Human skin dendritic cells as target for anti-tumor vaccination

Cynthia Maria Fehres

Human skin dendritic cells as target for anti-tumor vaccination

ISBN: 978-94-6182-570-4 Author: C.M. FehresCover: © Parkbenchpics | Dreamstime.comLay Out: Jasper KoningPrinted by: Offpage

Copyright © 2015, C. M. Fehres, Haarlem, The Netherlands. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored or transmitted in any form or by any means, without prior permission of the author.

The author of this thesis was financially supported by: KWF Kankerbestrijding

Financial support for the costs associated with the publication of this thesis was kindly provided by: VU University

Appendices

Nederlandse samenvattingCurriculum Vitae

List of PublicationsDankwoord

163

Curriculum Vitae

&

Curriculum Vitae

Cynthia Maria Fehres werd geboren op 20 augustus 1987 te Haarlem. In 2005 behaalde zij het VWO Atheneumdiploma aan het Mendel College te Haarlem, waarna zij in september datzelfde jaar begon aan de bachelor Biomedische Wetenschappen aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. In september 2008 begon zij aan de master Oncologie, eveneens aan de Vrije Universiteit te Amsterdam, waarbinnen twee wetenschappelijke stages zijn uitgevoerd. De eerste stage is uitgevoerd binnen de afdeling klinische genetica van het VU medisch centrum, onder begeleiding van dr. P. van der Lelij en prof. dr. J.P. de Winter. Binnen deze stage werkte zij aan de functie van het eiwit ESCO1 tijdens zuster chromatide cohesie. De tweede stage werd uitgevoerd binnen de afdeling Pathologie van de Universiteit van Cambridge, Cambridge, Verenigd Koninkrijk, onder begeleiding van prof. dr. A.H. Wyllie, waar zij heeft gewerkt aan de rol van PML-nuclear bodies en hun functie in caspase-2 afhankelijke apoptose. Na het behalen van haar master diploma als topmaster studente in augustus 2010, begon zij aan haar promotieonderzoek binnen de afdeling Moleculaire Celbiologie en Immunologie aan het VU medisch centrum te Amsterdam, onder begeleiding van promotor prof. dr. Yvette van Kooyk en co-promotor dr. Juan J. Garcia-Vallejo. De resultaten van dit promotieonderzoek staan beschreven in dit proefschrift. Sinds januari 2015 is Cynthia werkzaam als postdoc binnen de afdeling Klinische Immunologie en Reumatologie van het Academisch Medisch Centrum te Amsterdam.

164

&

Appendices

List of publications

Fehres CM, van Beelen AJ, Bruijns SC, Ambrosini M, Kalay H, van Bloois L, Unger WW, Garcia-Vallejo JJ, Storm G, de Gruijl TD, van Kooyk Y. In-situ delivery of antigen to DC-SIGN+CD14+ dermal dendritic cells results in enhanced CD8+ T cell responses. J Invest Dermatol. (2015) [epub ahead of print].

Fehres CM, Kalay H, Bruijns SC, Musaafir SA, Ambrosini M, van Bloois L, van Vliet SJ, Storm G, Garcia-Vallejo JJ, van Kooyk Y. Cross-presentation through langerin and DC-SIGN targeting requires different formulations of glycan-modified antigens. J Control Release. (2015) 10;203:67-76.

Fehres CM, Bruijns SC, van Beelen AJ, Kalay H, Ambrosini M, Hooijberg E, Unger WW, de Gruijl TD, van Kooyk Y. Topical rather than intradermal application of the TLR7 ligand imiquimod leads to human dermal dendritic cell maturation and CD8+ T-cell cross-priming.Eur J Immunol. (2014) 44:2415-24.

Fehres CM, Unger WW, Garcia-Vallejo JJ, van Kooyk Y. Understanding the biology of antigen cross-presentation for the design of vaccines against cancer. Front Immunol. (2014) 5:149.

Lanzi A, Fehres CM, de Gruijl TD, van Kooyk Y, Mastrobattista E. Effects of antigen-expressing immunostimulatory liposomes on chemotaxis and maturation of dendritic cells in vitro and in human skin explants. Pharm Res. (2014) 31:516-26.

Fehres CM, Garcia-Vallejo JJ, Unger WW, van Kooyk Y. Skin-resident antigen-presenting cells: instruction manual for vaccine development. Front Immunol. (2013) 20:157.

van Kooyk Y, Unger WW, Fehres CM, Kalay H, García-Vallejo JJ. Glycan-based DC-SIGN targeting vaccines to enhance antigen cross-presentation. Mol Immunol. (2013) 55:143-5.

Unger WW, van Beelen AJ, Bruijns SC, Joshi M, Fehres CM, van Bloois L, Verstege MI, Ambrosini M, Kalay H, Nazmi K, Bolscher JG, Hooijberg E, de Gruijl TD, Storm G, van Kooyk Y. Glycan-modified liposomes boost CD4+ and CD8+ T-cell responses by targeting DC-SIGN on dendritic cells. J Control Release. (2012) 30:88-95.

165

List of Publications

&

van Cruijsen H, Oosterhoff D, Lindenberg JJ, Lougheed SM, Fehres C, Weijers K, van Boerdonk R, Giaccone G, Scheper RJ, Hoekman K, de Gruijl TD. Glioblastoma-induced inhibition of Langerhans cell differentiation from CD34(+) precursors is mediated by IL-6 but unaffected by JAK2/STAT3 inhibition. Immunotherapy. (2011) 3:1051-61.

Lindenberg JJ, Fehres CM, van Cruijsen H, Oosterhoff D, de Gruijl TD. Cross-talk between tumor and myeloid cells: how to tip the balance in favor of antitumor immunity. Immunotherapy. (2011) 3:77-96.

166

&

Appendices

Dankwoord

Het proefschrift is af! Wat heerlijk om dit na al het harde werken te kunnen zeggen en eindelijk aan het dankwoord te kunnen beginnen. Ook omdat dit stuk waarschijnlijk het meest gelezen deel van het boekje zal zijn, maar vooral omdat ik dit werk niet zonder hulp tot stand had kunnen brengen. Daarom wil ik graag iedereen bedanken die er de afgelopen jaren voor me is geweest.

Allereerst natuurlijk mijn promotor en copromotor. Yvette, ik wil je graag bedanken voor de mogelijkheid om binnen jouw groep te kunnen promoveren. Ik heb ontzettend veel van je geleerd. Vooral je doelgerichtheid wat betreft het schrijven van papers is een goede les geweest en je grote enthousiasme voor het huid model was erg motiverend als ik even helemaal klaar was met die complexe experimenten. Juan, many thanks for your input in this thesis. Your knowledge, ideas and writing skills have made a major contribution to this work. I also want to thank you for your trust in me as a researcher and the helpful discussions, you really have helped me through the difficult periods in the process.

Bij deze wil ik ook graag de leescommissie bedanken voor de tijd en aandacht die zij besteed hebben aan het lezen van mijn proefschrift.

Graag wil ik Gert Storm en Louis van Bloois van de Universiteit Utrecht bedanken voor hun kennis over en de productie van de liposomen. De samenwerking heeft in mooie stukken geresulteerd.Tanja de Gruijl, bedankt voor de begeleiding tijdens mijn bachelor (stage), master (literatuurstudie) en promotietraject! Mede door jou is mijn interesse voor DCs en immuuntherapie ontstaan. Bedankt voor al je kennis over huid DCs en je wetenschappelijk sterke, maar ook altijd gezellige inbreng tijdens werkbesprekingen.

En dan natuurlijk mijn paranimfen, Ingeborg en Sven. Ingeborg, je was een groot voorbeeld voor me toen ik als groentje binnenkwam en jij al bijna klaar was met jouw promotietraject. We hadden direct een goede klik, natuurlijk ook vanwege onze gedeelde (en eindeloze) interesse voor paarden en alles wat daar bij komt kijken.Ik wil je bedanken voor je steun en adviezen, je interesse in mijn promotietraject na jouw vertrek bij de VU en natuurlijk ook voor al je gezelligheid tijdens borrels, congressen, etentjes en feestjes. Sven, vanaf onze eerste kennismaking tijdens mijn sollicitatie konden wij het direct goed met elkaar vinden. Ik ben daarom ook heel blij dat ik mijn hele promotietraject met jou heb mogen samenwerken aan de targeting en de huid en dat je nu naast

167

Dankwoord

&

me staat. Jouw inzet, praktische ervaring en inzichten en motivatie hebben mij erg geholpen. Wat hebben we samen zitten zwoegen aan die huid en liposomen! Ook voor al je gezelligheid tijdens borrels, lunches, etentjes, uitjes en natuurlijk de carnaval wil ik je graag bedanken. Als ik even ‘vast’ zat tijdens het schrijven, stond jouw deur altijd open voor een kletspraatje en motiverend gesprek. De leden van groep Rood wil ik ook graag bedanken voor alle hulp en nuttige adviezen die ik heb mogen ontvangen. Wendy, bedankt voor al je kennis over DCs en T cellen, hulp bij de manuscripten en advies over mijn presentaties. Je hebt me ontzettend geholpen gedurende de jaren en ik vind het een eer om jou in mijn commissie te hebben. Ook bedankt voor alle lol die we hebben gehad tijdens de borrels, feestjes, uitjes (de onovertroffen “Eel Sound” Quiz) en ons bezoek aan Zuid-Korea. Sandra, ik wil je graag bedanken voor jouw interesse in mijn werk en alle kennis die je bezit, zowel over de literatuur, proeven, chemicaliën, proeven-die-ooit-gedaan-zijn en nog veel meer. Ook bij jou kon ik altijd binnen lopen met een vraag, bedankt daarvoor. Astrid, je hebt mij de eerste anderhalf jaar van mijn promotie begeleid en wegwijs gemaakt op het lab en in de groep. Ik moest echt even schakelen toen je weg ging. Bedankt voor al je geduld, kennis en gezelligheid. Hakan and Martino, without you none of my chapters would have been written and published (really)! Many, many thanks for the synthesis of all the peptides and liposomes and the conjugation of antibodies or glycans to them. Your knowledge in chemistry was essential to design and produce all the vaccine structures we have tested in biological experiments during the years. Thanks! Loes, Boris en Nathalie, jullie wil ik vooral bedanken voor jullie kennis en gezelligheid. Als buurtjes in de kamer naast de mijne, zullen jullie soms vast gek zijn geworden van het gebabbel. Ik heb veel geleerd van jullie manier van presenteren. Loes en Boris, bedankt voor het organiseren van de grootste speurtocht binnen de MCBI.. we hebben erg gelachen. Martine en Gijs, ik vond het erg gezellig om de laatste paar maandjes bij jullie op de kamer te zitten. Bedankt voor jullie kennis en advies over de laatste loodjes van het promotietraject. Manja, Ilona, Marleen, Meike en Steef wil ik graag bedanken voor de leuke samenwerking. Jullie maakten de labs tot een levendige plek vol leuke gesprekken tijdens de experimenten. Tom, thanks for your help with the FACS sort experiments, I know these skin DCs were not the most easy ones!

Natuurlijk wil ik mijn (oud) kamergenoten ook bedanken voor de leuke tijd die ik heb gehad. Ingeborg, Anja en Thomas: jullie hebben mij echt wegwijs gemaakt binnen de afdeling (jaaa Thomas, printen doe je door op ‘print’ te drukken en het licht blijft overdag aan, je zult gek van me zijn geworden in het begin.. ;-)). Bedankt voor alle gekkigheid, een beter en gezelliger introductieteam had ik mij niet kunnen

168

&

Appendices

wensen! Juan M, we only shared the room for a couple of weeks ;-) Thanks for the input in my work. Later kwamen Karien, Noortje, Ana en Maurizio in C-269 terecht. Ik heb het erg gezellig met jullie op de kamer gehad. Bedankt voor alle kennis over graphpad, reference manager, statistiek en natuurlijk de gezellige koffie/kletspauzetjes. Karien, ik heb zelden iemand zo hard zien werken en tegelijkertijd nog zoveel aandacht en interesse in anderen zien hebben. Ik hoop dat ik tijdens mijn verdediging net zo zeker ben als jij, super gedaan! Ana, dankzij jouw hulp en vrolijkheid ben ik een stuk meer ontspannen door de periode heen gekomen ;-). Noortje, ik heb een grote bewondering voor jouw toewijding en discipline in het onderzoek en vond het erg gezellig met je op de kamer. Sophie, Sjoerd en Lenneke, jullie kwamen tijdens het einde van mijn AIO periode op de VU, maar ook met jullie heb ik het gezellig gehad. Heel veel succes met jullie onderzoek de komende jaren.

Ook wil ik graag mijn studenten Britt en Sara bedanken. Het was leuk en leerzaam om jullie te begeleiden, bedankt voor jullie wetenschappelijke bijdragen aan dit proefschrift.

Heel MCBI, bedankt voor alle borrels, dagjes uit, kerstfeestjes, retraites, promotiefeestjes en nog meer gezelligheid. Ik heb het erg naar mijn zin gehad binnen de afdeling. Marga, ik wil je graag bedanken voor al je betrokkenheid, steun en hulp bij het regelen van vanalles voor mijn promotietraject. Jasper, heel erg bedankt voor de lay-out van het boekje, het is een knap stuk werk geworden!

Misschien minder direct betrokken bij het dagelijkse werk, maar zeker onmisbaar voor dit proefschrift geweest: de mensen betrokken bij de huid. Ik wil Lianne Meij van de Bergman kliniek te Bilthoven en de mensen van SDX bedanken voor het zeer trouw en frequent beschikbaar stellen en vervoeren van stukken huid.

Ook wil ik een aantal mensen buiten het lab bedanken voor hun inbreng en steun tijdens mijn AIO-periode. Mijn studiegenootjes Steven, Martine en Linda: mijn VU-periode begon met jullie en mede dankzij jullie heb ik de keuzes gemaakt die mij hier hebben gebracht! De VU zal altijd associaties met sagitale kammen, gezamenlijke statistiek verslagen (mijn laagste cijfer ooit!! ;-)) en spacende cocktails voor mij houden. Lieve Stephanie, bedankt voor je grote fascinatie en interesse voor dit werk, jij kon me telkens weer motiveren als ik de leuke kanten van dit werk even niet meer zag zitten. Laura, al zeer lang mijn vriendin en eentje die altijd voor me klaar staat, bedankt! Lieve Rianne, afgelopen jaren waren zeker een beproeving! Ik heb een grote bewondering voor je en wens je alle succes en liefde toe, onze vriendschap betekent veel voor me.

169

Dankwoord

&

Ook wil ik mijn schoonouders Menno en Yvonne bedanken voor hun interesse in mijn promotietraject. Mijn zus Sabrina en broer Maarten, ook jullie bedankt voor de steun en interesse. En natuurlijk mijn ouders, jullie vertrouwen in mijn kunnen geeft mij ook weer vertrouwen! Pap, onze gezamenlijke interesse in medische biologie is er altijd geweest. Je bent een groot voorbeeld voor me. Mam, al ken je de wetenschapswereld minder goed dan papa, je bent altijd geïnteresseerd geweest in mijn werk en de vooruitgang van het boekje. Ook al was jullie directe inbreng in het boekje misschien laag, zonder jullie was het er zeker niet gekomen. Bedankt!

En dan Michael, mijn partner en liefde voor het leven! Ik wil je ontzettend bedanken voor al je begrip en geduld als ik weer eens weekenden samen van ons afpakte om te gaan werken. Ik houd van je.

Cynthia