hiristiyanlikta bir misyon yontemi olarak inkulturasyon inculturation as a missionary technique in...

8/7/2019 Hiristiyanlikta Bir Misyon Yontemi Olarak Inkulturasyon Inculturation as a Missionary Technique in Christianity

1/112

T.C.ANKARA NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTSFELSEFE VE DN BLMLER

(DNLER TARH)ANABLM DALI

HIRSTYANLIKTA BR MSYON YNTEM OLARAKNKLTRASYON

Yksek Lisans Tezi

Dne Demirkap

Ankara-2006


2/112

T.C.ANKARA NVERSTES




Yksek Lisans Tezi

Dne Demirkap

Tez Danman

Prof.Dr. Ahmet Hikmet Erolu

Ankara-2006


3/112

T.C.ANKARA NVERSTES




Yksek Lisans Tezi

Dne Demirkap

Tez Danman : Prof. Dr. Ahmet Hikmet Erolu

Tez Jrisi yeleri

Ad ve Soyad mzas

.................................................................... ........................................

.................................................................... ........................................

.................................................................... ........................................

.................................................................... .........................................

.................................................................... .........................................

.................................................................... .........................................

Tez Snav Tarihi ..................................


4/112

III

NDEKLERSayfa No:

NSZ . IV

KISALTMALAR . VI

GR

1. Kltr.. 1

2. Kltr Din likisi 6

I. BLM

MSYON VE DNLER ARASI DYALOG .. 121. Misyon. ..... 12

2. Dinler Aras Diyalog14

3. Dinler Aras Diyalog Anlaylar. 21

a) II.Vatikan Konsiline ve Hristiyanlara Gre Diyalog......... 21

b) Genel Olarak Diyalog. .. 40

c) Mslmanlara Gre Diyalog.. 48

4. Diyalogda Ama ve artlar ... 62

II.BLM

HIRSTYANLIKTA BR MSYONERLK YNTEM OLARAK

NKLTRASYON .. 72

1. nkltrasyon ............ 72

2. nkltrasyon ile lgili Baz Kavramlar 80

3. nkltrasyonun Tarihi . 834. II. Vatikan Konsili ve Sonrasnda nkltrasyon .. 84

5. Trkiye zerinde Baz nkltrasyon rnekleri ............................... 87

SONU . 99

KAYNAKA ........102


5/112

IV

NSZ

Kltr bir toplumun varolma servenidir. Bir kltr oluturan pek ok unsurvardr. Ortak bir kltr olmayan bir toplum sadece bir yndan ibarettir. Toplumun

ortak kltr unsurlarnn en nemlilerinden bir tanesi de dindir. Tarihten gnmze

kadar hibir kltr yoktur ki, iinde dini eler barndrmasn. Fakat gemiten

gnmze farkl kltrden insanlarn, bir arada yaama ihtiyac olagelmitir. ki

kltrn bir araya gelmesiyle, onlardan birinin belli bir amala kendi znden taviz

vermeksizin, kendini hedef kltrn iine adapte etmesi, hedef kltrn de asimile

olup yok olmas gibi bir durum sz konusudur.

Deiik dinlere ve kltrlere mensup insanlarn sosyal, kltrel, dini, siyasi,

iktisadi mnasebetlerde bulunmas kanlmaz bir durumdur. Trkiyede hemen

hemen her mezhepten Hristiyan yaamaktadr. Tarihten gnmze Trkiyede farkl

inanlar bir arada sorunsuz olarak yaamtr. Ancak son dnemlerde; Trk

toplumunu bir arada tutan deerler anmaya balamtr. Misyoner amalara hizmet

eden inkltrasyon srecine girilmektedir.

nkltrasyonun ne olduunu, nasl uygulandn ve Trkiyedeki

rneklerinin neler olduunu anlamak da dinine, kltrne sahip kmaya alan,

ayn zamanda dier dinlerle karlkl hogr ortamn oluturmaya alanlar iin

hayati nem arz etmektedir.

Katolik Kilisesi, II. Vatikan Konsili ile birlikte dnyaya daha hogrl

bakma, dier Hristiyan mezheplerle ve Hristiyanlk haricindeki dinlerle diyaloa

girme karar almtr. Bylece Dinler aras Diyalog Projesi domutur. Aslnda

Trkiyede teden beri dinler hep mnasebet iinde olagelmitir. Ad dinler aras


6/112

V

diyalog olmasa da, diyalog slam kltrnde de hep varolagelmitir. Bununla beraber

diyalog kavram gl bir ekilde ilk defa bu ekilde ortaya konmutur.

Ancak gnmzde dinler aras diyalog faaliyetleri inkltrasyon ve dier

misyon yntemlerinin uygulanmasnda Kilise ile onun muhatap kltr arasnda bir

kpr haline gelmitir. Biz de; Trkiyede inkltrasyon konusunun daha iyi

anlalmas iin tez konusu olarak bu konuyu setik.

Aratrmamz giri ve iki blmden olumaktadr. almamzn giri

ksmnda konuya hazrlk asndan kltr tanmlarndan bahsettik. Daha sonra da

din-kltr ilikisini ele aldk.

Aratrmamzn birinci blmnde, inkltrasyonu daha iyi anlamak

maksadyla, dinler aras diyalog meselesini aa kavuturmaya altk. Diyalogla

birlikte misyon kavramndan II. Vatikan Konsili ile dinler aras diyalog alanndaki

gelimeleri de ele aldk. Bu arada diyaloa gei srecini de ortaya koymaya altk.

kinci blmde ise, esas konumuz olan inkltrasyona eildik.

nkltrasyonu daha iyi kavramak iin inkltrasyonla ilgili baz kavramlar da

aklamaya altk. nkltrasyonun ne olduunun ortaya koyduktan sonra

Mslmanlar zerindeki ve bilhassa Trkiyedeki baz inkltrasyon rneklerini

sunmaya altk.

Tezimizin hazrlanmasnda byk emei olan deerli danman hocam

Prof. Dr. Ahmet Hikmet Eroluna teekkrlerimi sunuyorum.

Dne DEMRKAPI


7/112

VI

KISALTMALAR

AFD : Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi

Bkz. : Baknz

ev. : eviren

DB. : Diyanet leri Bakanl

Ed. : Editr

ES. : Papa VI. Pauln Ecclesiam Suam isimli genelgesi

GS. : II. Vatikan Konsilinin gnmzde Kilise hakkndaki Gaudium et

Spes isimli pastoral nizamnamesi

LG. : II. Vatikan Konsilinin Kilise hakkndaki Lumen Gentium isimli

dogmatik yasas

NA. : II. Vatikan Konsilinin Kilisenin Hristiyan olmayan dinlerle ilikisi

hakkndaki Nostra Aetate isimli deklarasyonu

RH. : Papa II. Jean Paulun Redemptor Hominis isimli genelgesi

RM. : Papa II. Jean Paulun Redemptoris Missio isimli genelgesi

Vb. : Ve benzeri

Yay. : Yaynlar


8/112

1

GR

Kltr ve din i ie yaanmaktadr. Kltr dinden tamamen ayrmak ou

zaman mmkn olmamaktadr. nkltrasyon hem din hem de kltr ilgilendirenbir faaliyettir. Hristiyan misyonerliinde nemli bir yeri olan inkltrasyonu

anlayabilmek iin kltr konusunun incelenmesi gerekmektedir. Konunun iyi

anlalabilmesi iin kltr-din ilikisinin bilinmesi de ncelik arz etmektedir. Bu

bakmdan tezimizin giri ksmn bu konulara ayrmay uygun grdk.

1. Kltr:

Tarih boyunca insan din olmadan yaayamamtr. Dini ortadan kaldrmaya

alt zamanlarda bile, insann gelitirdii sistem yine bir din olmutur. Hibir

toplumda din ve kltr ayr mefhumlar olarak dnlemez. Eer bir toplumda dini

adan deiiklik yaplmak isteniyorsa, ie o toplumun kltrnden balamak gerekir.

nk din ve kltr toplumlarda iie girmi vaziyettedir. Biz de tezimize temel

tekil etmesi asndan ncelikle kltr kavramna ve kltr-din ilikisine aklk

getirmek istiyoruz.

Kltr anlam ok geni bir kavramdr. Amerikal iki antropolog (Kroeber ve

Kluckhohn) tarafndan kltr szc 164 farkl tanmda derlenmitir.1 Kltrn

tanm tek bir cmleyle aklanamayaca iin biz de kltrn birden ok tanmn

yanstmaya alacaz.

Kltr szc cultura kknden gelmektedir. Latin dilinde colere: srmek,

ekip-bimek; cultura ise Trkedeki ekin karlnda kullanlyordu. Culture

1 Bkz. Bozkurt Gven, nsan ve Kltr, Remzi Kitabevi, 6.Basm, stanbul, 1994, 99


9/112

2

szcn ilk kez Voltaire, insan zekasnn (esprit) oluumu, geliimi, gelitirilmesi

ve yceltilmesi, terakki ve tekaml etmesi anlamnda kullanmtr.2

Kltr, bir toplumun ya da btn toplumlarn birikimli uygarldr.

Kltr, belli bir toplumun kendisidir.

Kltr, bir dizi sosyal srelerin bilekesidir.

Kltr, bir insan ve toplum kavramdr.3

Yukardaki gibi ksaca anlatlabilen kltrn bir ok alanda tanmlar

yaplabilir. Bunlardan bazlar unlardr:

Bilimsel alandaki kltr uygarlktr. Hint, Fransz, Bat ve slam kltr ve uygarl

gibi. Beeri alandaki kltr, eitim srecinin rndr. Mesleki ve teknik eitim gibi,

hukuk ve din eitimi gibi. Estetik alandaki kltr, gzel sanatlardr. Rnesans ve

modern sanat gibi, resim sanat gibi. Maddi, yani teknolojik ve biyolojik alandaki

kltr ise retim, tarm, ekin, oaltma ve yetitirmedir. Avclk ve tarm kltr

gibi.4

Edward Taylorun kltr tanm belki de en iyi tanmdr. Ona gre kltr ya

da uygarlk; herhangi bir toplumun yesi olan bir insann rendii sahip olduu

bilgi, iman, sanat, ahlak, gelenek-grenek ve benzeri yetenek, hukuk, beceri ve

alkanlklar iine alan girift bir btndr.5

2 Gven, 96; brahim Canan, Peygamberimizin Hadislerinde Medeniyet Kltr ve Teknik, CihanYay., stanbul, 1984, 17 (Peygamberimizin)3 Gven, 954 Gven, 97, 995 Gven, 101; Ali sra Gngr, Cizvitler ve Katolik Kilisesindeki Yeri, Avrasya StratejikAratrmalar Merkezi Yay. (ASAM), Ankara, 2002, 195 (Cizvitler); Mmtaz Turhan, KltrDeimeleri, Milli Eitim Basmevi, stanbul, 1969, 39


10/112

3

nsann kltr kaltmsal deildir. Her birey doduktan sonraki yaantsnda

alkanlklar, davran ve tepki eilimleri kazanr. Yani kltr eitimle, renerek

gelitirilen bir sretir.6

Bir baka tanma gre kltr, insann ve insan topluluklarnn hayat tarzn ve

sosyal problemlere rettikleri zmleri ifade etmektedir. Yani kltr oluturan

insann kendisi ve toplumlardr.7

Kltrn baka bir tanm da u ekildedir: Okuyan insann zevkini tarif etme

ve hkmler verme kabiliyetini inkiaf ettirmesidir. u halde bir milletin kltr,

onun btn fertlerinin sahip olduu, hadiseleri karlayan duyu ekilleriyle, btn

tarihin iinde meydana getirdii deer hkmleridir. Bu deer hkmleri, ilim,

felsefe, sanat ve din tarafndan yaatlmaktadr.8

Kltrn kalc olabilmesi iin ihtiyalara cevap verici ve doyum salayc

olmas gerekir. Psikoloji bilimine gre insan alkanlklar ancak doyum verici

olduu srece devam edebilir. Bir alkanln doyum salamas onu destekler ve

pekitirir. Doyum yoksa alkanlklar krelmeye balar. Dolaysyla kltrel eler,

insanlara bir doyum veya hizmet salayabildikleri srece varlklarn koruyabilirler.9

Diyebiliriz ki, kltrde zgn bir yeri olan herhangi bir dinin mefhumlar insanlarn

inan ihtiyacn karlyor, yeterince doyum salyorsa ve ileriye ynelik umut

vaadediyorsa varln koruyabilir, devamllk salayabilir. Aksi takdirde mevcut

inan boluu bir baka din ya da inan sistemi tarafndan doldurulacaktr.

Tek bir kltr tanm kltr tanmlayamaz, ancak btn tanmlar bir araya

geldiinde kltr tanmlanabilir. Bu yzden kltr bir harita gibi dnebiliriz. Bir

6 Gven, 1017 nver Gnay, Din Sosyolojisi, nsan Yay., stanbul, 1998, 228brahim Canan, Peygamberimiz, 189 Gven, 103


11/112

4

blgenin haritasnn o blgenin topografyasn, ky ve kent yerlemelerini, yollar,

uzaklklar ve ykseklikleri gstermesi gibi, kltr de belli bir toplumdaki kltrel

unsurlar, kuram ve sreleri bunlarn karlkl ilikilerini ifade eder. Ancak

haritann blgenin kendisi deil de onun kk ve soyut bir modeli olduu gibi

kltr de toplumsal kurum ve yaplarn kendisi deil, soyut ve kavramsal bir

modelidir.10

Kltr iin herkesi tatmin eder mahiyette bir tanm yaplmas olduka gtr.

Her ilim dal kltr kendisine gre tarif edebilmektedir. Kltrn bir anlam ise

yledir: Kltr insann hayatnda toplumsal yoldan miras olarak ald maddi ve

manevi her unsuru ifade eder.11

Antropolog C. Wisslere gre kltr, bir halkn yaam tarzdr.12

Baka bir ilim adamna gre kltr, insann nesilden nesile intikal eden

baarlarndan meydana gelmitir.

Alman antropolog Thurnwaldn kltr yle tarif ettii ifade edilir: Kltr

tavrlardan, davran tarzlarndan, rf ve adetlerden, dncelerden, ifade

ekillerinden, kymet bilmelerden, tesislerden ve tekilattan olumu yle bir

sistemdir ki tarihi bir mahsul olmak zere teekkl etmi, gelenee bal bir cemiyet

iinde onun medeni techizat ve vastalar ile karlkl tesirler neticesinde meydana

km ve btn unsurlarn zamanla yekdierine kaynamas sayesinde ahenkli bir

btn halinde gelmitir.13

Toplumlar eitli problemlerini zmek ve ihtiyalarn temin edebilmek iin

birtakm vastalara gereklilik duyarlar. Bu gereksinimi karlamak ve insan

10 Gven, 104, 10511 Turhan, 3612 Turhan, 3913 Turhan, 39, 40


12/112

5

ilikilerini dzenlemek maksadyla bir takm kurallar, kaideler, rf ve adetler, iman

ve kanaatler, anlay tarzlar meydana getirmilerdir. Bunlarn geneline kltr ad

verilmektedir. Bu kltrn oluumuyla insan kendisine yapay bir snr izmitir.14

nsan, hayvanlarla ortak olan, neslinin idame etmesi ve hayatnn bekas iin

gerekli ihtiyalarn tatmin etmek maksadyla da bir kltr oluturmutur. Fakat

yksek kltr, bu asli ihtiyalarn karlanmasndan sonraki bir dzeyde meydana

getirilebilinen bir kltrdr. Asli ihtiyalar, yeme, ime, e edinme gibi tatmin

olduka insana daha fazla bo vakit kalm ve tatmin edilen ihtiya baka bir yeni

ihtiyac gndeme getirmitir.15

Kltr ekil alm davranlardan ibarettir denildiinde kastedilen mana bir

topluma mensup fertlerin birlikte yaamn dourduu mnasebetlerden ve karlkl

tesirlerden, mcadele veya ibirliinden meydana gelen kaideler, rf ve adetler,

mertebeler silsilesi bir araya gelmekte ve teekkl eden telakkiler, kymetler,

deerler, ller, fikir ve kanaatler o topluma mensup fertlerin fiil ve davranlarn

nizama koymakta, ekillendirmekte, ayarlamakta ve snrlandrmaktadr.16 Din de

kltr unsurlarndan insan davranlarnn ekillendirilmesinde nemli bir paya

sahiptir. Genel itibariyle kltrn bu blmde son bir tarifini verecek olursak :

Kltr; bir milletin sahip olduu maddi-manevi deerlerden oluan yle bir

btndr ki, toplum iinde mevcut her eit bilgiyi, ilgileri, deer llerini, genel

gr ve zihniyet ile her eit davranekillerini iine alr. Btn bunlar birlikte, o

toplum mensuplarnn byk ounluunda mterek olan ve onu dier toplumlardan

ayran hususi bir hayat tarzdr diyebiliriz.17

14 Turhan, 4615 Turhan, 4616 Turhan, 4717 Turhan, 56


13/112

6

2. Kltr-Din likisi :

Kltr ekillendiren pek ok unsur vardr. Bunlarn en nemlilerinden

birtanesi de dindir. Genelde tm ilahi dinlerin zelde ise, slamn amac toplumla

bark fertler meydana getirmektir.

Kltrn maddi ve manevi unsurlar vardr. Kltr bir inanlar, bilgiler, hisler,

heyecanlar btndr. Esasnda maddi deildir. Ancak manevi btn uygulama

esnasnda maddi kalplara brnr. rnein: Dinin inanlar, cami, namazdaki beden

hareketleri, dini kyafet vs. ekline brnmtr. Bu davranlarn arkasndaki

nedenleri bilmeyen insan namaz klan kiinin jimnastik yaptn zannedebilir.18

Hz. Adem ve Havvadan oalan insanolu yeryznde renk renk, farkl

dillerde, kkl bykl topluluklar halinde dalmtr. En kk birimden en

byne, kabileden milletlere kadar farkllklarn mevcut olmasnn sebebi

toplumlarn birbirini tanyp anlamalardr.19

Kuranda : Ey insanlar! Dorusu biz sizi bir erkekle bir diiden yarattk. Ve

birbirinizle tanmanz iin sizi kavimlere ve kabilelere ayrdk. Muhakkak ki Allah

katnda en deerli olannz, Ona en ok sayg duyannzdr. phesiz Allah bilendir,

her eyden haberdardr.20 denilmektedir.

Bu ayetle insanlarn farkl milletlere mensup olarak yaratld anlatlmaktadr.

nsan topluluklarnn farkl renkler, diller, milletlere ayrlmasyla kltrde de

farklln olmas kanlmazdr.

slam, ferdi sorumluluk esasna dayaldr. Ancak fert iinde yaad

toplumdan ayr dnlemez. Fert toplumu etkiledii gibi kendisi de ondan etkilenir.

18 Erol Gngr, Kltr Deimesi ve Milliyetilik, tken Neriyat, 12.Basm, stanbul, 1999, 15(Kltr)19aban Ali Dzgn, Din Birey ve Toplum, Aka Yay.,Ankara, 1997, 5620 Hucurat: 49:13


14/112

7

slam dini, toplumda insanlar arasnda birliktelii salayacak iki temel ilke

getirmektedir: man, salih amel.21nsanlar sadece iman ettik demekle kurtulamazlar.

Amel de gerekir. nsan gelitiren, olgunlatran, zamann, en verimli klan uralar

kltrn oluumunu hazrlad gibi ayn zamanda Allahn da bir emridir.

Her insan kendi kimliini ve bireysel zelliklerini muhafaza ederek insanla

katkda bulunabilir. rnein bizler Mslmanz ve Trkz ve Mslman ve Trk

kltrnn zellikleri hayatmz kuatyor. Bir Alman iinde mensubu olduu

Hristiyanlk ve Alman kltrnn zellikleri geerlidir. Dnrler bile kendi

toplumlarnn zelliklerine gre dncelerini yaplandrrlar. Toplumun kltr

zellii naslsa bu dnce dnyalarna da yansr.22

Bir dinin hakim olduu toplumun kltr, o dinin retisine gre ekillenir.

Mesela slam dini toplu olarak yaplacak ibadetler emretmitir. Camide toplu olarak

yaplan ibadetlerin tek bana yaplandan daha makbul ve sevaba nail olaca

slamn esaslarndandr. slam dini toplumun kltrn etkileyecek bir takm dini

hkmler, formller, ibadetler, dualar ve merasimler koymutur. Doum, evlenme,

snnet, lm gibi kii toplum hayatnda bir halden baka bir hale geme

durumlarnn dini kalplar ve atmosfer iinde gereklemesi dinin hamuruyla

yorulmu rf ve adetler, trenler ve uygulamalar kltrn vazgeilmezi haline

gelmitir.23

Dini bayramlar ve zel gnler, dini olmasnn da tesinde, iinde bulunduu

toplumun kltrnn vazgeilmez motifleri haline gelmitir.

21 Dzgn, 15922 Dzgn, 17323 . Gnay, 226


15/112

8

lkel dinlerde de sosyal hayatn pek ok olayna dini bir damga vurulmutur.

lkel toplumlarda ibadetin inantan daha nemli bir yer tutmas da onlar iin

btnletirici bir etken olmutur.

Dinler Tarihisi Mircae Eliadeye gre insan olmak dini bir varlk olmak

demektir. Ona gre insan hayatnn ynlendirici izgisi olarak yaamak bizatihi dini

bir faaliyettir. Beslenme, evlilik hayat, alma vs. hepsinin kutsal bir deeri

vardr.24

Dini inan, hayat her ynden etkilemektedir. rnein Trklerin eski

inanlarnda mevcut olan ahiret inanc onlarn lleri eyalaryla birlikte

gmmelerine neden olmutur. Bu onlarda bir gelenek, kltr haline gelmitir.

slamn gerek manasyla yaand toplumlarda slamn bir emri olan

yardmlama eitli kltrlerin olumasna vesile olmutur. Zekat gibi bir vecibeyle

fakirlerin gzetilmesini zenginler zerindeki dmanlk hislerinin kaldrlmasn ve

kltrn dejenere olmasna sebep olan hrszlk, gasp vs. olaylarn nne gemeyi

hedeflemitir. Fakat zamanla insanlar zekatn etkinliini dar bir sahada grmeye

baladklar iin zekat messesesi de ksrlamaya balamtr.25 Ksacas dinin her

trl tecrbe boyutunun, icra edilen toplum iinde bir kltr esine dntn

syleyebiliriz.

Burada kltr manasnda bat medeniyetinin, Hristiyan medeniyeti olduunu

syleyenlerin byk bir hakllk pay vardr. Bat medeniyeti Hristiyan bir cemiyet

tarafndan ina edildii iin Bat kltrn Hristiyan kltryle hemen hemen eit

addedebiliriz. Zaten belli bir inanca bal olan insanlarn oluturduu medeniyetin bu

sisteme aykr veya sistemin dnda olduu iddia edilemez. Bat kltrnn mayas

24 Mircae Eliade, Dinin Anlam ve Sosyal Fonksiyonu, ev. Mehmet Aydn, Din Bilimler Yaynlar,Konya, 1995, 225 Fazlur Rahman, Ana Konularyla Kuran, Ankara Okulu Yaynlar, 6.Bask, Ankara, 2000, 83


16/112

9

Yunan-Latin ve Hristiyanlk temellerine dayanmaktadr. Batda yakn zamana kadar

aydn kilise adamlar temsil ettii iin Hristiyan-klasik a kltr Bat insannn en

byk ilham kayna olmutur. Hristiyanlk zellikle Aristo felsefesi ile dzenli bir

sistem haline gelince kltr oluturan guruplar zerinde olduka etkin konuma

gemitir. Yzyllar boyunca Tevrat ve nciller sadece inancn deil, tarihin de

gerek kayna olarak kabul edilmilerdir.26

Batdaki sanat eserlerinin temalar ve Bat kltrnn esin kaynaklar

arasnda sk bir ba vardr. nsanln anlamna dair sorulan bir ok soruyu Batl

romanclar eserlerinde Hristiyanln bu sorulara verdii cevaplar vermilerdir.

rnein, Dnya klasikleri arasnda Hristiyanln ana temalar zerine yazlan

eserleriyle n sralarda olan Tolstoy ve Dostoyevski btn dnyadaki insanlar

tarafndan zevkle okunmaktadr. Ancak birok insan bu eserlerde Hristiyanlk

asndan ruh-beden, hayat, lm, kader-hrriyet, gnah-kurtulu, su-ceza, evlilik-

fuhu, sava-bar konularnn olduunun bilincinde deildirler.27

Yine Hristiyanlkta edebiyatta, sosyal ve psikolojik yazlarda yaplan

benzetme ve atflarn birou dini kaynakldr. Kutsal Kitaptaki insan tipleri ve

olaylar Yunan mitolojisinin tipleri kadar ok kullanlr. Bunlar artk kltrn ortak

unsurlar olduu iin okuyucunun kafasndaki imaj kolayca yaratabilir.28

ki kltrn karlamasnda nce maddi sonra manevi kltr benimsenir

diyemeyiz. Bu belli bir sraya gre gereklemez, ancak seerek gerekleir. Bir

kltrn unsurlarndan bazlar alnp seilir, bazlar ilgi sahas dnda kalr. Manevi

olanlar ncelikle semek gibi bir durum da sz konusu olabilir. rnein Kuzey

26 Erol Gngr, slamn Bugnk Meseleleri, tken Neriyat, 3.Basm, stanbul, 1984, 112, 113(slamn)27 E.Gngr, slamn, 11628 E. Gngr, slamn, 117


17/112

10

Afrika kabileleri slam inanlarn benimsedikleri halde, slam onlara ulatran

Araplarn teknolojisine uzak kalmlardr. Bir kltr kendi yapsyla uyumayacak

unsurlar bnyesine almazdan nce, kendisine yakn hissettii unsurlar

semektedir.29 Bu yzden de bir kltr kendine hedef olarak seip, adaptasyonu

gerekletirme amacnda olan kimseler mmkn olduunca o kltre yerel kltrel

elerle yaklarlar.

Sonu olarak diyebiliriz ki, kltrn olumasnda dinin nemli bir yeri vardr.

Din insanlarn hayatnn tamamn hatta lmden sonrasn bile kapsayan bir kurum

olduu iin kltrn her alanna nfuz etmi durumdadr. Baz inan ve

uygulamalarn dinden mi yoksa gelenekten mi geldiini bile ayrt etmek bazen ok

g olmaktadr. Bu da din ve kltrn i ie olduunu gstermektedir.

Dinin, kltrn olumasndaki nemi yannda dini inan ve uygulamalarn

korunmas ve yaanmasnda da kltrn byk nemi vardr. Ayn dinden bile

olsalar insanlar farkl kltrlere sahiptir. Bu da dinin bir toplumun yapsna uygun

olarak kabullenii ile ilgilidir. Din, bir kltr iinde yaanr. Bu bakmdan bir

toplumun kltrne gelecek eyin, o toplumun dini yaantsnda da kendisini

gstermesi doaldr. Bir toplumun kltrnn, alkanlklarn deitirilmesi o

toplumu dini anda da savunmasz hale getirir. Baka bir dinin unsurlar bir kltrde

kk salmaya balaynca insanlarn doal olarak o dine eilim ve ynelimleri de

balamaktadr. Tezimiz iinde geni olarak aklamaya alacamz inkltrasyon

da bir kltr iinde dardan gelen bir dinin kkletirilmesidir. Hristiyanlar, bu

konuya byk nem vermektedirler. nk eitli ekillerde tasavvur ettirdikleri

insanlar, kltr uyumazl nedeniyle Hristiyanlkta kalc olamamaktadr. Bu

29 E. Gngr, Kltr, 16, 17


18/112

11

yzden Hristiyan din/bilim adamlar inkltrasyon aratrmalarna hz

vermektedirler. Bu konuda hem teoriler gelitirilmekte hem de inkltrasyon

uygulanmaktadr.

Trkiyede de bilerek veya bilmeyerek faaliyetler yaplmaktadr. in ilgin

taraf inkltrasyon iinde dindar kesimler de rol almaktadr. Dinler aras diyalog

almalarna katk salamak amacyla Trk kltrne Hristiyani unsurlar

sokulmaktadr. Bu davranlar eletirildiinde de kendilerine hakszlk yapldndan

ikayet etmektedirler. Halbuki bu konuda duyarl insanlar olmad durumda,

inkltrasyon iinin daha hzl devam edecei kukusuzdur. Biz tezimizde

inkltrasyonu bir misyon yntemi olmas bakmndan inceledik. Bu konuyu

bilimsel olarak ortaya koyarak iin boyutlarnn anlalmasna yardmc olmaya

altk. nkltrasyonun anlalmas iin misyon ve diyalogun bilinmesi

gerekmektedir. Bu yzden ilk nce tezimizde Hristiyanlkta misyon ve diyalog

konularn inceleyeceiz.


19/112

12

I.BLM

MSYON VE DNLER ARASI DYALOG

Hristiyanln ilk dneminden gnmze varln srdren ve gnmzde

zellikle II. Vatikan Konsilinden sonra hayatn her alannda ok konuulan,

tartlan, hakknda toplantlar, sempozyumlar dzenlenen dinler aras diyalog

meselesi uzun sredir Trkiyenin de gndemini megul eder hale gelmitir.

Hristiyanlkta kendisi de bir misyon yntemi olarak ilan edilen dinler aras diyalog

meselesi nemine binaen tezimizin birinci blmn tekil edecektir.

Hristiyanlkta bir misyon yntemi olarak kullanlan inkltrasyon konusuna

daha iyi aklk getirmek iin dinler aras diyalog konusunu da temel nitelikte

aklamak gerekmektedir. Bu yzden bu blmde misyon ve diyalog kavramlarndan

balayarak dinler aras diyalou her adan ortaya koymaya alacaz.

1. Misyon

Misyon; Latince missio kelimesinden tretilmi, ngilizce ve Franszcada

mission eklinde kullanlan bir szcktr. Szlkte grev, yetki, vekalet bir

kimseye bir ii yapmas iin verilen zel vazife anlamnda kullanlmaktadr. Misyon

kelimesi gnderme, araclk yapma ve ifa anlamlarn da ihtiva eder. Misyoner ise bir

ii yapmakla grevli ve yetkili kimseye denir. zelde ise bu kelime resmi kilise

tekilat ya da herhangi bir Hristiyan cemaat tarafndan, Hristiyan mesajn ve

dinini yaymak amacyla zel olarak yetitirilen ve bu erevede zellikle

Hristiyanlk d toplumlarda grevlendirilen kii anlamna gelmektedir. Bylesi

kiilerin oluturduu harekete ise Misyonerlik ad verilmektedir. 30

30 Ali sra,Gngr, Vatikan Misyon ve Diyalog,Alperen Yay., Ankara, 2002, 149 (Vatikan)


20/112

13

Misyon, zel grev, zel grevli kurul ve dini grev anlamlarna da

gelmektedir. Daha geni bir anlamda misyon ise kendini benimsemeyen milletlere

kar yaylmak iin, inanan kiilere ykletilen bir grev manasnda hemen btn

dinlerde mevcut bir kavram olarak tanmlanmaktadr. Baka bir adan misyon ise,

ncili Hristiyan olmam milletlere yaymaktr.31

Misyon bir ahs veya bir heyete verilen umumi vazife, dini, diplomatik,

bilimsel bir grev yklenmi kimselerin tmdr. Spesifik olarak misyon, bir dinin

yaylmas, dindar olmayanlarn dine kazandrlmas iin faaliyet anlamna gelir.

Hristiyan gelenekte misyoner, bir kilise tekilat veya herhangi bir Hristiyan cemaat

tarafndan, Hristiyanl veya ncilin mesajn yaymak amacyla zel olarak

yetitirilen ve Hristiyan olmayan toplumlarda grevlendirilen kiiyi misyonerlik ise

bylesi kiilerin oluturduu hareketi veya faaliyeti ifade eder.32

sann misyonu, srail evinin kaybolmu koyunlarn kurtarmak33 olduuna

gre onun hayatnda da misyonun nemli bir yeri vardr.34

Misyonerlik her ne kadar btn dinlerin yaylma faaliyetini anlatmak iin

kullanlsa da aslnda Hristiyanlkla zdelemi durumdadr. Her dinin kendine

zg yaylma birimi vardr. Hristiyanlkta misyonerler zel olarak yetitirilen ve

belirli metotlar erevesinde Hristiyanlk telkininde bulunan uzman kiilerdir. Tarih

boyunca Hristiyan misyonerler smrgelerle ibirlii yapmlar, insan onuruna

yakmayacak ekilde insanlarn istismar ederek Hristiyanlatrmlardr.

Misyonerlerin bu faaliyetleri XIX. yzyldan itibaren demode ve deifre olmutur.

31 Osman Cilac, Hristiyanlk Propagandas ve Misyonerlik Faaliyetleri, DB. Yay., Ankara, 20052932 Nasuh Gnay, Gnmz Trkiyesinde Misyonerlik Faaliyetleri, Tura Matbaas, Isparta, 2006, 133 Matta: 15:2434 Mahmut Aydn, Monologdan Diyaloa, Ankara Okulu Yay., Ankara, 2001, 7 (Monologdan)


21/112

14

Bu yzden Hristiyanlar bir alma ihtiya duymulardr. Bu alm diyalog kavram

ile yapmlardr.

2. Dinler Aras Diyalog

Diyalog genel olarak, iki ya da daha fazla kiinin karlkl konumas, farkl

rk ve kltrlerden insanlarn bir araya gelerek, medeni ller ierisinde birbiriyle

konumas yoludur. Dini alanda diyalog ise, hem ayn dine bal gruplarn kendi

aralarnda, hem de farkl dinlere mensup insanlarn inan ve dncelerini zorla

birbirine kabul ettirme yoluna gitmeden, birbirine scaklk ve hogr ile bakabilmesi

ortak meseleler etrafnda konuabilmesi, tartabilmesi ve ibirlii yapabilmesidir.

Diyalog iin niyetlenmi bir din mntesibi, tek geree kendisinin sahip olduunu,

dierlerinin mutlak yanl olduunu batan kabul ederse dierlerini gerek anlamda

dinlemesi mmkn olamaz. Taraflar bunu empati kurarak gerekletirebilirler.

Buradaki temel kural udur: herhangi bir dinin yorumu dier dinin mntesipleri

tarafndan da ayn ekilde anlalmad srece geerli deildir. rnein

Mslmanlarn, Hristiyanlar sahip olduklar teslis inancndan dolay eletirmeleri,

Hristiyanlarn da Mslmanlarn cihadn eletirip farkl anlamalar.35

Diyalog kavram, faaliyetlerini herkes tarafndan kabul edilebilecek bir

eksene oturtan Vatikann konuyla ilgili uzman kiiler araclyla Hristiyanla

faydadan ok zarar veren misyonerlik kavram yerine olduka temkinli bir ekilde

kullanm olduu yumuak ve yuvarlak bir kavramdr.36

35 Mustafa Kyl, Dinler Aras Diyalog, nsan Yay., stanbul, 2001, 17 (Dinler Aras)36 Mustafa.Erdem, Misyonerlik Faaliyetleri ve Trkiye, Trkiye Kamu-Sen Yay., Ankara, 2005, 167(Misyonerlik)


22/112

15

nsanlarn zihinlerinde kt bir imaj olan misyoner kelimesi yerine yeni

terimlerin kullanlmasyla adeta u mesajlar verilmek istenmektedir: Biz hibir

ekilde bat emperyalizminin szcleri olarak gelmiyoruz. Amacmz yeni kiliseler

kurarak mevcut snrlarmz geniletmek deil, Tanry insanlara sunarak, onun

evrensel alakasnn tm insanla ulamasn salamaktr.37

Genel olarak II. Vatikan Konsili dkmanlarnda, misyon ve diyalog

kelimelerinin birbirinin yerine kullanld grlmektedir. Btn insanlarn kurtulua

ulamas ynndeki her trl kilise faaliyeti olarak ok geni anlamda kullanlan

misyon, Mesihin ve ncilin mesajnn btn insanlara ulatrlmas, retilmesi

ve kendi hr iradesine dayanarak vaftiz vastasyla Hristiyanla dndrlmesi

anlamndaki Evangelizasyon ve Hristiyan inancnn Hristiyan olmayan kltrlere

uygun metotlarla sokulmas, nfuz ettirilmesi veya kaynatrlmas anlamna gelen

nkltrasyon i ie girmi durumdadr.38 Bu kelimeler terim anlamlar itibariyle

nanslar ierseler de hepsi de ayn amaca hizmet etmektedirler. Yani Hristiyanl

baka dinden olan insanlara tantmak ve empoze etme gayesi tamaktadr.

Diyalogun bildiimiz yukarda tarif edilen dini anlam bir yana, II. Vatikan

Konsilinin tarif ettii diyalogun temel zelliklerine dikkat edilecek olursa, kilisenin

ada misyonunu icra metodu olduu aka grlmektedir. Bu konsil, irad ettii

dkmanlarda kilisenin misyoner karakteri ile diyalogsal karakterinin birbirini nasl

tamamladn gstermitir. Ayrca kilise modern dnyadaki misyonunu yerine

getirebilmek iin diyalogu setiini, Hristiyan olmayanlara kar olumlu yaklam

ve onlarla ilikilerde izledii metotla da ispatlamtr.39

37 Mahmut Aydn, ada Misyon Yntemleri ve Trkiyedeki Misyonerlik Faaliyetleri,Misyonerlik ve Pontusuluk, Trk Ocaklar Yaynlar, 32 (ada Misyon)38 Gngr, Vatikan, 16539 Gngr, Vatikan, 167


23/112

16

Dinler aras diyalog, farkl fikirlere mensup insanlarn inan ve dncelerini

birbirine zorla kabul ettirme yoluna gitmeksizin eitlik, hogr, doruluk, sevgi ,

sayg ve iyi niyet iinde ortak olan veya olmayan bir meselede bar, hrriyet ve

aklk atmosferinde, tekini renmek, bilmek, tanmak, dinlemek ve anlamak

maksadyla karlkl konuabilmelerini hatta uzlaabilmelerini salayan bir

karlamadr.40

II. Vatikan Konsilinde diyalog ile misyon bu ekilde aklanmakta ve dinler

aras diyalou bir misyon yntemi olarak belirtmektedir. Buna ramen diyalou,

dinleri temsil eden topluluklarn aralarndaki sorunlar temsilcileri vastasyla,

karlkl grp konumalar zme ulatrma eilim ve gayretleridir.41eklinde

tanmlayanlar da bulunmaktadr.

Katolik Kilisesinin yapt diyalog davetinin mahiyeti u ekilde

aklanmaktadr: Kilisenin kendi iindeki diyalog da dahil olmak zere alana

ayrlmaktadr: Birincisi, Katolik Kilisesinin kendi mensuplar arasnda

canlandrmay amalad diyalog, ikincisi, Katolik Kilisesinin Katolik olmayan

Hristiyanlarla gerekletirmek istedii kmenik diyalog, ncs ise Katolik

Kilisesinin Hristiyan olmayan dinlerle gerekletirmeyi arzu ettii dinler aras

diyalogdur.42

Diyalog, kilisenin kendi ierisinde yenilenmesi ve ada dnyann

beraberinde getirdii artlar erevesinde bir zaruret olarak dnyaya almas sonucu

ortaya km ve II. Vatikan Konsilinde sistemli olarak baz Katolik prensiplerle

aklanmtr. Katolik Kilisesinin kendi iindeki diyaloga ait metodu, kilise

40 Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi, Ocak Yay., Ankara, 2002, 396; AbdurrahmanKk, Dinleraras Diyaloa Niin htiya Vardr?, Dini Aratrmalar, C.1, S.1, Ankara, 1998, 31(Tmer, Kk)41 Davut Aydz, Tarih Boyunca Dinleraras Diyalog, Ik Yay., 3.Bask, zmir, 2005, 1942 Gngr, Vatikan, 188


24/112

17

hakkndaki dogmatik yasa Lumen Gentiumda, Katolik olmayan Hristiyanlarla

diyaloga ait metodu kmenizm hakkndaki karar Unitatis Redintegratioda ve

Hristiyan olmayan dinlerle diyaloguna dair metodu kilisenin Hristiyan olmayan

dinlerle ilikisi hakkndaki deklarasyon olan Nostra Aetate ortaya konulmutur.

ncelikli hedef kilisenin kendi iinde bir yenilenmeyi ve aile diyalogunu

gerekletirmesi, aradaki ayrlklarn giderilmesiyle beraber iletiimin gelitirilmesi

ve dolaysyla kilisenin ada misyonunu hazrlamasdr.43

II. Vatikan Konsilinde diyalog eitli kategorilere ayrlmtr. Konsil

genelgelerine gre drt tip diyalog vardr: Bunlar yaam diyalogu, amellerin

diyalogu, uzmanlarn diyalogu ve dini tecrbenin diyaloudur. 44

Dinler Aras Diyalog Sekreteryas, diyaloun nce pratik hayatta daha sonra

dini alanda yaplmas gerektiini syler. nk pratikteki diyalog dini olan

kolaylatracaktr.45 Zaten pratik alanda diyalog gerekletirilemiyorsa, insanlarn

olduka hassas olduu dini inanlar konusunda diyalog bahis konusu dahi olamaz.

Katolik Kilisesinin dier dinlerle ve slamla diyaloa gemesinde bir ok

neden etkili olmutur. Daha nce dier dinleri tamamen dlarken, diyalog ile

kapsayc bir yaklam benimsenmesinde zellikle Katolik ilahiyatlarn rol

nemlidir.

Misyondan diyaloa gei srecinde, brahimi gelenek balamnda

Massignonun, Hristiyanlar, Kuran gerek bir dinsel ve mistik kaynak olarak

grmeye tevik ettii sylenir. nk Massignona gre Kuran Eski ve Yeni

Ahitteki hakikati tasdik ederek kendisinin de onlarn izgisi dahilinde olduunu

bildirmektedir. Kurann sann bakire Meryemden doumunu onaylamas sa ve

43 Gngr, Vatikan, 188-18944 Aydn, Monologdan, 16745 Aydn, Monologdan, 124


25/112

18

annesi Meryeme sayg gstermesi, Massignon bu sonuca sevk eden en nemli

faktrlerdir. Kuranda Massignonu en fazla cezbeden ey, onun insanlk tarihinde

ilahi merhametin mevcut olduunu ve sa ve Meryemin de Tanrnn yeryzndeki

alametleri olduklarn beyan etmesi olduu belirtilir. Massignonun Kurann vahiy

olmasyla alakal dncesi u ekildedir: Kuran bunu yaparken kendisi iin

herhangi bir avantaj salamay da ngrmemektedir. te btn bu zelliklerinden

dolay Massignona gre Kuran melek tarafndan Hz. Muhammede nakledilen ve

Tanr ile insanolu arasnda araclk yapan bir vahiydir.46

Massignonun bu grlerini Kopernik devrimi gibi anlayanlar, bunun

herhalde Hristiyanlar asndan olduunu belirtmek istiyorlar. Aslnda

Massignonun aklad fikirler klasik Hristiyan ilahiyatlarn fikirlerinden farkl

deildir. Sadece onda red deil kapsama vardr. Onun fikrine gre Mslmanlar,

Tanrnn ne olmadn Hz. Muhammedden rendiler. Diyalog vastasyla onlara

Tanrnn ne olduu Hristiyanlar tarafndan retilmelidir. Katolik Kilisesi dier

dinlere kendine benzerlikleri kadar meruiyet vermektedir. Kendini merkeze koyan

dier dinlere kendine gre konum bimektedir. Halbuki diyalogda eitlik nemlidir.

Hz. Muhammedin peygamberlii ile alakal olarak ise Massignonun

gemite kilisenin iddia ettii gibi Muhammedin sa Mesih kart olduu tezini

kabul etmediini u hususlar delil kabul ederek Hz. Peygamberin samimiyet

zerinde durduunu syledii kaydedilir: Hz. Muhammed Mekkede vahiy ald ve

hibir karlk beklemeden insanlara tebli etti. Bu dnemde o tam bir peygamber

olarak davrand ve Tanrnn birliini tesis etmeye alt. sa Mesihin bakire

Meryemden doumunu onaylarak Yahudilerin bu konu ile ilgili iddialarn reddetti.

46 Aydn, Monologdan,.83


26/112

19

Hz. smaili ilahi vaadden kovulmuluktan kurtard. Massignonun, ifade ettii bu

hususlar nda Hz. Muhammedin gerek ve samimi bir peygamber olduunu

onaylamasna ramen, peygamberlik konusunda onun stlenmi olduu rolden dolay

olumsuz bir peygamber olduunu iddia ettii iletilir: nk Massignona gre Tanr,

Hz. Muhammedin Tanry tanmlamasndan daha ok zellie sahiptir. Yani ona

gre Hz. Muhammed Tanrnn ne olduunu deil de sadece ne olmadn ortaya

koyduundan dolay Tanrnn sahip olduu tm zellikleri insanla sunmamtr.

Massignonun Kuran ve Hz. Muhammed ile ilgili grleri geleneksel Hristiyan

grleri ile mukayese edildiinde Massignonun, Hristiyanlarn slama kar

tutumlarnda bir Kopernik devrimi gerekletirdii sonucuna varlr. Btn bunlarn

sonucu olarak da Massignonun bu grleriyle Hristiyan teolojisinde artk

Misyonerlikten Diyaloga geilmesi gerektiini ima ettii sylenir. Massignonun

bu Kopernik devrimi ile unu kastettii belirtilir: slama dardan bakp ona

topyekn saldrmak yerine bir kimse ngrlen bu Kopernik devrimi ile kendini,

hakikatin bulunmaya devam ettii slamn merkezine koymaldr.47

Diyalog saygy gerektirir, ama herhangi bir konu zerinde anlamay

gerektirmez. Mc Grathn dncesinde diyaloun en iyi tarafnn ve en iyi taraf

olduu kadar da en riskli tarafnn muhatabnn da savunduu fiillerin doru

olabileceini kabul etmesi, eer o fikir doruysa bunu kabul ederek kendi

dncesinde ve davrannda bir deiiklik meydana getirmesi olduu

belirtilmektedir. Dolaysyla diyalog, dier dinleri anlamada bize geni bilgi imkan

47 Aydn, Monologdan, 83


27/112

20

sunmasndan ve ksmen de olsa kendi inancmz ve deerlerimizi gzden geirmeye

zorladndan nem arzetmektedir.48

II. Vatikan Konsilinin genelde dinler aras diyalog zelde ise Hristiyan-

Mslman diyalouyla ilgili yeni bir dnem aan retisini etkileyen dier bir

nemli Katolik dnr de Alman Cizvit teolou Karl Rahnerdir. Pek ok kii

tarafndan 20. Yzyln ikinci yarsndaki en etkili Katolik teologlarndan biri olarak

nitelenen Rahner, Hristiyan olmayanlarn konumu ile ilgili grlerinin sembol

olan ve 1960lardan beri Katolik kapsaycl diye adlandrlan oluum hakkndaki

tartmalarn oda olan bir kavram gelitirmitir.49

Bu iki etkili Katolik dnrn Massignon ve Rahner- II. Vatikan Konsili

ncesinde genel olarak Hristiyan olmayanlar zel de ise Mslmanlar ile ilgili

pozitif bir Katolik retinin gelimesi ynnde olumlu admlar attklar ve bu ekilde

de resmi Katolik retisinin olumluya doru gelimesine katk saladklar ileri

srlmektedir.50

II. Vatikan Konsilinde baz konsil babalarnn arzusu ve yukarda da

aklanan dnceleri zerine Massignonun da etkisiyle Papa VI. Paul, konsil

komisyonundan Mslmanlara ynelik de bir metin hazrlanmasn istemitir. Bunun

zerine Yahudilik ve slam bata olmak zere Hinduizm ve Budizme de yer

verilerek hazrlanan metin Hristiyan Olmayan Dinlerle likiler Deklarasyonu

orijinal adyla Nostra Aetate konsilin yedinci oturumunda grlerek 28 Ekim

1965te oy okluu ile resmen kabul edilerek yrrle sokulmutur.51

48 Mustafa Kyl, Dinsel Dlayclk (Ekslusivizm), slam ve teki, Kakns Yay., Ed.Cafer SadkYaran, stanbul, 2001, 32, 33 (teki)49 Aydn, Monologdan, 8550 Aydn, Monologdan, 8951 Aydn, Monologdan, .91


28/112

21

2. Dinler Aras Diyalog AnlaylarDinler aras diyalog projesini ve konseptini her ne kadar Katolik Kilisesi II.

Vatikan Konsili ile ortaya koysa da din mensuplar arasnda deiik diyalog

anlaylar domutur. Her din veya kurum dinler aras diyalogu kendi asndan

yorumlamtr. Bu yzden eitli diyalog anlaylar ortaya kmtr. imdi bu

anlaylar ele almaya alacaz.

a) kinci Vatikan Konsiline ve Hristiyanlara Gre DiyalogKilisenin temel misyonu Matta ncilinde yle ifade edilir: sa yanlarna

geldi ve onlara syleyip dedi: Gkte ve yeryznde btn hakimiyet bana verildi.

mdi, siz gidip btn milletleri akird edinin, onlar Baba, Oul ve Ruhl Kuds ismi

ile vaftiz eyleyin; size emrettiim her eyi onlara tutmalarn retin ve ite ben

btn gnler, dnyann sonuna kadar sizinle beraberim.52

Markos ncilinde ise u ekilde ifade edilmitir: Ve onlara dedi: Btn

dnyaya gidin, ncili btn hilkate vaz edin. man edip vaftiz olunan kurtulacaktr;

fakat iman etmeyen mahkum olacaktr.53 Hristiyanlarn btn tarihleri boyunca

misyoner bir karaktere sahip olmasna sebep olan en nemli kutsal kitap metinleri bu

iki blmdr. Bu metinlere dayanarak Hristiyanlar dier insanlar

Hristiyanlatrmak iin misyonerlik faaliyetleri yapmlardr. Bu uurda her trl

engele ve meakkate katlanmlardr. Ancak XX. yzylda Hristiyanlarn geleneksel

misyon metodlar ie yaramaz hale gelmitir. nsanlar, dier dinlerle ilgili verilen

yanl bilgilere inanmamaya balamlardr. Buna ramen Katolik Kilisesi iine

kapanmaya devam etmitir.

52 Matta 28:18-2053 Markos 16:15:16


29/112

22

II. Vatikan Konsilinin en nemli sonularndan birisi, Katolik Kilisesinin

kabuunu krp dnyaya almas olmutur. Kilisenin temel misyonu drt temel

ncildeki iyi haberleri btn insanlara ulatrmak, retmek ve aklamaktr. Onun

grevi ncilin mesajn gnlk hayatta yaanr hale getirerek insanlar kiliseye

yneltmektir. Mesih bu misyonu Babadan alm bizzat kendisi icra etmi ve kiliseye

tevdi etmitir. 54 Katolik Kilisesinin bu anlayla srdrd misyonerlik

metotlarnn tkanan damarlar, bir bakma dier dinlerle diyaloga girerek, o dinlere

Katolik inancna benzerlikleri ekseninde meruiyet vererek almak istenmitir.

Katolik Kilisesini dier dinlerle diyaloga tevik eden ve bunun artlarn ve

teorisini oluturan konsil dokmanlar unlardr: Kilise hakkndaki dogmatik yasa

Lumen Gentium, gnmzde kilise hakkndaki pastoral yasa Gaudium Et Spes,

kilisenin Hristiyan olmayan dinlerle ilikileri hakkndaki deklarasyon Nostra Aetate,

kilisenin misyoner faaliyetleri hakkndaki karar Ad Gentes ve dini hrriyet

konusundaki deklarasyon Dignitatis Humanae kilisenin bugnk dnyasndaki

misyonunu ve yaklamn daha belirgin bir ekilde ortaya koymutur.55

II. Vatikan Konsili dokmanlarna genel olarak baktmzda dier dinlerle

ilgili olarak unlar grmemiz mmkndr:

Tanrnn kurtulu plan, Yaratcy kabul edenleri de kapsar. Kurtulu planna

gre sz konusu din mensuplar arasnda ilk srada Mslmanlar gelir. Onlar

brahimin inancn paylamaktadrlar. slam iman sann Tanr olduunu kabul

etmemekle beraber bir peygamber olarak ona sayg gstermektedir. Konsilde

dnyann byk dinlerinden saygyla bahsedilmi, bu dinlere ve mensuplarna

saygyla yaklalmas, onlarla diyaloga girilmesi Hristiyanlara tavsiye edilmitir. Bu

54 Gngr, Vatikan, 14555 Gngr, Vatikan, 150


30/112

23

dinler tadklar deerler bakmndan takdire ayan kabul edilseler de, bu, onlarn

kendi btnlkleri iinde doruluklarn kabul etme anlamna gelmemektedir. Bu

deerler ncilin tannmasna yardm edecektir.56

II. Vatikan Konsilini toplamaya sevk eden faktrlerin birisi de kendi i

yaps ve i problemleridir. Katolik Kilisesi dnyada meydana gelen gelimeler

karsnda zamann artlarna uygun bir misyon icra etmesi gerektiinin farkna

vararak dnyayla diyaloa girmenin zaruretini anlamtr. II. Vatikan Konsili ile

Katolik Kilisesi geleneksel misyon anlayn terk edip btn dnya dinleriyle hatta

dier Hristiyan mezhepleriyle diyaloa girme karar almtr.57

Katolik Kilisesi, daha nce Protestan ve Ortodoks Hristiyanlar tarafndan

balatlan Hristiyan mezheplerini birletirme almalarna hep itiraz etmitir. Bu

yzden neredeyse Hristiyanlarn birliine itiraz eder konumuna gelmiti. II. Vatikan

Konsilinde Katolik Kilisesi byk bir alm yaparak hem dier Hristiyan

mezhepleri hem de dier dinlerle diyalog karar ald. Hatta Tanrnn kurtulu

plannda ateistlere bile yer verdi. Bylece daha nce uzlamaz ve dlayc bir

tutumdan kapsayc bir tutuma gemi oldu.58

II. Vatikan Konsilinde ilk nce, kilisenin varolu sebebi, amac, misyonu,

alan ve sresi belirtildi. Sonra da kilisenin Hristiyan olmayanlar hakkndaki retisi,

dnya ile diyaloa girme erevesinde akland. Konsil, her eyden nce Kilisenin

Hristiyan olmayan halklarn z kltrlerinde, geleneklerinde ya da insan akl ve

yreinde serpilmi, iyi olan ne hisler varsa yalnzca bunlar muhafaza etmekle

kalmamakta ayn zamanda, Tanrnn erefi, insann mutluluu ve eytann karmaas

56 Baki Adam, Yahudilik ve Hristiyanlk Asndan Dier Dinler, Pnar Yay., stanbul, 2002, 8657 Gngr, Vatikan, 14958 Bkz. Ahmet Hikmet Erolu, kmenizm ve Fener Patrikhanesi, Aziz Anda Yay., Ankara, 2005


31/112

24

iin saflasn mkemmel hale gelsin ve ycelsin diye gayret sarf etmekte 59

olduunu ifade eder.

Katolik Kilisesi II.Vatikan Konsili ile dier dinlerin mensuplaryla birbirini

tanmak ve inanc paylamak iin diyaloga girilmesini ngrmtr. Papa VI.

Paul Ecclesiam Suam isimli bildirgesinde ierde ve darda btn insanlarla

diyaloa girilmesi gerektiini, nk kilisenin btn insanlk iin olduunu

dolaysyla diyaloun, btn insanlar kurtulua erdirme diyalou olduunu

belirtmitir.60

Dinler aras diyalog kararn almasna ramen Kilise, II.Vatikan Konsiline

hazrlk dneminde misyonunu icra ederken zamann icaplarna uygun hareket etmek

durumunda olduunu anlam ve insanlarn kurtulua ulamasnda bilginin ve akln

roln gz nnde bulundurarak ncilin tebliine arlk vermek gerektiine

inanmtr. 61 Bunun sonucu olarak da daha nce Hristiyan memleketler ve misyon

alan olmak zere ikiye ayrlan dnya bundan sonra bir btn olarak ele alnr hale

gelmitir. nk, Hristiyan lkelerinde de kiliseden byk bir souma

yaanmaktadr. Adeta kilisenin taban kaymaktadr.62

Nostra Aetate adl deklarasyonda konsil Hristiyanlk dndaki Hindular,

Budistler, Mslmanlar ve Yahudiler ile ilgili bakn belirttikten sonra

Hristiyanlar dier dinlere mensup insanlarla sevgi ve diyaloa ve ibirliine davet

etmektedir. Sz konusu diyaloun nasl ve hangi amala olacan ise yle

aklamaktadr: Hristiyanlar Hristiyan olmayan cemaatlerin sosyal hayatlarnda ve

59 Tanrnn Ailesi, (Lumen Gentium), Latinceden Trkeye ev. Padre Vincenzo R.Succi, stanbul,1984, (LG), 3860 Adam, 10561 Gngr, Vatikan, 4762 Gngr, Vatikan, 147


32/112

25

kltrlerinde bulunan manevi ve ahlaki gerekleri kabul etsin, korusun ve tevik

etsinler.63

II. Vatikan Konsili dkmanlarndan olan Gaudium Et Spes e gre kilise,

kendisini insanlk ve sivil kltrlerle ayniletirmeksizin bunlar tevik etmekte ve

gelitirmektedir. Kilise beden ve ruh, kalp ve vicdan, dnce ve irade olarak btn

insanlarn refahn temin etmek gayesiyle btn insanlarla dier Hristiyanlarla

Tanrya inananlarla ve hatta insani deerlere bal iyi niyetli insanlarla diyaloga

girmek istemektedir. 64

Dinler aras diyaloa girme karar almasna ve dier dinlere konum bimesine

ramen konsil, Hristiyanlk dndaki dinlerin kendi mensuplarn kurtulua

gtrebilecei konusunda da hi birey sylememitir. 65 Genellikle konsil dier

dinlerle kendi dinleri arasndaki farkllklar gzard etmi ve ortak noktalarla

Hristiyanla aykr grmedii noktalar zerinde durmutur.

Konsil dokmanlarnda, Hristiyanlk dndaki dinlere mensup olanlar veya

hibir inanca sahip olmayanlar iin Hristiyan olmayanlar sfatnn kullanlmas

konsilin temel hareket noktasnn misyon olduuna zmnen iaret ettii fikrinde

olanlar vardr. Bu terkibin konsil dokmanlar arasnda en fazla kilisenin misyoner

faaliyetleri hakkndaki karar olan Ad Gentesde ak bir ekilde Hristiyan

olmayanlarn Hristiyanla dndrlmesi amacyla misyon ve evangelizasyona

tevik niyetiyle kullanlmas bunu ispatlamaktadr.66

Konsil, Hristiyan mesajn Hristiyan hayatna sahip olmayan Hristiyanlk

d kltrlere sokulmas konusundaki dncelerini ise kilisenin misyoner

63 NA: 2:464 Gngr, Vatikan, 15865 Gngr, Vatikan, 15866 Gngr, Vatikan, 162


33/112

26

faaliyetleri ile ilgili kararnda aklamaktadr. Buna gre yerel kiliseler milletlerin

sahip olduu ve Mesihe miras olarak verilen btn zenginlikleri tespit etmek ve

elinde tutmak durumundadr. nk bu zenginlikler Hristiyan olmayan milletlere

Tanr tarafndan dn olarak verilmitir.67 Konsil sonras dnem de bahsedilen bu

zenginlikleri dnyaya an gerektirdii ekilde anlatma ulatrma dnemidir.

Hristiyan olmayan milletlere bu zenginliklerin aslnda Hristiyanla ait olduuna

ahitlik ettirmek, farkna vardrmak gerekir. Dinler aras diyalog bu amaca da hizmet

etmelidir.

II. Vatikan Konsilince; dier dinlerin teolojik deeri konusunda tartmaya

da girilmemitir. Hristiyanlkla dier dinler arasndaki farkllklar grmezlikten

gelinerek ortak noktalar zerinde durulmutur. Bu konuyla alakal olarak kilisenin

gerek maksadn anlamamz asndan Papa VI. Pauln u sz olduka manidardr:

Her ne kadar biz Hristiyan olmayan dinlerin manevi ve ahlaki deerlerini tanyor,

sayg gsteriyor, onlarla diyaloa hazrlanyor ve din hrriyetini savunmak, insanlk

kardeliini tesis etmek, kltr, sosyal refah ve sivil idareyi oluturmak gibi

hususlarda diyaloa girmek istiyorsak da, drstlk bizi gerek kanaatimizi ilan

etmeye mecbur etmektedir; yegane gerek din vardr o da Hristiyanlktr. 68 VI.

Paulun bu aklamas, dinler aras diyalog konusunda Katolik Kilisesinin gerek

amacn aka ortaya koymaktadr.

20 Haziran 1991 tarihinde yaynlanan Dialogue and Proclamation adl

belgede ilk nce diyaloun, insanln ilerlemesi, sosyal adaletin tesisi ve insanln

kurtuluu iin gerekliliinden bahsedilmektedir. Yine ayn belgede diyaloun kltr

alanndaki yerine dikkat ekilmi ve onun Hristiyanln mesajnn eitli kltrlere

67 Gngr, Vatikan, 16468 Gngr, Vatikan, 152


34/112

27

sokulmasnda arzettii nem zerinde durulmutur. 69 Bu belge inkltrasyonda

dinler aras diyaloun nemine dikkat ekmekte, Hristiyan olmayan kltrlere

Hristiyan mesajnn sokulmasnda diyaloun katksn vurgulamaktadr.

Dialogue and Proclomation adl belgede Katolik kilisesinin dier dinlere

olumlu bakt, onlarda da ilahi inayetin tesirlerinin bulunduu ifade edilmektedir.

Ancak ilahi inayetten tesirler tayan bu unsurlarn Mesihte tamamlanmas gerekir.

Bu da ancak kilisenin misyon faaliyetlerini srdrmesiyle mmkn olabilecektir.

Bunun iindir ki Katolik Kilisesi, dinler aras diyaloun misyonun bir paras

olduunu aka belirtmitir.70

Papa II. John Paulun Katolik Kilisesinin nemli bir tarikat olan

Cizvitlerden dinler aras diyalou nc bin yln en ncelikli apostolik grevi

haline getirmelerini istedii belirtilmektedir.71

Konsil belgelerindeki ifadelere gre, Hristiyanlk dndaki dinlerde

Hristiyanla ait unsurlar bulunabilir. Bir baka dine ait savyla bu unsurlar

topyekn ortadan kaldrlmaya allmamal aksine kefedilmeli, aa karlmal,

korunmal, kymetlendirilmeli ve slah edilmelidir. Bu sebeple bu unsurlar

kefedebilmek iin onlar yakndan tanmak ve diyaloa girmek gereklidir.72

II. Vatikan Konsilinde yerel kiliselere yaplan vurgu dikkati

ekmektedir.Yerel kiliselerin en byk zellii iinde bulunduu blgenin artlar ve

kltrel zellikleri gz nnde bulundurularak kurulmu kiliseler olmalardr. Bu

konuyla itigal eden teologlarn yaplan diyalog toplantlarnda kar taraf tanma

ynnde elde edilen bilgileri kilise misyonunun hizmetine sunmalar gerekmektedir.

69 Gngr, Cizvitler, 22470 Adam, 10671 Gngr, Cizvitler, 22772 Gngr, Vatikan, 168


35/112

28

Yine bu konuyla ilgili olarak kilise dndaki halkn vazifesi ise Hristiyan

olmayanlarla diyaloa girdiinde ncilin mesajn onlara hem szl ve dorudan

hem de sahip olduu inanca ehadette bulunarak, hayatnda uygulayarak ve rnek

davranlarla sunmaktr. Bu sebeple Hristiyan halk Hristiyan olmayanlarla diyalog

konusunda eitilmelidir. 73 Bylece herey sadece kilise mensuplarndan

beklenmemekte, Hristiyan mesajn btn dnyaya ulatrlmas iin her birey her

platformda zerine den ne ise onu yerine getirmesi salanmaktadr. Diyalog,

Hristiyanl yaymak iin bir ara olarak dnlmektedir.

Konsilin dier dinlerle ve dinler aras diyalog ile ilgili en nemli belgesi

Nostra Aetatedir. Nostra Aetate, Katolik Kilisesinin II. Vatikan Konsili ile ortaya

koyduu Hristiyan olmayan dinlerle ilgili bir bildirisidir. Katolik Kilisesi tarihinde

ilk defa, sz konusu bu kararla Hristiyan olmayan dinler, kilise tarafndan sayg

gsterilmesi gereken oluumlar olarak kabul edilmeye balanmtr. Dier dinlerle

ilgili hibir aalayc ifade iermemesine dikkat edilmitir. Bu dokmann ihtiva

ettii kararlardan Hristiyan ve Hristiyan olmayanlar birbiriyle diyaloa girmeye bir

tevik olduu anlalr. Bu balamda Nostra Aetate btn erkek ve kadnlarn

Tanry yaratclar ve nihai hedefleri olarak grdkleri gereine dayanarak insan

rknn asli birlii zerinde srar eder. Kafir, putperest hata iinde ve yanl gibi

kavramlardan uzaklalr.74

II. Vatikan Konsilinin dier dinlerle ilgili temel dkmanlarndan biri olan

Nostra Aetate, insanlarn birbirine her zamankinden daha fazla yaklatn ifade

eden bir cmle ile balar ve bunu u ekilde devam ettirir: nsanln her

zamankinden daha fazla birbirleriyle yaknlatklar ve farkl ahslar arasndaki

73 Gngr, Vatikan, 16874 Aydn, Monologdan, 92


36/112


37/112

30

onlara kar ilan faaliyetinde bulunacaklardr. 77 Bylece diyalog faaliyeti sadece

kilise dkmanlarnda kalmayp tabana yaylm olacaktr.

Bu dokmandaki ifadelere baktmzda genel olarak u ana konular zerinde

durulduunu grrz: Mslman inancnn tek Tanrc karakteri, Mslmanlarn

saya ve annesi Meryeme sayg gstermeleri, ahiret inanlar, dini ve ahlaki

yaamlar ve Mslmanlarn kurtulua ulamas meselesi.

Mslmanlarn Tanr doktrini ile ilgili olarak Nostra Aetatede u ifadeye yer

verilmitir: Mslmanlar tek, yaayan ve varolan, merhametli ve hereye gc

yeten, yerin ve gn yaratcs olan Tanrya ibadet ederler. 78

Lumen Gentiumda ise Ama Tanrnn Kurtulu Tasars, Yaratcy

tanyanlarn hepsini ve bunlarn arasnda zellikle brahim Peygamberin imann

uygulayarak, bizimle birlikte merhametli ve Kyamet Gnnde insanlar

yarglayacak olan tek Tanrya tapan Mslmanlar da kucaklamaktadr.79

Bylece slamda tevhid inanc olduunu kabul etmi olurlar.

Ortak ata Hz. brahim ile ilgili olarak Nostra Aetatede u ifadeler yer

almaktadr: Onlar (Mslmanlar) kendi inanlarn byk bir arzuyla kendisi ile

irtibatlandrmaya altklar Hz. brahimin kendini Tanrnn planna teslim etmesi

gibi kendilerini hibir ekinseme koymakszn Tanrya teslim etmeye alrlar.80

Mslmanlarn kendilerinin de kabul ettikleri Hz.brahimi kendilerine model alarak

Tanrya teslim olduklarn ifade etmektedir.

Yine ayn dokmanda Mslmanlarn saya ve Meryeme sayg gstermesi

ile ilgili olarak u ifadeler yer almaktadr : Mslmanlarsay Tanr olarak

77 Aydn, Monologdan, 9678 NA: 2-3:879 LG, 3680 NA: 3:1


38/112


39/112

32

Katolik Kilisesinin dinler aras diyaloa giren taraflarda arad eitlik art,

her iki tarafn ya da diyaloa giren taraflarn kiisel adan eit deerlerde olduunu

ifade eder. Bu eitlik doktrinel muhtevann ya da sa Mesihin dier din

kurucularyla eit pozisyonda olduu anlamna gelmez.87

II. Vatikan Konsilinin retisindeki, genel anlamda Hristiyan olmayanlarla

ve zel anlamda da Mslmanlarla ilgili baz eksikliklere ramen olumlu ve nemli

noktalarda ihtiva ettiini de sylemeden geemeyiz. Mslman-Hristiyan diyalou

balamnda konsil retisinin olumlu noktalarn u ekilde ifade edebiliriz: (1) Bu

konsil ifadeleriyle, tarihte ilk defa Katolik Kilisesi Mslmanlarn dini yaamlarnda

ve inanlarnda gerek dini deerlerin varln kabul etmitir. (2) Bu konsil

ifadeleriyle, Katolik Kilisesi inanlarn farkl olarak ifade etseler de Mslman ve

Hristiyanlarn ayn Tanrya ibadet ettiklerini onaylamtr. (3) Tarihte ilk defa

Katolik Kilisesi resmi olarak Mslmanlarn brahime, saya ve annesi Meryeme

sayg gstermelerini kabul etmitir. (4) Yine tarihte ilk defa Katolik Kilisesi hem

Hristiyanlar hem de Mslmanlar gemii unutarak bir araya gelmeye ve btn

insanln yarar iin bar, zgrl, soysal adaleti ve ahlaki deerleri koruyup

ilerletmek iin karlkl anlay tesis etmek yolunda samimi olarak gayret

gstermeye armtr.88

Btn bu olumlu ve nemli noktalar II. Vatikan Konsilinin genelde

Hristiyan olmayanlarla ve zelde de Mslmanlarla daha iyi ilikiler yolunda

nemli bir ilerleme kaydettiini gstermektedir. phesiz ki bu ilerlemeler

olmasayd, Hristiyanlarla Mslmanlar arasndaki gnmz diyalog ortamnn

kurulmas kolay olmazd.

87 Gngr, Cizvitler, 22688 Aydn, Monologdan, 118


40/112

33

Ancak unu da unutmamak gerekir ki, konsil kararlarnda slam dininden

bahsedilmemektedir. Onun peygamberi Hz. Muhammed ile ilgili olabilecek

hususlara bile yer verilmemitir. Namaz, oru, zekat gibi ibadetlerden

bahsedilmesine ramen Kabe ile ilikisi olan hac ibadetinden bahsedilmemitir. Bir

bakma Kilise, bu konsilde kendisi ile ilgili konularda kapsamac bir tutum

belirlemesine ramen iine gelmeyen konularda dlayc bir tavr taknmtr.

II. Vatikan Konsilindeki Katolik Kilisesinin da almc grlerinin

ekillenmesinde Cizvit ilahiyatlarn nemli rolleri olmutur. Cizvit ilahiyatlar,

kurucular Ignatiusun yazlarn temel alarak dinler aras diyaloa yeni bak alar

getirmilerdir. Onlara gre diyaloa girmek, onun Hristiyan inanc erevesinde

anlamlandrlmasyla mmkn olabilecektir. Hristiyanla gre yegane kurtarc

Mesihtir. Gnmzde yegane kurtulu yolunun kilise olduunu dnenler azdr.

Tanr insanlarn bilmedii yollarla dier insanlara da kurtuluu ulatrabilir. Bu

kurtulu olayna Tanrnn insanlara ulama hrriyeti ve kabiliyeti asndan bakmak

gerekir. Durum byle olunca Tanrnn hrriyetine ve kabiliyetine snr

konulamayaca anlalr. Dolaysyla Tanr dier insanlara onlarn bilmedii

yollarda ulamaktadr. Bylelikle Cizvitler kurtulu diyalou ndan

bahsetmektedirler. 89

II. Vatikan Konsilinin, Hristiyan-Mslman ilikilerine en nemli katks

her iki dinin mensuplarn tarihte yaanan karlkl dmanlklar unutarak tarafsz

aratrmalar yapp birbirlerini nyargsz olarak tanmaya, renmeye almak

suretiyle birbirlerinin dinsel geleneklerinin engin dini unsurlarn kefetmeye tevik

89 Gngr, Cizvitler, 231


41/112

34

etmesidir. Ne eit yorumlar yaplrsa yaplsn bu konsilin dinler aras diyalog

yolunda nemli bir teolojik gelimeye nclk ettii muhakkaktr.90

Eer Hristiyanlar tarafndan byle bir diyalog ars yaplmasayd yukarda

anlattmz rneklerde de olduu gibi bizim geleneimizde de mevcut olan diyalogu

bu denli gerekletirebilmek mmkn olmazd.

Aslnda bu diyalogla Hristiyan olmayanlarn dorudan Hristiyan olmalarn

deil, onlar dolayl olarak tedricen Hristiyan inancna hazrlamak hedeftir. Bu

noktada diyalou bir misyonerlik olarak deil de misyonerlie yardmc bir ara

olarak grdklerini syleyebiliriz.

Katolik Kilisesi, II. Vatikan Konsilinde bizzat kilisenin misyoner bir

karaktere sahip olduunu kabul etmitir. Kilisenin ncilin yayld yer olduu kabul

edilmitir. Papa VI. Paul konsili ziyaretinde unlar sylemitir: Misyonerlik iin yeni

yollar hazrlamak, yeni vastalar gzden geirmek ve yeni enerjiler meydana getirmek

gerekir. Bu yeni vasta ve yollarn dinler aras diyalog olduunu dnmemek mmkn

deildir.91

1984de Dinler Aras Diyalog Sekreteryasnn bana geen Kardinal Francis

Arinze bu sekreteryann ismini Papalk Dinler Aras Diyalog Konsili olarak

deitirmitir. Onun dneminde alnan bir dizi kararlar dinler aras diyalogu olumsuz

ynde etkileyecek imalara sahiptir. Din deitirmek diyalogun direkt amac

olmad halde diyalog neticesinde bazlarnn Hristiyan olabilecei aka

belirtilmektedir. Bu da bize diyalogun aktan aa Hristiyan misyonerliinin bir

paras olduunu gstermektedir. Bu sayede, Hristiyan diyalogculara hedef

gsterilmekte ve onlar adeta birer misyoner olarak grlmektedir. Ayrca, diyalogun

90 Aydn, Monologdan, 12091 Mehmet Aydn, Hristiyan Genel Konsilleri ve II. Vatikan Konsili, Seluk niversitesi Yay., Konya,1991, 80, 81 (Aydn, Hristiyan Genel)


42/112

35

sa adna ve onun sevgisinin her eyi kuattnn dier insanlara gsterilmesi iin

yaplmas gerektii vurgulanarak onun her ynyle bir misyonerlik politikas olduu

aka belirtilmitir. 92

Dinler aras diyalog konusunda Katolik Kilisesinde Papa VI. Paul nemli

grev stlenmitir. O, yapt faaliyetlerle adeta tam bir diyalog adam portresi

izmitir. Papa VI. Paul 1963 ve 1978 yllar arasnda papalk grevini ifa etmitir.

Papaln ilk gnlerinden itibaren, Hristiyanlarla Hristiyan olmayanlar arasnda

daha iyi ilikiler tesis etmek gayesiyle verimli ve salkl bir diyalog ortam

yaratmaya gayret gstermitir. ncelikle Hristiyan Olmayanlar Sekreterliini

kurmu ve Katolik Kilisesinin diyalog politikasn belirleyerek Nostra Aetateye

giden yolu hazrlamak iin Ecclesiam Suam adl bir genelge yaynlamtr. 1975te

diyalogla Evangelizasyonun balantsn izah etmek iin Evangelii Nuntiandi adl

dokman yaynlamtr. Btn bunlara ilaveten pek ok Mslman lkeyi de ziyaret

ederek Hristiyanlarla Mslmanlar arasnda daha iyi bir diyalog ortam kurmaya

almtr.93

Daha sonraki papa olan Papa II. John Paul biri 1979da dieri 1990da olmak

zere Hristiyanlarla Hristiyan olmayanlar arasndaki ilikileri deerlendiren ve yeni

araylar ortaya koyan iki genelge yaynlamtr. Bunlardan birincisi Redemptor

Hominis, ikincisi ise Redemptoris Missio dur. Birinci genelgede Papa II. John

Paul bir taraftan kilisenin Hristiyan olmayanlara sayg duymas gerektiini

sylerken dier taraftan da bu sayg ve hrmetin kaynann onlarn dinsel

gelenekleri deil de sahip olduklar insani vasflar olduunun altn izmektedir.94 Bu

92 Aydn Monologdan, 32-13393 Aydn Monologdan, 13494 Aydn Monologdan, RH; 143


43/112

36

da onun, dier dinlere sadece Hristiyanlkla (Katoliklikle) benzerlii orannda

meruiyet verdiini belirtmek amac tamaktadr.

Papa II. Jean Paulun yaynland ikinci genelgede ise diyalog Karlkl

bilgi edinme ve zenginleme vastalar ve metodu olarak tanmlanr. Papa diyalou

kilisenin evangelik misyonunun bir paras olarak grr. Papa II. John Paul say

ilan etmekle diyalog arasnda hibir aykrlk olmadn ifade ederek diyalogun,

say dier insanlara sunmann yeni bir yolu olduunu aka itiraf etmektedir.

Dinler aras diyalog srecinde Hristiyanlar tarafndan Kilisenin sradan kurtulu

vastas olduu ve sadece onun kurtulu vastalarna tam olarak sahip olduu

inancnn srekli olarak Hristiyanlara hatrlatmalar gerektiini de ileri srer.95

Kilisenin misyonerlik karakteri, Lumen Gentiumda aka yle ifade

edilmektedir: Gerekten de Kilise btn dnya iin kurtuluun ilkesi, Mesihi

grevlendiren Tanrnn tasars gereklesin diye, Kutsal Ruh tarafndan ibirlii

yapmaya itilmektedir. ncili vazederek Kilise, dinleyenleri Mesih say severek

Onunla dolup tancaya dek gelimeleri iin imana ve buna uygun yaama ekmekte,

onlar vaftize hazrlamakta, yanlgnn tutsaklndan kurtarmakta ve onlar Mesih

sann bedeninde birletirmektedir.96

Redemptoris Missionun bir baka blmnde ise Papa II. John Paul hem

Hristiyanlar hem de Hristiyan olmayanlar, manevi tecrbelerini paylaarak ve

Daha adil ve kardee bir toplum ina etmeye alarak Hayat diyalogunu

gelitirmeye davet eder. Bu diyalog tarz karlkl anlay ve saygy tesis etmek

suretiyle dier din mensuplaryla beraber bir arada yaama anlamna gelmektedir. Bu

tarz bir diyalog ideal diyalog olarak kabul edilebilir. nk o karlkl sayg ve

95 Aydn Monologdan, RM;14496 LG, 37


44/112


45/112


46/112


47/112

40

2. Tanma srecinden elde edilen bilgileri birbirimiz arasndaki kin vedmanlklar bertaraf etmede kullanmamz gerekmektedir.

3. Bylece farkl inan ve kanaatteki insanlarn bir araya gelmesiyle dinleraras diyalog geliir, bu ekilde de hem ayn dinin mensuplar hem de

farkl dinsel gelenek mensuplarnn ilikileri dostane bir hal alr.103

b) Genel Olarak Diyalog

Din toplum barnda ve milletler arasndaki ilikilerde nemli bir yere

sahiptir. Dinler, dolaysyla milletler arasnda atmalarn durdurulmas, bar

ortamnn tesis edilmesi iin dinlerin bilinmesine, onlarn znn kavranlmasna

ihtiya vardr. Bu konuyla alakal olarak, dinler aras diyalogla ilgili almalaryla

bilinen Hans Kngn u szlerini nakledilmektedir: Dinler arasnda diyalog

olmadan dnya bar, dinler arasnda diyalog olmadan dinler arasnda bar ve dinler

arasnda doru bilgiye sahip olmadan da dinler arasnda diyalog olmaz.

104

Bu yzden muhatap dinlerin mensuplar objektif ve doru bir ekilde dinleri

tanmallardr.

nsanlarn eskiye nazaran bugn birbirleriyle daha yakn ticari, siyasi, askeri,

dini ve kltrel mnasebetler iinde olmalar hasebiyle, bu mnasebetlerin salkl

bir ekilde yrtlebilmesi iin karlkl hogr ve iyi niyet ortamnn olumas

gerekmektedir.105

Dolaysyla artk her ortamda, her zeminde btn din mntesipleri

103 Aydn, Kresel, 101,102104 Kyl, Dinler Aras, 15105 Tmer, Kk, 427


48/112

41

bir arada bulunabilmektedir. Bunun iin de karlkl olarak iyi ilikiler kurmak bir

zorunluluktur.

Durumun byle olmas gerektiini kabul eden din mntesiplerinin tm

dinlerin mterek bir zemin ve hedefinin olduunu da kabul etmeleri gerekir.

Muhtemelen tm dnya dinlerinin mterek olduu nokta, insanlarn birliini

gelitirmek ve dnyay topyekn tehdit eden tehlikeleri ortadan kaldrmaktr. Her din

mensubu, bunun bir ekilde gerekletirilmesini hedeflese de farkl alardan

yaklaarak bir araya gelmeye gayret gstermedikleri ve hedefe ynelik ortaklaa

almadklar srece hedefe ulamalar zordur.106

Vatikann Diyalog Sekreterliinin yapt almalar sayesinde Hristiyan ve

Mslmanlar beraber diyalog toplantlar dzenleyerek birbirlerini yz yze tanma

imkan elde etmilerdir. Sonuta bu faaliyetlerden nce sahip olduklar nyargl

dnce ve fikirlerini deitirerek birbirleri hakknda daha salkl bilgiler edinmeye

balamlardr. Sekreterlik yetkililerinin tevikleriyle gittike artan sayda Katolik

temsilci slam daha objektif aratrmaya ynelmitir. Bu aratrmalar da kilise

yetkililerini slam bir dini sistem olarak kabul ederek, onun en nemli unsurlar

olan ve II. Vatikan Konsilinde konsil babalar tarafndan bir kenara braklan, Hz.

Muhammed ve Kuran hakknda olumlu bir tavr taknmaya sevk etmitir.107 En

azndan dier ortak noktalar zerinde yaplan almalar srasnda ister istemez Hz.

Muhammed ve Kuran hakknda bilgi sahibi olmulardr.

Katolik Kilisesi, II.Vatikan Konsilinden sonra dinler aras diyalog kararn

uygulamaya balam ve Mslmanlarla diyalog zemini oluturmutur. Bu balamda

Papa VI. Paul ve II. John Paul pek ok Mslman lkeyi ziyaret etmi ve bu

106 Kyl, Dinler Aras , 19107 Aydn, Monologdan, 171


49/112

42

lkelerden gelen pek ok Mslman heyeti de Vatikanda kabul etmitir. Onlar hem

bu ziyaretler hem de kabulleri esnasnda olduka olumlu ifadeler kullanarak

Mslman dinleyicilere hitap etmilerdir. rnein, Papa II. John Paul Mslmanlara

ynelik hemen hemen btn konumalarnda onlara Kardelerim diye hitap

etmitir. Bu tarz hitaplar teolojik olarak onun Mslmanlarn, inanlarnda doru

yolda olduklarn onayladn ima etmektedir. Pratik olarak ise bu hitaplar Papann

Mslman-Hristiyan diyalogunun gelimesi konusundaki samimiyetini gsterir. En

nemli gelimelerden bir tanesi de hayatn diyalogu dncesinin dinler aras

diyalogun temeli olarak kabul edilmesidir. Diyalog farkl dinlere mensup insanlarn

beraberce uyum iinde yaamalarnn ayrlmaz bir paras olmutur.108

Dnya Kiliseler Birlii yetkilileri Lbnann Ajaltoun kentinde ilk ok tarafl

dinler aras diyalog toplantsn gerekletirmitir. Bu toplantnn amac dinler aras

diyalogun teolojik temelleri iin zemin oluturmakt. Ajaltoun toplantsnn diyaloga

en nemli katks onun bir kiinin kendi inancna olan tam ve samimi ballnn

kesinlikle dier din mensuplaryla diyaloga girmesine engel tekil etmedii aksine

onu sz konusu bu insanlarla karlkl anlay ve saygya dayanan ilikiler kurmaya

tevik ettiinin altnn izilmesidir. nk bu grler dier din mensuplaryla

diyaloga girmenin kiinin kendi inancna olan balln azaltarak onun deerinin

drecei endiesiyle diyaloga kar kan veya kacak olanlarn mazeretlerini

ortadan kaldrmaktadr.109

Gnmzde insanlar arasnda gerek anlamdaki diyaloa ihtiya vardr. Bu

insani ve ahlaki bir davrantr. slamda tebli esas olmas hasebiyle samimi, gerek

ve art niyet tamayan bir diyalog Mslmanlarn lehine olacaktr. slam btn

108 Aydn, Monologdan, 171109 Aydn, Monologdan, 198-199


50/112

43

insanla gnderilmi bir din olduuna gre onun btn dnyaya anlatlmasnn yolu

teblidir. Teblide ise samimiyet ve doruluk prensiptir. Aldatma, kandrma, bask

yapma, hileli yollara sapma gibi esaslara yer yoktur.110

Dnya Kiliseler Birliinin diyalog ilkelerini bir btn olarak ele alan

Mahmut Aydn diyalog iin gerekli artlar olarak unlar ileri srmektedir:

1. Diyalog, ancak farkl dinsel inanlara, kanaatlere ve kltrlere mensupinsanlarn bir araya gelmesiyle mmkn olur. Buna gre diyalog ayn

gr ve dnceyi paylaanlarn bir birliktelii deil aksine farkl inan

ve kanaatlere sahip olan hatta ayn inanca mensup olmasna ramen farkl

dnen insanlar bir araya getiren bir birlikteliktir.

2. Diyalog, inan sistemleri arasnda deil sz konusu bu inan sistemlerinemensup kiiler arasnda olmaldr. Bu ekilde bizzat farkl dinsel

geleneklerin taraflar arasnda tesis edilen diyalog teolojik konular zerine

deil de yaanan pratik konular zerine ina edilmelidir. Yani farkl dinsel

geleneklere mensup kiiler aralarnda diyalog ortam tesis ederken dikkat

etmeleri gereken en nemli husus bu diyalogun sahip olduklar dinsel

inanlar zerine deil de gnlk yaamlarn da karlatklar ortak

problemler ve paylatklar gzellikler zerine bina edilmelidir. nk

inanlar veya teolojiler zerine kurulacak bir iliki diyaloga deil de

atmaya yol aar.

3. Diyalog, taraflarn sahip olduu ortak insani vasflar ve deerler zerineoturtulmaldr. Buna gre Katolik olmayan Hristiyanlar farkl dinsel

geleneklerin taraflaryla diyaloga girerken muhataplarnn da tpk

110 Tmer, Kk, 445


51/112

44

kendileri gibi insan olduklarn ve ayn insani vasflara sahip olduklar

gereini dikkate alarak ilikilerin bu ereve dahilinde dzenlemeye

almaldrlar.

4. Diyalog srecine itirak edenler arasnda karlkl sayg ve anlay mutlaksuretle gereklidir. nk karlkl sayg ve anlayn olmad yerde

diyalog deil ancak atma olur.

5. Diyaloa katlan kiiler birbirlerinin samimiyetine gvenmeli ve bundanasla phe duymamaldrlar. nk diyalog kiiler arasnda cereyan eden

bir sre olduundan bu srece katlan kiilerin birbirlerine gven

duymas gerekir. Bu gvenin gereklemesi iin hibir diyalog taraftar

gizli ve art niyetlerle diyalog masasna oturmamaldr. Yani her diyalog

taraftar balangta niyetini ve amacn aka ortaya koymal ve

muhatabna sylemelidir. Aksi takdirde karlkl gvenin salanmas

mmkn deildir. Gvenin olmad yerde de diyalogdan sz etmek

mmkn deildir.

6. Diyalog srecinde her muhataba kendisini, kendi terimleriyle ifade etmesive tanmlamas iin eit frsat verilmelidir. Yani diyalog srecine katlan

kiilerden bazlarna kendilerini ve kendi inanlarn kendi terimleriyle

ifade etme ans verilirken dierlerinin bu frsattan yoksun braklmamas

gerekir.

7. Diyaloa katlan kiiler kendi farkllklar iinde birlikte yaayabilecekleridaha iyi bir dnya ve daha iyi bir insanlk oluturmak iin ibirlii

yapmaldrlar. Yani ortak problemlerin zm ve ortak hedeflerin

gereklemesi iin diyaloga katlan kiiler ortaklaa alma yapmaldrlar.


52/112

45

8. Diyalog srecinde bir taraf konuurken dieri onu can kulayladinlemelidir. Bu u demektir, diyalog muhatab konuurken asl olan

sessizce oturup, onun konumasn bitirmek deil ondan bir eyler

renmek iin onu can kulayla dinlemektir. nk diyalog ayn

zamanda muhataptan yeni eyler renme srecidir ancak btn bu

hususlar karlkl olmaldr.

9. Diyaloga katlan kiiler birbirlerinden renmeye ve rendiklerineparalel olarak da deime ve gelimeye ak olmaldrlar. nk diyalog

uzmanlarnn ifade ettikleri gibi diyalogun temel amac muhataptan

renmek, deimek, Mutlak Hakikati anlama ve idrak duygusu iinde

gelimek ve bunlara paralel olarak fiiliyatta bulunmaktr.111

Dinler aras diyalog pratikte diyalog ve sosyal konularla birlikte kurtulu,

misyon ve evangelizasyon gibi kavramlara hizmet etmek zere kullanlmtr.

Papalk ve resmi Hristiyan kiliseleri, 1960lara kadar yle veya byle

stesinden gelinmesi gerektii ileri srlen slama ve onlarn taraftarlarna ynelik

bir yaklam iinde olmaya balamlardr. Tek tarafl dncelerden oulculuu

gerektiren sz ve faaliyetlere geilmi; monologdan karlkl dinleme ve anlayn

hakim olduu diyaloga doru hzla deimeye balamtr. Yani slamn ortaya

kt VII. yzyldan XX. yzyln ortalarna kadar devam eden monolog a yerini

diyalog ana, neredeyse btn dinlerin mensuplarn ihata eden diyalog

toplantlarnn dzenlenmesine; ifte standartlar da yerlerini karlkl anlaylara

brakmaya balamtr. Bu gelimelerde de II. Vatikan Konsili son derece nemli bir

rol oynamtr. nk bu konsilde bat Hristiyanl tarihinde ilk defa ismen

111 Aydn, Monologdan, 226


53/112

46

zikredilmese de slam da dahil olmak zere Hristiyan olmayan dinsel geleneklerin

Hristiyanlk kadar olmasa da bir deer tadklar resmi olarak kabul edilerek,

Hristiyanlara sz konusu bu dinlerin taraftarlaryla diyaloga girmeye tevik

edilmilerdir. Hem Hristiyanlarn hem de Hristiyan olmayanlarn gemite

yaplanlara snger ekilerek beraber bir arada daha iyi artlarda yaayabilecekleri bir

dnya meydana getirmek iin samimi olarak birbirlerini anlamaya ve inanszlk

(Ateizm), adaletsizlik, fakirliin ve basknn yol at sosyo-ekonomik krizler, evre

kirlilii ve yenilenemeyen kaynaklarn smrlmesi gibi gnmzde insanl kar

karya olduu ortak problemlerin zme kavuturulmas iin ibirliine girilmeye

davet edilmektedir.112

Diyaloun samimiyeti gerektirdii, hem Mslmanlar hem de Hristiyanlar

tarafndan sklkla sylenmektedir. Ancak bu konuyu balatan Kilisenin de, baz

Hristiyan yazar ve dnrlerinde bu konuda samimi olmadklar gzlenmektedir.

Buna somut bir rnek olarak Marcello Zagonun unlar yazd kaydedilmektedir:

1) Birok Hristiyan toplumlarnn varln devam ettirebilmeleri, bu toplumlar

evreleyen kiilerle olumlu ilikiler kurmaya ve dier inanlara kar uurlu bir

ekilde yaklamaya baldr. 2) Mahalli kiliseler iin acil bir ihtiya olan

nkltrasyon diyalog olmakszn mmkn deildir, aksi halde nkltrasyon

laboratuar denemeleri seviyesinde kalacak ve bir Hristiyan aznl devam

edecektir. 3) Hem kilisenin mesajn aktarmak hem de onun anlamn sunmak sadece

diyalog sayesinde mmkn olabilecektir. 113 Zago, zikredilen bu maddede

samimiyetsizliini ortaya koymaktadr. Diyaloun inkltrasyon iin bir kpr

olduunu ve Kilise mesajnn diyalog olmakszn yaylamayacan vurgulamaktadr.

112 Aydn, Monologdan, .247113 Kyl, teki, 47


54/112

47

Temelde tek bir anne babadan gelen insanlk etnik, dini, siyasi vb. bir takm

sebeplerden dolay birbirine yabanc hatta dman haline getirilmitir. te bu

sebeplerden dolay medeniyetler ve dinler aras oluturulan suni uurumlarn yok

edilebilmesi iin, n yarglardan uzaklaarak, birlikte yaama zemininin

kurulabilmesi diyalog ortamnn oluturulabilmesiyle mmkn olacaktr. Hakiki

diyalog sevgi, sayg ve zveriye dayal olabildii lde mspet sonu verecektir.114

Bar zamannda diyalog diyen Katolik Kilisesi ve genelde btn

Hristiyanlarn sava zamannda da ayn hassasiyeti gstermeleri gerekmektedir. Eer

diyalog arlarnda samimi iseler bugn Filistinde, Irakta, Lbnanda ve dnyann

deiik yerlerinde masum kan aktanlara engel olmaldrlar. Gerek anlamda bar,

gerek anlamda hogr ve yaanan bir diyalog iin btn bu olup bitenlere seyirci

kalmamaldrlar. Yoksa ister istemez diyalog aktivitesinin bir karn, bir hesabn

neticesi olup olmad sorular zihinleri megul edecektir.

II. Vatikan Konsilinin r aan olumlu retisinden sonra hakiki ve verimli

bir Mslman- Hristiyan diyalogunun tesisinin nnde hala pek ok engel olmasna

ramen diyalogdan vazgemek ne Mslmanlar ne de Hristiyanlar iin artk

mmkndr. nk Mslman- Hristiyan nfusunun toplam olarak dnya

nfusunun yarsndan fazlasn oluturmas hakikati, bu iki dinsel gelenein

taraftarlarn birbirleriyle olan ilikilerinin sadece kendilerini deil ayn zamanda

dier dinsel geleneklerin taraftarlarnn da durumunu yakndan ilgilendirdii ve ilk

yllarn 21. yzylda da ilgilendirmeye devam edecei anlamna gelmektedir. yle

diyebiliriz ki, 21. yzylda dnyann gidiatn belirleyecek olan temel faktrlerin

banda Mslman- Hristiyan ilikilerinin nasl olaca gelmektedir.

114 Cilac, 46


55/112

48

Diyaloun yeni bir misyon stratejisi olmas ondan vazgeilmesini gerektirmez.

nk diyalog kreselleen dnyada iddete ve zorlamaya karn akll ve uygar

insanlarn atmalar zmleme yoludur. 115 Mslmanlar da diyaloa girerken

Hristiyanlar gibi bir strateji belirlemeli ve bu konuda uzmanlar yetitirmelidirler.

Bylece diyalogdan istedii yarar salayabilir

c) Mslmanlara Gre Diyalog

Dinler aras diyalog kavramn dnya kamuoyuna Katolik Kilisesi sunmutur.

Bu yaklam dier Hristiyan mezheplerinin ounluu tarafndan da byk lde

benimsenmitir. Onlarn yaptklar diyalog ars karsnda Mslmanlarn tutumu

ne olmaldr sorusuna cevap verilmelidir. Biz, tezimizin bu ksmnda bu sorunun

cevabn aramaya alacaz. Bu konuyla ilgili grleri inceleyeceiz.

Ad diyalog olmasa da slamn erken dnemlerinden itibaren dier din

mensuplaryla diyaloglar hep var olagelmitir. imdi Kuran ayetleri ve Hz.

Peygamberin uygulamalarndaki diyalou anlamaya alacaz:

Ey ehli kitap! Bizim ve sizin aranzda eit olan bir kelimeye gelin. Yalnz

Allaha tapalm, Ona hibir eyi ortak komayalm; birbirimizi Allahtan baka

tanrlar edinmeyelim. 116

Bu ayet bizim amzdan daha ilk dnemde Mslman Hristiyan diyalouna

aran ve yntem gsteren bir ayettir. Bu ayette kitap ehli, tevhid inancnda

birlemeye Allaha hibir ekilde ortak komamaya davet edilmekte, onlara

inanlarn gzden geirmeleri teklif edilmektedir.

115 Aydn, ada Misyon, 36116 Al-i mran: 3:64


56/112

49

Seluklular ve Osmanl dnemindeki Mslmanlarn hayatlar da baka din

mensuplaryla diyalog halinde gemitir. Artk insanlar birbirinden haberdar

yaamaktadr. Ulam ve iletiim sayesinde gizlenip saklanacak bir yer ya da bir ey

kalmamtr. Birbirimizden yok etmek, srgn etmek, temizlemek yoluyla da

kurtulmamz mmkn deildir. Bu sebeple birbirimizle en gzel bir bar ortamnda

yaamay renmemiz gerekmektedir. Allahn kullarn yerletirdii yeryz ok

genitir bu yzden de kavga etmeden, savaa girmeden de herkes iin her eyden

yeterince olduunu anlamamz gerekmektedir.

Kurann eitli ayetlerinde de Mslmanlarn Hristiyanlarla diyaloga

girmelerinin dier bir nedeni de bizzat Kurann bu konudaki emridir. Kuran

Mslmanlarn genelde tm insanlarla zelde ise Hristiyan ve Yahudilerle daha

yakn ve samimi ilikiler kurmalar gerektiini, onlarla tartrken bile gayet nazik bir

ekilde tartmalarn emretmektedir.117

Bakara Suresinin banda 118 , ehl-i kitabn inanmakta olduu deerlerin

bozulmam orijinal haline iman etmenin Mslmanlar iin gerekli olduu

belirtilmektedir. dinin mensuplar ayn yolun yolcular olmalarna ramen yollar

ayr dmtr.

Hristiyanlk, Yahudilik ve slam arasndaki diyalog, bir olan Allaha imanla

balar. nk balangta bu dinin inanc da tevhid idi. Her birisi Hz. brahimden

gelmekte ve Allahn birliine inanmaktayd. Hepsinin ilahi birer kitab vard. Ancak

u anda Kuran hari dierleri tahrif olmutur. Bu din arasndaki diyalog onlar

117 bkz. sra:16:125; Ankebut: 29:46; Al-i mran: 3:64; Maide: 5:82118 bkz. Bakara: 2:3-4


57/112

50

Allahn birliini bilmeye daha da yaklatracaktr. Allah istisnasz herkesi sever.

Allahn bu sevgisiyle insanlk kardeler olarak bir araya gelecektir.119

Dinler aras diyalou srf misyonerliin peeli yz 120 ve Haramiler

ibanda ve Dinler aras Diyalog121 olarak grenler olsa da Kuranda da, slam

tarihinde de diyaloun bir ok rnei mevcut olduu halde, bu derece n yargl

olmak doru bir davran o

hiristiyanlikta bir misyon yontemi olarak inkulturasyon inculturation as a missionary technique in...

Documents