1

ลงทนรถไฟความเรวสง: พลกโฉมระบบขนสงไทย?

บทนา

รางพระราชบญญตกเงน 2 ลานลานบาท เพอลงทนในระบบโครงสรางพนฐานในการพฒนาระบบ

คมนาคมขนสงภายในประเทศถอเปนการลงทนครงใหญครงหนงในประวตศาสตรไทย ทงน โครงการขนาด

ใหญหรอ mega projects ตาง ๆ รวมการลงทนในระบบรถไฟความเรวสงไวดวย ซงทาใหนกวชาการดานการ

ขนสงและโลจสตกสออกมาตงคาถามใหญ ๆ กบโครงการดงกลาวของรฐบาลวา: ประเทศไทยพรอมและควรม

รถไฟความเรวสงแลวหรอ และโครงการทใชเงนมหาศาลดงกลาวจะมความคมคาทางเศรษฐกจเพยงใด

รายงานฉบบนจะนาเสนอประเดนดงกลาว โดยเรมจากการทาความเขาใจวาระบบรถไฟความเรวสงคอ

อะไร และโครงการกอสรางรถไฟความเรวสงในประเทศไทยมแผนการอยางไร อะไรเปนเหตจงใจใหไทยตองม

รถไฟความเรวสง และสดทาย ผลกระทบหลกดานความคมคาทางเศรษฐกจและผลกระทบตองบประมาณ

แผนดนจะเปนอยางไร

1. รถไฟความเรวสงคออะไร

รถไฟความเรวสง ตามนยามของ International Union of Railways หรอ UIC หมายถง ระบบรถไฟซงมขบวน

รถไฟและโครงสรางพนฐานทสามารถทาใหการเดนรถในสภาวะปกตมความเรวสงกวา 250 กม./ชม. บน

เสนทางทกอสรางใหม หรอความเรวทมากกวา 200 กม./ชม. เมอรถวงบนเสนทางทมอยในปจจบน ทงน

ประเทศแรกทมการพฒนารถไฟความเรวสงคอ ประเทศญปน ซงเรยกรถไฟดงกลาววา รถไฟหวกระสน (Bullet

Train-Shinkansen) ซงเปดใหบรการครงแรกในเสนทางกรงโตเกยว-นครโอซากา ใน ค.ศ. 1964 มความเรว

สงสดท 210 กม./ชม. จากนนฝรงเศสไดพฒนารถไฟความเรวสงเรยกวา TGV ใน ค.ศ. 1981 เปนครงแรกใน

ยโรป กอนทอกหลายประเทศจะนารถไฟความเรวสงมาใช ไดแก อตาล เยอรมน สเปน เบลเยยม องกฤษ ทาให

การเดนทางในยโรปเชอมโยงถงกนไดสะดวกรวดเรวยงขน

2

2. โครงการลงทนในระบบรถไฟความเรวสงของไทย

สาหรบไทย โครงการรถไฟความเรวสง จะเปนการขยายโอกาสจากกรงเทพฯ ไปยงจงหวดตาง ๆ โดยแบง

ออกเปน 4 เสนทาง คอ กรงเทพฯ-เชยงใหม, กรงเทพฯ-หนองคาย, กรงเทพฯ-ระยอง, กรงเทพฯ-หวหน ตาม

ภาพรวมใหญ แตเมอสรางจรง เสนทาง กรงเทพฯ-หนองคายจะสรางถงแค นครราชสมา กอน เพอใหเหมาะสม

กบงบประมาณ 7 แสนลานบาท จากนนจงคอยขยายตอไปถงหนองคาย ซงอาจใชวธการหาผรวมทน เพราะหาก

สรางตามแผนทงหมดจะตองใชงบประมาณ 1.3 - 1.4 ลานลานบาท โดยแตละสายมรายละเอยดและวงเงน ดงน

• สายเหนอ: กทม.-พษณโลก-เชยงใหม (745 กม.) วงเงน 387,821 ลานบาท

• สายตะวนออกเฉยงเหนอ: กทม.-นครราชสมา-หนองคาย (615 กม.) วงเงนเรมตน 140,855 ลาน

บาท (ถงแคนครราชสมา) แตตอมาไดมการวางแผนขยายเสนทางไปถงหนองคายเพอใหเชอมตอ

กบลาว ทาใหงบประมาณเพมขนกวา 100,000 ลานบาท

• สายตะวนออก: กทม.-พทยา-ระยอง (221 กม.) วงเงนเรมตน 100,631 ลานบาท

• สายตะวนตก: กทม.-หวหน-ปาดงเบซาร (225+757 กม.) วงเงนเรมตน 123,798 ลานบาท (ถงแคหว

หน)

3

2.1 รถไฟความเรวสงมความจาเปนหรอไม? หรอแคทาระบบรถไฟรางคกเพยงพอแลว

ในประเดนดงกลาว รมว.กระทรวงคมนาคม นายชชชาต สทธพนธ กลาววา

"การสรางรถไฟความเรวสงนนไมไดมองแควนน พรงน แตมองไปถงอนาคต และทตองมาสรางพรอม

กบรถไฟรางคกเพราะหากปลอยเวลาใหผานไป ตนทนกจะขนไปอก 2-3 เทา รวมทงโอกาสทเสยไป กถอเปน

เรองทตองมาถกเถยงกน แตจากตวเลขทศกษามา โดยมจน-ญปนมาชวยศกษา มนกไปได เพราะเราทาเพอ

อนาคต"

ทงน ลกษณะของรถไฟความเรวสงจะไมสามารถจอดไดบอย เพราะจะเสยความเปนความเรวสงไป แตกจะสราง

ขนานไปกบรถไฟรางค อยางเชนสายเชยงใหมกมองไววาจะม 10-12 สถาน ตามรายจงหวด ซงรถไฟรางคกจะ

ขนผโดยสารมาขนรถไฟความเรวสงได เพราะรถไฟรางคจะจอดถกวา บางสถานของรถไฟความเรวสงกอาจ

ไมไดลงหวเมองพอด อาจไกลออกไปจากเมอง โดยทญปนกมความคดลกษณะน เพราะหากรอใหเมองโตกอน

เราไมรวาเมอไรเมองจะโต จงตองเอารถไฟความเรวสงเปนตวนา แลวไปสรางเมอง เปนการกาหนดทศทางของ

เมองได

ในขณะทนกวชาการเกยรตคณทดอารไอและอดตรฐมนตรวาการกระทรวงการคลง นายฉลองภพ สสงกร

กาญจน วเคราะหวา บทเรยนจากการใชเงน 3 หมนกวาลาน สรางแอรพอรทลงค ซงทกคนยอมรบวาไมคม หาก

รฐบาลคดอยากจะสราง แตไมไดมองลกลงไปวาสรางแลวจะเกดอะไรขน จะเสยงตอการสญเปลาจากการลงทน

ดงนนรฐบาลตองใหความสาคญกบการวางระบบ ไมใชลงทนนาเขาระบบรางเพยงอยางเดยว การพฒนาระบบ

ใหไดมาตรฐานสากล เปนเรองสาคญ ขณะเดยวกน การเชอมเพอใชตวเดยวของไทยยงทาไมได เพราะไมมการ

วางระบบในภาพรวม กอนลงทน ทาใหโครงการลงทนถกแยกเปนเอกเทศ การเจรจากบภาคเอกชนในภายหลง

ทาไดลาบาก ไมไดมการคดกอนวาจะแบงรายไดกนอยางไร

ทงน สาหรบโครงการทยงไมมศกษาความเปนไปไดของโครงการ ม 9 โครงการซงมมลคารวม 373,615 ลาน

บาท ไดแก

4

1. โครงการรถไฟความเรวสง สายกรงเทพฯ-ปาดงเบซาร

2. โครงการรถไฟความเรวสงเชอมทาอากาศยานสวรรณภม (Airport Rail Link) ตอจากสนามบนสวรรณ

ภม-ชลบร-พทยา-ระยอง

3. โครงการกอสรางรถไฟทางค สายปากน าโพ-เดนชย

4. โครงการกอสรางรถไฟทางค สายชมทางขอนแกน-หนองคาย

5. โครงการกอสรางรถไฟทางค สายชมทางถนนจระ-อบลราชธาน

6. โครงการกอสรางรถไฟทางค สายหวหน-ประจวบครขนธ

7. โครงการกอสรางรถไฟทางค สายชมพร-สราษฎรธาน

8. โครงการกอสรางรถไฟทางค สายสราษฎรธาน- ปาดงเบซาร

9. โครงการกอสรางรถไฟทางค สายชมทางบานภาช-นครหลวง

สวนกลมทอยระหวางกาลงศกษาความเปนไปได 2 โครงการ คอ โครงการรถไฟความเรวสง สายกรงเทพฯ-

เชยงใหม กบ โครงการรถไฟความเรวสง สายกรงเทพฯ-หนองคาย ซงมมลคารวม 558,271 ลานบาท ซงแสดง

ใหเหนวา โครงการรถไฟความเรวสงตาง ๆ ยงไมมความพรอมและยงไมมความชดเจนในเรองความคมคาทาง

เศรษฐกจในอนาคตอยางแทจรง

3. เหตจงใจในการลงทนในระบบรถไฟความเรวสงในประเทศไทย

3.1 การเขารวมประชาคมเศรษฐกจอาเซยน ASEAN Economic Community 2015

นายฉลองภพ ไดกลาวอกวา ขอไดเปรยบของประเทศไทยดานภมศาสตรในฐานะศนยกลางของประเทศแถบลม

แมน าโขง การเชอมระหวางประเทศในกลมนจะชวยเสรมความเปนศนยกลางทางเศรษฐกจของประเทศไทย

การเชอมตอทางรถไฟจงเปนแนวทางทหลายประเทศเหนตรงกน เนองจากการขนสงสนคาทางรถไฟมตนทนท

ถกกวาการขนสงทางถนน อกทงไมกอใหเกดมลพษเมอเทยบกบการขนสงดวยเสนทางอน

ในอดต มการศกษาการเชอมตอทางรถไฟในประเทศภมภาค แตการศกษาสวนใหญไมเออประโยชนกบประเทศ

ไทยในฐานะศนยกลางของระบบขนสง

5

ประเทศจนจะมความตองการเชอมตอเสนทางรถไฟจากจนตอนใตมายงประเทศอาเซยนทางใต หรอ ไทย แต

เสนทางทไดศกษาไวเกอบทงหมดจะตองออมไปทางประเทศเวยดนาม หรอผานเขาไปในประเทศลาว ซงยงไม

มระบบรถไฟรองรบ แมจนพรอมลงทนรถไฟจากคนหมงมายงเวยงจนทน เพอใหเปนเสนทางขนสงสนคา แตท

ผานมาการเจรจาระหวางประเทศยงไมสาเรจ

หากประเทศไทยตองการเชอมตอเสนทางรถไฟกบเพอนบาน สงทตองศกษาคอ ผลประโยชนทจะเกดขนและ

การวางรปแบบในการเชอมตอใหมความชดเจน เนองจากรฐบาลตองการคอรถไฟความเรวสง แตขณะนม

การศกษาเรองนนอยมาก

3.2 การเชอมโยงระบบขนสงมวลชนและการพฒนาในชนบท

ดงททกฝายเหนตรงกนวา ”การเชอมตอทางรถไฟจงเปนแนวทางทหลายประเทศเหนตรงกน เนองจากการขนสง

สนคาทางรถไฟมตนทนทถกกวาการขนสงทางถนน อกทงไมกอใหเกดมลพษเมอเทยบกบการขนสงดวย

เสนทางอน” โครงการนไมเพยงแตพฒนาการคมนาคมขนสงใหมประสทธภาพมากขน ลดอบตเหต ลดปญหา

มลพษ แตยงเสรมสรางการเชอมโยง ดงน

• “ระบบขนสงมวลชนทางราง” : ระบบรถไฟฟาขนสงมวลชนในเขตกรงเทพและปรมณฑล 10 สายทาง

• “Modal Shift” : เปลยนการขนสงจากทางถนน สระบบราง

• เชอมตอประเทศเพอนบาน : ระเบยงเศรษฐกจ (Economic Corridors)

• พฒนาประตการคา: ทาเรอ & ทาอากาศยาน

• พฒนาโครงขายขนสงภายในประเทศ (ภมภาค) : รถไฟ ถนน มอเตอรเวย ลาน าและชายฝง

6

ประเดนสาคญ คอ ลาดบเรมการพฒนาแตละโครงการยอยเปนไปอยางมประสทธภาพหรอไม หากแตละ

โครงการมกาหนดเวลาทไมสอดประสานกน อาจจะไมทาใหเกดการเชอมตอทแทจรง ทรายกวานนคอ หาก

สดทายแลวเศรษฐกจ งบประมาณ หรอผดาเนนงานโครงการ ไมเปนไปตามทวางแผนไว เชน ทารางแลว แต

ระบบทาอากาศยานยงไมไดจดการรองรบ การเชอมตอกอาจจะไมสมบรณ

เพราะฉะนนสรปไดวาปจจยทควรคานง ไดแก

• การกาหนดสถานหลกมการกระจายตวทดพอหรอไม และแตละสถานทรถไฟความเรวสงไปถงนน ม

การจดการระบบการเชอมตอระดบทองถนทดหรอไม เพอใหเกดความทวถงทแทจรง

• นอกจากโครงสรางทางคมนาคมททวถงแลว ปจจยพนฐานตอการพฒนาศกยภาพเศรษฐกจในชมชนม

มากนอยเพยงใด มการสงเสรมแรงงาน การศกษา สาธารณสข ทดหรอไม มฉะนนแทนทความเจรญจะ

ขยายจากเมองมาชนบท(dispersion) จะกลายเปนวารถไฟนาพาแรงงานใหยายถนสเมองมากขน และทา

ใหเมองยงหนาแนน(agglomeration)

7

3.3 ผลประโยชนตอเศรษฐกจทางออม

• ฝายสนบสนนกลาววา รถไฟความเรวสงจะทาหนาทสงเสรมการทองเทยว และการขยายตวของ

ผลตภณฑมวลรวมของจงหวดตาง ๆ รวมทงประโยชนอน ๆ เชนการกระจายสนคาของบรษทไปรษณย

ไทย

• อยางไรกตาม การวเคราะหถงผลประโยชนรวมทรวมผลทางออมทเกดกบภาคเศรษฐกจอนนน ควรทา

กบการลงทนในทกกรณ เพราะผลทางออมมไดเกดขนกบรถไฟความเรวสงเพยงเทานน ตวอยางเชน

หากใชเงนจานวนเดยวกนไปลงทนในระบบรถไฟทางค ตนทนการขนสงสนคาทลดลงยอมกอใหเกด

ประโยชนในวงกวางตอภาคธรกจ อนเชนกน โดยเฉพาะอยางยงตอภาคการสงออกซงเปนเครองจกร

สาคญของเศรษฐกจไทยมาตลอด และเกยวโยงกบหลายภาคการผลตมากกวาการทองเทยว ประโยชน

ทางออมจงนาจะสงกวารถไฟความเรวสงดวยซาไป

4. ขอกงวลตอโครงการรถไฟความเรวสง

4.1 กนอกระบบงบประมาณ ซงเปนการใหอานาจตดสนใจกบฝายบรหาร ฝายนตบญญตมโอกาสใหความ

เหนชอบตาม พ.ร.บ. เพยงครงเดยว ปกต รฐสภามสทธกลนกรองทกป จดออนนชใหเหนวา พ.ร.บ. ไม

เปนประชาธปไตยรอยเปอรเซนต

ดร.สมชย จตสชน ผอานวยการวจยของทดอารไอ ระบวา พ.ร.บ.กเงน 2 ลานลานบาท มลกษณะเปนการ “ก

นอกระบบงบประมาณ” แตใหอานาจรฐสภาในการการกลนกรองและใหความเหนชอบ ไมเหมอนเงนก

อนๆ ทไมผานการพจารณาของสภาฯ เชน โครงการจานาขาวทกยมมาดาเนนการ เปนตน และยงม

รายละเอยดบญชแนบทาย พ.ร.บ. 2-3 หนา ซงมสภาพบงคบไดตามกฎหมายและใหอานาจรฐสภาแกไข

ปรบปรงได แนวทางดงกลาวนน ถอเปนการแสดงความจรงใจระดบหนงของรฐบาล วาจะใชเงนกนอยาง

ระมดระวง แตการใหอานาจฝายบรหารในการกาหนดรายละเอยดเปนเวลาถง 7 ป หมายความวา จะ

ครอบคลมเลยถงอายรฐสภาชดน หรอขามชวงอายปกตของรฐสภา ดงนน เมอมรฐสภาชดใหมเขามา แตจะ

ไมมสทธมเสยงใน พ.ร.บ. นเลย “การออกแบบแบบน ถอวาเปนการกาวลวงอานาจของสภาชดตอไปในการ

กลนกรองและใหความเหนชอบ เนองจากสภาทไดรบเลอกเขามาใหมซงเปนตวแทนของประชาชนในพนท

8

จะไมมสทธมเสยงเลยในการพจารณาทบทวนโครงการภายใต พ.ร.บ. น อนนคอสงทเรามองวายงไมเปน

ประชาธปไตยรอยเปอรเซนตจากการ ถวงดลอานาจฝายนตกบฝายบรหารทไมมดลยภาพ” ดร.สมชยกลาว

• โครงการไมผานการศกษาความเปนไปไดโดยเฉพาะรถไฟความเรวสง เมอเทยบกบการลงทนรถไฟราง

ค ทชวยลดตนทนโลจสตกส และสรางความสามารถในการแขงขนดกวา

• ผลกระทบตอรายจายภาครฐในอนาคตในเรองทสาคญอน ดานสงคม การพฒนาคน และนวตกรรม อาจ

กระทบตอ คณภาพ กาลงคนและแรงงาน ความเหลอมลา

o TDRI หวงรถไฟความเรวสงทาหนสาธารณะพงเกน 100%

o TDRI หวงเงนก 2 ลานลาน เสยงกระทบการคลงสง

4.2 การลงทน VS การบรการทางสงคม

ดร.สมชยย าวา เรองการลงทนรถไฟความเรวสง ตองการใหระบชดเจนวาไมเปนการบรการทางสงคม เพราะ

ผใชบรการไมใชผมรายไดนอย จงไมควรใชเงนของรฐมาอดหนนจนทาใหขาดทนตอเนองยาวนาน สาเหตท

เปนกงวลเรองนเพราะวา ในคณะกรรมาธการฯ ทแปรญตตพดกนวารถไฟความเรวสงขาดทนกไมเปนไร แตถา

ขาดทนจะดแลอยางไร กพดกนอกวาใหผานไปกอนแลวคอยออกแบบทหลง เพราะฉะนน การศกษาความ

เปนไปไดของโครงการมความสาคญมากตอโครงการลงทน 2 ลานลานบาท เพราะจะตอบคาถามเรองความ

คมคาหรอไมคมคาทหลายฝายมความเปนหวง ดงนน ดร.สมชยจงเสนอวา โครงการลงทนทกโครงการตองผาน

การศกษาความเปนไปไดโดยหนวยงานทเปนกลางและมผตรวจสอบอสระตรวจสอบผลการศกษาอกขนหนง

โดยการศกษาความเปนไดตองเปนไปตามหลกเกณฑทรดกมขนทงในสวนของ การลงทนโครงสรางพนฐาน

และการใหบรการ เชน ราคา ความถของการใหบรการ รวมถงรายละเอยดตวแปรทเกยวของอน เชน อตราคดลด

(discount rate) เปนตน

9

จากการศกษาความคมคาของการสรางเสนทางรถไฟความเรวสง คอ สายกรงเทพ-เชยงใหม ความเรว 200 กม./

ชม. ใชเวลา 3 ชวโมง ภายใน 5 ป ตองมคนใชเสนทางนเฉลยวนละ 2 หมนคนถงจะคมคา แตจะตองวงถพอ ไม

ตองรอนาน หรออยางนอยชวโมงละ 2 ขบวน ความไดเปรยบจะเพมมากขน

สาหรบรถไฟความเรวสง สายกรงเทพฯ-หนองคายซง วงผานแค 7 จงหวดภาคอสานนน รฐบาลประมาณวาจะม

ผโดยสารถง 41,000 คนตอวน ในขณะทมลนธสถาบนอนาคตไทยศกษา(TFF) ไปคนตวเลขมาเทยบใหเหนเลย

วา ทกวนนจานวนผโดยสารสงสดทโดยสารเครองบนไป 8 จงหวดภาคอสานยงมอยแค 4,957 คนตอวน

แมกระทงผใชบรการสถานขนสงหมอชตทเดนทางไปถง 20 จงหวดภาคอสานเอง (ไมใชแค 7 จงหวด) ทกวนน

กยงมผโดยสารแค 49,500 คน เทานน อยาวาแต ตอใหมผโดยสารมากเทาทรฐบาลประมาณจรง กแปลวารถไฟ

จะตองวงถงวนละ 41 เทยว หรอแทบทกครงชวโมง พดงายๆ กคอ จะตองมรถไฟวงไปหนองคายถพอๆ กบรถต

ไปธรรมศาสตรรงสต

ขอกงวลสวนใหญตกอยทรถไฟความเรวสง เนองจากโครงการลงทนดงกลาวโดยเฉพาะในสวนของรถไฟ

ความเรวสง ยงไมตอบโจทยในดานการลดตนทนการขนสงหรอความคมคาทางเศรษฐกจ-การ เงนเทาทควร ทาง

ทดอารไอไดเสนอแนะแนวทางปองกนปญหาคอรปชน 3 ขอ คอ

ควรมการศกษาความเปนไปไดของโครงการ (Feasibility Study) อยางมคณภาพและนาเชอถอ

ควรมการสรางธรรมาภบาลในโครงการลงทน สรางการมสวนรวมของประชาชน สรางความโปรงใส

ในการลงทนผานการเปดเผยขอมลทงในการจดจางโดยภาครฐ และการรวมทนกบภาคเอกชน และ

ควรมการบงคบใชกฎหมายทเกยวของอยางมประสทธภาพ เพอเพมความรดกมในการลงทนมากขน

ขณะเดยวกนเหนวาทกฝายจะตองมสวนรวมอยางแขงขนในการตอตาน คอรรปชน ท งภาคธรกจ

สอมวลชน นกวชาการและภาคประชาสงคม เพอชวยปองกนปญหาคอรรปชนตงแตเรมตนโครงการ

10

ประเดนถกเถยงในรายการ:

1. ในการดาเนนนโยบายสาธารณะ รฐจาเปนตองคานงถง 2 เปาหมายหลก คอ 1) ผลประโยชนแก

สาธารณะ และ 2) ความคมคาทางเศรษฐกจ โครงการรถไฟความเรวสงดงกลาวสามารถบรรลเปาหมาย

หลกทงสองหรอไม อยางไร

2. การบรหารจดการโครงการขนาดใหญหรอ Mega projects มกเกดปญหาคอรรปชนและปญหาดาน

ประสทธภาพ รฐบาลควรมมาตรการและแนวทางในการปองกนขอกงวลดงกลาวอยางไร

3. จากการศกษาของนกวชาการ เหนวา ควรลงทนในรถไฟรางค กอน เนองจากมผลประโยชนทาง

เศรษฐกจทเหนไดชดเจน ตรงจดน รฐบาลจะสรางความเชอมนไดอยางไรวา การลงทนในรถไฟ

ความเรวสงจะนามาซงผลประโยชนตาง ๆ เนองจากโครงการสวนใหญยงไมไดรบการศกษาความ

เปนไปได

4. รฐบาลควรอธบายและใหเหตผลตอประชาชนอยางไรในการกเงนนอกงบประมาณและเรองการศกษา

ความเปนไปไดของโครงการขนาดใหญในราง พ.ร.บ. ดงกลาว

5. ทานคดวารฐบาลในปจจบนควรมสทธในการ ‘สรางหน’ ทคดวาเปนการลงทนพฒนาประเทศในระยะ

ยาวใหกบรฐบาลและลกหลานในอนาคตหรอไม ไทยเราควรมหนวยงานหรอระบบอะไรในการควบคม

กระบวนการกและลงทนในระยะยาวหรอไม อยางไร

6. ทานคดวาผลตอบแทนทจะไดจากลงทนครงนจะ ‘คมทน’ หรอไม เงนกและดอกเบยมมลคารวม

เทาไหร และตองใชระยะเวลานานเพยงใดทจะตองจายคน