hiv aids booklet

31
Prof. Dr. Ram Shar Pr=cfO{=eL Pr=cfO{=eL Pr=cfO{=eL Pr=cfO{=eL 3/df 3/df 3/df 3/df Prof. Dr. jL=kL= sf]O jL=kL= sf]O jL=kL= sf]O jL=kL= sf]O ran Mehta, Medical-Surgical Nursing Departmen L L L L=tyf tyf tyf tyf P8 P8 P8 P8\; ; ; ; ;+qm ;+qm ;+qm ;+qm ld ld ld ld ul/g] :oxf/ ul/g] :oxf/ ul/g] :oxf/ ul/g] :oxf/ k'l: k'l: k'l: k'l: . Ram Sharan O{/fnf :jf:Yo lj1fg O{/fnf :jf:Yo lj1fg O{/fnf :jf:Yo lj1fg O{/fnf :jf:Yo lj1fg w/fg, ;'g;/L, g]kfn w/fg, ;'g;/L, g]kfn w/fg, ;'g;/L, g]kfn w/fg, ;'g;/L, g]kfn nt, CON, BPKIHS dt dt dt dtx? x? x? x? sf sf sf sf] :tsf :tsf :tsf :tsf n Mehta k|lti7fg k|lti7fg k|lti7fg k|lti7fg

Upload: ram-sharan-mehta-phd

Post on 11-Nov-2014

269 views

Category:

Documents


3 download

DESCRIPTION

 

TRANSCRIPT

Page 1: HIV AIDS booklet

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta, Medical

Pr=cfO{=eLPr=cfO{=eLPr=cfO{=eLPr=cfO{=eL3/df ul/g] :oxf/3/df ul/g] :oxf/3/df ul/g] :oxf/3/df ul/g] :oxf/

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta

jL=kL= sf]O{/fnf :jf:Yo lj1fg k|lti7fgjL=kL= sf]O{/fnf :jf:Yo lj1fg k|lti7fgjL=kL= sf]O{/fnf :jf:Yo lj1fg k|lti7fgjL=kL= sf]O{/fnf :jf:Yo lj1fg k|lti7fg

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta, Medical-Surgical Nursing Department, CON, BPKIHS

Pr=cfO{=eLPr=cfO{=eLPr=cfO{=eLPr=cfO{=eL====tyftyftyftyf P8P8P8P8\\\\; ; ; ; ;+qm;+qm;+qm;+qmldtldtldtldt

3/df ul/g] :oxf/3/df ul/g] :oxf/3/df ul/g] :oxf/3/df ul/g] :oxf/ k'l:tsfk'l:tsfk'l:tsfk'l:tsf

Dr. Ram Sharan Mehta

jL=kL= sf]O{/fnf :jf:Yo lj1fg k|lti7fgjL=kL= sf]O{/fnf :jf:Yo lj1fg k|lti7fgjL=kL= sf]O{/fnf :jf:Yo lj1fg k|lti7fgjL=kL= sf]O{/fnf :jf:Yo lj1fg k|lti7fgw/fg, ;'g;/L, g]kfnw/fg, ;'g;/L, g]kfnw/fg, ;'g;/L, g]kfnw/fg, ;'g;/L, g]kfn

Surgical Nursing Department, CON, BPKIHS

ldtldtldtldtx?x?x?x? sfsfsfsf] ] ] ] k'l:tsfk'l:tsfk'l:tsfk'l:tsf

Dr. Ram Sharan Mehta

jL=kL= sf]O{/fnf :jf:Yo lj1fg k|lti7fgjL=kL= sf]O{/fnf :jf:Yo lj1fg k|lti7fgjL=kL= sf]O{/fnf :jf:Yo lj1fg k|lti7fgjL=kL= sf]O{/fnf :jf:Yo lj1fg k|lti7fg

Page 2: HIV AIDS booklet

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta, Medical-Surgical Nursing Department, CON, BPKIHS

e'ldsfe'ldsfe'ldsfe'ldsf Pr=cfO{=eL= tyf P8\; :jf:Yo ;d:of dfq geO Ps ;fdflhs ;d:of klg xf] . o'=Pg=P8\;sf cg';f/ xfn ljZjdf sl/a # s/f]8 #@ nfv JolStx? Pr=cfO{=eL= tyf P8\; af6 ;s|ldt 5g\ . /fli6«o P8\; tyf of}g /f]u s]Gb| (NCASC) sf] tYof+s cg';f/ !% l8;]Dj/ @)!@ ;Ddf g]kfndf hDdf @!%%! hgf Pr=cfO{=eL= ;+qmldt /x]sf] 5g\. o; dWo] !#,&!* k'?if, &,*!& dlxnf tyf !^ hgf t];|f] ln+uL /x]sf 5g\ . xfn ;Dd g]kfndf hDdf &,&!( hgfn] P=cf/=6L= cf}iflw vfb} u/]sf] 5, h;dWo] $,!(& k'?if, #,$(( dlxnf / @# hgf t];|f] ln+uL 5g\ . ;g\ @)!@ l8;]Dj/ !% tf/]s ;Dd !&% hgf ue{jtL dlxnf Pr=cfO{=eL= ;+qmldt ePsf] h;dWo] !!) hgfn] aRrf hGdfPsf] / !)* hgf aRrfnfO{ ART cf}iflw ;]jg u/fPsf] lnlvt tYof“s 5 . g]kfndf cg'dflgt &),))) JolStdf Pr=cfO{=eL= sf] ;+qmd0f /x]sf] tYo ljlwGg ;+w ;+:yfn] u/]sf] ;j]{If0fdf b]vfOPsf] 5 . xfn ;Dd -@)!#_ g]kfndf $$ :yfg jf6 P=cf/=6L= (ART) cf}iflw ljt/0f ub]{ u/]sf], %$ :yfg df lk=Pd=l6=l;=l6= (PMTCT) sf] ;'ljwf tyf !* :yfgdf l;=l8= $ hf“r ug]{ ;'ljwf /x]sf] 5 . Pr=cfO{=eL= tyf P8\; s]jn kl/jf/, ;d'bfo, /fi6« / ljZj :jf:Yosf] lglDt dfq geO{ bL3{sflng cy{Joj:yf / ;fdflhs ljsf;df ;d]t 7"nf] r'gf}tL ag]sf] 5 . Pr=cfO{=eL= ;+qmldt JolStxx? e]befj / nf~5gfsf 8/n] g} cfºgf] ;d:of /fVgaf6 lxlRsrfO/x]sf 5g\ / ;]jf tyf clwsf/ lngaf6 al~rt eO/x]sf 5g\ tyf v'n]/ ;dfh ;fd' k|:t't x'g klg 8/fO/x]sf 5g\ h:n] ;d:ofnfO{ cem rsf{Psf] 5 . ;du|df Pr=cfO{=eL= tyf P8\;sf] lgoGq0f / o;af6 ;+s|ldt Pj+ k|efljt JolStx?nfO{ cGo gful/s ;/x clwsf/sf] k|Tofe"lt ug{ x/]s tx / tKsfdf sfo{/t ;a}n] plts} rf;f] / ;xof]u ug'{kg]{ 68sf/f] cfjZostf b]lvG5 . /ftf] l/jg sf] k|of]u u/]/ pSt k|ltj4tf xfdLn] klg k/f ug{ k5{ / Psj4tf hgfpg k5{ . Pr=cfO{=eL= tyf P8\; ePsf JolStx? sf] :jf:Yo ;'wf/df kl/jf/sf ;b:o tyf :jf:YosdL{x?sf] cxd e'ldsf xG5 . o; k'l:tsfn] P8\; ;+qmldt JolStx?sf] 3/ kl/jf/df ;]jf k'¥ofpg lgs} dbt ug]{ 5 / cfjZostf k/]sf] a]nf w]/} dbt ug{'sf] ;fy} ;+qmldtx?nfO{ :jf:Yo ;d:ofx? Jff6 aRg tyf :jf:Yo hLjg ofkg ug{ ;xof]u k'Ug] cfzf lnPsf] 5' . o; k'l:tsfsf] k|sf;gdf ;xof]u k'¥ofpg' x'g] k|f= 8f= k|Nxfb sfsL{ -ljefuLo k|d'v_, 8f= ;'dg l/hfn -Ogrfh{ Ogkm]S;Lo; tyf 6«lksn l8lhh o'lg6_, k|f= 8f= aneb| bf; -pks'nklt_, k|f= 8f= ljs|d k| ;fb >]i7 -/]S6/_, k|f= 8f= c/ljGb l;+xf -c:ktfn lgb]{zs_, 8f= gljg kf08] -zf]wstf_, lagf]b s'df/ b]j - zf]wstf_, /dfgGb rf}w/L -d]6«f]g_ kbdf clwsf/L -jf8 OGrfh{_, c+hL/ >]i7 -P=cf/=l6= g;{_, P=cf/=l6= Snlgssf 8fS6/, 6«lksn o'lg6sf ;Dk"0f{ g;{ tyf ljleGg ;+3;+:yfsf JolStx? nufot ;xefuL ;+k"0f{ Pr=cfO{=eL=÷P8\; ;+s|ldt JolStx? / tLgsf ;xof]uL nufot k|sfzgdf ;xof]u k'¥ofpg' x'g] >L dlt k'gd d]xtfnfO{ wGojfb lbg rfxG5' . o; cg';Gwfgn] Pr=cfO{=eL= tyf P8\; ;+qmldt JolStx?nfO{ s]lx g s]lx ;xof]u cjZo k'Ug] 5 eGg] cfzf /fv]sf] 5' / ;xefuL tyf ;xof]ustf{ ;a}nfO{ k'gM wGojfb lbb} cfpbf lbgdf k'gM ;xof]u tyf ;Nnfxsf] ck]Iff /fVb 5' . wGojfb . 8f=8f=8f=8f=/fd z/0f d]xtf/fd z/0f d]xtf/fd z/0f d]xtf/fd z/0f d]xtf k|d'v zf]wstf{ jL=kL= sf]O{/fnf :jf:Yo lj1fg k|lti7fg w/fg

Page 3: HIV AIDS booklet

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta, Medical-Surgical Nursing Department, CON, BPKIHS

ljifo ;"rLljifo ;"rLljifo ;"rLljifo ;"rL lja/0flja/0flja/0flja/0f k]h gDa/k]h gDa/k]h gDa/k]h gDa/

!. Pr= cfO{= eL=tyf P8\; ;+qmldt af/] hfgsf/L=============================================== % @. Pr=cfO{=eL=tyf P8\; ;+qmldtx?sf] 3/df ul/g] :oxf/========================================== &

# P8\; ;+qmldtx?sf] x]/ljrf/ ug{] JolStn] Wofg lbg'kg]{ s'/f?=================================== *

$ P8\; ;+qmldtx?sf]] x]/ljrf/ ug{ JolStn] cfÎgf] ;'/Iff s;/L ug' kg{======================== *

% P8\; ;+qmldtx?sf] n'ufkmf6f ;kmf ubf{ Wofg lbg' kg]{ s'/fx?==================================== *

^ Pr= cfO{= eL= k}mng hf]lvd 36fpg] pkfox?======================================================== (

& P=cf/=6L= n] s;/L sfd u5{=============================================================================== (

* of}g /f]usf k|d'v nIf0fx?================================================================================== (

( lj/fdL tyf kl/jf/sf ;b:ox?n] ljz]if Wofg lbg' kg]{ cj:yfx?================================ (

!) P=cf/=6L= cf}iflw vfO{ /fv]sf JolStx?n] Wofg lbg' kg]{ s'/fx?================================= !)

!! cj;/jfbL ;+qmd0faf/] hGg'kg]{ s'/fx?================================================================== !)

!@ P8\; ;+s|ldtx?df b]lvg] :jf:Yo ;d:ofx? tyf tLgsf pkrf/=============================== !@

-s_ cfltg' (Anxiety) ============================================================================= !@

-v_ slAhot (Constipation) ================================================================= !#

-u_ vf]ls nfUg' (Coagh/Sore throat)…………………………………………….. !#

-3_ zf]s÷lrGtf (Depression)............................................................ !#

-ª_ emf8f kvfnf (Diarrhoea) ............................................................ !$

-r_ 5fnfsf] x]/rfx (Skin care)……………………………………………………… !%

-5_ rSs/ nfUg' (Dizziness)…………………………………………………………. !%

-h_ Hj/f] cfpg' (Fever)……………………………………………………………….. !%

-em_ la;{g] afgL (Forgetfulness)………………………………………………….. !^

-`_ sdhf]/L dx;'; x'g' (Loss of strength / fatigue)……………………….. !&

-6_ jfsjfsL nfUg' (Nausea)……………………………………………………….. !&

-7_ /ftL kl;gf cfpg' (Night Sweats)……………………………………………. !*

-8_ xft v'§f emdemd ug{' (Pain and Tingling in hands, legs & feet)… !*

-9_ ;f“; km]g{ ufx|f] ePdf (Shortness of breath)………………………………. !(

-0f_ 5fnfsf] 3fp (Skin abscess/boils)………………………………………….. !(

-t_ 5fnfdf kmf]sf cfpg' (Skin blister)…………………………………………… !(

Page 4: HIV AIDS booklet

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta, Medical-Surgical Nursing Department, CON, BPKIHS

-y_ 5fnfdf ljld/f cfpg' (Skin rash)……………………………………………… @)

-b_ xft v'§f ;lGgg] (Swelling of Arms, Hands and Feet)…………….... @)

-w_ lgGb|f gnfUg] (Trouble sleeping /insomnia)………………………… …. @)

-g_ tf}n 36g' (Weight loss)…………………………………………………………. @!

-k_ d'vdf ;]tf] 3fp x'g' (White Spots in Mouth/Oral Thrush)………….. @@

-km_ of]gL lrnfpg' , kf]Ng' tyf ;]tf] kfgL aUg'============================================ …. @@

-a_ /St–cNktf (Anemia)…………………………………………. @@ -e_ km+u; -9';L_ ;+s|d0f============================================================================== @@

-d_ cf]5ofgsf] 3fp (Bed Sore/Wound)……………………………………………… @#

-o_ skfn em/]df s] ug]{ ================================================================================ @#

-/_ k]/Lkm]/n lgp/f]KofyL================================================================================== @#

-n_ c;fwf/0f jf v/fa ;kgfx? cfPdf s] ug]{ ================================================== @$ -j_ w]/} yfsfg dxz'; ePdf s] ug]{ ================================================================ @$

-z_ b'MvL jf lrGtt ePdf s] ug]{====================================================================== @$

!# Ifo/f]u -6L=aL=_================================================================================================= @$

!$ x]oefj / e]befj sd ug{ s] ug]{========================================================================= @$ !% dfgl;s :jf:Yo ;'wf/========================================================================================== @%

!^ :j:y /xg s] vfg]============================================================================================= @%

!& l;ls:t cj:yfsf JolStx?sf]] 3/df pkrf/ ubf{ ljrf/ k'¥ofpg' kg]{ s'/fx?================== @^

!* 3/ kl/jf/df cfwfl/t ;]jfsf] nflu rflxg] cfjZos ;fdu|Lx? ================================== @^ !( P8\; ;+qmldtx?nfO{ w/df ul/g] :ofxf/sf] nflu cfjZos kg]{ cf}iflw============================ @&

@) P8\; ;+qmldt JolStnfO{ 3/kl/jf/df ;]jf k|bfg ug]{ kl/jf/sf] ;b:o tyf

;+qmldt JolStx?n] l;Sg' kg]{ s/fx? =================================================================== @*

@! kL/, lrGtf tyf tgfj sd ug]{ pkfox? ================================================================== @*

@@ Pr=cfO{=eL= ;+qmldtsf] ;fdflhsLs/0f sf] pkfox?=================================================== @(

@# w'd|kfg / Pr=cfO{=eL============================================================================================ @(

@$ Pr=cfO{=eL= tyf P8\;sf ;DaGwdf ldYof s'/fx? tyf e|dx?===================================== @(

@% Pr=cfO{=eL= tyf P8\; ;+qmldt JolStx?n] Wofg lbg kg]{ s'/fx? ================================= #)

@^ P=cf/=6L= cf}ifwL vfO{ /x]sf P8\; ;+qmldtx?n] Wofg lbg' kg]{ s'/fx? ========================== #)

@& ;+be{ ;fdu|L (Refrences)............................................................................ #!

Page 5: HIV AIDS booklet

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta, Medical-Surgical Nursing Department, CON, BPKIHS

1. Pr=cfO{=Pr=cfO{=Pr=cfO{=Pr=cfO{=eL= tyf P8eL= tyf P8eL= tyf P8eL= tyf P8\\\\; af/] hfgsf/L; af/] hfgsf/L; af/] hfgsf/L; af/] hfgsf/L Pr=cfO{=eL= eg]sf] dfgj z/L/df dfq af“Rg ;Sg] Pp6f z'Id hLjf0f' xf] . o;n] dfgj z/L/df epsf] /f]u;“u n8\g ;Sg] k|lt/f]wfTds zlQmnfO{ gi6 ub{5 . h;n] ubf{ Pr=cfO=eL= ;+qmldt JolStnfO{ kl5 uP/ P8\; x'G5 . Pr=cfO{=eL=eg]sf] cf“vfn] b]Vg g;lsg] Ps clt ;fgf] hLjf0f' -efO/;_ xf] . Pr=cfO=eL cfkm}df /f]u xf]Og\ . of] Pr=cfO=eL efO/; dfgj z/L/df k|j]z u/] kl5 z/L/sf] /f]u;“u n8\g] Ifdtf JolStaf6 cGo JolStx?nfO{ Pr=cfO{=eL ;g{ ;Sb5 . P8\; eg]sf] Pp6f o:tf] cj:yf xf], h;df Pr=cfO{=eL= ;+s|ldt JolStsf] z/L/sf] k|lt/Iff zlStdf sdL eP/ ljleGg /f]usf ls6f0f'x?n] ;hLn};“u cfs|d0f ub{5g\ . kl/0ffd :j?k ;+qmldt JolStdf ljleGg cj;/jfbL /f]usf nIf0fx? b]vfkb{5g\ . Pr=cfO{=eL= / P8\; ePsf JolStx?k|lt dfof, ;xof]u / /fd|f] x]/rfx lbg ;s] / pgLx?n] hLjg k|lt ;sf/fTds ;f]r lnP/ lgoldt k/fdz{ / kl/If0f u/L ;dodfg} Pr=cfO{=eL= cf}ifwLsf] k|of]u ug{ ;s]df :jf:Yo hLjg hLpg ;S5g\ . Pr=cfO{=eL= Pr=cfO{=eL= Pr=cfO{=eL= Pr=cfO{=eL= (HIV) eg]sf] s] xf] <eg]sf] s] xf] <eg]sf] s] xf] <eg]sf] s] xf] < H = Human -dfgj+_ I = Immuno Deffciency -/f]u k|lt/f]wfTds sdL_ V = Virus -lhjf0f'_ Pr cfO{ eL ;+qmd0f ePdf s] x'G5 < Pr cfO{ eL ;+qmd0f ePdf s] x'G5 < Pr cfO{ eL ;+qmd0f ePdf s] x'G5 < Pr cfO{ eL ;+qmd0f ePdf s] x'G5 < Pr= cfO{= eL= ;+qmd0f ePsf] t'¿Gt} yfxf gx'g ;S5 . s]xL dflg;x¿nfO{ Hj/f] cfpg], 6fpsf] b'Vg], 3f“6L b'Vg], z/L/sf] df+zk]zL, hf]gL{, k]6 b'Vg], u|GyL ;'lgP/ cfpg], 5fnfdf vl6/f cfpg] cflb nIf0fx¿ Ps jf b'O{ xKtfsf] cjlwdf b]vf kb{5 . k|foM h;f] dflg;x¿n] o;nfO{ ¿3fvf]sL -ˆn"_ nfu]sf] ;f]r]sf x'G5g eg] s;} s;}df s'g} nIf0f g} b]vf gkg{ klg ;Qm5 . z/L/df ;+qmd0f eP kl5 xKtf} jf dlxgf} o;sf] hLjf0f' ;+Vofdf j[l4 x'G5 t/ o; ;dodf /f]u k|lt/f]w zlStnfO{ vf;} c;/ kf/]sf] x'\b}g . /utsf] hf“rdf klg hLjf0f' e]l6b}g t/ c¿ JolStnfO{ eg] ;lhn} ;fg{ ;S5 . kl5 ha lj:tf/} o; hLjf0f'n] z/L/sf] k|lt/f]wfTds zlStnfO{ c;/kfg{ z'¿ u5{ . o;n] z/L/df k|lt/IffTds zlSt (antibodies) agfpg yfN5 . To;kl5 /ut hf“r ubf{ Pr=cfO{=eL= ;+qmldt g} 5 eGg] klxrfg x'G5 . of] /f]u nflu ˆn" h:tf] nIf0f b]lv;s]kl5 sltko /f]uL !) jif{ jf Tof] eGbf j9L ;do;Dd lg/f]uL jf :j:Yf /xg ;S5g\ . t/ o; ;dodf of] hLjf0f'n] z/L/df ePsf] /f]u k|lt/f]w zlStnfO{ lj:tf/} gi6 ub}{ n}hfG5 . k|lt/f]wfTds k|0ffnLdf ePsf] Ifltsf] u0fgf ug]{ Pp6f pkfo /f]uLsf] ;L=8L= $ sf] sf]ifsf] u0fgf ug'{ xf] . oL sf]ifx¿nfO{ l6 x]Nk/ sf]if klg elgG5 . h'g xfd|f] k|lt/f]wfTds k|0ffnLsf] dxTjk"0f{ c+u x'g . Pp6f :j:y dflg;sf] Ps ldlnln6/ (1 ml) /utdf %)) b]lv !%)) ;Dd l; 8L $ sf]ifx¿ x'G5g . pkrf/ ePg eg] oL k|lt/Iff k|0ffnLsf sf]ifx¿sf] ;+Vof gi6 eO 36\b} hfG5 . Pr=cfO{=eL= sf nIf0fx¿ b]vf kg{ yfN5, h:t}M Hj/f] cfO{/xg], /ftL kl;gf cfpg], emf8f kvfnf nfUg], u|GyLx¿ ;'lGgg] cflb x'G5g . olb Pr=cfO{=eL= ;+qmd0fsf] cj:yfdf xf] eg] oL nIf0fx¿ s]lx lbg b]lv xKtf}+;Dd Psgf;;+u /lx/xg ;S5g . P8P8P8P8\\\\; ; ; ; (AIDS) eg]sf]eg]sf]eg]sf]eg]sf] s] xf] <s] xf] <s] xf] <s] xf] < A = Acquired -cflh{g, j+zfg'ut xf]Og_ I = Immune -z/L/sf] /f]u k|lt/f]wfTds zlQm_ D = Defficiency -x|f; x'g' jf sfd x'g'_ S = Syndrome -ljleGg/f]usf] lrGx / nIf0fx?sf] ;d"x_

Page 6: HIV AIDS booklet

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta, Medical-Surgical Nursing Department, CON, BPKIHS

P8P8P8P8\\\\; ePsf] s;/L yfxf kfpg] < ; ePsf] s;/L yfxf kfpg] < ; ePsf] s;/L yfxf kfpg] < ; ePsf] s;/L yfxf kfpg] < hj Pr=cfO{=eL= /f]u nfu]sf] dflg;sf] z/L/sf] k|lt/Iff k|0ffnLdf ulDe/ ¿kn] Iflt k'Ub5 . tj To;nfO{ P8\; ePsf] elgG5 . olb tkfO{sf] ;L8L kmf]/ (CD4) sf]if{x¿ @%) eGbf sd ePdf P8\; ePsf] elgG5 . s] P8s] P8s] P8s] P8\\\\; /f]u lgsf] x'G5 < ; /f]u lgsf] x'G5 < ; /f]u lgsf] x'G5 < ; /f]u lgsf] x'G5 < of] /f]u lgsf] x'g ;Sb}g . hLjf0f' lj/f]wL cf}iflw pkrf/ sf]] k|of]ujf6 Pr=cfO{=eL= lhjf0f'nfO{ sdL ul/ z/L/sf] k|fs[lts k|lt/f]wfTds zlQm gi6 x'g jf6 s]xL xb;Dd /f]Sg ;lsG5 . w]/} dflg;x¿ P= cf/= 6L= cf}iflw nuftf/ vfO{/x]df w]/};Dd afFRg ;S5g\ . z/L/af6 Pr=cfO{=eL= x6fO{ /f]u g} lgsf] kfg{ eg] ;lsb}g . cGo cf}ifwLx¿n] df}sfk/s ;+qmd0fnfO{ /f]syfd ug{ / pkrf/ ug{ ;lsG5 . k|fo h;f] cj:yfx¿df lo cf]iflwx¿n] w]/} /fd|f] sfd ub{5g . clwsf+; df}sfk/s ;+qmd0fx¿sf] b/nfO{ 36fpg gofF / z;Qm P cf/ eLx¿n] ;xof]u k'¥ofO /x]sf 5g\. oBlk s]lx df}sfk/s ;+qmd0fx¿sf] pkrf/ ug{ w]/}g} sl7gfO{ kb{5 . Pr=cfO{=eL=s;/L ;b}{g <Pr=cfO{=eL=s;/L ;b}{g <Pr=cfO{=eL=s;/L ;b}{g <Pr=cfO{=eL=s;/L ;b}{g < kl/jf/df ;“u} a:bf, Pp6} rlk{sf] k|of]u ubf{, Pp6} sf“uLof]sf] k|of]u ubf{, xft ldnfp“bf, Pp6} ef“8fdf vf“bf / kfgL lkp“bf, nfd'6\6]sf] 6f]sfOaf6, lj/fdLnfO{ :ofxf/ ;';f/ ubf{, DjfO{ -r'Djg_ vf“bf, ;“u} kf}8L v]Nbf . P8P8P8P8\\\\;sf k|d'v nIf0fx?M;sf k|d'v nIf0fx?M;sf k|d'v nIf0fx?M;sf k|d'v nIf0fx?M

• PsfPs z/L/sf] tf}n !) k|ltzt eGbf al9 36\b} hfg' . -b'Anf] b]lvG5_ • Ps dlxgf eGbf a9L ;do ;Dd nuftf/ Hj/f] cfO/xg' . • Ps dlxgfeGbf a9L ;do ;Dd nuftf/ ?kdf emf8f kvfnf nflu/xg' . • z/L/sf] ljleGg efusf u|GyLx? ;'lGgg' .

Pr= cfO{= eL= / P8Pr= cfO{= eL= / P8Pr= cfO{= eL= / P8Pr= cfO{= eL= / P8\\\\; ;+qm; ;+qm; ;+qm; ;+qmd0fsf r/0fx?d0fsf r/0fx?d0fsf r/0fx?d0fsf r/0fx? u'Kt cj:yfMu'Kt cj:yfMu'Kt cj:yfMu'Kt cj:yfM Pr=cfO{=eL= ;+qmd0f eP klg k/LIf0f ubf{ yfxf gx'g] cj:yfnfO{ u'Kt cj:yf (Window Stage) elgG5 . o; cj:yfnfO{ g]kfnLdf ¤ofnL cj:yf eg]/ cg'jfb ul/Psf] 5 , t/ xfdLn] o; k':tsdf o; cj:yfdf kl/If0f ubf{ yfxf gkfOg] t/ /utdf x'g]ePsfn] u'Kt cj:yf eg]sf 5f} . of] hLjf0f' z/L/df k|j]z u/]sf] 5 b]lv !@ xKtf;Dd /utdf x'g] ePsfn] u'Kt cj:yf eg]sf] 5f} . of] hLjf0f' z/L/df k|j]z u/]sf] 5 blv !@ xKtf;Dd /ut k/LIf0f ubf{klg Pr=cfO{=eL= ;+qmd0f eP–gePsf] k|dfl0ft ug{ ;lsb}g, t/ of] cj:yfdf c;'/lIft of]g;Dks{ jf /utsf] dfWodaf6 Pr=cfO{=eL= ;g{ ;S5 . afxs cj:yfMafxs cj:yfMafxs cj:yfMafxs cj:yfM o; cj:Yfdf /ut k/LIf0f ubf{ z/L/df Pr=cfO{=eL= ;+qmd0f eP gePsf] lglZrt x'G5 . of] cj:yfnfO{ afxs eP gePsf] lglZrt x'G5 . of] cj:yfnfO{ afxs cj:yf (Carrier Stage) elgG5 . of] cj:yfdf klg c;'/lIft of}g ;Dks{ jf /utsf] dfWodaf6 Pr=nfO{=eL= ;g{ ;S5 . of] cj:yfdf Pr=cfO{=eL= ePsf] JolQmnfO{ x]bf{ ;fdfGo JolQm;/x ;/;kmfO{, ;a}af6 ;xof]u / /fd|f] Jojxf/ kfPdf l5§} P8\sf] cj:yfdf k'Ub}g . o;f] ug]{x? !)–!% jif{ b]lv :j:y / ;lqmo /x]/ hLjg u'hfl//x]sf x'G5g\ . P8P8P8P8\\\\; cj:yfM; cj:yfM; cj:yfM; cj:yfM P8\; cj:yf (AIDS stage) eg]sf] Pr=cfO{=eL= ;+qmd0fsf] kl5Nnf] cj:yf xf] . of] eg]sf] JolQmsf] z/L/sf] k|lt/IffTds k|0ffnL sdhf]/ eO;s]sf] cj:yf xf] . o; cj:yfdf ;fdfGo ;qmd0f jf /f]ux? lj?4 n8\g ;Sg] Ifdtf klg /xb}g, h;n] ubf{ ljleGg cj;/jfbL /f]ux? Pp6} jf ;fd'lxs ?kdf b]vfk5{g\, h;sf] jf/Djf/ pkrf/ u/fO/xg' kb{5, gu/] s]xL jif{ k5fl8 lj/fdLsf] d[To' x'G5 . xfn Pr=cfO{=eL= sf] ;+Vof a[l4 x'g /f]sL /f]uLsf] cfo' a9fpg ;xof]u k'¥ofpg] cf}iflwo'Qm (Anti Retroviral Therapy) klg pknAw 5 .

Page 7: HIV AIDS booklet

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta, Medical-Surgical Nursing Department, CON, BPKIHS

Pr=cfO{=eL÷P8Pr=cfO{=eL÷P8Pr=cfO{=eL÷P8Pr=cfO{=eL÷P8\\\\;nfO{ s;/L lgoGq0f ug{ ;slG5 <;nfO{ s;/L lgoGq0f ug{ ;slG5 <;nfO{ s;/L lgoGq0f ug{ ;slG5 <;nfO{ s;/L lgoGq0f ug{ ;slG5 < clxn];Dd Pr=cfO{=eL÷P8\;sf] k"0f{ lgsf] kfg]{ cf}ifwL kQf nflu ;s]sf] 5}g . x'g t z/L/sf] k|lt/Iff k|0ffnLnfO{ a9fpg] cf}ifwLx? gePsf xf]OGg\ t/ tL w]/} dx“uf 5g\ . To; sf/0f o;af6 a]n}df hf]lug' cfjZos 5 . o;sf nflu xfdLn] xfd|f] tkm{af6 lgDg Jojxf/x? ckgfpg ;Sb5f} . • bDktL aLr jf Pshfgf ljZjfl;nf] ;fyL;“u dfq of]g ;Dks{ /fVg] . cGoq of}g ;Dk{s /fVg' k/]sf] v08df

s08dsf] ;w} ;xL k|of]u ug]{ . • cfkm"n] hfg]sf] Pr=cfO{=eL=÷P8\; tyf of}g ;fyLnfO{ pkrf/sf nflu k|f]T;fxg ug]{ . • of}g/f]u tyf Pr=cfO{=eL÷P8\;sf] af/]df hfgsf/Lsf] nflu ;"rgf, lzIff tyf ;+rf/ ;fdfu|Lx? cWoog ug]{

tyf ;DalGwt sfo{stf{x?;“u ;Dks{ /fVg] . Pr=cfO{=eL÷P8Pr=cfO{=eL÷P8Pr=cfO{=eL÷P8Pr=cfO{=eL÷P8\\\\;sf] aRgsf nf;sf] aRgsf nf;sf] aRgsf nf;sf] aRgsf nflu xfdL ;a}n] ;lDem/fVg'kg]{ d'Vo s'/fx?Mlu xfdL ;a}n] ;lDem/fVg'kg]{ d'Vo s'/fx?Mlu xfdL ;a}n] ;lDem/fVg'kg]{ d'Vo s'/fx?Mlu xfdL ;a}n] ;lDem/fVg'kg]{ d'Vo s'/fx?M A = Abstinence -;lsG5 eg] of]g ;Dks{ g} gug]{ cyf{t\ a|x\dro{df /xg]+_ cyjf, B=Be Faithful to your partner -Ps hgf ljzjfl;nf] ;fyL;“u dfq of]g;Dks{ sfod /fVg]_ cyjf, C=Correct and consistent condom use -of]g ;Dks{ ug'{k/] ;w} s08d 7Ls t/Lsfn] k|of]u ug]{_ Pr=cfO{=eL= P8Pr=cfO{=eL= P8Pr=cfO{=eL= P8Pr=cfO{=eL= P8\\\\;af6 aRg] pkfox?M;af6 aRg] pkfox?M;af6 aRg] pkfox?M;af6 aRg] pkfox?M

• ljjfxk"j{ of}g ;DaGw g/fVg] jf ljjfx;Dd kv{g] . • ljZjfl;nf] aGg] jf >Ldfg\ >LdtL aLrdfq of]g ;Dks{ /fVg] . • >Ldfg >LdtL afx]s cGo JolStx?;“u of}g ;Dks{ /fVg' k/]df s08dsf] ;xL k|of]u ug]{ . • /ut jf /utaf6 ag]sf kbfy{x? hf“r u/]/ dfq k|of]u ug]{ . • ;'O{÷l;l/Gh tyf cGo 5fnf 5]8\g] cf}hf/x? k|of]u ubf{ gof“ tyf lgd{nLs/0f u/]/ dfq k|of]u ug]{ . • Pr=cfO{=eL= ;+qmldt dlxnfx?n] ue{wf/0f ug'{ cufl8 :jf:YosdL{;“u k/fdz{ lng] .

Pr= cfO{= Pr= cfO{= Pr= cfO{= Pr= cfO{= eL= k}mng hf]lvd 36fpg] pkfox? eL= k}mng hf]lvd 36fpg] pkfox? eL= k}mng hf]lvd 36fpg] pkfox? eL= k}mng hf]lvd 36fpg] pkfox? M M M M !=of}g ls|ofdf 9fn k|of]u ug'{ xf]; . @=cf}iflw k|of]u ug]{ l;of]sf] ;fd'lxs k|of]u gug'{ xf]; . #= olb t“kfO{ Pr=cfO{=eL= ;+qmldt / ue{jtL x'g' x'G5 eg] tFkfO{sf] :jf:Yo ;]jf k|bfos ;+u PG6L /]G6«f]efO/n

(ART) lng] ;+aGwdf s'/f ug'{ xf]; . $= olb tFkfO{ Pr=cfO{=eL= ;+qmldt dlxnf x'g' x'G5 eg] s'g} klg aRrfnfO{ :tgkfg gu/fpg' xf]; . %= /utsf] ;Dks{af6 tFkfO{sf] sf6]sf] 7fp, vNnf 3fp, cf“vfx? d'vnfO{ ;w} ;'/lIft /fVg' xf]; .

@@@@. Pr=cfO{=eLPr=cfO{=eLPr=cfO{=eLPr=cfO{=eL= tyf = tyf = tyf = tyf P8P8P8P8\\\\; ; ; ; ;+qmldt;+qmldt;+qmldt;+qmldtx?sx?sx?sx?sf] 3/df ul/g] :oxf/f] 3/df ul/g] :oxf/f] 3/df ul/g] :oxf/f] 3/df ul/g] :oxf/

dw'd]x ePsf JolQmn] cfjZos kyk/x]h, cfxf/ljxf/ tyf pkrf/ gu/]] s] x'G5 < o;f] gu/] To:tf] JolQmsf] aLdf/ a9\b} hfG5, ynf kf5{ / rf“8} d[To' x'G5 . o;/L g} Pr=cfO{=eL= kf]lhl6e JolQmn] klg cfjZos kyk/x]h / cfxf/ljxf/df Wofg glbP ;+s|d0f a9\5 / P8\; rf8} x'G5 tyf pkrf/ gu/] p;sf] rf“8} g} d[To' x'g ;S5 . cfjZos kyk/x]h cfxf/ljxf/ tyf pkrf/ ug]{ubf{ s'g} klg :jf:Yo ;d:of /f]usf] ?kdf ljsl;t x'g ;Sb}g . nfdf] ;do;Dd af“Rg ;lsG5 . of] s'/f Pr=cfO{=eL= kf]lhl6e JolQmsf nflu klg ;f“rf] xf] . h;/L dw'd]xsf] ladf/ a9\g glbg vfgklg / cfxf/laxf/sf] e"ldsf x'G5 , To;/L g} Pr=cfO{=eL= ;+qmd0f a9\g glbO{ P8\; x'g glbg klg vfglkg / cfxf/laxf/sf] e"ldsf dxTjk"0f{ x'G5 . h:t} dw'd]xsf] lgoGq0f ug{ ;lsg] cf]iflwx? 5g\ To:t} xfn P8\; eO;s]klg hLjf0f'sf] ;+Vof a[l4 x'g glbg] cf]iflwx? pknAw 5g\ . ca P8\; x'gf;fy dl/b}g eGg] zfcf klg knfPsf] 5 .

Page 8: HIV AIDS booklet

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta, Medical-Surgical Nursing Department, CON, BPKIHS

P8P8P8P8\\\\; ePsf JolStx?; ePsf JolStx?; ePsf JolStx?; ePsf JolStx? sf]sf]sf]sf] 3333/df cfwfl/t :ofxf/ / x]/rfxdf kg]{ /df cfwfl/t :ofxf/ / x]/rfxdf kg]{ /df cfwfl/t :ofxf/ / x]/rfxdf kg]{ /df cfwfl/t :ofxf/ / x]/rfxdf kg]{ s'/fx?s'/fx?s'/fx?s'/fx?MMMM • nIf0fsf] cfwf/df k|fylds pkrf/ / b'vfO{sf] Joj:yfkg . • c:ktfndf k|]if0f ug]{ . • cNksfnLg pkrf/ . • cf}iflwsf] ;do Joj:yfkg / k|lts"n c;/x?sf] Joj:yfkg • kf]if0fo'St vfg]s'/fsf] Joj:yfkg • ;+a]ufTds ;xof]u -;fyL_ • ;fdflhs ;]jfx? • cfWoflTds ;xof]u • clGtd cj:yfdf ul/g] :ofxf/ • eljiosf] of]hgf agfpg ;xof]u • 6L=aL= k/LIf0faf/] ;hu /xg hfgsf/L lbg' OToflb .

# # # # P8P8P8P8\\\\; ePsf JolStx?sf] ; ePsf JolStx?sf] ; ePsf JolStx?sf] ; ePsf JolStx?sf] x]/ljrf/ ug{] JolStn] Wofg lbg'kg]{ s'/f?Mx]/ljrf/ ug{] JolStn] Wofg lbg'kg]{ s'/f?Mx]/ljrf/ ug{] JolStn] Wofg lbg'kg]{ s'/f?Mx]/ljrf/ ug{] JolStn] Wofg lbg'kg]{ s'/f?M • 7Ls ;dof cf}ifwL tyf vfgf lbg] . • lgoldt?kdf la/fdLsf] :jf:Yo k/LIf0f u/fO/xg] . • la/fdLsf] x]/ljrf/ s;/L ug]{ eg] af/]df 8fS6/;“u ;/;Nnfx ul//xg] . • la/fdLnfO{ zf/Ll/s?kdf dfq geO{ dfgl;s / efjgfTds ;xof]u lbg] . • nfdf] ;do;Dd la/fdLsf] x]/ljrf/ ubf{ lbSs nfUg', l/; p7g' :jfefljs} xf] . o:tf] a]nfdf ;fyLefO{ tyf

kl/jf/sf cGo ;b:ox?;“u dbt tyf ;xof]u lng] . • eljiodf cfO{kg{;Sg] s'g} klg cfsl:ds cj:yfsf] nflu klxNo}b]lv g} tof/ /xg] / cfjZos kg{;Sg]

;|f]t ;fwgx? h'6fpg] . • x]/ljrf/ ug]{ JolStn] Pr=cfO{=eL= / o;sf] pkrf/ ;DaGwL ;s];Dd w]/} 1fg xfl;n ug]{ .

$ $ $ $ la/fdLsf] x]/ljrf/ ugla/fdLsf] x]/ljrf/ ugla/fdLsf] x]/ljrf/ ugla/fdLsf] x]/ljrf/ ug]]]] { JolStn] cfÎgf] ;'/Iff ug]{ { JolStn] cfÎgf] ;'/Iff ug]{ { JolStn] cfÎgf] ;'/Iff ug]{ { JolStn] cfÎgf] ;'/Iff ug]{ s'/fx? Ms'/fx? Ms'/fx? Ms'/fx? M • lj/fdLsf] x]/ljrf/ ug]{ JolStn] la/fdLsf] kmf]xf]/ -/ut, kLk, jLo{, lb;f, lk;fa cflb_ ;kmf ubf{ /a/sf]

k~hf nufpg] . • la/fdLsf] bf“t df¤g] a'?;, an]8 -kQL_ tyf 5fnf sf6\g] jf /utsf] ;Dks{df cfpg] wfl/nf ;fdfgx?sf]

;f6f;f6 slxNo} gug]{ . • Pr=cfO{=eL= tyf P8\; ePsf JolQm / x]/ljrf/ ug]{ JolSt b'a}n] cfÎgf] z/L/df ePsf 3fpx?nfO{ 5f]k]/

/fVg] . • x]/ljrf/ ug]{ qmddf l;l/~h, An]8 h:tf wfl/nf cf}hf/x? k|of]u ePdf ltgnfO{ vfN8f] vg]/ k"/L lbg]

cyjf cfuf]df hnfO{ lbg] . • la/fdLn] k|of]u u/]sf tGgf tyf n'ufx? km]l/;s]kl5 / ;/–;kmfO ul/;s] kl5 ;kmf;“u ;fa'g jf v/fgL

kfgLn] xft w'g] . % % % % n'ufkmf6f ;kmf ubf{ Wofg lbg' kg]{ s'/fx?n'ufkmf6f ;kmf ubf{ Wofg lbg' kg]{ s'/fx?n'ufkmf6f ;kmf ubf{ Wofg lbg' kg]{ s'/fx?n'ufkmf6f ;kmf ubf{ Wofg lbg' kg]{ s'/fx? MMMM • /ut, lb;f, lj;fa, kLk, jLo{, k;Lgf clbn] leh]sf] n'ufx?nfO{ 3/df k|of]u ul/g] cGo n'ufx? eGbf a]Un}

/fv]/ w'g] . • gleh]sf] 7fp“df ;dft]/ /ut, lb;f, lk;fa cflb kmf]x/nfO{ kG5fpg] .

Page 9: HIV AIDS booklet

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta, Medical-Surgical Nursing Department, CON, BPKIHS

• ;Dej ePdf o:tf n'ufx?nfO{ @) ldg]6;Dd lAnr jf Snf]l/g kfgLdf lehfP/ /fVg]. • To;kl5 n'ufx?nfO{ ;fa'gn] wf]P/ 3fddf ;'sfpg] . • n'ufx? w'“bf jf kvfNbfv]/L ;s];Dd l86f]n kfgL k|of]u ug{] .

^ ^ ^ ^ PPPPr= cfO{= eL= k}mng hf]lvd 36fpg] pkfox? M r= cfO{= eL= k}mng hf]lvd 36fpg] pkfox? M r= cfO{= eL= k}mng hf]lvd 36fpg] pkfox? M r= cfO{= eL= k}mng hf]lvd 36fpg] pkfox? M

• !=of}g ls|ofdf 9fn k|of]u ug'{ xf]; . • @=cf}iflw k|of]u ug]{ l;of]sf] ;fd'lxs k|of]u gug'{ xf]; . • #= olb t“kfO{ Pr=cfO{=eL= ;+s|ldt / ue{jtL x'g' x'G5 eg] tFkfO{sf] :jf:Yo ;]jf k|bfos ;+u PG6L

/]G6«f]efO/n (ART) lng] ;+aGwdf s'/f ug'{ xf]; . • $= olb tFkfO{ Pr=cfO{=eL= ;+qmldt dlxnf x'g' x'G5 eg] s'g} klg aRrfnfO{ :tgkfg gu/fpg' xf]; . • %= /utsf] ;Dks{af6 tFkfO{sf] sf6]sf] 7fp, v'Nnf 3fp, cf“vfx? d'vnfO{ ;+w} ;'/lIft /fVg' xf]; .

& & & & P=cf/=6L= n] s;/L sfd u5{ P=cf/=6L= n] s;/L sfd u5{ P=cf/=6L= n] s;/L sfd u5{ P=cf/=6L= n] s;/L sfd u5{ MMMM

• P=cf/=6L= n] Pr=cfO{=eL= efO{/; a[l4 x'g] k|ls|of sd u/fp5 . o;n] ubf{ yf]/} efO{/; -hLjf0f'_ n] dfq tkfO{sf] k|lt/f]wfTds zlStnfO{ cfs|d0f ub{5 .

• P=cf/=6L= n] k|lt/f]wfTds zlStnfO{ alnof] agfp5, / ca;/afbL ;+qmd0faf6 hf]ufp5 . h;/L Pp6f dd{t ul/Psf] 3/n] kfgLaf6 arfpg ;Sb5 .

• ha dflg;x?n] P=cf/=6L= lng yfNb5g\ pgLx? w]/} sd la/fdL kb{5g\ / nfdf] ;do;Dd ;~rf] ePsf] cg'ej ub{5g\ .

* * * * of}g /f]usf k|d'v nIf0fx?Mof}g /f]usf k|d'v nIf0fx?Mof}g /f]usf k|d'v nIf0fx?Mof}g /f]usf k|d'v nIf0fx?M

• dlxnf / k'?if b'a}df of}g c+u -of]gL, lnË_ jl/k/L 3fp vl6/f cfpg] . • k'?ifsf] lnËaf6 kLk aUg] . • dlxnfsf] of]gLaf6 uGxfpg] ;]tf] kfgL nuftf/ aUg] . • dlxnfsf] tNnf] k]6 nuftf/ b'Vg] . • lnËaf6 lkk aUg' / wft' aUg] ub{5 . • of]gLaf6 c;fw/0f uGxfpg] kfgL aUg] ub{5 . • tNnf] k]6 b'Vg] ub{5 . • of]gL jl/kl/ kf]Ng] lrnfpg] ub{5 . • of}g ;Dks{sf] a]nf of]gLsf] leqL efudf b'Vg] ub{5 . • u'KtfË jl/kl/, /ftf ljlj/fx? cfpg' . • lbzf, lk;fa ug]{ a]nf b'Vg' . • sf5sf u|GyLx? ;'lGgg' . • a]n}df pkrf/ u/]df of}g/f]u lgsf] x'G5 .

( ( ( ( JolStJolStJolStJolSt tyf kl/jf/sf ;b:ox?n] ljz]if Wofg lbg' kg]{ cj:yfx? tyf kl/jf/sf ;b:ox?n] ljz]if Wofg lbg' kg]{ cj:yfx? tyf kl/jf/sf ;b:ox?n] ljz]if Wofg lbg' kg]{ cj:yfx? tyf kl/jf/sf ;b:ox?n] ljz]if Wofg lbg' kg]{ cj:yfx? MMMM != l;= l8=kmf]/ (CD-4) sf] ;+Vof 36b} uPdf . @= efO/n nf]8 a9b} uPdf . #= lgoldt cf}iflwsf] ;]jg 5'6]df . $= z/L/df /St cNktf b]vf k/]df .

Page 10: HIV AIDS booklet

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta, Medical-Surgical Nursing Department, CON, BPKIHS

%= df“;k]zL sdhf]/ x'b} uPdf . ^= x]kf6fOl6; jL= tyf ;L= b]vf k/]df . &= 5fnfsf] SofG;/ b]vf k/]df . *= z/L/sf c+ux? sfd sd ug{ yfn]df . (= Ps dlxgf eGbf a9L ;do ;Dd kvfnf nfu]df . !)= z/L/sf u|GyL -lnDkmgf]8x?_ a9]df . !!= b}lgs cfwf ;do lj5f}ogfdf ;'lt /x]df . !@= w]/} j6f cf}iflw k|of]u u/]klg sfd gu/]df. !#= d'vel/ ;]tf] 3fp cfPdf . !$= tL; k|ltzt eGbf a9L tf}n 36]df . !%= lne/ ;'lGgPdf jf OGkm]S;g ePdf . !^= :d/0f zlSt lIf0f x'b} uPdf . !&= d[uf]nfn] sfd sd ug{ yfn]df . !*= pkrf/ jf6 kmfObf gb]lvPdf . o:tf] cj:yfdf ;+alGwt 8fS6/ tyf dgf]lrlsT;s ;+u ;Nnfx ug{' pko'St x'G5 .

!) !) !) !) cf}iflw cf}iflw cf}iflw cf}iflw (ART) vfO{ /fv]sf JolStx?n] Wofg lbg' kg]{ s'/fx? MvfO{ /fv]sf JolStx?n] Wofg lbg' kg]{ s'/fx? MvfO{ /fv]sf JolStx?n] Wofg lbg' kg]{ s'/fx? MvfO{ /fv]sf JolStx?n] Wofg lbg' kg]{ s'/fx? M != lgoldt Jofofd ug]{ jfgL a;fNg' k5{ . @= k|ofKt cf/fd ug'{ k5{ . #= lgoldt ;dodf ef]hg ug{' k5{ / 5f“s afg'{ x'b}g . $= hfF8 /S;L vfg aGb ug{' k5{ . %= r'/f]6, lal8, ;"tL{ O{Toflb vfg' x'b}g . ^= nfdf] ;do ;Dd nuftf/ sfd ug]{ jfgL 5f]8g' k5{ . aLr aLrdf cf/fd lng' k5{ . &= 5'§L sf] ;dodf dgf]/+hg ug'{ k5{ . *= Pr=cfO{=eL÷P8\; ;+jlGw ;ef, uf]i7L, ;]ldgf/ tyf lzIff aw{s sfo{s|ddf ;xefuLtf hgfpg' k5{ . (= kl/jf/sf] ;b:ox? ;+u al9 ;do latfpg' k5{ . !)= gof“ gof“ dgk/]sf ls|ofsnfkdf ;do nufpg' k5{ . !!= hgfj/sf] ;f]v 5 eg] s's'/, la/fnf] O{= kfNg ;lsG5 . !@= /fd|f] 1fg aw{s tyf lzIff k|b lstfax? k9g' k5{ . !#= cfk"mnfO{ cfjZostf k/]sf] a]nf c?sf] ;xof]u lng' k5{ . 3/kl/jf/df ;]jf k|bfg ug{ ;lhnf] xf]; eGg] p2]Zon] k|t]s kl/jf/df Pp6f km:6 P8 aS; /fVg' h?/L 5 . pSt afs;÷emf]nfdf rflxg] cf}iflw tyf ;fdu|Lsf] hfu]8f oy]i6 dfqfdf /fVg' k5{ . :jf:Yo ;+:yf hfg'xf];:jf:Yo ;+:yf hfg'xf];:jf:Yo ;+:yf hfg'xf];:jf:Yo ;+:yf hfg'xf];\\ \\ olbMolbMolbMolbM

• tkfO{sf] b[li6 3ldnf] cyjf 7Dofpg g;Sg] ePdf . • olb P:kLl/g jf Kof/f;L6fdf]n ;]jg ubf{ klg b'vfO{ sd gePdf . • w]/} 6fpsf] b'v]df jf nuftf/ b'lv/x]df .

!! !! !! !! cj;/jfbL ;+qmd0faf/] a'emg'kg]{ s'/fx?cj;/jfbL ;+qmd0faf/] a'emg'kg]{ s'/fx?cj;/jfbL ;+qmd0faf/] a'emg'kg]{ s'/fx?cj;/jfbL ;+qmd0faf/] a'emg'kg]{ s'/fx?

• z/L/ sdhf]/ ePsf] cj:yfdf cfqmd0f ug]{ ;+qmd0fnfO{ cj;/jfbL ;+qmd0f elgG5 . • cj;/jfbL ;+qmd0fx? z/L/sf] k|lt/Iff k|0ffnL sdhf]/ ePsf] a]nfdf z/L/df l5g]{ u5{g\ h;/L elTsb}

uPsf] 3/df kfgL l55{ r'xlG5 . dflg;sf] k|lt/Iff k|0ffnLnfO{ Pr=cfO{=eL=÷P8\;n] sdhf]/ agfPsf] a]nf ca;/jfbL cfs|d0fx?n] lgs} uDeL/ ;d:ofx? pTkGg u/fpg] u5{g\ .

• h;/L :ofxf/ ;';f/ u/]sf] 3/ nfdf] ;do;Dd l6S5 , To;/L g} cfÎgf] :jf:Yosf] /fd|f] x]/rfx ug]{ dflg; nfdf] ;do;Dd af“Rg ;S5 . To;}n] cj;/afbL ;+qmd0fx?af6 cfkm"nfO{ arfpg cfjZos x'G5 .

Page 11: HIV AIDS booklet

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta, Medical-Surgical Nursing Department, CON, BPKIHS

cj;/jfbL ;+s|d0fsf s]xL ;+s]t / nIf0fx?cj;/jfbL ;+s|d0fsf s]xL ;+s]t / nIf0fx?cj;/jfbL ;+s|d0fsf s]xL ;+s]t / nIf0fx?cj;/jfbL ;+s|d0fsf s]xL ;+s]t / nIf0fx? • l/Ë6f nfUg' • vfg] s'/f lgNbf b'vfO dxz'; x'g' • Zjf; km]g{ ufXf] x'g' • 6fpsf] g/fd|f];“u b'Vg' jf b'vfO{ bf]xf]l//xg' • /fd|f];“u gb]Vg' • ysfO a9\b} uPsf] dxz'; x'g' • Ps lbg eGbf nfdf] ;do;Dd Hoj/f] cfpg' jf z/L/ tft]sf] dxz'; eO/xg' • kl;gfn] cf]5\ofg leHg' • hf8f] eP/ z/L/ sfDg' • z/L/sf] ;Gt'ng, lx+8fO jf af]nLdf ;d:of b]vf kg'{ • lagf sf/0f z/L/sf] jhg 36\g' • lbgdf rf/ k6s eGbf a9L kftnf] lb;f x'g' • pN6L x'g' jf jfGtf cfpg' • d'v jf lha|f]df vl6/f cfpg' • 3f“6L c//f] x'g' .

cj;/jfbL ;+s|d0fx?sf] /f]syfdcj;/jfbL ;+s|d0fx?sf] /f]syfdcj;/jfbL ;+s|d0fx?sf] /f]syfdcj;/jfbL ;+s|d0fx?sf] /f]syfd

• cj;/jfbL ;+qmd0fx?sf] /f]syfd ug{ tnsf pkfox? ckgfpg ;lsG5 • z/L/ ;kmf /fVg lbglbg} g'xfpg'xf]; . • ;+qmd0f u/fpg ;Sg] ;fgflgtf rf]6k6saf6 aRg ;w} h'Qf nufP/ lx+8\g'xf]; . • vfgf vfPkl5 ;w} bf“t df¤g'xf]; . • lb;f lk;fa ul/ ;s]kl5 ;fa'g kfgLn] xft w'g'xf]; . • ;kmf kfgL lkpg] / ;kmf kfgL lkpg] / ;kmf kfgL lkpg] / ;kmf kfgL lkpg] / k|of]u ug]{ ugf{n] cj;/jfbL ;+qmd0faf6 aRg ;lsk|of]u ug]{ ugf{n] cj;/jfbL ;+qmd0faf6 aRg ;lsk|of]u ug]{ ugf{n] cj;/jfbL ;+qmd0faf6 aRg ;lsk|of]u ug]{ ugf{n] cj;/jfbL ;+qmd0faf6 aRg ;lsG5 . To;}n]MG5 . To;}n]MG5 . To;}n]MG5 . To;}n]M

� vfg] kfgL ;kmf O{gf/ jf aUg] gbLx?af6 dfq lng'xf]; . � ;kmf afN6Lg jf ufu|Ldf dfq kfgL /fVg] ug'{xf]; . � vfg] kfgLsf] ef8fdf xft wf]P/ kfgLnfO{ b'lift x'g glbg'xf]; . � pdfn]sf] kfgL ;kmf ef8f]df dfq /fVg'xf]; . � ;kmf skdf dfq kfgL lgsfNg] / lkpg] ug'{; .

• vfgf tof/ ubf{ vfgf tof/ ubf{ vfgf tof/ ubf{ vfgf tof/ ubf{ e08f/g ubf{ / v'jfpbfe08f/g ubf{ / v'jfpbfe08f/g ubf{ / v'jfpbfe08f/g ubf{ / v'jfpbf ;/;kmfO{df Wofg lb;/;kmfO{df Wofg lb;/;kmfO{df Wofg lb;/;kmfO{df Wofg lbgfn] cj;/jfbL ;+qmd0faf6 aRg ;lsG5. gfn] cj;/jfbL ;+qmd0faf6 aRg ;lsG5. gfn] cj;/jfbL ;+qmd0faf6 aRg ;lsG5. gfn] cj;/jfbL ;+qmd0faf6 aRg ;lsG5. To;sf nflu lgDg pkfox? ckgfpg ;lsG5 MTo;sf nflu lgDg pkfox? ckgfpg ;lsG5 MTo;sf nflu lgDg pkfox? ckgfpg ;lsG5 MTo;sf nflu lgDg pkfox? ckgfpg ;lsG5 M

� ;w} ;kmf 7fpdf dfq vfgf tof/ ug]{ jf ksfpg] ug'{xf]; . � ;kmf / ;'Vvf ef“8fx? h:t} yfn, srf}/f / Unf;x?df dfq} vfgf / kfgL /fVg] ug'{xf]; � df;'nfO{ /fd|f];“u kfSg] u/L ksfpg'xf]; . � vfgf vfg] ef“8fx? /fd|f];“u ;kmf u/L 3fddf ;'sfpg'xf];\ . � vfgfnfO{ 5f]k]/ jf lemËf gnfUg] 7fp“jf b/fh leq /fVg'xf];\ .

• kfNt' hgfj/ / ufO{j:t'x?sf] ;/;kmfO{dkfNt' hgfj/ / ufO{j:t'x?sf] ;/;kmfO{dkfNt' hgfj/ / ufO{j:t'x?sf] ;/;kmfO{dkfNt' hgfj/ / ufO{j:t'x?sf] ;/;kmfO{df Wofg k'¥ofP/ klg cj;/jfbL ;+qmf Wofg k'¥ofP/ klg cj;/jfbL ;+qmf Wofg k'¥ofP/ klg cj;/jfbL ;+qmf Wofg k'¥ofP/ klg cj;/jfbL ;+qmd0fx?af6 aRg ;lsG5 . d0fx?af6 aRg ;lsG5 . d0fx?af6 aRg ;lsG5 . d0fx?af6 aRg ;lsG5 . To;sTo;sTo;sTo;sf nflu lgDg pkfox? ckgfpg ;lsG5f nflu lgDg pkfox? ckgfpg ;lsG5f nflu lgDg pkfox? ckgfpg ;lsG5f nflu lgDg pkfox? ckgfpg ;lsG5

� 3/kfn'jf hgfj/ / r/fr'?ËLnfO{ 3/jflx/ /fVg'xf]; . � ;Dej eP ;Dd lj/fnf, s'v'/f / c? k+IfLx?sf] ;/ ;kmfO{ c? s;}nfO{ ug{ nufpg'xf];

Page 12: HIV AIDS booklet

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta, Medical-Surgical Nursing Department, CON, BPKIHS

� hgfj/x?nfO{ 5f]Pkl5 jf rnfPkl5 ;w} xft w'g] ug'{xf]; . � ljz]if u/L kvfnf nfu]sf / ;fgf] pd]/sf hfgj/x?nfO{ g5'g'xf];\ .

• 3/afl3/afl3/afl3/aflx/ x'bf“ lgDg tl/sfn] ;'/lIft /x]/ cj;/jfbL ;+s|d0faf6 aRg ;lsG5 Mx/ x'bf“ lgDg tl/sfn] ;'/lIft /x]/ cj;/jfbL ;+s|d0faf6 aRg ;lsG5 Mx/ x'bf“ lgDg tl/sfn] ;'/lIft /x]/ cj;/jfbL ;+s|d0faf6 aRg ;lsG5 Mx/ x'bf“ lgDg tl/sfn] ;'/lIft /x]/ cj;/jfbL ;+s|d0faf6 aRg ;lsG5 M � cj;/jfbL ;+qmd0f u/fpg ;Sg] ls6f0f'af6 d'Qm /xg v]taf/Ldf sfd ul/;s]kl5 ;fa'gn] xft

w'g'xf];\ . � hxf“txL kf}8L v]Nbf kfgL lgNgaf6 aRg'xf];\ . To:tf kfgL cj;/jfbL ;+qmd0fsf ls6f0f'x?af6

b'lift x'g ;S5 . � Pr=cfO{=eL= sf] k'gM ;+qmd0faf6 aRg'xf]; .

• olb tkfO{ Pr=cfO{=eL= ;+qmldt x'g'x'G5 / c;'/lIft of}g ;Dks{ /fVg'x'G5 eg] tkfO{nfO{ km]/L csf]{ k|sf/sf] Pr=cfO{=eL= af6 k'gM ;+qmd0f x'g' ;S5 .

• P=cf/=6L= n] Pr=cfO{=eL= k"gM ;+s|d0faf6 arfpb}g . • olb klxn]sf] eGbf km/s lsl;dsf] Pr=cfO{=eL=;+qmd0f eof] eg] tkfO{sf] k|lt/f]wfTds zlQm emg} sdhf]/

eP/ hfG5 . • ;w} s08d nufpg'xf];\ jf of}g ;Dks{ g} gug'{xf]; . • cfÎgf] x]/ljrf/ /fd|/L ug'{xf]; . • cÎgf] zcÎgf] zcÎgf] zcÎgf] z/L/nfO{ :j:y /fVg / cj;/jfbL ;+qm/L/nfO{ :j:y /fVg / cj;/jfbL ;+qm/L/nfO{ :j:y /fVg / cj;/jfbL ;+qm/L/nfO{ :j:y /fVg / cj;/jfbL ;+qmd0fx?af6 arfpgsf nflu d0fx?af6 arfpgsf nflu d0fx?af6 arfpgsf nflu d0fx?af6 arfpgsf nflu lgDglgDglgDglgDg pkfox? pkfox? pkfox? pkfox? cccckgfpgkgfpgkgfpgkgfpg''''xf];xf];xf];xf]; . . . .

� ;Gt'lnt vfgf vfg'xf]; . � l7Ss dfqfdf lgoldt Jofofd ug'{xf]; . � kfo{Kt ;'Tg'xf]; . � w'd|kfg gug'{xf]; . � dBdfg gug'{xf]; . � lrlsT;sn] lbPsf] cf]iflwdfq ;]jg ug'{xf]; . � cj;/jbL ;+qmd0fx?af6 aRg tkfO{nfO{ ;xof]u ug{ ;Sg] cf}iflwx?sf] af/]df lrlsT;snfO{

;f]Wg'xf]; .

!@ !@ !@ !@ P8P8P8P8\\\\; nfu]sf; nfu]sf; nfu]sf; nfu]sfx?df b]lvg] :jf:Yo ;d:ofx? tyf tLgsf pkrf/ .x?df b]lvg] :jf:Yo ;d:ofx? tyf tLgsf pkrf/ .x?df b]lvg] :jf:Yo ;d:ofx? tyf tLgsf pkrf/ .x?df b]lvg] :jf:Yo ;d:ofx? tyf tLgsf pkrf/ .

s=s=s=s=cfcfcfcf““ ““ltg' ltg' ltg' ltg' (Anxiety): • tgfa sd kfg]{ ls|ofsnfkx?nfO{ k|fyldstfsf ;fy ug{' k5{ , h:t} M nfdf] Zjf; lng] cEof;, Wofg,

d;fh, ;+lut ;'Gg], s'g} sfddf Jo:t e} /xg], PSn} emf]ls|P/ ga:g], vfnL ;dodf k9g] afgL a;fNg], tftf] kfgLn] g'xfpg] tyf cfkm'nfO{ dg kg]{ sfo{x?df Ao:t /xg] / l/n]S; x'g] sf]lz; ug]{ .

• ;xof]uL ;fyLx? agfpg] / cfjZostf cg';f/ dgsf] s'/f jxf“x? ;+u af“8\g] . Pr= cfO{= eL=÷P8\;df sfo{/t ;+3 ;+:yfx? glhsdf ePdf lgoldt ;+ks{df a:g] / ;/;Nnfx k|fKt ug]{.

• wfld{s sfo{s|ddf dgk/]sf] 5 eg] lgoldt ?kdf ;+nUg /xg] . • ;se/ Soflkm ePsf] - slkm, lrof / ;f]8f _ k]o kbfy{ gvfg';, vfg} k/]df yf]/} vfg';. • ;se/ u'lnof] vfg]s'/f sd vfg'; . • lgoldt ?kdf b}lgs lx88'n tyf xNsf Jofofd 3/d} tyf 3/ glhs} ug{'xf];, h;n] tgfa, lrGtf tyf

ysfO{ af6 5'6sf/ lbG5 . • /ftL ;'Tg] a]nfdf Ps unf; b"w cyjf Ps sk xa{n lrof vfg ;lsG5 .

Page 13: HIV AIDS booklet

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta, Medical-Surgical Nursing Department, CON, BPKIHS

• 8fS6/n] lbPsf]] cf}iflw lgoldt ?kdf g5f]l8sg vfg' xf]; . cf}iflwsf] g/fd|f] c;/x? / clgoldttf af/] 8fS6/ tyf g;{nfO{ t'/Gt vj/ ug'{xf; .

• lgoldt ?kdf cfkm\gf] dgdf nfu]sf] larf/ tyf efjgfx? sf] 8fo/Ldf n]vf hf]vf /fVg' xf];\. v=v=v=v=slAhot slAhot slAhot slAhot (Constipation):

• cfkm'nfO{ slAhot ePkl5 t'/Gt 8fS6/ tyf g;{ ;+u;+ks{ /fVg' xf]; . • dg tftf] kfgL lgoldt ?kdf ;]jg ug{' xf];\ . • kmnkm"n tyf xl/of] ;fukft lgoldt ?kdf vfg' k5{ . vfgf k5f8L tftf] kfgL vfg] afgL a;fNg' k5{ . • k|ofKt dfqfdf emf]n kbfy{ -kfgL, h";, kmnkm'nsf] /; O{= _ k|ltlbg ug'{ k5{ . k|ltlbg ^–* unf; emf]n

kbfy{ vfg} k5{ . • /];fbf/ vfg] s'/f , klktf -d]jf_ O{= lgoldt vfg' k5{ . • vfnLk]6 a:g] tyf at{ a:g] sfd ;se/ gug{' xf]nf . • lgoldt ?kdf zfl/l/s cEof; ug{' xf];\ . • slAhot ePdf lbzf xftn] lgsfNg] afgL l;Sg' k5{ . • /ftL ;'Tg] a]nfdf 8'nsf]n]S; (Tab dulcolax) ! jf @ rSsL vfg' kmfObf x'G5. • #–$ lbgdf ;+rf] geP 8fS6/ ;+u ;Nnfx lng' k5{ .

u=u=u=u=vf]ls nfUg' vf]ls nfUg' vf]ls nfUg' vf]ls nfUg' (Coagh/Sore throat)

• 3f“6Ldf cK7of/f] kfg]{ vfgfx? ;se/ 5f]8g' k5{ . • cfaZos k/]df 8fS6/sf] ;Nnfx cg';f/ skm l;/km vfg' k5{ . • tftf] kfgL / sfutL kfgL lgoldt ?kdf vfg] . • tftf] kfgLsf] jfkm lgoldt lng] / ;lsG5 eg] leS; xfnL lng ;lsG5 . • tftf] ;'k tyf emf]n vfg lbg' k5{ . • n]dgu|f; lrof vfg ;lsG5 . • dgtftf] kfgLdf g'g xfnL s'Nnf ug{' k5{ . • vfg lgNg ufx|f] ePdf jf !)!)f eGbf a9L Hj/f] cfPdf t'/Gt 8fS6/ nfO{ hrfpg' k5{

• kf/fl;6fdf]n sf] rSsL (Tab. Paracetamol 500 mg) *–* 3+6fsf] km/sdf vfg ;lsG5 , -olb 5ftLdf w]/} b'Vg yfn]df vfg ;lsG5_ .

• cf}iflw -l;6fdf]n_ vfbf klg 5ftL b'Vg sd geP t'/Gt 8fS6/ ;+u hrfpg' k5{ . w=w=w=w=zfzfzfzf]s÷]s÷]s÷]s÷lrGtf lrGtf lrGtf lrGtf (Depression) :

• tgfa sd kfg]{ ls|ofsnfkx?nfO{ k|fyldstfsf ;fy ckgfpg' k5{ , h:t}M nfdf] Zjf; lng] cEof;, Wofg, d;fh, ;+lut ;'Gg], s'g} sfddf Jo:t e} /xg], PSn} emf]ls|P/ ga:g], vfnL ;dodf k9g] afgL a;fNg], tftf] kfgLn] g'xfpg] tyf cfkm'nfO{ dg kg]{ sfo{x?df Ao:t /xg] / l/n]S; x'g] sf]lz; ug]{ .

• ;xof]uL ;+:yfx?, wfld{s ;+:yfx?, ;fdflhs s[ofsnfk tyf ;d'xdf ;xefuLtf d'ns sfo{s|dx?df lgoldt ;xefuL x'g] .

• Pr=cfO{=eL=÷P8\; ;+u ;+alGwt ;+3 ;+:yfx?sf] lgoldt ;+ks{df /lx ;/;Nnfx tyf ;xof]u lng' k5{ . • ;lsG5 eg] hf“8 /S;L 5f]8g] / ;lsb}g eg] dfqf sd ug]{ . pQ]hgf Nofpg] cf}ifl3x? h:t} M sf]lsg,

;f]8f O{= sf] k|of]u gug]{ .

Page 14: HIV AIDS booklet

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta, Medical-Surgical Nursing Department, CON, BPKIHS

• lgoldt k|t]s lbg lx8g'k5{ cyjf ;fwf/0f vfn] Jofofd lgoldt ug{' k5{ . lgoldt Jofofdn] lrGtf, tyf ysfg sd u5{ .

• /ftL lgoldt ;dodf rf8f] ;'Tg] afgL a;fNg' k5{ / ljxfg ;j]/} p7g] afgL a;fNg' k5{ . /ftL /fd|/L ;'t]df ljxfg ;f]rfO{ k|i6 x'g'sf] ;fy} dfgl;s tgfa sd x'G5 . lbp;f] ;'Tg' k/]df dWofGx eGbf cuf8L 5f]6f] ;dosf] nflu c/fd ug{' pko'St g} x'G5 .

• ljxfg p7g] ljlts} ;kmf ;'3/ eO{ t}of/ eO{ lgoldt ;dodf tfnLsf cg';f/ cfkm\gf] b}lgs sfd ug{' k5{ .

• 8fS6/sf] ;Nnfx cg';f/ lgoldt ?kdf c}iflw ;]jg ug{' k5{ / s'g} g/fd|f] c;/ tyf cf}iflw 5'6\g uPdf t'/Gt 8fS6/ tyf g;{nfO{ vj/ ug{' k5{ .

ª=ª=ª=ª=emf8f kvfnf emf8f kvfnf emf8f kvfnf emf8f kvfnf (Diarrhoea) : lbgdf tLgk6s jf ;f]ebg a9L kftnf] tyf kfgLh:tf] lb;f nfUof] eg kvfnf nfUof] elgG5 . kvfnf nfu]sf] a]nf w]/}h;f] ;fdfGo lb;f hfg] h:t} x'“b}g . P8\; ePsf /f]uLnfO{ kvfnf nfUg ;S5, o;nfO{ /f]Sg klg sl7g x'g;S5 . P8\; ePsf JolQmx?nfO{ kvfnf w]/}h;f] kmf]xf]/ vfgf / kfgL vfgfn] cfGb|fdf ;+qmd0f, tyf cf}iflwx?sf] v/fa c;/x?sf] sf/0f af6 x'g] ub{5 . kvfnf nfUg] sf/0fx?kvfnf nfUg] sf/0fx?kvfnf nfUg] sf/0fx?kvfnf nfUg] sf/0fx? lbgdf tLgk6s eGb a9L kfgL h:tf] kftnf] lb;f x'g'nfO{ kvfnf nfu]sf] elgG5 . kvfnf laleGg sf/0fn] nfUg ;S5 h:t}M

• kfgL tyf vfg]s'/f ;kmf gePdf . • vfgfx? lrNnf] / lk/f] ePdf . • kfrg zlQm sdhf]/ ePdf . • vfgf vfg' cl3 / lb;f w]fO{;s]kl5 /fd|/L xft gwf]Pdf . • lem“uf elGsPsf / ;8]un]sf vfgf vfPdf kvfnf nfU5 .

kvfnfsf] pkrf/kvfnfsf] pkrf/kvfnfsf] pkrf/kvfnfsf] pkrf/ kvfnf nfUbf ;kmf kfgL / hLjghnsf ;fy} k|z:t dfqfdf emf]n kbfy{ lkpg' kb{5 . h:t}M d';'/f]sf] bfn, pdfn]sf] ;kmf kfgL cflb . olb nfdf] ;do;Dd kvfnf g/f]lsPdf :jf:ysdL{sf] ;Nnfx cg';f/ cf}iflw pkrf/ ug{' kb{5 .

• emf8f – kvfnf nfu]sf] JolStn] yf]/} yf]/} vfg]s'/f w]/} k6s vfg' k5{ . • lgDg vfgfx? kvfnf nfu]sf] j]nfdf klg lgoldt ?kn] ;]ag ug{ ;lsG5 , h:t} M cfn' , s]/f, bxL,

kfgL, afnL{, ;fbf lrof, kftnf] h"; O{) . • lgoldt ?kdf cf]= cf/= P;= -hLaghn ÷gahLjg _ emf]nsf] k|of]u ug{' k5{ . • emf8f kvfnf nfu]sf] a]nf slkm, a§fsf] vfgf, tn]sf]tn]sf]tn]sf]tn]sf] vfgf, df5f, df;' , c08f, lrK;, b"w, ld7fO{, u]8f

u'8L, hf“8, /S;L O{Toflb vfg' x'b}g . • 3/ af6 6f9f hfg' k/]df 6'jfOn]6sf] ;'ljwfnfO{ ljrf/ ul/ dfqf ofqf ug{' k5{ . • 3/jf6 aflx/ hfg} k/]df 6'jfOn]6 k]k/ tyf cGo n'ufsf] plrt Joj:yf u/]/ hfg' k5{ • k|t]s k6s lbzf u/]kl5 dgtftf] kfgL n] -;lsG5 eg]_ 5fnfnfO{ /fd|/L ;kmf ug{' k5{ . 5fnf g/d kg]{

ls|d h:t} M e];lng nufpg ;lsG5 . • 8fS6/sf] ;Nnfx cg';f/ lgoldt ?kdf cf}iflwsf] k'/fdfqf vfg' k5{ . • Tab metranitazole 400 mg lbgsf] # k6s vfgf kl5 % lbg ;Dd vfbf pko'St x'G5 .

Page 15: HIV AIDS booklet

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta, Medical-Surgical Nursing Department, CON, BPKIHS

• hnljof]hg sf] nIf0fx? h:t} M cf]7 ;'s]df, lha|f] ;'s]df, cfFvf tn w;]df, t'/Gt :jf:YosdL{ sf] ;Nnfx lng' k5{ .

• emf8f kvfnf ;+u} Hj/f] cfPdf jf lb;fdf /ut b]vf k/]df t'/Gt 8fS6/ ;+u ;+ks{ vfVg' k5{ .

r=r=r=r=5fnfsf] x]/rfx 5fnfsf] x]/rfx 5fnfsf] x]/rfx 5fnfsf] x]/rfx (Skin care): Pr=cfO{=eL= ekl5 5fnfdf ljleGg lsl;dsf ;d:ofx? b]v kg{ ;S5g\ . h:t}M lknf] cfpg], n'tf] nfUg], 8fa/ tyf kmf]sfx? b]lvg], bfb x'g] cflb . 5fnfnfO{ s;/L :j:y /fVg] <5fnfnfO{ s;/L :j:y /fVg] <5fnfnfO{ s;/L :j:y /fVg] <5fnfnfO{ s;/L :j:y /fVg] <

• b}lgs ?kdf g'xfP/ laxfgLkvsf] 3fd tfKg] . • olb 5fnf lrnfpg yfn]df dgtftf] kfgLn] g'xfpg] . • 5fnfdf 3fpx? b]lvP eg] ;do d} pkrf/ u/fpg] . • 5fnfnfO{ ;kmf /fVg b}lgs ?kdf ;fa'g kfgLn] g'xfpg] . • 5fnf ;'VjfePdf s]nfdfOg nf];g nufpg' k5{ . • dxuf] ls|d tyf nf];gsf] ;§f e];lng, luln;/Lg, gl/on t]n O{Toflbsf] k|of]u ug'{ /fd|f] x'G5 . • hlxn] klg g+uf sf6g' k5{ / clt w]/} lrnfpg] jfgL ePdf k+hf cyjf Unf]A; nufpg ;lsG5 . • n'tf], x/kl; l;Dkn]S; O{Toflbsf] ;+qmd0f t ePsf] 5}g, a]nf a]nf x]l/ /fVg' k5{ . • 5fnf w]/} lrnfPdf ;]l6«lhg cf}iflwsf] k|of]u s]lx ;dosf] nflu ug{ ;lsG5 .

5=5=5=5=rSs/ nfUg' rSs/ nfUg' rSs/ nfUg' rSs/ nfUg' (Dizziness):

PlkmEof/]Gh -O=Pkm=eL=_ cf}iflw ln“bf o:tf k|lts"n c;/x? b]vf kg{ ;Sb5g\ . s]xL xKtfkl5 tL c;/x? cfkm} x/fp“5g\ . • l/Ë6f nfUof] eg] To;sf] cg'ej gx6];Dd al;/fVg] . • s'g} klg ux|f}+ ;fdfg gp7fpg] / l5§} xnrn gug]{ . • O=Pkm=eL= ;'Tg hfg' cl3 lng] . • rSs/ nfUg] ljltSs} tn a:g' k5{ / 3'8f eGbf tn 6fpsf] vfVg' k5{ , h;n] ubf{ lbdfudf cflS;hg

k|ofKt dfqfdf hfG5 . • tn eF'Odf ;'Tg] / v'§f dfyL prfnL ;'Tg] . • k|ofKt dfqfdf emf]n kbfy{ vfg lbg' k5{ . h:t} M kfgL, h';, bfnsf] /; O{= . • la:tf/} e'Oaf6 cyjf a;]sf] 7fp“ af6 p7g' k5{ . • k|;:t dfqfdf zlStbfos vfgf vfg' k5{ . • ;+t'lnt vfgf vfg' k5{ . • xl/of] ;fukft k|;:t dfqfdf vfg' k5{ h;n] ubf{ k|;:t cfO/g k|fKt x'G5 . • :jR5 xfjfdf a:g' k5{ . • w]/} sl;nf] skªfx? gnufpg' xf]nf . • k|lts'n c;/ /lx/x]df 8fS6/ sxf“ hrfpg hfg' k5{ .

h=h=h=h=Hj/f] cfpg' Hj/f] cfpg' Hj/f] cfpg' Hj/f] cfpg' (Fever): Hj/f] cfkm}df s'g} /f]u xf}Og, of] cfp“5 / lgsf] klg x'G5 . of] pkrf/ ug{ ;slg] :jf:Yo ;d:of xf] . Hj/f] Ifo/f]u, tNnf] k]6df ;+qmd0f, sf]vsf] ;+qmd0fsf] nIf0f xf], t/ s] sf/0fn] Hjf/f] cfPsf] xf] eg]/ hfGgeg] k/LIf0f ug'{kg]{ x'G5 . Hj/f] ;+s|d0fsf sf/0faf6 ePsf] xf] eg] cf}iflw ;]jg ug'{k5{ .

Page 16: HIV AIDS booklet

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta, Medical-Surgical Nursing Department, CON, BPKIHS

Hj/f] hf“Rgsf nflu ydf{ld6/sf] k|of]u ug'{xf]; cyjf Ps xft la/fdL JolQmsf] lgwf/df / csf]{ xft cfºgf] lgwf/df /fVg' xf]; . p;sf] 6fpsf]df a9L tftf] eP p;nfO{ Hj/f] cfPsf] x'g;S5 .

• k|;:tdfqfdf emf]n kbfy{x? h:t} M kfgL, h';, bfnsf] /; O{= k|;:t vfg' k5{ . • k|;:t dfqfdf cf/fd ug'{ k5{ , h;n] ysfg sd u5{ , . • 8fS6/sf] ;Nnfx cg';f/ cf}iflw vfg' k5{+ . olb PlG6jfof]l6S; lbPsf] 5eg] k'/fdfqfdf vfg' k5{ . • cfkm'nfO{ ;+rf] gePsf] a]nf Hj/f] gfKg' k5{ . olb ((oF eGbf al9 cfPdf #–$ 3+6f kl5 km]l/ gfKg' k5{ /

/]s8{ /fVg' k5{ / 8fS6/nfO{ hrfpg hfg' k5{ . • :kf]Ghjfy / k+vfdf w]/} lj/fdLnfO{ /fVg' x'b}g, h;n] lj/fdLnfO{ sDkGg cfpg ;Sf5 . sDkGg cfPsf] j]nf

emg Hj/f] a9g ;S5 , t;y{ ;se/ Hj/f] sd ug]{ pkfox? ckgfpg' k5{ . • 5fnfnfO{ ;'vf /fVg' k5{ / ;'tLsf] kftnf] skªf nufpg' k5{ . • sDkGg cfpdf MsDkGg cfpdf MsDkGg cfpdf MsDkGg cfpdf M kl;gfn] skªf leh]sf] 5eg] km]g{' k5{ , lr;f] k]o kbfy{ vfg' x'b}g, tftf] emf]n kbfy{ vfg

lbg' k5{ , t'/Gt g'xfpg' x'b}g, lr;f] e'O{df lx8bf df]hf tyf h'tf nufpg' k5{ / xft tyf v'§fsf] cf}nfx? nfO{ tf}lnof lnP/ 5f]k]/ /fVg' k5{ . z/L/sf] ;j} efu 5f]k]/ /fVg' x'b}g, h;n] Hj/f] a9g ;S5 .

• kfgL k§L lbg' k5{ . • k|;:t dfqfdf emf]n kbfy{x? h:t} M ;'k, kfgL, hLjghn, h"; O{Toflb jf/Djf/ vfg' k5{ . • Ps rSsL l;6fdf]n -%)) ldnLu|fd_ t'/Gt lbg' k5{ / cf7 3+6fsf] km/sdf # k6s ;Dd lbg ;lsG5 . • !)!0F eGbf al9 Hj/f] cfPdf 8fS6/ sxf“ hrfpg hfg k5{ .

Hj/f] sHj/f] sHj/f] sHj/f] sd ug]{ 3/]n' pkfox?d ug]{ 3/]n' pkfox?d ug]{ 3/]n' pkfox?d ug]{ 3/]n' pkfox? • lr/fO{tf]nfO{ kfgLdf ksfP/ lkpg] . • kfl/hft / c;'/f]sf] kft ld;fO{ lrof agfP/ lkpg] . • gLdnfO{ kfgLdf ksfP/ lkpg] . • lr;f]sf] sf/0f Hj/f] cfPdf lrofdf t'n;Lsf] kft % j6f, NjfË / dl/rsf] bfgf # j6f / la/] g"g ! lrD6L

xfn]/ lkpg] . • Hj/f] cfkm}df s'g} /f]u geO{ cGo /f]usf] nIf0f dfq xf] . To;}n] Hj/f] cfpg'sf] sf/0f kQf nufO{ cfjZos

pkrf/ u/fpg' kb{5 .

em=em=em=em=la;{g] afgL la;{g] afgL la;{g] afgL la;{g] afgL (Forgetfulness): • b}lgs tyf xKtfsf] tfnLsf agfpg' k5{ / ;f]lx tfnLsf cg';f/ lgoldt sfd ug{' k5{ • lgoldt 8fo/L n]Vg] afgL a;fNg' xf]; / cfkm\gf] sfdx?, sfo{ tfnLsf tyf ?l6g lgoldt n]Vg' xf];\ .

;+emg] ljlts} cyjf t}of/ kfg]{ ljlts} of]hgfx? 8fo/Ldf n]Vg] jfgL a;fNg' k5{ . • dxTjk"0f{ ltly ldtL tyf sfo{s|dx? cfºgf kl/jf/sf ;b:ox?nfO{ ;demfpg eGg' k5{ • ;fdfgx? ;w} Pp6f lglZrt 7fpdf /fVg] jfgL a;fNg' k5{ , h:t} M ;f“rf], h"tf, skªf, k};f O{= . • vfg] cf}iflwx? /fd|/L ldnfP/ ;lhn} pknAw x'g] 7fp“df /fVg' k5{ . • ;fyL efO{ tyf ;+3 ;+:yfsf] ;b:ox?nfO{ cfkm' la;]{df ;demgsf] nflu elg/fVg' kb{5 . • hf“8, /S;L tyf pQ]hgf k}bf ug]{ vfnsf] cf}iflw tyf k]o kbfy{ 8fS6/sf] ;Nnfx lagf vfg' x'b}g , h:t} M

;f]8f, sf]s, slkm, sf]lsg O{= . • /ftL lj5f}ogfdf rf“8} lgoldt ;dodf ;'Tg] / rf“8] ljxfg p7g] jfgL a;fNg' k5{ . /ftLsf] /fd|f] ;'tfO{n]

ljxfg :km'tL{ lbg'sf] ;fy} lbdfu tfhf /fVb5 . • 8fS6/n] lbPsf] cf}iflwsf] ;]jg lgoldt ug'{xf]; / ;fO8 OGkm]S6\; b]vf k/]df t'/Gt vj/ ug'{ xf]; .

Page 17: HIV AIDS booklet

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta, Medical-Surgical Nursing Department, CON, BPKIHS

• lbp;f] w]/} ;do ;Dd ;'Tg] jfgL 5f]8g' k5{ / 5f]6f] ;dosf] nflu s]lx a]/ c/fd ug'{ pko'St x'G5 . `=`=`=`=sdhf]/L dx;'; x'g' sdhf]/L dx;'; x'g' sdhf]/L dx;'; x'g' sdhf]/L dx;'; x'g' (Loss of strength / fatigue):

• P8\; nfu]sf JolStx?n] k|foM ysfgsf] dx;'; ub{5g\ . ysfgsf sf/0fx?df M z/L/df xd{g sf] sdL, /St cNktf, lrGtf, zf]s, /f]un] Rofkb} hfg', z/L/sf c+ux? sf] sfddf sdL cfpg', lgGb|f sd nfUg', Jofofd sd ug'{, Sofg;/x?, kf]if0fsf] sdL, cf}iflwsf] ;fO8 Okm]S6;, tyf ljleGg lslsdsf ;+s|d0fx? O{Toflb x'g\ .

• w]/} ufx|f] tyf nfdf] ;do ;Dd Pp6} sfd gug'{ xf]; . lj:tf/} c/fd ub]{ sfd ug'{ xf]; . • k|;:t dfqfdf zlSt bfos k]o kbfy{x? vfg] jfgL a;fNg' xf];, h:t} M Un'sf]h, hLjghn / h"; O{= . • ;'t]/ p7bf em§ gpleg' xf]; . lj:tf/} klxnf a:g'xf]; / clgdfq p7g' xf]; . • lbgdf @–# s];/f n;'g vfg ;lsG5 . • vfgf ksfpbf w]/} gksfpg' xf];, h;n] vfgfsf] eL6fdLg gfz x'G5 . • k|ofKt c/fd lng' xf]; / tgfj sd ug]{ ls|ofsnfkx? H:t} M nfdf] nfdf] Zjf; lng] , Wofg, zfGt

jftfj/0fdf a:g], d;fh, ;+uLt ;'Gg], s'g} g s'g} sfddf nflu /xg], vfnL ;dodf k9g] jfgL, tftf] kfgL n] g'xfpg] h:tf sfo{x? ug{' cToGt pko'St x'G5 .

• nfdf] sfdsf] aLr aLrdf c/fd ug{' pko'St x'G5 . • b]lgs lx8g] jfgL a;fNg' xf]; . vf;u/L ljxfg / a]n'sfsf] lx8fO{n] lgs} kmfObf u5{ . o;n] tgfj, zf]s

tyf ysfO{ jf6 c/fd lbG5 . • vfgfdf xl/of] ;fukft, u]8fu'8L, kmnk'mn, ;nfb, t/sf/L, bxL O{Toflbsf] dfqf a9fpg' xf]; . • vfgfdf w]/} lrNnf], lk/f], cldnf] tyf u'lno j:t'sf] k|of]u gug{' g} /fd|f] x'G5 . • hf“8 /S;L, slkm, sf]s, lrof h:tf k]o kbfy{sf] k|of]u gug'{ g} /fd|f] xf] .

6=6=6=6=jfsjfsL nfUg' jfsjfsL nfUg' jfsjfsL nfUg' jfsjfsL nfUg' (Nausea): jfsjfsL nfUbf tyf jfGtf eO/x“bf dflg;nfO{ vfg / lkpg ufx|f] kg]{ u5{, h;n] ubf{ dflg; sdhf]/ / s'kf]lift x'G5 / hnljof]hg klg x'G5 . s]xL dflg;x?df jfsjfsL / jfGtf w]/} lbg;Dd eO{ /fVb5g\ . jfsjfsL jf jfGtf Pr=cfO={eL= ;+s|d0fs} sf/0fn] ePsf] ePklg slxn]sf“xL tn plNnlvt sf/0fx?n] klg x'g ;S5 M ljleGg ;+qmd0f x'“bf, cf}iflwx?sf] ;]jg ubf{, k]6 jf cfGb|fx?sf] ;d:of x'“bf . pkrf/ Mpkrf/ Mpkrf/ Mpkrf/ M

• cf]=cf/=P;= -hLjghn÷gjhLjg_ sf] k|of]u k|ofKt dfqfdf ug'{ xf]; . • jfsjfsL nfUg] u+w, a:t', cfafh OToflb jf6 6f9} a:g' xf]; . • ;kmf :jR5 xfjfdf nfdf] nfdf] Zjf; lng' xf];. • cfk"mnfO{ dgkg]{ af:gfx? h:t} sfutL, cb'jf O{Toflbsf] ;'uGw lng' xf]; . • cb'jf, Njf+u, O{) cfºgf] :jfb / k;Gb cg';f/ d'vdf /fvL rkfpg ;lsG5 . • k|ofKt c/fd lng' xf]; / tgfj sd ug]{ ls|ofsnfkx? H:t} M nfdf] nfdf] Zjf; lng] , Wofg, zfGt

jftfj/0fdf a:g], d;fh, ;+uLt ;'Gg], s'g} g s'g} sfddf nflu /xg], vfnL ;dodf k9g] jfgL, tftf] kfgL n] g'xfpg] h:tf sfo{x? ug{' cToGt pko'St x'G5 .

• cfk"mnfO{ cfgGb lbg] s'/fdf cfºgf] Wofg s]lGb|t ug]{ / /fd|f] rLh x]g]{ . • tf/]sf], t]n a9L ePsf] vfg]s'/f tyf hf“8 /S;L sf] k|of]u ug'{ x'b}g . • yf]/} yf]/} vfgf w]/} k6s vfbf /fd|f] x'G5 . Ps} k6s w]/} vfg gvfg' /fd|f] x'G5 . ;lhn} kRg] tyf emf]n

kbfy{ o'St vfgf vfg' k5{ . • ;'Vjf rLh h:t} M e'6]sf] ds}, e6df;, 6f]:6 O{= vfbf pko'St x'G5 .

Page 18: HIV AIDS booklet

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta, Medical-Surgical Nursing Department, CON, BPKIHS

• vfgf k5f8L sDtLdf #) ldg]6 c/fd ug'{ pko'St x'G5 . • cfkm"nfO{ lj;Grf] cg'ej ePsf] a]nf vfg]s'/f vfO{ /fVg' k5{ . vfnL k]6 a:g' x'b}g . • vfg dg gnfu]sf] a]nf cfk'mnfO{ dgkg]{ vfg]s'/fx? Vffg' xf]; . • 8fS6/n] lbPsf] cf}iflw l7s ;dodf vfg' xf]; . s'g} g/fd|f] c;/x? b]vf k/]df t'/Gt 8fS6/nfO{ ;+ks{ ug'{

xf]; . • l5g l5gdf kfgL lkpg] tyf emf]n rLh vfg] jfgL a;fNg' k5{ . • Tab Domperidon (10-20mg) !@–!@ 3+6fdf @ lbg ;Dd vfg ;lsG5 . • emf8f kvfnf ;+u} Hj/f] cfPdf cyjf lb;fdf /ut b]lvPdf t'/Gt 8fS6/ ;+u ;+ks{ /fVg' k5{.

• P=cf/=6L= cf}iflwnfO{ vfgf;“u lng'xf]; . • pN6L aGb gx'Gh]n pdfn]sf] ;kmf kfgL, lkmSsf lrof cyjf k'gh{nLs/0f ug]{ hLjghn vfg'xf];\. • d;nfo'Qm vfgf jf tf/]sf] vfgf gvfg'xf]; .

:jf:Yo :jf:Yo :jf:Yo :jf:Yo ;+:yf hfg'xf]; olbM;+:yf hfg'xf]; olbM;+:yf hfg'xf]; olbM;+:yf hfg'xf]; olbM • w]/} k]6 b'v]df . • Hj/f] cfPdf . • pN6Ldf /ut b]vfk/]df . • PslbgeGbf a9L pN6L cfPdf jf eO/x]df . • w]/} ltvf{ nfUg] t/ /fd|/L vfg / lkpg g;Sg] ePdf . • jfsjfsL / pN6L sd gePdf jf cem v/fa x'“b} uPdf .

7=7=7=7=/ftL kl;df cfpg' /ftL kl;df cfpg' /ftL kl;df cfpg' /ftL kl;df cfpg' (Night Sweats):

• 5fnf ;'vf tyf Gofgf] /fVg' xf]; . • ;'tL skf8f nufpg' xf]; / w]/} df]6f] l;/s tyf w]/} j6f sDjn g cf]8g' xf]; . • em\ofn tyf e]G6Ln]l;g sf] Joj:yf ;'Tg] sf]7fdf k|ofKt /fVg' xf]; . • k|;:t dfqfdf emf]nrLh h:t} M kfgL, h";, /; O{= vfg] ug{' xf]; . • rL;f] kfgL lgoldt vfg' k5{ . • wf/fsf] kfgLdf sk8f lehfO{ hLp k'5g' k5{ . • j]8 l;6 tyf nufPsf] sk8f lgoldt ?kdf km]g]{ ug{' k5{ . • cTolws al9 kl;gf cfPdf tlsof dfyLjf6 tf}lnof /fVg' xf]; . • k|t]s lbg leh]sf] sk8fx? ;'Vjf kfg'{ xf]; . • 8fS6/ sf] ;Nnfx lagf s'g} cf}iflw vfg' x'b}g / cTolws kl;gf a9]df 8fS6/ nfO{ vj/ ug'{ k5{ .

8=8=8=8=xft v'§f emdemd ug{' xft v'§f emdemd ug{' xft v'§f emdemd ug{' xft v'§f emdemd ug{' (Pain and Tingling in hands, legs & feet)

• rL;f]sf] sf/0fn] xft v'§f emdemd u/]df tftf] kfgLn] ;]Sg' /fd|f] x'G5 . • udL{ dlxgf tftf]sf] sf/0fn] emdemd u/]df lr;f] kfgLdf v'§f !) ldg]6 hlt 8'jfpbf c/fd x'G5 . • xft tyf v'§f 6fpsf] eGbf dfyL ;'t]sf] a]nf p7fP/ /fVbf /fd|f] x'G5 . • xft tyf v'§fsf] Jofofd lgoldt ?kdf ug{' cToGt /fd|f] x'G5 . • xft tyf v'§fsf] dfln; ug'{ kmfObf hgs x'G5 . • xn'sf c/fdbfoL r]K6f] ;f]n ePsf] h'tf nufpg' pko'St x'G5 . • w]/} ;do ;Dd Pp6} :yfgdf pleg' jf lx8g' x'b}g . aLr aLrdf c/fd lng' k5{ .

Page 19: HIV AIDS booklet

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta, Medical-Surgical Nursing Department, CON, BPKIHS

• ;'tLsf] df]hf nufpg' k5{ , h;n] kl;gf ;f]:5 / c/fd lbG5 . • xftnfO{ Gofgf] /fVg' k5{ t/ w]/} u/d /fVg' x'b}g, h;n] kl;gf cfFp5 . • k|ofKt c/fd lng' xf]; / tgfj sd ug]{ ls|ofsnfkx? H:t} M nfdf] nfdf] Zjf; lng] , Wofg, zfGt

jftfj/0fdf a:g], d;fh, ;+uLt ;'Gg], s'g} g s'g} sfddf nflu /xg], vfnL ;dodf k9g] jfgL, tftf] kfgL n] g'xfpg] h:tf sfo{x? ug{' cToGt pko'St x'G5 .

• cTolws kl;gf cfPdf /utdf rLgLsf] dfqf hf“r u/fpg' k5{ , lsgls dwd]x /f]udf klg cTolws kl;gf cfFp5 .

• Ps rSsL kf/fl;6fdf]n (Tab. Paracetamol 500mg) vfg ;lsG5 . • 6fpsf] b'v]df M6fpsf] b'v]df M6fpsf] b'v]df M6fpsf] b'v]df M 6fpsf]df leS;, afd O{Toflb nufpg ;lsG5 / Ps dgtftf] kfgLdf v'§f 8'jfO{ s]lx j]/

/fVg' k5{ . • lbgdf @–# k6s a|'km]gsf] rSsL (Tab. Brufen 400mg) vfgf kl5 @–# k6s vfg lbg' k5{ . • nIf0fx? ;+rf] gePdf 8fS6/ ;+u ;+ks{ /fVg' k5{ . • hf]8df b'v]df Diclomol -8fOsnf]df]n_ cyjf Voveran ef]e/fg dnxd @–# k6s @–# lbg ;Dd nufpg'

kmfObf hgs x'G5 / nIf0f sd gePdf t'/Gt 8fS6/ sxf“ k7fpg' k5{ . • P8\; nfu]sf JolStx?df ljleGg le6fldgsf] sdL, cf}iflwsf] ;fO8Ok]mS6;, l6= jL= cf}iflwsf] k|of]u tyf

;fO8 Okm]S6;, Sofg;/, rLgLsf] /f]u, hg} vl6/f tyf ljleGg ;+s|d0fx?n] ubf{ xft v'§fx? emd emd ul//xG5g\ .

9=9=9=9=;fF; km]g{ ufx|f] ePdf;fF; km]g{ ufx|f] ePdf;fF; km]g{ ufx|f] ePdf;fF; km]g{ ufx|f] ePdf (Shortness of breath)

• k|ofKt c/fd lng' xf]; / tgfj sd ug]{ ls|ofsnfkx? H:t} M nfdf] nfdf] Zjf; lng] , Wofg, zfGt jftfj/0fdf a:g], d;fh, ;+uLt ;'Gg], s'g} g s'g} sfddf nflu /xg], vfnL ;dodf k9g] jfgL, tftf] kfgL n] g'xfpg] h:tf sfo{x? ug{' cToGt pko'St x'G5 .

• Zjf; lng ufx|f] ePsf] a]nf ;'Tg' x'b}g, a:g' k5{ jf c8]; nfu]/ c/fd ug{' k5{ . • b}lgs ljxfg a]n'sf 3'Dg' cToGt /fd|f] xf] . b}lgs Jofofdn] sdhf]/ ePsf 5ftLsf] dfF;k]zLnfO{ alnof]

kf5{ / ;fF; km]g{ ;xh agfp5 . • Zjf; k|Zjf;sf] Joofdx? h:t} M nfdf] ;f“; lng' xf]; / cf]7 6;fO{ b'O{u'gf ;do nufP/ jflx/ kmNg'xf];,

lgoldt ?kn] nfdf] ;fF; lng] / jflx/ kmfNg] ug'{ xf];, gfsjf6 Zjf; lnO{ d'vjf6 kmfNg] h:tf cEof;x? b}lgs @–# k6s !)–!% ldg]6 ;Dd ubf{ lgs} kmfObf x'G5 .

• cTolws Zjf; a9]df 8fS6/nfO{ vj/ ug'{ xf]; . 0f=0f=0f=0f=5fnfsf] 3fp 5fnfsf] 3fp 5fnfsf] 3fp 5fnfsf] 3fp (Skin abscess/boils):

• 5fnfdf 3fp cfPdf tftf] kfgLn] ;]Sg' k5{ . • g'g kfgLdf sk8f lehfP/ ;]Sg ;lsG5 . • klktf -d]jf_ pl;g]/ t/sf/L vfg ;lsG5 . • 3fp kfs]df lkk aufpg' k5{ / g'g kfgLn] 3fp ;kmf /fVg' k5{ / ;kmf sk8fn] k'5g' k5{ . • a]6fl8g emf]n cf}iflw kfPdf pSt cf}iflwn] 3fp ;kmf ug{'k5{ / ;kmf sk8fn] k§L nufpg' k5{. • k|f]l6g o'St vfgfx? bfn, b"w, u]8fu'8L / le6fldg ;L= ePsf vfgfx? h:t} M sfutL O{= k|;:t vfg' k5{ ,

h;n] 3fp lgsf] kfg{ dbt ub{5 . t=t=t=t=5fnfdf kmf]sf cfpg' 5fnfdf kmf]sf cfpg' 5fnfdf kmf]sf cfpg' 5fnfdf kmf]sf cfpg' (Skin blister)

• kf]6f; kfgLn] 3fp ;kmf ug{ k5{ . kmf]sf k'm6fO{ kf]6f; kfgLn] ;kmf ug'{ k5{ .

Page 20: HIV AIDS booklet

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta, Medical-Surgical Nursing Department, CON, BPKIHS

• kmf]sfx?df lr;f] k§Ln] ;]Sg' k5{ . • b'vfO{ sdug{] cf}iflwx? lgoldt ?kdf vfg' k5{ .

y=y=y=y=5fnfdf ljld/f cfpg' 5fnfdf ljld/f cfpg' 5fnfdf ljld/f cfpg' 5fnfdf ljld/f cfpg' (Skin rash)

• lgoldt ?kdf :gfg ug'{ k5{ . l86f]n ;fa'gsf] k|of]u ug'{ /fd|f] xf] . • lr;f] kfgLn] g'xfpg' x'b}g . dgtftf] kfgLn] g'xfpg' k5{ . • g'xfP kl5 5fnf tf]]}lnof cyjf wfddf k"0f{ ?kn] ;'sfpg' k5{ . • 5fnf g/d kfg]{ ls|d tyf nf];gx? nufpg'' k5{ t/ :k|L6 -cnsf]xn_ ldl>t nf];gx? nufpg' x'b}g . • Pnf]e]/f tyf g]r'/n ag:klt ldl>t ls|dx?sf] k|of]u kmfObf hgs x'G5 . • 5fnfsf] s'g} 7f“pjf6 /ut cfPdf ;kmfsk8f cyjf j]G8h nufpg' k5{ / c? Effudf k}ng jf6 /f]Sg' k5{

. • af:gfo'St ;fa'gsf] k|of]u ug{' /fd|f] xf]Og . • k|;:t kfgL vfg' k5{ . • ;'Vjf xfjf 5fnfnfO{ s8f kf5{ t;y{ cfb|tf al9 ePsf] xfjfsf] k|of]u 5fnfsf] nflu /fd|f] xf] . • ;'tLsf] g/d sk8f nufpg' k5{ 5fnfnfO{ lrnfpg] sk8f k|of]u ug{' x'b}g . • 3fd w]/} ePsf] a]nf 6f]kL -x]6_ sf] k|of]u ug'{ /fd|f] x'G5 . • w]/} ;]gl;l6e -lrnfpg]_ 5fnfdf sDan tyf df]6f] sk8fn] 5f]Kg' x'b}g . h:t} M v'§fdf cK7of/f] ePdf

tlsof /fv]/ sk8f dfyL kfg{ ;lsG5 . • lrnfpg] sdug]{ cf}iflwx? 8fS6/sf] ;Nnfx cg';f/ vfg lbg' k5{ . • v'Vjfv'Vjfv'Vjfv'Vjf 5fnfdf gl/onsf] t]n cyjf e];lng lgoldt nufpg' k5{ . • 5fnfdf s'g} gof“ kl/jt{g b]vf k/]df t'/Gt 8fS6/ ;+u ;+ks{ /fVg' k5{ • xft v'§f lgoldt ?kdf w]/} k6s ;kmf /fVg' k5{ . • tf}lnof tyf n'ufx? c? ;+u ;f6f ;f6 ug{' kb}{g . • 5fnfdf k};f, s}of] tyf lkgn] sf]g{ x'b}g . • s]nfdfOg nf];g (Calamine lotion), e];lng tyf k]6«f]lnod h]nL O{Toflb nufpbf lrnfpg sd x'G5 . • cf“vf, d'v tyf u'Ktfªdf lrnfpg yfn]df t'/Gt 8fS6/nfO{ hrfpg' k5{ .

b=b=b=b=xft v'§f ;lGgg'xft v'§f ;lGgg'xft v'§f ;lGgg'xft v'§f ;lGgg' (Swelling of Arms, Hands and Feet)

• al;/x]sf] a]nf xft v'§f dfyL kf/]/ c/fd ;+u /fVg' k5{ . • w]/} nfdf] ;do ;Dd pleg' tyf lx88'n ug{' x'b}g . • 8fS6/sf] ;Nnfx cg';f/ xft v'§fdf dnxd nufpg' k5{ . • xft v'§fnfO{ dgtftf] kfgLdf 8'jfP/ /fVg' k5{ . • tftf] kfgL vfg] afgL ug'{ /fd|f] xf], o;n] slAhot tyf /St ;+rf/nfO{ /fd|f] kf5{ . • w]/} g'g tyf g'lgnf] vfg]s/fx? sd dfqfdf k|of]u ug'{ k5{ .

w=w=w=w=lgGb|f gnfUg'lgGb|f gnfUg'lgGb|f gnfUg'lgGb|f gnfUg' (Trouble sleeping /insomnia)

• /ftL rf8} ;'Tg] tyf ljxfg rf“8} p7g] jfgL a;fNg' k5{ . • lbp;f] 5f]6f] ;dosf] nflu c/fd ug{' /fd|f] x'G5 . • dgtftf] kfgLn] ;'Tg' cuf8L :gfg ug{' kmfObf hgs x'G5 .

Page 21: HIV AIDS booklet

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta, Medical-Surgical Nursing Department, CON, BPKIHS

• /ftL ;'Tg] a]nfdf tftf] b"w cyjf xa{n lrof vfg' kmfObf hgs x'G5 . /ftL w]/} kfgL vfbf ;'t]sf] a]nf cK7of/f] eO{ lk;fa km]g{ p7g' kg]{ x'G5 , t;y{ w]/} kfgL /ftL vfg' x'b}g .

• b}lgs $–% 3+6f Joofd z/L/sf] nflu /fd|f] x'G5 . /ftL ;'Tg] a]nfdf Jofofdn] lgGb|f kg]{df ;d:of Nofpg ;S5 .

• ;'Tg' cuf8L s]lx rfv nfUbf] s'/fx? k9g] jfgL a;fNg' /fd|f] xf] . • cfk"mnfO{ rflxPsf] cfjZostf cg';f/ tlsofsf] k|of]u ul/ ;'Tg ;lsG5 . • dw'/ ;+uLtx? /ftL ;'Gg' /fd|f] x'G5 jf dxTjk"0f{ k|jrgx? sf] 6]k ;'Gg' kmfObf hgs x'G5 . • lgGb|f nfUg] rSsLsf] k|of]u 8fS6/sf] ;Nnfx ljgf k|of]u ug{' x'b}g . o;n] tkfO{nfO{ pSt rSsLdf lge{/

kfg{ ;S5 . • aflx/ jf6 ;'Tg] sf]7fdf cfjfh cfO/x]sf] 5 eg] ;fgf] :j/df dw'/ cfjfh ePsf] ;+uLt ahfO{ ;'Tg' /fd|f]

x'G5 . • sfgdf skf; jf sfg aGb ug]{ a:t'sf] k|of]u ul/ ;'Tbf /fd|f] x'G5 .

g=g=g=g=tf}n 36g' tf}n 36g' tf}n 36g' tf}n 36g' (Weight loss):

• k|ofKt dfqfdf vfgf tyf k]o kbfy{x? vfg' xf]; . • w]/} k6s yf]/} yf]/} vfg] jfgL a;fNg' k5{ . • le6fldgx? lgoldt ?kdf vfg' k5{ . • vfgfdf n;'gsf] dfqf a9fpg' k5{ . • lgoldt ?kdf cfºgf] tf}n lng' k5{ / cfºgf] tf}n Pp6f lglZrt cj:yfdf /fVg' k5{ . • vfgf ;fyLnfO{ tyf kl/jf/sf] ;b:o ;+u ldn]/ ksfpg' k5{ / ;+u} a;]/ vfg' k5{. • k|f]l6g tyf zlStbfos vfgfx? h:t} M abfd, ;]G8ljr, rLh, vL/, blx O{Tolbsf] dfqf k|;:t lng' k5{ . • ljxfgsf] gf:tfdf b"w tyf kmnk'mn lgoldt vfg' pko'St x'G5 . • k|t]s lbg z/L/nfO{ rflxg] le6fldgsf] dfqf vfgfdf tyf yk rSsLsf] ?kdf lgoldt ;]jg ug{' pko'St

x'G5 . • t'/Gt ksfpg ;Sg] vfgfx? /fVg' xf]; . • tfhf kmnkm'n tyf t/sf/L vfg] jfgL a;fNg' xf]; . • ofqf ubf{ al9 zlStbfos vf4 kbfy{x? kfp8/ tyf s]s sf] ?kdf af]ls /fVbf rflxPsf] ;dodf sfd

lbG5 . • xNsf cEof;n] vfg] OR5f a9fp5 . • d'vdf 3fp eO{ rkfpg cK7of/f] ePdf 8fS6/ ;+u t'/Gt pkrf/ u/fpg' k5{ , h;n] vfgf rkfpg

;lhnf] x'G5 . • xa{n lrof cyjf n]dg u|f; 6L= n] vfgfsf] ?rL a9fp5 . • ;se/ d'vdf 3fp ePsf] a]nf tftf] rLh vfg' x'b}g . lr;f] vfgfsf] k|of]u a9fpg' k5{ . h:t} M blx

cfO;ls|d O{= . • vfgfnfO{ bfndf, b"wdf cyjf emf]ndf ld;fP/ vfg' pko'St x'G5 . • d;nf w]/} ePsf], lk/f], lrNnf] tyf Pl;l8s k]o kbfy{x? h:t} M ;'Gtf]nfsf] /;, 6df6/sf] /; O{Tolbsf]

k|of]u gug{' g} /fd|f] xf] . • n;'g tyf sfutL kfgLsf] k|of]u /fd|f] x'G5 . • vfgfdf :jfb gnfu]df yk s]lx d;nf, g'g O{= sf] k|of]u ug{ ;lsG5 . • cfk"mnfO{ dg kg]{ crf/ tyf vfg] a:t' lgoldt hu8f] /fVg' k5{ .

Page 22: HIV AIDS booklet

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta, Medical-Surgical Nursing Department, CON, BPKIHS

k=k=k=k=d'vdf ;]tf] 3fp x'g' d'vdf ;]tf] 3fp x'g' d'vdf ;]tf] 3fp x'g' d'vdf ;]tf] 3fp x'g' (White Spots in Mouth/Oral Thrush)

d'v tyf 3f“6Ldf hDg] ;]tf] n]knfO{ y|; elgG5, h;sf] sf/0fn] d'v tyf 3f“6Ldf vl6/fx? cfpg] ub{5g\ . cj;/jfbL /f]ux? nfUb}df cflQg' kb}{g, :jf:ysdL{sf] ;Nnfx lnP/ tyf ;dod} 3/]n' pkrf/ ckgfP/ klg cj;/jfbL /f]ux?nfO{ lgsf] kfg{ ;lsG5 . • g/d vfgf vfg] jfgL /fd|f] xf] . • g'g kfgLn] s'Nnf ug'{ k5{ / ;f]8f jfosfaf]{g]6 emf]nn] d'v ;kmf /fVg' k5{ . • d'vdf z'4 luln;l/g nufpg' k5{ . • d'vdf G.V. pain -cf}iflw_ sf] k|of]u ug{ ;lsG5 / nIf0f a9b} hfbf sf]l6«dfhf]n r':g] cf}iflw r':g lbg'

k5{ . • cf}iflw vfbf klg ;+rf] gePdf 8fS6/ ;+u ;Nnfx lng k7fpg' k5{ .

km=km=km=km=of]gL lrnfpg' , kf]Ng' tyf ;]tf] kfgL aUg' of]gL lrnfpg' , kf]Ng' tyf ;]tf] kfgL aUg' of]gL lrnfpg' , kf]Ng' tyf ;]tf] kfgL aUg' of]gL lrnfpg' , kf]Ng' tyf ;]tf] kfgL aUg' (Vaginal Itching, Burning & Discharge)

• s6gsf] cG8/j]o/ nufpg' k5{ / o;nfO{ ;do ;dodf abNg' k5{ . • af:gfo'St k]G6L tyf k]8sf] k|of]u ug'{ x'b}g . • w]/} 6fO6 lkml6+u sk8f nufpg' x'b}g , h:t} M 6fO6 lhg tyf gfOng sf] df}hf nufpg' x'b}g . • blxsf] k|of]u lgoldt ug'{ /fd|f] x'G5 . lsgls o;df 5f/ x'G5 . • g'xfpbf g/d vfn] ;fagsf] k|of]u ug'{ k5{ . al8 :k|], 6jfOn]6 k]k/ tyf ;]G6x?sf] k|of]u gug{' pQd x'G5

. • ;+ef]u ls|of M;+ef]u ls|of M;+ef]u ls|of M;+ef]u ls|of M o:tf] cj:yfdf gug'{ g} /fd|f] x'G5 . ug]{k/]df s08dsf] k|of]u clgjfo{ ?kdf ug'{ k5{ . d'v

d}yg ug{' x'b}g, o;n] d'vdf ePsf] km+u; ;g]{ ;+efjgf x'G5 . • g'g kfgL cyjf kf]6f; kfgLn] u'Ktf+u lgoldt ;kmf /fVg' k5{ . • la6fl8g cyjf l86f]n xfn]/ dg tftf] kfgLdf rfs 8'jfO{ -l;h jfy_ lng' /fd|f] x'G5 .

a=a=a=a=/St/St/St/St––––cNktf cNktf cNktf cNktf (Anemia) z/L/df cfO{/g tyf /utsf] dfqf cfjZostf eGbf sd x'g' g} /Qm–cNktf xf] . o:tf] cj:yfdf z/L/ sdhf]/ x'g] ub{5 .

• df5f, df;', s'v'/f, c08f, /StL, xl/of] ;fukft / kmnkm"n h:tf cfO{/go'Qm vfgfx? k|z:t dfqfdf vfg' k5{ .

• vfgf ksfpgnfO{ ;s];Dd kmnfdsf ef“8fx? k|of]u ug'{ k5{ . • ;s];Dd ;Gt'lnt ef]hg vfg' k5{ .

/Qm/Qm/Qm/Qm––––cNktfsf] 3/]n' pkrf/cNktfsf] 3/]n' pkrf/cNktfsf] 3/]n' pkrf/cNktfsf] 3/]n' pkrf/ • t/a'hf, s]/f, c+u'/, ;'Gtnf, cgf/, cl~h/, la6, sfh', abfd, ltnsf] u]8f, km;L{sf] u]8f, km;L{sf] laof“,

;"o{d"vL km"nsf] laof“, df5f, df;', c08f, tf]km", 6';f pd|]sf] rgf, xl/of] ;fukft, ufh/, ;nud, uf]ne]8f, d';'/f]sf] bfn vfg' k5{ .

• :jf:YosdL{sf] ;Nnfx cg';f/ cfO{/g tyf kmf]lns Pl;8sf rSsLx? ;]jg u/]/ /Qm–cNktfnfO{ sd ug{ ;lsG5 .

e=e=e=e=km+u; km+u; km+u; km+u; ----9';L_ ;+s|d0f9';L_ ;+s|d0f9';L_ ;+s|d0f9';L_ ;+s|d0f

• km+u; x'g] ;+qmd0fx?sf] j0f{g ug{ jf km+u; ;+qmd0f g} ePsf] xf] eGg cln ufx|f] x'G5 lsgls ltgLx? x]bf{ leGg leGg k|sf/sf x'G5g\ . s]xL km+u;sf ;+s|d0fx? 5fnfdf uf]nf], /ftf] jf kfth:tf] wAaf h:tf

Page 23: HIV AIDS booklet

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta, Medical-Surgical Nursing Department, CON, BPKIHS

b]lvG5g\ / lrnfpg] u5{g\ . P8\; ePsf dlxnfx?df af/Daf/ of]gLdf km+u;sf] ;+qmd0f eO/xg ;S5 . vf;u/L sfvLd'lg, cf}nfsf sfk, s'lxgf]sf] leqkl§, hf“3 j/k/, dlxnfsf] :tgd'lg / z/L/sf cGo ljleGg efux?df km+u; ;+qmd0f x'g] ub{5g\ .

d=d=d=d=cf]5ofgsf] 3fp cf]5ofgsf] 3fp cf]5ofgsf] 3fp cf]5ofgsf] 3fp (Bed Sore/Wound): 5fnfdf rf]6 nfu]/ 3fp x'g]u5{ . rf]6k6s nfUbf 3fp x'G5 eg] vl6/f k|foh;f] ls6f0f' jf 5fnfdf bjfj k/]/ x'g]u5{ . nfdf] ;do;Dd Pp6} la5\of}gfdf ynf k/]/ ;'Tbf z/L/df bjfj kg]{ / o;sf] sf/0fn] cf]R5\ofg] 3fp (Bed Sores) x'g] ub{5 . of] ;+s|d0fo'St 3fp xf] . sf6]sf], rf]6 nfu]sf] jf v'nf 3fpnfO{ ;kmf /fv]df ;+qmd0f x'g] 8/ x'“b}g . • w]/} a]/ ;Dd a]8df ;'Tbf l5g l5gdf :yfg abNg' k5{ . • 3fp ;kmf / ;'vf /fVg' k5{ . • lj6fl8g (Betadine) n] 3fpdf 8«]l;Ë ug{' k5{ . • :6]/fOon tl/sfjf6 3fp ;kmf ug'{ k5{ . • 3fp lgsf] gePdf jf a9b} uPdf t'/Gt c:ktfn hfg' k5{ / hrfpg' k5{ .

o=o=o=o=skfn em/]df s] ug]{ <skfn em/]df s] ug]{ <skfn em/]df s] ug]{ <skfn em/]df s] ug]{ <

PlkmEof/]Gh PlkmEof/]Gh PlkmEof/]Gh PlkmEof/]Gh ----O=Pkm=eL=_ lnO/fv]sf] cjlwdf o:tf k|lts"n c;/x? b]vf kb{5gO=Pkm=eL=_ lnO/fv]sf] cjlwdf o:tf k|lts"n c;/x? b]vf kb{5gO=Pkm=eL=_ lnO/fv]sf] cjlwdf o:tf k|lts"n c;/x? b]vf kb{5gO=Pkm=eL=_ lnO/fv]sf] cjlwdf o:tf k|lts"n c;/x? b]vf kb{5g\\ \\ . s]xL xKtfl5 tL cfkm} . s]xL xKtfl5 tL cfkm} . s]xL xKtfl5 tL cfkm} . s]xL xKtfl5 tL cfkm} x/fp“5gx/fp“5gx/fp“5gx/fp“5g\\ \\ . . . . • skfnnfO{ lau|gaf6 arfpg'xf];\M skfn /+ufpg], a6fg]{, tGsfpg] jf 3'dfg]{ gug'{xf];\ . • em/]sf] skfn km]/L pdfg]{ k|nf]egdf gkg'{xf];\ . To:tf s'g} j:t' glsGg'xf];\ h;n] t“kfO{nfO{ skfn pdfg]{

jfrf ub{5 . :jf:Yo ;+:yf hfg'xf];:jf:Yo ;+:yf hfg'xf];:jf:Yo ;+:yf hfg'xf];:jf:Yo ;+:yf hfg'xf];\\ \\, olbM, olbM, olbM, olbM To:tf k|lts"n c;/x? /lx/x]df 8fS6/sf] k/fdz{ lng'xf];\ .

/=/=/=/=k]/Lkm]/n lgp/f]KofyLk]/Lkm]/n lgp/f]KofyLk]/Lkm]/n lgp/f]KofyLk]/Lkm]/n lgp/f]KofyL ----xft v'§xft v'§xft v'§xft v'§f emdemdfpg'_f emdemdfpg'_f emdemdfpg'_f emdemdfpg'_ cf}iflw lagfsf] pkrf/x¿ M cf}iflw lagfsf] pkrf/x¿ M cf}iflw lagfsf] pkrf/x¿ M cf}iflw lagfsf] pkrf/x¿ M s]xL ;fwf/0f s'/fx¿n]] lk8fnfO{ sd ug{ ;Sb5 M

• v's'nf] h'Qf nufpg'xf];\ . • w]/} 6f9f -nfdf]_ glx8\g'xf];\ . • nuftf/ nfdf] ;do;Dd gpleg'xf];\ . • a/km kfgLdf v'§f lehfpg'xf];\ . • vs'nf] h'Qf / df]hf nufpg] . • ;'Tbf v'§f g5f]kL ;'Tg] . • yf]/} lx8\8"n ug]{ . • v'§fnfO{ dgtftf] kfgLdf 8'afpg] . dgtft] kfgLdf lehfPsf] sk8fn] dfln; ug]{ . • b'vfO / ;'lGgPsf] sd ug{ a'km]g rSsL lng] . k|To]s cf7 306fsf] km/sdf $)) ldnLu|fd;Dd vfgfkl5

lng], t/ 8fS6/nfO{ g;f]wL b'O{lbgeGbf a9L gvfg] . :jf:Yo ;+:yf hfg], olbM:jf:Yo ;+:yf hfg], olbM:jf:Yo ;+:yf hfg], olbM:jf:Yo ;+:yf hfg], olbM • emdemdfpg] lgsf] gePdf jf lgs} sdhf]/ ePdf . • b'vfO{n] ubf{ lx+8\g g;s]df .

Page 24: HIV AIDS booklet

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta, Medical-Surgical Nursing Department, CON, BPKIHS

nnnn====c;fwf/0f jf v/fa ;kgfx? cfPdf s] ug]{ <c;fwf/0f jf v/fa ;kgfx? cfPdf s] ug]{ <c;fwf/0f jf v/fa ;kgfx? cfPdf s] ug]{ <c;fwf/0f jf v/fa ;kgfx? cfPdf s] ug]{ <

Okmfo\ld/]Gh PlkmEof/]Gh -O=Pkm=eL=_ ln“bf o:tf k|lts"n k|efjx? b]vfkb{5g\ . s]xL xKtfkl5 ltgLx? cfkm} x6\b5g\ . • ;'Tg' clw t“kfO{nfO{ v'zL nfUg] / zflGt ldNg] sfd ug'{xf];\ . • dlb/f tyf ;fdfGo nfu" cf]iflw klg gvfg'xf]; lsgls logLx?n] l:ylt emg laug{ ;S5g\ . • w]/} lrNnf] vfgf gvfg'xf];\ . :jf:Yo ;+:yf hfg'xf];:jf:Yo ;+:yf hfg'xf];:jf:Yo ;+:yf hfg'xf];:jf:Yo ;+:yf hfg'xf];\\ \\ olbMolbMolbMolbM w]/} lbg;Dd /ftL ;'Tg ;Sg' ePg eg] jf lgGb|f nfu]g eg] .

jjjj====w]/} yfsfg dxz'; ePdf s] ug]{ w]/} yfsfg dxz'; ePdf s] ug]{ w]/} yfsfg dxz'; ePdf s] ug]{ w]/} yfsfg dxz'; ePdf s] ug]{

• x/]s lbg Ps} ;dodf g} p7\g] / ;'Tg] ug'{xf]; . • xNsf Jofofd ug'{xf];\ . • cfkm" yfs]sf] a]nfdf agfpg / vfg ;lhnf] x'g] vfgfx? /flv/fVg'xf]; . :jf:Yo ;+:yf hfg'xf]; olbM:jf:Yo ;+:yf hfg'xf]; olbM:jf:Yo ;+:yf hfg'xf]; olbM:jf:Yo ;+:yf hfg'xf]; olbM • vfg jf xnrn ug{ ;d]t zlQm gePdf . • cfkm"nfO{ alnof] /fVg rflxg] hlt kof{Kt vfgf vfg jf lgNg g;lsPdf .

zzzz====b'MvL jf lrGtt ePdf s] ug]{ <b'MvL jf lrGtt ePdf s] ug]{ <b'MvL jf lrGtt ePdf s] ug]{ <b'MvL jf lrGtt ePdf s] ug]{ <

o:tf k|lts"n k|efjx? PlkmEof/]Gh -O=Pkm=eL=_ ln“bf b]vf kb{5g\ . ltgLx? k|foM h;f] s]xL xTktfl5 x/fP hfG5g\ . • cfÎgf efjgfx? -dgsf s'/fx?_ c?;“u af“8\g'xf];\ . :jf:Yo ;+:yf hfg'xf]; olb,:jf:Yo ;+:yf hfg'xf]; olb,:jf:Yo ;+:yf hfg'xf]; olb,:jf:Yo ;+:yf hfg'xf]; olb, • ;fx|} uDeL/ jf b'MvL / lrGtt ;f]rfOx? cfPdf . • cfTdxTof ug]{ ;f]rfO cfPdf . • tkfO{ clt cfqmf]l;t jf ql;t ePdf .

!#= !#= !#= !#= Ifo/f]u Ifo/f]u Ifo/f]u Ifo/f]u ----6L=aL=_6L=aL=_6L=aL=_6L=aL=_ Ifo/f]usf] pkrf/ :jf:YosdL{sf] k|ToIf lgu/fgLdf nfdf] ;do ;Dd lgoldt ?kdf ug'{ kb{5 . Ifo/f]usf] cf}ifwL :jf:Yo ;“:yfx?df lgMz'Ns kfO{G5 / Ifo/f]u nfu]sf] a]nfdf w'd|kfg, dBkfg / nfu'kbfy{ ;]jg ug'{ x'b}g . !$= !$= !$= !$= x]oefj / e]befj sd ug{ s] ug]{ < x]oefj / e]befj sd ug{ s] ug]{ < x]oefj / e]befj sd ug{ s] ug]{ < x]oefj / e]befj sd ug{ s] ug]{ < (Reducaton of Stigma & Discrimination)

• Pr=cfO{=eL=÷P8\; ;DaGwL unt wf/0ff tyf ljrf/x?nfO{ x6fpg Pr=cfO{=eL=÷P8\; s] xf] < s;/L ;b{5 < s;/L ;b}{g < o;af6 aRg s] ug]{ < o;sf] pkrf/ s] s:tf] 5 < cflb ljifox? pko'St / ;xL hfgsf/L ;a}nfO{ k|bfg ug]{ .

• Pr=cfO{=eL=÷P8\; ;+qmldt JolStx?af6} Pr=cfO{=eL=÷P8\; ;DaGwL hgr]tgfd"ns sfo{s|d ;+rfngdf hf]8 lbg] . pgLx?af6 pgLx?n] Pr=cfO{=eL=÷P8\; ;+qmldt eP/ u/]sf cg'ejx? cGo JolStx?nfO{ ;'gfpg] .

• Pr=cfO{=eL=÷P8\; ;+qmldt JolStx?nfO{ ;Lkd"ns tflnd k|bfg ug]{ . pgLx?sf] of]Uotf, ;Lk tyf cg'ej cg';f/ ;dfg cj;/sf] Joj:yf ug]{ .

• Pr=cfO{=eL=÷P8\; ;+qmldt JolStx?nfO{ ul/g'kg]{ plrt Jojxf/ ;DaGwL ljleGg 5nkmn, uf]i7L tyf sIff ;+rfng ug]{ .

Page 25: HIV AIDS booklet

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta, Medical-Surgical Nursing Department, CON, BPKIHS

• Pr=cfO{=eL=÷P8\; ;+qmldt JolStx?nfO{ x'g;Sg] x]oefj tyf e]befj ;DaGwL sfg"gL Joj:yf ;'b[l9s/0f ug{ jsfnt tyf ;xof]u ug]{ .

• :jf:Yo ;+:yfx?df sfo{/t JolQmx?nfO{ Pr=cfO{=eL=÷P8\; ;DaGwL x]oefj tyf e]befj Ho"g ug]{ ;DaGwL tflnd k|bfg ug}{ .

• Pr=cfO{=eL=÷P8\; ;+s|ldt JolStx?n] ;dfhdf /fd|f] cfr/0f k|bz{g ug]{ tyf cfÎgf] k]zfnfO{ s'zntfk"j{s cufl8 a9fpb} hfg] .

• Pr=cfO{=eL=÷P8\; x]oefj tyf e]befj sd ug{ ;3fpg]vfnsf Jojxf/ kl/jt{gd"ns ;+r/ ;fdu|Lx?sf] lgdf{0f u/L Jofks k|rf/–k|;f/ ug]{ .

• Pr=cfO{=eL=÷P8\; ;+qmldt JolQmx? tyf ltgsf kl/jf/sf] nflu k/fdz{ tyf k/LIf0f s]Gb|x?sf] ;j{;'ne Joj:yf ldnfpg] . o:tf s]Gb|x?df hfg;Sg] jftfj/0f ldnfpg] .

!%= !%= !%= !%= dfgl;s :jf:Yo ;'wf/dfgl;s :jf:Yo ;'wf/dfgl;s :jf:Yo ;'wf/dfgl;s :jf:Yo ;'wf/ JolStut ;/;Nnfx, ;fd'lxs ;/;Nnfx, kl/jfl/s ;/;Nnfx, ef]hg ;+jGwL ;/;Nnfx, ue{jtL cj:yfsf] ;/;Nnfx, Pr=cfO{=eL=÷P8\; ;+qmldt aRrfx? ;+alGw ;/;Nnfx, pkrf/df lgoldttfsf] nflu ;Nnfx, 6]lnkmf]g ;Nnfx, dgf]lrlsT;s ;Nnfx, ;dflhs ;/;Nnfx ;'emfa, tyf 8«u Pl8S;g lSnlgs O{= kb{5g\ . dfgl;s :jf:Yo ;]jf Pr=cfO{=eL=÷P8\; ;+qmldtx?sf] nflu Pp6f dxTjk"0f{ ;]jf xf] . ljleGg pkfox? h:t} M sfpg;]lnË , ;fdflhs ;xof]u tyf dfgf]lrlsT;s sf] Plss[t ;]jf d]l8sn pkrf/ ;+u} k|bfg ubf{ ;+qmldt JolSt tyf kl/jf/sf ;b:onfO{ dbt k'¥ofpb5 . !^= !^= !^= !^= j:y /xg s] vfg] <j:y /xg s] vfg] <j:y /xg s] vfg] <j:y /xg s] vfg] < ;s];Dd k|To]s lbg tn lbOPsf x/]s ;d"x af6 ljleGg k|sf/sf vfgfx? vfg] sf]lzz ug'{xf]; . ;fy} oL vfgfx?df s]xL dfqfdf t]n cyjf l3p ld;fPdf cem kmfObf k'Ub5 . kf]lifnf] vfgfn] t“kfO{nfO{ :j:y /fVg'sf] ;fy} z/L/sf] k|lt/f]wfTds IfdtfnfO{ alnof] agfp“5 . kf}li6s vfgfx? 3/d} kfOG5 .kf}li6s vfgfx? 3/d} kfOG5 .kf}li6s vfgfx? 3/d} kfOG5 .kf}li6s vfgfx? 3/d} kfOG5 .

• u'Gb|'s, d:of}/f, ;'s'6L, h:tf kf]if0fo'Qm vfgfx? cfÎg} 3/df tof/ kfg{ ;lsG5 . • ufO{m, e};L h:tf b"w lbg] tyf xf“;, s'v'/f, v;L h:tf df;' k|fKt x'g] hgfj/x? kfNg ;lsG5 . • s/];faf/Ldf t/sf/Lx? pdfg{ ;lsG5 . • sltko kf}li6s vfgfx? 3/d} tof/ kfg{ ;lsG5 . • t?n, cfn', lk“8fn', ;s/sGb, cdnf, jo/ h:tf kf]if0fo'Qm vfgfx? cfÎg} v]taf/L tyf jg h+undf

;lhn} kfOG5g\ . le6fldgo'Qm vfgfx? le6fldgo'Qm vfgfx? le6fldgo'Qm vfgfx? le6fldgo'Qm vfgfx? w]/}h;f] kmnkm"n tyf t/sf/Lx?df k|z:t dfqfdf le6fleg kfOG5 . ;fy} xl/of] ;fu;AhLx?df klg le6fldg kfOG5 . z/L/sf] a[l4 u/fpg] vfgfxz/L/sf] a[l4 u/fpg] vfgfxz/L/sf] a[l4 u/fpg] vfgfxz/L/sf] a[l4 u/fpg] vfgfx???? df5f, df;', c08f tyf u]8fu'l8 -ljif]zu/L e6df;_n] z/L/sf] a[l4 ljsf; u/fp“5g\ . zlQmj4{s vfgfx?zlQmj4{s vfgfx?zlQmj4{s vfgfx?zlQmj4{s vfgfx? rfdfn, /f]6L, kfp/f]6L, cfn', ;s/sGb cflbn] z/L/nfO{ zlQm k|bfg ub{5g\ .

Page 26: HIV AIDS booklet

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta, Medical-Surgical Nursing Department, CON, BPKIHS

vfgfx? ;kmf / ;'/lIft s;/L /fVg] <vfgfx? ;kmf / ;'/lIft s;/L /fVg] <vfgfx? ;kmf / ;'/lIft s;/L /fVg] <vfgfx? ;kmf / ;'/lIft s;/L /fVg] < • efG;f sf]7f / ef“8fs'8fx? ;kmf /fVg] . • vfgfx?nfO{ 5f]k]/ /fVg] . • vfgf ksfpg' / vfg' eGbf cufl8 ;kmf;“u xft w'g] . • kmnkm"n tyf t/sf/Lx?nfO{ /fd|f];“u kvfNg] . • ksfP/ w]/}a]/ /fv]sf vfgfx? vfg'eGbf cufl8 ttfP dfq vfg] . • ;kmf / pdfn]sf] kfgL lkpg] .

!&= !&= !&= !&= l;ls:t cj:yfsf l;ls:t cj:yfsf l;ls:t cj:yfsf l;ls:t cj:yfsf JolStx?sf]JolStx?sf]JolStx?sf]JolStx?sf]]] ]] 3/df pkrf/ ubf{ 3/df pkrf/ ubf{ 3/df pkrf/ ubf{ 3/df pkrf/ ubf{ ljrf/ k'¥ofpg' kg]{ s'/fx? Mljrf/ k'¥ofpg' kg]{ s'/fx? Mljrf/ k'¥ofpg' kg]{ s'/fx? Mljrf/ k'¥ofpg' kg]{ s'/fx? M • cf]7 tyf d'v /l;nf] /fVg' k5{ . ;'Vjf x'g lbg' x'b}g . kfgL tyf j/kmn] cf]7 k'l5 lbg' k5{ . gSsnL /ofn

tyf gSsnL cf“z'sf] yf]kf lsg]/ k|of]u ug{' /fd|f] xf] . • lk;fj cfkm} km]g{ g;]df Sofy]6/ -kfOk_ nufO{ /fVg' k5{ / lb;f ug{sf] nflu j]8k]g sf] k|of]u ug{' k5{ . • Hj/f] sd ug{ lgoldt ?kdf l;6fdf]n rSsLsf] k|of]u ug'{ k5{ / kfgL k§L j]nfj]nf lbg' k5{ . • cfjZostf gkg]{ cgfjZos cf}iflwsf] k|of]u ug{' x'b}g . • lj/fdLnfO{ h] ;d:of k5{ ;f] sf] pkrf/ t'/Gt ug'{ k5{ , h:t} M 6fpsf] b'v]df . • vfgf ;se/ yf]/} yf]/} w]/} k6s lbg' /fd|f] x'G5 . ;lhn} krg] emf]n tyf g/d vfgfsf] k|of]u ug'{ k5{ . • cf5ofgsf] 3fp x'g glbg @–@ 3+6fdf sf]N6] kl/ /fVg' k5{ / 5fnfsf] x]/rfx ug{' k5{ . • lj/fdLnfO{ lgoldt ?kdf zfGtjgf lbO{ /fVg' k5{ / p;sf] O{R5f k'/f ug]{ k|of; ug{' k5{ . • lgoldt lj/fdLsf] ;+ks{df a:g' k5{ / cfjZostfx? ;f]lw /fVg' k5{ . • 5]pdf a;]/ lj/fdLsf] xft ;dftL p;sf s'/fx? Wofg lbP/ ;'lg lbg' k5{ . • ;se/ lj/fdLnfO{ cK7of/f] kg]{ sfd ug'{ x'b}g / JolStut O{R5fx?sf] ;Ddfg ug'{ k5{ . • /fd|f] vj/x? eGg' k5{ / cflTdotfsf] cg'e'tL lbg' k5{ . • lj/fdLn] ;'Gg]ul/ lrt b'Vg] s'/fx? ug'{ x'b}g . • a]nf a]nf lj/fdLsf] dgf]an pRr /fVg] zAbx? h:t} M wGojfb , s[kof dfkm ug'{ xf]nf , d}n] dfkm u/], d

tFkfO{nfO{ dfof u5{' , jfO{ O{Toflb zAbx? cfjZostf cg';f/ k|of]u ug'{ k5{ . • l/lt l/jfh tyf wd{ cg';f/ lj/fdLsf] O{R5f cg';f/sf] cfjZostfx? Ifdtf cg';f/ k'/f ug'{ k5{ , h:t} M

wfld{s kf7, k"hf, e]63f6, hk O{Toflb . !*= !*= !*= !*= 3/ kl/jf/df cfwfl/t ;]jfsf] nflu rflxg] cfjZos ;fdu|Lx? 3/ kl/jf/df cfwfl/t ;]jfsf] nflu rflxg] cfjZos ;fdu|Lx? 3/ kl/jf/df cfwfl/t ;]jfsf] nflu rflxg] cfjZos ;fdu|Lx? 3/ kl/jf/df cfwfl/t ;]jfsf] nflu rflxg] cfjZos ;fdu|Lx? != kfgL n] gleHg] ;fdfg /fVg] emf]nf – ! @= 8fo/L / k]g – ! ;]6 #= :6Lnsf] efF8f] – ! yfg $= :6Lnsf] srf}/f – ! yfg %= hLjghn agfpg] Ps ln6/sf] ef“8f] – ! yfg ^= s}rL – ! yfg &= tf}lnof – ! yfg *= l8:kf]h]jn Unj; – !) hf]8f (= df]6f] Unj; – @ hf]8 !)= cf]=cf/=P;= kfs]6 – !) yfg !!= ;fa'g -l86fg_ – ! lk;

Page 27: HIV AIDS booklet

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta, Medical-Surgical Nursing Department, CON, BPKIHS

!#= lj6fl8g – !)) ldlnln6/ !$= :k|L6 – !)) ldlnln6/ !%= Snf]l/g AnLrL+u kfp8/ – ! kfj !^= e];lng – ! a§f !&= s]nfdfOg nf];g – ! a§f !*= s6g – @)) u|fd – ! /f]n !(= s6g uh :6]/fOn – !) – !% lk; @)= a]G8]h – !) lk; @!= a]Ghfon a]GhP6 emf]n – ! yfg @@= le6fldg P 6jn]6 – !) rSsL @#= :k|Lg 6]jn]6 – !) lk; @$= kf/fl;6fdf]n – @) rSsL @%= a|'km]g rSsL – $)) ldlnu|fd – !) rSsL @^= ;]k6«fg (Tab Ceptran DS) = #) rSsL @&= d]6f]lg6fhf]n $)) mg (Tab metronitazole) – 20 Tab @*= lh) eL) (G.V. paint) – 25 gm Powder @(= Plen (Tab avill) 10 Tab #)= P;sf]jL{s (Tab Ascorbic acid) = 10 Tab #!= PG6fl;8 6]an]6 -8fOhLg_ -20 Tab

!(= !(= !(= !(= P8P8P8P8\\\\; ;+s|ldtx?nfO{ w/df ul/g] :ofxf/sf] nflu cfjZos kg]{ cf}iflw tyf tLgsf k|of]ux? ; ;+s|ldtx?nfO{ w/df ul/g] :ofxf/sf] nflu cfjZos kg]{ cf}iflw tyf tLgsf k|of]ux? ; ;+s|ldtx?nfO{ w/df ul/g] :ofxf/sf] nflu cfjZos kg]{ cf}iflw tyf tLgsf k|of]ux? ; ;+s|ldtx?nfO{ w/df ul/g] :ofxf/sf] nflu cfjZos kg]{ cf}iflw tyf tLgsf k|of]ux?

----jo:s jo:s jo:s jo:s JolStx? sf] nflu_JolStx? sf] nflu_JolStx? sf] nflu_JolStx? sf] nflu_ != l;6fdf]n != l;6fdf]n != l;6fdf]n != l;6fdf]n (Tab Paracetamol 500mg) : Hj/f] sdug{, 6fpsf] b'vfO{ sd ug{ tyf z/L/sf] s'g} efudf ePsf]

b'vfO{ sd ug{ . @= d]6«f]g @= d]6«f]g @= d]6«f]g @= d]6«f]g (Tab Metronitazole 400mg) : cfp“ k/]df, emf8fkvfnf nfu]df, tyf /utdf ;L k/]df #= sf]6«Ldf]S;fsf]6«Ldf]S;fsf]6«Ldf]S;fsf]6«Ldf]S;fhf]n hf]n hf]n hf]n (Tab Septran /Bactrim DS) : OGkm]S;g jf6 arfpgsf] nflu lgdf]lhof, emf8fkvfnf tyf

cGo OGkm]S;gsf] nflu . $= Pef]ldg $= Pef]ldg $= Pef]ldg $= Pef]ldg (Tab Avomin / Tab Promethazine 12.5 mg) :

%= le6fldg la sDkn]S; %= le6fldg la sDkn]S; %= le6fldg la sDkn]S; %= le6fldg la sDkn]S; (Vitamin-B-Complex) : le6fldg ;KnLd]G6, xftv'§f emdemd u/]df tyf vfg g?r]df ^= le6fldg P ^= le6fldg P ^= le6fldg P ^= le6fldg P (Vitamin A ) : cf“vfsf] zlSt a9fpg tyf le6fldg P sf] sdL k'/f ug{ . &= :s]ljog nf];g &= :s]ljog nf];g &= :s]ljog nf];g &= :s]ljog nf];g (Scabian lotion) : n'tf] nfu]df . *= a|'km]g *= a|'km]g *= a|'km]g *= a|'km]g (Tab Ibuprofen 400mg) : b'vfO{ sd ug{, hf]8 tyf x8\8Ldf rf]6 k6s nfu]df (= ;]6«Llhg (= ;]6«Llhg (= ;]6«Llhg (= ;]6«Llhg (Tab Cetrizen 10mg) : 5fnf lrnfPdf, PnhL{ cfPdf, tyf ?3f vf]ls nfu]df . !)= s]nfdfOg nf];g !)= s]nfdfOg nf];g !)= s]nfdfOg nf];g !)= s]nfdfOg nf];g (Calamine lotion) : 5fnf lrnfPdf . !@= a]6fl8g !@= a]6fl8g !@= a]6fl8g !@= a]6fl8g (Betadine) : PG6L;]K6Lssf] nflu, 3fpsf] 8]l;Ësf] nflu . !#= ljlnlr÷Snf]l/g !#= ljlnlr÷Snf]l/g !#= ljlnlr÷Snf]l/g !#= ljlnlr÷Snf]l/g (Bleaching / Chlorine) : /ut nfu]sf] n'ufkmf6f] tyf ;dfgnfO{ l8;OGkm]S6 ug{ sf] nflu . !$= P;k|Lg !$= P;k|Lg !$= P;k|Lg !$= P;k|Lg (Tab Asprin 325mg) : b'vfO{ sd ug{ tyf Hj/f] sd ug{ . !%= h]g;g EjfOn]6 !%= h]g;g EjfOn]6 !%= h]g;g EjfOn]6 !%= h]g;g EjfOn]6 (Gention vilet) : d'vdf cfPsf] cf]/n y|; df Paint ug{sf] nflu . !^= d]j]G8fhf]n÷Pnj]G8fhf]n !^= d]j]G8fhf]n÷Pnj]G8fhf]n !^= d]j]G8fhf]n÷Pnj]G8fhf]n !^= d]j]G8fhf]n÷Pnj]G8fhf]n (Tab Albendazole 400mg / Mebendazole) : h'sf dfg{sf] nflu . !&= e];lng !&= e];lng !&= e];lng !&= e];lng (Vasline petroleum jelly) : 5fnf lrnfPdf, 5fnf ;'Vjf ePdf, cfWofpgsf] 3fp sd ug{sf] nflu . !*= cf]/n l/xfO!*= cf]/n l/xfO!*= cf]/n l/xfO!*= cf]/n l/xfO8];g emf]n8];g emf]n8];g emf]n8];g emf]n (ORS): hn ljof]hg sf] Joj:yfkg ug{ .

Page 28: HIV AIDS booklet

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta, Medical-Surgical Nursing Department, CON, BPKIHS

@)= @)= @)= @)= P8P8P8P8\\\\; ; ; ; ;+qmldt;+qmldt;+qmldt;+qmldt JolStnfOJolStnfOJolStnfOJolStnfO{ 3/kl/jf/df ;]jf k|bfg ug]{ kl/jf/sf] ;b:o tyf lkl8t { 3/kl/jf/df ;]jf k|bfg ug]{ kl/jf/sf] ;b:o tyf lkl8t { 3/kl/jf/df ;]jf k|bfg ug]{ kl/jf/sf] ;b:o tyf lkl8t { 3/kl/jf/df ;]jf k|bfg ug]{ kl/jf/sf] ;b:o tyf lkl8t JolStx?n] JolStx?n] JolStx?n] JolStx?n] l;Sg kg]{ sl;Sg kg]{ sl;Sg kg]{ sl;Sg kg]{ s''''/fx? /fx? /fx? /fx? -s_ Hj/f] gfKg (Temprature) ydf]{ld6/ -v_ gf8L 5fDg (Pulserale) -u_ Zjf; k|Zjf; (Respiration rate) -3_ /St cNktf x]g{ (Anemia) -ª_ hlG8; x]g{ (Jaundice) -r_ lgnf] x'g' (Cynosis) -5_ /Strfk gfKg (Blood pressure) -h_ Snf]l/g÷ljulnlr+usf] emf]n agfpg . -em_ d'vdf ;]tf] bfu (Oral thrush) x]g{ . -`_ zl//sf] u|GyLa9]sf] 5fDg (Lymphnode) -6_ hLjg hn agfpg] tl/sf . -7_ sG8dsf] ;lx k|of]u ljlw . -8_ tftf] kfgLsf] jfkm lng . -9_ of}g /f]usf] nIf0fx? . -0f_ sn]hf] a9]sf] 5fDg . -t_ l;=8L= $ uGtLsf] ;+Vof / dxTj . -y_ P=cf/=6L= cf}iflw sf] sfd . -b_ 3fpdf k§L nufpg . -g_ s]nfdfOg nf];g (Calamine lotion) sf] k|of]u . -k_ nfdf] nfdf] Zjf; lng] tl/sf (Deep breathing exercise) -km_ ;+tlnt ef]hg sf] vfgfx? . -a_ 6LjL /f]u sf] nIf0fx? .

@!= @!= @!= @!= kL/, lrGtf tyf tgfj sd ug]{ s]xL pkfox? kL/, lrGtf tyf tgfj sd ug]{ s]xL pkfox? kL/, lrGtf tyf tgfj sd ug]{ s]xL pkfox? kL/, lrGtf tyf tgfj sd ug]{ s]xL pkfox?

• cfºgf] jf:tljstfnfO{ e/;s ;xhtfsf ;fy :jLsf/ ug]{ . • v'zL tyf ;'v eg]sf] dfgl;s cj:yf xf], e/;s cfk"mnfO{ v'zL /fVg cfk"m dfgl;s ?kdf tof/

/xg] . • e/;s PSn} ga:g], kl/jf/sf ;b:ox? tyf cfºgf dg ldNg] ;fyLx?;+u ;do latfpg] / s]xL

;d:of k/] pgLx?sf] ;xof]u lng] . • cfk"mnfO{ ;fgfltgf 3/fo;L sfdsfhdf Ao:t /fVg] . • ;'dw'/ uLt, ehg tyf ;+uLt ;'Gg] . • ljutsf /dfOnf s'/f ;Demg] / eljiodf klg o:t} x'G5 eGg] cfzf /fVg] . • e/;s cfkm\gf] dgdf cgfjZos larf/x? pTkGg x'g glbg] / olb o:tf larf/x? cfpg yfn] eg]

tTsfn cfk"mnfO{ s'g} sfddf Ao:t /fVg] . • o; ;d:ofdf d PSnf]dfq 5' eGg] g7fgL d h:tf y'k|} JolStx? o:tf ;d:ofdf /x]sf 5g\ .

pgLx? h:t} d klg v'zL x'g ;Sb5' eGg] efjgfsf] ljsf; ug]{ . • cfk"mnfO{ wfld{s tyf cfWoflTds ls|ofsnfkdf ;+nUg /fVg] .

Page 29: HIV AIDS booklet

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta, Medical-Surgical Nursing Department, CON, BPKIHS

@@= @@= @@= @@= Pr=cfO{=eL= ;+s|ldtn] ;fdflhsLs/0f x'g] s]xL pkfox? Pr=cfO{=eL= ;+s|ldtn] ;fdflhsLs/0f x'g] s]xL pkfox? Pr=cfO{=eL= ;+s|ldtn] ;fdflhsLs/0f x'g] s]xL pkfox? Pr=cfO{=eL= ;+s|ldtn] ;fdflhsLs/0f x'g] s]xL pkfox? • cfk"m ;+qmldt eOof] eg]/ PSn} 3f]ls|P/ ga:g] . • cfºgf] kL/, lrGtf tyf tgfjx? kl/jf/sf cGo ;b:ox? tyf cfkm\gf] dg ldNg] ;fyLefO{x?;+u

cfbfgk|bfg ug]{ . • ;fdflhs ls|ofsnfk tyf ultljlwx?df cfk"mnfO{ ;+nUg u/fpg] . • cfºgf b}lgs hLjgsf nflu cfjZos sfo{x? ub}{/xg] . • efjgfsf] cfbfgk|bfg ugf{n] cfkm\gf] dg xNsf x'g ;Sb5 , o;sf/0f cfºgf dgsf s'/fx? cfk"mleq dfq

g/fvL cfk"m h:t} cGo ;fyLx?;+u cfbfgk|bfg ug]{ . • ;dfhdf Pr=cfO{=eL= tyf P8\;;DaGwL ;xL ;"rgf tyf hfgsf/Lx? km}nfpg] .

;d"xdf cfa4 x“'bfsf kmfObfx?;d"xdf cfa4 x“'bfsf kmfObfx?;d"xdf cfa4 x“'bfsf kmfObfx?;d"xdf cfa4 x“'bfsf kmfObfx? Pr=cfO{=eL= ;+qmldt tyf k|efljtx?sf] ;d"xdf cfj4 x'gfn] lgDglnlvt kmfObfx? k'Ug ;Sb5g\ M

• s'g} Pr=cfO{=eL= ;+qmldtnfO{ pm h:t} cGo w]/} JolQmx? Klg Pr=cfO{=eL= sf] ;d:ofaf6 ulh/x]sf 5g\ eGg] s'/fsf] hfgsf/L x'G5 .

• cGo Pr=cfO{=eL= ;+qmldt tyf k|efljt JolQmx?sf] cg'ejaf6 cfk"mnfO{ k/]sf ;d:ofx?sf] ;dfwfgsf pkfox? Yfxf kfpg ;lsG5 .

• cfk"mh:t} cGo JolQmx?;+u cfkm\gf dgsf efjgfx? cfbfg k|bfg ug{ ;lsG5 . • PrcfOeL sf] If]qdf ePsf gof“ gof“ pknAwLx? Yfxf kfpg ;lsG5 . • cfk"mnfO{ cfjZos k/]sf a]nf pkrf/, x]/rfx tyf ;xof]u pknAw x'g ;Sb5 . • ;sf/fTds hLjgofkgsf nflu cfjZos kIfx?af/] hfgsf/L k|fKt ug{ ;lsG5 . • cfk"mdf gePsf gof“ ;Lkx?sf] ljsf; klg x'g ;Sb5 . • s'g} klg ;d:of ;dfwfgsf nflu PSnf] JolQmeGbf ;dxsf] cfjfh k|efjsf/L x'g ;Sb5 .

@#= @#= @#= @#= w'd|kfg / Prw'd|kfg / Prw'd|kfg / Prw'd|kfg / Pr====cfO{cfO{cfO{cfO{====eLeLeLeL====

lsg Prlsg Prlsg Prlsg Pr====cfO{cfO{cfO{cfO{=eL= =eL= =eL= =eL= ePsf dflg;x¿sf]nflu w'd|kfg yk vt/fgfs x'G5 < ePsf dflg;x¿sf]nflu w'd|kfg yk vt/fgfs x'G5 < ePsf dflg;x¿sf]nflu w'd|kfg yk vt/fgfs x'G5 < ePsf dflg;x¿sf]nflu w'd|kfg yk vt/fgfs x'G5 <

• Pr=cfO{=eL= ePsf dflg;x¿df :j:y dflg;x¿ eGbf a9L w'd|kfg ug{] ;Defjg x'G5 . w'd|kfgn] ;fdfGo dflg;x¿df kmf]S;f]sf] sfo{nfO{ x:tIf]k ug{ ;Sb5 . Pr=cfO{=eL= ;+qmldt dflg;x¿n] w'd|kfg u/]df uDeL/ ;+qmd0fx¿sf] lj¿4 n8\g] sfo{ yk s7Lg x'g ;S5 . cfhsn Pr=cfO{=eL= ;+qmldt dflg;x¿ nfdf] ;do;Dd afFR5g\ . t/ w'd|kfg / ;DalGwt ;d:ofx¿n] bL3{sfnLg hLjgdf cj/f]w ug{ ;Sb5 .

• w'd|kfg ug{nfO{ k|f]Tzflxt ug]{ afgL tyf ;+:sf/x¿nfO{ kl/jt{g u/]/ w'd|kfg ug{nfO{ k|f]Tzflxt ug]{ afx\o sf/0fx¿ h:t} tgfjnfO{ sd ug{ ;xof]u lng] pTk|]/Lt ug]{ ;d'xx¿df efu lnP/

• s]xL dflg;x¿n] j}slNks pkrf/x¿ h:t} cs'kGr/, ;Ddf]xg, afof]lkm8Aofs -dflg;sf] dfgl;s r]tgfnfO{ lgoGq0fdf lnP/ k|efljt kfg]{ t/Lsf_ af6 /fd|f] ;kmntf xflzn u/]sf 5g\

@$= @$= @$= @$= P8P8P8P8\\\\;sf ;DaGwdf ldYof s'/fx? tyf e|dx?;sf ;DaGwdf ldYof s'/fx? tyf e|dx?;sf ;DaGwdf ldYof s'/fx? tyf e|dx?;sf ;DaGwdf ldYof s'/fx? tyf e|dx?

lgDg unt wf/0ffx? Pr= cflgDg unt wf/0ffx? Pr= cflgDg unt wf/0ffx? Pr= cflgDg unt wf/0ffx? Pr= cfO{= eL= tyf P8O{= eL= tyf P8O{= eL= tyf P8O{= eL= tyf P8\\ \\; ;+alGw ;dfhdf JofKt 5g; ;+alGw ;dfhdf JofKt 5g; ;+alGw ;dfhdf JofKt 5g; ;+alGw ;dfhdf JofKt 5g\\\\ . o:tf wf/0ffx/ ;dfh jf6 x6fpg . o:tf wf/0ffx/ ;dfh jf6 x6fpg . o:tf wf/0ffx/ ;dfh jf6 x6fpg . o:tf wf/0ffx/ ;dfh jf6 x6fpg ;lx ;+b]zsf] k|jfx ug'{ lgtfGt cfjZos 5g;lx ;+b]zsf] k|jfx ug'{ lgtfGt cfjZos 5g;lx ;+b]zsf] k|jfx ug'{ lgtfGt cfjZos 5g;lx ;+b]zsf] k|jfx ug'{ lgtfGt cfjZos 5g\\\\ . lgDg wf/0ffx? lgtfGt e'm7f tyf c;n x'g. lgDg wf/0ffx? lgtfGt e'm7f tyf c;n x'g. lgDg wf/0ffx? lgtfGt e'm7f tyf c;n x'g. lgDg wf/0ffx? lgtfGt e'm7f tyf c;n x'g\\ \\ . h:t} M . h:t} M . h:t} M . h:t} M != slxn] ;+ef]u gu/]sf s]6L ;+u of]g ;+ks{ ubf{ P8\; lgsf] x'G5 . @=hgfj/ ;+u ;+ef]u ubf{ P8\; lgsf] x'G5 . #= P8\; dR5/n] ;f5{ .

Page 30: HIV AIDS booklet

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta, Medical-Surgical Nursing Department, CON, BPKIHS

$= d'v d}yg jf6 of] /f]u ;b}{g . %= P8\; nfu]sf JolSt ;+u xft ldnfpbf of] /f]u ;5{ . ^= P8\; lgsf] x'G5 . &= Pr=cfO{=eL= / P8\; Pp6} xf] . @%= @%= @%= @%= Pr=cfO{=eL=Pr=cfO{=eL=Pr=cfO{=eL=Pr=cfO{=eL=tyf tyf tyf tyf P8P8P8P8\\\\; ;+s|ldt JolStx?n] Wofg; ;+s|ldt JolStx?n] Wofg; ;+s|ldt JolStx?n] Wofg; ;+s|ldt JolStx?n] Wofg lbglbglbglbg'''' kg]{ s'/fx? .kg]{ s'/fx? .kg]{ s'/fx? .kg]{ s'/fx? .

• Pr=cfO{=eL= /ut, of}g ;+ks{ tyf cfdfaf6 aRrdf ;g{ ;Sg] ;+s|d0f xf] . • =o; af6 aRg c;'/lIft of}g ;+ks{ gu/f}, nfu' cf}ifwL ;]jg gu/f} / cfdf af6 aRrfdf ;g]{ ;+efjgf sd

u/fpg ue{jtL dlxnfnfO{ a]n}df ;hu u/fp“ . • Pr=cfO{=eL=÷P8\; ;+s|d0f lgd{'n kfg{ ;lsb}g / o;sf ]pkrf/ 5, o;sf] nflu a]n}df glhssf] :jf:Yo

;+:yfdf ;+ks{ u/f} . • =Pr=cfO{=eL=÷P8\; ;+s|ldtn] cfk"maf6 c?df g;/f]; eGg] s'/fdf ;r]t eO{ ;hutf ckgfpg' k5{ . • o; ;+qmd0fn] /f]u ;+u n8g] Ifdtf w6g] x'bf ca;jfbL ;+s|d0f x'g] ;+efjgf x'G5 , o;n] Hofg ;d]t

hf]lvddf kfg{ ;S5 . • ;+qmldt JolStnfO{ s'g} klg c:j:ytf x'bf t'/Gt :jf:Yo ;+:yfdf ;+ks{ ug'{ k5{ .

@^= @^= @^= @^= P=cf/=6L= cf}ifwL vfO{ /x]sf P8P=cf/=6L= cf}ifwL vfO{ /x]sf P8P=cf/=6L= cf}ifwL vfO{ /x]sf P8P=cf/=6L= cf}ifwL vfO{ /x]sf P8\\\\; ;+s|ldtx?n] Wofg lbg' kg]{ s'/; ;+s|ldtx?n] Wofg lbg' kg]{ s'/; ;+s|ldtx?n] Wofg lbg' kg]{ s'/; ;+s|ldtx?n] Wofg lbg' kg]{ s'/fx? fx? fx? fx? MMMM • Pr=cfO{=eL= ;+qmd0f pkrf/ x'g] t/ lgd'{n kfg{ g;Sg] ;+qmd0f xf] . • cf}ifwL hLjge/ vfg' k5{ . lgoldt Psbd} ckl/xfo{ 5 . • clgoldt cf}ifwL vfgfn] sfd gug{ ;S5 . • cf}ifwLn] /f]u ;+u n8g] Ifdtfsf] lasf; ug{sf] ;fy} ca;/afbL ;+s|d0fsf] ;+efjgf sd u5{ . • cf}ifwLsf a]kmfObf -;fO8Okm]S6;_x? klg 5g\.u+eL/ a]kmfObf x'bf t'/Gt c:ktfndf ;+ks{ /fVg' k5{. • /utsf] sdL (Zedovudin), gzfsf] ;d:of (Stavadin), sn]hf]sf] ;d:of÷hG8L;÷5fnfsf] ;d:of

(Neverapin), dfgl;s ;d:of (Efavirenz) cflb s]lx u+eL/ ;d:of x'bf t'/Gt c:ktfndf cfpg'' k5{ . • u+eL/ ;d:of cfO{ kbf{ cf}ifwL kl/jt{g ug{' kg]{ x'g ;S5 . • cf}ifwLn] /fd|f] sfd u/]sf] s'/f M ca;/afbL ;+qmd0f sdx'g' , l;=l8=kmf]/= a9g' tyf efO/n nf]8 sd x'gn]

hgfp5 . • cf}ifwLsf] /fd|f] c;/ yfxf kfpg lgoldt 8fS6/ ;+u ;+ks{ /fvL hf“rx? u/fpg' h?/L 5 . • ;+qmldt JolSt w|'dkfg, dBkfg tyf :jf:YonfO{ xfgL ug]{ ultljlw af6 6f9f /xg' k5{ . • cf}ifwL cfkm} aGb gu/f} . ;d:of eP t'/Gt 8fS6/ ;+u ;+ks{ u/f} .

s] t“kfO{nfO{ cfk"mdf Pr=cfO{=eL= kf]h]l6e x'g] ;+efjgf nfU5 M xf]; k'¥ofps] t“kfO{nfO{ cfk"mdf Pr=cfO{=eL= kf]h]l6e x'g] ;+efjgf nfU5 M xf]; k'¥ofps] t“kfO{nfO{ cfk"mdf Pr=cfO{=eL= kf]h]l6e x'g] ;+efjgf nfU5 M xf]; k'¥ofps] t“kfO{nfO{ cfk"mdf Pr=cfO{=eL= kf]h]l6e x'g] ;+efjgf nfU5 M xf]; k'¥ofpg''g''g''g'' / hf“r u/fpg'' xf]; ./ hf“r u/fpg'' xf]; ./ hf“r u/fpg'' xf]; ./ hf“r u/fpg'' xf]; .

Page 31: HIV AIDS booklet

Prof. Dr. Ram Sharan Mehta, Medical-Surgical Nursing Department, CON, BPKIHS

@&= @&= @&= @&= ;+be{ ;fdu|L ;+be{ ;fdu|L ;+be{ ;fdu|L ;+be{ ;fdu|L (Refrences):

!= Pr=cfO{=eL= ;+s|ldtx?sf] clwsf/ k|lt ;a}sf] k|l4a4tf . gf}nf] 3'DtL, Friends of hope, European union.

@= /ftf] l/agsf] cy{ . AIDS alliance Nepal. www.aan.org.np. #= Pr=cfO{=eL=÷P8\; af/] ;fdfGo hfgsf/L, o;jf6 aRg] pkfo . gahLjg ;dfh ;]jf . O6x/L,;'g;/L . $= Pr=cfO{=eL=÷P8\; af/] xfdL ;a}n] yfxf kfpg} kg]{ s'/fx? . hg/n j]nkm]o/ k|lti7fg, 1fg]Zj/, sf7df08f} . %= Pr=cfO{=eL=÷P8\; tyf of}g /f]u ;+alGw hfgsf/L . ;'gufef ;fdbflos ljsf; s]Gb|, ?b|k/ ?kGb]xL, g]kfn . ^= PG6L/]6««f]efO/n pkrf/ -P=cf/=6L=_ FHI, uf}/Lwf/f, sf7df08f} . &= PG6L/]6«f]efOn pkrf/ M k|lts'n c;/x?sf] Joj:yfkg . FHI, uf}/Lwf/f, sf7df08f} . *= 3/df cfwfl/t :oxf/ tyf x]/rfx . g]kfn /]8s|; ;f];fO6L, :jf:Yo ;]jf ljefu, s]lGb|o sfof{no . (= P8\; ePsf JolStx?sf] x]/ ljrf/ ubf{ Wofg lbg kg]{ s'/fx? . FHI, NAPN, NCASC. !)= 3/]n' pkrf/ . /fli6«o Pr=cfO{=eL= tyf P8\; dxf;+3 g]kfn, TIDES. !!= Pr=cfO{=eL= ePkl5 :jf:Yo /xg s] ug]{ < FHI, HAPN, NCAS. !@= cj;/jfbL ;+qmd0f af/] a'emg'kg]{ s'/fx/ . FHI, s]lGbo sfof{no, sf7df08f} . !#= cj;/jfbL /f]ux? ;DjGwL ;fdfGo hfgsf/L . FHI, NAPN, NCAS. sf7df08f} . !$= cj;/jfbL /f]ux? ;DjGwL ;fdfGo hfgsf/L . FHI, NAN, NCAS, sf7df08f} . !%= Pr=cfO{=eL=÷P8\; ;DjGwL x]oefj / e]befjsf] cGTo . /fli6«o P8\; tyf of}g /f]u lgoGq0f s]Gb| . 6]s',. !^= v} d klg l;S5' ;j}n] g]t[Tj lnb} P8\; /f]Sg] k|ltj4tf k'/f u/f} . h]g/n j]nkm]/ k|lti7fg . Knfg g]kfn dsjfgk'/ !*= Pr=cfO{=eL= ;+qmldtsf nflu ;d'bfo tyf 3/kl/jf/ cfwfl/t ;]jf -;xof]u k'l:tsf_ k|fylds :jf:Yo ;]jf ;|f]t

s]Gb|, sf7df08f} g]kfn. !(= Pr= cfO{= eL= sf] cy{/fhgLtL j[xt ;fdflhs cfGbf]ng . cg'ej tyf ;}4flGts cfofd . Pr= cfO{= eL= / P8\;

lj?4 PlzofnL hgcleofg -cjfrf_, g]kfn . ;lrjfno, cgfdgu/, sf7df08f}. @)=Trainer’s manual: National Training manual on community and home based care of

adults and children with HIV and AIDS in Nepal. MOHP, NCASC, Teku Kathmandu. 2006.

@!= Handbook on AIDS home care. WHO. SERO, new Delhi India. 1996. @@= k|fylds dgf];fdflhs ;xof]u k'l:tsf . lb ;]G6/ km/ 8]dnkd]G6 P08 kkn]zn PlS6lel6h . l8;]Sj/ @))^ . @#= Pr=cfO{=eL=÷P8\; :j]lR5s k/fdz{ tyf kl/If0fsf nflu /fli6«o lgb]{lzsf . :jf:Yo d+qfno, NCASC, 6]s',. @$= Pr=cfO{=eL= ;+qmd0f tyf P8\;sf] hf]lvd GogLs/0f -;xof]uL k'l:tsf_ k|fylds :jf:Yo ;]jf ;|f]t s]Gb|. @%= Pr=cfO{=eL= ;+qmldt tyf k|efljtsf nflu ;zlSts/0f tflnd df]8on !, :jf:Yo d+qfno, /fli6«o P8\; tyf of}g/f]u

lgoGq0f s]Gb|, s]o/ g]kfn, :kz{ g]kfn @)^# . @^= National Guideline on Anti=Retroviral (ARV) therapy 2005. GON, MOHP, NCASC, Teku,

Kathmand8. Govn. Nepal, WHO, GFATM, 2005.

@&= National opportunistie infection guidelines. Management. 2008. MOHP, NCASC, Teku,

Kathmand8u.

@*= Training manual on HIV/AIDS for health service providers. 2005. MOHP, NCASC, GFAN.

@(= HIV/AIDS-VCT, competenly based curricupum for VCT counselors. MOHP, NCASC, Teku,

Kathmandu, 2000.

#)= Participants manual. National Training on clinical management of HIV/AIDS. MOHP, NCASC,

Teku, Kathmandu, 2005.

31. www.aidsinfonet.org

Thank-you