana mana ea. Eto eva joremba horajavotoho kito ai eto kito aro e nga hora

Page 174: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 27:40 171 Acts 28:22ta bitito hetaja hotembeto 40 e nga jigariamo tiuketo eva ta kororo eto benu tarita esi amo tiukeo gogora enu bo e ngamende ta jigio bitinu pisara na puvuto titihena ta kajenu pahumite 41 eva orohutahora bitari ai ta e nga mende na hora tavahaikenu eva piri peni vahai puvuto enga avo tenu pepejikitinu 42 isoro embopona tipura embo beto daveto pambari kehotembeto tipura embo taro ambuvujikara43 ke eo isoro ta titi jigari embo na Paultunga humbuto teora hotembeto taekena.Eto titi jigari 44 embo na ke enu umo davariembo amo umo daveto pahuo embo neiumo davari kiae amo i tutuho e nga pejenaavo umbuto i ta jigito hora ta pambua. Etonango tapa memenga osaga kiae teho horata pambua.

28Ituka javo Malta ta puvua

1 Eto nango embo tapa hora ta puvuoituka amita javo Malta avo eo ingia. 2 EtoMalta embomeni na dago peketo hondateuo ga itiketo benu dago jajemo unu i un-dukeo evikitinu 3 Paul na ituha jirembetosundurari vahai ai o koso o juhiri ainge najo ta toreto mitina avo umbuto i ta ikenuevikitie bevere enu serimbeto puvuto Paulta ingeni ta kambuto vahaikenu 4 da asaembomeni na kito ke mine ara eto ke eingeea, “Embo emo embo tari embo rate evapiri na tae amburae puvei koso o na kambeiamburesi ere ua.” ainge eo 5Paul na ingenijihovekenu o koso o na i ta beto evekenumemenga kiae eto nei do ae unu 6 embona Paul ingeni pajirou beto amburesujaavo hotembea eto iji koso simba ea Paulamburae enu kito ke einge ea, “Embo emoahihi ra,” ainge ea.

7 Eto ituka amita embo titi jigari amitajavo Publius amita da amo hoi ta maneavoeto ai pambuo dago kito pekari osa ariundurari javotoho unu amiga ai iji 3 mitie8 Publius ta mamo amita ambure sapurahoga bevere te se sapura te unu Paul naamita evari bande jo ta toreto pari ueingeni hamo ta tembenu kondena. 9 Etoembomeni na ari avo kito ambure em-bomeni umbuto puvutuhore Paul na pariuoi kokonjikitiaetera. 10 Eto embomenidago jakeka ue hande ikitiaetera eto dago

pambasi uo dagota indari te o te umo teikeo umbuto e nga jo ta ikea.

Dago Malta toto Rome ta pambua11 Eto dago hariga tapa 3 ituka Malta

ta mitiaetera da Alexandria ta e nga vahaijavo Ahihi Heriso amo pisara te jajemoiji avo eto mitiaetija amina pambasi unukito e nga ai pambua. 12 Eto pambutoda Syracuse ta iji 3 irae enu 13 pambutoda Rhegium ta evio pisara kaina hena taitiketo puvutuhunu pahuo iji heriso iraeunu da Puteoli Rome enda ta puvuto e ngatoa. 14 Eto ai dagota namei kamei Iesuta ambotani tambuo amiga irora ke eo aihura vahai mitimite ereto pahuo 15 dagota namei kamei Rome ta iriora amina dagopuvurari ke ingito puvuto market besi javoAppius ai namei kamei nei tuna na puvutotambuo amiga pahumite namei kamei neituna amo degi javo ‘Three Inns’ ai tambutoPaul na namei kamei kito tunga javotohoue God jakeka ijie sovera ari umbuto Rometa puvua.

Paul na Rome ta mitiaetija16 Eto da Rome ta puvuo isoro ta titi

jigari embo na isoro embo vahai ikenu Paulbande nei ta umbuto simba ue mitiaetija.17 Eto iji 3 irae enu da Rome ta Judea em-bomeni okokose jage enu puvuto vahai tatorukeo Paul na ke einge ena, “Nau nameikamei na ungotenau ari matu ungotenauohihi ta eto puvurari eto ungotenau em-bomeni ta degi sapura ae rate Jerusalemda ta na umbuto Roman embo ta ingenita iketere tipura ta iketera. 18 Eto Romanembo na na taro amburona eto nau sapurajombure eto tambae eto tambuta pambanauje etera te Judea embo na jo ngahia eterekito 19 Rome embo okose ta degi pamba-sona ainge eto puvena rate na nau em-bomeni Rome embo okose ta titi ta pe-humba asi puvurae, 20 rate ungotena Judeaembomeni na oreka embo vahai simba eoraavoeto na chain na ingeni ta pundurariavoeto ungota degi ke asi uje etena.” aingeenu 21 enana na amita degi ke einge ea,“Eto nango ahari Israel ta eto umbae etonei Israel enda ta namei kamei na duruumbuto puvuto ae ingae eto nei no degita sapura ari ke ae ingae 22 rate embomenitapa na no pure embomeni vahai ta degisapura ari ke eora avo eto dago no ke be

Page 175: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Acts 28:23 172 Acts 28:31avo ao ingesi uje ere ora.” 23 ainge eto ijiikena avo puvunu embo isapamane puvutoPaul ta bande ta toruketo Paul ta ke ingiaeto ihote eto mumete God na embomeniamita toho siriketo umbuto enana ta Kingasuja amita ke avo harikena. 24 Ainge Paulna ijinu embo nei uhoho na Paul ta ke avoke be ijio embo nei uhoho na ke sokova keea. 25 Eto Paul na Moses ta ke pepeni teperoveta ta ke avo etekitie Iesu amo embota orekari embo be avo puvuna 26 eto Paulna ke nei einge ena, “Eto peroveta Isaiahna ungota Ohihi ta jo ngahia avoeto enanata degi Ahihi Otohu ta ke be avo einge ena,‘Nau embomeni ta degi pambuto ke eingeejo. Eto ungo ingito ingito mane ingesova.Eto ungo kito kito mane kesova 27 amita beamo ungo onde sundurari eto titi vahaikarieto uta sapura ari ra. Eto ainge ae amo titina kito onde na ingito uta na hotembetonaudegi ta puvutuhurovonaungohondateaetena.’ ainge ungota ohihi avoembo Godna enu peroveta Isaiah na kajena 28 etoungo ainge iteko kogona,” ainge Paul naeto ke tutumota amo einge ena, “Ungo ko-gova amo God na embo oreketo umbasujake amo enda nei embomeni ta degi handeore ere ingihera.” ainge enu 29 tapa sisiketopahue jujune ke peni vahai be mine ara ijiepambua. 30 Eto jua heriso amita jo ta Paulna bande koro na ombuto umbuto mitinuembo na umoro puvutuhuo Paul na pekarijavotoho ue 31 God na embomeni amitatoho umbuto enana ta King asuja amitake te Bada Iesu Keriso ta ke avo oju ae ketapa araha ta ate poekitiaetija. (Eto Iesu taambotani ta ke ereita irae ua.)

Page 176: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Romans 1:1 173 Romans 1:27

ROMANSPaul na ahari erevi Rome ekalesia ta degi

kajena1Na Paul na Iesu Keriso ta pure ari embo

apostel eto God ta duru javotoho embo tadegi hande ana jage eto umbuna avoetonanena ungo Rome ekalesia ta degi aharierevi ere kaitena. 2 Eto duru javotohopuvuresuja avo God na embo ta degi ondeena avo peroveta na ke ototohu avo matukakajekea 3 amo God ta Meni ungotenauBada Iesu Keriso amina enda ta beto bisiasuja amita ke avo kakajekea amo erevira:Iesu Keriso amo King David ta degi eto pu-vurarira 4 eto amina ambuto Ahihi Otohuta sovera peni be amina vasiri te erenaavo kogue God ta Meni be ra ainge erera.5 avoeto amita javo avo enda embomenitapa na ke be ijie avo ambo ambo ara Godna na apostel ikena avoeto God ta hondateari na enda tapa ta pahue ke hande ere ona6avoeto ungote tapa Iesu Keriso ta toho avaGod na umbuna. 7 Avoeto ungo tapa Godna osa ue amita toho ava siriketo umbunuRome enda tamiteva amita degi ahari ereviere kaitena amoungota hondate ari te pekate avo God Mamota degi eto Bada IesuKeriso ta degi ta eto puvuroi.

Paul na Rome ta pambuto ke asi uje ere ua8 Eto ke kiti ta amo na Iesu Keriso ta javo

ta God ta degi osa ari ere ikitena amo ungoGod tumota ere ova amita ke amo endatapa ta sigeto ere pahua. 9-10 Eto na Godta ke agi ue amita Meni ta duru javotohohande eona avoeto na ungo hotembitieiji tapa pari eona amo God na kiarira etoGod na uje eto kito pambari degi hirikaupambuto ungo kesi pari ere ovona. 11 AmoAhihi Otohu ta hondate ari avo hande etoumbuto sovera ava pambuto ungo kesi ujeere ona 12 eto erena amo na God tumotaeona ainge ungo God tumota eova avoeto ungote tombu mine kia ue sovera arimine umba asora. 13 Eto na enda neinei embo ta degi pambuto pure ue pureta be avo umbuona ainge nombo ungotadegi pambuto umbasi uje ere ona te naunamei kamei ungo be kivujo, ari neite neitena peikitoi mitena. 14 Eto pure nau amo

God na enda nei embomeni “school” kiarite “school” kiae embomeni te amita degipambana ikena 15 avoeto ungo Rome tamiteva embomeni ta degi pambuto durujavotoho hande asi tunga ere ikitena.

God ta duru javotoho amita sovera16 Avoeto Keriso ta duru javotoho hande

ururono ingito ke be aisuja embo amo Godta sovera na amburari sapura amita avooreketo uhurouna ke hande ue me manekesona. Eto duru emo nau Judea em-bomeni ta matu hande ea avo enda nei em-bomeni ta degi hande ere ona 17 eto duruamita ke susu amo God na embo ta degi arijavotoho erevi asi ere harikitia, amo embona God tumota ururou kito God na embojavotoho ke aisuja, amita ke amo God ta keta matu kajari mitia amo erevira, “Tumotaari embo amina vasiri tambasuja”.

God na embo tapa ta degi tumo ere ua18 Eto embomeni na enana ta ari sasa-

pura neite neite amina God ta ke be avoteto hahaitie eora avoeto God ta tumo naUtu i ta eto beto embo tapa ta hamo tabeuja avo God na harikeoi kiora 19-20 AmoGod na Utu te enda te ena iji te eto puvutoeha emite amoGod ta daroho irari ta soverate eto amita ari tapa amo embo ta titi namane kiora te amita ari avo ingeni hajirearaha tambuta kiora avoeto God ta tumoavo tiumbeto pambari degi avo irae bera.21 Eto enana God kia te God amo enanata God mane ke ijie tumota ae, osa kageniae, hotembari sasapura ta pahuo jo mumeenu 22 enana ungo eonga kiari embopo keijie hotembari jajavotoho toto 23God usasate daroho iriuja avo kuho sindeto ungotaingeni na embo ta tombu ta di ta o ta okoso o ta tombu avo ove eto God ke ereijiaetera. 24 Avoeto God na enana tonuhamo ta ujeje sasapura aita pahueme kiari,hamota tongopa mine ara ere ora. 25 Etoari amina God ta ke be avo toto ke sokovata pahue donda ingeni na ari avo tumotaue donda tapa ari God avo ere toturutora.Eto God jakeka ari avo daroho iroi, amen.26 Eto ari ainge avoeto God na enana tonume kiari ta vasiri avo ujeje neite neite ueere pahora amo enana ta airi te tapa naivu jimbari toho avo toto pambuto pamonenei ga oine eora 27 eto ainge nombo embona amita ae jimbari toho avo toto pambutoembo nei ga oine asi uje isapamane eora

Page 177: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Romans 1:28 174 Romans 2:25avoeto ari sasapura ta hajire amo matuue ere kogora. 28 Eto God ta kiari avoenana hotembae uo God na tonu enana tauta sapura enu ari sasapura mane ara enaaita ere pahora. 29 Amo ujeje sasapura teari sasapura neite neite eora amo erevira,embo nei ta donda kito uje ari, embo neitari amburari, boru jumbari, ke sokova ari,biso ari, embo nei hihi tirari, 30 embo neita javo sapura ari, eto God uje ae ari, nana ijie umo eonga jakeka ari, namei ta degihoviro ari, eto ainge ue sapura nei avo asijombure ue emamo ta degi agi ae ke peiveeora 31 eto hotembari irae, tumota ae, joari irae osa ari irae embomeni 32 aminaGod na enana ta ari sasapura ta hajire ikaukogue amburesora amo enana matu kiarirate toae ue embo nei nei kiti umbuto uejakeka eora.

2God na embo tapa sirikasuja

1 Eto umo embo peni retemo isapa reamo inena God ta ari sirikari amo manetiumbeto pambasoa te embo nei ta arisiriketo pehumba ere oa amo ari no te tapaumo eonga pehumba ereoa. 2Eto ungotenakiari amo God na embo ta ari sasapurasiriketo ke be na hajire ikasuja 3 te umoembo teho na embo ta ari avo sirikaroate umo te tapa ari sapura vahai avo ereoaavoeto God na ari sapura ta hajire ikasujaamo naingeto tiumbeto pambao? 4Eto Godna no ari sapura ta hajirematu ikau kiaeteate inena jo haperekau aja to aote mane aoavo God na iji koso be jo oi umo simba ereua te God ta hondate ari avo uje ae ereoete?5 Amo no jo ngahia amina jo haperekaemitiro God na ke be ta ari sirikari iji teamo God na no degi ta tumo pajire beaisi simba ere ua, 6 iji amite God na embota ari siriketo mine inono ta ikau kesora7 amo embo amuna God ta usasa ta iresijombure ue God ta uje avo pere ue sovera teiresuja embo amita degi God na vasiri ikaudaroho iresuja 8-9 te embomeni tapa amunaungota uje ta pahue God ta ke ga jujuneue ari sasapura ta pambasora amo Godta tumo na ikau memenga osaga keisoraamo Judea embomeni na kiti kesora etoenda nei embomeni amo ambota kesora10 eto ari jajavotoho embopo amo God naau usasa te peka te na otohu ta iresora amo

Judea embomeni na kiti peka umbasora teenda nei embomeni ambota peka umbutoiresora 11amo God ta titi ta embomeni tapainono be ra. 12-15 Eto God na degi nei taari sasapura rete javotoho tambasuja amohajire inonota ikau kesora amo God ta kepepeni Moses ta degi enu kajena amo endanei embomeni na eteketo kiae rate enanata jo ta God ta ke mitia amina ari sasapuradavore javotoho davore avo harikeoi kioraavoeto ari sapura aisora amo God na hajireikau keisora. Rate God ta ke pepeni kajariamo Judea embomeni na eteketo kiora teke avo ambo ambo ae eora avoeto God nahajire ikau kesora. Avo embo God na keingari embo avo javotoho ke mane euja teke agi ari embo avo javotoho ke euja. 16 Etoari einge ere ona amo God ta iji ke kataripuvuresuja amikote Bada Iesu Keriso naembo ta hotembari jo ta ondikari tapa amosiriketo hajire ikau kesora amita ke amoGod ta ke hande eona aita mitia.

Judea embomeni te God ta ke pepeni teamita ke

17-19 Eto ungo Judea embomeni ta degiavo ikenu God na amita ke peni umbutotumota ue iriova eto God ta tunga umbariembomeni ke ijie na na ereva amite etoungomeni isapa ta eto God ta ke ingito um-bari irae ari avoeto sapura davore javotohodavore amo ungo atepoekari kiari te Godta uje amite avo ungo kiari embopo avoetotiti kuru ari embopo kiti umbuto pambariembopo etomume ta irari embopo ta usasaikari embopo eto 20kiari umbae embomeniatepoekari embopo eto meni isasaraho taate poekari embopo amo ungo na eova tedo eto ungo eonga ainge ae eove? 21 Etopegene eora ate poekeova amo ungo manepegene eove? 22 Eto tiha pahia eora atepoekeova amo ungomane tiha pahia eove?Eto ungo God ingeni na ari uje ae embopoungona enana ta jakeka ari bande ta pe-gene mane eovete? 23-24 Eto ungo God take peni umbari embo avoeto ungo embopeni ke ereva te God ta ke peni avo poekitieGod ta javo eove sapura euja eto God take kajari mitia amina harikitia amo erevira“Ungo Judea embomeni ta ari avo endanei embomeni na kogue God ta javo ereurumbitera.” 25 Eto ungo Judea embomenina dago God ta toho ke ijie hamo kakamba

Page 178: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Romans 2:26 175 Romans 3:24eova te God ta ke peni avo poekasova amohamokakamba eova amita ke avo irae asuja26 Rate enda nei embomeni na God ta kepepeni avo agi ue hamo kakamba ae rateGod na kito embo nau be ra aisuja avoetoungo Judea embomeni amo hamo kakambaue God ta ke pepeni poekeova 27 te enda neiembomeni hamo kakamba ae amina Godta ke agi eora amina ungota degi pehumbaaisora. 28-29Ke erena amita be amo ereviraUmo Judea embo tombu kiari amina maneeoa te no jo te hotembari te tapa aminaeoa ainge nomboGod ta ke kajari avo koguehamokakamba ari aminaGod ta tohomaneasoa te no jo te ahihi te tapa na asoa amoGod ta toho aisoa amo embo na ungotahamo kogue pehumba euja te no jo avo Godna kito osa euja.

3Ungote God vahai avo tumota aetera

1 Eto ungo Judea embo avoeto hamokakamba ari avoeto tunga javotoho avo?2 Ungo tunga javotoho evujo. Eto Godta ke amo embo nei ta ikae rate ungotadegi ikena 3 Ke be amo ungona God take ambo ambo asi onde ava te ungo neiuhoho na toturitava te God na ungota degionde ena amo toaute? 4 Mane toasujate embo tapa na ke sokova eora te Godamo ke sokova embo mane ra te amita keamo God ta ke ta einge kajari mitia “Etoembo na God ta degi eto kesi ke asora teGod na ke be pere aisuja”. 5 Rate endaembo ta hotembari sokova na ke einge eoraamo ungotena enda embo ta ari sasapuraneite neite amina God ombuto umbuoreGod amo embo peni euja 6 amo ungotenaari sasapura amina eoi God ta degi usasapuvuja do avoembo God na ungotenau arisasapura ta hajire ikau memenga kioro?7Amita ke be avo kito enda embomeni ta arisasapura ta hajire mane ikaetija amo amitadegi usasa ere puvutuhua avoeto embo taari sasapura kito tunga javotoho aetija, 8keere kogova eremo ke be mane rate sokovaeinge amo nanena atepoekari ke ijie embonei na ke sokova na eora amo erevira “ungoari sapura neite neite evujo God ta javopeni ai” ke ainge amo nanena ari ke eora teke ainge hande ari embo amo God na osagamemenga ikau kesora amo ungo tohora.

Embo tapa amo ari sasapura embopora.9 Avoeto ungotena ke do aro? Ungotena

Judea embo javotoho eto enda nei emboamo sapura ke arote? Ainge manerate,na ke matu etene ingeva amo Judea em-bomeni te enda nei embomeni te tapa arisasapura embopo avoeto inono inonora te10 God ta ke ta matu einge kajari mitiaerevira, “ari jajavotoho ari embo irae beiraera. 11 Eto ke ingari embo irae eto Godjombure ari embo irae. 12 Embo tapa naGod kuho sindeto degi sapura ta ere pa-hora avoeto ari javotoho embo irae be irae.13 Embo tapa ta pe ta amo embo ta kovariuse ahikeore masa puvuja aingeko eto ivivina ke sokova eora amo o juhiri ta saruka pepetiki ta iriuja aingekora. 14 Eto enana tape amo hoviro kaviro na enetarira. 15 Etoembo ta sasaga beaja tiukasi tutuveora16-17 eto enana peka umbae avoeto enanata pambari degi amo osaga te sosou purisate mitia 18 eto enana amo God jakeka arihotembae be ra,” ke ainge kajari mitia.19 Eto God ta ke pepeni amo Judea em-bomeni ta degi ikena amo enanana be in-gora ikenu umbua te enda embomeni tapana na ari sapura embomanera ke ainge avomane asora te God na enana ta ari sapurata hajire ikasuja avo kito ke mine maneara ena. 20 Avoeto embo amuna God ta kepepeni avo ambo ambo ururou God na kitoembo erevi javotohora ainge mane aisujate embo ta ari sapura amo God ta ke pepenimatu kajarimitia aminaumbuto ikau arahata puvurou embo amina amita ari sapurado aingere amo be kesuja.

God na embo au javotoho asuja degi amoerevira

21-22 Rate embomeni na naingeto Godta titi ta javotoho asora degi amo God naperoveta mamatu ta degi enu kakajekeaavo ungotena eha ere kogora amo God take pepeni agi ari amina ae rate Bada Iesuke be ijie tumota ururo God na kito embojavotoho ke aisuja amo Judea embo retemoenda nei embo re 23 eto embo tapa amo arisasapura inono inono avoeto God ta usasata torari haite mane 24 rate ungotena embojajavotoho ara God na ungotenau handeerevi ikena amo Iesu Keriso ta sasaga naungotena ombuna avoeto embo amunasasaga avo tumota ururou God na kito

Page 179: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Romans 3:25-26 176 Romans 4:16embo javotoho ke aisuja. 25-26 Eto IesuKeriso ungotenau hondate ari embo avopuvurae pekota God na ikenu puvuna amoembomeni na ari sasapura ere uaetera amoGod na kito tumo pajire be ere uaetijaamo tau amburaetera te Iesu ikau endata beto ari sasapura avoeto amburesujaavo hotembitie ari sasapura ta hajire avosausau ikae tona, te mane jene ambu aisujaavo embo tapa kiora ungotenau irari ijite Iesu Keriso ikenu puvuto enana ta etoungotenau ari sasapura avoembo ambunaavoeto embo amuna Iesu tumota ururouamita ari sasapura ta hajire mane ikaukesuja te God ta tumo avo peiketo emboavo umbasuja. 27 Avoeto embo ta ari ja-javotoho na God ta tumo ombuto uhuroukogue embo javotoho ke aute? Aingemanera. Ungotena ari jajavotoho ari em-bopo ke ijie iresora amo God na kito bemane hotembasuja te Iesu tumota ururoroGod na kito embo jajavotoho ke aisuja.28 Avoeto embo na God ta ke pepeni etok-ito agi aisora te God na mane orekasujate Iesu tumota ururoro amina ungotenaorekasuja avo ere kogora. 29 Eto Godmo Judea embomeni ta God rete? aingemane rate enda embomeni tapa ta Godra, 30 Rate God nei irae vahai amina dagoJudea avoeto hamo kakamba ari embomeniKeriso tumota ururoro kito embo jajavo-toho ra ainge aisuja ainge nombo enda neiembomeni hamo kakamba ae amina Kerisotumota ururoro embo jajavotoho ke aisuja.31 Amo tumota ari amina orikitirou God take pepeni amo toarote? Ainge mane rateungotena God tumota ari amina amita kepepeni amo agi eora.

4Abraham na God tumota unu embo javo-

toho ke ena.1 Eto dagota Ohihi Abraham avo ungote

keisira, amita ari jajavotoho amina God tatombu ta embo javotoho enute mo amitatumota ari na embo javotoho enu? 2 EtoAbraham na amita ari jajavotoho na God tatombuta embo javotoho aetija amo embona kito jakeka aetera te God na Abraham taari jajavotoho kito embo javotoho ke maneaetija 3 te God ta ke ta einge kajari mitiaamo “AbrahamnaGod ke be ena avoGodnakito embo javotoho ke ena”, ke ainge kajari

mitia 4 avoeto erena amo embona pure etomine umbuja amo teho hande umbae rateamita pure tamine avo umbuja 5 rate embona amita ari jajavotoho God ombae rateari sasapura embomeni na Keriso tumotaururoro God na hande mine vahai oreketo6 umbau God ta tombuta embo amo arisapura embo mane avoeto tunga javotohobe aisuja amita ke amo King David na eingekajena. 7-8 “Eto embo amuta ari sasa-pura amoGod na hotembeto toto ahurekauirae au embo amo tunga javotoho ururouGod na ehako mane hotembasuja”. 9 Etotunga javotoho ari emo Judea embomeniavoeto hamo kakamba ari embomeni napere kiorotemo hamo kakamba ae em-bomeni te tapa kioro? Eto ke matu etenaamo Abraham na God ke be ijie tumotaunu God na embo javotoho ke ena 10 amotumota ari amita kiti ta hamo kakambaenute ambota enu? Eto amita ke be amoungotena kiari amo Abraham na kiti Godtumota ue tumota ari amita hajire avo Godna enu hamo kakamba ena 11 avoeto hamokakamba aemitiaetija amikote amo God nakito embo javotoho ke ena avoeto Abrahamamo ungo hamo kakamba ue tumota eovaembomeni amita mamo pere mane 12 ratehamo kakamba ae embomeni God tumotaeora amita mamora.

God na onde ena avo God tumota ue um-buora

13 Eto God na Abraham ta eto meni-undi ta degi enda tapa avo ikasi onde enaamo Abraham na God ta ke pepeni agi ereuaetija avoeto ikasi onde ae rate Abrahamna God ke be ena avoeto Abraham embojavotoho ra ijie onde ena. 14 Te ungo erevaamo God ta ke pepeni agi ari embopo naGod ta hotari umbasora ainge ke be kitoembo tapa na hotari mane umbasora etoGod na onde ena amo be ambu aetija.15 Eto ungotena ere kogora amo God take pepeni irae amo mane poekaetera teGod ta ke amo mitia avoeto ungotena Godta hotari umbasi uje ue amo etokito kepepeni avo agi eora te ke pepeni avo kaikaripoekeora avoeto God ta tumo vahai avotambasora. 16 Avoeto hotari onde ena avoGod tumota ururoro Abraham ta meniunditapa ta degi hande ikau umbasora amo kepepeni umbae embopo te umbari embopote tapa amuna Abraham na God tumotaena ainge nombo ue Abraham ta meniundi

Page 180: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Romans 4:17 177 Romans 5:17eto umbasora. 17 Eto ungotena Abraham tameniundi tapa amita ke amo einge kajarimitia, “Abraham, umo nanena enda tapata mamo ere ikitena” ke ainge God naena avoeto Abraham na embo amburari tavasiri ikari God avo ke be ena amo un-gotenau mamara te ari matu puvurari tepuvurae te amo God ta tohora. 18 Eto Abra-ham kerembo ena te amita hamo bisi amohotembae ue God tumota unu God na ondeena amo amita meni puvuto amita poruta enda pajire be puvuroja onde ena 19 teAbraham ta pajirari jua 100 enu eto amitaae kerembo enu oti vavekena te hotembuhotembu ae 20 rate sovera umbuto Godtumota ue jakeka ena. 21Amo onde ena avomane toasuja te sovera inono avoeto aisujaavo hotembeto ke be ena 22 eto Abraham tahotembari avo God na kito embo javotohoke ena 23 eto God na kito embo javotohoke ena amo Abraham vahai mane rate24-25 embo ta ari sasapura ombuto umbasiGod na ungotenau Bada Iesu tonu ambunuehako jiginu vasiri te erena avoeto emboamuna God ke be ijie tumota aisuja emboamite tapa avo God na kito embo javotohoke aisuja.

5Keriso avoembo God ta titi ta embo jajavo-

tohora1-2 Rate Iesu Keriso na ungotena

avoembo ena avoeto God tumota ururoroGod na kito Keriso ta hondate ari avoetoembomeni ta ari sasapura irae embomenijajavotoho ke ijioi amita degi peka um-buora avoeto God ta usasa ta torasi tungajavotoho ue simba mitera. 3 Eto avopere mane rate embomeni na uore osagamemenga kiora amina ando ta soveraari umbuto ivo ue iresora avoeto tungajavotoho ereora. 4Eto ando ta sovera ari naAhihi ta sovera ururou ari sapura ta sausaumane beasora te ungotenau vasiri avoOtohu ururou God tumota ue iresora. Etomitie God na ari javotoho avo ungotenauikasuja avo simba ue sovera eto iresora.5 Eto God na amita osa ari ungotenau jota overekena amo God na amita AhihiOtohu avo ikenu beto puvuto ungotenaujo ta toreto mitie ke ijioi ingihe God ta keavo ke be eora. 6 Eto ungo kogova amoungotena sovera umbari degi irae iji teIesu na ari sasapura embomeni avoembo

ambuna. 7 Eto ke be amo enda embo naembo javotoho avoembo sari asi manehotembaetija te iji nei nei ainge embo naembo nei javotoho be javotoho avoembosari asi hotembeora 8 te God ta osa ari doaingere avo embo na kiora ungotena arisasapura te irari iji te ungotena avoemboKeriso ikenu puvuto ambuna. 9 Avoetoungotena ari sasapura embomeni avoemboKeriso na amita sasaga overekenu benaamina embo jajavotoho ere ora avoeto Godta tumo avo Keriso na peikena. 10 Etoke erena amo ungotena God ta degikitoho ue mitiaetera amita Meni ikenupuvuto ambunu ungotena God ta degipeka umbuto Iesu ta vasiri na orekitirouirari javotoho tambasora 11amoungotenauBada Iesu Keriso na ungotena avoemboambuna avoeto ungotena God ga nameiereora, avoeto osa ari na tunga javotohoue mitera.

Adam te Keriso te ta ke12 Eto ungo ke erevi hotembevujo, eto

enda ta amburari amo irae rate emboAdamna ari sapura ena amina amburari tam-buna. Eto ari sasapura amo enda tapa em-bomeni na eora avoeto amburari amo endatapa embomeni ta degi puvuna. 13 Eto Godna amita ke pepeni Moses ta ikae puvuraekiti ta amo embomeni na ari sasapura ereuaetera te God ta ke pepeni amo ikae pu-vurae avoeto God na ungo nau ke poekariembopo ke ainge ae 14 rate Adam na vahaiGod ta ke poekena avoeto Adam ta iji te etopambuto Moses ta irari iji te embomeni naari Adam na ena ainge mane rate ari sasa-pura neite neite ue ere ambuvujikitovora.Eto Keriso ambota puvuresuja amita atekitira avo Adam na ena. 15 Te Adam ta ariavo embo tapa ta degi ta amo amburaripuvuna te ambota God ta hande javotohobe Iesu ta degi ta eto puvuna amo Adamna ena ainge mane, pajire be ra 16 amoeingera, eto embo vahai na ari sapura enaamo God na kito embo ta degi hajire ikaukogue amburesora te God ta hande aminaari sasapura isapamane ombunu irae enaavoeto hajire kiari irae. 17 Eto embo vahaita ari sapura amina amburari irerembetosigeto pahunu embo tapa ambuvujekeorate embo tapa amuna God ta hande javo-toho avo uhue embo nei vahai Iesu Kerisoamita degi vasiri eha umbuto God ta degi

Page 181: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Romans 5:18 178 Romans 6:23tunga uhue javotoho ari na Iesu Keriso gaheteto enda tapa titi jigihe iresora. 18 Etoke erena amo embo vahai na ari sapuraena avoeto embo tapa ambuvujeketo arisasapura ta hajire kiaetera te embo nei Iesuna ari javotoho ena amina ari sasapura tahajire kiari avo peikena avoeto embo tapana vasiri eha umbuto irari haite ra. 19AmoAdam na God ta ke peive eto embo tapaamita ari sapura ari embo ena te Keriso naGod ta ke agi ena amina embo isapamanena embo jajavotoho aisora. 20 Eto God naamita ke pepeni avoMoses ta ikena amo arisasapura pajirou embo tapa be kiora ikenate ari sasapura papajitinu God ta hondateari te tapa pajire be ena, 21 avoeto arisasapura heteto pajire be eto embo ta degiamburari hande ena, te eha oroho amoGodta jo ari te hondate ari te avo titi jigihemitia avoeto ungotena God ta tombu taembomeni jajavotoho eto Bada Iesu Kerisota degi vasiri eha umbuto vasiri te darohoiresora.

6Bapataito ari ta ke.

1 Avoeto ungote God ta hondate ari monaingeto simba aro? Eto ungotena God tahondate ari peni vahai be aja ari sasapurakaikari arote? 2 Ainge mane aisora teungotena Iesu Keriso ga kajueto ari sasa-pura avoembo ambuvujekea avoeto eretoari sasapura mane ue iresora. 3 Amita kebe amo erevira, ungotena Iesu Keriso gaamburari avoeto ungotena bapataito eoraamita ate kitira avo eora. 4Amo GodMamona amita usasa sovera te na Iesu Kerisoambuna avo jiginu vasiri te erena avoetoamiga vasiri eha umbuto irora ambunukovea aita bapataito eora. 5 Amo Iesuambuna amiga kaju eora avoeto Iesu navasiri te erena ainge nombo ungotenanenavasiri te erasora. 6-7 Eto ungotena erekogora amo ari sapura embo amburesujaamo ari sapura ehako mane aisuja te iraeaisuja avoeto ungotenau hamo ta ari sa-pura amita sovera avo irae aja Iesu ga crossta teo ambua amo ari sapura ta ke agimaneaisi ue ambua. 8 Eto ungotena Keriso gaambua avoeto Keriso ga iresora avo ke behotembeora. 9 Eto ke nei be hotembeoraamo Keriso ambuto vasiri te erena amoehako mane amburesuja te amburari amo

Iesu na nembarira. 10 Eto Iesu na iji vahaienda ta ari sapura avoembo ambuto vasirite erena amo God ga iriuja 11 ainge nomboungo Iesu Keriso avoembo ambuto vasirite ereto God te Iesu Keriso te ga kajuetovahaita miteva. 12 Eto ungo hamo te bisite miteva amikote amo ari sasapura na titijigihirou ungo amita ke agi avojo. 13 Etoumo ambuto vasiri te erari avoeto no uturate ingeni rete titi rete hamo rete amo arisapura ara mane ikasoa te ari jajavotohoara pe te God ta degi hande ikejo. 14 Etoumo God ta ke pepeni na andirari embomane rate God ta hande umbari emboavoeto ari sasapura na umo mane titi jige-suja.

Ungotena ari sasapura ta embo manera.15 Eto ungotena God ta ke pepeni na

andirae rate God ta degi vasiri handeetei umbera amo ari sasapura aisora amotehorete? Ainge manera te 16 umo emboamita pure tunga ikasoa amo embo amitake avo pere agi asoa amo ari sasapura agiue ere uma amburote God ta ke agi ue ereuma amita titi ta embo javotoho ao? 17 Etoungo matu amo ari sasapura ta ke agi ariembora te God ta ke hande ore ingihavaavo be jigitomiteva avoeto God osa ere ora.18Avoeto ungo ari sasapura na andirari avobujeketo araha ta puvuto ke jajavotoho taagi ari embopo ere ova. 19 Eto ke erenaavo ungo be ingova timu hatirari ke naumbuto ere hona amo ari jajavotoho na titijigoute mo ari sasapura na titi jigou? Etoiji matu amo ungota hamo na ari sasapuraisapamane be ere uaeteva avoeto jandi-reketo ari jajavotoho avo otohu ue amitake agi ari embopo evujo. 20 Eto iji matuamo ungo ari jajavotoho na titi jigae rateari sasapura na ungo titi ere jigihaetija,iji amikote amo ungota degi ari javotohopuvunute? 21 Na ere kogona amo ungotadegi me kiari te amburari te avo puvuna.22Rate ungo ari sapura na andirari avo Godna bujeketei amita pure embopo ere ova,amo amita pure ere uma Otohu ue vasiri tedaroho iresova. 23 Eto ari sasapura ta mineamo amburesora te God ta hande amoBadaIesu Keriso ta degi vasiri daroho umbutoiresora.

Page 182: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Romans 7:1 179 Romans 8:27

Embo pamone jimbari ta timu hatirari ke1 Eto nau namei kamei ungo God ta

ke pepeni amo Moses ta iji te ikena avoungo kiari embopora, eto ke pepeni aminaungo vasiri te iriova amopeikarirate ambu-resova amo ungo mane peikasuja avo ungokiarira. 2 Eto ke erena amo eingera. Etopamone na amita ivu vasiri te irirou amomane toasuja te ivu amburou toasuja amoGod ta ke pepeni amina mane peikasuja.3 Rate ivu amburae mitirou pamone aminaamita hamo embo nei ta ikasuja amo tihapamone rate ivu amburou embo eha jim-basuja amo ke pepeni amina mane peika-suja. 4 Avoeto nau namei kamei ungotenaGod ta ke pepeni mamatu avo toasi Kerisoga kajueto ambua te God ta toho be etopure amita be avo umbara God na jiginuKeriso ga vasiri te erea. 5 Amita be amoungotena hamo ta ujeje sasapura agi ari ijite God ta ke pepeni na taekasi unu ari sas-apura uje isapamane ere umite ambuvu-jekeo. 6Rate ungotena God ta ke pepeni naandirari amita degi ambuvujekeo bujekenutambuta pahue God ta Ahihi Otohu ta keagi ue iriora amo ke pepeni kajari amina aerate vasiri ehaha na eora.

God ta ke pepeni te ari sasapura te amita ke7 Avoeto ungotena ke do aro? God ta ke

pepeni amo sapura ke aro? Ke ainge maneaisora te ari sasapura do aingere avo God take pepeni na eoi kiora amo erevira, embonei ta donda umbasi jo ta sirikeora amosapura rate teho amomane kiaetera te Godta ke pepeni amina taekeoi kiora. 8Rate naGod ta ke peni avo hotembitie nau jo ta ka-jeoi embo ta donda umbasi uje isapamaneeona avoeto God ta ke pepeni irae amo arisasapura ta hajire mane kiaetena. 9-10 Etomatu kiti ta amo na God ta ke pepeni avokiae avoeto vasiri te mitiaetena te itiketokogue ari sasapura jo nau ta irerembenunau Ahihi amburari avo kia, amo na Godta ke pepeni agi eto vasiri umbana God naikena te ai ta amo amburari pere tahana.11 Amo erevira, na naingeto iresona amitadegi amo God ta ke pepeni amina degiena te ari sapura degi ai ta pahue aminake sokova ijinu ingiho God ta ke pepeniamina nau Ahihi amo teo ambuna. 12 Rateungotena ere kogora amo God ta ke pepeni

amo sapuramane rate ke Otohu jajavotohoembo ta irari naingeto iresora avo God naikena. 13 Rate donda jajavotoho aminaahihi nau avo tenu ambunute? Aingemanerate nau ari sasapura amina tenu ambuna,amo ungotenau ari sasapura amo sapurabe sapura avo be kiora God no amita kepepeni avo ikena amita jo ta ari sasapurairerembeto amita sovera na ahihi nau tenuambuna.

Ungotenau jo ta hotembari heriso aminaisoro mine ara ereora.

14 Eto ungotena ere kogora amo Godta ke pepeni Utu ita puvurari rate namoenda embora te ari sasapura ta ke agi ueamita pure eona 15 amo na uje eona dondaavo toto uje ae donda avo uje ue kaiketoue na eonga embo nei ta ari ko ere oneainge ijie eona. 16 Eto ari uje ae eona avoue God ta ke pepeni avo ke be eona avopoeketo me kiona, 17 avoeto ari sasapuraamo hotembari na hotembeto ae rate jo tairerembeto jo ta kajeoi eona. 18 Amo arijajavotoho asi uje eto tunga ere ikitona teari avo inono ae avoeto nau jo ta amo arijajavotoho irae rate ari sasapura avo peremitia. 19Eto na ari jajavotoho asi amo pe naeona te ehako ari sasapura eona 20 amo naari sapura toasi eona te toae eona amo naembo nanena ae rate nau jo ta ari sapuraamina eoi eona. 21 Avoeto jo nau ta arieinge emo mitia, na ari jajavotoho asi ujeeona te ari sapura emo hoi ta irae ratenamotemitia 22 eto nau jo ta amo God ta kepepenimitia avo osa eona 23 te ari sasapurapepeni te tapa nau jo tamitia avo eto enanaheriso na isoro ue na ari sapura ta tipuraembo arako ereona. 24Oio! na sapura emboeto nau hamo na nau Ahihi kiti umbutoamburari degi ta ere pahua amo amunaoreketo umbau? 25 God na ke ijirou BadaIesu Keriso na nau ahihi oreketo umbasujaavoeto na God osa matuainge eona, te keerena amo erevira, na jo nau na God take pepeni agi eona te hamo nau amo arisasapura ta ke agi euja.

8Ungotenau ahihi ta irari

1 Eto ungotena Iesu Keriso ga kaju etoiresora amo ungotenau ari sasapura ta ha-jire mane ikau kesora, 2 Amita be amoungotena Iesu Keriso ambuna amita Ahihi

Page 183: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Romans 8:3 180 Romans 8:28Otohu ta sovera na ungotena ari sasapurate amburari te na pundurari avo bujekenaavoeto tambuta ere pahora. 3 Amo un-gotenau hamo ta uje sasapura isapamaneavoeto God ta ke peni agi ue ungotenaeonga sapura bujekari inono ae rate God naamitaMeni ikenu puvuto embo sasapura tahamo umbuna avo ungotena ari sasapurata pene ikitie ari sasapura avoeto ungotenaombuto umbuto ambuna. 4 Amo God ta kepepeni avo agi eto amita hamo na ombutoambuna avoeto ungotena hamo ta uje amoambo ambo ae Ahihi Otohu ta hondate ariaminaGod ta ke pepeni simba eora embopoavo God na kogue Iesu ta pure avoemboembo jajavotoho ke eria. 5 Ari sasapuramatu neite neite ta pambari embomeni nahamo ta uje amita tunga ere ikitera te neiuhoho Ahihi ta pambari embomeni na Utui ta ari amita tunga ere ikitera 6 Irari matuavo tunga ikasuja embo amo amburesuja teahihi ta irari avo tunga ikasuja amo tungajamo ari te peka te tambasuja. 7 Amita beamo vasiri matu ta tunga humbari emboamo God ta kitoho amina God ta ke pepeniamo agi ue ambo ambo ari inono ae ra 8 etoari mamatu agi ari embopo amita ari amoGod na kito osa mane aisuja. 9 Rate ungoamo God ta Ahihi Otohu na ungota jo tamitia avoeto ungo ari sasapura mamatu take agi mane eova te Ahihi ta ke agi eovate embo amuna Keriso ta Ahihi jo amita taumbae amo Keriso ta toho manera. 10 Etono hamo avo sari aisuja te Keriso no jota iresuja avoeto no Ahihi amo God najavotoho ari avoeto vasiri te iresuja. 11 Etono Ahihi na Iesu ambuna amo jiginu vasirite erena ainge nombo Ahihi no jo ta iresujaamo ainge hamo no jigou vasiri te erasujaamo amita Ahihi no jo ta mitia avoetoainge aisuja. 12-13 Eto nau namei kameiungotena hamo ta ujeje sasapura avo agi ueamoamburesora avoeto ari ainge avomaneaisora te Ahihi Otohu ta sovera na hamota ujeje tapa tau amburou vasiri te iresora.14 Eto God ta Ahihi ambo ambo ari embopoamoGod tameniundira. 15Eto ungoGod naamita Ahihi iketei umbua amo God oju uepure avo ikae rate ungo God ta meniundibe avo Ahihi amita amo iketei umbeva amoamita Ahihi ta sovera na “God nau Mama”ainge amo eova 16 amo God ta Ahihi naungotenau jo be ta “ungo God ta meniundi

ra” ainge ijioi ingihe eora. 17 Eto ungotenaamita meniundi avoeto Keriso na hotariumbija vahai avo ungotenane umbasora.Eto Keriso na osaga tememenga te kito Godta usasa ta torena ainge nombo ungotenaKeriso na osaga te memenga te kina avokogue amita usasa ta torasora.

Ungotena God ta usasa ta torasora18 EtoUtu ita usasa puvurou kogue tunga

javotoho aisora eto na ere kogona amo un-gotena enda ta osaga memenga tapa amoisapa rate God ta usasa kesora amina pajirebe aisuja. 19 Eto iji ke katari iji te Utu teenda te na God ta meni undi mo do aingereavo God na au puvuroro kesi simba ue mit-era. 20-21 Eto donda tapa God ta ingeni naenu ari sapura ai ta puvutuhunu kito amitahamo ta saruka ena avo donda iji kombu tebujekasuja avo simba ere ua amo iji kombute bujekau embo amburari te donda sasapeari te au irae au God ta meniundi ga usasata toreto tunga jamo jamo te iresora. 22 Etoungotena ere kogora amo God ta dondatapa amina amo pamone na meni umbasiue memenga kiora ainge donda tapa amomemenga kogue mitovora. 23 Eto dondaavo pere mane rate ungotena God ta AhihiOtohu umbari embopo amina ungotenaujo ta sisisasi ijie daroho irari ta hamo ehaikau umbuto amita meniundi be asora avosimba mitovora. 24 Amo ungotena Godtumota ue amina donda javotoho avo ikasionde ena avo simba ara ungotena oreketoumbuna. Eto donda avo matu umbaeteraamo God tumota mane aetera. 25 Te Godna umbara onde ena amo eha umbae rateambota umbasora avoeto God tumota uesimba ue mitovora. 26 Eto ungotena ivoambu embopo avoeto God ta Ahihi Otohuna hondate eto einge euja amo ungotenapari ari ta degi jombure eora amo AhihiOtohu na ungotenau jo ta pari amo ijioreingihe si javotoho be na God ta degi eoiingioi 27 God ta Ahihi Otohu na God tauje tapa deire amo kogue embomeni tapari avo God ta degi si na ijioi God embota jo kiari embo avoeto Ahihi Otohu tahotembari tapa avo kiuja. 28 Eto ungotenaere kogora amo tunga javotoho ari te tungaosaga ari te tapa ungotenau degi ta puvujaamoGodna amita tungaumbari embomeniamina sovera eto ari javotoho avo kiora

Page 184: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Romans 8:29-30 181 Romans 9:16ikeoi puvuja amo God ta ujena embomeniamita toho ara umbuna amita degi ikeoipuvuja. 29-30 Eto God na enana matu um-basi sirikena amo amita Meni Bugo ta ha-jire vahai avo umbuto amita ambo jimbi arasirikena avoeto God na enana jage eto um-buto umo eonga enu embomeni jajavotohoere ora avoeto God na au usasa amita tatoreto iresora.

Amita Meni Iesu Keriso ta pure avoeto Godna ungotena osa euja.

31 Rate ungote ke mine amo do aro?Eto ungotena God na simba ere ua teembo amuna mane sovera eto nembasuja.32Eto God na amita Meni amo oreto umbaerate ungotenamo avoembo ikenu puvutosari ena avoeto ungotena ere kogora amodonda nei pepeni te isasaraho te tapa amomane orasuja te ungotenamo avoembo ika-suja. 33 Eto God na ungotena amita tohoara siriketo umbuna amo embo amuna pe-humba au? Eto God na pehumba aute?Ainge manera te God na ungotenau arisasapura egenu irae enu ungotena embojajavotoho be ena 34 rate embo amuna un-gotena pehumba au?, Iesu na pehumbaaute? Ainge mane rate amina ambutovasiri te ereto God ta ingeni be ta arumbetomitie ungotenamo avoembo God ta degike ijie mitia avoeto ungotena amina manepehumba aisuja. 35 Eto Keriso na ungotenaosa ere ua amo ari deina peikau? Osagana memenga na beuje na iri bo irae aminaboru jujune eto tari amburari na peikaute?Amina mane peikasuja 36-37 te ungotenaosaga memenga ere kogora amo God ta keta einge kajari mitia, “Eto ungotena Godke be eora avoeto iji tapa ungotenau am-burari avo simba uore embopo na o sheepteto hevarako uore mitovora” ke ainge mi-tia amo ungotenau osaga memenga tapaamo Iesu Keriso ungotenau osa ari embota sovera na ari tapa erevi ungotenanenanembeora. 38-39Eto ke amita be nanena erekogona amoamburari rete vasiri rete anerarete embo titi jigari rete donda matu irarirete ambota puvuroute sovera ari i ta reteenda ta rete tapa be tapa God na ari aminaGod ta osa ari ungotenau degi ta ikari amoBada Iesu Keriso ta degi ere kogora avoetopeikari inono ae be ra.

9Paul na amita namei kamei Judea Em-

bomeni avo hotembeto osaga ena amita ke1 Eto na ke sokova ae rate Keriso ta javota

ke be erena amo Ahihi Otohu na nau jota ei ingihe erena 2 amo nau namei kameiJudea embomeni ta degi do puvuresujaavoembo osaga ere kogona. 3 Eto naunamei kamei Israel embomeni na Kerisoke be ara ari erevi aetena amo nanenaungo hondate ari embo ke eto God na ungouhue namo avo tau amburaetena 4 te Godna Israel embomeni amo amita meniundiavoeto umbuto amita sago kiari te usasa teeto ke kajari peni te isapa te eto naingetoGod jakeka asora amite tapa iketo enanata degi hotari ikasi onde ena. 5 Eto Israelembomeni ta mamone mamatu na God take kiti umbua eto Keriso enana ta hondateari embo puvuna amo enana ta jeka hokata orohuta puvuna amita javo amo i beita, God ta peka ta daroho iresuja. Amen.6 Eto God ta ke Israel embomeni ta degiikitie onde ena amo God na toae rate enanata ujena toa te amita be amo hamo naIsrael embo rate ungota jo avo Israel embomane. 7 Eto Abraham ta meniundi tapaamo Abraham tameniundi bemane avoetoamita ke kajari erevi be hotembevujo “Etono ahihije ta mamo be amo no meni Isaacna aisuja”. 8 Eto ke amita be amo God tameniundi be amo hamo te bisi te na aerate God ta ke matu ikari avo ingihe ke beari embomeni amo God ta meniundi etoAbraham ta meniundi bera. 9 Eto God naAbraham ta ae na meni umbaja onde ueke einge ena, “Eto na iji iketena inonotapuvuto mitirono no ae Sarah na meni um-basuja” ainge enu 10 meni Isaac umbunupajito embo eto Rebecca jimbuto ve ikena.11-12 Rebecca urete eto oti ta meni herisoirari iji te God na ke einge ena, “Meni amboJacob amina embo peni au meni bugo amoambo meni amita pure embo aisuja”, etoke ainge ena amo meni javotoho davoresapura davore avo kito ae rate God ta uje naena 13 amita ke avo einge kajena “Na emboJacob avo osa ere ona te embo Esau avo nauje ae ra”. 14 Ke ainge God na ena amoembo sirikari sapura ue enute? ainge aerate 15Moses ta degi ke einge ena avo kivujo“Na uje nau na embo kogurono jo aisujaamo embo kito hondate aisona”, ke aingeGod na ena 16 amo embo kito hondate ari

Page 185: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Romans 9:17 182 Romans 10:5amo embo na eonga pure ngahia eto Godta hondate umbae rate God ta jo ari na hon-date ari ikeoi embo ta degi puvuja. 17Amitabe amo God na Pharoah ta degi ke eingeena, “Umo nanena umbuto iketene embopeni etea amo nanena no degi ta isoroururono enda embomeni tapa na koguenau javo te nau sovera te avo kogue ke beara umonanena iketene hetetea”. Ke aingeena 18 amita be amo God ta uje na embo neikito jo eoi hondate euja eto embo nei amokito toi jo ngahia eora.

God ta tumo te jo ari te19 Te ungona nau degi ta ke einge ereva

amo “Eto God na umo eonga embo ta joeoi ngahia eora amo God na naingeto emboamo pehumba au? Eto God na uje amitaavo ururou embo na amita uje avo ari haiterete?” Ungo ke ainge ereva 20 te na ungotadegi ke erevi erena amo ungo embo tehorate ke ainge ijie God ta degi pehumbaereova, amo erevira, ovu enda na ari aminaovu ari pamone ta degi ke einge aisuja“Umo do eto nau degi ta ari einge moete?” Ainge aisuja ainge nombo ungo na keamo ereva 21 amo ovu ari pamone na endaumbuto ovu heriso eto ovu nei kiari ovueto ovu nei sio jigama aisora ovu amo tehouje amita na euja. 22 Eto ari ainge nomboamo God na embo ta degi ere ua amo Godna embo ta ari sasapura avoembo amitatumo do aingere amite eto amita sovera teavo embo na kiora ue embomeni sasapuratau ambuvujekitie hajire kiaetera te 23 avototo simba ue mitie embo amita toho matusiriketo umbuna avo amita usasa javotohokiora ue toto mitouva. 24 Eto embomeniamo ungotena Judea rete enda nei em-bomeni rete amo God na matu siriketoumbuna amo ungotenamora. 25 Eto Godna enda nei embomeni te tapa amita tohoara umbasuja avo peroveta Hosea na eingekajena, “Eto embomeni amo nau manerate nane embomeni nau ke aisona etoenda amita embomeni amo na osa ae ratenanena nau tunga umbari embomeni keaisona, 26 eto ungo enda aita mitiaetevaamo nanena ungo embomeni nau maneke ijiena te embo nei na ungo enda aita miteva avo kogue God vasiri te amitameniundi ke aisora”. Ke ainge perovetaHosea na kajena. 27 Eto Peroveta Isaiahna Israel embomeni kogue ke einge ena,

“eto Israel embomeni na eva hora aingekoembo isapamane arote aisora amo God naembo heriso kateketo umbasuja. 28-29Amoporere mane aisuja te sausau enda em-bomeni ta degi hajire ikau kesora,” Keainge Isaiah na eto ke nei einge ena, “EtoUtu te enda te ta Bada God sovera isapa-mane te na jo enu Israel embomeni herisobe amo tae tona te toaetija amo da Sodomte Gomorrah te na ea aingeko tapa tauamburaetera.”

Paul na Israel avoembo pari ena30 Eto ke erena emita tutumota ke peni

mo do ano? Rate ke peni re erevira, endanei embomeni na embo jajavotoho asi jom-bure ae rate God na oenga kito etei embojajavotoho ere ora amo embo amuna Godtumota ururou God na kito embo javotohoke aisuja. 31 Eto Judea embomeni na God take pepeni tapa avo agi asi tunga ikea te Godna kito embo jajavotohora ainge aera 32 tedo eto ke ainge aere? Amita be amo ungoke be na God tumota ae rate ari neite neiteamina embo jajavotoho asi ere uaetera, teenana na God ta Atara amo amita MeniIesu Keriso amita hamota teto tiambu etobea 33 amita ke amo einge kajari mitia,“Ungo kivujo, da Jerusalem ta tiri Zion aita nau Atara ikano mitirou amo ungo tetotiambueto beasova te ungo na Atara avokito ke be ijie amo me mane kesova”.

101 Eto nau namei kamei, nau jo tapa na

Judea embomeni nau be avoeto God naoreketo umbaja jo tapa na pari eona. 2 Etoenana ta jo tapa na God uje ue amita pureasi uje eora amo na kiarira te God ta kebe amo enana be kiaera. 3 Te God na eoiembo jajavotoho eora te enana na ari avokito kiaesira ue God na ari javotoho ari avototo ungo eonga eto javotoho asi eora te4 Keriso na vahai God ta ke pepeni tapaamo inono ta etei irae etija avoeto emboamuna tumota ururou amo God na kitoembo javotoho ke aisuja.

Godna embo tapa oreketo umbasi uje ere ua5 Eto Moses na ke einge kajena, “Embo

amuna God ta ke pepeni avo tapa inono taagi aisuja amo God na kito embo javotohoke ijirou daroho irari ta vasiri tambasuja”.

Page 186: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Romans 10:6-7 183 Romans 11:8-96-7 Te God tumota ururoro kito embo ja-javotoho ke aisuja amita ke amo Moses naeinge kajena, “Embo amuna Utu ita bitariinono re? Eto embo amuna embo amburarita degi be ari inonore? ke ainge jo no tamane hotembasoa” ke ainge Moses na ka-jena te ke be amo ungotenau orekari emboKeriso matu Utu ita eto puvuna eto matuvasiri te erena. 8 Eto ke ainge mane aisovate God tumota ari ta ke dago na hande eoraamo einge kajari mitia “Eto God ta ke amohoi ta mane rate no ivivita mitia eto nojo ta mitia.” 9 Ke amita be amo erevira,Iesu ambunu God na enu vasiri te erenaavo embo amina jo te tapa ke be ijie ivivina Iesu amo nau Bada ra ainge aisuja emboamo God na kito oreketo umbasuja 10 Amoungo na jo te tapa na ke be ereva avoetoGod na kogue embo jajavotoho ke aisuja,eto ungota ivivi na ereva avoeto oreketoumbasuja. 11 Eto God ta ke kajari ta amoeinge mitia “Embo amuna tumota aisujaamo me mane kesuja” ke ainge mitia 12 teJudea rete endanei rete amita javo ai ta iraerate enda tapa embo amuna Bada ta hon-date ari umbasi penunu aro ikau umbaroinono aisuja, amo enda tapa amita Badaaisuja. 13 Avoeto enda tapa ta embomeniamuna Bada ta javo ta jage aisora amo Badana oreketo umbasuja.

14 Eto enanana Bada ke be ae aisora amonaingeto Bada jage aro? Eto enana amitake embo na ae ingae aisora amo naingetoke be aro? Eto embo na pambuto ke handeae ingae amo naingeto ingoro? 15Eto embona ke hande ari embo ikae pambae amonaingeto ke hande au? Avoeto ke eingekajari mitia “Ke javotoho hande ari embota utu uruhu amo ingari javotoho.” 16 Keaingemitia te Israel embo nei nei na ke avoere ingihera te ambo ambo ae avoeto amitake amo Isaiah na einge kajena, “Bada, un-gotenau ke hande ere ora te embo amunake be erei? Enana ingito ingarako ereora”.17Avoeto Keriso ta ke avo hande uore embona ingihe ke be eora 18 te embo na Kerisota ke avo enana Israel embomeni ta degihande uerete aere? Amita ke amo eingekajari mitia, “God ta ke amo enda susu taitiketo pambuto tutumo be ta irae arira”ainge mitia te 19 Israel embomeni na Godta ke ere ingihera te be ingae rete? aingemanera te amita ke amoGod na ijinuMoses

na kajena amo eingera, “Eto nanena endanei embomeni uhurono amo ungo Judeaembo na kito nango umbae ereoi ainge ijieosaga kesova amo enana enda nei kiari iraeke eova embomeni avo uhuronoungo tumoaisova” ke ainge kajena 20 avo Isaiah nake erevi kajena amo ke be pere na kajena,“Enana enda nei embomeni na na jombureae rate tahara, eto enana na jage ae rateteho nanena etene na be ere kogora”, 21 teIsrael ta ke amo einge kajena. “Eto iho vu-jari ta eto pambuto hi sihukarita amo nauJudea embomeni umbasi no degi ingeni erejujurukitena te enana ta jo ngahia oi keingito puvurae ereora”. Ke ainge God naijinu Isaiah na kajena.

11God na Israel embo tuna umbasuja.

1-3 Eto ke nei aisona amo God na amitaembomeni egikenute? Ainge aera tenamote tapa na Israel embo eto Ahihi nauamoAbrahameto embomeni nau amoBen-jamin ra eto God na amita embomeni matukina amo God na egikaera. Te perovetaElijah na Israel embomeni ta jo ngahiaavo pehumba eto God ta degi hariketo keainge ena avo ungo be hotembevujo, “BadaGod, Israel embomeni na no perovetatapa tetere ambuvujeketera eto no penegaga jigito aimbetera na eonga mitena tenamote tapa taro amburona ere ora”, aingeenu 4 God na ke mine einge ena, “ke aingeamo erea te embo tapa 7,000 ainge avoembo nau ara simba ereona amina Godingeni na ari javo Baal avo paunge teterieto tumote pain ae mitera” ke ainge ena5avoeto eha oroho emoGod na embo amitatoho avo uje amita na umbuto simba ereua. 6 Amo embo ta ari jajavotoho am-ina God ombae rate God ta uje na emboumbuja te embo ta ombari avo God namane umbasuja te embo ta degi hande ereikitia avoeto uje amita na embo umbuja.7 Te ke do aro? Eto Israel embomeni naGod kesi jombure ere uaetera te tambaeea te God na eonga kito siriketo umbijaembomeni amina God ere tahora. EtoGod na siriketo umbae tona embomeni avoke be mane kiora God na titi ere peikitia8-9 amita ke amo einge kajari mitia, “EtoGod na enana ta siro etei bouka etei titi nakiae eto onde na ingae amo God na ainge

Page 187: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Romans 11:10 184 Romans 11:30ena amikote puvuto eha emite ainge peremitera”. Amita ke amo David na eingekajena, “Eto enana ta hajae vajae amo ihiveaingeko kaiketomitirou ai ta toraro timbauhajire kesora. 10 Eto titi ta taro kuru auari sasapura ta bouka umbuto ku okokom-beto daroho iresora.” Ke ainge David naJudea embopo God kiae avoembo kajena.11 Eto eto ingari ke nei asona amo erevira,Israel embomeni na teto tiambueto betomitera amo mane ereto pambarote? Eretopambasora te enana ari sasapura eto betomitera enda nei embomeni God na oreketouhua avo kogue enana naingeto umbaetijaavoeto tunga osaga kogue mitera. 12 Eto keerevi be hotembevujo, Israel embomeni naGod egiketo ari sasapura ta bea avoeto Godna enda nei nei embomeni avo ere uhuaavoeto enana ta degi ari javotoho puvija,eto Judea embomeni te tapa umbasuja amoari javotoho be enda tapa ta ainge puvure-suja.

Enda nei embomeni na javotoho ari ereuhora

13 Eto ungo enda nei embomeni ta degike erena, amo ungota degi ke hande anaGod na iketija pure amo nau degi ta nombobe rate 14 pure erevi ereona amo ungoGod ta degi javotoho ari ere uhova avoembomeni nau na kito umbasi uje ururoroGod na kito oreketo umbaja pure ereviereona. 15 Te God na Israel embo tonaavoembo enda nei embomeni na God ganamei ere ora te Israel embomeni ehakoumbasuja amo amburari ta eto eha erarakoaisora. 16 Eto embo na pure ta indari beisapa umbuto God ta degi ikasuja eto pureta indari tapa amo God ta toho ue otohuaisuja eto nei i susu amo otohu ururou etoi amita hatu gigi tapa amo otohu aisuja.17 Eto Israel embomeni ta ke amo i ‘olive’da tambuta iriuja amita ke ta umbuto pu-vuresona. Eto God na i ‘olive’ ta hatusasapura amo jeto kahumbena eto i ‘olive’sevahe ta amita hatu avo umbuto puvutoda ta i ‘olive’ amita ikenu kakambuketo isusu ai ta indari javotoho te umo javotohote ungo na indie ere papajikitova. 18 Teungo i hatu matu kahumbari avo koguesapura ke ijie ungo eonga na na avojo, etoungo na i susu amita degi indari ikae rate isusu amo ke matu God na Abraham ta degiikari avoeto ungota degi indari ere ikitia.

19 Te ungo ke ereva amo i hatu sasapuraavo kahumbeto gosuketo dago avo iketeikakambuketo mitera avoeto ungo na dagojavotoho ke ereva 20 te kivujo enana amoGod ke be ae avoeto kahumbena te ungoamo God ke be ijie tumota eova avoetomiteva te ungo ‘na na’ avo, teho kogueirivujo, 21 eto hatu be amo tona avoetoungo sevahe ‘olive’ ta hatu na God toasovaamo ungo te tapa toasuja. 22 Eto Godamo osa ari embo etomemenga ikari emboavoeto ungo be hotembevujo, eto enanaegikea amita degi memenga ikari emborate ungo tumota ururovo amo ungo simbaaisuja te ungona toasova amo ungo tiukauirae aisova. 23 Eto Judea embomeni na johaperekau God ke be ijie tunga uhuroroamo God na umbuto i hatu matu kahum-bena aita ikau kakambukasora, ari aingeamo God na ari inono be ra 24 amita beamo erevira, ungo enda nei embomeniamo sevahe ‘olive’ avo umbuto da ‘olive’ taiketei kahava amo uho ungota be mane rate Judea embomeni amo da ‘olive’ ta hatube avoeto ehako umbuto ikau tohota uhube aita kambasora.

Israel embomeni amo God na oreketo um-basuja.

25 Eto nau namei kamei, ke be vahaiaraha ta mane, ma ta ondikari avo nanenaano ingova uje ere ona amo ungo God naumbari ke ijie na na eova avo eto ke ereviano ingova erena, Israel embomeni tunaamina God ta degi jo ngahia ue miteraavoeto enda nei embomeni God na umbauinono au 26 Israel embo nei tuna God naoreketo umbasuja, amita ke amo einge ka-jari mitia, “Eto enana ta orekari embo amotiri Zion ta eto puvuto Jacob ta embomenina God ta degi tumo eora avo au irae au27 enana ta degi noma kaeto enana ta arisasapura avo umbano irae aisuja” ke aingeGod na ena. 28 Eto Judea embomeni naGod ta duru javotoho avo ingari uje aeue God ta degi kitoho ereora amo ungoenda nei embomeni avoembo ereora. RateJudea embomeni ta ohihimamatu amoGodna kiti umbuna avoeto Judea embomeniamo embomeni amita ke ijie osa ere ua29 amomatu kiti hondate asi ke ijie umbutonoma kajena avoeto enana mane toasuja.30 Eto ungo enda nei embomeni na God tadegi ari sasapura ere uaeteva ainge nombo

Page 188: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Romans 11:31 185 Romans 12:21

Judea embomeni na eha oroho God ta degiari sasapura ore ungona God ta jo ari avokogue ere uhova. 31Eto God na ungota degijo ere ua avoembo iji ambota amo enanaJudea embomeni God ta degi ari sasapuraereora avo God na jo au umbasuja. 32 EtoJudea embomeni te enda nei embomenite tapa avo God na jo ururou hondate aukesora avoeto embomeni tapa na God tadegi ari sasapura ara tona.

God jakeka aisora.33 Oio, God ta javotoho ari te hotembari

te kiari te, eva ta ukomoaingepeni vahai beeto God na embota ari sirikari amo embona kiae ra eto God ta ari neite neite tapaamo embona kiari inono ae ra. 34 Etoembo amuna Bada ta hotembari kogueonde katau? embo na kogue ari inono aera. 35 Eto embo amuna God ta degi handeikitirou hande mine ikau? hande mineikari inono ae ra. 36 Eto Utu ta donda teenda ta donda te tapa amo amita sovera tekiari te na umo eonga avoembo ena avoetoamita degi usasa daroho iresuja, amen.

12Ekalesia ta irari.

1 Eto nau namei kamei ungo God jakekaari be erevi ava erena. God na ungo jo ereua avoeto ungota ari avo otohu ue vasiriungota avo God ta degi pene ikitirovo Godna kito tunga javotoho aisuja. 2 Eto ungoenda ta hajire avo mane aisova te ungotahotembari avo jandireketo hotembari ehaumbuto God ta uje pere avo kogue arijavotoho davore God na kito osa aisuja ariavo pere ue irivujo. 3 Eto God na na osaeto amita pure nau degi ta ikena avoetoungota degi onde ere katitena amo ungoembo vahai vahai na ungo eonga embopeni ke mane aisova te ungo vahai vahaiamita degi God na ungota tumota ari doikena avo pere kogue inono ta evujo. 4 Etoungotenau hamo ta donda amo neite neitera, mende rete titi rete pe rete amita pureamo eonga eonga ra. 5 Eto ainge nomboungotena tapa amo Keriso ta hamo avoetoungotena hamo vahaira 6 te God na amitahondate ari na amita pure ara amita soveraari amo eonga eonga ikeuja avoeto emboamina God ta ke harika aja sovera ari ikenaavoeto amita tumota ari na pure avo aisuja,

7 Eto embo unduresi sovera ari umbunaembo amina pure avo ue embo undure-suja, eto ate poekari ta sovera ari umba-suja embo amina ate poekasuja, 8 Eto ondekatari embo na God ta ke hande aisuja, etohande ikari embo na hande aisuja, eto titijigari embo na embo simba ue iresuja, etohondate ari embo amina osaga kiari emboavo osa osa ari na tunga javotoho ari naunduresuja. 9 Eto embo osa asova amohamo na mane osa asova te ari sasapurauje ae ue ari jajavotoho avo ue jo tapa naosa evujo. 10 Eto namei kamei ari na embonei amo otohu embo ke ijie osa mine araevujo. 11 Eto Bada ta pure ue pegogo maneaisova te jo tapa na tunga vahai ta iketopure evujo. 12 Eto ungo God ta degi hotariumbasova avo hotembitie tunga javotohoevujo. Eto osagamemengapuvuresuja amomane toasova, javajava te pari ue irivujo.13 Eto ungota namei kamei ekalesia ta ujejedeire avo mitirou kito amo hondate evujo,eto ekalesia embo damina puvuresora un-duresova avo peni bera ainge ijie jirekipoeki eto kito poeto kogue eto unduvujo.14 Eto embo na ungota degi ta memengaikau kito amo mane hoviro javiro asova teGod na javotoho ari enana ta degi ikaja parievujo. 15 Eto embomeni tunga javotoho uemitera amiga tapa tunga javotoho evujo,eto embomeni osaga kogue si ijie miteraamiga tapa si evujo. 16 Eto embomeni gapeka ta irivujo, eto ungo embo pepeni keijie na na ijie umo eonga kiari embo maneasova te embomeni ga tapa umoro evujo.17 Eto embo na ungota degi ta ari sapuraau kito amo mine ari sapura mane aisovate embo tapa ta titi ta ari javotoho davoreavo eto kogoeto evujo. 18 Eto ari ungotaavo jigito kogoeto embo tapa ga peka tairivujo. 19Eto nau namei kamei ungo na arisasapura ta mine mane ikasova te God tatumo avo hotembeto tovujo amita ke amoeinge kajari mitia, “Eto ari sapura ta mineamo nanena ikasona”, ke ainge Bada Godna eria 20 avoeto ari nei amo einge evujo.Eto ungota kitoho beuje ururou kito amoindari te umo te avo ikevujo indore. Etoainge ururovo amo me kito havo havo uepambasora. 21 Eto ari sasapura na ungonembasuja avoeto simba ue ari jajavotohona ari sasapura ta degi isoro eto senikevujo.

Page 189: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Romans 13:1 186 Romans 14:1013

Gavana ta ke agi asora.1 Eto ungo gavana ta ke agi evujo. Eto

gavana ta sovera amo embo nei na ikaerate God na vahai ikeuja avoeto gavanata pure ari embopo ta sovera ari God naikeoi umbuto pure eora. 2 Avoeto emboamuna gavana ta ke ingae aisuja amo Godna gavana ta sovera ikari avoeto gavanana embo amita hajire ikau kesuja. 3 Etoke agi ari embo na joru mane aisuja tegavana ta ke agi ae embo amina gavanajoru ue iriuja avoeto embo amuna joru aeteho iresi uje eto kito amo gavana ta keagi ururovo kito embo javotoho ke aisuja.4Eto gavana amoGod ta pure ari embomeniavo ungo hondate ara God na ikena avoetoungo na gavana ta ke ikari poekasova amohana kesova avoeto joru ue irivujo, eto Godna no degi ta tumo ere ua avoeto gavanana no degi ta memenga ikau kesova. 5 Etoungo gavana ta ke agi ae asova amo ungotaari sasapura avoeto ungota jo ta hotembuhotembu ue iresova eto nei amo memengaikaro kesova avo joru ue irivujo. 6 Etogavana amo God ta pure ari embo eto ungosimba eora avoeto enana ta mine avo taxkoro ikevujo. 7 Eto tax koro rete haja bajarete Otohu ari rete tumote pain rete amoenana ta mine ikasora ainge ijie ikevujo.

Osa mine ara ari ta ke.8Eto embo ta hondate arimine avomane

ikasi ke asova te ikevujo umbau irae ai. Etohondate ari vahai emore mane irae aisujaavoeto osa ari mine ara ue matu aingeiresuja, eto ari ainge avo ue amo God ta kepepeni avo inono ta aisova. 9 Eto ke erenaamita be amo erevira, God ta ke pepeniamo umo tiha mane aisoa, embo mane taoamburesora, pegene mane aisoa embo neita donda kito umbasi jo ta mane sirikasoaeto ke nei nei amite tapa mitera ke amitasusu be amo erevira, “Umo oenga osa ereoa ainge nombo no namei osa ejo”. 10 Etonamei osa ue amita degi sapuramane aisoate osa ari amo God ta ke pepeni tapa amitasusura. 11 Eto ungo ari ainge ue amo ijieha avo hotembitie ereto heteto irivujo,ungotena matu amo God ke be ijio oreketoumbuna avoeto ungotena pambasora ijiamo auvetija 12 amo Keriso puvuto ere huaamomume irae ururou iho bujasuja avoeto

mume ta ari avo toto usasa ta ki emi avojigito heteto irivujo. 13 Eto mumete ari sas-apura ue umo indie ke siosao ijie tiha paihaue boru jujune ke ijie embo nei ta dondakito si ijie isoro eora avo toto iji ta ari avojigama evujo. 14Eto hamo ta ujeje sasapuraamita gamo ta mane tutuvasova te BadaIesu Keriso ta ari avo umbuto turereketoirivujo.

14Namei ta ari deire kito pehumba avojo.

1 Eto embo nei na God tumota ue amitaosa ari avo ombasi ue ke pepeni neite neitejigama euja embo amiga mane boru jum-basova te pekitie umbuvujo. 2 Eto ungoere kogova amo embo vahai amina nei dohotembae ue indari neite neite tapa avoindie iriuja eto embo nei amo God tumotabe ae avoeto o tapa God ta titi ta indahu keijie ina pere indiuja. 3 Rate o indari emboamina o ajirekari embo ta degi ganini ijieembo sapura ke mane aisuja eto o ajirekariembo amina o indari embo avo pehumbamane aisuja eto o indiora amite eto maneindiora amite amo God na amo pure ariembo amita avoeto pekitie umbuja 4 Etoembo ainge eora amo God ta ke avo amboambo asi uje ue eora avoeto inena Godta pure ari embo ta degi mane pehumbaasoa. Eto embo amina ari ainge ue amohetautemo beau amo Bada na simba ereua avoeto Bada ta sovera na jigou hetasuja.5 Eto embo nei amo iji vahai vahai amootohu iji ra euja rate embo nei amo iji tapaamo otohu ijira euja te ke peni be amoembo na amita jo ta do aisuja avo siriketoaisuja 6 Eto embo nei na iji nei nei otohu ijira euja amo Bada jakeka ijie otohu euja etoembo nei o indiuja amo God osa ue indiujaavoeto God jakeka euja, eto embo nei oajirekeuja amo Bada otohu ue ajirekeujaavoeto amite tapa God jakeka ere ua. 7-9Etoembo amo teho iroute mo amburou amoumo eonga ae rate teho iresuja amo Badana eonga au iresuja eto amburesuja amoBada na eonga au amburesuja amo emboamburari te vasiri te amita Bada aisi Kerisona ambuto vasiri te erena avoeto ungotenateho iresora eto amburesora amoungotenaBada ta meniundi ra. 10 Eto ungotena tapaamoBada tameniundi rate ungo nei uhohoamina namei ta ari nei avo kogue sapura ke

Page 190: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Romans 14:11 187 Romans 15:12ijiove nei uhoho na mine pehumba ereovaamo sapura be avo ere ova te ke be amoungotena tapa God ta tombu ta hetaro Godna ungotenau ari sirikitirou ungotenanenaGod ta degi ke mine asora 11 amita ke amoeinge kajari mitia, “Na vasiri te Bada na-nena ke erevi erena, embo tapa na tombunau ta heteto tumotepain ue umo God rake aisora”. Ke ainge mitia. 12 Avoetoungotenau ari tapa amita ke susu amo Godta degi harikaro ingesuja.

Namei tiambueto beuja simba evujo13Etoungotenapehumbamine aramane

aisora te ungotenau irari avo ungotenaeonga kogue namei ta pambari degi avomane peikaro teto tiambueto veaja simbaaisora. 14 Eto Bada Iesu na ke ena amona ere kogona amo indari nei sapura neijavotoho ra aera te embo nei na indari neiavo sapura ke ijie indesuja embo amo arisapura aisuja aravora. 15 Eto indari emo nonamei indahu avo namei hotembae ue indekito amite tapa indie osaga ere kogua amoinena namei osa ae ue ereoa. Eto Kerisoamo namei avoembo ambuna te inena arino amina namei ta degi ao ari sapura tabeasuja. 16 Eto ungota degi ari jajavotohoavo pambuto embo nei ta degi ta avo kitourumbaro simba evujo. 17 Eto God naembomeni amita toho siriketo umbuto titijigesuja amo indari amo ke peni mane rateembo ari javotoho ari te peka te tungajavotoho ari te avo Ahihi Otohu na handeeuja avo ke peni bera. 18 Eto embo amunake avo be hotembitie Keriso ta pure ururouGod na kito osa ururou embo na kogue kebe aisora 19 avoeto ari deina ue hondatemine ara ari amo aro ejeha au peka ta iroroavo ue hamo asora 20 Eto God ta pure avoindari ta ke na mane avo sapura aisuja.Eto indari tapa amo javotoho rate nameina indari indirou namei na kito tiambuetobeasuja amo sapura 21avoeto namei na kitoari sapura aute avo hotembitie o rete mowine rete mo donda deire avo be tovujoirae ai. 22 Eto umo indari ajirekari reteari nei deire amo God te umo te aingetoungo tohora te ke amomane toasova aingenei mane hande asova te umo eonga keavo jigama ue amo no jo ta umo eonga pe-humba mane asoa avoeto tunga javotohoue iresoa. 23 Eto embo amita hotembariheriso avoeto indonotemane indono ainge

eto na indesona ainge eto indesuja amoembo amita jo ta pehumba ere ua avoetoembo amo God ta titi ta ari sapura ere ua.

15Sovera ambu embopo avo hondate evujo

1 Eto ungotena Keriso tumota ue soveraumbari embopo na ungotenau ujeje tamane pambasora te embo nei sovera peniumbae embopo avo hondate ue iresora,2 Eto ungotena embo vahai na ungotenaunamei na Keriso ta degi sovera ari umbajaungote degi jombure ue iresora. 3Ke aingeavo Keriso te tapa amita hamo avo hotem-bae rate amita ke avo einge kajari mitiaamo “Bada God, enana na Umo urumbeorate bouka amo koho nau ta ere vivitia”ainge kajari mitia. 4 Eto God ta ke ijioikakajikitovora amo ungotenanena God take susu be avo kiora kakajekea, eto ke aita sovera ari umbuto osaga memenga pu-vuresuja te mane oju asora te God na um-bara onde ena avo simba ue iresora. 5 Etona pari ere ona amo ungo na Iesu Kerisoambo ambo ururovo ungotenau onde kati-tie sovera ikari embo God amina ungotenajo vahai ari avo ikau 6 uhue jo vahai eto pevahai amina ungotenau Bada Iesu Kerisota Mamo God avo jakeka ijiroro amita degiusasa puvuresuja.

Enda nei embomeni ta degi duru javotohopuvija

7 Eto Keriso ta peka na ungo uhaja aingenombo ungota peka mine ikara ururovoembo nei na kogue God jakeka aisora. 8 Etoerevi hotembevu, Iesu puvuna amo God naJudea ta ohihi hondate asi onde ena avoetoIesu amo Judea embo hondate asi puvuna9 eto enda nei embomeni na God ta jo ariavo enana na kito God jakeka ara puvunaamita ke amo einge kajari mitia “Eto ari noavoeto enda nei embomeni ta da ta enanaga umo jakeka ijie no javota haveni aisora”ke ainge eto 10 nei amo “Ungo Judea em-bomeni te enda nei embomeni te aingetovahaita eto tunga javotoho evujo” eto kenei amo 11 “Ungo enda nei embomeni Badajakeka evujo eto ungo embo tapa Bada tadegi haveni evujo”. 12Eto Isaiahna ke eingekajena “Eto embo Jesse ta meni King Davidamita ahije vahai amina ereto enda nei em-bomeni amita titi jigari emboururou kogue

Page 191: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Romans 15:13 188 Romans 16:8ke be ijiroro enana ta Bada aisuja”, ke aingekajena. 13 Eto pari erena emo ungo Godke be ijirovo tumota ari God amina ungotadegi peka te tunga jamo ari te ikitirou uhueAhihi Otohu ta sovera ari umbuto God naambota ikau umbava onde ena avo simbaue tunga javotoho ue irivujo.

Paul ta pure ta ke.14 Eto nau namei kamei na ungo tu-

mota ae ue teho kajae rate ungo eongaate poekari mine ara eto onde katari mineara ue tunga iketo ere ova amo na erekogona te 15 God na pure nau ikena avoetoari neite neite tapa erevi be hotembavake ngahia na ere kaitena. 16 Amo na IesuKeriso ta pure ari embo enda nei emboavoembo ikari avoeto pure avo ue ungotadegi God ta duru javotoho hande ere onaamo enda nei embomeni Ahihi Otohu naegau God na enana ta degi pene javotohoumbaja ere ona. 17 Avoeto na God ta pureavo Iesu Keriso ga vahaita ere ona avoetotunga javotoho ereona 18 te na ke erenaemo embo nei nei na Keriso ta pure ereoraavo ae rate nanena Keriso ta hondate arina pure one enda nei embomeni na ingiheGod ta ke itiketo agi ere ora 19 amo AhihiOtohu ta sovera na ari neite neite onekogora amo da Jerusalem eto pambuto daIllyricum kakane ainge eto Keriso ta durujavotoho avo hande one ere ingihera. 20Etouje nau amona embonei ta tutuvi hurukariaita mane bande gerikeona te na eongatutuvi huruketo bande gerikasona ke aingeeto God ta ke ingae embomeni enda neita pambuto Keriso ta duru javotoho handeeona. 21 Amo God ta ke einge kajari mitiaavo kogue eona, “Eto kiae embomeni nakesora eto matu ingae embomeni na ingitoke be aisora” 22eto na pure ainge ere ovonaamina ungota degi sausau pambae amoreere ovona.

Paul na Rome embomeni kesi pambasuja.23 Eto na jua koso be ungo kiae enda nei

nei eita pahue pure ere ovona avo pureetene irae etei 24 enda Spain ta pambasipambuto degi ta heteto ungo te umoroisapa ue ungota pekari avo kito pamba-sona. 25-26 Rate na kiti amo ekalesia daJerusalem tamitera amita pure ta pambutoda Macedonia te da Achaia te ta ekalesiana koro siriketo enana da Jerusalem embo

nei nei donda ambupu eto koro irae em-bomeni ta koro siriketo nanena ikana ijiehande iketera avo ikasi pambasona. 27 Etokoro amo enana ta jo tapa na ikasi uje etoiketera amo teho hande ae rate Bada take avo Judea embo na enda nei embo tadegi hande ore ere ingihera avoeto handemine haja baja avo iketera. 28 Avoeto naenana ta hande iketera avo umbuto pam-buto ungota ingeni ta iketo enda Spain tapambasi pambuto ungote arumbeto umoroasona 29 Eto na kogona amo ungote umoroue Keriso ta osa ari avo mine kiara aisora.30 Eto nau namei kamei Bada Iesu Keriso tajavota eto Ahihi Otohu ta osa ari na namoavoembo pari ururovo na degi ta pahuekitoho embo tambasona avo eto nau javotapari evujo. 31 Eto enda Judea jo ta Kerisokiae embomeni amina na tasora avoetotiumbeto pambana eto Judea ekalesia nakoro eremite tapa umbara amite tapa parievujo. 32 Eto God na uje au kito amo napambuto ungote jangu indie tunga javo-toho asona 33 te God ta peka ungota degiiroi, amen.

16Pekari ta ke

1-2 Eto ungotenau du Phoebe amo daCenchreae ekalesia pamone ta pure aripamone avo ungota degi puvuresuja amoungo Keriso ta embomeni be kito avo peke-vujo. Eto pamone amina embo isapamanete eto namote tapa hondate euja avoetopuvuto aminadondadouje au kito hondateevujo. 3 Eto pamone Prisca te amita ivuAquila te amo namote Iesu Keriso ta javotapure ere uaetera avo ere pekitena, 4 etoenana ta vasiri na na orekitie enana sari arihaite ea amo nanena vahai osa ae rate endanei ekalesia tapa na enana osa ereora. 5Etoekalesia tapa enana ta bande ta torukeoraamite tapa ere pekitona. Eto nau nameiEpaenetus amina enda Asia ai ta kiti johaperekenu Keriso ambo ambo ena avo erepekitena. 6 Eto nei amo Mary na ungoembo pure ngahia ena avo ere pekitona.7 Eto apostel embo pepeni Andronicus teJunias te amonau ke vahai embopo namotetapa tipura uera amina na Keriso amboambo ae kitita amo enana embo herisoamina Keriso ambo ambo uera avo erepekitona. 8 Eto nau namei Ampliatus avoBada ta javota osa ere ona avo ere pekitona.

Page 192: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Romans 16:9 189 Romans 16:279 Eto ungotena Keriso ta pure vahai emboUrbanus te nau namei be Stachys te avoere pekitona. 10 Eto embo Apelles amomemenga kina te toae Keriso tumota ereouva amite eto embo Aristobulus te amitabande vahai embomeni avo ere pekitona.11 Eto nau da Judea embo vahai Herodionamite eto embo Narcissus ta bande vahaiembomeni Bada ta javota mitera avo erepekitona. 12 Eto pamone heriso Tryphaenate Tryphosa te avo Bada ta pure ngahia bena ere ora avo ere pekitona. Eto nau duPersis amite tapa Bada ta pure ngahia naere ua avo ere pekitona. 13 Eto Bada tameni Rufus amite amita e te na aja nau naarako uija avo ere pekitona. 14 Eto embojavo Asyncritus Phlegon te Hermes te Pa-trobas te Hermas te enana amita nameikamei tapa enana amiga torukeora avo erepekitona. 15 Eto embo Philologus te amitaae Julia te embo Nereus te amita du teOlympas te Keriso ta embomeni enana gatapa mitera avo ere pekitona. 16 Eto Badata ke ta mune tavo mine ara ari amina osamine ara evujo. Eto Keriso ta ekalesia tapaeita mitera amina ungo ere pekitora.

Ke tutumo17 Eto nau namei kamei ke erena amo

embo ta hotembari sokova na Iesu ta keate poekitiroro amo ungo teto tiambuetobeasova avoeto ari avo toto be kogueirivujo. 18 Eto embomeni amo Iesu Kerisota pure ari embomeni mane rate ujeje sas-apura ta pure ari embo amina ke gamo napoekitie ijiore ke kiae embomeni na amboambo eora. 19 Eto ungona God ta ke avoambo ambo ere ova amo embo tapa nakiari avoeto na nau jo tapa na osa ere ona.Eto ungo ari jajavotoho kiari embopo ueari sasapura avo mane kesova te toava ujeereona. 20 Eto ari ainge ururovo jo jamojamo ari ta GodMamo amina Satan umbutoungota tombuta tau karaun eto beasujaavoeto ungotenau Bada Iesu ta hondateari avo ungota degi iresuja. 21 Eto naupure vahai embo Timothy te nau da vahaiembo Lucius te Jason te Sosipater te naungo ere pekitora. 22 Eto na Tertius na-nena Paul ta pe ta ke erevi ingito ungotadegi ere kaitena amo Bada ta javo ta ungoere pekitona. 23 Eto na Paul embo Gaiusamina na undurari javotoho ere ua amiteekalesia amita bande ta torukitora amite

tapa ungo ere pekitora. Eto da ta korosimba ari embo javo Erastus te ungotenaunamei Quartus te na ungo ere pekitera. 24 (-) 25 Eto duru javotoho amo Iesu Keriso take avo hande eona avo ungo na ingihirovoGod na ungo jigou hetasova. Eto ke emomatu be rate ondikari iriuja 26 avo endatapa ta embomeni na daroho irari God avoembomeni na ke be ijie ambo ambo araGod na ijinu peroveta na kakajekea ke avoaraha tambu ta harikeore ingiova. 27 EtoIesu Keriso avoembo God kiari embo vahaiamita degi usasa puvuresuja, Amen.

Page 193: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 Corinthians 1:1 190 1 Corinthians 1:28

1 CORINTHIANSPaul na da Corinth embomeni ta degi ahari

kiti kajena1 Na Paul God ta apostel ana God na

engerekena amo namote ungotenau nameiSosthenes te 2 aingeto Iesu Keriso taembo ototohu God ta ekalesia da Corinthta miteva amita degi ungo pekitie aharierevi ere kaitera. Eto ungote namote etoenda tapa embomeni te amuna Bada IesuKeriso ta javota pari eora avo ingeni jagenikogumbeto otohu ara God na jage eria.3 Eto ungotenau Mamo God te Bada IesuKeriso te na ungota degi peka te hondateari te ikasora.

Ahihi Otohu ta sovera ari4 Eto ungona Iesu Keriso ta degi hondate

ari isapamane be umbeva avoeto na Godta degi osa matuainge eona, 5 Amo ungotadegi God ta ke kiari te onde katari javotohote tapa inono eova avoeto osa ere ona6 Eto Keriso ta ke hande ore tapa uhava7Avoeto ungo Bada Iesu Keriso puvuresujaavo simba ue nei do toae Ahihi Otohu tasovera ari tapa inono ta hande eto ereuhova. 8 Eto amina jigou sovera eto mi-tirovo Bada Iesu Keriso ta iji puvuresujaamo ungota degi mane pehumba aisora 9 teGod na ungo amita Meni Iesu Keriso un-gotenau Bada amiga vahaita ava umbunaavoeto amina ungo mane toasuja te simbaue iresuja.

Ekalesia na kateketo boru mine jumba ea10 Eto nau namei kamei, nanena Bada

Iesu Keriso ta javota erena, ungo katekekateke eto boru mane jumbasova te jo va-hai hotembari vahai eto irivujo. 11 Etoembo Chloe ta bande ta iriora embomenina puvuto nau namei kamei ungo na borujuhe irari ke etere ingena 12amo ‘Na Paul take ambo ambo eona,’ eto embo nei na, ‘NaApollos ta ke ambo ambo eona,’ eto embonei na, ‘Na Cephas ta ke ambo ambo eona,’eto embo nei na, ‘Na Keriso ta ke amboambo eona,’ ke ainge ijie miteve puvutoetere ingena 13 te Keriso kateke kateke etohande arote? Eto na Paul ungo embo natetere sari uenete? Eto na Paul javo nau tabapataito uevete? Ari aingeko avo irae bera

14 Eto na ungo bapataito ae rate embo Cris-pus te Gaius te avo ingeni nau na bapataitouena avoeto na tunga javotoho ere ona 15 teungona javo nau ta bapataito ari ke avomane aisova 16 te embo Stephanas ta hatiraga tapa bapataito uena te nei uenete aereamo na kiaera. 17Eto Keriso na na pambutoembo bapataito ana ke ae rate amita durujavotoho avo embo ta degi hande ana ikena.Eto enda embo ta kiari na ke avo handeaetena amo Keriso ta i oreka amo soverairae aetija.

God ta kiari te sovera te amo Keriso ta degikiora

18 Eto Keriso na i oreka ta ambuna amitake avo ambuvujekari degi ta ere pahoraamo sokova ke ijie urumbeora te ungotenaGod na umbuna embomeni amita degi amoGod ta sovera ari ai ta umbuora. 19Amita keamo einge kajarimitia, “Eto na God nanenaenda embo ta kiari amo taeketo umbutogosukano irae aisuja,” ke ainge ena. 20Amoenda ta kiari embo davore? Eto enda ta keembo davore? 21 Eto enana ta ke tapa amoGod na etei ke be ambu ere ua. Amita beamo embomeni na God kesi ere uaetera teGod kiari inono ae eo God na amita kiarina Iesu i oreka ta ambuna amita ke avohande eo embomeni nei uhoho na sokovake ere nei uhoho na ingito God ke be ere,oreketo ere uhua. 22 Eto Judea embomenisovera neite neite avo kiti kito ke be asiuje ere ora te enda nei embomeni na embopepeni ta ke avo kiti ingito ke ta gamoavo kesi uje eora 23 te ke hande ere oraamo Keriso i oreka ta teo ambuna amitake avo ijiore Judea embomeni na ingihesokova ke eora eto enda nei embomeni naingihe haha puha, eto urumbeora 24 RateGod na siriketo ere uhua embomeni Judeaembomeni te enda nei embomeni naGod tasovera te kiari te amo Keriso ta degi kiora25 amo Keriso na embo oreketo i oreka taambuna amo embo na sokova ke eora teGod ta kiari te sovera te amo embo ta kiarite sovera te aingekomane rate pajire be ra.

26 Eto nau namei kamei, ungo God nasiriketo umbuna iji te amo ungota irari modo aingere avo be hotembevujo. Eto ungoembo heriso amo kiari embopo eto dondaembopo eto embo pepeni ta meniundi etoungo isapamanemanera. 27 te God na endata kiari embopo te sovera embopo te avome kiora kiae embopo ivo ambu embopote avo siriketo ere uhua. 28 Amo enda ta

Page 194: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 Corinthians 1:29 191 1 Corinthians 3:9donda, enda embomeni na kogue sapura keeora avo God na umbuto jigama asi uje ereua, amo enda ta embo pepeni na be ambuara ari ainge amo ere ua. 29 Avoeto endaembo tapa na God ta titi ta heteto, “Na, na”ijie dago embo pepenira ke ainge avo ariirae be ra. 30 te God na ungo umbuto IesuKeriso ta jo ta iketei miteve ungota kiarite javotoho ari te otohu ari te ari sapuraombari te amo amina ere ua. 31 Avoeto keeinge kajari mitia, “Eto ungo jakeka asi etokito amo Bada vahai avo jakeka evujo.”

2Iesu Keriso i oreka ta teo ambuna amita ke

1 Eto nau namei kamei, eto na pambutoGod ta ke ungota degi hande uena amoembo ta hotembari ke avo ae eto embo emoke embo na eria ainge ara na ke ae 2 Ratena ungote mitie amo Iesu Keriso i orekata teo ambuna amita ke avo pere eteneingihava. 3Amo na ivo embo ke ijie ke amoae rate na embo teho avoeto oju te tapake amo etene ingihava 4 Eto ke hande ueonde katitana amo ungo na ingihe embo tahotembari javotohora ainge ijie sago kiovaae rate Ahihi Otohu ta sovera na ke amoene kogava. 5 Amo embo ta hotembari avotumota ava ae rate God ta sovera avo anokito tumota ava ijiena.

God ta Ahihi Otohu ta kiari6 Eto na God ta pure ari embo ototohu

pepeni amita degi ke hande eona amo kiarike peni be avo eona amo enda ta embopepeni ta kiari amo enda ta irae aisujaavoeto amina 7 ae rate God ta ke peniondikari avo enana ta degi hande eona etoGod na enda ae kiti ta amo ungotenanenake avo ingiho God ta usasa ta torara God nasirikena. 8 Eto ke avo enda ta titi jigirikariembopo na ingito ingaesira ea te ke avoingaetera amo Bada usasa te amo mane ioreka ta taetera 9Ke ainge amo einge kajarimitia, “Eto God na God osari embomenita degi ari do asi sirikena amo titi na kiaeeto onde na ingae eto embo ta siro nahotembeto tambae,” 10 Ke ainge avo mitiate eha oroho emo God ta Ahihi Otohu naeha oroho harikitoi ere kogora. Eto AhihiOtohu amina jombure ue amo God ta kehotembari peni ondikari amo ere kogua11 Eto ari amo erevira, embo ta hotembarijo ta amo embo nei na kiae rate ahihi amita

eonga na tohota hotembari jo ta amo erekogua ainge nombo embo na kiae rate Godta Ahihi na God ta hotembari jo ta amo erekogua 12Eto embo ta ahihi avo ikae rateGodta Ahihi avo ungotenau jo ta iketei toretomitie God na ungotenau hande ikena amoamina harikeoi kiora. 13 Avoeto ke handeeora amo enda embo ta kiarimanera te Godta Ahihi Otohu na Utu ta ke avo embo ta jota ijioi ingihe embo ta degi ke hande eora.14 Eto God ta Ahihi embo ta jo ta irae emboamina God ta ke avo ingito sokova ke ijieganini euja amo Utu i ta ari avoeto emboamo ingari inono ae ra. 15 Eto embo AhihiOtohu umbari embo amina ari tapa amoingihe inono ta sirikeuja te embo AhihiOtohu umbae embo amina embo nei ta keingeuja amo ari haiteko mane avoeto tuhaeto iriuja 16amita ke amoeinge kajarimitia,“Eto emboamunaBada ta siro ta hotembariavo kiae avoeto Badamane ate poekaetija,”ke ainge kajari mitia rate ungotenamo amoKeriso ta hotembari amo ungotenau jo tamitia.

3God ta pure ari embomeni

1 Eto nau namei kamei, na ungota degipahana amo ungo God ta Ahihi umbariembopo ta degi God ta ke ngangahia avoaetena te ungo God ta kiari na pajirae rateKeriso ta degi meni isasaraho na arako ovekito toa. 2 Eto ungo indari be avo indariinono ae kito emi mu pere ikeo indava teeha oroho emo ainge nombo indari be avoindari inono ae 3enda ta ujeje ta ere pahovaamo ungota degi boru jumbari isapamanebe mitia avoeto erena. 4 Eto ungo na‘Na Paul ta ambotani,’ eto ‘Na Apollos taambotani,’ ke ainge ereva amo enda embota ari avo ere ova. 5 Eto Apollos amunure?Eto Paul Amunure? Embo amo teho Badata pure embo amita ke avo kaiha ururoroungo na ingova siriketo ikena 6 Eto na Paulna i be urari embo eto Apollos amo i ureaaita umo overekena te God na eoi i amopajiuja 7 Eto i be urari embo amo tehoraeto umo overekari embo amo tehora teGod na vahai au i amo pajiresuja. 8 Etobe urari embo te umo overekari embo teamohotembari vahai na pure ere umapureta mine amo God na ikau umbasora 9 Etodago God ga tapa hevuketo pure amita avoere ora avoeto ungo amo dagota puremane

Page 195: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 Corinthians 3:10 192 1 Corinthians 4:14rate God ta pure ra. Eto ungo amo God tabande avoeto God na ere gerikitia. 10 EtoGod na nau degi ta kiari javotoho ikenaavoeto bande ta tutuvi hurukeo embo neinei na tutuvi aita bande gerikitera avobe kogue gerikara uje ereona. 11 Amitabe amo God na tutuvi ikena amo tutuvinei irae rate Iesu Keriso vahai na hetetomitia. 12 Avoeto embo amuna tutuvi ai tabande gerikasi uje aisuja amo ‘gold’ retemo‘silver’ rete atara rete, i rete, sasaha rete,‘rice’ popo rete donda deina gerikasuja13 amo Bada ta iji puvuresuja amo sapurarete javotoho re amo iji amikote kesuja amosapura retemo javotohore amo i beverena au kesuja, 14 amo evekae iresuja emboamina amita pure ta mine amo umbasuja15 te embo bande sapura gerikasuja amoevekau irae au teho iresuja, eto embo amo iperi na joeketo evikitirou God na orekasujate embo amo ando pupuho te iresuja.

16 Eto God ta bande Otohu amo ungorate God ta Ahihi Otohu amo ungota degi tairiuja te ungo kiaerete? 17Eto embo na Godta bande Otohu avo teto aimbasuja emboamo God na tau irae aisuja. Eto God tabande amo Otohu ra eto ungo amo bandeOtohu ra. 18 Eto umo eonga jandireketono degi ta ke sokova aojo. Eto umo kiariembo ke erea te kiae embo sira eto Godta degi kiari umbaetea. 19 Amita be amoGod na enda embo tapa amita kiari avokogue enana ta ke avo huti ke eria amita keamo einge kajari mitia, “God na eoi endata kiari embopo ta ke amo bage ta tarakoeuja.” ainge 20eto kenei amo, “Godna endaembopo ta kiari avo kogue kiari bemane keeuja,” 21 avoeto ungo embo ambo ambo ariembopo na kogue na na avojo 22 Eto amitabe amo Paul rete Apollos rete Cephas reteenda donda rete vasiri te amburari te arimatu rete eha puvuroute tapa amo ungotapure ari donda ra 23Eto ungo amo Keriso tatoho eto Keriso amo God ta tohora.

4Iesu Keriso ta Apostero

1 Eto embona dago apostel ke asora amoKeriso ta pure ari embopo ke asora te Godta ke matu ondikari avo simba ue handeare ikena. 2 Eto peni be amo dago kesimba ari embopo na Bada ta ke agi ue pureasora te 3Ungo rete eto pehumba embopo

rete amite aingeto ari nau avo kogue naganoka aisova amona ke bemane asona etoari amite namote tapa ari nau avo kogueganoka mane eona. 4 Rate nau jo na naeonga pehumbamane eona te na pehumbaembo rete pehumba embo mane re amoBada na eonga pehumba euja. 5 Avoetopure embo javotoho rete sapura re avoungo na mane evivi javivi aisova te Badana puvuto aisuja avo simba evujo. Eto Badana ke tapa mume ta ondikari avo harikitieembo ta hotembari jo ta avo au araha takesora amo iji amikote embo ta ari avo Godna kito jakeka aisuja.

6 Eto nau namei kamei, namote Apolloste ta javota ke ereva avoembo ere kait-ena te ungona “na na” ijie Bada ta ke tahamota ungota hotembari ke ga kajue ereova amo sapura be avoeto ungo na be kiovake erevi ere kaitena, amo ungona embonei peni embo nei isapa ke ereva avoetotaekitie ere kaitena 7 te ungo amuna embopepeni avo ke etei? Eto ungota degi tado mitia amo ungo eonga etevete? aingeae rate God ta ari avo eto ungota degiiketija avoeto ungo eonga, “Na, na” ijieavojo. 8 Eto ungona kiari umbeve inonoetei dago toto Utu ta toreto ‘kings’ ereovete? Eto ungo ke be aeteva amo nangotetapa ‘kings’ aetera avo nau jo tapa na ujeere ona, 9 te na ere kogona amo God naetei embomeni kiti pahore dago apostelavo embomeni sasari asora embopo amigaambota ere pahora. Eto dago pahore Utu teenda te ta iriora embomeni te tapa aminadago kogue mitera. 10 Eto ungo na Kerisota kiari tapa amo umbeve irae etei dagoavo kiae embopo ke erevete? Eto ungoembo pepeni sovera umbari embopo ke ijiedago sovera umbae embopo ke erevete?11Eto ungo be kivujo, dago apostels na umobeuje te indari beuje te bo perarari asuketoembo ta degi memenga te osaga te umbutohari tumbuto mitovora 12 Eto dago ingenidagota na pure ngahia ere ora te embo naurumbitore mine avo javotoho ari embo tadegi ere ikitera amo memenga osaga iki-tore jamo eto koguemitera. 13Eto embo nadagota javo uore sapura uoi amo osa ari take avo mine eora, eto ari ainge amo eora teitikarita eto puvuto eha emo embota sirivokandue sasapura amo dagora. 14 Eto nau

Page 196: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 Corinthians 4:15 193 1 Corinthians 6:3osa ari meniundi, na ke erevi ere kaitenaamo ungo na me kiova kajae rate kivujo15 Keriso ta ke ate poekari embopo amo1,000 ainge ungota degi mitera te Kerisota duru ungota degi hande uena te ungotamamamane nei irae na vahai amo ungotamama ra. 16Avoeto nau ate kitira avo ungoambo ambo evujo 17 Eto ungo be kiova naosa ari meni Timothy amo Bada tumotaari meni avo ikano ungota degi pambutona Iesu Keriso ta jo ta mitie irari nau doainge ere ona avo pambuto au ingivujo, etoke vahai aravo enda tapa ekalesia ta degihande eona. 18 Eto na ungota degi pambaeiji koso mitene ungo embo nei nei na embopepeni ke ijie, “Na, na” ereva 19 te Badana uje au kito ungota degi sausau pambutoungo siro embopo ta ke sokova avo ingitoavo ungota degi sovera miteite iraere avobe kesona 20 Eto God ta titi jigari aita amoke pere mane rate sovera te tapa mitia,21Avoeto ungo eonga ungota jo sirikevujo,na ituha jigito pambuto ungota degi hanakiari ikanote mo teho osa ari te tunga jamoari te na pambano?

5Eto Da Corinth ekalesia ta degi ari sapura

vahai mitiaetija1 Eto embo na ijiore ingiona amo un-

gota degi ta ari sapura vahai mitia amoGod kiae embomeni na ari sapura aingeamo mane aetera te ungo na ere ova amoembo vahai na mamo ta ae jimbuto mitia.2Eto ungo ari ainge avo kito osaga kiaetevate ungona dago javotohora ke ainge ijiemiteva te ungo do eto embo amo kurum-bavo pambaja ae totove mitei? 3 Eto hamonau amo hoi ta mitia te ahihi nau avoungote mitia avoeto pehumba eto emboamo kurumbetene matu pambija. 4Avoetoungo Bada ta javota torukitirovo ahihi nauamo ungota degi iresuja avoeto Bada Iesuta sovera na embo avo kurumbavo 5 Satanta ingeni ta pambau amita hamo ta ujejetapa avo tau irae au amita ahihi avo irirouGod na Bada ta iji te oreketo umbasuja.

6 Eto ari sapura erevi ungota degi mi-tia te ungona dago javotohora ijie taekaemiteva amo sapura bera eto ‘bread’ pa-jirari sivo isapa ikeore pajito peni vahaieuja aingeko ari sapura emina pajito peni

vahai be aisuja 7 Avoeto Judea embonajarukari pondo ta ‘bread’ ta pajirari sivoikae teho indiora ainge nombo ungona arisapura erevi be tovujo irae ai. Eto un-gotenau jarukari ta pondo indesora amitao ‘lamb’ amo Keriso avo matu tetere am-bija. 8 Avoeto ungotena pondo indesorate ‘bread’ matu pajirari sivo ikeora avo arisasapura te tumote toto ‘bread’ sivo ikaeavo tunga javotoho na jo jamo jamo ari teke be te na indie iresora

9 Eto na ahari matu kajea aita, amoungona tiha paiha embomeni ga umorokamoro eova avo kajea. 10 Rate God kiaeembomeni na tiha paiha ue hamo ta ujejesasapura ue pegene ue god ingeni na oveeto tumotepain ari embopo avo ungo natoava ke ae ra te ungote enanate endavahaita miteva avoeto ungona enana totopambari inono ae ra 11 te ke kajea amoembo amuna, “Na Keriso ta toho,” ke aingeaisuja te embo amina tiha paiha rete ujesasapura rete god ingeni na ari avo tu-motepain eoite embo ta javo ari sapurarete umo indito titivi ari rete pegene arirete embo aingeko avo be tovujo irae ai,eto embo aingeko amiga mane arumbetoindari indesova. 12-13 Eto ekalesia ae em-bomeni araha ta mitera amita ari amo namane sirikeona te God na vahai sirikeuja teungotena ekalesia embomeni tapa vahaitamitera amo ungotena oenga ari ungote-nau avo sirikara einge kajari mitia, amo,“Ungota torukari ta embo sapura mitiroukito avo kurumbevu joru pambai,” ke aingemitia avoeto evujo.

6Ganoka mine ara ari

1 Eto ungo tapa amo Keriso ta embomenirate ungota namei vahai amita degi pe-humba ere ova te ungo na God kiae em-bomeni na koto ta sirikara ere harikitevate do avoembo ungota ekalesia embomenina ganoka ara enana ta degi pambuto aere? 2 Eto ungo enda embomeni tapa ta ariavo sirikari ijite amo ungotena Keriso tatoho amina God kiae embomeni ta ari avosiriketo pehumba aisora amo ungo kiae ueere ovete? Eto enda tapa ta ari amo ungonasirikasova te ungota jota ari, hotembari,puvuja amo ungo eonga mane sirikavote?3 Eto anera te tapa amo ungotenanena

Page 197: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 Corinthians 6:4 194 1 Corinthians 7:11sirikasora avoeto enda ta ari amo ungotenaoenga sirikasora amo tehora 4 Eto ke erenaemo ungota degi ari do puvurou kito amopambuto embo teho ungote mitia amitadegi avo, amina sirikaetija amo tehora.5 Eto ke erena amo ungona me kiova erena,eto ungo Iesu ta embomeni amita degiosaga puvurou kito amo ungota kiari embovahai amina sirikau tunga javotoho aisova,embo amo iraerete? 6Eto ungo embo vahaina namei ta degi pehumba ere ova amoGodkiae embomeni ta titi ta ere ova. 7 te ungotanamei na ke sokova ijie ungota degi sapuraururou amo kito hotembeto toaeteva teungona namei ta degi pehumba ue koto taumbuto ere pahova 8 Avo pere mane rateungote tapa sapura ue namei ta degi kesokova na ereva.

9Eto ungo ke emomatu ingari eto kiariraamo ari sasapura embomeni na God tausasa ta toreto hotari mane umbasora amoembo ga oine sasapura ari te tiha pahianeite neite ari embomeni te god ingenina ove eto tumotepain ari embomeni te10pegene embomeni te donda umbasi ujejepeni vahai be embomeni te jai indito dip-ipi embomeni te embo nei ta javo ari sa-pura ari embomeni te ke sokova ijie dondaumbari embomeni te eto ari aingeko em-bomeni amina God ta usasa ta mane bemane toreto hotari umbasora. 11 Eto ariaingeko amo ungona ere uaeteva te BadaIesu Keriso ta javo ta God ta Ahihi Otohu naegenu embo jajavotoho eto Otohu ere ova.

Ungota hamo te bisi te na God otohu evujo12 Eto ungona, “Dago ari tapa neite neite

aisora amo God na taekaera,” ke aingeereveija amo ke be rate ari neite neiteaisova te nei nei amita he ta nei do javotohomanepuvuresuja. Eto ke be amona ari tapaavo aisona te nau hamo na na titi jigesujaavo na uje aera. 13 Eto indari amo otiavoembo ikarira te iji puvuresuja iji te amodonda heriso amo God na au iraesuja. Etoungotenau hamo amo tiha paiha ara ikaerate Bada ta toho aja ikena amo ungotenaujo aita iresi uje ere ua. 14 Eto God na BadaIesu jiginu vasiri te erena ainge nomboungotena amita sovera na jigou vasiri teerasora. 15 Eto hamo ungotenau amo Iesuta hamo vahaira te ungo kiae ue ere ovete?Eto Iesu ta hamo avo embo na tiha pamone

ga kaju aisuja amo tehorete? Tehomanera,16 te embo amuna tiha pamone ga kajuaisuja amo amite tapa vahai aisuja amita keamo einge kajari mitia, “Eto enana herisorate bisi vahai aisora,” 17 te embo amunaBada ga kaju aisuja amo amiga ahihi vahaiaisuja. 18 Avoeto oine sasapura te tiha teavo kito oju toto pambuvujo. Eto ari sas-apura neite neite amo embo ta hamo arahata rate nei oine sasapura te tiha te amohamo te bisi te na eoi sapura eora. 19 EtoGod na no degi ta Ahihi Otohu hande ikenaamo no hamo jota iriuja amo amita bandeotohura te ungo kiae rete? Eto ungotahamo amoungota tohomane 20rate Godnaombuto umbuna avoeto God ta toho avoetoungota hamona God otohu evujo.

7Jimbari ta ke

1 Eto ungona ahari ta kaeto eto ingarike eteva amita ke be amo erevira, etoembo na pamone jimbae iresuja amo javo-toho 2 rate enda ta tiha paiha isapamanebe mitia avoeto embo vahai na pamonejimbasuja eto pamone na embo jimbasujaamo javotoho be ra. 3 Eto ivuna amitahamo ae ta degi ikasuja eto ae na amitahamo ivu ta degi ikasuja 4 Eto ae na amitahamo avo amita toho ke ijie mane orasujaeto ivu na hamo amita avo amita ke ijiemane orasuja te ae ta degi ikasuja 5 Etopari asi uje eto amo ungo heriso jo vahaieto iji isapa ajirekasora amo javotohora teSatan na ungota jo suruha kito engekasujaavoeto ungo egerembeto jo vahai evujo.6 Eto ke emo ungona ava ae rate aingeaetevete avoeto erena. 7 Eto embo tapa naari nanena eona ainge ara uje ereona teembo nei nei na amo God ta degi handeoenga ara umbuora. 8 Eto singa te kakarate jijimbukae amite pamone dodoru amitadegi ke erevi erena eto na aingeko jimbaeiresora amo tehora 9Eto jimbari ta uje penivahai eto kito jimbasora amo tehora etoke amita be amo jimbari ta hotembari amojo ta kuru kuru eto avuei avo eto manetoasora te jimbasora. 10Eto jimbuto miteraamita ke asona amo ke naumane rate Badata ke avo asona ingivujo. Eto pamone naivu mane toasuja 11 te toasuja amo emboeha mane jimbasuja te javotoho be amoehako egerembeto ivu ga jo vahai eto peka

Page 198: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 Corinthians 7:12 195 1 Corinthians 7:40umbuto iresuja. Eto nei amo ivu na aemane toau pambasuja.

12 Eto ke nei amo Bada ta ke mane rateke nau avo asona ingivujo. Eto ungotanamei ekalesia embo vahai amita ae amoGod tumota ae rate ivuga iresi uje aisujaamo ivuna mane toau pambasuja. 13 Etoainge nombo ekalesia pamone vahai amitaivu amo God tumota ae rate aega iresiuje aisuja amo aena mane toau pambasuja14 te ae na God tumota ere ua avoeto Godna ae te ivu te tapa otohu ke aisuja etoivuna God tumota ere ua avoeto ae amoGod tumota ae rate God na ivu pere manerate ivu te ae te tapa otohu ere ua. Etoari ainge ae amo ungota meniundi amotongopa te mane irae aetera, te enana tetapa otohu ra. 15 Eto embo pamone Godkiae amina ivu rete ae na God tumota eoraavoeto toto pambasi uje aisuja amo God take pepeni amina enana pundurae avoetototo pambasora amita be amo embomenina jo ta osa ue peka ta irora God na jageeto umbuna. 16 Eto ivuna ae orekaute, aena ivu orekaute avo sausau mane toasovate God ta uje avo be kivujo.

Ungota irari ta hajire17 Eto Bada na ungota irari ta hajire

avo hande eto umbuto irova ikena avoumbuto ambo ambo ue irivujo, eto keerena emo ekalesia tapa ta degi handeeona 18 Eto God na jage eto umbuna iji teembomeni hamo kakamba ari embomeniamina mane ondikasora te teho iresoraeto embo hamo kakamba ae hamo amomane hamo kakamba aisora 19 amita beamo hamo kakamba ari amo tehorate Godta ke pepeni agi aisora avo peni bera 20 Etoungo God na jage eto umbuna iji te amoungota ari aita irivujo.

21 Eto umo embo nei ta pure embo kitomane osaga umbasoa te no titi jigari naaravora au ingito araha ta pambujo 22 Etoembo ta pure ari embo amo Bada na jage aupuvurosuja amo Bada ta titi ta pundurariembo mane aisuja, eto embo nei ta titi ji-gari embo amo embo ta titi ta embo domborate Bada na jage au puvuto Bada ta pureari embo aisuja 23 Eto ungo tapa amo Badana ombuto umbuna avoeto ungo embo neita toho ke avojo. 24 Eto nau namei kamei,ungotena God na jage eto umbari iji te amoari amo do aingere aita iresora.

Singa te kakara te ta ke25 Eto kakara na do asora amo Bada na na

ae ingae rate Bada ta jo ari na na hondateeuja avo nau hotembari avo ano ingesova.26Eto iji ungotenau te emo iji ngahia be pu-vija avoeto ungo jimbae iresova amo tehora27 te umomatu jimbari kito amomane toa-soa eto jimbae amo mane jimbasi jombureasoa. 28 Rate ungo kivujo, ungo singa retekakara rete ungo jimbasova amita sapurado irae rate jimbutomitie osaga neite neitekesova avoeto erena.

29 Eto nau namei kamei, na ke erenaamo osaga kiari iji ngahia be puvuto erehua avoeto ungo akate rate sove sove etoirivujo. 30 Eto ungo si ereva avo toto osagaambu sira eto irivujo. Eto ungo tungajavotoho te miteva avo tunga osaga iji avohotembitie irivujo. Eto ungo donda omb-uto umbari embopo avo donda ambu embojindeto irivujo. 31Eto ungo enda embomeniga pure ereova avo enana ta ari avo kitoando avojo. Eto ke erena amo enda taari irae ere ua avoeto erena. 32 Eto ungohotembari neite neite hotembeova uje aeere ona. Eto embo akate ae amo Bada ta ujeavo pere ere ua 33 te embo ae te amo endata ari ae ta uje te Bada ta uje te avo ere ua.34 Amo hotembari heriso avo pere ere ua.Eto kakara amo hamo te ahihi te tapa naBada ta pure avo pere ere ua te pamone ivute amo enda ta ari naingeto au ivu tungajavotoho aisuja avo pere euja. 35 Eto keerena emo ungota degi bouka ikasi ue ke aerate ari javotoho puvuroja erena, amo arineite neite na ungo mane peika tika eujaBada ta uje pere avo ue ihari kambari irovaerena.

36 Eto ke nei amo singa ta kerari kakaraiji koso mitima hamo te bisi te amita ujeamo jimbari uje aisuja amo jimbasuja amoari sapura iraera 37 te singa amita hamo taujeje toari inono kito amo hotembeto totomane jimbasuja te teho iresuja ari aingeamo javotoho be ere ua. 38Avoeto ke erenaemo jimbasuja amo javotoho eto jimbaeteho iresuja amo javotoho bera.

39 Eto ivu vasirite irirou amita ae amo kepeni na pundurari avoeto ivumane toasujate ivu amburou embo eha jimbasi uje aisujaamo tehorate embo God kiae embo amigamane jimbasuja te embo God tumota ariembo amiga jimbasuja 40 te hotembari nau

Page 199: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 Corinthians 8:1 196 1 Corinthians 9:13amo God ta Ahihi Otohu na eoi ingionaamo pamone amina jimbae teho doru etoiresuja amo tunga javotoho te iresuja.

8God sokova ingeni na ari amita degi pene

ikeora amita ke1 Eto god sokova amita degi indari ikeora

amo ungotenanena indorote mane indoroamita ke amo aisona te ungo ke erevikivujo, eto embo ta degi kiari te osa ariteiresuja amo javotoho rate osa ari irae kiaripere amo ‘Na, na,’ aisuja. 2Eto embo amina,“Na kiari embo ra,” ainge aisuja te ari tapaamo kiaera, 3 eto God osa aisuja embo amoGod na ere kogua. 4 Ke avo hotembitieindari god sokova amita degi ikeora amoindorotemane indoro avo ano ingivujo, etoembo na god ingeni na ove eto god ke eoraamo be ambura te God vahai avomitia 5Etoenda tapa embomeni enda ta god sokovajavo neite neite avo ‘Bada’ ke ijie jakekaeora, rate god aingeko Ututa eto enda tairaetera 6Amo God vahai donda tapa amitaMamo avo ungotena ne ke be aetera, etodonda tapa amita degi puvuna amo amitadegi iriora. Eto ungotenauBada IesuKerisovahai avo mitia eto donda tapa amo amitadegi puvuna avoeto ungotena amita degivasiri umbuora. 7 Eto ke erena emo emboneite neite na kiaera te enana na Godsokova avo matu hamo ari avoeto ekalesiata torari mitera amina indari god sokovaamita hande ikari avo indie enana ta jo tajopapa ue oju eora. 8 Eto indari amina aumane God ta degi huresora, avoeto indariavo indesora eto toasora amo sapura retejavotoho amomane puvuresuja. 9Eto ungoGod ta ke erevi umbuto sovera ari embopoindari sio indie mitirovo ungo ke be ingitokogo ae avoeto sovera irae embopo aminakito jopapa te tapa indie sapura ta beasoraavo ungo be kivujo. 10 Eto ke erena emoungo Keriso ta ke ingari embopo avoeto in-dari sio indiova avoeto ungota embo vahaina god sokova ta bande ta toreto nameikamei ga indari indirou embo eha jo su-ruha embo amo ari no avo kito “namotetapa indesona,” ainge eto indesuja amosapura ta beasuja amo ari no amina aubeasuja avoeto be kivujo. 11 Eto Keriso naumote no namei te tapa umbau amita tohoaja ambuna 12 rate no kiari amina ete no

namei sapura ere ua amo no namei peremane rate Keriso ta degi ari sapura ere oa.13Avoeto nau namei na kito sapura ta beujaamina do ajirekari avo mane indesona teajireketo mitima sari aisona.

9Paul na amita pure ta ke ena

1 Na embo amuna peikaera. Na Kerisota apostel ra eto na titi nau na ungotenauBada Iesu kia, eto na Bada ta pure eonaamita be amo ungona ere ova. 2 Eto embonei na na kiora amo apostel mane ke eorate ungo miteva amo nau pure ta hajire erekogova avoeto ungona na ere kogova amoapostel be ra. 3 Avoeto na pehumba ereora embopo ta degi ke mine erena amoungo avo kiora erena. 4 Eto na Bada tapure ue indari mane indesona ke aingeererete? 5 Eto Bada ta eambopo te Peter teenana ta airi umbuto pahue pure ere oraamo nango na ari ainge amo mane ara keererete? 6 Eto Barnabas te namote tapaapostel be eto pure eora te dagota ingenivasiri eto pure ta mine umbarote? 7 Etoke erena amo erevira, enda ta isoro embota koro pure nei irae rate gavana na ikeoiumbuora. Eto pure kovari embo na amitapure ta be avo umbuja eto o ‘cow’ simbaari embona ‘cow’ ta emi mu avo indiuja.8 Eto ke erena amo embo ta ke mane rateGod ta ke pepeni kajari aita mitia amitake avo erena 9 amo Moses na einge kajarimitia, “Eto o ‘cow’ na ‘wheat’ be haitojasitirou amo ‘cow’ ta pe mane tigosova tetovujo indie pure ai.” Eto ke be amo Godna o ‘cow’ rete embo re avo hotembitieenu? 10 Ke amo ungotena pure embopoavoembo ena, amo pure enda kovari embote be jukari embo te na enana ta pureamo indari pure amo eora. 11 Eto aingenombodagona ahihi ta pure ueungota degidonda be urarako eora te dagota pure tamine ombari asari amo mane umbarote?12 Eto embo nei nei na ungota degi pureue mine ere uhora amo ungo ke nei do aerate dago pure matu itikari embopo amomine umbarotemane umbaro? Rate Kerisota duru javotoho avo deina mane taekasujaavoeto mine umbari ta ke avo hotembetoae toto beuje te tapa mitiaetera. 13 Etotemple ta pure ari embopo na temple joai ta pure ue indari umbuto indiora eto

Page 200: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 Corinthians 9:14 197 1 Corinthians 10:13indari umbuto pene gaga ta iketo kateketoumbuto indiora amo ungo kiovete? 14 EtoGod ta ke hande ari embopo na pure aitaue donda umbara Bada na ke ena.

15 Eto namote tapa nau pure ta mineumbaetena avo toto mitovona amo ungotajo haperekau avo mane erena te embonanau degi ta donda nei do ikae asora amona tunga javotoho te mitima ambuto mineGod ta degi umbasona. 16 Eto na God tapure eona amouje nau na ae rate God ta ujeavo enu pure ereovona avoeto, “Na, na,”mane aisona. Eto Bada na nau degi ta hajireikeuja avoeto na pure mane toasona. 17 Etona uje nau na pure erevi aetena amo mineumbaetena te nanena pure erevi ana ena18 Avoeto nau pure ta mine amo deire avoano ingesova, amo erevira. Eto na Kerisota duru javotoho ungota degi hande eonaamo na mine mane umbuona te ungonahande mine vahai umbava eona avoetotunga javotoho ari nau degi ta puvuja.

Paul amo embo tapa ta pure embora19 Eto na embo amuta pure ari embo

mane rate ke hande ururono ingihe amboambo ara embo tapa ta pure embo eona.20 Eto Judea embomeni na ke ingihe amboambo ara namote tapa Judea embo etomitena te na enana ta ke pepeni na pun-durae rate enana pundurari embomeni nake be ingora namote tapa pundurari iriona.21 Eto enda nei embomeni Moses ta kepepeni kiae embopo amina Keriso ta durujavotoho ingihe ambo ambo ara namotetapa Moses ta ke pepeni ingae na enanaga irarako eona, eto God ta ke pepeni amona ingae na irarako mane eona eto Kerisota ke agi ue iriona. 22 Eto God tumota uesovera umbae embomeni amiga na mitiesovera umbae uena amo embo nei uhohona sovera umbara uena, eto embo ta aritapa neite neite ngangahia tapa avo umb-uto nei do hotembae enana ga mitie Godta ke hande uena. 23 Eto ari ainge eonaamita be amo embomeni na kito Kerisota duru javotoho avo uhuroro nanena arijajavotoho neite neite umbasi eona.

24 Eto embo isapamane tutuvasora teembo vahai amina nembeto siro kope um-basuja ainge nombo ungote tapa siro kopeumbasi hotembeto inono ta tutuvevujo25 Eto embo na oine asi ue teho manepambuora te kiti tutuveto sovera umbuto

ngahia eoi ando eto oine be ta pambuora.Eto enda ta siro kope sapura aisuja avoumbasi ue tutuveora te ungotena darohoirari ta siro kope avo umbasi ue pure eora26 Eto nanena teho ate kitira ue ae rate sirokope umbasi ue pure ngahia be na eona.27 Eto na embo nei ta ke hande ari emborate tutuvari ta simba ari embo ungotenauBada na na kito sovera inono ae avoetotoaute mane toau avoeto andota sovera ariumbasi tutuvari ngahia be na eona.

10Israel ta ohihi na sapura ea aingeko avojo

1 Eto Israel embomeni ta ohihi na Mosesambo ambo ue degi ojagatambuta pahuooje na ahurekenu pambuto eva ta puvuoeva eveketo kahetika eto degi enu pambua.2 Eto enana ainge ea amo Moses ta amb-otani ara oje te eva te na bapataito ena.3 Eto enana amo utu i ta indari te umote avo indie ere pahuaetera. 4 Eto enanapahuo utu ita atara peni amina ambo amboue pahunu atara aita umo puvuto bovunukito india, eto atara peni amo Keriso ra.5 Eto enana ari avo kito kiaesira uo Godna kito tumo eto enana ta hamo avo tetoenda ojagatambuta ihajara ena 6 Eto enanaari sasapura ta ere pahuaetera avoeto ariainge amo ena avoeto ungotena ne na ariavo kito mane ara ena. 7 Eto god sokovaingeni na eto jakeka ere ijiaetera aingenombo ungona avojo, ke amo einge kajarimitia, “Enana arumbeto indari indito eretogod sokova avo jakeka ijie ire ere tiviti-aetera,” 8 Eto tiha paiha ue oine sasapuraavojo. Eto enana ainge uo God na embotapa 23,000 ainge tenu ambuvujekea. 9 Etoungona Bada God mane undupa aisova teenanana God ta degi undupa eo God nao koso o ikenu beto embo kakambukenuambuvujekea. 10 Eto nei amo ungo evivijavivi avojo enana na evivi javivi uo Godna embo tari anera ikenu beto embo tenuambuvujekea. 11 Eto ari ainge enana tadegi puvuna amo ungotena iji tutumotairari embomeni na kito ari aingeko maneara kakajekea. 12 Embo amuna, “Na manebeasona te heteto iresona,” ainge aisujate embo amina beona umo eonga simbaaisuja. Avoeto ungo kogue irivujo. 13 Etoari sapura ta engekari do puvuresuja amonei mane rate embo tapa na kiora vahai ar-avora te God na umomane jeneambuaisuja

Page 201: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 Corinthians 10:14 198 1 Corinthians 11:9te no sovera kito teka etomane au sapura tagamo na no sovera nembasuja rate God nasapura toto pambari degi siriketo au kesoa.

God sokova ta pondo eora amita ke14 Aravorate nau namei kamei, god

sokova tapa avo be pe te tovujo. 15Eto ungokiari embopo hotembari embopo amo naere kogona te ke erevi erena ungo eongabe hotembeto kivujo 16 Eto javotoho ari taatungu umbuto God ta degi peketo indioraamo ungotena Iesu Keriso ta sasaga aminavahai eora, eto ‘bread’ umbuto periketoindiora amoKeriso ta hamo avo indie vahaieora. 17Eto ungotena embo isapamane rate‘bread’ vahai avo indie ungotena hamo va-hai eora. 18 Eto enana Israel embomeni taari avo be kivujo. Eto enanana pene gaga taindari iketo ehako umbuto indie pene gagata God amiga vahai ere ora. 19 Eto ke erenaamo ingeni na ove eto god ke eora amiteeto indari god sokova amita degi ikeoraamite tapa amo ke be manera 20 te Godkiae embomeni na indari amita degi ikeoraamo God be amita degi hande ikae rateahihi sasapura amita degi ikeora avoeto naungo ahihi sasapura amiga vahaita eovaere taekitona. 21 Amo ungona Bada taatungu ta indie ehako ahihi sasapura taatungu ta mane indesova eto Bada ta penegaga ta indie ehako ahihi sasapura ta gagata mane indesova. 22 Eto ungo na Bada tasovera avo nembari ke ijie Bada undupaereova ke ijie amo Bada ta atungu ta indiueSatan ta atungu ta indiue ainge ere ova amoundupa ta ari ra.

Eto embo na amita uje peremane hotemba-suja

23 Eto embo na ke einge eora amo, “na kepepeni na pundurae avoeto ari tapa asonaamo tehora” eto ke ainge amo ke be rateari nei nei amita degi amo ari javotohomane puvuresuja. 24Eto embo amina amitaari avo pere mane hotembasuja te nameita ari amite tapa hotembasuja. 25 Eto arinei amo einge evujo, ungo ‘market’ ta oumbasi pambuto kito amo mane eto ingarike asova te teho umbuvujo amita be amogod sokova ta hande matu ikari re te ungosegigi aisova. 26 Eto enda te enda ta dondatapa amo ungotenanena jigama ara Badana ikena. 27Eto embo nei God kiae na amitabande ta indova oru au pambuto amo ke

nei do mane hotembasova te teho indivujo28 Eto embo nei na kito segigi ue, “o amomatu god sokova ta hande ikari ra,” aingeau ingito amoharikasuja embo amita jo avoorekitie mane indesova. 29 Eto ungona in-desova amoungota jo ta osagamanekesovate embo amita jo avo orekitie mane indes-ova 30Rate ungona ke einge hotembiteveteova “na ke pepeni na pundurae embo ratedoeto na embo nei ta jo kito orekitie maneindono? Eto na indari heva nau ta umbutoGod peketo indionate do avoembo embona na pehumba aro?” ke ainge avo toto31 indie gagihe embo nei na ungo kogueGod osa ue jakeka ara evujo 32 Eto Judeaembo rete Greek emborete God ta ekalesiaembo vahai amina ari no avo kito sapura tabeasuja avoeto ungona simba evujo. 33 Etona ari nau amomeni isapa sira eto ururonoembo nei na ari nau avo kito God ke beijiroro God na kito oreketo umbaja eona.

111 Eto Keriso amo nau ate kitira avoeto

ambo ambo eona ainge nombo na ungotaate kitira avoeto na ambo ambo evujo.

Eto ekalesia pamone na siro pohuketo Badata bande ta torasora

2 Eto na ungo ate poekitone kogava avoinono ta ambo ambo eova avoeto na ungoosa ere ona te 3 na ke erevi amo ungo beingova uje ere ona amo Keriso amo embota siro avoeto amita kiti umbari embo ra.Eto pamone ta siro amo embo, eto Kerisota siro amo God. 4 Eto embo na God tadegi pari asi rete God ta ke hande asi ueamo siro pohuketo aisuja amo amita siroembo Keriso avo Otohu ae ue aisuja. 5 Etopamone na pari asi rete God ta ke handeasi ue amo siro pohukae teho aisuja amoamita siro embo avo otohu ae ue aisujaamo siro otiketo pomaki eoi arako ereua6 Eto pamone na siro pohukari uje ae aukito amo evujo siro otikau pomaki ai. Etopamone amo ari ainge eto me kiari uje aeau kito amo ejo amita siro avo pohukai.7 Eto embo amo God ta kiari vahai eto Godta sago kiari vahai aravora avoeto embo tasiro amomane pohukasuja te pamone amoembota tombu vahai eto sago kiari vahaiaravora. 8 Eto ke be amo God na embopamone ta tembure na ae rate pamone avoembo ta temburena ena. 9EtoGodna emboamopamone avoembo ae rate pamone amo

Page 202: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 Corinthians 11:10 199 1 Corinthians 12:5embo avoembo ena. 10 Avoeto ke erenaamo embo amo pamone ta titi jigari emboavoeto God ta anera na ari avo kiora pa-mone na siro pohukasuja. 11 Eto Bada tatiti ta embo eonga pamone eonga ara Godna ikae rate embote pamone te hondatemine ara, ara God na ikena, 12 Eto pamoneamo embota jota puvuna te pamone ta jotaembo puvuora. Eto embote pamone teamo God ta degi ta eto puvuora. 13 Etoungo eonga siriketo kivujo, pamone na siropohukari irae God ta degi pari aisuja amotehorete? 14-15 Eto ungotena ere kogoraamo God na pamone ta siro tu koso ikenaamo pamone ta siro pohukaja ikena avoetoungotenanena pamone ta siro koso vahaiavo kogue osa eora te embo ta siro tu kosovahai kiora amo me euja, avoeto ungo behotembevujo. 16 Eto ungo embomeni neinei na ke erevi eteketo kito uje ae asova tedago te eto God ta ekalesia te na dagota arierevi amo uje eora.

Bada ta pondo(Matthew 26:26-29, Mark 14:22-25, Luke

22:14-20)17 Eto ke nei ano ingivujo, ungota ari

nei vahai avo na kogue osa mane asona.18 Eto ungo ekalesia ta torukari ta amoari javotoho mane puvuja eto na ijiore in-giona amo ungo ekalesia ta torukari ta amokateketo eonga ira ue boru jumbuova keavo etere ingena amo na ere hotembitenaamo ke be ra. 19 Eto ungota embo neiuhoho amo degi javotoho ta pahora amoGod na kito osa ere ua amo ungo embo erekatikitova amina kiova ere ora. 20-21 Eto keerena amo Bada ta Pondo torukari ta amoembo nei na indari egimbeto umbuto indi-uja eto embo nei amo indari indae beuje naambuja eto embo nei amo umo indito titivieuja ari ainge amo Bada ta Pondo manera22 Eto ungo beuje ururou indari te umo teindesova ungota bande amo iraerete? Etoungona God ta ekalesia amo otohu maneraainge ijie donda ambu embopo na kioraari amo ere ovete? Eto ungota ari avonanena kito jakeka ana ere ovete? Naainge mane aisona te 23 na Bada ta degiumbuto ungota degi ate poekitana ke amoerevira. Embo Judas na Bada Iesu isoroembo na umbara harikena amita mumeamina 24 Bada Iesu na ‘bread’ umbuto Godpeketo ingeketo ambotani ta ikitie ke einge

ena, “Hamo nau erevi umbuto indavu, amoungoembo ere ikitena, ungo erevi ue nahotembu hotembu evujo,” ainge enu indioirae enu 25 Iesu na atungu umbuto enanata degi ikitie ke einge ena, “Atungu emoke ikari eha ta orosa erevi umbuto indiena hotembu hotembu evujo,” ke ainge amoBada na ena 26 Avoeto eha oroho eto pam-buto Bada ehako puvuresuja iji amita jotaamo ‘bread’ te atungu te avo indie ungonaBada ta amburari avo hotembu hotembuue ke be ereva. 27 Eto embo amuna amitajo sirikae rate Bada ta ‘bread’ te atungu tesio indesuja amo Bada ta hamo te orosate amita degi urumbarako ere ua. 28 Etoembo amuna ‘bread’ te atungu te avo indesiue amo amita jo avo siriketo indesuja te29 Embo amuna Bada ta hamo te orosate avo hotembae ue sio umbuto indesujaamo God ta pehumba embo amita hamo tapuvuresuja. 30Avoeto ungota degi embo taambure neite neite eto sovera ambu em-bopo eto embo nei ambuvujekeora. 31 Etoungotenau ari sirikaetera amo God ta hanakiari ungotenanena mane kiaetera. 32 EtoBada na ungotenau ari sapura ta hajireosaga iji isapa ikeoi kiora amo enda em-bomeni na hana kiari peni vahai kesoraavoeto tiumbeto pambara hana kiari isapaikeoi kiora.

33 Avoeto nau namei kamei ungo Bada tapondo indesi vahaita eto ungo eonga oharemamare evujo. 34 Eto God na pehumbaaisuja avo hotembeto embo amuna beujeururou kito amo amita bande ta indesuja.Eto ke nei nei amo na ungota degi pambutoano ingesova.

12Ahihi Otohu na sovera ari hande ikeuja

1 Eto nau namei kamei, eto hande neiteneite Ahihi Otohu na ikeuja amita ke be avoungo na be kiova uje ere ona. 2 Eto ungoGod kiae irari iji te amo ungona god sokovaingeni na ove ari avo ke be ijie amita am-bota ere pahuaeteva 3Avoeto ungo kogovaamo embo amuna Iesu ta javo urumbasujaamo God ta Ahihi ta ke ingae embora etoembo na, “Iesu amo Bada God,” ke tehomane aisuja te God ta Ahihi Otohu na ijirouingihe aisuja. 4Eto God ta Ahihi Otohu amovahai amina sovera ari neite neite handeikerekeuja 5 Eto Bada ta ke agi ue pure

Page 203: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 Corinthians 12:6 200 1 Corinthians 13:2neite neite eora te Bada amo vahai 6 rateGod vahai amina embomeni ta jo ta pureuoi hajire eonga eonga kiora. 7 Eto AhihiOtohu na embo vahai vahai amita jota pureeuja amo embo vahai vahai avoembo aerate embo tapa avoembo euja 8 Amita ariamo erevira, Ahihi Otohu na embo vahai tasovera ari ikeoi umbuto God ta ke harikeoikiora eto embo nei amita degi sovera ariikeoi embomeni ate poekeuja 9 eto embonei amita sovera ari ikeoi God tumota eujaeto embo nei ta sovera ari ikeoi umbutoembo kondeuja 10 eto embo nei ta soveraari ikeoi umbuto ari tikambari neite neiteuoi embomeni na kogue kore eora eto neiamo onde kateuja eto nei amina soveraari ikeoi umbuto ahihi berete sokova reamo harikeoi embomeni na kiora eto embonei amo enda nei embomeni ta ke na kehande eoi ingiora eto embo nei na enda neiembomeni ta ke ingito jandireketo handeeoi ingiora. 11 Eto sovera ari tapa er-ena erevi amo Ahihi Otohu vahai aminasiriketo embo vahai vahai amita degi amitauje na hande ikeuja.

Ando ta timu hatirari ke12 Eto ungotena embo ta ando amo hatu

singi neite neite amina ari rate ando amovahaira. Eto ainge nombo ungotena emboisapamane amo Keriso ta ando vahai amoerevira. 13 Ungotena Judea rete enda neirete ke agi ari embo rete ke ikari embo retetapa amo Ahihi vahai amina bapataito eteiKeriso ta jo ta toreto Ahihi Otohu vahaiumbuto ando vahai ere ora. 14 Eto ando tahatu singi vahai avo peni ke mane aisoraamo erevira 15 Eto utu na ke einge maneeuja, “Na ingeni mane avoeto na ando tahatu singi manera,” eto ke ainge ijie andototo eonga mane pambasuja 16 eto ondena, “Na titi mane avoeto na ando ta hatusingi manera,” ainge aisuja te eonga irariinono aera. 17 Eto no ando amo titi vahaiiresuja amina naingeto asavi ingo? Etono ando amo onde vahai iresuja avoetonaingeto donda ta mune, mune hembao?18Eto ando ta hatu singi amo God na enanata degi ta ikerekena avoeto pure ungotaavo euja. 19 Eto ingeni isapamane na andoaetija amo embo ta ando be mane aetija20 te ando vahai amo hatu singi hajire neiteneite amina ando vahai ari 21 Avoeto titina ingeni ta degi, “Na inono avoeto umototo pambu,” ke ainge mane aisuja eto

siro na utu ta degi, “Na inono avoeto umototo pambu,” ke ainge mane aisuja 22 Etonei amo ando ta donda ivo ambupu aminaando ta pure peni be euja 23-24 Eto andota me kiari donda amo otohu ke ijie bona ahurekeora eto ari ainge amina dondanei aingeko mane avoeto simba javotohoeora. Eto God na ando ta hatu singi vahaitasiriketo iketo hatu singi nei nei pepenimane avo simba javotoho ara ena. 25 Etoando ta hatu singi na jujune kemane aisorate tapa inono inono ke ijie hondate mineara ue iresora. 26 Eto donda vahai am-ina memenga kesuja amo hatu singi tapaamiga memenga kesora eto donda vahaiavo osa ue peni ke ijiroro amo donda neinei amina kito osa aisora. 27 Eto ungo amoKeriso ta ando eto ungo embo vahai vahaiamo ando ta hatu singi neite neite aingeko28 amina ekalesia ta pure neite neite ereovova. Kiti amo God na apostero siriketoumbuna eto amita engitita amo perovetaikena eto amita engitita amo ate poekariembopo umbuna eto nei amo ari tikambarita ari neite neite aisora amita pure ikenaeto nei amo embo kondara pure ikena etonei amo embohondate ari ta pure ikena etonei amo embo titi jigora pure ikena eto neiamita degi ke neite neite amita kiari ikena.29 Avoeto embo tapa amo apostero mane,peroveta mane, eto ate poekari embopomanera. Eto enana tapa na ari tikambarirete o kore ari ta ari neite neite maneeora 30Ambure embomane kondeora endanei ta ke na ke mane eora eto ke manejandirekeora.

Osa ari ta ke31 Rate Ahihi Otohu ta sovera ari dombo

be avo umbasi uje jo tapa na ikitie evujo.Eto ari vahai nombo be erevi ano ingivujo.

131 Eto na ke ake embo be eto enda ta

ke neite neite amite anera ta ke te nake hande ue embomeni osa ae etena amopunu teora eto i kevi ta teora eto asavi pereeuja aingeko aetena. 2 Eto na onde katarita sovera Ahihi Otohu ta degi umbaetenaamo ke araha tambuta eto ma ta ondikarite tapa embota degi onde kataetena etoGod tumota peni vahai ue tiri ta degi keamo degi nei ta kikiseto pambaetija te naudegita embo osa ari irae amo ari tapa ainge

Page 204: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 Corinthians 13:3 201 1 Corinthians 14:13amo be ambu huti pere aetena. 3 Etonau donda tapa umbuto vahai vahai dondaambu embo ta degi hande ikitie nau hamote tapa i ta ikano evekaja ikaetena te naudegita osa ari embota degi ae amo nau de-gita ari javotoho nei do mane puvuraetija.4Eto osa ari embo be amita ari amo eingera,iji koso embo simba euja, embo kito jo euja,embo nei ta donda kogue tumo mane euja,“Na, na,” ijie sarika mane euja, biso orongamane euja. 5 Namei otohu ae ke samunamane euja, umo eonga mane hotembeuja,tumo sisire sausau mane euja, embo neita ari sasapura mane hotembeuja, 6 Embonei ta ari sapura kito tunga javotoho maneeuja te ari javotoho be mo davore kito osaeuja. 7 Eto osa ari embo na embo orikitietumota ue ari javotoho ambota puvuresujake ainge ijiemane touja te ngahia eto iriuja.8 Eto osa ari amo eho mane irae aisuja tedaroho iresuja. Eto embo ta onde katarike amo mitia rate irae aisi ere ua, eto keneite neite kiari amo irae aisi ere ua, etoembo ta kiari isapamane amite tapa iraeaisi ere ua. 9Amita be amo ungotenau kiarite onde katari te Ahihi Otohu ta degi um-buora te amo aemana umbae rate ambota10 iji be avo inono ta puvuresuja kito amoungotenane ke avo aemana kesora amoeingera. 11 Eto na meni isapa irari ijite nauke te tunga te hotembari te amomeni isapata ari avo uena te na pajito embo etenaamo meni isapa ta ari amo matu egikarira12 Eto ambota do puvuresuja amo umo jota aririvo kiarako ere ora te ambota iji bepuvuresuja amo ungote tombu mine kiaaisora. Eto na eha emo ke aemana kiae ra teambota iji be puvuresuja amo God na naujo ta do tapa ere kogua ainge nombo kiarinau amo inono au tapa aemana kiae ra teambota iji be puvuresuja amo God na naujo ta do tapa ere kogua ainge nombo kiarinau amo inono au tapa aemana kesona.

13 Eto ari tapa nei heriso nei vahai amoeho mane irae aisora te iresora, amo tu-mota ari te ambota ari javotoho do pu-vuroja simba ari te osa ari te amo ehomaneirae aisora. Eto donda nei heriso nei vahairate nombo be amo osa arira.

14Ahihi Otohu na hande ikeuja amita ke

1 Eto donda tapa amita hamo ta amoembo osa ari avo aisi uje ue Ahihi Otohuta sovera ari neite neite hande ikeuja avoumbasi uje evujo. Eto nombo be amosovera ari umbuto God ta ke na embomenionde katasi uje evujo. 2Eto ivivi ta ke hajireAhihi Otohu na embo ta degi hande ikeujaavo embo na umbuto ke aisuja te ke aingeamo embo ta degi ae rate God ta degi aisuja,amita be amo embo amuna ingae rate Godna vahai ingiuja. Eto ke ainge amo AhihiOtohu ta sovera na ahihi ta ke ondikariavo eora. 3 Rate embo na God ta ke naembo onde katasuja amo embo na arahataingito sovera ari umbuto tunga javotohoue iresuja. 4 Eto embo na Ahihi Otohu tahondate ari na ivivi nei na ke euja amoumoeonga sovera ari umbuja, eto onde katasujaembo amina ekalesia tapa ta degi sovera ariikeuja. 5 Eto ungo tapa ivivi ta ke hajirenei Ahihi Otohu ta degi umbava uje ereona te nombo be amo embo onde katevujo.Eto ivivi nei na asoa amo isapa rate ondekatari ke asoa amo peni be avoeto ke aita amo ekalesia na sovera umbari haitera.Eto ivivi nei na ke aisuja embo amina keavo jandireketo au embomeni ingito soveraari umbasora. 6 Eto nau namei kameiungo ke erevi be hotembevujo. Eto naAhihi Otohu ta degi ivivi ta ke nei umbariembo avoeto ungota degi pambuto kiarieha ae ingae eto ate poekae eto onde kataeavoeto ivivi ta ke nei na asona amo ungoke be mane ingosova avoeto ungota degiari javotoho mane puvuresuja. 7 Amo ere-vira, eto embo na isaumpuri kahue tunganeite neite eora te tunga vahai kambasoraamo ingari sapurara. 8 Eto embona huinjavotoho hukae aisuja amo embona ingitoisoro arote toaro avoetomanamana aisora.9 Eto ainge nombo ungota ke embo tapa naingari haiteko mane avo aisova amo pisaraainge embo ta ku ta pambasuja. 10 Etoenda embomeni ta ke neite neite mitiaamo enana tapa amita ke amo be ambuiraera 11 Eto na enda nei amita ke ingaeaisona amita be amo na enda nei amoenda nei avoeto 12 Eto aingeko amo ungona ere ovova avoeto ungo Ahihi Otohu tadegi sovera ari hande eto umbasi eto kitoari deina ekalesia embomeni tapa hondateaisuja avo uje eto umbuvujo.

13 Eto ari erena avoembo ivivi nei na

Page 205: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 Corinthians 14:14 202 1 Corinthians 14:39

ke aisuja embo amina ke avo jandireketoau ingora kiari umbasi pari aisuja. 14 Etona pari ijie ivivi ta ke hajire nei na eonaamo nau ahihi na pari euja te hotembarinau amo be ambu eto iriuja. 15 Avoeto nado ano? Javotoho amo na ahihi na pariue hotembari te tapa na pari aisona. Etohaveni aisona amo Ahihi na pere ae ratehotembari te tapa na aisona. 16 Eto neiamoungoAhihi na God jakeka ijirovo embonei ungota ari kiae embo amina puvutoungota osa ari avo ingito ari avo matu kiaeavoeto ke be mane aisuja. 17 Eto ke beamo ungo na God osa ue ereva te embonei na ingito javotoho mane kesuja. 18 EtoAhihi Otohunanaudegi ta ivivi ta ke handeikena amo ungo na aeteva aingeko mane,kaiketo jigama eona avoeto God osa ere onate 19 na ekalesia embomeni ta degi ke ivivinei na ke isapamane aisona amo enana namane ingito kogo aisora te ke heriso avoke be na pere aisona amo ingari javotohopuvuresuja.

20 Eto nau namei kamei, ungo meniisasaraho ta hotembari avo avojo te arijajavotoho na embo ta ari evujo. Ratemeni isasaraho ta ari nei javotoho eoraainge avo umbaeteva amo enana na arisasapura isapamane kiora. 21 Eto God ta kematu kajari aita amo einge mitia, “ ‘Eto naenda nei embomeni ta ke avo ivivi hajirenei na nau enda embomeni emita degi kehande aisona amo ingito ingarako aisora,’ke ainge Bada God na eria,” ke ainge kajarimitia. 22 Avoeto ungo kogova amo ivivihajire ingari nei amo God na God ke beari embopo avoembo ikae rate God ke beae embopo avo be kiora ikena te ondekatari ke be amo God ke be ari embopona sovera ari umbara ikena 23 Avoeto ariavo kiae embopo eto God ke be ae embopoamina ungo vahaita torukeova degi ai tatoreto ungo tapa ivivi hajire neite neitena ke ijirovo ingito ungo kava ue ereva keainge aisuja 24 Te ungona ke be na ondekatitie mitirovo amo embo amina ungotake ingihe ari amita amo do aingekore avoeto God ta embomeni ta ke ingito 25 amitahotembari jo ta ondikari avo be ingito mekogue beto gombuto God jakeka ijie Godamo ungota degi mitia ke ainge aisuja.

Ekalesia toruketo simba ari amita ke

26 Avoeto nau namei kamei, ungote ketutumota mo do aro? Eto ungo vahaitatoruketo amo ke deina embo tapa hon-date eto avo ingoro avo ungo ke siriketonununga evujo eto haveni rete ate poekarike rete onde katari ke God na ikari umbarirete ivivi nei na ke hande eto ehako jandi-reketo ari ingari amite avo tapa nunungaevujo. 27 Eto embo isapamane na ivivita ke amo mane aisora te embo herisonei vahai amina ereto eue arumbitiroroke jandirekari embo na ereto aro inge-sora. 28 Eto ke amita jandirekari embo iraekito amo embo tapa ta degi ke amo maneaisuja te God ta degi aisuja. 29 Eto ondekatasora embopo tapa nei heriso rete neiheriso nei vahai ainge amina ke hande euearumbitiroro embomeni na ingito kogo araerena. 30 Eto ke hande ururou embo vahaiamo arumbeto mitie ke ingihirou God tadegi hotembari amita degi puvurou ingihi-rou embo heteto ke eria avo toto arumbauembo amina ereto ke au ingesora. 31Amitabe amoonde katari embopo tapa rate embovahai vahai na ke hande ururoro embo tapana ke eha avo ingihe sovera ari umbasora.32 Eto onde katari embo na ke sio maneeuja te ahihi amita avo simba ue ke euja33 Eto God amo ke sio sao ijie o a ari taGod mane rate peka ta eto ari inono ta ariamita God ra. Eto God ta ekalesia emboototohu amita torukari aita 34amo pamonena ke mane aisora te jamopo eto iresora.Eto pamone ta ke ari aravora ae avoeto Godta ke kajari ta amo enana na do ara kajarimitia avo ara erena 35 Eto enana ta etoingari ke puvurou kito amo ungota bandeai ta ipone na ke be amo harikaro kesora.Eto erena amo ekalesia toruketo mitiroropamone na ereto ke aisora amo aravora aera.

36 Eto God ta ke amo ungo Corinth em-bomeni ta degi ta eto puvurari ke manehotembasova eto nei God ta ke amo ungoeonga umbae 37 Avoeto embo amuna naGod ta hande umbari embo avoeto ondekatari embora ainge aisuja embo aminake ere kaitena amo God na ungo amboambo ava ikitoi ere kaitena avo eto kesuja38Avoeto ke erevi ke be ae aisuja embo ta keavo ingovojo. 39 Avoeto nau namei kamei,sovera ari God ta degi hande eto umbutoembo onde katasi uje evujo rate embomenina ivivi ta ke hajire nei Ahihi Otohu ta degi

Page 206: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 Corinthians 14:40 203 1 Corinthians 15:30hande eto umbuora avo mane taekasova te40Ari tapa amo inono ta evujo.

15Keriso vasiri te erari amita ke

1 Eto nau namei kamei, na duru javo-toho ungota degi hande uena avo ung-ona hotembava ere kaitona, avo ungo naumbuto jigito miteva 2 Eto duru javotohoungota degi hande uena avo ungona ke beijie mitirovo amina ungo orekasuja te keavo ungona ke be ae aisova amo aminaungo mane orekasuja. 3 Eto na ungotadegi ke hande uena amita jota ke peni amoungotenau ari sasapura avoembo Kerisoambuna amoGod ta ke kajari avo enu inonoena 4Eto ambunu koveo iji heriso nei vahaiirae enu God na jiginu vasiri te erena amoGod ta ke kajari amiga inono ena 5Eto vasirite ereto Peter ta degi kiti puvunu kina etoambota amo apostel tapa ta degi puvunukia 6 Eto amita ambota amo ekalesia tapa500 amita degi puvunu kia rate embomeniamo eha oroho emo mitera te nei uhohoamo ambuvujeketera. 7 Eto amita ambotaamo James ta degi puvunu kina eto ambotaamo apostel tapa na ehako kia 8 Eto ambobe ta amo nau degi ta puvunu kia, amonau aja na na iji nei te ingarako ena avona ere kogona 9 Avoeto apostel tapa amitaambo be ta amo namora avoeto na embopeni manera. Eto na God ta ekalesia tadegi osagamemenga ere ikitiaetena avoetoeha emo na apostel ere ona te me koguemitena. 10 Rate na God ta hondate ari napure erevi ere ona amo na ere kogona etoGod ta hondate ari nau degita ikeuja amitabe isapamane puvuto ere hua te apostelisapamane avo nane nembeto pure penivahai ere ona rate amo sovera nau na aerate God ta hondate ari na ere ona. 11 Etonombo be amo namorete apostel nei neirete amina God ta duru javotoho ungotadegi hande etere ingito ke be ereva.

Ungotena peheto vasiri te erasora12 Eto dagona Keriso avo pehari ta eto

eretija amita ke avo hande ere ora te doeto ungo nei uhoho na embo pehari amomane vasiri te ehako ereora ke ereve?13 Eto embo pehari vasiri te mane ereoraavo ke be kito Keriso te tapa vasiri temane eraetija 14 Eto Keriso na vasiri teerae toaetija kito ke tapa hande ere ora

erevi amo ke be mane eto ari do tumotaeora amo tapa be ambu aetija. 15 Eto Godna embo pehari mane jigou eraetija amodagona Keriso vasiri te erari ke hande ueGod ta ke avo sokova na aetera. 16 Etoerena emo ungo kogova amo embo pe-hari vasiri te erae aetera kito Keriso tatapa vasiri te mane eraetija. 17 Eto Kerisovasiri te mane eraetija amo ungota tu-mota tapa eova aita hondate mane um-baeteva eto ainge nombo ungota sasapuraga tapa iraeteva. 18 Eto ainge dombo embomamatu Keriso ta javota pepehekea amopepeheketo pambuo irae ena. 19 Eto ungo-tenanena Keriso pere tumota ere umakarapeheto irae asora kito enda embomeni tapata titita ungotena amo mu indoro aemota beasuja embomeni ra. 20 Aravorate kebe amo Keriso jiginu vasiri te erena amoungotena vasiri te erasora avo amina kitiate kitira ena. 21 Eto embo vahai amitadegi ta eto amburari avo embo tapa ta degipuvuna eto embo nei amita degi puvunaeto embo nei amita degi ta eto vasiri teerari avo embo tapa ta degi puvuto iriuja.22 Amo Adam avo amburari ta puvuna teKeriso na ena avoembo embomeni vasiri teerasora. 23 Amo iji hekeri ta erasora, kitiamo Keriso na erena amita ambota amoKeriso puvuresuja eto ungotena Keriso tateka hoka amina iji amikote erasora. 24 Etoamita ambota iji ke katari puvurou Kerisona enda ta titi jigirikari embo pepeni tesovera neite neite tapa avo tau vovuroujeka hoka tapa amita avo umbuto GodMamo ta ingeni ta ikau umbuto aminatapa titi jigesuja 25 Rate Keriso amo embodombo ue amita kitoho tapa tau karauneto beto amita utu singi ta iresora 26 Etoamita tutumo be ta amo pehari te tapa tauirae aisora. 27Amita ke kajari amo, “Aminadonda tapa amita utu tu ta ikau irirorotiti jigesuja,” ke ainge avo kajari mitia teGod vahai avo mane utu tuta iresuja te28 God na donda tapa umbuto Keriso tatu ta ikau iriroro Keriso na uje amita naGod ta tuta irirou God vahai amina tapabe tapa amita hamota heteto irirou dondatapa amo amita jota iresuja. 29 Eto neiamo eto embomeni matu ambuvujekari navasiri te mane erasora kito do embo enanana hondate eto enana ta javota bapataitoamo eore?

30 Eto dago vasiri te erae asora kito

Page 207: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 Corinthians 15:31 204 1 Corinthians 15:58

do embo Keriso ambo ambo ue hamo tamemesi kamesi kaiketo kiore? 31 Eto ungonau ekalesia vahai embomeni na na kiovaamo ungotenau Bada Iesu Keriso ta pureeona amo amburari nau amo tombukari beiriuja. 32 Eto na embo nei nei ainge da Eph-esus eita mitie isoro o ga isoro ere uaetenate na peheto vasiri te erae asona kito amitahe ta ari javotoho nei do mane huresuja tena evito peheto vasiri te ehako erae aetenakito eha emo pondo kando ue indie gagiheere uma pehaetena. 33 Rate ungo ke aravobe hotembavojo. Eto ungo umoro kamorosasapura ta aisova kito amina ungo tititeto umbau sasapura ta beasova. 34Avoetoungota siro avo embo ta siro ainge jigamaue ari sasapura tovujo. Eto emore ungo mekiova erena ungo nei uhoho amo God bekiae eova.

Ungotenau hamo eha amita ke35 Eto embo nei na einge aisora,

“Naingeto embo pehari na vasiri te eraro?Eto hamodo ite na egerembeto puvuroro?”36Eto ungo kiae kiae ue ke emo eovete? Etove kovasoa amo iji vahai amina mane eraukesoa te kiti peheto ambota erasuja. 37 Etove koveora vahai avo mane kahumbeorate ‘rice’ retemo ve nei amina eketo pajioikahumbeora. 38 Eto ve amita hamo tahajire do aingere amo God na uje amitana hajire ikeuja eto ve eonga eonga amitahamo eonga eonga ra. 39 Eto o bisi amohajire eonga eongara embo ta bisi eongao ta bisi eonga eto di bisi umo o bisi tetapa amo hajire eonga eongara. 40 Etonei amo ando nei Utu ita mitera eto andonei enda ta mitera, eto ando Utu ita iriujaamita sago kiari nei, eto enda ta ando amosago kiari nei ra. 41 Eto iji ta sago kiari neihariga ta sago kiari nei eto tarama amonei ra. Eto kuro tarama nei nei amita sagokiari amo eonga eonga ra. 42 Eto ke erenaamo ungotena peheto vasiri te erasoraamo aingeko nombo aisuja amo ungotenauhamo amo kovaro sari au hamo eha sari arihaite mane amina vasirite erasuja. 43 Etohamo koveora amo kimu masa aisuja teeha erasuja amo sago kiari donda ra. Etokoveora amo ivo irae rate hamo soverate amo erasuja. Eto koveora amo endadonda rate vasiri te erasuja amo Utu i tadonda aisuja. 44 Eto enda ta hamo mitiaavoeto amita aririvo amo Utu ta hamo

amite tapa mitia 45 Eto amita ke amo eingekajari mitia, “Eto embo kiti javo Adam amovasiri te mitiatija,” ke ainge mitia te Adamnei puvuna amo Keriso ra eto amo Utu tavasiri eha umbuto puvuto ahihi ta vasiriikari embora 46 Rate Utu ta irari ahihi amokiti mane rate enda ta irari amo kiti etoUtu ta irari amo ambotara. 47 Eto embokiti puvuna amo enda embo rate ambotapuvuna amo Utu i ta eto puvuna. 48 Etoenda ta iriora embomeni amo embo kitiAdam ta hajire vahai rate Utu i ta iresoraembomeni amo Utu embo Keriso amitakiari hajire vahai aravora. 49 Eto ungoteembo enda na ari amita tombu hajire vahaiue mitovora te ungote Utu i ta eto puvunaEmbo amita kiari vahai ainge eto iresora.

50 Eto nau namei kamei, na ke erena amoungotenau hamo bisi te sasaga te aminaGod ta titi jigari degi Utu ita torari haitemane ra amo sari ari donda avoeto darohoirari degi ta mane iresuja. 51 Avoeto na kevahai oroho te mane ondikari avo ano in-givujo amo ungotena tapa mane pehasorate ungotena tapa saiveto sariketo hamoeha umbasora. 52 Amo iji ke katari pu-vurouhuin savari hukitirouungotenau sariari hamo amo sariketo hamo nei darohoirari ta hamo aisuja, eto embomeni pehetomitera tapa amina vasiri te ereto darohoiresora. 53 Eto erena amo ungotenau hamota sari ari donda avo hoharo irae au darohoirari donda avo asukasora amo ehakomanepehasuja. 54 Eto ungotenau ambuto sariari hamo amo irae au daroho irari hamoavo irirou God ta ke einge kajari amitabe puvurou kesora amo, “Embo ta pehariamita degi isoro eto nembetei irae etija.55 Avoeto pehari ta ivo ari amo davore?Amo embo ehako tari inono aera,” ke aingekajari mitia. 56 Eto ari sasapura amina eoiembomeni ta ahihi ambuora amo God take pepeni Moses ta degi ikena aita ivo ariumbuto embo ta ahihi teoi ambuvujeke-ora. 57 Eto ungotenau Bada Iesu Kerisoambuto vasiri te eritie amburari ta degiisoro eto nembena avoeto God na Iesu taari amina ungotena amburari toto nembariembomeni ere ora avoeto ungote God osaue jakeka are.

58Avoeto nau namei kamei, Bada ta pureerevi mane toasova te tuneketo hetetoturieto pure erevi ue irivujo. Eto ungokogova amo Bada ta pure aisova amo be

Page 208: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 Corinthians 16:1 205 1 Corinthians 16:24ambu mane aisuja te ari javotoho ungotadegi puvuresuja.

16Ekalesia ta hande ikasora amita ke

1 Eto ungota koro siriketo umbuto Godta embomeni ta degi hande ikasova amitake aisona. Eto enda Galatia ta ekale-sia na do ara ijiena ainge nombo ungonaevujo, amo 2 ungo ekalesia vahai vahai naungo koro doinge hande ikari haite avogiu ari iji hekeri ta kateketo eonga ikavoirirou na pambuto avo umbasona te ijiamikote avo ungonamane sirikitirovo ires-ona. 3 Eto na ungota degi pambuto ungotaembopo nei uhoho amo ungona siriketoumbasova amita embo amunure avo aharita harikasi kaeto ikitie koro ikano umbutoda Jerusalem ta pambuto ekalesia ai tamitera amita degi hande ikasora. 4Eto amojavotoho eto na pambasona kito namoga daJerusalem ta pambasora.

Paul na do asi sirikena5 Eto na enda Macedonia ta pure mane

aisona te pesina ungota degi pambuto6 ungota degi iji isapa porere mitie umoroaisora amo aita jajemo iji anote aisonaamo na ungo toto degi dainge pambasonaamo ungona embere avo pambasi uje ereona. 7 Eto ungo kogova amo Bada na ujeaisuja kito na ungota degi iji tuhaupamanerate iji isapa porereko mitie umoro aisi ujeere ona, 8 te na da Ephesus ta mitimakaraPentecost iji puvuresuja. 9 Amo God na pehiriketei ai ta pure aisona te aita amo ki-toho embopo isapamanemitera te aravora,sove sove eto pure aisona.

10 Eto embo Timothy na ungota degipuvurou kito amina mane oju neite neiteaisuja avo kito kogo evujo, amina na ereona ainge dombo Bada ta pure ere ua.11 Avoeto embomeni na amita degi tinikambari eora simba evujo. Eto amita pureau irae au ikevu tunga javotoho te tapanau degi ta egerembai. Eto namote nameikamei nei uhoho te tapa na Timothy ei pu-vuroja simba ue mitera. 12 Eto ungotenaunamei Apollos ungota degi namei kameinei uhoho ga pambaja penunu ijiena teamina eha mane pambasi ke ngahia na ijijate iji nei javotoho puvurou pambasuja.

Ke tutumo

13 Eto ungo God tumota ue ate ivoteheteto turieto sinderite irivujo. 14 Eto aritapa osa ari na evujo.

15 Eto ungo ari nei ava uje ere ona amoembo Stephanas te amita teka hoka kivujo,amina enda Achaia aita kiti Iesu amboambo ea eto amina God ta embomeni oto-tohu kaiketo hondate ere ovora 16 Avoetoungona enana te embomeni nei aingekoamite avo hondate ava uje ere ona amoenana te enana ta pure hondate ari em-bomeni te tapa amita ke ambo ambo avaerena. 17Eto embo Stephanas te Fortunataste Achaicus na aingeto ei ta puvera avoetotunga javotoho be ere ona amo ungotahondate amoenanana ereora avoeto tungajavotoho ereona. 18 Eto na osaga kogana teenanana osaganau etere irae etei osaga un-gota te tapa irae etija avoeto embo aingekoamo osa vesa aeteva.

19 Eto ekalesia tapa enda Asia ta miteraamina ungo ere pekitora, eto embo Aquilate amita ae Prisca te ekalesia amita bandeta torukeora amite tapa na jo tapa na Badata javota ungo ere pekitora. 20 Eto nameikamei ei mitera amina ungo ere pekitora.Eto ungo ari otohu na mune tavo mine araue pekari mine ara evujo.

21 Eto na Paul nanena ungo pekitie in-geni nau na javo nau ere kaitena - PAUL.22Eto embo vahai na Bada osa ae aisuja kitokurumbevu pe te pambai. MARANATHABada puvujo! 23 Eto Bada Iesu Keriso tahondate ari ungota degi iroi. 24 Eto un-gotena Iesu Keriso ta toho avoeto na ungoosa ere ona, Amen.

Page 209: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

2 Corinthians 1:1 206 2 Corinthians 1:24

2 CORINTHIANSPaul Na Ahari Erevi Da Corinth Embomeni

Ta Degi Kajena1 Na Paul Iesu Keriso ta apostel ana

God na siriketo umbuna, amite ungotenaunamei Timothy na ungo God ta ekalesiada Corinth embomeni te eto ungo endaAchaia embomeni ototohu tapa amita degiahari erevi ere kaitera. 2 Eto ungotenauMama God te eto Bada Iesu Keriso te amitahondate ari te peka te ungota degi iresuja.

Paul na God osa ue jakeka ena3 Eto ungotenau jo ari ta Mamo God

amita degi ta eto hondate ari tapa pu-vuja avoeto ungotenau Bada Iesu Keriso taMamo God avo osa be ue jakeka erera. 4Etoamina ungotenau osaga tapa avo koguehondate uoi mine ungotenane hondate ariGod ta degi umbuora avo jigama ue embonei ta osaga neite neite avo kito hondateeora 5 Eto amita ke be amo Keriso na osagapeni vahai kina ainge nombo ungotena-nena koguore Keriso na ungotenau tungajamo ari mine avo ikeoi umbuora 6Eto dag-ona osagate memengate embota ingeni takogue mitera amo God na ungota ari sasa-pura avo oreketo umbuto tunga jamo ari taikeuja amita ke ungota degi hande ere oraavoeto kogue mitera. Eto dagona tunga os-aga kiari ijite tunga jamo ari ere uhora avoungona tunga jamo ari ere uhova avoetoungotena tapana tunga osaga umbari haiteaisora. 7 Eto ungona osaga te memenga tekogue miteva avoeto nangote tapa God tadegi kekota ari ere uhova avo nango na erekogora avoeto ungotena tapa do tumotaue mitera avo umbasora. 8 Eto nangotanamei kamei, ungo be kiova uje ere oraamo eto dago enda Asia tamitie bouka penivahai umbua amo nango eonga umbarihaitemane rate embo na tea amo amburariahumpa ea 9 amo dagota sari ari ta duruavo umbuto arako ere ua etera avoeto aitakera amo sovera nangota avo tumotamaneaisora te God ambure embo jigeoi vasiri teereuja embo vahai avo tumota ere uaetera.10 Eto ari sapura be avo kia te God naari avo kito dago oreketo umbuna avoetonango ke be erera amo amina matuainge

orekasuja 11 ari ainge avoembo jo vahai etonango embo pari evujo. Eto ungona pariijirovo God na nango orekitirou ungo emboisapamane na dago kito osa aisova.

Ke be ari ta ke.12 Eto ke erevi ke be pere avoeto tunga

javotoho ue ungota degi erera amo endaembo tapa ta degi ari tapa do eora amo kesokova na ae rate ke be ari te ke otohu arite God ta degi puvuja amina eora, amoendaembo ta kiari sokova na ae rate God na hon-date uoi eora. 13Eto dagota ahari kajari aitaamo ke ondikari irae rate ke araha ta pereungona eteketo kiari haite avo pere kaje-ora. Avoeto na uje ere ona amo 14 ungonanango be kogue hamo ere uma Iesu tapuvurari iji puvurouungotenane javominekata ue amita titi ta hetasora. 15Eto ungonanango hamo ueva avo ke be hotembitie haeheriso ungota degi pambasi uje uena amo16 enda Macedonia ta pambasi pambutoungota da aita heteto umoro eto pambutoegerembeto Judea ta pambasi ue ungogaumoro ehako asi aita hetasi uje uena. 17Etona ainge aisi hotembitana te totona avoungona na jo heriso ue ari ke eovete? Etoenda embona aisona ke aisuja te ambotaamo mane aisuja ke ainge avo nango na arike erevete? 18 Eto nango God ta ke be naungota degi erera amo nangona hotembariheriso, jo heriso na ungota degi ke ae rate19 God ta Meni Iesu Keriso amita ke avonamote Silas te Timothy te na ungota degihande uera aita ke nei mane tambasova teke vahai amina heteto matuainge iresuja.20 Eto God na ke isapamane embo ta degionde ereua amita ke be tapa amo Iesu tadegi tambasora avoeto amita ke avo ke beijie embota degi hande uore jakeka ari tepekari te God ta degi puvuja. 21Eto eha emoGod na oi ungotena tapa Iesu Keriso ta jota heteto mitera. Eto amina amita AhihiOtohu ungotenau jo ta overekena 22 amoungotena Iesu Keriso ta toho amita hajireembo na kiora overekena avo ungotenakogue ambota do puvurou kesora avo ke beerera.

23 Eto na ungota da Corinth ta pambaetotona amita be avo ano ingivujo, amoung-ona nau ke ngahia avo eone ingito ungonaosaga kiova avo hotembeto pambae totonaavo God ta titi ta erena. 24 Eto ungota Godtumota ari avo nangona titi jigesi ae rate

Page 210: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

2 Corinthians 2:1 207 2 Corinthians 3:7ungo God tumota ue heteto miteva avoetoungo naingeto tunga javotoho ue iresovaavo ungote namote tapa na jombure ere-ora.

21 Avoeto ke erena amo ungo osaga kiora

na ungota degi pambae 2 amita be amo na-nena ano ungo osaga kogurovo amo embonei amuna au na tunga javotoho ano? Natunga javotoho ari embo nei irae. 3 Etona ungota degi ke ngahia na kaitana amitabe amo na ungota degi pambae kiti taungona ke avo tambu au teho mitirovopambuto ungota tunga javotoho ari avokiaetena. Eto na kogona amo na tungajavotoho ururono ungote tapa tunga javo-toho aisova. 4 Eto na ungota degi ke ngahiakaitana amo tunga osaga te titi sisivu tetapa kaitana te amo ungo osaga kiova nakajae rate ungo osa peni vahai eona avoungona be kiova kaitana.

Embo na enu osaga kia avo hotembeto toarita ke

5 Eto embo vahai na enu osaga kogavaamo nau degi ta ae kiae rate amita ke naenuungoosaga isapa koguemitovova. 6Etoamita ari sapura ta hajire amo ungo em-bomeni isapamane na eteve ere kogua amoinonora 7-8avoeto amita ari avo hotembetototo embo ehako umbuto osa ururoro amoosaga isapamane kogue mane beto pamba-suja. 9 Eto na ungota degi ke kaitana amoungo na ke tapa inono ta agi avote avo bekesi kaitana. 10 Eto ungona embo ta ari sa-pura hotembeto toasova amo namote tapahotembeto toasona. Eto ari sapura mitirouhotembeto toasona amo ungo avoemboKeriso ta titi ta hotembeto toasona. 11AmoSatan ta sovera namane nembasuja avoetoeona, eto amita uje deire amo ungotenatapa kiarira.

Paul na da Troas ta mitie osaga kina.12 Eto na da Troas ta pambutomitio Bada

na degi enu kito Keriso ta duru javotohoavo embomeni ta degi hande ue 13 naunamei Titus da aita tambae ue nau jotaosa ari puvurae enu embomeni peketo totoMacedonia ta pahana.

Ungotena Keriso avoembo ari sasapuranembari embopora

14 Rate degi nainge nainge pambasoraamo God na eoi Keriso ta ari sasapura nem-bari embopo ue amiga kajueto pahue amitake javotoho embo tapa ta hande eora, amo ibuji javotoho namune javotoho hande eujaaingeko eora. 15 Eto ungotena Keriso taembomeni amo God ta degi jeune mune teaingeko eto God na oreketo umbasuja etooreketo umbae toasuja embomeni enanaamo matu munehembeora. 16 Eto Kerisota ke oreketo umbae embomeni ta degiamo bisi sari kimu masa te aingekora teoreketo umbasuja embomeni ta degi amojeune mune te aingeko aita amo vasiri betambuto iresora. Eto Keriso ta pure nombobe emo embo amuna ari haitere? 17 Eto kebe amo embo nei nei na God ta ke embotadegi koro na ombuto umbuora te nangonaamo ainge aera te nangona Keriso ta kehande ue God ta ke hande ari embopo keijie God ta titi ta ke be na pere erera.

3God ta ke eha ta agi ari embopora

1 Eto ke ere kaetera emo ungona dago kebe ava kajari ke ijie ere hotembitevete? Etoenana ke sokova ijie ate poekari embomenina eora ainge nangona popoja na kajeoraainge mane kajasora 2 amita be amo em-bomeni na ahari mane etekasora te ungotavasiri kogue dago Keriso ta pure ari embobe avo ke be aisora. 3 Eto ahari be amoKeriso na ungota hotembari jo ta kajenaamo ungona dagota ke avo be ijie uhavate ke amo ongo na kajae rate God ta Ahihivasiri te na kajarira. Eto ke amo God ta ke10 atara hamota kajena aingeko mane rateungota hotembari jo vasiri te aita kajarira.

4 Eto dago ke erevi erera amo jo ta segigiae rate Keriso avoembo God ta titi ta ke bena erera 5 eto pure emo nango eonga arike mane eora te God ta degi ke te pure tasovera ari te puvuja 6 avoeto God na enunango God ta noma eha ta kajari amita kehande ari embopo ereora eto God ta nomaeha kajari amo ingeni na ahari ae rateAhihiOtohu na ke ikarira. Eto ke matu kajenaaita amo embota Ahihi amburari puvuna teke eha ikari ai ta amo Ahihi Otohu na ahihita vasiri ikeuja.

7 Eto ungo be hotembevujo. God ta kepepeni atara hamota kaeto ikitinu Moses

Page 211: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

2 Corinthians 3:8 208 2 Corinthians 4:15ta tombu usasa pajire be unu Israel em-bomeni na avo kiari inono ae ea te ke ikariaita embomeni na ke avo hatikea avoetoahihi amburari tambua avoeto ke amitausasa irae ena. 8 Rate Ahihi Otohu ta keeha ikari aita usasa pajire be kogora amoke kiti ikari ainge manera. 9 Eto ke erenaamo ahihi tari amburari amita ke ikari aitaamo usasa isapa kogora te ahihi ta degivasiri eha ikari amita ke eha puvija aitaamo usasa pajire be ere kogora. 10 Etousasa eha puvija amopajire be pajire aminake matu Moses ta degi ikari amita usasaamo matu peiketei irae etija. 11 Eto ke kitipuvuna amo usasa ga tapa puvuna te amitausasa irae ere ua te usasa eha puvija amodaroho iresuja.

12Avoeto ungotena vasiri te daroho irariembomeni na nei do joru mane aisora 13 teMoses tiri i ta eto vovue amo Israel em-bomeni na amita tombu ta usasa irae ereua avo kiora uje ae ue tombu ahurekena.14-15 Eto nei amo enana ta siro ngahia unuke etekenu ingito ingae sira ere uaeteraavo embo eha oroho amo enana God take Moses ta degi matu ikari avo etekitioreingae ere ovora te Keriso na enana ta sirohirikari inonora 16 amita be amo enana tasiro ngahiamane irae aisuja te jo ahereketoBada ke be aisora iji amite amo siro ngahiaari amo irae aisuja. 17 Eto Bada amo Ahihiavo eto Bada ta Ahihi iresuja degi ai ta amoembo ta Ahihi ari sapura na andirari avoiraera. 18 Eto ungotenau tombu amo neideina togae eto andirae avoeto siro ngahiaungotenau degi ta irae rate ungotenautombu ta amo Bada ta usasa mitia, avoetoBada ta Ahihi ungotenau jo ta mitie pureururouungotenaudegi ta usasa papajitirouBada ta tombu vahai aisora.

4God ta usasa amo ungotenau sari ari hamo

ta mitia1 Eto God na amita jo ari na Keriso ta ke

hande ara pure ikena avoeto jo segigi aepure sovera eto eora. 2Eto enana ke sokovaate poekari embomeni ainge mane nangoGod ta ke ondikari na hande mane eora teGod ta ke popoja na ae rate araha ta Godta titi ta hande uore hotembari embopona ingito ke be eora. 3 Eto God ta ke amoembo tapa ta degi ondikae rate enanaAhihiamburari degi ta ere pahora amita degi

amo ondikarira 4 amita be amo God ke beae embomeni na Keriso amo God ta arieto hajire vahai amita ke javotoho usasate avo mane kiora enda emita titi jigariembo sapura na enana ta titi ta kaetei kuruetija. 5 Eto ke hande ere ora amo ke nan-gota mane rate Iesu Keriso amo ungotenauBada eto titi jigari embo eto nango amoIesu avoembo ungota undurari embopo raamita ke avohande ere ora. 6Eto iji itikaritaGod na mume ta degi “Usasa e” ijinu usasaena eto God na vahai nangota uta avo usasaamita na hirikenu kia amo God ta usasaKeriso ta tombu ta gain ena avo kia.

7 Eto ari javotoho be usasa te God naikena amo ungotenau sari ari hamo ta mi-tia avoeto ungotena ere kogora amo usasajavotoho emo nango na ae puvurae rateGod na hande iketija. 8 Eto degi tapa takitoho mitia amina nango nembari inonoae eto osaga isapamane ere kogora te toae.9 Eto embomeni na teore memenga kiorate God na nango toto pambae eto teoreenda ta beora te nango amburae. 10 Etodegi nainge pambuora amo nango ta sariari hamo na Iesu ta osaga te memengate amina ate kitira ere ora, amo nangotahamoavo embomeni na kogue Iesu ta vasiriavo hotembeora. 11 Eto ke be amo nangoamburae mitie Iesu ta pure ere ora avoetonangota amburari amo iji matuainge pu-vutuhoi hotembeora, eto nangota vasiriaita amo embomeni na Iesu ta vasiri kiora.12 Eto ke erena amo nango amburesi erapahora te ungona dagota pure avoembovasiri te daroho iresova.

13 Eto God ta ke ta amo ke einge kajarimitia “Na ke be erena avoeto ke hande ereona” ke ainge mitia avoeto amita ari vahaiamo nango na eora avoeto ke be ijie Godta ke amo embo ta degi hande ere ora.14 Eto nango kogora amo Iesu jiginu vasirite erena embo God na iji inono ta nangoIesu ga tapa jigou vasiri te eritiroro ungotetapa umbuto Iesu ta engitita ikau hetasora.15 Eto ungo kogova amo osaga memengaere kogora amo ungo avoembo ere kogoraamo aita God ta hondate ari isapamane naembo ta degi pahurou embo isapamane naGod osa ue jakeka ijiroro usasa God ta degipambasuja.

Enda ta Utu ta irari amita ke

Page 212: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

2 Corinthians 4:16 209 2 Corinthians 5:2116 Eto ari ainge avo nango joru ue pure

mane toasora. Eto dagota hamo amo sariasi ere pahua te jo ta amo iji vahai vahaiainge God ta degi sovera mine ere uhora.17 Eto dago enda eita mitie osaga isapa erekogora amo usasa pajire be daroho ta ke-sora ainge mane isapa be ra 18 avoeto dagona enda ta sari ari donda titi na kiari haiteamo kon eto kiae rate titi na kiae dondadaroho iriuja avo kon eto kogue eteteto erepahora.

51 Eto ungotena ere kogora amo ungote-

nau hamo te bisi te amo iji tuho irari dondapure horoma aingeko avo irae au God naungotenau irari bande nei embo ta ingenina ae teho irerembari Utu i ta iriuja avoikau umbuto daroho iresora. 2 Eto un-gotena enda ei ta mitie amo Utu ta iraridonda avo umbuto asukasi uje ue bija puriue simba ue mitera. 3 Eto ungotenau hamote bisi te irae ahihi pere na mitiroro amoKeriso na tambaute avo ungotena joru ereora 4 avoeto ungotena enda ta iji tuho irarihamo ga mitie avo houkari uje ae ue bijapuri eora te naingeto daroho irari dondaumbuto hamo ta asukaetera avo hotem-beora, amo hamo bisi te amiga tapa Ututa pambuto iresi uje ere ora. 5 Rate ariainge ara God na ungotena ove ena amodaroho irari hamo ikau umbasi simba uemitera amo God na ikasi onde ena amitahajire amo ungotenau jo ta Ahihi Otohuikena iriuja. 6 Avoeto ungotena Bada tairari degi ta irae enda ta hamo te bisi tega irari iji te Ahihi Otohu avoembo soveraari umbuto mitie 7 teho titi na kiari avoae rate God tumota ari na iriora. 8 Etoenda eita mitie ungotenau ando te bisi teavo toto pambuto ungotenau da be Badata degi pambuto iresi uje eora te ando tasovera ari umbutomitera 9-10Eto ungotenatapa na iji tutumota pambuto Bada ta titi taheteto mitiroro amina ungotenau ari tapapenite isapate enda ta mitie ere uaeteraavo siriketo hajire javotoho te sapura teikau kesora avo eto ari avo hotembitie,ungotenau ando iroutemo irae au amo kepeni be mane rate nombo be amo ari deinaururoro Bada na kito osa aisuja ari avoperekari eora.

God ga peka umbuora amita ke.

11 Eto Bada joru eora avoeto embomenina ke ingito jo haperekarote avoeto enanata degi Keriso ta ke hande eora. Eto dagotajo amo God na ere kogua te ungote tapanangota jo kiova uje ereona. 12 Eto keerevi erera amo ungona nango ke be avake ae rate enana ungo eonga embo penike ijie embota jo avo hotembae ue atepoekari sokova embomeni amita degi kemine ava erera, amo nangota ari be avoungona kito tunga javotoho ue ke mineenana ta degi aisova. 13 Eto nangota keerevi eteketo kogue dago uta sapura ari keijie ere hotembiteva te God avoembo ereora te nangota ke amo ke be ere hotem-biteva amoungoembo ere ora. 14Eto Kerisota osa ari peni vahai avo hotembitie hahapuha eora. Eto osa ari aita ere kogoraamo embo vahai na embo tapa avoemboambuna te amburae toaetija amo embotapa na ambuvujekaetera. 15 Eto aminaembo tapa avoembo ambuna avoeto embona enda ta vasiri te irari iji te enana tahamo ta ujeje neite neite avoembo maneiresora te embo enana embo ambuto vasirite erena amita uje avo asi iresora.

16 Avoeto iji eha eto ambota amo nangona enda ta hotembari na embo ari javotohote sapura te avo mane sirikasora. Etodagona Keriso enda ta mitinu amiga isaue enda ta hotembari avo ere uaetera teeha emikote ari ainge avo iraera 17 te emboamuna Keriso ta jo ta mitia amo ove ehaari ra te embo kiti enda ta vasiri na ariamo irae etei ove eha ari avo pere mitia.18 Eto ari amo God na euja amo matu kititaungotena amita kitoho rate Iesu Keriso taamburari na peka umbuto peka umbari take amo nangona hande ara ikena. 19 Etoke erena amita be amo God na Iesu Kerisota pure amina enda embomeni tapa ta degipeka umbuto enana ta ari sasapura avoetokitoho ari ehako mane hotembasuja, etoduru javotoho erevi nangona hande araikena. 20 Avoeto nango Keriso ta ke handeari embopora, amo God na pe nangota naembomeni ta degi ke eria avoeto Keriso tajavota erera amo ungo God ga peka umbu-vujo. 21 Eto God na ari sapura irae emboKeriso ta degi embomeni ta ari sasapuratapa overekena avoeto ungotena amita jotamitera avoetoGodnaKeriso ta ari jajavo-

Page 213: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

2 Corinthians 6:1 210 2 Corinthians 7:7toho perekari avo ere kogua.

61 Eto dago God ta pure vahai embopo

na ungo ari erevi ava erera amo ungo Godta hondate ari uhava avo be ambu aingeaja avojo 2 amo God na amita ke einge enukajena “Eto na ungo kene jo etija iji te amona ungota pari ingena eto ungo oreketenaijite amo na ungo hondate etena”, ke aingekajari mitia avoeto erena amo God na ungojo ururou oreketo umbasuja iji amo ehaoroho erevira.

3 Eto embo na dagota pure kito eoi sa-pura euja avo hotembitie dagota ari neieore embo tini kambari eora ari avo maneeora, 4 te ari tapa avo nango God ta ke agiari embopo na ari avo embo na kiora eoraavoeto osaga kiari iji te amo ando ta soveraari umbuto ngahia eto bouka umbari te,5 ando ta tari te, tipura ta gosukari te,embomeni na ereto ejembeto tari te, purengahia ari te, evo ae ari te, beuje te tapaamo sovera ue kiora. 6 Eto embomeni nanango God ta pure ari embopo be kioranangota ari amo tongopa irae, hotembarijavotoho ue, sausau ereto mane tumo eorate embomeni tunga humbuto Ahihi Otohuta ke be ari na embomeni osa eora. 7 EtoGod ta sovera umbuto amita ke be na ijieGod ta isoro ari donda ingeni be ta eto angata jigito nununga ue mitera amo javotohoari avo jigito mitera. 8 Eto dago nunungaue embona dagota javo otohu arote sapuraaro, jakeka arote pehumba aro, nango ke bearote ke sokova aro avo tapa kesi nunungaue mitera. 9 Eto embomeni na nango kiarirate kiae ke ko eora. Eto nangota hamomatu amburari rate vasiri te mitera, etoembo na matu tari amburari ke eora tevasiri temitera. 10Eto dago tunga osaga erekogorate tunga osa osa ue mitera eto dagota degi donda irae rate embomeni isapa-mane na dagota degi ta donda ere uhoraeto dagota hajae bajae irae rate dagota degihajae bajae isapamane be mitia. 11 Eto daCorinth embomeni ungo ke erevi be ingovahariketo ke araha ta erera. 12 Eto dagonaungo jo tapa na osa ere ora te ungona jotapa na dago osa mine ae 13 avoeto naumeniundi ungota hande mine inono ta uejo tapa na osa evujo.

God kiae embomeni ta ari avo toara Paul naena.

14Eto ari jajavotoho te ari sasapura te va-haita iresuja amo sapura, eto ainge nombousasa te mume te na vahai ta mane ire-sora avoeto God kiae embomeni ga kajuavojo. 15 Eto ungo kivujo Keriso te Satante na tunga vahai ari inono rete? Aingemane avoeto God ke be ari embo te Godke be ae embo te na tunga vahai ari inonoaera. 16 Eto God ta bande Otohu aita amoGod sokova ingeni na ari mane tamba-sora eto ungotena amo God ta bande oto-hura. Amita ke amo God na einge kajena“Eto embomeni nau amina nau irari bandeururoro na aita iresona, eto na enana taGod ururono enana embomeni nau aisora”.17Ke ainge ena eto Bada na ke nei einge ena“Ungo eonga iresi ue sasapura embomenitoto pambuvujo. Eto donda tapa tongopate avo toto teho irirovo na ungo umbuto18 ungota Mama ano ungo nau meniundiaisova, ke amo na Bada sovera isapamanete nanena erena”.

71 Avoeto nau namei kamei, God na ari

erevi ungotenau degi ta asi onde enaavoeto ari tapa deina ungotenau hamo teahihi te tongopa euja avo toto God Otohuke ijie joru ue embomeni jajavotoho jo tapana asi tunga iketo pure aisora.

Paul na osa ari ta ke ena.2 Eto dago tunga humbuvujo. Dagona

ungota embo vahai amita degi ari sapuraae, embo ta javo sapura ae, ke gamo napoeketo nei do umbae eto sapura ta kitiumbae. 3 Eto ke erena amo ujekari ungotaavo ke ae rate kematu ijiena amo eto nangoamburorote teho iroro avoeto ungo osamatuainge aisora. 4 Eto na ungo tumotaue javo ungota avo jakeka ijie ere ovona.Eto dago memenga kogue mitera te naungo hotembitie sovera ari umbuto tungajavotoho ereona.

5 Eto dago enda Macedonia ta pamb-uto aita jangu indari avo tambae be ratehamotamemenga te tini kambari te joru tetapa avo kogara. 6RateGod amoungotenautunga javotoho ikari embo amina Titusikenu puvunu kito osa ue tunga javotohouera. 7 Eto tunga javotoho uera amo Ti-tus puvei kera avo pere mane rate ungotapekari te undurarite avo puvuto etei ingito

Page 214: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

2 Corinthians 7:8 211 2 Corinthians 8:15osa uera. Eto ungona tunga osaga te si tetapa ijie na hotembeto ehako kesi uje ereova avo etei ingito tunga javotoho be uena.

8 Eto ke erena amo na aharimatu kiti un-gota degi kaeto ikitane uhava avo umbutoeteketo osaga kogava avoeto namote tapaosaga koguena te oroho amo osaga manekesona te tunga javotoho ereona, 9 amitabe amo nane one osaga kogava avoembotunga javotoho ae rate ungo osaga kitojo hapereketei ajato ijieva avoembo tungajavotoho ere ona, Eto amoGod ta uje avoetoosaga kogava, avoeto nangota degi sapuranei do tambae ueva. 10 Eto erena amoGod na au embona osaga kito jo haperekauoreketo umbasuja te enda ta ari sapura naau osaga kogue ere uma amita ahihi amoamburesuja. 11 Eto ungona osaga keva amoGodna ikena avoeto keva te ungo be kivujo,amita tutumota amo ungona jo tapa naembo jajavotoho asi ue ungota ari avoemboajato eto namote namei eto ehako osa ueke avo tambu aja uje isapamane ereovaavo kogue ungo pehumba ari haite ae kog-ona. 12 Avoeto ungo na ingova uje ereonaamo ahari kaitana, amo ari sapura emboavoembo kajae, eto ungota degi ari sapurauija avoembo kajae rate ungona nango osaeova avo do aingere avo ungona God ta titita be kiova kaitara. 13 Eto ungona nangotumota ue osa isapamane ereovova avonangona kito sovera ari umbera, amite etoungona oveTitus na kito tunga javotohobeeto puvuto etei ingito nangote tapa tungajavotoho be etera. 14 Eto na ungo osakageni ue Titus ta degi ke ijiena avoeto am-ina ungota degi pambuto nangota ke ungoavoembo ijiera amo ke be pere avo koguijaeto ainge dombo dago ke do ungota degi taeora amo ke be pere eora. 15 Eto Titus naungota degi pambuto ke ijinu ingito joru tetapa agi asi ueva avo koguija, avo eto amitaosa ari ungota degi avo pajito peni vahaibe ere ua. 16 Avoeto na kogona amo ungoiji tapa amo ungota hamota ra avo eto osapajire be ere ona.

8Hande ikari ta ke

1 Eto nau namei kamei, God na endaMacedonia ta ekalesia ta hondate ari is-apamane iketija avo ungo ano ingova ujeereona. 2 Amo enana ta degi memesi peni

vahai be puvuna amita mine amo osa aripeni vahai be pajina avoeto enana amohajabaja embo mane rate hande embopo ereora. 3 Avoeto God ta titi ta erena amoenana hande ikari haite donda avo pereikae rate nei amita hamota avo jo tapa nahande ikitara 4 Amo enana ta uje na Godta embomeni hondate aisi nangota degipenunu kaiketo ijiera 5 Eto amita tutumotaamo enana ta ando te tapa God ta degiikitie amita pure asi nangota degi ikitaraavo nango kito kore uera.

6 Eto enana ta ari avo kito ungotetapana hondate ari ikavote avo kesi Titus ikaropambuto ungota degi pure jua matu itik-itaja avo au irae aisuja. 7 Eto na kogonaamo ungota degi ari tapa inono mitia, amoGod tumota ari, ke hande ari, ke kiari, jotapa na hondate ari, dagota degi osa ari tetapa amo ungota degi inono bera avoetoungona hande erevi jo te tapa na ikavauje ere ora. 8 Eto ari erevi ungona ava kengahia na ae rate enana enda Macedoniata hande embomeni ta ari vahai aingekoamo ungona osa arina avote avo be kesiuje ere ona. 9 Eto Bada Iesu ta ari avo behotembevujo, amina Utu i ta mitie hajaebajae embo be ena te ari avo toto endata beto ungoembo hoivo ena, amo ungonaaita donda embo ava ena. 10 Eto ari aingeavo ungona ava onde katitie erena eto juamatu ta ungona kiti hande ikasi ijieva avoikitava 11Avoeto ari avo evujo inono ai, etoungota jota teka eto hande inono ta evujoirae ai.

12 Eto ungota uje doinge ikasi hotem-biteva amo aravorate ungota degi doingemitirou kito avo kateketo hande ikitirovoGod na kito aravora aisuja. 13 Eto ung-ona donda ambu embopo ta degi handepete iketo ungo be ambu ava ke ae rateungo mine omba eto inono inono eto irovaerena. 14 Amita be amo erevira, ehaoroho emo ungota degi donda mitia etoenana ta degi amo donda irae avoeto osagaerekogora te ambota amo ungona osagakogurovo enanana ungo hondate aisora,eto ari ainge aisora amina ungota irariinono inono aisuja. 15 Ke ainge amo Godta ke ta einge kajari mitia, “Eto dondabe peni vahai kahumbeto umbuna emboamina donda mamo ururae eto donda beisapa kahumbena emboaminadonda ambu

Page 215: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

2 Corinthians 8:16 212 2 Corinthians 9:14embo ae rate inonota donda embopo ea.”

Titus da Corinth ta ikeo pambuna16 Eto nau hotembari peni vahai amo

ungota degita mitia ainge dombo Titus tahotembari amo ungota degi ta avo kogueGod ta degi osa be ere ona. 17 Eto dagonaTitus na da Corinth ta pambaja ke ijiera teamita jo tapa avo degi ungota ta avoeto jotapa na pambasi uje ere ua. 18 Eto ungotanamei vahai ikaro Titus ga pambaja iketeraamo Keriso ta duru javotoho hande ariembo avoeto ekalesia tapa na kogue jakekaeora. 19 Eto God ta degi usasa te jakeka tepambaja donda ambu embomeni avo jo oikoro na hondate asi uje isapamane ereora,pure avo hondate ue nangoga vahaita ajaekalesia embomeni na siriketo ikea amoembo nei mane rate namei ke etera vahaiavora. 20 Eto koro peni vahai be hande ereovora avo umbuto pambuto embota handeikasora avo embo na simba ari sapura keeora. 21 Avoeto dago naingeto Bada ta titita eto embota titita ari javotoho pere aisoraavoeto ke ijie nununga ere ora.

22 Eto ungo tumota euja ungotenaunamei nei amita pure amo jo tapa na tungaiketo pure uoi dago ere kogovora amitetapa ikaro pambasuja. 23 Eto ungo kogovaamo Titus amo nau pure vahai embo aminaungo avoembo ungota degi pure ere uaeto ungota namei heriso ekalesia ta javota pure javotoho eora amina Keriso otohueora. 24 Avoeto dagota tumota ari te ke beari te amo ungota degi ta avo ekalesia tapana kito ungo ke be ara embo einge ereviungona kito osa ue pekitie umbuvujo.

9Namei kamei hondate ari ta ke

1-2 Eto ungo God ta embomeni hondateasi tunga ikitiemiteva amonamatu kogonate teho ere kaitena. Eto ungota handeasi tunga ikava amita ke amo da Achaiaembomeni ta degi nanena ke einge eoingia, “Da Corinth ekalesia na jua matuamina donda ambu embopo ta hande ikasisirikea,” ke ainge amo nanena ungo jakekaue ijio da Achaia embomeni na ingito hon-date asi uje ea. 3 Avoeto ungota nameikamei ikaro ungota degi pambasora amodagona ungota ari avo jakeka eora avodagota ke avo huti mane aisuja avoeto

ikaro pambasora be ikevujo kiore. 4Avoetonanena ungo tumota ue ke eona avo endaMacedonia embomeni na namote pamb-uto ungona hande ikasova avo nunungaae amo koguroro ungote namote tapa mekesora. 5 Avoeto ungona hande ikasi ondeueva avo dago pambae mitiroro ungotanamei kamei na pambuto ungo hondateururoro nununga avote avo hotembitie er-ena. Eto hande javotoho aisova amo en-gekari ta hande mane rate ungota ujetahande avoeto nununga aisova.

6 Eto ke erevi ungo jeneambu avojo, etoembona ve heriso urasuja amo be isapaumbasuja eto embona ve isapamane ura-suja amo be isapamane umbasuja. 7 Etoembo vahai vahai amita jota ngahia mi-tirou penunu au jo te tapa ikae aisuja amosapura ra te embota jo ta doinge ikasuja avosiriketo osa osa te tapa ikasuja amo God nakito osa aisuja. 8 Eto God na ungota degijavotoho ari iketo kakane ari avo iraera teGod na ungota degi donda rete ari tapadeire avo inono iroja simba ururou ungonapure jajavotoho nei do aisi uje aisova amoGod na umbuto nei amita hamota ikasuja.9 Eto God ta ke ta amo einge kajari mitia,“Eto donda ambu embopo ta degi handeembo ena avoeto amita ari javotoho avodaroho iresuja,” eto ke ainge mitia.

10 Eto God na ve urari embo ta degive ikeoi umbuto ve ureuja eto pure ta beamite tapa ikeoi umbuto indiora avoetoungona ari jajavotoho tapa do do aisi ujeaisova amo God na hondate ari ikau umb-uto ururovo peni be aisuja. 11 Avoeto arijavotoho do kito asi uje aisova amo God naikau umbuto hande embomeni be ari haiteaisova, amo ungona hande ikavo nang-ona umbuto embo nei ta ikitiroro emboisapamane na God osa ue jakeka aisora.12 Eto ungota hande ikasova amo God taembomeni ta ujeje avo pere mane rateGod ta degi osa kageni ari pambuja avoetoikasova. 13 Eto ungota hande ikasova aitaamo ungota hande ta tunga enana ta degieto embo tapa ta degi ere ikitova amiteeto ungo Keriso ta duru javotoho avo hamona pere mane rate jo te tapa ambo amboereova amite tapa avo embona kito Godjakeka aisora 14 Eto God ta hondate ariisapamane ungota degi iketei umbeva avo

Page 216: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

2 Corinthians 9:15 213 2 Corinthians 11:4God ta embomeni na kito ungo jo tapanaosa ue ungoembo pari aisora. 15 Eto God tahande pajire be avo kogue kore ue God osaere ora.

10Paul ta osaga

1 Eto na Paul ke nau avo ungota degitaere kaitona kivujo. Eto embo na ke eoraamo na ungotemitie na ke embomane ratena ungote irae amo ke ngahia na eto kepeni be eona ke ainge eora te na Keriso tajo ari eto tunga humbari na ungota degipenunu erena amo erevira. 2 Eto ungotaembo nei uhoho amina ari nau eto ke nauamo teho enda embota ari te ke te ra keainge eora avoeto na ungota degi pambutoke ngahia be amina ke sapura avo taeka-sona avoeto ungo simba evujo 3 Eto ke beamo ungotena enda ta mitie ari sasapurata degi isoro ere orate amo enda ta isoromane. 4 Eto enda ta ki emi amina isoro aerate Utu ta ki emi sovera te amina Satan tatiti jigari ta degi isoro ereora amo erevira5 Eto ke, eto ari deina au God ta kiari ausapura aisuja amita degi isoro eto embo tahotembari tapa togeto umbuto eore Kerisota ke agi eora 6 Eto ungo jo hapereketonangota ke agi aisova kito ungota peive aridomitia avo kito hana kiari ikaro kogurovoirae aisuja.

7 Eto ke erena emo asavi avo mane in-gesova te ke ta susu be avo ingihe be kivujo.Eto embo amuna dago Keriso ta tohora keainge aisora embo amina dagote tapa aingenombo Keriso ta toho ke ara erena. 8 Etodagona ungo taro beava Bada na ikae rateungo jigoro erevaBadana ikena etonapureavo ana Bada na ikena avoeto na ke ijie memane kesona te pure avo aisona 9 Eto naahari ta ke ngahia be na ere kaitena amoungona kito joru ava kajae rate 10 embonei nei na ke einge erera, “Paul na aharita ke ngahia na eriate ei ta iraetija amoke ngahia eria aingeko amo mane aetija teeita puvuto gamo ke ijirou ungote maneingesora,” ke ainge eora te 11 Ke aingeari embo amina ke erevi hotembeto kiojaerena. Eto ahari ta kajeone kiova aingenombo pambuto ungota titi ta heteto kengahia be na ano ingesova.

12 Eto embo nei nei na ungo eonga,“Na, na” ijiroro ungona tumota ava eora

avo dagona enana te dagote ari vahairake ainge avo mane aro ingosova te enanana God ta ari avo kogue ae rate enana taari avo ungo eonga teka ereora avoeto ariainge amo sarika ue ere ora. 13 Eto dagonaari aingeko avo mane aisorate God na purematu ikari avo kogue ke aisora. Eto Godta pure ikena amo ungota degi eora vahaiavora. 14 Eto dagona Keriso ta duru ungotadegi ikeo umbava avoeto dago ungo simbaere ora te dagota titi jigari ta tane amonembeto pambaera. 15 Eto embo nei naGod ta pure euja avo kogue nangona arike mane eora, te dagota uje amo ungonaGod tumota ari avo papajitirou dagona kitopure neite neite ungota degi ururoro pajito16 inono au nangona ungota enda tane ovi-tihota embo nei nei mitera amita degi Godta ke hande aisora, eto enda nei donda bematu urari aita nangona mane urasora teenda eha donda be urae aita pambuto beurasora. 17 Eto God ta ke ta einge kajarimitia, “Embo na ‘Na, na’ mane aisuja teBada avoembo, ‘Na, na’ aisuja.” 18 ke amitabe amo embona umo eonga, “Na, na” ijirouBada na kito ke be ke mane aisuja te Badana umo eonga kito ke be aisuja.

11Paul ta ke te ate poekari sokova embomeni

amita ke te1 Eto siro sapura ari embo na keko ke

isapa aisona amo ungo ingovote? Eto naere kogona amo ungo ke ano ingesova, avoere kogona. 2 Eto God ta hotembari vahaiavo nanena hotembitie ungo amo embonapegene umbuora segigi ue mitovona. Etoungo ekalesia amo Keriso ta kerari avoetona kakara ta mamo aingeko eto ungo ton-gopa ambu teho javotoho na mitirovo na-nena ungo Keriso ta degi ikasona. 3 Eto okoso o na pamone Eve ta degi ke sokovana enu sapura ta bena ainge nombo ungoembota hotembari sasapura na aro ungotasiro sapura au amo Keriso osa ari te tu-mota ari te avo toto pambuova simba uemitovona. 4 Eto nanena kogona amo Iesunangona umbuto puvua avomane rate Iesunei amite Ahihi nangona umbuto puvuaavo mane rate ahihi nei amite eto durujavotoho hande uera avo mane rate durunei umbuto hande eora avo ungona ingihe

Page 217: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

2 Corinthians 11:5 214 2 Corinthians 11:31aita porere mane pambuova. 5 Eto apostlesokova ungota degi puvuto ke eora avoembo peni, na isapa ke ainge avo nanenamane aisona 6 Eto na enana aingeko kegamo na hande ari embo manera te naudegi ta amo God na kiari peni vahai beikena amo ungote mitie ke hande eteneingihava avoeto ke avo ungona ke be ariinonora.

7 Eto na ungota degi pambuto God taduru javotoho hande uena amita mine naumbae ari amina ungo jigene eritava teainge uena amomo ari javotoho umitanetemo ari sapura umitane? 8 Eto na ekalesianei nei amita koro avo pegene arako etojigama ue ungota degi pure amouena. 9Etona ungote mitie amo nau ujeje tapa do pu-vuna amo na ungota degi bouka nei do ikaerate ungota namei kamei enda Macedoniata eto puvua amina na undua eto na ungotadegi ombari asari ta eto bouka ikae mi-tovona ainge nombo bouka mane ikasona.10 Eto Keriso ta ke be amo nau jota mitiaavoeto amita hamota ke erevi erena amoenda Achaia ekalesia na ke nau erevi manetaekasora. 11 Eto na ungo osa ae avoetokoro umbae ari ke ijie hotembitevete? Naungo osa ere ona amo God na ere kogua12 Eto ke sokova ari embopo na nau purevahai embo ke ijie koro umbasi pure eoraavoeto na ke avo taekitie na ungota koromane umbasona. 13 Eto embo aingeko amoapostle bemane rate pure sokova ue Kerisota apostle ke ijie eora 14 Eto na enana taari avo kito jeneki honeki mane aisona teenana ta ari amo Satan na anera usasate ke ijie isa euja. 15 Avoeto amita pureari embopo na amita ari vahai avo ue arijajavotoho ta pure ari embopo ke ijie kesokova na eora. Avoeto enana ta pure eoraamita iji tutumota amo God na hana kiariikau kesora.

Eto Paul na osaga kina ta ke16 Eto na ke ehako erena amo na siro

sapura ari ke mane aisova te siro sapuraari embo ta ke ingito ingarako uore eoraaingeko simba ururovo ke nau avo ane.17 Eto ke nau avo “Na, na” ijirono ingesovaamo Bada na mane aetija te na siro sapuraari embona keko aisona 18amo enana apos-tel sokova na enda embo tapa na enana taari amita ke eora aingeko nanena aisona.19 Eto ungona dago tupo embora eova te

siro sapura ari embomeni ta ke sau be in-giova 20Amoungo tupo embo sira ove apos-tel sokova na puvuto ate poekitore ungonake agi ue kajumba ue ke tapa avo agi ueage ungota na timbuto indarako ereova.21 Eto nangona ungota degi kiti pambutoke sokova na ate poeketene ungo na na ka-jumba ue age ungota na timbuto indarakoaeteva avo nau degi ta me kiari nombo bera. Eto na siro sapura ari embo na keko ijieke erevi aisona amo enana na ke ijie “Na,na” eora amo nangote tapa na ke amo “Na,na” ari inonora. 22 Eto enana amo Hebrewembopo rete? Namote tapa Hebrew em-bora, eto enana amo Israel embopo rete?Namote tapa Israel embora. Enana amoAbraham ta meniundi rete? Namote tapaAbraham tamenira. 23Enana amoKeriso tapure ari emboporete? Namote tapa Kerisota pure ari embora te ungo ere kogovaamo nau hotembari javotoho avo toto “Na,na” ijie erena te nau ari tapa amina enananembari avoeto erena amo pure ngahiaeona eto nei amo na tipura ta ikeora etonei amo na teore memenga kiona eto ijinei nei amo na amburari ahumpa eona24 Eto Judea embo na iji tapa 5 rate iji vahaivahai amita jo ta na ejembeto tea amo tapa39 ainge toruera 25 Eto iji 3 amo ituha natoruera eto iji vahai amo atara na torueraeto iji 3 amo na e nga ta pahone e nga tetopejeo, iji vahai amina na iji vahai mumevahai eva ta daveto pambua. 26 Eto naenda tapa ta isa eona degi aita amo umomuenga ta degi osaga kiona eto degi taembo teto pegene eora aita osaga kiona etoenda nau embomeni ta ingeni ta enda neiembomeni ta ingeni ta osaga kiona eto dajota eto degita eto eva hamota pahue osagakiona, eto nei amonau namei ke eora amitadegi osaga kiona. 27 Eto nei amo na purengahia ue evae eona, eto nei amo indari teumo te na beuje uoi teho mitovona eto neiamo bo ambu eto jajemote avo kiona 28 Etoari tapa amita hamota amo iji vahai vahaiekalesia avo hotembu hotembu ue iriona,29eto ekalesia embo vahai na ivo ambu eujaamo na osaga kiona, eto embo vahai naengekari ta beuja amo na osaga kiona.

30 Eto na “Na, na” asona amo nau soverata ke avo mane aisona te ivo ambu ta ariavo ungo na kiova ari vahai erevi aisona.31 Eto ke erevi aisona amo ke be pere avo

Page 218: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

2 Corinthians 11:32 215 2 Corinthians 12:20Bada Iesu ta Mamo God daroho jakekaaisora amina ere kogua avoeto ke emo kebe pere erena. 32 Eto na da Damascus aitapambuto mitio King Aretas ta gavana nana andito umbasi amita isoro ari embopoikenu da tapa joeketo mitio 33 nau nameikamei na na umbuto hambija peni vahaiaita juruketo otoho ta ikeo da tambuta betokiae pambua.

12Paul ta joremba ke ena

1 Eto nanena, “Na, na” ijie ungota degike ehako anote? Eto amita heta javotohomane puvuresuja avo kogona te Bada ta kenau degita harikitoi etureta kiarako uenaavo ungota degi ano ingivujo. 2 Eto Kerisota embo vahai nanena kiari amo jua 14irae etija amita itikari ta embo vahai amoGod na umbuto Utu i be ta pambuna amohamote bisi te na pambunute hamo bisiambuna pambunu amo na kiaera te God navahai kina. 3 Te embo vahai amo andoterete ando ambu re amo God na vahai kina4 embo amina Utu i God ta irari degi aitapambuto ke jajavotoho avo ingina te Godna taekari avoeto embo na ke avo maneharikasuja 5Eto na embo amita javota naneke aisona te “na na” eonga amo ivo irae keavo aisona. 6 Eto na ke nau be avo umbuto,“na, na” aetena amo ke be avoeto na memane kiaetena te na embo peni rete isapare avo embo ta hotembari na aerate nau kete arite avo embona kogue na embo penirete embo isapa re avo ara uje ere onaavoeto nanena, “na, na” mane aisona.

7 Eto na degi javotoho aita pambutoari jajavotoho neite neite kena avoeto naembo peni ke ijie one God na nau degitaambure vahai iketei Satan ta pure embo naarako kaikari ereona avoeto na embo penike mane eona 8 Avoeto na ambure kaikarieona avoeto iji 3 ainge Bada na umbau iraeaja pari uenate 9Badana kemine einge ijija,“Eto na no ambure avo mane umbano iraeaisuja te iji vahai vahai na umo hondateaisona amo inonora te umo ivo ambu emboururo ivo nau avo no degita ikano penivahai aisuja,” ke ainge ijija avoeto Kerisota ivo avo nau degi ta iroja ivo nau iraeavoeto tunga javotoho ue, “na, na” aisona.10 Eto ke avoeto nau ivo ambuari embo taisembari, hamota tari, atumbari neite neite

Keriso ta javota kiona avoeto aita amo naudegi ta sovera ari puvuja.

Paul na da Corinth embomeni avoemboosaga kina

11 Eto na siro sapura ari embo na arakoue ke erevi ere kaitena amo ujekari un-gota avoembo ereona te ungona osa ueke be aeteva amo na ke einge emo manekajaetena te ungo be kivujo, ungota apos-tel sokova amo peni, na isapa arako man-era. 12 Eto na apostel be amita hajirepepeni neite neite avo ungota degi oneungona iji koso be kogava 13 Eto nanenaungo avo ekalesia nei uhoho amiga in-onora ainge ene ungona kogovete? Etokogava amo na ekalesia nei uhoho amitadegi koro uhanate ungo nei nei amita degiamo koro umbae amina etei inono ae arike erevete? Avoeto ari nau kito hotembetotovujo. 14Eto na ungota degi iji herisomatupahana te eha emo ehako pambuto ungotadegi umoroueungona ari ngahia nei do avake mane aisona. Eto na ungota degi pam-buto umbasi uje ereona amo ungota koromane rate ungota osa ari. Eto erena amomeni isasaraho na enanata e mamo maneunduorate emamo na meniundi simba ueunduora. 15Avoeto na ungota degi ta pam-buto ungo hondate ururono nau koro teando te amo jigama ano irae aetija. Eto naungo osa peni vahai ereona avoeto ungonana mine osa isapa be aeteva.

16 Eto na ungota degi pambuto mitiona unditava aita osaga nei do tambae rateembo nei na eore ingiona amo nanenaungota degi pambuto ke gamo poekari kena ene ingihava 17 Amo ke hande ari em-bomeni ungota degi iketene pahara aminaungo ke gamo na poekae 18 Eto na Tituspambaja ijie ungotenau namei vahai amigaiketene pahaja avoeto Titus na ungota degike gamo na poekae rate ungona kogovaamo Titus te namote amo ari vahai ahihivahai amina eora.

19Eto nangona ke ere kaitera avo ungonadago embo jajavotoho ke ava kajari ke ijieere hotembitevete? Eto nau namei kamei,ke amo ainge ae rate God ta titi eto Iesu tajavota ungo avoembo ke emore ere kaitora.20 Eto na ari vahai erevi joru ere ovonaamo na aita pambuto ungota irari nei avokogurono ungona na kogue amo ngahiaembo ke aisova avo na oju ere ona. Eto nei

Page 219: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

2 Corinthians 12:21 216 2 Corinthians 13:14amo jujunete, embo nei ta donda uje ari tetumote, embo katekarite, javo ari sapuraarite, ke sokova hande arite biso orongate,vasiri siosao arite, tapa avo aita tambanoteavo na oju ere ona. 21 Eto na ungota degipambasona amo ungo nei nei na tiha paihate oine sasapura te hamo ta ujeje sasapuraneite neite amo matu ere ovova avo toaeavo na God ta titi ta me kesona avo joru ereona.

13Kogue irivujo

1 Eto na ungota degi iji heriso pahana etoehako pambasi ere ona. Eto ungota degiari sasapura do mitia amo kiari embopoheriso eto nei heriso nei vahai amina pe-humba ururoro ke be harikasova 2 Avoetona matu ungote mitie ijiena eto ehako naungote irae rate ehako erena avo ungo beingivujo, na ungota degi pambasona amoari sasapura matu te ehaha te avo manetoasona bera 3 Eto ungona Keriso Paul tadegi ke eoite aere ainge eova ungo be kiovaari ainge amo aisona. Eto ungo kogovaamo Keriso ungota degi ivo ambu ae ratesovera euja 4 Eto ungo kogova amo Kerisoivo ambu enu i atahuta tea te eha orohoemo God ta sovera avoeto iriuja. Eto Kerisona ena ainge nombo nangota ivo irae ratenango aita pambuto pure ururoro ungonaGod ta sovera avo be keisova. 5Avoeto ungoIesu tumota ere ovete aere avo ungota josirikevujo. Eto ungo Keriso ta toho be kitoamo Keriso ungota jo ta iresuja avo kesova.6 Eto dago amo Keriso ta toho be avo ung-ona be kiova uje ere ona. 7 Avoeto ungovasiri jajavotoho pere ava uje ue God tadegi pari ereona amo embo na nango kitoate poekari embo jajavotohora ke aingeara ae rate dago embota titita javotohorete sapurare avo mane aisora te ungo avojajavotohora uje ere ora. 8 Eto ke be amodagona mane taekasora te sigeto pambajapure ere ora. 9 Eto dagona ivoambu aisorate ungo na ivo aisova avo peni bera teungona ari jajavotoho na pere inono taaisova avoeto dago ungoembo pari ereora.10Eto Bada na nane ungo titi jigiho kito naudegi ta sovera ari ikena amo na ungo tanobeava ikae rate ungo jigono ereva ikena etona ungota degi pambae eita mitie ke ereviere kaitena amo ungona kito jo hapereketo

mitirovo pambuto ungota degi ke ngahianamane aisona avoeto ke erevi ere kaitena.11 Avoeto nau namei kamei, ungota degiorere re erena, javotoho na pere irivujo,eto nau ke erevi eteketo kivujo, eto hotem-bari vahai evujo, eto pekata irivujo. Eto osaarita, peka ari ta God ungota degi iresuja.12 Eto otohu ari amina mune tavo mine araevujo. 13 Eto God ta embo ototohu eitamitera amina ungo ere pekitera 14Eto BadaIesu Keriso ta hondate ari God ta osa ari etoAhihi Otohu ta vahaita ari ungo tapa amitadegi ta iresuja.

Page 220: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Galatians 1:1 217 Galatians 2:4

GALATIANSEto Paul na ahari erevi enda Galatia ta

ekalesia tapa ta degi kajena1 Na Paul na embo ta sovera na embo

ta ke na ikae pambae rate Iesu Kerisote God Mamo Iesu jiginu vasiri te erenaembo amite tapa na apostel umbuto ikeopambua. 2 Eto namote nau namei kameinamote mitera amite tapa na ahari erevikaitie ungo enda Galatia ekalesia mitevaavo ere pekitera.

3 Eto ungotenau Mama God te IesuKeriso te ta hondateari te peka te avoungota degi iroi. 4 Eto Iesu Keriso amoungotena ari sasapuraga tapa enda erei tairora uje ae ue hamo amita na ungotenauari sasapura ombuto umbuna amo ungote-nau Mama God ta uje ta ena, 5 amita degiusasa daroho iroi, amen.

Duru Javotoho nei irae.6 Eto God na Keriso ta orekari na ungo

umbuna te ungo na God egikitie duru neiavo javotoho ke ijie aita borambu pambevena kito mana mana ere ona. 7 Amo Kerisota duru javotoho nei irae rate embo ungotemitera amina ungota jo kajaro Keriso taduru sapura aja ere ora. 8 Avoeto erenaamo namo retemo anera nei amina ke kitinangona hande etere uhava avo mane ratenei avo javotoho ke ijie hande ururou nauje ere ona amo God na embo amo taumemenga iji darohota kogue iresuja. 9 Etoke etena amo ehako ano ingivujo, amoembo amuna ke kiti nangona hande etereingito uhava avo mane rate nei avo javo-toho ke ijie hande ururou na uje ereonaamo God na embo amo tau memenga ijidarohota kogue iresuja. 10 Eto na ke erevierena amo embona ingito na embo javo-toho ke ara erevete? Ainge manera te Godna ingoja erena. Eto ke be amo na embo tatiti ta na ke be ara ari nau tapa avo maneeona te embo ta titi ta embo javotoho asiaetena amo Keriso ta pure ari embo maneaetena.

God na Paul jage eto umbuna.11 Eto nau namei kamei ungo be in-

gova uje ere ona amo duru javotoho handeeona amo embo ta hotembari na puvuraera

12 eto embo na nau degi ta ae ingae etoate poekae umbae rate Iesu Keriso na naudegi ta harikenu ingia. 13 Eto na Judea taari tapa jigama ue ere uaetena amo ungoingarira amo God ta ekalesia tano irae ajahamota osaga memenga neite neite ereikitiaetena. 14 Eto nau namei kamei tapaJudea embomeni rate nane vahai Judeaohihi ta ari tapa avo inono ta asi uje eto jotapa na jigama ere uaetena. 15Te nau ondena na ingae pekota amo God ta hondate arina na umbuna 16 amo amita Meni ta durujavotoho avo God kiae embomeni ta degihande ana umbuna. Eto God na nau degita taeketo umbuna amo embo ta degi kenei do ae 17 eto Apostel mamatu Jerusalemta mitia amita degi ke asi pambae ratetoto enda Arabia ta pambuto mitimite daDamascus ta egerembitana. 18 Eto na Goddegi ta tahana jua 3 amita ambota Petertambuto tombu kesi da Jerusalem ta pam-buto iji tapa 15 ai mitiena 19 te Apostel neiuhoho tambae rate Bada ta namei Jamesvahai avo tahana. 20 Avoeto ke erena amoGod ta tombu ta ke be na perekari erekaitena.

21 Eto amita ambota amo enda Syria teenda Cilicia te ta pahone 22-23 Keriso taekalesia Judea enda ta mitiaetera aminana enana ta kitoho embo ke ijiore ingiaorate tombu nau avo kiae pekota kito Godtumota ara ke hande eona 24 avo ingitotunga javotoho be ue God jakeka ea.

2Paul da Jerusalem ta pambuto Apostel nei

uhoho ga ke ena.1 Eto jua 14 irae ena emita ambota

na Barnabas ga da Jerusalem pambasi ueembo Titus umbuto amiga pambua. 2 Etoai ta pahana amo nau uje na pambae rateGod ta uje ta pambuto ekalesia ta embookokose aita mitera amita degi Iesu taduru javotoho do do enda nei embomenita degi hande eona avo etene ingihara amoaravora arote avo eto etene enana embookokose pere na 3 ingito jo vahai eto ara-vora ijiera. Eto nei amo embo Titus amoJudea embo mane enda nei Greek emb-ora te Iesu tumota euja te hamo kakambaae avo enana kito Judea ta ari avo hamokakamba eto ekalesia ta toraja ke ae tehoumbua. 4 Eto hamo kakamba ari ta ke amo

Page 221: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Galatians 2:5 218 Galatians 3:1mane aetera te enana ekalesia be maneamina imba puvuto nango Iesu Keriso tajo ta iriora avo ke matu hamo kakambaari ta ke amina ehako andiroja puvua 5 teenana ke amo nangota ke ahurekari inonoae etei Keriso ta ke ungota degi hande etereuhava ainge inono ta mitia. 6 Eto God tatiti ta embo tapa inono rate embomeni naenana Jerusalem ta mitera amo ekalesia tatiti jigari ke eora te nau degi ta amo tehora,amina Iesu ta ke hande eona amita hamotake nei do ikae rate ke eona avo perera.7 Eto Peter na Iesu ta duru javotoho avojudea embomeni ta degi hande aja God naumbuto ikena ainge nombo nanena endanei embomeni ta degi hande ana umbunaavo enana ekalesia ta okokose amina kitoke be hotembea 8 amo erevira. Eto Peterna Judea embomeni ta degi ke hande uepure uija aita God ta ingeni hajire kogaraainge nombo nanena enda nei embomeniga pure uena aita God ta ingeni hajirekogara 9 avoeto James te John te Peter teamo ekalesia ta tutuvi be ari ke eora aminanamote Barnabas te na God ta hondateari na enana ga pure vahai eora avo kitoingeni uhue ke einge ea, namote Barnabaste avo endanei embomeni ta degi pahuroroenana avo Judea embomeni ta degi pam-basi ke ea. 10 Eto ke nei vahai amo hoivoembopo avo hondate ara etera avo na jotapa na asi uje ere ona.

Peter na oju ena avo Paul na kito harikena.11 Eto Peter da Antioch ta pambutomitie

ari vahai erevi ena avo sapura kito amitadegi harikitana 12 amo Peter kiti ta amoenda nei embomeni ga vahaita arumbetoere indiaetija amo javotoho ere uaetija teJudea embo nei uhoho James ta degi etopuvua, amo enda nei embopo ekalesia taehaha toreora avo Judea ta ari ambo amboeto hamo kakamba ara ke hande eora em-bopo puvua embomeni amina ke arote avoPeter na hotembeto joru ue ari sapuraitiketo ena amo enda nei embomeni gavahaita indari uje ae eto toturitinu 13 Judeaembopo nei uhoho da Antioch ta ekalesiaeto mitiaetera amina Peter enda nei emboga vahaita indae uija avo kito ainge inonota hotembari vahai avo uera. Eto sapuraainge uo Barnabas na enana ta ari sokovaavo kito ai ta kaju unu 14 na aita pambutoenana ta ari avo kia amo duru javotoho

embota degi hande eora aita irae avoeto arisapura avoeto ekalesia ta tombu ta Peterta degi ke einge ijiena, “Umo Judea emborate enda nei embo ke kiae amina irarakoue enda nei embo na Judea ta ari umbutoirora ate ere poekitea amo ari sapura be erekogona.”

Judea embomeni te enda nei embo nei te nanaingeto embomeni jajavotoho aisora

15 Eto ungotena aja ta oti ta eto puvurariamo Judea embopora te enda nei ari sasa-pura embopo ainge manera 16 te ungotenaeha ere kogora amo embo God ta ke pepeniagi asora amina mane embo javotoho keaisuja. Avoeto ungotena God ta titi ta embojajavotoho aisi ue God ta ke pepeni neiteneite avo hotembae ue Iesu Keriso vahaiavo tumota ue mitera, eto ke be amo embotapa na ke pepeni simba eora amina embojavotoho mane aisora. 17 Eto ungotena Godta ke pepeni agi ari amina embo jajavotohoae rate Iesu Keriso tumota ari vahai aminaGod ta titi ta embo javotoho eora avoetoKeriso tumota ari aita ere kogora amoembo tapa na ari javotoho amina embojavotoho ae rate embo tapa aemana embosasapura pere rate Keriso amo ari sapura takiti umbari embo manera. 18 Eto ke pepenineite neite agi ere uaetena amo embo javo-toho anote ijie agi ere uaetena avo matutoturitana te ehako simba asona amina napehumba au ari sapura embo aisona. 19 Etoke be amo na God ta degi vasiri eha umbutoiresi God ta ke pepeni Moses ta degi ikenaavo totorutana amo ai ta amo ari sasapuranau do aingere avo kogana. 20Eto na Kerisoga tapa i atahu ta teo ambua avoeto vasirisapura nau irae rate Keriso ta vasiri avojo nau ta vasiri mitia amo God ta Meni nanamo avoembo osa ue hamo amita ikenaavo tumota one vasiri amita amo hamo nauta mitia. 21 Avoeto ke pepeni simba ariamina God ta hande nau degi ta ikena avomane ano sapura aisuja, avoeto erena amoke pepeni agi eto ungotena embo jajavo-toho aetera amo Keriso puvuto, teho ujetoamburaetija.

3Ke pepeni simba arotemo God tumota aro?

1 O ve, ungo da Galatia ingito ingarakoembopo. Ungota titi mo amuna saruka eteikiae ere ove? Iesu Keriso i atahu ta ambuna

Page 222: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Galatians 3:2 219 Galatians 3:19amo ke araha ta etene ingihava te ungo nakiae kiae ereova, 2 avoeto na ke vahai ereviungota degi eto ingesi uje ere ona amoGod ta ke pepeni simba eteva amina Godta Ahihi Otohu ungota jo ta umbevetemoKeriso ta duru javotoho tumota ueva aminauhave? 3 Ungo ke kiae embopo. Eto ungona God ta Ahihi ta sovera na itiketo uemitena te aita amo hotembari ungota nakajueto iresi uje ere ove te? 4 Eto ungonaGod tumota ue amita hajire neite neitekogava amo teho kogavete? 5 Eto God naamita Ahihi Otohu ikeoi ari sovera neiteneite eoi kiova amoungona ke pepeni neiteneite simba eova Keriso ta duru javotohoingihe ke be eova avoembo ikeoi?

6 Eto Abraham ta ari erevi be hotembe-vujo, amina “God tumota unu kito embojavotoho ke ena” ke ainge kajari mitia7 avoeto ungo kogova amo ari javotohoneite neite amina ae rate God tumota eoraembomeni amo Abraham ta hajire vahaiavoeto amita meniundi bera. 8 Eto endanei embomeni tapa amuna God tumotaururoro God na kogue embomeni jajavo-tohora ke euja amita duru javotoho amoAbraham ta degi einge enu kajena amo“javotoho ari no degi ta eto enda embo tapata degi puvuresuja,” ainge kajena 9 avoetoAbraham na God tumota unu God ta javo-toho ari ikenu kina ainge nombo emboamuna tumota eto kesuja 10 Rate God ta kepepeni agi eto embo jajavotoho asi miteraembomeni amo God na au sapura ta beasimitera amita ke amoeinge kajarimitia “Etoembo amuna God ta ke pepeni kajari avotapa inono ta jigama ae euja amo God naau sapura ta beto hajire kesuja” eto 11 kenei einge mitia “Embo amuna God tumotaaisuja embo amina God ta titi ta embojavotoho eto vasiri umbuto iresuja,” aingemitia avoeto ungotena kesora amo embona God ta ke pepeni agi eto God ta titi taembo javotoho ari inono ae ra 12 te Godna amita ke ta einge kajena amo, “Emboamuna nau ke peni te isapa te inono ta agiasuja amina vasiri tambasuja” ainge mitiaavoeto ungotena kesora amo God tumotaari amo eonga eto God ta ke pepeni agi ariamo eonga 13 rate embo na agi ari inonoae avoeto ungotena sapura ta beto hajirekiaetera te Keriso na ungotena hondateeto ari sasapura ungotenau aravo hamo

amita ta umbunu bitinu God na kito hajireikenu ambuna avoeto Keriso ta ari avokogue einge kajarira “Eto embo i atahu tataro amburesuja amo God ta titi ta embosapura be” ainge kajari ra. 14 Eto God naIesu Keriso ikenu ungotena sapura oreketoumbuna amo God ta titi ta ari javotohoari Abraham ta degi ikasi onde ue nomaikajena avo enda nei embomeni na um-bara Iesu Keriso ikena avoeto God ta AhihiOtohu umbara onde ena amo Iesu Kerisotumota ururoro ikau umbasora.

God na Abraham ta degi ikau umbaja ondeena.

15 Nau namei kamei ungo be kiova endaembomeni ta ari avo umbuto ate kitiraaisona. Eto embo tapa na ke vahai amo jovahai eto aravora asora amo ke peni avoetoke embo vahai amina mane taekasuja etoke nei amita hamota ikau mane hetasuja teke vahai aravo aravora etera amina heta-suja. 16 Eto God na Abraham ga nomai ka-jena amo Abraham eto Abraham ta ahihijeamita degi ari javotoho asi onde ue nomaikajena te kivujo, God ta ke ta kajari mitiaamo “Umo te no ahihije te ta eto puvuroja”ke ae rate “umo te no ahije vahai amita degieto puvuroja” ke enu kajena avo mitia. EtoAbraham ta Ahije amo embo nei mane rateKeriso ra. 17Avoeto ke erena amita be amoGod na embomeni ta degi ari jajavotohoikasi onde ue nomai kajena amo toae ratejua tapa 430 amita ambota God na amita kepepeni Moses ta degi ikenu kajena aminanomaiAbraham ta iji te kajena avomane auirae aisuja avoetoGodnaonde ena amo iraeae ratemitia. 18Eto embomeni na God ta kepepeni agi ue God ta tombu ta embo jajavo-toho ari inono ae rate inono aetera amoGod na javotoho ari ikau hande eto maneumbaetera. Rate God na umo eonga embota degi javotoho ari ikasi onde ena avoetoAbraham te tapa umbuto God ta tombutaembo javotoho ena. 19 Eto ungotena erekogora amo embo na God ta ke pepeni avoagi eto embo jajavotoho ari haite manerate do eto God na amita ke pepeni embota degi hande enu? amo Abraham irariiji te eto puvuto Iesu Keriso puvuna iji teamita ugorota embomeni na ari sasapurata hajire do aingere avo kiora ikena. Eto kepepeni amo God ta anera na Moses ta degiikenuumbuto embomeni ta degi hande ena

Page 223: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Galatians 3:20 220 Galatians 4:1620 te Godna ari javotoho ikasi onde ena amoembo nei na Abraham ta ikaja ikae rateikasi onde ena embo Abraham amita degiorereto ikena.

God ta ke pepeni amita pure.21 Eto hondate ari, God na Abraham

ta degi ikasi onde ena amita degi God take pepeni amina tumo ue mine tara ereorete? Ainge mane ra te ke pepeni Godna ikena aita amo ungotena vasiri umbarihaite aetera amo embo tapa na ke pepeniavo agi eto God ta tombu ta embo jajavo-toho aetera, 22 te God ta ke kajari ta mitiaamo enda tapa eto embo tapa amo arisasapura ta sovera na jigei mitera avoetovasiri javotoho ari avo God na embo tadegi hande ikasi onde ena amo Iesu Kerisotumota uore vasiri javotoho ari hande eoiumbuora. 23 Rate embo na Keriso tumotaasora iji puvurae pekota God ta ke pepenina ganoka uore tipura ta irarako uo Kerisotumota asora iji puvuna. 24 Amo embo naKeriso tumota ore God na au embo jajavo-toho ara Keriso puvurae kiti ta God ta kepepeni amina embo simba ere uaetija 25 teKeriso tumota asora amita iji matu puvunaavoeto God ta ke pepeni na ungotenamanesimba aisuja. 26 Eto ungo amo Iesu Kerisotumota ue amiga kajueto miteva avoetoungo God tameniundi ra. 27Ungona Kerisoga kajuasi bapataito ueva avoeto Keriso tavasiri avo asuketo miteva. 28 Eto Judeaembomeni te enda nei embomeni te pureari embo te pure ta titi jigari embo te embote pamone te tapa ke ainge eora amo kepeni mane Iesu Keriso ga kajueto vahaietera avo peni be ra. 29 Eto Abraham naGod tumota ena ainge nombo ungona IesuKeriso avo tumota ue amita toho ue iriovaavoeto Abraham ta meniundi be amo ung-ona ere ova avoeto God naAbraham ta ikasionde ena amo ungo na hoteto umbasova.

4God ta meniundi ta ke ra.

1 Eto ke erena amo eingera. Eto meni is-apa amo pajito mamo ta donda tapa hotetoumbasuja avoetomamo ta donda amo ami-tara te meni irari iji te amo mamo ta ke agiari menira. 2 Eto meni isapa avoeto embonei na amita donda simba uore pajito emboeto mamo ta donda avo hoteto umbuja.3 Eto ainge nombo ungotena God ta ke be

ingae ue mitiaetera iji amite amo meniisasaraho na arako ue enda ta ahihi neiteneite amita ke agi ere uaetera. 4 Rate ijiinonota God na amita Meni ikenu benupamone hamo bisi te amina ingenu Godta ke pepeni Judea ta degi ikari avo aminasimba unu pajina. 5Eto ungotena ke pepenisimba ari embomeni ta ari sasapura avoombuto umbau tohota meniundi be araKeriso amo Judea ta ke pepeni amina simbaenu pajina. 6 Eto ungo God ta meniundibe eagova embo tapa na kiora God naamita Ahihi Otohu ikenu beto ungotenaujo ta mitie “God amo nau mama ra” euja.7 Avoeto umo ke pepeni ta tipura embomane rate God ta meni be avoeto God tameniundi na hoteto uhuroro umote tapahoteto umbasoa.

Paul na Galatia embopota onde katariikena.

8 Eto ungo God kiae mitiaeteva iji amiteamo ahihi sasapura neite neite God bemane amita ke agi ue tipura embo nairarako ere uaeteva 9 te eha amo ungo Godsovera te avo ere kogova eto God na ungoere kogua te do eto ungo egerembeto endata ahihi ivo ambupu neite neite amita keagi ari embopo asi ere pahove? 10 Amoungona ahihi sasapura ta ke ingihe iji tehariga te jua te tapa neite neite amo otohuke ijie ereova 11 avoeto na ari avo kogueungo hotembu hotembu ue na pure ungotadegi uena amo teho uenete avo ere hotem-bitena 12avoeto nau namei kamei, na Judeata ke pepeni avo toto ari ungota avo hamoeto eona ainge nombo ungona Judea take pepeni amina andiuja uje ae ere ona.Eto na ungota degi pahone amo ungonanau degi ta sapura ae ueva. 13 Eto kivujo,na ungota degi kiti pambuto God ta durujavotoho hande uena amo na ambure umb-uto ungota degi pahana 14 Eto nau ambureavoeto ungote tapa osaga kogava te ung-ona na egikae ue God ta anera umbaetevaainge eto na uhava eto nei Iesu Kerisouhue pekaeteva ainge eto na uhava. 15 Etoungota tunga javotoho ari osa osa ari pajirebe kogana amo deina taeketei irae etei amoungona na osa ue nau degi ta donda neido tapa umbuto nau degi ta hande ikasiuje ue kito ungota titi te tapa avo kuruketonau degi ta hande ikaeteva 16 avoeto na be

Page 224: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Galatians 4:17 221 Galatians 5:7kesi uje ere ona, amo na ungota degi kebe hande uena amina ungota kitoho ereonete? 17 Eto enana ke sokova ate poekariembopo ungota degi puvera amina ungo ganamei asi ke erera te ungota degi amo sasa-pura pere puvuresuja. Eto enana uje ereoraamo na egiketo enana avo embo pepeni keava uje ereora. 18 Eto enanana ungota degiari javotoho asi tunga humbaetera amo arijavotoho aetera. Eto na ungote mitie oneosa ueva ainge nombo enanana ururoroosa aeteva 19 te nau osa ari meniundi, Etoungona pajito Keriso ta ari be umbava napamone na meni ingasi ue memenga kiujaainge nombo nane memenga osaga koguemitena 20 avoeto na ungote tombu minekiara ue jo nei oi ke ngahia erena avototo tunga jamo ari na ungota degi ke aisiere ona amita be amo na ungo hotembuhotembu ere ona avoeto.

PamoneHagar te Sarah te amita ke umbutoate kitira ena.

21 Eto ungo embo nei nei amina Godta ke pepeni amita tu ta iresi uje ere ovate irari amo do aingere avo ano ingesova.22Amo God ta ke kajari ta mitia amo emboAbraham ta meni heriso eto vahai amoamita pure pamone Hagar na ingena etonei amo amita ae be pamone Sarah naingena. 23Eto pure pamonenameni ingenaamo hamo ta ujeje ta ingena te amita aebe amina ingena amo God na ikasi ondeena avoeto ikenu ingena. 24 Eto pamoneheriso amina ate kitira ea amo God tanomai kajari ta ke matu ikari eto God tanoma kajari ta ke eha ikari amita ate kitiraavo ea. Eto pamone Hagar amo Abrahamta pure pamone avoeto embo amita ke naandirari avoeto amita meniundi te tapaamo embo neite neite ta ke na andirarira.Eto God na tiri Sinai ai ta Moses ta degike pepeni ikena amita ate kitira avo Hagarna ere ua. 25 Eto tiri Sinai enda Arabiajo aita amo Hagar na ate kitira ere uaeto nei amo da Jerusalem embomeni ehamitera amo Judea ta ke pepeni matu aminaandirari avoeto Hagar na ate kitira ere ua.26 Rate da Jerusalem eha Utu ita mitia amonei deina andirae avoeto ungotenau ajara.27 Amita ke amo God ta ke kajari ta eingemitia, “Meni ingae pamone, inena meniingitie memenga kiae avoeto osa osa uehori gagaha ijie tunga javotoho ejo. Eto

pamone ivu na toari amita meniundi napamone nei ivute amo nembasora.” Aingekajari mitia amita be amo enda nei em-bomeni amo matu toari te eha oroho amoKeriso tumota ue tunga javotoho ere ora.28Avoeto nau namei kamei God na ke matuikitie onde ena amo Sarah ta meni Isaacna ena ainge nombo ungo amo Abraham tameniundi God na onde ena avoeto God tameniundi bera. 29 Eto Abraham irari iji teenda ta vasiri na ingari meni amo Hagar tameni amina God ta Ahihi na ikarimeni amoSarah ta meni amita degi memenga osagaikenu kina, ainge nombo amo eha orohoore ere kogora. 30 Eto God na Abraham tadegi ke ena amo einge kajari mitia, “Etono pure pamone ta meni amina no ae beamita meni ga donda mane hoteto umba-suja avoeto kurumbejo pambare,” ke aingemitia 31 avoeto nau namei kamei ungotenaembo ta ke na andirari pamone amitameniundi mane rate ungotenau aja amo neideina andiraera.

5Ungotena nei deina andiraera.

1 Eto ungotena tambuta pambara Kerisonaungotenau ari sasapura bujekena avoetoungo eonga ke pepeni neite neite aminamane punduresova 2 Paul, nane ke anoingivujo, eto ungo na aravora avo hamoungota jeto kakamba asora amo Keriso naungo mane hondate aisuja 3 avoeto ehakoano ingivujo. Eto ungo vahai amuna ara-vora au hamokakamba aisora amina God take pepeni Moses ta degi ikenu kajena tapaavo inono ta simba aisuja 4 avoeto ungoamuna God ta ke pepeni agi ari amina Godta titi ta embo javotoho asi hotembasujaembo amo Keriso tumota ari matu egikariavoeto Keriso ta hondate ari umbae ueGod ta titi ta amo embo javotoho manera5 te ungotena ke be eora amo Keriso tu-mota ururoro God ta Ahihi Otohu na amitasovera na eoi God ta titi ta embo jajavotohoere ora 6 avoeto ungote Iesu Keriso ta jo tairesora amo hamo kakamba ari rete hamokakamba ae re amo ke peni mane rate kenombo be amo embo na Keriso tumotaue embomeni osa ue iresora. 7 Eto ung-ona Keriso tumota ari na pajirari javotohobe ove kogana te embo amuna ungota jokaetei God ta ke ambo ambo ari totove?

Page 225: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Galatians 5:8 222 Galatians 6:88Amo God ungo jage eto umbari embo am-ina aera 9 te ke sokova isapa be amina pajitoembo ta jo eneteuja. 10Rate ungote namoteBada ta jo ta mitera avoeto na kogona amoungona ke nau mane egiketo embo neita ke ta tutuvasova. Eto ungota degi kesokova tirari embo amunure, na kiae rateamo God na au hajire kesuja. 11 Eto naunamei kamei, na kogona amo embomeniamina Keriso ta embomeni ta ari sasapuraorekasi i atahu ta ambuna avo ke be ae eorate Keriso na embo orekaeuja amita ke avonane mane toasona te ke avo toto hamokakamba ara ate poekaetena amo enana kesokova tirari embopo na nau degi ta osagamemenga mane ikaro kiaetena. 12 Eto nauuje amo enana ungo hamo kakamba etomemenga sio kiova ate poekari embopo naasivo umbuto ungo oenga jorembeto baute tapa tiukitie memenga kiaetera. 13 Rateungo nau namei kamei amo ungo Moses take pepeni na mane andiroja God na jageeto umbuna te ke pepeni na andirae ururouhamo ta uje sasapura mane aisova te osaari na hondate mine ara evujo. 14 Amoeingera. God ta ke pepeni Moses ta ikenukajena amo ke neite neite rate tapa amitake susu amo “umo eonga osa ere oa aingenombo namei osa ejo”. 15 Eto ungona isoroo na arako mine kambara ue isoro aisovaamo ari amita tutumota amo ungo sasarieto irae aisova avoeto be kogue irivujo.

Ahihi ta vasiri eto hamo ta vasiri.16 Eto ke erena amo ungota hamo ta

uje sasapura ta mane tutuvasova te Godta Ahihi Otohu na ungo titi jigoja simbaevujo. 17 Eto ungotenau hamo ta uje aminaGod ta Ahihi Otohu ta degi isoro ururouAhihi Otohu na ungotenau hamo ta ujejeta degi isoro euja. Eto enana heriso amokitoho avoeto Ahihi Otohu na umo titijigihirou uje no sasapura avo mane aisoa18 te Ahihi Otohu ta ke ambo ambo ueGod ta ke pepeni amita simba ari ngahiamane hotembu hotembu ue iresoa. 19 Etoenda embomeni ta uje sasapura deire amoungotena kiarira amo tiha paiha te oinesasapura uje ari te ari sasapura isapamanedeina eoi jo tongopa euja 20 amite eto in-geni na ove eto God ke ijie jakeka ue sarukaneite neite eora, eto embomeni na katekekateke eto kitoho ue embo nei ta dondakito uje isapamane ue naingeto umbasora

avo hotembitie tumo eto isoro mine araeora. 21Eto hamo enana ta pere hotembitieumo peni vahai indito kava ue ke sokovaeora. Eto ke matu eona avo ehako erenaamo embomeni amuna ari ainge eora am-ina God ta titi jigari ta toreto hotari maneumbasora. 22 Rate ahihi na embo ta jo tapure au be aisuja amo erevira amo tungahumbari, osa osa ari, pekari, embo tumoae ue iji koso simba ari, tunga jamo jamoari na embo simba ari, hondate ari, arijavotoho ari, tumota ari haite 23meni isapake ijie tumo mane asuja eto hamo ta ujejekikira aisuja. Eto ari kaetera emina God take pepeni poekari iraera. 24 Eto Iesu Kerisota embomeni toho amina enanata hamota ujeje sasapura neite neite avo umbutoKeriso ta i atahu ta teo irae ena 25 avoetoAhihi Otohu ungotenau vasiri ikari emboamo ungotenau degi ta mitia avoeto aminaungotena titi jigoja aisora. 26 Eto ungotenaoenga ‘na na’ ijie jo mine kaja mane aisoraeto embo nei ta donda te ari te avo kito ujeue tumo mane aisora.

6Ungota emo bouka avo hondate hondate ue

umbuvujo.1 Eto nau namei kamei, eto ungota embo

vahai na ari sapura ururou tambuto kitohondate evu sapura avo toai. Eto avohondate ue tini kambari na mane asoa teosari na hondate ue umo te tapa engekarita beasoa kogue ejo. 2 Eto Keriso ta ke peniagi ari amo ungota emo bouka avo hondatemine ara ue umbuvujo. 3 Eto embo tehoamina umo eonga embo peni ke ijie ‘nana’ aisuja amo umo eonga ere urumbitia,4 te ungo vahai vahai na ungota ari doaingere avo inono ta sirikitie ari javotohokito tunga javotoho ue embo nei ta arimane urumbasoa, 5 amo embo vahai vahaiamo amita pure simba ari embora.

6 Eto God ta ke ingari embo na amita atepoekari embo hondate asi ue amita dondajajavotoho na unduresuja.

7 Eto embo na titiha ta ari nei ue God tadegi ke sokova eora aingeko avojo, God naari tapa be tapa amo kiuja avoeto embo naari do aisuja amita hajire avo ikau kesuja.Amo eingera, 8 eto embo na amita hamo tauje sasapura ta ke agi ere uma hajire kesujaamo amburari na tambasuja rate embo na

Page 226: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Galatians 6:9 223 Galatians 6:18Ahihi Otohu ta ke agi ereuma Ahihi Otohuna vasiri be ikau umbuto vasiri darohoteiresuja 9 avoeto ungote ari jajavotoho arita pegogo mane aisora te toae kaiketo ereuma iji tutumota be au pure ta be jajavo-toho kesora 10 avoeto iji tapa naingeto arijavotoho asi jombure ue embomeni tapa tadegi aisora eto nombo be amo ungotenauKeriso tumota vahai embomeni avo hon-date aisora.

Paul ta pekari ikena.11 Eto na kikiva ari peni vahai be ingeni

nau na ere kaitena erevi kivujo. 12 Etoungo hamo kakamba ava ate poekari em-bopo amo Keriso i atahu ta ambuna avoate poekaetera te avo embo na ingito os-aga memenga aro kiorote avo hotembitieKeriso ta i atahu tiumbeto embo na kiorahamo ta vasiri avo ate ere poekitera 13 Etoenana amo hamo kakamba eorate God take pepeni nei nei amo agi ae rate ungo naenana ta ke agi eto hamo kakamba ere ovaavo embo na kito jakeka ara eora. 14 Ratena amo ke nei domane hande aisonate IesuKeriso na i atahu ta ambuto vasiri te erena,ke avopere nomboke ijie hande aisona. Etoke aita amo na enda ta ari sasapura amonau degi tamatu amburari irae arira. 15Etoke be amo hamo kakamba anote mane anoke amo nau degi ta peni mane rate ke penibe amo na matu amburari rate eha amo navasiri daroho umbari embora. 16 Eto ungoke avo ke be ari embomeni ta degi eto Godta embomeni tapa ta degi God ta peka te joari te ungota degi iroi. 17 Eto ke tutumotaamo kitoho embo na tari pupuho hamonau ta mitia amo na Iesu Keriso ta hajireavo mitia, avo ungona kiova avoeto ungonau degi ta osaga memenga nei ikavojo.18 Eto nau namei kamei ungotenau BadaIesu Keriso ta hondate ari ungota degi iroi,Amen.

Page 227: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Ephesians 1:1 224 Ephesians 2:3

EPHESIANSPaul na Ephesus Ekalesia ta degi ahari erevi

kajena1 Na Paul, Iesu Keriso ta apostero ana

God na umbuna nanena ungo Iesu Kerisotumota ue amita jo ta miteva embomeniungota degi ahari erevi ere kaitena. 2 EtoGod mamo te Bada Iesu Keriso te ta hon-date ari te peka te ungota degi iroi.

Javotoho ari Keriso ta degi umbuora.3 Eto ungotena Keriso ga kajueto vahai

etera avoeto God na Utu ta javotoho aritapa ungotenau degi ta hande euja avoetoungotenau Bada Iesu Keriso ta Mama Godosa ue jakeka are. 4 Eto God na enda oveae pekota ungotena osa ue amita Meni gakajueto amita titi ta embo sasapura iraeototohu ara siriketo umbuna. 5 Eto God naIesu Keriso ta pure amina ungotena amitameniundi be ara jo tapa na ungotena um-basi uje ena avoeto itikari ta nununga ena.6 Eto God na ungotena hondate pajire beeto amita osa ari Meni avo ungotenau degita hande ikena avoeto ungote God jakekaare. 7-8 Eto ungotenau degi ta hande pajirebe overekena amo Keriso ta sasaga aminaungotenau ari sasapura ombuto uhue un-gotena orekitie ari sasapura tapa hotem-beto tona. 9 Eto God na amita kiari pajirebe amina Keriso na ari do aisuja amo matuondikari mitiaetija te ungotenau degi tahariketo tambu ena. 10 Eto ke ai ta amoGod na iji inono ta donda tapa amita ingenina ena utu ta eto enda ta avo umbutoikau enda vahai ari vahai eto irirou Kerisoumbuto ikau heteto titi jigesuja. 11 EtoGod na amita hotembari mane toasuja teaisuja avoeto God na uje amita avo itikarita sirikena amo ungotena Keriso ga ka-jueto God ta toho ara iji itikari ta sirikena12 avoeto nango Keriso puvuroja kiti simbaere uaetera embomeni na God jakeka erera.13 Eto eha emo ungo tapa na God ta durujavotoho ingito Keriso ke be ere oreketoumbei amita embomeni eteva. Eto ungoGod ta toho avo embomeni kiora hajireikena amo amita Ahihi Otohu ikasi ondeena avo iketei ungota jo ta mitia. 14 EtoAhihi Otohu ungotenau degi mitia avoeto

ungotena ke be erera amo amita hotariungotenau degi ikasi onde ena avo amitetapa ikau umbasora. Avoeto ungotena Godta embomeni avo ari sasapura na andiraeteho iresora avoeto ungotena God jakekaijiroro amita degi usasa puvuroi.

Paul na enana avoembo pari ena.15 Eto ke be avoeto ungo Bada Iesu tu-

mota ue God ta embomeni osa ere ovake avo nane ingito God ta degi osa ue16 ungo embo pari kaiketo ijirono 17 BadaIesu Keriso ta Mamo God usasa te na un-gota degi Ahihi amita ikau God ta vasiritapa harikitirou kiova penunu erena. 18Etoungo God na siriketo umbuna embomeni tauta hirikau God ta usasa kogue Utu i ta irarijavotoho God na ikau umbasi simba mitevaamo do aingere avo be kiova pari erena.Eto javotoho ari God na amita embomenita degi ikeuja amite 19 eto God ta soveraungotena God ke be ari embomeni ta jota pure ere ua amite tapa ungo be kiovapari erena. Eto God ta sovera ungotenaujo ta pure ere ua sovera amina 20 Kerisoamburari ta jiginu erenu umbuto Utu i taingeni be ta ikenu arumbeto mitie 21 titijigirikari embopo tapa Utu ta eto enda taamita siro ta titi jigihemitia. Eto amita javoamo pajire be ra enda eha mitia ambotapuvuresuja amita javo neite neite aingemanera. 22 Eto God na donda tapa be tapaumbuto Keriso na simba aja sovera iketoamita ekalesia ta titi jigari embo peni ajaikena. 23 Eto ungotena God ta ekalesia amoKeriso ta hamora. Amita be amo Kerisodonda tapa ari embo na ungotenau jo tamitie eneteuja ainge nombo donda tapaena amita jo ta iriuja.

2Ungotenamatuamburari avo vasiri te ereto

mitera.1 Eto iji matu amo ungo God agi ae ue ari

sasapura eaova avoeto ungota Ahihi amoamburari mitiaetija 2 iji amikote ungo naenda ta ari sasapura ambo ambo ue utu taeto enda ta Ahihi sasapura ta ke agi ueva.Amo enana ta ke avo God uje ae embomenina agi eora. 3 Eto ungotena matu kitita enana te tapa God uje ae embomeniraavoeto hamo ta ujeje sasapura hotembarisasapura ta pahuma God na embomeni

Page 228: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Ephesians 2:4 225 Ephesians 3:8tapa ta degi tumo eto hajire ikau kesoraavo ungotenamote tapa kiaetera 4 te Godna ungotena osa peni vahai ue jo pajireenu 5 ungotena ke agi ae ore Ahihi am-burari embomeni avoeto Keriso ga tapajiginu vasiri te ereto mitera, avoeto amoGod na ungo hondate eto umo oenga arisasapura te amburari te oreketo ungo um-buna. 6 Eto avoeto Keriso Utu i ta titi jigihemitia ainge nombo ungotena Ahihi ehahaumbuto Keriso ga titi jigihe mitera eto ariavoembo God na ungotena umbuto Kerisoga kajueto jiginu vasiri te erena 7 amoungotena osa ue Iesu Keriso na hondateasi uje isapamane ena avo embo tapa naeha eto ambota kiora ena. 8-9 Avoeto ungokogova amo ari ungotenau na ae rate embona umo eonga ari sasapura ta orekari inonoke mane ara God na embo amuna Godtumota ere ua avo hondate eto ari sapuraoreketo umbuja amo God ta hande avoetoembo ta degi ikeuja. 10 Eto ungotena amoGod ta ingeni hajire Iesu Keriso ga kajuetoari jajavotoho ara matu sirikena avo araungotena ove ena.

Keriso ga vahaita ereora.11 Eto ungo enda nei ta ingerekari em-

bomeni ta degi ke erena ungo amo Judeaembomeni hamo kakamba ari amina ungohamo kakamba ae ke eora ungota irarimatu avo hotembevujo. 12 Eto iji amiteungo Keriso ta javota torae avoeto Godna siriketo umbari embomeni mane endanei embora. Eto God na embomeni amitaavo hondate asi onde ue nomai kajena keai ta ungona toraera. Eto God ungotajota irae avoeto ungota degi ari javotohopuvuresuja avo ungo simba aera. 13 Teeha oroho amo Keriso na hamo amita naungo ombuna avoeto ungo hoi ta iriovaamina Iesu Keriso ta degi puvuto kajuetomiteva. 14 Eto Judea embomeni te endanei embomeni te matu amo kitoho rateKeriso na hamo amita na tane titimbenuirae enu peka ta umbunu seri mine araue ere ova. 15 Eto Keriso na embo herisojavo eonga eonga avo umbuto amita jo taembo vahai ara Judea ta ke pepeni neiteneite amina andirari aravo bujeketo pekaumbuna. 16 Eto Keriso i atahu ta ambunaamina kitoho irae enu embomeni herisoavo umbuto vahaita eto God ta degi ikena.17Avoeto erena amo Keriso na peka umbari

ta duru javotoho enda hoi ta mitiaeteraembomeni amita degi eto Judea embomeniauveto mitiaetera amita degi hande ena,18avoeto ungotena enda nei rete Judea reteamo Ahihi Otohu vahai amita sovera arina God ta degi pari eore ingioi amita jotapambuora.

19 Avoeto ungo enda nei embomeni amokitoho embo javo neimane ra te God ta em-bomeni be amita teka hoka vahaira. 20 EtoGod ta bande Otohu amo amita embomenira, tutuvi peroveta te apostero na hurukariaita gerikari mitia eto ungo enda nei em-bomeni te tapa na bande amita pokukimaere ova, eto bande amita tutuvi vahai pajirebe amo Iesu Keriso na ere ua. 21 Eto aminahuruketo turi turi eto mitioi amita hamotaBada God na amita bande Otohu gerikeoisovera eto peni ereua. 22 Eto ungote tapavahaita Iesu ga kajueto gerikeova God taAhihi na jo aita iriuja.

3Paul na enda nei embomeni avoembo pure

ena.1 Eto na Paul ungo enda nei embomeni ta

degi Keriso ta ke hande one umbuto tipurata gosuketere mitena, na ke ungota degikaetena avoembo God ta degi pari ereona.2 Eto ungo ingihova amo God na ungotadegi ari javotoho puvuroja hondate amitana pure erevi nau degi ta ikena. 3 Eto Godna ari erevi aisuja amita ke amo matu aeingae rate nau degi ta hariketei ingito ungoingova kaetena 4 avoeto umbuto eteketokogue Keriso ta ke matu ondikari amita kesusu deire avo kaetena avo umbuto eteketokivujo 5 amita ke amo God na embo tadegi matu ae ingae rate eha amo amitaAhihi Otohu na apostero te peroveta te tadegi hariketei ingera. 6 Ke amo erevira,amo Judea embomeni na eonga ae rateenda nei embomeni te tapa na God ta degijavotoho ari umbasora, amo embomeni naIesu Keriso ta degi ari javotoho umbaraonde ena avo Judea te enda nei embomenite na hamo vahai bisi vahai eto umbasora.

7 Eto God na nau degi ta hande javotohoikena amo amita sovera na amita durujavotoho hande ana amita pure embo um-buna. 8 Te na embo javote mane eto Godta embomeni tapa amita jo ta namo amoembo tehora te embomeni na Keriso tadegi ari javotoho be umbasora amita duru

Page 229: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Ephesians 3:9 226 Ephesians 4:19javotoho avo nane umbuto enda nei em-bomeni ta degi hande ana God na umbuna.9 Eto God na naingeto embomeni oreketoumbuto titi jigesuja amita kematu ondikarimitouva avo embo tapa na kiora umbutoaraha ereona. Eto utu te enda te eto dondatapa ari God amina ke erevi matu ondikenate 10 embo pepeni javote Utu i ta miteraamina kogue God ta ekalesia enda ta ehaere uhua aita God ta kiari pajire neite neiteavo kiora ere uhua. 11 Eto God na vasirierevi aisuja amo matu hotembena amoungotenau Bada Iesu Keriso na ere ua ere-vira. 12Avoeto ungotena tumota ari na IesuKeriso ga kajuari avoeto me kiae teho Godta degi toreora. 13 Eto na ungo avoemboosaga memenga kogue mitena avo hotem-bitie God toasi hotembavojo amo ungotadegi ari javotoho puvuroja ereona.

Keriso ta osa ari.14-15 Eto na ke erevi embo God Mamo,

javo vahai embomeni tapa Utu ta eto endata amita javo ikerekari embo, amita tita tapaunge teteri eto tumotepain eona. 16 EtoGod na amita usasa pajire be ai ta um-buto amita Ahihi na sovera ari ikau un-gota hotembari jo ta sovera umbava Godta degi pari ereona. 17 Eto nei ungo tu-mota ururovoKeriso na ungota jo amo iraribande amita ke ijie ai ta iroja pari ere ona.18 Eto Keriso ai ta irirou ungote eto God taembomeni tapa te amina Keriso ta osa aripajire be rate teka doitokore avo ungonakiari haite avo pari ere ona. 19 Eto embotapa naKeriso ta osa ari peni vahai avo tapainono ta kiari inono ae rate ungota jo amoGod ta Ahihi na eto God ta ari na enetajapari ereona.

20-21 Eto ungote God ta degi do umbasipenunu arote mo ikau umbasi hotembaroamo God ta sovera ungotenau jo ta pureere ua avoeto nembeto ikari haitera avoetoungote ekalesia ta eto Iesu Keriso ta jo tamitie God daroho ta jakeka are, amen.

4Ekalesia ta hamo vahai ari.

1 Eto na Bada ta pure embo avoeto tipuraeto mitena nane ungona ava erena amoGod na ungo ehara ta jage eto umbuna ijite naingeto irova ena aingeto irova erena,2 amo embo javote ke ijie “na na” maneaisova, sausau ereto tini kambari mane

aisova. Eto namei ta ari nei eto ururoukito mane urumbasova te osa mine araevujo. 3 Eto Ahihi Otohu ta peka na ungoajeketo pundurari iriova avo ungota jo tapana simba evujo. 4 Eto ekalesia neite neiteirae rate ekalesia vahai eto Ahihi Otohuvahai eto God na ungo iji puvurou kiovajage ena amo vahaira. 5 Eto Bada vahai,tumota ari vahai, bapataito vahai, 6eto Godamo embomeni tapa ta Mamo donda tapata Bada avoeto donda tapa eto embo tapata jota mitie pure euja.

7 Eto ungotena embo vahai vahai naKeriso hande ikari embo be amita degiAhihi ta sovera ari eonga eonga hande etoumbera 8 amita ke amo einge kajari mitia,“Amina isoro eto nembeto i be ita bititoembomeni ta degi hande ikerekena,” 9 keainge mitia, eto Keriso na Utu i be ta bitinaamita be amo Keriso na Utu i ta eto betoenda kovari jo ta bena. 10 Eto Keriso endata bena amina Utu i be ta bitito Ahihiamita na Utu te enda te tapa eneteto iriuja.11 Eto Keriso na embomeni ta degi handeikerekena amo nei apostero ara ikena neiperoveta ara ikena nei amoGod ta ke handeara ikena, nei God ta embomeni simbaara ikena eto nei embo ate poekara ikena.12 Eto hande ainge ikena amo God ta em-bomeni tapa na Keriso ta ke agi eto pureue Keriso ta embomeni na ari jajavotoho uepajirora ikena. 13 Avoeto ungotena na GodtaMeni be avo kogue tumota ue embomenivahai eto pajito embo be eto Keriso tahajire vahai aisora. 14 Eto ungotena meniisasaraho mane avoeto atepoekari embosapura puvuto embo kiti umbasi ke gamopoekasuja te ungote ai ta mane tutuvasora15 te ungotenau osa ari na ke be pere jigamaue Keriso ungotenau kiti umbari ke ijieambo ambo ue ari amita na pajiresora.16 Eto Keriso amo siro rate hamo uhu tapaamo ungotenamora. Eto ungotena osamine ara ue pure eora amo hamo ta popoaingeko kaju ue pajiuja.

Keriso ta jo ta irari eha.17 Eto na Bada ta javota erena ungo God

kiae embomeni amita ari avo ambo amboavojo. Enana ta hotembari amo ke bemane18 eto enana ta kiari amo mume ta mitera.Eto enana ta jo ngahia amina kiari iraeavoeto enana God ta degi vasiri eha maneumbasora be ra. 19 Eto enana amo ari

Page 230: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Ephesians 4:20 227 Ephesians 5:20sasapura kaiketo asi uje isapamane eora teme kiari avo irae ra.

20 Eto Keriso ta ate poekari ai ta amoari sasapura ainge amo iraera 21 te ungoamita ambotani ta degi ate poeketere ingi-hava amo Iesu ta ke be avo pere ingihava.22 Avoeto ungota irari matu amo bo ton-gopate aingekora houketo gosukevu iraeai. Amo ungota hamo ta irari matu nauje sasapura amita na umo eonga sari uija.23 Eto evu God ta Ahihi Otohu na au ungotahotembari jo eha ururou 24 ari eha bo ehaaingeko asuketo irivujo. Eto ari eha aitaamo God ta tombu hajire vahai ai ta amoke be te otohu te avo embo na kiora.

25 Avoeto ke sokova tapa tovujo irae ai.Ungotena Keriso ta jo ta avoeto hamo bisivahai avoeto namei, Iesu ke be ari embo,amita degi ke be pere evujo. 26 Eto umotumo ue kito amita tutumota ari sapuramane asoa te mume sihukae mitirou matuiji te no tumo avo ejo irae ai. 27 Eto Satanna umo engekeuja na simba ejo. 28 Etomatu pegene embo na ari avo toto ingeniamita na pure eto koro uhue ombari asariamita avo simba ue donda irae embomenihondate aja evujo. 29 Eto isembari ta keavo toto ke javotoho na pere deirami ijiroembo nei hondate aisuja avo pere evujo.30 Eto ungo God ta toho amita hajire amoamita Ahihi Otohu ungota jo ta mitia avokogue God na ungo bujekasuja iji puvutoere hua avo ke be eora avoeto ari deina eoveGod ta Ahihi Otohu osaga kiuja avo tovujo.31 Amo jo memenga, ujeje sasapura, tumosisire tini kambari boru jumbari, isembarita ke avo pe te tovujo irae ururou 32 osamine ara ue God na umo Keriso avoemboari sasapura no avo hotembeto tona aingenombo namei ta ari sasapura hotembetotojo.

5Usasa ta irari.

1 Eto ungo God ta osa ari meniundiavoeto God ta ari avo hamo eto evujo. 2 EtoKeriso na ungotena osa ue hamo amita avoGod ta degi pene mune te avo ikitinu Godna kito tunga javotoho ena avoeto ungotaosa ari amina ungo titi jigoja evujo.

3 Eto ungo God ta embomeni avoeto tihapahia, oine sasapura uje neite neite aminaungota irari javotoho avoeto ke sasapura

eremina ungota degi mane ereto pajire-suja. 4 Eto nei ke tongopa ganini sasapuraainge amo ungona mane jigama aisova teGod ta degi osa jakeka ari ta ke avo pereevujo. 5 Eto ungo kogova amo tiha paihaembo eto ari sasapura ari embo eto dondauje isapamane ari embo (amo donda naamita god euja) eto embomeni aingekoamina Keriso ta titi jigari ta mane toretoGod ta degi hotari umbasora. 6 Eto God take agi ae ue ari avo ari embo ta degi God natumo pajire be aisuja, avoeto embo amunaungo ari sapura ainge ava ke sokova na jokajasuja embo amita ke mane ingesova te7embomeni ainge avo tovujo eonga tinhetoirore. 8 Eto ungo matu mume ta irari em-bomeni rate Bada ta embomeni ueva am-ina usasa ta toritava, avoeto usasa ta em-bomeni ta ari umbuto mitirovo 9 usasa aita amo be javotoho ekasuja amo ke sokovaai ta irae, ke be ari eto javotoho ari eketijaavo tambasova 10 avoeto ari deirami avoBada na kito tunga javotoho aisuja avo pereevujo. 11 Eto mume ta ari amo be ambuavoeto ari ainge mane aisova te tovujo. Etoari sapura evu araha ta puvurou embomenikiore. 12 Eto enana ta ari ondikari ta eoraamo me kiari ta ari avoeto amita ke ijieme kiaetera. 13 Eto ari tapa umbuto usasata iketo kiora amo ari amita tombu hajirebe avo kiora. 14 Amo usasa amina eoiari tapa usasa euja amita ke amo eingekajari mitia, “Umo evari embo, amburarita eto erao Keriso na no hamo ta gaitirouusasa aisuja”. Ke ainge mitia 15 avoeto irariungota avo simba evujo, ungo kiae kiaeembomeni mane ra, ungo kiari embomenira, irivujo. 16 Eto iji eha sapura avoetoari jajavotoho deirami aisova avo jombureevujo. 17 Eto ungo uta irae embomeni naarako avojo te Bada na ungo do avo ujeere uo avo jombure evujo. 18 Eto ungojae indito kava aisova amina ungo sapuraaisuja avoeto ari avo toto Ahihi Otohu naungo titi jigoja simba evujo. 19 Eto ‘psalms’God ta ke ta kajari mitia amite eto haveniototohu amite amita ke umbuto ke mineara ijie jo tapa na Bada jakeka ijie evujo.20Eto Bada Iesu Keriso ta javota donda tapaeto ari tapa avoeto God Mamo ta degi osaevujo.

Ivu te ae te ta ke.

Page 231: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Ephesians 5:21 228 Ephesians 6:1721 Eto ungo Keriso Otohu ere ova avoeto

agi mine ara evujo. 22 Eto ungo airi naBada ta ke agi eova ainge nombo ungotaipone ta ke agi evujo. 23 Eto Kerisonahamo amita na ekalesia orekena avoeto titijigiuja ainge nombo ungo ipone na airi titijigivujo. 24 Avoeto ekalesia na Keriso ta keagi euja ainge nombo ungo airi na ipone take agi inono ta evujo. 25 Eto ungo iponeta degi erena, eto Keriso na ekalesia osaeto hamo amita avo ikitie ambuna aingenombo ungota airi osa evujo. 26 Eto Kerisona amita duru javotoho eto amita bapataitoari umo amina amita ekalesia egeto handejavotoho be God ta degi ikena. 27 Etoainge ena amo amita ekalesia amo sagokiari javotoho be sapura tongopa tapa iraedonda javotoho be avo nau hande ra ijieumbuna. 28 Eto embo na ae osa euja amohamo amita avo osa euja avoeto ungo embona hamo ungota osa eova ainge nomboungota airi osa ava erena. 29 Eto ungokogova amo embo na hamo tohota avouje ae ari iraerate embo tapa na totohotahamo osa ue indari indie simba eora, etoari ainge nombo Keriso na amita ekalesiasimba euja. 30 Eto ungotena amo Keriso tahamo amita utukoho hamo uhu ra. 31 EtoGod ta ke kajari ta amo ke einge mitia,“Eto embo na avoembo amita emamo totopambuto ae ga kajueto amiga bisi vahaiaisuja” 32 ainge mitia te na kogona amoKeriso te amita ekalesia te ta timu hatirarike rate 33avo peremane rate ungo ipone nahamoungota osa eova aingenombo airi osaururovo airi na ipone tumota aisora amitake ra.

6Emone mamone te meniundi te ta ke

1 Eto ungo meni isasaraho ungo Kerisota toho avoeto emone mamone agi ari tajata mane aisova te agi aisova. 2 Eto Godta ke 10 Moses ta ikenu kajena ai ta kevahai amo embo na agi ururou javotoho ariamita degi puvuroja God na onde ena amoerevira “No aja mama avo Otohu ue ke agiejo” ke ainge mitia eto javotoho ari God naonde ena amo eingera 3 “Eto ke agi ururovoGod na au irari javotoho ue iji koso enda tairesova” ainge God na ijie onde ena. 4 Etoungo emamo ta degi erena, amo ungotameniundi na ungota degi tini kambari eora

avo kaiketo mane isembasova te Keriso naembomeni ate poekena ainge nombo ueonde katitie ate poekavo ari jajavotoho napajirore.

Pure mamone te pure embomeni te ta ke5 Eto ungo embo nei ta ke agi ue pure ari

embomeni ta degi erena amo ungota puremamone amoOtohuueungota jo te tapanaenana ta ke agi evujo, amo ungona Kerisota ke agi eova ainge inono ta enana ta keagi evujo. 6 Eto enana na ungo kogurorojakeka ari ta pure mane aisova te ungoKeriso ta pure ari embopo avoeto God tauje avo jo tapa na eova ainge nombo enanata ke agi evujo. 7 Eto jo tapa na purengahia asi ue embo avoembo mane aisovate Bada avoembo asi hotembevujo. 8 Etoungo kogova amo embo nei ta pure emborete tohota pure embo re amo Bada na arijajavotoho tapa kogue mine inono ta ikauumbasora. 9 Eto ungo pure titi jigirikariembopo ta degi ke erena amo ari javotohoainge amina ungota ke agi ari embopo tadegi evujo. Eto enana tasi ke mane aisovate titi jigari embo enana ta eto ungota amoutu i ta mitia amita titi ta amo embo neipeni embo nei isapa ainge manera te embotapa inono inonora.

Ari sasapura ta degi isoro evujo.10 Eto ke tutumota erena amo Bada ta

sovera umbuto irivujo. 11 Eto Satan ta kegamo ta degi isoro asi Bada ta ki emi teisoro donda te umbuto asevujo. 12 Amoungotena embo bisi te amita degi isoroae rate mume ta titi jigirikari Ahihi neiteneite eto mume ta sovera neite neite amoSatan ta isoro ari embopo Ahihi sasapurata irari degi ta isoro eora amita degi isoroereora 13 avoeto God ta ki emi tapa umbutoasuketo nununga evujo. Eto ari sapurapuvuresuja iji te amo isoro ue mane bea-soa te sovera ari umbuto heteto iresova.14 Avoeto isoro embo na pupuri tigito eujaaingeko God ta ke be jigito heteto irivujo,eto ungota jenge ta asukari amo javotohoari na oreka aisuja. 15 Eto ungota utugoru amo God ta peka ta duru javotohoavo tehue hande asi uje evujo. 16 Eto Godtumota ari amo beha aingeko ungo orekaururou Satan ta ki bevere te amina ikaupuvuto ungomane kajaro evekasova. 17EtoungoGodna oreketo umbasuja amoungota

Page 232: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Ephesians 6:18 229 Ephesians 6:24siro kope ainge hotembevujo eto God take Ahihi Otohu na ikasuja amo isoro asivoaingeko avo ikau umbuto jigivujo. 18 Etoiji tapa ari tapa avoembo pari evujo amoAhihi ta sovera na kaiketo pari ue siropure eto God ta embomeni tapa hotembitieenana embo pari evujo. 19 Eto God na naudegi ta ke ikau ingito amita duru javotohomatu ondikari avo joru ae ue embo ta degihande ana pari evujo. 20 Amo na amita kehande ari embo ‘chain’ na tigere mitena tena embo joru ae ue sovera ari umbuto kehande ana God na pari avo uje ere ua.

Pekari ta ke21 Eto Bada ta ke agi ari embo javotoho

ungotenau namei Tychicus amina ungotadegi pambuto ke nau eto ari nau na doereona amo amina au ingesova 22 Avoetoungota degi ikano pambuto dagota ke avoau ingito sovera ari umbasova.

23 Eto God Mamo te Bada Iesu Kerisote na ungo namei kamei ekalesia tapa tadegi pekari te osa ari te tumota ari te avoikaro umbasova 24 Eto jo tapa na Bada IesuKeriso osa eora embomeni amita degi Godta hondate ari iresuja.

Page 233: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Philippians 1:1 230 Philippians 1:27

PHILIPPIANSPaul na Philippian ekalesia ta degi ahari

kajena1 Eto na Paul te Timothy te amo Iesu

Keriso ta pure ari embopo na ungo God taembomeni Keriso ga kaju ari da Philippita miteva amite ekalesia ta titi jigirikariembopo te hondate ari embopo te tapaungota degi ahari erevi ere kaitera. 2 Etoungotenau Mama God te Bada Iesu Kerisote enana ta hondate ari te pekari te ungotadegi ikasora.

Paul ta pari3 Eto na ungo hotembitie God ta degi osa

ue 4 iji tapa ungo embo God ta degi parieona amo tunga javotoho be ue pari eona5Amita be amo ungona na itiketo Keriso taduru hande ea iji te eto puvuto eha orohoemite amo ungo na na hondate ue Godta duru javotoho embo ta degi hande ereovova. 6 Eto na be kogona amo ungota jota amita pure itikena embo God na purejavotoho avo mane toasuja te ungota jota pure ere uma Iesu Keriso ta puvurariijite pure irae aisuja. 7 Eto amo ke be etomatuainge na ungo hotembitione jo eujaamo pure nau God na ikena ai ta ungonakajueto ere ova amo na tambutamitie endata tehue ke sapura peikitie God ta durujavotoho avo hande ere uaetena amite etoeha tipura ta mitena emite amo ungona nahondate ere ova avoeto ungo osa ere ona.8 Eto ke erena emita be amo God na erekogua amo na Iesu Keriso ta jo ari na ungoosa peni vahai ere ona. 9 Eto ungota degiGod kiari te ari sirikari te osa ari te aingeavo pajito inono ara God ta degi pari eona10 Amo ungona ari jajavotoho davore avobe kiova pari ere ona. Eto ari ainge avoungota degi inono aro Keriso puvuresujaiji te amo amina ungota degi sapura neido mane tambasuja. 11 Te Iesu Keriso taari jajavotoho amina ungota irari enetetoinono au kogurou God ta degi usasa te pekate puvuresuja.

Keriso ta degi vasiri be umbuora12 Eto nau namei kamei, ungo be kiova

uje ere ona amo osaga memenga nau degi

ta puvija amo God ta duru javotoho handeari ta pure avo peni aja puvija. 13 Amitabe amo na Keriso ta pure ari embo avoetona tipura etena avo tipura ta simba ari em-bopo te embomeni tapa eita mitera amitetapa amina na kiarira. 14 Eto na tipura tamitena te ungotenau namei kamei na nakogue joru ae rate Bada ta degi ando tasovera ari uhue embomeni ta degi durujavotoho hande ere ora. 15 Eto ke nei amoembo nei uhoho na Keriso ta ke handeere ora amo tini kambari na ere orate neiuhoho amo osari tunga humbari amina kehande ere ora. 16 Eto enana osa ari naGod ta ke hande ere ora embomeni aminana God ta ke avo simba ue hande ana Godna umbuna amo embomeni amina kiari rate 17 embo nei uhoho amina ungo eongaembo peni asi ue Keriso ta ke amo jo te tapahande ae rate hamo na hande ere ora amona tipura etena avoeto nau degi ta osagahamota hamota puvuroja ari ainge amo ereora.

18 Rate ari ainge amo tehora. Embo neiamo ke sokova na hande ore embo nei amoke be na Keriso ta ke hande ere ora teembomeni na Keriso ta ke hande ore embona ere ingihera avoembona tunga javotohoere ona. 19 Eto na kogona amo ungotapari te Iesu Keriso ta Ahihi ta hondate arite na aro tipura toto tambuta pambasonaavoembo tumota ari ke be na osa osa temitena 20 Eto na jo tapa na uje ereona amopure nau mane toasona te sovera ari in-ono ta umbuto eha oroho eto ambota amovasiri te ironote amburono amo pure nauavoembo embomeni na Keriso otohu uejakeka aisora. 21Amita be amona eha vasirite iresona amo Keriso avoembo iresonarate Keriso vahai amita javota amburesonaamo nau degi ta javotoho pere puvuresuja.22 Avoeto amburonote vasiri te mitie purejavotoho nei anote, na do asona amo na bekiaera. 23 Jo nau amo herisora, eto na nauvasiri toto pambuto Keriso ga mitie irarijavotoho umbasi uje ere ona. 24Rate na ujenau avo toto ungo avoembo hamo te bisi teei ta iresona 25 Eto na kogona amo ungotatunga javotoho ari te God tumota ari te napeni vahai aja ungote iresona. 26 Eto naungote mitirono ungo Keriso ga kajuari aita namo avoembo tunga javotoho ari pajirebe umbasova.

27 Eto ke peni be amo Keriso taatepoekari avo kogue inono ta irivujo. Eto

Page 234: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Philippians 1:28 231 Philippians 2:27na ungota degi pambuto ungo kionotemane kiono ungo na jo vahai eto ari vahaina heteto God ta duru javotoho avo ke beijie ari sasapura ta degi isoro ereova keavo ingesi uje ere ona. 28 Avoeto ungotakitoho embo joru mane aisova te soveraari umbuto ijirovo enana na kito ungonanembitirovo enana beasora avo ke beaisora amita be amo embo na nembariinono ae rate God na au nembasuja. 29 Etoungo na Keriso ta pure ava God na umbunaamo ungota ke be ari amina pere manerate ungota memenga osaga kiari aminaKeriso ta pure ere ova. 30 Avoeto namogakajueto isoro evujo. Amo isoro nei manerate da ungota ta one kogueva eto orohoeore ingiova isoro vahai aravora.

2Keriso na meni isapa sira ari

1 Eto ungo Keriso ta jo ta mitie amitadegi sovera uhue amita osa ari na ungosimba eoi Ahihi Otohu ga tatapeketo ueungo na namei jo eoi hondate mine araeova 2 kito na tunga javotoho be ana etoari erevi aeteva avoeto avo erena amo ungohotembari vahai osa ari vahai eto jo vahaiue 3 ungo eonga embo pepeni ke ijie na namane aisova temeni isapa sira ueungo amoembo isapa embo nei amo embo peni keijie 4Ari ungota peremane hotembasova teembo nei ta vasiri amo ke be ke ijie irivujo.5 Eto Iesu Keriso ta ari avo eto hamo asovaamo erevira: 6 Iesu amo God ta ari vahairate buvure amita na God ga inono asi ae7 rate uje amita na amita embo peni ari avototo embo ta agi ari embo ta ari umbuna,amo embo ta hamo bisi avo umbuto emboena. 8 Eto amina meni isapa sira eto Godta ke agi ere uaetija rate amo embo beavoeto i atahu ta ambuna. 9 Avoeto Godna jiginu erenu umbuto i be i ta ikenuarumbenu javo peni be ikena, amo javotapa tapa ta hamota avo ikena. 10 Avoetoembomeni tapa utu i ta eto enda ta etoenda tota amina paunge teteri eto Iesujakeka ijie 11 Iesu Keriso amo ungotenauBada peni be ke ijiroro God Mamo hena tausasa pambasuja.

Ungotena enda ta usasa ra12Avoeto nau tunga humbari embomeni,

na ungote mitene ke nau agi ueva te naungote irae iji te peni be amo ke nau agi

evujo. Eto ungo God otohu ue iji tutumotaoreketo umbaja segigite jopapa te tapaohare mamare ue pure evujo. 13 Amo Godta uje eto amita pure avo aisi uje ava God naungota jo ta mitie pure ere ua. 14 Eto ungokupi ambu ue boru jujune ke toto ari tapaavo evujo. 15 Eto ungo ari sasapura tehontahon ari embomeni ga enda ta mitie Godtameniundi eto ari sasapura toto pehumbaari haite mane tongopa ambu irivujo. Etokuro hunjara na utu i ta usasa euja aingearako ue enda embomeni ta usasa ue Godta vasiri eha ikari ta ke avo hande evujo.16 Eto ainge ere uma Bada ta puvurari ijite amo nanena ungo kogue pure ngahiaea amo aijaja ae rate be uena avo na kitotunga javotoho aisona. 17 Eto sasaga nauamo ungo God tumota ari amita hamotaGod ta degi pene overekanote asona amona kiae rate sasaga nau overekasona kitoamo ungote namote tapa tunga javotohoaisona. 18 Avoeto namoga tapa tunga javo-toho evujo.

Embo Timothy te Epaphroditus te ta ke19 Eto Bada na uje au kito na ungota duru

au ingito sovera umbasi Timothy ungotadegi sausau ikano pambaja uje ere ona.20 Eto eita amo Timothy na vahai namoteungo osa ue ere hotembitia. 21 Te embonei tapa amina Iesu Keriso ta pure hotem-bae ue ungota ujeje avo pere hotembeora.22Eto Timothy amopure ari embo javotohoamo ungo tapa na kiarira eto amite namoteamo mamo te meni te na arako God taduru javotoho avo amiga vahai ta pure ereovora amo ungo matu kiarira. 23 Avoetona nau degi ta ari do puvuresuja avo kitikito Timothy ungota degi ikano pahurou24 Na tumota ere ona ambota Bada na ujeaisuja kito namote tapa ungota degi sausaupambasona.

25 Eto ungona na hondate aja ikitavaembo Epaphroditus amina namoga Kerisota ke na isoro ue pure ere ouva te ungote-nau namei avo ungota degi ikano pamba-suja 26Amo ambure ena avo ungona ingavaavo ingito osaga kogue iriuja avoeto ungosausau pambuto kesi uje ere ua. 27 Etoamo ambure umbuto sari ari ahumpa berate God ta jo ari amita degi eto naudegi ta avoeto enu kondena te sari aetija

Page 235: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Philippians 2:28 232 Philippians 3:21

amo namote tapa na osaga pajire be ki-aetena, 28Avoembonauje ere ona amoEpa-phroditus ikano pambau ungo kito tungajavotoho ururovo osaga nau irae aisuja.29-30 Avoeto ungotenau namei avo jo tapana peketo umbuvujo. Amoungona na hon-date ari inono ae rate amo ungota hondateembo amina Keriso ta pure ue amburariahumpa etija avoeto embomeni aingekoavo osa be evujo.

3Javotoho ari ta ke

1 Eto nau namei kamei, ke tutumotaerena amo ungo Keriso ga kajuari avoetotunga javotoho ue osa evujo ke ainge amomatu etene ingihava amina ungo simbaeuja ke avo na me kiae rate ehako er-ena. 2 Eto enana hamo jeto kakamba ueembo tapa na ainge ara ate poekari em-bomeni amo sapura be avoeto be kivujoamo ino sasapura aingeko donda sasapurata pambuora. 3 Te hamo kakamba ariembo be amo enana na ae rate ungotena-nena eona, amita be amo ungotena IesuKeriso ga kajueto tunga javotoho ue amitaAhihi ta sovera na God jakeka eora etohamo ta vasiri amo tumota mane eora.4 Eto ungo kogova, hamota ari amo nanenatumota ere uaetena avo eha aetena amoembo nei na hamo ta ari tumota eora tenane ereuaetena ainge manera amo ere-vira. 5 Eto na aja na umbunu iji 8 iraeenu hamo nau jeto kakamba ea, eto naJudea ta ohihi vahai Benjamin ta javo vahaiavoeto Israel embo be, eto buvure nau taamo Hebrew embomeni ta sasaga na peremitia. Eto na Pharisee embo avoeto Judeata ke pepeni tapa inono ta agi ere uaetena.6 Eto nau ohihi ta ari avo simba asi ujepeni vahai ue Keriso ta ekalesia avo teoosaga memenga isapamane be kia avoetoembo na ke pepeni tapa agi eto God tatiti ta embo jajavotoho aetera amo nanenavahai aetena. 7 Rate ari ainge tapa amoKeriso ta degi ari javotoho umbasi toa 8Etoari avo pere mane rate ari nei tapa amobe ambu ke ijie Iesu Keriso nau titijigariembo avo be kesi ari nei tapa toa amoari nei tapa amo indari ta soka aingekoavoeto gosukeopambunu irae ena teKerisovahai avo nau degi ta iroja simba ue amigakaju eto mitena. 9 Avoeto na ke pepeni

neite neite simba ari amina ke sokova tajavotoho ari umbae rate javotoho ari beamo Keriso tumota eto umbuora amo Godna tumota ari nau kito embo javotoho keeuja. 10 Eto nau degi ta ke nombo be amona Keriso ta degi kiari uhue amina ambutovasiri te erena amita sovera avo be kesiuje eto amina hamotamemenga kina aingenombo nanena kogue amita amburari taamiga embo vahai ue 11 Keriso vasiri teerena aingeko God na na jigou vasiri teerasi simba ereona.

Utu i ta irari embomenira12 Eto na ari avo matu umbari inono

ari ke mane asona te ari avo nau be ajauje ue nembasi ere tutuvitena, amo naKeriso na umbei amita toho ere ona avoetonembasi ere tutuvitena. 13 Eto nau nameikamei, eha oroho amo na nembae rate arinau amo eingera, na nau ku hena ta domitia amo matu jenete eto titi vuju ta domitia avo tambasi ere pahona. 14 Amo sirokope javotoho avo nau be aja vasiri na eretutuvitena, eto siro kope javotoho amitabe amo Iesu Keriso avoembo God na vasirieha ikau umbuto iresona. 15 Eto ungotenameni isasaraho mane rate God ta kiari um-bari embomeni be avoeto hotembari vahaierena erevi evujo eto hotembari avo behotembae asova amo God na harikau bekesova aingera. 16 Rate nombo be amoungotena God ta ke ingito agi ereovoravahai avo mane toasora te agi matu aingeaisora. 17 Eto ungo nau namei kamei ta atekitira ere ona avoeto nango ungota ateki-tira ari embo be avo ungona kogue amboambo evujo. 18 Eto ke nei erevi kaikariungota degi erena eto ehako titi sisivu tetapa erena ingivujo eto ke amo embo neiuhoho amita irari nei sapura amina Kerisoi atahu ta ambuna amita kitoho embopora.19 Eto enana ta hamo ta ujeje amo enanata God ra amina Satan memenga kesujadegi ai tamemenga daroho kesi ere pahora.Eto enana na me kiari ta ari amina siropeni ue enda sapura emita ari avo perehotembeora. 20 Rate ungotenamore utui ta irari embomeni ra avoeto Bada IesuKeriso ungotenau orekari embo utu i taeto puvuresuja avo jo tapa na kesi simbamitera. 21 Amina donda tapa be tapa avovahaita toreketo tihi jigihe mitia avoetosovera amita na ungotenau sari ari hamo

Page 236: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Philippians 4:1 233 Philippians 4:23avo au amita hamo usasa te ainge nomboeto sari mane aisuja.

4Onde katari ke

1 Avoeto nau namei kamei eto nau tungahumbari embomeni eto na ungo hotem-beto osa ue na ungo ehako kesi uje ereona. Eto ke ere kaitena avo eteketo koguenaingeto Bada ta javota heteto iresova avoungo be kivujo. 2 Eto ungo pamone Euodiate pamone Syntyche te ta degi erena amoungo Bada ta jo ta mitie jao tate ue tungavahai evujo. 3 Eto umo nau pure vahaiembo javotoho amina pamone heriso avohondate ejo, eto enana amo namoga purengahia ue God ta ke avo hande uera amiteeto embo Clement amite eto embo neiuhoho amite tapapureuera amita javo amoGod ta book javo vasiri aita kajari mitia.

4 Eto ungo Bada ga kajueto iriova avoetotunga javotoho evujo, eto ke ehako erenaamo ungo tunga javotoho evujo. 5 EtoBada puvuto ere hua avoeto embo tapa tadegi tunga humbari ke avo seima eto evujo.6 Eto ari nei mane hotembasova te jotehotembari te na God osa ue ungota ujejeavo ikau umbasi penunu evujo. 7 Eto Godta peka amo embo na kiari inono ae rateamina ungo Iesu Keriso ga kajueto mitevaembomeni amita jo te hotembari te avosimba aisuja. 8 Eto nau namei kamei ketutumota amo ari javotoho jakeka ari haiteavo pere hotembevujo. Ari ainge amo kebe ari donda te otohu ari te ke be ari tejavotoho ari te ari sapura irae amite sagokiari te ari javotoho kito osa osa ari te tapaainge avo be hotembevujo. 9 Eto ke naueto vasiri nau na ate poekitane kogava avoeto kito ururovopeka ikari God amoungotadegi iresuja.

Paul na Philippians ta hande umbuna10 Eto ungo iji koso amo ungona na

hotembitie iriova amo nau degita handeikari inono ae rate eha iji tutumota amonau hande iketeve umbena avoeto Bada tajavota ungo osa ere ona. 11 Eto nau degitado mitia amo inono ke ijie mitovona te nakoro uje ue ke ae ra te 12 na ke erena amodo ondikarire avo nane vahai kiona amonau degi ta donda iresuja eto irae amo namatu hamo arira eto indari ijite eto beuje

ijite donda iresuja ijite eto donda irae ijiteamo na matu hamo ngahia ari ra 13 Etoainge eona amita be amo Keriso na soveraari ikeoi umbuona avoeto ari tapa amo naudegi ta inonora. 14 Te ungona nau osagaavo kito koro hande iketeva avoeto tungajavotoho be ere ona. 15 Eto na da Mace-donia toto Iesu ta duru javotoho hande asipambasi uo ekalesia nei nei na namote kajuae rate ungo Philippians ekalesia vahai nanamoga hande mine ara asi kaju ueva avoungo kiari. 16 Eto iji nei nei ainge nada Thessolonica ta pambuto mitie ujejekogone ungo na na hondate ueva. 17 Etona hande umbasi ue ke ae rate na ungotahande ta be avo puvurou umbava uje ereona. 18 Eto nau hande peni vahai iketevaamina nau uje amo nembetija avoeto erekaitena erevira, kivujo. Eto ungota handeiketeve embo Epaphroditus na umbuto pu-vija amo handemune te avo iketeva avoetoGod na osa ere ua avoeto na inono be ra.19 Eto nau God na haja vaja usasa te IesuKeriso ta jo ta mitia avo umbuto ungotadegi ikau uhurovo ungota ujeje tapa iraeaisuja. 20 Ungotenau God Mamo ta degiusasa daroho iresuja, Amen.

Pekari ta ke21 Eto God ta embomeni amo Iesu Keriso

ta toho avoeto ere pekitona eto ungotenaunamei kamei namote mitera amina ungoere pekitora 22 Eto God ta embomeni tapada eita mitera amite eto Rome ta titi jigariembo Caesar ta bande ta pure embopoamite tapa na ungo ere pekitora. 23 Etoungotenau Bada Iesu Keriso ta hondate ariamo ungota degi iresuja.

Page 237: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Colossians 1:1 234 Colossians 1:24

COLOSSIANSPaul na da Colossae embomeni ta ahari

kajena1 Na Paul God ta uje avoeto Iesu Keriso

ta apostero namote eto ungotenau nameiTimothy te na 2 Ungo God ta embomenida Colossae ta mitie Keriso tumota ereovaamita degi ahari erevi ere kaitena. Etoungotenau Mama God na hondate ari tepeka te ungota degi ikasuja.

Paul na osa ue pari ena3 Eto nangona ungo embo iji tapa pari ue

ungotenau Bada Iesu Keriso ta Mamo Godavoosa eora 4AmoungonaBada IesuKerisoavo tumota ue God ta embomeni tapa avoosa eova amita ke avo ijiore ingiora. 5 EtoGod ta duru javotoho ai ta amo ungotadegi do puvuresuja amita ke amo ungonakiti ingito donda javotoho avo hotembitieGod osa eto tumota ueva donda amo utuita ungota javota nununga ari mitia. 6 Etoduru javotoho sigeto eneteto enda tapa tapahua ai ta amo embomeni na javotoho arineite kainte uhovora. Eto God ta hondateari amita ke be avo kiti ke ingari iji ta etopuvuto eha oroho amo ungota eto endatapa ta be eketo beto ereto peni vahai ereua. 7 Eto ungotenau namei eto pure vahaiembo Epaphras amo nango hondate etoungota degi Keriso ta pure ena amina Godta hondate ari avo ungota degi ari ingari.8 Eto amina ungota osa ari Ahihi Otohuna hande ikenu umbava amita ke avo eteiingito 9 iji tapa ungo avoembo pari eoraamo God na ungo ari tapa do ava uje ereua avo Ahihi Otohu na amita kiari peni beungo ta degi ikau uhue be kiova pari ereora. 10Eto ungona ari tapa deirami umbutoirova Bada na uje ere ua avo umbuto God takiari na pajito ari jajavotoho neite kainteururovo God na kito osa aisuja. 11-12 EtoGod na amita sovera usasa te avo ikau ung-ona sovera ue osaga kiari iji te amo manebeasova te ngahia eto iresova. Eto God taembomeni na hoteto umbasora donda avoamina amita titi jigari degi aite simba uemitia eto God na ungo donda avo umbarihaite aisova jo ungota ta pure javotoho enaavoeto God osa ue tunga javotoho aisova

pari erera. 13 Eto ungotenau jota purejavotoho ena amo God na ungotena mumeta sovera amina tipura embo na irarakoue mitiaetera avo oreketo umbuto amitaosa ari meni ta titi jigari degi ta ikenutorea. 14 Eto God ta Meni na ungotenamoavoembo pure ena amo ungotenau ari sas-apura na andirari avo bujekenu tambu tapahuo ari sasapura avo hotembeto tona.

Keriso ta pure ta ke15 Eto God amo embo ta titi na mane kio-

rate Keriso amo God ta tombu hajire vahaiavo kiora. Eto God na amitaMeni avo vahaikiti iketo donda tapa amo ambota ikenaamo Keriso ta tu ta ikena. 16Eto donda tapautu ita eto enda ta, eto donda kiari haiteeto kiari haite mane amo ahihi neite neitesovera te eto embo pepeni te titi jigirikariembopote ahihi pepeni tapa amo God naKeriso na hondate unu amiga ena amoKeriso avoembo ena. 17Eto donda tapa iraepekota amo Keriso na mitiaetija eto dondatapa amo Keriso ta jota mitia amo amitairari degi be avoeto. 18 Eto God ta ekalesiata sirota amo Keriso mitia avoeto ekalesiata vasiri amo Keriso ta degi umbuora. EtoGod ta Meni bugo Keriso amo donda tapaamita titi jigoja amburari ta jiginu vasiri teerena. 19 Eto God na umo eonga siriketoamita Meni ta degi amita tombu eto hajireeto ari vahai avo ikena. 20Eto God na dondatapa iketo tona avo amita Meni na Mamota toho aja ue amita Meni ikenu i atahuta ambuto peka umbunu donda tapa ututaeto enda ta amo God ta degi egerembea.21 Eto ainge nombo iji matu amo ungonaari sasapura te hotembari sasapura te amoGod ta kitoho avoeto auvari inono aera.22Te God na amita Meni ta amburari aminaungote namei eto God ta eto embota titita pehumba ambu ungota ari sasapura iraeeto tongopa ambu otohu embopo aingeirova umbuto amita jota ere ikitia. 23 Etoungote tapa aita torari haite asova te ungoKeriso ta duru matu ingito ke be ijieva avobe na jigito turi eto heteto tumota uemaneejekasova te aita heteto irivujo. Eto na Paulduru javotoho hande ari embora eto duruamina sigeto eneteto enda tapa ta pahoiembomeni tapa na ere ingihera.

Paul amo ekalesia ta pure ari embora24 Eto na ungo embo osaga memenga

hamo nau ta koguemitena avoeto na tunga

Page 238: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Colossians 1:25 235 Colossians 2:19javotoho ereona. Eto ekalesia amo Kerisota hamora avoembo osaga memenga kinaaita osaga memenga nau amo kaju anoinono aisuja. 25 Eto God na ungota degiari javotoho puvuroja amita ke sinderi teavo na ungo ekalesia ta degi hande ana Godna umbuna. 26 Eto embo matu mitiaeteraamita degi God ta ke ondikari mitouvaavo nanena harikano ungotena amita em-bomeni ototohuna ingora na umbija. 27EtoGod na ke matu asi sirikena amo God nake javotoho matu asi sirikena amo embota degi ondikari iriuja avo ungo enda neiembomeni ta degi ere harikitia ke amoKeriso na ungota jota iriuja avoeto ungotapa God ta usasa ta torasova. 28 Avoemboembo tapa ta degi Keriso ta ke hande ereora. Avoeto kiari neite neite ondekatarineite neite na embo ate poekitiroro Kerisoga kajueto kiari na pajito embo ainge etoGod ta degi torasora avo ate ere poekitera.29 Eto pure erevi asi ue amo kupi ambu ueKeriso na vasiri te sinderi na pure ana naujota sovera ere ikitia amina pure erevi sovesove eto ere ona.

21 Eto ungo te da Laodicea embomeni te

eto embomeni isapamane amo nau tombukiari eto nei kiae rate ungo avoembo purengahia eona avo ano ingova uje ere ona.2 Eto ari ainge eona amo ungona osa ari naembo vahai jo vahai ue siro pure ue Godta ke avo kito kogo ue tupo embo ainge ueGod ta ke matu ondikari avo be kiova eona.3Eto ke erena amo Kerisora amita jota amoGod ta kore ari dombo be avo mitia. 4 Etona ke erevi ungota degi erena amo embona ungota degi ke gamo poekeora avo eretaekitena eto ungona enana ta ke maneambo ambo aisova. 5 Eto ke be amo naungota degi irae rate jo nau ungota degimitia eto ungo Keriso tumota ue jo vahaina hetetomiteva avo kogue tunga javotohoere ona.

Vasiri be amo Keriso ta degi mitia6 Eto Keriso na ungota Bada eto ungo titi

jigoja umbeva avoeto amiga kajueto amboambo evujo. 7Eto i peni amita susu enda tuta ikeoi beuja aingekoKeriso ta ari na pajitoungo ke matu ingihava avo ambo amboue tumota ari na sovera umbuto mitie osapajire be evujo. 8 Eto enda embo ta kiariamo ohihi ta degi eto anera sasapura ta

degi puvuja amita be irae amo Keriso taate poekari mane avoeto amina ungotahotembari andioi sapura euja avoeto kiariainge avo be tovujo. 9 Eto Keriso enda tapuvuna amita jo ta amoGod ta ari eto amitahajire tapa avo mitia. 10 Eto Keriso amoutu te enda te amita ahihi tapa sovera teamita titi jigari embo rate ungona amigakajueto vasiri be avo amita degi umbutomiteva. 11 Eto ungo amo Keriso ga kajuetohamo ta kakamba umbari embomeni bera. Eto kakamba amo embo ta ingeni naae rate Keriso na ena, amita be amo ungota hamo ta ujeje ta titi jigari sapura amomatu tiukenu irae ena avoeto ari sasapuraamo ungota degi sovera ambura. 12 Etoungo bapataito ueva ai ta amo ungo Kerisoga kajueto use ta toreto God ta sovera avotumota ururave amina ungo Keriso ga tapajiginu vasiri te ereto mitovova. 13 Eto ijimatu amo ungo enda nei embo God ta kepepeni umbae embomeni avoeto ari sas-apura na ahihi amburari embomeni rateGod na Keriso te ungote tapa ta degi vasirieha ikena. Eto God na ari sasapura un-gotenau tapa avo hotembeto touja. 14 Etoungotena amita ke isasaraho te pepeni tetapa ungotenau vasiri tapa avo simba araikena te ke tapa avo agi ae ue peive eorate God na avo hotembeto toto ke tapa avoumbuto Keriso ta i atahu ta hamo ta tetoenu irae ena. 15 Eto i atahu ai ta amoKeriso na ahihi sasapura neite neite soverate amita degi isoro eto nembeto enanaavo amita tipura embo ke ijie enana avotunga ta tigito umbuto embo tapa ta titi tapahunu kito Keriso jakeka ea. Eto embonaungo pehumba ue 16 ungona iji ototohurete hariga eha ta pondo rete jangu indariiji rete amita ke pepeni neite neite avo agiava aisora avo ingito ingarako evujo. 17Aritapa ainge amo ke be mane teho aririvoainge rate ari be amo ambota puvuroukesova. Eto ambota kesora amo Keriso avokesora. 18 Eto embo nei na eture ta arineite neite kiuja avoeto ungo titi jigesi keijie meni isapa sira eto ari sokova ue aneraneite neite jakeka ava ate poekeuja emboavo be tovujo, eto embo ainge amita ke amobe mane sokova amina keniga euja. 19 EtoKeriso amo ungotenau siro rate enana naamita ke avo matu egikari ra te Keriso tatiti jigari be amo ungotena Keriso ta hamo

Page 239: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Colossians 2:20 236 Colossians 3:22amina indari javotoho be Keriso ta degiumbuto indie vasiri javotoho ue God tasimba ari na javotoho pajiora.

Keriso ga amburari eto Keriso ga irari20 Eto ungo enda ta hotembari neite

neite matu agi ere uaeteva te ungo Kerisoga amburari avo God na ere kogua avoetoenda ta hotembari na ungo ehako manepeika tika aisuja te ungo do avoembo embojavotoho asi enda emita ari peni ke ijieiriove? Eto do avoembo enda ta ke pepenineite neite amo agi eove? 21 Eto embomenina ke einge eora amo, “Donda mane tameasoa,” eto, “Donda amo mane indesoa,”eto, “Donda amomane jigesoa,” 22 ke aingeeora amo teho enda ta donda jigama eoiirae euja amita ke ra eto ate poekari aingeamo teho enda embo ta ate poekari ra.23 Eto nei amo ari ainge amo enda embo tabe kiari na arako amina tumotepain sokovasakova ara engekeora nei meni isapa sir-ako ara eora eto ungotenau hamo ta degimemenga ikau kiora eora rate ke pepeniamina ungotenau hamomane simba aisujate ai ta hamo ta ujeje sasapura amita gamotambuora.

31 Rate ungo amo God ta titi ta Keriso ga

tapa vasiri te erari embopo avoeto ungotahotembari jo tapa na utu i ta ari avo behotembevujo. Ai ta amo Keriso na GodMamo ta avo arumba peni amita ingeni behena ta arumbeto mitia. 2 Avoeto enda taari toto ungota hotembari na degi amita ariavo etetetohotembevujo. 3EtoungoKerisoga amburari embopo rate ungota vasiri beamo Keriso, God ta degi mitia amita jotanununga arimitia. 4Eto Keriso amo ungotairari be avoeto Keriso egerembeto puvurouamo ungo amite tapa usasa javotoho be aita puvuresova.

Irari matu eto irari eha amita ke5 Eto enda ta ujeje sasapura ungota

hamota mitia avo tevujo amburore, eto ariamo erevira tiha paiha oine sasapura neiteneite ue ino na arako uje ue ari sasapuraneite neite ue donda umbasi ue tunga tahotembeova (amo donda rate embo ta Godeuja.) 6 Eto ainge eora embomeni amo Godta ke agi ae avoeto God na tumo peni vahaibe aisuja. 7 Eto ari ainge amina ungo titi

jigihoi ere uaeteva 8 Te ari ainge amo ehaoroho emikote tovujo irae ai. Eto ke amotumo te tini kambari te embo nei uje ae arite urumbari te ke sasapura masa te amoungota pe ta eto ivivi ta mane puvure-suja. 9-10 Eto ungo na ke sokova mine aramane aisova te ari tapa matu hamo ari avototo ari eha eto hamo eha asuketo mitevaamo no hamo eha ari embo God aminano jota pure ururou ungo amita tombuhajire vahai ue amita ari be kesova. 11 Etoari amita heta amo enda nei embo reteJudea embo rete hamo kakamba umbariembo eto hamo kakamba umbae embo reteke nei ari embo rete kiari kiae embo retetapa amo Keriso ta titi ta amina titi jigihoiamita jota iriora. 12 Eto ungo amo Godta embomeni avoeto God na osa ue amitatoho ava siriketo umbuna avoeto ungonaari erevi amo hambo turarako evujo. Etohamo ta turasova amo jo ari, hondate ari,meni isapa sira ari, sasaimbari, embo osavesa ari, 13-14 Eto ari ainge avo tureto uetapa amita hamota amo osa ari aminatatapeketo umbasuja. Eto embo osa vesaari amo erevira, embo amuna no degi tatumo ue ke au ingito amo hotembeto tojoeto Bada na ari no hotembeto touja aingenombo hotembeto toari mine ara evujo.15 Eto God na ungo tapa toreketo umbeihamo vahai ere ova avoeto Keriso ta pekana ungota jo simba aja ue God osa evujo.16 Eto Keriso ta ke javotoho neite neite ariamina ungota jota iroja umbuvujo. Etokiari javotoho amina onde katari mine araevujo. Eto God ta ke ta ‘psalms’ kajari mitiaamite eto ekalesia ta haveni ototohu kajarimitia amite na God ta degi haveni ijie jotapa na osa osa evujo. 17 Eto ungo ari doasova eto ke do aisova amo Bada Iesu tajavota eto amita Mamo God osa evujo.

Ekalesia ta irari amita ke18 Eto ungo pamone tapa ta degi ke erena

amo ungo Bada avoeto ipone ta ke agievujo. 19 Eto ungo ipone na airi ta degingahiamane aisova te osa evujo 20Eto ungomeniundi na Bada ta ari be avo ue ungotaemonemamone ta ke avo iji tapa agi evujo.21 Eto ungo emone mamone na meniundiisembeove pure peive eora avoeto isembariisapamane avo tovujo. 22 Eto ungo embonei ta ke agi ue pure ari embomeni naungota pure titi jigari embopo ta ke tapa

Page 240: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Colossians 3:23 237 Colossians 4:18avo agi evujo. Eto ungota pure simbaari embo mitie ungota pure kogue osa ajamane aisova te iji tapa pure ue Bada osaeova avoeto evujo. 23 Eto ungo pure tapado aisova amo embo avoembo ae rate Badaavoembo pure ere ona ke ainge ijie jo tapana pure evujo. 24 Eto ungo erevi be hotem-bevujo, ungota pure titi jigari embo beamo Keriso eto amita embomeni na hotetoumbasora donda amo ungona umbasova.25 Eto God na embo tapa amo teka vahai taari sirikitie ari sasapura ari embo tapa tahajire amo amina ikau kesora.

41 Eto ungo embo nei ta titi jigirikari

embopo na ungota pure embopo avo arijajavotoho na simba evujo. Eto ungo behotembevujo eto embo ungo ainge amoungota titi jigari embo amo utu i ta mitia.

Onde katari ke2 Eto pari kaiketo evujo. Eto pari ue

hotembari na ke ijie God osa evujo. 3 Etopari ue dago hotembitie Keriso ta ke amomatu ae ingae avo God na dagota pe han-dekau embomeni ta degi ke aro ingora parievujo. Eto na Keriso ta pure avoembotipura etena. 4 Avoeto na God ta ke beingari haiteko avo harikano ingesora avoGod na uje ere ua avoembo pari evujo.5 Eto enana Keriso ke be ae embomeni tadegi ari ungota tapa avo hotembari na ueiji javotoho jigama evujo 6 Eto enana gaumoro ue ke javotoho aso kambue gamoeuja aingeko titiritiro enana na eto ingariaro ke deirami ijiro ke be kesora avo evujo.

Pekari ta ke7 Eto ungotenau namei be Tychicus amo

ungotenau pure vahai embo eto Bada tapure embo javotoho amina duru nau tapaungota degi au ingesova. 8Na avoembo Ty-chicus ungota degi ikano pambasuja amoamina nangota irari do aingere avo un-gota degi ke na avo kakaja ururou ungotajenge erasuja. 9 Eto ungota ekalesia va-hai embo Onesimus amo ungotenau nameihondate ari embo amina embo Tychicus gaungota degi pambuto nangota degi ari dopuvija avo au ingesova. 10 Eto nei emboAristarchus namote tipura ere ua aminaungo ere pekitia eto nei Barnabas ta simboMark amina ungo ere pekitia. Eto Mark

ungota degi pambau pekitie umbava amitake matu etere ingihava, aravora. 11 Etoembo Joshua, amita javo nei Justus, amitetapa ungo ere pekitia. Eto embo nei herisonei vahai erena amo Judea embo na pereGod na embo titi jigesuja amita ke hande uenamoga pure ue hondate ari javotoho uorejo nau jamo jamo ere ua.

12 Eto ungota ekalesia embo nei Epa-phras amo Iesu Keriso ta pure ari emboamina ungo ahoka ue ungo embo paringahia euja amo ungo na God ta uje tapaagi ue Keriso ta ari na pajito inono etoheteto irova God ta degi iji tapa pari euja.13 Eto amina pure ngahia ungoembo etoda Laodicea te da Hierapolis te embomeniavoembo ere ua amo titi nau na ere kogona.14Eto ungotenau tunga humbari embo sivoikeuja embo Luke amite eto Demas amitena ungo ere pekitora.

15 Eto nangota namei kamei da Laodiceatamitera amite eto pamoneNympha amiteeto ekalesia amita bande ta torukeora avoere pekitona evujo ingore. 16 Eto aharierevi umbuto etekano irae au amo umb-uto pambuto da Laodicea aita etekevujoingore. Eto ahari nei amo da Laodiceanamei kamei na ungota degi ikaro umbutoetekevujo. 17 Eto embo Archippus ta degike einge evujo, “Umo Bada ta pure vahaiuha avo ejo irae ai,” ainge evujo. 18 Eto naPaul nanena pekari ta ke erevi ingeni nauna ere kaitona, Na Paul nanena ungo erepekitona. Eto na ‘chain’ na pundera avoungo jenambu avojo. Eto God ta hondateari ungota degi iresuja.

Page 241: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 Thessalonians 1:1 238 1 Thessalonians 2:14

1 THESSALONIANSPaul ta ahari Thessalonia ekalesia ta degi

kajena1 Oio da Thessalonia ekalesia embomeni

God Mamo ta, eto Bada Iesu Keriso tatoho uho, dago Paul te Silas te Timothy teaingeto ungota degi ahari erevi ere kaiterakivujo. Eto God ta hondate ari te peka teungota degi iroi.

Da Thessalonia embomeni ta tumota ari2 Eto nangona ungo avoembo God osa

ue iji tapa pari eora amo ungo na IesuKeriso tumota ue amita pure avo ngahiaeto namei kamei osa ue ari javotoho uevaavo ungotenau mama God ta degi pari naijie hotembeora, 3 eto ungo kupi ambu ueungotenau Bada Iesu keriso egerembetopuvuresuja avo jo tapa na simba ere ovovaavo dago na hotembeora. 4 Eto dago erekogora amo ungo nangota namei kameiavo God na osa ue amita toho ava siriketoumbuna 5 amita be amo nango ungota degiIesu Keriso ta duru javotoho hande ueraamo ke na pere ae rate ahihi otohu tasovera na ungota jo ta enetenu ke be ava.

Eto dago ungote mitie ari tapa ungoavoembo do uera amomo do aingere amoungo kiarira.

6 Eto ungo na osaga memenga koguetoae rate Bada Iesu te dago te avo amboambo asi God ta ke avo uhove ahihi Otohuna ungota tunga jamo ari iketei osa ove7 enda Macedonia embo te enda Achaiaembo te God ke be erera amina ungotaari avo kogue ambo ambo ue ere uhora.8 Eto ungo na Bada ta ke avo hande oveenda Macedonia te Achaia te pere manerate ungo God tumota eova amita duru avohande ore enda tapa ta sigeto ere pahuaavoeto dago ke avo ehako mane aisora.9 Eto nango na ungota degi pahuore dagokito pekitie dagota ke avo ingihe ungotagod ingeni na ari avo toto jo haperekeoiGod vasiri te amita ke avo agi eova amoembo isapamane na eore dago na ingiora.10 Eto God na amita Meni Iesu enu vasiri tehoeto pambuna avo utu ta eto puvuto un-gotena orekitiemitova amo iji ke katari pu-vurou ungotena orekasuja avo ungo simbaere ovova.

2Paul na da Thessalonia ta pure do ena

1 Rate nau namei kamei ungo kogovaamo dago ungota da ta teho pambae ratepure uera amita be avo uhaja. 2 Eto dagoungota degi pambae kiti ta da Philippi tapahore embo na urumbitore osaga kogarate toae ungota degi pahore God na enuando ngahia enu kitoho embopo ngahiaore God ta ke javotoho avo ungota degihande uera.

3 Eto dago ke hande eora amita ke beamo dago na ke sokova namane eto dagotauje ta hotembari na mane eto ke gamona poekitie ari ke mane 4 rate God ta kejavotoho avo dago na embo ta degi handeara siriketo ikena avoeto God ta ke avo tetohaito ae rate God na dagota jo te hotembarite kogue tunga javotoho aja amita ke avohande eora. 5 Eto dago ungota degi keijiroro ungo na ingito nango osa ava ae etohajae vajae ikavo umbasi ue ae ra amo Godna kiarira. 6 Eto dago Keriso ta ke handeari apostero be ra te dago embo peni keijie ke ae eto ungo na eto embo tapa najakeka ava ae 7 ra te pamone na meni ehasimba euja aingeko ari ejeha be ungota degiuera 8 amo ungo osa javotoho be ue Godta ke javotoho te dagota jo te hotembarite tapa ungota degi hande uera amo ungodago tunga be uhava avoeto. 9 Eto dagotanamei kamei, dago pure ngahia uera avohotembevujo. Eto dago God ta ke javotohoavo hande ore amo ungona nangota indariavoeto osaga kiova avoeto mume te iji tepure ngahia uera. 10 Eto dagota ari tapaungo God ke be ari embomeni ta degi ueraamo hotembari heriso eto ae rate sapurairae javotoho pere uera amo ungote God tetapa kiarira 11 eto ungo kogova amo mamona meni ta degi euja ainge nombo ungoonde katitie sovera ari umbava ke ngahiana ijiera 12 amo ungo God na amita toho keijie au amita usasa peni ta iresova avoetoari javotoho ue irirovo God na kito osa ai keainge onde katari ke ijiera. 13 Eto God ta keerevi ingito uhava amo embo ta ke ra aingeijie umbae rate ungo ke be ijie emo God take ra ainge ijie uhava amo ungo ke be ariembopo ta jo ta ere papajitia avoembodagoiji tapa God osa eora 14 amo God ta ekalesiaIesu Keriso ta jo ta mitera amo Judea enda

Page 242: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 Thessalonians 2:15 239 1 Thessalonians 4:6ta mitera amina eora ainge nombo ungona ereova amita be amo Judea embomenina ekalesia embomeni ta degi eo osaga tememenga te kia ainge nombo ungota davahai embomeni na ore osaga ere kogova.15 Eto Judea embomeni na God ta perovetamamatu te Bada Iesu te tapa teo ambuvu-jekitio dago kurumbeo pambua. 16 Eto ariainge ue God ta uje avo hotembae ue dagona enda nei embomeni ta degi God na arisapura orekasuja amita ke avo hande ereora avo uje ae ue embo tapa ta degi kitohoue ere taekitora. Eto ari ainge ere ora amoenana te degi ari sapura hamo ta hamo taere ua avoeto eha iji tutumo emita God naenana ta degi tumo ere ua avoeto hajireikau kesora.

Eto Paul na enana ga umoro aisi ujena.17 Rate nau namei kamei, Judea em-

bomeni na etere iji isapa dago ungota degipambae amodagota jo te hotembari te tapaavo ungota degi mitia te dagota hamo nanaingeto pambuto ungote tombu mine kiaaro avo nango uje isapamane ere ovora18 te na Paul nanena iji nei ainge eto kitopambasi ereona te Satan na na peikitoipambae mitena.

19Eto ke erena amoBada Iesuna egerem-beto puvurou dago na amita tombu ta het-eto mitie ungo avoembo tunga javotoho beaisora, amo Iesu na di kogombari umbutodagota siro ta asukau sago keisora, 20 eto dikogombari dagota erena amo ungora.

31 Avoeto nango iji koso be ungota ke in-

gae ue teho iresora avo inono ae ua avoetodago heriso da Athens tamitie 2ungotenaunamei Timothy amo God ta pure ari emboKeriso ta ke javotoho hande euja avoungota degi ikaro pambaja ke sirikitera3 amo ungo osaga memenga ere kogovaavoeto egikeova Timothy ungo onde kati-tirou sovera umbuto God tumota be avaiketere pahaja. 4 Eto ungo kogova amodago ungote mitie ke etere ingihava amoosaga te memenga te kiora God na uje ereua amo mane taekasuja te kesora aingeijiera avoeto osaga ere kogova. 5 Avoetona ungota duru ingae iji koso iresona avoinono ae avoeto ungo Satan ta sovera naengekeoi egikeove dagota pure avo ajaja

eora Timothy na ungota tumota ari doaingere avo kioja iketere pahaja. 6 EtoTimothy na ungota degi pambuto ungotavasiri kito egerembeto puvuto ungota osaari te tumota ari te peni vahaira ainge eteiingito tunga javotoho ere ora eto ke nei eteiingera amo ungona dago hotembeto osa ueehako dago kesi uje ereova ainge nombodago ungo kesi uje ereora. 7Avoeto dagotanamei kamei dago osaga te memenga tekogora te ungo God tumota be ereova avoingito tunga javotoho uemitera. 8Eto ungoBada egikae sovera te tapa iresova amodago ta irari javotoho iresuja. 9 Eto dagona ungo avoembo ungotenau Mama God tatombu ta mitie tunga javotoho be ereora,eto ungo avoembo God osa isapamane ue10 ungo tombu mine kia ue aro ungotatumota ari avo javotoho be aisuja ainge ijite mume te pari ta ke avo eora. 11 Eto kenei pari ta eora amo nango na ungota degipambasora degi amo ungotenau Bada IesuKeriso te Mama God te na sirikau tambuaisuja. 12 Eto nango na ungo osa eora aingenombo Bada na ungota osa ari ungo tadegi eto embo tapa ta degi irerembeto penivahai ururou 13 ungota jo avo God na ausovera ari puvutuhurou ungotenau BadaIesu na amita emboototohu ga egerembetopuvurou God Mamo na ungo kogue amitatoho avoeto ari sasapura irae teho kesujaavo pari ta eora.

4Vasiri javotoho God na kito osa aisuja.

1 Eto, nangota namei kamei, ke nei amoungonaingetoGod ta uje avoue iresova avonangona ungota degi ate poekitare ingitoambo ambo ereova eto ari avo be jigitokogoeto ava jo tapa na Bada Iesu ta javota erera. 2 Eto ungo ari do jigama avaBada Iesu ta javota ikitara amoungo kiarira3 amo ungo God ta toho ue otohu ava ujeere ua avoeto tiha paiha avojo. 4Eto ungotaae jimbasova amo nombo be ra ainge ijieotohu ue 5 God kiae embomeni na ungotahamo ta ujeje avo hotembitie eora aingeavojo. 6 Eto ungota namei ta ae amo amitaavoeto namei ta degi sapura avojo.

Eto ke peni be ungota degi matu ijienaamo eto ungo na ari sapura erena ereviainge aisova amoBada na ungota degi hana

Page 243: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 Thessalonians 4:7 240 1 Thessalonians 5:16-17kiari ikasuja. 7 Eto ari tongopa sasapuraara siriketo umbae rate ari otohu ue amitatoho ara God na umbuna. 8 Eto God Ahihiikari embo amina ungota degi Ahihi Otohuikeuja avoeto embo amuna ke erena erevipeive euja amo embo ta ke mane rate Godta ke avo peive euja.

9 Eto nangota namei kamei. Ungo osamine ara ava God na ate poekitia avoeto kenei nanenamane kajasona, 10eto ke be amoungota namei kamei enda Macedonia jo taavo osa ere ova te nau namei kamei, ari avojo tapa na ava penunu erera. 11 Eto irarino avo umo eonga tunga iketo eto kogoetosimba ue tunga jamo jamo te irivujo. Etoungo na ava ijiera ainge nombo ungotaingeni na indari umbari pure ue embonei ta degi penunu ae ururovo 12 embonei ekalesia ta kaju ae mitera amina ungokogue jakeka aisora.

Bada ta puvurari13 Eto dagota namei kamei ungo ke erena

be ingova uje ere ora amo enana Iesu ke beijie ambuvujekea embomeni amita degi dopuvuresuja avo aro ingihe God ke be ae em-bomeni na osaga peni vahai kogue sisi sasieora ainge nombo eova aro ingova erera14amo Iesu ambuto vasiri te erena avo ke beerera eto ainge nombo embo ambuvujekariamo God na Iesu ta degi au ingito au vasirite eraro amiga tapapuvuresora. 15EtoBadana ke ena avo ungota degi erera amo un-gotena vasiri te mitiroro Bada egerembetopuvurou embomeni ambuvujekari avo kitivasiri te erasora. 16 Eto God ta anera peniamina jajage ijirou God ta huin hukitirouBada na utu i ta eto beto puvuresuja. 17 EtoKeriso ta javo ta ambuvujekari embomenikiti ereto pahuroro ungotena vasiri te endata irari embopo amite tapa avo God na saueto umbuto oje ta ikau ojega tapa i ta bititoBada utu i ta tambuto Bada ga tapa darohoiresora 18avoeto ke erena erevi kemine araeto ingihe tunga javotoho evujo.

5Bada ta tombu kesi nununga ue irivujo.

1 Eto nangota namei kamei ari erevi ijideina puvurou kesora amita ke amo un-gota degi ahari ta mane kajasora. 2 Ungomatu kiova amo Bada ta puvurari iji kombute amo pegene embo mume jo ta puvuja

ainge nombo puvuresuja. 3 Eto embomenina “Eha amo iji javotoho peka ta mit-era,” ainge ijiroro ari sasapura ta isoropeni sau be puvuresuja amo pamone nameni umbasi ue hamo memenga titim-beuja ainge nombo puvurou kogue ojutiumbeto pambuto ondikari degi avo iraebe ra. 4 Rate nau namei kamei, ungomume ta irari embomeni mane rate iji taeto usasa ta meniundi avoeto iji kombu naungota degi pegene embo na puvuja aingenombo mane puvuresuja. 5 Ungotenamume ta toho mane avoeto embo nei naevuora ainge avojo, 6rate ereto titi kundetokogue irivujo. 7 Eto embomeni evuoraamomumete evuora, eto umo indiore titivieuja amo mumete euja 8 te ungotena ijiembopo avoeto siro jigama ue hotembarijavotoho ue isoro embo na beha ingeni napeiketo jigiuja ainge nombo tumota ari osaari avo be jigesora, eto God na ungotenauari sasapura oreketo umbasuja amo un-gotenau siro orekari kopemitia avo hotem-beto tunga javotoho aisora. 9 Eto God naungotena orekasuja ke amita be amo un-gotena avo God na ungotenau ari sasapuraavoeto amita tumo kiora ijie umbae rateBada Iesu Keriso na ungotenau ari sasa-pura oreketo umbau amita toho ara um-buna 10 avo eto ungotena teho irorote moambuto iroro Iesu puvurou amiga vahaitadaroho iresora avoeto ambuna. 11 Avoetoungo ere ova ainge pere ue ke javotohomine ara ijie osa kageni ue sovera ari um-buvujo.

Onde katari te pekari te ta ke.12-13Eto dagota namei kamei ungota degi

ke erevi erera amo Bada ta javo ta pure ereora embo ungote mitie onde ere katiteraembo avo pepeni ke ijie osa evujo enanata pure avoeto. Eto tini kambari avo, tehopeka ta irivujo.

14 Eto dagota namei kamei, ke ereviava erera amo kupi pegogo embomeni avoonde katevujo, eto sovera ae ere ora avohondate evujo, eto jopapa ere ora avo keavo ando ngahia ururou embomeni amitadegi tumo sausaumane aisova. 15Eto embona ari sapura ungota degi au kito mineungo na amita degi ari sapura mine avojo,eto iji tapa ari javotoho embo tapa ta degimine ara evujo. 16-17 Eto iji tapa tunga

Page 244: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 Thessalonians 5:18 241 1 Thessalonians 5:28javotoho ue iji tapa pari evujo. 18 Eto ijinei javotoho puvurou amo osa evujo eto ijinei sapura puvurou kito amo God osa evujoamo ungo Iesu Keriso ta toho na ainge avaGod na uje ere ua.

19 Eto God ta ahihi otohu na ungota jo ta ievekarako ere ua avo seikavojo. 20Eto embona ke emo God ta ke ra ainge ijie au ingitosokova ke mane asova 21 te ke tapa avo etokito ke be davore sokova davore avo kito kebe avo jigama ue 22 ke sokova nei te nei tetapa tovujo.

23 Eto pari ta erera amo God, peka ikariembo amina au ungota jo tongopa irae auungo otohu aisova. Eto God na au ungotaahihi te hamo te hotembari jo te tapajavotoho au pehumba ari inono ae ururovoBada Iesu Keriso puvuresuja. 24 Eto ungosiriketo amita toho ava umbuna embo amotumota ari haite avoeto erena amo aisuja.25 Eto dagota namei kamei, dago avoembopari evujo. 26 Eto namei kamei tapa avomune tavo ue pekevujo. 27 Eto Bada tajavo ta erena, ekalesia namei kamei tapa tadegi ahari erevi etekevu ingore. 28Aravora,ungotenau Bada Iesu keriso ta hondate ariavo ungota degi iresuja.

Page 245: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

2 Thessalonians 1:1 242 2 Thessalonians 2:11

2 THESSALONIANSPaul na da Thessalonia ta ekalesia ta degi

ahari kajena1 Eto na Paul te Silas te Timothy te

aingeto ungotenau Mama God te ungote-nau Bada Iesu Keriso te ta toho uho ekale-sia da Thessalonica ta miteva amita degiahari erevi ere kaitera, 2 Eto ungotenauMama God eto Bada Iesu Keriso na ungotadegi peka te hondate ari te ikasora.

Keriso na puvuto embota ari sirikasuja3 Eto nangota namei kamei, ungoembo

God ta degi iji tapa osa ere ora amo ungotadegi God tumota ari eto osa mine ara arina pajito peni vahai ere ouva avoeto osaere ora. 4 Eto ungota kitoho embona ungokesira orememenga te osaga te ere kogova,eto kogue amo God toae rate ke be ijiengahia na heteto miteva avoeto nangonake avo God ta ekalesia nei nei ta degi handeue tunga javotoho ere ora 5 Eto ke erevitapa ai ta ere kogora amo God ta ari sirikariamo ke be pere eto amita tutumota amoungo na God ta titi jigari degi ta toretoiresova, eto osaga memenga ere kogovaamo ke avoembo ere kogova. 6 Eto God naari javotoho erevi aisuja amo enana ungokesira uore osagamemenga kiova avoemboamita degi amo God na osaga memengamine ikau umbasora 7-8 Eto ungo osagaere kogova ungota degi eto nangota degitunga jamo ari ikau umbuto jangu indieiresora. Eto Bada Iesu na amita anerasovera te i peri te amiga utu i ta eto puvutoBada Iesu ta duru javotoho amita ke agiae embomeni amita degi hana kiari ikaukogue 9 amburari ta memenga iji darohotakogue iresora te Bada ta irari degi usasa teai ta mane torasora. 10 Eto Iesu puvuresujaiji te amo amina amita ke be ari tumota ariembomeni ta degi otohu ari te jakeka arite ikau umbasora. Eto ungona dago ta kehande ore ingito ke be ijieva avoeto ungonaenanaga tapa degi ai ta asova. 11 Eto dagoari ainge avoembo ungo hotembitie iji tapapari eora. Eto God na vasiri be ikau umbutoirova ungo jage eto umbuna avoeto ungoavo umbari haite ava pari eora. Eto God naamita sovera na ungota jo ta pure ururou

ungona embo jajavotoho asi uje eto God tu-mota be ava pari ere ora. 12 Eto ungo aingeaisova amina Bada Iesu ta javo avo nombobe ururou amina ungota degi ikasuja amoGod eto Bada Iesu Keriso ta hondate ari naari avo umbasova.

2Ari sapura ta keniga embo be

1 Eto Bada Iesu Keriso na egerembetopuvuto ungotena tapa toreketo umbasujaamita ke be avo ano ingivujo. Eto naunamei kamei 2 embomeni na ke sokova naBada ta iji matu puvija ainge ijiore ingiovarate ke amo be mane avoeto ke avo in-govojo. Eto ke amo nangota pe na ari keeora eto ahari ta kajari ke eora rate ke avobe hotembavojo. 3 Eto Bada ta iji puvure-suja amita kitita amo embo isapamane naGod egikasora amita ijite amo ari sapuraari embo be avo puvuresuja. (Eto emboamina Satan memenga kesuja degi ai tahana kesuja.) 4 Eto God ke pepeni SinenaPuriha Ari Embo amina puvuto God jakekaari donda tapa avo sapura ke ijie umoeonga embopeni vahai ke ijie donda tapa tahamota hetasi uje ue God ta Temple Otohuaita toreto umo eonga God ke ijie arum-basuja. 5 Eto ungo be hotembevujo, naungote mitie ke erevi tapa etene ingihava.6Eto ari erevi matu puvuraetija te ari vahaina ere taekitia amo ungo kiarira avoeto ijiinonota amo Sinena Puriha Embo aminapuvurou ungotena tapa kesora. 7 Rate arisasapura aingeko amomatu enda ta puvutoore ungotena ere kogora rate simba ariembo mitia avoeto ari sapura amina pajitopeni be mane aisuja te simba ari emboavo iji tutumota toto pahurou ari sasapuraamo peni aisuja. 8 Eto pahurou SinenaPuriha Embo amo arahata koguroro BadaIesu na puvuto amita sago kiari te hoengete na Embo amo tau beasuja. 9 Eto SinenaPuriha Embo sapura puvuresuja amita ariamo Satan ta ari vahai avo kesora amo arisovera neite neite amo bemane sokova avoururou kogue embomeni na kito haha puhaara 10 ue embomeni ambuto daroho iraridegi ta osaga kesi pahora amo ari sasapuraneite neite amina kiti umbasuja. Eto emboamuna amburesora amo God ta ke be avoosa ae avoeto God na mane orekasuja teamburesora. 11 Eto God na enana ta siro

Page 246: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

2 Thessalonians 2:12 243 2 Thessalonians 3:18au ngahia ururoro God na Sinena PurihaEmbo avo ikau puvuto ke sokova na ijirouingihe mitima 12God ke be ae rate ari sasa-pura uje isapamane eora embomeni amitetapa hana kito ambuto osaga kogue darohoiresora.

God na ungo oreketo umbasuja13 Eto nau namei kamei ungo God na

osa ere ua avoeto dago ungo embo iji tapaGod osa eora. Eto God na embo oreketoumbasuja amo ungo avo kiti Ahihi Otohuta sovera na oreketo umbau God ta ke avotumota eova avoeto amita embo ototohuaisova. 14 Eto God ta duru javotoho un-gota degi hande ore ingihava amina ungojage eto umbuto Bada Iesu Keriso ta usasaavo ikau hoteto umbasova. 15 Avoeto naunamei kamei, ke be amo pe na ahari nahande ore ingihava avo be jigito hetetoirivujo.

16 Eto ungotenau Bada Iesu Keriso teungotenau Mama God amite na ando tasovera ari ikeoi umbuto ari javotoho avopuvuroja simba eora 17 Eto amina andotasovera ari ikau umbuto ari javotohote kejavotohote avo iji tapa aisova.

3Dago avoembo pari evujo

1 Eto nangota namei kamei ke tutumotaamo Bada ta ke hande ore sigeto enetetoere pahua amo ungona uhava ainge nomboembomeni na otohu ke ijie umbara dago kehande ari embo avoembo pari evujo. 2 Etoke nei amo embo nei uhoho na God ta keamo ke be mane ke eora avoeto God naembo sasapura ta ingeni ta oreketo um-baja nango embo pari evujo. 3 Eto Badaamo tumota ari embo avoeto Sapura Embopeikitie ungo oreketo umbuto sovera ariikau umbasova. 4 Eto ungo Bada na ere uaavoeto ungo tumota ere ora avoeto dagoere kogora amo kematu eo ingito ere ovovaeto ehako aisova. 5 Eto Bada na hondateururou God ta osa ari avo be kogue Kerisota hondate ari na pure mane toasova tekaiketo aisova.

Kupi pegogo eora amita ke6 Eto nau namei kamei ungo Bada Iesu

Keriso ta javota ari erevi ava erera, amo atepoeketere uhava avo ungota namei vahaina ambo ambo ae kupi pegogo ururou kitoamo be tovujo eonga iroi. 7 Eto ungo

kogova amo ungo naingeto iresova avo atekitira uera amo dago ungote mitie kupipegogo ae 8 Eto indari amo teho umbutoindae rate dagomine ikitie umbuto indimi-tara. Eto ungo osaga kiova dago ungo embomumete ijite pure ngahia uera. 9 Amita kebe amo dagota pure ta mine avoeto ungotaundurari amo teho umbaetera te ungotaate kitira ainge ava eto ari ainge amo uera.10 Eto ungote mitie ke peni erevi ungotadegi ikitara amo “Pure ae embo na indarimane indesuja.”

11 Eto dago ke nei eha ingera amo kupipegogo embo amo ungote mitera aminapure be ue keko namei ta degi ta ke kaikarierera avo ingera. 12 Avoeto Bada IesuKeriso ta javota erera amo embomeni am-ina ari enana ta avo simba ue ingeni pureeto ungo eonga indari umbara erera. 13 Etonau namei kamei ungo ari javotoho asi uekupi pegogo avojo. 14 Eto ke ahari ei ta erekaitera amo embomeni nei uhoho ungotemitera amina agi ari uje ae ururoro kitoamo tovujo eonga mitie me kiore. 15 Etoembo amo kitoho mane rate no namei ratengahia na teho isembejo.

Javotoho ari ta ke16 Eto Bada amo ungotenau peka umbari

embo avoeto iji tapa te ari tapa te amitapeka ikau uhurovo amina ungote iresuja.17 Eto na Paul ingeni nau na ke erevi erekaitona. Eto na Paul nanena ungo erepekitona, eto nau ahari kajari tapa amitatutumota amo einge kajeona, amo kikivata hajire naura. 18 Eto Bada Iesu Keriso tahondate ari amo ungote iresuja.

Page 247: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 Timothy 1:1 244 1 Timothy 2:7

1 TIMOTHYPaul na Timothy ta ahari kajena

1 Na Paul ungotenau orekari embo Godeto ungotenau hondate ari embo IesuKeriso ta ke na apostel ereona 2 eto nanenaTimothy umo Keriso tumota ere oa avoetoumo nau meni be ra eto no degi ta aharierevi ere kaitena. Eto God mamo te un-gotenau Bada Iesu Keriso te amita hondateari te jo ari te peka te tapa no degi ta iroi.

God ta ke sokova na atepoekari avo Paul naTimothy ta harikena.

3 Eto na enda Macedonia ta pahue umoda Ephesus ta iroa ke ngahia na ijienaeto ehako asa ta iroa erena amo da ai taembomeni na God ta ke avo ke sokova neite nei te na ate ere poekitera avo ke ngahiana taekejo. 4 Eto enana amo ohihi ta hihiavo nombo ke ijieMoses ta ke pepeni amigakaju ue ate ere poekitera avoeto embomenina ingihe jujune isapamane be ere ora rateGod ta pure be amo God vahai tumota ueeora. 5 Eto ke erena emo embomeni na osamine ara aisora avoeto erena. Eto osa ariamo jo javotoho eto hotembari javotohoeto God tumota ari na puvuja 6 rate embonenei na ari erevi toto degi nei ta pahue kegurou nei te nei te erera. 7 Eto enana Godta ke pepeni ate poekari embo asi uje ereora te ke erera avo ingihe ke amo be perera ainge erera te ke do erera amo ungo beingito kogoaera.

8 Eto ungotena kiarira Moses ta kepepeni amo javotoho ra te embo na manejigito aro sapura aisuja. 9 Eto ke pepeniamo embo jajavotoho avoeto ikae rate kepoekari embomeni te ke ingae embomenite God kiae embomeni te ari sasapura em-bomeni te ke te jo te tongopa embomenite e mamo jigae embomeni te eto embotari amburari embomeni te 10 Eto tiha em-bomeni te embonei pegene eto embonei tadegi koro ombuto umbari te ke sokova ijieke be ari ke eora eto ari nei do tapa amoGodta ate poekarimane avoetoGodnaMoses tadegi ke pepeni avo ikarira. 11Eto God usasate amita duru javotoho avo nanena simbaana ikena.

Bada na Paul ta degi hondate ari ikena.

12 Eto ungotenau Bada Iesu Keriso na natumota ari embo kito amita pure ana iketosovera ari ikena avoeto na God osa eona.13 Rate na iji kiti ta amo na God ta degi sa-pura ue tumo eto amita embomeni ta degimemenga ikeo kia amo na God ke be ae uekiae kiae ere uaetena 14 avo God na kito joenu ungotenau Bada Iesu Keriso ta tumotaari te osa ari te hondate ari isapamane naudegi ta overekena. 15Avoeto ke erevi asonaamo ke be pere asona, Iesu Keriso na arisasapura embomeni oreketo umbasi endata puvuna. Eto na amo ari sapura embobe ra te 16 Iesu Keriso na na toae jo enuumbuna avoeto embo amuna IesuKeriso kebe ijie vasiri daroho umbasi uje aisuja kitoembo amina na kogue ke be ava umbuna.17 Eto God vahai daroho irari ta King amotiti na mane kiora eto mane sari aisuja etoamita degi jakeka ari te usasa te darohoiresuja, amen.

18 Eto Timothy nau meni umo God tapure do asoa avo peroveta namatu harikariavo kito inena pure erevi ae ere ikitona. Etopure erevi asi hotembitie God tumota beue hotembari javotoho na isoro javotohoejo. 19 Eto ari erevi embo nei nei na totoGod tumota ari amo etere samuna be etija.20 Eto ari ainge ere ora embo heriso amoHymenaeus te Alexander te aingeto Godta javo eore sapura euja Satan ta ingeni tatoturutana amo ai ta kiari umbara uena.

2Naingeto God jakeka asora amita ke ra.

1 Eto ke kiti ta amo ke nau erevi avaerena, God ta degi penunu ari eto jakeka arieto God ta hondate avoeto osa ari eto embotapa avoeto pari evujo. 2 Eto ungotenapeka ta tunga jamo ari na otohu ue arijajavotoho pere ue irora enda ta kings tetiti jigirikari embopo avoembo pari evujo.3-4Eto ungotenau Orekari Embo God aminaembo tapa na amita ke be avo ingihirorooreketo umbasi uje ere ere ua avoeto parieinge amo javotoho avoeto God na ingitotunga javotoho euja. 5 Eto God vahai rate embo vahai orohuta mitie embo ta keingito God ta degi eoi ingito ke mine Iesuta degi eoi ingito embo ta degi euja emboamo Iesu Keriso 6 amina ungotena vasiri teirora amita vasiri avo ikena amo iji inonota ikenu puvunu kia. 7 Eto amita ari avo

Page 248: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 Timothy 2:8 245 1 Timothy 4:2embo ta degi ke hande ana God na na amitaapostel ikena amo ke sokova mane ke bepere amo na enda nei embomeni ta degiGod tumota ari amita ke avo ate poekanaikena.

8 Avoeto embo tapa tumo irae tini kam-bari ke irae teho ingeni otohu na i ta jigitopari ara uje ere ona. 9 Eto pamone na mekiari irae bo javotoho pere evora uje ereona amo siro pupu ta kogombeto hambotureto umbuto mane asora te 10 ari jajavo-toho God tumota ari pamone amina omb-uto aisora. 11Eto pamone na jamo etomitiekiari nei eha umbasuja 12 eto pamone naembo titi jigesuja eto ate poekasuja avo nauje ae ra te pamone amo jamo eto iresuja.13Eto amita be amo God na embo Adam kitieto pamone Eve amo ambota ena. 14 EtoAdam avo Satan na engekae rate Eve avoSatan na engeka enu sapura ena 15 Ratepamone amuna meni umbasi ue memengakogue osa ari te otohu ari te na siro pureue God tumota ururoro God na kito oreketoumbasuja.

3Bishop te Deacon te enana naingeto iresora

ta ke.1 Ke peni amo erevira. Eto embo na

bishop ta pure asi tunga ikasuja amo purepeni umbasi uje aisuja. 2 Eto bishop aisujaembo amo ari einge eto iresuja. Amitairari nei avoeto embo na mane pehumbaaisora. Eto amita ae jimbari amo herisomane, vahai jimbasuja eto amita okopeunduresi evivi sununumane asuja te amitavasiri te ari te na embo tapa avo unditirouembomeni na kogue osa aisora. 3 Eto neiamo ate poekari embo aisuja. Eto nei amowine peni mane indesuja eto tumo embomane aisuja eto jujune ke mane aisuja ratepekari, osari emboaisuja eto koro osamaneaisuja. 4 Eto embo amina amita ae temeniundi te omena javotoho ue meniundina embo amo otohu ke ijie amita ke agi araate poekasuja. 5 Eto ke erena amita be amoembo amina amita ae te meni undi te titijigae aisuja amo God ta embomeni ekalesianaingeto titi jigou? 6 Eto embo eha itiketoGod ambo ambo ere ua amina bishopmaneaisuja amo Satan utu ta ari sapura eto endata bena ainge nombo embo amina hotem-bari peni ue “na na” aisuja. 7 Eto bishop

asuja embo avo ekalesia na pere mane rate embo tapa na kito osa aisora eto aingeae amo embo tapa na pehumba aisora etopehumba amo Satan ta bage ra.

Deacon ta irari amita ke8 Eto embo amuna deacon aisuja amo

embomeni na kito jakeka asora embo am-ina deacon aisuja amo ke sokova embomane aisuja, wine peni mane indesuja, etokoro uje eto ke popoja na ijie mane umba-suja. 9Eto jo vivisako te na God ta ke be avojigama aisuja. 10 Eto embo amo eto kioroamita pure javotoho au kito aro deaconaisuja. 11 Eto ainge nombo deacon ta aeamo jakeka ari haitekora eto ke sokova siosao mane aisuja eto amita bisi ta undurariujejemane asuja avo embo tapa na pamoneavo kito ari haiteko ke aisora. 12 Eto neiamo deacon aisuja embo amina ae herisomane jimbasuja te vahai be jimbasuja etomeni hatira simba aisuja. 13 Eto embo nadeacon eto pure javotoho ere uma soveraari umbuto amo Iesu Keriso tumota beururou avo God na kito kore aisuja.

God ta ari amo peni bera14 Eto na Paul nane no degi ta sausau

pambasi uje ere ona 15 te ari nei na puvutopeikau kito amo inena God ta ekalesia em-bomeni ta irari inena kioa ahari erevi erekaitona. Eto God vasiri te amita ekalesiaamo eingera, embo na bande tutuvi endata koveto hurukeore turi euja ainge nomboekalesia amo ke be ari ta tutuvi ra. 16 Etoembo na ke nei do mane aisora te God taari amo peni be amo erevira

“Keriso bisi te puvunaAmita ari sapura irae avo ahihi otohu na

kito embo javotoho ke ena.Eto anera na amita vasiri ere koguatera.Eto embomeni na amita ke enda tapa ta

hande uo ke be ea.Eto God na amita usasa ta jiginu bitina”.

4Paul na Timothy ta onde katari ikena.

1 Eto iji kombu auvitirou embo nei nei naGod tumota eora avo toto ahihi sasapuraambo ambo ue enana ta ari sasapura avojigama asora avo ahihi otohu na ke arahata ere harikitia 2 eto ate poekari sasapuraainge amo hotembari heriso embomeni nahande ere ora amo enana ta jo vahai ae

Page 249: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 Timothy 4:3 246 1 Timothy 5:14amo ari sasapura na andirari avoeto arieinge emo eora. 3 Eto embo na manejimbara taekeora, eto indari nei nei avomane indora taekeora te ke be amo God take jigama ari embomeni na indari avo Godosa eto indora God na ena. 4 Eto indari te ote tapa God na ena amo javotoho pere rate nei do mane ajirekasora te God osa ueumbuto indesora 5amo embona osa ueGodta ke ikari ai ta pari uore indari avo otohueoi umbuto indiora.

Iesu Keriso ta ke agi ari embo be6 Eto ke erena erevi no namei kamei ta

ao ingihiroro inena Iesu Keriso ta ke agiari embo aisoa eto ate poekari javotohoambo ambo ereoa amite eto God tumotaari amita ke be amina umo simba ururouirari javotoho aisoa. 7Eto embo na God kiaeue sarika pamone na hihi tirarako ere oraavo be toto God ta ke avo eto kogue erepahuma ando ejo. 8 Eto embo na amita bisite hamo te sovera aja eto kogue pahumaando eto enda ei ta iresuja amo uhajahateaisuja, te embo na God ta ari be jigama asiuje eto kito amo eto kogue pahuma andoeto enda ei ta mitie ari javotoho amita degipuvurou kesuja eto ari ambota amite tapainono aisuja. 9 Eto na ke asona avo ke beingito kogo ejo 10 amo ungotena God kebe ari embo te eto embo tapa oreketo um-bari embo God vasiri te amita hajire amopuvurou kesora avo ungote na simba ereovora. 11 Eto ungotena ke aravo embo purengahia ue osaga ere kogora avoeto ke erekaitena tapa erevi embo ta degi atepoekejoare. 12 Eto umo embo kerembo mane rateembo eha avoeto no ke te vasiri te osa arite tumota ari te ari javotoho amina Godtumota ari embomeni ta degi ate kitira aokito embo be ke are.

13 Eto na pambasi eto mitena avoeto in-ena embo ta titi ta heteto God ta ke eteketoonde katitie embomeni ate poekejo kiore.14 Eto ekalesia ta embo okokose na ingenihamo ta tembitio embo nei na umo God tahande erevi umbuto pure ejo ainge ijinuingia avoeto do ingiha amite tapa jigamaejo. 15Eto tunga be iketo pure ngahia ururono pure avo embomeni na eteteto ke beaisora. 16 Eto no vasiri te eto ke do ate erepoekitea amite tapa simba ue eto kogoetojigijo. Eto ainge ururo umo te no ke ingioraembomeni te tapa orekasuja.

5Pamone doru te embo okokose te ke agi ue

pure ari embomeni ta onde katari ke.1 Eto embo okose ta degi ke ngahia mane

asoa te no mama ke ijie ke seima ejo ingitoai. Eto embo ehaha amo inenanamei kameike ijie ejo. 2 Eto pamone okokose amoaja ke ijie ejo, eto pamone eha amo nodu emone ke ijie ari jajavotoho pere ejo.3 Eto pamone dodoru meniundi irae eongamitera avo ohare mamare ejo. 4 Eto amitameniundi te ahihije te mitera amina e temamo te epe jape simba mine ara asoraamo God na kito osa aisuja. Amita beamo ekalesia ta ari amo javo vahai simbaeora avoeto ari avo kito umbasora. 5 Ratepamone doru amo eonga mitie iji te mumete God tumota ue God na hondate aja parieuja 6 te pamone doru nei amo enda tavasiri amita gamo avo uje euja amo matuamburari rate teho iriuja. 7 Eto ke erenaerevi ao ururoro amo ganoka mane asora.8 Eto embo amuna amita javo vahai te etosasaga vahai na beari embomeni, avo simbaae toasuja amo God tumota ari amo matutoari eto God ke be ae embopo amo sapuraeto embo amo sapura bera. 9 Eto pamonedodoru nei nei amo ekalesia na simba asijavo kakajekasora amita ari amo erevira.Eto amita jua amo kakane 60 eto nembari,amina amita ivu amburae eha irari iji teamo vasiri javotoho ere uatija 10 amo amitaari jajavotoho einge euja amo embo tapana kiora amo meniundi simba ari javotohoeto embo undurari javotoho te eto God tapure ari embo ototohu ta utu egeuja etoosaga kiari embomeni hondate euja etoari jajavotoho neite neite euja avoeto pa-mone amo ekalesia na simba aisora. 11 Etopamone doru nenei kerembo mane ehahaamo ekalesia na simba ara javo mane kaka-jekasova amo hamo ta uje avo hotembitieKeriso ta pure amo jo te tapa mane asorate embo eha jimbasi hotembitie 12 Kerisota pure asi ke ijiera avo toaro enana tadegi pehumba puvuresuja. 13 Eto nei amopamone doru ehaha na Iesu ta pure avokupi pegogo ando ue bande ari na eora.Eto kupi pegogo pere mane rate ke nei tenei te eora eto hihi nei te nei te tiriora.14 Avo eto pamone doru ehaha na jimbutomeni ingeto bande simba ue irora erena.Eto ainge asora amo kitoho embo na kito

Page 250: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 Timothy 5:15 247 1 Timothy 6:14pehumba ari haitemanera. 15Rate pamonedoru nei nei na Keriso ta ari toto egerem-beto Satan ta ambota ere pahora.

16 Eto God ke be ari pamone amita jaotate dodoru mitiroro kito amo amita javovahai avoeto amina simba aisuja eto ekale-sia ta degi pure amo mane bouka ikasorate pamone doru simba ari embo irae amoekalesia na simba aisora.

17 Eto ke nei amo erevira. Eto embookose na ekalesia titi jigihe God ta keonde katitie embomeni ate poekitirou em-bomeni na kito embo nombo ke ijie amitapure ta mine peni ikaro umbasuja. 18 AmoGod ta ke ta einge kajari mitia, “Eto ricebe overekeore o cow na hamo haito hogasegeuja amo cow ta pe mane togeora teamita pure ta mine avoeto tore indie pureeuja.” Eto nei amo “Pure embo na mineumbasuja” ke ainge kajari mitia. 19 Etoekalesia ta titi jigari embo amita degi pe-humba sio mane aisova te embo herisorete heriso nei vahai kiari amina pehumbaaisora. 20 Eto embo amuna ari sapurakaiketo asora amo embo tapa ta titi taisembavo embo tapa kito ari sapura asimane hotembasora.

21 Eto God te Iesu Keriso te anera enanata titi kikinosa ta ke tapa ere kaitona ereviambo ambo ae erena amore tapa hahetoumbae erena.

22 Eto ekalesia ta pure peni umbuto ajauje eto amo embo ta hamo ta ingeni saumane tembasoa te be kito ejo. Eto ingenihamo ta sau tembao ari sapura puvuresujaamo umote tapa sapura embo asoa avoetoari tongopa ambu pere irijo.

23 Eto umo pere mane indesoa te no otite eto no ambure nei te nei te avoeto wineisapa indijo.

24 Eto embo nei nei ta ari sasapura amoaraha ta pere avoeto embo kiti umbutoganoka ari degi ta pambuja eto embo neinei ta ari sasapura amo ku ta puvuto am-bota pambuja. 25 Eto ainge nombo arijajavotoho amo titi na kiora, eto embo naondikasuja te araha ta puvurou kesora.

61 Eto ke agi ue pure ari embomeni na

pure mamo avo embo peni ke ijie pureaisora. Eto ainge ae amo pure mamo naGod ta javo te dagota ate poekari te avosapura ke aisuja. 2 Eto pure embo na pure

ta mamo amo God ke be ari embo avoetonamei ke ijirou pure embo na mane peiveaisuja te pure tunga iketo pure ururou pureta be amo amita tunga humbari embo Godke be euja amina umbasuja avoeto ari ereviara ate poekejo.

Koro osa ari ta ke.3 Eto embo amuna God ta ate poekari

javotoho te ungotenau Bada Iesu Keriso take te avo ingari uje ae ue ke sokova naate poekeuja 4-5 embo amo keniga emboeto amita hotembari irae be amita ari amoerevira. Embo amina boru jumbari jujunemine ara amita gamo avo uje isapamaneeuja embo amita hotembari sapura amotumo, tini kambari, embo ta javo ari sapuraari hotembari sapura isapamanemitia. Etoke be ari enana ta degi irae be avoeto enanakoro umbari ta degi ke ijie ke sokova na Godambo ambo eora.

6 Eto embo na God ta ke ingito kogoaisuja amo hajire be eto tunga jamo jamoari te iresuja amo irari javotoho tamba-suja. 7 Eto ungotena nei do umbae endata puvua ainge nombo pambari amo tehopambasora. 8 Eto enda ta ungotenau bo teindari te iresuja amo ungotena inono keasora. 9 Eto embo na hajae vajae embo asiuje eto amo ere pahuma engekari ta beoraeto hamo ta ujeje isapamane na eoi embota vasiri sapura euja. 10 Eto ke amita beamo koro osa ari amo ari sapura isapamaneamita susu be ra, eto embo nei nei na korotunga umbuto tutuvitie God jenete eoraembo amita jo amo osaga na enetarira.

Timothy ta irari naingeto iresuja avo keena.

11 Rate umo God ta embo avoeto arisasapura toto ari javotoho erevi etetetopambujo amo ari javotoho asoa eto God taari be jigesoa, eto God tumota asoa, etoosa asoa, eto titi turoturo eto mane eretotini kambari asoa te sovera eto iresoa etoumo ereto tumo ke sausau mane aisoa.12 Eto God tumota ue teka eto ari sapuranembejo. Eto umo embo isapamane ta titita God ke be ijie vasiri daroho uha avo bejigijo. 13 Eto Iesu Keriso na na embo taorekari embo ke ainge ijie Pontius Pilateta harikena amita titi ta eto God dondatapa amita vasiri ikari embo amita titi ta14 inena ke erevi agi eto ae erena amo Godta ke erevi tapa javotoho na pere jigito

Page 251: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 Timothy 6:15 248 1 Timothy 6:20-21ururo Bada Iesu Keriso puvuresuja. 15 EtoGod na amita iji ikari ta puvuresuja. EtoGod amo javotoho ari ta God, eto Titi JigariVahai eto King vahai eto Bada vahai 16 etoamina amburari irae eto umo eonga usasata iriuja amo embo ta titi na mane kioraeto amita degi otohu te sovera te darohoiresuja, amen.

17 Eto enda ta hajae vajae te mitera avona embo peni ke eora avo mane ke aingekomane asora avo ejo ingore. Eto nau hajaevajae na na simba ururou javotoho iresonake ainge avo mane aisora. Eto hajae vajaeamo ke bemanera te ungotena God tumotaururoro amina donda tapa amina ungotenaunditirou osa aisora. 18 Eto haja vaja embona ari jajavotoho amina hajae vajae emboue hondate eto hande embo ara ejo are.19 Eto ainge ue iji kombu amita ambo avohotembitie vasiri jajavotoho avo harau tanununga arako ue vasiri be avo ivo etojigesora.

20-21 Eto Timothy inena simba ae ikariavo be simba ejo. Eto embo nei uhoho naGod tumota ari avo toto enana ta hotem-bari avo ke be ke ijie God hotembae ue ketaimbeora embo avo tojo.

Eto God ta hondate ari avonodegi ta iroi.

Page 252: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

2 Timothy 1:1 249 2 Timothy 2:10

2 TIMOTHYPaul na Timothy ta degi ahari kajena

1 Eto embomeni na Iesu Keriso ta degivasiri te irari umbasora avo God na enaavoembo na Paul Iesu Keriso ta apostel anaGod na ikena. 2 Eto nau tunga humbarimeni Timothy nanena no ahari erevi erekaitena. Eto God mamo te ungotenau BadaIesu Keriso te amita hondate ari te jo ari tepeka te tapa no degi ta iroi.

Timothy na God ta pure be na aja Paul naena.

3Eto naumamamanena ere uatera aingenombo nanena nau hotembari nei iraehotembari vahai na God ta pure ue iji temume te amo God osa ue umo embo parieona. 4 Eto umo si ijea avo hotembetonau jo tapa na umo kito tunga javotohoasi uje ere ona. 5 Eto umo God tumota oekogana amo no aja Eunice ta aja ta aja Loiste na God tumota ea avoeto na kogona amoinena ainge ere oa 6 avoembo nau ingenino hamo ta tembeo God na no pure tasovera ari hande ikena avo i hukarako aoperimbaja erena. 7 Eto amita be amo Godna Ahihi Otohu ungotenau hande ena amojoru ari ta ahihi mane rate kiari te osa arite amita sovera ikeuja. 8 Avoeto umo memane kesoa te Bada ta ke embomeni tadegi hande ejo eto na Bada avoembo tipuraetena avo hotembitie me mane kesoa ratena tipura ta mitie memenga ere kogonaainge nombo God ta sovera jigihe IesuKeriso ta ke avoembo memenga kijo. 9 Etoungotena otohu ue irora God na oreketoumbuna amo ungotenau ari avoembo aerate amita uje na hondate ena. Eto endaae kiti ta God na ungotena hondate aisujaamo IesuKeriso ta degi nununga ena. 10Etoeha oroho emo Iesu na puvuto ungotenaoreketija amo ungotena hondate ari ta bepuvija erevira eto ungotena amburari amoIesu na etei irae etija avoeto ungotenavasiri te daroho iresora avo Iesu na amitake na hariketija 11 Eto Iesu ta ke handeana eto amita ke ate poekana amita apostelGod na ikena 12 avoembo na eha orohomemenga erekogona te na me kiae rate nake be eona embo God amita degi ari naute ahihi nau te avo iketena amo iji kombu

avoeto simba aisuja avo kogona. 13 Etoinena nau ke iketene uha amo God ta atepoekari be ra ijie Iesu Keriso tumota ueamita osa ari na simba ejo. 14 Eto God ta keno degi ta ikari avo Ahihi Otohu ungotenaujo ta mitia amita hondate ari na simba beejo.

15 Eto ke nei amo Asia province embo nana totora amo umo matu ingea. Avoetoembo Phygelus te embo Hermogenes teembo tapa na na totora.

16 Eto na chain na pundera amo emboOnesiphorus na puvuto joru ue me kiaeiji nei nei ainge puvuto na unduja.Avoeto Bada na Onesiphorus ta embomenikogurou jo aisuja avo erena. 17 Eto emboamina Rome ta puvuto na jombure ereumite na tahaja. 18 Avoeto iji kombu teBada na Onesiphorus kogurou jo aisuja avoerena. Eto embo amina da Ephesus ai ta nahondate isapamane uija amo umo kiarira.

2Iesu Keriso ta isoro ari singa be

1 Eto nau meni umo Iesu Keriso ta hon-date ari na sovera ari umbuto 2 embo is-apamane ta titi ta etene ingiha avoemboGod ta pure ari haite amita degi hande ejoingito embo nei nei ta ate poekaro ingitoumbare. 3Eto dago na ere ora ainge nomboIesu Keriso ta isoro ari singa eto no degita ngahia puvurou kito sovera ejo. 4 Etoembo na isoro asi pure umbasuja amo endata ari neite neite avo mane hotembasuja teamita isoro ta titi jigari embo amina kitotunga javotoho aja aisuja. 5 Eto ke nei amotutuvari embo na ke agi ae ue sio tutuvetonembasuja amina siro ta pohu kogombarimane hoteto umbasuja. 6 Eto embo amunapure ngahia eto donda ve kovasuja amoembo amina donda kiti umbasuja. 7 Eto nake erena avo be hotembejo eto Bada na aube kesoa.

8 Eto be hotembejo, Iesu Keriso amoambuto vasiri te erena eto Iesu Keriso taohihi amo King David ra. Eto na God ta kejavotoho erevi embo ta degi hande ereona9 avoeto na enda ta ke peni poekari emboke ijie chain na tigere osaga te memengate tapa mitena te God ta ke avo chain natigaera 10 avoeto God na siriketo umbijaembomeni avo Iesu Keriso na oreketo um-buto au usasa ta daroho irora ivo eto mitie

Page 253: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

2 Timothy 2:11 250 2 Timothy 3:10pure ereona. 11 Eto ke erevi amo ke beperera. Eto Keriso ga i atahu ta ahara amoKeriso ga tapa vasiri te iresora. 12 Eto ivoeto iresora amo Keriso ga titi jigesora. EtoKeriso egikasora amo Keriso na ungotenaegikasuja. 13 Eto ungotena Keriso tumotaae asora te Keriso na tumota ue amita keavo mane toasuja.

God ta pure ari embo amita ari.14 Eto ke erevi matuainge kaiketo ejo

ingore. Eto ke be mane avo ijie boru erejuhora avo Bada ta titita taekejo. Eto ariainge ere ora amo bemane amina ke ingariembo ta hotembari sapura euja. 15 Eto novasiri iketo pure ururo God na kito naupure embo be ra ke ainge aisuja eto umoGod ta ke be avo kiari embo aisoa avoetoumomane me kesoa. 16 Eto enana God kiaeue hihi tiritie ere pahuma sapura be aisoraavoeto umo hihi tirari aingeko avo tojo.17 Eto enana ta ate poekari sapura masa tesigeto pambuja 18 amo embo Hymenaeuste embo Philetus te na ainge ue ke be avototo pahue embomeni ta degi ke einge eora“embo ambuto vasiri te erasora amo matupuvuto pambari ra” ke ainge ijie embomenita degi ate ere poekitore embomeni neinei God tumota eora amo ere toturutora.19 Rate God ta ekalesia amo sovera te mi-tia amita hajire amo einge kajari ra, “EtoBada na amita embomeni amo kiarira” eto“Embo tapa amuna Keriso amo nau Badake aisuja amina ari sasapuramane aisuja tetoasuja.”

20 Eto embo ta irari bande amita jo taamo donda nei ‘gold’ na ari eto nei ‘sil-ver’ na ari amo daroho irari donda etobande vahai amita jo ta amo donda nei ite ovu enda te na ari amo pejeuja eto sarieuja. Eto kiti amina pure javotoho eorate ambota amina pure sapura eora 21 etoainge nombo embo na ari sasapura tapaavo toto pure javotoho ari embo eto otohuue bandemamo ta pure ari donda javotohoarako ue God ta pure javotoho tapa amoamita degi ari inono be aisuja. 22 Eto menisinga na ari sapura asi uje euja aingeko avototo javotoho ari, tumota ari, osa ari pekaumbari avo eteteto ejo, eto Bada ta degijo javotoho na pari eora embomeni na ariainge amo eora. 23Eto embomeni na sarikaue ke bemane hotembari na ijie tumo uorejujune puvuja amo umo kiari avoeto tojo.

24EtoBada ta pure ari embona jujunemaneaisuja te embo osa ue embo ta ari sasapurahotembeto toto ate poekasuja. 25Eto amitadegi ngahia ari embomeni enana tungajamo jamo te ate poekitirou God na auenana ta jo haperekaute au pahuma amitake be avo kesora. 26 Eto embomeni amoSatan ta uje avo ara bage ikari avo God ta keavo kito hotembari javotoho umbuto Satanta bage amo toto pambasora.

3Eto iji tutumota embomeni na God hotem-

bae asora.1 Eto umo ke erevi be ingijo. Iji kombu

puvuto auvitirou amo iji sapura be sapuraavo puvuresuja 2 amikote amo embomenina ungo eonga hamo ta ujeje avo hotem-beto koro osa ue biso oronga ue ‘na na’ijie God te embo te avo urumbitie e tamamo ta ke peive ue otohu ari osa ari irae3 amo embo jo ari amo irae ue embo ta arisapura mane hotembeto toasora te embota javo aro sapura aisuja eto enana ta isoropeikari irae eto ungo sasaga kesi uje ueungo ari sasamuna avo uje isapamane avoeora. 4 Eto embomeni amina jo vahai nanamei ke ijie jo nei na namei tasora avohotembeora rate enana ta uje avo pere uehotembari peni avo ue God uje ae eto endata gamo ta ere pahora. 5 Eto enana God tasovera hotembae ue hamo na God jakekaerera embomeni ainge avo tojo. 6Eto emboaingeko amina embo ta hande ta jijimetopambuto toreto hotembari irae pamone tadegi hihi ti tiritiore enana ta ari sasapuraisapamane amina bouka euja avoeto arisasapura ta ujeje isapamane ue ke avo in-gihe ambo ambo eora. 7Eto enana ke ehahata gamo ano ingesi uje isapamane eora teke be amo kiari inono aera. 8 Eto emboJannes te embo Jambres te ta ke na Mosesta ke ga isoro ea ainge nombo embomenieto embomeni emita siro matu sapura ariavoeto God na enana matu toarira. 9 Etoenana ta ke amo pajito degi hoi ta manepambasuja te embo Jannes te Jambres teamita ke inono avoeto embo tapa na kitoke sokova ke aisora.

Paul na Timothy onde katena10 Eto nau ate poekari te ari te pure

te tumota ari te embo hondate ari te osaari te ando ngahia eto sovera ari te tapa

Page 254: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

2 Timothy 3:11 251 2 Timothy 4:21amo umo kiarira. 11 Eto da Antioch te daIconium te Lystra te ai ta osaga memengaembo na nau degi ta ikea te ando ta soveraari umbua amo umo koga te Bada na naoreketo umbuna. 12 Eto ke be amo embona God ta ke avo jigama ue Iesu Keriso tajo ta iresi uje aisuja amo embo na osagate memenga te ikaro kesuja. 13 Eto embosasapura ke sokova ari embopo amina kesokova mine ara ere uma sapura be aisora.

14-15 Rate umo meni isapa ta itiketo Godta ke otohu kajari avo ingihe ere puvu-tuhoa, eto amuna ijioi ere ingioa amo umokiari avoeto umo Iesu Keriso tumota be ereoa amo naingeto umo oreketo umbasujaamita kiari avo ere uhoa avoeto ke avo bejigito irijo. 16 Eto God ta ke kajari tapa amoGod ta pe na ikari ra avoeto ke amina emboate poekasora eto ari sapura harikasora etodegi javotoho davore amo au kesora etoirari javotoho au kesora, 17 eto God ta pureari embo na God ta ke jigama ururou arijavotoho tapa amo au kito au inono aisuja.

41 Eto God ta titi ta eto Iesu Keriso amo

puvuto embo amburarite vasiri te amitaari siriketo umbuto enana ta king eto titijigesuja amita tombu ta inena erevi aeerena. 2 Eto God ta ke embomeni ta degihande ejo. Eto iji javotoho te eto iji sapurate ke hande asi nununga ejo. Eto ekalesiaembomeni na sapura ururoro kito inenano ke na taeketo ejo javotoho are. Eto kejavotoho ejo ingihe sovera ari umbare. Etoinena embomeni avomane toasoa te kogueate poekejo. 3 Eto erevi ao ingora erenaamita be amo iji puvurou embomeni naGod ta ke be ingari uje ae ue ungota ujejesasapura avo ue ke gamo avo aro ingesiate poekari embomeni isapamane siriketoumbasora 4 amina ke be avo ingari uje aeue onde sunduto ahereketo hihi sokova avoingesora. 5 Eto umo iji tapa no siro jigamaue memenga puvuresuja amo sovera ejo.Eto God ta ke javotoho avo hande ue noekalesia ta pure avo ejo inono ai.

6 Eto God ta pene ikari gaga ai tawine overeketo God ta degi hande ikeoraaingekonombonaupambari iji puvei hamonau God ta degi hande ikasona 7 Eto naisoro javotoho etena, eto tutuvari ta javo-toho etena, eto na God toae tumota ere

ovona. 8Avoeto ari javotoho ari ta siro kopeavo nununga ari mitia avo, embo sirikariembo javotoho, ungotenau Bada amina ijikombu te umbuto na kogombasuja amona pere mane rate embo amuna Iesu tapuvurari simba ere ovora amite tapa ko-gombasuja.

Ahari tutumota ke ena9 Eto na embo tapa na toto pambari

avoeto umo sau sau nau degi ta puvujo.10 Eto embo Demas amo enda ta ari osaisapamane ue na toto da Thessalonica tapahoi eto embo Crescens na enda Galatiata pahoi eto embo Titus amo enda Dalma-tia ta pahoi 11 Eto Luke na vahai namotemitia, avoeto embo Mark amo pure nauhondate ari inono avoeto Mark umbutopuvujo 12 Eto embo Tychicus amo da Eph-esus ta iketene pahaja. 13 Eto nei amo naupohukari bo amo da Troas embo Carpusta degi toa avo umbuto puvujo. Eto penibe amo nau o hoga ta ke kajari amite naubooks te aingeto umbuto puvujo. 14 Etoembo Alexander amo auri pure ari emboamina nau degi ta ari samuna be uija amoBada na mine au kesuja 15 Eto embo aminaungotenau ke avo ingito tumo eto jujuneuija avoeto umo te tapa embo avo be kijo.

16 Eto na kiti koto ta ganoka etera amona hondate ari embo amo oju ue puvu-rae etera amita degi Bada na memengamane ikasuja evo erena 17 Eto Bada vahaina namote mitie sovera ari iketei umbutoamita ke tapa avo enda nei embomeni tadegi ingora hande etena. Eto na o lion ta peta oreto umbija 18 ainge nombo ari sapurate isoro te nau degi ta do puvuresuja amoBada na oreto umbuto ere uma iji puvuroutiti jigari degi utu i ta ikau iresona. Etousasa te daroho amita degi iroi, Amen.

Eto embo pekena19 Eto pamone Priscilla te amita ivu

Aquila te embo Onesiphorus ta embomenite ere pekitona. 20 Eto embo Erastusamo pambae da Corinth ai ta mitia, etoTrophimus ambure umbei da Miletus aita toto puvena. 21 Eto jajemo iji puvuraeua emikote umo matu sau puvujo. Etoungotenau namei kamei embo Eubulus tePudens te Linus te Claudia te enana tapa naumo ere pekitora.

Page 255: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

2 Timothy 4:22 252 2 Timothy 4:2222 Eto Bada na no jo ta iresuja. Eto amita

hondate ari ungota degi iroi.

Page 256: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Titus 1:1 253 Titus 2:5

TITUSPaul na Titus ta ahari kajena

1Na Paul, God ta ke agi ari embo eto Godna siriketo umbari embomeni amina Godtumota be ue amita ke be avo be kogue Godta ari javotoho avo be jigama ara na IesuKeriso ta apostel nane ke hande ere ona2 Amo ungotenau irari daroho avo umbasiue God ta ke be avo tumota ara eona. Etoirari daroho avo God ke sokova embomaneke be ari embo amina enda ae kiti ta embota degi ikasi ke ena 3Amo amita iji inono taembo na amita ke be avo kiora ungotenauorekari embo God amita ke avo nanenahande ana ikena. 4NaPaul ungotenaGod take tumota eora avoeto Titus umo naumeniavoeto no degi ta ahari erevi ere kaitona.Eto God Mamo te Iesu Keriso ungotenauorekari embo amita hondate ari te peka teno degi ta iroi.

Titus na pure erevi aja enda Crete ta Paulna ikena

5 Eto umo enda Crete ta toto puvuri-tana amo pure tuna toturitana avo inenaae umo toto puvuritana. Eto ke no degita ijiena ainge nombo da vahai vahai taekalesia titi jigari embo avo inena siriketoumbujo. 6Eto titi jigari amo ari eingeko avoumbujo. Eto ari javotoho ari embo pamonevahai jimbari amita meniundi God ke beijie e mamo ta ke agi ue isa sio sao maneeora embo ainge avo umbujo. 7 Eto pureerena amo nei mane God ta pure avoetoari jajavotoho euja embo amina aisuja, etokeniga embo eto tumo embo, wine inditotitivi ari embo, sausau ereto embo isembariembo, ke sokova ijie ombuora embo aminamane aisuja 8 te embo undurari embo, arijavotoho osa ari embo, hotembari javotohohotembeto ari embo ari javotoho ari embootohu embo amita hotembari sasapura ujesasapura toari beari embo 9 amina titijigihe ke tapa do ate poekitara avo inonota jigama ue hande ururou embo nei nei nasovera ari uhuroro embo nei ta ke sokovaamo tau iraesuja.

10 Eto ke sokova ari embopo ainge amomitera amina God ta ke be ingito ingaesiraue ke sokova na embomeni umbuto arineite neite amina kiti umbuto ere pahora.

11 Eto Judea embomeni na hamo kakambaeto God ta toho ara ke sokova na ijie atepoekitiore embo javo vahai amo kateketoeonga pamba eora avoeto enana ta atepoekari sapura avo taekejo, amo osa uekoro umbasi ere ora. 12 Eto ke sokova aingeere ora amo enana da Crete embo vahaiungota peroveta vahai amina hariketo keeinge ena, “Eto Crete embomeni amo kesokova hihi tirari isoro ngahia ari kupi ueokope undurari embomeni ra” 13 ke aingeena amo ke be avoeto enana ta ari avongahia na taekejo God ta ke be avo tumotaue 14 Judea ta hihi sokova amite ari neiteneite avo ke be ae ari embopo na ara eoraavo toare 15 Eto otohu embo ta degi dondatapa amootohura te God ke be ae ari sapuraari embopo ta degi donda tapa amo otohumanera. Eto ke be amo enana ta hotembarite jo te tapa amo sapura ari ra. 16Eto enanana God ke be eona ainge eora te God kebe ari embopo na enana ta ari na harikeoikiora amo enana God ke be ae embopo ra.Eto enana God ta ke agi ae ari sasapuraembopo amina ari nei javotoho ari inonoaera.

2Eto Titus na ke erevi ate poekasuja.

1 Rate inena ate poekasoa amo erevira.Eto embo God ta ke ingihe irari javotohoiresora amita ke avo pere ate poekejo. 2Etoembo be na ari erevi ara ate poekejo. Etowine peni mane indesora, te ari javotohopere ururoro embomeni na kito embo bera ainge ijiroro iresora amo ari tapa siomane aisora te ke be hotembeto aisora etotumota ari na osa ari na memenga do pu-vurou kito amo mane toasora te sovera etoiresora. 3 Eto ainge nombo veha pamonena ari einge ara ate poekejo. Eto pamoneamina ari ainge ururoro amo embomenina pamone emo otohu pamone ra aingeaisora. Eto embo nei ta javo mane aro sa-pura aisuja eto wine peni mane indesuja tevasiri javotoho ate poekari pamone aisuja4 Eto ainge ururoro pamone ehaha na kitoamita ivu te meniundi te osa ue daingetosimba aisora avo be kesora. 5 Eto umoeonga vasiri te ari te simba ue enana tajo ta hotembari javotoho ue bande ta pureagari jivari te gajika boreka te eto em-bomeni ta osaga kito hondate ari te ivu ta

Page 257: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Titus 2:6 254 Titus 3:15ke agi ururoro embomeni na kito God ta kesokova ke mane aisora. 6 Eto ainge nomboembo ehaha avo ejo enana ta ari te vasirite simba are. 7 Eto inena no ari javotohoamina enana ta degi ate kitira ejo kiore. Etoembomeni ate poekitie kege ganini manesio aisoa te embo tumota ari na ke be pereijiro 8 kitoho embo na no ke javotoho avoingihe ungotenau ari te ke te avo ingitourumbari inono ae avoeto me kito kemaneasora. 9 Eto embo nei ta ke agi ue pureari embomeni na pure mamo ta ke tapaavo ejo agi are. Eto ke mine mane sapuraasora te pure ururoro pure mamo na kitotunga javotoho aisuja 10 Eto pure mamo tadonda mane pegene aisuja te javotoho bena pure ururoro puremamona kito tumotaaisuja. Eto ainge ururoro embomeni naungotenauorekari emboGod ta ate poekariavo kito uje asora.

11 Eto God ta hondate ari puvuna amoembo tapa orekasi puvuna. 12 Eto Godhotembae ue enda ta ujeje ta pahuoreGod ta hondate ari amina eoi ari avo totoGod hotembeto ari javotoho jigama ue un-gotenau vasiri avo kogue iriora 13 Eto ariainge ue God sovera te Iesu Keriso un-gotenau orekari embo usasa te puvuresujaavo simba ere ora 14 Eto embo amina arisasapura tapa amo amita hamo na ombutoungotena umbuto egau otohu ue amitatoho be ara umbuna amo ungotena jo tapana ari javotoho pere ara ena. 15 Avoeto keerena erevi ate poekejo. Eto ke emo namaneGod ta ke avo eto ke eremina embonasapura ururoro kito taeketo sovera ari ikejoumbare. Eto ari ainge ururo embomeni naumo kito ke be ari embo ke are.

3Eto embomeni na ari javotoho are.

1 Eto ke matu ijiera ainge nombo ejono embomeni ingito enda ta titi jigari em-bopo ta ke agi ue ari javotoho tapa avo asinununga are. 2 Eto embo na embo nei tajavo umbuto aumane sapura aisuja te pekaari tunga umbari ke ainge ijie, namei amoembo peni umo isapa ke ainge ijie iresora.

3 Eto iji matu amo ungotena sarika ueke agi ae degi nei sapura ta pahue enda tauje neite neite na andirari amo ari sapuraneite neite ue embo nei ta donda kitotumo ue mine tara asi ere uatera. 4 Rate

ungotenau orekari embo God na kito joenu osa ue 5 ungotena oreketo umbuna,amo ungotena ari jajavotoho avo eto aerate amita jo ari na einge ena. Eto amitaAhihi Otohu na enu meni eha ingarakoeto embo ehaha jajavotoho ea. 6 Eto Godna ungotenau orekari embo Iesu Keriso tapure avo kogue Ahihi Otohu ungotenau jota overekena 7 Eto amita hondate ari am-ina ungotena embo sasapura mane embojajavotoho ere ora amo vasiri daroho avohoteto iresi simba ere ora. 8 Eto ke erenaerevi ke be avoeto no embomeni ta degiao ingora erena. Eto God tumota ere oraembomeni na ke erevi ingihe ari jajavotohoasi tunga ikasora. Eto embo tapa amuna kejavotoho erevi ingihiroro amo ungota degiirari javotoho puvuresuja. 9 Rate Judea take pepeni neite neite amite eto Judea taOhihi ta hihi sokova neite neite kakajekariavo kogue tumo ue boru juhue ke sapuraeora avo tojo. Eto ke sokova amo be ambura. 10 Eto jujune ke aro ingesi sumi kurariembo amita degi ke ejo ingioi eto ao ingitotoae au amo ehako ejo ingito toae au kitoavo tojo eonga iroi 11 Eto umo kogoa emboamo ari sapura na jo andirari avoeto arisapura amita na pehumba aisuja.

Ahari ta ke tutumo12 Eto na jajemo iji amo na da Nicopolis

ei ta iresona avoeto embo Artemis te emboTychicus te ikano no degi ta pambaro kitoumo etokito nau degi ta puvujo. 13 Etoenda ta ke pepeni papeni simba ari emboZenas te embo Apollos te degi ta pahueindari te donda nei do jigama ue pamba-sora avo pere hondate ejo pambari pereare. 14 Eto ungotenau embomeni na kupipegogo ambo ue ombari asari umbasi amojo tapa na pure tunga iketo pure javotohoasora amita kiari avo umbara erena.

15 Eto embomeni tapa namote miteraamina umo ere pekitora. Eto embomenidago osa ue God tumota eora avo ere peki-tora, ejo ingore.

Eto God ta hondate ari ungota degi iroi.

Page 258: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Philemon 1 255 Philemon 25

PHILEMONPaul na embo Philemon ta degi ahari erevi

kajena1Oio nau namei eto nau pure vahai embo

Philemon. Na Paul Iesu Keriso avo embotipura etena te namei Timothy te na nodegi ta ahari erevi ere kaitera, 2 te nangotadu Apphia te Iesu ta pure ngahia ari emboArchippus te ekalesia no bande ta toruke-ora avo ere pekitera te ke erevi enana tadegi ikejo kiore. 3 Eto ungotenau MamaGod te Bada Iesu Keriso te ta hondate arite pekari te ungota degi iroi.

Philemon ta tumota ari te osa arira4 Eto na pari ue kaiketo umo hotem-

beona 5 te umo Bada Iesu te God ta em-bomeni tapa osa ue tumota eoa duru avoingihe ungotenau God jakeka eona. 6 Etoinena Iesu Keriso ta ke hande ururo un-gotenaKeriso ta ambotani naKeriso ta degita tunga jamo ari te hondate ari doitoko ereuhora avo be kesora ainge ijie pari eora.

7 Eto nau namei no undurari javotoho naetei God ta embomeni na tunga javotohobe ere ora avo duru etere ingito tungajavotoho be ere ona.

Philemon na embo Onesimus hondate ajaPaul na penunu ena

8 Eto na Keriso na no okose iketija avoeto na umo ari javotoho ai ke ngahia na keaetena 9 rate osari avo eto ke ngahia totoke erevi no degi ta seima asona. Amo embomane na Paul Iesu ta ke hande ari embote Iesu avoembo tipura etena nanena naumeni Onesimus avo eto no degi ta penunuerena. 10 Eto na tipura ta mitene aminapuvuto Iesu ta ke tumota eto meni nauainge uija. 11 Amina matu umo hondateari haiteko mane rate eha amo degi no tanau ta hondate ari haiteko aisuja. 12 EtoOnesimus avo no degi ta egerembeto ereikitona rate nau meni be ikarako ere ona.13 Eto na Iesu ta duru javotoho avo etotipura ta mitene umo hondate Onesimusna na hondate ue ei iroja uje ere ona.14Ratenanoke ingaemitieOnesimusmanetaekasona te ikasona rate inena ikaeteaamo jo ngahia eto mane ikaetea rate osaari na hande ikaetea. 15 Eto Onesimus na

umo toto pahaja amoGod ta uje ta pahaite?Amo ke be eto amina iji isapa eto no degita eto pambuto no degi ta datoho aisujaavo God na uje enute? 16 Onesimus na naunamei etija rate no namei be aisuja. Etono pure ari embo pere mane rate no tungahumbari eto ekalesia vahai embo aisuja.

17 Avo eto Iesu Keriso ta ari avoeto un-gotena namei kamei ra. Eto inena ke avo behotembitea amo na pekaetea ainge nomboOnesimus puvurou javotoho eto pekejo.18Eto amina no degi ta sapura do uija amitabe avo ejo nanena ombane. 19 Nau javoerevi ere kaitena. Na Paul nanena mineikasona, rate umo kogoa amo inena Iesuta degi vasiri eha uha amo na Iesu ta kehande uena avoeto uha. 20 Avo eto nameina do penunu erena avo Christian ta vasirina ejo. Eto Bada Iesu avo embo nau degita Christian ta osari na ari erevi ejo tungajavotoho ane.

21 Eto na ahari erevi kajitie kogona amotapa do penunu erena avo ikasoa avo peremane rate nei hamo ta ikasoa. 22 Etoke nei amo nau evari bande nununga ejoamita be amo na hotembitena ungota pariisapamane avo eto God na na ikau ungotadegi egerembasona.

Pekari ta ke23 Eto na tipura vahai embo Epaphros na

ungo ere pekitia amo namoga Iesu Kerisoavoeto tipura ena. 24 Eto nau pure vahaiari embomeniMark te embo Aristarchus teDemas te Luke te aingeto ungo ere pekit-era. 25 Eto Iesu Keriso ta hande ari tehondate ari ungota degi iroi, orere re.

Page 259: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Hebrews 1:1 256 Hebrews 2:10

HEBREWSGod ta ke amo Meni ta eto puvuna

1Matu bematu amina God na ungotenauohihi ta degi ke au ingora peroveta ta degike ikenuhandeue ere pahovora 2Tutumotake iketija amo amita Meni avo iketija. Etoamita Meni na donda tapa utu ta enda taikenu irerembena avoeto donda tapa amoMeni na hoteto umbaja ena. 3 Eto Meniamo God ta usasa eto God ta hajire vahaiiriuja. Eto donda tapa amo amina amita kesovera te na vasiri ikitie simba euja. EtoGod taMeni na ari sasapura egenu irae enuutu ta bitito titi jigari embo okose amitaingeni be ta arumbeto.

God ta Meni amo peni bera4Anera aingemane embo peni ena ainge

nombo amita javo amo God ta Meni avoetopeni be eto anera ta javo ainge manera.5 Eto ke be amo God na anera ta degi aerate amita Meni ta degi ke einge ena. “Etoumo nau Meni eto na no Mama ra.” Eto kenei amo, “Na amita mamo asona eto amonau Meni aisuja,” ainge ena. 6 Eto God naamita Meni ikenu enda ta pahunu anera tadegi, “Ungo nau Meni jakeka evu” ke aingeena. 7 Eto anera amo do aingere amita kekajari amo einge mitia, “God na amita keagi ari anera ta degi ke eoi sariketo pisarate i peri te eora.” ke ainge anera ta degieuja 8 te Meni ta degi amo ke einge euja,“Umo God avoeto ei ta arumbeto titi jigihedaroho iresoa. Eto no titi jigari ta hajireamo ari jajavotoho ta kani avo jigito iresoa.9Eto umo ari jajavotoho osa ue ari sasapurauje ae ere ova avoeto, no God nanena umotunga javotoho ari ta seha na umo vuritono namei kamei ta siro ta iketene hetetea.”10 Eto ke nei amo einge ena, “Bada, itikarita amo inena enda ove a, eto utu amo noingeni ta hajire ra. 11 Eto Umo avo darohoiresoa te utu ta enda te avo irae asora. Etobo iji koso jigama uore sorerekeuja aingekoau 12 Inena bomatu avo egoveketo ehahon-date ikarako aisoa, rate inena irari datohota iresoa no iji tutumo irae.” 13 Eto Godna amita anera vahai ta degi ke einge aera, “Umo huma nau ingeni be ta arumbaonanena ano kitoho embo ta hamo ta no utu

tembasoa.” 14Eto anera ta pure be amoGodna embomeni amita avo oreketo umbasujaamita simba ari embopo ra.

2Ungote onde jevito ke ingesora

1 Eto ke matu ingihara avo toto pam-buora ungote onde jivito ehako be ingesierena. 2 Eto anera na Moses ta degi ke enukajena amo embo na ke vahai au sapuraaisuja amo God na amita sapura ta mineikau kesuja amo mane toasuja avoeto Godna embo amita toho oreketo ere uhua.3 Rate embo amuna God ta orekari avo kebe ae aisuja amo ari sapura ta memengaamo tiumbeto pambari inono aera. EtoGod na ari sasapura orekitie embomeniumbasuja amo Bada na kiti embo ta degiharikenu ingia avo nangota degi eo ingia.4 Eto God na ungotena kito ke be ara hajireneite neite ari sinderi neite neite ikenu kia.Eto Ahihi Otohu ta sovera ari amo ujenaikenu ungotena vahai vahai na umbutopure eora.

Iesu amo namei kamei ga ungo vahairaaravora

5 Eto enda ambota puvuresuja amita keerera amo anera na enda avomane titi jige-sora 6 rate embo amuna titi jigesuja amitake amo embo vahai na einge kajari mitia,“Eto umoGod rate do eto embohotembitie,eto embomeni simba ere oe? 7 Eto iji isapaanera amo peni eto embomeni amo isapaainge amo inena ari rate inena jige bititosiro ta otohu pasari usasa te na kogombetekoreora, amo donda tapa avo embomenina titi jigora ika.” ke ainge kajari mitia8 amita be amo God na au donda tapa endata eto utu ta amo embo na titi jigesoraamo eha oroho emo titi na kiae 9 Rate Iesuavo ungote ere kogora amo iji isapa Godta anera ainge mane meni isapa sira enaamita be amo God na embo tapa hondateaisi ue Iesu ikenu memenga kogue embotapa avoembo ambuna. Avo eto God na enusiro ta otohu pasari usasa te avo asuketootohu ue embo peni eto mitia. 10 Eto Godamo donda tapa ari embo avoeto dondatapa amo amita jo ta iriuja amina meni-undi isapamanena usasa amita ta hururoroembo oreketo umbasi kiti Umbari EmboIesu avo ikenu osaga memenga kina aminaari tapa inono ena. Eto ari erevi God na

Page 260: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Hebrews 2:11 257 Hebrews 4:2javotoho be ena. 11 Eto Embo Otohu AriEmbo te embo ototohu te tapa amo javovahai avoembo Iesu na namei kamei ke ijiemeki meki mane euja. 12 Amina ke eingeGod ta degi eria, “Nanena no javo avo naunamei kamei ta degi harikitie embo tapa tatiti ta haveni ta umo jakeka asona.” 13 Eto“na embo eto umo tumota aisona” aingeeto, “Na naumeniundi Godna iketija amigamitena.” ainge ena. 14 Eto amita meniundiamo bisi te sasaga te avoeto amina bisiumbuto embo eto amburari ta ivo simbaari embo Satan amita sovera ari avo purisatirisa etei 15 embomeni amburari joru uejoru ta ke agi ue mitovora avo etei jorutoto teho mitera. 16 Eto ke be amo anerahondate asi ae rate Abraham ta meniundiavo hondate ere ua 17 amo embo ta priestpeni eto iji tapa God ta degi ungotena jouoi embo ta ari sasapura tapa avo ajatoijioi ingito Iesu ta sasaga matu enda tabena avoeto hotembeto touja eto Iesu naamita namei kamei ta bisi te sasaga teumbae toaetija amo ari ainge mane aetija.18 Eto amita degi engekari puvunu osagamemenga kina amo matu kina avoeto un-gotenau engekari puvuresuja amo aminakito jo ururou hondate aisuja.

3Iesu amo Moses ainge mane Embo Peni ra

1 Avoeto nau namei kamei ototohu ungoutu ta pondo ta oru umbari embopo ungona ungotenau priest peni God ta ke handeari embo Iesu ke be eora avo be hotembe-vujo. 2 Eto God ta javo vahai embomenietoMoses na God tumota ena ainge nomboIesu na Ikari Embo tumota ena. 3Eto bandeamo peni rate bande gerikari embo amopeni be ra ainge nombo Moses amo penirate Iesu amo peni be ra. 4 Eto bandetapa amo gerikari embo eonga eonga ratedonda tapa amo God na ena. 5 Eto Godta javo vahai embomeni eto embo vahaiMoses na God tumota ue amita ke inginaavo inono ta hande enu ingia eto amitaambota God na ke nei ikenu puvuna amitetapa ungotena ere ingihera. 6 Rate God tajavo vahai embomeni rate Keriso vahai avoGod ta Meni be ra. Te ungotenamo te tapaando ta sovera ari umbuto Keriso tumotaue ke be ijie sovera ari iji kombu simba ueamo ungotena God ta hatira ere ora.

God ta embomeni ta jangu indari iji7 Avoeto Ahihi Otohu na ke einge eria

amo, “Ungo na ke nau ingihe kito amoungota jo ngahiamane aisova. 8Eto ungotamamamane na degi sapura be ojagatambuta jua 40 amita jo ta nau degi ta tumoue. 9-10 Na undupa ue engekitie ari nauavo kogue osaga ere koguatera. Eto enanata ari avo nanena kito tumo ue ke eingeea, ‘Enana na ari nau avo kiae ue jo tahotembari na degi nei ta sio ere pahora11 avoeto enana nau jangu indari degi tamane torasora,’ ke ainge tumo te tapangahia na ea.” Eto ke ainge amo AhihiOtohu na eria,

12 Avoeto nau namei kamei ungo arisapura asi jo ta hotembari na God ke beae ue God vasiri te avo toto pambuovaavo kito kogoevujo 13 Eto ari sasapura tahotembari sokova amina eoi jo ngahia eujaavo taekitie Iesu egerembeto puvurae ehaemikote ungo eonga ke javotoho na hon-date mine ara ue sovera ari uhue irivujo.14Eto ungotena kiti Keriso tumota ea aingepere tumota ere uma Keriso kito amigajavo vahai embomeni aisora avoeto ere ora.15Avoeto ke einge Ahihi Otohu na eria avoungota degi ehako erena, “Eto ungo na kenau ingihe kito ungota mamamane na degisapura ojagatambu ta mitie jo ngahia ereuaetera aingeko mane aisova.” 16Eto emboGod ta ke ingihe jo ngahia ere uaetera amoamunure? AmoMoses na Egypt enda ta etotiti jigena embomeni amina ea. 17 Eto Godna jua tapa 40 amita jo ta embo amita degita tumo ere uatei? Amo embo ari sasapuraue ojagatambu ta sasari ere uaetera amitadegi ta ena. 18 Eto God na embo amutadegi, “Ungo nau jangu indari degi ta manetorasova.” ke ainge hariketo ena. Amoembo God ta ke agi ae embomeni ta degiena 19 Avoeto God ke be ae embopo aminaGod ta jangu indari degi ta torae, avo erekogora.

41 Eto God na amita jangu indari degi ai

ta embo na torara ke ena amo irae ae mitiaavoeto ungo na “na degi ai ta torari haitemanera” ke ainge mane aisova 2 te God taduru javotoho amo enana embomamatu tadegi ta, eto ungotenau degi ta ikari avoeto

Page 261: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Hebrews 4:3 258 Hebrews 5:13enana God ta duru avo ingito ingarako uetumota ae avoeto enana ta jangu indariirae 3 rate ungotena God ke be ijie tumotaeora avoeto amita jangu indari ta toreorate enana ta degi God na ke ngahia na etoeinge ena, “Enana nau jangu indari degi tamane torasora.” ainge ena. Eto God na utute enda te enu irae enu 4 jangu indina amitake amo einge kajari mitia, “Eto iji 7 rate iji6 pure eto 7 amo jangu indina.” ke aingekajena 5 te “Enananau jangu indari tamanetorasora.” ke ainge amo enana avoembokajena.

6 Eto enana God ta duru javotoho amomatu enu ingia te ke agi ae avoeto janguindari ta torae rate embo nei na torasora.7 Avoeto God na iji nei ikena amita javoamo ‘iji eha’ avo King David ta degi enuingito ke einge kajena. “Eto ungo iji ehaemikote God ta ke ingito jo ngahia avojo.”Ke ainge David na kajari matu ta kajena.8 Eto embo Joshua na enana ta degi janguindari iji ikaetija amo God na jangu in-dari iji nei puvuresuja amita ke amo maneaetija. 9 Avoeto God ta embomeni ta janguindari iji amo irae ae rate mitia 10 amita beamo God na pure enu irae enu jangu indinaainge nombo ungotena hoga memenga tapure avo toto God ta degi jangu indesora11Avoeto embomamatu ta ate kitira sapurake agi ae avo toto jo tapa na God ta janguindari ta eto kito torasora. 12 Eto God take amo vasiri te sovera te mitia amita tiamo o hevari asivo aingekomane pe herisoamina embo ta ahihi te hotembari te amitajo ta jeto haunketo beto jo ta hotembarisasapura te hotembari jajavotoho te avosiriketo sapura eonga ikitie javotoho eongaikeuja 13 Eto donda tapa amo God na enaavoeto donda nei God kiae titihata iraera teari te hotembari te tapa amo araha ta peremitia avo eto God na pehumba ururou amoke mine aro ingesuja.

Iesu amo ungotenau Priest Peni Dombo bera

14 Eto ungotenau Priest Peni Dombo beGod ta Meni Iesu na utu ta pambuto mi-tia avo ke be eora avoeto tumota be are.15Eto ungotenauPriest Peni Dombobe amoungotena Satan na engekeuja ainge nomboavo engekena rate amina ari sapura aerate ungotena ivo ambu embopo amo aminakiuja amo jo euja. 16 Avoeto avo arumba

peni ai ta arumbeto mitia amo osaga ijite amo meki mane kesora te amita jo taauvaro kito jo ururou porere mane aisujate sau sau hondate aisuja.

51 Eto priest peni ta pure amo einge euja,

embo vahai umbuto ikeore amina embo taari sasapura na kitohosira eora avoeto Godta degi peka umbasi pene gaga ta handeikeuja. 2 Eto embo amite tapa amo emboavoeto ivo ambu embo amo kiari avoetoembo amuna ari sapura ta pahuroro kitoke seima kekeha eto oreto umbasuja. 3 Etoembo tapa ta ari sasapura pere mane rateembo amite tapa amita ari sasapura avoetopeneha ikeuja. 4 Eto embo na priest peniumo eongamane hetasuja te God na ijukauhetasuja amo priest peni Aaron na enaainge nombo.

5 Eto Keriso na umo eonga priest peniae rate God na sago kiora amita degi us-asa ikenu umbuto hetenu amita degi keeinge ena. “Umo Meni nau eto na noMama ra.” 6 Eto ke nei amo, “Umo emboMelchizedek na ena ainge nombo inenaPriest eto daroho iresoa.” ke ainge Godna ena. 7 Eto Iesu na enda ta mitie horigaga ijie si te titi sisivu te tapa God naamburari ta oreketo umbaja pari ena amomeni isapasira ue God otohu ue pari enaamo God na amita pari ingina. 8 Eto umoGod ta Meni rate naingeto God ta ke agiariMeni aisuja avoeto osaga memenga erekoguaetija amina kiari umbunu inono ena.9 Eto umbuto amita pure avo enu irae enuembo amuna amita ke agi eto amita degivasiri daroho umbuto iresuja. 10 Eto emboMelchizedek na ena ainge nombo ungote-nau priest peni dombo Keriso amo God naikena.

Ungo God ta ke toto pambavojo11 Eto amita ke neite neite nanena avo

ingaeteva te ungo na ke ehaha ingari uje aeue ingito ingarako ere ova avoeto naingetoke ehaha emo aro ingovo. 12 Eto ungo nake ate poekari embopo aeteva te God take ngangahia mane, avo ungo na ingesovaamo ehako ingesova ehako ingesova aingeue indari ngahia indae meni isapa emi ka-jarako uore ere ovova. 13 Eto embo amunaGod ta ke javotoho Keriso ta degi umberaamo umbuto ando ae avoeto emi mu pere

Page 262: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Hebrews 5:14 259 Hebrews 7:3indiora amo meni isasarahora. 14 te embona indari ngahia indiuja embo amo God take ingito ando eto sapura davore javotohodavore amo kiari avoeto meni isapa manerate embo be ra.

61 Avoeto ungote Keriso ta ke ikari araha

ta avo pere mane rate ke ngangahia amitetapa ingihe embo be are. Eto ke pepeniaraha ta amo matu etere ingihava avoehako mane aro ingesova, ke amo erevira,embo na ari sapura aisuja amo ahihi amitaamo amburesuja eto embo na God tumotaue vasiri te iresuja 2 Amite bapataito arite ingeni hamo ta tembari te eto ambutoehako vasiri te erari amita ke te eto God naari sirikari amita ke ta avo etere ingihave3 ke avo toto God ta hondate ari na kengangahia avo aro ingesova.

4 Eto embo amuna God ta degi vasirieha umbuto usasa kogurou Ahihi Otohujo ta torau 5 God ta ke ta hondate arieto iji ambota puvuresuja amita sovera ariavo ere koguate 6 Avo toto pambasuja amoegerembeto aja to ari inono ae ra te vasirieha ehako umbasi aisuja amo embo tapa tatiti ta Iesu i oreka (cross) ta tarako ue Iesuere urumbitia. 7Eto ga kaikari bouvoi endana indie be javotoho enda mamo ta ikitiemine javotoho God ta degi umbuja 8 rateenda na bive pepe te avo ikasuja amo endasapura avoeto God na au aro evekasuja, etoGod egikeora amore ainge nombora.

9 Eto ungo nau tunga humbari em-bomeni, na kogona amo ungota vasiri amoke erena ainge mane avoeto ungo Godna orekari embomeni avoeto ungota irarijavotoho aita be javotoho God ta degi pu-vuja. 10 Eto God na ungota pure ngahiaamo mane jenambuaisuja amo ungo naGod osa ue amitameniundi ere unditovova.11 Avoeto dago ta uje amo ungona purevahai avo tunga iketo ururovo iji tutumotapuvurou ungotena simba ere ovora avo ke-sora. 12 Eto ungo mane kupi pegogo asovate God tumota ari embomeni na simba uehotari umbuora embomeni avo kogue ariainge nombo avo umbasova.

God ta ke amo kogue sovera ari umbuvujo13 Eto God amo peni be eto embo nei

na God ta javo nembaera avoeto Abrahamta degi do aisuja avo ijie javo amita avo

umbuto ke einge ena, 14 “Eto na no degi tahondate ari isapamane ikitie ano umo te noahihije te na be ikitirovo embo isapamaneaisuja.” ke ainge God na ena. 15 AvoetoAbraham na tumota ue simba ue mitinuke amita be avo God na ikenu kina, 16 Etoembo na embo teho amita javo umbaerate ke mine ara ijiore peni eoi amo embopeni God amita javo umbuto eore ke iraeeuja. 17 Eto ainge nombo amita ke avobe pere avo hoteto umbasora embomenina be kiora javo amita avo umbuto enaavoeto ke amita avo egikari inono aera.18Eto God na ungotenau degi ta ke ena amoamita javo umbuto ena avoeto ke sokova aerate God amo ke be pere euja, avo kesoravahai avora. Eto ungotena tutuveto God tadegi pambuto hondate ari tambera avoetotunga jamo ari uhue ungotenau degi ta doikasi ena avo sovera ue amita ke avo be jige-sora. 19 Avoeto ungotena do puvurou kesisimba ere ora amo ke be pere avoeto amoungotenau ahihi ta orekari rate ungotenaGod titi na kiae rate ahihi ta orekari amoindiri ainge amina peikari bo avo pauketotutumo God ta degi Otohu be Otohu ai taeto tutumo nei embo ta degi ainge etokajuarira. 20 Eto indiri ai ta Iesu na kiti em-buto Priest matu javo Melchizedek amitajavo ta ungotenamo avoembo Priest penidombo eto ungotenau daroho embo ra.

7Priest Javo Melchizedek ta ari ra

1 Eto ungo hotembiteva amo emboMelchizedek amo enda Salem ta king etoGod i be ta amita priest ra eto Abrahamna king nei nei ga isoro eto nembeto pu-vutuhunu Melchizedek na pambuto tam-buto Abraham ta degi javotoho ari ikenu,2Abrahamna amita donda isoro ta umbunaavo kateketo tapa ten ainge iketo vahai avoMelchizedek ta ikena. Eto ‘Melchizedek’ta be amo ‘ari javotoho ta king’ eto ‘Salemta king’ emita be amo ‘Peka ta king’ ra.3 Eto embo amita ohihi te e te mamo teamita javo amo kajae avoeto amita ohihite e te mamo te avo amunure avo emboamuna kiae avoeto amita vasiri itikari taeto puvuto tutumota avo iraekora. Etoembo amoGod taMeni aingeko avoeto iraridaroho ta priest ra.

Page 263: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Hebrews 7:4 260 Hebrews 8:14 Eto ungo tapa hotembevu. Eto ungo

Judea ta ohihi vahai Abraham na dondaisoro ta umbari avo kateketo 10 aingeiketo vahai avo embo Melchizedek ta ikenaavoeto embo Melchizedek amo peni be ra.5 Eto embo Levi (Judea ta priests ta kitiumbari embora) ta ahihije nei uhoho napriest eto Judea ta ke pepeni agi ue dondatapa 10 ainge kateketo vahai embomeni tadegi umbuora. Amo Judea embomeni taohihi amo Abraham avoeto namei kamei tadegi hande umbuora. 6 Eto Abraham ta beisapamane kahaja God na onde ue javotohoari ikena avoeto Abraham amo embo penirate embo Melchizedek amo Judea embomane rate Abrahamna hande ikitinu Abra-ham ta javotoho ari ikena. 7 Eto ke be amoembo isapa na peni ta javotoho ari maneikeuja te embo peni na embo isapa ta degijavotoho ari ikeuja. 8 Eto ingeni nei ta amojavo Levi ta priests amo sasari eora embopoamina embomeni ta donda tapa 10 ratevahai avo umbuora rate ingeni nei ta amoMelchizedek vasiri te irari ke eora aminahande avo umbuna. 9-10 Eto ke nei amoeinge aetera. Eto Abraham naMelchizedektambuto hande ikena iji te amoAbraham taahije Levi hande umbari embopo ta ohihiamina puvurae Abraham ta poru ta irariiji te Melchizedek ta degi hande ikena amoLevi te tapa ikena ke ainge aetera.

11 Eto ke nei amo Levi ta javo vahaiembomeni na priests eora amita degi taeto embo tapa na God ta ke pepeni avoumbua te embomeni amina ke pepeni avoagi ue amo God ta titi ta amo javotohomanera avoeto God na ungotenau priestnei ikenu puvuna amo Levi ta ahije Aaronamita javo ta puvurae rate Melchizedekta javo ta puvuna. 12 Eto priest nei ehapuvuna amita ke pepeni te tapa amo neira.

13 Eto ke erena amo ungotenau Badaavoembo kajari ra eto amo Levi ta javo tapuvurae rate amo javo nei avoeto amitajavo vahai embomeni na pene gaga ta Godta pure ae ra. 14Eto ungotena kiarira Judahamo Iesu ta ohihi avoeto Moses na priestna pure do asora avo ikitie amo Judah naara ae rate Levi na ara ena.

Iesu amo ungotenau Priest Peni dombo bera

15 Avoeto ungotena ere kogora amo un-gotenau priest nei puvija amoMelchizedek

aingeko amina puvija 16 Amo embo na kepepeni ambo ambo ara amita priest man-era te daroho irari ta priest ra. 17 Eto amitake amo God ta ke ta einge kajari mitia,“Eto umo Melchizedek ta javo ta priest uedaroho iresoa.” ke ainge kajena. 18 Etoke pepeni mamatu amo sovera ambu etoari javotoho ari haite mane avoeto toarira. 19 Te ke be amo Moses ta ke pepeniamo embo na aro javotoho aisuja inonoae rate ari eha javotoho puvija emina eoiGod ta degi ta puvuto auveora. 20-21 EtoGod na amita javo umbuto priest mamatuamo ikae rate God na amita javo umbutoungotenau priest peni dombo Iesu ikena.Eto God na Iesu priest ikasi ue ke einge ena,“Eto na Bada God nanena javo nau uhueumo priest iketena amo mane toasona tedaroho iresoa.” ke ainge ena. 22 Eto priestsmamatu ainge mane rate God na Iesu amonomai kajeora ainge nombo enu peni beena.

23 Eto nei amo eingera. Levi ta priestsamina ambuvujikitie pure toa amita vetaveta pure ere uaetera, 24 te Iesu amodarohota priest avoeto Iesu ta pure hondate ariavo irae ra, 25 te embomeni hondate ue Godta degi penunu ijie kekaha te mitioi emboamuna God ta degi pambasi Iesu ta degipuvuja amo eha eto daroho irari embo avohondate euja.

26 Avoeto ungotena hondate ari haitePriest Iesu amita arimo do aingere? Amootohu embo, ari sasapura ta tongopa iraeeto ari sasapura embona engekari inono aeutu i be ta irari embo ra. 27 Eto priests tapaamina embo ta sasapura te amita sapurate tapa avoeto iji vahai vahai pene gaga tapene ikeora, rate ungotenau priest vahaiIesuna iji tapa pene ikae rate iji vahai amitahamo na pene iketo ungotenau sasapuratapa avo ombuto umbuna. 28 Eto Moses take pepeni God na ikena amita priests amoivo ambupu avoeto ari sasapura embopora te amita ambota God na amita javo taungotenau Priest ikenu puvuna amo arisapura irae daroho irari ta Priest ikena amoamita Meni be avo ikena.

8Ungotenau Priest Peni Dombo amo Iesu ra

1 Eto ke erera amita be amo erevira.Ungotenau priest peni dombo amo Keriso

Page 264: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Hebrews 8:2 261 Hebrews 9:11ra eto amita ari amo ke erena vahai ar-avora. Eto amina utu i ta avo arumbaBada God ta ingeni be hena ta arumbetomitie 2 Utu i degi otohu ai ta Bada God tatombuta God ta ke agi ue pure ere ua etodegi otohu amo embo na ae rate God naena. 3 Eto priests pepeni na o teto hevetoamite donda nei nei amite tapa God tavivi itiora te ungotenau priest peni amitahande ikeuja amomitia. 4Eto enda ta priestna Moses ta ke pepeni simba ue vivi itioraavoeto Iesu na enda ta iraetija amo priestmane aetija 5Amita be amo enda ta priestsna pure do eora amo utu ta do mitia amitaaririvo avo ate kitira eora eto Moses naamo ainge dombo pene ikasi oro gerikitinuGod na Moses ta degi ke einge ena, “Etoumo tiri hamo ta do kea ainge dombo inonota ejo.” ke ainge God na ena. 6 Eto kebe amo Iesu na priest eto pure aja ikenaamo peni be rate enana ta pure amo isapara, eto God na embo ta degi ke ijie nomaieha kajena ai ta eto be javotoho puvurojaena amo nomai matu kajena aingemanera.7 Eto nomai kiti embo ta degi kajena amoivo irae kito amo nomai eha mane ikaetija8 Rate God na amita embomeni ta sapuraharikitie ke einge ena, “Eto na Bada Godna ne erena, amo iji puvuto ere hua avoetoIsrael embomeni ta eto Judah embomenita nomai eha kajasona 9 amo nomai matuenana ta ohihi ta ingeni ta umbuto Egyptenda toto pahue kajea aingekomane aisuja.Eto nau nomai matu kajea amita ke amoenana agi ae avo kito toa te na Bada Godnanena erena. 10 Amo Israel embomenita nomai eha amo ambota kaitie ke eingeaisona amo ke pepeni nau avo enana ta sirota ikitie jo ta kikiva aisona eto na enana taGod ano enana amo embomeni nau aisora.11 Eto embo peni te isapa te tapa na ari naumo do aingere avo kiae ke ko mane aisoraavoeto da vahai embomeni na namei tadegi ate poekitie ke einge, ‘God avo be kijo.’ke aingeko avo mane aetera. 12 Eto enanata ari sasapura avohotembeto toasona amoehako daroho irari ta mane hotembasona.”ke ainge Bada God na ena. 13 Eto God nanomai eha kajari avo ke ijie nomai matukajari avo toau jaise eto saivasuja.

9Nomai matu te eha te amina mo naingeto

God jakeka eora1 Eto nomai kiti kajari amo embo na

bande iketo bande jo ai ta God osa ue jakekaijie ari do asora amita ke pepeni neiteneite avo God na ikitinu agi ere uaetera.2 Amo embo na horoma peni vahai iketohoroma jo kaneketo amo Otohu Degi enuhorivo te gaga te God ta hande ikari breadamite aingeto jo otohu ai ta mitiaetija 3 Etohoroma ai ta bo petutu koso vahai aminabokiri ikari amo degi javo Otohu be Otohu.4 Ai ta amo God ta pene ikari gaga amo‘gold’ na ari ai ta mune donda avo ikeoevekitie iposi mune te bitina eto ai ta amonomai kajari amita goru otohu avo ‘gold’na togari amita jo ta amo ovu ‘gold’ na ariamita jo ta amo indari javo ‘Mana’ ojagatambu taGodnautu ta eto ikenubenu indiemitiaetera amo ovu jo ai juruketo goru tajuruketo Aaron ta hetu osiri eto tivine enaamite God ta ke 10 atara heriso amita hamota kajari amite aingeto goru jo ai ta jurukarimitiaetija. 5Eto goru amita i hena ai ta amoo heriso gati te sago kiari amina God iriujadegi ai ta ate kitira ue gati na kakareketoGod na embo ta ari sasapura hotembetotoari degi ai ta horoma arako ea. Eto dondavahai vahai ei ta mitia amita ke amo eita mane aisona. 6 Te amita irari degi tasiriketo ikeo inono enu priests na horomajo araha hena ta pure ue toritiaetera te7 horoma jo kanekari javo Otohu be Otohuai ta amopriest peni amina jo ai ta jua vahaivahai amita jo ta iji vahai vahai torena amosasaga umbae amo mane toraetija te em-bomeni na sasapura eto jenambu ea te Godna mane jenambu asuja amite eto priest tasasapura amite avo eto o ta sasaga umbutoGod ta degi ikasi torena 8 Avoeto AhihiOtohu na ke araha ta eria amo erevira,horoma jo kanekari ai ta ari do tapa ai tairirou kito amo embo na God ta degi Otohuai ta amo torari haite manera. 9 Eto ariemo iji eha amita ate kitira amo embo na oteto heveto o te donda nei nei amite God tadegi hande ikasuja te hande amina au ikariembo ta jo javotoho mane aisuja. 10 Eto ariamo indari te umo te amo hamo naingetosimba ururou tongopa ambu iresuja amitake pepeni ra. Eto embomeni na ari aingeere uatera Iesu puvuna iji te amoGod na arimamatu avo toto enu ari ehaha pere ena.11 Eto ari eha puvuto mitia amita jo ta amo

Page 265: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Hebrews 9:12 262 Hebrews 10:5Keriso na ungotenau Priest peni dombo etomitie horoma eha ta pure ere ua amo endaGod na ena aminamane eto embo ta ingenina ae etohoromamatu aingemanehoromaeha peni be eto ari javotoho be ai ta mitiepure ere ua. 12 Eto Keriso na amita horomaeha utu i ta Otohu be Otohu ai ta toritieamo o ‘cow’ sianda ta sasaga te o ‘goat’ta sasaga te avo umbuto torae rate amitasasaga avo umbuto toreto ungotena orek-itie daroho irora ombuto umbuna. 13 EtoPriest na o ‘goat’ te o ‘cow’ sianda amitasasaga te o ‘cow’ meni borari amita amisate aingeto umbuto embo ta hamo ta ihajaeo kuteo embomeni ta ari sasapura iraeena. 14 Eto ari ainge amo o ta sasaga na ereuaetera te Keriso na Ahihi Otohu darohoirari amita sovera umbuto amita hamo ton-gopa ambu na God ta degi hande javotohobe ikena avoeto amita sasaga na ungotenauhotembari ari sasapura amburari ta kitiumbarua avo egau javotoho ururou Godvasiri te amita ke agi ue iresora.

15 Avoeto Keriso na nomai kajari amitake avo eha siriketo ere ua eto nomai eha ka-jari amita ke amo eingera, embo amunureavo God na jage asi ena avo ai ta darohomitie God na irari javotoho ikasi ena avoikau umbasora. Eto nomai matu kajari aita embomeni na ari sasapura isapamaneea rate Keriso na ambuto embomeni ta arisasapura oreketo umbuna.

16 Eto embo na amburesi ue amita dondaavomeniundi ta hekeri eto ikari 17 rate am-burae mitioi amo mane umbuora te ambu-resuja amo donda tapa amo hekeri eto um-buora. 18Eto ainge nombo nomai kiti kajariai ta embomeni na o teo ambuto sasagabovunu enana ta ari sasapura hotembetotoari amo ai ta umbua. Eto ari amo eingeea, 19 Eto Moses na God ta ke pepeni tapaavo embomeni ta hande enu irae enu o‘goat’ te o ‘cow’ sianda amita sasaga te umote aingeto konereketo o ‘sheep’ ta tu ovepangari amite, aingeto javo ‘hyssop’ aminatimbuto umbuto God ta ke kajari aita etoembo ta hamo ta teterenu bovunu, 20 keeinge ena, “Eto ungo ke agi ava God naetija amo sasaga emina etei inono etija,”ke ainge eto 21 horoma te pene ikari degiamite donda tapa amite aingeto Moses nasasaga amina tetere enu bena. 22 Eto kebe amo Moses ta ke pepeni mamatu amitaari amo sasaga amina ere egitiaetera. Eto

sasaga overeketo beae amo ari sasapuramane hotembeto toaetija.

Keriso ta hamo ikena amo daraho irari tahande ikena

23 Eto God ta pene ikari donda amo utui ta iriuja amita ate kitira avo o sasaga naere egitiaetera eto pene ikari donda be utui ta mitia amo o sasaga na mane egeorate donda peni be amina egeora. 24 Rateke be amo Keriso na embo ta ingeni naae degi utu i otohu be otohu degi ai tatoreto God ta titi ta ungotenamo avoembopure ue mitia. 25 Eto Judea embo ta priestpepeni na o sasaga umbuto degi Otohube Otohu ai ta jua vahai vahai amita jota iji vahai vahai toreto God ta degi peneere ikitiaetera 26 Rate Keriso na iji tapahamo amita avo pene ikae rate iji vahaipene ikena. Rate God na enda te utu teena eto puvuto eha emikote amo Kerisona hamo amita avo kaikari pene ikitie amomemenga iji neite neite kiaetija 27 te embotapa na amburoro God na enana ta arisirikasi ena 28 Avoeto Keriso na iji vahaiamita hamo na pene ikitie ambuto emboisapamane ta ari sasapura ombuto umbunuirae ena, avoeto embomeni naKeriso ehakopuvuresuja ijie simba ere ovora avo Kerisona puvuto ari sapura ta pene ehako maneikasuja te embomeni avo orekitie toreketoumbuto utu ita pambasuja.

101 Eto Moses ta ke pepeni agi ue Judea

embomeni na iji tapa God ta degi penegaga ta ere ikitiaetera te ke pepeni aminaembo javotoho ari inono aera, amita beamo Moses ta ke pepeni amo ari be manerate ari be puvuresuja amita ate kitira. 2Etoembo na o teto pene ikari amina embojajavotoho ari inono kito embo na amitaari sasapura matu umbari irae ari avo kitoamo pene ehako mane ikaetija 3 rate enanajua vahai vahai amita jo ta enana ta arisasapura avo hotembitie pene kaiketo ereikitiaetera 4 amo o ‘cow’ sianda te o ‘goat’te eto o tapa amita sasaga na embo ta arisasapura amo egari irae ari inono ae ra.5 avoeto Keriso na enda ta puvuresi ue Godta degi ke einge ena, “Eto embomeni naUmo jakeka ijie o teto heveto pene neiteneite ue ikeora avo inena kogue jenge hoaeere ua avoeto hamo nau avo siriketo ikasi

Page 266: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Hebrews 10:6 263 Hebrews 10:34ere oa. 6 Eto nei amo embo ta ari sasapurairae aja o teto heveto pene gaga ta ikeoreevekeuja avo inena kogue jenge hoae ereua. 7 Avoeto, God nau, ke erena amo nouje ana ke matu kajari mitia avo ano inonoinono aja asi uje ue puvena.” ke aingeKeriso na ena. 8 Eto ungo ke ingeva amoKeriso na ke kiti ta einge ena, “Eto Mosesta ke pepeni agi ue ari sasapura avoeto oteto heveto ikeore i ta evekitioi pene neiteneite eora te ari ainge avo inena koguejenge hoae ere ua.” ke ainge ena. 9 Te kenei tutumota amo einge ena, “Na uje noavo asi puvena,” ainge ena amo ari matuavo toau irae ururou ari eha itiketo asiue ena. 10 Eto God ta uje ena amo hamoamita avo pene gaga ta ikena amo iji vahaiikena rate amo daroho irari ta pene avoetoamina ungotena otohu ere ora. 11 Eto arimatu amo eingera, eto Judea ta priests naiji tapa o teto heveto pene gaga ta handevahai aravo iji tapa kaikari ikeaora te handeamina ari sasapura irae ari inono aera. 12 teungotenau priest vahai eha puvija aminaari sasapura ta hande iji vahai ikenu inonoenu bitito God ta ingeni be ta arumbetomitie 13 amita kitoho embomeni taro beauamita utu avo embomeni ta hamo ta haitoiresuja iji avo simba ue mitia. 14 Eto Godta embomeni tongopa ambu ue au otohuara God na siriketo umbuna avo pene vahaiamina enu enana ta ari sasapura irae enuembo jajavotoho eora.

15 Eto Ahihi Otohu na ungotenau degi take aravo araha ta hariketo eria amo eingekajari mitia, 16 “Eto Bada God na ke eingeeria ‘Na nomai eha kajari ta ke asona amoeinge asona, nau ke pepeni tapa amo embota jo ta eto hotembari ta kajasona.’ ” 17 Etoke nei ena amo erevira, “Na enana ta arisasapura te ke pepeni poekari te avo ehakomane hotembasona,” ke ainge ena. 18Amoari sasapura matu hotembeto toari avoetoehako mine mane aisora.

Ungotena God ta degi tombekasora19Avoeto namei kamei, ungotena kogora

amo Iesu ta sasaga amina ungotena degiOtohu be Otohu amita jo ta torari haite20 Amo degi peikari be matu avo toto boeha vasiri te amo Iesu ta hamo ai ta tora-sora. 21 Eto God ta bande Otohu ai ta amoungotenau Priest Peni Dombo be aminamitia 22 Avoeto ungotenau jo ari sasapura

na tongopa avoeto hotembu hotembu eoraavo sasaga na umbuto jahevau javotoho auumo javotoho na umbuto hamo ta tongopaegau javotoho au jo tapa na God tumotaue God ta degi puvuresora. 23 Eto ke IkariEmbo avo tumota ari haite avoeto amitadegi do umbasi uje ere ora amo ihikitokimane asora te titi tambueto ere pahumaumbasora 24 Eto ungotena naingeto osamine ara ue ari jajavotoho asora amita keavo onde katarimine ara aisora 25Eto embonei nei amo vahai ta torukari peive ere orate ungotena vahai ta torukari avo manetoasora. Eto Bada ta puvurari iji avo puvutoere hua avo kito sovera ari ta ke javotohomine ara evujo.

26 Rate embo amuna God ta ke be avoingito ari sasapura toae kaikari aisuja amoamita ari sasapura ta pene Keriso na ikenaavo iraera 27 te embo amina ari sapura tahajire God ta degi umbasuja eto God naamita kitoho embo i bevere pajire be taikau evikitirou ari avo amita degi puvure-suja amo umo kiari avoeto joru ue iresuja.28 Eto ari matu amo eingera, eto embovahai na Moses ta ke pepeni avo amita ujena sapura unu embo nei heriso nei vahaina kito harikeo embo amo ihase ae teoambuna. 29 Ainge nombo God ta Meni tasasaga ari eha ta overekari amina emboegari javotoho ari haite rate embo aminaGod ta Meni ta sasaga be mane ke ijieAhihi Otohu ta degi urumbitie God ta Menihaito jaevekasuja amo amita ari sapuraavo eto hajire peni vahai ngahia na ikaukesuja. 30 Eto God na ke einge ena amoungotena kiari amo, “Enana ta ari sapurata mine amo nanena ikasona,” ainge enaeto ke nei amo, “Bada na amita embomenita ari tapa avo siriketo amita hajire ikasike ena.” 31 Avoeto embo na God vasiri teamita ingeni ta beaute avoeto joru pajirebe ue osaga kesora. 32 Eto ungo God tausasa kiti uhava avo hotembevu. Eto ijiamikote amo ungo na embo nei ta degiosaga memenga uhava te toae sovera etomitiaeteva. 33 Eto iji nei nei amo ungonaembo tapa ta titi ta urumbari te memengate kogava eto iji nei amo ari ainge nombonamei kamei nei ta degi eo osaga koguoungo na jo unu hondate ava. 34 Eto ungotanamei kamei tipura ta ikeo mitio ungo najo enu hondate ava. Eto ungota haja vajae

Page 267: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Hebrews 10:35 264 Hebrews 11:22egimbeto umbua te ungota daroho irari tadondanununga ari avo hotembitiemine doae toava. 35 Eto ungota ando ta sovera ariamina ungota hotari peni be avo umbasovaavoeto ando ta sovera ari avo gosukavojo36 Eto ungo God na hotari umbava ke enaavo sovera eto God na ungo do ava ujeere ua avo ere uma hotari avo umbasova.37 Amita ke amo einge kajari mitia, “Etoiji isapa eto Embo puvuresuja amo poreremane aisuja te puvuresuja. 38Eto embo naujavotoho amina Na tumota ue iresuja te Natoasuja amo Na amita degi tumo aisona.”ke ainge kajari mitia. 39 Rate ungotenaGod egikari embo mane avoeto God naau daroho irari ta osaga memenga manekesora te ungotena God tumota ururoroamo God na oreketo umbari embopo ra.

11God tumota ari be amo erevira

1 Eto ari do puvuresuja amo kiae rateke be ijie eora. Eto nei amo titi na kiaerate ke be eora eto ke ainge amo tumotaue eora. 2 Eto tumota ari ainge avo embomamatu na uo God na kito javotoho keena 3 Eto ungotena titi na kiae donda avoGod na amita ke na enu enda te utu teirerembena avo ungotena kogue tumotaeora. 4 Eto matu be ta embo Abel na Godtumota ue God ta hande javotoho ikenaamo Cain ta hande ainge manera te Abelna God tumota ena avoeto God na Abel tahande kito osa ue embo javotoho ke ena.Eto Abel sari ena te Abel ta tumota ariamina ungotenau degi ta ate kitira ue keeuja. 5 Eto embo Enoch na God tumotaere uaetija avo God na kito tunga javotohoeto Enoch amburae vasiri te utu ta umbutopambunu embomeni na jombure ea ratetambae ea. 6 Eto embo na God ta degi siomane huresuja rate God mitia avo ke beijie God jo tapa na jombure euja embo avoGod na hondate aja ke be ijie huresuja, teGod tumota ae embo amina au God tungajavotoho mane aisuja. 7 Eto Noah na Godtumota ena amo ari do puvuresuja avo Godna harikenu ingito God otohu avo eto joruue e nga pajire be geriketo amita ae temeniundi te orekena eto ari ainge amo embovahai amo javotoho, eto embo tapa amosasapura avoeto God na enu embo tapasasari eo Noah avo God tumota ena avoeto

God na Noah embo javotoho ke ena. 8 EtoAbraham na God tumota unu kito God naenda nei amita ikasuja enda ai ta pambajaenu ingito da matu avo toto degi naingepambasuja amo kiae rate teho pambuto9 Enda ai ta God tumota ue hari tumb-uto tembarako ue horoma eto mitiaetijaamo amita meni Isaac te Jacob te aingetoenda amo God na ikau enana ta enda tohoaisuja ai mitiaetera 10Rate God na amita dabe avo hotembeto kogombeto ikau darohoiresuja avo Abraham na simba ere uaetija.11 Eto Abraham amo kerembo eto amitaae Sarah amo meni umbae mitiaetija rateGod na Abraham ta degi onde ena avoAbraham na God ke be ijie tumota ena,avoeto be ikenu Sarah na meni umbuna.12 Amo ainge nombo kerembo ena ijiteamita degi be isapamane tarama ainge etohora ainge etekari inono ae avo titimbetodegi enetena. 13 Eto embo tapa ereminaGod tumota ere uatera sasari ea. Eto enanaGod na do umbara onde ena amo umbutotiti na kiae rate hoi ta avo titi na koguetunga javotoho ue dago enda erevi embomanera te ijo hujo ari embomeni enda neiambota puvuresuja avo embopora aingeijiemitiaetera. 14-15Eto enana ta endamatutoto pambua avo kaiketo hotembae avoetoke ainge ae amo egerembeto enana ta endamatu ta puvuraeterate enana ta enda beavo puvuresuja avoeto simba ue ke aingeea. 16 Eto enana ta enda be eto da beamo God na nununga eto simba ue mitiaeto enana God tumota ea avoeto God keasora amo God na meki meki mane kesuja.17-19EtoGodnaAbraham ta degi ondeuenoahihije isapamane na no meni Isaac ta etopuvuresuja ainge onde ena rate Abrahamna God tumota be aute avo God na kesiAbraham na God embo amburari au vasirite erari haite embo Abraham amina Godtumota ue meni tasi unu God na taekenate ungotena timu hatirari ke na Isaac vasirite erenu Abraham ehako umbuna aingeaetera 20 Eto nei amo Isaac na God tumotaue iji ambota do puvuresuja avo eto meniJacob te Esau te amita degi onde katarijavotoho ikena. 21 Eto Jacob na God tu-mota ena avoeto kerembo eto amburesiue hetu umbuto kaeto heteto God jakekaijie amita meni Joseph ta meniundi ta degionde katari ikena 22Eto Joseph God tumotaere uaetija amita amburari iji auvenu Israel

Page 268: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Hebrews 11:23 265 Hebrews 12:5embomeni na Egypt enda toto pambasi ueamita popo ga umbuto pambara ke ena23EtoMoses ta e temamo te na God tumotaere uaetera avoetomeniMoses ingena amomeni nei ainge mane meni javotoho kitoking na meni singa isasaraho uhore toru-aetija amo enana oju ae hariga 3 amita jota ondikeo mitiaetija. 24 Eto Moses na Godtumota ere uaetija avo embomeni naMoseste King Pharoah ta iae ta meni ke eora ujeae ena 25 Eto ari sasapura ta gamo iji tuhoavoeto toto God ta embomeni ga tapa osagamemenga kina. 26 Amo Moses na ambotahotari pajire be umbasuja avo hotembitieEgypt enda ta hajae vajae tapa toto Kerisopuvuresuja amo koguate amita embomeniga tapa osaga kina. 27 Eto Embo titi namane kiora avo tumota ue sovera umbutoking ta tumo joru ae ue Egypt enda tototiti tambueto pambuna. 28 Eto Moses naGod tumota ue o ta sasaga umbuto bokiripe i ta kutara enu kuteo anera na beto ota sasaga kito Israel embo ta meni bugotae toto jaruketo pambuna. 29 Eto Israelembomeni na God tumota ea avoeto umoeva pangari avo orohuta tiuketo ombo enuembomeni embuto ovitiho ta pahuo Egyptembomeni ambota puvuto pahuo umo naajekenu indito sasari ea. 30 Eto Israelembomeni na God tumota ue da Jerichota atara na huga tigarako eto joekari avobambute bambute jorereto pahuo iji 7 iraeenu atara karau eto benu da jo ta toretoisoro eto da Jericho amo umbua. 31 EtoIsrael embopo na pambuto isoro embodoingere avo tapa poeto kito egerembasiuo viro pamone vahai javo Rahab amo Godtumota ari pamone amina embo hondateeto ondikenu isoro puvuto God ke be aeembopo tapa tea te pamone amo tae toa.32 Eto ke nei do ano? Iji inono mitirou kitoamo embo Gideon te Barak te Samson teJephthah te David te Samuel te perovetatapa amita hihi avo kajaetena 33Enana amokitoho embopo ta degi isoro eto nembetoGod ke be ae embopo ta degi hajire iketoGod na enana ta enda toho avo onde enaavo umbua. Eto enana amo o ‘lion’ ta pevahaikea 34 i peri eo jamo ena isoro asivo tati tiumbeto pambua eto enana ivo ambupuamo God na enu ivo ue isoro eto enana takitoho embopo amo nembea. 35 Eto emboambuvujekari avo vasiri te ereo pamone

na umbuto tunga javotoho ea. Eto embonei amo kitoho embo na torore memengaere kogora te ambuto vasiri te ereto javo-toho kesora avoeto toto pambari uje ae ea36 Eto nei amo kitoho embo na urumbitieere ejimbitiaetera eto nei amo chain napunduto tipura ta gosukitiaetera. 37 Etonei amo atara na tea nei amo ‘saw’ najeto jirekitiaetera nei amo asivo na kajeoambuvujekea. Eto nei amo ombari asariirae ‘sheep’ ta ando eto o ‘goat’ ta andoasuketopahuaore kito hoivo embopoke ijieurumbitiememenga ere ikitiaetera. 38Amoenda ta mume avoeto enana embomeniototohu amina kuho sindeto ojaga tambuta eto tiri ta eto panga to ta eto enda to tapambuto mitiaetera.

39 Eto enana tapa God ke be ijie tumotaere uatera avo God na kito amo javotohoraainge ena te God na do umbara onde enaamo umbae ra 40 te ungotenamote tapaumbuto tunga javotoho ue daroho iresoraavo God na sirikena avoeto aisuja.

12Eto God na amita meniundi ta degi onde

katari memenga te ikeuja1 Avoeto God tumota ari embo mamatu

isapamane na ungotenau ate kitira ea amoungotena enana na joeketo kogue miterevasiri tutumota tutuveto nembari embopona arako ere pahora amo ari sasapura retenei deina andirari avo tojikaro karaun etobeau ando ta sovera ari umbuto 2 Iesu titina kon eto kogue tutuvasora. Eto un-gotena God naingeto tumota eora amitaate kitira amo Iesu na matu kiti pambunaamo ungotenau kiti umbari embora. EtoIesu na i atahu ta taro me kioja tea te ijiambota tunga javotoho ari God na ikasujaavo hotembitie me kiae teho ambuto vasirite ereto pambuto God ta avo arumba peniai ta ingeni be ta arumbeto mitia. 3 EtoKeriso na sasapura embopo ta ingeni tamemenga osaga kina te toae sovera enaavo ungo na hotembitie jopapa ue pegogomane aisova te sovera eto irivujo.

4 Eto ungo enda ta ujeje sasapura tadegi isoro ere ovova te isoro amita jo taamo ungota sasaga enda ta beaera 5 Etoungo Bada God ta meniundi ke ijie ungoteando ta sovera ari umbava kajari avo je-nambu ue mitovova amo eingera. “Nau

Page 269: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Hebrews 12:6 266 Hebrews 13:2meni, Bada God ta onde katari ke avo ingitoganini ke aojo eto amita isembari avo ojuaojo” 6 eto amita be amo God na emboosa ere ua avoeto onde katari ke aisujaeto amita meni be au umbasi ue amitadegi memenga ikeoi kiuja 7 Eto mamonena meniundi onde katitiore kiari umbuoraavoeto ungo ari memenga te kogue kitodago God ta meniundi be avoeto onde erekatitia ainge ijie sovera umbuvujo. 8 EtoGod ta onde katari ke avo ingae aisova amoungo amita meniundi mane rate tiha menira eto God amoungotaMamamanera. 9Etoke nei amo ungotenau enda ta mamamanemitera amina onde katitiore ingito otohuue agi eora ainge nombo ungotenau Ahihita Mama amita ke agi ue vasiri te ire-sora. 10 Eto ungotenau enda ta mama naamita hotembari na onde kateuja te Godamo otohu avoeto ungotena ainge otohuue javotoho be ara onde katitie memengaikeoi kiora. 11 Eto memenga kogue amoosaga kiora te memenga amita be puvurouamo memenga kiuja embo amina God tatiti ta embo javotoho ue tunga javotoho uepeka ta iresuja.

God egikeora amita onde katari ke12Avoeto ungota ingeni te utu paunge te

buvure irae avo evu sovera ai 13 Eto ungotautu ta pambari degi avo evu bisi bisi au degiai ta popora ari embo pahurou utu manepouvasuja te pahue utu gorasora.

14 Eto ungo pure tunga iketo embo tapapeka umbuto ari otohu jigama ue irivujoeto ari otohu umbae embo amina Bada tatombumane kesuja. 15Eto ungo ari erevi bekogue irivujo, eto embo na God ta hondateari avo umbasi uje euja te eoi tarasembeoitouja amite eto embo ta hotembari sokovana ungota jo ta ereto ese saruka na embota jo ta saruka euja amite tapa simba evujo.16 Eto embomeni tiha paiha eora avo simbaevujo, eto nei embomeni na God hotem-bae eora eto embo matu Esau ainge Godhotembae ue eambo ta degi hotari ombutoindari indinu irae enu 17 Ambota hotem-beto hotari ehako umbasi si te kekaha teena te mamona jo ahereketo ehako ikariinono ae ena avoeto simba evujo. 18 Etoungo eha miteva amina ae rate ungotaohihi na tiri amo ingeni na tame ari haiteai ta i perimbeto evikitie usasa unu mume

kambujoro te ga te pisara te utu tururu teunu embomeni kito oju ea. 19-20Eto huin taasavi te ke peni vahai be eto embo rete orete na tiri erevi tame aisuja amo atara natevujo amburoi ainge ijinu ingito oju ue keavo ingari uje ae uepenunuea. 21EtoMoseste tapa kiari nei kito oju ue tatatata ena.

22 Eto ungo tiri nei javo ‘Zion’ amo Godvasiri te iriuja amita da Jerusalem utu i tamitia ai ta puveva. Eto ai ta amo aneraisapamane be etekari haiteko mane aminavahaita toruketo tunga javotoho ue mit-era. 23 Eto God ta meniundi be javo utui ta kakajekari avoeto hotari ikau umba-sora amita ekalesia ta degi puveva. Etoembo ta ari siriketo hajire ikari Embo, God,amina embomeni enu embo jajavotoho etoamita ahihi ta irari degi ta puveva. 24 Etoungotena naingeto God ta degi pambasoraamita kiti umbari embo Iesu amo ai tamitia. Eto Abel ta sasaga overekena avoisapa rate Iesu na sasaga overekena amo kebe avoeto ungotena God Otohu ue jakekaeora.

25 Avoeto Embo ungota degi ke eria avoingito ingarako avojo. Eto enana endata mitie Embo amita ke ingari uje ae ueari amita memenga avo tiumbeto pambariinono ae ere uaetera eto eha Embo utu ita mitie ke eria avo ungo ingae asova amonaingeto God ta tumo te memenga te motiumbeto pambavo. 26 Eto iji matu kiti taamo God na ke ijinu enda tiro tiro ena etoGod na ke einge eria, “Na ke ehako ijironoamo Utu te enda te tiro tiro aisora.” keainge ena. 27 Amo God ta ingeni na ari avotiro tiro eto irae aisuja te donda nei tiro tiroari inono ae donda amina pere hetasuja.28 Avoeto ingivujo, God ta irari degi amotiro tiro ari inono ae ai ta ungotena simbaururou daroho iresora. Avoeto ungote Godosa ue otohu ue jakeka asora. 29 God amoi ainge be donda tapa eveketo irae ari Godaravora.

13Ari do ururoro God na kito osa aisuja

1 Eto iji tapa namei kamei ari na osamine ara evujo. 2 Eto umo kiae emboavo puvurou kito amo osa ari na jumbuhepagihe evujo, amita be amo iji nei nei aingeanera avo embo tambu ke ijie unduora.

Page 270: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Hebrews 13:3 267 Hebrews 13:253 Eto enana tipura ta mitera avo hotembe-vujo. Eto ungona tipurata mitie tunga tado hotembaeteva avo ungo na kogue enanahotembitie teki evujo. Eto enana embo neita ingeni ta mitie osaga memenga ere ko-gora avoeto ungo na ainge osagamemengakiaeteva avoeto enana hotembevujo.

4 Eto embo ta jimbari amo otohura aingeevujo eto tiha pahia te oine sasapura eoraamo God na kito memenga ikasuja.

5 Eto ungota donda mitia avo kito tungajavotoho ue koro ta tunga mane ikasorate God na ke einge eria avo hotembevujo.“Na umo mane toto pambasona te ungoteiresona,” ke ainge eria. 6 Avo hotembitiesove sove eto pahue ke einge evujo, “Badaamonau hondate ari Embo avoeto embo nanaudegi ta do aisuja avo jorumane aisona,”ainge evujo.

7 Eto ungota titi jigari embopo amo Godta ke ungota degi hande ea amo enanata ari avo ungota degi ate kitira ea amoGod tumota ue ea avo ungo kogue aingeGod tumota evujo. 8 Eto Iesu Keriso na ijieha eto iji ambota eto iji mahainge irari tahajire nei mane aisuja te hajire vahai avoiresuja.

9 Eto ungotena God ta degi indari handeikari amina indito ahihi ta sovera ari maneumbuora te God ta hondate ari amina ahihita sovera ari amo umbuora avoeto embota ate poekari sapura neite neite avo behotembavojo 10-11 Eto Judea ta ari matu aita ari sasapura ta o teto pene ikari amopriests na ikeore priest peni amina sasagaumbuto degi otohu be otohu ai ta toretoembo ta ari sasapura avoeto ikeauja te obe avo indae umbuto pambuto da sahu taundukeaore evekitiaetija. 12 Eto Iesu na dasahu ta pambuto memenga kogunu sasagaamita na embomeni tohota avo otohu ea.13Avoeto Iesu na da sahuta pambuto osagate memenga te urumbari te kina avoeto dasahu ta amita degi huma kesora. 14 Etoenda ei ta ungotenau da be iraera te am-bota puvuresuja avo kesi simba ere ovora.15Eto ungotenau pe na Iesu ta javo ke be ijieke hande eora amo ungotenau pene God tadegi ikitie jakeka eora. 16 Eto embo ta degiari javotoho ue hande ikari avo jenambuavojo ainge amo God ta degi pene ikarakoere ova avoeto God na osa euja.

17 Eto ungota titi jigirikari embopo naungo simba ere ora amo enana ta embookose ta aro ingesuja avoeto ungo simbajavotoho be ere ora eto ungona enana ta kepeive aisova amo memenga kogue ungotadegi ari javotohomane aisora avoeto enanata ke agi ururovo enana tunga javotohoue pure javotoho aisora. 18 Eto dago eimitera avoembo pari evujo. Dago iji tapaari jajavotoho pere ue iresi ere ora avoetodagota jo ta ari sapura ta memenga iraera19 Eto na ungota degi pambasi uje ere onaamo peni be avoeto ari vahai avo irae ajapari evujo na pambane.

Pari20 Eto peka umbari embo God na o

‘sheep’ simba ari embo javotoho Bada Iesuavo enu vasiri te erenu amita sasaga naari eha ta daroho irora ena. 21 Eto Godna ke amita avo agi ara ari jajavotoho ikauumbuto amita ujeje avo pere aisora. Etoungotenau jo ta Iesu Keriso ta javota pureere uma kito osa aisuja eto amita degi usasairesuja, Amen.

Ke tutumo22 Nau namei kamei nau onde katari ke

erevi ingova erena amo ke koso mane erekaitona 23 Eto ungotenau namei Timothyavo tipura ta mitia avo etere tambuta pu-vija avo ingivujo, eto nau degi ta sausaupuvurou kito amo amiga ungo kesi pam-basona 24 Eto ekalesia ta titi jigirikari em-bomeni te ungo God ta embomeni te tapaere pekitora. Eto enana Italy enda ta mit-era amite tapa ungo ere pekitora. 25God tahondate ari ungota degi iroi.

Page 271: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

James 1:1 268 James 1:27

JAMESJames Otohu ta onde katari ke

1 Ahari erevi, na James, God ta Bada IesuKeriso ta pure ari embo nane ere kaitena.Eto ungo Israel javo vahai tapa 12 enda tapata sio pambuto iriova avo ere pekitona.

Tumota ari te ke be kiari2 Nau namei kamei ungo ta degi osaga

nei te nei te puvuresuja avo kito tungajavotoho evujo. 3 Ungo kogova amo ungoosaga kogue irirovo God na ungota degitunga jamo ari ikasuja eto ungo osagaavo tiumbeto pambasi mane hotembasova4rate God tumota ue tunga jamo ari ungo tadegi pajito inono au ambota ari sapura dopuvuresuja ai ta mane ereto sapura aisovate ari javotoho aisova.

5 Eto ungo amuna ari sapura davore arijavotoho davore amita kiari umbasi ujeeto kito God ta degi penunu eto umbu-vujo. Eto God amo hande embo be aminatumo ae ue embo ta degi kiari aravo handeikeuja. 6 Rate embo amuna Bada be tu-mota ae ue hande avo penunu aisuja aminaumbasi mane hotembasuja, tumota be aeavoeto. 7 Embo avo i sirivo eva piri hamota ainge pisara na umbuto egahu egahu ue8 pambuja hotembari heriso ta ere pahuaavoeto Bada ta degi nei do penunu aisujaavo mane ikau umbasuja.

Donda embo te donda irae embo9 Avoeto Christian namei amuna donda

ambu eto osaga ere kogue amo Keriso tadegi embo nombo eto tunga javotoho ereua. 10 Eto namei nei embomeni na matuembo nombo eto haja baja embo ke ijierarate donda irae etei embo teho ke eoraembo amo Keriso ta tohora avoeto am-ina tunga javotoho aisuja 11 amita be amoamita haja baja avo sasaha koru ainge ijibevere na kajeoi jaise eto karaun eto beujaeto haja baja embo ainge nombo ambure-suja eto amita pure nei te nei te irae aisuja.

Ari sapura ta ke gamo ingito avojo12 Eto embo na ari sapura amita ke gamo

ingiuja ratemane euja te sovera euja aminatunga javotoho aisuja amita be amo emboamina vasiri datoho God ta degi hotetoumbasuja. Eto embo tapa amuna God osa

aisora amita degi God na hotari ikasi keena.

13 Eto embo amuna ari sapura ta kegamo ingito asi uje aisuja amina ke eingemane aisuja, “Ke emo God na etei ingitoasi ereona.” ainge mane, God na ari sapuramane aisi uje euja eto embo ari sapura arake gamo mane euja. 14 Rate embo vahaivahai ta ujena ujena na ari sapura kito aipambasi uje eora. 15 Eto uje sapura amitabe ikari amo ari sapura ra, eto embo tadegi ari sapura pajito inono au amburaripuvuresuja. 16 Avoeto nau namei kamei kesokova ta pambavojo. 17 Ari sapura ta kegamo God ta degi mane puvuja rate Godta hande tapa amo javotoho pere eto GodMamo Utu ta usasa ari embo amita degihande tapa ikeoi puvuja, eto God manenei aisuja eto kuho sindeto usasa seiketonango mume ta irora mane aisuja. 18 Amoamita ke be na embo amita toho ere uhuaeto donda tapaGodna ena amita degi ta etoungotena nombo be ara ere ua.

Ke ingari te ke agiari19 Eto namei kamei ke erevi ungo matu

kiarira avoeto ke mane sausau aisova te kesausau ingivujo. Eto tumo sau sau maneaisova 20 amita be amo embo javotoho ajaGod uje euja rate embo amita tumo najavotoho mane aisuja. 21 Eto ungota degihotembari sasapura te ari sasapura tapa domitia avo ejo irae au God na ke ungota jota urena avo sisire ae osari na pekari naunduvujo ungo oreka ai.

22 Eto God ta ke ingari pere ari irae amosokova ra. 23 Embo amuna God ta ke ingitoae euja amo embo na amita aririvo umo takiuja ainge nombora, 24 embo amina amitatombu do ainge kiuja rate umo toto pam-buto jeneambu euja ainge nombora 25 rateGod ta ke javotoho na embo orekeuja etoembo amuna ai ta kaiketo ingiuja eto ingaripere mane rate ingito jeneambu ae eujaamina iji tapa tunga javotoho aisuja. 26 Etoamuna “Na God jakeka ari embora,” ke eujarate amita ivivi tongopa te ra embo amitatumotepain ari amo sapurara. 27 Rate GodMamo na tumotepain ari kito javotohorake euja amo eingera. Embo na pamonedodoru te meni hojojo te ta osaga kito joue unduja eto enda ta ari sasapura ta mane

Page 272: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

James 2:1 269 James 3:1pambuja ari ainge God na kito javotohoraeuja.

2Embo nei peni embo nei teho ke avojo

1 Eto nau namei kamei, ungo na un-gotenau Bada usasa te kiari isapamanete Iesu Keriso tumota eova avoeto ungona embo nei donda te avo nombo ke ijieembo nei donda ambu avo sapura ke maneaisova. 2 Eto ungo giu ururovo embo vahaibo javotoho asuketo ingeni pupunge goldna ari asuketo puvuresuja eto embo neidonda ambu te bo perarari te puvuresuja3 eto ungo donda te embo jakeka ue amitadegi ‘arumbari javotoho ei ta arumbaote’ke asova te donda ambu embo ta degi‘Umo ai hete’ o nei ‘Umo enda ta arumbe’ainge asova 4 amo embo nei javotoho neisapura ke aisova eto embo sirikari aingeamo sokova ra avo ungo kiaere? 5 Nameikamei ingivujo, enda embomeni na embonei donda ambu embo ke eora, rate Godna enu enda ta donda ambu embomenina God be tumota eora. Avoeto enanana God ta degi hotari umbasora, avo tapaamuna God osa eora amita degi ikasi keena. 6 Rate ungo na donda ambu embopota degi me kiari ereova rate ungo kogovaamo haja baja embo na ungota degi ngahiaue andito umbuto ganoka ta ere ikitera7 eto Iesu na amita javo otohu iketo ungoamina saso ari ke ena, 8 rate enana hajabaja embopo na javo aravo eore sapuraeuja eto ungo ke be na God ta ke pepeniamita ke ta kajari avo “inena umo oengaosa ere oa, ainge nombo no namei osa ueamita degi javotoho ejo,” avo agi ereoaamo javotoho ere oa 9 rate umo embo neijavotoho nei sapura ke asoa amo God take pepeni ere poekitea 10 eto embo amunaGod ta ke pepeni vahai poekasuja amo ketapa poeketea aravora 11 amita be amo Godna, “Umo tiha mane aisoa.” eto, “Umoembo nei mane tao amburesuja.” ke enate umo tiha ae rate embo tao amburesujaamo ari sapura eto God ta ke pepeni tapapoeketea aravora 12 rate God na enu ungoari sapura na andiraera avo hotembu ueamita ke pepeni agi ue ke te ari te tapajavotoho pere evuja. 13 Eto embo amunaembo nei tunga umbae aisuja embo aravoGod na kito tunga umbae aisuja rate embo

amuna embo nei tunga umbasuja aminaembo ta ari sirikari Embomane joru aisuja.

Tumota ari te vasiri ari14 Nau namei kamei eto embo na God ke

be ke aisuja rate ari jajavotoho ae God ke beari pere amina embo amo orekaute? 15 Etonamei retemo du re bo-avo irae indari iraeavoeto teho evesuja 16eto ungo embo vahaiamita degi ke einge aisoa, “Umo pambutobo asukao hamo bevere ururou indari in-dijo” ainge aisoa rate bo te indari te ikaeamo javotoho rete? 17 God ke be ari amoeinge ra, ke pere ari irae amo amburariembo aingera. 18Rate embo nei na ke mineeinge aisuja. “Embo nei na God ke be eorarate ari javotoho ae eto embo nei na God kebe ae ue ari javotoho pere avo eora.” aingeaisuja rate erena amo ari irae umo God kebe eoa avo naingeto ao kiono. Nanena Godke be eona avo vasiri na ano kesoa. UmoGod vahai ke be eoete? 19 Ke be eo amojavotoho rate enana ahihi sasapura na Godvahai ke be eora rate God tumota ae avoetojoru ue gatari gitari eora. 20 Umo sarikaembora! Ari javotoho irae God ke be aripere avo sokova amita ke erena be ingesiuje ere ovete? 21 Ungotenau Mama Abra-ham na do ena avo hotembevujo aminaGod agi ue amita meni Isaac andito God tadegi pene eto gaga ta ikena avo God na kitoembo javotohora ena 22 amo Abraham naGod ke be ena avo peremane rate God ta keagi enu God na kito “na ke be ere ua” ena.23Avoeto God ta ke kajari ta ke einge mitia,“Abraham na God ke be eto tumota unuGod na embo javotohora ena.” eto tungaumbuto ‘namei’ ke ena. 24 Avoeto ungokogova embo na God ke be aisuja rate avopere mane rate ari jajavotoho ururou Godna embo javotohora ke eto orekasuja. 25Etoembo ta irari bande simba ari pamonejavo Rahab hotembevujo, amina Israel taimba ari embopo osa ue hondate eto ikenudegi pe nei ta beto pambua amo amita arijavotoho avo ena avoeto isoro iji te God naorekena. 26 Eto embo na God ke be aisujarate ari javotoho amita degi irae amo emboamburari hoenge irae ainge nombora.

3Embo ta ivivi simba ari

1 Nau namei kamei ungo embo isapa-mane na embo nei ate poekavojo. Ungo

Page 273: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

James 3:2 270 James 4:11kiarira ate poekari embopo na ke isapa tepeni te tapa kiari irae arira avoeto Godna enana ta ari kito hajire be ikau kesora2 amita be amo ungotena tapa pe na sokovasakova eora eto titi na kiae eora eto emboamuna pe na sapura mane aisuja emboamina javotoho na amita titi te ingenite hamo te tapa javotoho na jigama arihaiteko aisuja. 3 Eto embo na o horse tape ta auri iketo hamo ta bitio arumbetopambujo. 4Eto embo na o horse ta pe jigitodo uje aisuja avo o horse na agi euja eto neie nga peni eva ta pambuja avo kivujo, amodonda pajire be avo pisara peni na umbutopambuja, rate amita tari isapa avo embovahai na jigama uore inono ta pambuja.5Eto ainge nombo embo ta ivivi amo dondaisapa be rate ke pajire be ijiore pure pajirebe euja eto sevahe pema pajire be rate iperi isapa amina undukau evekasuja. 6 Etoivivi amo i peri ainge nombora, ari sapurana enetari i avo Satan na ivivi ta undukauhamo tapa ta evikitie pahurou embo tapaamita bevere na evekasora. 7 Eto di o neiteneite avo embo na undurou hajire eto keagi aisuja 8 rate embo na amita ivivi avoundurari hajire ari inono aera amo o kosoo ainge embo agi ari irae hotembari sapurate ivivi saruka te iriuja. 9Eto embona amitaivivi na Bada God jakeka euja te embo avoGod ta tombu vahai rate embo na embo tadegi tini kambari ke euja, 10 amo pe vahaiai ta ke sapura te jai te puvuja. Eto naunamei kamei ari avo sapura bera. 11 Umopauka vahai ai ta umo gamo te sogaga tepuvuroute? 12 Eto i ‘olive’ ta be avo i ‘fig’ta umbuore te? Nei i ‘fig’ ta be avo esi‘grape’ ta umbuorete? ainge manera etoumo surusuru eva ta mane indiora.

Utu i ta kiari13 Avoeto nau namei kamei ungota degi

kiari embo miteite? Amina amita osari tepekari te kiari be ta eto puvua amina ari ja-javotoho ururou kesora, 14 rate ungota degitini kambari te uje sapura te jo ta mitirouungo mane embo peni asi uje ue ke sokovana no jo ta do mitia avo ondikasoa. 15Kiariainge na utu ta eto mane puvuja te amoenda ta ari embo ta jota eto Satan ta degi taeto puvuja. 16 Eto embo damina embo neiuje ae ue ‘na, na’ eto eonga pepeni asi ujeaisora ai ta ari sio sao ururoro ari sapuranei te nei te kesora. 17Rate kiari be utu i ta

eto puvuja amita degi sapura irae eto amopekari osari te ra eto, embo nei ta ke tungajamo ari na ingiuja eto embo hondate asihotembitie tunga nei nei mane euja ratejo tapa na euja 18 eto ari ainge amo i beainge nombora pekari embo na urau be auondeto uhue ari javotoho iji datoho iresuja.

4Enda ta ari sasapura ga namei kamei ari

1 Eto boru jumbari te jujune ari te is-apamane ungota degi mitia avo naingetoere puvutuhoi? Ungo ‘na, na’ ijie hamota uje neite neite ta ere pahova avo etojujune ereovova. 2 Ungo uje eto umbaeue ereto embo teto donda umbuora etouje isapamane ta pahue umbari inono aekito isoro kaiketo eova eto donda javotohoamo God ta degi penunu ae avoeto umbae.3 Eto nei penunu eova amo umo eongaembo peni asi penunu eova avoeto God naikae. 4 Ungo God ta degi ke sokova ijie noivu ta kitoho ga tiha eova eto ungo endata uje avo namei ururovo God avo ungotakitoho aisuja avo ungo kiae kiae ere ovete?5 Eto God ta ke kajari ta ke einge mitia,‘God ta Ahihi Otohu na embo ta jo aemana jigama asi uje ere ua’ ainge mitia avopeni ra. 6 Eto ke nei nombo be amo Godna embo jo uoi hondate ari kaiketo ikeujaamita ke einge kajari mitia. “God na, ‘na,na’ ari embo avo mane hondate euja rateembo amuna ‘na, na’ ae ue God ta hondateari jo tapa na uje aisuja embo avo God nahondate aisuja.” 7 Avoeto God tumota ueamita hondate ari uje evujo, eto Satan kuhosindavo toto pambai. 8 Eto ungona God tadegi hururovo God ungota degi huresuja.Ungo ari sasapura embomeni ungota in-geni egevujo, ungo hotembari heriso em-bomeni ungota jo ta tongopa evujo irae ai.9 Ungota sasapura avoeto si evujo, ganinitoto osaga kivujo, 10 meni isapa emi taaingeto ahoheto eto Bada ta degi puvurovoamina jigou erasova.

Namei ta ari sirikari sapura avojo11 Nau namei kamei ke sapura mine ara

avojo, eto embo amuna amita namei tajavo au sapura autemo amita namei embosapura ke aute embo amina God ta kemaneeto jijigi ue ke amo peni ereua. Eto umoGod ta ke peni jijigi aisoa amo ke peni agi

Page 274: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

James 4:12 271 James 5:19ari embo mane rate sirikari embo ere oa.12 Rate ke pepeni ikari vasiri sirikari embovahai be mitia amina vasiri embo ta degiikeuja rate umbuja avoeto umo no nameita ari sirikari embo umo hotembitea amoumo God na sirikitete?

‘Na, na’ ijie siro peni avojo13 Eto ungo ke einge eova embomeni,

“Nango eha oroho o evito ainge da nei tapambuto jua vahai ai pure ue donda naombuto koro peni umbasora.” ari aingeeova embomeni ta degi ke aisona ingivujo.14 Evito do puvuresuja avo ungo kiae ueereva. Ungota vasiri deire? Amo iposiainge bitito tahun euja 15 avoeto ungo keeinge aeteva “Bada ta ujena nango vasirite mitie pure do do aro avo kesora.” aingeaeteva 16 rate ere ova amo, “na, na” ijieungo eonga pure do do aisi uje eova ai taere ovova amo ari sapura bera. 17 Eto emboamuna ari jajavotoho naingeto aisuja avokiuja rate aijaja euja amina God ta degi arisapura ere ua.

5Ungo haja baja embomeni be kivujo

1 Eto ungo haja baja embomeni ungo tadegi ke erena ingivujo. Ungota degi osaganei te nei te puvuresuja avoetomatu itiketohori gaga eto sisi sasi evujo. 2Ungota kiaribo o soan na papasekari 3 te koro ain tivarite donda tapa sasari ari eto ungota ‘gold’te ‘silver’ te ta ain tivari avo embomeni nakogue ungo ari sasapura embo hotemba-sora eto ungota donda ta ain tivari aminai bevere ainge ungota hamo bisi eveketoohoho eto beasuja. Eto iji tutumota iraeere ua rate ungo donda hamo ta hamo taeto ere uhova. 4 Kivu, ungota pure ariembomeni na ungota donda urari ta beuhue pure ngahia ere ora te ungo na kesokova ijie mine ikae umbae ue si ijioreutu te enda te ta Bada na onde jevito ereingihia. 5 Ungo enda ta mitie donda neite nei te pere avo ere hotembitie no hamota beuje ta pere pahue seha isapamane oohu na arako ere ova rate ungota hevariiji auvetija. 6 Eto ungo na embo jajavotohoganoka eto teove ambuora rate enana un-gota degi mine ae.

Pari ta ke

7 Eto nau namei kamei simba ururovoBada puvuresuja amo embo na donda beureto ga kiti beasuja eto simba ururo gaambota beau enda ta donda be javotohobe au umbasuja. 8 Eto ungo ainge nomboungota jo ta sovera umbuto Bada puvutoere hua avo simba evujo. 9Eto namei kameike sapuramine ara tovujo, eto God na ungomane ganoka aisuja kivujo, te embo ta arisirikari Embo na bokiri pe ta heteto torasiere ua. 10 Eto ungo naingeto osaga koguesimba ue iresova avo be kesi uje eto kitoperoveta Bada ta ke hande ari embomenita ari avo kogue hotembevujo. 11 Enanahamo sovera te osaga te Bada ta pure ereuatera avo eto enana na tunga javotoho ereora. Eto embo Jobungo kiarira amina osagakito hamo sovera umbuto iji koso Badatumota ere uatija eto tutumota God na joenu hande isapamane Job ta degi ikena.

12 Eto amo nombo be eto ungo Utu tajavo nei nei umbuto ke ngahia mane aisovanei enda ta javo mane umbuto ke ngahiaaisova rate umo ‘aravora’ ke asi uje aisovakito teho ‘aravora’ ke ejo. Eto umo ari ujeae eto kito ‘mane’ ke ejo eto ainge aisoaamo God ta javo mane sapura ta jigama etoari sapura aisoa. 13 Eto ungota degi emboamuna tunga osaga kesuja amina God tadegi hondate penunu aisuja. 14 Eto amunatunga javotoho kesuja amina haveni aisuja.Eto embo amuna ambure umbasuja aminaekalesia ta okokose jage au puvuto “Oil”na hamo ta kuteto Bada ta javo ta ambureavoembo pari aisora. 15 Eto embo na Iesube tumota ururoro kondau Iesu na jigouerau amita ari sasapura do matu ari avoGod na hotembeto toaisuja. 16 Eto ungona ari sasapura do ueva avo donda mamota harikasova amo hotembeto toaisuja etoari ainge avo mine ara evujo. Eto ungotaambure avoeto pari mine ara ururovo Godna au kondasova. Eto embo javotoho tapari amo sovera pajire bera, God na ai tapure ere ua avo eto. 17 Peroveta Elijahhotembevujo, embo amo ungotena aingerate ga mane beaja pari enu ga amo juavahai eto hariga six amita jo ta enda tabeae, 18 eto ehako pari enu ga na utu taeto benu enda na ehako itiketo be ikena.19 Eto nau namei kamei ungo vahai na Godta ke be toto sio pambasuja eto embo nei

Page 275: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

James 5:20 272 James 5:20na embo avo peiketo au jo hapereketo Godta degi egerembasuja 20 amo hondate ariembo amina ari sapura etija embo amitaahihi amburesuja avo orekasuja eto au Godna embo ta ari sapura isapamane hotem-beto toaisuja.

Page 276: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 Peter 1:1 273 1 Peter 1:22

1 PETERPeter na ahari kiti kajena

1 Na Peter, Iesu Keriso ta apostero na-nena ungo God na siriketo umbari em-bomeni ungota enda toto hari tumbutopambuto enda Pontus ta enda Galatia taCappadocia ta Asia ta eto Bithynia ta mi-tovova avoeto ungo ta degi ahari erevi erekaitona. 2 Eto ungo amo God Mamo na ujeamita na siriketo umbuna eto ungo IesuKeriso ta sasaga na kuteto javotoho ue keamita avo agi ava Ahihi Otohu na ungotajo ta pure amita oi Otohu ereova. Eto Godta hondate ari te peka te isapamane ungotadegi iroi.

Ungotena daroho iresora3-4 Eto ungotenau Bada Iesu Keriso ta

Mamo God avo osa aro amina jo ari amitana vasiri eha iketei God ta meniundi beere ora amita be amo Iesu Keriso ambutoerena avoeto ungotenamote tapa vasiri ehaumbera avoeto daroho iresora avo simbaereora eto donda javotoho ikasi ere uaamo amburari irae sapura ari irae eto iraeari mane donda avo God na ungota degiikasi utu i ta simba ere ua. 5 Eto ungoGod tumota ere ova avoeto sovera amitana ungo simba ere uma iji kombuta ungonaingeto oreketo umbasuja avo au kesova.6 Avoeto ungona ari avo hotembitie tungajavotoho ere ova te eha oroho emina ijiisapa memenga osaga kogue mitovova.

7 Eto ungomemenga osaga kogova amitabe amo ungo God tumota be ere ovetemoae re avo be kesi embo na ‘gold’ i bevereta boreore eveketo tongopa irae eto javo-toho euja aingeko amina memenga osagana ungota degi etokiari ere ikitia. RateGod tumota eora ainge mane ra ‘gold’ amoirae aisuja te iji kombu te Iesu Keriso ikaupuvurou ungo God tumota ari embomeniavo God na kogue otohu usasa te ke ijieungo jakeka aisuja.

8 Eto Iesu amo ungo titi na kiae rateosa ueva eto eha amo mane kiova ratehotembitie ke be ijie tunga javotoho isapa-mane be ere ova, 9 amita be amo ungo ijikombu te umbasi tumota ere ova amo Godna ungota Ahihi oreketo umbasuja. 10 Eto

God na ungo oreketo umbasuja amita keamo peroveta na hande ere uaetera te keamita be amo deire avo mana mana uejombure ngahia ere uaetera. 11 Eto Kerisona osaga tememenga te kito amita usasa tatorasuja amita ke avoAhihi Otohuna enanata siro ta harikenu ingito ari amo iji deinaeto naingeto puvuresuja avo jombure ereuaetera. 12 Rate ke amo God ta perovetaavoeto ikae rate ungoembo ikari avo Godna enana ta degi harikenu kito ke handeere uaetera eto duru javotoho avo God take hande ari embomeni na Ahihi Otohuutu i ta eto ikari puvurari amita sovera naungota degi iketere ingeva, ke eremita beamo God ta anera te tapa na be kesi uje ereora.

Ari sasapura toto otohu evujo13Avoeto hotembari neite neite tapa avo

toto hotembari vahai avo be jigito Godna Iesu Keriso iji kombu te ikau puvutoungota hondate ari isapamane ikasuja avojo tapa na hotembu hotembu ue irivujo.14 Ungo God ta ke agi ari meniundi avoetoungo kiae ue hamo ta ujeje isapamane ereuaeteva avo tovu. 15 Amita be amo ungosiriketo umbuna embo God amo otohuavoeto vasiri tapa otohu ue evujo 16 Amitake ta amo einge kajari mitia “Na otohuavoeto otohu evujo” ke ainge God na ena.17 Eto God na embo tapa amita ari sapuradavore ari javotoho davore amo teka vahaiamina sirikeuja eto ungo na God ta degi“Nau Mama” ke eova avoeto hari da eimitie vasiri tapa avo be simba eto kogoetoirivujo. 18 Eto ungota ahihi ta ari sas-apura avo oreketo ungo umbasi God naIesu Keriso ta sasaga javotoho amina ungoombuto umbuna, amo ‘gold’ te ‘silver’ tesapura euja aingeko amina ombae 19 rateKeriso ta sasaga javotoho amo God ta osheep meni aingeko amina ungo ombutoumbuna.

20 Eto God na utu te enda te ae pekotaamitaMeni Iesu Keriso ikasi sirikena avo ijitutumo puvija emite ungoembo iketei pu-vuto ambunu 21 God na jiginu erenu amitadegi sago kiari isapamane ikena avoetoungonaGod ke be ijie tumota ue ambota dopuvuresuja avo simba ere ova. 22 Eto ungoGod ta ke agi eova amina jo tongopa irae

Page 277: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 Peter 1:23 274 1 Peter 2:17avoeto namei kamei osa ere ova te jo tapana namei kamei osa peni vahai evujo.

23 Eto ungo vasiri eha umbari embomeniamo embo na be ikari amina vasiri ehaumbae rate amo irae euja avoeto, vasiri ehaumbeva amo God ta ke vasiri te darohoiriuja ai ta umbeva. 24 Amita ke amo Godta ke ta einge kajari mitia, “Embo bisi teamo sasaha ainge eto embo ta sago kiariamo sasaha ta koru ainge ra. Eto sasahagiroro au amita koru karaun eto beto iraeaisuja rate 25Bada ta ke avo daroho iresuja”ainge kajari mitia eto ke javotoho aravoamo ungota degi hande ikari ra.

2Bada amo God ta atara vasiri te

1 Avoeto namei ta degi tumo ue tinikambari eova eto nei namei ta degi ke beavo teto haito ke sokova eova eto nei nameita donda javotoho kito umbasi tunga tasirikeova eto nei namei ku ta hihi tiriovaamite eto ari sapura tapa eova avo tovujobe irae ai. 2-3 Eto Bada ta hondate ari tagamo do aingere amo ungo kiari ra avoetomeni isasaraho na emi indesi tigaho eoraainge nombo God ta ke amo ahihi ta indaribe avo uje ue pajitirovo God na siriketoumbau amita toho be aisova.

4 Eto Bada amo God ta atara vasiri teaingeko avo kito God na amita hamo tabande otohu ere gerikitia. Eto atara avoembo na kito bande ikari haite mane kitotora te God na ere kogua avo nombo beavoeto bande ikasi siriketo umbuna avoetoamita degi havu. 5 Eto ungote tapa ataravasiri te aingeko amina God na amita iraribande otohu ere gerikitia. Eto ungo naamita pure ari priests ototohu eto ungotapene otohu avo God ta degi ikitirovo Godna Iesu Keriso avoembo hande jajavotohoke ijie umbasuja.

6 Eto ke erena amo God ta ke ta Kerisoavoeto einge kajari mitia, “Kivujo, na atarajavotoho siriketo umbuto ‘Zion’ ai ta ikanoamita hamo ta nau embomeni na hetasoraeto embo amuna atara avo ke be aisujaamina mane me kesuja”, ke ainge kajarimitia 7 avoeto atara amo ungo ke be ariembomeni ta degi nombo bera. Rate enanake be ae eora embomeni ta ke amo eingekajari mitia, “Embomeni na atara sapurake eto toa avo God na umbuto bande taatara nombo be ikena” ainge eto 8 ke nei

amo“Embomeni na atara ai ta teto beasora,eto atara amina au embomeni burereketobeasora.” Ke ainge mitia amita be amoembomeni na God ta ke mane ingora enaavoeto atara teto bea. 9 Rate ungo amoGod na siriketo umbari embomeni eto un-gotenau ‘king’ God amita priests pure ariembomeni eto amita embomeni ototohueto God ta embomeni toho be ra. Etoainge ere ova amita be amo ungo mumeta mitiaeteve God na jage enu amita usasajavotoho ta toritava amita ke avo umbutoembo tapa ta degi hande ava umbuna.10 Eto matu kiti ta amo ungo embomenimane ra te eha amo ungo God ta javo vahaiembomeni be ra. Eto iji matu amo ungo naGod ta jo ari do aingere amo kiae rate ehaamoungonaGod ta jo ari ere kogova avoetoirari javotoho miteva.

God ta ke agi ari embomeni11 Eto nau namei kamei ungo enda em-

bomeni mane utu embomeni hari da tamiteva avo hamo ta ujeje isapamane am-ina ungota ahihi ta degi isoro euja avobe tovujo. 12 Eto God kiae embomeniga miteva avoeto vasiri javotoho pere ueirivujo eto embomeni amina ungo ari sas-apura embomeni ke eora avo ungota arijavotoho amina taekevujo. Eto ungota arijajavotoho avo enana na kogue mitiroro ijikombu ta puvurou God jakeka aisora.

13 Eto Bada avoembo gavana ta ke pepenitapa agi evujo amo enda ta titi jigari embopeni amita ke te 14 eto amina emboposiriketo umbuto ikeoi pambuto titi jigiheari sasapura embopo ta hajire ikeore kioraeto ari jajavotoho embopo avo tumota ueari javotoho eora amite tapa ke agi evujo.15 Eto God ta uje amo kiae embomeni naungota ke amo sokova ra eora avo ungona ari jajavotoho amina taekasova. 16 Etoke be amo ungo enda embo ta ke pepenita torae rate God ta titi ta hetari em-bomeni avoeto ke pepeni poeketo ke aminaahurekasi mane hotembasova te God ta ujetapa asi ue irivujo. 17 Eto embo tapa betapa tumota ue evujo eto God ke be eoraembomeni tapa amononamei kamei ra osaevujo, eto God otohu ra ijie joru evujo, etonei enda ta titi jigari embo peni avo tumotaevujo.

Page 278: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 Peter 2:18 275 1 Peter 3:16Keriso memenga kina amo ungotenau ate

kitira ena18 Eto ungo embo nei ta pure ari em-

bopo ta degi erena, ungota embo peniavo tumota ue agi evujo. Eto hande ariosa ari embo ta ke pere mane agi aisovate tumo ahua ari embo ta ke te tapa agievujo. 19 Amita be amo embo na sapuranei do ae rate embo nei na osaga memengaau kogue God ta uje avo hotembitie jamoeto irirou God na kesuja amo tunga javo-toho aisuja. 20 Eto ke be amo no ari sa-pura avoeto hajire ikau kogue jamo etoiresoa amo God na kesuja amo tunga neido mane aisuja amo ujekari no rate umoari sapura ae rate embo na au memengakogue jamo eto iresoa amo God na kesujaamo tunga javotoho aisuja. 21 Amo Godna ungo ari ainge aisova avoeto siriketoumbuna amore Keriso na ungota ate kitiraue ungo avoembomemenga osaga umbunaamo amita utu tain hatirari asa ai ta hahitiepambava ena, 22 amo eingera, Keriso na arisapura nei do ae, ke sokova ae mitiaetija23 te embo na Keriso urumbea rate mineurumbae eto hamo ta memenga ikeo kinarate mine asi hotembae rate embo ta arike be na sirikeuja embo God avo tumotaue hamo amita avo amita ingeni ta iketotona. 24 Eto ungotena ari sasapura tapatoto ari jajavotoho pere ue irora Keriso naungotenau ari sasapura tapa amita hamo tabitinu umbuto cross ta bitina, amo Iesu tahamo teto tiukea amina ungotenau hamota pupuho utekena. 25Ke emita be re ungoo sheep maine pambari avo egerembeto omamo Keriso amore ungota ahihi simbaeuja amita degi puveva.

3Ipone te airiri

1-2 Eto ungo pamone tapa ta degi erena,ungota ipone ta ke agi evujo. Eto ke agiururovo ungota ipone nei nei amo God take be ae eora amina ungota pe ta ke avomane ingesora te ungota ke agi ari, osaari eto tumota ari avo kogue enana Godke be aisora. 3 Eto umo kiari pamone asieto kito amo siro buvunda jigesoa, hamboturasoa eto kiari bo asukasoa amina peremane kiari pamone asoa 4 rate no jo te tapaosa ari pekari eto tumota ari amina umokiari pamone aisoa, eto hambo sago te avo

turasoa amo God ta titita daroho iresuja.5Eto ari ainge amo God tumota ari pamonemamatu na ue kiari pamone eto ipone take agi ere uaetera, 6 ainge amo pamonevahai javo Sarah amina ivu Abraham ta keagi ue “Nau Bada” ainge Abraham ta degiere ijiaetija, eto ungo eha oroho mitevaamina ari javotoho ue joru ae teho iresovaamina Sarah ta iariri aisova. 7 Eto emboungo ainge nombo ungota airi amo embota buvure ainge mane rate God na ivu teae te ta degi vasiri daroho avo inono inonota ikau hotasora avoeto tunga humbutotumota evujo. Eto ungota airi tumota uepari aisova amo God na ingesuja.

Ari jajavotoho eto memenga kiora8 Eto ke tutumota aisona amo erevira,

amo ungo tunga vahai eto pure evujo,Keriso ta toho amo namei kamei ra jo ueosa mine ara evujo. Eto namei embo penina isapa ra ainge mine ara ijie irivujo.

9 Eto ari sapura mine asi mane hotem-basoa eto mine mane urumbasi hotemba-soa te God ta hondate ari umbara ke ejo,amo ungo na ari ainge eto God ta degi arijavotoho umbava God na ungo umbei em-bomeni amita toho be ere ova. 10Ke amoreGod ta ke ta einge kajari mitia, “Eto emboamuna amita vasiri osa ue iji javotoho kesiuje aisuja amina amita ivivi te petiki tesimba ue amita pe ta embo nei hihi tirarite ke sokova sakova ari te mane puvuresuja11 eto amina ari sapura kuho sindeto arijavotohouepekari avo eteteto pambasuja.”12 Eto ke amita be amo Bada ta titi na embojajavotoho amo kogue enana ta pari avoonde na ere ingihia rate ari sasapura ariembomeni amoBadana kogue tumoere ua.

13 Eto ungona ari jajavotoho jo tapa naasi uje aisova amo embo na kito osagamemenga aro kiovo? mane aisora 14 teungo ari jajavotoho ere ova avo enanana kito aro osaga memenga kesova amoGod na hondate au tunga javotoho aisova,avoeto enana do ere ora avo joru ue osagakiovojo, 15 rate ungota jo tapa na evujoKeriso ungota Bada ai. Eto embo amunaungo God tumota ere ova amita be deireavo ungota degi eto ingari ke umbuto pu-vuresuja amita degi ke mine do aisova avosiriketo nununga evujo. 16 Eto ke mineaisova avo tini kambari na mane aisovate jokeka ke na eto hotembari javotoho

Page 279: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 Peter 3:17 276 1 Peter 4:16ke ijirovo enana na ungota irari javotohoKeriso ta javo ta ere ova avo ungo urumbariembo na kito me kesora. 17 Eto ungo naari sasapura eto memenga osaga kiaetevaamo sapura rate ungo na God ta uje ta arijajavotoho ue memenga osaga ere kogovaavoeto amita sapura amo iraera.

18Eto Keriso na ungotenaGod ta degi kitiumbuto pambasi iji vahai amina ambunaamo embo javotoho amina ari sasapuraembomeni tapa avoeto ambuna, amo embona amita hamo avo teo ambuna te God naamita Ahihi avo jiginu ereto 19 God ta keagi ae embomeni mamatu ta ahihi amoGod na andito umbari amita degi pamb-uto amita ke hande ena, 20 eto embomenisasapura amore Noah na e nga gerikenaiji amikote enana na jo haperekara God naiji koso simba ena te jo haperekae eo gapeni vahai beto umo irerembeto ukomounu embomeni sasari uo embo tapa 8 e ngajo ta mitia avo umo na oreketo umbuto ita pambuna. 21 Eto ungo umo na bapataitoeova amita ate kitira amo Noah ta iji teumo irerembena amina ena. Eto umo naembo orekeuja amo hamo tongopa egariamina ae rate God ta degi ke be ikitie jojavotoho ari umbuora. 22 Eto ungotenaorekena embo Iesu Keriso amina vasiri teereto God ta degi utu i ta bitito God taingeni be ta arumbeto anera te utu tatiti jigirikari embomeni tapa amita embookose eto mitia.

4Jo hapereketo irari nei

1-2 Eto Keriso na hamo ta memenga kinaavoeto ungo ainge nombo ari sasapuratoasi avo hotembitie sovera evujo, ke amitabe amo hamo memenga kiari embo amitadegi ari sasapura amo ivo ambu aisujaavoeto enda ta mitie hamo ta ujeje sas-apura avo mane asi hotembasuja te Godta uje vahai avo asi ue iresuja. 3 Eto Godkiae embomeni ta ari sasapura ungote tapaere uaeteva amo ke pepeni poekeora etoemo indito kava ue sarika ue eora eto oinesasapura eora eto pondo kando isapamaneeora eto donda Otohu o, a, ijie jakekaeora aingeko amo ungo na eteve inonouija avoeto toturitava 4 avo enana na kitoungo do eto enana ga kajueto ari sasa-pura neite neite ae eova avo mana mana

ue urumbitera 5 rate erevi hotembevujoamo enana na embo ambuvujekari te embovasiri te mitera amita ari sasapura siriketohajire ikari Embo amita degi enana ta ariavoembo ke aro ingesi simba mitia. 6 Etoembomeni matu ambuvujekari amina ehavasiri te irari iji te ari do ere uaetera amoGod na ijuketo kina avoeto enana ta ahihiavo God iriuja ainge nombo irora God taduru javotoho avo enana ta degi hande ena.

God ta hande simba ari7 Eto iji tutumota ere puvutuhua avoeto

uta javotoho be na pari evujo. 8 Eto pajirebe avo jo tapa na osa mine ara evujo, etoosa ari amina ungota ari sasapura tau betoirae aisuja. 9Eto osa ari na pekari na umorokamoro ue hande puanda mine ara evujo.10 Eto ungo God na amita pure do ava kiarihande ikena amina hondate mine ara ueGod ta pure ari embomeni be evujo, 11 etoGod na no hande ikena amo ke ra avoetono jo tapa na God ta ke avo hande ejo, etoGod na no hande ikena amo hondate ariavo ikena avoeto God ta sovera na embo neihondate ejo. Eto ari ainge avo ururovo amoIesu Keriso avoembo God ta degi usasa pu-vurou embomeni na sago javotoho kesora,eto Iesu Keriso ta degi usasa te sovera tematu ainge iroi, amen.

Keriso ta embomeni na osaga memengakiora

12 Nau namei kamei, eto ungota degieto kiari memenga te puvuresuja avo kitotututu mane aisova amo ungota degi arinei do asi mane puvija te 13 Keriso tamemenga avo ungona amiga kajueto erekogova avoeto tunga javotoho evujo. Etoiji kombu ta puvurou Keriso ta usasa sagokiari peni be araha ta puvurou kito tungajavotoho be aisova. 14 Eto embo na ungoKeriso ta javo ta iriova avo kito ungo urum-basora amo God ta Ahihi usasa te ungotahamota mitia avoeto urumbasora avoetotunga osaga avojo. 15 Rate ungo vahaiamuna embo tari retemo donda pegeneretemo ari sapura retemo embo nei ta ketogeto umbuto hande aeteva amo ujekariungota avoembo memenga kiaeteva rateari ainge amo sapura be ra avoeto maneaisova. 16Rate umoKeriso ta toho avoemboau memenga osaga kogue mane me kesoate na Keriso ta tohora ijie God jakeka ejo.

Page 280: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 Peter 4:17 277 1 Peter 5:1417 Eto God na amita ke be ari embomenita ari do aingere avo sirikari iji puvuto erehua amo ungotenau degi matu puvija rateGod ta duru javotoho ingito ke be ae ariembomeni amita degi hajire do au? 18 Etoke be amo ari jajavotoho ari embomeni naGod ta irari degi ai torari haite rate ngahiabe ra te God ke be ae ue ari sasapura ariembomeni na ai ta naingeto toraro? 19Rateembo amuna ari jajavotoho ururou kitohoembo na aro osaga memenga kogue amitaahihi avo ove ari Embo God ta ingeni taikau umbuto simba ururou ari jajavotohomatuainge aisuja.

5God ta meniundi

1 Eto ungo ekalesia embo okokose tadegi ke erevi erena amo Iesu Keriso tamemenga amo titi nau na kogana avoetoamo puvutuhurou amita usasa aisuja aita namote tapa torasora avoeto ungotenaembo pepeni pere rate nane ungota degierena amo 2 ungota ekalesia amo God ta omeniundi ra unduvujo amo kupi ue hamona mane unduresova rate jo tapa na tungaiketo evujo. Eto amo koro umbari ta pureke ijie mane aisova te God na uje ere ua avojo tapa na pure evujo. 3Eto na embo peni raijie mane ungota embomeni ta degi ngahiaaisova te ungota ate kitira avo ue pahurovoungota o meniundi avo ambota ambotaare. 4 Eto ungo ari ainge avo ururovo oSimba Ari Embo Be avo puvurou kesova ijiamikote amina siro kope javotoho usasa teavo ikau asukavo daroho iresuja. 5Eto ungoembo ehaha ta degi erena embo okokoseta ke ingito agi evujo. Eto ungo tapa taerena amo embo nei avo peni ke ijie umoisapa ke eto no pure ari bo asuketo hondatemine ara evujo. Eto ke amita be amo Godta ke ta einge kajari mitia “God na emboumo eonga na na ijie jakeka aisuja emboamita kemane ingesuja te embomeni isapasira eora amita degi hondate ari ikeuja.”6 Avoeto ungo meni isapa sira eto God taingeni sovera te amita temba tu ta mi-tirovo God na iji inono ta au ungo peniaisova. 7 Amo God na ungo simba ere uaavoeto ungota osaga tapa amita ingeni taiketo tovujo. 8 Eto ungota kitoho emboSatan na isoro o ‘lion’ beuje oi jajavone

ijie embo kambuto indesi enda ta ereto ereua avoeto be kogue mitie 9 Bada tumotaue sovera umbuto Satan ta ari kito kiarakoue ngahia eto irivujo, eto ungo osaga erekogova amore ungo eonga kiae rate ungotanamei kamei enda tapa ta mitera amitetapa osaga memenga kogora avo eto ungoere kogova. 10 Eto ungo na iji isapa osagamemenga kogurovo ungota jo ari hondateari God ungo Keriso ta usasa ta darohoirova siriketo umbari Embo amina puvutoungo oreketo umbuto degi javotoho taiketo sovera ikau umbuto iresova, 11 amitadegi sovera ari daroho iroi, amen.

Pekari ta ke12 Eto ungota namei Silvanus ungotena

tumota ari haite amina ahari tuhaupa ereviPeter nane ene ere kaitia. Eto ahari emitajo ta amoGod ta hondate ari be amo do ain-gere avo ano umbuto eteketo kito soveraumbuto be iseto jigito irivujo. 13 Eto endaBabylon (embo nei nei na ‘Rome’ ke eora)ta ekalesia God na ungo umbuna ainge etoumbari amina ungo ere pekitera eto naumeni Mark amite tapa ungo ere pekitia.14 Eto ungo namei kamei ue jao tate ueandito mune tavo mine ara evujo. UngoKeriso ta embomeni be amita degi pekairoi. Orerere.

Page 281: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

2 Peter 1:1 278 2 Peter 2:3

2 PETERPeter na ahari erevi kajena

1Na Simon Peter, Iesu Keriso ta aposteroeto ke agi ari embo nanena ungo God naeto Iesu Keriso na hondate ari avoeto Godtumota eova amita degi ahari erevi erekaitena amo God na embo tapa inono in-ono ke ijie euja avoeto ungota God tumotaari amo nango na God tumota eora aingenombo eova.

2 Eto ungona God te Bada Iesu tekogurovo amita hondateari te peka te un-gota degi pajito peni be ai.

God na ungo siriketo umbuna3 Eto ungotena amita degi ta usasa te ari

jajavotoho te hande iketo umbara jage eujaembo God avo be koguroro amita soverana ari jajavotoho tapa ikau umbuto irarijavotoho tambuto God ta vasiri ambo amboaisora.

4 Eto ke amita be amo God na ari ja-javotoho ikasi onde ena avo ikau umb-uto jigama ue enda ta uje sasapura avotiumbitie God ta ari ikau umbuto amitahajire vahai ainge aisora 5 avoembo ungoGod tumota ue kito ari jajavotoho amitetapa evujo 6 eto ari jajavotoho ue kiari ehaumbuvujo, eto kiari eha uhue ungota tumoeto ungota tini kambari toturitie sovera ariumbuto ari jajavotoho ue irivujo eto andosovera ari uhue God ta ari avo asi tungaikevujo 7 eto tunga ikitie ekalesia emboganamei kamei evujo eto namei kamei ereuma Keriso ta osa ari na embo tapa osaevujo. 8 Eto ungona ari tapa erena ereviaemana umbasova kito ungona Bada IesuKeriso ta ari be avo kogue sovera amita naasova 9 rate ari erevi amuna umbae asujaamo titi kuru ari embo ainge ambota dopuvuresuja avo kiae ue amita ari sasapuramatu egari iraeari avo matu jenete arira.

10 Avoeto nau namei kamei ungo God naamita toho avo siriketo jage etei puvevaavoeto amita toho be eto iresova avoetotunga iketo pure ngahia ue God maneegiketo pambasova. 11 Eto ari ainge aisovaamo God na au umo Bada Iesu Keriso un-gotena oreketo umbari embo na darohotatiti jigari degi ai ta torasova.

12 Eto na kogona amo ungona ke erenaerevi tapa be jigito ke be ijie ereova te 13nahamo bisi te ei ta mitie ke eremina ungotajo ta undurono be hotembasova. 14 Etoainge ere ona amita be amo Iesu na ke eteiingena amo na hamo te bisi te houketopambasova iji ere auvitia. 15 Eto na pamb-uto mitirono ke erevi matuainge hotembuue irova avo be eto kogoeto nununga ereona.

Keriso ta usasa titi na kogara16 Eto Bada Iesu Keriso usasate egerem-

beto puvuresuja amita ke umbuto puvutoungota degi hande uera amo embo ta hihisokova tirari avo hande ae rate nangotatitina amita soverate avo kogara 17 amonango amiga mitere God mamo na usasate otohu te avo ikitie utu i ta usasa taeto ke einge puvei ingihara, “Emo nauosa ari Meni ra avo kogue tunga javotohoere ona” 18 ke ainge amo nango tiri otohuamita hamo tamitere utu ita eto puvuritajaavoeto ke nangota amo ke be perera.

19 Eto peroveta mamatu na ke do handeere uaetera avo jo tapa na ke be erera amoungo na hotembu ue siro pure evujo ke am-ina horivo ijimbeto mume ta jigoro usasaururou Bada Iho bujitirou iho tarama naungota jo usasa ururou ke hande uera avobe hotembasova 20 rate ke nombo be erevihotembevujo, ke tapa peroveta na God take ta kajari amo embo vahai amuna umoeonga hotembari amita na kajaera 21 teperoveta ta ke amo enana ta hotembari naungo eonga ae rate ahihi Otohu na God take avo umbuto enana ta jo ta ikeoi ingihehande ere uaetera.

2Ke sokova ate poekari embopo

1 Eto ungotenau ohihi ta iji te per-oveta sokova na mitiaetera ainge nomboke sokova ate poekari embopo ungota degimitie enana ta orekari embo Iesu avo egik-itie enana ta hotembari ke ga ondikarina God ta ke ga kajueto hande ue ungooenga ahihi totoho ta avo borambu taroamburesuja. 2 rate enana ta me kiari taari avo embo isapamane na ambo ambo uepahuroro embo na enana ta ari avo kitoGod ta ke javotoho amite tapa aro sapuraaisuja. 3Eto ate poekari sokova amina ungo

Page 282: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

2 Peter 2:4 279 2 Peter 3:5ombuto koro umbasi uje isapamane aisora.Rate ari sapura ta hajire ikari embo Godamo enana tasi evae teho mitouva. 4 Etoke be amo God ta anera na ari sapura eaamo toae rate ambota hajire au kiora ikenupambuto Satan ta tipura ari degi mumeai ta pundurari mitera. 5 Eto nei amo ijimatu be matu God uje ae embomeni tasapura amo God na hotembeto toae umoikenu irerembeto umbunu sasari uo emboari javotoho ara ke hande ari embo Noahte embo nei uhoho tapa ainge amite avooreketo umbuna 6 Eto nei amo God uje aeari embopo ta degi ate kitira ai kiora enaamo da Sodom te Gomorrah te avo i naikenu beto evekena 7-8 rate da ai ta embojavotoho vahai avo Lot amina mitie enanake pepeni poekitie ari sasapura neite neiteuore kogue tunga osaga te tapa mitiaetijavahai avo God na oreketo umbuna.

9-10 Eto ke erena amo Bada na embojajavotoho ari sasapura uore osaga kioraavoeto oreketo umbuja te God ta ke peniavo otohu ae ue hamo ta uje ta tutuvitie arisasapura neite neite eora embopo avo Godna hajire ikau kogue mitiroro iji kombu taari sirikari iji puvuresuja. Eto ke sokova atepoekari embopo na ungo eonga embo penike ijie God ta anera utu i ta iriora avo otohuae urumbeora 11 te anera sovera te aminaGod ta avo arumba peni amita engitita iri-ora amina mine mane urumbeora 12 te em-bomeni amo God ta ke kiae avoeto urum-beora avoeto enana kiari embomeni maneariri o ohu aingeko amina erera eto o ariritamitioi embona teto heveto indiora aingenombo God na enana tau ambuvujekasora13amo embo ta degi osagamemenga ikeoraavoeto God na osaga memenga mine ikaukesora. Eto enana ta tunga humbari beamo iji te kava ue sarika ue ungote arum-beto indie hihi sokova sakova neite neitetiriora embopo amo ungo God tumota ariembomeni ta tongopa ra. 14 Eto ungotadegi pamone ivo ambu jo suruha te avoamiga tiha asi poeto kiora avoeto enana taari sapura ta kakane irae ra. Eto enana amohamo ta ujeje umbari kiari isapamane beavoeto God na tasi simba mitia 15 Eto embojavo Beor ta meni javo Balaam na degi tototiti mimeto pambuna ainge nombo enanana ari sasapura ta gamo avo osa ue degijavotoho toto titi mimeto ere pahora 16 tePeroveta Balaam degi sapura ta pahunu o

‘donkey’ amoke ambu rate embona ke eoraaingeko eto Balaam ta kava ere una avoisimbitie taekena.

17 Eto ke sokova ate poekari embopoamo umo isogo sausau evekeuja ainge etooje pisara na tahuneto umbuto pambujaainge ra eto mume kambujoro be ai tairora nununga etija. 18 Eto enana hamota gamo donda isapamane daingeto um-basora avo hihi tiritiore embomeni in-giora amo embo God ta javota eha tore-ora amina ke sokova ta gamo avo in-gesi ambo ambo uore 19 “ungo God ta kepeni amina andiroujo” ainge eora te enanaari sasapura na andirarira amita be amodonda deina amita jo punduresuja emboamo amita agi ari embora. 20 Eto kebe amo embo amuna ungotenau orekariembo Bada Iesu Keriso avo be hotembitieenda ta ari sasapura touja te ehako tungahapereketo ari sapura ta beoi andiuja amoemboamokiae pekota ari sapura embo rateGod kito egikasuja amo sapura be tamba-suja 21 Eto God ta ke otohu enana ta degikiari avo ingito umbuto ehako ku sindetoere pahora te enana na God ta ke otohuavo ingae aetera amo ari sapura ta hajirekiaetera te ingito ingarako ue pahora amoari sapura ta hajire pajire kesora. 22 Eto keerevi enana ta ke be ra “Ino na pere tuketoehako indiuja” eto “Ino umo kuteore ehakoamisa ta serekeoi tongopa euja” aingera.

3Bada ta egerembeto puvurari

1-2 Eto nau tunga umbari embomeni, naahari matu kaitana amite eha ere kaitenaamita jo ta amo ari do puvuresuja amita keavo peroveta mamatu na kakajekea amiteeto ungotenau orekari embo Bada Iesu naungo daingeto iresova amita ke avo apos-tero na hande eora avo be hotembitie siropure ava ere kaitona. 3 Eto ke kitita amoerevira, iji tutumota puvutohurou embohamo ta ujeje osa ari embopo amina pu-vuto ungo kege ganini na ungo urumbitie4 ke einge aisora, “Iesu puvurari ta ondeena amo naingere? Ungotenau mama-mane matu sasari ea eto enda ehara ta enaai ta eto puvuto eha oroho ere ora amonei puvurae irari vahai avo iriora te Iesunaingetare?” ke ainge ijie 5 ke be erevi tetohahitie aisora amo iji ehara ta God na ke

Page 283: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

2 Peter 3:6 280 2 Peter 3:18enu enda te utu te ena amo God na umoumbuto enda ena 6 te ari sasapura uo kitoumo na ikenu irerembeto enda matu avoumbunu irae ena. 7 Eto utu te enda teeha mitia avo God ta ke na simba ururouGod kiae embopo ta hajire ikau amburesoraamita iji puvutuhurou God na enda te utute avo i na ikau eveketo jaekau irae asuja.

8 Rate nau tunga humbari embomenike vahai erevi jenambu avojo amo Badata degi ta jua tapa 1,000 amo iji vahaiaingeko eto iji vahai amo jua tapa 1,000aingekora 9 te embo nenei na Bada na ondeena amo sausau ikae mitouva, amo aingemane rate embo ambuto ari sasapura tahajire kesora avo uje ae eto ari sapura totojo haperekarote avoeto enana ta iji isapakosoko jujumbeto ere ikitia.

10 Rate Bada ta puvurari iji amo pegeneembo na puvurarako ururou utu i ta asavipajire ijie saivitirou utu i ta donda iriujatapa amoeveketo jaekitirou enda te enda tadonda tapa amo irae aisuja. 11 Eto ari aingeamo ambota puvuto ere hua avoeto ungonainge eto nununga ue irovo? 12 UngoGod ta ari be avo jigama ue vasiri be ueotohu ururovo iji avo sausau puvuroi. Etoiji amite utu i ta perimbeto bevere pajire beau donda tapa amo sigeto irae asuja. 13 Etoungotena Bada na onde ari simba ere ovoraamo utu eha enda eha eto ari jajavotoho arida avo simba mitera 14 avoeto nau nameikamei ungo simba ue ari sasapura iraetongopa irae ue irirovo Bada puvuto ungopeka ta irirovo tambasuja.

15 Eto ungo jo ahereketo God ta degihurova Bada simba ere ua avo hotembe-vujo, amita ke amo ungotenau namei Paulamo ungotenau tunga humbari embo am-ina ungota degi kajena amita kiari amoGod na hande ikari umbari ra 16 te Paul taahari kajena amodo aingere amona kiariraamo ke pepeni amo ke be tambari haiterate ngahia avoeto embo kiae embopo etohotembari sasapura embopo amina Paul take jigiore okokombeuja eto God ta ke tapaamo eore sapura euja avoeto enana ta ahihiavo amburesuja.

17 Aravora te nau namei kamei ungoonde katetena aravora avoeto ungo emboGod ta ke pepeni poekari embopo amitaambo ambo mane aisova te God ta ke be aita heteteva aita mitie 18ungotenau orekari

embo Bada Iesu Keriso be kogue amitahondate ari na pajivujo, amita degi usasaeha oroho eto daroho iresuja, aravora.

Page 284: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 John 1:1 281 1 John 2:17

1 JOHNKeriso amo vasiri te irari ta ke

1 Eto enda ae pekota amo ungotenauorekari embo mitiaetija amita ke avo dagoapostels na onde na ingihara titi na kogaraingeni na tame uera eto vasiri te irari take amita degi ta eto puvuja amita ke avoungota degi ta ere kaitera. 2 Eto Kerisoamo Mamoga mitiaetija te ikenu enda tapuvunu titi na kogara avoeto vasiri tedaroho irari amo amita degi ta, avo nangona ungota degi hande eora. 3 Eto dagona Mamo te Meni Iesu Keriso amiga tungavahai ue osa mine ara eora ai ta kaju avotedo ingihara eto do kogara avo ungota degihande ereora 4 eto ere kaetera avo ungokogue ururovo nango tunga javotoho beaisora.

God amo usasara5 Eto God ta Meni ta degi ke ingito un-

gota degi hande eora amo erevira: Godamo usasa avoeto amita degi mume iraebe 6 avoeto ungotena God ga tunga vahaieto osa osa ari ke ijie mume ta mitera amoari na eto ke na sokova erera. 7 Rate Godusasa ta mitia avoeto usasa ta mitie tungavahai ue osa osa te tapa iriroro God taMeniIesu ta sasaga na ungotenau ari sasapuratapa egeoi irae euja. 8 Eto ungotenau arisapura irae ke asora amo ungotena ke beari haite mane rate ke sokova eora. 9 RateGod ta degi ari sasapura harikitiroro aminaari javotoho ikasi onde ena amo ari sasa-pura hotembeto toturitie jo egau javotohoaisuja. 10 Rate ari sapura irae ke asora amoGod ke sokova ke asora avoeto ke amita avojo ungotenau ta irari haite mane aisuja.

2Iesu Keriso ungotenau hondate ari embo.

1 Nau meniundi ungo ari sapura maneava ke erevi ere kaitona te inena ari sapuraaisoa kito embo javotoho Iesu Keriso aminaGod ta degi ke ijie ungotena ere orekitia.2 Eto Iesu Keriso avoembo ungotenau arisasapura hotembeto touja amo ungotenaari sapura ta pene na matu ombari etoungotenau pere mane rate enda tapa em-bomeni ta pene ra. 3EtoungotenaGodkiariretemo kiaere amita eto kiari amo erevira,

amo God ta ke peni avo ambo ambo asoraamo God be kesora 4 te embo na God kiarike ijie amita ke peni ambo ambo ae asujaamo ke sokova embo eto ke be ari haitemane 5-6 rate God ta osa ari na God ta kepeni amita agi euja embo amita jo ta pajitoenetasuja. Eto embo na God ta jo ta matutorari ke ijie kito Iesu na do ue mitiaetijaavo pere ururou kito amo God ta embo beke aetera.

God ta ke peni eha7 Eto nau tunga umbari embomeni ungo

God ta ke peni erevi ava ere kaitena amoke ehamane itikari ta eto ungota degi ikarieto ungota degimatu hande ari aravora 8 teungota jo tamume irae oi iho bujarakooi kematu amo eha puvurarako ere ua ke peniamo “osa mine ara evujo” Keriso na ereuaetija ainge nombo ere ova avoeto ungotajo usasa ere ua. 9Rate embo amuna usasa tairari ke ijie namei tumo aisuja amo mumeta mitia aravora. 10 Te embo amuna nameiosa aisuja amo usasa ta mitia avoeto tetobe ari mane joru aisuja 11 rate namei tadegi tumo euja embo aminamume tamitienainge nainge ere pahua amo be kiaera,mume avoeto kiari inono ae ra. 12 Naumeniundi ungota ari sasapura God na Iesuta javota hotembeto tona amita degi erekaitena 13 eto ungo embo okokose darohoirari embo amo ungo kiari avoeto ungotadegi ere kaitena, eto ungo embo ehahaungo na Ari Sapura embo Satan, sovera etonembari avoeto ungota degi ere kaitena.14 Eto meni memeni ungo God Mamo matukiari avoeto ungota degi ere kaitena. Etoungo embo okokose ungota degi kaetenaamoungona itikari ta eto irari embo kiariraavoeto kaetena. Eto ungo embo ehahasovera eto mitiouve God ta ke ungota jota mitouva amina Ari Sapura embo nem-beto ere ova avoeto ungota degi kaetena.15 Ungo enda te eto enda ta donda tapaamite avo osa avojo. Eto embo na enda tadonda osa asuja amo God Mamo ta osa ari,embo amita jo ta mane torasuja. 16 Amitabe amo enda ta ari sasapura tapa bisi tahamota ujeje sasapura amite eto dondaneite neite umbari amite eto embo ta titita embo peni asi hotembari amite tapaeingeko amo God Mamo ta degi puvuraerate enda ta vasiri na puvuja. 17 Eto endaeto enda ta ujeje tapa amo irae asi ere

Page 285: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 John 2:18 282 1 John 3:15puvutuhua te God ta ke agi ari embomeniamina daroho iresora.

Keriso ta kitoho18 Nau meniundi ungotena iji tutumo

auvetija amo iji tutumo auvitiro Keriso takitohopuvuroja ke eore ingiora amokitohonei nei amo matu puvuto mitera avoetoiji tutumo matu auvetija. 19 Eto Kerisota kitoho amo ungotena vahai mane rateungotenau ekalesia ta jo ta eto puvutopambera. Eto ungotenau toho kito manepambaetera te ungotenau toho mane avoembo na kiora toto pambera. 20Rate Kerisona ungota jo ta Ahihi Otohu overekenaavoeto ungo ke be kiarira. 21 Eto ungo kebe kiari eto ke be ai ta ke sokova irae amoungo kiari avoeto ungota degi ere kaitena22 rate embo amuna Iesu amo Keriso un-gotenau orekari embo mane ke aisuja amoke sokova eria avoeto Keriso ta kitoho raeto Meni ke be ae ue Mamo te tapa kebe ae euja 23 eto God Meni ke be ae euja,embo amina God Mamo te tapa ke be aeeuja te God Meni umbuja amo Mamo tetapa umbasuja. 24 Avoeto ungo itikari taeto ke umbeve ungota jo ta vovaja avosimba evujo eto ke avo egikae iketo mitieungonaMamo teMeni te ga kajueto darohoiresova. 25 Eto Keriso na pe amita naonde ena amo vasiri te daroho irora ondeena. 26 Ungo degi aemo kateto pambavake sokova onde katari embopo avo kiova keerevi ere kaitena 27 te Keriso na ungota jo taAhihi Otohu overekena avoeto ungota degiAhihi Otohu mitia avoembo ungo embonei amunamane ate poekara hotembasovate Ahihi amina javotoho davore sapuradavore ate poekasuja amo ke sokova iraeke be pere avoeto ke tapa asi ue Kerisota toho eto irivujo. 28 Avoeto nau tungaumbarimeniundi, Keriso ta jo ta irivujo etomitirovo Keriso egerembeto puvurou mekogue mane ondikasova te titi vuju ta het-asova. 29 Eto Keriso ari javotoho ari emboamo ungo kiarira avoeto ari jajavotoho ariembomeni amo God ta meniundi avo bekivujo.

3Ungo God ta meniundi ra.

1 Eto kivujo, God Mamo na ungotena osapajire be ere ua avoeto ungotena amitameniundi ke euja avoeto ungotena amita

meniundira te enda embomeni God kiaeavoeto ungotenamote tapa kiaera. 2 Etonau tunga umbari embomeni ungotenaeha emo God ta meniundira te ambotaembo ta hamo uhu hajire do ainge asujaamo God na ae ingae rate ungotena kiariamo Keriso amo hajire do ainge ere uaamo egerembeto puvurou titi na be kesoraavoeto amita tombu vahai ainge aisora.3 Eto Keriso amo tongopa ambu avoetoKeriso ainge nombo asi simba mitia emboamina amita vasiri ta tongopa irae euja.4 Eto embo amuna ari sapura aisuja amoGod ta ke pepeni poekasuja eto ke be amoari sasapura tapa amo God ta ke peni avopoekasora. 5 Eto ungo kiarira amo Kerisona embo ta ari sapura umbuto pambasienda ta puvuna eto amita degi ari sapuratapa amo irae 6 avoeto embo amita jo tairesuja amo ari sapura matuainge aisujaembo amo God kiae be kiaera. 7-8 Naumeniundi ungo embo nei ta ke ambo amboue degi aemo ta pambavojo, Keriso amoari javotoho ari embo eto embo ari javo-toho aisuja amite tapa God ta titi ta embojavotoho aisuja, rate Satan na itikari taeto ari sapura ere ouva ainge embo amunaari sapura matuainge aisuja amo Satan tatohora. Rate Satan ta pure sosou asi Godta Meni enda ta puvuna. 9 Eto God ta me-niundi na ari sapura mane aisora amo Godhajire avoeto, eto God amo enana ta mamoavoeto ari sapura amo toasora. 10 EtoGod tameniundi davore Satan ta meniundidavore amita etokiari erevira, eto embo naari sapura etonamei osa ae asuja emboamoGod ta meni manera.

Osa mine ara ari.11 Eto ke peni itikari ta ingihava amo

ungo osa mine ara evujo 12 amo embo Cainna ena ainge mane aisova amo Satan tatoho ena avoeto namei tenu ambuna. Etotenu ambuna amita be amo Cain na amo arisapura ere uaetija eto namei Abel amo arijavotoho uoi kogue tunga osaga ere uaetijaavoeto tenu ambuna 13 ainge nombo ungoari javotoho ere ova avo enda embo nakito ungo uje ae ururoro kito hotembarinei avojo. 14 Eto ungotena namei osa eoraavoeto ungotena amburari toto vasiri taembari embopo amoungotena kogora, ratenamei osa ae embo amo amburari ta matu-ainge iriuja. 15 Eto namei uje ae euja emboamo embo teore ambuora ainge ra eto

Page 286: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 John 3:16 283 1 John 4:20tari amburari embo amina vasiri te darohomane iresuja. 16 Eto namei osa ari amoeingera: eto Iesu na ungotena avoeto vasiriamita avo toto ambuna ainge eto ungotenaue namei kamei avoeto ungotenau vasiritoari haite aisora 17 Eto namei donda teamina namei nei donda ambu avo kito joae aisuja amina God ta osa ari amita jo tanaingeto irou? 18 Avoeto nau meniunditeho pe na ivivi na ijirou mane osa aisorate ari be avo ururo ke be aisora.

God ta tombu ta hetasora19 Eto ari ainge ue amo ungotenau

hotembari jo ta avo pehumba mane aisorate God ta meniundi be hotembasora. 20 Etoungotenau jo ta hotembari avo pehumbaururo God sovera isapamane te amina un-gotenau hotembari tapa avo kito hondateaisuja. 21-22 Avoeto nau osa ari embomeniungotenau hotembari jo ta amita pehumbairae kito God ta degi pari ijie amita tombuta heteto pari ue jopapa mane aisora teungotena amita uje tapa eto amita ke tapaamo agi ereora avoeto do penunu aisoraamo ikau umbasora. 23 Eto ungotena doara amita ke peni iketija amo erevira: Un-gotena God ta Meni Iesu Keriso hotembitieke be ijie osa mine ara ue irora etija 24 Etoamuna God ta ke agi euja embo amo Godta jo ta mitia eto God amo embo amita jota mitia, eto amuna ungotenau jo ta iriujaamita hajire amo amita Ahihi Otohu avoungotenau jo ta ikeuja.

4Ahihi ta etokiari

1 Nau osa ari embomeni ungota degierena, embo naAhihi ta sovera na ke asi ijiepuvuresora te God ta Ahihi Otohu retemoAhihi neire avo be eto kogo eto kivujoamo peroveta sokova neite neite enda tatehue mitera 2 avoeto God ta Ahihi Otohube amita etokiari ikena amo erevira etoAhihi Otohu be amo Iesu Keriso God ta degipuvuto bisi umbuna avo ke be aisuja 3 teIesu Keriso God ta degi puvurae ke asujaamoAhihi nei avoeto Keriso ta kitohora etoAhihi nei puvurari ke ingihava amo matuenda ta toreto ere ua. 4 Te nau meniundiGod ta Ahihi Otohu sovera peni vahai un-gota jo ta mitia amina Ahihi sasapura endata mitia amo nembarira avoeto enda ta

peroveta sokova amite tapa ungona nem-barira. 5 Rate enana enda ta toho avoetoenda ta ke avo ijiore enda embomeni na in-giora 6 te ungotena God tameniundi aminake ijiore God ta toho na ingiora te God tatohomane amina mane ingesora avoeto keerena amo ke be ta Ahihi Otohu davore kesokova ta Ahihi davore amo etokiari eminaeoi kiora.

Osa ari ta ke.7 Oio nau osa ari embomeni, osa ari God

ta degi puvuja amo osa ari embo amo Godta meni ra eto God kiuja avoeto ungotenaosa mine ara aisora. 8 Eto God amo osaari ta susu avoeto osa ae embo amina Godmane kiuja. 9 Eto ungotena God ta osaari be kiora ari erevi ena: Ungotena vasiriamita degi umbuto daroho irora amitaMeni avo vahai ikenu enda ta puvuna.10 Eto osa ari erena amo ungotena God osaeora avo mane rate God na ungotena osaeto amitaMeni avo vahai amina ungotenauari sasapura hamo amita ta bitou umbutoamburoja ikenu puvuna. 11 Nau osa ariembomeni, eto God na ungotena osa ueari aingeko ena avoeto ungotena osa mineara aetera. 12 Eto embo amuna God titina kiaera te osa mine ara ururoro God un-gotenau jo ta mitie osa ari amita avo pajitoinono aisuja. 13 Eto God na amita AhihiOtohu ungotenau degi overekena aminaGod ungotenau jo ta eto ungotena Godta jo ta amo kiora. 14 Eto God Mamo naMeni enda ta embomeni orekaja ikena amonango na titi na kia avoeto ke hande eora15 avoeto Iesu amo God ta Meni be ke asujaembo amo God ta jo ta, God amo emboamita jo ta ra 16 avo eto God na ungotenaosa euja avo ke be ijie be hotembeora. EtoGod amo osa ari ta susu ra. Eto emboamuna osa ue iresuja amo God amo amitajo ta eto amo God ta jo ta iresuja. 17 Etoungotena enda ta mitie God ta hajire vahaiavo ue iriroro ungotenau degi ta osa ari avopajito inono au ke katari iji puvurou ojumane aisora te titi ta hetasora. 18 Eto embona ari sapura ta hajire avo oju aisuja te osaue iresuja amina au oju avo irae asuja amoosa ari javotoho aita oju irae rate embo ojuue iresuja amo amita osa ari pajito inonomane aisuja. 19 Eto ungotena osa eora amoGod na matu osa arita eora 20 te embona namei ta degi tumo ue God osa ari keeuja amo ke sokova ra amita be amo embo

Page 287: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

1 John 4:21 284 1 John 5:21amina namei titi na kiuja rate osa ae ra teGod amo titi na kiae ra te naingeto osa amoeoi? 21 Avoeto God na ke peni erevi ikena:Eto embo na God osa asuja amo namei tetapa osa asuja.

5Ungotena enda ta ari nembetera

1 Eto embomeni amuna Iesu avo Kerisoungotenau orekari embo be hotembasoraamo God ta meniundi be asora, eto Mamoosa asuja amo meniundi te tapa osa asuja.2 Eto ungotena God ta meniundi osa ereoretemo aere amita etokiari amo erevira:amo embo amuna God osa ue amita keagi aisuja embo amina meniundi te tapaosa aisuja. 3-4 Eto God osa ue amita keagi aetera te ungotena God ta meniundiavoeto sovera umbera amina enda ta arinembetera avoeto God ta ke agi aisoraamo ngahiamane aisuja, eto ungotena Godtumota eora amina enda ta ari sovera etonembeora. 5 Avoeto erena amo enda ta arisovera eto nembeora embo amo amunure?Amo Iesu avo God ta Meni be ke asujaamina nembasuja.

Iesu amo God ta Meni bera6 Eto Iesu amo God ta Meni be ra amo

ari deina harikau kioro? Amo umo nabapataito unu God na “Meni nau be ra”ainge ijinu ingia eto nei amo teo sasagabena ai ta ere kogora avoeto Iesu God taMeni be ere kogora amo umo ta eto sasagata kogora. 7 Eto avo pere mane rate AhihiOtohu na harikeoi ingiora eto Ahihi Otohuamo ke be perekari euja avoeto harikeoiingiora 8 amo donda tapa heriso nei vahaiamo umo te sasaga te Ahihi Otohu te aminaharikeora. 9 Eto embo na kito harikeoreingiora amo peni mane rate God na kitoharikasuja amo pajire be ra eto harikariamita be amo hajire heriso nei vahai etenaaravora 10 eto embo amuna God ta Meni kebe aisuja amo hajire heriso nei vahai erenaamina amita jo ta iresuja rate God na amitaMeni Iesu ere harikitia avo tumota ae ueke be ae aisuja amo God ta ke sokova keeria aravora. 11 Eto God na ungotenau degita ke hande ena amo erevira amo vasiri tedaroho irari embo ta degi hande ikeuja amoMeni ta degi ta eto umbuora 12 avoeto Godta Meni umbasuja amita degi vasiri iresujarate umbae amo vasiri iraera.

Vasiri te daroho irari

13 Eto ke erevi ungota degi ere kaitenaamo ungo God ta Meni ke be ereva avoetovasiri te daroho iresova avoeto be kiovaere kaitena. 14 Eto ungotena kiarira amoGod na do hotembitia avo kogue penunuaisora amo ingito ikau kesora 15 avoetoungotenau pari God na ere ingihia avo kebe erera avoeto pari ta mine matu ereikitia avo ke be aisora. 16 Eto embo nanamei amo ari sapura ta pambasuja amoamita Ahihi amo God na tau amburesujaavo kito namei avoembo pari ijirou God navasiri ikasuja, rate ari sapura nei ururouGod na kito embo ta Ahihi tau ambutoiresuja avoembo pari avojo. 17 Eto ke beamo ari sasapura neite neite tapa amo javo-toho mane rate ari sapura nei nei aminaembo ta Ahihi tari amburari haite manera.18Aravora ungotena ere kogora amo God taMeni Iesu Keriso amina God ta meniundioreketo simba ururou Ari Sasapura emboSatan na tame ari inono ae ra avoeto Godtameniundi na ari sapuramanematuaingeue iresora te toasora. 19 Eto ke nei erekogora amo enda eto enda ta ari tapa amoSatan ta sovera na andirari rate ungotenaGod ta tohora. 20 Eto ke nei ere kogoraamo ungotena God be avo kiora God taMeni be amina puvuto sovera ari ikenaeto ungotena God be eto amita Meni IesuKeriso ta jo tamitera, amoGod be eto vasiridaroho irari ta susura. 21 Nau meniundiungo God sokova sakova neite neite avo etokogoeto kivujo, aravora.

Page 288: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

2 John 1-2 285 2 John 13

2 JOHNJohn na ari erevi kajena

1-2Na John ekalesia ta okose nanena umoGod na umbari pamone no degi ta aharierevi ere kaitena amo God ta ke be arina umo osa ue no meniundi te tapa erepekitona eto ke be amina ungotenau degita oroho eto daroho iresuja avoeto nanevahai ae rate ke be kiari embomeni amitetapa na umoosa ere ora. 3Eto ungotena osaari na ke be ari na mitiroro God Mamo taeto amita Meni Iesu Keriso ta hondate arite jo ari te pekari te na ungotenau degi tairesuja.

Ke be ari te osa ari4 Eto no meniundi na God Mamo ta ke

peni agi ue ke be ari na mitovoreija avoingito tunga javotoho be ereona 5 Eto nauosa ari pamone ke ere kaitena amo ke ehakajae rate ke matu itikari ta ingihava amoosa mine ara ari ta ke avo be simba avaere kaitena. 6 Eto itikari ta ingihava amoosa ari na irova ena eto osa ari ta ke susuamo God ta ke agi ava ena vahai aravora.7 Eto ke sokova hande ari embomeni naenda tapa ta tehue Iesu Keriso amo mamota degi ta eto puvuto bisi umbae ke eoraamo Keriso ta kitoho avoeto ke sokova eora8 te ungo pure ngahia eto umbeva avo betopambuoi ungo hotari mane umbuova nasimba evujo. 9 Eto embo Iesu Keriso naate poekena avo toto degi nei ta tutuvasujaamo amita degi God irae rate Keriso ta atepoekari ai ta iresuja amo GodMamo te GodMeni te amita jo ta iresuja. 10Avoeto embonapuvutuhue ke sokova avohande ururoroingito Keriso ta atepoekarimane kito inenaembo avo mane pekitie umbao bande tatorasuja 11 Eto pekasoa amo embo amitapure sapura ai ta kaju ere oa aravora.

Ke tutumota12 Eto na no degi ta ke neite neite aetena

te na no degi ta sausau pambasona avoetoahari eita ke koso mane kajasona te nanepambuto ungote tombu mine kiara ue keneite neite amo ijie tunga javotoho aisora.13 Eto no jao ta meniundi God na siriketoumbari amina umo ere pekitera, Orere re.

Page 289: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

3 John 1 286 3 John 15

3 JOHNJohn na ahari erevi embo Gaius ta degi

kajena1 Na John, na ekalesia ta okose nanena

nau osa ari embo Gaius no degi ta aharierevi ere kaitena. Eto nau ke be na umo osaere ona. 2Eto nau namei no Ahihi javotohomitei kogona ainge eto no hamo te ari neinei tapa amite javotoho na ue iroa pari ereona. 3 Eto umo God ta ke be avo tumotaue irioa avo ungotenau namei kamei neiuhoho na puvuto etere ingito tunga javo-toho be etena. 4 Eto nau meniundi na ke beta iriora avoeto duru vahai amina eoi tungajavotoho eona.

Embo Gaius ta ari jakeka ena5 Eto nau namei no namei kamei umo

hamoari amite umo hamo ae amite tapaumbuto unduoa 6 amina puvutuhue ekale-sia eita mitera amita degi ere ingihe tungajavotoho ereora. Avoeto hondate ari deinaao enana ta pambari amo ejeha au avo ejoGod kito osa ai. 7 Amo Keriso ta javotapahue God kiae embomeni ta degi ta hon-date ari mane umbuora 8 avoeto ungotenaenana ta namei kamei na hondate ikitirorouhuroro God ta ke be avo ungotenanehande asora.

Embo Diotrephes te embo Demetrius te9 Eto na ahari koso mane tuhaupa ekale-

sia ta degi iketena te embo Diotrephes natiti jigari amina asi uje ue nau ke umbaeeuja 10 avoeto aita pambuto amina ari doeuja avo harikano ingesora amo amina kesokova hande uoi nangota javo sapura ereouva eto avo pere mane rate ungotenaunamei kamei aita pambuora amina umbaeue namei kamei nei nei na umbasi eorate amina taeketo ekalesia toto pambarakurumbeuja. 11 Eto nau namei, ate kitirasapura ainge avo toto ate kitira javotohoamo davore avo kito ambo ambo ue erevihotembejo: ari javotoho ari embo amoGod ta meni rate ari sapura eora emboamo God mane kiora. 12 Eto ke nei amoembo Demetrius amo embo tapa na avoDemetrius javotoho ke eora eto God ke beari Ahihi amite tapa Demetrius javotohora

euja avoeto nango te tapa Demetrius javo-toho ke eora eto nango ke be eora amoungo kiarira.

Ke tutumota13 Aravora na ke isapamane ano in-

gaeteva te ahari eitamane kajasona te 14nasausau pambuto ungote tombu mine kiaraue ke amo ano ingesova. 15 God ta peka nodegi ta iroi. Eto no namei kamei eita mit-era amina umo ere pekitera. Eto nangotapekari avo namei kamei umote mitera avovahai vahai ejo ingore.

Page 290: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Jude 1 287 Jude 18

JUDEJude ta Ahari

1 Na Jude, Iesu Keriso ta pure emboeto James ta namei nanena ungo God naumbuto osa euja embomeni Iesu Keriso nasimba euja avo engekari ta beova ungotadegi ahari erevi ere kaitena 2 Eto God tapeka te jo ari te osa ari te ungota degi penivahai ai.

Ekalesia ta kitoho embopo3 Nau osari namei kamei eto God na

ungotena oreketo umbari ta ke kajasi ujeeto itiketo kaetena te ngahia nei puvei avototo God ta ke ungotena amita embomenita degi ikari avo sovera eto jigihe kitohota degi isoro ava ere kaetena 4 amita beamo erevira amo embo nei uhoho na un-gota jo ta kiae ondikari na toreto hamo taujeje sasapura asi uje isapamane uore arisasapura teto hahaitie God na ari sasapurahotembeto toari ta ke avo jigiore eundu uoiari sasapura eoi ungotenau Bada eto embookose Iesu Keriso avo ere egikitera, avoetohajire amoGoduje aeue ere ora kesora amoGod ta ke tamatu kajari mitia ainge nomboavo God na ikau osaga pajire be kesora.5 Amita ate kitira avo ingivujo, eto emitake emo ungomatu kiari rate hotembari avoumbuto puvurovote avo ere kaitena amoIsrael embomeni enda Egypt ta mitio BadaGod na oreketo umbunu pahuo embo neiuhoho God egikea avo tenu ambuvujekea.6 Eto amita ke nei amo anera ta degi Godna utu i ta pure pajire be sovera te avoikena te enana ungo pure avo ujeae etototo pahuo God na kito umbuto “chain”na punduto umbuto mume ta ikenu irioraamo iji ke katari puvurou hajire God naikau kesora avo simba ereora. 7 Aingenombo da Sodom te Gomorrah te da neiuhoho amita engitita amita embomeni natiha paiha ue ari sapura neite neite avo uoGod na kito i na ikenu beto evekena amoembo na ari sasapura ururoro umbuto ita gosukau daroho ta evekasora amita atekitira avo ena. 8 Eto ainge nombo emboungote mitera amita titi amo ari sasapurana titi bavahaikari amina ari sapura uoreamina hamo ta tongopa euja God ta titi

jigari egikeora eto God ta anera ototohuamo urumbeora. 9 Eto ke be amo Godta anera okose javo Michael amina Mosesambuna amita hamo amita eto Satan gaboru jumbuna amo Satan hoviro ae rate keeinge ena “Bada na hajire ikau kesoa” aingeena 10 te embomeni sasapura emina God taanera te ke pepeni te tapa avo be hotem-bae ue hoviro eora te enana ta hotembariamo o ohu ta hotembari vahai aingeko am-ina enana ta Ahihi tetere ambuvujeketeraavoeto God na hajire ngahia na ikau kesora.11 Jove Jove, enana embo Cain na ari enavahai avo ere ora eto enana koro mineumbasi embo Balaam na ari sapura enavahai avo ere ore eto enana God egiketeraamo embo Korah na Moses egiketo ha-jire kina ainge nombo avo vahai kesora.12 Eto ungo Keriso ta pondo ta vahaitauove enana na puvuto ungote vahaita etoGod hotembae ue enana ta bisi unduresipuvuora amo ungota tongopa mitia amoenanara avoeto enana amo oje ainge pisarana umbuto piroun eto pahuoi ga beae eujaeto nei amo i jaise ainge be ari ijira te bemane euja avoeto koheketo beto sape eujaaingera 13 eto nei amo enana ari sapuraue me ambuko eora amo eva vasiri pajirebe eto horo na papajiketo tongopa umbutobitito hora ta ikeuja aingekora, eto neiamo embomeni amina tarama na sohuketobeto mumeta daroho ue iresora aingekora.14-15 Eto enana embo sasapura amina pu-vuresora amita ke amo Adam ta teka hokatapa 6 puvuo ambota 7 amo embo Enochna puvuto ke einge ena, “kivujo, Bada Godna amita embo ototohu tapa ‘thousand’doitokore avo umbuto ere puvutuhua am-inaGoduje ae ue ari sasapura neite neite ueGod hoviro eora eto God ta javo urumbeoraembopo amita hajire ikaromemenga osagakiora ere puvutohora”, ke ainge ijie Enochna harikena. 16Eto embo emo ari urumbariembo uje amita ta pahue umo eonga na naijie na javotoho rate embo nei sapura ra keainge ijie donda embo nei ta degi umbasiue donda mamo ta degi ando na osa ueumbuto ambota amo ehako sapura euja.

Kogue irivujo17Avoeto nau namei kamei erevi hotem-

bevujo. Embo ainge puvuresora amo BadaIesu Keriso ta Apostels na ke einge ijieharikeo ingia. 18 “Iji tutumo auvitirou

Page 291: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Jude 19 288 Jude 25embo puvuresora amina God uje ae ueungo kege ganini na urumbitie enana ta ujeta tutuvasora” ainge ea 19 avoeto puvuroraea embopo amo puvuto enana ta hamota uje ta pahue ungo kateke kateke eoraamo enana ta degi Ahihi Otohu irae bera. 20 Rate nau namei kamei ungo Godta ke Otohu avo be kito ambo ambo ueAhihi Otohu ta sovera na pari evujo 21 EtoGod ta osa ari ta mitie Bada Iesu Kerisona ungo jo au vasiri daroho ikaja simbaevujo. 22 Eto ungo God tumota ae embopoavo jo evujo. 23 Eto enana avo i peri taevekara gosukitiroro oreto umbuvujo rateungote tapa na enana ta ari sapura ta beovana kogue mitie enana jo ururou ari sapuratapa uje ae ue irivujo.

God jakeka ari ta pari24 Eto ungo ari sapura ta beova Simba

Ari Embo na ungo oreketo umbuto amitausasa ta ikau heteto ari sapura irae tungajavotoho te iresova. 25 Eto Bada Iesu Kerisota ari avo embo ungotenau orekari emboGod jakeka ijie amita degi usasa te soverate titi jigari te sago kiari te tapa oroho etodaroho iresuja, aravora.

Page 292: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Revelation 1:1 289 Revelation 2:2

REVELATIONAri ambota puvuresuja amita ke John ta

degi ikenu kajena1 Eto Book emita jo ta amo ari ambota

do puvuresuja avo God na Iesu Keriso tadegi enu ingito amita pure ari embopona iji isapa mitiroro do puvuresuja avobe ingora amita anera ikenu puvuto puremeni John ta degi unu kogue kajena. 2 EtoGod ta ke Iesu Keriso ta degi ikenu umbutoehako John ta degi ikenu uhue amo ke beperekarira ainge John na ena 3 Eto ari ereita kajari amo porere mane sausau puvure-suja avoeto embo amuna ke erevi etekaroingitomane toasuja te be hotembitie tungajavotoho ari umbasuja.

John na Ekalesia tapa 7 pekena4 Na John nane ekalesia tapa 7 enda

“Asia” jo ta mitera amita degi ke ereviere kaitena. Eto embo matu iriauja, etoeha mitia eto ambota iresuja eto amitaavo arumba peni ai ta Ahihi tapa 7 aretomitera 5 eto Iesu Keriso amo God ta ari kitoharikari embo eto vasiri te erari ta kiti um-bari embo, eto enda ta kings tapa ta titi ji-gari embo, aingeto amita degi ta eto ungotadegi hondate ari te pekari te puvuresuja.Eto ungotena osa ari Embo Iesu na amitasasaga na ungotena ari sasapura na andi-rari aravo bujeketo umbunu 6 embomeniamita toho eto priests ea avoeto GodMamata ke agi ue iresora avoeto Iesu Kerisota degi usasa te sovera te daroho iresujaaravora, 7 Eto kivujo, amina oje ga puvu-tuhurou embo tapa na titi na kogue avo tariembopo amite eto enda embopo tapa amitena osaga kogue sisisasi aisora, avo puvuroiejo, aravora. 8 Eto Bada God na ke eingeeria, “Na matu iriaona eto eha mitena etoambota iresona avoeto iji susu te kombu tedonda tapa simba ari Embo Sovera te amonamora”, ainge eria.

John na Keriso kina9 Eto na ungota namei John ungote tapa

Iesu Keriso ta toho eto memenga te osagate kogue sovera ari umbuto iriora embonanena God ta ke avo ke be ijie Iesu tu-mota eona avoeto tipura ana ikeo ituka javo

Patmos ai ta pambuto mitene, 10 Bada tajangu indari iji puvei God ta Ahihi Otohuta sovera na jigei mitene nau kuho ta huinhavivi ainge pajire be avo puvutuhoi keeinge ingena. 11 “Umo o hoga umbuto tapado kesoa avo kaeto ekalesia tapa 7 eremitadegi ikejo amo da Ephesus te da Smyrnate da Pergamum te da Thyatira, te Sardiste Philadelphia te Laodicea te amita degiikejo”. 12 Ainge ijinu ingito amuna ereiavo kesi egerembeto tutuvi gold na ari tapa7 ainge avo usasa hamo ta tetembetereevekitera avo kena. 13 Eto usasa ta jo taamoEmbo taMeni avohetetomitei kiarakoetena amita bo amo koso kaso tunga taeto beto utu singi ta ari avo asuketija etopupuri gold na ari avo temaketo hetetomitei kena. 14 Eto amita siro amo pararabe oje ainge eto o sheep ta tu ainge etoamita titi amo i peri bitiuja ainge kena.15 Eto amita utu amo auri i ta boreoreeviketo pangeuja ainge eto amita ke haviamo umo muenga na tindu euja aingera.16 Eto amita ingeni be ta amo kuro tapa7 ainge jigito mitia eto asivo amo ovitihoovitiho ti perekari avo amita pe ta etopuvutuhua, eto amita tombu amo iji naheri heri euja aingera. 17 Eto na avo kitojoru ue beto amita utu ta ambuto miteneamita ingeni be na nau siro ta tembitieke einge ijija, “Umo joru mane asoa, naiji kombu ta eto iji susu ta irari embo18 vasiri te daroho iriona. Eto na emboambuvujekeora avo simba ue ambuto pam-buto iriora amita degi javo ‘Hades’ amitabokiri tahi jigito iriona. 19 Avoeto iji ehaamita ari te ambota do puvuresuja amiteavo eha ururono kogue kajejo embomenieteketo kiore. 20 Eto kuro 7 ainge nauingeni be ta mitia eto usasa 7 tutuvi hamota tetembetere mitia amita be amo erevira,kuro 7 amo ekalesia tapa 7 amita anera etousasa 7 amo ekalesia tapa 7 aingera.

2Ke erevi da Ephesus ta ekalesia ta degi ikena

1 Eto da Ephesus ta ekalesia ta ke handeari anera ta degi ke einge kajejo ‘Eto embovahai amina usasa tapa 7 tutuvi hamo tatetembari amita ugorota tehue kuro tapa 7ingeni be ta jigito mitia amina einge eriaingivujo, 2 ungo na hamo ngahia eto pure

Page 293: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Revelation 2:3 290 Revelation 2:22ngahia ue ari neite neite avo ere ova etoungo na ke sokova na ate poekari embopouje ae ueGod ta apostero ke ijie ungota degiirari embopo ta degi eto kiari iketo enanake be mane avo tambeva. 3 Eto ungonajavo nau tumota ere ova avoeto embo naeore memenga osaga kiova te pegogo etotoae hamo ngahia eto iriova. 4Rate ungotasapura vahai eove kiona amo erevira. Amoungonamatu kiti ta Keriso osa ue osa mineara uove kiaona avo toto tu be ta heteteveirae etija 5 avoeto jo hapereketo kiti uevaainge nombo evujo. Eto ungo jo haperekaeaisova amo na puvuto ungota usasa tutuvihamo ta tembari avo umbano irae aisuja.6 Rate ungota ari javotoho vahai amo na‘Nicolaitan’* ta ari uje ae eona aingenomboungo uje ae eova. 7 Eto ungota onde iriroukito Ahihi Otohu na ekalesia tapa ta ke doeria avo ingivujo. Eto embo amuna soveraeto nembasuja amo ano God ta ‘paradise’ tatoreto i vasiri ta be indesuja.’

Ke erevi da Smyrna ta ekalesia ta degi ikena8 Eto Da Smyrna ta ekalesia ta ke hande

ari anera ta degi ke einge kajejo ‘Eto ijisusu ta eto pambuto kombu ta irari emboambuto ehako vasiri te erari amina ungotadegi ke einge eria, 9Ungo memenga osagakogue donda ambu teho mitovova amo nakogona te ungota ari javotoho amina ungohajae vajae embopo ere ova. Eto Judea em-boponei uhohona ungota degi ta pehumbaere ora amo na ere kogona te amo Judeaembopo be manera te Satan ta toho uhona ere ora 10 eto ungota degi memenga pu-vuresuja avo oju avojo rate na ungota degierena amoSatannaungonei uhoho avo etokesi tipura ta ikaumitirovo iji tapa 10 aingeamita jo ta memenga ikaro osaga kesova.Eto enana na ungo taro amburesi ahumpaue kito na egikae asova amo na ungotasiro ta vasiri daroho irari na kogombasona.11 Eto ungota onde irirou kito Ahihi Otohuna ekalesia tapa ta ke do eria avo ingivujo.Eto ke be amo sovera eto iresuja emboamita Ahihi mane amburesuja.’

Ke erevi da Pergamuna ta ekalesia ta degiikena

12 Eto Da Pergamum ta ekalesia ta kehande ari anera ta degi ke einge kajejo

‘Embo Asivo ti ovitiho te ovitiho te jigamaari embo amina ungota degi ke einge eria,13 Eto ungota da vahai embomeni ta arisasapura isapamane amo Satan na da aitairarako oi kogona rate ungo na na ke beijie javo nau tumota eova amo na kogona.Eto ungota da ai ta Satan iriuja avoeto ai tanau ke hande ari embo javotoho javo An-tipas avo teo ambuna te ungona na egikaetumota ue mitovova. 14 Rate ungota arisasapura ere ova amo eingera: Perovetasapuramatu javo Balaam amina King Balakate poekenu Israel embomeni na indariGod ingeni na ove ari amita degi pene ikariavo indie tiha paiha ue oine sasapura tetapa ara ena. Eto ungota embo nei uhohona ate poekari ainge amo ere ora. 15 Etoungota embopo nei nei amina Nicolaitansta ate poekari sasapura avo jigama ere ora.16 Avoeto enana jo haperekara erena te johaperekae amo nau pe ta asivomitia aminaumbuto enana ga isoro asona. 17Etoungotaonde irirou kito Ahihi Otohu na ekalesiatapa ta ke do eria avo ingivujo, eto emboamuna sovera eto iresuja amita degi Ututa indari javo ‘mana’ ondikari avo umbutoikano indirou atara orina parara be amitahamo ta javo eha kaeto ikano umbuto umooenga kesuja.’

Ke erevi da Thyatira ta ekalesia ta degiikena.

18 ‘Eto Da Thyatira ta ekalesia ta kehande ari anera ta degi ke einge kajejo: KeemoGod taMeni titi i perimbarako euja etoamita utu amo auri gajukeore piriki pirikieuja aingeko amina eria. 19 Na ungota arijajavotoho te osa ari te tumota ari te purekiti isapa isapa ueva ainge mane pure ehaamo pajire be rate pegogo eto toae ereova.20 Rate ungota ari sapura vahai amo ere-vira. Amo ungota pamone vahai ‘Jezebel’amo oenga peroveta ke ijie nau pure ariembomeni na tiha ue oine sapura ue in-dari god sokova ingeni na ove ari amitadegi hande ikari avo indora ate poekeujate ungo na taekae eova 21 avoeto na am-ina jo ahereketo ari sasapura avo toaja ijiiketena te toari uje ae ere ua 22 avoeto napamone avo umbuto gosukano evari besi tabeto mitie osaga memenga kogue mitirou

* 2:6: Nicolaitans: Enana amina ari sasapura ta gamo kesi uje isapamane ere uaetera.

Page 294: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Revelation 2:23 291 Revelation 3:16enana amiga tiha eora embomeni amina joahereketo toae asora amo amite tapa anoosaga te memenga te peni vahai be kesora23 amo na pamone amita meniundi te tapatano ahuroro ekalesia tapa na na kogueembo ta hotembari te jo te sirikari embo keasora eto na ungo vahai vahai ta ari tapasiriketo hajire ikasona aingera. 24 Eto naungo nei uhoho Thyatira ta miteva aminapamone amita ate poekari umbae ue Satanta ke ondikari ta iriuja avo umbae iriovaungota degi bouka nei do mane ikasona te25 ungota tumota ari be avo jigito irirovopuvuresona. 26 Eto embo amuna soveraue uje nau avo ururou iji kombu puvurounau Mama na enu na heteto iriona aingenombo ano 27 embo amina heteto endatapa titi jigihe daho ngahia ikano umbutojigito mitie enda tapa embomeni taro bea-sora amo ovu enda na ari teoi karaun etobearako aisora. 28 Eto embo avo ano iji tekuro na kaeto usasa arako aisuja. 29 Etoungota onde irirou kito Ahihi Otohu naekalesia tapa ta ke do eria avo ingivujo.’

3Ke erevi da Sardis ta ekalesia ta degi ikena.

1 Eto da Sardis ta ke hande ari anera tadegi ke einge kajejo ‘ke erevi amo emboGod ta Ahihi tapa 7 eto kuro tapa 7 jigitomitia amina eria. Nane ungota ari kogonaamo embomeni na ungo vasiri te ke ererate na kogona amo ungo amburari embo-pora. 2Avoeto ungo erevu! Ungota ari tapaavo God na kogua avo inono ae be ra avoetoungota sovera isapa domitia ano beto pam-buto irae asi ere pahua 3 avoeto ungo nauke do ingito uhava avo ehako hotembeto joahereketo agi evujo, rate ungo erae asovaamo na iji nei hotembae asova amikotepegene embo na puvurarako aisona. 4 Etoungo da Sardis embo heriso amina ungotabo tongopa na hatikae eova amo ungotaari jajavotoho inonomitia avoeto nane anobo parara asuketo namote isa aisova. 5 Etoembo amuna enana ainge sovera eto iriroubo parara ikano asukasuja. Eto amita javoamo Book javo vasiri eha aita kajari mitiaavo mane purasona te daroho irirou Mamate Mama ta anera te amita degi ano inge-sora 6 Eto ungota onde mitirou kito Ahihi

Otohu na ekalesia tapa ta degi ke eria avoingesuja.’

Ke erevi da Philadelphia ta ekalesia ta degiikena.

7 Eto da Philadelphia ta ekalesia ta kehande ari anera ta degi ke einge kajejo‘ke emo ke be ari embo otohu, David, tabokiri tahi God ta irari da avo hirikasujaavo jigito iriuja amina eria. Eto na daavo embo ta degi hirikasona amo embo naahurekari inono ae eto na da avo embota degi ahurekasona amo embo na hirikariinono ae ra. 8 Eto na ungota ari tapakogona avoeto, kivujo, na ungota titi tabokiri iketo pe hiriketene mitia amo embona ahurekari inono aera eto na kogona amoungota sovera isapa be rate ungo na javonau egikaemitie ke nau agi ere ova 9avoetoenana Satan ga kajuari embomeni aminadago Judea ra ijie ke sokova na erera avoano ungota utu ta beto gombuto God naungo osa ere ua ke ainge ara aisona. 10 Etoungo na memenga kito toae ke nau agi uesovera eto iriova avoeto enda embomenitapa ta degi eto kiari ikasona amo ungo namane kesova te oreketo umbasona.

11 Eto na sausau puvuresona avoeto un-gota degi ari javotoho do mitia avo ngahiana jigivujo eto embo nei na ungota sirokope mane egimbeto umbasuja. 12 Etoembo amuna sovera eto irirou amo na naumama ta bande otohu ai ta ano tutuvi vahaieto hetasuja eto amina bande avo manetoto pambasuja te nau God ta javo eto nauGod ta da JerusalemehaUtu i ta eto beasujaamita javo te eto nau javo eha amite tapaamita hamo ta kajasona. 13 Avoeto ungotaonde irirou kito Ahihi Otohu na ekalesiatapa ta degi ke do eria avo ingivujo.’

Ke erevi da Laodicea ta ekalesia ta degiikena.

14 Eto da Laodicea ta ekalesia ta ke handeari anera ta degi ke einge kajejo ‘Eto keerevi amo donda tapa God ta ingeni naari amita titi jigari embo amina God take avo tapa inono ta hande euja avoetotumota ari haite embo amina einge eria.15 Na ungota ari tapa ere kogona amo jona ae hamo na ere ova avoeto javotohomanera. Eto ungona ari javotoho aetevaamo tunga javotoho aetena te 16 amo arijavotoho be mane eto ari sapura be maneavoeto nau pe na ungo isuva ano beto irae

Page 295: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Revelation 3:17 292 Revelation 5:6aisova. 17Amo ungo na ‘Na haja vaja emboavoeto inonora’ ainge ereva te ke be amoungo donda ambu, titi kuru ari hoivo iribo irae hamo uhu teho miteva amo ungokiaera 18 avoeto ungo ‘gold’ i bevere taikeore eveketo sapura tapa karaun eto beaujavotoho pere avo nau degi ta ombuto hajavaja embo be evujo, eto hamo uhu tehoavoeto bo parara umbuto asuketomemanekesova, eto sivo umbuto titi ta kaimbavotiti hirikau javotoho kesova. 19 Eto naembo osa ue ari javotoho ate poekeona avoumbara memenga ikeona avoeto ungota jotapa na jo ahereketo ari sasapura tovujo.20 Eto kivujo, na bande pe ta bahihiri uemitena avoeto embo amuna ke nau ingitobande pe hirikau toreto amiga arumbetoindesona.

21 Eto na sovera ereuatena avoeto pu-vuto nau Mama ga amita avo arumbata arumbeto mitena avoeto embo amunasovera aisuja avo umbano nau avo arumbata namo ga arumbasuja. 22Eto ungota ondemitirou kito Ahihi Otohu na ekalesia tapata degi ke do eria avo ingivujo’.”

4God ta avo arumba Utu i ta mitia.

1 Eto ke avo nau degi ta etei irae eteiUtu i ta pe avo nau titi buju ta hiriketomitei kogone ke huin ta havi ainge ingi-hana amina ehako nau degi ta ke eingeetija “Umo ei huma hetejo, na iji ambotado puvuresuja avo ano kesoa” ke ainge etei2 Ahihi na na umbuto pambuto iketei Utui ta avo arumba peni ai embo arumbetomitia amita titi buju ta heteto mitie embohajire einge kena. 3 Amita bo amo i kirobe na kembari ainge kiarako etena eto eririove green avo terito embo avo joreretomitei kena. 4 Eto avo arumba peni amitaengitita amo avo arumba tapa 24 aminajorerari eto embo okokose tapa 24 aminabo parara asukari eto siro kope gold na ariamo asukari amina aretomitere kena. 5Etosariambu sariambu ue (pipiri te tururu te)avo arumba peni ta eto puvutohoi amitatiti buju ta amo usasa tapa 7 ainge eveketoperi peri ore kena amita be amo God taAhihi Otohu vahai amita uhoho tapa 7 raeto avo arumba peni amita titi buju ta amoumo ukomo pajire eto bisibisi be eto amitakiari javotoho be usasa perekari avo mitia.

6 Eto avo arumba peni ai ta amo o tapa4 vasiri te hajire nei amina joeketo miteraamita ku te joga te tapa amo titi perekari7 vahai amo o lion aingeko nei amo o cowsianda aingeko nei amita tombu amo embota tombu aingeko eto nei amo di tunagati na pambuja aingekora. 8 Eto o vahaivahai amita gati tapa 6 eto hamo uhu tapaamo titi perekari ra. Eto o tapa 4 aminaiji te mume te matuainge ke einge eora.“Otohu, Otohu, Otohu, Bada God soveraisapamane te amo matu iriauja eha mitiaeto ambota iresuja embo ra.” 9 Ainge eoraamina daroho irari embo avo arumba penita mitia avo Otohu ue jakeka ijie osa uore10 embo pepeni tapa 24 amina beto gom-buto mitie daroho irari embo avo jakekaijie enana ta siro kope houketo avo arumbapeni amita engitita tembitie ke einge eora,11 “Donda tapa amo ingeni no na ove ariiriora avoeto dagota Bada eto dagota Godinena sovera ari te usasa te osa ari te avoumbari inono ra.” ke ainge eora.

5O Sheep Meni na o hoga ta ke kajari avo

umbuna1 Eto nei kena amo avo arumba peni ta

arumbeto mitia amita ingeni be ta o hogaegovekari ai ta ke kajari amo joga te kute kajari pere avo jigito mitei kena eto ohoga amita pe amo pangire tapa 7 aminabavahaikari 2 Eto anera vahai peni soverate amina jage eto ke einge ijija, “Embojavotoho vahai damina ke eremita pangireseuketo hirikari haitere?” ainge ijinu 3Ututa eto enda ta eto embo ambuto pambutoiriora degi ai ta jombure etera te ke erevihiriketo jo ta kiari haiteko embo avo tam-baera. 4 Eto o hoga hiriketo ke jo ta kiariembo aravo tambae avoeto osaga koguesi ijie mitene 5 embo okose vahai aminapuvuto nau degi ta ke einge ijija, “Umo sitoto ke nau inga! Israel javo tapa 12 ratevahai Judah ta embo sovera te vahai javo‘Lion’ ke eora amo King David ta susu beamina tapa nembeto heteto titi jigihemitiaavoeto pangire 7 amo seuketo hiriketo kejo ta amo kiari haitera” ke ainge ijinu 6 avoarumba peni amita engitita o vasiri te tapa4 eto embo okokose te tapa joeketo miteraavo arumba peni amita ugorota amo O

Page 296: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Revelation 5:7 293 Revelation 6:10Sheep Meni tari amburari avo heteto miteikena eto amita perema tapa 7 eto titi tapa 7kena amita be amoGod ta Ahihi tapa 7 endatapa ta ikeoi pambuora avo kena. 7 Eto OSheep Meni amina imite embo avo arumbapeni ta arumbeto mitina amita ingeni beta o hoga ta ke kajari avo uhunu 8 o vasirite tapa 4 eto embo okokose 24 enana vahaivahai ainge ‘guitar’ jigito atungu gold naari amita jo ta ‘incense’ ikeo evekitina amoembo ototohu ta pari avoeto jigito O SheepMeni ta utu ta beto gombuto 9 haveni ehaganitie einge ea, “Umo embo na teo amb-uto sasaganonaGod ta toho ara enda embotapa eto ke hajire nei te nei te tapa avoombuto umba avoeto inena vahai pangirena o hoga vahaikari avo seuketo hiriketokesoa inonora. 10 Eto God na embomeniamita toho avo simba ururou amita ke agiue enda tapa titi jigesora” haveni na aingeea.

11 Eto na arerembeto kena amo aneraisapamane be etekari haiteko mane aminahaveni ijie puvuto avo arumba peni amiteo vasiri te eto embo okokose amite tapajoeketo haveni ea 12 amo havi pajire be ijieeinge ea “O Sheep Meni tari amita degisovera te haja vaja te ari te kiari te otohuari te usasa te embo jakeka ari amite tapaamita degi puvuroi”, haveni ainge ijio 13 ote embo te tapa Utu i ta eto enda ta eto evajo ta eto embo ambuvujekari amite tapa nahaveni einge ijiera, “Avo arumba peni tamitia amite eto O Sheep Meni amita degijakeka ari te otohu ari te usasa te soverate daroho matuainge irore”, ainge eo 14 ovasiri te 4 amina aravora ainge ijio embookokose amina beto gombuto jakeka ea.

6O Sheep Meni na o hoga ta ke kajari itiketo

pangire seukena1 Eto na kogue mitene O Sheep Meni na

itiketo pangire vahai seuketei o vasiri te4 rate vahai amina ke ‘hae’ ainge amo tu-ruru na keko etei ingihone 2 o horse hamoparara amina sariketo embohamo ta arum-bari eto ki te peva te jigari puvei enanana amita degi siro kope iketere asuketoamita kitoho ga isoro eto nembasi pambija.

3 Eto O Sheep Meni na pangire nei seuketeiO Vasirite nei amina ‘hae’ ainge ijinu 4 ohorse nei hamo i peri ainge hamo pangariamina embo hamota arumbari sariketo pu-vera amita degi peka taeketo isoro asorasovera ari amite eto isoro asivo peni te avoiketere umbuto pahaja. 5 Eto O Sheep Menina pangire heriso seuketei irae etei nei avoseukitinu O Vasirite nei amina ‘hae’ aingeijinu o horse hamo mume amina nau tititasariketo puvei kena. Eto o amita hamotaembo arumbeto puvija amodonda tembetobouka teka umbari avo ingeni na jigitopuvija. 6 Eto O Vasirite tapa 4 amita jo take einge puvei ingena “Eto ejo embomenina koro pajire be na indari isapa be umbareamo embo na pure iji vahai asuja amo‘wheat’* be avo litre vahai umbautemo‘barley’† be 3 litre uhue koro ikau iraeaisuja ainge ejo are, rate esi ‘grape’‡ etoi ‘olive’§ amita pure avo ao mane sapuraaisuja!” ainge ena. 7 Eto O Sheep Meni napangire heriso nei vahai seuketei irae eteinei seukitinu O Vasiri te tutumota vahaiamina ‘hae’ ainge ijinu 8 o horse nei hamogoe ari amo embo javo Tari Amburari avohamo ta arumbari puvutuhunu amita am-bota amo embo ambuto pambuto iriora dajavoHades amite tapa embo na puvurarakoetei kena. Eto embo javo Tari Amburariamite eto embo javo Hades amina endaembomeni tapa avo umbuto kateke katekeeto tapa 4 ainge iketo heriso nei vahaiavo toto vahai avo asivo na tasora, indaripure sosou aro beuje na amburesora etoisoro ona kambaro amburesora eto ari tapaerevi ara sovera ari amo embo javo tariamburari amite eto embo javo Hades amitadegi iketere umbera.

9 Eto pangire heriso nei heriso seuketonei seukitinu God ke be ari embopo amoGod egikae ue iriaora avo kitoho embo nateo ambuvujekea amita Ahihi amo peneikari gaga suvu ai kogone 10 enana aminake peni vahai be eto einge etera, “BadaGod donda tapa simba ari embo umo kebe eto Embo Otohu avoeto iji doinge simbaeto enda embo ta ari sasapura sirikitienango kitoho na teo ambuvujekea amitasasaga beari amita mine uhue hajire ikao

* 6:6: ‘wheat’: be amina jaseto ‘flour’ eto ‘bread’ boreora. † 6:6: ‘barley’: be amo ‘wheat’ be aingera. ‡ 6:6:‘grape’: esi ‘grape’ ta be amina wine eora. § 6:6: ‘olive’: i ‘olive’ be amina ‘oil’ eora.

Page 297: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Revelation 6:11 294 Revelation 7:17

kiaeterete avo simbamitovora,” 11ke aingeijio enana ta degi bo parara kokoso avo ik-erekenu aseo, “iji isapa simba ururovo un-gota namei kamei God ta ke agi ari emboponei uhoho avo kitoho na taro amburoroteka inono ai avo simba evujo,” ainge ena.

12 Eto na kogue mitene o hoga ta kekajari amita pangire 5 seuketei irae eteiGod ta O Meni na 6 seukitei enda ta titirapajire puvutuhoi embo amburari ta sinenaue pusu kuteora hajire avo iji na mumeetei hariga na sasaga ta hajire arako etei13 kuro tapa enda ta betera amo i jungabe sari pisara na jaheveoi beuja aingekobetera. 14 Eto utu amo keta na egoveketopambuja aingeko oi tiri te ituka te na totodegi nei ta pambera. 15 Eto enda ta kingste embopepenite isoro kiti umbari embopote haja vaja embopote, sovera embopoteembo nei ta ke agi ue pure ari embomenite eto embo teho te tapa na pambuto pangato ta eto tiri temba ta karu to ta ondisiketomitie 16 tirite atarate ta degi ke einge etera,“O sheep meni na tumo ere ua avoetoembo avoarumba peni ta arumbeto mitiaamita tombu titiha eto nangota hamotabeto ahureke ondiketo irore. 17Amo embosiriketohajire ikari iji peni puvija amoendaembo amuna hetari haitere?” ke aingeetera.

7Eto God na embo tapa 144,000 ainge siriketo

umbasuja.1 Eto amita ambota ari einge puvei kena.

Amo anera tapa 4 amina kaina ta patina taihane ta eto sose ta pambuto heheteketopisara enda ta pambuja taeketere eva taenda ta eto isivasi ta pambae toturutei2-4 anera nei vahai amina God ta hajireavo iketei amita ingeni na jigito ihane taeto puvuto anera tapa 4 amita degi ta kepeni vahai eto einge ijija “Ungota sovera naenda te eva te isivasi te sosou asi mitevate isapa simba ururovo ungote ungotenauGod ta hajire erevi amita pure ari em-bomeni ta beo ta vahaikaro kakamba ai”.ke ainge ei Israel ta ohihi javo tapa 12 amitaembomeni tapa 144,000 ainge avo God tahajire ikereketera

5 amo Judah ta embomeni tapa 12,000eto nei Reuben ta embomeni tapa 12,000eto nei Gad ta embomeni tapa 12,000

6 eto nei Asher ta embomeni tapa 12,000eto nei Naphtali ta embomeni tapa 12,000eto nei Manasseh ta embomeni tapa 12,000

7 eto nei Simeon ta embomeni tapa12,000 eto nei Levi ta embomeni tapa12,000 eto nei Issachar ta embomeni tapa12,000

8 eto nei Zebulon ta embomeni tapa12,000 eto nei Joseph ta embomeni tapa12,000 eto nei Benjamin ta embomeni tapa12,000 aingeto God ta hajire beo ta iketereumbera.

Embomeni isapamane be bo parara asariamina toruketo mitera.

9Eto amina ambota kena amo embomeniisapamane be etekari haiteko mane avotoruketo mitere kena amo enda neite neiteamita embomeni tapa ke neite neite tapaeto ohihi javo neite neite tapa amina pu-vuto avo arumba peni amita eto O SheepMeni amita titi buju ta toruketera amo boparara kokoso aseto koropa gigi jigiriketomitie 10 ke peni vahai be eto einge ijiera“Embo oreketo umbari amo ungotenauGod avo arumba peni ta arumbeto mitiaamita degi mitia eto O Sheep Meni amitadegi ta mitia”, ainge ijiera. 11 Eto aneratapa na avo arumba peni te embo okokosete o vasiri te 4 amite avo jorereto betogombuto God jakeka ijie 12 ke einge ijiera.“Aravora, jakeka ari te usasa te kiari teosa ari te Otohu ari te titi jigari te soveraari te avo ungotenau God ta degi darohoiroi, aravora” ainge ijio 13embo okose vahaiamina nau degi ta ahereketo ke einge etoingija “Embomeni bo parara kokoso asariemo davo embore eto nainge eto puvere?”ainge etei 14-15 “Mama, embomeni emoumo kiarira” ainge etene ke mine jandi-reketo einge etija. “Embomeni emina endata osaga memenga kesora iji puvuresuja aita eto puvuto enana ta bo avoO SheepMenita sasaga ta egetere parara etija avoetoenana God ta degi otohu ai toreto iji mat-uainge avo arumba ta titi buju ta God ta keagi uemitera 16avoeto enanaGodnautumoau umo beuje indari beuje mane kesora etoiji na mane evekau bevere kesora 17 te OSheepMeni avo arumba peni ugorotamitiaamina enana avo o simba arako ue enanaurumbeto umbuto pambuto umo vasiri tekuru bitiuja ai ta au indiroro God na enanata titi sisivu tuhasuja”. ainge ijija.

Page 298: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Revelation 8:1 295 Revelation 9:158

Pangire tutumota seukitaja.1 Eto o hoga pangire tutumota seukitei

Utu i ta asavi ae iji ‘1/2 hour’ ainge jamouija. 2 Eto na kogone anera tapa 7 Godta titi buju ta hetetere huin tapa 7 aingeiketei umbera. 3 Eto anera nei vahai am-ina iposi mune te bitiuja amita atungugold na ari avo ingeni na jigito pene gagata pambuto hetetei donda evekitie muneasuja avo isapamane iketei umbuto emboototohu ta pari amiga umbuto avo arumbaengitita pene gaga gold na ari ai ta tem-betei eveketo 4 iposi mune te amina emboototohu ta pari ga anera ta ingeni ta etoGod ta degi bitija. 5 Eto anera na pene gagaai ta i buju umbuto atungu gold na ari ai tajoseketei pe vitei umbuto enda ta gosuketeibetei sariage oi pipiri tururu pajire be eienda titira uija.

Anera itiketo huin hukitara.6 Eto anera tapa 7 amita degi huin 7

ainge ikari avo hukasi nununga eto mitere7 anera vahai na kiti hukitei ‘ice’ te i perite sasaga te omba omba ari avo enda tajojeketei vovoi enda te i te tuna, 1/3 aingeamina evekitei sasaha avo irae evikitaja.8 Eto anera nei amina huin hukitei tiripajire be amina peri peri evikitoi umbutoeva ta gosuketere bovoi eva tuna 1/3 aingeamina sasaga sariketei 9 eva o tuna, 1/3ainge, amina ambuvujikitore e nga tuna,1/3 ainge, avo hururumbeto eva jo ta bo-vara.

10 Eto anera heriso amo huin huketereirae etei nei vahai amina hukitoi kuro pa-jire be amina horivo na ijimbarako eto ututa eto beto umo eto umo be tuna 1/3 aingeaita bovaja. 11 Eto kuro amo sogaga teamina beto umo ta sigeto umo sogaga oiembomeni indito ambuvujikitara. 12 Etoanera heriso nei vahai amo huin huketereirae etei anera nei amina hukitoi iji tunaeto hariga tuna eto kuro tuna tapa 1/3ainge amina mume ore iji te hariga teamita usasa tuna avo irae uija. 13 Eto nakogue mitene di tuna na gati na enda tapuvutuhue ke einge isara na ijija, “Jove jovejove enda embomeni tapa ta degi erenaanera 3 amina huin hukae mitera avoetoerena.”

91 Eto anera tapa 4 amina huin huketere

irae etei nei vahai amina hukitoi kuro vahaiUtu i ta eto beto enda ta iriuja amita anerata degi bokiri tahi God na iketija amo ahihisasapura enda tu ta iriora amita degi tahoto koveto beto peun ari amita bokiri tahiavoGodna iketei 2umbuto enda to ta bokirihiriketei iposi kumbo kumbo enda to taeto bitina amo embo na ehe undukeoreeveketo bitiuja aingeko bitito iji te utu tepeiketei mume etei 3 o boruga avo iketeiiposi jo ta eto enda ta betei God na o saihota sovera avo boruga ta degi iketo 4 maneembo ta indari pure te isivasi te avo hatika-sora te embo God ta hajire beo ta umbaeamita degi isoro ara etija 5 rate mane taroamburora etija te teho kambaro o saihona kambuoi memenga kiora aingeko avohariga 5 amita jo ta kogue 6 embomeni naamburesi uje eto amburari jombure aisorate amburari na enana tiumbeto pambasuja.7 Eto o boruga ta kiari amo o horse isoroo ainge ki emi hamo ta nununga arira etoenana ta siro ta amo king ta kope gold naari aingeko kena eto enana ta tombu amoembo ta tombu hajire ainge kena. 8 Etoenana ta siro tu amo pamone ta aingeeto ti amo o ‘lion’ ta ti ainge ra. 9 Etoenana ta jenge ta beha ari asuketera amo‘iron’ na ari avo asuketo gati na pahoretuhesi ingena amo horse isapamane bena isoro gaga handuketo umbuto isoro tapambuora aingeko avo ingena. 10 Eto oboruga ta etumbu ta amo o saiho na kam-buoi memenga hariga tapa 5 amita jo takiora aingeko avo mitia. 11 Eto enana taembo okose amo anera sasapura enda tuta iriora amita titi jigari anera amita javoamo Hebrew ta ke na ‘Abaddon’ ke eoraeto Greek ta ke na eora amo ‘Apollyon’ke eora. 12 Eto osaga vahai amo irae etijate osaga nei heriso amo puvurae miterapuvuresora. 13 Eto anera tapa 5 amo huinhuketere irae etei anera nei vahai aminahukitoi God ta titi buju ta pene gaga goldna ari ai ta o ta perema tapa 4 ainge miteraamina anera huin huketija amita degi ta14 ke einge eria, “Anera 4 ainge umo pajirejavo ‘Euphrates’ aita pundurari mitera avobujekejo pambare”, ke ainge etere 15 anera4 avo iji amikote tambuta pambara pupun-dukeo iji aravo simba ue iriora avo anera

Page 299: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Revelation 9:16 296 Revelation 11:7na bujeketere embomeni tapa amo katekekateke eto huru 3 ainge iketo huru vahaiavo tetere ambuvujeketera. 16 Eto enanata isoro embopo horse hamo ta areto pam-bera amo embo tapa ‘200 million’ aingepambereija. 17 Eto horse te embo te pam-bera amita kiari one amo eture ta eingekena. Eto jenge ta beha iketera amo i periainge pangari te mume te ovevari te nakaneke kaneke arira. Eto o horse ta siroamo o lion ta siro ainge eto o amita pe to taamo i peri te johi te enda pusumasa te tapapuvija. 18 Eto embomeni huru 3 rate i perite johi te pusu masa te avo munehembetohuru vahai amo ambera. 19 Eto o horse tasovera amo pe ta eto amita etumbu ta ra.Eto amita etumbu amo o koso o ta etumbuaingera eto siro na memenga ikeuja. 20 Etoosaga puvija amina embomeni nei uhohoamburae mitera enana amina ari sasapuraingeni na ari avo oju ue tunga ahereketotoae amo ahihi sasapura na jakeka ari amotoae eto enana ta ‘god’ ‘gold’ na ari, ‘silver’na ari, ‘bronze’ na ari atara na ari eto i naari amo titi irae amo onde irae eto amo haeambu rate toae jigama ere ora 21 eto neiembo tari amburari te saruka ari te tihapaiha ari te pegene ari te amo toae jigamaue mitera.

10Anera o hoga isapa te

1 Eto anera nei sovera isapamane te amoUtu ta eto beto mitei kena amo oje natogari eto amita siro kombu ta amo eririkaeto mitei kena eto amita tombu amo ijita titi ainge eto amita utu amo i peri kosovahai bitiuja aingekora. 2 Eto o hoga isapaai ta ke kajari avo ingeni joga ta tembetomitei kena. Eto anera amina utu be na evata haito anga na ombo ta haito mitie 3 o‘lion’ na hori gagaha euja ainge ei pipiritapa 7 amina ke etera. 4 Eto ke etera avoitiketo kaitone ke nei Utu i ta eto puvuto keeinge ijie taeketija “Eto pipiri tapa 7 aingeamina ke etera amo mane kajasoa te no jota tojo iroi” ke ainge etei 5 anera eva tahaito ombo ta haito amita ingeni be avoUtu i ta jigei bivitei Utu te 6 enda te evate amita jo ta donda tapa mitera amita ariembo amo daroho iriuja amita tombuta keeinge etija, “Eto anera tapa 6 amo matuhuketere irae etija te iji poreremane aisora

7 te anera nei vahai amita huin hukasisimba ururou God na ari matu ondikariiriuja avo au kesora amita ke amo God take agi ari peroveta ta degi ikena”. 8 keainge etei ke nei Utu i ta puvei ingena amonau degi ta ke einge etija, “Pambuto anerautu eva ta haito ombo ta haito mitia amitaingeni ta o hoga hirikari tembeto mitiaavo pambuto umbujo”, ainge etei 9 ingitopambuto anera ta degi o hoga ke kajariisapa avopenunu etene ikitie ke einge etija,“Umbuto inda! pe ta amo iruha mukogamo te ra te oti ta amo sogaga te ra”ke ainge etei 10 anera ta ingeni ta umbutoindena amo pe ta amo iruha ta gamokokena te oti ta betija amo sogaga etija. 11Etoke nei einge puvei ingena “Umo embomenite enda te eto embomeni ta ke te kings teta degi do puvuresuja amita ke avo kajejo”ainge etija.

11Ke kito harikari embo heriso

1 Eto anera vahai na God ta Bande Otohuta teka umbana ituha ikitie ke einge etija,“Umo pambuto God ta temple te God tapene gaga te amita teka mo doitokore avouhue embomeni ai ta God jakeka ue miteraamite tapa etekejo. 2 Rate temple apuputa enda amo Judea ta mane rate endanei embomeni ta degi ikarira avoeto tekaamiga mane umbasoa te tojo amo enda neiembomeni amina hariga tapa 42 amita jota God ta da Otohu haito hatikasora. 3 Etona kito nau ke hande ari embo heriso tadegi sovera ari ikano bo baiki asuketo ijitapa 1,260 amita jo ta amo ari do puvure-suja amita ke avo embomeni ta degi handeaisora. 4 Eto nau ke hande ari i amo i ‘olive’herisora amina horivo ijimbari heriso avotembeto enda ta Bada ta tombu ta hetetomitera. 5 Eto embo amuna avo tasi aisoraamo i peri na enana ta pe to ta eto puvutokitoho amo tau ambuvujekasora. 6 Etoembo heriso amina enda ta ari do puvure-suja amita ke avo hande ururoro enana tasovera na Utu i peikau ga mane beasuja.Eto embo heriso amita sovera na enana tauje na aro umo sasaga pere aetija enda taroosaga memenga puvuraetija amo enana tadegi inonora.

7 Eto enana ta ke hande aro irae au osapura be sovera te amina enda to ta etobitito embo heriso amo kambau amburoro

Page 300: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Revelation 11:8 297 Revelation 12:148 enda timu hatirari ke na Sodom te Egyptte ai enana ta Bada Iesu teo ambuna daai ta sari ururoro 9 enda neite neite em-bomeni eto ke neite neite ari embomeniamina puvutuhue kesora rate embo herisoamita hamo mane kovasora 10 amo per-oveta heriso amina enda embomeni sasa-pura ta degi osaga ere ikitiaetera avoetopuvuto kogue tunga javotoho ue pondokando ue hande puanda mine ara aisora.”

11 Eto iji 3 eto tuna irae etei God ta ho-enge na jo ta toretei emboheriso amo eretoutu ta hetetere embomeni na kito tututu uejoru pajire be ore. 12 Utu i ta eto ke eingeingena “Ungo einge have” ainge etei oje jota toreto Utu i ta pahore kitoho embomenina arerembeto kera. 13 Eto iji amikotetitira pajire be etei da ta bande tuna, 1/10ainge amina karauneto betei embomenitapa 7,000 ainge ambuvujeketere embo neituna amina oju peni vahai ue itiketo Utu taGod avo jakeka ea. 14 Aravora osaga herisoirae etera te nei vahai puvuto ere hua.

Anera 7 amina huin huketija15 Eto anera tapa 6 na huin huketere irae

etei anera nei na hukitei Utu i ta ke isarana einge puvija, “Enda ta king irae etijaeto ungotenau Bada Keriso amina God taking eto hetetija amina titi jigihe darohoiresuja”, ke ainge. 16 Embo okokose tapa24 amo God ta tombu ta arumbeto miteraamina tombu na beto gombuto God jakeka17einge etera, “Bada God sovera isapamanete daroho irioa inena sovera no umbutoitiketo titi jigihoa avoeto no degi ta osa beere ora, 18 Eto enda embomeni tapa na nodegi ta isoro ere ovora avoeto inena enanata degi tumo etea. Embo ambuvujekarita ari sirikari iji puvija erevira avoeto nopure ari embomeni te peroveta te embojajavotoho isapa te peni te tapa amunano javo Otohu eora amita degi hotari ikaoumbasora eto enda sosou ari embopo avotao irae aisora” ainge etere irae etei 19Godta TempleUtu i ta avo pe hiriketei God ta kepepeni amita donda ototohu ta irari ‘box’ai ta mitei kogue mitene pipiri sariambu oitururu pajire be ei titira oi ga ‘ice’ te tapabetija.

12Pamone te o javo ‘dragon’ te

1 Eto Utu i ta hajire pajire be irerembeteikena amo pamone iji ta usasa na togarihariga amita utu joga ta eto amita sirokope amo kuro tapa 12 ainge amina ko-gombari 2 amina meni ingasi ue memengaoi si ei kogue mitene 3 hajire nei Utu i tairerembena amo o koso o pajire be javo‘dragon’ hamo pangari amita siro tapa 7 aita perema tapa 10 eto kope tapa 7 ainge avomitei kena, 4 Eto o amita etumbu na jihetokuro tapa kateke kateke eto huru 3 ikariavo huru vahai avo tetei enda ta karaun etobetija. Eto koso o ‘dragon’ na pamone tatiti ta heteto meni ingitirou umbuto indesisimba oi 5 meni singa amo enda tapa em-bomeni daho ngahia avo jigito titi jigesujameni avo ingitoi God na egimbeto umbutoamita avo arumba peni ai ta simba uemitei6 pamone amo oju tutuveto pambuto degiojaga tambu God na nununga ena ai ta ijitapa 1,260 ainge mitei God na simba etija.7Eto Utu i ta amo anera okose javo Michaelte amita anera te na o koso o ‘dragon’ gaisoro etere 8-9 ‘dragon’ te amita anera teavo ivo ambu eto nembari inono ae etere,Michael na koso o ‘dragon’ te amita anerate tapa avo umbuto gosuketei enda ta bigobigo betera. Eto o koso o amita javo Satanna amita ke gamo na enda embo tapa avokiti umbuto ari sapura ta pambuora. 10 EtokeUtu i ta eto puvei ingena amo einge etija,“Embo iji te mume te God ta titi ta hetetoungotenau namei kamei pehumba euja avoumbuto gosuketere betija avoeto God tasovera na embo orekitie titi jigihirou un-gotenauhondate ari emboKeriso nahetetoking asuja. 11-12EtoGod ta ke be ari embopoamina God ta o ‘lamb’ ta sasaga te God take hande ari te amina Satan nembetera.Eto enanana amita vasiri peni avo osa aeavoeto embo na tari amburari avo joru aera. Avoeto ungo Utu ta irari embomenitapa tunga javotoho ue osa evujo, rate jovejove enda ta eva ta degi erena, Satan naungota degi pambija avoeto. Eto amita ijikoso mane irae ere ua avoeto amita tumosisire tini kambari amina jo enetarira,” keainge etei ingena.

13 Eto koso o ‘dragon’ amo enda tagosuketere betija avo kito pamone menisinga umbija avo etetasona ainge hotem-bitei 14 God na kito pamone amita degidi tuna ta gati heriso avo iketei asuketo

Page 301: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Revelation 12:15 298 Revelation 14:2degi ojagatambu God na amita irari degisija etija ai pambei God na simba oi juatapa nei heriso nei vahai eto nei tuna aita mitei o koso o na avo tame ari inonoae etija. 15 Eto o koso o aramina pamoneavo umo na umbaja etei amita pe to ta umopajire be beto pahoi 16enda na pamone avohondate eto eonga haunketo pahoi umoamo ai ta beto pambei 17 koso o ‘dragon’amo pamone amita degi tumo pajire etopamone amita meniundi ta degi isoro asipambija. Eto pamone ta meniundi amoIesu ta ke avo ke be ijie God ta ke agi eoraembomeni ra.

13Isoro o heriso

1 Eto o ‘dragon’ amo pambuto eva horata heteto mitei, o nei isoro o eva jo ta etobitei kena amita siro tapa 7 ai ta perematapa 10 eto kope tapa 10 perema vahaivahai amita tumo ta asukari eto amita beovahai vahai ta God ta javo avo urumbitieke kakajekari ainge avo mitei kena. 2 Eto oamita kiari amo o javo ‘leopard’ amita kiariaingeko rate amita utu amo o ‘bear’ ta utuainge eto pe amo o ‘lion’ ta aingera. Etoo ‘dragon’ na o sapura amita degi soverapajire ke iketo avo arumba iketei arumbetotiti jigiha. 3Eto o amita siro vahai ai ta amopupuho pajire be kena amo amburari haiterate konditaja. Eto enda embo tapa na oavo kito mani mini ue aha puha ijie itiketoo avo ambo ambo ue. 4 o ‘dragon’ aminao sapura amita degi sovera iketija avoetoo ‘dragon’ amite eto o sapura amite tapajakeka ijie ke mine ara eto einge erera, “Oerevi nei eingeko iraera eto embo amunaamita degi isoro ari haitere?” 5 Eto o‘dragon’ na o sapura ta degi ke aisuja amitape iketei umbuto amina na javotoho ra ijieGod ta javo urumbetei hariga tapa 42 amitajo ta sovera amita jigama 6 ue pe haunketoGod ta javo te eto God ta irari degi te etoGod ta toho Utu i ta iriora avo hoviro ueurumbetei sapura be etija.

7 Eto o ‘dragon’ na sovera nei iketeio sapura amina umbuto God ta embopoototohu ta degi isoro eto nembeto ke neiteneite eora embomeni tapa enda tapa tamitera amita sovera na titi jigiha. 8 Etoenda embopo tapa na o sapura avo jakekaijie tumote pain asora rate book javo vasiri

amita jo ta javo kakajekari amo o LambUtu te enda te ae pekota embo avoemboikari amburari amita toho embomeni am-ina mane tumote pain aisora 9 te ungoembo amuta onde irirou kito ke erena ereviingivujo. 10 Eto embo na kitoho ta ingenita pambaja aisuja amo pambasuja eto asivona jau amburoja aisuja amo jau ambure-suja avoeto erena amo ungo God ta emboototohu ungo God tumota ue sovera etoirivujo.

11 Eto na o nei enda jo ta eto puvutohoikena amita siro ta amo O Sheep Meni taperema ainge heriso avomitera te amita kehajire amo o koso javo ‘dragon’ ta ke hajirevahaira. 12 Eto o pupuho te eva jo ta etobitina amina o nei eha puvija amita degisovera iketei umbuto jigama ue enda embotapa na o matu eva ta eto bitina amita degitumotepain ara ke 13 ijie amita hajire kioraetei i peri na Utu i ta eto evikitie bovuoiembo tapa kogore hajire pepeni nei te neiteetija 14Eto ari sovera ainge oi embo tapa naamita ke sokova avo ke be ijie ambo amboetera ore eto asivo na jari pupuho te o avokogue ingeni na ove eto tumotepain araetei ore 15 sovera nei umbuto o ove eteraamita degi hoenge iketei itiketo ke eria avotumotepain ae etere tetere ambera 16 Etoari nei etija amo embo pepeni te isapa teeto embo koro te koro ambupu te eto puremamo te pure embo te tapa amina beo tarete mo ingeni be ta retemo hajire um-bara etija, 17 Eto ‘number’ umbera amo osapura ta ‘number’ eto amita javo ta hajirera. Eto embo amuna ‘number’ aravo hamoamita ta umbae aisuja embo amina dondanei do mane ombuto umbasuja. 18 Avoetoumo kiari embo kito o ta ‘number’ avo etokito eteketo tambujo amo embo na dondaetekeora amita number avoeto 666 ra.

14O ‘lamb’ te amita embomeni te

1 Eto na arerembeto kogue mitene nautiti ta amo tiri javo Zion amita hamo ta amoO ‘Lamb’ heteto mitia eto amiga miteraamo embo tapa 144,000 ainge amita beota o ‘lamb’ ta javo te amita Mamo ta javote avo kakajekari avo mitere kena. 2 EtoUtu i ta havi ingena amo umo muengata tindu ainge eto tururu pajire be amitahavi aingeko rate gita javo ‘harp’ embo

Page 302: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Revelation 14:3 299 Revelation 15:3isapamane na teora amita havi aingekoavo ingena 3 eto God ta avo arumba peniamite eto o vasiri te tapa 4 amite eto embookokose tapa amita tombu ta embomenitapa 144,000 amina haveni eha ganetohaveni erera amo embo eha God na endata ombuto umbari amina pere haveni amoumbari haitera. 4 Eto embomeni araminapamone ga tiha paiha ae ari jajavotohopere ere uaetera amina iji matuainge O‘Lamb’ ambo ambo ue pambuora amo i ehaureore ereto be jajavotoho pepeni ekeujaaingeko amina embo aravo embo tapa tadegi ombuto umbuto O ‘Lamb’ ta degi etoGod ta degi hande ikari ra. 5 Eto enanata pe ta ke sokova irae eto ke sasapurairae avoeto enana amo pehumba ari haitemanera.

Anera nei heriso nei vahai6 Eto anera vahai i ta kin eto pahoi kena

amina God ta duru javotoho daroho iriujaavo ke neite neite ari embomeni enda tapata iriora amita degi ke hande ue 7 ke isarana einge etija. “Embo ta ari siriketo hajireikari iji puvija avoeto Utu te enda te eva teumo kuru bitiuja amite tapa ari embo Godavo joru ue jakeka ijirovo amita degi usasapuvuroi,” 8 ainge ijie pahoi anera nei amitaambota puvutuhue ke einge etija “Eto endapeni Babylon amita tiha pamone na eoienda embo tapa na amita esi mu indie arisasapura uje peni vahai eora avoeto endaBabylon avo karaun eto ere vovua,” keainge etei 9 anera nei vahai ambota puvu-tuhue ke isara na einge etija, “Eto emboamuna o sapura aririvo embo na ove ariamite avo kogue tumotepain ue eto amitahajire ‘number’ avo beo ta rete o ingeni tarete umbasuja 10 amo God na tumo pajirebe eto amita degi wine saruka sovera teoverekau umbuto indirou umbuto aneraototohu te O ‘Lamb’ te amita tombu ta ikauevikitie memenga kogurou 11 amita iposina daroho ta bivitie iresuja. Eto emboamuna o sapura amita javo ta hajire uhueo amite amita aririvo te avo jakeka aisujaamina iji te mume te tapa jangu indarimane kesuja,” ke ainge anera amina etija12 avoeto ungo embo ototohu God ta ke agiue Iesu tumota eova avo ungo sovera etoirivujo.

13 Eto ke nei Utu i te ei ingena amoeingera, “Ke erevi kajejo: Eto embo amuna

eha oroho eto ambota Bada ke be ere ijimaamburesuja amita degi ta javotoho be pu-vuresuja.” ainge eto Ahihi na einge eria,“ke be, amo enana ta pure irae au janguindie iriroro pure ta be ambota puvuroukesora.”

Enda ta be kahumbasora14 Eto na titi i ta eto kena amo oje parara

be ai ta Embo ta Meni kiarako etena amitasiro ta kope gold na ari avo asuketo asivookokombari ti te avo jigito mitei kena.15Eto anera nei na ‘temple’ jo ta eto puvutoembo vahai oje parara hamota arumbetomitina amita degi ke isara na einge etija,“Enda ta be javotoho avo sari ari iji pu-vija no asivo umbuto pambuto kahumbetoumbujo” ke ainge etei 16 embo oje hamotaarumbetomitia amina asivo na jiheto endata be kahumbetei iraetija.

17 Eto anera nei Utu i ta temple jo tamitina amite tapa asivo okokombari ti teavo jigito puvei 18 anera nei i evekeujaamita simba ari anera amina pene gaga taeto puvuto anera nei asivo te amita degi take isara na einge etija, “Enda ta esi ‘grape’be sari eto mitia avo kahumbeto umbutopuvujo” ainge etei 19 anera na asivo um-buto enda ta ‘grape’ be jiheto kahumbetoumbuto God na tini kambari ue haito sa-heuja degi ai gosuketei betei 20 da sahu aita sahitore sasaga na pevitito gavineketobeto ‘300 kilometres’ eto ukomo eto bititoo ‘horse’ ta pe ga inono etija.

15Anera tapa 7 amina aro osaga memenga

kesora1 Eto na hajire nei pajire be avo Utu

i ta kena amo anera tapa 7 amina osagamemenga hajire neite neite tapa 7 aingeavo embota degi aro koguroro God ta tumoirae asuja avo jigito mitere kena. 2 Etoeva visi visi javotoho i peri na ombutoombuto ari kena amita hora ta o sapurate amita aririvo ove ari te amita javo tanumber hajire te umbae sovera eto nem-bari embopo amina gita javo ‘harp’ God tadegi umbera ai ta torue 3 Moses, God tapure ari embo te eto God ta O Lamb teamita haveni avo einge ijie etera, “BadaGod sovera isapamane te no ari tapa avopajire be eto javotohora. Eto vasiri no tapa

Page 303: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Revelation 15:4 300 Revelation 16:19amo ke be ke be umo iji daroho ta king.4Oarie Bada embo tapa na umo oju ururorousasa javo no ta puvuroi no ari jajavotohoeoe kiora avoeto enda embo tapananodegita puvuto tumote pain ue jakeka asora”.5 haveni ainge etere irae etei Utu i ta Godta irari degi Otohu be Otohu avo hirikitoi6 anera tapa 7 amina osaga memenga tapa7 ainge avo jigiriketo tambuta puvutuhorekena amo enana bo parara be asari etojenge ta amo pupuri gold na ari avo kajariainge avo puvutohore 7 o vasiri tapa 4 ratevahai amina atungu gold na ari tapa 7 aingeavo ikereketija amita jo ai ta amo God tatumo pevitari avo mitia. 8 Eto temple jo aita amo God ta sovera te eto God ta usasa teamina i iposi ainge eto kumbo kumbobititotemple jo enetetei embo torari haite manekiti anera 7 amina osaga memenga tapa 7avo aro embomeni na kioro irae au ambotatorasora.

16God ta tumo atungu tapa 7 ta ra

1 Eto temple jo ta ke isara na anera tapa7 amita degi ta ke einge ei ingena, “Ungopambuto, atungu tapa 7 ainge God ta tumona pevitari avo umbuto enda embomenita degi josekevujo beare,” ke ainge etei2anera vahai amina pambuto amita atunguavo enda ta joseketei beto embo o sapuraamita aririvo ingeni na ove ari avo jakekaue hajire umbari embomeni amita hamotamatu memenga te masa te pajire be avopaukena. 3 Eto anera nei amina atungu neiavo eva hamota joseketei beto embo ambu-rari ta sasaga ainge avo irerembetei eva ta ovasiri te tapa be tapa amo ambuvujeketera.4Eto anera heriso joseketere irae etei aneranei amina atungu umbuto umo kombu teavo te ai ta amite umo kuru bitiuja ai tajoseketei beto sasaga irerembetei, 5 aneraumo simba euja amina ke einge etija, “Umodaroho irari Embo Otohu inena enana taari sasapura ta hajire ere ikitoa amo javo-tohora amo 6 enana na peroveta te emboototohu te amita hamo tiuketere sasagabetija avoeto inena sasaga ikitoe enana taari hajire avoeto kogue ere indera” aingeetei 7 pene gaga kena ta ke mine eingepuvija “Ke be umo Bada God sovera isapa-mane te embo sasapura ta degi no hajire

ikari amo be perera”, ainge etija. 8 Etoanera heriso nei vahai joseketere irae eteinei amina iji hamo ta joseketei iji beverepajire be eto itiketo embomeni eveketei9 bevere memenga koguroro amo God naosaga memenga embomeni na kogora avotaekari haite rate embomeni na memengakogue ari sasapura toto jo hapereketo Godjakeka ae hoviro etera.

10 Eto anera nei heriso nei herisojoseketere irae etei nei amina atunguo sapura amita avo arumba peni ai tajoseketei mume kambujoro pajire besihuketija. 11 Eto embomeni na osagamemenga eto masa kera avo hotembetotunga hapereketo ari sasapura toae rateUtu i ta God avo hoviro etera. 12 Etoanera tapa 5 joseketere irae etei nei aminaumo pajire javo Euphrates ai ta joseketeieveketo irae etei kings nei nei ihane henata eto isoro ue puvurora etija. 13 Eto nakogue mitene Ahihi sasapura o kana aingetapa heriso nei vahai amo vahai o kosoo javo ‘dragon’ ta pe to ta puvija eto neiamo o sapura amita pe to ta eto puvijaeto nei amo peroveta ke sokova na kehande euja amita pe to ta eto puvija. 14 EtoAhihi sasapura amina pambuto enda tapata ‘kings’ amita tombuta ari sovera neiteneite eora amore God sovera te ta iji peniamite vahai ta puvuto isoro pajire be ara ariainge amo eora. 15Eto God na ke einge eria,“Ingivujo, na pegene embo na joru pasetopuvurarako asona avoeto embo amuna evoae ue bo asuketo ereto iresuja embo aminahamo teho mane avoeto me mane kesuja”,ainge eria.

16 Eto enana na enda tapa ta ‘kings’avo siriketo iketere pambuto ‘Hebrew’ kena degi javo ‘Armageddon’ eora ai tatoruketera. 17 Eto anera tapa 6 aminaGod ta tumo atungu ta avo joseketere iraeetei nei vahai amina atungu umbuto jiginubitinu i ta joseketei betei temple jo ta avoarumba peni ai ta ke isara na “Irae etijaaravora”, ainge etei 18 pipiri te tururu teasavi ei enda titira pajire be ereto endatiroki koheki etija amo embo ari iji te etopuvuto eha emikote amina titira aingekoae peko ta eha etei 19 da pajire be avo endahaeto tapa heriso nei vahai ainge oi endatapa ta da pepeni tapa amo karaun etobetera. Amo da sapura javo Babylon avo

Page 304: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Revelation 16:20 301 Revelation 18:3hotembeto atungu ta ‘wine’ josekarako etoamita tumoavo joseketo iketei indija. 20Etoeva ituka tapa amo irae oi tiri tapa amokaraun eto beto visi visi etera. 21 Eto Utui ta eto ‘ice’ moti pepeni papeni bouka ‘50kilo’ ainge amina embo ta hamo ta beteiosagamemengapajire be kogueGod ta degihoviro peni vahai etera.

17Tiha pamone pajire be

1 Eto anera 7 atungu 7 rate vahai aminapuvuto nau degi ta ke einge etija, “Umoeinge hae tiha pamone pajire be umo is-apamane amita hamo ta arumbeto mitiaamita ari sasapura ta hajire God na doainge au kesuja avo ano kesoa, 2 amo endatapa ta ‘kings’ na amiga tiha eora avo etoenda tapa embomeni na amita tiha ‘wine’ainge amina indere titivi oi ere ora,” aingeeto 3 anera amina Ahihi nau umbuto pam-bei tiha pamone avo ojaga tambu ai ta ohamo pangari eto o amita hamota amoGod ta javo urumbitie kajari eto o amitasiro tapa 7 amita perema tapa 10 aingeamita hamota arumbeto mitei kena. 4 Etoamita bo amo ove ohoma te ovihasukota ove kaneke kaneke ari eto bo hamotaamo ‘gold’ te atara orina uhurumamemenijajavotoho amina kogombari avoeto pingisara etija. Eto amita ingeni ta amo atungu‘gold’ na ari avo jigito mitia eto atungu jota amo amita tiha paiha ta tongopa te etodonda sasapura neite neite amina pevitariavo jigito mitia 5 eto amita beota amo keondikari na einge kajari kena: “Enda taari sasapura tapa amite eto tiha paiha aripamone tapa amita e amo da peni javoBabylon”. 6 Eto pamone amina Iesu take hande ari embopo ototohu ta sasagaavo indito kava oi kena. Eto na pamoneavo kogue mana mana one 7 anera na naudegi ta ke einge hariketei ingena, “Umomana mana ere oate pamone emite eto osiro 7 amite perema 10 amite amita be avoharikano ingesoa, 8amo o sapura ere kogoaamo matu mitiaetija te eha amo iraera teenda jo tu ta eto bitito pahurou God na tauirae asuja amo embomeni enda eha ra ta ariiji te eto puvuto eha eremikote avo enanata javo book vasiri amita jo ta kajae avoetoo sapura aravo kogue ti kakambuketomanamana aisora amita be amo o sapura amo

matu mitiaetija rate eha amo irae avoetoambota puvuresuja. 9 Eto ke nei asi ere-ona amo embo uta hotembari javotoho teamina kesuja amo pamone amina heti tapa7 ai arumbeto mitia amo amita siro tapa7 ra eto nei amo enda ta ‘kings’ tapa 7ra, 10-11 te 5 amo enana ta titi jigari matuirae ari nei vahai amo titi jigihe mitia etonei amo eha heteto iji tuho be titi jigesuja.Eto o sapura amo matu mitiaetija te ehaamo irae ra te eha ereto enana 7 amigaking inono ue king 8 aisuja rate God natau irae asuja. 12 Eto perema 10 aminaatekitira oi ere kogoa amo ambota kingsheteto o sapura amiga tapa iji tuho be titijigihe 13 uta vahai asora amo enana na osapura amita sovera ari ikitie 14 O Lamb tadegi isoro asora te O Lamb amo bada tapate amita Bada eto king tapa te amita Kingavoeto amita ambotani jajage eto siriketoumbari amiga heteto isoro eto o sapuraamo nembasora” ainge eto 15 anera na kenei einge etija, “Eto tiha pamone na umohamo ta arumbeto mitia umo amo endatapa te amita ke neite neite avo ijie irioraembomeni ra. 16 Eto o sapura amite etoperema 10 amite na tiha pamone ta degitumo ue ereto tiha pamone amita bo jigitohouketo taro amburou bisi indie i ta ikaroevekasuja 17 eto ainge asora amita be amoGod na amita uje avo ara jo ta hotembariikau tunga vahai eto o sapura ta degi soveraari ikitiroro God na ke etija amita be avopuvurou kesora. 18 Eto pamone ere kogoaamo enda sapura ta da okose vahai aminaenda tapa ta ‘kings’ titi jigihe mitia amitaate kitira avo ere ua.”

18Da Babylon karaun eto beasuja

1 Eto ari avo kene irae etei anera neiUtu i ta eto beto puvutuhoi kena amo an-era okose be amina puvutuhoi amita usasapajire be amina enda tapa daha daha oi2 amina ke isara na einge etija, “Da pajirebe javo Babylon amina karaun eto beteiirae etei embahe te ahihi sasapura te disasapura te amina ai ta mitera. 3 Amoda tapa embomeni na amita tiha ta ‘wine’indito kava ue ere vovora eto enda ta kingstapa na amiga tiha uoi enda ta donda om-bari embopo na amita degi ombuto uhue

Page 305: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Revelation 18:4 302 Revelation 19:1-2koro mamone ere ovora” ainge anera am-ina etei 4 Utu i ta eto ke einge etija, “Nauembomeni ungo pamone avo toto have etoungote tapa na pamone ta ari sasapura tabeasova amore pamone amita degi osagamemenga ikasona avo ungo te tapa kiovauje ae ereona 5 amo pamone ta ari sasa-pura hamota hamota ue bitito Utu tameere ua avo God na jenambu ae rate koguemitia 6 eto pamone amita sapura do iketijaavo mine ikari avo inono ta mane ikasujarate nei hamota ikitie aisuja amo pamoneta atungu ta inja mitia ai ta God na injanei sovera te amo hamota joseketo ikauindesuja. 7 Eto pamone amina haja vaja teusasa te do ainge umbija amo God na kitomemenga te osaga te amo ainge inonotaikau kesuja. Eto pamone amina jo ta eingeere hotembitia, ‘Na pamone doru mane na‘queen’ pajire be avoeto si mane asona tedaroho ta tunga javotoho ue iresona’ aingeeria 8 te amita ari siriketo hajire ikari emboBada God amo sovera isapamane be aminaiji vahai osagamemenga ikau puvutuhurousorara umbasuja, amburesuja, eto beujekesuja, eto i na evekau irae asuja,” aingeetija.

9 “Eto enda ta kings amita hajae vajae in-die amiga tiha ere ova avoeto pamone avomemenga kogua avo joru ue ahen ta hetetoamita iposi kumbo kumbo bitesuja 10 avokogue si ijie ke einge asora, ‘Oio, da peniBabylon sovera te, iji isapa amita tutumotairae ereoa,’ ainge ijiroro 11 enda ta dondaombuto umbari embopo na donda na omb-uto koro umbari degi irae ere ua avoeto bijapuri aisora 12 amo enana ta ‘gold’ te ‘silver’te bo ove neite neite na kembari te i savarite donda neite neite o ti na i na ‘bronze’ te‘iron’ te na eto atara na ove ari amite eto13 donda mune te i angere hoga te jeunete joriva te ‘wine’ te seha te ‘wheat’ bejasari te jasae amite o ‘cow’ te o ‘sheep’ te o‘horse’ te amita gaga te eto embo ta hamote ahihi te tapa amo ombuto umbari degiirae avoeto 14 enana na ke einge aisora, ‘Noi be neite neite uje isapamane ereova amitagamo ehako mane kesoa eto no hajae vajaetapa irae ere ua ehako egerembari inonoae,’ 15 ainge donda na pamone amita degiombuto koro isapamane umbuora embopoamina joru ue hoi ta heteto pamone aminamemenga kogurou si ijie 16 einge aisora,

‘Oio da pajire no bo ove hohoma te oviha-suko te na kembari eto no bo hamota goldte atara orina uhuruma jajavotoho aminakogombari amina pingi sara euja te 17 ijiisapa amita tutumota tetei hajae vajae iraeere ua,’ ainge ijio e nga tari jigari embo tetiti jigari embo te e nga ta eora embomenitapa amina hoi ta heteto 18 amita iposikumbo kumbo bivitirou kogue ke eingeaisora, ‘Da pajire be eingeko matu be matuamo iraera’ ainge ijie 19 amisa timbuto sirota kutitie bija puri ijie ke einge aisora ‘Oioda pajire be, nango e nga titi jigirikariembopo na no degi ta pambuto donda naombuto koro mamone ere ovora te iji isapaamita tutumota tetei irae ere ua,’ aingeamo enana na aisora te 20 ungo Utu i tairari embopo tunga javotoho evujo amoungo emboototohu te apostero te perovetate tapa tunga javotoho ue haveni evujo,amo ungota degi sapura euja avoeto Godna hajire mine iketei kogua,” ainge aneraamina etei 21 anera nei buvure te aminaatara pajire be ‘wheat’ jaseora aingeko avoumbuto eva ta gosuketei betei ke eingeetija “Vasiri pajire be eingeko amina dapeni Babylon amo gosukaro beto irae auehako tambari haite mane aisuja. 22 Etoamita huin hukari te isaumpuri hukari tegita tari te haveni ganari te amo embo naehako mane ingesora eto amita ingeni napure ari embopo ai ta mane tambasora eto‘wheat’ jasari ta havi ai ta mane ingesora.23 Eto amita jo ta usasa mane undukaroevekasuja eto singa te kakara te jimbarita ke mane ingesora. Eto no donda naombuto umbari embopo amo enda ta embookokose avoeto no saruka ke na enda tapaembomeni kiti umbuto sapura ta pambua.24 Eto embo tapa enda ta tari te peroveta teembo ototohu te ta sasaga amo da amita jota tambera.”

191-2 Eto ari ainge etija amita ambota Utu

ita embomeni isapamane na ke o a ijieeinge etera, “Aleluia God na embomenita ari avo ke be na siriketo enana ta ha-jire ikitie tohota embomeni avo oreketosiriketo umbija, amo usasa te sovera teamita degi iroi. Eto tiha pajire be aripamone amina amita tiha na etei enda tapasapura be etei God ta pure embopo tetei

Page 306: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Revelation 19:3 303 Revelation 20:3sasaga betija avoeto God na amita sapurata hajire iketei umbuto ere ahua,” 3 aingeeto ke o a ijie ehako einge etera “Aleluia,pamone avo evikitie amita iposi na kumbokumbo bivitie daroho ta iresuja”, ainge ijio,4 Embo okokose tapa 24 amite o vasiri tetapa 4 amite na God avo arumba peni aita arumbeto mitia amita tombu ta betogombuto God jakeka ijie, “Amen, Aleluia,”ainge ere

O ‘lamb’ ta jimbari dorovu5 Ke avo arumba peni ai ta eto einge

puvija, “Ungo God ta pure ari embomenipepeni te memeni te ungo God joru ueotohu eona embomeni avo God jakekaevujo,” ke ainge etei ingihone 6 ke nei umopajire be ta tindu ainge eto pipiri pajire beta havi ainge amina ke mine einge etija,“Aleluia, ungotenau Bada God sovera tena heteto titi jigihe mitia. 7-10 Ungotenaosa osa ue jakeka ijie haveni ijiroro amitadegi usasa puvuroi, amo God ta o ‘lamb’ tajimbari iji puvei amita kerari kakara amoamita ekalesia avo nununga oi bo pararajavotoho tongopa ambu iketei asuketijaamita be amo embo ototohu tapa amitaari jajavotoho avo asuketija,” ainge etereanera na nau degi ta ke einge etija, “Keerena erevi kajejo, O ‘lamb’ ta jimbaridorovu indora oru umbari embopo aminaosa osa ue tunga javotoho aisora” eto neiamo “Ke kaitona amo God ta ke be ra,” keainge kajana etei, anera jakeka ijie utu tagombutomitene taekitie ke einge etija “Namane jakeka asoa te namote umote eto nonamei kamei Iesu ta ke hande eora amitetapa God ta pure embopora te ambota dopuvuresuja avo ene ere kogoa amita be amoIesu ta ke vahai aravora avoeto God vahaiavo jakeka ejo.”

O ‘horse’ parara11 Eto Utu pe hirikari ai ta o ‘horse’ hamo

parara heteto mitei amita hamota arum-beto mitia amo embo javo Tumota ari KeBe ari amo embo ta ari avo siriketo hajireikari embo eto isoro embo avo mitei kena,12 amita titi amo i peri ainge amita siro takope isapamane be eto amita javo hamo takajari amo embo tapa kiae rate umo eongaere kogua 13amita bo amo sasaga ta jauketopohukari eto amita javo amo “God ta ke”ra. 14 Eto amita ambota amo Utu i ta isoro

embopo avo bo parara javotoho tongopaambu avo asuketo horse hamo parara ai taareto puvutohore kena. 15 Eto embo amitape ta amo asivo koso vahai ti te amina endaembo tapa jasuja avo pe ta eto puvutuhoikena. Eto embo amina daho ngahia be avojigito embo tapa titi jigesuja. Eto Embo am-ina God sovera te tumo avoeto embomenita hajire ikau kesora amo ‘grape’ ta hamota haito saharako aisuja 16 eto amita bo po-hukari hamota eto utu poru ta amo emboamita javo amo einge kajari mitia “Kingtapa ta king eto Bada tapa ta bada” aingekajari kena. 17 Eto anera nei kena aminaiji ta heteto di i ta ere pahua amita degijage eto einge etija “Ungo God ta pondoindova na have, 18 amo kings te isoro titijigirikari embopo te buvure embopo te, ohorse hamota arumbeto pambari embopote o horse te embo okokose te pure embopote eto peni te isapa te indova na have”,ainge etei 19 o sapura amite eto enda takings te enana ta isoro embopo te na emboo horse parara ai ta bo parara asari amiteeto amita isoro embopoga isoro asi torukea20 rate peroveta sokova o sapura amitajavota ari sovera neite neite oi embomenikogue o sapura ta hajire kikiva ari avoumbuto o sapura ta aririvo ingeni na oveari avo tumotepain etera peroveta amiteeto o sapura amite tapa avo andito umberate tae amburae umo joremba i peri masa teai ta gosuketere beto eveketere 21 o sapuraamita isoro embopo nei uhoho amo emboo horse hamota arumbari amita asivo pe tota eto puvuto mitia amina jetei ambere dina beto bisi indere oti guru etija.

20Jua tapa 1,000

1 Eto anera vahai Utu i ta eto beto pu-vutuhoi kena amo ingeni vahai amo endajo tu ta amita bokiri hirikari ‘key’ avojigito ingeni nei na amo ‘chain’ pajire bejigija 2 amina beto o koso o sapura bejavo ‘dragon’ amo ke gamo poekari embo‘Satan’ embo avo andito punduto enda jotu beta gosuketei 3beto jua tapa 1,000 aingeai ta iroja iketo ahureketo arinako etija amoenda tapa embomeni engikitioi amita ujetaambo ambo eora avoeto enda tuta jua tapa1,000 ainge mitirou aro araha ta puvuto iji

Page 307: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Revelation 20:4 304 Revelation 21:11isapa isa aisuja. 4 Eto avo arumba pepeniai ta kena amo embomeni ta ari sirikariembopo avo God na siriketo iketei aretomitere kena eto nei amo God ta ke avo kebe ijie Iesu ta ke hande ari embopo avotunga tiukari amita ahihi avo kena. Etoenana amo o sapura te eto amita aririvoingeni na ove ari amite avo tumotepainae eto amita hajire beo ta eto ingeni taumbae avoeto enana amina ereto Iesu gajua tapa 1,000 ainge amita jo ta heteto titijigesora 5 te titi jigari iji amita tutumotaamo embomeni amburari tapa amina vasirite erasora 6 te enana kiti erasora aminaOtohu be ue tunga javotoho be aisora etoenana ta degi God na sovera ari ikau ehakomane amburesora te vasiri te daroho tamitie God ta eto Keriso ta priests ue amigajua tapa 1,000 amita jo ta titi jigesuja.

Satan na daroho ta memenga kesuja7 Eto jua tapa 1,000 irae au Satan tipura

ta avo hirikau bitito 8 pahue God ta kitohoenda tapa ta mitera (amita javo amo Gog teMagog te ainge amo eora) avo jajage au pu-vuto isoro asi vahaita torukasora amo evahora etekari inono ae aingeko 9amina endatapa ta eto puvuto God ta osa ari da amitaembomenimitera avo joeketomitiroro i naUtu i ta eto beto embo amo evekau ahuroro10 enana engekari embo Satan avo umbutoo sapura te peroveta sokova matu gosukaribeari degi i peri masa te umo joremba taevekeuja ai ta gosukau beto mitie iji temume te daroho ta memenga kesuja.

Ari sirikari iji tutumota11 Eto avo arumba pajire hamo parara

be amita hamota Ari Sirikari Embo miteikena amita degi ta eto Utu te enda te najoru pambere irae etija amo ehako tambarihaitemanera, 12Eto embo pepeni amburarite isapa ambuvujekari te tapa amina avoarumba peni amita titi buju ta heheteketomitere enda ta ari do ere uaetera tapabooks ai ta kajari avo hiriketo ai ta koguesiriketo hajire iketija. 13 Eto book neihiriketija amo vasiri ta book ra eto usete embo amburari ta ahihi irari degi teeto eva te na amburari embomeni tapaiketere puvera 14-15 Eto embo amita javobook vasiri amita jo ta kajari irae kito amoehako amburoja umbuto umo joremba iperi ai ta gosukaro beto mitie i beveredaroho kogue iresora. Eto i peri aita amo

embo amburari te degi javo Hades amitetapa irae aisuja.

21Utu eha te enda eha

1 Eto Utu te enda te eva te mamatuirae etere Utu te enda te ehaha avo kena2 Eto kerari kakara kogombeore amita ivuna sago pajire be kiuja aingeko avo da ehaJerusalem Otohu amo God ta degi Utu ita eto bovuoi kogone 3 ke pajire be avoarumba peni ai eto einge puvija “God tairari degi avo embo ta degi puvija amo em-boga iresuja eto enana amo amigamitiroroGod na enana ta God ue 4 enana ta titisisivu tapa avo tuhasuja amo donda tapabe tapa eto ari tapa mamatu amo irae etijaavoeto amburari sorara umbari bija puri arimemenga tapa amo embo na ehako manekesuja,” ainge eto 5 avo arumba peni taarumbeto mitia amina ke einge etija “Nadonda tapa ehaha ereona amo ke be ijietumota ari haite ra, tapa book ta kikivaejo kiore,” ainge ijie 6 nau degi ta eingeetija “Aravora, irae etija namo amo itikarita eto pambuto tutumota ra (amo Alphate Omega te ra) eto embo umo beuje asujaamo umo vasiri kuru bitiuja ai ta nanemine vahai timbuto ikano indesuja te minemane ikasuja. 7 Eto embo amina sovera etonembasuja amina hotari erevi umbau naamita God ururono amo nau meni aisuja8 rate joru ue ke hande ae embopo te Godke be ae embopo te ari sasapura embopo teembo tari amburari embopo te tiha paihaembopo te saruka embopo te God ingenina ove eto tumota ari embopo te ke sokovaeora embopo te tapa amita irari degi amoumo joremba i peri masa te evekeuja aitaamo enana ari ainge eora amita amburarinei amo aravora,” ke ainge etei

Da Jerusalem eha9 Anera tapa 7 atungu 7 aita osaga

memenga na pevitari overeketera ta aneravahai amina nau degi ta puvuto ke eingeetija “Na O ‘Lamb’ ta ae kerari avo anokioana hae” ke ainge 10 eto ahihi nau um-buto pambuto tiri pajire koso vahai aitaiketei hetetene Da Otohu Jerusalem Utu iGod ta degi ta eto iketei bouvoi etei kena.11Eto aminaGod ta sovera te usasa te aminagain eto atara orina javo ‘jasper’ na usasa

Page 308: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Revelation 21:12 305 Revelation 22:9pingi sara euja ainge amina etei kena 12 etohuga atara na hamota hamota iketo bitarikoso vahai be amina joekari aita pe tapa 12ainge paukari aita amo anera tapa 12 aminaheteto simba ue iriora eto pe bokiri amitahamota amo Israel embomeni ta Ohihi javotapa 12 amina kakajekari mitia 13 eto petapa 12 rate 3 ainge amo ihane ta nei 3ainge amo sose ta nei 3 ainge amo kainata eto nei 3 ainge amo patina ta 14 etoda ta huga jigito ngahia iroja kuteha ikariatara tapa 12 amita hamota amo O ‘Lamb’ta apostels 12 amita javo kakajekari avomitere kena.

15 Eto anera namote ke etija amina tekaumbari ituha gold na ari amina da ta tekado aingere eto huga amita teka do aingereeto bokiri ta teka doaingere avo umbasijigija. 16 Eto teka umbija amo i ta eto tuta kaina eto patina ihane eto sose amoteka inono inono ta ikari avoeto 1,400kilometres koso ra 17 eto ehako huga tateka umbija amo huga apupu ovitiho taeto pambuto apupu ovitiho ta eto tekaumbija amo 65 miters ra amo embo tekaumbuora ainge nombo amina jigama etija.18 Eto da ta huga amo atara orina javo-toho javo ‘jasper’ amina gerikari eto dabe amo ‘gold’ javotoho usasa euja aminagerikarira. 19 Eto da ta huga jigito ngahiairoja kuteha ikari atara tapa 12 amo ataraorina kiari jajavotoho ove neite neite am-ina kogombari ra eto vahai amo ‘jasper’na kogombari nei amo ‘sapphire’ na ko-gombari nei amo ‘chalcedony’ na kogom-bari nei amo ‘emerald’ na kogombari 20neiamo ‘sardonyx’ na kogombari nei amo ‘sar-dus’ na kogombari nei amo ‘chrysolite’na kogombari nei amo ‘beryl’ na kogom-bari nei amo ‘topaz’ na kogombari neiamo ‘chrysoprase’ na kogombari nei amo‘jacinth’ na kogombari eto ambo nombotaamo ‘amethyst’ na kogombari ra. 21 Etohuga pe ta bokiri 12 amo eva ta gaginauhuruma parara be eto pajire vahai vahaiamina bokiri tapa 12 amo ahurekari mitiaeto da jo ta degi pambari amogold javotohousasa te amina beuketo pambarira. 22 Etoda amita jo ta amo embo vahai vahai aminadegi tapa ta ue Bada God sovera te eto OLamb amite jakeka eora avoeto da jo taTemple amo irae ra. 23 Eto God ta usasa

te eto O Lamb ta usasa te na da jo ai tausasa euja avoeto iji te hariga te ta usasaamo mane euja. 24 Eto enda tapa amitaembomeni na amita usasa ta iriroro endata ‘kings’ na enana ta sago kiari te hajaevajae te umbuto da ai ta torasora 25 eto daai tamumemane sihukasuja avoetohuga tapebokiri amomane ahurekasora tehirikarimitirou 26 enda tapa embomeni na dondasago kiari jajavotoho umbuto ai ta torasorate 27donda sapura te ari sapura te ke sokovate avo mane ai torasora te O Lamb ta bookjavo vasiri ai ta javo kakajekari embomeniamina pere torasora.

221 Eto anera na vasiri ikari umo avo God

ta eto O Lamb ta avo arumba peni ai ta etopuvutuhoi etei kena 2 umo amina da amitajo ta degi tambu orohu ai ta puvuto pahoiumo ahone ta vasiri ikari i amina ereto beekari iji amo hariga vahai vahai amita jo taekasuja eto amita gigi amo enda embo tapata sivo avoeto indie kokondekasora. 3 Etoenda ta saruka ari memenga ikari neiteneite tapa amo irae asuja. Eto God te OLamb te na da jo ta avo arumba peni taarumbeto mitiroro amita pure embopo nake agi aisora. 4 Eto embomeni na God tatombu kesora eto God ta javo avo enanata beo ta kajasuja. 5 Eto da ai ta mumemane sihukasuja avoeto embo na maneusasa undukasora te usasa amo Bada Godta degi puvuresuja avoeto usasa iji ta avomane kesora. Eto embomeni na heteto Godga daroho mitie titi jigesora.

Bada Iesu ta puvurari6 Eto anera na nau degi ta ke einge etija

“Eto ke erevi erena amo ke be ijie tumotaue evujo amo Bada God peroveta tapa taAhihi amita God na amita pure ari embopona ari tapa do puvuresuja avo be kioraamita anera namo avo iketei puvena.”

7 “Kivujo na eha puvuto ere hona avoetoembo amuna ambota do puvuresuja avobook eita kajari mitia avo toae jigama ueiresuja amina tunga javotoho be aisuja,”ainge Bada na eria.

8 Na John nanena ke erevi kena eto in-gena avoeto na ari kiari anera avo jakekaasi beto gohone taekitie ke einge etija.9 “Na jakeka aojo. Namote umote perovetatapa amo no namei kamei ra amite eto

Page 309: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Revelation 22:10 306 Revelation 22:21book amita ke agi eora embo tapa amigaGod ta pure ari embora avoeto God vahaiavo jakeka ejo,” ainge ijie ke nei 10 eingeetija, “Ari do asora avo o hoga bujekariei ta kajari mitia amita iji avo auvetijaavoeto o hoga mane egovekasova. 11 Etoari sapura embo amo ari sapura matuaingeue iresuja God kiae embo amo God kiaeue matuainge iresuja, ari javotoho emboamo ari javotoho matuainge ue iresuja etoembo otohu amo embo otohu matuaingeue iresuja,” ke ainge anera na etija. 12 EtoIesu na ke einge eria “Kivujo, na puvuto erehona, eto na embo jajavotoho te sasapurate amita ari ta hajire amo mine nau degita mitia avo inonota ikasi ere puvutuhona13na itikari tutumota, kiti eto ambota, susueto kombura. 14 Eto embo amuna da penita torasi bo egasuja amo God na au hugape ta toreto vasiri ikari i ta be avo inditotunga javotoho ue iresuja. 15Rate da ahoneta amo embo sasapura amina ino na arakoue mitera amina saruka te tiha paiha teembo tari amburari te god sokova ingeni naove ari avo tumotepain ue iriora ke sokovana tiritie osa ue iriora amina da ahone tamitera.

16 Eto na Iesu nanena ekalesia nau tapaavo ke erevi kiora uje eto nau anera eminaau kioa iketene puvija, na Susu ra, na Davidta Meni ra eto na Iho Tarama usasa tera,” 17 ainge eto Ahihi te O Lamb ta kerarikakara te na “Ungo havu” erera eto keingari embo na ke einge aisuja “Ungo havu,umo beuje kogue havu, ungo ujena vasiriikari umo avo mine vahai indesi havu,”ainge aisuja.

Ke tutumo18 Eto iji ambota do puvuresuja avo book

eita kaetena erevi ingari embo ta degierena amo amuna ke nei hamota ikasujaamita degi God na memenga osaga bookerei ta kajari mitia amo au kesuja. 19 Etoembo amuna book eremita ke davo pura-suja amo God na au Da Otohu ta vasiriikari i book erei ta kajari amita be amomane indesuja. 20 Eto ke erevi ikari embona einge eria “Ke be, puvurari iji nau au-vetija,” ainge eria avoeto ‘Bada Iesu umohae!’ ke ainge na John na erena aravora.21 Eto Bada Iesu ta hondate ari avo God taembomeni ta degi iroi. Aravora.

Page 310: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Revelation 22:21 307 Revelation 22:21

Read the New Testamentdaily

January

date Scripture1 Matthew 1:1–2:122 Matthew 2:13–3:63 Matthew 3:7–4:114 Matthew 4:12-255 Matthew 5:1-266 Matthew 5:27-487 Matthew 6:1-248 Matthew 6:25–7:149 Matthew 7:15-2910 Matthew 8:1-1711 Matthew 8:18-3412 Matthew 9:1-1713 Matthew 9:18-3814 Matthew 10:1-2315 Matthew 10:24–11:616 Matthew 11:7-3017 Matthew 12:1-2118 Matthew 12:22-4519 Matthew 12:46–13:2320 Matthew 13:24-4621 Matthew 13:47–14:1222 Matthew 14:13-3623 Matthew 15:1-2824 Matthew 15:29–16:1225 Matthew 16:13–17:926 Matthew 17:10-2727 Matthew 18:1-2228 Matthew 18:23–19:1229 Matthew 19:13-3030 Matthew 20:1-2831 Matthew 20:29–21:22

February

date Scripture1 Matthew 21:23-462 Matthew 22:1-333 Matthew 22:34–23:124 Matthew 23:13-395 Matthew 24:1-286 Matthew 24:29-517 Matthew 25:1-308 Matthew 25:31–26:139 Matthew 26:14-4610 Matthew 26:47-6811 Matthew 26:69–27:1412 Matthew 27:15-3113 Matthew 27:32-6614 Matthew 28:1-2015 Mark 1:1-2816 Mark 1:29–2:1217 Mark 2:13–3:618 Mark 3:7-3019 Mark 3:31–4:2520 Mark 4:26–5:2021 Mark 5:21-4322 Mark 6:1-2923 Mark 6:30-5624 Mark 7:1-2325 Mark 7:24–8:1026 Mark 8:11–9:127 Mark 9:2-2928 Mark 9:30–10:12

March

Page 311: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Revelation 22:21 308 Revelation 22:21date Scripture1 Mark 10:13-312 Mark 10:32-523 Mark 11:1-264 Mark 11:27–12:175 Mark 12:18-376 Mark 12:38–13:137 Mark 13:14-378 Mark 14:1-219 Mark 14:22-5210 Mark 14:53-7211 Mark 15:1-4712 Mark 16:1-2013 Luke 1:1-2514 Luke 1:26-5615 Luke 1:57-8016 Luke 2:1-3517 Luke 2:36-5218 Luke 3:1-2219 Luke 3:23-3820 Luke 4:1-3021 Luke 4:31–5:1122 Luke 5:12-2823 Luke 5:29–6:1124 Luke 6:12-3825 Luke 6:39–7:1026 Luke 7:11-3527 Luke 7:36–8:328 Luke 8:4-2129 Luke 8:22-3930 Luke 8:40–9:631 Luke 9:7-27

April

date Scripture1 Luke 9:28-502 Luke 9:51–10:123 Luke 10:13-374 Luke 10:38–11:135 Luke 11:14-366 Luke 11:37–12:77 Luke 12:8-348 Luke 12:35-599 Luke 13:1-2110 Luke 13:22–14:611 Luke 14:7-3512 Luke 15:1-3213 Luke 16:1-1814 Luke 16:19–17:1015 Luke 17:11-3716 Luke 18:1-1717 Luke 18:18-4318 Luke 19:1-2719 Luke 19:28-4820 Luke 20:1-2621 Luke 20:27-4722 Luke 21:1-2823 Luke 21:29–22:1324 Luke 22:14-3425 Luke 22:35-5326 Luke 22:54–23:1227 Luke 23:13-4328 Luke 23:44–24:1229 Luke 24:13-5330 John 1:1-28

May

Page 312: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Revelation 22:21 309 Revelation 22:21date Scripture1 John 1:29-512 John 2:1-253 John 3:1-214 John 3:22–4:35 John 4:4-426 John 4:43-547 John 5:1-238 John 5:24-479 John 6:1-2110 John 6:22-4011 John 6:41-7112 John 7:1-2913 John 7:30-5214 John 7:53–8:2015 John 8:21-3016 John 8:31-5917 John 9:1-4118 John 10:1-2119 John 10:22-4220 John 11:1-5321 John 11:54–12:1922 John 12:20-5023 John 13:1-3024 John 13:31–14:1425 John 14:15-3126 John 15:1-2727 John 16:1-3328 John 17:1-2629 John 18:1-2430 John 18:25–19:2231 John 19:23-42

June

date Scripture1 John 20:1-312 John 21:1-253 Acts 1:1-264 Acts 2:1-475 Acts 3:1-266 Acts 4:1-377 Acts 5:1-428 Acts 6:1-159 Acts 7:1-2910 Acts 7:30-5011 Acts 7:51–8:1312 Acts 8:14-4013 Acts 9:1-2514 Acts 9:26-4315 Acts 10:1-3316 Acts 10:34-4817 Acts 11:1-3018 Acts 12:1-2319 Acts 12:24–13:1220 Acts 13:13-4121 Acts 13:42–14:722 Acts 14:8-2823 Acts 15:1-3524 Acts 15:36–16:1525 Acts 16:16-4026 Acts 17:1-3427 Acts 18:1-2128 Acts 18:22–19:1229 Acts 19:13-4130 Acts 20:1-38

July

Page 313: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Revelation 22:21 310 Revelation 22:21date Scripture1 Acts 21:1-162 Acts 21:17-363 Acts 21:37–22:164 Acts 22:17–23:105 Acts 23:11-356 Acts 24:1-277 Acts 25:1-278 Acts 26:1-329 Acts 27:1-2010 Acts 27:21-4411 Acts 28:1-3112 Romans 1:1-1713 Romans 1:18-3214 Romans 2:1-2415 Romans 2:25–3:816 Romans 3:9-3117 Romans 4:1-1218 Romans 4:13–5:519 Romans 5:6-2120 Romans 6:1-2321 Romans 7:1-1422 Romans 7:15–8:623 Romans 8:7-2124 Romans 8:22-3925 Romans 9:1-2126 Romans 9:22–10:1327 Romans 10:14–11:1228 Romans 11:13-3629 Romans 12:1-2130 Romans 13:1-1431 Romans 14:1-23

August

date Scripture1 Romans 15:1-212 Romans 15:22–16:73 Romans 16:8-274 1 Corinthians 1:1-175 1 Corinthians 1:18–2:56 1 Corinthians 2:6–3:47 1 Corinthians 3:5-238 1 Corinthians 4:1-219 1 Corinthians 5:1-1310 1 Corinthians 6:1-2011 1 Corinthians 7:1-2412 1 Corinthians 7:25-4013 1 Corinthians 8:1-1314 1 Corinthians 9:1-1815 1 Corinthians 9:19–10:1316 1 Corinthians 10:14–11:117 1 Corinthians 11:2-1618 1 Corinthians 11:17-3419 1 Corinthians 12:1-2620 1 Corinthians 12:27–13:1321 1 Corinthians 14:1-1722 1 Corinthians 14:18-4023 1 Corinthians 15:1-2824 1 Corinthians 15:29-5825 1 Corinthians 16:1-2426 2 Corinthians 1:1-1127 2 Corinthians 1:12–2:1128 2 Corinthians 2:12-1729 2 Corinthians 3:1-1830 2 Corinthians 4:1-1231 2 Corinthians 4:13–5:10

September

Page 314: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Revelation 22:21 311 Revelation 22:21date Scripture1 2 Corinthians 5:11-212 2 Corinthians 6:1-133 2 Corinthians 6:14–7:74 2 Corinthians 7:8-165 2 Corinthians 8:1-156 2 Corinthians 8:16-247 2 Corinthians 9:1-158 2 Corinthians 10:1-189 2 Corinthians 11:1-1510 2 Corinthians 11:16-3311 2 Corinthians 12:1-1012 2 Corinthians 12:11-2113 2 Corinthians 13:1-1414 Galatians 1:1-2415 Galatians 2:1-1616 Galatians 2:17–3:917 Galatians 3:10-2218 Galatians 3:23–4:2019 Galatians 4:21–5:1220 Galatians 5:13-2621 Galatians 6:1-1822 Ephesians 1:1-2323 Ephesians 2:1-2224 Ephesians 3:1-2125 Ephesians 4:1-1626 Ephesians 4:17–5:227 Ephesians 5:3-3328 Ephesians 6:1-2429 Philippians 1:1-2630 Philippians 1:27–2:18

October

date Scripture1 Philippians 2:19–3:62 Philippians 3:7–4:13 Philippians 4:2-234 Colossians 1:1-205 Colossians 1:21–2:76 Colossians 2:8-237 Colossians 3:1-178 Colossians 3:18–4:189 1 Thessalonians 1:1–2:910 1 Thessalonians 2:10–3:1311 1 Thessalonians 4:1–5:312 1 Thessalonians 5:4-2813 2 Thessalonians 1:1-1214 2 Thessalonians 2:1-1715 2 Thessalonians 3:1-1816 1 Timothy 1:1-2017 1 Timothy 2:1-1518 1 Timothy 3:1-1619 1 Timothy 4:1-1620 1 Timothy 5:1-2521 1 Timothy 6:1-2122 2 Timothy 1:1-1823 2 Timothy 2:1-2124 2 Timothy 2:22–3:1725 2 Timothy 4:1-2226 Titus 1:1-1627 Titus 2:1-1428 Titus 2:15–3:1529 Philemon 1:1-2530 Hebrews 1:1-1431 Hebrews 2:1-18

November

Page 315: ii · 2020. 7. 29. · Matthew1:1 2 Matthew2:4 MATTHEWOTOHUTA EVANERIA Iesutaohihiamitajavoikerekari (Luke3:23-38) 1 EtoIesuKeriso, embomenitaorekari emboamitaohihiamoDavidraetoDavidta

Revelation 22:21 312 Revelation 22:21date Scripture1 Hebrews 3:1-192 Hebrews 4:1-133 Hebrews 4:14–5:144 Hebrews 6:1-205 Hebrews 7:1-196 Hebrews 7:20-287 Hebrews 8:1-138 Hebrews 9:1-109 Hebrews 9:11-2810 Hebrews 10:1-1811 Hebrews 10:19-3912 Hebrews 11:1-1613 Hebrews 11:17-3114 Hebrews 11:32–12:1315 Hebrews 12:14-2916 Hebrews 13:1-2517 James 1:1-1818 James 1:19–2:1719 James 2:18–3:1820 James 4:1-1721 James 5:1-2022 1 Peter 1:1-1223 1 Peter 1:13–2:1024 1 Peter 2:11–3:725 1 Peter 3:8–4:626 1 Peter 4:7–5:1427 2 Peter 1:1-2128 2 Peter 2:1-2229 2 Peter 3:1-1830 1 John 1:1-10

December

date Scripture1 1 John 2:1-172 1 John 2:18–3:23 1 John 3:3-244 1 John 4:1-215 1 John 5:1-216 2 John 1:1-137 3 John 1:1-148 Jude 1:1-259 Revelation 1:1-2010 Revelation 2:1-1711 Revelation 2:18–3:612 Revelation 3:7-2213 Revelation 4:1-1114 Revelation 5:1-1415 Revelation 6:1-1716 Revelation 7:1-1717 Revelation 8:1-1318 Revelation 9:1-2119 Revelation 10:1-1120 Revelation 11:1-1921 Revelation 12:1-1822 Revelation 13:1-1823 Revelation 14:1-2024 Revelation 15:1-825 Revelation 16:1-2126 Revelation 17:1-1827 Revelation 18:1-2428 Revelation 19:1-2129 Revelation 20:1-1530 Revelation 21:1-2731 Revelation 22:1-21