hildegardis bingensis - epistolarium xci-ccl

164
o z -< ¡......j C/) -< ¡......j ¡......j u u :c: :>< C/) \J :> o u ______=-======-_..... w ....._. ____-=-==,.,.,,---_·-·_ ..

Upload: hernanbuenosaires

Post on 10-Nov-2014

182 views

Category:

Documents


9 download

TRANSCRIPT

~ ~ o .~z ~ -< ~ ......j .~ ~ C/) ~ -< ......j ~ ......j ~ .~ u u :c: ~ :>< .~

~

C/) \J:> ~ o ~ u ~~~===""""",,______=-======-_.....w....._.____-=-==,.,.,,---_-_.. ~--CORPVSCHRISTIANORVM ContinuatioMediaeuai XCIA HILDEGARDIS BINGENSIS EPISTOLARIVM PARS SECVNDA XCI-CCLR TVRNHOL'J'l TYPOGRAPHJURfWOI.iItnl'l'OIW."II'()N'I'WICII MCMXLIII HILDEGARDIS BINGENSIS EPISTOLARIVM PARS SECVNDA XCI-CCLR EDIDIT L.VANACKER UCABiblioteca Teologa TVRNHOLTI TYPOGRAPHIBREPOLSEDITORESPONTIFICII MCMXCIII SVMPTlBVSSVPPEDITANTE SVPREMOBELGARVMMAGISTRATV PVBLICAEINSTITVTlONI ATQVEOPTlMISARTlBVSPRAEPOSITO EDITVM INVENTAR'.

I FECHA'1OFEB1994t .., ... _.. ' @Brepols1993 AIlrightlrescrved.Nopartof thilpublicationmaybereproduccel, .'oree!In11 retrievII.y.tem,ortranlmitted,InanyformorbyanymeanI, e1el'Ironlc,I,horoc:opylng. ornthcrwi.c, wltho\llIhepriorpcrml..lon()fIhe11IIhHlher. VORBEMERKUNGENZUMZWEITENBAND(*) WieinderEinleitung,S.LXIIIangedeutetwurde,isthier dieStelle,einigeHandsehriften,dieerstfrdenzweitenBand derEditioninBetraehtkommen,zubehandeln. ZunaehstmuBdieKorrespondenzzwischenHildegardund Wibert vomGembloux etwas ausfhrlieher besproehen werden. AuBerdemRiesenkodexundderHs.Btreten hierVr,Bgund BralsZeugenauf (1).DasBesondereandenbeidenletztgenannten Manuskripten ist,daBsieeng mit Wiberts personlieher TatigkeitundmitderTraditionseinesganzeneigenenBriefwechselsverbundensind.SowohlBgwieBrstammenaus Gembloux.Bgwurdeno ehzuLebzeitenWibertsangefertigt undzeigtoftdiemateriellenSpurenderEingriffedesAutors auf;BrdatiertausdemerstenVierteldes13,]hs.undwurde inbereinstimmungmitden letzten Richtigstellungen desVerfassersselbstkopiert e).DaBandererseitsderbekannteMonch ausGemblouxauehfrdieRedaktiondesBriefkorpusimi Riesenkodexverantwortlichwar,istebenfallsbewiesenworden (3). Dieberlieferung dreierBriefeHildegardsmuBimLicht der RolleWibertsals"Stilisten"erklartwerden,derzudemaueh derletzteSekretarderSeherinwar.Woesvorhandenist,ist jedochauchdasZeugnisderHss.BundVrsehrinteressant. DieFrage,wiedieHandsehriften si ehzueinanderverhalten, ist nichtmiteinersozusagenreinmathematisehenDeduktionzu beantworten. EshandeltsiehumdieSehreibenClIIR,CVIRundCIXRder vorliegendenEdition... 1mersten Brief(CIIIR)sehreibt Hildegard ihreUberlegungen berdieArtunddasWesenihrervisionarenBegabungnieder. DerTextbegegnetindenHss.Br(f.147v-149v),R(f.38orb38rrb)undVr(f.99v-I02V).DenAuszugausdiesemBriefin derVitaS.Hild.(PLI97,98C-99B;vgl.hierCIIIR,Z.54-75) (*)ZweiKorrekturenzuBd.1:S.98,App.1,Z.3:cf.rEinL,p.XLVI.- S. 201,App.3:celestem. (1)Vgl.auehdieEinleitung,S.XXIX-XXX;XLI.DieHs.Vr wurdedort noehniehtbehandelt.EsgehtumdenCodexRossianus53(alteSignaturVII a3)derBibliotecaApostolieaVaticana.DasManuskriptdatiertausdem12. Jh.undenthalt,auJ3erBriefendesHieronymus,einenkleinenTeilderKorrespondenzzwischenWibertundHildegard(f.98v-99v:WibertsBriefXVII, eel.DEROLEz,GuiberliEpistolae1,S.222-224;f.99v-l02v:HildegardsAntwort, Brief CIlIRdieserEdition).Vgl.P.KEHR,AusderBiblothecaRossiana,inNeues Archiv45(1924),S.104. (2)SoDERoLEz,GllibertlEpiJtOla61,S.XXXVII.DieHs.BgwirelvonA. Dcrok7. mitderSigleB,dieHs.BrmitderBezeichnung Gangedeutet. (:\)V 11;1. Vorb"".2,S.129-134. 232VORBEMERKUNGENZUMZWEITENBAND lassenwirhierauGerBetracht.AnlaGzudiesemSchreiben warenzweiAnfragenWiberts:aufdieerstehattedieSeherin nichtschriftlichreagiert;erstaufdiezweite,inderderMonch vonGemblouxmiteinigemDrangennocheinPaarweitere Problemevorgelegthatte (4),kameineAntwort.DaGmaninR einekrzereFassungdieserErwiderungalsinBr findet,hangt mitdenUmstandenzusammen,unterdenenderRiesenkodex redigiertwurde.AIsKompilatorderSammlung hatWibertals PendantfrHildegardsBriefnichtseinezweite,sondernseine ersteAnfragegewahlt (5).DieshattezurdaG,umden ParallelismusimBriefpaarzusichern,dieUberlegungenHildegardsberinWibertszweitemSchreibenaufgeworfeneProblemeausderAntwort gestrichen werdenmuGten.Daher fehlt inRderPassusber dasBuchSciuiasund ber denfestlichen SchmuckderNonnen aufdemRupertsberg (6).InRfehltebenfallsderinBrberlieferteSchluGparagraphdesHildegardBriefes(hierCIIIR,160-176).Dasistzweifellosdadurchzu erklaren,daBdiesesPostskriptum,dasohneBezugaufdas VorhergehendenurberdiepersonlichenAngelegenheitendes RittcrsSigervonWaverimJahreII75handelt,einigeZeit spli.tcr,beiderRedaktiondesRiesenkodex,alsberholtund filrdieZielsetzungenderSammlung nichtrelevant,ohneSchadlmfUrdasGanzeleichtweggelassenwerdenkonnte. Wirsinddavonberzeugt,daBinReineFassungderBeschrt'ibungdesvisionarenErlebens Hildegardsvorliegt,dieauf (h'mRupertsbergunterderAufsichtoderjedenfallsmitdem (;utachtenderAutorin selbstauseinerfrherenSchriftdestillit'rtwurde.DasheiGt,daGdieseneueRedaktion,auchinihrer woldabundzuetwasabgeandertenFormulierung,wieein alltlH'ntischesDokumentbetrachtetwerdenmuG. Dasimpliziertkeineswegs,daGdieRedaktionderjngeren Hs.Brwcrtlosware.1mGegenteil.WiesehrHildegardsganz wichtigeundzudemanihnpersonlichgerichteteAntwortWihert am Herzen lag,hat der Monch selbst aufrichtig, wenn auch mit seinem gewohnlichen Schwulst, in einem weiteren Schreiben atldieSeherinbezeugt (7):frihnundfranderewarendie (4)EshandeltsichumdieStckeXVIbzw.XVIIinDEROLEZ,Guiberli lipistola.1, S.216-224.HiersindesdieNummernCIIundCIII. ('i)Vgl.Varb.m.2,S.130. (1) ManvergleicheEp.CIIIR,115-131mit Wiberts zweitem Brief (DEROLEZ, GI/;"'rliBPistolal1,Nr.XVII,S.222,39- 223,51):...adteadorsusSIImsmbere ,pisto/"m ...d,prrCtlN lit ...rrllrarr digll6riS,...allIYllllatiOIl'dillinaallomatus causa lIirginiblls 1IIi (IrtJf1aJl!.,st""JIIS;"'ptMt#,ris,1Iqllidill,a,qllam;11 ipsismealldillimlls,diumi/IIS ";,,I/,I.. qlli,ti"", alitllilllibri111; filll/IIS,id lit Se/llillS, sci.llslIillS, alla/ill ",,/ills ,,/iqllidIlIlIrprrltlripr;uil,,11I1r11'" aliosaliqlloslibrosco"smpuril... ;vgl.auchAna/,da IIn/Ia,,'I,,"i1I(1 MM:?).S.51)9. (7)VHI.IlJlH'",ltI"Gul",,,,1JpilMiII1, Nr.XVIII,S.VORBEMERKUNGENZUMZWEITENBAND233 Worte,mitdenenHildegardihren"modusuidendi"erlauterte, heiligund direkt vom heiligen Geist gesprochen (8).Es ist kaum anzunehmen,daGeresgewagthatte,dassoindividuelleund delikateZeugnisderVisionarin,auseigenerInitiativeeingreifend,volligneuzubearbeiten.Soglaubenwir,daGdieinder von Wibert selbst vorbereiteten Hs.Br aufbewahrte Redaktion, bisaufeineAnzahlvonnichtmehrgenaufeststellbaren Schwankungen,denvollstandigen (9),inGemblouxII75eingetroffenenundseitdemdortmitEhrfurchtgepflegtenAntwortbriefHildegardswiedergibt.SiewirdwohlmitdervonRauf demRupertsbergbenutztenundgekrztenVorlagefastidentischgewesensein (lO). Beide Redaktionen(Rund Br) finden ihre Bestatigung in der u.W.beiderbetreffendenForschungbisherunbeachtetgebliebenenHandschriftVr.EinerseitsenthaltdieserZeugedieinR fehlendenParagraphen,andererseitszeigtervielGemeinsames mitderselbenHs.R;zudemgibtes,wiederApparat andeutet, bestimmteDetails,diesichnaherdemWortlautvonBranschlieGen.Abermals liegt das Problem der berarbeitungen vor, dasnichtmehrmitSicherheitzulOsenist.NachdemPrinzip dieserEditiongebenwirderunsererMeinungnachhist/386 EPIST.CLXXR,44-74 tionemostendit,etinMoysequiinstructionemanimarumper 45instituta precepta sacrificiorumdedit,et in FilioDeiqui omnia bonacompleuit.Isteintellectusestadmundumquiin seculari populoinnascentibusfiliiscrescitetquiinspiritalipopulo decrescit,quiinseminesuodeficit. SedelegitDeusprincipalesmagistrossupercommunemposopulumadinstructionemanimarumeorum.Et etiamFiliusDei uenitsupernusmagister,utscriptumest:EcceapparebitDominus super nubem candidam,etcum eosanctorum milia,habens in uestimentoetin femoresuoscriptum,'Rex regumetDominus dominantium.NamFiliusDeiapparuitininnocentiasimplicis 55pueHequasiin nube,et posuittabernaculum suum in sole,cum menseiusdemVirginismirabiliterillustrataest,ubiipsadixit: EcceancillaDomini,fiatmihisecundumuerbumtuum.Et ita surrexitineamagnacolumnasuperomnianascentiagenera, cum Filius Dei tamquam sponsusprocessit dethalamosuo,natus 60de ipsa suauissima Virgine quasi in dulci somno et in suauissimo desiderio,uelut sponsus sponsam suam inmente sua sibisuauitercopulat.Vndeetcumeoapparueruntmulteetadmirande uirtutes,antiquamlegaleminstitutioneminbonisoperibussuperexcellentes.Et sicinuestimentoet infemoreeiusscriptum 65est: Rex regumetDominus dominantium,quia caro eius suauiter sudauitdeVirgineetnondefemoreuiri;ipseita superomnes creaturasascendens,sicutrexquihominibus imperat,quoniam illumnonprotulitpeccatum, 'Sedfortissimauispotentiediuinitatisqueomnescreaturaspresciuitantequaminmundopro70dirent. Vnde et ipsemembris suis administrauit omnia instituta legis,uelutbonusdispensatorquipopulosibisubiectoostendit quidipsiadesseueldeesseinnecessitatibussuisdebeat,ut iterumscriptumest:Regeseosinuirgaferrea,tamquamuas figuliconfringeseos.Nam in fortissima potentia diuinitatis uil!us 44/45in- dedit]efrEx.34eqs.51/54Ecee- dominantium](efr)Deut. 33,2;Apoe.14,14;19,16.57Eeee- tuum]Lue.1,38.59tamquamsuo](efr)Ps.18,6.65Rex- dominantium]Apoe.19,16.71uelutdispensator]efr1Petr.4,10.73174Reges- eos]Ps.2,9. app.comp.:49/50elegit postpopulumR50etiamom.R54apparut post nuhcR55posuitpost sole R66ipse(sicMWa WrZ)om.R68peeeatum a"l,illumR app.tri/.:46IntelleetusisteM47spiritualiZ50earumMetiam] lil/.ct s. lin.Wa56ubi]sicutWrdicit PI58eolumpna magnaWr60 sono R64 antl cus d,/.suo Z66 post ita add.ut PI67omnibus Wr68nons. li".M73iterumo",.PIeos]eoruroPI74iuguliWa NRm.((s.i"lImlll"tNr j120W., EPIST.CLXXR,75-103 387 75fonsemicuit,quipurissimaetconstantissimalegaliaprecepta persemetipsumostendit,sicimperansrectisiustitiaminuirga ferrea et confringens ac statuens queque secundum quod iustum erat,quemadmodumfigulusaliuduasfrangitet aliudfacit. N uncueroaudite,oimitatoresmei:Abinitioseculipopulus 80meusprecessoresetmagistroshabuit.Quareergoprofertis indignationemetaudaciam acuicissitudineminuariismoribus etinmultiloquiosuperbie,quasifaciatisnouacelestiaet ebur. neamaltitudinemmontium,queinstrumenta uentusfaciledispergitetqueab hominibusfacileconculcantur,itaquodetiam I1 85aufertisanimabusuestrisdecemmnasetdenariumillumqui 1, estretributiocelestisregniinrectishominibus? i!l' Apprehenditeautem disciplinam,uidelicetlegaliaet instituta precepta in membrisuestris,et talesestote incogitationibus,in uerbisetinoperibusuestris,utmundisitisuelutholocaustum 90insacerdotaliofficio,cauentesneuenenosauerbasintinuobis inuanitatehuiusseculi,quiapreuaricatiolegisnonexpedit uobis.Sed fidelelumenportateinmanibusuestris,ita ut omnis populusaduosconcurrat.Hecsuntpreceptalegis,quasimons magnussuperquemlumenpositumnonlatet.Ideohabete 95disciplinam in cinctura lumborum uestrorum, per bona exempla lucentesceterispopulis,quiauirgamregendieoshabetis. Vndeetiamestotesolliciti,nequandoirascaturDominus,et pereatisdeuiaiusta,quoniamexemploFiliiDeiambulare debetis per uiam bonorum operum, que omnia prius in sacrificio 100uitulorumetagnorumpresignatafueruntdeofficiouestro.Sed in VeteriTestamento sacerdotes inlumbis suisnontabescebant quianullusinlumbissuisprecinctuseosprecesserat.Nunc autemsoliustitieeffulsit.Inilloergoambulateetcastitatem 79imitatoresmei]efr1Coro4,16;11,1;Phi!.3,17.85/86deeemregni] efr Lue.19,12-27.87 Apprehendite - disciplinam] (efr) Ps.2,12.91/:192non- uobis]efrHebr.13,17.92lumen- uestris]efrLue.12,35.96 uirgam regendi]efrPs.2,9.97estote sollieiti]los.23,6.97/98 ne- iusta] Ps.2,12.102in- precinetus]efrLue.12,35.103soliustitie]efrMal. 4,2. app.comp.:79 uero om.R81ae]et R84faeileom.Rquod]ut R85 auferatisR88/89estote poSIuestrisR92fidelesR Wr (fideleinannol.coni. PI)100/101SedinVeteri]InueterienimR102/103Nuneautem]Sed auneR103et0111. R .,pp.tril.:78frangitIXfringitS. lin.R79uero]ergoWrImitares Wr93 curralM95 dnctione Wr96rcgentis PT98 de uia om.M99 quelquaWr100fucruntMI.1)1388EPIST.CLXXR,104-132 EPIST.CLXXR,133- CLXXI,11 389 105 uestramseruate,quoniaminlignocrucisprouobissuspensus estnonuitulus,nonariesnecuictimaagni,sedpastormagnus etbonusprouobisdatusestadpassionemcrucis.Illumimitaduabuspartibusspiritalisuite.Nuncautemconualescite, confortaminiinomnibusbonis,ut nondeficiatis. et miniinoperibusuestris. Irasciminiautemaduersusiniustitiam,etnolitepeccare,sci MAULBRONN licetnonodium,noninuidiamnecopprimentempressuram CLXXI 110habete in irrisione cordis uestri, quando uidetis casum hominum propter stultitiam morum eorum, sed ungite illos in misericordia HILDEGARDISADDIETHERVMABBATEMa.1153mcd'-1154 115 120 et corripite eosin mansuetudine. Et nolite in estimatione uestra habereculmenhoc,quasisanctisitisproptertonsuramcarnis uestre,ubidicitisincordibusuestris:NoselegitDominusin sanctitate,necullusdebetnosperculmenuirtutisprecedere. Etquarededignaminipreclaramfacieminillisquitunicam meam amplexatisunt percircumcisionemmentissue,et quiin ordinationemeaimitanturangelosquisuntspeculumuultus mei,itaquodipsieossubsequunturpermortificationemtemporalismundi?Angelusenimnuntiauitsalutemomnipopulo. Sed et inAbraham et in Iacobet inuirgaAaron angelisalutem populiprenuntiauerunt.Quareergononpossentnecdeberent imitatoresangelorumettunicemeeprouideresalutempopuli 5 10 Prudensuiraudacislucisdicit:Ohorno,hecuerbaaudienda sunt:Hornoquiaduitamtransireuult,debethaberespeculatiuaminspectionemanimiuiuentiumoculorum,quiaDeusin talibusfactisuigilat.Namcumueneritinguinariasubmersio cinereecausediuersacriminaeuomens,tunchornofrenetgustum mentis sueet tabescat in importabili factoduritie,surgens adauroramlucis,idestadmisericordiamquemortemstrauit etsqualidauisceragehennecontriuit,ubieademmisericordia abstersitcriminahominum.Sichabeathornofenestrasadrestaurandumsemetipsuminbono. Sed,otuquigenerosusesinuoluntatetua,attendequod propterinstantemnecessitateminnecessitatepositorum? 125Vosauteminmilitiasanctitatisestoteetincubilibusuestris compungimini,itaquodhumilitasedificetinuobisturrimcum fenestrisuirtutumbonorumoperumetcumcauernissancte medicine,unicuiquesecundum' mensuramsuam.Etinteriora occultauestrauideant,queoperainuobissint.Prouideteergo 130sollicitequodsanctitasinuobissitaurum,etnonplumbum,Ep.CLXXI quiaIacoberectusestinculminefelicitatis,Esauautemcodd...Hm(testeMart.2,1016);M(f.80v-81r);R(f.348vh);W(f.16v; constrictusindescensuelationis.Sicmoueturmensuestrain fragm.);Wr(f.70rb _va);Z(f.46r-v). ed.:PL63,283C-284A(efrHm);efrHAUG,p.65,n.55. comm.:Vorbem.2,p.142-143;efrep.CLXXIIhuiuseditionis. 108Irascimini- peccare](cfr)Ps.4,5;Eph.4,26.111ungite"misericordia] cfr Luc.10,33-34 (?)111/112 in corripite] cfr Ps.140,5.114 Nos- Dominus]cfrDeut.7,6;18,5etal.117per- mentis]cfrRom.2, 29.121/122 inAbraham- prenuntiauerunt]cfrGen.22,17;32,1;32,28; Num.17,2-3.124propter- necessitatem]cfr1Coro7,26.125/126in-compungimini]Ps.4,5.128unicuique- suam]efrEph.4,7. CLXXI,Tit...DietheroabbatideMulenbrumnunHildig.MResponsum Hildegardis (ffr p.CLXXII) RDiethero abbatideMulenbrunnun Hildigard. WEpistolas.Hil.adeundem(ffr p.CLXXJJ)WrDieth.deMul.in margo Z app.comp.:104 seruantes R104/105 in ligno - agni]non uitulus, non aries necuictimaagniprouobisinlignocrucissuspensusestR106datusest post CLXXI,1Prudensuir]cfr2Reg.13,3;Prou.11,12;15,21;Sapo6,1; Eccli.10,28. crucisR113habereposthocR118meaom.R119quod]utR subsequanturR121in2om.R126quod]ut R126/128edificet post suamR128Etinteriora]InterioraetiamR129suntR130quod]ut app.comp.:CLXXR,133autemom.R RaurumsitR app.comp.:CLXXI,1audacis]ueracisHmRWr3spectionemHmR7 ad2 om.R11oom.Rquod]quia R app.mi.:105nec]nonWr109nec]nonWr111illos]eosZillasR (lId,",cllPI)112eos]illosZ129nobis (7)Z WrdeccKMuPImoceturPI 132 poslconstrictusadd.esr app.mi..' CLXX 1, tluds0lIl.Mdidt qm.Hm7adaurorameqs.desunt inW8el11M. PLtOpOliIc:mctip.um{idlipsumM 390 EPIST.CLXXI,12- CLXXII,3 EPIST.CLXXII,4- CLXXIII,9 391 15 multa Huminaundant in terixandoinmagnostrepitu.Ofortis ligatura,torquemammasuoluptatumpullulantiumuitiorum. Sta quoquein exemploturturis,Hectensgenuatua,quandote ipsumuincis.Ouiuensfigura,apericlausurammentistuein pulchrafacie,quoddecetteinconspectusummiRegis.Caue etiamnesisuehemensplumbumpropterduritiamoristui,si non unxeris uulnera dolentium cicatricum. Osculare autem Deum 5 tO norumomniumlargitorigratesexsoluimus.Egoigiturqualiscumque nonsinespeexauditionis ad te scripta dirigoetorationum tuarum aliquodsingulare suffragiumdeposco.Commissum enimhabensarduumetanxium,regimenuidelicetanimarum, peto,quero,pulsoperteaDominoadiuuaripossibilitateet effectufelici. Non autemtibisitonerosum et indignum epistoletue scripta 20 in mentetua,et desideria tua non erubescant in bona uoluntate sua perficererectaetiustaopera. mihi remittere, quibus instruatur, confortetur, consoletur corpus meumet anima.Vale. Nuncsittibirefectioinlaboretuo,etfrenainteseculares causas et faciemanimitui facdecoramcolumbe, ita ut fenestre celestislerusalemsuscipiantte.Deusnonderelinquette,sed CLXXIII dabittibirefectionemsalutis. HENRICVSMONACHVSADHILDEGARDEMa.a.1170 CLXXII Hildigardi,oliuespecioseetmargaritepretiose,H(enricus), solo nominemonachus inMulenbrunnum, cum ardente lampade ABBASADHILDEGARDEMa.a.1173celestisponsoobuiamire. Oquampulchraestcastageneratiocumclaritate;immortalis Hildegardi,spiritalimatrietsororiuenerande,H.,abbasde Mulenbrunnen,utinammerito,perpetuamsalutemaDomino. Audiuimusdetebona,oChristifamula.Audiuimus,etbo5estenimmemoriaillius,quiaetapudDeumnotaest,etapud homines.Ex hactam pulchra atque beata generatione te summi Regisfiliamclarescentibusuirtutumindiciispatetexortam, quippequeinfaciepredarioperisformamprefershominis interioris.Taliuirtutisdecoreimaginatursimilitudogenitricis Ep.CLXXII codd.:Hm(testeMart.2,1015-1016);R(f.348yab);Wr(f.70ra. b). ed.:PL63,283B-C(efrHm). comm.:Vorbem.2,p.142-143;efrep.CLXXIhuiusedtionis. Ep.CLXXlII codd.:Hm(testeMart.70,1104-1105);R(f.376r"-b);Wr(f. ed.:PL131,357D-358B(cfrHm). 105rb _va ). comm.:Vorbem.2,p.142143. CLXXII,Tit.:Heb.abbasdeMulenbrunnunHildeg.REpstolaabbatis deMulenburnenads.H.Wr CLXXIII,Tit.:MonachusqudaminMulenbrunnunH.REpstolaH. monaehiads.Hit.W,. CLXXI,22faeiem- eolumbe]efrCanto2,14.23eelestisIerusalem]efr Hebr.12,22.Deus- te]efrDeut.31,6;31,8;1Par.28,20;Hebr.13, 5. CLXXIII,1oliuespeeiose]cfrEccli.24,19.margaritepretiose]cfr Matth.13,46.2/3cum- ire]cfrMatth.25,1;25,6.4/6O- homines] Sapo4,1.8/9hominisinterioris]cfrRom.7,22;Eph.3,16. app.comp.:CLXXI,22deeoramfaeReolumbeom.R CLXXIl,4igitur]ergoHm7uidelieet]scilieet Hm9aftectuW,.12 app.mi.:CLXXI,12underantH",undaruntPL13totqueHm15 postanimaadd.meaWrValeteR Wr uincit,./".ino"..Wr23Deua]DominusHm CI.XXIJI.1HildcgarcliH",H(enricus)smps/lH.cadd.(uidecomm.)2 CLXXII. tHlldilPrdi R.piritllli 0",.1-1".deom.14".2 Mulenbrunnen II-rlpt'ni".RIMul"burnenWrMulc:nhnlllC:nMi.1".Mulc-.hrunC"nMi.PL* Mulenhrunnumscrip.riGIl'"ohuiMnlINClbuiRre1Vrr: Wr R PI."]MulenbrunnunHmMuJinburnnW,. 11 wim"at1-1". 7 postfiliamadd.regisR 3 392 EPIST.CLXXIII,10-30 10tue,cumexemploilliuslanam et linum quesistiet stragulatam uestemoperimentumanimetuetexuisti.Stragulataquippe uestisinduitur,cumuirtutecaritatismultiplicibusintextafigurisfidelisquequeanimainuestitur.Resplendetinhacueste regiahumilitasetobedientia,pietasetcontinentia,carniscas15timoniaetmentissanctimonia,deniquemillemiliamemoratis similia.Rac uirtutum uarietate circumamicta adexteris summi Regisinterdumassistisuelutillapropheticaregina,ubiinestimabilemsapientiethesauruminuenisti,undeluciseternecandoremquasideabyssomortalibusostendisti. 20Audi,igitur,filia,etuide,etinclinaadmeauremtuam,ut, quiacaritasinproximidilectioneconsistit,pertueorationis auxiliumueniale sentiam quicquidinmeminusinuenioperfectumoIndubitanterenimagnoscoteabeospecialiusaudiri,in cuiuscontemplatione sepiuste contingit immorari.Rogoetiam, 25saluagratiatua,sororetdomina,utaliquiddecelestiadmonitionemihitransmittas,utperhoctuesanctitatismemoriam cordismeioculisanteponas. Quid plura?Corporeabsens,spiritu presenste saluto,obnixe oransutmeipeccatorismemineris,quegressummentiscum 30Apostolosemperinanterioraextendis.Vale. ID15 20 EPIST.CLXXIIIR,1-22 CLXXIIIR HILDEGARDISADHENRICVMMONACHVM 393 VmbramysteriorumDeidicit:VentustiatetaerinUlClssitudinemuaditatquenubescomplicantur,itaquodaliquando turbide,nigre,candideetpuresunt.Sictufacis,omilesDei. Naminsecularitristitiaaliquandoes,utinflanteuento,etin uoluptatemultaruminsidiarumdiaboli,quasiinuicissitudine aeris atque in inquietismoribus tuis uelut innubibus secomplicantibus, ita quod mores tui interdum sunt squalidi in turbedine, exterriti innigredine,suaues incandore atque utilesin puritate. Vnde audioQuidam dominus inmontemagnostabat et seruos suosuocauit,dicens:Debitumuestrumreddite.- Alterautem eorundem seruorumcoram eostabat, alter uero sedebat.Et qui stabatrespondit:Domine,delonginquaregioneexsiliiueni,ubi diuersam uicissitudinem morum in multis criminibus et peccatis didici.Oue,quod precepta tua sicpreteriui!Vnde pertimorem amoristuiiuroquodinomnicordemeopenitereuolo.Sed tamen solemtuum, lunam et stellas in magnis honoribus semper amaui.- Et dominuseiusipsirespondit:Seruebone,responsum tuum,mecircueunterota, sicaccipio,dicens:Ego quisine initio et sinefineuiuo,te in magnis honoribus supra omnia que amasti ponereuolo,necmeapossibilitastecondemnabit,quiaper penitentiamuocastime.- Seruusautemquisedebat,sicdedignandorespondit:Soltuusmecombussit,lunatuametetigit, a.a.1170 Ep.CLXXIIIR codd.:Hm(testeMart.70,1105-1107);R(f.376rb -vb);W (f.105va -l06rb ). ed.:PL131,358B-359D(cfrHm). comm.:Vorbem.2,p.142-143. (f.46v-48r);Wr CLXXIIIR,Tit.: MulenbrunnumW Hildegard.RHeinricocomitiposteamonacho EpistolaS.Hil.adeundemmonachumWr in 10lanam- quesisti]cfrProu.31,13.10/11stragulatam- texuisti]cfr Prou.31,22.16 uarietatecircumamicta]cfrPs.44,15.16/17a- regina] cfr Ps.44,10.18 sapientie thesaurum] cfr Eccli.1,26; 1,31; Col.2,3.18/ 19lucis- candorem]cfr Sapo7,26.20Audi- tuam](cfr)Ps.44,11.21 carius- consistit]cfrRom.13,10.28Corpore- presens]cfr1CoroS,3; Col.2,5.29/30gressum- extendis]cfrPhi!.3,13. CLXXIIIR,10Debitum- reddite]cfrEccli.4,8;Matth.18,34.12de - ueni]cfrlos.9,6;4Reg.20,14etal.17Seruebone]cfrMatth.25,21; 25,23.18me- rota]cfrEz.3,13 (?)18/19sine- fine]cfrHebr.7,3. app.comp.:CLXXIIIR,2atque]etR3facispostDeiR10autemom. R 11 tUI:/IIII. Wr17interdum/llll.H",20ltd meo",.H", Wr23c:tllnoacoH",25pDrlallquidtllitl.mlhiWr 22/23 imperfectum 30Valetc:R Wr app.mi.:CLX XlIIR.4esaliquandoWr Wr13et o",.Wr17euso",.Wr 9in]deHm10autem] 19fineo",.Wr uero 395 EPIST.CLXXIIIR,23-51 394 stelletuemecompresserunt,capillietiamcapitismeiderore tuoinfectisuntetpluuietuesupermeinundauerunt;etideo 25abhisomnibusimpeditusteinspicerenonpotui.Vndeetiam nescioquiddicerepossim.- Etdominuseiusipsirespondit: Nequissime serue, quando solem, lunam et stellas constitui, num adiutoriituiindigui?Etquarenonerubescisquodmetam temereinresponsistuistangis?Namprohocmeruistiut 30manibusetpedibustuisligerisetintenebrasmittaris,usque dumomniaistareddas. Attu,milesChristi,parabolamistamattende.Dominusiste Deuses/t,quiinaltitudineillauigilatquodDeusabomnibus inuocandusestoHichominesinadmonitione sua sicalloquitur: 35Deoperibusuestrisiudicaridebetis.Sedquidamindiuino honorelaborant,quidamauteminmolestiatediitorpescunt.-Et quiDeumhonorant,dicunt:Desuggestionediaboliincasu Adein peregrinationemcecidimus,etin operibusnos trismulta uitiacontraximus.Quamtransgressionemflebiliterplangemus. 40Propter gloriam autem nominis tui promittimus quod apeccatis nostrisnosabstineredesideramus.Attamenhonore mtuum, iustitiam et Scripturas per te datas uenerati sumus in dilectione. - EtDominusquiincomprehensibilisest,illoslaudatacsupra multabonaconstituit,neceosdamnat,quiaipsumpenitendo 45inuocabant. Qui autem in tedio diuini timoris torpescunt, dicunt: Honortuusnosafflixit,iustitiatuanosuulnerauit,multitudo Scripturarumtuarumnossuffocauit,uoluptatemmentisnostre uiriditas Spiritus tui euertit atque effusiozelus tui nosfatigauit, ita quodinletitiateinspicerenonpossumus,necnosexcusare 50ualemus.- EtDominusillosdicitnequissimosseruosesse,et quodiniustitiissuisadiutoriieorumnonindiguerit,dicens 23/24eapilli- infeeti]efrDan.4,30;5,21.27Nequissimeserue]etr Matth.18,32;25,26.27/28num- indigui]efr2Maeh.14,35.30 manibus- mittaris]efrMatth.22,13.32milesChristi]efr2Tim.2,3. 35De- debetis]efrApoc.20,13.36in- torpescunt]efrPs.118,28. 43Dominus - incomprehensibilis] cfr ler.32,19.43/44 supra - constituit] cfrMatth.25,21;25,23. app.comp.:31istaom.Hm R Wr40autemom.R45diuinitimoris] diuinorumHmRWr49quod]utRteinleticiaRpossimusR51 dicens]Dicit R app.tril.: 23 me s. lin.R24mundauerunt Hm(sedrectePL *)25omnibus hiisWr26quid]quiaW28adiutoriumWerubeseiPL*30post manibus add.tuisWr32 istam]adte Hm33 omnibus]hominibusWr38 peregrinationeHm Wr40tui]tuW41 posltuum d,let scripturasIfr42 iUHtitiRInQm. WrKcripturllPL *487.clus]siccodd.,1,dd., flrt.7.eH Itriblltdum 111 491l81,kcreWr50et2o",.Wr51IIdiutoriW EPIST.CLXXIIIR,S2- CLXXIV,3 etiamcurnonerubescantquodipsumintemeritateuerborum suoruminuadunt;undeetligandisintetinpenasmittendi, dumomniauitiasua insemetipsisexcutiant. 55Tuautem,omilesChristi,hecetiamadteipsumintellige. Nam seruusquistabattesignificat.Cumeniminseeulofuisti, paucabonafecisti.SedadmonitioSpiritusSanctiteconcussit etteadbonumeonuertit.Caueautemnesedentemseruum imiteris,scilicetnedie asquodinregulasicutinsoleardeaset 60nemagisteriumquasiin luna contemnas, aenedecommunione fratrumtuorum sicut in stellis fatigerisatque neadmonitionem SpiritusSanctiinirrisionemmentistuequasiinroreinducas, etnecorreptionemsieutinpluuiadedigneris.SedDeumin bonauoluntateetoptionesemperamplectereetamplectendo 65retine;etuiues. METZ(ST.GLODESINDIS) CLXXIV ABBATISSAADHILDEGARDEMa.a.1173 CarissimesibiinChristosorori,domineHildegardi,N.,abbatissa,quamuisindigna,saneteGlodesindisinMeti,salutem inuerosalutari. Ep.CLXXlV codd.:R(f.369va- b);Wr(f.96v'). ed.:PL42,210C-D(efrR). comm.:Vorbem.2,p.145;Einl,p.VII,annot.2. CLXXlV,Tit.:AbbatissasaneteGlodesindisHildegardiREpistola abbatissesancteGlodesindisinMetiadS.Hildig.Wr CLXXIIIR,55cfr32. app.comp.:CLXXIlIR,58adbonum te Hm R WrCaueautem]Vnde caue R61sicut]utRatque]etR app.t r i t ~ : CLXXIIIR,52etiam]et Hm53/54inuadunt - suaom.WrS4 cxclltillnt]estimantti",58autem]ergoWr64optione]opinioneHm CLXX I V.1CQrissime]lill.";I.dmtWrHildegardi]H.RN.]A.R. 396EPIST.CLXXIV,4- CLXXIVR,9 EPIST.CLXXIVR,10-42 397 Quiadegratiauestraetbeneuolentiamultumpresumimus, 10sicut montes plurimis ad defensionem inimicorum suorum sunt, 5nolumusuoslaterequodin periculomagnopositesumus,dum sicetiamquiinmagisteriostant,perdoctrinametperobemultorum animas regere cogimur que nobisnon sufficimus.lnde dientiam que in Deo eisexhibetur defensio multorum ab insidiis est quod sanctitatem uestram rogamus attentius et obsecramus inimicorumsuorumsunt.Vndeunusquisquemagister,quamdiuin Domino Iesu, quatenus uacillantem inscitiam nostram litteris uerbadoctrineproferrepotest,uirgamcorrectionisquamde uestrisconfirmareetexhortaricuretis,quidfaceredebeamus: 15manuDeiaccepitnonabiciat,quiasepelutumlutoabicitur, 10uel stare nobis in obedientia iniuncta, uel cedere, ut alia succedat sicutetiammagisterperdiscipulosetdiscipulipermagistrum etmeliusagat- siquidDominuslesusindeuobisreuelare abluuntur.Namproptermetumdiscipulorumseaffligeteta dignabitur.. tortoribusinquietorumdiscipulorumpunitur,etsummummaVale te,etproDeoDeumpromeorate,etbeneplacitum gistrumquieumprecessitsicimitatur.Et tuncdicet:Precepta uestrummihicitorescribite. 20tuaeisostendi,etcetera;etetiamdicet:Quihabetaures audiendi,audiat.Inhisenimdiscenepropternebulamuicissitudinis discipularum tuarum necetiam propter tedium laboris CLXXIVR tui fugias.Nam multi plus propter tedium laboris quam propter necessitatemillam,quoddiscipulossuosuincerenonpossunt, HILDEGARDISADABBA TISSAMa.a.1173 25fugiunt. Claraautemdies,quamtempestasnonobnubilat,gaudiumMonsSionaltusest,etumbraeiusinuallesextenditurac pleniterhabet.IllamAdamantecasumhabuit,sedprimusaltitudinem eius sic ostendit. Alii etiam montes in hac peregrina fallaxdeceptoripsam diemeipersuggestionemobnubilauit,in terrasunt,perquosipsafirmaturetquietiampopulisad quaseptemplagesuntqueanimasuulnerant.intuendumpulchrisunt.InaltitudineautemSionacaliorum 30Primaplagauanagloriaest,quehocadsecolligitquodnec5montiumprelatiacmagistriquifirmamentumEcclesiesunt, meruitnecseminauit,etquodeiaDeodonatumnonestsibidesignantur,et discipulifilieSionnominantur.Sedsimonsiste constituit.Rocprimusdeceptordocuit,quiaipseidemfecerat, caderetuelsieumaliidestruerent,magnainiuriaesset. _ ... et ideouana gloriaDeumnonquerit.Secundaautemest,quodHincenimquisquequiinmagisterioest,recteprouideat hornosentitquodpeccarepotestetquodindedelectationemquomodo se ipsum deponat et quomodo per alios deiciatur.N am 35carnissibithesaurizat,acquoddegustuipsamdelectationem amplectendoosculatur.Tertiamruinamcummagnisdoloribus insqualidismoribusedificat,itaquodhornouiuitquasiDeo mortuus sitetquod etiamuixsperatquodeumDeus sciat.Sed quartaplagafallaciaest,perquamhornodepredictispeccatisEp.CLXXIVR 40seexcusatetdefendit,ita scilicetquodtam periculosanonsintcodJ.:R(f.369vb-370rb);Wr(f.96va-97rb). ut eiostenduntur,atqueideoitaodiosusadhominesfitquodeJ.:PL42,21OD-212A(cfrR). nemini confidit. Quinta superbia est, que dicit quia horno propterromm.:Vorbem.2,p.145;Binl.,p.VII,annot.2. CLXXIVR,Tit.:ResponsumHildegardisREpistolaS.Hil.adeandem 19/20Preeepta- ostendi]efrEx.18,16.20/21Qui- audiat]Matth.11,abb(atissam)Wr 15;13,9;13,43;Mare.4,9;Lue.8,8;14,35;cfrMare.4,23;7,16. CLXXIV,8/9uacilJantem- confirmare]cfrlob4,4. 10inimieorum]minorumPL11per2om.R12eisinDeoR13 CLXXIVR,1MonsSion]cfrPs.47,3;124,1etal.6filieSion]cfr sunt]estPL15DeiinmargoWr16etiamom.R17Namom.Rpost Canto3,11;Is.3,16.metum add.enim R18et]ut PL19 sicpreeessit Rimitetur Rtune om.R22diseipulorumtuorumPL23tuiom.PL28ei]etPLpDI!quasi/de. W R24articulo, Wrmeom.R ( :I.XX XV,1R."".PI.. DeiDIJI. W"J. 1iTI. />DIIVlti.mR1RlI.tilpooc:CLXXXVR,lloformlltione]informlltioneHm(ud "ef,PL*)3ipse2 o",. l/m7I I t t . , r ~ . quanwdu,R1{te1:IIIIIilMlldoH EPIST.CLXXXVI,1-20EPIST.CLXXXVR,4-2041 9418 admonuit,etobaliquamcausamquaminteuideo,adhuc REGENSBURG(OBERMNSTER) 5monebitdemalaconsuetudinequamtibibonumestuitare. CLXXXVITuquoquein ipsumaspiceetilliomnesuiastuasmanifesta, etcolumbampietatisimitare.Ipsaenimunumquodquebonum ABBATISSAADHILDEGARDEMa.a.1173 opustestificaturet exsulemtristitiamlaborum habet.Tuenim inhocdisceutpurammentemhabeaset,cummenstuain ReuerendeetinChristomultumdiligendematriHildegardi, 10inquietudinecircuitmultacomprehendendoqueperficerenon E.,Deigratia,siquidest,scilicetabbatissa,quamuisindigna, potes,tuncinstabilitatestaetmoderationemdisce,quiacoinsuperiorimonasterioRatisbone,orationesquaspotestcum lumba etiam moderata et stabilis estoQuando namque uehemens sincerefideietdilectionisaffectu. iratefatigat,inpurumfontempatientieaspice,etiramox Viderefaciemuestram,dominadilectissima,multumdesidefiniturettempestascessabitetundafluctuoseaque,quiacorat animamea,et ad audiendauerba orisuestrimultotempore 15lumba patiens est.Sed cum in tedio es,ita quod naturalis motio arrectesuntauresmee.Promagnoetiamdesideriomeoalite concutit, exsilium huius uite attende,et quod etiam ad aliam quando litteris sanctitatem uestram salutaui, sed rescripta nulla uitamexspectandoanhelas,etistudsecundumtristitiamcorecepl.lumbefacito,etunaquequeutiliaaliorumbonorumhominum 10Rogoigitur atque pedibus uestris eminus prouoluta humiliter collige,etsecundumexemplumcolumbeuiue,utineternum deprecorutperpresentemnuntiumsaltemdeduabusinquisi20uiuas.tionibusmihiresponderedignemini,siuidelicetdereproqua iammaximeaffligiturcormeumaliquodpericulumtimendum, uel demisericordia Dei presumendum sit.Scirecupio consilium 15uestrumdecuramihicredita,quomodouelquandoexpediri possimdeilla. Iterum atque iterum caritatem uestram suppliciter implorans efflagito,siqua sintinuobisuisceramisericordie,utmaximam angustiamcordimeoimminentemscriptisuestrisreleuareuos 20nonpigeat. 6cfr2.13/15iral- patiens]efrProu.15,18. 4/5adhucmonebitanteobR5demalaconsuetudineom.R6Tuipsum]Vndeindeumsemper Rilli posttuasRmanifestatuasWr7/ 8opusbonumR8Tu0111. R. 8/9InhocenimR9in2 0111. Hnt11 tunc 0111. Rin stabilitate]instabilitate Wr12etiam]hecWr13 patientie 0111. Wranl,iraadd.itaWr14cessabit- aque]aeundaf!.uctuoseaque ccuabuntR15 est]esWres]et n1ll (s,d1'6ct,PL*)ita]R16 'lu()(llcumR17et11111. RlIeforl.miln1ll17/18facitocolumbeWr19 1111H1II 20uilleNH1IIEp.CLXXXVI codd.:Hm(testeMart.51,1074);R(f.367rb _va);Wr(f.93va). ed.:PL112,332A-C(cfrHm). CLXXXVI,Tit.:AbbatissainsuperiorimonasterioRatisboneHild.R EpistolaRatisponensisabbatisseadS.Hil.Wr CLXXXVI,12/13de- meum]cfr1Reg.1,8.14de- sit]cfrIudith9, 17.18uisceramisericordie]cfrLue.1,78. CLXXXVI, 1 Reuerende] Venerande Ret 0111. HntHild. R H. HI1I7/ 8 postaliquando add. 'etiamWr10 eminu8 in l1Iarg.Wr13 iaro p.corr. Wr14 DeitniHcricordiaH",16/17illlliteruminl,rp,H1II (ud,.,dIPL*)19cords rm:iWrrc:ucinre'PI. * 420 EPIST.CLXXXVIR,1-22 CLXXXVIR HILDEGARDISADABBATISSAM ofiliaAde,Deusrationalitasillaestquenecinitiumnec finemhabetetperquamhornorationalisest;eteademrationalitasin ipsoanimatauitaestquenumquamdeficiet. Nunc autem uide et attende Scripturas que deradice Spiritus 5Sancti radicate sunt,et queetiam derationalitate que Deus est scriptesunt.Scripturaenimspeculmest,inquaperfidem Deum aspicimus,quia aduersariusnosteruigilatetnondormit. Ideocumillaaduersuseumpugnaredebemus,etDeumtemptare nondebe mus,seddeuote adorare.Diabolus enim hominem 10mutabilemetdiuersorummorumessescitetuidet,etobhoc inquietismoribuspaciseumquiescerenonpermittit.Sepe etenimhornoquasiinimpetuaDeoscireuultquodscirenon licet, et per hoc seruitutem Deidimittit; unde diabolusmultum gaudet,quiainutraqueparteeumdeficereuidet.Talisuero 15sciscitatiostulta estsicutillaqueafalsoprophetaqueritur,et inomnibushisDeusnontemptari,sed adoraridebet.Diabolus namqueexseuissimanequitiasuaiaculaincorhominissepe mittit,quibushornoDeumconfundat. Beatusautemhornoeanecfacereuultneceisconsentit,sed 20sicut. cum passione mortis in eis uiuit. Horno autem cum originali peccatonaturaliterpeccat;cUJlldeindepenitetetcumillud propterhonoremDeidimittit,diaboloperfidemresistit.Deus Ep.CLXXXVIR codJ.:Hm(testeMart.51,1075);R(f.367va-b);Wr(f.93v"-94r"). eJ.:PL112,332C-333B(efrHm). CLXXXVIR,TiI.:ResposumHldegardisREpistolas.Hil.adeandero abbatissamWr CLXXXVIR,1/2 neeinitium- habet]efr Hebr.7,3; Apoc.21,6.3que - deficiet]efrLeu.6,13.7uigilat- dormit]efrCanto5,2 (?)8/9Deum temptare]efrEx.17,2;Iudith8,11;Eccli.18,23etal.15a- propheta] efrMatth.7,15.16cfr8/9. CLXXXVIR,1filiaePL *4 autero0111. R6quoPL *6/7deuroper lidemR8 aduenuseuro(11111 eumR9 eniro]namque Rhoroinero0111.H",(t1Il.PL*)11inquietis)inquietisH",(I,d"cPL *)paciaeuro] pacificumR12etenimo",.Rquasio",.R14quia]etH",.in0111.Wr15 el o",.H",18homol iple Rconfundit R19 autem 0111. Wr20 IlIlIClmlItaqueJ(21I:UIl1 1IelRcum 2 o",.RoIrEPIST.CLXXXVIR,23- CLXXXVII,2421 uerohominemillumnumquamperdet,quimaiorempartem a.a.1173 25 peccatorumsuorumipsioffert,sedaliampartemminorem peccatorumi11iremittit. Nuncautem,dulcissimafilia,curamtibicreditamintali ueritateprouide,neproptertedium aut laboremeamdimittas. Et uidequodrecteattendasutrumbonaanmalaEcclesieloci illiuscogitatiotuasit,quiatibimagnumpeccatumaderit,si 30istudrectenonattenderis.Namarborquefloribusplenaest, pulchraaduidendumest;sedcumfructuseiusaduescendum maturescit, multo utilior est. Desiderium bene operandi mentem hominisuelutfloresletificat;sedstudiumoperis,scilicetcum fructuscrescereincipit,multomeliusestoCumautemhorno 35bona opera perpetrauerit, fructus maturi apparent et bona opera ipsiusineternispascuiscibumuitesibiprestant,cumdehac uitamigrauerit. Vnde,bonafiliaDei,bonadesideriatuainbonisoperibus perfice,ut cum anima tua decorporetuo exierit,pulcherrimum 40premiumaDeotibiemicet.HecgratiaDeitedoceat. REUTLlNGEN CLXXXVII BERTOLFVSSACERDOSADHILDEGARDEM Hildegardi, magistre sponsarum Christi dignissime, B(ertolfus), Deigratia,licetindignusDeisacerdos,etpeccator,intime Ep.CLXXXVII &rJdJ.: Hm(testeMart.58,1087-1088);R(f.371rb-v");Wr(f.99ra - b). ed.:PL119,343A-C(efrHm). comm.:H.J.PRETSCHinReutJingerGeschichtsbliitter(1988),p.7-14. CLXXXVII,Tit.:SacerdosquidamHildegardiREpstolaB.saeerdotis adS.Hil.Wr CLXXXVIR,23uero]etiam Rillum0111. Hm23/24numquamperdet postoff'ertR25peeeatorum0111. R26Nuncautero]VndeRcreditam] traditamR27ueritate)uirtuteRearo] illamWr28quod]utR29 tibi/'NIpcccatumR32multurnWr37migrauitH.39tuo]suoW,. CLXX XVII.1IlildiardiRA(ertolfuR)Nripr1ln.tJJJJ. a.1151-1153med. l. EPIST.CLXXXVIIR,1-17 423EPIST.CLXXXVII,3-25 422 CLXXXVIIRdilectioniset omnimodoobsequiideuotamcertitudinern. Tedetmeuitemee,quiarepletussumamaritudine.Et quia HILDEGARDISADBERTOLFVMSACERDOTEMa.11511153med. 5propositumcuiusconseiaes,uirgosanctissima,exspectando quosdamfidelesamieosmeosadhuedifiero,uiamea,utpro Laudedignissimumestetmi rabilequodperegrinusadpapheticis utar uerbis, undique septa est spinis et maceria.Verumtriamfestinat.Oquammagnusluctusetmerortuneoritur tamen ftagellaque per omnia erudiunt Israel penitus non renuo,inter ciues et notos illius,qui cum ipso epulabantur et ludebant, sedquiacumtemptationeprouentumnonfaciunt,nesuccum- et oquamualdeerubescuntlasciuiquodsodalisipsorumrelin10bametadfinempropositinonperueniamualdepertimesco, 5quituasculumquodcumipsisportabat! nonquodexconsolationetua,quamfrequenteraspicio,pluri RespieequodinoeuloViuentisinmagnostudiopreuisuses, mum confidens cor meum et inter peccata et erumnas letifieatur.sicutmitissimuspaterouemsuamrequirit.SociiquiinlatituQuapropter,uirgoDeodeuota,nosomnespostDeumadtedineotiosisedent,mutuampacemhabent,fortissimusautem suspirantessummoperepetimus,querimus,pulsamusquatenusmilesinmagnisturbinibusest.Sta inuiarectitudinis,prepara 15asolitisprecibusnullatenusdesistas,doneelocumcertumha 10animamtuamadpugnandumeumillisquisempermilitantin bitationisnobis,autsiidtibitemptatioinDeumuideatur,legationeregis. saltemnuncdiscretumreligionisordinemmisericorsDeustibi Vide quia,si aliquod uolatile crabronum asociis suis recederet pronobisinsinuaredignetur.IstaDeumperteordinassenonetinaltumrespieiensadsolemuolareinciperet,omnisturba dubium esse noseredimus; tu re experta es.Nihilenim in terrismusearum illarum irruerent in illum uolens eum opprimere, sed 20fitsinecausa.15soltegereteumluminesuoneipsumultrauiderent,etsic Etidcirco,sieutanimammea moceultorumDeiiudicioabaufugeret.Tuneomnisillaturbascandalizareturetsicille angustiisexparteliberabas,itanosomnesperdisposituminprobusmileseffieeretur. teaDeomodumliberareadubietatiserroredebitaprecatrix nondiflugias.Deceterolitterastuasdehiset aliisuehementeri1i l25desidero.Preterealibrumtuumtranseriberemultumcupio. l Ep.CLXXXVIIR codd.:Hm(testeMart.58,1088); M(f.63v-64r);R(f.371 va);Wr (f.99rbva);Z(f.33r-v). ed.:PL119,343C-344A(cfrHm);praetermittitHAUG(efrEchth.,p.65, annot.2). eomm.:cfrep.CLXXXVII. CLXXXVIIR,Tit.:Bertolfo sacerdoti deRundeligumHildigardis MResponsum Hildegardis REpistola S.Hil.adeundem saeerdotem WrCuidam 11: saeerdotiZ CLXXXVIlR,7ouem- requirit]efrMatth.18,12;Luc.15,6.9/10sta - tuam]efrEecli.2,1;18,23;ler.46,14.CLXXXVII, 4 Tedet - amaritudine] efr Iob 10, 1.repletus - amaritudine] efrRuth1,20;Thren.1,20.617uia- maeeria]efrOs.2,6.8erudiunt hrael]cfelud.3,1.9cum- faciunt]cfr1Coro10,13.19/20Nihilapp.comp.:CLXXXVIIR, 1 anteLaude add.Hec dicit Spiritus Hm M R W,.2/causa](efe)Iob5,6. 3tuneoriturpostludebantR4/5reliquitR9antepreparaadd.etHm MR Wr10/11militantpost regis R14 irrueret HmMRillud HmMRW,. eum] ipsum HmMRWr15eum] illud HmMR Wruideretur RWr163 omnmodo]omnis Hm4amritudine,et int,,-p.Hm (cfr in.6)S uirgo turbaillaHmR W,.ille]illudHmMR Wran"consciaWr6Ildhucom.Wrdiffero.Viaint6rp.Hm(cfrin.4)10 ueniamR13Deodeuota]beataWr13/14suspirantesadteWr15 nullatenul) nullo modoRdesistRSi" margoWr16 uideatur in deum W.r17 app.mi.: CLxxXVnR, 12crabronum smpsi iNmHm] scrabotnum M scrabronecW,19noaeRRe Wr23peccatriltHm24etanl,de2 adJ.Hm nul1lR Wrs(:ra!>onumZ14illsrumo",.H",sed]nisiWr15suo]BUS R uehemr:tlltrH", I

424 EPIST.CLXXXVIIR,18- CLXXXVIII,13 Deusmanum suamtibiporrigat,et uiuasineternum,ubi sol nonobscuratur. CLXXXVIII CVNRADVSETBERTOLFVSSACERDOTESADHILDEGARDEMa. Hildegardi,Deofamiliarietsuperhomineshuiustemporis admirande uirgini,C(unradus) et B(eftolfus) sacerdotes indigni deRuthdelingun,sicutcepit,in Deitimoreet amorepersistere et tenebras mundi per uiuentem quam aspicit lucem incessanter 5illuminare. Exsultauimusetletatisumusinhisquedictasuntnobis, scilicetlegationemconsolatoriamno bisaffuturam.Etexspectantes exspectauimus, et nondum intendisti nobis. Vnde contristatisumusgratiamDeiprestolantes,quinondeseruitinse 10sperantes.Nune uero,quia mittere legatumnostibi iussisti,factisumus sicut consolati. Verum,quiameminissete cupimus,Deodilecta, quemadmodumaduicissitudinemhuiusinstrumentiinquo a.1153med . 15 20 25 30 EPIST.CLXXXVIII,14 - CLXXXVIlIR,1 425 uelutrudesacdelicatimilitesuersaricupimus,rectaspeproperamus, idcirco te, mater sancta, adiutorem in opportunitatibus, intribulationeinstanterpronobisinterpellareutuiasnostras intepostDeumconfidentiumdirigat,suppliciterexoramus. Necista dicimusquasi nossupra modum grauatoshuiusfacti peniteat,sedutsanetitastuaapud misericordemDeumconsolationem aliquam,quamnostra peccata prepediunt,nobisinfirmis,nedeficiamus,obtineat.De qua tibidiligentius aliquidnon presumimusinsinuare;immointernoiudicimodumpetitionis nostre,quiscit quidcuique expediat,uolumuscommittere. Ipse namqueait:ScitenimPateruestercelestisquiduobisnecesse sitantequampetatis,quisinguliscongruamedicaminasuis temporibusnouitnecdesinitexhibere.Hoctamensolumlibet exclamare:Ve,ueterrenecause.Quandocoramuiuenteoculo, putas,abscondetse? Deeteroprepositumuestrumetsororesuestras,etomnes tecumcommanentesinDominosalutamus,etutnostripauperumsuorummemoressintdeuoterogamus. CLXXXVIIIR HILDEGARDISADCVNRADVMETBERTOLFVMSACERDOTESa.a.1153med. . 1;'"I Luxuiuensdicit:Ofortissimimilitesquiinuobismetipsis Ep.CLXXXVIII codd.:Hm(testeMart.63,1093-1094);R(f.373r"-b);Wr (f.101rb-va). ed.:PL124,348A-D(cfrHm). comm.:cfrep.CLXXXVIl. CLXXXVlIl,Tit.:CunradusetBertolfussacerdotesHildeg.R EpistQla C.etB.sacerdotuminRuthdlingunads.Hit.Wr CLXXXVIIR,18Deus- porrigat]efrlob8,20.18/19sol- obscuratur] efrMatth.24,29;Luc.23,45;Apoc.9,2. CLXXXVllI,4/5tenebras- illuminare]cfr2Reg.22,29;Ps.17,29.6 Exsultauimus_sumus]cfrEsth.8,15;Ps.9,3;30,8;89,14;117,24et al.7/8exspectantes- nobis]efr Ps.39,2.9/10 qui- sperantes]ludith13, Ep.CLXXXVIIIR todd.:Hm(testeMart.63,1094);M(f.64r-v);R(f.373rb -v");Wr(f. 101v-b);Z(f.SOy). edd.:PL124,348D-349B(efrHm);cfrHAUG,p.66,n.6S. tomm.:cfrep.CLXXXVII. CLXXXVIIlR,Tit.:om.ZCunradoetBertolfosacerdotibusHildigardis MResponsumHildegardisREpistolas.Hil.adeosdemsacerdotesWr 11. app.tomp.:CLXXXVIIR,18et]utHmRWr CLXXXVIII,15/16adiutorem- tribulatione](cfr)Ps.9,10.16/17uias - dirigat]efr1Thess.3,11.18supra- grauatos]cfr2Coro1,8.24/25 Scit- petatis](cfr)Matth.6,8.30/31pauperum- sint]cfrPs.73,19;Gal. 2,10. CLXXXVIlI, 1HildigardiR2C(unradus)etB(ertolfus) smpl1l C.et B. todJ.3de]inH",cepiatisWr4IIspicisWr6letati]delectat!H",8 nohiK/1",.1-1", 9110.pecantesinICR11IcgatummittcreWr12licut IJIII. H", CLXXXVIII,14/15properamus.Idcircontlrp.Hm18supramodum PL21 postaliq uidadJ.tibiWr26 exbibere PL*29 propositum H", (nd rwmpr..)ti' n/lit.Wr 426 5 10 15 20 25 EPIST.CLXXXVIlIR,2-28 contradictionembilinguiumcontradicitis,audite:0,qualesilli suntquiinperegrinationeuitamrequiruntetquiinexsilio alieni sunt partis illius quam propter Deum reliquerunt!Manus enimoperantiumdiuitiassibisemperpreparant.0,quantaest sanetitasqueinmortiferapesteuenenumconculcat!Vndein euersionepeccatipulcherfloscrescitquisociusestangelorum. Vosautem,ofiliiperegrinationis,curriteettransiteadme, et multasdiuitiasuobispreparate, quia uosuidetuiuensoculus quisemper in speculum columbeaspicit.Nunclaborate,etnon fatigeminiproptertediumfallacisetprauioperis,quoniamsol lucisuitameternamuobispreparauit,etsolliciteadDeum currite,quiadieseiusuenit. Ethominemillumquiconstrictusestpropterdubietatem suaminmultisuarietatibus sicutundansaqua multisprocellis, sinite sicquasiarboremquenonualet curuari sicutuirga,quia uoluntasipsiusadcuramsuamsolliciteuidet.Sedipsehoc modo seipsum consideret. Siculpabile crimen in ipso non estuat, curamsuamhabeat. Vosautem,amatoresmei,curriteadme,quiagemitumuestrum uideout aurum lucidum etrobustum, et mentem uestram letam et desideria beneuolentiehabentem.Intrate ergopugnam ut fortes uernaculi. Quienim in exsilio sunt,non possunt habere certamuietoriamincorporemanentes,sedfugeredebentpestilentiam naufragi mundi et solidare columnam mentis suecum angularilapide. Ideo,ofortissimimilites,nonfatigeminiperuicissitudinem instrumenti,quiaDeusrequiritagnossuosinterlupos. 4/5Manus- preparant]cfrProu.10,4.9multas- preparate]efrProu. 10,4.13dies- uenit]efrPs.36,13;Is.13,9;ler.50,31;Ez.30,3;loe! 2,1 et al.26angulari lapide]efr Is.28,16;1 Petr.2,6.27non fatigemini] cfrHebr.12,3.28agnos- lupos]efrLue.10,3. "pp.comp.:2Oom.R3qui20111. R9/10uosuidet postaspicitR10 Nunclaborate]LaborateenimRnon]neR19 suiHmR "pp.mJ.:2contradictionem)contradictionemM4relquerintPL"5 .ihin1ll.H1II 11/6O- conculcat0111. Wr9preparateuobisWr.11parui /1",12uohi.1111/, \litRmW,.23/24hallcre postuictoriamWr2Snaufragii M( ~ n l u l n h l l l l l Wr28rcetePI a.a.1173 438EPIST.CXCIII,4-37 multarum tempestatum. Sed et adhuc in aliquo tempore Chal dei 5infirmabuntur, Grecirobustiores efficientur, Romani cum ceteris Romanissilebuntutardensignisquicadit;etGallitirones fient.Sedhecomnianonsemper.Etparstranseuntisseculiin tribus partibus currit in quibusregeset ducesdiluuiuminquietudinumsustinebunt.EtRexsurget,magnumpreliumcolens, 10etnonestquiillumadiuuet,nisimillenariusarmatusnumerus illorumqui preputium non habent; et sic homines fatigabuntur. Locumautemuestrum,ofiliemee,Deusnondestruet.Sed illosquiinuanitateetnegligentiamendicant,abeofugabit atque schismata et terrores abieiet. Quidam autem ceci et claudi 15eumabsorbereuolentesnonpreualebunt,quoniamscintilla scrutationisillosexcribrabit. Vndementesuestrassimilesfacitehominiaspicientiinhortuminquofloresetpomiferacrescunt,utodoremeorundem florumnaribuscapiatetutdeeisdempomiscomedat.Odor 20enimflorumestquodhornoapeccatisabstinendobonitatem iustorum imitari desiderat; pomorum autem cibus est ubi horno i sibi alios subiectos fideliter regit et ubi in gratia Dei eleemosynas i egentibus largitur, ideoque et uocemDomini sui sicdicentis sibi ! audirepromeretur:Richornoperofficiumsuummetangitet 25perlargitionemeleemosynarumin misericordiameungit. Isteinterduasuiasstat,quarumalteraputridaest,altera per solem lucens. Sed putrida uia est uoluptas seculi huius quam quisquefidelisfugeredebet,heinillasuffocetur.Quoddum fecerit,sanctiDeumlaudandosymphonizant,deillodicentes: 30RicinputredineuoluptatisseculihornononestoQuiueroin uiamsolarislucisDeumtimendoetamandoaspexerit,uocem Dominisuisicaudiet:Euge,serueboneetftdelis.Sedquiad putridamuiamdeuiauerit,nisiindeseeripiat,periculummaximarumcalamitatumincurret. : ~ 5 LausitaquesanguiniChristisitquiloricaiustitieomnique armaturauirtutumfidelessuosinduit.SanguisenimChristiji fidelessuosinlocumrefrigeriirestituit.Ettu,oIerusalem, '[.'1:Ii: 'II'4/9 Sed- sustinebunt]efrDan.11(?)9 Rexsurget) cfr Dan.11,3.101 11millenarius- fatigabuntur)cfrApoc.9,16 (?)11qui- habent]cfrAct. Illi11,3.2Sin- ungit]cfrLuc.10,33-34.27/28uoluptas- suffocetur]cfr Act.15,20;1Thess.4,3.32Euge- fidelis]Matth.25,21;25,23.35/ 36lorica- induit]cfrIs.59,17. 6cRdatPI7parsscripsi&JI11I PI]partesWrpartelIXpar. (1)R10 1I111lc:nnriu81l1lilleuArillHWrnumerulo",.Wr21Clto",.R2;1alioNMibiR25inmilerkurcll.n",.Wr29Mili,lyf1lpl!ol!i:r.antMtld.ele: lIloWrele:liJo/IItI.H31uJaH35omrliqueletmnniR37.UClIo",.R.EPIST.CXCIII,38- CXCIV,II 439 gaude,utinpassioneFiliiDeiuerecredentessuscipis.Sedet tu,oaurorasaluationis,inbeatitudinerutilas,quiaIerusalem 40ingaudiofiliossuosconseruat. Quapropteretangelideipsisuociferanturinlaudibus,dicentes: Nos de operibus uestris in torculari uindemiamus, ideoque insocietatenostrauoshabemus;quodLuciferfugituelut coluberquiincauernamsuamseabscondit. CXCIV HILDEGARDISADCONGREGATIONEMMONIALIVMc.a.1161-1162(?) Ego,pauperculaforma,inponderegrauisegritudinisualde grauabar, quia Spiritus Dominime constrinxit et ut filiabusloei istiusuerbaistadiceremmihiprecepit: Numexistimatisquodperconuiuiaciborumetpotuumac 5perlasciuiammorumregmmDeiaccipiatis?Non.Regnum enim Dei per macerationem corporis et per contritionem mentis accipietis. Mensam quippe meam cum fulgorecorone meecoram uobisparaui,utregiaconuiuiasupernehereditatissuperillam afferretis,etmannaetbestiassiluarumetuolatiliaetmala 10granata.Sedhocnonfacitis.Naminalterapartemihiaffertis quosdamsecularesmoresobseruationislegalisdiscipline,in Ep.CXCIV codd.:R(f.407vb -408va):Wr(f.159ra -159vb :123rb-v"). ed.:PI12,p.366-368(cfrR). C011l11l.: Vorbe11l.1,p.155(n.8-9):p.163-164:efrep.CXCIIhuiuseditionis. CXCIV,Tit.:cfrC011l11l. adR Wr CXCIlI,39saluationis- Ierusalem]cfrloe!2,32.41/42angeli_ uindemiamus]cfrApoc.14,19. CXCIV,7/8Mensam- paraui]cfrPs.22,5:77,19:77,20. CXCIlI,38gaudeiter.Rut]quia fort.recteR40filiossuosingaudio R42ideoque]etideo R43uosantein Rquod]quamPI44se post quiRpostabsconditsequitur,flJlltatoinitio,p.CXCII huiuseditionisR Wr CXCIV,1anteEgo fort.recteadd.Etcod.quilamenlexhlfllinpislola11lCXCIl insll1ml(uideep.CXCJl,app.COl1lp., lino 74)2grauaborPI4perconuiuia] proconlliuioPTac]etR6pcr2 0111. R9efferatisPIlO affertismihi R 440EPIST.CXCIV,12-47 alterapartedisciplina mlegiseorumquisubconiugioiuncti sunt;queauobisnonquero,quianoninhortumistum,sedin uineammeamelectamelegiuos.Etegoperoctoannoshec 15patiebar;sedperquinqueannossubsilentiotacui,pertres autemannosintusetforisillosflagellauiquiinfulgorecorone meeinhonorabantme. Queomniasicintelligendasunt.Nullusfideliumexistimet peringluuiemuentrisetpereffusionemuoluptatumsuarum 20supernamgloriamadipisci,quoniamquiillamhaberedesiderant, attenuationem corporis et pusillanimitatem cordis in bona uoluntateetnoninacerbamalignitatearripiant. Mensa quippe mea cum fulgore corone mee coram uobis parata utregiaconuiuia super illam afferatis,angelosilloscum corone 25fulgore,scilicetmiraculorumDei,queinmultismiraculishominibusrefulgentitaquodineismultamiranturquebeate uiuentibusadbeatitudinemparatasunt,designat,quidiligentissimaetsanctissimaoperahominumillorumquieosinangelicoordineimitantur,Creatorisuoofferunt.Angelienim 30reliquiasoperumseculariumhominumquisecundumcarnalia desideriauiuunt,Deononofferunt,sedhorumquicarnalia desideriarelinquentesCOfporasuapropterDeumadterram prosternuntatquelaudibusDeisicutangelisemper insistunt. MannaautemobedientiamostenditquamDeushominiim35posuit,utDeoobediatetutprelatissuisquiaDeosibipreponuntursubditussit,etquamceterisetiamcreaturisinfixit, quatenus utilitati hominis inseruiant.Deus enim hominemfecit, nechornoseipsum creauit, et obhocspiritalis populusut angeli perobedientiamDeoseruiredebent,quam Luciferdispersit,et 40hominiinobedientiamdemonstrauit. Sedbestiesiluarumindicantquodhiquiseculorenuntiaueruntseculumcumomnibuspompisabiciantetquodsicu.t hospitesetperegriniillisint,itaut,quemadmodumbestie,ita hominessicipsiomnemconsuetudinemetomneconsortium 45seculifugiant,uelutueriere mi tefeceruntquiseseculoclausefunt,nemorsperfenestrasoculorumsuorumintraret. VolatiliaueropreceptabeatiBenedictietaliorumdoctorum 13/14in2- e1ectam]efrIs.5,2;ler.2,21.32/33ad- prosternunt]efe ludith7,4;Luc.19,44.44/45omne- fugiant]cfrTob.1,5.46perintraret]cfrIoel2,9. 12parte]nutem R13 in 10111. PI14 uoselegR19ingluricm PI24 mnuiaWr24/25fulgorcCClroneR26mirenturPI33atque]et.R35 (Iui](lileK(mi,"Ir PI)35/36proponunturPl39qua m]qucmPT 43 '11111 "{I t l l ~ IJItf. /(47148(:lllho/icClrllmdClc:lorUInR EPIST.CXCIV,48-82 441 catholicorumsuntquiinSpirituSanctohauserunt,etperque homines,sicutcarnalesnonsint,uiuunt. 50MalaautemgranataamoremDeiincordibusillorumdeclarantquipredictisbonisetsanctisoperibuscircumdatisuntet quidiligentissimasuirtutes orandoet flendoadsecolligunt,et quiuerba sanctorumlambunt uitameorumimitando. Sed hoc,ad carnalia desideria et ad negligentiam respicientes, 55nonfacitis,cuminalteraparte,queadseculumtendit,mihi affertiscarnaliumuoluptatumdiuersitatessecundumobseruationemiuuencularum illarumquemundostudioseetdiligenter uelutdisciplinateseruiunt,utprefatumestoInalteraautem parte conuertentesuosad constrictionem et ad placitum uario60rumstudiorumillorumquicarnalibuscopulisfrequenterinsudant,quatenusamantesamantibusplaceant- quodnecdicto, necscripto,necmandatoauobispostulo,quiaspiritalicopule adhesistisnecadoculumfamulantes- carnaliamplexioniuos subiecistis,ubinoninuanametmoxcadentemfloriditatem 65putredinis mundiuoscoaptaui, sed in uineamuereelectioniset uere beatitudinis induxiuos,quatenus in summa electionemercedemlaborumuestrorumrecipiatis. Nametegoper octoannostolerabamquoduanitateminfantium facereincepistis et quod deinde ineadem uanitate propter 70malamconsuetudinemeiuslusistisetquodposteainaliqua parteeiusdemuanitatispeccastis,quiauanitatemhanc,quasi eam ignorare m,per quinqueannos sub sil en ti o dissimulau.Sed cumdeindequedamexuobisinmaxillamcumquibusdam signismepercuterent,manummeamleuauietpertresannos 75intraetextralocumearumdiuersisdoloribuseascastigauiac etiamaperto signopinguedinempeccatorum ibipercussiubiin pulchritudinedesponsationismeeneglectumsustinui. InzeloenimmeoquiprimogenitaEgyptipercussitetqui PharaoneminmariRubrosubmersitquiinmultissignisque 80illiostendebammespreuit,sur re xiacquendamhominemprostraui,ita quodquasdampenaspeccatorumsuorumuidit,quasdametiamsensitfrigoreuidelicetetignepermixtas.Ethoc 65in- electionis]cfrIs.5,2;ler.2,21.73/74in..: percuterent]efr3 Reg.22,24;Job16,11etal.74manum- leuaui]efrEx.6,8;Ez.20,23 et al.78In- meo]cfrEz.5,13;36,6;38,19.qui- pereussit]Ps.134, 8.79/80Pharaonem- spreuit]efrEx.15,4. 48qui]que fort.recteWrSOillorum]eorumPI51praedietiPI54'ir ad2om. R58deseruiunt R65eooptaui PI68 uanitate PI74post signis add.suisRme om.W,.pereuteremWr75earum] corum Reas]eos R76peccatiR77mee0111. R78meo]eoPI80ae]et R81quod] utRtlidcrctR82sentiretR jr,.....l i: 442EPIST.CXCIV,83-1II EPIST.CXCV,1-23 443 feeiillisad ostensionem exempli; quein plurimis signis,que eis CXCVuidentibusetaudientibusostendi,etmecognoscerenoluerunt. 85Hornoautemillequemsicinzelomeofiagellaui,etcetereVOLMARVSPRAEPOSITVSADHILDEGARDEM c.a.1170 queinhabitationeista sunt,caueantnedeuiameareeedentes adpriorestransgressionesreuertantur,neinRubromarisuf Hildigardi,dominereuerende,matriduleissime,magistre focentur,quoniampriorapatiamodonolo.NamneeesseestutsanetissimeetsymmisteDeiincenobiobeatiRupertiueraeisinmeliorempartemsurgant,quiaDeusuultnelegemsuamsimeetprobatissime,V(olmarus),filiuseius,licetindignus, 90relinquant.omnisqueeoncorsgrexpuellarumipsiuseumceterissibiad-Nuncergo,ofiliemee,antecincturampressureilliusquam5herentibus et Deo ae sanctoRuperto,quamuis tepide,famulanin spiritali populo faciam qui tunieam meam scidit et qui uestemtibusindebitasubiectione,indebitaobeditioneacinaffectu meamdiuisit,aequipactummeumquodeumipsopepigifiliarum,debitadilectioneabuberibusconsolationiseiusin reliquit,admeilieosurgite.Ouegentipeccatriciqueinuiispresentiseculoitaconsolariquodcelestispatrieparticipes 95putredinis iaeetet que per lasciuiam uitiorum semper impudicaefficianturposthuiusincolatumexsilii. est,etquepernimietatemuitiorummammasporcorumsugit!10Quamuis,omaterdulcissima,eotidieearneisoeulisteuideaVndedieat:ODomine,quihominieibumetuestimentummus,earneisauribusteaudiamus,tibiquoqueeotidie,utest prouidistietdoloresilliusinsanguineAgniabstersisti,aspieeiustum,deuoteadhereamusetSpiritumSanctumperteloqui quodnigeruentusnosderidetacgerminasanetitatisanobisno bis intelligamus, absentiam tuam - quod sine laerimis proferre 100exeutereuult;etillumdemedionostriabscide,quianondumnonpossumus- aliquandotamenproutDeoplaeueritnobis uenittempusplenitudinisschismatum,cumomnisterrauesti 15ineumberenondubitamus,eumte iam amodoearnalibusoeulis mentoconsecrationisdenudabitur.nonuidebimus.Nonesthamoquiuiuet,etnonuideatmortem. Nuneergo,ofilie,uideteetaudite,ethuncpericulosumTuneenimmaioreritmeror etmiserianostraquamnune sit uentumfugiteetadRegemuestrumcurrite.Eteumhoeletitia.Vbituneresponsumdeuniuersiscasi bussuisqueren105feeeritis,debeatitudineilla,quodeherubimet' seraphimatquetium?Vbitune noua interpretatio Seripturarum?Vbitune uox omnisordoeelestismili tieaspiciuntinuultuDei,fiuantbene 20inauditemelodieetuoxinauditelingue?Vbitunenouiet dictionessuperloeumistume ~ filiaseiusquasiimbertempora~inauditisermonesinfestissanctorum?Vbituneostensiode neusetserotinus,atqueuirtutesin eismultiplicentur etdiuitieanimabusdefunctorum?Vbitunemanifestatiopreteritorum, terrarum.Sedetomnesquitibibenedicuntmultiplieenturinpresentium et futurorum?Vbitune expositionaturarum diuer110benedietionibus. Et Deus locum istum inspieiat neeeius obliuiscatur. Ep.CXCV rodd.:R(f.395rb _vb);Wr(f.122ra-v'). ed.:PI8,p.346-347(cfrR). comm.:Vorbem.1,p.153-157. 85cfr.78.87inRubromari]efrEx.15,4.92/93tunicam- diuisit] CXCV,Tit.:VolmarusprepositussanctiRobertidilectematrisueH.Rcfrloh.19,24.93pactum- pepigi]cfrDeut.4,23;9,9;29,25;ler.11, EpistolaV.adS. Hil.Wr 10etal.94ue- peccatrici]ls.1,4.98in- Agni]cfrApoc.7,14;22, 14.101/102 uestimento- denudabitur] cfrEz.16,39; 23,26.106 celestis IImilitie]cfr Luc.2,13.107/108quasi- serotinus]Os.6,3.109/110qui'1; CXCV,7ab- eonsolationis]cfrls.66,11. 8celestis- participes1efrbenedictionibus]cfrGen.27,29. Hebr.3,1.10carneisoeulis]efrloblO,4. 16Non- mortem](efr)Ps. 88,49. j:83quel ]'luiPI84et20111. R85sicom.PIcaeteraPI88Nam jli necesseest]NecesseestenimR91ergo]giturRcincturam]cucituram r,!CXCV,1HildegardiPI2RupertiScriPSI] RobertiRRppertiWr3PI92ueRtcm]mortemPI93 ae]et R94Oue](renunciantes) 1:11", ""flot. V(olmarus) ScriPSI] V.toad.5Ruperto ScriPSI] Roberto RRppertoWr6ac] """amiJPI'l\le]quiWr98abRtersisti]abluistiR99ae]etR104Et et R8 quod]ut R11tibiquoque]tibiqueR11/12iustumestR12/l-Ulrt.q.r.lllit/I (:rI",,,,.Vn"'""1, p.155(fI.8-9)- 1$6Wr110/111pmiol;liuisC:lltur 13nohisloquiR13nabis]uobisWr13/14non(lf/t,sineR13perferre tlf(l/lfl/r /Jilrt,pltll", C:X(JJ(ffr hi,111'1'. trI",p.1IfI1I".74)R Wr .fort.mil R18responsaPI23etO!II. PIfutorumR(mI"d,PI)JI 444 EPIST.CXCV,24-61 sarum creaturarum, diuina dante gratia cum suauissimis et cum 25humillimismoribus,etcummaternaaffectionecircaomnes affluentibusuisceribusquamintenouimus? Oquantadiuinamiseratioindonissuisest!Oinanescure hominum!O uanitas uanitatum! Quare plurimi per difficultates uiaruminlonginquispartibusmundidoctrinasdiuersorum 30inaniterpretemptant?Quaresiti,inedia,algoreafflictiper litigiosamdeclamationemdisputationum,peruigiliasnocturnaliumhorarumprofunditati,immoenigmatibussententiarum insudant?Certe, certe scimus quod, quia hec omnia non simplici oculointentionis,seduelcausasimoniaceprauitatisperferunt, 35ideoparumautnihilproficiendominimepropositumcomprehendunt, immo scintillam Spiritus Dei in ipsis per contumaciam, quaaliquiduidenturipsisesse,prorsusexstinguunt,itaquod ad erubescentiam modernorum scholasticorum scientia desuper sibidataabutentium,Spiritusprophetieetuisionisinorgano 40massefragiliorisabsqueadminiculoinstrumentiexteriorisresuscitatus,taliaproferatquenullapossintcape reratione, quoniamqueuultinstrutetubiuultspirat.Vndeethic manifestissimeuideturimpletumessequodDeusstultaet infirmamundi,ut sapientes et fortiaconfundat,dicitur elegisse. 45Proferimus quidem talia non ut, mater dilectissima,moti face liuorispropter tantum donum,tue simplicitati prestudioexercitationiscollatum,derogemus,necutindenosquispecialiter tuisumusetquifrequenterteeummanemusetuocemtuam seduloaudimus,inanigloriagloriariqueramus- Vtillorum 50laborissedulitatemprecastitatebonitatisetpietatisadsublimtatemueredoctrineinuestgandametadipiscendamparum ualere demonstremus, quia frustra doctor forismouet labra, nisi sitin tusSpiritusquiauditoruminformetcorda.Pluraenim uirtutuminsignia,pluramiraculorumDeietSanctiSpiritusin :;5te apparent opera quam nosdicere possimns aut dicere uelimus. Nametaliorumesttelaudareetpredicare,nostrumautemte mirari,uenerarietdiligere. Quoniamautemhecomniaipsinsreiexperimentomelius nobiscognouistietquiapanca ad intelligentiampluriumsuffi(,0dunt,sapientipluradicereomittimnset Deoquiomniapo test grates referimus, qui te nobis dedit et qui te ad gloriam nominis 28uanitasuanitatum]Eecle.1,2;12,8.42 ubi- sprat]Ioh.3,8.43/ 44Deus- elegsse]efr1 Coro1,27. 26quam 0111. R quae GOllile. PI:19partibus]regionibus R3:1profunditate PI33 quod. quia] quia quod R37 ipsis uidentur R43 uidetur - irnpletum] horimpletumuidetur R45pOSI uttlli.ud RfaeeePI46/47exercitatis R47inde] c1em PI49po,ttqueramuaforl. ,.,allJd. sed PI50/51 ,uhii1itRtem fori.,.,eR52drwtnr111 IIII1IX. Wr55quam]q\leR. rlil:ert'2M.R.EPIST.CXCV,62- CXCVR,13 445 suietadsalutemmultorumSpiritusuoilluminauit,ipsum humiliter et obnixe deprecantes quatenus sanitatem corporis et corroborationemmentstibiconferat,ita ut donumsuumquod 65in teeffuditad edificationemEcclesietotiusabundanter distribuat. CXCVR HILDEGARDISADCONGREGATIONEMMONIALIVM OfiliequeuestigiaChristi inamorecastitatissubsecuteestis etquemepauperculaminhumilitatesubiectionisproptersupernam exaltationemuobisinmatremelegistis,nonexme,sed exdiuinaostensionepermaternauiscerauobisdico:Locum 5istum,uidelicetlocumrequietionisreliquiarumbeatiRuperti confessoris,adcuiuspatrociniumconfugistis,inueniineuidentibusmiracnlisperuolnntatemDeiinsacrificnmlaudis,etin permissionemagistrorummeorumadipsumperueniaceum mihi et omnibusmesubsequentibus cum diuino adiutorio libere 10attraxi.. PosteaautemperadmonitionemDeiadmontembeatiDisibodi,a quoper licentiam secesseram, perrexi et petitionem hanc coramomnibusibidemhabitantibusperfeci:scilicetnelocns Ep.eXCVR codd.:R(f.395vb-396rb);W(f.49v-50v;fragm.);Wr(f.122va-123rb). ej.:PL1065B-1067B(efrR). comm.:Vorbem.1,p.154-157(n.la-lb);udeetamtraetatumquExplana/io 5ymboliS. Alhanasi;nseribtur. exeVR,Tit.:AdeongregationemsororumsuarumH.RItemad eongregatonemsororumsuarumHildigardisWEpstolas.Hil.adeundem V.conuentumquepuellarumWr exeVR, 1uestigia- ests]efr1Petr.2,21.7in- laudis]efrPs.49,14. app.comp.:eXeVR,8ae]et R cxev, 65totiuseecJeseR app.tril.:exCVR,5RobertiRRuppertiW6patroniciumPL"11/12 DYHihoc!iR. Wr12 petionemWr c.a.1170 447 446EPIST.CXCVR,14-31 nosternecetiamprediumeleemosynarumlocinostriabillis lSessetligatum,sedsolutum,querenstamenibiinopportunitate utilitatissaluationemanimarumnostrarumetsollicitudinem regularisdistrictionis.Ethanclibertatemcumpromssione codicisomnesmihiconstituerunt.Cunctiautemtammaiores qua m minores hec uidentes, audientes et percipientes, maximam 20beneuolentiamadista habebant,ita quodetiamadnutumDei scriptisfirmatasunt.HeediseantetaudiantcunctiquDeo adherent,acinbeneuolentia eausamstamaffirment,perfieiant etdefendant,quatenusbenedictionemillampercipiantquam DeusIacobetIsraelidedit. 25Sedo,quammagnumplanctumhefiliemeepostobitum matris sue habebunt, quoniam ubera eiusdem matris sue amplius nonsugent,et sicin gemituetluctuperplurimatemporaeum lacrimisdieent:Heu,heu,liben teruberamatrisnostresugeremus,sieammodonobiseumpresentemhaberemus!- Quaprop:\0ter,ofilieDei,admoneoutcaritatemhabeatisnteruos,sicut egomateruestraapueritiameauosadmonuiquatenusclaris17(app.comp.)Amalechitis]cfr1Reg.30,1-2.Antiocho- despoliauit] cfr1Mach.1,21-24;6,12.ego- sum]Ex.3,14.filiis- inspicitis]cfr 1Reg.2,12;10,27.unde- uos]cfrPs.51,7.23/24benedictionem-Iacob]cfr Gen.27,27-29.benedictionem - Israeli] cfr Gen.32,26-29.30 admoneo- uos]cfrCol.3,14;1Petr.4,' 8. app.comp.:14necetiam]etRprediaR Wr15essentligataR Wr soluta R Wr16 uestrarum R17 post districtionis adJ.Et secundum quod inuerauisionepercepiadpatrem,uidelicetadabbatemilliusloci(lociillius R)dixi:Serenaluxdicit:Tusispaterpropositi(praepositiPL)etsalutis animarummysticeplantationisfiliarummearum.Eleemosynaearumnecadte' necadfratrestuospertinet,sedlocusuesterrefugiumearumsitoSiautemin contrariissermonibusuestrisperseuerareuolueritiscontranosfrendentes(fredentesWr),eritissimilesAmalechitisetAntiochodequoscriptumestquod tcmplumDominispoliauit(despoliauitR).Quodsietiam(etiamom.R)aliqui interuosinmalignitate(indignitatePL)suadixerint:Allodiaeorum(earum J>L)uolumusimminuere,- tuncego quimmdicoquodpessimiraptoressitis.Si autempastoremspiritalismedicineipsisabstraheretemptaueritis,tunciterum (licoquodsimilessitisfiliisBelial,etinhociustitiamDeinoninspieitis,unde el iustitiaDei destruet uos.Et cum ego,paupercula forma,hisuerbispredictam lihertatemoeietallodiorumfiliarummearumaprefatoabbateet(etaR) fratrihuseius peterem,R Wr(PL)Ethanc libertatem] eamR Wr(efrmpra)20 qumllutR21sintR21/22Hec- istam]VndefideleshecdiscantR Wr "pp.mi.:14neeetiam l.111. W15/16querens- utilitatiss, lil1. eli" ",arg. W15ihiom.PI.17permissionePL23perfitiantWr251')e o",. Wr26uhera]uerh..pr.'ciuM. 409-410. CCIR, Tit.: Responsum Hildegardi (sic 1) RElisabet de Sconaugia Hildigardis WEpistola s.Hil.ad eandem magis(tram) WrHil.Elisabet de Sconaugia23soliustitie]Mal.4,2.32/33antiquiserpentis]cfrApoc.12,9;20, Z 2.38efr1.41/42tuba- dat]cfrPs.150,3;Hebr.12,19etal.43 loricam- induant]efrIs.59,17;Eph.6,14;1 Thess.5,8.43/44mites-Agnus]cfrPS.24,9;Ier.11,19.47cfr1. CCIR,1fictileuas]cfrProu.26,23;2Coro4,7etal.4/9in- posuit] efrGen.1.10/15Solus- deberet]cfrGen.3.19/20Abe!- homicida]cfr Gen.4.22/23Speciosus- hominum]Ps.44,3. app.comp.:25utom.R28Sed]EtideoR31sollicitataR Wr31/32 ita post Dei R39C]et Rae] et R44ac]et R45sonustube R46 111:app.comp.:CCIR,1forma0111. R2uasestR3itaquod]utR7ae]illosantesemperR51adiuuet]iuuetR etZR8quoque]etiamRae] etR12HominemenimDeus]Deus enim(omnium PL)iIlumR19Nam 0111. R20mysticadeiinluceR21 !III:tamenom.R app.&rit. : 28 fortissime in PL*hora p.iel sexta Wr33 eligantem W Z36 sicut]sicZfaCitR39 etlIlutWr40illirelinqullntilliR (corr.,dd.)42 solummodo1solumRalhNonON PI.44fuit]fueratWr45Rimplic:esPL"pp.lril.: CClII.4iuninnelui"inneWr7pecnra]pret:orPI..11dllrer] infAnti"PI..47(lmuidenNRalh49menti.- IClllicitudineO"" PLp ~ r e t PLlainC'ofllCnaaRaiD, _: I:!I"i 458 EPIST.ccn - CCIV,I4 CCII ELISABETHADHILDEGARDEMa.a.1157 CCIII ELISABETHADHILDEGARDEMa.1163-1164 SELBOD CCIV PROVISORADHILDEGARDEMa.a.1173 Hildegardi,uenerabiliomnipotentisDeifamule,H.,humilis etmodicusprouisorinSelbo1th,omnigratiadiuinelargitatis affluereetpost hecomniumregumDominoIesuChristoincelestithalamocopulari. 5BenedictaomnipotentisDeimisericordiaqueinhistemporibusiniquitatistamquamlampademfulgentemintenebriste suis donauit fidelibus consolandis. Famam igitur tue beatitudinis permultumtemporisaudiensetiamdudumueraesseque dicebanturcognoscens,intantumtuebeatitudinicongaudeoet 10conde lectorut,licetnullasit.inconspectuDeipetitiomea, tamen quod stultitia et fatuitasuideripotest memoria mtui semperhabeaminorationibusmeis,idpetens,idoptansut coUatatibimisericordiesuebeneficiaDominusintesemper custodiat et custodienda inte sempermagisacmagis adaugeat, 15 20 25 30 EPIST.CCIV,I5- CCV,3 459 sanctorumquesuorumin eternagloriatesociamfaciat. Sedquoniam presentiam tuam,cuius magnoteneor desiderio, corporaliteradirenequeo,perpresenteslitterasinquantum ualeosupplexethumilisadeo,etalmitatistuepedibussepius sepiusquemiserandusaduoluor,quatenus pro calamitatibus meis etmiseriisDeum omnipotentem attentius exorarenon dedignerisoNequeenimdubitoquinomniaqueuoluerisapudhabitatoremtuipectorissancti,SpiritumSanctum,obtinerepossis. Sednecdehocambigoquinomnemstatummeumetomnia que circa meaguntur, preterita, presentia etfutura,perpresenteslitterasipsoreuelantecognoscas. Vndesiullo.modouilitasparuitatismeeidpeterepresumit, pedibussanctitatistuetoto animoetcarporesubmissusdeprecor ut pro eodemstatumeo siue admonendo depreteritis atque presentibus,siuepremonendoetcautumfaciendodefuturiset uitemeefine,siidcontrariumtibinonsit,perscriptatua animammeamletificaren0l!- dedigneris. SIEGBURG(ST.MICHAEL) CCV HILDEGARDISADDIETZELINVMMONACHVM Hec causa que in hoc signo erat de quo me interrogasti, magis fuitinamoreDeiquaminuindictaeius,quiaipseuiditquod magnustimorincortuumascenderedebuit.Etillehornode a.a.1170 Ep.CCV cadd.:W(f.67v-68r);Z(f.8 Ir-v). edd.:PI67,p.535(cfrW);cfrHAUG,p.69,n.111. Ep.CCIV (add.:Hm(testeMan.19,1037-1038);R(f.355vb); Wr(f.78vb -79rb). ed.:PL80,301C-302B(cfrHm). comm.:Vorbtm.2,p.147;cfrep.CCLIhuiuseditionis. CCV,Tit.:DietzelinomonachodeSigeberchHildeg.(HildigardisZ)W Z CCIV,16 presentiam - desiderio]cfr1 Thess.2,17 (?)19/20 calamitatibus - miseriis]cfrIob30,3; Soph.1,15.31animam- letificare]cfrPS.85,4; 93,19. CUV,Tit.:Abbasin SelbothHildegardi R IlliH. Hil.W,. Epistolapeouisorsin Selboth CCV,3timor- ascendere]cfrAct.2,43etal. CClV,111.1 N.R h M l I ~ I l M J.,,,, WrhMhwR 4 cumeosexutraque parte percutiunt, Deumscilicetamanteset sanctissima opera faeientes,quod quasi sol micat in sPlendoribus sanctorum. SedprimusangelusmagisuoluitDeumsuperareetinhonoI'ibuseiusstare quam illumamare aut bona opera facere.Vnde. 13/14 Virgam- tuorum]Ps.109,2.14/15 dexterumbrachium]efrEccli. 36,7.16aureus- ascendens]efrHebr.9,4; Apoc.8,3.22uirgaAaron] cfrEx.7,10;7,12; Num.17,6; Hebr.9,4.22/23uirga2- floruit]cfrEz. 7,10.25uirgam- Sion]cfr Ps.73,2.25/26 uirtusmagnitudinis]cfrEph. 1,19.34in- inimicorum]Ps.109,2.36/37in- sanctorum]Ps.109,3. app.comp.:CCVIR,11quod]utR(sedadherebantetiamR)29quod]ut /{ 30cognoscant R34stant postsuorum R app.mI.: 9plcniNWr14 quojue o",.Wr19/20pungnllre Z22uirgal ~ " , . Wr23'111011 qlloclPI."ino",.PL24 8uperhillm a",.R11 fei icitll.te 1/1 "',/lR.Wr211 l1I()ntl.".JTl Wr EPIST.CCVIR,40- CCVII,5 463 40hornodiuinitatemhonorat,cumseipsumuincitubiinpossibilitate sua mala facereposset,quandouirginitas in uexilloRegis ineopermanetetquandoaliiingustupeccatireuertuntura moleiniquitatismundumrelinquentes,quodtotuminsPlendoribussanctorumestquosuerbumDeiinuoluntatePatrissic 45protulit. Et ideoad turbam istam in SpirituSanctomanifestedicitur: BenedictioDominisuperuosinsPlendoribussanctorum.Et omnesquiuobisbenedicuntbenedictionibusrepleantur,etqui uobismaledicunt,benedictioabillisfugiat. SPRINGIERSBACH CCVII RICHARDVSABBASADHILDEGARDEMa.a.1162(?) Richardus, seruorum Dei in Sprinchersbach minister indignus, Hildegardi,congregationissanctiRupertisanctissimeetDeo dignedispensatrici,posthuiusmunditerminumsuperneciuitatisrecipereconsortium. 5Quodlitterisuelipsisanepresentiumlatoripromenunc Ep.CCVII codd.:Hm(testeMart.13,1031);R(f.353vb-354ra);Wr(f.76v"b). ed.:PL74,296B-D(efrHm). comm.:Vorbem.2,p.144;cfrep.LXXIXetCCXVIIIhuiuseditionis. CCVII,Tit.:RichardusabbasinSprinchersbachREpistolaR.ministri fratruminSprincherbachads.Hil.Wr CCVIR,43/44cfr36/37.47Benedictio- uos]Ps.128,8.cfr36/ 37.48/49omnes- fugiat]efrGen.27,29. app.comp.:CCVIR,43molaHm R Wr46antedicituradd.sicHm R Wr app.&rit.:CCVIR,40ins. lin.R40/41inpossibilitate]impossibilitate Wr45optulitWr ccvn,1Sprinchersbachs&ripsiGIl",R]SprinchersbatHmSprincherbach Wr2Hildegardi scripsl1Hild.R H.Hm Wrcongregationi Hm(sedredePL *) Rupc:rtiImpsit:II",H",lRobertiRRppertiWr5latorip.CON: Wr 464 EPIST.CCVIl,6-26 EPIST.CCVIII,1-8 465 uestre sanctitudini interim precepiassistereetloqui,heccausaTHOLEY estquiaegoipsepermeatquepromeuenirequidemuolens, sednonualens,dies,fateor,etannosnonpaucoshactenusin CCVIII uanumheccogitandoconsumpsi.Namquantumcerteetex HILDEGARDISADHVGONEMFRATREMSVVM a.a.117010quanto magnifice sanctitatis uestre presentiam et collocutionem abinitiosemperdesiderauerim,ipsumnunccuinudaetaperta Ecclesiasepemirabilianarrat,etundeinterdumsuperuerisunt omnia non fallaciter,sed uere acueraciter Deum testificor. tateminirrisionemruunt.VndeadmoneotenefratremtuumInfelixigitur egoindispensandaueladministrandacurapasR(oricum)incordetuoiniusteaccusesetnementemtuamintoraliconstitutusuiribusquenimirum. tammentisquamcoruagationeprauorumuerbor).lmsuperillumimplices,quiaDeus 15porisprorsuspenedestitutus,quiaadhecdispensandauel 5scitquodnonrecteinhocfacis. administrandamesatisinutilem,debilemqueetimparem CaueergoneDominustuusteinculpetinhaciracundiatuaconspicio,doleretantumetflereetdecorporemortishuius et inaliissimilibuscausis.Deusautemtibiparcatinomnibus liberarimagisacmagisdesidero.Nuncitaque,sanctissimaet peccatistuis.interfeminasbenedicta,peruosDominumquereredecausa 20mea,ex more Dominum cupioconsulere,et an mihiiamab hac ipsa occupatione et dispensatione potius cessandum et desistendumsit,siidliceret,peruosmaximeuellemcognoscereet inuestigare. Litterisergosigillatismoreetclausis,huiusreitenoremme, 25queso,causa Deiquantociusrescirefaciteetmerenscormeum consilioetauxiliouestroinDominoletificate. Ep.CCVIII codd.:W(f.71v);Z(f.87r) . dd.:PI75,p.538-539(cfrW);cfrHAUG,p.70,n.125. comm.:Echth.,p.149,annot.97. 11/12 cui - omnia](cfr)Hebr.4,13.13 Infe1ix - ego]Rom.7,24.171 18 de - liberari](cfr)Rom.7,24.19 inter - benedicta]cfr ludoS,24;ludith 13,23;Luc.1,28;1,42.2Smerenscor]cfrIs.1,S;ler.8,18;Thren.1, CCVIII,Tit.:Hiigoni(HugoniZ)deToleun(Rolium?Haug,ColeumPI) 22.25/26cor- letificate]cfrProu.27,11.Hild.(HildegardisPI)W(Pi)Z(Haug) 16 interim 1.1i". Wr8 sed] et R9 consumpsit PL ti12 $lc]et HIN R1S,~1 ,CCVlII,1mirabilianarrat]cfr1Par.16,9;Tob.13,4etal. pene0111. Rad0111. PL"hecl.Iin.Wr16satismeWrdebilem H",17a.picioRcon.picio.Dolere"tnp.1Vtr(lidmilPL")2 ~ ipsa] lUI:eWr22lit... Rlit.SI"'-'P.1Vtr24ergo]igiturR26letificareCCVIII, 2inJ. lin.WirrisioneW (s.I".)ruunt] iuit PI3R(oricum)H",m'ip,rflR.roJJ.,d.5 fAe.IXfacies~ r t : Z 466EPIST.CCIX,1-21 EPIST.CCIXR,1-18 467 TRIER(ST.EUCHARIUS) CCIXR HILDEGARDISADBERTVLFVMABBATEMa.1148-1159 CCIX BERTVLFVSABBASADHILDEGARDEMa.1148-1159 Quiest,dicit:Ohorno,tuindutusesloricafideietcircumamictus cingulosanctitatis,uelut hornofaciem,maminspeculo Hildegardi,margariteprelucide,B(ertulfus),pauperChristi seruusetabbasdesanctoEucharioimmeritus,inuirginitatis propositoplacer euirginumsponso. Audiuimus et nouimus famam uesfre uirtutis, immo uirtutem 5queoperaturinfictiliuaseuestrodiuinepietatis.Audiuimuset nouimus,statimque propheticum illudexpletum in uobisconsiderauimus:Bonumestuiro,cumportaueritiugum,etcetera. Veremultumetsuperuosextulistis,quiaquodnosaggredi formidamus,inuirilianimosupergressasicinconsuetudinem 10duxistisutcumApostolodicatis:N ostraautemconuersatioin celisesto Sednoslicettumultuantisseculifluctuationibusimpediti salutaresanctitatemuestrampernuntiosnostrosdiusupersedissemus,innullotamenrefriguissecredendusestignisille 15caritatisquisemelergauosarderecepitincordibusnostris. Vndeetinnullominusbeatitudouestramemoriampusillani5 10 15 uidet non habens in hoc plenum gaudium, quia interdum dubitat utrumfaciesipsiuspulchrasitannon.Nammenstuasi milis estedificioquodalongeaspicituretquodnebulaaliquando tegit. Sed et preceps es sicut sarcina quam portator in uenditione citiusportat. Vndeuideutrumutilior sitbosan asinus,an uiridisterra an arida,annomen an pronomen,an monsan uallisinter inimicos hominis.Sedprobusmagistermultoutiliorestceteraturba, quemadmodumetaerutilisestdiuersosfructusinalissuis producens.Operaenimhominisparumualentsineprouidentia magistri. Nunccauenetabescasinmagistratione, quamdiuueloculum unumhabesinte,sedprebelumentuisinmaternadulcedine etuulneraeorumtergesinefamatyrranidis,quoniambonus medicusuulnerahominumcummisericordiaungit,necinhoc tardat.Namproprieouisueosculumdeditetinsanguinesuo mitatisnostre apud eumcum quounusspiritus estis habeat,et idem pro nobis et pro loco nostro agere commissas uobis sorores incessanteradmoneat. 20Admonitoriaquoqueuerbauestradesideramus,etuosbene semperualere ex omnibus uisceribus nostris exoptamus. Valete. Ep.CCIXR codd.:Hm(testeMart.6,1020-1021);R(f.349vb -350ra);W(C. lOOr);Wr (f.71va - b);Z(f.43r). edd.:PL67,287A-C(cfrHm);cfrHAUG,p.63,n.33. comm.:Briefw.(19902),p.153-155. Ep.CCIX codd.:Hm(testeMart.6,1019-1020);R(f.349vb);Wr(f.71va). ed.:PL67,286C-287A(cfrHm). comm.:Briefw.(19902),p.153-154. CCIXR,Tit.:om.ZResponsumHildegardisRBertholdo(s.lin.; Eberhardoeras.)abbatidesanctoEucharioTreueri(expreuerico"-)Hildigar. WEpistolaS.Hit.adeundemabb.Wr CCIX,Tit.:AbbasdesanctoEucharioHildegardiR sanctoEucharioadS.Hil.Wr Epistolaabbatisde CCIXR,1Quiest]Ex.3,14;Apoc.1,4.indutus- fidei]cfr1Thess. 5,8.2/3faciem- uidet]cfrlac.1,23.3plenumgaudium]cfr1Ioh.1, 4;2Ioh.12.18/19in- lauit]cfrApoc.1,5. CCIX,5 in- uase]cfr Prou.26,23; 2Coro4,7et al.7 Bonum - iugum] Thren.3,27.10/11Nostra- est]Phil.3,20.14/15refriguisse- caritatis] cfrMatth.24,12.17cum- estis]efr1Coro6,17;Eph.4,4. app.comp.:CCIXR,7citius om.Hm R Wr8an2 om.R om.R10 Sed prohus] Prohus enim R14 Nunc] Tu R 9 an10m.Ran3 uel] uelut HmRWr CCIX,1HildigardiRIi/t.init.0111. WrB(ertulCus)strips1lB.coda.(lIid, e"",,,,.)4 postfamamadd.uereWr5fictileWrdiuinapietas. Wr12 tluctuaticmihuss. lin.Wr15uosln08Wroostris]ueRtrisWr16/17 pUNilhll\irnilAtiMnnMlre]meeR20/21aemperbeneH", app.mI.: CCIXR,1tu0111.lin.R eius Wr5 lIspicitWR ttrgllH", (lid1'1(1,PL*) Wr2sanctitatis.VelutHm4ipsiusS.15 in te]uite HmWrlumenprebe Wr16 468EPIST.eeIXR, 19- eex, 9 eamlauit. 20Tuautem,ohorno,misericordiam,scilicetpulchramamicam Regis,inthalamummentistueponeetsuauissimacaritate induesanetitatemsicutpurpuramacdiademadecoris,atque dulcissimaaromatain sinumtuumcollige,etineternumuiues sicutmonsmyrrheetthuris. 25Vigilaergoportansoneratuacumdaueremunerationis,ita ut,cumsolsuper omniasineturbinediuersarumtempestatum radiat,ibiutilitertibiappareas. eex HILDEGARDISADBERTVLFVMABBATEM o pater et consolatornos ter,de onere filiotuo imponendoad uerum lumen aspexi, et uidi illud neque calidum neque frigidum, quia absqueomnieffectuutilitatis tepidumest.Egoenimidem onus,sisusciperet,inuisioneuidiuelutarboremaridamque 5uix unum uel duos ramos aliquantulum uirides habuit, per quos tamenreuirescerenonualet. Arborueroistaconuersationemetuitamillorumdesignat, interquosuixunusautduoinueniripossuntquiinuiriditate amorissaneteconuersationisetboniconsiliiuiridessint,unde Ep.CCX cod.:B(f.52r"). (0111111.: Vorbelll.2,p.135,annot.220; BrieJw.(19902),p.156-157. CCX,Tit.:DeeorrectioneindiscretaB CCIXa, 20 pulchram amicam] efr Canto1,14 et al.22 indue - purpuram] cfrDan.5,29etal.23in- eollige]efrPs.128,7 (?)24mons- thuris] cfrCanto4,6.2Selaueremunerationis]efrMatth.16,19 (?) CCX,2/3nequeealidum- tepidum]efrApoe.3,15-16. app.(OfIIP.:CCIXR.,22sanctitatemindue Rae]aesicutHfIIetsieut R WI' arqueOfll. R23anllaromataadd.etiam R27tibiOfll. R "pp.tril.:CCIXp.,21thalamoHIIt CCX,3tepldumJrrlptllIcpidaB a.1161-1162 EPIST.eex, 10- eeXI, 6 469 10necsibineciHsdemonu sprodesset,quoniamipseadiutorio etsanoconsiliointeriHoscarensomninodeficeret. Deusnamqueeandemelectionemdilectionenonamplectitur, necetiam multa ira super illammouetur,sed eam ut alia multa sustinetquepermissioneipsiusfiunt.Vndemultomeliusipsi 15estsipoterituteamrecusetquamquodeamsuscipiat. eeXI HILDEGARDISADGERVVINVMMOKACHVM Deuspreuidettequerenssacrificiumdecordetuoinsimplicitate,quoniamipseueraxest,nolensduplicitateminuiauna quefidesestinterproximos,si cutetiamoculusDeiinsimplicitateinspicitfelicitatemhomnum. 5HoctibDeusconcedat,etliberetteabomnitempestate flagrantiumuitiorum.Facergooculumcordistuipurum. 11I Ep.CCXI !' codd.:HfII(testeMart.29,1049);R(f.359ra );W(f.96v);Wr(f.83r");Z (f.45v). edd.:PL90,311C(efrHm);cfrHAUG,p.64,n.49. comm.:Vorbem.2,p.148; Briefo.(19902),p.156; efrep.XCIII etCLIIhuius editionis. CCXI,Tit.:ResponsumHildegardisRGeruuinomonachoTreuerensi WZEpistolas.Hil.adeundemprepo(situm)Wr CCXI,1Deus- te]cfrPs.138,4.2quoniam- est]cfrEx.34,6;Ps. 85,15;Ioh.3,33;Rom.3,4. app.comp.:CCXI,6 postpurumep.eL!!,aliquibusmutatis,anneclllo!HmRWr app.mI.:r.CX1,3proximusPL*etiarn]et HfIIocul usexocu loscorr:W'X a.1161-1162 EPIST.eeXIII,4- eeXIV,12 471EPIST.eeXII, 1- eeXIII,347 etterraseissuramcaptiuitatissuehabebit. eeXII 5Plateeloeituiinquohabitaculumetuirgameorrectionis a.1162HILDEGARDISADGERVVINVMMONACHVM habes,tenebrosesuntdeuieissitudineinquietorummorum,et aliquantum uenenosumuitium et inobedientiam emittunt, unde odilectefiliDei,tibirespondebo.IllaelectioDeiestita: inquieta bella sunt. eum autem Deus uoluerit, postea exemplum Deus noluit ut in perditionem et in periculosa peccata ires, sicut primeauroreapparebit. propriauoluntashominisfrequenterpostulat.Etistaelectio 10Oalta persona,nonexistimestealtum perelationemmentis nonestofficiitui.tueetnonfremasinimpetuiracundiesuperouesgregistui, 5SedtamennonuideoindignationemDeiesseinhaccausa sedungeetcorripeeosquantumpotes,etineternumuiues. quaoccupatusesininuocationehominum.Correptioautemin tehocmodoestquoduoluntatemtuaminterdumimplerenon poteris,quamlibenterimpleres.eeXIV Deusprouideatetregatomnemcausamtuaminanimaet HILDEGARDISADLVDOVICVMABBATEMa.1168-1173 10eorpore. In uera uisione uidi et audiui hec: Quidam uir hortum studiose colebat,sednebulasuperueniensillumarefaeiebat,etuirilleeeXIII eundemhortumincultumdimisit.PosteaeundemhortumfoHILDEGARDISADGERVVINVMABBATEMa.1162-1164 diendoeuertitetrosasetliliaaealiabonaaromatainillo 5posuit.Sediterumfloresherbarumistarumdesuperueniente Tempuscurationistibinuneconeessumnonest,quiaterra turbine commouebantur. Tune dem ur intra sedicebat: Agrum uindictamDeiclamatetcelumabiniustitiaobnubilatumest. dehortoistofaciam,inquotriticumethordeumseminabo. Et iterum: non post longum tempus celum laudem Dei iubilabit Nunctu,quipater nominaris,audi.Hortus isteinitium tuum eratquodprimumperuariamuicissitudinemaliquantumne10bulosum fuit,sed postea per admontionem Spiritus Sane ti illud admeliorempartemconuertistietinSpirituSanctouelutin bonis herbulis delectabaris. Tedium tamen te interdum fatigauit, Ep.CCXII cod.:W(f.90v-91r). ed.:PI107,p.554(cfrW). comm.:Briefr.(19902),p.156. Ep.CCXIV Ep.CCXIII cadd.:Hm(testeMart.7,1021-1022);R(f.350rb _va);Wr(f.7 2 ~ _ v a ) .cod.:W(f.118r). ed.:PL68,288B-289A(cfrHm).ed.:PI159,p.573(cfrW). comm.:Vorbem.2,p.143;cfrep.CCXVetCCXVRhuiuseditionis. comm.:Briefw.(19902),p.157. CCXIV,Tit.:ResponsumHildegardisREpistolas.HiJ.adeundemCCXII,Tit.:GeruuinomonachodesanctoEucharioHild.W abbatemWr (ifr '1.CCXV elcomm.) eeXIII,Tit.:GeruuinoabbatiH.W CCXIII,5/6Platee - tenebrose]cfrProu.2,13.9aurore- apparebit]cfr eCXIl,5indignationemDei]cfrIs.34,2;ler.36,7; Soph.2,2etal.lob24,17.10per- mentis]efr2Mach.5,21.11fremas- impetu]cfr Nah.3,2 (?)in- iracundie]efrEccli.45,23. CeXIII,1 tempuscurationis]cfrler.14,19.3celum- iubilabit)cfrIs. 49,13. CCXIII,7 emittuntet inobedientiam a.corro W8/12Cum- apparebit IJII/eOalta- uiuesPOlIcorro W(co,.,.,diOlllm",g/,xilPI)12eas jorl.rIIet,PICCX 11,3po,tulat]/Jtl.la!1. /JII.W CCX IV,1aludio.ehnrtumWr5dC:lupcruenienteWr12te0111. WrCCXIlI,2uindlc:taml/ill.di1. /JII.W EPIST.CCXIV,13-41472 EPIST.CCXV,1-25 473 quemadmodumturbofloresinclinat.NuncDeoplacuitquod CCXV agricolamteconstituit,utcummagnasollicitudineundique LVDOVICVSABBASADHILDEGARDEM15circumspiciasetaratrumrecteinterramponas,quoniamtibia.1173 nonproderitquodpertediumtorpeas. SancteetDeodie ateuirginiH(ildegardi),matrisuedilecte, Hec secundum exempla sanctorum facieset in eorum moribus L(udouicus),solonomineabbas desancto Euchario,salutemetmorespiipatrisdisces.Bonosetrectosama,uanosautemet tantedeuotionisafIectionemquod,siquispreter mesciret,uel delinquentescorripe,aceosquiutlapidesdurisuntpatienter nihilueleaquenonsuntscibiliasciret. 20tolera;neccumduritianeccumimpetuiresicutaquilosuper 5SatisridiculosumuideJ;etur,siaquilaspapiliones,siceruoseoscadas,sedutomniacummoderationefacias.Sicfac,ne pulices,sileoneslumbricimissislitterissalutarent.Sic,immo gregemChristidispergas. plusquamsicmirandumuelutueriusdicamridendo,quod Teipsumquoquecoerceetsecundumregulamdoctissimi peccatorindiuinisuelhumanisartibusparumuelnihilualens magistri uiue,et de fortissimo uiro instruere qui aquas produxit i11scriberepresumit,quamDeuscummirabilicastitatispre25eteasinriuulosdiuisit,etquiterramfacitgerminareet 10rogatiuatamaltaettaminsignimirificauitingeniiexcellentia pomiferaflorere,etquimontesexaltauiteteossuperualles utnonsolumphilosophorumetdialecticorum,uerumetiamposuit,etquifirmamentumcumomnibusornamentissuis antiquorumprophetarumexsuperesacumina. constituit,etquiuentoseduxit flareacaeremcumigneuolare. Temerarietamenpresumptioni,materpiissima,solitabe niIdem etiam uir beatus est, quia omnis beatitudo ab ipso procedit, gnitatenondenegabisueniam,cumrescribendicausafuerit30et uir nominatur,quoniam omnia creauit et omnia queuirtuosa 15familiaritatisaudacia.Attibiscribendumet adtesepeuenienetfortiasuntuiriliterprotulit. dum nonmeuieabsterrebit difficultas,dum sermonumtuorumErgo sensumtuumriuulisaquarumScripturarumetconuermeinuitetutilitastantogratiorquantomaiorifueritstudio satione sanctorum et quomodouiuebant imbue,etcorpus tuum comparata.Gratiusenimpossidemusquecumlaboreacquiriprohibenediuitiasdiaboli,seduirtutesperbonamdoctrinam 35faciatgerminare,atquemontemuirtutumascende;ethocper mus. 20Vnde,domina,nostratenonmoueatimprobitas,quoniam humilitatemfacitoet infratribustuisfloresuelutdearboribus uiresquastibicorporisdenegat infirmitas,compatiensadminisproducito. Sol quoque esto per doctrinam, luna per difIerentiam, trabitcaritas.Litterasatepromissascummagnodesiderio uentus per strenuum magisterium, aer per mansuetudinem, ignis exspecto, quas per presentium latorem mittere nondifieras. Sed perpulchrumdoctrinesermonem. etetiamquodtibiuisumfueritdenegotiotibicommisso40Hec in pulchra aurora incipe et in rutilante lumine ea perfice, 25rescribas.inquibusetiamstrenuepersiste,utineternumuiuas. Ep.CCXV codd.:H11I(testeMart.7,1021);R(f.350ra-b); Wr(f.71vb-72ra). 13Nunc- placuit]cfrlob1,21;2Mach.1,20;1Coro1,21etal.20ed.,'PL68,287D-288A(cfrH11I). cum- ire]efrEccli.45,23.21/22ne- dispergas]cfrIer.23,2.24aquas C011l11l.: Vorbe11l.2,p.143;cfrep.CCXIVhuiuseditionis. produxit]efrIs.48,21.24/25aquas- diuisit]cfrGen.1,7.25terramgerminare]cfrIs.55,10.25/26terram- florere]efrGen.1,11.26/27 montes- posuit]cfrIs.40,4 (?)27/28firmamentum- constituit]cfrGen. CCXV,Tit.,'LudewicusabbasdesanctoEucharioHildeg.REpistola1,7.28uentoseduxit]efrAm.4,13.40aurora- lumine]efr2Reg.23, abbatisdesanctoEucharioadS. Hil.Wr 4. CCXV,9110Deus- mirificauit]cfrPS.4,4. 15terraHfIf19ae)etRdurisuntutlapidesR20tolleraRWr nee l ]neHfIfnec2itlr.WrneHfIfireOflf. WraquilaH",25 germinarefacitWr26pomiferamHm28eduxituentosRae- igne] CCXV,1H(ildegardi) scripsr]Hild.RH.H11IW,.2L(udouicus) ScriPSI] L. eligncmcumlIereR29uir etiamR31pertulit HfIf32 el0111. Wr33 H",R Wr4 sciret o",.Wr5 aquilas]aliquas W,.6lumbrici scrip cu", PL *] 11I1ImltUlnf{", (mi/WIIPL)35Rlcenclc]attendeH11I 37EHtoquucliatl8IIC pe(:c:r.tI8Wr61cum]siR EPIST.CCXXR,66-99 mortificat.Cumauteminquietudomentiuminteruosexsurrexerit, estis quasi plumbum quod inputeum uehementercadit. Namuanagloriaetmalignitasuiscerasuperbiesunt.Etque siceuminquietudinementiuminuicemimplieantur,odiumac 70inuidiaillisministrat.Vndepaxetsecuritasibifugiuntet caritasChristirecedit.Etquiinillismalissunt,cadentquasi Plumbuminaquisuehementibus,quiaalassubleuationisnon habent.NamzelusDomi.niinultionesuasuperillosclamatut olimintonuitcumsuperbuminiroicuroinabyssumdeiecit,ut 75psalmistadicit:Leuamanustuasinsuperbiaseorumin finem; quantamalignatusestinimicusinsancto!NamDeuseleuauit sanctissima opera,curolucem atenebrisdiuisit.Et ibisuperbia cumomnibusulsceribusdiaboliinfinemcecidit,cumadaquilonemrespiciensscutumsuuminnihilumposuit,ubietiam 80omninoperiit.Sedtamen deindeiterumsuperbiainhominibus multasciuitatesabsquelongitudinedierumedificauitetpenas penisaddidit,acruinasinmultitudineerumnarumfecit,ubi hominesdixerunt:Deumnescimusneceumcolereuolumus.-Et sicmalignatusestinimicusinsancto. 85Nunc autem uiuens lux ad filiosturbe istius dicit: Vosparietes 1I templi estis,quia primitiua Ecclesia uosplantauit. Vndeuanam gloriametsuperbiam,acturbinemmultaruminquietudinum fugite.Nuncuiuentibus oculishecuidete etaudientibus interioribusauribushecaudite. ", 90Locumautemuestrumindispersionenonuideo,quamuis multa flag ellapassurus sitoViuiteergoetuigilateinDeo.Nam etiaminuerauisionequosdamincongregationeistauidiut auroramrutilantes,quosdamutsapphirumfulgentes,quosdam utlucemstellarumlucentes.Quienimutaurorarutilant,hi 95timoremDeihabentetpreceptaregularislegispropterDeum libentercustodiunt,quamuispercarnem,uelutuictima quead occisionemducitur,interdumdeuiareuideantur.Quiautemut sapphirusfulgent,caritatemDeihabentetideograuiapeccata 1nonoperantur,quamuispeccent,etetiampropterdelictasua 'I!:1qIII 71172cfr60/61.75/76Leua- sancto]Ps.73,3.77lucem- diuisit] efrGen.1,18.81longitudinedierum]cfrDeut.30,20;Ps.20,S;Prou.3, ',l,'l ,1i 'id16etal.84 malignatus- sancto]Ps.73,3.85/86 parietes templi] efr Eccli. SO,2.92/93ut- rutilantes]efr2Reg.23,4.94ut- lucentes]cfrPhil. 2,15.95timorem Dei]efrGen.20,11;Ps.13,3etal. 66Cum]etcumRautem0111. RueroWr69ac]et R76eleuabit H11I 77Et]quiaHm82ac]etR84inimicusinmarg.Wr87ac]et R89hec0111. R'90autem0111, R91Nam0111. R92etiam postuisione RstaeongregationeHI1f95Dei]dominiR97uideaturHm(sedrecte PL *)99pece!!ntS. lin.R 485 484 EPIST.CCXXR,100-I34 100libenter secastigant,ethecin consuetudinehabent.Sed quiut luxstellarumlucent,beneuolentiam habentetideocumhominibusnonrixantur,sedlasciuiampueriliummorumtenentet agrauibuspeccatislibenterseabstinentaceaodiosahabent. Et aliosinnigredineamarifumipropterconsuetudinemsqua105lidorummorum uidi,in qua quidam propter proprietatem mentissueamarisuntetfacultatesdiligunt,etideospiritalem consuetudinemnonamant,sedillosquiinsupradictistribus modissunt,sepeaffligunt. Etaudiuiuocemdeceloclamantem:Quamdiucongregatio 110hecinhistribusmodisdetinetur,aDeononrelinquetur.Sed et ad illos qui in predicta nigredine erant eandem uocemaudiui dicentem:Surge,aqulo,etueni,auster,perjlahortummeum,et jluentaromataillius.Quoddicitur:Recede,maluminiquitatis, etueni,bonumiustitie,etirrigauirtutibusplantationemsanc115titatis, ut fulgeant in ea opera que non marcescant.Aquilo enim suntrixatoresquiuerbisrixeetexcusationeauaritieetprouocatione iniuriarumdulceset utilesherbasuirtutumprosternere uolunt,quemadmodum aquilouniuersa precipitat.Sedilliquos hocmodo affligunt, patientiam sicdiscuntet lacrimabili gemitu 120prosuisetistorumpeccatisadDeumclamant.Vndeetiam aliquandotediosiadpeccandumsunt;etobhocfumusaromatumexcordibuseorumascendit,quem angelisuscipiunt.Et sicperaquilonemuiriditasbonistribuitur. Illietiamquifacultatesliben terhabent,hisquiintribus 125prefatis modis fulgent aliqua obiciunt, ut confundantur, et etiam innecessariiscausisobedientiarumsuarumqueruntquomodo eosaffligant,acmultotiesinimmunditiamcarnisseinuoluunt uelutporcusquistercoriinuoluitur,etnutibusserpentinioculi cumgrauissima consuetudineinterdumaliosfatigant. 130Seduosquiiniustitiamdiligitis,hancadmonitionemmel1}oriter tenete, ita ut facultates proprie uoluntatis uestre idolatriam essecognoscatisetabangelicisordinibus,scilicetspiritalis populi,separatas,quemadmodumidolumfallacieaueroDeo separatumest;acetiam aliapeccata relinquite et ad salientem 112/113Surge- illius]Canto4,16.114irriga- p