gurmiq swci swcw vicwru] - sgpc.netsgpc.net/wp-content/uploads/2015/02/february_2018.pdf · gurmiq...
TRANSCRIPT
gurmiq pRkwS 3 PrvrI 2018
< siqgur pRswid]
gurmiq swcI swcw vIcwru]
(Drm pRcwr kmytI dw mwisk-p`qr)
mwG-Pgx, sMmq nwnkSwhI 549 PrvrI 2018
mu`K sMpwdk sMpwdk
ismrjIq isMG sqivMdr isMG PUlpur
Approved for School libraries by the Director of Public Instructions PunjabVide Circular No. 4580-2/25-58-B-49154 Dated Oct. 1958
ijld 61 AMk 11
cMdw Byjx dw pqwsk`qr Secretary
Drm pRcwr kmytI Dharam Parchar Committee
(SRomxI gu: pR: kmytI) (S.G.P.C.)sRI AMimRqsr-143006 Sri Amritsar-143006
> >
Pon : 0183-2553956-59 AYks 304 PYks : 0183-2553919
website : www.sgpc.nete-mail :[email protected],
fwk rwhIN ‘gurmiq pRkwS’ nw pujx bwry auprokq Pon nMbr imlw ky
ieMcwrj gurmiq pRkwS nwl AYks: 303 ’qy sMprk kro jI[
(dyS) (ivdyS)
pRqI kwpI ` 5
swlwnw ` 50
pMj swl ` 250
lweI& ` 500
swlwnw ` 1250
pMj swl ` 5000
lweI& ` 10000
cMdw
gurmiq pRkwS 4 PrvrI 2018
gurbwxI ivcwr 5
sMpwdkI 7
sRI gurU goibMd isMG jI -fw. blkwr isMG 9
jpujI swihb ivcly pMj KMf -fw. jgjIq isMG 19
gurbwxI dy sMdrB gMRQW dw srvyKx -bIbI ismrjIq kOr 28
sRI gurU gMRQ swihb ivc pMCI icqrx -fw. jsbIr isMG 34
gurmiq dw isDWqk p`K -fw. AmnpRIq isMG 39
bwbw hnUmwn isMG jI ShId -ismrjIq isMG 49
srdwr Swm isMG AtwrI -mwstr jsvMq isMG GirMfw 56
v`fw G`lUGwrw -s. ibkrmjIq isMG jIq 62
swkw sRI nnkwxw swihb -sqivMdr isMG PUlpur 65
jYqo dy morcy dI gwQw -ig. suirMdr isMG inmwxw 68
nwnk iqnw bsMqu hY . . . -fw. SmSyr isMG 72
jIvn mMqr : DIrau suin DIrau pRB kau -fw. siqMdr pwl isMG 76
so isKu sKw bMDpu hY BweI. . . -fw. gurivMdr kOr 85
bRhm igAwnI Awip prmysur -s. qIrQ isMG iFlvW 90
BweI rxDIr isMG dI vwrqk dw gurmiq icMqn -bIbI jsivMdr kOr 93
gwgr ’c swgr-- 83 -fw. ieMdrjIq isMG gogoAwxI 96
mW bolI pMjwbI (kivqw) -s. jsivMdr isMG 98
sYlUlr jylH AMfymwn: pMjwb dy suqMqrqw sMgrwmI -fw.prmvIr isMG 99
srdwr j`sw isMG AwhlUvwlIAw (kivqw) -s. blvMq isMG qyg 110
^brnwmw 111
Drm pRcwr kmytI dIAW pRcwr srgrmIAW 114
qqkrw
gurmiq pRkwS 5 PrvrI 2018
gurbwxI ivcwr:
...Gir vru pwieAw nwrI
Plguin min rhsI pRymu suBwieAw ]
Anidnu rhsu BieAw Awpu gvwieAw ]
mn mohu cukwieAw jw iqsu BwieAw kir ikrpw Gir AwE ]
bhuqy vys krI ipr bwJhu mhlI lhw n QwE ]
hwr for rs pwt ptMbr ipir loVI sIgwrI ]
nwnk myil leI guir ApxY Gir vru pwieAw nwrI ]16]
by ds mwh ruqI iQqI vwr Bly ]
GVI mUrq pl swcy Awey shij imly ]
pRB imly ipAwry kwrj swry krqw sB ibiD jwxY ]
ijin sIgwrI iqsih ipAwrI mylu BieAw rMgu mwxY ]
Gir syj suhwvI jw ipir rwvI gurmuiK msqik Bwgo ]
nwnk Aihinis rwvY pRIqmu hir vru iQru sohwgo ]17]1]
(pMnw 1109)
pihly pwqSwh sRI gurU nwnk swihb jI ‘bwrh mwhw quKwrI’
pwvn bwxI ƒ sMpUrn krdIAW AMqlIAW do pauVIAW ’c P`gx mhIny
dI ru`q Aqy swry bwrHW mhIinAW dy ivSyS pRkrx ’c mnu`KI jIv
iesqrI duAwrw prmwqmw rUpI pqI dy imlwp dI ivsmwdI AvsQw dw
vrxn krdy hn[
gurU jI PurmwauNdy hn ik P`gx dy mhIny AMdr mnu`K rUpI jIv-
iesqrI dw ic`q pRsMn ho igAw[ suMdr pRikrqk vwqwvrn dy rU-b-
rU aus ƒ pRBU-pqI dw ipAwr Bw igAw, cMgw l`g igAw[ ieh cMgw
l`gxw hux sdw-sdw vwsqy hY; AMdroN Awpw Bwv ju imt igAw[ jdoN aus
ƒ TIk l`gw qW mn AMdr pihlW bhuq hI BwrU irhw duinAwvI moh ies
qoN ht igAw[ pRBU ny ikrpw kr ky ihrdy-Gr ’c pRvyS kIqw[ jdoN
ipAwrw ihrdy-Gr ivc v`isAw nhIN sI mYN (jIv-iesqrI) ny ikMny hI
rUp vtwey, ikMny au~proN suhxy lgx vwly bsqr mYN pihny lyikn pRBU-
rwjy ny mYƒ Awpxy sdIvIN Gr-mihl ’c QW-itkwxw nw id`qw[ hux mYN
gurmiq pRkwS 6 PrvrI 2018
aus ƒ cMgy l`gx vwly Awqimk gux rUpI rySmI bsqr pihny, aus dy
nwm rUpI hwr-iSMgwr kIqy qW ipAwry ƒ mYN vI cMgI l`gx lg geI[
hy nwnk! ieh Awqimk guxW dI pRBU ipAwry ƒ, mwlk, Ksm ƒ
rIJwaux, aus ƒ cMgI l`gx dI jugq mYƒ Awpxy rwh-dsyry gurU qoN
imlI hY Bwv gurU-Srn ipAW hI mnuK ƒ Awpxy Anmol jnm dI
durlBqw qy mhwn mh`qqw dw AnuBv ho skdw hY, ijs krky aus dI
moh dI pkV qy AigAwnqw dI hnyHr-gubwr vwlI Asih hwlq dUr ho
skdI hY[ ieauN hI mnu`K rUpI iesqrI Awpxy ihrdy AMdr mwlk ƒ
v`isAw qy hr pl Awpxy AMg-sMg mihsUsdI hY AQvw Awp ƒ aus nwl
pRq`K imlwp ’c pwauNdI hY[ iehI sB qoN au~cI pRwpqI hY, AMiqm mMzl
hY[ sB du`K, sB sMsy k`ty jWdy hn[
ds Aqy do ku`l bwrHW mhIny mwlk ny bxwey hn[ hryk mhIny ’c
Awaux vwlI hryk hI imqI (eykm, dUj, qIj Awid) BlI hY Bwv ies
dy cMgI jW burI hox dy Brm ’c guris`K iesqrI-purS ny kdwicq nhIN
pYxw[ iek-iek idn dIAW swrIAW hI GVIAW, ies dy swry hI pl,
swry hI mhUrq Bly hn, bs, Srq iehI hY ik ienHW ivc ienswn dI
rUh dw auh rwzdwr, auh mihrm, auh sdw iekrs rihx vwlw
prmwqmw aus ƒ iml pvy[ pRBU dy iml pYx nwl ienswn dy swry kwrj
sMvr jWdy hn[ krnhwrw aunHW dy sMvrn dy swry qrIky Awp hI jwxdw
hY Bwv mnu`K ƒ isrP pRBU-nwm rMg ’c rMgIjxw hI krn Xog kwrj hY,
bwkI duinAwvI kwrjW dI aus ƒ vDyry icMqw krn dI loV nhIN[ ijs
pRBU ny jIv-iesqrI sMvwr id`qI, Awpxy in`j (Awqimk) guxW nwl
aus ƒ iSMgwirAw, aus pRBU ƒ auh guxW kr ky ipAwrI vI qW l`gdI hI
hY; aus au~pr mwlk pRsMn huMdw hI hY[ auh jIv-iesqrI vI Awqimk
AnMd ƒ mwxdI hY[ ihrdy rUpI Gr ivc qRüT ky, Aw kr ky gurmuK rUh
dy ihrdy Gr ƒ ipAwry pqI prmwqmw ny syjw bxwieAw, aus dy m`Qy
dy suBwg jgw idqy[ hy nwnk! hux qW jIv-Awqmw idn-rwq Bwv hr
pl ipAwry ƒ hI ismrdI hY; prmwqmw aus dw suhxw pqI hY[ jIv-
iesqrI hux sdIvIN suhwg dI ivsmwd AvsQw ’c hY[
gurmiq pRkwS 7 PrvrI 2018
sMpwdkI...
&^r krn Xog hY PrvrI mhIny dI
is`K ShIdI dwsqwn
is`K kOm ny sMswr dy ieiqhws AMdr AijhIAW nvInqm qyivl`Kx imswlW kwiem kIqIAW hn ijnHW sdkw jnqw nUM h`k, s`c dIrwKI kridAW hoieAW AwpxI Dwrimk suqMqrqw dw Aihsws hoieAw[sRI gurU nwnk pwqSwh dI ivcwrDwrw ny ieh drswieAw ik ijnHWkrm-kWfW ivc BwrqI jnqw Ps cu`kI hY, auh Asl Drm nhIN blikAsl Drm qW auh hY jo ibnw iksy pKMf dy inrol Akwl purK dI BgqIkrdy hoey Awpxw Aqy dUsirAW dw Blw krdw hY[ prMqU jykr Drm dIpgfMfI ’qy quridAW hoieAW vI mnuK nUM AwpxI hoNd-hsqI dw Aihswsnw huMdw hovy qy auh dUijAW dI ADIngI kbUldw hovy, qW aus qoN Srmnwkqy mwVI siQqI hor koeI nhIN ho skdI[ gurbwxI dw Purmwn hY: jyjIvY piq lQI jwie] sBu hrwmu jyqw ikCu Kwie] AijhIizMdgI ijaUx vwly lok ijQy mwnisk Zulwm huMdy hn, au~Qy ieh izMdgInrk dy brwbr huMdI hY[ Aijhw hI hwl BwrqI jnqw dw hoieAw ipAwsI[
ivdySI hmlwvr hwkmW v`loN ihMdusqwnI kOm ƒ pYrW hyT rolxwAwpxw jnm-is`D AiDkwr smiJAw jWdw sI[ hwlq ie`QoN qk pu`jc`ukI sI ik ihMdusqwnI nw kys-dwhVI r`K skdy sn Aqy nw hI israu~pr dsqwr sjw skdy sn[ aunHW ƒ GoVy dI svwrI vI mnHw sI[ ieauNhI ivdySI mUl dy hwkmW-hmlwvrW ny swry muFly h`k-hkUk ihMdusqwnIkOm qoN Koh ley hoey sn[ Aijhy hwlwqW ivc sRI gurU goibMd isMG jImhwrwj dy swjy Kwlsw pMQ ny ihMdusqwnIAW dI ies durdSw dy izMmyvwrhmlwvrW nUM nkI cny cbvwey BwvyN ies bdly is`K kOm ny Awpxy jwnI-mwlI nukswn nwl v`fIAW kImqW cukweIAW, prMqU isru dIjY kwix nkIjY] dy mhWvwk ’qy pihrw id`qw[
is`K kOm ny ihMdusqwn dI swrI lokweI qoN Kusy h`kW dI muV-
gurmiq pRkwS 8 PrvrI 2018
sQwpnw vwsqy Xqn ArMBy[ ienHW XqnW dy pRsMg ivc hI is`K pMQ ƒau~qr gurU-kwl ivc G`lUGwirAW ivcoN lMGxw ipAw[ ATwrHvIN sdI ’cmuZl hwkmW v`loN kwhƒvwn dy CMB ivc ‘Cotw G`lUGwrw’ vrqwieAwigAw[ iesy sdI ivc mlyrkotly dy nyVy ku`p rhIVw dy mukwm ’qyAPgwn DwVvI Aihmd Swh AbdwlI v`loN 5 PrvrI 1762 eI. ƒ‘v`fw G`lUGwrw’ vrqwieAw igAw, prMqU ieiqhws gvwh hY ik iesG`lUGwry dy kuJ hI virHAW mgroN is`KW ny AbdwlI dw nw kyvl ihMdusqwnivc dw^lw p`ky qOr ’qy rok id`qw sgoN srdwr cVHq isMG dy poqrymhWblI mhwrwjw rxjIq isMG ny APgwnW ƒ hmilAW dw svwd vIivKwieAw[ ievyN shI ArQW ivc dyS-kOm dI sdIAW qoN Ku`sI Awn-bwn-Swn ƒ bhwl kIqw[ ieh vI cyqy rhy ik mhwrwjw rxjIq isMGny ijhVw KwlseI rwj sQwipq kIqw, aus ivc ihMdU, is`K, muslmwnswry suKI qy KuShwl v`sdy rhy, iksy nwl vI mzhb dy AwDwr ’qy koeIivqkrw nw kIqw igAw[ mhwrwjy dy jINdy-jIA AMgryzI hkUmq vIKwlseI rwj v`l kYrI A`K nwl vyK nw skI BwvyN ieh pMjwb ƒ hV`pxdy mMd-ierwdy AMdr hI AMdr pwl rhI sI[ isKW ivc pMjwb dyAMgryzI swmrwj dy ADIn huMdy hI AMgryzW ny is`KW dy pwvn-piv`qrgurduAwrw swihbwn ivc mhMqI pRbMD nUM gurduAwrw swihbwn ivc vwVky ienHW dI pivqrqw nUM BMg krn dIAW koJIAW cwlW c`lIAW, ijsqihq AnykW swky ijnHW ivc PrvrI, 1921 eI. ivc swkw nnkwxwswihb Aqy PrvrI, 1924 eI. ivc jYqo dw morcw vI ShIdI dwsqwnibAwn krdy hn[ ies sMGrS dy dOr ivc AnykW gurU ky isMGW nyAwpxIAW jwnW vwr ky ijQy pUry Bwrq dI ie`zq nUM rulxoN bcwieAw,au~Qy Awpxy dyS-kOm qy pMQ nUM vI sur`iKAq riKAw[
AijhIAW dwsqwnW nwl Bry swfy is`K ieiqhws ’qy swnUM ijMnw vImwx hovy aunw hI QoVw hY[ swnUM Awpxy puriKAW dIAW kIqIAW ienHWAnykW kurbwnIAW nUM Bulwauxw nhIN cwhIdw, blik Awpxy ies kurbwnIAWBry lwswnI ieiqhws qoN syD lYNdy hoey is`K pMQ dI cVHdI klw vwsqyie`k jut ho ky Xqn krny cwhIdy hn[
gurmiq pRkwS 9 PrvrI 2018
sRI gurU goibMd isMG jI
-fw. blkwr isMG*
sRI gurU goibMd isMG jI dI id`bqw, gRMQ qoN pMQ qk dI Xwqrw hY[ is`K
Drm dw mUl AwDwr Sbd gurU hY Aqy sRI gurU gRMQ swihb Sbd gurU dw
sMklpI sRoq hn[ Sbd gurU dI nINh sRI gurU nwnk swihb jI ny r`KI sI
Aqy ies dw sMklpI-sMkyq aunHW ny isD gosit bwxI ivc ieh kih ky dy
id`qw sI ik Sbd Aqy suriq dy sihj sQwpn nwl hI swDI hoeI
mwniskqw vwlw mwnv, is`KI dw rol mwfl khweygw[ eysy vwsqy ‘gurmuK’
pd dI vrqoN kIqI hoeI hY[ gurmuK qoN isMG qk dI Xwqrw nUM smJ ky hI
dsm pwqSwh hzUr dy dIdwry kIqy jw skdy hn[ ieho ijhy is`K vrqwirAW
nwl ieh vI sQwipq ho igAw sI ik jo gurU swihb kih rhy hn, ausy nUM
Awp jIA vI rhy sn Aqy dUijAW qoN jIvy jwx dI Aws kr rhy hn[ ies
nwl Drm-icMqn dy Kyqr ivc dyhI au~qmqw dI Dwrimkqw vMgwrI geI
sI/hY[ iesy mwniskqw nUM mwnv dy lhU ivc auqwrn dI inrMqr lihr
bwkI gurU swihbwn v`loN clweI jWdI rhI sI[ iesy pRsMg ivc dsm
pwqSwh hzUr bwry crcw kIqI jw rhI hY[
dsm pwqSwh hzUr bwry is`K swihq ivc ieh hvwlw AwauNdw hY ik
auh joiq rUp qoN dyh rUp ivc Awaux leI ies vwsqy iqAwr nhIN sn,
ikauNik auh joiq rUp ivc sMquSt sn[ pr aunHW nUM dyh rUp ivc Awaux
vwsqy ieh kih ky pRyirAw igAw sI ik Akrmk AiDAwqimkqw KVoq dw
iSkwr ho jWdI hY[ eysy nUM mY Awpxw suq qoih invwjw]pMQ pRcur krby kauswjw] rwhIN ibAwn kIqw hoieAw pRwpq hY[ is`K gurU swihbwn v`loN Drm
icMqn iv`coN imiQhwiskqw duAwly au~srIAW mwnqwvW Aqy prMprwvW nUM qoV
ky jW ienHW qoN pwsy ht ky skrmk AiDAwqimkqw nUM is`K Drm vjoN pRgt
kIqw jw irhw sI[ ies nwl Drm icMqn dy pRwpq sMquStI-mwfl dI QW
qy s`jrw is`K-qVp-mwfl swhmxy ilAWdw jw irhw sI[ ds is`K gurU
swihbwn, is`K Drm dy sm`uc dIAW ds kMnIAW khIAW jw skdIAW hn[
kihx dw kwrn ieh hY ik sMpUrn jIvn dI iviBMnqw nUM iek lVI ivc
pRgt krn dy gurU swihbwn ibMb ho gey sn[ Drm clwvn sMq aubwrn
*34 Arbn Astyt, Pyz-1, pitAwlw; mo: +9193163-01328
gurmiq pRkwS 10 PrvrI 2018
dy hvwly Drm dy ieiqhws ivc Awm iml jWdy hn[ pr ieh vyrvy,
duinAwvI pRsMg ivc lY ky dyx vwly pwsy qurdy rihMdy hn Aqy drpyS sMktW
dw swhmxw krn vwsqy sMkt-gRsq mwniskqw id`b-d^l v`l JwkdI
rihMdI sI[ dYvI pRqIinDqw dw AvqwrvwdI-mwfl, iksy vI smkwl dw
mukq-pRsMg nhIN auswr sikAw sI[ iesy dw nqIjw sI ik vrqmwn dy
guAwcx nwl BUq dw BYA Aqy Biv`K dw lwrw hI Drm dw hwsl huMdy rhy
sn[ eysy krky ieiqhws au~qy imQhws hwvI huMdw irhw sI[ eysy iv`coN
vrn-vMf vrgy SoSx-mwflW nUM mwnqw imldI rhI sI[ ies bwry bwxI
dy hvwly nwl vI crcw ho skdI hY[ pr myry swhmxy ies siQqI iv`coN
inklx leI pRwpq gurmiq-mwfl ny Awm bMdy dI mwniskqw ivc ieh
Bwvnw auqwr id`qI sI ik is`K Drm ny lY ky dyx dI QW qy hryk mwnv nUM
lY skx dI is`K-ivDI nwl joVnw hY[ vYsy Awm smJ vI iehI hY ik
imldw auhI hY, ijs dw koeI h`kdwr huMdw hY[ h`kW au~qy Cwpw mwrn
vwilAW ny ies ivclI skrmkqw nUM KuMFw kr ky ieh AMD-ivSvws
sQwipq kr id`qw sI ik imldw auhI hY, jo iksmq ivc iliKAw huMdw hY[
ies nwl mwnv AMdr inihq aUrjw ny pRcMifq ho ky jIvn-mukq hox vwly
rwh qurnw C`f idqw sI[ eysy iv`coN inklx dI p`kI ivDI-sQwpnw krn
vwsqy AMqm CohW dy rhy sn dsm pwqSwh hzUr[
jo kuJ vI dsm pwqSwh jI ny kIqw, auh byS`k gurU nwnk swihb jI
dI inrMqrqw ivc hI kIqw sI[ ies krky dsm pwqSwh jI qk jo kuJ
v`K-v`K pVwvW iv`coN lMGdw hoieAw phuMicAw sI, auh bhuqw suKwvW nhIN
sI[ smyN dI isAwsq gurU-Gr nwl lgwqwr tkrwau ivc AwauNdI rhI
sI Aqy ies vwsqy do gurU swihbwn (pMcm pwqSwh hzUr Aqy nOvyN pwqSwh
hzUr) nUM ShIdI dy mwrg ’qy qurnw ipAw sI[ ies nwl ieh sQwipq ho
igAw sI ik is`K-Bwvnw nUM nw hI qoiVAw jw skdw hY Aqy nw hI hrwieAw
jw skdw hY[ ieh vrqwrw ieiqhws dIAW sImwvW nUM CV`p jwx dw hY[
is`KI dw bIj inrsMdyh gurU nwnk swihb jI ny bIijAw sI, bwkI gurU
swihbwn is`KI dI ies Psl nUM sMgqI-ivDI ivc pwldy rhy sn[ dsm
pwqSwh hzUr ny eysy nUM pMQk-ivDI ivc pRgt kr id`qw sI Aqy ies nUM
gurmiq swihq ivc “gursMgq kInI Kwlsw” vjoN rIkwrf kIqw hoieAw
hY[ jo kuJ swhmxy Aw jWdw hY, aus qoN pry vI bhuq kuJ huMdw hY, ijs nUM
dsm pwqSwh jI dy hvwly nwl smiJAw Aqy smJwieAw jwxw cwhIdw hY[
gurmiq pRkwS 11 PrvrI 2018
‘Akwl ausqq’ ivc drj hY ik inrgux nUM is`K ny srgux ivc ies qrHW
vyKxw hY:
Awid purK Aibgq AibnwsI] lok c`qRü ds joiq pRkwsI]ies nUM inrgunu Awip srgunu BI EhI dI inrMqrqw ivc vyKy jwx
dI loV nwl dsW hI gurU swihbwn ivc ie`ko hI joiq dw vrqwrw swhmxy
AwauNdw irhw sI[ dsm pwqSwh hzUr ny joiq pRqIinD vjoN Awpxy Awp
nUM pRgt krn qk sIimq nhIN r`iKAw sI Aqy duStW qy doKIAW nUM pCwV
skx dI is`K-aUrjw nUM pRcMifq krdy hoey Awpxy svYXW ivc Aijhy s`c
sQwipq kr id`qy hn, ijhVy iksy vI vrqmwn nUM r`j ky ijaUx dw bl
bKS skdy hn[ Drm, jy Pokt srokwrW dw iSkwr n hovy qW hI aUrijq-
mwfl dI BUimkw inBw skdw hY[ pr ies nwl in`Bx vwsqy loVINdI hY
cyqn pRcMfqw[ cyqnw ieh ik Akwl dy nwnqv pRgtwivAW nUM nwl lY ky
quridAW, nwnqvI prqW nwl ilptn qoN bcxw hY[ Aijhw aunHW ny ikhw
vI hY Aqy kr ky vI ivKwieAw sI[ nON swl dI aumr ivc v`fIAW
izMmyvwrIAW nUM ijs id`b dRStw vWg aunHW ny inBwieAw sI, aus nwl ieh
sQwipq ho jWdw hY ik id`bqw, joiq ivc huMdI hY[ gurmiq-id`bqw, ijs
qrHW joiq Aqy jugiq ivc inrMqr pRgtwA ivc rhI hY, eysy dI sMpMnqw
dsm pwqSwh jI kr rhy sn[ swfy puriKAW ny ies s`c nUM id`bqw dy
isKr vjoN pRgt krn dI koiSS kIqI hoeI hY[ pr dsm pwqSwh jI dw
jo rUp isDWqkI pRsMg ivc pRgt kIqw jwxw cwhIdw hY auh ieh hY ik aunHW
v`loN bKSy hoey mukq-mwfl ny ikho ijhw ienswn pYdw kIqw sI? ies
ivDI nwl dsm pwqSwh jI nUM sdw sQwpqI vWg swhmxy ilAWdw jw
skdw hY[ ies dI vrqmwn ivc bhuq loV hY ikauNik Drm iPr qoN ip`Cl
pYrIN qurdw-qurdw bMdy nUM bMdy dI ZulwmI v`l D`kx l`g ipAw hY[ ies
hwlq ivc is`K-mwfl swirAW dy kMm Aw skdw hY[ BweI sMqoK isMG ny
AwpxI rcnw ‘sUrj pRkwS’ ivc dsm pwqSwh hzUr dw jo srUp BwrqI
mwniskqw dy auswr leI swhmxy ilAWdw sI, ausy nUM globl pRsMg ivc
vIcwry jwx dI loV hY[ kvI dsm pwqSwh jI dI BUimkw nUM ies qrHW
swhmxy ilAwauNdy hn:
Cwey jwqI eykqw, Anykqw ivlwey jwqI,hovqI kucIlqw kqybn kurwn kI[pwp hI prpk jwqy, Drm Dsk jwqy,
gurmiq pRkwS 12 PrvrI 2018
vrn grk jwqy, sihq ivDwn kI[dyvI dyv dyvqy, sMqoK isMG dUr hoqy,rIq imt jwqI kQw vydn purwn kI[sRI gurU goibMd isMG pwvn prm sUr,mUriq nw hoqI jO pY kruxw inDwn kI[vrqmwn ivc dsm pwqSwh hzUr dI ies BUimkw nUM aujwgr kIqy
jwx dI bhuq loV hY, ikauNik ies nwl is`K Drm dw auh pRsMg swhmxy
Aw jweygw, ijs vwsqy mwnv-mukqI dw gurmiq-mwfl auswirAW igAw
sI[ mwnv-mukqI dy rwh ivc vfI rukwvt iksy vI smkwl dI kyNdrIkrx
dI iekpwsV soc huMdI hY ikauNik ies nwl socW ’qy pihry l`gx l`g pYNdy
hn Aqy haumY dI idgivjy vwsqy doDy dwixAW ’qy zihr iCVky jwx dy rwh
KulH jWdy hn[ mwnvI sihhoNd dw Gwx krn vwlI ieh soc iksy nUM nhIN
bKSdI Aqy ies nwl kudrqI inhmqW dI isAwsq SurU ho jWdI hY[ Drm
gRMQW dI hwnI vI iesy dw ih`sw ho jWdI hY[ ieh siQqI Drm dy grkx
Aqy pwp dy bol-bwilAW dI ho jWdI hY[ ies nwl inptx dw jo mwfl
dsm pwqSwh jI ny sQwipq kIqw sI, ausy dIAW bwqW aunHW dy gurpurb
mnwauNidAW hoxIAW cwhIdIAW hn[
id`b-idRStIAW dy sMcwlkW ivc ds gurU swihbwn dI Aihm BUimkw
sQwipq ho cu`kI hY[ ies bwry eynw qW pqw hoxw hI cwhIdw hY ik sRI gurU
goibMd isMG jI is`KW dy dsvyN gurU hoey hn Aqy aunHW dw jnm ibhwr sUby
dy pRis`D Sihr ptnw swihb ivKy 1666 eI. nUM hoieAw sI[ dsm pwqSwh
jI nUM gurU nwnk swihb jI dI dsvIN joq prvwn kIqw jWdw hY[ ies
dw ArQ ieh hoieAw ik srIr rUp ivc dsm pwqSwh BwvyN dsvyN QW ’qy
sn, pr AiDAwqimk p`K qoN aunHW AMdr gurU nwnk swihb jI dI joiq
hI jgmgw rhI sI[ gurU nwnk swihb jI dw jnm 1469 eI. ivc
hoieAw sI[ ies qrHW dohW gurU swihbwn dy smyN ivc 197 swlW Bwv
do sdIAW dw Prk sI[ iPr vI auh iek joq sn[ ies Byd nUM smJx nwl
is`K Drm dw mUl isDWq smJ ivc Aw skdw hY[ is`K Drm ivc srIr
nUM nhIN, Sbd nUM gurU mMinAw igAw hY[ eysy leI is`K hr roz Ardws
ivc ieh ivSvws lgwqwr duhrwauNdy Aw rhy hn:
dsW pwqSwhIAW dI joq DMn-DMn sRI gurU gMRQ swihb jI dy pwTdIdwr dw iDAwn Dr ky bolxw jI- vwihgurU
gurmiq pRkwS 13 PrvrI 2018
so sRI gurU gRMQ swihb hI is`KW dy Sbd gurU hn Aqy ds gurU swihbwn
ies mMzl qk lY ky jwx dI BUimkw inBwauNdy rhy sn[ jo kuJ gurU
swihbwn ny Awpxy is`KW nUM d`sxw sI, auh gurbwxI dy rUp ivc d`s id`qw
igAw hY[ eysy leI ivSvws ieh kIqw jWdw hY ik gurU swihb dy drSn
krny hox qW sRI gurU gRMQ swihb ivc pRwpq bwxI rwhIN kIqy jw skdy hn[
ijvyN ‘jpujI swihb’ rwhIN gurU nwnk swihb jI dy drSn ho jWdy hn,
auvyN hI ‘jwpu swihb’ rwhIN gurU goibMd isMG jI dy drSn ho jWdy hn[
Ardws ivc vI is`K ny ieh g`l iDAwn ivc r`KxI huMdI hY ik gurU dy
drSn bwxI jW Sbd rwhIN hI ho skdy hn[
ies nwl dyhDwrI gurU dy AvqwrvwdI mwfl dI QW ’qy Sbd-gurU dw
is`K mwfl sQwipq ho igAw hY[ ies ip`Cy isDWq ieh kMm krdw hY ik
gurU nwnk swihb jI dI joiq swry gurU swihbwn ivc kMm krdI rhI sI[
gurU joiq dw pRgtwvw mUl rUp ivc bwxI rwhIN hoieAw hI prvwn kIqw
jWdw hY Aqy ies qrHW gurbwxI nUM gurU joiq hox krky Sbd gurU dI pdvI
hwsl ho geI hY[ gurU joiq, ieiqhwisk GtnwvW rwhIN vI pRgt huMdI rhI
hY[ so ds hI gurU swihbwn Esy hI is`K-jugiq nUM swhmxy ilAw rhy sn,
ijhVI is`K-jugiq, sRI gurU nwnk swihb jI dI BUimkw dy inktvrqIAW
ny AwpxI bwxI rwhIN d`s id`qI sI:
joiq Ehw jugiq swie sih kwieAw Pyir pltIAY]JulY su Cqu inrMjnI mil qKqu bYTw gur htIAY] (pMnw 966)
sRI gurU goibMd isMG jI kyvl 42 swl dI aumr qk ies sMswr dI
Xwqrw krdy rhy sn[ eynI CotI aumr iv`c aunHW ny eyfy vfy kMm kIqy, ijnHW
nUM Xwd krky mn AcMBq vI huMdw hY Aqy KuS vI huMdw hY[ ‘bicqR nwtk’
ivc gurU swihb ny Awp iliKAw hoieAw hY ik jdoN Akwl purK ny aunHW
dI izMmyvwrI lw ky aunHW nUM ies sMswr ivc ByijAw sI, aus smyN aunHW dI
suriq pRBU dy crnW ivc juVI hoeI sI (cuBI rhI sRüiq pRBu crnn mh)[aunHW dw ierwdw ies AnMd BrI AvsQw nUM C`fx dw vI nhIN sI (icq nBXo hmro Awvn kh)[ ieho ijhI hwlq ivc Akwl purK ny gurU jI dI
izMmyvwrI Awpxy Kws p`uqr vjoN lw id`qI sI Aqy ies izMmyvwrI nUM aunHW ny
prvwn kr ilAw sI:
mY Apnw suq qoih invwjw]pMQ pRcur krby kau swjw]
gurmiq pRkwS 14 PrvrI 2018
ies gvwhI nwl ieh s`c qYA ho jWdw hY ik ijhVw Dwrimk sMGrS
gurU nwnk swihb jI ny ArMiBAw sI, ausy nUM A`gy qorn leI sRI gurU goibMd
isMG jI dI izMmyvwrI l`gI sI[ dsm pwqSwh jI ny Awp Awpxw jIvn
mnorQ ies qrHW pRgt kIqw hoieAw hY ik jo Drm clwaux dI izMmyvwrI
aunHW nUM sONpI geI sI, auh Bly-purSW dw mwx-siqkwr sQwipq krn
vwsqy sI Aqy nykI dy rwh ivc rukwvtW pwaux vwilAW nwl jUJx vwsqy
sI:
XwhI kwj Drw hm jnmM]smJ lyhu swDU sB mn mM]Drm clwvn sMq aubwrn]dust sBn kau mUl aupwrn] (bicqR nwtk)
gurmiq ivc AigAwn nUM swrIAW bImwrIAW dI jVH mMinAw hoieAw
hY[ AigAwn dw iSkwr mnu`K audoN huMdw hY jdoN auh Bly Aqy bury ivc pCwx
nhIN kr skdw jW swhmxy peI scweI nUM nhIN pCwx skdw[ AigAwnI
purS jy TIk kMm vI kr irhw hovy qW vI Brosw nhIN kIqw jw skdw[ bwl
bu`D vI AigAwn ivc hI Swml rihMdI hY[ pr bwl bu`D ivc s`jrw bIjxw
sOKw huMdw hY[ audwhrn vjoN b`cy nUM ieh igAwn nhIN huMdw ik A`g swV
idMdI hY[ so b`cw A`g nUM h`Q pwaux dI koiSS krdw hY[ pr bu`DI dy ivkws
nwl b`cw sB kuJ is`K jWdw hY[ Asl AigAwnI auh hY, ijs nUM pqw hI
nhIN ik Drm Aqy ADrm ivc kI Prk hY[ ieho ijhy AigAwnI qoN
Dwrimk hox dI Aws nhIN kIqI jw skdI[ gurU jI ny d`isAw hoieAw hY
ik Drm dw vwsw AigAwnI dy ihrdy ivc nhIN ho skdw ikauNik AigAwnI
(kbuiD) pu`Tw hI socdw hY[ ies vwsqy Drm dw pihlw kMm AigAwn nUM
Kqm kr ky, igAwn nUM aujwgr krnw huMdw hY:
jwih qhW qY Drmu clwie]kbuiD krn qy lok htwie] (bicqR nwtk)
hux svwl ieh pYdw huMdw hY ik lokW AMdr ikhVy-ikhVy AigAwn
vwly kMm cwlU sn, ijnHW v`loN gurU jI ny lokW nUM htwieAw sI[ iek
AigAwn ieh sI ik lok AwpxI bolI ivc g`l krn dw P^r guAw bYTy
sn[ bygwnI bolI dIAW g`lW lokW nuUM iksy hor qoN smJxIAW pYNdIAW sn[
sB qoN pihlW gurU jI ny lokW nUM lokW dI bolI ivc is`K Drm bwry
smJwieAw sI[ gurU jI ny lokW dI bolI ivc d`isAw sI ik Drm dw
gurmiq pRkwS 15 PrvrI 2018
vihmW-BrmW nwl koeI sbMD nhIN hY[ ies leI tUxy-twmx Aqy jwdU-
mMqr Drm nhIN AwKy jw skdy[ lokW dI bolI, ijs nUM A`j pMjwbI ArQwq
gurmuKI vjoN jwixAw jWdw hY,aunHW simAW ivc BwKw vI khwauNdIy sI[
ijhVIAW kQw-khwxIAW sMsikRq gRMQW ivc Swml sn, aunHW nUM sMsikRq
jwxdy Dwrimk lok hI AwpxI mrzI nwl vrqdyy sn[ ies g`l nUM qoVn
leI auh sB g`lW rwhIN gurmuKI A`KrW ivc SwierW nUM s`d ky gurU jI ny
ilKvweIAW sn[
ies ivc koeI S`k hI nhIN hY ik sRI gurU goibMd isMG jI swDwrn
ivAkqI nhIN sn[ koeI vI gurU Awpxy Awpxy pRsMg ivc swDwrn
ivAkqI nhIN huMdw[ pr gurU swihbwn ny pRkwS qoN joqI joq smwaux qk
koeI Aijhw kMm nhIN kIqw, ijs nUM gurU dy is`KW qoN nw kr skx dI
sMBwvnw hovy[ eysy leI s`c ieh hY ik sRI gurU goibMd isMG jI dw pRkwS
sRI gurU qyg bhwdr swihb dy Gr mwqw gujrI jI dI ku`KoN hoieAw sI[ pr
pRkwS qoN hI auh gurU-joiq dy ibMb smJy jwx l`g pey sn[ mW-ipau v`loN
BgqI nwl pRwpq kIqI id`bqw jW Drm dI pwlnw krn dw Asr b`icAW
au~qy zrUr huMdw hY[ so sRI gurU qyg bhwdr swihb Aqy mwqw gujrI jI ny
is`K swDnw ijs qrHW vcnb`Dqw nwl inBweI sI, aus dw Asr sRI gurU
goibMd isMG dy bcpn iv`coN hI nzr Awaux l`g ipAw sI[ bwlk goibMd
rwie dy pRkwS smyN dy mhWpurKW nUM pqw l`g igAw sI ik sRI gurU qyg
bhwdr swihb vrgy mhWpurK dy Gr prqwpI pu`qr pYdw ho igAw hY[ so
bhuq swry mhWpurK jW swDU-sMq ies bwlk goibMd rwie jI dy drSn
krn leI vI AwauNdy rhy sn[
AnMdpur swihb ivKy kSmIrI pMfqW dI Gtnw (ijs qoN AsIN swry
vwkP hW) nwl goibMd rwie qoN sRI gurU goibMd isMG dw sPr SurU ho jWdw
hY[ ies Gtnw nwl sRI gurU goibMd isMG dw bcpn smwpq ho jWdw hY Aqy
gurU-mwrg dw sPr SurU ho jWdw hY[ dsm pwqSwh jI ny ip`CoN Awp hI nOvyN
pwqSwh hjUr dI ShIdI dw izkr kridAW ‘bicqR nwtk’ ivc iliKAw
hoieAw hY ik id`lI dy bwdSwh dy swhmxy Awpxy srIr dw BWfw BMn ky nOvyN
pwqSwh jI Akwl ivc jw invwjy sn:
TIkir Poir idlIis isir pRB pur kIXw pXwn]qyg bhwdr sI ikRAw krI n iknhUM Awn]
ieh kurbwnI, Awm bMdy dI Dwrimk AwzwdI nUM bcwaux vwsqy id`qI
gurmiq pRkwS 16 PrvrI 2018
geI sI[ ieh ie`Cq cox sI Aqy ies dw is`K pRsMg dsm pwqSwh hzUr
ny pMQk sur ivc swhmxy lY AWdw sI[ s`c, sdw hI id`bqw swhmxy insMg
rUp ivc pRgt huMdw irhw hY[ hMkwry hoey mnu`K nUM s`c nzr nhIN AwauNdw[
eysy leI bwdSwh AOrMgzyb nUM jdoN pMfqW dw sunyhw imilAw sI ik sRI gurU
qyg bhwdr swihb jy Drm pirvrqn kr lYxgy qW swrw Bwrq muslmwn
ho jwvygw, qW aus ny ieh smJ ilAw sI ik Awm lokW nUM ieslwm ivc
ilAwaux dIAW lMbIAW cOVIAW A`iqAwcwrI-koiSSW dI QW iek`ly sRI gurU
qyg bhwdr swihb nUM ieslwm ivc ilAwauxw sOKw hovygw[ pr ie`Qy qW
ies qoN ault vwpr igAw sI[ sRI gurU qyg bhwdr swihb ny Dwrimk
AwzwdI leI kurbwn ho jwx nUM pihl id`qI sI[ smyN dI hkUmq nUM ic`q
iKAwl vI nhIN sI ik dUjy dy Drm vwsqy koeI eyfI v`fI kurbwnI dy skdw
hY[ ieiqhws ivc pihlI vwr sRI gurU qyg bhwdr swihb ny sIs dy ky
ieh swbq kr id`qw sI ik Dwrimk AzwdI iksy vI kImq au~qy kwiem
rihxI cwhIdI hY[ bwlk sRI goibMd rwie ienHW GtnwvW nUM vyK vI rhy sn
Aqy ienHW GtnwvW dy is`itAW nwl jUJx leI iqAwr vI ho rhy sn[ jdoN
gurUU-Gr dw iek syvk BweI jYqw gurU jI dw sIs lY ky sRI AnMdpur swihb
phMuicAw sI qW sRI gurU goibMd isMG jI ny aus nUM mwnqw dyNidAW “rMGrytw
gurU kw bytw” AwK ky AwpxI CwqI nwl lw ilAw sI[ aumr dw Prk, gurU
Aqy is`K ivckwr imt igAw sI[ gurU jI ny Awpxy is`K nUM auhI mwnqw
id`qI sI, ijhVI mwnqw Akwl purK ny sRI gurU goibMd isMG nUM “pu`qr”
AwK ky id`qI sI[ gurU qy is`K dw irSqw ipau qy pu`qr vwlw aus vyly vI
sI Aqy A`j vI hY[ kdy-kdy AigAwn v`s ies irSqy dI pCwx DuMdlI ho
jWdI rhI hY[ is`K-s`c qW ieh hY ik hr AMimRqDwrI isMG dw ipqw sRI
gurU goibMd isMG Aqy mwqw swihb kOr jI hn[ vwsI vI AMimRqDwrI isMG,
sRI AnMdpur swihb dw ho jWdw hY[ ies qrHW iek nvyN Dwrimk prvwr
dI isrjxw dsm pwqSwh hjUr ny 1699 eI. dI vYswKI nUM kr id`qI sI[
ies prvwr ivc jnm qoN Swml hox dI prMprw qoV id`qI geI sI[ ies
nvyN Kwlsw-sPr ’qy qurn qoN pihlW ieh Bu`lxw pYNdw hY ik auh iks ku`l
ivc pYdw hoieAw sI[ iksy vI AMimRqDwrI dI kuL KwlseI-kul ho jWdI
hY[ aus dI S^sIAq Drm nUM smripq ho jWdI hY[ kul-nwS iv`coN iek
nvW Kwlsw-prvwr pYdw ho jWdw hY[ ies AvsQw vwsqy sRI gurU nwnk
swihb jI ny Sbd dw isDWq pyS kIqw hoieAw hY[ bwxI nwl jy kOfw-BIl
gurmiq pRkwS 17 PrvrI 2018
bdl skdw hY qW is`K ikauN nhIN bdl skdw? is`K ivc isMG hox dw
bdlwA, sRI gurU goibMd isMG rwhIN swhmxy AwieAw sI[ dsm pwqSwh
hzUr jI v`loN mwnvqw au~qy kIqy ies praupkwr nUM hr swl Kwlsw
isrjxw idvs dy rUp ivc mnwieAw jWdw hY[ Kwlsw isrjxw idvs mOky
ieh scweI lokW nwl sWJI kIqI jWdI hY ik Kwlsw-vcnb`Dqw iv`c
jwq, goq, wndwn Aqy BUgoilk iK`iqAW dI koeI mh`qqw nhIN hY[ Kwlsw
qW BweIcwrw hY Aqy ies BweIcwry dw vrqmwn Kwlsw pMQ ny Kud sQwipq
krdy rihxw hY[ bIq gey smyN nwl juVy hoey ieiqhws dw Kwlsw vwrs qW
hY pr mwlk nhIN hY[ mwlkI dI haumYN Aqy vwrs hox dI nYiqkqw ivc
inKyV krn dI soJI Kwlsw jI ny gurbwxI dI roSnI ivc Awp vI pRwpq
krnI hY Aqy hornW qk vI phuMcwauxI hY[ ivAkqIgq cODr qoN guryz kr
ky BweIcwrk bolbwly vwsqy mwhOl Kwlsw jI ny pYdw krnw hY[ iehI
is`iKAw sRI gurU goibMd isMG jI ny AMimRqDwrI isMG jW Kwlsy nUM bKSI sI[
ies qy jIA-jwn nwl pihrw dyx dI vcnb`Dqw hI dsm pwqSwh hzUr
dw sMdyS hY[
pMjwbI-s`iBAwcwr ivc myilAW nUM gurpurbW ivc qbdIl kr ky
ijs qrHW dy is`K-s`iBAwcwr dI nINh gurU swihbwn v`loN r`KI geI sI, auh
vrqmwn ivc is`K-vwrsW dI AxgihlI krky auKVyvyN dw iSkwr huMdI jw
rhI hY[ eysy krky BIV vwly vrqwirAW nUM is`K purb smiJAw jwx l`g
ipAw hY[ Asly v`l prqx leI ijho ijhy Xqn isMG sBw vyly hoey sn,
auho ijhy Xqn vrqmwn ivc krky hI ies auKwV vwlI siQqI qoN bicAw
jw skdw hY[ ies nukqy bwry jo kuJ iliKAw hoieAw pRwpq hY, auh swfIAW
ingwhW qoN EJl ho vI igAw hY Aqy huMdw vI jw irhw hY[ BweI vIr isMG
dIAW ilKqW SrDw ivc rMgdIAW vI hn Aqy SrDw nUM pRcMf vI krdIAW
hn[ ieh it`pxI ‘klgIDr cmqkwr’ dy hvwly nwl kIqI jw rhI hY[
pRo. pUrn isMG dI sur Akwdimk hY Aqy auh nvIAW lIhW pwauNdy l`gdy
hn[ auh AwpxIAW ilKqW ivc gurU dIAW bKiSSW vjoN jdoN pMj kkwrW
dw pRsMg auswrdy hn, qW ivrwsqI sur ivc rONgty KVy kr idMdy hn[
eIsweIAq, moieAW dI jwg dI krwmwqI g`l krdI hY, pr is`KI, su`iqAW
dI skrmk jwg dI g`l krdI hY[ pRo. pUrn isMG muqwibk gurpurbW dy
Avsr ieh d`sx leI hoxy cwhIdy hn ik “gurU jI dy kysW nUM sur`iKAq
r`Kx dy hukm ivc fUMGI scweI lukI hoeI hY[ ies AwdyS ivc aunHW ny mnuK
gurmiq pRkwS 18 PrvrI 2018
nUM fUMGy guxw dI soJI krvweI hY”[ ies pwsy is`KW dI iFilAweI qy
kicAweI nUM pRo. swihb ny iqlkxy rsqy qurnw kihMidAW ikhw hoieAw hY
ik “inscy hI gurU goibMd isMG jI dy kysW bwry ienHW ivcwrW dy ABwv ivc
A`j nw qW is`KW ivc auh sMgIq huMdw hY qy nw ieh nvW jIvn[ ie`QoN qk
ik murdw jn-smUh leI sRI gurU gRMQ swihb vI inrijMd pRwx bx jWdw
hY[ is`KW nUM kysW qoN vMicq krn nwl aunHW nUM aus SkqISwlI pRyrnw qoN qoV
dyx dy qul hoxw hY, jo hux qk swrI ihMdU jnqw leI SkqI dy bl dw somw
irhw hY[ is`KW dy ies srUp dy Alop ho jwx nwl ihMdU vI ies SkqI qy
pRyrnw dI sMpqI qoN s`Kxy ho jwxy hn[” ies nwl ieh nukqw swhmxy
ilAWdw jw irhw hY ik pRwpq vyrivAW dy duhrwau nwl is`K ies vyly
inaUtl gyAr ivc B`jx vrgw Brm pwl rhy hn[ loV swdgI nwl jVHW
v`l prqx dI hY Aqy ies vwsqy pUrn isMG dI ies tUk qoN is`iKAw leI
jw skdI hY[ eysy nwl g`l mukweI jw rhI hY:
b`cw!A`j dwqw jI dw gurpurb hY[
b`cw!A`j auh svWqI nC`qR hY[
b`cw!A`j ArSW dy mwlk dI hzUrI hY[
b`cw!jI!auT!jwg[ . . .
kdI nw Bu`ly qYnUM
qyry isr qy auh Awp[
ies is`K-syD ivc qurn dI loV vI hY, ies vwsqy spys vI hY Aqy
ies nwl juVIAW hoeIAW vMgwrW vI hn[ nhIN smJWgy qW vkq h`QoN
iKsk jweygw[ skrmk AiDAwqimkqw dw ijhVw is`K vihx, sRI gurU
gRMQ swihb dI AgvweI ivc, swfIAW swrIAW kmzorIAW dy bwvjUd, Ajy
vih irhw hY, aus nUM gRMQ Aqy pMQ dy mjbUq kMiFAW ivckwr vihMdw r`Kx
leI loVINdIAW izMmyvwrIAW inBwaux vwsqy ibnW dyrI kIiqAW qur pYx
ivc hI swirAW dw Blw hY[ qurn vwilAW qoN gurU jI imhr kr ky syvw
lYNdy rhy hn Aqy lYNdy rihx dw Brosw Ajy gurUikAW iv`coN ikirAw vI nhIN
hY[ gurpurbW dI sMBwl qoN SurUAwq kr lYxI hI ies smyN dI is`K-loV hoxI
cwhIdI hY[
gurmiq pRkwS 19 PrvrI 2018
jpujI swihb ivcly pMj KMf
-fw. jgjIq isMG*
jpujI swihb bwxI ivc 34 qoN 37 qk cwr pauVIAW ivc pMj
KMfW dw izkr hY[ ienHW KMfW ivc mnuK dIAW vK-v`K mwnisk Aqy
AiDAwqimk siQqIAW pRgt kIqIAW geIAW hn[ sMswr Xwqrw
dOrwn mnu`K keI hoxIAW ivcoN lMGdw hY, keI AnuBv hwsl krdw hY,
bwhr idsdy bRihmMf ƒ jwxn dI koiSS krdw hY, aus dI ivSwlqw Aqy
AnMqqw ƒ vyKdw qy mwxdw hY, kudrq dy Ascrj kOqk vyK ky bilhwr
jWdw hY Aqy ies dy rcyqw bwry jwxn dI koiSS vI krdw hY[ ies
bwhrI bRihmMf dI Xwqrw qy auqsukqw ny AnykW ivigAwnkW ƒ jnm
id`qw ijnHW ny ies ivSwl bRihmMf bwry ijMnW vI auh jwx sky, mnu`Kqw
nwl sWJw kIqw[ mnu`K dI Xwqrw kyvl bwhr idsdy bRihmMf dI Xwqrw
qk sImq nhIN, aus dy AMdr vI bhuq kuJ vwprdw hY[ aus dy idsdy
srIr ivc mn hY, bu`DI hY Aqy AnuBvI mhWpurSW Anuswr Asl vsqU
Dur AMdr siQq Awqmw hY jo prm-Awqmw pwrbRhm prmySvr dI AMS
hY, jo sdIv hY, siq hY, inrml hY, pRBU-jooiq hY, ijs dI hoNd hI bwhrI
swry rUpW dI hoNd dw kwrn hY, sB nUM ikirAwSIl krn dw kwrn hY,
ies dw AnuBv hI mnu`KI jIvn dw lkS hY Aqy ieh AnuBv kyvl gurU
rwhIN hI sMBv huMdw hY[ gurU swihb dw kQn hY:
sB mih joiq joiq hY soie]
iqs dY cwnix sB mih cwnxu hoie]
gur swKI joiq prgtu hoie] (pMnw 13)
AMdrlI Xwqrw Aqy joq dy AnuBv qoN ibnW bwhrI srIrk jIvn
bwhrI sMswr Xwqrw Aqy bRihmMf dw igAwn ADUrI Xwqrw hY, ADUrw
igAwn hY[ smu`cI gurbwxI ivc mnu`K dI hoxI Aqy sPl, pUrn Xwqrw
dw bKwn hY[ jpujI swihb ƒ smu`cI sRI gurU gRMQ swihb dI bwxI dw swr
mMinAw jWdw hY[ pMjW KMfW ivc ies Xwqrw dy pVwvW dw izkr hY[ pMj
KMf lVIvwr ieh d`sy hn: Drm KMf, igAwn KMf, srm KMf, krm KMf,
*25/7, swihbzwdw AjIq isMG ngr (mohwlI)-160061; mo: +9197798-16909
gurmiq pRkwS 20 PrvrI 2018
Aqy scKMf[
Drm KMf ies Xwqrw dw pihlw Kyqr hY[ mnu`K dI A`K bwhr ƒ
Ku`ldI hY[ K`ulHI A`K ƒ DrqI, AwkwS, sUrj, cMn qwry, paux, pwxI,
AgnI Awid pRikrqI id`sdI hY, ienHW dw loV Anuswr AnuBv vI pRwpq
huMdw hY[ DrqI au~pr hirAwvl Aqy bnspqI, ivcrdy jIA-jMq,
pSU-pMCI Awid Anyk pRkwr dI ho rhI ikirAw idRStmwn huMdI hY[
smuMdr, dirAw qy phwV vI idsdy hn[ ies swry vwXU-mMfl ivckwr
mnu`K AwpxI hoxI isrjdw hY, bu`DI dw pRXog kr ky aus ny kudrq dIAW
SkqIAW ƒ smiJAw, aunHW dI vrqoN kIqI ijs dy nqIjy vjoN A`j dw
smwj Aqy s`iBAqw hoNd ivc Awey[ srIrk jIvn dy swry suK Awrwm
mnu`K dy AYsy XqnW dw nqIjw hn, pr ienHW pRwpqIAW dy bwvjUd vI
mnu`K iqRpq nhIN, AdroN KuS Aqy icMqw-rihq nhIN[ AmIr dySW dy
vwsI vI srIrk Aqy mwnisk qOr ’qy duKI hn[ bwhrI qrkI dy
bwvjUd sMswr ivc dySW ivc, mnu`KW ivc vYr-ivroD Aqy lVweIAW
JgVy kwiem hn[ Aj A`qvwd dw bolbwlw hY[ l`KW jwnW BMg dy BwVy
brbwd ho rhIAW hn[ AiDAwqmvwdI mnuK ies dw ie`ko kwrn ieh
smJdw hY ik mnuK ny AwpxI hoxI ƒ smiJAw qy buiJAw nhIN[ gurU
swihbwn, Bgq swihbwn ny mnu`K dy shI srUp Aqy lkS ƒ krVI
Gwlxw rwhIN smiJAw, buiJAw qy AnuBv kIqw hY Aqy ies dw izkr
AwpxI bwxI ivc kIqw hY[ bwxI Anuswr swrI mnu`Kqw dw krqw
prmwqmw hY, ie`k vwihgurU hI sB mnu`KW dw mwqw-ipqw qy bMDp Brwqw
hY, dySW dIAW vMfW msnUeI hn, ivvhwrk pRbMD leI hn[ jwqW pwqW,
DrmW, AmIrI-grIbI dy AwDwr ’qy vYr-ivroD qy nPrq mnu`KI hoxI
Aqy aus dI qr`kI Aqy suK-SWqI dy ault hn[ vwihgurU dI hoNd dw
AnuBv hI mnu`K dI sPl Xwqrw dI kuMjI hY[ AYsw AnuBv hI gurU jI
jpujI swihb dy pMjW KMfW ivc d`s rhy hn[ ‘Drm KMf’ ivc mnu`K dy
shI lkS s`cy Drm dw izkr hY[ ies ivc aus dI sMswr Xwqrw ƒ
shI idSw pRdwn kIqI geI hY[ ies pauVI ivc sMswr Aqy bRihmMf
ivc ivApk r`bI kwƒn dw izkr hY ijs dI soJI Aqy smJ mnu`KI
Xwqrw ƒ shI mwrg ’qy qordI hY, AigAwn ivc ivcrdw idSw-hIx
mnu`K AOJVy rwhy pY ky Awp duKI huMdw hY Aqy dUijAW dy duK dw kwrn
gurmiq pRkwS 21 PrvrI 2018
bxdw hY[ gurU jI mnu`K dw mwrg-drSn krdy ies bRihmMf ivc
ivAwpk dYvI-hukm dI ivAwpkqw smJwauNdy d`sdy hn ik r`bI kwƒn,
pRBU hukm Anuswr ies bRihmMf dI rcnw hoeI[ rwqW, ru`qW, iQ`qW,
vwrW Awid dy mMfl ivc hvw, pwxI, A`g, pMj q`q dYvI hukm Anuswr
mnu`K dI ikirAw ƒ clw rhy hn[ KMfW, bRihmMfW dy byAMq pswr ivc ieh
DrqI siQq hY, ieh jwxo lkS dI pRwpqI leI, mnuK leI Drm kmwaux
leI, Drm-Swlw hY[ swry KMf, bRihmMf, paux, pwxI, AgnI jIv-jMq
aus prmwqmw dI ikrq hn Aqy aus dy hukm ivc ikirAwSIl hn:
rwqI ruqI iQqI vwr]
pvx pwxI AgnI pwqwl]
iqsu ivic DrqI Qwip rKI Drm swl] (pMnw 7)
DrqI dI sQwpnw Aqy jIAW dI hoNd rbI hukm ivc hoeI Aqy auh
sB rbI hukm ivc ikirAwSIl hn[ ieh ivcwr jpujI swihb dy
ArMB ivc Aw cu`kw hY:
hukmI hovin Awkwr hukmu n kihAw jweI]
hukmI hovin jIA hukim imlY vifAweI] (pMnw 1)
Bwv ieh hY:
hukmY AMdir sBu ko bwhir hukm n koie] (pMnw 1)
Drm KMf ivc gurU mhwrwj d`s rhy hn:
iqsu ivic jIA jugiq ky rMg]
iqn ky nwm Anyk Anµq] (pMnw 7)
ArQwq kudrq dy ies pswry ivc keI pRkwr dy Aqy keI rMgW-
rUpW Aqy nWvW vwly jIv hn[ ies dw ivsQwr pauVI 16, 17, 18,
19 ivc ho cu`kw hY:
-jIA jwiq rMgw ky nwv] sBnw iliKAw vuVI klwm ] (pMnw 3)
-AsMK jp AsMK Bwau] AsMK pUjw AsMK qp qwau] (pMnw 3)
-AsMK mUrK AMD Gor] AsMK cor hrwmKor] (pMnw 4)
-AsMK nwv AsMK Qwv] . . . (pMnw 4)
mnu`K jwqI dIAW Anyk vMngIAW d`s ky inrxw ieh id`qw hY:
kudriq kvx khw vIcwru] vwirAw n jwvw eyk vwr]
jo quDu BwvY sweI BlI kwr] qU sdw slwmiq inrMkwr] (pMnw 4)
gurmiq pRkwS 22 PrvrI 2018
ArQwq byAMq kudrq dw kQn kr skxw bhuq kiTn hY[ ieh
r`bI Kyf hY, swrw bRihmMf sxy mnuK dy r`bI hukm ivc ikirAwSIl hY,
jo hukm ivc ikirAwSIl hY auh suKI hY, jo hukm qoN AwkI hY, auh duKI
hYY qy dUijAW leI duK dw kwrn hY:
Drm KMf dw Aglw isDWq ieh hY:
krmI krmI hoie vIcwru] scw Awip scw drbwru] (pMnw 7)
ArQwq ies DrqI au~qy ivcrdy mnu`K dI hoxI aus dy kIqy krmW
Anuswr ilKI Aqy nij`TI jWdI hY, jo mnu`K krdw hY aus dw hI &l
Bogdw hY, hr krm dw pRqIkrm su`qyis`D ho irhw hY[ mn krky, bcnW
krky jW srIrk ikirAw rwhIN hryk mnu`K hr smyN ikirAwSIl hY[
krmW dy sMskwr bxdy hn qy sMskwrW qoN suBwA bxdw hY, ijs dy pRBwv
hyT mnu`K cMgy-mwVy krmW ivc ru`iJAw hoieAw hY[ ieh vI r`bI Kyf dw
hI AMg hY, r`bI kwƒn dw ih`sw hY[ hryk mnuK dy AMdr haumYN dw AMS
vI rbI hukm Anuswr hY[ haumYN dw AMS mnu`K AMdr dÍYq Bwv pYdw krdw
hY, suqMqr hoNd dw ivcwr pYdw huMdw hY, mYN, myrI, hMgqw, mmqw pYdw huMdy
hn qy mnu`K haumYN dy isrjy sMswr ivc ivlIn ho jWdw hY[ ijvyN-ijvyN
haumYN vDdI hY mnu`K r`bI hukm qoN dUr huMdw jWdw hY[ Drm KMf dy ies
kwƒn dw izkr pihlW pauVI 20 ivc ies pRkwr hoieAw hY:
puMnI pwpI AwKxu nwih] kir kir krxw iliK lY jwhu]
Awpy bIij Awpy hI Kwhu] nwnk hukmI Awvhu jwhu] (pMnw 4)
sMswr dI bhu igxqI Drm KMf dy ies dYvI kwƒn ivc hI
ikirAwSIl hY Aqy duK BogdI jMmdI-mrdI rihMdI hY[ eyQy iek hor
ivcwr ieh AwieAw hY:
scw Awip scw drbwru] (pMnw 7)
ies dy swDwrn ArQ ieh kIqy jWdy hn- auh mwlk Awp s`cw
hY, aus dw drbwr vI s`cw hY[
iqQY sohin pMc prvwxu] ndrI krim pvY nIswxu]
kc pkweI EQY pwie] nwnk gieAw jwpY jwie] (pMnw 7)
ArQwq prmwqmw dy s`cy drbwr ivc prvwx hoey, pu`gy hoey sRyST
jIv, pMc, soBw pwauNdy hn[ aus drbwr ivc prmwqmw dI b^iSS dy
pwqr bxy pMc jn, prvwngI dw inSwn hwsl krdy hn[ mnuK dI
gurmiq pRkwS 23 PrvrI 2018
BgqI, kIqy krmW dI kicAweI Aqy pikAweI dw igAwn Aqy inrxw
ies scy drbwr ivc hMdw hY[ ies dw Byd vI ie`Qy pu`ijAW hI KulHdw
hY[ BweI swihb BweI vIr isMG jI vrgy AnuBvI mhWpurSW dI s`cy
drbwr dI ivAwiKAw sc dy vDyry nyVy hY[ ieh aulyK ‘rwxw sUrq isMG’
ivc pRwpq hY[ ijhVy pMc ies drbwr ivc prvwn cVHdy hn, aunHW dI
S^sIAq dI GwVq, jpujI swihb dIAW pihlIAW 33 pauVIAW ivc
GVI hY[ AYsy nwm-AiBAwsI, suixAw mMinAw min kIqw Bwau dI
AvsQw lMG ky pMc dI pdvI pRwpq krdy hn qy prvwn cVHdy hn[
gurbwxI ivc Drm dI ivAwiKAw kridAW ies srIr ƒ hI Drm
kmwaux dw AsQwn d`isAw hY[ ies srIr ivc hI Anmol rqn luk
rhy hn jo gurU dI AgvweI hyT nwm-jp-ismrn dI kmweI rwhIN
pRwpq ho skdy hn[ Purmwn hY:
iehu srIru sBu Drmu hY ijsu AMdir scy kI ivic joiq]
guhj rqn ivic luik rhy koeI gurmuiK syvku kFY Koiq] (pMnw 309)
ieh srIr Drm kmwaux leI, nwm-jpu-ismrn rwhIN Drm dIAW
pauVIAW cVHn leI pRwpq hoieAw hY[ swfw swrw Awlw-duAwlw paux,
pwxI, AgnI, cMd, sUrj, DrqI, KMf-bRihmMf sB rbI BYA, rbI hukm
ArQwq Drm ivc ikirAwSIl hn, mnuK dw vI rbI hukm ivc ikirAwSIl
hoxw aus dw Drm hY[ Drm KMf ivc AYsI soJI pRdwn kIqI hY[
Drm KMf ivc prvwn cVHy pMc dw Aglw pVwA igAwn KMf hY[
ieh pRBU dI AnMqqw Aqy byAMqqw dw KMf hY[ pihlw KMf Drm KMf ies
DrqI dy cln dw bKwn krdw hY[ Drm KMf ies DrqI dy pvx, pwxI,
AgnI dw izkr krdw hY[ igAwn KMf ivc AnykW KMf hn Aqy kyqy
pvn pwxI bYsMqr dw izkr hY[ swfI DrqI iek krm BUmI hY, igAwn
KMf dy AnuBv ivc kyqIAw krm BUmI myr kyqy kyqy DU aupdys dw ivsQwr
hY[ igAwn KMf ivc pMc dw AnuBv rbI ivSwlqw Aqy AnMqqw ƒ
mwxdw hY[ ies AnuBv ivc ieh soJI huMdI hY ik pRBU duAwrw AnykW
bRhimAW dI GwVq GVI jw rhI hY[ AnykW sUrjW qwirAW dy mMfl kyqyieMd cMd sUr kyqy kyqy mMfl dys AnykW isD, bu`DImwn, jogI, irSI,
munI, keI pRkwr dy Anmol rqn Aqy ivSwl smuMdr, prvwn cVHy pMc
dy AnuBv ivc AwauNdy hn[ auh r`bI kwienwq dI ivSwlqw iv`coN pRBU
gurmiq pRkwS 24 PrvrI 2018
dy hI drSn-dIdwr krdw hY qy bilhwr jWdw hY[ aus ƒ bilhwrIkudrq visAw dw swkwrqmk AnuBv huMdw hY[ ies DrqI qoN aupjdIAW
cwr KwxIAW: AMfj, jyrj, syqj qy auqBuj mMnIAW jWdIAW hn, pr
igAwn KMf ivc AnykW KwxIAW, AnykW bwxIAW dw AnuBv huMdw hY:
kyqIAw KwxI kyqIAw bwxI kyqy pwq nirMd]
kyqIAw surqI syvk kyqy nwnk AMqu n AMqu] (pMnw 7)
igAwn KMf igAwn dy pRkwS dw KMf hY, ij`Qy pRBU dI ivSwl kudrq
Aqy AnMq pswry dy pRqK drSn-dIdwr dI b^iSS huMdI hY[ swieMsdwnW
dIAW dUrbInW vI kuJ kuJ AYsI Jlk pRwpq krn ivc shwiek is`D
hoeIAW hn, pr sYNkVy Aqy hzwrW swlW dI Koj ies ivSwlqw dw AMS
mwqr hI jwxn ivc sPl hoeI hY, jd ik AMdr dI Xwqrw dy aupwsk
pMc pdvI ƒ pRwpq Bgq ƒ ies ivSwlqw dy s`cy drSn dIdwr Aqy
hor AnMdmeI qmwSy qy kOqkW Aqy ivsmwdmeI Anhd DunIAW dw
AnuBv pRq`K Aqy su`qyisD ho jWdw hY[ igAwn KMf dw lkS gurU jI ny
ieh d`isAw hY:
igAwn KMf mih igAwnu prcMfu] iqQY nwd ibnod kof Anµdu]
(pMnw 7)
AnuBvI igAwn, prmwqmw rcnw dI ivSwlqw, ikirAwSIlqw
Ascrj kOqkW, bRihmMf ivc ho rhIAW, AnMdmeI DunIAW dw igAwn
hY[ ieh AMdr dw pRkwS hY jo prmwqmw dI inktqw qoN pRwpq huMdw hY[
pRBU inktqw kwrn pRBU Awpxy Awp ƒ pRgt krdw hY, Awpxy bRihmMf
dw pRkwS pMc dy ipMf ivc hI b^S idMdw hY, ijs dw izkr Bgq pIpw
jI ny kIqw hY:
jo bRhmMfy soeI ipMfy jo KojY so pwvY]
pIpw pRxvY prm qqu hY siqguru hoie lKwvY] (pMnw 695)
Drm KMf dI Gwlxw sdkw swDk igAwn KMf ivc pRvyS krdw hY,
‘pMc pd’ dw DwrnI swDk jdoN prmwqmw dy ivSwl bRihmMf dy AdBuq
nzwry AMdr Aqy bwhr mwxdw hY qW s`cKMf dy bhuq blvwn ho jWdI hY,
auh pUry bl nwl Gwlxw Gwlx leI qqpr ho jWdw hY[
srm KMf AYsI nwm Gwlxw, nwm swDnw Aqy kmweI dw KMf hY
ijs ivc pMc gurU imhr sdkw, pUrI lgn, pUrI qndyhI nwl Agy vDx
gurmiq pRkwS 25 PrvrI 2018
leI qqpr ho ky imhnq krdw hY[ aus au~pr Awpxy lkS dI pRwpqI
dI Dun svwr ho jWdI hY[ ieh sB kuJ hauN AwSirq nhIN, gurU-
AwSirq huMdw hY[ hux aus ƒ dunIAw dI koeI iK`c Awpxy lkS qoN hoV
nhIN skdI[ ivSvws dI idRVHqw nwl auh pRBU-imlwp leI Gwlxw
Gwldw A`gy v`Ddw hY[ ies Gwlxw ivcoN aus ƒ ivsmwdjnk AnMd
AwauNdw hY[ ies KMf dw muK lkS suMdrqw hY[ nwm dI Gwlxw ivc
jigAwsU dw AqI suMdr srUp GiVAw jWdw hY[ ie`Qy puijAW dI suriq,
mq, mn Aqy buDI ƒ s`cI tkswl ivc inrml, suD, suMdr, srUp
pRwpq huMdw hY[ mn ivc Afolqw, shj Aqy AnMd Aw v`sdw hY[ ies
KMf ivc ibbyk bu`DI Aqy au~cI suriq dI b^iSS huMdI hY[ ies dw
ibAwn krnw bVw kiTn hY[ srm KMf dw ivSyS lkS ieh hY:
iqQY GVIAY suriq miq min buiD]
iqQY GVIAY surw isDw kI suiD] (pMnw 8)
inrml hoey min buiD iv`coN ieh AnuBv aujwgr huMdw hY ik Aglw
pYNfw, s`cKMf dw mwrg kyvl Aqy kyvl b^iSS dw mwrg hY[ b^iSS
mMgdw, auh b^iSS dw rUp ho jWdw hY Aqy b^iSS dy KMf ivc jw pRvyS
krdw hY[ krm KMf AYsw hI b^iSAw hoieAW dw KMf jW mMfl hY[ ies
mMfl ivc sUry, virAwm vsdy hn, pRBU nwm dy sUry ijnHW bwry gurbwxI
ivc ikhw hY:
jw kau hir rMgu lwgo iesu jug mih so khIAq hY sUrw]
Awqm ijxY sgl vis qw kY jw kw siqguru pUrw] (pMnw 679)
ies KMf ivc dvMd-ibrqI vwly, fol jwx vwly qy kcy kmzorW dI
koeI QW nhIN[ ieh AsQwn krVI Gwlxw ipCoN bKiSS ƒ pRwpq hoey
mnuKW leI hY, ijnHW bwry AMqly slok ivc ieMj ies qrHW ikhw igAw hY:
ijnI nwmu iDAwieAw gey mskiq Gwil]
nwnk qy muK aujly kyqI CutI nwil] (pMnw 8)
krm KMf ivc AYsy au~jly mu^ vwly sUrimAW dw vwsw hY ijnHW dy
ihridAW ivc srb-ivAwpk rwm v`sdw hY, s`c ƒ jwxn vwly, s`c ƒ
AnuBv krn vwly, sc qw pr jwxIAY jw irdY scw hoie vwlI ksv`tI
’qy pUry auqrn vwly AYsy mhWblIAW dw mn ic`q sdw hI r`bI mihmw
ivc sIqw, proqw rihMdw hY, aunHW dy suMdr srUp dw kQn nhIN ho skdw[
gurmiq pRkwS 26 PrvrI 2018
AYsy blvwn joDy, sMq, b^iSS pRwpq mhWpurS kwl-sImw qoN bwhr huMdy
hn, jMmdy-mrdy nhIN, nw hI nINivAW mwiek kOqkW nwl kdy vI T`gy
jWdy hn, ArQwq auh nIvwx vl iK`cy jwx vwlI AvsQw lMG cuky hn[
ies KMf bwry AglI ivcwr ieh hY ik ie`Qy keI lokW dy Bgq
v`sdy hn[ aunHW dy ihrdy ivc s`cw pRBU v`sdw hY Aqy auh ies imlwp
dw sdIv AnMd mwxdy hn[ iqQY Bgq vsih ky loA dw spSt Bwv
hY ik bRihmMf ivc keI AYsy lok hn, gRih hn, DrqIAW hn ij`Qy jIvn
hY, ijQy pRBU BgqI ivc ivlIn sMq-mhwqmw v`sdy hn Aqy ‘krm KMf’
ivc vrixq au~cIAW AvsQw ƒ pRwpq hn[ igAwn KMf ivc vI ieh
ikhw hY ik ikqnIAW hI krm-Drm kmwaux vwlIAW DrqIAW hn,
kyqIAw krm BUmI, ikqny hI sUrj, cMdrmy, qwirAW dy mMfl Aqy
Axigxq dys hn kyqy ieMd cMd sUr kyqy kyqy mMfl dys so ies AvsQw
ƒ pRwpq Bgq keI ‘lokW’ DrqIAW ’qy vsdy hn[ AYsw hwlIN swieMs
dI lBq qoN bwhr hY[ swfI smJ Aqy phuMc qoN bwhr hY, pr gurU ivc
ivSvws r`Kx vwilAW dw ies kQn ivc pUrw inscw b`Jdw hY[
Aglw KMf scKMf hY, jo prmwqmw dw, inrMkwr dw in`j AsQwn
hY, ijQoN auh bRihmMf ƒ pYdw kr ky vyKdw hY, AwpxI ikrq ƒ hukm
Anuswr sMcwlx krdw hY, sMBwldw hY, imhr-BrI idRStI krdw hY AMq
inhwl huMdw hY[ ieh sB kuJ krn leI aus ƒ koeI ivSyS au~dm nhIN
krnw pYNdw Aqy nw hI koeI ivSyS smW lgdw hY[ kIqw pswau eykokvwau Anuswr ieh sB rcnw iek Purny dw pRqIkrm hY[ ies Purny
nwl AnykW KMfW, mMflW qy bRihmMfW dI rcnw ho rhI hY ijs dw koeI
lyKw-joKw nhIN ho skdw[ ies byAMq rcnw ivc AnykW lokW, dySW Aqy
ienHW ivc pRvyS krn vwly byAMq jIA jMq Swml hn ijnHW dw kQn
krnw bhuq kiTn hY[ ieh sB rcnw hukm ivc ikirAwSIl hY[
inrMkwr sB ikrq ƒ ikirAwSIl huMdw vyKdw qy ivgsdw hY[ gurU jI
kihMdy hn ik s`cKMf dI iviQAw ƒ d`sxw bVw kiTn hY[ ies
ivAwiKAw Anuswr jy inrMkwr dw vwsw ‘scKMf’ ivc hY, ij`Qy auh
rcnw rcdw qy sMBwl krdw hY, qW aus dI hoNd iek ivSyS KMf ivc
sImq ho jWdI hY jdik prmwqmw sB QW prIpUrn hY[ AYsI muSkl
swfI srIrk sImw qoN Aqy sImq mn bu`DI qoN pYdw huMdI hY[ prmwqmw
gurmiq pRkwS 27 PrvrI 2018
dI vicqr lIlw hY auh prIpUrn vI hY, inrlyp vI hY[ auh srgux vI
hY, inrgux vI:
inrgunu Awip srgunu BI EhI]
klw Dwir ijin sglI mohI] (pMnw 287)
ieh aus dI klw hY ijs qoN vic`qr ivcwr auqpMn huMdy hn[
jpujI swihb ivc PurmwieAw hY:
gwvY ko jwpY idsY dUir] gwvY ko vyKY hwdrw hdUir] (pMnw 1)
auh prIpUrn vI hY, inrlyp vI hY[ isRStI dI rcnw kr ky Awp
ivc prIpUrn ho igAw, Awsx jmw ky bYT igAw:
AwpIn@Y Awpu swijE AwpIn@Y ricE nwau]
duXI kudriq swjIAY kir Awsxu ifTo cwau] (pMnw 463)
auh rcnhwr hY, krqw purK hY, auh rcnw krdw hY aus dw rUp
pirvrqn nhIN hoieAw, ijvyN du`D qoN dhIN bx jWdw hY qW du`D dI hoNd
Kqm ho jWdI hY[ du`D, du`D nhIN rihMdw[ AYsI gl nhIN[ prmwqmw
rcnw rc ky bYTw vyKY vK Akylw aus dI sMBwl krdw hY[ rcnw ivc
ivdmwn vI hY, vKrw vI[ rcnw prmwqmw qoN hoeI, auh Awp ies ivc
ivdmwn hY, pr auh kyvl rcnw nhIN[ rcnw aus dI Kyf hY, lIlHw hY[
drAsl auh sB kuJ Awp hI Awp hY[ ibhwgVy dI vwr mhlw 5 dIAW
21 pauVIAW ivc ieho ivSw ilAw hY audwhrn vjoN do pauVIAW ies
qrHW hn:
-Awpy sB Gt AMdry Awpy hI bwhir]
Awpy gupqu vrqdw Awpy hI jwhir]
jug CqIh gubwru kir vriqAw suMnwhir]
EQY vyd purwn n swsqw Awpy hir nrhir]
bYTw qwVI lwie Awip sB dU hI bwhir]
AwpxI imiq Awip jwxdw Awpy hI gauhru] (pMnw 555)
-Awpy jMq aupwieAnu Awpy AwDwru]
Awpy sUKmu BwlIAY Awpy pwswru]
Awip iekwqI hoie rhY Awpy vf prvwru]
nwnku mMgY dwnu hir sMqw rynwru]
horu dwqwru n suJeI qU dyvxhwru] (pMnw 556)
gurmiq pRkwS 28 PrvrI 2018
gurbwxI dy sMdrB gMRQW dw srvyKx
-bIbI ismrjIq kOr*
sMdrB gMMRQ iksy swihq/ ivSy jW Drm gRMQ Awid bwry Koj krn dy
mu`Fly sMd (Tool) huMdy hn, ienHW dI hoNd qoN ibnW Koj/ AiDAYn bwry soicAw
vI nhIN jw skdw[ies leI AsIN ie`Qy gurbwxI dy sMdrB gMRQW dw
srvyKx kIqw hY[ sB qoN pihlW swnUM ieh pqw hoxw cwhIdw hY ik sMdrB
gMRQ kI huMdw hY ijs gRMQ iv`coN ivSyS sUcnw bwry sMdrB/jwxkwrI imldI
hovy, aus nUM sMdrB gRMQ ikhw jWdw hY, ijvyN: mhwn koS, Sbd koS,
fwierYktrIAW, gztIAr, ifkSnrIAW, hYNfbuks, jIvnI koS,
ibblogRwPIAW Awid Swiml hn[ ieh muFly sRoqW qoN iqAwr kIqy jWdy hn
qy iksy ivSyS jwxkwrI pRwpq krn vyly hI pVHy jWdy hn[ ienHW ivc
jwxkwrI qQ Aqy hor sUcnw Awid keI sRoqW qoN iekqr kr ky ies FMg nwl
idqI huMdI hY ik ienHW ivcoN sUcnw CyqI qy shI sQwn qoN lBI jw sky[ ieh
iksy ivSy au~pr swDwrn qy sMKyp jwxkwrI idMdy hn, izAwdw fUMGweI ’c
nhIN jWdy[ ienHW ivc sulyKW dw iek-dUjy nwl koeI sMbMD nhIN huMdw[ ieh
ivSy dy qQ/AslI gl ’qy roSnI pwauNdy hn ienHW ivc idqI jwxkwrI iksy
Xojnw Anuswr huMdI hY, ijvyN: ifkSnrI AKrvwr kRm ivc, ibblogRwPIAW
AKrvwr/ivSyvwr/kwlkRm qy AYtlsW BUgoilk vMf Anuswr huMdIAW hn[
gurbwxI dy sMdrB gRMQ
1) guru igrwrQ koS: ieh koS sRI gurU gRMQ swihb jI dw pihlw pRwcIn
koS hY[ ies dy lyKk inrmlw ivdvwn pMifq qwrw isMG nroqm sn[ ieh
koS 1889 eI. ivc sMpUrn kIqw igAw sI[ pihlI vwr ies koS dw
pihlw Bwg 1895 eI. nUM Aqy ies dw dUjw Bwg 1898 eI. nUM pitAwlw
irAwsq dy mhwrwjw rwijMdr isMG ny ieMpIrIAl pRYs lwhOr Aqy rwijMdR
pRY~s pitAwlw qoN pRkwiSq krvwieAw sI[ ies koS dw punr-pRkwSn sMn
2010 eI. nUM pMjwbI XUnIvristI, pitAwlw v`loN do BwgW ivc pRkwiSq
kIqw igAw, ijs dy mu`K sMpwdk fw. hrBjn isMG hn[ ies qoN bwAd
guru igrwrQ koS sMn 2012 eI. nUM sRImwn 108 mhMq blvMq isMG,
sYktrI, Sukdyv kutI rqn bwZ, knKl (hirdvwr) vwilAW ny pRkwiSq
*irsrc skwlr, sRI gurU gMRQ swihb ivBwg, pMjwbI XUnIvristI, pitAwlw[
gurmiq pRkwS 29 PrvrI 2018
kIqw[ ies dy sMpwdk igAwnI blvMq isMG koTw gurU sn[
2) gurumq pRBwkr: ieh pusqk BweI kwnH isMG nwBw dI rcnw hY[
ies pusqk nUM pihlI vwr 1898 eI. ivc BweI cqr isMG jIvn isMG,
sRI AMimRqsr ny pRkwiSq kIqw sI[ ieh pusqk lyKk duAwrw ‘pMQ
AkwlI’ nUM smripq kIqI geI sI[
3) bwxI ibaurw: ieh ibaurw fw. crn isMG dI ikrq hY Aqy ies
pRkwr dI ieh pihlI rcnw hY jo AglyrIAW keI AijhIAW ikrqW leI
pRyrnw, shwieqw qy AgvweI dw somw bxI rhI hY[ sRI gurU gRMQ swihb ivc
drj bwxI dy vyrivAW dw pihlI vwr in`T ky AiDAYn BweI vIr isMG jI
dy ipqw fw. crn isMG jI ny hI kIqw sI[lMmy cOVy rijstrvI Awkwr dy
77 pMinAW dI ieh pusqk Kwlsw tRYkt suswietI sRI AMimRqsr ny sMn
1902 ivc vzIr ihMd pRY~s, sRI AMimRqsr qoN Cpvw ky AwpxI tYRkt lVI
dy tYRkt nM: 139 dy ADIn pRkwiSq kIqI sI[
4) sRI gurU gRMQ ivc Awey ieiqhwisk nwvW qy QwvW dw koS: ies
pusqk dy lyKk mwstr mihqwb isMG sn[ ieh pusqk pihlI vwr
1928 eI. ivc sRI AMimRqsr qoN, dUjI vwr 1933 eI. ivc lwhOr qoN,
qIjI vwr sMn 1959 eI. ivc sRI AMimRqsr qoN, cOQI vwr sMn 1991 eI.
ivc, pMjvIN vwr sMn 1995 ivc CyvIN vwr sMn 2002 ivc isMG bRdrz,
sRI AMimRqsr ny pRkwiSq kIqI sI[
5) guru Sbd rqn pRkwS: ies gRMQ nUM Awm qOr ’qy quk-qqkrw ikhw
jWdw hY[ ies dw sMkln AkwlI kOr isMG ny kIqw sI[ ieh kwrj sMn
1907 eI. qoN SurU kIqw qy 13 swlW bwAd 1920 eI. ivc pUrw hoieAw[
ies dw pihlw sMskrn 10 mwrc, 1923 eI. nUM koronySn pRY~s, ipSwvr
duAwrw CwipAw igAw[ ijs dy ku`l pMny 736 sn[ ies dw ‘mu`K bMD’
BweI kwnH isMG nwBw ny iliKAw[ ies dw dUjw sMskrn SRomxI gurduAwrw
pRbMDk kmytI, sRI AMimRqsr dy sihXog nwl BwSw ivBwg, pMjwb ny soDy
rUp ivc pihlI vwr 1963 eI. ivc, dUjI vwr 1970 eI. ivc qIjI
vwr 1986 eI. ivc CwipAw[
6) gurbwxI koS : ieh koS pRo. ipAwrw isMG pdm dI rcnw hY[ ieh koS
pihlI vwr jnvrI 1960 nUM isMG bRdrz, sRI AMimRqsr ny pRkwiSq kIqw
sI[ ieh lGU Awkwr dw koS hY[ ies ivc SbdW dy ArQ kIqy gey hn[
7) guruSbdrqnwkr mhwn koS: ieh koS BweI kwnH isMG nwBw dI
gurmiq pRkwS 30 PrvrI 2018
rcnw hY[ jo hux qk sRI gurU gRMQ swihb dy ArQW sMbMDI pRmwixk koS
mMinAw jWdw irhw hY[ pihlw sMskrn 1930 ivc cwr BwgW ivc CipAw
sI[ ies qoN bwAd 1960 ivc 3335 pMinAW ƒ ku`l 835 pMinAW ivc
smo ky cwr BwgW dI QW ie`k Bwg ivc smytx leI BwSw ivBwg pMjwb,
pitAwlw ny au~dm kIqw Aqy nYSnl bu`k Swp id`lI vwilAW ny vI ie`k
sMskrn pRkwiSq kIqw[
8) sRI gurU gRMQ koS: ieh koS pMfq igAwnI hzwrw isMG duAwrw
iliKAw igAw hY[ pihlI vwr ies dw pRkwSn BweI vIr isMG duAwrw
1899 eI. ivc kIqw igAw[ pMjwbI XUnIvristI, pitAwlw dy fw.
blbIr isMG swihq kyNdr, dyhrwdUn v`loN pihlI vwr dsMbr 2008 ivc
sMpwidq kIqw[ ies dy mu`K sMpwdk fw. hrBjn isMG hn[
9) gurumq mwrqMf : ieh BweI kwnH isMMG nwBw dI rcnw hY[ gurmiq
mwrqMf do ijldW ivc is`K Drm, Drm Swsqr Aqy ivSvws nwl sMbMiDq
v`K-v`K pihlUAW ’qy pirBwiSk SbdwvlI dw gRMQ hY[ lyKk ny ies nUM
ivSw-kRm dy nwl nwl A`Kr-kRm Anuswr qrqIb-b`D kIqw qW ik
ieiqhwskwrW Aqy AiDAwqimk isDWqkwrW dI AigAwnqw kwrn
ivAwiKAwvW ivc pw idqy gey rol-GcoilAW nUM soD ky pRmwixk ivcwrDwrwvW
nUM spSt kIqw jw sky[pihlI vwr nvMbr 1938 eI. ivc ieh gRMQ
pRkwiSq kIqw igAw sI Aqy SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI ny 1962 eI.
ivc ies nUM dUjI vwr Aqy 1992 eI. ivc cOQI vwr CwipAw sI[
10) gurU gRMQ ivcwr koS: ieh koS s. ipAwrw isMG pdm dI rcnw hY[
ieh pihlI vwr sqMbr 1969 eI. ivc pMjwbI XUnIvristI v`loN pRkwiSq
kIqw igAw sI[ sRI gurU gRMQ swihb dy srb-p`KI AiDAYn leI hvwlw
pusqkW iqAwr krn leI sRI gurU gRMQ swihb AiDAYn ivBwg v`loN jo
Xojnw pMjwbI XUnIvristI ny iqAwr kIqI sI, aus dw ieh koS vI ie`k
ih`sw hY[ ies dw mu`Flw kMm s. Bgq isMG sYSn j`j, dw kIqw hoieAw sI,
ijs nUM s. ipAwrw isMG pdm ny s. drSn isMG, bIbI blbIr kOr Awid
dI shwieqw nwl sMpwidq kr ky sRI gurU gRMQ swihb AiDAYn ivBwg,
pMjwbI XUnIvristI, pitAwlw v`loN pRkwiSq kIqw[
11) gurbwxI sMiKAw koS: ieh koS syvw isMG syvk dI rcnw hY[
pihlI vwr meI 1971 nUM isMG bRdrz, bzwr mweI syvW, sRI AMimRqsr
ny ies nMU pRkwiSq kIqw sI[ sRI gurU gRMQ swihb dy ivc sMiKAw-mUlk
gurmiq pRkwS 31 PrvrI 2018
SbdW nUM Koj ky iqAwr kIqw koS hY[ ijvyN: Cy Gr, cwry KwxI, Awid[
12) inrukq sRI gurU gRMQ swihb: inrukq sMsikRq dw Sbd hY, ijs
dy ArQ cMgI qrHW aukq jW AwiKAw hoieAw hY[ ies Anuswr SbdW dw
ArQ au~qm rIiq nwl kIqw jWdw hY[ BweI vIr isMG ny ieh Sbd
inrukq “sRI gurU gRMQ sMQXw” nwauN ivc vriqAw hY[ ies qoN syD lY ky
fw. blbIr isMG ny inrukq sRI gurU gRMQ swihb do ijldW ivc kwrj kIqw
hY[ iesy kwrj nUM fw. rqn isMG j`gI qy fw. hrBjn isMG ny A`gy qoirAw
hY[ pihlI vwr inrukq sRI gurU gRMQ swihb dw pRkwSn 1972 eI. ivc
pMjwbI XUnIvristI, pitAwlw v`loN kIqw igAw[ fw. blbIr isMG
pihlI ijld dI BUimkw ivc ilKdy hn, “pwTkW dy ih`q nUM iKAwl ivc
r`K ky ies dy keI rUp socy gey[ AwiKr ies is`ty ’qy phMucy ky inrukq
iek AYsI cIz hoxI cwhIdI hY jo Awm pwTkW leI rock hovy, gurbwxI dy
KojIAW leI pyRrnw-BrpUr hovy qy kQw krn vwilAW leI pRmwxW dw mUl
sRoq hovy[ ienHW iqMnW pihlUAW nUM mu`K r`K ky ies g`l v`l vI iKAwl
r`iKAw igAw ik ij`Qy ikqy pihly kIqy gey ArQW ivc auxqweI rih geI
hY, aunHW nUM soiDAw jwvy[”
13) gurbwxI pRboD swgr: ies gRMQ dy sMpwdk isMG swihb igAwnI
mnI isMG jI, gRMQI, sRI drbwr swihb jI, sRI AMimRqsr sn[ ieh gRMQ
pihlI vwr nvMbr 1974 eI. ivc sqvMq isMG kYnyfIAn glI ShId
bMugw, nyVy kOlsr, sRI AMimRqsr ny pRkwiSq kIqw sI[ ieh gRMQ gurbwxI
ivc id`qy cOdW sO qIh pRSnW dy au~qrW dw sMgRih hY[ ies ivc pRSnW dy
au~qrW dy nwl-nwl Bwv ArQ vI id`qy gey hn[
14) gurU gRMQ sMkyq koS: ieh koS ipAwrw isMG pdm ny bIbI blvIr
kOr, bIbI gurnwm kOr Aqy s. ihMmq isMG dy sihXog nwl sMpMn kIqw
sI[ pMjwbI XUnIvristI pitAwlw ny ieh koS pihlI vwr sMn 1977
eI. ivc pRkwiSq kIqw sI[ ies ivc ieiqhwisk nwvW-QwvW qoN ielwvw
Dwrimk sMklpW, pRqIkW, sMkyqW Aqy pRkrxW nUM vI Swml kIqw igAw hY[
15) sRI gurU gRMQ mihmw koS: ies koS dy sMpwdk s. ipAwrw isMG
pdm hn[ sRI gurU gRMQ mihmw koS pihlI vwr 1983 eI. ivc pMjwbI
XUnIvristI v`loN pRkwiSq hoieAw[ ies koS nUM ku`l pMj BwgW (gurmuKI
Bwg, ihMdI Bwg, sMsikRq Bwg, &wrsI Bwg, AMgRyzI Bwg) ivc vMifAw
igAw hY[ sRI gurU gRMQ swihb jI dI v`K -v`K DrmW, BwSwvW dy ivdvwnW
gurmiq pRkwS 32 PrvrI 2018
ny ausqq kIqI hY[ aunHW duAwrw kIqI mihmw nUM ies kwrj ivc koS dy
rUp ivc sMkilq kIqw igAw hY[
16) The Encyclopeadia of Sikhism: ies koS dy mu`K sMpwdk pRo.
hrbMs isMG hn[ ieh koS pihlI vwr 1992 eI. ivc pMjwbI XUnIvristI
v`loN pRkwiSq hoieAw[ ies koS ivc Awpxy Awpxy Kyqr dy pRis`D l`gBg
390 ivdvwnW dy ieMdrwj drj hn[ ies koS dw pMjwbI XUnIvristI,
pitAwlw v`loN pMjwbI Anuvwd krvw ky 2008 ivc pRkwiSq kIqw
igAw[ pMjwbI Anuvwd dy mu`K sMpwdk fw. joD isMG sn[ ies dw pMjwbI
rUpWqrn ‘is`K Drm ivSvkoS’ hY[
17) bwxI-ibaurw: ieh pusqk BweI joigMdr isMG qlvwVw dI rcnw
sI[ BweI joigMdr isMG qlvwVw ny smu`cI bwxI dy vyrivAW nUM iek`qr kr
ky bwxI ibaurw pusqk iqAwr kIqI hY[ieh pusqk pihlI vwr mwrc
1992 eI. nUM isMG bRdrz, sRI AMimRRqsr ny pRkwiSq kIqI sI[
18) Awid gRMQ Sbd AnukRmixkw (2 Bwg) : ieh hvwlw mUl rUp
ivc pRo. gurcrn isMG v`loN iqMn ijldW ivc pIAYc.fI dI ifgrI leI
iqAwr kIqw igAw[ 1971 eI. ivc pMjwbI XUnIvristI v`loN do sYcIAW
ivc Cwp id`qw igAw[ ieh gRMQ sRI gurU gRMQ swihb dw AiDAYn krn
vwilAW leI aupXogI hY[ies AnukRmixkw ivc iksy ie`k sMklp jW
Sbd dy smu`cy hvwly ie`k QW ’qy auplbD ho jWdy hn[ sRI gurU gRMQ swihb
jI dy AiDAYn ivc l`gy KojwrQIAW qy ividAwrQIAW leI ieh bhumu`lw
Kzwnw hY[
19) gurbwxI q`q swgr (6 Bwg): ieh pusqk sMqw isMG qqly
(brhmI) dI rcnw hY[ ies pusqk dIAW Cy ijldW hn[ pihlI ijld
sMn 1995, dUjI sMn 1998, qIjI sMn 2000, cOQI sMn 2000, pMjvIN
sMn 2001, CyvIN sMn 2001 ivc gurU nwnk dyv XUnIvristI, sRI
AMimRqsr v`loN pRkwiSq kIqIAW geIAW hn[ ies pusqk ivc gurbwxI
dy sMklpW, isDWqW, imiQhwisk Aqy nwvW-QWvW dy hvwilAW, sMskwrW,
rIqI-irvwjW qy ivSvwsW Awid sMbMDI vfmu`lI jwxkwrI iek`qr kIqI
hoeI hY[ ies ivc lVIvwr kRmvwr a qoN V qk l`gBg cwr hzwr qoN v`D
ivSy qy isrlyK hn[
20) quk-qqkrw sRI gurU gRMQ swihb: ies quk-qqkry dy sMpwdk s.
Amr isMG hn[ ieh pihlI vwr sMn 1999 ivc BwSw ivBwg, pMjwb
gurmiq pRkwS 33 PrvrI 2018
v`loN pRkwiSq kIqw igAw sI[ ies nvIn quk-quqkry ivc AkwlI kOr
isMG jI dy quk-qqkry nwloN iBMnqw hY[ ies gRMQ ivc quk dw AMS nw dy
ky pUrI quk AMiqm A`Kr qk id`qI geI hY, ijhVI A`Kr Aqy lg-mwqr
kRm Anuswr hY[
21) gurU gRMQ ivSvkoS: ies koS dy sMpwdk fw. rqn isMG j`gI hn[
ies koS dy do Bwg hn[ pihlI vwr sMn 2002 ivc pMjwbI XUnIvristI
pitAwlw v`loN pRkwiSq kIqw igAw sI[ ies ivSvkoS ivc sRI gurU gRMQ
swihb nwl sMbMiDq swry iviSAW bwry jwxkwrI id`qI geI hY[ ies
sMdrB gRMQ ivc bwxI, bwxIkwrW, Dwrimk AnuSTwnW, AiDAwqimk
sMklpW, ieiqhwisk Aqy pOrwixk hvwilAW bwry l`gBg 1700 ieMdrwj
Swml kr ky sRI gurU gRMQ swihb ivclI swmgrI dI AmIrI nUM auGwiVAw
igAw hY[
22) sRI gurU gRMQ koS: ies koS dy sMpwdk fw. gurcrn isMG hn[ ies
nUM pihlI vwr pMjwbI XUnIvristI, pitAwlw ny sMn 2002 ivc pRkwiSq
kIqw sI[ ies koS dy do Bwg hn[
23) sRI gurU gRMQ swihb ivcly pRSn-au~qrW dw koS: ies koS dy
sMpwdk s. primMdrjIq isMG AYm.ey. sn[ ieh pihlI vwr sMn 2003
ivc pRo. swihb isMG gurmiq tr`st pitAwlw v`loN pRkwiSq kIqw igAw
sI[ ieh sRI gurU gRMQ swihb ivcly Awey pRSn-au~qrW dw koS hY[ sRI gurU
gRMQ swihb dy 1430 pMinAW ivc Awey pRSnW-au~qrW nUM ies koS dy 99
pMinAW ivc smyitAw igAw hY[
24) sRI gurU gRMQ swihb ivclIAW pRIBwSwvW dw koS: ies pusqk
dy sMpwdk bIbI hrpRIq kOr AYm.ey. qy soDk gurmyl isMG AYm.ey hn[
ies nUM pihlI vwr pRo. swihb isMG gurmiq tr`st pitAwlw ny sMn
2003 ivc pRkwiSq kIqw sI[ ieh koS sRI gurU gRMQ swihb ivclIAW
pRIBwSwvW dw koS hY[
25) sRI gurU gRMQ swihb ivcly pSU-pMCI qy bnspqI sMkyqW dw
koS: ies pusqk dy sMpwdk fw. jsbIr isMG (srnw) sn[ ieh pusqk
pRo. swihb isMG gurmiq tr`st, gurmiq swgr tr`st, pitAwlw AnMdpur
swihb v`loN sMn 2007 ivc pRkwiSq kIqI sI[ ies pusqk ivc pSU-
pMCIAW nwl sMbMiDq l`gBg 370 ieMdrwj hn qy bnspqI nwl sMbMD
390 ieMdrwj hn[
gurmiq pRkwS 34 PrvrI 2018
sRI gurU gMRQ swihb ivc pMCI icqrx
-fw. jsbIr isMG*
sRI gurU gRMQ swihb ivc ij`Qy pRikrqI icqrx sihjy auGVvyN rUp
ivc idRStIgocr hY, au~Qy pMCIAW dy suBwA, rUpk p`K Aqy aupmw Awid ƒ
AlMkwrk SYlI ivc swkwr kIqw igAw hY[ mwnisk mnoibrqI ƒ rUhwnI
idRStI SYlI rwhIN skwrwqmk FMg nwl rUpmwn kIqw igAw hY[ sRI gurU
gMRQ swihb ivc jIv-jMqUAW bwry mu`FlI Aqy pRmwixk jwxkwrI auplbD
hY[ ies lyK ivc AsIN pMCIAW ƒ A`Kr-kRm Anuswr qrqIibAw hY[ keI
vyr ie`ko pMCI leI v`K-v`K Sbd-srUp keI vyr Awey hn[
ie`l: ie`l (Vulture) iek iSkwrI pMCI hY[ ieh bhuq au~cw au~fdI Aqy
murdwr ’qy inrBr rihMdI hY[ ies ƒ cIl, cWvfw qy igrJ vI AwiKAw
jWdw hY[ ies dI lMbweI 24-110 ieMc huMdI hY[ ieh phwVI QWvW Aqy
pUry sMswr ivc ivcrdI hY qy bVI au~cweI qoN murdwr vyK ky hyTW Aw jWdI
hY[ pUry sMswr ivc ies dIAW bhuq swrIAW iksmW hn[ hor srUp jo ies
pMCI leI AwieAw hY, auh hY igrJn[ gurbwxI ivc Purmwn hY:
ijQY ifTw imrqko iel bihTI Awie] (pMnw 322)
swirMg: swirMg (Sparrow Hawk) iek Cotw pMCI hY[ ies dy nwm dy
Anyk Sbd srUp gurbwxI ivc Awey hn, ijvyN bwbIhw, bwbwhy, bwbIhY,
bbIhw, cwiqRk, cwiqRk, cwiqRko[
irvwieq hY ik ieh pMCI b`dlW v`l mUMh kr ky iek Kws bUMd leI
(ijs ƒ svwqI bUMd kihMdy hn) “ilauN-ilauN” krdw rihMdw hY[ ies ƒ
SWqI qd AwauNdI hY jd auh bUMd ies dy mUMh pYNdI hY[ ies ‘kukUil`fI’
prvwr dy pMCIAW dw Awkwr 25-38 sYNtImItr ivckwr huMdw hY[ ies
pMCI dw fIl-fol, nokdwr pr Aqy pRvwz qy r&qwr bwz vrgI huMdI hY[
im`TI Avwz kwrn dUroN pMCI pihcwixAw jWdw hY[ gurbwxI ivc mnu`K ƒ
qwkId kIqI hoeI hY ik qUM vI AijhI pRIq ‘r`b nwl’ kr ijvyN bbIhw
svwqI bUMd leI krdw hY:
swirMg pRIiq bsY jl Dwrw] (pMnw 164)
*Sant Niwas, R-11, Swarn Colony, Gole Gujral, Jammu Tawi-180002; M: 099065-66604
gurmiq pRkwS 35 PrvrI 2018
sIcwny: sIcwny (Red-headed Bird) iek iSkwrI pMCI hY, ijs dw isr
lwl rMg dw huMdw hY[ ieh pMCI bwz qoN Cotw, pr iSkry qoN v`fw huMdw hY:
sIcwny ijau pMKIAw jwlI biDk hwiQ] (pMnw 55)
sUAtw: sUAtw (Parrot, Parakeet) ƒ gurbwxI ivc sUhtu, sUAw, qoq,
mYjn krky vI iliKAw hY[ qoqw, iek hry rMg dw pRis`D pMCI hY ijs dI
cuMJ CotI, KVHI, qwkqvr Aqy kuMfI vrgI huMdI hY[ qoqw &slW Aqy &lW
dw nukswn krn ivc pihly nMbr ’qy AwauNdw hY[ sYNkVy mIlW dw &wslw iek
QW, JuMfW dy JuMf krdy hn[ Avwz “kIk-kIk-kIk” vrgI kFdy hn:
qUM ipMjru hau sUAtw qor] (pMnw 323)
hMs: hMs (Bar Headed Goose) ieh b`q^numw ic`ty rMg dw pMCI hY[ ieh
v`fIAW-v`fIAW JIlW ’qy rihMdw hY, pr inrmlqw qy ibbykqw dw pRqIk
mMinAw jWdw hY[ ies dy pYr ic`ty qy cuMJ lwl huMdI hY[ ies dI cuMJ ivc
Ktws huMdI hY jo du`D qy pwxI ƒ v`K kr idMdw hY[ purwxy kwiv gRMQW ivc
‘moqI’ cugx vwlw pMCI iliKAw hY[ gurbwxI ivc hMs ƒ jIv-Awqmw,
rUh krky vI vrxn kIqw igAw hY[ prm hMs ƒ pwrbRhm Aqy ingux
bRhm vI AwiKAw igAw hY[ gurbwxI ivc jo hor Sbd-srUp ies pMCI
leI Awey hn, auh hMsu, hMsulw, hMsuly, hMJ hn:
aUjl moqI cUgih hMs] (pMnw 352)
kaUAw: kaUAw (Crow) kwly rMg dw pMCI hY[ ies ƒ kW jW kwg vI
AwKdy hn[ BUgoilk qOr ’qy ies dIAW jwqIAW cuMJW Aqy KMBW kwrn v`K-
v`K hn[ Awm qOr ’qy ies dw Awkwr 50-70 sYNtImItr huMdw hY[ ieh
pMCI srb-AwhwrI hY[ lok ies ƒ sPweI krmcwrI krky vI blwauNdy
hn[ mOsm AnukUl ieh invws krdw hY[ gurbwxI ivc ies pMCI bwry jo
hor Sbd-joV Awey hn, auh: kwE, kwEu, kwk, kwkh, kwg, kwgEu,
kwgw, kwgu Aqy bwies Awid hn
kaUAw khw kpUr crwey] (pMnw 481)
kopiq: kopiq (Pigeon) ƒ kbUqr vI AwKdy hn[ ies dI fUMGI Avwz
“gutr-gUM, gutr-gMU” pRis`D hY[ ieh dyS-ivdySW ivc ivcrdw hY Aqy
GrW dy Aws-pws hI rih ky dwxw cugdw hY Aqy AwlHxw pwauNdw hY:
ijau pMKI kpoiq Awpu bn@wieAw myrI ijMduVIey
iqau mnmuK siB vis kwly rwm] (pMnw 538)
gurmiq pRkwS 36 PrvrI 2018
ku`kV: ku`kV (Cock) iek pRis`D pMKyrU hY[ ieh GrW ivc Awm pwieAw
jWdw hY[ ies ƒ murgw vI AwKdy hn Aqy ies pMCI dI mdIn dI ‘murgI’
sMigAw hY[ Awm qOr ’qy 18 mhIny qoN au~pr vwly pMKyrU ƒ hI kukV AwKdy hn[
gurbwxI ivc ies pMCI dy hor Sbd-srUp kurkt Aqy murgI Awid hn:
hMsw syqI icqu aulwsih kukV dI EfwrI] (pMnw 322)
kUMj: kUMj (Koonj Or Karkara, Domoiselle crane) iek kwSnI rMg dI
lMmI grdn vwlw pMCI hY, jo srdIAW ivc grm dySW iv`coN AwauNdIAW hn
Aqy grmIAW ivc TMfy dySW v`l clIAW jWdIAW hn[ ies pMCI dIAW tMgW
lMmIAW huMdIAW hn[ ies pMCI bwry gurbwxI ivc jo hor srUp Awey hn
auh kUMjW, kUMjVIAw Aqy kUMjw gurvwk hY:
AwpxI KyqI riK lY kUMj pVYgI Kyiq] (pMnw 34)
koiel: koiel (Koel) iek kwly rMg dw surIlI Avwz vwlw pMCI hY, ies
dw Awkwr 42 sYNtImItr huMdw hY[ mwdw-pMCI kyvl “ik`k-ik`k-ik`k”
krdI hY Aqy nr-pMCI dw gIq “kU-kU-kU” huMdw hY[ ieh pMCI BwvyN kW
vrgw huMdw hY, pr ies dI duMm lMmI huMdI hY[ nr-pMCI dI cuMJ pIlI-hrI,
pr rMg kwlw huMdw hY Aqy A`KW lwl[ ieh pMCI Coty pMCIAW dy AwlHxy Aqy
AWfy qoVdw rihMdw hY:
kwlI koiel qU ikq gun kwlI] (pMnw 794)
koiklw: (Coucal, Centropus Sinensis) koiel vrgw hI pMCI hY, pr
ies dy pYrW dy pMjy is`Dy huMdy hn[ ieh Coty pMCIAW dy AWfy, s`p Awid dw
Awhwr krdw hY[ ies pMCI dIAW cwr-pMj iksmW hn, pr Awkwr 34-
43 sYNtImItr ivckwr huMdw hY:
kuhkin koiklw qrl juAwxI] (pMnw 567)
ckvI: ckvI (Brahminy Duck, Ruddy Goose) ƒ ckeI jW surKwb
vI AwKdy hn[ ies pMCI bwry pRis`D hY ik jykr joVy iv`coN iek mr jwey
qW dUjw vI izMdw nhIN rihMdw[ ies dy pr klgI ivc vI lwey jWdy hn[
ies ƒ sUrj cVHn dI qWG huMdI hY[ iesy leI sUrj Aqy ckvI dw ipAwr
pRis`D hY:
ijau ckvI sUrj Aws] (pMnw 838)
ckor: ckor (Chukar, Afectoris Chukar) ieh phwVI iq`qr hY, ijs dw
Awkwr 37 sYNtImItr huMdw hY[ ckor dI iesqrI ilMg ƒ ckorI AwKdy
gurmiq pRkwS 37 PrvrI 2018
hn[ lwl tMgW kwrn ieh dUroN pihcwixAw jWdw hY[ ‘mhwn koS’
Anuswr purwxy smyN rwjy pRym nwl ckor pwldy sn qy KwxXog pdwrQ ckor
A`gy r`Kdy, jo ckor qy aunHW ƒ vyK ky burw Asr nw hovy, qd KWdy sn[
ivSvws ieh sI ik jy Kwxy ivc zihr hovy, ckor dy dyKxswr nyqr lwl
ho jWdy sn Aqy qurMq mr jWdw hY, iesy leI ckor dw nwm ‘ivsdRSnimRqXuk’
hY[ Anyk kvIAW ny ckor ƒ AMgwr Kwx vwlw iliKAw hY[ ieh pMCI
bhuqI grmI Aqy bhuqI srdI vI jr lYNdw hY Aqy bhuq dOVdw hY[ lVwkU
suBwA dw hox kwrn, ies dI Avwz vI lMmI huMdI hY[ gurbwxI ivc ies
ƒ ckorw Aqy ckorI kr ky vI iliKAw hY:
min pRIiq cMd ckor] (pMnw 838)
crgw: crgw (Falcon) ie`l nwloN QoVHy Coty Awkwr dw iSkwrI pMCI hY[
ieh hr QW vyKx ivc AwauNdw hY, Kws krky KyqW, jMglW Aqy phwVI
vwdIAW ivc[ ies dw Awkwr 45 sYNtImItr huMdw hY[ ieh bhuq PurqIlw
pMCI hY, jo Coty pMCIAW Aqy hor jMqUAW dw iSkwr krdw hY[ dUroN ieh bwz
vrgw l`gdw hY:
sIhw bwjw crgw kuhIAw eynw Kvwly Gwh] (pMnw 144)
icVI: icVI (Sparrow) iek pRis`D GrylU pMCI hY, ijs dI Kurwk dwxw
Aqy Coty-Coty bIj huMdy hn[ kdI-kdI Coty kIVy-pqMgy vI Kw lYNdI hY[
nr-pMCI dI Avwz “qSI-qSI-qSI” jW “cIr-cIr-cIr” huMdI hY[
ies pMCI dy v`fy JuMf rwq smyN sOx qoN pihlW Aqy svyry au~Tx qoN bwAd
iek`Ty ho ky bVw Sor mcwauNdy hn[ gurbwxI ivc vI ies dw izkr
AwieAw hY[
icVI cuhkI phu PutI vgin bhuqu qrMg] (pMnw 319)
bg: bg (Common Crane) iek ic`ty rMg dw pMCI hY, jo m`CIAW KWdw
hY[ ies dI DOx Aqy l`qW lMmIAW huMdIAW hn[ ieh ndIAW-nwilAW dy
kMFy bYT ky Awpxw iSkwr l`Bdw rihMdw hY[ gurbwxI ivc jo hor Sbd-
srUp ies pMCI leI Awey hn auh: bgw, bglw, bgW, bgu, bgul, bgulw,
bgulwry, bguly Aqy bgy Awid hn:
bg ijau lwie bhY inq iDAwnw] (pMnw 230)
bwsy: bwsy (Indian Sparrow hawk) iek iSkwrI pMCI hY, ijs ƒ bwSw
vI AwKdy hn[ ies dw Awkwr l`gBg 35 sYNtImItr huMdw hY[ ieh keI
gurmiq pRkwS 38 PrvrI 2018
vwr iSkry vrgw l`gdw hY[ hor Sbd-srUp ‘bwsw’ gurbwxI ivc
AwieAw hY:
vis Awixhu vy jn iesu mn kau mnu bwsy ijau inq BauidAw]
(pMnw 776)
bwz: bwz (Hawk) ieh iek iSkwrI pMCI hY, ijs ƒ pwl ky Aqy isKw
ky jIvW dw iSkwr kIqw jWdw hY[ ies ƒ Zulwb pMCIAW dw rwjw vI AwKdy
hn[ ieh kyvl mws Kw ky guzwrw krdw hY[ Awpxy b`cy ƒ Awpxy imhdy
iv`coN A`DpicAw mws augl ky aus ƒ KvwauNdw hY[ bwzW dIAW Anyk
iksmW hn, ijvyN- bwz Fokw, bwz ktw, bwz ju`rw Awid[ ieh qW iq`qr
dw iSkwr vI kr lYNdw hY[ gurbwxI ivc ‘bwjw’ srUp vI AwieAw hY:
sIhw bwjw crgw kuhIAw eynw Kvwly Gwh] (pMnw 144)
murgweI: murgweI (Water Hen, Guinea Hen) pwxI dw iek pMCI hY,
ijs ƒ ‘murgwbI’ jW ‘AwbI murg’ vI AwKdy hn[ ies dw Awkwr vI
l`gBg 30 sYNtImItr huMdw hY[ ieh Awm qOr ’qy JIlW, qlwbW Aqy C`pVW
ivc rihMdw hY[ ies dI Kurwk ivc sbzIAW Aqy kIVy-pqMgy Swml huMdy
hn[ ieh ^qry dI Avwz sux ky Acwnk Alop ho jWdw hY[ ieh kyvl
pwxI ivc rihMdw hY, ijs kwrn ies ƒ phwVI lok ‘jl ku`kVI’ vI
AwKdy hn:
jYsy jl mih kmlu inrwlmu murgweI nY swxy] (pMnw 938)
mor: (Peacock, Pea-fowl) mor svyr-Swm KyqW ivc lMmI mn moh lYNdI
rMgdwr duMm kwrn bhuq pRis`D hY[ mor dy b`icAW ƒ murly AwKdy hn[
nr-pMCI dw Awkwr 5.9-7.5 Pu`t Aqy mwdw pMCI 2.6-3.3 Pu`t huMdI hY[
ies ƒ Bwrq dw kOmI pMCI hox dw mwx vI pRwpq hY[ gujrwq Aqy
rwjsQwn ivc Dwrimk nzrIey qoN ies pMCI dI r`iKAw kIqI jWdI hY[
ies dI Awvwz krky jMgl gUMj au~Tdw hY[ ies dI Kurwk ivc dwxy qoN
ielwvw kIVy-pqMgy vI Swml hn[ ieh swvx ivc bwirS kwrn KuSI
ivc n`cx l`gdy hn[ KUbsUrq lMmI duMm kyvl mor (nr) dI huMdI hY[
mornI dI duMm swDwrn huMdI hY[ gurbwxI ivc ies dy jo Sbd-srUp Awey
hn, auh murly, morU Aqy morw Awid hn:
morI rux Jux lwieAw BYxy swvxu AwieAw] (pMnw 557)
gurmiq pRkwS 39 PrvrI 2018
gurmiq dw isDWqk p`K
-fw. AmnpRIq isMG*
gurmiq dw AwDwr sroq sRI gurU gRMQ swihb hn[ gurbwxI dw
isrjx-kwl bwrHvIN sdI qoN lY ky sqwrHvIN sdI qk PYilAw hoieAw hY[
bwrHvIN sdI ivc Bgq SyK &rId jI Aqy Bgq jYdyv jI dw nwm ivSyS
sQwn r`Kdw hY[ Bgq SyK &rId jI pihly sU&I pMjwbI kvI dw drjw
r`Kdy hn[ aunHW dI sU&I rcnw dy pRmwx ArbI-&wrsI BwSw ivc vI imldy
hn[1 gurU nwnk swihb ƒ AwpxIAW audwsIAW dOrwn Sy^ bRhm qoN jo
bwxI Bgq SyK &rId jI dI pMjwbI BwSw ivc imlI, aunHW (sRI gurU nwnk
swihb jI) ny aus ƒ sMBwl ilAw[ sRI gurU nwnk swihb ny Awpxy jIvn-
kwl ivc cwr lMmyrIAW audwsIAW (pRcwr XwqrwvW) kIqIAW ijs ivc
aunHW sumyr prbq, kwmrUp (Aswm), m`kw-mdInw, sRI lMkw qk dI PyrI
kIqI[ ies Xwqrw dw mMqv ij`Qy lokweI dw pwr-auqwrw krnw sI, au~Qy
bwkI sMqW-mhWpurSW dI ilKqW ƒ ivcwrnw jW sMvwd qornw vI sI[ iesy
Xwqrw dOrwn jo bwxI sRI gurU nwnk swihb ƒ gurmiq dy AnukUl jwpI aunHW
ny iek`qr kr leI Aqy mgrly gurU swihbwn ƒ guirAweI smyN sONpdy
gey[ sRI gurU gRMQ swihb ivc Cy gurU swihbwn, pMdrHW Bgq swihbwn,
igAwrHW B`t swihbwn Aqy guris`KW dI bwxI Swml hY[ ieh mhWpurK
Bwrq dy v`K-v`K jwqW/rwjW nwl sMbMiDq sn ijvyN ik Bgq jYdyv jI
bMgwl qoN, Bgq nwmdyv jI mhwrwStrw qoN, Bgq iqRlocn jI Aqy Bgq
sDnw jI isMD qoN, Bgq pIpw jI rwjsQwn nwl sMbMiDq sn[2 ikhw jw
skdw hY ik sRI gurU gRMQ swihb Aijhy pihly Dwrimk gRMQ hn, jo
AwdrSk mnu`K dI isrjnw krn vwlI inroeI ivcwrDwrw nUM Awpxy AMdr
smoeI bYTy hn[
gurU swihbwn qoN pihlW Bwrq ivc is`D-nwQ prMprw dw bolbwlw sI
jo AiDAwqmk jIvn leI smwj dy iqAwg v`l Agrsr sn[ Bwrq dy
d`Kx ivc ivcrdI BgqI-kwivDwrw inrgux Aqy srgux pKW ’qy ivcrdI
sI[ srgux kwiv ivc ikRSn-kwiv Aqy rwm-kwiv pRc`ilq sn; ijs ny
mUrqIvwd ƒ vDwvw id`qw[ ieh lihrW Avqwrvwd dIAW smrQk sn[
swmI mq (ieslwm, XhUdI Aqy eIsweI) dI lihr jykr Avqwrvwd Aqy
*AisstYNt poR&Ysr, mwqw gujrI kwlj, &iqhgVH swihb[ mo: +9181969-38886
gurmiq pRkwS 40 PrvrI 2018
mUrqI-pUjw dy ivr`uD sI qW ieslwm prmwqmw dw Gyrw s`q pqwlW qk
sImq krdw sI[ ies krky gurmiq ny prMprk lihrW dy keI isDWq
r`d kr ky aunHW ƒ nvyN kOx qoN ivcwr swhmxy r`Ky[ ijnHW ƒ hyT ilKy vrgW
ivc vMf ky ivcwirAw jw skdw hY:
1. AiDAwqimk isDWq 2. smwijk isDWq
3.Dwrimk isDWq 4. AwriQk isDWq
5.rwjnIiqk isDWq 6. nYiqk isDWq
7.ieiqhwisk isDWq
AiDAwqimkqw prmwqmw, jIvwqmw, jgq, mwieAw Aqy mukqI
Awid sMklpW ’qy ivcwr qorn dw crn huMdw hY[ gurmiq ivc prmwqmw
dw inrgux-srgux srUp icqirAw igAw hY ik jgq rcnw qoN pihlW
prmwqmw DuMDUkwry dI siQqI ivc suMn smwiD lgw irhw sI:
kyqy jug vrqy gubwrY] qwVI lweI Apr ApwrY]
DuMDUkwir inrwlmu bYTw nw qid DMDu pswrw hy] (pMnw 1026)jdoN aus dI jgq rcn dI ie`Cw hoeI qW aus ny Awpxy ies prpMc
dI isrjxw kIqI:
AwpIn@Y Awpu swijE AwpIn@Y ricE nwau]duXI kudriq swjIAY kir Awsxu ifTo cwau] (pMnw 463)
sRI gurU gMRQ swihb dy SurUAwq ivc AwieAw ‘mUl mMqr’ prmwqmw
dI AdvYqvwdI Dwrnw, s`c, srb-ivAwpkqw, inrvYr, mUriq-rihq
siQqI ƒ ibAwn krdw hY[ jIvwqmw ƒ prmwqmw dw AMS svIkwr kIqw
igAw hY jo jnm qoN pihlW prmwqmw dw ih`sw huMdI hY Aqy mOq qoN bwAd
ausy ivc smW jWdI hY:
pvnY mih pvnu smwieAw] joqI mih joiq ril jwieAw]
(pMnw 885)
gurmiq mnu`K ƒ jgq ivc rih ky prmwrQ inBwaux v`l lgwauNdI
hY[ mnu`K gurU dIAW is`iKAwvW ’qy c`ldw hY[ ies rwh dy pWDI ƒ
‘gurmuK’ ikhw igAw hY[ jgq dI isrjxw prmwqmw ny Awpxy hukm
Anuswr Awp kIqI hY[ pr jgq rcnw kdoN Aqy ikvyN hoeI? ies bwry
jwnxw mnu`K dy v`s dI g`l nhIN hY[ gurmiq-kwivDwrw jgq ƒ krqy dI
rcI hox kwrn ies ivc prmwqmw dw vwsw mMndI hY[ ies jgq ivc
mnu`KI jnm ƒ DMn ikhw igAw hY ik ies jIvn ivc mnu`K prmwqmw nwl
imlwp hwisl kr skdw hY, pr aus ƒ sMswr ivclI mwieAw dy moh ny
gurmiq pRkwS 41 PrvrI 2018
Kw ilAw hY[ fw. smSyr isMG ny ‘AYnsweIklopIfIAw Aw& irlIjn AYNf
AYQks’ dy hvwly nwl mwieAw ƒ pirBwiSq krn dw Xqn kIqw hY ik
mn Aqy pRikrqI dy jgq ƒ, ijs ƒ AsIN mwnisk SkqIAW duAwrw
smJx dw Xqn krdy hW, aus ƒ BwrqI drSn swihq ivc ‘mwieAw’
kihMdy hn[3 gurmiq ivc mwieAw ƒ krqy dI SkqI dy rUp ivc pyS kIqw
igAw hY, ijs dy hukm ivc hI isRStI dI rcnw hoeI mMnI jWdI hY[
mwieAw mmqw krqY lweI]
eyhu hukmu kir isRsit aupweI] (pMnw 1261)sRI gurU Amrdws jI Anuswr mwieAw jIvwqmw ƒ du`K-su`K dy bMDn
ivc jkVI r`KdI hY Aqy ies qoN hI mnu`K haumYN dw iSkwr bxdw hY:
mwieAw iks no AwKIAY ikAw mwieAw krm kmwie]duiK suiK eyhu jIau bDu hY haumY krm kmwie] (pMnw 67)
s. suirMdr isMG (kohlI) Anuswr sRI gurU gRMQ swihb ivc mwieAw
pd pdwrQk Dn, sMpqI, mwnvI iqRSnwpUrn vsqW dw vI ArQ-boDk hY,
jo swnUM pRBU Aqy srv-ivAwpI s`qw qoN prHW iljwx dw kwrn bxdIAW
hn[4 bysmJ mnu`K duinAwvI pdwrQW dI nwSvwnqw Aqy QuVH-icrqw ƒ
AMiqm-s`c jwx lYNdw hY[ auh sMswirk vsqW dy moh ivc prmwqmw ƒ
prwieAw igx bYTdw hY:
mwieAw moih sgl jgu CwieAw] kwmix dyiK kwim loBwieAw]
suq kMcn isau hyqu vDwieAw] sBu ikCu Apnw ieku rwmu prwieAw](pMnw 1342)
Aijhw mnu`K jnm-mrn Bogdw hY Aqy aus dI mukqI dI sMBwvnw G`t
ho jWdI hY:
rvnI rvY bMDn nhI qUtih ivic haumY Brmu n jweI]
siqguru imlY q haumY qUtY qw ko lyKY pweI] (pMnw 353)
s. mnmohn isMG ny mwieAw dy do Byq mMny hn: iv`idAw mwieAw Aqy
Aiv`idAw mwieAw[ iv`idAw mwieAw bRhm dy ADIn AijhI SkqI hY ijs
duAwrw auh jgq dI rcnw krdw hY[ ies ƒ mwieAw dw ‘SkqI-rUp’ jW
‘isRStI-auqpwdk-rUp’ ikhw jw skdw hY[ Aiv`idAw mwieAw auh hY jo
jIv ’qy hwvI ho ky aus ƒ Awpxy ADIn r`KdI hY Aqy jIv sMswrk pdwrQW
ivc Kicq rihMdw hY[ ies ivc AigAwn, Brm, ivSy-ivkwr, vwsnw,
moh, kwm, kRoD, loB, moh, hMkwr, Dn-sMpqI, knk-kwmnI, duinAwvI
su`K Aqy iqRSnw-jwl Awid Swiml hn[5 gurbwxI ny mnu`K ƒ mwieAw qoN
gurmiq pRkwS 42 PrvrI 2018
bcx leI prmwqmw dw nwm jpx:
nwnk hir nwmu ijnI AwrwiDAw Anidnu hir ilv qwr]mwieAw bMdI Ksm kI iqn AgY kmwvY kwr] (pMnw 90)
aus dI Et:
pRB kI Et ghI qau CUto] (pMnw 673)Aqy swD sMgq krnw zrUrI d`isAw hY:
khu nwnk ijin DUir sMq pweI] qw kY inkit n AwvY mweI]
(pMnw 182)DrmW dw mu`K audyS mukqI qk A`pVnw huMdw hY[ s. rqn isMG j`gI
ny mukqI dw ArQ Cutkwrw, ^lwsI jW irhweI d`isAw hY[6 BweI kwnH
isMG nwBw Anuswr ijs ny AigAwnqw dy bMDn qoN Cutkwrw pwieAw hY, auh
hI mukq hY[7 ‘jpu jI’ swihb bwxI ivc mukqI dI AvsQw nUM phMucy mnu`K
leI ‘sicAwr’ Aqy ‘pMc’ Sbd dI vrqoN kIqI geI hY[8 mnu`K jgq
ivc ivcrdw hoieAw jdoN mwieAw dy moh ivc pY ky mUl ƒ ivswr dyNdw hY
qW auh bMDn ivc huMdw hY:
eyh mwieAw ijqu hir ivsrY mohu aupjY Bwau dUjw lwieAw]
(pMnw 921)is`K icMqn ivc do qrHW dI mukqI dI crcw hoeI imldI hY: ‘ivdyh
mukqI’ Aqy ‘jIvn mukqI’[9 ‘ivdyh mukqI’ qoN Bwv mrn auprMq
Awvwgvx qoN Cutkwrw Aqy Awqmw dw prmwqmw nwl AByd hoxw hY[10
gurbwxI ivc ies AvsQw ƒ pUrn prmwnMd dI AvsQw ikhw igAw hY:
kbIr ijsu mrny qy jgu frY myry min Awnµdu]
mrny hI qy pweIAY pUrnu prmwnµdu] (pMnw 1365)dUsrw ‘jIvn mukqI’ qoN Bwv ijaUNdy-jIA hr pRkwr dy bMDnW qoN
mukq hoxw hY[ gurmiq ivc jIvn mukqI nUM AwdrS dy qOr ’qy vDyry mwnqw
pRwpq hY[ gur-Sbd, s`cI-rihq dI pwLxw Aqy pRBU AwigAw ivc iKVy
rihxw hI ‘jIvn mukqI’ dI AvsQw hY:
jIvn mukqu jw sbdu suxwey] scI rhq scw suKu pwey] (pMnw 1343)
mukqI pRwpq krn dy swDn pRBU dw hukm mMnxw, rzw Aqy Bwxw, gurU
dI Srn, syvw, haumYN dw iqAwg, prmwqmw dI imhr, mwieAw dw iqAwg
Aqy Awpw cInx Awid mMny geyy hn[ Bgq nwmdyv jI ny mukq AvsQw nUM
‘sihj AvsQw’ ikhw hY[11 gurbwxI dI ivcwrDwrw Anuswr cldw mnu`K
jIvn mukqI pRwpq krdw pMj corW (ivkwrW) qoN mukq huMdw hY Aqy ivdyh
gurmiq pRkwS 43 PrvrI 2018
mukqI ivc auh prmwqmw ivc smw jWdw hY ijs nwl aus dw Awvwgvx
dw c`kr ^qm ho jWdw hY[
is`K Drm ivc gRihsQ ƒ mh`qqw pRdwn kIqI geI hY[ gurU
swihbwn prmwqmw ƒ pwaux leI gRihsQ iqAwg ky jMglW Aqy phwVW
ivc jwx dy h`k ivc nhIN sn, ikauNik Bly lokW dy smwj iqAwgx nwl
ie`k qW smwj dy lok pKMfW-vihmW ivc Btkdy rihMdy hn[ dUjw, ienHW
siQqIAW dw Pwiedw auTw ky ivdySI hmlwvr BwrqIAW ’qy hmlw krdy
hn[ ieho iqAwgvwdI nIqI kwrn Bwrq ivc kwierqw PYlI Aqy lokW
ƒ sdIAW b`DI ZulwmI k`txI peI[ gurmiq-kwivDwrw ny prvwr ivc
rih ky sMqwn Aqy pqnI dw swQ inBwauNdy hoey, nwl-nwl pRBU dy gux gwaux
Aqy piv`qr jIvn ijaUx ’qy zor id`qw hY[12 purwqn ihMdU Drm dI prMprw
jW mMnUUM ismRqI dy kof ny ik`qy dy AwDwr ’qy smwj ƒ cwr vrnW ivc
ivBwijq kIqw hoieAw sI: bRhmx, K`qrI, vYS Aqy SUdr[ bRhmxW dw
Drm pwT-pUjw krnw, vyd pVHnw Aqy jg-hvn Awid AnuSTwn krny
sn[ smwj ivc bRhmxW dw drjw siqkwrXog sI Aqy AKOqI SUdrW dI
siQqI qrsXog sI[ AKOqI SUdrW ƒ bwxI pVHn, Drm AsQwnW ’qy jwx,
KUh ’qy pwxI Brn dw koeI AiDkwr nhIN sI[ isK Drm dI ivcwrDwrw
ny vrn-ivvsQw qoN au~pr au~T ky ieikhrw smwj isrjx ’qy zor idqw hY:
KqRI bRwhmx sUd vYs aupdysu chu vrnw kau swJw] (pMnw 747)
sRI gurU goibMd isMG jI ny 1699 eI. ivc sRI AnMdpur swihb dI
vYswKI ’qy pMj ipAwirAW ƒ AMimRq Ckw ky jwq-pwq mukq smwj isrijAw[
ies brwbrqw bwry fw. gokl cMd nwrMg ny TIk iliKAw hY ik, “sRI gurU
goibMd isMG jI ny Aijhw BweIcwrw swijAw ijs ivc au~cy-nIvyN sB smwn
hn[ aunHW ny cwrW jwqW nUM kyvl ie`k krn dw hI Xqn nhIN kIqw, sgoN
auh ie`k kdm hor A`gy vDy Aqy ie`k dm Dwrimk nw-brwbrI ƒ smwpq
kr ky ie`k DrmqMqr lokrwj dI sQwpnw kIqI[”13 gurbwxI smwj ivc
nIc igxy jwx vwilAW nwl rwbqw kwiem krdI hoeI mwx mihsUs krdI
hY nw ik mwieAwDwrIAW nwl myl vDwaux ivc:
nIcw AMdir nIc jwiq nIcI hU Aiq nIcu]nwnku iqn kY sMig swiQ vifAw isau ikAw rIs] (pMnw 15)
AKOqI SUdrW vWg smwj ivc iesqrI dI siQqI vI qrsXog sI[
is`D-nwQ prMprw ivc iesqrI ƒ Swml nhIN kIqw igAw[ ihMdU Drm
ivc iesqrI ƒ Gr dI cwr dIvwrI AMdr r`iKAw jWdw[ ihMdU iesqrI
gurmiq pRkwS 44 PrvrI 2018
ƒ mry pqI nwl A`g ivc ijaUNdy jIA sVnw pYNdw sI[ gurbwxI ny
iesqrI ƒ ivkws dw Durw mMinAw hY ijs qoN rwjy mhwrwjy pYdw huMdy hn[
iesqrI nwl hI gRihsQ mwrg qurdw hY; ies krky smwj ivc iesqrI
dw ruqbw snmwnXog mMinAw igAw hY:
BMif jMmIAY BMif inMmIAY BMif mMgxu vIAwhu]BMfhu hovY dosqI BMfhu clY rwhu]
BMfu muAw BMfu BwlIAY BMif hovY bMDwnu]
so ikau mMdw AwKIAY ijqu jMmih rwjwn] (pMnw 473)is`K Drm ivc sqI dI rsm dw ivroD kIqw igAw hY[ ies dI QW
gurU dy Bwxy ƒ smJ ky nvyN isry qoN izMdgI ijaUx dw ivDwn isrijAw
igAw hY:
sqIAw eyih n AwKIAin jo miVAw lig jlµin@]
nwnk sqIAw jwxIAin@ ij ibrhy cot mrMin@] (pMnw 787)
‘is`K rihq mrXwdw’ ivc vI kMinAw nw mwrn Aqy kMinAw mwrn
vwly nwl nw vrqx dI hdwieq kIqI geI hY[14
gurmiq kwivDwrw ny is`KW ƒ rhu-rIqW mnwaux dw nvW FMg id`qw
hY[ jnm smyN b`cy dw nwmkrx krn leI sRI gurU gRMQ swihb iv`coN vwk
ilAw jWdw hY[ Awey vwk dy pihly A`Kr qoN b`cy dw nwm r`iKAw jWdw hY[
lVkyy dy nwm nwl ‘isMG’ Aqy lVkI dy nwm nwl ‘kOr’ lgwieAw jWdw
hY[ ivAwh-pRQw ƒ sRI gurU rwmdws jI ny sUhI rwg ivc drj lwvW
Anuswirq AnMd-kwrj dI rIq nwl inBwaux dw ivDwn pyS kIqw hY[ sRI
gurU Amrdws jI ny ivAkqI dI mOq ƒ prmwqmw dI rzw mMnx ivc qbdIl
kIqw hY[ ies smyN vfhMs rwg ivc AlwhuxIAW dw pwT kr ky krqy dI
isPq-slwh ƒ hI SuB mMinAw hY[ gurbwxI AMdr hukm ivc ivcrn dw
AwdyS hY[ ies ivc KoKly rIqI-irvwj Aqy pKMf sQwn nhIN rKdy[
gurbwxI m`DkwlIn rwjnIiqk siQqI dI gvwhI BrdI hY ik sRI
gurU nwnk swihb dy Awgmn qoN pihlW Drm au~f igAw sI Aqy cuPyr
hnyrw CwieAw hoieAw sI; ijs ivc rwjy ksweI bx gey sn:
kil kwqI rwjy kwsweI Drmu pMK kir aufirAw]kUVu Amwvs scu cMdRmw dIsY nwhI kh ciVAw] (pMnw 145)
gurbwxI ny rwjy ƒ aus dI prjw pRqI kIqy jwx vwly &rzW bwry sucyq
kIqw hY:
qKiq rwjw so bhY ij qKqY lwiek hoeI] (pMnw 1088)
gurmiq pRkwS 45 PrvrI 2018
isDWq Anuswr ijs ivAkqI ƒ pRjw pRqI hmdrdI hY auhI rwjw
q^q dy lwiek hoxw cwhIdw hY[ gurmiq zulm dI rwjnIqI ƒ ApRvwn
krdI hY[ gurmiq ny hlymI rwj sB suKwlI vuTIAw iehu hoAw hlymI rwjujIau] dw Aijhw sMklp pyS kIqw hY ijs ivc r`bI rwj dw AwvyS hovygw
Aqy swrI prjw aus Akwl purK dy hukm hyT suKI vsygI[
sRI gurU hirgoibMd swihb ny Awpxy guirAweI kwl smyN mIrI-pIrI
dw sMklp lwgU kIqw[ BweI kwnH isMG nwBw ny ‘mhwn koS’ ivc ‘mIrI’
dw ArQ bwdSwhq jW srdwrI Aqy ‘pIrI’ qoN Bwv Drm Aqy sdwcwr jW
Drm dw AwcwirAw gurU iliKAw hY[15 ies qrHW Drm ƒ au~qy r`K ky
rwjnIqI krn dw nukqw swhmxy AwauNdw hY[ sRI gurU goibMd isMG jI ny
zwlm hkUmq dw wqmw krn leI Kwlsw pMQ dI isrjxw kIqI[ jo iksy
au~cy AdwrS leI AwpxI jwn qlI ’qy r`K lYNdw hY Aqy inAW-s`c leI
mrn nUM iqAwr ho jWdw hY[16 Kwlsw swjnw dw mu`K audyS hI s`cy, inrvYr
Aqy inrBau smwj dI sQwpnw krnw sI[
AwriQk p`K dI mzbUqI iksy smwj dI KuShwlI dw pqw idMdI hY[
smwj ivc lok keI vwr Zlq FMg-qrIky duAwrw mwieAw iek`qr krdy
hn[ ies nwl AmIr qy ZrIb vrg hoNd ivc AwauNdw hY Aqy AmIr kwmy
vrg dw hr p`KoN SoSx krdw hY[ gurU swihbwn ny Swsk vrg v`loN lqwVy
jw rhy ikrqI-kwimAW dy h`k ivc ienklwbI Avwz bulMd kIqI[17
gurmiq dw isDWq ‘ikrq kro, nwm jpo Aqy vMf Cko’ dw hwmI hY[
gurmiq ny mnu`K smwj ivc dsW nhuMAW dI ikrq kr ky praupkwr dw p`K
r`iKAw hY:
Gwil Kwie ikCu hQhu dyie] nwnk rwhu pCwxih syie] (pMnw 1245)ijs iv`coN dsvMD k`F ky is`K lok BlweI dw kwrj krdw hY[ aus
dI ikrq-kmweI hI aus dy Aglyry jIvn dIAW KuSIAW dw mu`F bMndI hY:
ivic dunIAw syv kmweIAY] qw drgh bYsxu pweIAY] (pMnw 26)vMf ky Ckx nwl BweIcwrk sWJ vDdI hY[ is`K ƒ AwpxI ikrq-
kmweI krdy smyN prmwqmw dw nwm jpdy rihxw cwhIdw hY:
nwmw khY iqlocnw muK qy rwmu sMm@wil]hwQ pwau kir kwmu sBu cIqu inrMjn nwil] (pMnw 1375)
gurbwxI ny ij`Qy sB DrmW dw Awdr kIqw hY, au~Qy mnu`K ƒ Awpxy
Drm ivc p`ky rihx dw AwdyS vI id`qw hY[ ijvyN ik muslmwn khwaux
vwly ƒ dieAwvwn hoxw cwhIdw hY ik auh dieAw ƒ ‘msIq’, isdk ƒ
gurmiq pRkwS 46 PrvrI 2018
‘mus`lw’ Aqy h`k dI kmweI ƒ ‘kurwn’ jwxy:
imhr msIiq isdku muslw hku hlwlu kurwxu] (pMnw 140)mulsmwnW dIAW pMjy vkqW dIAW pMj nmwzW hn ijs iv`coN pihlI
nmwz s`c bolxw, dUjI h`k dI kmweI, qIjI sB dw Blw mMgxw, cOQI mn/
nIAq ƒ sw& r`Kxw Aqy pMjvIN prmwqmw dI isPq-slwh krnw hY:
pMij invwjw vKq pMij pMjw pMjy nwau]
pihlw scu hlwl duie qIjw KYr Kudwie]
cauQI nIAiq rwis mnu pMjvI isPiq snwie] (pMnw 141)Aijhy guxW nwl BrpUr S^s ƒ hI shI ArQW ivc muslmwn ikhw
jw skdw hY[ iesy qrHW jogIAW ƒ jog mq dw Asl ArQ d`sdy hn ik
jog g`lW dw nwm nhIN, nw hI mVHI-mswxW, nw smwDI Aqy nw qIrQW ’qy
jwx nwl imldw hY sgoN AMjn mwih inrMjin rhIAY bhuiV n BvjilpwieAw] rihx nwl ‘jog jugiq’ pweI jw skdI hY[ ieh jugqW swirAW
au~pr lwgU huMdIAW hn ik Drm dI ikrq iv`coN h`k dI pCwx kridAW
prmwqmw dI bMdgI krnI cwhIdI hY[
gurbwxI ivc pyS huMdw ‘brwbrqw dw isDWq’ ie`ko ijhw inAW dyx
dw smrQk hY[ gurmiq dw inAW prmwqmw kyNdirq hY, ikauNik mnu`K dy
cMgy-mwVy krmW dw ihswb prmwqmw Awp lvygw[ ies ivDwn Anuswr
mnu`K ijs qrHW dw kwrj krygw; ausy qrHW dw Pl aus ƒ Bugqxw pvygw:
jyhw bIjY so luxY krmw sMdVw Kyqu] (pMnw 134)gurmiq mnu`K ƒ bdlw lYx dI m`q nhIN idMdI, sgoN ies ivc muAw&
krn dw ivDwn pRcilq hY[ Ajoky smyN ivc sRI Akwl q^q swihb is`KW
dI srbau~c Adwlq hY jo is`KW dy &YsilAW dw inptwrw krdI hY[ is`K
Drm dy isDWqW jW gurU swihbwn pRqI Zlq bolx jW ivhwr krn vwilAW
ƒ sRI Akwl q^q swihb A`gy pyS hoxw huMdw hY[ ie`Qy pMjW qKq swihbwn
dy jQydwr swihbwn srb-sMmqI nwl muzilm ƒ qnKwh ( Dwrimk szw)
lgwauNdy hn[ Agr koeI AprwDI q^q ’qy pyS nw hovy qW aus ƒ pMQ iv`coN
Cykx dw ivDwn vI hY; iesy qrHW jykr auh Awpxw ksUr mMn ky swrI sMgq
qoN muAw&I mMgdw hY qW aus ƒ CotI-motI syvw dy ky muV pMQ ivc Swml kr
ilAw jWdw hY[
gurbwxI mnu`K ƒ AwSwvwdI idRStIkox idMdI hoeI s`c nwl juVn,
JUT-rihq, imhnqI, im`T bolVw suBwA, imlvrqn Aqy vYr-rihq nwko myrw dusmnu rihAw nw hm iks ky bYrweI] Aqy sBu ko mIqu hm Awpn
gurmiq pRkwS 47 PrvrI 2018
kInw hm sBnw ky swjn] Bwvnw rwhIN iekhry smwj dy gTn leI
XqnSIl huMdI hY[ gurbwxI ivclI nYiqkqw ivc gurU dI g`l mMnx ’qy zor
id`qw igAw hY[ ies AMqrgq sbr-sMqoK, BweIcwrk sWJ, inMdw-cuglI
rihq, swdI jIvn-SYlI Apxwaux dw ivDwn hY[ ies AMqrgq is`K ƒ
AMimRq vyly dI sMBwl, ieSnwn, bwxI pVHnI qy suxnI, kIrqn suxnw Aqy
krnw, gurmuKW dI sMgq krnI Aqy ATy pihr auTidAW-bihMidAW prmwqmw
dy nwm dw jwp krn dw nYiqk aupdyS id`qw igAw hY[ gurmiq ny is`K leI
nSw nw krn dI s^q hdwieq kIqI hY[
gurbwxI dw swihqk mh`qv vI vDyry ivcwrnXog ivSw hY[ gurU
swihbwn ny smwj dy lokW dI bolI ƒ cux ky aus ivc bwxI rcI[ ies
bwxI dI iek`qrqw, ivauNqbMdI, qrqIb Anuswr pySkwrI Aqy sMpwdkI
Awid gurU swihbwn dI pihlI Aqy s&l sMpwdk klw dI imswl pyS
krdI hY[ sRI gurU gMRQ swihb ivclI bwxI vDyry krky lok kwiv-rUpW dy
ivc pRgt hoeI hY[ ijs iv`coN GoVIAW, pihry, vwrW, CMd, vxjwrw,
sucjI, kucjI, Punhy, cauboly, bwrwmWh, iQqI, AlwhuxIAW Awid ivcwry
jw skdy hn[ ies swihqkqw iv`coN gurbwxI dy sMgIqk hox kwrn ies
ivc Awey 31 rwgW dy mh`qv ƒ vI ivcwirAw jw skdw hY[
so auprokq AiDAYn qoN ikhw jw skdw hY ik gurbwxI ny m`DkwlI
smwj ivc nvIn ivcwrDwrw ƒ jnm id`qw[ ijs ny BwrqI drSn ƒ ie`k
nvW moV id`qw[ ies ny ij`Qy brwbrqw dw smwj isrijAw, au~Qy sB ƒ
AiDAwqimk pdvI pwaux dw mOkw vI pRdwn kIqw hY[ gurbwxI rwhIN
nYiqkqw dw pRvcn A`gy quirAw[ ies krky m`D kwl ƒ ‘suinhrI kwl’
vjoN jwixAw jWdw hY[ pMjwbI swihq dy ieiqhwskwrW ny ies ivcwrDwrk
pVwA ƒ kwl-kRm Anuswr ‘gurU nwnk kwl’ dw nwm id`qw hY[ ies
ivcwrDwrw ADIn hI is`K Drm ivgisAw hY[ gurmiq ivcwr-Dwrw dw
mUl sroq sRI gurU gRMQ swihb vrqmwn smyN ‘gurU’ vjoN is`K pMQ dI
AgvweI krdy hn[ gurmiq dw sMdyS srbkwlI hox krky mwnvvwdI/
ivSvivAwpI eykqw sQwipq krn leI XqnSIl hY[ ies qrHW gurbwxI
Dwrimk mh`qqw dy nwl nwl swihqk Dwrw vjoN ivSyS mh`qv r`Kdw hY[hvwly Aqy it`pxIAW
1. fw. dIvwn isMG, &rId drSn, lwhOr buk Swp, luiDAwxw, 2000, pMnw 29.
2. fw. AMimRqpwl kOr, “Bgq bwxI AiDAwqimk AnuBUqI Aqy AiBivAkqI” Koj piqRkw
bwxIkwr ivSyS AMk, AMk 57, pblIkySn ibaUro, pMjwbI XUnIvristI, pitAwlw, mwrc 2003,
pMnw 104.
gurmiq pRkwS 48 PrvrI 2018
3. smSyr isMG, “is`K Drm ivc mwieAw dw sMklp”, is`K AiDAYn, (sMpw. blkwr isMG)
pblIkySn ibaUro, pMjwbI XUnIvristI, pitAwlw, 1998, pMnw 88.
4. kulvMq kOr, gurmiq nUr, vYlivS pbilSrz, id`lI, imqIhIx, pMnw 175.
5. mnmohn isMG, gurmiq kwiv dw bhu-p`KI AiDAn, mndIp pRkwSn, nvIN id`lI, 1993, pMnw
22.
6. rqn isMG j`gI, is`K pMQ ivSv koS, gur rqn pbilSrz, pitAwlw, 2005, Bwg-2, pMnw
1438.
7. BweI kwnH isMG nwBw, gurmiq mwrqMf, Bwg-dUjw, SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI, sIR AMimRqsr,
2008, pMnw 775.
8. gurSrnjIq isMG, “gurU nwnk bwxI iv`c smUihk mukqI dw sMklp”, gurU nwnk bwxI :
smwijk Aqy siBAwcwrk pirpyK, gurU nwnk dyv XUnIvristI, AMimRqsr, 2006, pMnw 166.
9. gurSrnjIq isMG, gurU gRMQ swihb: prMprw Aqy ieiqhws, gurinD pRkwSn, AMimRqsr, 2005,
pMnw 34.
10. mndIp kOr (iF`loN), “mnu`KI kdrW kImqW dw sRoq”, bwxI: isDWq, ieiqhws, (sMpw.
gurSrnjIq isMG), eyNjl pblIkySn, AMimRqsr, 2012, pMny 100-101.
11. hrmIq isMG (sMpw.), bwxIkwr : Bgq nwmdyv, pMjwbI AkwdmI, id`lI, 1987, pMnw 19.
12. hirMdr kOr, “sRI gurU gRMQ swihb iv`c nwrI dw srUp”, ivsmwd nwd, ivSyS AMk sIR gurU gRMQ
swihb dI mn`Kqw ƒ dyx, ieMtrnYSnl ienstIicaUt Aw& gurmiq st`fIz, luiDAwxw, jnvrI,
1994, pMnw 364.
13. Gokal Chand Narang, Transformation of Sikhism, New Book Society of India,
New Delhi, 1960, p. 80.
14. is`K rihq mrXwdw, pMnw 20.
15. BweI kwnH isMG nwBw, guruSbd rqnwkr mhwn koS, pMnw 975.
16. qwrn isMG, is`K, is`KI Aqy isDWq, Drm pRcwrk kmytI, SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI,
AMimRqsr, 2007, pMnw 195.
17. rijMdr isMG (CwbVw), gurbwxI sMdyS, nvIn pRkwSn, AMimRqsr, 1990, pMnw 22.
ipMf iKAwlw klHW ivKy AMimRq-sMcwr
BweI mlkIq isMG pRcwrk vloN pujI irport Anuswr gurduAwrw
swihb bwbw id`q m`l jI ShId, ipMf iKAwlw klHW, qih: Ajnwlw,
izlHw sRI AMimRqsr swihb ivKy 10 AkqUbr, 2017 ƒ krvwey
gey AMimRq-sMcwr smwgm dOrwn 35 pRwxI AMimRq-pwn kr ky gurU
vwly bxy[
gurmiq pRkwS 49 PrvrI 2018
bwbw hnUmwn isMG jI ShId
-ismrjIq isMG*
bwbw hnUmwn isMG jI auh mhwn ShId hn ijnHW ny bu`Fw dl inhMg
isMGW dI jQybMdI dy mu`K jQydwr huMidAW dyS dI AzwdI leI AMgryzW
ivru`D h`k s`c dI lVweI lVidAW ShIdI pRwpq kIqI sI[ bu`Fw dl is`K
pMQ dw, Kws krky inhMg isMGW dw Ain`KVvW AMg hY[ inhMg isMG isMGW
dIAW purwqn rvwieqW Anuswr Awpxw jIvn bsr krdy hn[ sRI gurU
goibMd isMG jI dy joqI-joiq smw jwx ip`CoN is`KW dw sMGrS dw dOr SurU ho
igAw sI[ Aijhy smyN vI sMgqW gurduAwrw swihb dI piv`qrqw ƒ hr
hIly kwiem r`KdIAW rhIAW, BwvyN ies leI AnykW vwr kurbwnIAW vI
dyxIAW peIAW[ mrau q hir kY duAwr dI ivcwrDwrw ƒ is`KW ny AnykW
vwr AmlI jwmw pihnw ky is`D kIqw[ sRI hirmMdr swihb, sRI AMimRqsr
dI ho rhI byAdbI ƒ rokx leI is`KW ny kdI BweI mihqwb isMG, BweI
su`Kw isMG, bwbw dIp isMG, bwbw gurbKS isMG Aqy kdy srdwr j`sw isMG
AwhlUvwlIAw bx ky ies dI piv`qrqw ƒ kwiem r`iKAw[ bwbw bMdw isMG
bhwdr ƒ jMgW-X`uDW dOrwn bMdI bxw ilAw igAw[ aunHW ƒ A`T sO isMGW
smyq id`lI ivKy bVI byrhmI nwl ShId kr id`qw igAw[ ienHW GtnwvW
dy nwl hI smyN dI muZl hkUmq ny is`KW dw kql-ey-Awm SurU kr id`qw[
is`K jMglW dIAW kuMdrW ivc jw v`sy[ ieho ijhy iBAwnk smyN ivc is`KI
dw pRcwr qW iek pwsy irhw, is`K dw nwm lYx vwly ƒ vI mOq dy Gwt auqwr
id`qw jWdw sI[ sRI hirmMdr swihb sRI AMimRqsr ijhy piv`qr AsQwn
ƒ Fih-FyrI kr id`qw igAw[ ipMfW-SihrW ivc jykr koeI gur-AsQwn
sI qW aus dw pRbMD audwsI swDUAW ny Awpxy h`QW ivc lY ilAw[ ieh
audwsI swDU vI is`KI dw pRcwr nw hox krky gYr-is`K ivcwrW qoN pRBwivq
huMdy jw rhy sn[ hkUmq dy fr krky vI ieh Awpxy Awp ƒ ihMdU hI d`sx
l`g pey sn[ ienHW swirAW kwrnW krky ienHW AsQwnW iv`coN is`KI dI
rMgq Kqm huMdI jw rhI sI[ jykr is`K luk-iCp ky Awpxy ienHW AsQwnW
dy drSnW leI AwauNdy vI sn qW isrP pRym Bwvnw Aqy SrDw-Bwv nwl
Aqy bhuq G`t smyN leI[ aunHW ƒ msW ieqnw ku smW hI imldw sI[ ieho
*mIq sk`qr Aqy mu`K sMpwdk, SoRmxI gurduAwrw pRbMDk kmytI, sRI AMimRqsr swihb[
gurmiq pRkwS 50 PrvrI 2018
ijhy smyN aunHW pws ieqnw smW hI nhIN sI huMdw ik auh rhu-rIq dI jWc-
pVqwl kr skdy[ jykr ikDry is`KW ƒ iek`Ty hox dw smW pRwpq vI huMdw
qW auh Awpxy Awp ƒ bcwaux Aqy vYrI ƒ soDx leI hI ivcwrW krdy[
bu`Fw dl dy sQwipq hox bwry ivcwr hY ik 29 mwrc sMn 1734 eI.
ivc sRI Akwl qKq swihb, sRI AMimRqsr ivKy Kwlsy dw iek`T hoieAw
jo 65 jiQAW ivc vMifAw hoieAw sI[ ies ƒ iek dl ivc iek`Tw kr
ky dl Kwlsw dw nW id`qw igAw[ dl Kwlsw ƒ A`gy do dlW ivc vMifAw
igAw-bu`Fw dl qy qrnw dl[ cwlI swl qoN G`t aumr vwly isMGW dy dl
ƒ qrnw dl dw nW id`qw igAw Aqy ies qoN v`fI aumr dy isMGW dy jQy ƒ
bu`Fw dl ikhw jwx l`g ipAw[ ienHW j`iQAW dI mu`K SkqI nvwb kpUr
isMG pws rhI[ bwAd ivc jQydwr j`sw isMG AwhlUvwlIAw ny nvwb
kpUr isMG jI dI kmwn sMBwlI[
qrnw dl A`goN pMj jiQAW ivc vMf id`qw igAw[ ieh pMj jQy sn:-
jQw ShIdW 2. jQw AMimRqsrIAW 3. bwbw kwhn isMG dw jQw 4. jQw
flyvwlIAW 5. rMGryty isMGW dw jQw[ ienHW pMj jiQAW dy jQydwrW dy nwl
hor vI pRmuK isMG sn[ 1739 eI. nwdr Swh dy hmly qoN ipCoN pMjwb ’c
koeI hkUmq kMm nhIN kr rhI sI[ ies smyN isMG zor pkV gey[ isMGW
dw srkwr ivruD Gol iqKw huMdw igAw[ 14 AkqUbr, 1745 eI. nUM dl
^wlsy dw iekT hoieAw[ ieQy dl Kwlsy nUM AgoN qIh Coty jiQAW ivc vMf
idqw igAw[ jnvrI 1748 eI. ivc AbdwlI dy hmly SurU ho gey[ ies
smyN wlsy dy Coty-Coty jiQAW dy hor jQy bx gey[ ieh igxqI 66 qk phuMc
geI[ 1748 eI. dI vYswKI ƒ ^wlsy dw iekT hoieAw[ nvwb kpUr isMG
ny mqw pyS kIqw ik pMQ dI iek mzbUq jQybMdI bxweI jwvy[ ieh mqw
swirAW ny prvwn kr ilAw qy swry pMQ dI sWJI jQybMdI dw nW dl wlsw
riKAw igAw[ dl ^wlsy dw jQydwr srbsMmqI nwl srdwr jsw isMG
AwhlUvwlIAw cuixAw igAw[ aus dy mqwihq igAwrHW imslW bxweIAW
geIAW[ imslW ieh hn: 1. imsl AwhlUvwlIAw 2. imsl &YzlwpurIAW
jW isMGpurIAW 3. imsl SukrckIAW 4. imsl inSwnWvwlI 5. imsl
BMgIAW 6. imsl knHeIAW 7. imsl nkeIAW 8. imsl flyvwlI 9. imsl
kroVw isMGIAW 10. imsl sWGxIAW 11. imsl ShIdW[ 12. imsl
PUlkIAW ienHW qoN vKrI hY, ijs dw bwnI s. Awlw isMG pitAwlw hY[
5 PrvrI 1762 eI. ƒ ku`p rhIVy dy mYdwn ivc AbdwlI qy wlsw
gurmiq pRkwS 51 PrvrI 2018
POjW dI is`DI t`kr hoeI[ ^wlsy dw BwrI nukswn hoieAw[ ies nUM v`fw
G`lUGwrw ikhw jWdw hY[ dsMbr 1762 eI. ƒ AbdwlI dy vwps kwbl
jwx ip`CoN isMG iPr AMimRqsr ivKy iek`Ty hoey[ dl ^wlsy dI jQybMdI nUM
iPr nvyN isirEN kwiem kIqw igAw[ do v`fy jQy bxwey gey ijs ivc
AwhlUvwlIAw, isMGpurIAW, f`lyvwlIAW, kroVwisMGIAw, inSwnWvwlI qy
ShIdWvwlI Cy imslW Swiml sn, ijnHW dw pRmu`K jQydwr srdwr jsw isMG
AwhlUvwlIAw sI[ qrnw dl— BMgI, rwmgVHIAW, knHeIAW, nk`eIAW,
Sukrc`kIAW, pMj imslW sn qy ienHW dw jQydwr hrI isMG BMgI sI[ ies
nUM gurDwmW dI syvw bKSI geI[
kuJ smW bwAd jdoN imslW dw smW AwieAw qW is`K Awpo Awpxy jQy
bxw ky jMglW qoN bwhr Aw gey[ ies smyN vI aunHW ƒ Awpxy pYrW ’qy KVHy
hox dw smW bhuq G`t sI Aqy auh Awpxy-Awpxy DVy ƒ mzbUq krn Aqy
smyN dI hkUmq ƒ Kqm krn Aqy bwhroN Aw rhy hmlwvrW ƒ rokx ivc
hI l`gy rhy[ Aijhy smyN ivc gurmiq dy AmlI ivcwrW dw pRcwr krnw
bVw muSikl sI[ ies qrHW koeI sO swl dw smW Aijhw bIiqAw ijs ivc
is`KI dy pRcwr ƒ bhuq v`fI Fwh l`gI[
aunHIvIN sdI dy ArMB ivc mhwrwjw rxjIq isMG ny pMjwb ivc is`K
rwj dI nINh r`KI[ mhwrwjw rxjIq isMG dy rwj dy nwl hI PUlkIAw
irAwsqW vI kwiem hoeIAw[ PUlkIAw irAwsqW AMgryzI rwj dy pRBwv
hyT sn[ mhwrwjw rxjIq isMG dw bhuq swrw smW Awpxy rwj ƒ pky pYrIN
krn Aqy Pyr p`CmI srh`d dy pTwxW nwl jMgW-Xu`DW ivc l`g igAw[
ij`QoN qk ho sikAw mhwrwjw rxjIq isMG ny is`K gurU swihbwn Aqy ShId
isMGW dIAW XwdgwrW vwlI QW ’qy gurduAwrw swihbwn dI auswrI krvweI[
mhwrwjw rxjIq isMG ny is`KI dy soimAW ƒ nroAw krn leI pUrw zor
lgwieAw[ gurduAwirAW dy nwm jgIrW lgvweIAW[
mhwrwjw rxjIq isMG dy rwj-kwl smyN vI inhMg isMGW dI imsl
Azwd rhI[ mhwn piv`qr jIvn vwly AkwlI PUlw isMG jI inhMg isMGW
dI POj bu`Fw dl dy jQydwr sn, ijnHW dy hr hukm A`gy Syr-ey-pMjwb
mhwrwjw rxjIq isMG isr invw idAw krdy sn[ inhMg isMGW dI &Oj ƒ
Akwl rYjmYNt dw nW id`qw igAw sI[ ieh gYr-AwienI &Oj sI[ ienHW ny
AwienI &Oj vWg AMgryz APsrW qoN koeI isKlweI nhIN sI leI, ikauNik
ienHW ny mhwrwjw rxjIq isMG ƒ ieh AwK id`qw sI ik AsIN qIvIAW vWg
gurmiq pRkwS 52 PrvrI 2018
n`cx dI isKlweI AMgryzW qoN nhIN lYxI, swƒ jdoN bynqI kryNgw Xu`D dy
mYdwn ivc BVQU pw idAWgy[ ienHW ny AMgryz &Oj vwlI vrdI Dwrn nhIN
kIqI Aqy nw hI AMgryzW vwlI Xu`D-nIqI ApxweI[ Awpxw nIlw bwxw
Asqr-Ssqr pMrprwvwdI FMg vwly hI Dwrn kIqy Aqy purwxI rvwieqI
Xu`D-klw ƒ Apxw ky hr mYdwn ivc lVy[
ieho kwrn hY ik AMgryzW Aqy AMgryz pKI ieiqhwskwrW ny inhMg isMGW
dy ivruD iliKAw hY[ aunHW ƒ hr Kyqr ivc nzr-AMdwz kIqw jwx lgw[
AkwlI PUlw isMG ny mhwrwjw rxjIq isMG nwl keI jMgW ivc ih`sw
ilAw[ ieh ieMnI dlyrI nwl jMg dy mYdwn ivc jUJdy ik duSmx dMg rih
jWdw[ mulqwn dI lVweI, ipSwvr dI jMg, kSmIr dI jMg, sUbw srh`d
qy pTwxW nwl jMgW dOrwn Akwl rYjmYNt dI BUimkw Aihm rhI[ iek vwr
AkwlI PUlw isMG jI ny Ardwsw soD ky nOSihry v`l cVHweI kIqI, pr
Syr-ey-pMjwb ny ikhw ik Ajy QoVHw smW Tihr ky cVHweI krnI cwhIdI hY,
ikauNik pTwxI POj swfI KwlseI POj nwloN vDyry hY[ ieh sux ky AkwlI
jI ny jvwb id`qw ik mYN Ardwsw soD ky quirAw hW, ip`Cy nhIN ht skdw
Aqy aunHW ny nOSihry dI jMg bVI sUrbIrqw nwl lVI Aqy Awp ShIdI pw
ky &iqh Kwlsy ƒ idvweI[
AkwlI PUlw isMG qoN bwAd bu`Fw dl dI kmwn bwbw hnUmwn isMG jI
ny sMBwlI[ pMjwb pRdyS dy izlHw iProzpur dI qihsIl zIrw ivc nOrMg
isMG vwlw ipMf hY[ ieh ipMf zIrw-m`lWvwlw sVk ’qy Abwd hY[ rylvy
stySn m`lWvwlw ies ipMf qoN 24 iklomItr dI dUrI ’qy hY[ iesy ipMf
ivc bwbw hnUmwn isMG jI dw jnm sMn 1756 eI. ivc hoieAw[
inhMg isMG AMgryzW ƒ iblkul psMd nhIN sI krdy Aqy nw hI cwhuMdy
sn ik mhwrwjw rxjIq isMG aunHW nwl dosqwnw sMbMD r`Ky[ AkwlI PUlw
isMG qy aunHW dy swQI ies g`l dy i^lw& sn ik mhwrwjw rxjIq isMG
AMgryzW nwl koeI sMDI kry, prMqU mhwrwjw rxjIq isMG AMgryzW nwl
suKwvyN sMbMD bxwauxw cwhuMdw sI[ inhMg isMG AMgryz APsr Aqy aunHW dy
kirMidAW dy jIvn leI hmySW qrw sn[ jdoN koeI vfw AMgryz AiDkwrI
jW isAwsqdwn pMjwb dw dOrw krn leI AwauNdw qW mhwrwjy ƒ aus dI
sur`iKAw leI ivSyS pRbMD krny pYNdy sn[ ies bwry s. KuSvMq isMG ny
iliKAw hY ik jdoN mYtkwP mhwrwjw rxjIq isMG nwl Kwlsw rwj dIAW
srh`dW bwry ivcwr kr irhw sI qW inhMg isMGW qy mYtkwP dy sur`iKAw
gurmiq pRkwS 53 PrvrI 2018
krmIAW ivckwr muTByV hoeI sI[ smkwlI sRoqW ivc aus ny ivsQwr
sihq audwhrn id`qI hY[
1839 eI. ivc mhwrwjw rxjIq isMG dw dyhWq ho igAw Aqy aus
ip`CoN lwhOr drbwr ivc AxsuKwvIAW GtnwvW vwprn l`g peIAW[ ienHW
GtnwvW dw Pwiedw auTwauNdy hoey lwhOr dy au~c AiDkwrI pRDwn mMqrI
rwjw lwl ishuM Aqy Kwlsw POj dy kmWfr rwjw qyj ishuM ƒ AMgryzW ny
mdd krn qy Kwlsw POj nwl DoKw krn leI mnw ilAw Aqy ies sMbMDI
swizSW iqAwr kr leIAW geIAW[ mhwrwjw rxjIq isMG dy Akwl
clwxy qoN bwAd pRmuK is`K GrwixAW dw Aihm rol irhw hY[ kuJ iek is`K
Grwxy AYsy sn ijnHW ny AMgryzW dI ADIngI svIkwr nw kIqI qy aunHW dy
ieSwirAW ’qy nw c`ly[ aunHW nUM AwpxIAW jgIrW vI jbq krwauxIAW
peIAW[ kuJ iek Grwxy prvwirk gu`tbMdI dw iSkwr vI hoey[
pMjwb pRdyS dy izlHw Aqy qihsIl iProzpur ivc mudkI nW dw iek
ksbw hY[ ieh ksbw qlvMfI-PrIdkot sVk ’qy rylvy stySn qlvMfI
BweI qoN 10 iklomItr dI dUrI ’qy Abwd hY[ sMn 1845-46 ivc
AMgryzW Aqy is`KW ivckwr iesy mudkI dy sQwn ’qy jMg hoeI[ AMgryz
srkwr swlW qoN pMjwb ’qy kbzw krn dIAW ivauNqW bxw rhI sI Aqy
Awny-bhwny pMjwb ’qy hmlw krnw cwhuMdI sI[ is`K rwj dy Z`dwrW gulwb
ishuM fogrw, qyj ishuM, imsr lwl ishuM Awid ny AMgryzW nwl gupq sMDI
kr ky is`K rwj ƒ AMgryzW dy ADIn krn dw Gwqk PYslw kr ky AMgryzW
dI cwhq ’qy Pu`l cVwey[ mhwrwxI ijMd kOr ny is`K rwj ƒ bcwaux leI
iek ic`TI srdwr Swm isMG AtwrI qy iek ic`TI bwbw hnUmwn isMG jI
ƒ ilK ky is`K rwj ƒ bcwaux dI bynqI kIqI[
11 dsMbr, 1845 eI. ƒ Kwlsw POj ny lwl ishuM Aqy qyj ishuM dI
AgvweI ivc dirAw sqluj pwr kIqw Aqy 13 dsMbr 1845 ƒ lwrf
hwrifMg gvrnr jnrl ny is`KW ivru`D jMg dw AYlwn kr id`qw[ aus smyN
AMgryzW pws iProzpur ivc isrP 8000 sYink sn[ jykr lwl ishuM
aus smyN AMgryzW ’qy hmlw kr idMdw qW AMgryzW dI hwr inSicq sI pr
aus ny ies qrHW nw kIqw, sgoN iProzpur dy shwiek eyjMt inklsn dI
slwh nwl is`K sYnw ƒ pihlW hI im`QI ivauNq Anuswr Al`g-Al`g
id`qw[ iek ifvIzn ƒ luiDAwxw Byj id`qw igAw[ iek ny srdwr Swm
isMG AtwrI dI AgvweI ivc hrIky ivc pVwA kr ilAw[ do ifvIznW
gurmiq pRkwS 54 PrvrI 2018
dI AgvweI iProzpur dy nyVy qyj ishuM kr irhw sI Aqy bwkI dI sYnw
iProzpur ivc lwl ishuM dy ADIn sI[
is`K sYnw ƒ audoN qk koeI kwrvweI nhIN krn id`qI geI jdoN qk
sr ihaUNg gP dI AgvweI hyT AMgryz sYnw ny pUrI iqAwrI nw kr leI[
AMgryz POj ny 12000 sYink, 48 qopW qy cwr GoVsvwr qopKwny dy dsqy
Swml kr ky iProzpur qoN 15-16 iklomItr dI dUrI ’qy mudkI ipMf Aw
phuMcI[ lwl ishuM CotI ijhI is`K sYnw ijs ivc 2000 pYdl sYink,
3500 Gosvwr qy 20 qopW Swiml sn, lY ky mudkI phuMc igAw[ ie`Qy hI
pihlI lVweI hoeI qy lwl ishuM lVweI dy SurU ivc hI is`K sYnw ƒ C`f
ky dOV igAw[ is`K sYnw ny bhuq hI ft ky duSmxW dw mukwblw kIqw[ is`K
AMgryzW dy mukwbly ivc bhuq G`t igxqI ivc sn Aqy aunHW ƒ Awpxy
sYnwpqI dI Z`dwrI kwrn hwr dw mUMh vyKxw ipAw[
bwbw hnUmwn isMG jI v`loN vI mudkI dy mYdwn ivc ieh jMg lVI
geI sI[ auh AwpxI Kwlsw POj smyq Swml hoey[ bhuq swrI AMgryz POj
ƒ mOq dy Gwt auqwirAw Aqy AMgryz tuMfy lwt ƒ BjwieAw[ ‘jMgnwmw
isMGw qy PrMgIAW’ ivc ies bwry Swh muhMmd ny izkr kIqw hY ik:
iek ipMf dw nwm jo mudkI sI, auQy BrI sI pwxI dI K`f mIAW[
GoVy cVH qy nvyN AkwlIey jI, JMfy dyNvdy A`gy jwie g`f mIAW[
qopW c`lIAW ktk PrMgIAW dy, goly qoVdy mws qy h`f mIAW’
‘Swh muhMmdw’ ipCWh ƒ auT n`sy, qopW sB Awey auQy C`f mIAW[
auDroN Awp PrMgI ƒ BWj AweI,dOVy jwx gory id`qI kMf mIAW[
c`ly qopKwny swry byVIAW dy, mgro hoeI bMdUkW dI PMf mIAW[
iksy jwie ky lwt ƒ Kbr id`qI, nMdn hoie bYTI qyrI rMf mIAW[
‘Swh muhMmdw’ dyK mYdwn jw ky, ruldI goirAW dI auQy JMf mIAW[
phwVw isMG sI Xwr iPrMgIAW dw, isMGW nwl sI aus dI gYr swlI[
ip`CoN Bj ky lwt ƒ jwie imilAw, g`l jwie d`sI swrI Byq vwlI[
bwbw hnUmwn isMG jI ny isMGW ƒ nwl lY ky mudkI dI jMg iv`coN
brqwnvI sYnw ƒ BjwieAw Aqy is`K rwj dI mdd kIqI[ jykr aus smyN
pitAwlw, jINd, PrIdkot, kYQl Awid dIAW irAwsqW AMgryzW nwl nw
rldIAW Aqy is`K POj nwl sYnwpqI Z`dwrI nw krdy qW AMgryzW dw pMjwb
’qy kbzw hoxw muSikl sI[ tuMfy lwt ny vlYq ivc KbrW Byj id`qIAW sn
Aqy POj ƒ hukm kr id`qw sI, B`j jwE jo B`jxw cwhuMdw hY[ AkwlI Aw
gurmiq pRkwS 55 PrvrI 2018
gey hn[ Ab nhIN CoVyNgy[ jdoN ieh Kbr suxI qW swry twpUAW ivc
hPVw-dPVI m`c geI, ijs dw Swh muhMmd ny izkr kIqw hY:
nMdn twpUAW ivc kurlwt hoieAw,kursI cwr hzwr hY s`KxI jI[
AMgryzW dw cwr hzwr APsr mr igAw qW ies qrHW tuMfy lwt ƒ
Bwj dy ky bwbw jI dw jQw pitAwly v`l Aw igAw[ auDr phwVw isMG
PrIdkotIey ny tuMfy lwt dI mdd kIqI[ tuMfw lwt POjW lY ky lwhOr v`l
viDAw[ bwbw jI Awpxy jQy smyq pitAwlw ivKy gurduAwrw dUK invwrn
swihb ivKy Awey ijs ƒ pihlW inhMgW isMGW dw toBw ikhw jWdw sI[
pitAwly bwry aus smyN ieh khwvq mShUr sI ik ‘qyrw Gr so myrw Gr’
isMGW ny smiJAw ik ieh g`l hY ik ‘qyrw Gr so myrw Gr’ Aqy nwly is`K
irAwsq hY[ so bwbw jI ny ies g`l ’qy ieqbwr kr ky sRI dUK invwrn
swihb Aqy bgIcI bwbw rwjU isMG jI ShId ienHW donW QwvW ’qy Awpxy dl
dw auqwrw kr ilAw[ inhMg isMGW dw jQw Ajy Awrwm krn dIAW
iqAwrIAW hI kr irhw sI ik pitAwly dy rwjy krm isMG ny AMgryzW qoN
fridAW ienHW ’qy POjW cwVH id`qIAW[ rwjy dIAW POjW ny qopW nwl A`g
vrHwauxI SurU kr id`qI[ inhMg isMGW ny ft ky mukwblw kIqw Aqy bwbw
hnUmwn isMG jI ny Awp h`lw bol ky Awp qop dy mUMh ivc BUrw id`qw Aqy
qopcIAW ƒ JtkwieAw[ ie`Qy 1500 isMG ShId hoey[ ienHW ShId inhMg
isMGW dI Xwdgwr gurduAwrw dUK invwrn swihb dy nyVy ieiqhwisk bohV
Q`ly sI[ bwbw jI ie`QoN GuVwm v`l cly gey[ ie`Qy vI POj nwl twkrw
hoieAw[ GuVwm ivKy bwbw jI ƒ iek qop dw golw l`gw ijs nwl auh
gMBIr rUp ivc zKmI ho gey[ z^mI hwlq ivc vI bwbw jI duSmxW dw
mukwblw dlyrI nwl krdy rhy[ ie`QoN Awp rwjpury qoN huMdy hoey kuMbVw-
sohwxw phuMc gey[ kuMbVw-sohwxw swihbzwdw AjIq isMG ngr (mohwlI)
qihsIl dw ipMf cMfIgVH-srihMd sVk ’qy Abwd hY[ rylvy stySn
cMfIgVH ie`QoN 13 iklomItr dI dUrI ’qy hY[ ies sQwn ’qy vI sKq
lVweI hoeI Aqy bwbw hnUmwn isMG jI 500 isMGW smyq 1846 eI. ƒ
ShId ho gey[ ienHW ShId isMGW dw sskwr sohwxw ivKy hI kIqw igAw[
ie`Qy ienHW ShId isMGW dI Xwd ivc swFy cwr eykV ivc bhuq hI AlISwn
iemwrq suSoiBq hY[ bwbw hnUmwn isMG jI ny 11 swl bu`Fw dl dy mu``K
syvwdwr dy qOr ’qy syvw-sMBwl kIqI[
gurmiq pRkwS 56 PrvrI 2018
srdwr Swm isMG AtwrI
-mwstr jsvMq isMG GirMfw*
srdwr Swm isMG is`K rwj dy mhwn jrnYl sn[ ienHW dw Kwndwn
jYslmyr dy B`tI rwjpUqW nwl sMbMD r`Kdw sI[ ienHW dy vfyry dw nW kwhn
cMd sI Aqy aus dy do pu`qr kOrw qy gOrw sn[ pMjwb Aw ky ienHW jgrwvW
lwgy ipMf kwauNky vswieAw, ijs nUM A`jklH kwauNky klHW kihMdy hn[
imslW dw zmwnw sI[ pMjwb ivc is`K rwjnIqk SkqI vjoN au~Br rhy
sn[ is`KW dI au~Br rhI qwkq qoN pRBwivq ho ky kOry qy gOry ny sRI
AMimRqsr swihb pu`j ky AMimRq CikAw Aqy kOry qoN kOr isMG qy gOry qoN gOr
isMG bx gey[ kuJ icr bwAd ienHW ny Ajoky ksby AtwrI qoN cVHdy pwsy
ipMf kwauNky vswieAw[ mOjUdw v`sI AtwrI qoN pihlW au~Qy Qyh sI[ ies
Qyh ’qy mhMq rihMdy sn, ijnHW nUM corW/fwkUAW ny keI vwr lu`itAw[ aunHW
mhMqW ny corW/fwkUAW qoN qMg Aw ky BweI kOr isMG qy BweI gOr isMG nUM bynqI
kIqI[ mhMqW ny ies Qyh ’qy iqMn mMizlw mkwn bxw ky idqw qy nw riKAw
AtwrI[ kwauNky qoN au~T ky srdwrW dw prvwr AtwrI Awx visAw[
AMimRq Ckx qoN bwAd gOr isMG qy kOr isMG BMgI imsl dy srdwr
gurbKS isMG roVWvwlw pws nOkr ho gey[ 1737 eI. ivc AtwrI dy
audwly BweI gOr isMG nUM 7000 rupey dI jwgIr imlI[ srdwr gurbKS
isMG dy Akwl clwxy qoN bwAd BweI gOr isMG, lihxw isMG Aqy gujr isMG
dw nOkr ho igAw[ 8600 rupey dI jwgIr hor leI[ BweI gOr isMG dI
mOq hox ip`CoN aus dw lVkw inhwl isMG, swihb isMG BMgI gujrwq vwly
kol nOkr jw hoieAw[ mhwrwjw rxjIq isMG dI vDdI qwkq vyK ky BMgI
srdwr dI nOkrI C`f ky aunHW dI POj ivc BrqI ho igAw[ mhwrwjw v`loN
aunHW nUM 1803 eI. ivc 54500 rupey dI jwgIr imlI, auh mhwrwjy
dIAW bhuq swrIAW muihMmW ivc Swml irhw[ 1807 eI. ivc ksUr
Piqh kr ky pihlw nwzm ausy nUM QwipAw[ ies dI jwgIr vDdI-vDdI
306800 rupey qk jw phuMcI[ 1817 eI. mhwrwjw Awpxy Tihrx vwsqy
bxwey burj (jo A`jkl KMfr hwlq ivc ipMf vxIey ky ivc mOjUd hY) ipMf
*mwrPq, s. jsjIq isMG, ipMf qy fwk: GirMfw, vwieAw fI. Kwsw, izlHw sRI AMimRqsr[mo: +9175278-45244
gurmiq pRkwS 57 PrvrI 2018
vxIey ky ivKy Tihry hoey sn[ aunHW Aijhy burj lokW dIAW qklIPW qy
iSkwieqW suxn leI bxwey hoey sn[ au~Qy mhwrwjw sKq bImwr ho gey[
bcx dI koeI Aws nw vyK ky vYd-hkImW ny jvwb dy id`qw[
srdwr Swm isMG dy ipqw srdwr inhwl isMG AtwrIvwly ny mhwrwjw
dy plMG kol Klo ky vwihgurU A`gy s`cy idloN Ardws kIqI, “hy s`cy
pwqSwh! myrI bwkI dI izMdgI mhwrwjy nUM iml jwey qy ienHW dI bImwrI
mYnUM l`g jwey[” Ardws suxI geI Aqy mhwrwjw qMdrusq ho gey, pr
vwps AtwrI Aw ky s. inhwl isMG bImwr pY gey[ r`b dw krnw, ijs
idn mhwrwjy ny bImwrI qoN bwAd pihlw ieSnwn kIqw srdwr inhwl
isMG ausy idn jnvrI 1818 eI. nUM Akwl clwxw kr gey[ mhwrwjw
Awp lwhOroN c`l ky AtwrI phuMcy qy s. inhwl isMG dw Awpxy h`QIN AMqm
sskwr kIqw[ sskwr vwlI jgw ’qy AwlISwn Xwdgwr bxweI jo A`j
vI bVI cMgI hwlq ivc mOjUd hY[ mhwrwjw ny aunHW dy pu`qr Swm isMG nUM
POjW dw srdwr bxw id`qw qy nwl hI swrI jwgIr aus dy hvwly kr id`qI[
srdwr Swm isMG ny AwpxI kmwn Q`ly sB muihMmW ivc mhwrwjy dw swQ
id`qw, ij`qW pRwpq kIqIAW qy AwpxI bhwdrI dI DWk jmweI[
lwhOr drbwr ivc srdwr Swm isMG dw pUrw mwx-siqkwr sI[
srdwr Swm isMG ny AwpxI bytI nwnkI dw irSqw KVk isMG dy pu`qr
kMvr nOinhwl isMG nwl kr id`qw[ 8 mwrc, 1837 eI. nUM bIbI nwnkI
qy kMvr nOinhwl isMG dw ivAwh bVI DUm-Dwm nwl hoieAw[ rwjy-
mhwrwjy smyq AMgryz Ahudydwr dy, ies ivc Swml hoey[ ijhVw ishrw
sRI AMimRqsr dy iek jOhrI ny kMvr nOinhwl isMG leI bxwieAw sI, auh
mhwrwjy ny gurU-Gr dw AinMn SrDwlU hox krky kMvr dy isr ’qy bMnx dI
bjwie sRI gurU rwmdws jI dy drbwr ivc cVHw id`qw jo A`j vI qoSyKwny
ivc sRI drbwr swihb, sRI AMimRqsr ivKy suSoiBq hY[
30 ApRYl, 1837 eI. ivc srdwr hrI isMG nlUAw pTwxW nwl
lVdy jmrOd ivKy ShId ho gey[ aunHW dI ShIdI dw mhwrwjw rxjIq isMG
nUM bhuq sdmw phuMicAw[ swrIAW izMmyvwrIAW aunHW dy moiFAW ’qy Awx
peIAW[ nwl hI aunHW dI ishq ivgVnI SurU ho geI[ AKIr 27 jUn,
1839 eI. nUM auh Akwl clwxw kr gey[ aunHW qoN bwAd drbwr ivc
fogirAW dIAW swizSW qy is`K srdwrW dI g`dI dI Bu`K ny Kwnw-jMgI nUM
gurmiq pRkwS 58 PrvrI 2018
jnm id`qw[ KVk isMG qy kMvr nOinhwl ienHW dw iSkwr ho gey[ aus
vkq srdwr Swm isMG rwvlipMfI AwpxI jwgIr ’qy sn[ ies KwnwjMgI
qoN qMg Aw ky srdwr Swm isMG lwhOr drbwr C`f ky AtwrI cly gey[
AwiKr dlIp isMG nUM g`dI ’qy ibTwieAw igAw[ mhwrwxI ijMd kOr
aus dI srpRsq bxI[ mhwrwxI ijMdW bVI sUJvwn iesqrI sI[ srdwr
Swm isMG qy mhwrwxI ijMdW lVweI krnw nhIN sn cwhuMdy[ pr lwl isMG
qy qyj isMG AMgryzW nwl imly hoey sn[ auh Kwlsw POj nUM qbwh kr dyxw
cwhuMdy sn qy Awp AwpxI mrzI dw rwj cwhuMdy sn[
nvMbr, 1845 dy ArMB ivc is`K srdwrW qy POjI pMcW dI sBw
hoeI[ lwl isMG qy qyj isMG dy BVkwey hoey pMc lVweI dy hwmI sn[ AMq
bhu-sMmqI lVweI lVn vwilAW dI hoeI[ ies qoN bwAd do lVweIAW
mu`dkI qy PyrU Sihr dIAW hoeIAW Aqy lwl isMG qy qyj isMG dI gdwrI
kwrn is`K POjW hwr geIAw[ srdwr Swm isMG AtwrIvwlw, AtwrI ivc
bYTw jMg dIAW ^brW roz suxdw rihMdw sI[ mu`dkI qy PyrU Sihr dIAW
hwrW aus dy sIny ivc kMfy vWg rVk rhIAW sn[ mhwrwxI ijMdW ny cwr
cuPyry nzr dOVweI qW isrP srdwr Swm isMG hI aus nUM nzr AwieAw,
jo is`K rwj dI fu`bdI byVI nUM bMny lw skdw sI[ aus ny roh BrI ic`TI
Awpxy hrkwry rwhIN srdwr Swm isMG nUM ByjI, ijs dw FwfI klw dy
ipqwmw igAwnI sohx isMG sIql ny AwpxI klm nwl ies qrHW ibAwn
kIqw hY:
“ic`TI ilKI mhwrwxI ny Swm isMG nUM,
bYT irhYN kI ic`q ivc Dwr isMGW!
dovy jMg ‘mudkI’ ‘PyrU Sihr vwly,
isMG Awey AMgryzW qoN hwr isMGW!
kwhnUM hwr dy ikauN imhxy jg dyNdw?
ijauNdI huMdI jy A`j ‘srkwr’ isMGw!
qyg isMGW dI qW KuMFI nhIN ho geI,
AYpr Awpxy ho gey Zdwr isMGw!
dyS DrohI vzIr jrnYl rlky,
vyK kOm dw mu`l kI pw rhy ny[
cWeI cWeI ZulwmI dIAW byVIAW pw,
gurmiq pRkwS 59 PrvrI 2018
auh pMjwb dI AxK imtw rhy ny[
Ajy smW heI vkq sMBwl isMGw,
ruVHI jWdI pMjwb dI Swn r`K lY[
lihMdI idsy rxjIq dI p`g mYnUM,
moey im`qr dI XoiDAw Awn r`K lY[
srdwr Swm isMG ny ic`TI pVHI[ ic`TI ivc dovW lVweIAW dw vyrvw
qy Kwlsw POj dy hwr dy kwrn swP-swP ilKy hoey sn[ jgIrdwr hox
krky srdwr Swm isMG kol kuJ POj aus dI in`jI sI, kuJ dyS qoN mr-
imtx vwly sUrmy lwhOr drbwr dI Brw-mwrU lVweI qoN qMg Aw ky Awpxy
GrW ivc bYT gey sn[ srdwr Swm isMG ny aunHW nUM ic`TIAW pw ky AtwrI
s`d ilAw[ auh dyS dI AzwdI nUM bcwaux vwsqy AwKrI Xqn krn leI
Awpxy mu`TI Br jWbwzW nUM nwl lY ky sBrwvW dy mYdwn nUM qur ipAw[
16 PrvrI, 1846 eI. nUM sUrj hwly cVHn vwlw sI[ rwjw gulwb
isMG nwl hoey gupq smJOqy kwrn AMgryzW dy hONsly bulMd sn[ aunHW dw
jMgI swmwn mYdwn ivc phuMc cu`kw sI[ srdwr Swm isMG vI sBrwvW dy
mYdwn ivc phuMc igAw[ aus ny morcy dIAW swrIAW qopW dw muAwienw
kIqw[ sBrwvW ivc k`cw iklHw auswirAw ijs dw nW PiqhgVH r`iKAw[
Z`dwr lwl isMG qy qyj isMG ny srdwr Swm isMG nUM ikhw ik “AsIN jMg
ij`q nhIN skWgy[” srdwr Swm isMG ny ikhw ik, “mYN AtwrIEN Ardws
kr ky quirAw hW ik jW jMg ij`q ky AtwrI vwps jwvWgw jW ShId ho ky[
Z`dwr qyj isMG ny swrw jMgI nkSw AMgryzW nUM Byj id`qw[ jd jrnYl hI
duSmx nwl rl jwx qW ij`q dI Aws ikvyN r`KI jw skdI hY? aus vyly
iProzpur ivc isrP 7000 POjI sn[ jy is`K aus vyly hmlw kr dyNdy
qW AMgryz sdw vwsqy hwr jWdy qy jMg dw nkSw kuJ hor hI huMdw[
bwrUd dI splweI leI dirAw ’qy byVIAW dw AwrjI puL iqAwr
kIqw[ 10 PrvrI, 1846 eI. nUM AMgryzW ny AwpxIAW qopW dwgIAW[
A`goN is`KW ny vI qoVy dwgy[ dohW pwisAW qoN A`g vrx l`gI[ iqMn GMty
Gmswx dw Xu`D huMdw irhw[ gP ny cwr pltxW (dsvIN pYdl, mlkw dI
53vIN pYdl, 43vIN dysI, 49 vIN dysI sxy qopKwny) nvIAW jo A`gy iksy
lVweI ivc is`KW nwl nhIN sn lVIAW, is`KW ’qy hmlw krn vwsqy
qjvIz kIqIAW[ AMgryz vwr-vwr hmlw krdy rhy qy Kwlsw POj dI
gurmiq pRkwS 60 PrvrI 2018
POlwdI kMD nwl tkrwA ky vwps muVdy rhy[ igAwnI sohx isMG GukyvwlIAw
ny ies iBAwnk lVweI dy idRS nUM ies qrHW klmbMd kIqw hY:
eyDr ciVHAw Swm isMG, g& dUjy pwsy,
vwtrlU dy mYdwn ivc pw qgmy Kwsy[
iPrdy GoVy ihxkdy SINh Un ipAwsy
AMbr hwQI cIikAw DUM ciVAw nwsy[
qV-qV c`lx golIAW ijauN mihlIN hwsy,
r`q pIx klXogxW Br-Br ky kwsy[
ijvyN A`g l`gI gMDkW pY pYx ptwky,
rx ivc if`gx sUrmy ho Awsy-pwsy[
‘jMgnwmw isMGW qy PrMgIAW’ ivc Swh muhMmd srdwr Swm isMG dI
bhwdrI bwry ies qrHW ibAwn krdw hY,
AweIAW pVqlW bIVky qopKwny, AgoN isMGW ny pwsVy moV su`ty[
myvw isMG qy mwKy KW hoey is`Dy, h`ly iqMn PrMgI dy qoV su`ty[
Swm isMG srdwr AtwrIvwly, bMn SsqrI joV ivCoV su`ty[
Swh muhMmdw isMGW ny goirAW dy, vWg inMbUAW lhU incoV su`ty[
jd lwl isMG ny vyiKAw ik Kwlsw POj bVI bhwdrI nwl srdwr
Swm isMG dI kmWf Q`ly lV rhI hY qy aunHW qW AMgryzW nUM ijqwaux dw
vwiedw kIqw hoieAw hY[ aunHW bwrUd dIAW BrIAW byVIAW dirAw ivc fob
id`qIAW[ bwrUd dI QW pytIAW ivc sroHN qy ryq Byj id`qI[ byVIAW dw
bxwieAw AwrjI puL vI qoV id`qw Aqy Awpxy hmwieqIAW nwl mYdwn
iv`coN B`j gey[ bMdUkcIAW nUM bwrUd imlxw bMd ho igAw[ dUr-mwrU qopW
dy goly AMgryzI POj dy au~pr dI Agly pwsy jw ky if`gdy sn ikauNik aunHW
qopW nUM clwaux vwly muslmwn sn, jo qopW dy mUMh au~cy kr ky clwauNdy sn
qW jo duSmx dw koeI nukswn nw hovy[
AMq ivc qopW clxoN bMd ho geIAW[ ieMny qk AMgryz POjW do, iqMn
QWvW qoN is`KW dy morcy ivc dw^l ho geIAW[ is`K vI l`gy Awsy pwsy hox,
AYn aus vyly srdwr Swm isMG AtwrI Agly morcy ’qy phuMc igAw[ ic`tw
nUrwnI dwVHw, ictI puSwk ivc sijAw hoieAw auh sPYd GoVy au~qy soB irhw
sI[ auh morcy dI hwlq vyK ky hYrwn rih igAw[ ShIdI qoN ibnW hor
sB drvwzy bMd ho cuky sn[ auh kOmI prvwnw, AxK dw puqlw duSmx A`gy
gurmiq pRkwS 61 PrvrI 2018
kwierW vWg hiQAwr su`tx dI QW ShIdI pwauxI cwhuMdw sI[ Aslw mu`k
jwx krky imAwnoN qlvwr k`F ky vYrIAW dy s`Qr ivCw id`qy[ iesy dOrwn
srdwr Swm isMG CwqI ivc 7 goLIAW Kw ky GoVy qoN Q`ly if`g ipAw[ auh
AzwdI dw pujwrI, dyS qoN mr imtx vwlw sUrmw ShId ho ky s`cKMf jw
v`isAw[ aus dI Shwdq dI ^br aus dy seIs (GoiVAW dI sWB-sMBwl
krn vwlw) vhwbI Kwn ny AtwrI jw suxweI; ijs bwry FwfI kulvMq isMG
bI.ey. ny ieauN iliKAw hY:
Awx vhwbI Kwn ny br jw suxweI[
srdwr qyrw srdwrnI kr igAw cVHweI[
mrdW vWgU lVidAW Shwdq pweI[
ijDr iPr igAw dlW ivc kr igAw sPweI[
nw ip`Cy muV ky vyiKAw nw kMf ivKweI[
jd dwrU is`kw mu`ikAw iPr qyg auTweI[
ivc sBrwvW lhU dI ieh kWg ivKweI[
“kulvMq isMGw” srdwr ny isr nwl inBweI[
srdwr Swm isMG sBrwvW dy mYdwn ivc Shwdq dw jwm pI igAw[
srdwr dI dyh AtwrI ivc phuMcweI geI[ icqw iqAwr kIqI geI[
AtwrI ivc aunHW dI Xwdgwr bxI hoeI hY[ ies jgHw ’qy aunHW dy vwrs
qy ielwky dIAW sMgqW SrDw nwl aunHW dw ShIdI idhwVw hr swl
mnwauNdIAW hn[
srdwr Swm isMG dw bxwieAw iklHw aus vkq mOjUd sI jd mYN
(lyKk ny) cOQI jmwq dw iemiqhwn aus ivc id`qw sI[ kMDW au~qy bVI
vDIAw ic`qrkwrI Aqy gurU swihbwn dy ic`qr bxy hoey sn, pr sWB-
sMBwl nw hox krky iklHw Fih-FyrI ho igAw[ in`kIAW nwnkSwhI ie`tW
lok roVI bxwaux vwsqy lY gey[ A`jkl lokW ny aus jgHw mkwn KVyH kr
id`qy hn[ srdwr dy purwxy mihl vI Ksqw hwlq ivc hn pr srdwr Swm
isMG AtwrI dy ^wndwn iv`coN s. hrjIq isMG dy spu`qr s. hrpRIq isMG
qy aunHW dI nUMh bIbI hripRAw kOr ny purwxy mkwn nUM inkIAW nwnkSwhI
ietW nwl AwDuink mkwn dI Skl idqI hY[ aunHW srdwr Swm isMG AtwrI
dy mihl dI prMprw vI kwiem rKI hY[ Aj loV hY, ieiqhwisk iemwrqW
nUM aunHW dI Asl Skl ivc kwiem rKx dI[
gurmiq pRkwS 62 PrvrI 2018
b`icAW leI ivSyS:
v`fw G`lUGwrw
-s. ibkrmjIq isMG jIq*
ipAwry bwl-swQIE! AwE, AsIN aus G`lUGwry bwry g`l krdy hW,
ijs ivc l`gBg 30 hzwr dy krIb isMG-isMGxIAW qy b`cy ShId hoey
sn[ ieh G`lUGwrw 5 PrvrI, 1762 eI. nUM izlHw sMgrUr dI qihsIl
mlyrkotlw dy ipMf ku`p-rhIVw ivKy vwpirAw[ ijs ivc Aihmd Swh
AbdwlI ny is`KW dw bhuq izAwdw jwnI qy mwlI nukswn kIqw[ ies
Gtnw nUM ‘v`fw G`lUGwrw’ nW dy nwl pukwirAw jWdw hY[
b`icE! quhwnUM pqw hY? ik ies Gtnw qoN pihlW jdoN Aihmd Swh
AbdwlI jnvrI 1761 eI. ivc mrwiTAW nUM hrw ky ihMdusqwn dw
Dn-mwl lu`t ky Aqy ihMdusqwnI lVkIAW nUM jbrdsqI bMdI bxw ky
Awpxy nwl iljw irhw sI qW audoN srdwr j`sw isMG AwhlUvwlIAw ny
Awpxy jQy nwl goieMdvwl swihb dy kol ibAws dirAw dy kMFy AbdwlI
au~pr hmlw kr ky, ihMdusqwnIAW dIAW qkrIbn 2200 nUMhW-DIAW
nUM Cufw ilAw qy AbdwlI nUM isMGW koloN mwr Kw ky Awpxy mulk B`jxw
ipAw[ bwAd ivc aunHW swrIAW iesqrIAW nUM isMGW ny aunHW dy GroN-
GrIN phuMcwieAw sI[
dyS nUM Aijhy hmilAW qoN bcwaux leI isMGW ny 27 AkqUbr,
1761 eI. nUM bMdICoV idvs (dIvwlI) dy idn sRI AMimRqsr swihb
ivKy sRI Akwl qKq swihb ivKy iek iek`qrqw bulweI ijs ivc dyS
kOm dI r`iKAw Aqy pMQ dI cVHdI klHw vwsqy nIqIAW bxweIAW
geIAW[ ienHW nIqIAW ivc iek pRmu`K PYslw ieh ilAw igAw ik jo
ivAkqI dyS dy gdwrW Aqy hkUmq dy nwl rl ky isKW dIAW gqIivDIAW
dI ^br duSmxW qk phuMcwauNdy hn aunHW nUM sbk isKwieAw jwey[
Z`dwrW ivc sB qoN pihlw nW jMifAwly dI inrMjnIAw sMpRdwie dy mhMq
Awkl dws dw sI, ijhVw Kwlsw pMQ dIAW brW AbdwlI nUM phuMcwauNdw
sI[ mhMq Awkl dws nUM isMGW ny Kwlsw drbwr ivc pyS hox dw sMdyS
ByijAw pr auh nw AwieAw[
*2946/7, bzwr luhwrW, cOk lCmxsr, sRI AMimRqsr[ mo: +9187278-00372
gurmiq pRkwS 63 PrvrI 2018
auDr dUjy pwsy mhMq ny Aihmd Swh AbdwlI nUM is`KW i^lw& iPr
BVkwieAw[ AbdwlI pihlW hI is`KW qoN Pw sI qy bdlw lYxw cwhuMdw
sI[ ies qoN ielwvw mwlvy dw sUbydwr jYn Kwn vI is`KW ivruD sI[
jd isKW nUM vI AbdwlI dy muV hmlw krn dI g`l pqw lg geI
qW aunHW jMifAwlw Awid Kyqr C`f ky Awpxy prvwrW nUM sur`iKAq QW ’qy
lY jwx leI sqluj pwr phuMcx dI iqAwrI kr leI[ is`KW nUM AMdwzw
sI ik AbdwlI nUM phuMcx leI kuJ idn l`g jwxgy prMqU auhdI POj
bhuq jld ihMdusqwn ivc pRvyS kr ky 3 PrvrI, 1762 eI. nUM lwhOr
qk phuMc vI geI[ AbdwlI mwrDwV krdw hoieAw jd jMifAwlw
phuMicAw qW aus nUM srihMd dy sUbydwr jYn Kwn, lCmI dws Aqy
mlyrkotly dy A&gwn BIKx Kwn ny Kwlsw POj dy mwlvw Kyqr v`l
Awaux dI ^br idqI[ auh Awp vI POjW lY ky AbdwlI dy nwl is`KW
Aqy aunHW dy pirvwrW ’qy hmlw krn leI qur pey[
is`K qy aunHW dy prvwr ijnHW ivc bzurg, b`cy qy iesqrIAW Swml
sn, izlHw sMgrUr dI qihsIl mlyrkotlw dy iek ipMf ku`p-ruhIV dy
jMglW ivc hwly phuMcy hI sn ik AbdwlI AwpxIAW POjW nwl isKW dw
ip`Cw krdw hoieAw l`gBg kyvl do idnW ivc hI AwpxI POj smyq
mlyrkotly phuMc igAw[ aus ny BIKx Kwn, jYn Kwn, murqzw Kwn Awid
nUM nwl lY ky 5 PrvrI nUM qVky hI corI iCpy is`KW dy kwPly ’qy hmlw
kr idqw[ is`K aus smyN jMg krn leI hwly pUrI qrHW iqAwr nhIN
sn[ aus smyN koeI isMG dsqwr sjw irhw sI qy koeI in`qnym kr irhw
sI, prMqU hmlw huMdy swr hI isMGW ny AwpxIAW puzISnW sMBwl leIAW[
isMGW dy prvwr nwl hox kwrn aunHW dI iesqrIAW, b`icAW qy bzurgW
nUM sMBwlx dI vI izMmyvwrI sI[ is`KW ny bhuq hI ivDIgq qrIky nwl
prvwrW nUM iek jgHw iekTy kr ky Gyry ivc lY ilAw[ isMG iklHw-numw
GyrwbMdI kr ky aunHW nUM sur`iKAw pRdwn krdy hoey AbdwlI dIAW POjW
nwl lVdy hoey A`gy v`Dx l`gy[
srdwr j`sw isMG AwhlUvwlIAw, srdwr cVq isMG SukrckIAw,
srdwr j`sw isMG rwmgVHIAw, srdwr qwrw isMG Gybw Awid pRmu`K
is`K-srdwrW ny duSmxW dw bhuq dlyrI qy ihMmq nwl ft ky mukwblw
kIqw[ Gmwswn dw Xu`D hoieAw[ AbdwlI ny Awpxy jrnYl jhwn Kwn
gurmiq pRkwS 64 PrvrI 2018
nUM is`KW duAwrw bxwey gey Gyry nUM qoVn nUM pUrI qwkq lgwaux leI
ikhw, prMqU srdwr j`sw isMG Aqy srdwr cVq isMG bxwey Gyry nUM
sur`iKAq r`Kdy hoey tu`tx nhIN sn dy rhy[ is`K lVdy-lVdy ies Gyry
nUM ipMf kuqbw-bwhmxI qk lY gey[ dovyN iDrW dw kwPI nukswn ho
irhw sI, ij`Qy Axigxq isMG ShId ho rhy sn, au~Qy isMGW ny
AbdwlI dy ispwhIAW dy vI v`fI igxqI ivc AwhU lwhy[ ieh swrw
mlyrkotly dy pTwnW dw ielwkw sI ijs kwrn rMgV vI isMGW ’qy tu`t
pey[ kuqbw-bwhmxI dy kol iek pwxI dI Fwb vI sI, ij`Qy is`KW qy
AbdwlI dIAW POjW ny pwxI vI pIqw[ isMGW ny AbdwlI dIAW POjW
nUM jw t`kr id`qI aus qoN AbdwlI dw hwl bhuq burw hox l`gw[ is`KW
dw bhuq izAwdw jwnI-mwlI nukswn ho cu`kw sI, ijs ivc iesqrIAW,
bzurg qy b`cy vI Swml sn[ isMGW ny AbdwlI dw mukwblw kridAW
aus nUM bhuq izAwdw mwr mwrI[ bhuq izAwdw nukswn hox dy bwvjUd
vI isMGW ny hmlwvrW dw mukwblw krnw nw C`ifAw[ ie`QoN qk ik
is`KW dy 13-14 swlW dy b`icAW ny vI ies lVweI ivc ih`sw
pwieAw[ keI isMGxIAW vI ies Xu`D ivc Swml hox l`gIAW[
isMGxIAW ny lVweI dOrwn z^mI hoey isMGW dI mlHm p`tI krn dI vI
izMmyvwrI sMBwlI[ keI isMGW ny mwry gey A&gwnIAW dy Ssqr Awid
iek`Ty kr ky aulty aunHW au~pr hI clwey[ ieh Xu`D dOrwn isMGW dI
sUJ-bUJ qy dlyrI dI Bwvnw pRgt krdw hY[ isMG brnwly dy Kyqr v`l
pY gey jdik AbdwlI dI POj isMGW koloN Awpxw kwPI nukswn krvw
ky Q`k-hwr ky vwps muV geI[ ies G`lUGwry ivc srdwr j`sw isMG
AwhlUvwlIAw dy srIr ’qy 22 Aqy srdwr cVq isMG dy srIr ’qy
vI keI P`t l`gy[
is`KW dy hoey ies v`fy nukswn nUM dyKidAW hoieAw AbdwlI smJdw
sI ik is`K hux kdI vI au~Br ky swhmxy nhIN Awauxgy, pr KMfy dI Dwr
iv`coN inkilAw ‘Kwlsw pMQ’ sRI gurU goibMd isMG jI dy Ckwey AMimRq dI
qwkq qoN srIrk Aqy mwnisk qOr ’qy ieMnw blvwn ho cu`kw sI ik kuJ
hI mhIinAW bwAd isMG hor cVdI klw ivc ho ky dubwrw sMgiTq ho gey[
gurmiq pRkwS 65 PrvrI 2018
b`icAW leI ivSyS:
swkw sRI nnkwxw swihb
-sqivMdr isMG PUlpur*
b`icE! qusIN swkw nnkwxw swihb, swkw pMjw swihb, swkw pwauNtw
swihb Awid swikAW bwry suixAw hovygw[ A`j AsIN ienHW swikAW iv`coN
swkw sRI nnkwxw swihb bwry g`l krWgy[ swkw sRI nnkwxw swihb bwry
g`l krn qoN pihlW AsIN ieh vI jwxn dI koiSS krWgy ik swkw kihMdy
iks nUM hn Aqy ieh swky ikauN vwpry?
swkw iksy Aijhy bhwdrI vwly kMm nUM kihMdy hn ijs nUM ieiqhws
ivc sdw Xwd r`iKAw jwvy[ ieh s`c Drm leI ftx vwly lokW au~pr
vwprI AijhI duKdweI Gtnw huMdI hY ijs ivc lokW dw jwnI nukswn
hoieAw hovy[ ieh swky bhwdrI Aqy sUrvIrqw vwly kwrnwmy huMdy hn Aqy
ieh bhwdr kOmW au~pr hI vwprdy hn[ is`K ieiqhws ivc Aijhy bhuq
swry swky vwpry hn, ieh swky gurduAwrw swihbwn nUM mhMqW dy kbzy ’coN
Azwd krvwaux leI vwpry[ jdoN swfy dyS au~pr AMgryzW dw rwj sI qW
audoN gurduAwrw swihbwn dw pRbMD AMgryzW duAwrw Qwpy mhMqW duAwrw kIqw
jWdw sI[ ieh mhMq gurduAwrw swihbwn AMdr gurU swihbwn dIAW
is`iKAwvW qoN ault BYVy kMm krdy sn, pRMqU gurU dy s`cy is`K gurduAwrw
swihbwn dw bhuq siqkwr krdy hn, ikauNik aunHW dw gurduAwrw swihbwn
nwl bhuq ipAwr huMdw hY[ ies leI is`KW duAwrw gurduAwrw swihbwn
iv`coN mhMqW nUM k`Fx leI keI swky vwpry[ ijs ivc bhuq swry b`icAW,
bzurgW, bIbIAW qy nOjvwnW ny ShIdIAW pweIAW[
hux AsIN swkw nnkwxw swihb bwry g`l krWgy[ swkw nnkwxw
swihb vI is`K Drm ivc vwpry swikAW iv`coN iek hY jo hr swl PrvrI
mhIny ivc AwauNdw hY[
gurduAwrw sRI nnkwxw swihb auh piv`qr sQwn hY ij`Qy is`KW dy
pihly gurU sRI gurU nwnk swihb jI ny pRkwS DwirAw sI[ Bwrq-
pwiksqwn dI vMf qoN bwAd ieh gurduAwrw swihb pwiksqwn ivc rih
*sMpwdk, gurmiq pRkwS/gurmiq igAwn[ Drm pRcwr kmytI, SoRmxI gurduAwrw pRbMDk kmytI,sRI AMimRqsr swihb[ mo: +9199144-19484
gurmiq pRkwS 66 PrvrI 2018
igAw[
gurduAwrw sRI nnkwxw swihb dw pRbMD aus smyN mhMq nrYx dws kol
sI[ ieh mhMq gurduAwry AMdr gurmiq mrXwdw qoN ault mnmqI kwrvweIAW
krdw sI[ gurduAwrw swihb dI jwiedwd nUM auh AwpxI in`jI jwiedwd
smJ ky A`XwSIAW krdw sI[ ies dw cwl-clx vI TIk nhIN sI[ ijs
kwrn gurduAwrw sRI nnkwxw swihb dI byAdbI ho rhI sI[
gurU dy s`cy is`K ies mhMq dIAW glq kwrvweIAW kwrn gurduAwrw
nnkwxw swihb dI ho rhI byAdbI qoN bhuq prySwn sn, ikauNik gurU dy
s`cy is`K kdy vI Awpxy gurU Aqy gurduAwrw swihbwn dI byAdbI nhIN
shwrdy[ ies leI SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI ny 26 jnvrI, 1921
eI. nUM iek PYslw kIqw ik 4 qoN 6 mwrc, 1921 eI. nUM sRI nnkwxw
swihb ivKy swry is`K pMQ dw iek v`fw iek`T bulwieAw jwvy[ ies iek`T
ivc mhMq nUM swry mwVy kMm C`f ky gurmiq mrXwdw Anuswr gurduAwrw sRI
nnkwxw swihb dw pRbMD krn leI ikhw jwvy[ auDr mhMq nUM ies g`l
dI ^br iml geI ik is`K gurduAwrw sRI nnkwxw swihb ivc iek v`fw
pMQk iek`T krn dI iqAwrI kr rhy hn[ aus nUM ieh fr sI ik ikqy
ies iek`T ivc myry koloN gurduAwrw swihb dw pRbMD Koh ky is`K sMgqW dy
h`Q ivc nw sONp id`qw jwvy[ aus ny gurduAwrw swihb dy AMdr bVy
Kqrnwk hiQAwr, bMdUkW, dwqr, ikrpwnW, CvIAW, gMfwsy, im`tI dw
qyl Awid smwn iek`Tw kr ilAw Aqy bhuq swry bdmwSW nUM gurduAwrw
swihb s`d ilAw[ auh cwhuMdw sI ik jdoN is`K gurduAwrw sRI nnkwxw
swihb Awauxgy qW mYN ienHW bdmwSW koloN hiQAwrW nwl is`KW nUM mrvw
idAWgw[
BweI lCmx isMG DwrovwlI Aqy s. krqwr isMG J`br nUM jdoN mhMq
dI ies is`KW nUM mwrn vwlI Xojnw dw pqw l`gw qW aunHW PYslw kIqw ik
pMQk iek`T leI im`Qy smyN qoN pihlW hI sRI nnkwxw swihb phuMc ky mhMq
nUM Aijhw mwVw krm krn qoN roikAw jwvy[ ies leI BweI lCmx isMG
DwrovwlI Aqy s. krqwr isMG Jbr Awpo Awpxy jQy lY ky sRI nnkwxw
swihb v`l c`l pey[ jdoN ienHW jiQAW dy jwx dw SRomxI gurduAwrw pRbMDk
kmytI nUM pqw l`gw qW mwstr qwrw isMG Aqy s. qyjw isMG smuMdrI ny ienHW
jiQAW nUM rokx leI BweI dlIp isMG nUM ByijAw[ auh rokxw ies leI
cwhuMdy sn ikauNik mhMq ienHW jiQAW dy is`KW nUM ikqy nukswn nw phuMcw
gurmiq pRkwS 67 PrvrI 2018
dyvy[ BweI dlIp isMG, s. krqwr isMG J`br dy jQy nUM rokx ivc qW
kwmXwm ho gey pr BweI lCmx isMG DwrovwlI dy jQy nUM nw rok sky[
BweI lCmx isMG DwrovwlI 150 is`KW dy jQy smyq 20 PrvrI,
1921 eI. ƒ svyry nnkwxw swihb phuMcy[ ies jQy ivc b`cy, bIbIAW,
nOjvwn qy bzurg Awid Swml sn Aqy ieh swry inh`Qy sn[ ies jQy nUM
AwauNidAW vyK mhMq Aqy aus dy guMfy pihlW qoN kIqI iqAwrI Anuswr
pihlW hI Awpo-Awpxy itkwixAW ivc luk ky bYT gey[ gurduAwrw suMnw
vyK ky jQy dIAW sMgqW ny dIvwn sjw ilAw[ kuJ isMG kIrqn krn l`g
pey, kuJ syvw krn l`g pey[ BweI lCmx isMG DwrovwlI sRI gurU gMRQ
swihb dI qwibAw bYT gey[ ies qrHW bwxI pVHdy Aqy syvw krdy is`KW
au~pr mhMq ny Awpxy guMifAW koloN hmlw krvw id`qw[ bMdUkW, tkuey Aqy
gMfwisAW nwl koh-koh ky is`KW nUM ShId kIqw igAw[ BweI lCmx isMG
DwrovwlI nUM ijaUNdy jMf dy dr`^q nwl bMn ky swV ky ShId kIqw igAw[
ies swky ivc sRI gurU gMRQ swihb jI dI pwvn bIV nUM vI golIAW l`gIAW[
jdoN is`KW nUM ies iBAwnk swky dw pqw l`gw qW is`K jgq AMdr BwrI ros
pYdw ho igAw[ SoRmxI gurduAwrw pRbMDk kmytI sRI AMimRqsr Aqy hor pMQk
jQybMdIAW dy numwieMdy Aqy v`fI igxqI ivc is`K gurduAwrw sRI nnkwxw
swihb phuMcxy SurU ho gey[
is`KW dy ros A`gy JukidAW AMgryz srkwr ny gurduAwrw swihb dIAW
cwbIAW is`K numwieMidAW nUM sONp id`qIAW[ ies swky ivc ShId hoey smUh
is`KW dw gur-mrXwdw Anuswr AMiqm sskwr kIqw igAw[ ies qrHW
is`KW ny AwpxI ShwdqW dy ky gurduAwrw sRI nnkwxw swihb nUM mhMqW dy
kbzy ’coN Azwd krvwieAw[
ies swky dy ShIdW dI Xwd ivc SoRmxI gurduAwrw pRbMDk kmytI, sRI
AMimRqsr duAwrw 1927 eI. ivc sRI AMimRqsr ivKy iek kwlj KoilAw
igAw[ ies dw nwm ‘ShId is`K imSnrI kwlj’ r`iKAw[ is`K b`cy ies
kwlj ivc Drm dI iv`idAw pVH ky gurU swihb dIAW is`iKAwvW dw pRcwr
krdy hn[ swnUM vI dunIAwvI pVHweI dy nwl nwl Drm dI iv`idAw pVHxI
cwhIdI hY Aqy Awpxy jIvn nUM au~cw-su`cw r`K ky burweIAW nUM Kqm krn
leI XqnSIl rihxw cwhIdw hY[ ies qrHW krky hI AsIN swkw sRI
nnkwxw swihb dy ShIdW nUM s`cI SrDWjlI Byt kr skdy hW[
gurmiq pRkwS 68 PrvrI 2018
b`icAW leI ivSyS:
jYqo dy morcy dI gwQw
-ig. suirMdr isMG inmwxw*
ipAwry b`icE! quhwnUM ieh qW pqw hI hY ik is`K Drm dI nINh
sRI gurU nwnk swihb jI ny r`KI sI[ gurU jI ny ies Drm nUM sc dy
AwDwr au~qy auswirAw sI[ Awp ny hr qrHW dy JUT ƒ Kqm krn dI
koiSS kIqI[ Awp dy isKW ny sihj suBwA hI sc dw rsqw ApxwieAw[
b`icE, s`c au~qy c`lxw bhuq AOKw huMdw hY[ ies au~pr c`lidAW bVy du`K
sihxy pYNdy hn[ prMqU gurU dy is`K sc dw rsqw hI ApxwauNdy hn[
pMjvyN gurU, sRI gurU Arjn dyv jI Aqy nOvyN gurU, sRI gurU qyg bhwdr
swihb ny s`c dy rsqy nUM nw C`ifAw[ aunHW ny AwpxIAW izMdgIAW
kurbwn kr id`qIAW sI[
s`c dy p`ky rwhIN is`KW ny vIhvIN sdI ivc s`cI iDr dw swQ
idMidAW hoieAW iek bhuq v`fw morcw lgwieAw[ ieh sI jYqo dw
morcw[ ies smyN swfy dyS au~pr AMgryzW dw kbzw sI[ drAsl
AMgryz vpwrI bx ky Awey sn[ clwk Aqy SkqISwlI hox krky aunHW
ny ie`Qy pYr pswr ley[ aunHW nUM pMjwb ’qy rwj kwiem krn ’c bhuq
muSikl pyS AweI[ kwrn? ie`Qy mhwrwjw rxjIq isMG dw rwj sI[
ieh mhwrwjw bhuq SkqISwlI hox dy bwvjUd ^ud nUM gurU dw iek
inmwxw ijhw syvk hI smJdw sI[ b`icE! kI quhwnUM pqw hY ik sRI
hirmMdr swihb au~pr sonw lvwaux dI syvw iesy mhwrwjy ny kIqI sI[
ies mhwn syvw dw aus nUM r`qI Br vI mwx nhIN sI[
hux AsIN jYqo dy morcy dy ieiqhws bwry jwxn v`l AwauNdy hW[ jYqo
pMjwb dw hI iek ksbw hY[ ksbw iek Cotw Sihr huMdw hY[ isK ies
ksby nUM bhuq ipAwr krdy sn[ qusIN pu`Cogy, auh ikauN? b`icE, ieh
auh ngr sI ij`Qy dsvyN gurU, sRI gurU goibMd isMG jI ny crn pwey sn[
jYqo is`K irAwsq nwBw ivc pYNdw sI[ ieh ksbw pMjwb dy pRis`D v`fy
*muKI, AYvrgRIn swieMs AYNf sports skUl, A`cl swihb (cwhl klW) izlHw gurdwspur;mo. +9188727-35111
gurmiq pRkwS 69 PrvrI 2018
SihrW biTMfw Aqy PrIdkot vwlI sVk au~pr siQq hY[ ieh biTMfy
qoN PrIdkot jwx smyN 27 ik. mI. dI dUrI ’qy visAw hoieAw hY[
b`icE, Swied quhwnUM ieh pqw hovy ik AMq ivc ‘pwVo qy rwj kro’
dI nIqI krky AMgryzW ny pMjwb au~pr vI Awpxw kbzw jmw ilAw[
pr kuJ irAwsqW au~pr aunHW is`K mhwrwijAW nUM hI rwj krn dw h`k
dy idqw sI[ AijhI hI iek is`K irAwsq nwBw sI[
Aiq clwk qy m`kwr AMgryz AwpxIAW burIAW cwlW cldy hI
rhy[ auh Awpxw eIsweI Drm PYlwauxw cwhuMdy sn[ ies mksd nUM
pUrw krn vwsqy auh swfy piv`qr gurduAwrw swihbwn ’c vI sc nUM
imtwaux ’qy quly sn[ aunHW ny ie`Qy mhMqW dw kbzw krw id`qw[ mhMqW
ny hr qrHW dw burw krm piv`qr gurduAwrw swihbwn ’c kIqw[ ies
nUM dUr krn leI jwigRq qy s`cy DrmI isK A`gy Awey[ aunHW ny gurduAwrw
suDwr lihr clweI[ ikMnI AjIb g`l hY ik ijs gurduAwrw swihb jw
ky isK ud nUM gurU dI god ivc bYTw mihsUs krdw hY, aunHW dw pRbMD eynw
ivgV igAw ik gurduAwrw suDwr lihr clwauxI pY geI[ isKW dI
AwpxI cuxI hoeI kmytI hoNd ivc AweI[ ieh SoRmxI gurduAwrw pRbMDk
kmytI sI[ audmI qy jwgy hoey is`KW ny nnkwxw swihb dy swky ’c
ShIdIAW pweIAW[
nwBw irAwsq dw rwjw srdwr irpudmn isMG sI[ ieh cMgw
rwjw qW sI hI, ies dy nwl iek DrmI isK dy gux vI r`Kdw sI[ ieh
rwjw gurduAwrw suDwr lihr dw hwmI sI[ ies dw mhwrwjw pitAwlw
nwl ivvwd Bwv ik JgVw cl irhw sI[ AMgryz hkUmq pitAwly dy
mhwrwjy nwl sI[ ies dw nqIjw ieh inkilAw ik 9 julweI, 1923
eI. nUM srdwr irpudmn isMG nUM g`dI C`fx leI mjbUr kr id`qw
igAw[
SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI mhwrwjw irpudmn isMG dy hk ’c
ft ky KVHI ho geI[ ies ny AMgryzW dI ies vDIkI dy ivru`D Awvwz
auTweI[ jlsy hoey[ jlUs kFy gey[ is`KW dw rwjnIiqk dl AkwlI
dl sI[ Dwrimk sMsQw SoRmxI gurduAwrw pRbMDk kmytI sI[ AMgryzI
srkwr ny SoRmxI gurduAwrw pRbMDk kmytI Aqy SoRmxI AkwlI dl dy
l`gBg 60 mYNbr 13-14 AkqUbr, 1923 dI rwq nUM igR&qwr kr
gurmiq pRkwS 70 PrvrI 2018
ley[ ieh iek hor D`kw sI[
ies D`ky i^lw& is`K cu`p krky ikvyN bYT skdy sI[ aunHW ny 14
sqMbr, 1923 eI. nUM jYqo ivKy siQq gurduAwrw gMgsr ivc AKMf
pwT rK id`qw[ is`KW dw sRI gurU gMRQ swihb au~pr pUrw Brosw hY[ auh
ies nUM jwgq joq gurU mMndy hn[ iksy vI v`fy sMkt smyN auh AKMf pwT
krdy hn[ pr srkwr ny vyKo kI kIqw? aunHW ny sRI gurU gMRQ swihb dI
piv`qr bIV hI au~QoN cukvw id`qI Aqy pwTI isMGW nUM vI nwl hI[
gurduAwrw swihb ivc dw^l hox ’qy pwbMdI lgw id`qI[ ieh AinAW
dI AwKrI h`d sI[ ies hwlq ivc is`KW nUM morcw lwauxw ipAw[ keI
vwr dUsry lok is`KW au~pr ivAMg vwlI it`pxI krdy suxy jWdy hn ik
ieh is`K morcy bhuq lwauNdy hn[ prMqU is`K kdy ibnW kwrn dy morcw
nhIN lgwauNdy[
is`KW ny ieh sMgqI PYslw kIqw ik AKMf pwT swihb muV SurU
kIqw jwvy[ KMifq kIqw igAw AKMf pwT swihb auh ikvyN sih jWdy[
so, 25 sqMbr, 1923 dy idn sRI Akwl qKq swihb, sRI AMimRqsr
qoN hr roz 25-25 isMGW dy jQy jwx l`gy[ srkwr nUM hQW-pYrW dI pY
geI[ auh isMGW nUM pkV lYNdy[ pkV ky dUr-drwj dy jMglW ’c C`f
AwauNdy[ sPlqw hwisl nhIN ho rhI sI[ ies hwlq ivc is`KW nUM hor
v`fw PYslw krnw ipAw[
9 PrvrI, 1924 eI. dw idn sI[ ies idn jQydwr aUDm isMG
gohlvV dI jQydwrI hyT 500 isMGW dw jQw sRI Akwl qKq swihb
qoN c`ilAw[ ieh pYdl c`ldw hoieAw 21 PrvrI, 1924 eI. nUM
gurduAwrw it`bI swihb jYqo pu`jw[ ies qrHW swrw is`K pMQ iekjut ho
igAw sI[
smyN dI AMgryz srkwr nUM ip`sU pY gey[ zwilm srkwrW AwpxI
kIqI qoN nhIN muVdIAW[ srkwr dI jwbr puils vloN jQw rokx dI
koiSS kIqI geI[ prMqU isMG qW hr kurbwnI vwsqy iqAwr sn[ jdoN
jQw roikAW nw ruikAw qW eyny v`fy jQy au~pr golI clw id`qI geI[
PlsrUp 100 isMGW dIAW ShIdIAW hoeIAW[ aunHW dw iek`Tw AMqm
sskwr kIqw igAw[ aunHW dIAW AsQIAW nUM iek GVy ’c pw ky
gurduAwrw AMgITw swihb vwlI QW ’qy r`K id`qw igAw[
gurmiq pRkwS 71 PrvrI 2018
bwkI dy isMG igR&qwr kr ley gey sn[ ies golI kWf pRqI swry
dyS ivc is`KW pRqI hmdrdI pYdw hoeI[ jwilm srkwr ivru`D iq`Kw
ros pYdw hoieAw[ AzwdI leI c`l rhI kOmI lihr nUM vDwvw imilAw[
ieh gl ikMnI mwx krn Xog qy ivl`Kx hY ik isMG jiQAW dy rUp ’c
Awaux qoN iPr vI roky nw jw sky[ blik kYnyfw, hWgkWg Aqy isMGweI
ijhy dySW qoN ij`Qy gurU ky isMG jw ky v`sy hoey sn qoN jQy jYqo ivKy phuMcdy
rhy[ AKIr AMgryz srkwr ud smJOqw krn leI JukI[ prMqU zulm
dI Aq hox krky AkwlI dl pMQk pwrtI ny sihXog kI dyxw sI[
AKIr srkwr nUM Jukxw hI ipAw[ isty vjoN 1925 nUM gurduAwrw AYkt
pws hoieAw[ nvMbr 1925 eI. nUM ieh lwgU kIqw igAw[
9 julweI nUM jYqo ivKy AKMf pwT swihb krn dI KulH id`qI geI[
21 julweI, 1925 eI. nUM iek sO iek AKMf pwTW dI lVHI SurU kIqI
geI[ 6 Agsq nUM ies dw Bog ipAw[ Bog auprMq 9 Agsq, 1925
eI. nUM is`K pMQ dI qrn qwrn ngr ’c iek`qrqw hoeI[ BwvyN v`fIAW
kurbwnIAW krnIAW peIAW sn, prMqU Piqh is`K pMQ nUM hI nsIb
hoeI[ jo ies Piqh dy Sukrwny vjoN iek ieiqhwisk jlUs dI Skl
’c au~QoN c`l ky ieh jlUs sRI drbwr swihb, sRI AMimRqsr ivKy pu`jw[
au~Qy jiQAW ’c ih`sw lYx vwly isMGW nUM snmwinq kIqw igAw[ srkwr
ny pUrI qrHW Juk ky igR&qwr kIqy gey swry isMGW nUM irhwA kr id`qw sI[
AwKIr, ieh jYqo dw morcw isMGW dy sbr, sMqoK qy aunHW dIAW
v`fIAW kurbwnIAW dw sUck bixAw[ ies ieiqhwisk morcy au~pr
AsIN ijMnw mwx krIey Enw QoVHw hY[
ipMf qwjyc`k ivKy AMimRq-sMcwr
BweI mlkIq isMG pRcwrk vloN pujI irport Anuswr 1 nvMbr,
2017 nUM gurduAwrw swihb, ipMf qwjyc`k, fwk: bwsrky ig`lW,
izlHw sRI AMimRqsr ivKy krvwey AMimRq-sMcwr ivc ku`l 87 pRwxI
KMfy-bwty dI pwhul Ck ky gurU vwly bxy[
gurmiq pRkwS 72 PrvrI 2018
nwnk iqnw bsMqu hY . . .
-fw. SmSyr isMG*
gurbwxI ivc idn, vwr, iQ`qW, ru`qW mhIinAW dy izkr rwhIN
mn`uK nUM Awqimk igAwn pRdwn kIqw igAw hY[ ies pRkwr dw kudrq
dw vrxn iksy pRkwr dI srguxI pUjw nhIN hY, sgoN kudrq ivc kwdr
dw jlvw dyK ky mn`uK AMdrlI ivsmwd AvsQw dw inrUpx kIqw igAw
hY[ kudrq dw KyVw mn nUM pyRrnw dyx vwlw disAw hY[ ie`Qy AsIN kyvl
bsMq ru`q dw vrxn krnw hY, gurbwxI ivc bsMq ru`q mn`uK dy Awqimk
KyVy nwl sMbMiDq hY[
mn`uKI jIvn dw mnorQ Awqimk AnMd pRwpq krnw hY[ ies ru`q
qoN Bwv mn`uKI jIvn AwdrS dI pRwpqI hY[ klXug dw smW nwm jpx
dw hY, hor iksy pRkwr dy krmW Bwv qp, qIrQ, rtn Awid krmW dy
kmwauxw dw nhIN hY[ ijs qrHW bsMq dw smW Awaux ’qy kudrq ivc
hirAwvl, sugMDI qy bhwr AwauNdI hY, prMqU kuJ bUty iPr vI suky hI
rihMdy hn, iesy qrHW hI nwm jpx vwlw mn`uK sdw bsMq vWg iKiVAw
rihMdw hY[ swD-sMgq ivc gurU dw aupdyS kmwaux vwlw swDk qW
hmySW hI Awqimk AnMd ivc rihMdw hY, bsMq ru`q qW swl AMdr kyvl
l`gBg do mhIny hI rihMdI hY jdik nwm-AiBAwsI dw jIvn sB ru`qW
ivc iKiVAw rihMdw hY[ aus dy Awqimk KyVy dw Byd pRBU dw Asl
Awqimk icMqn huMdw hY[ pRBU sdw bsMq, Bwv sdw iKiVAw rihMdw hY[
gurbwxI dw mnorQ murJwey hoey PulW (mnmuKW) nUM muV iKVwauxw hY qy
aunHW AMdr ipAwr dI sugMDI pYdw krnw hY:
mwhw ruqI mih sd bsMqu] ijqu hirAw sBu jIA jMqu] (pMnw 1172)
bsMq r`uq kudrq AMdr hr pwsy KyVy lY ky AwauNdI hY[ ieh KyVw
mn`uK leI ie`k pRyrnw hY ijhVw haumYN krky pRBU qoN dUr ho ky Awqimk
sokVy dw mwirAw hoieAw hox krky Awqimk pK qoN kumlw ky inrwS ho
igAw hY[ gurU ipAwirAW dI sMgq kr ky auh muV hrw-Brw ho skdw
hY[ gurbwxI dw iehI mMqv hY ik mn`uK dw ieh mn maul pvy[ gurbwxI
*irtw. gurU gMRQ swihb AiDAYn ivBwg, pMjwbI XUnIvristI, pitAwlw[ mo: +9198884-38157
gurmiq pRkwS 73 PrvrI 2018
is`Dy jW Ais`Dy qOr ’qy mnuK dI Awqimk jwigRqI nwl sMbMiDq hY[
gurbwxI AMdr bsMq ru`q nUM mubwrk AwiKAw igAw hY, ikauNik ies
rwhIN mn`uK nUM ie`k AYsI AMdrUnI pyRrnw imldI hY ik auh pRBU nwm ivc
rqw rihx leI auqwvlw huMdw hY[ AYsI lgn pYdw krnI gurbwxI dw
mnorQ hY[ mn`uK AiDAwqimk p`Q auØ`qy qurn nwl hI AMdroN maul
skdw hY:
bnspiq maulI ciVAw bsMqu]
iehu mnu mauilAw siqgurU sMig] (pMnw 1176)
kudrq, Drm gRMQ qy Dwrimk mhWpurS sB Awqimk AnMd hI
pRdwn krn vwly soRq hMudy hn[ kudrq qy Drm gRMQW dw aupdyS
smdrSI huMdw hY[ ienHW dw aupdyS sB jIvW nUM brwbr AnMd pRdwn
krnw hY:
maulI DrqI mauilAw Akwsu]
Git Git mauilAw Awqm pRgwsu] . . .
duqIAw mauly cwir byd] isMimRiq maulI isau kqyb]
sMkru mauilE jog iDAwn] kbIr ko suAwmI sB smwn]
(pMnw 1193)
gurmuKW dI sMgq mn`uK dy AMdr nwm dI lgn pYdw krdI hY[
nwm-ismrn nwl hI AMdroN AnMd qy ivvhwrk jIvn ivc KyVw AwauNdw
hY[ pRBU joq dw AMdr AMqhkrx ivc AnuBv krn nwl hI mn`uKI jIvn
ivc bsMq (KyVw) Aw skdw hY[ sMswr dy jIv iqRSnw dI AgnI ivc
sV ky suAwh ho rhy hn[ aunHW dy mnW AMdr mwieAw dy Brm, duibDwvW
ny jIvn nUM ruKw Aqy KuSk kr riKAw hY[ ieh r`uq Bwv ieh mn`uKI
jIvn dw smW nwm jp ky hry Bry hox dw Bwv AnMd pRwpq krn dw hY[
gurbwxI dw aupdyS Awqm mwrg hY jo bwhr dI Btkxw dw iqAwg krn
leI hI brwbr pRyrnw dyNdw hY[ mn AMdroN jdoN PurinAW dw AMq ho jWdw
hY qW surq nwm ismrn ivc itk jWdI hY, iPr sd bsMq dI ruq ivc
sdIvI AnMd jo AMimRq &l vWg huMdw hY, dI pRwpqI huMdI hY[ ieh AnMd
jo sdw bhwr, sdIvI KyVy vWg huMdw hY, dI pRwpqI hMudI hY[ mn`uK
AwpxIAW kmzorIAW qoN mukq ho ky dYvI guxW dw mwlk bx jWdw hY[
gurU swihbwn vwihgurU nUM AMqr-Awqmy AnuBv kr ky AwpxI piv`qr
gurmiq pRkwS 74 PrvrI 2018
rcnw duAwrw Awqimk p`KoN su`ky hoey sMswrI lokW nUM hrw-Brw krn leI
aupdyS idRVH krw rhy hn:
hir kw nwmu iDAwie kY hohu hirAw BweI]
krim ilKMqY pweIAY ieh ruiq suhweI]
vxu iqRxu iqRBvxu mauilAw AMimRq Plu pweI]
imil swDU suKu aUpjY lQI sB CweI]
nwnku ismrY eyku nwmu iPir bhuiV n DweI] (pMnw 1193)
kudrq dw KyVw qW sB hrI pRBU dy KyVy krky hY[ hrI qW sdw
iKiVAw rihMdw hY[ bsMq ruq dw KyVw swfy leI kdy ivCoVy dw kwrn
nhIN bxdw:
imilAY imilAw nw imlY imlY imilAw jy hoie]
AMqr AwqmY jo imlY imilAw khIAY soie] (pMnw 791)
pRBU qW bsMq ruq dy Awaux qoN pihlW dw hY, Bwv sdIvI hY auh
pihlW hI iKiVAw hoieAw hY[ aus dy iKVn nwl hI swrI isRStI
iKVdI hY[ pRBU dy iKVn dw kwrn koeI hor SkqI nhIN hY, auh Awpxy
Awp qoN iKVdw hY qy swrI kudrq AMdr KyyVy dw kwrn hY[ gurU swihb
aupdyS krdy hn ik aus pRBU dy guxW dI ivcwr AMqr-Awqmy kro jo
hmySW iKiVAw rihMdw hY, aus pRBU nUM ismrnw cwhIdw hY jo sB dw
Awsrw hY, swrw jgq aus dy Awsry mauldw hY[ gurU swihb ny bsMq ru`q
dw AwqmIkrn kIqw hY[ ijnHW jIv-iesqrIAW nUM pRBU pqI hrI dI
Xwd AwauxI cwhIdI hY[ AsIN hrI nUM rsmI qOr ’qy pwT-pTn rwhIN
Xwd krdy hW[ pRBU nwl myl srIrk nhIN Awqimk huMdw hY[ gurbwxI
dI AiDAwqimk rcnw dw mMqv AMqr-Awqmy myl qoN hY[ iehI myl
Awqimk iKVwau dw swDn hY[ ies swDn rwhIN hI AMqr-Awqmy kMq
dw vwsw AnuBv ho skdw hY:
-pihl bsMqY Awgmin pihlw mauilE soie]
ijqu mauilAY sB maulIAY iqsih n mauilhu koie] (pMnw 791)
-nwnk iqnw bsMqu hY ijn@ Gir visAw kMqu]
ijn ky kMq idswpurI sy Aihinis iPrih jlµq] (pMnw 791)
gurbwxI mnu`K nUM bwhrI KyVy qy bwhrI imlwp qoN auØ`pr auTw ky
AMqr-Awqmy dy myl leI pyRrnw-soRq pRdwn krdI hY[ ies dy AnuBvI
gurmiq pRkwS 75 PrvrI 2018
bcnW ny bhuq swry lokW nUM bwhrmuKqw qoN AMqrmuKqw vl pRyrnw kIqI
hY[ AMqr-Awqmy dw imlwp ijnHW dy ihrdy rUpI Gr ivc v`sdw hY[
aunHW dy Bw dI sdw bsMq hY[ aunHW dy ihrdy ivc hmySw KyVw rihMdw hY[
ijnHW dy Ksm Gr nhIN prdys gey hoey hn Bwv-ihrdy ivc nhIN
v`isAw aunHW leI hmySW p`qJV hY, inrwSw hY[
gurbwxI ny kudrq ivc kwdr dw jlvw vyKx Aqy ies nUM ipAwr
krn dw aupdyS idqw hY[ kudrq dy KyVy qoN mnu`K dI mwnisk AvsQw
AMdr jo ivkws dI Bwvnw hY aus dw pRgtwvw kIqw hY[ ieh pRgtwvw
v`Ko-vKrIAW ruqW dy vrxn dy nwl nwl Awqimk KyVw, sMquStI Aqy
pRyrnw dw soRq hY[ kudrq nUM vyKx qy mwxn auprMq mn dI siQrqw iek
mh`qvpUrn pRwpqI huMdI hY jo gurbwxI pRsquq krdI hY[
ijs qrHW bsMq dw smW Awaux ’qy kudrq ivc hirAwvl, sugMDI
qy bhwr AwauNdI hY, prMqU kuJ bUty iPr vI suky hI rihMdy hn[ iesy qrHW
hI nwm jpx vwlw mn`uK sdw bsMq vWg iKiVAw rihMdw hY, sq sMgq
ivc gurU dw aupdyS kmwaux vwlw swDk qW hmySW hI Awqimk AnMd
ivc rihMdw hY, bsMq ru`q qW swl AMdr kyvl l`gBg do mhIny hI rihMdI
hY, jdik nwm-AiBAwsI jIv sB ru`qW ivc iKiVAw rihMdw hY[
izlHw sMgrUr ivKy AMimRq-sMcwr smwgm
BweI suKvIr isMG PlONf pRcwrk vloN pu`jI irport Anuswr
29 AkqUbr, 2017 nUM gurduAwrw isMG sBw, mlyrkotlw ivKy
krvwey gey AMimRq-sMcwr smwgm ivc k`ul 51 pRwxI Aqy 28
AkqUbr, 2017 nUM sRI guruU hirikRSn pbilk skUl, jlvwxw
(sMgrUr) ivKy krvwey gey AMimRq-sMcwr ivc kul 19 pRwxIAW ny
AMimRq-pwn kIqw[
gurmiq pRkwS 76 PrvrI 2018
jIvn mMqr : DIrau suin DIrau pRB kau
-fw. siqMdr pwl isMG*
sMswr dI BOiqk qr`kI ny mnu`K dIAW ie`CwvW ƒ pMK lw idqy hn
ijs kwrn mnu`K dIAW smwijk, AwriQk hI nhIN injI izMdgI dIAW
kdrW-kImqW ’c vI buinAwdI pirvrqn Awey hn[ jIvn-SYlI qyzI
nwl bdldI hoeI au~cIAW aufwrIAW mwr rhI hY[ mwieAw dI cmk-
dmk ny mnu`K ƒ Awpxw dws bxw ilAw hY[ aus AMdr JUT-sc dw
inrxw krn dI smr`Qw nhIN rhI[ ies AvsQw ny rogI siBAqw ƒ
jnm idqw hY:
imTw kir kY KwieAw ipAwry iqin qin kIqw rogu]
kauVw hoie piqsitAw ipAwry iqs qy aupijAw sogu] (pMnw 641)
A`j smwj AMdr qn dy rogI vI hn qy mn dy vI rogI hn[ sMswrk
sPlqwvW ivKweI dy rhIAW hn, pr inrwSw qy sog dy hnyry ikqy fUMGy
huMdy jw rhy hn[ jo pdwrQ mnu`K ƒ im`Ty l`gdy hn auhI mnu`K dy swry
rogW dI jVH hn[ mnu`K dw qn qy mn dovyN hI duK Bog rhy hn[ mn dy
rog kUV soc ƒ jnm dy rhy hn qy qn dy rog mMdy krm krn leI pRyr
rhy hn[ ieh bVI hI duKdweI AvsQw hY ijs dw izkr kridAW sRI
gurU Arjn swihb ny PurmwieAw hY ik jIvn ’c sdw SMkw, duibDw qy
BYA bxy rihx dw ieho kwrn hY [ ieh islislw jugW qoN c`ldw Aw irhw
hY ijs dw koeI AMq nzr nhIN Aw irhw[ s`c-JUT dw inrxw krnw
iek vfw svwl bixAw hoieAw hY:
rogy mrqw rogy jnmY] rogy iPir iPir jonI BrmY]
rog bMD rhnu rqI n pwvY] ibnu siqgur rogu kqih n jwvY]
(pMnw 1140)
pdwrQW dy moh ’c PisAw hoieAw mnuK sdw hI bycYn rihMdw hY
qy Awpxy du`KW dw mUl kwrn nhIN jwx pwauNdw[ aus dy jIvn ’c
itkwau nw hox kwrn jnm ibrQw clw jWdw hY[ sRI gurU nwnk swihb
ny mnu`KI duKW dw indwn krn dw dwAvw krn vwilAW ƒ “Bolw vYd”
*E-1716, Rajaji Puram, Lucknow (U.P.)-226017 M: +9194159-60533
gurmiq pRkwS 77 PrvrI 2018
ikhw[ sMswrk indwn duKW ƒ dUr nhIN kr skdy drdu hovY duKu rhYsrIr] AYsw dwrU lgY n bIr] gurU swihb ny ikhw ik du`KW dy AMq leI
vYd sujwn hoxw cwhIdY ijs ƒ rog qy dvw dohW dI pCwx hovy[ rog qW
mn dw hY ijs AMdr loB, ivkwrW dI mjls c`l rhI hY:
kil klvwlI kwmu mdu mnUAw pIvxhwru]
k®oD ktorI moih BrI pIlwvw AhMkwru]
mjls kUVy lb kI pI pI hoie KuAwru] (pMnw 553)
AMqr ’c vsy ivkwrW kwrn jIvn ivArQ jw irhw hY[ muMhoN
igAwn pRgt ho irhw hY, pr AMdr AigAwnqw dw bMD ipAw hoieAw hY
min nhI pRIiq khY muiK rwqw gurU swihbwn ny dunIAw dy ies &ryb iekpYir clY mwieAw mohu vDwey ƒ pCwixAw qy vfw sMkt ikhw mwieAwmohu Aiq gubwru mwieAw dw gubwr mn ƒ bycYn kr idMdw hY qy itkwau
nhIN rihMdw[ sdw hI pdwrQW ’c iDAwn l`igAw rihMdw hY[ soc bwhr
hI bwhr BMBlBUsy KWdI rihMdI hY, pr iqRSnw nhIN buJdI:
bhu rMg mwieAw bhu ibiD pyKI] klm kwgd isAwnp lyKI]
mhr mlUk hoie dyiKAw Kwn] qw qy nwhI mnu iqRpqwn] (pMnw 179)
mwieAw dy ikqny hI rMg mwx ley[ ikqny hI gRMQ pVH ky ikqwbI
igAwn hwsl kr ilAw[ smwj , kOm dw AwgU , Swh-bwdSwh bx ky
vI vyiKAw[ ieqnw sB hox dy bwAd vI mn Btkdw hI irhw[ ieh
swrIAW sMswrk pRwpqIAW lokW AMdr Awdr snmwn dw h`kdwr bxw
skdIAW hn, pr jIvn ƒ sMvwrn dI smrQw nhIN r`KdIAW[ mwieAw
dy Zubwr qy mn dI Btkx kwrn jIvn dw Asl audyS nzr hI nhIN
AwauNdw[ mn ijnHW kwrjW ’c rimAw rihMdw hY smW Awaux ’qy aunHW dw
pwj Kul jWdw hY qy pCqwvw hI h`Q l`gdw hY:
ijau ibgwrI kY isir dIjih dwm] Eie KsmY kY igRih aun dUK shwm]
ijau supnY hoie bYsq rwjw] nyqR pswrY qw inrwrQ kwjw]
ijau rwKw Kyq aUpir prwey] Kyqu Ksm kw rwKw auiT jwey]
ausu Kyq kwrix rwKw kVY ] iqs kY pwlY kCU n pVY] (pMnw 179)
auprokq gurU vcn ’c iqMn audwhrn idqy gey jo su`qy hoey mn ƒ
iJMJoV ky jgwaux vwly hn[ A`j vI ieho kuJ ho irhw hY, idn rwq dI
n`s-B`j hY ijs ’c pUrw jIvn l`g irhw hY[ ies n`s-B`j dw AMq koeI
gurmiq pRkwS 78 PrvrI 2018
lwB nhIN imlxw[ jIvn qW ijs prmwqmw ny id`qw hY auhI aus dI swr
sMBwl krn vwlw hY[ auhI irzk dy irhw hY, r`iKAw kr irhw hY[ jnm
qoN pihlW hI aus ny lyK ilK id`qy hn[ auh AxmMgIAW hI dwqW dyx
vwlw hY[ mn dIAW kwmnwvW kwrn jy rwj Bwg vI iml jwey qW vI iek
supny smwn hI hY[ A`KW KulHdIAW hI supnw tut jwxw hY qy rwj isMGwsx
Alop ho jwxw hY koeI vI nhIN hoieAw ijs ny AivnwSI SkqIAW hwsl
kr leIAW hox[
AigAwnqw kwrn idRStI doS ho jWdw hY qy Aglw pl vI nhIN
id`sdw[ jm dw fMf hI AijhI idRStI ƒ KOldw hY[ mn AwpxI sMpdw,
smr`Qw qy vMS, kuL au~pr ivArQ hI mwx krI jWdw hY qy aus ƒ
Awpxw smJ ky KuS huMdw rihMdw hY[ ieh KuSI aus rwKy dI KuSI hY ijs
ƒ mwlk ny Awpxy Kyq dI rwKI leI inXukq kIqw hY qy rwKw aus ƒ
Awpxw hI Kyq smJI jw irhw hY[ ies kwrn auh rwKw ikqny hI duK
shwrdw hY, pr aus dy p`ly kuJ nhIN pYNdw qy Kyq dI swrI Psl pk ky
mwlk dy h`Q clI jWdI hY[
loB: AwDuink jIvn KwhSW dw hI jIvn bx igAw hY[ suAwdly
ivAMjnW dw SOk, mnorMjn leI KrcIlIAW pwrtIAW, sYr-spwty,
ivKwvy leI &YSn-pRsqI, vMn-suvMnIAW kwrW, AwlISwn Gr-bwr,
hIry-jvwhrwq ienswn dIAW loVW ’c sB qoN Agy Swml hn[ idn
rwq imhnq kr ky, s`c-JUT zrIey ienHW ƒ pRwpq krnw mwx dI g`l
bx igAw hY[ A`j ieh smwj AMdr AwpsI crcw dw sB qoN v`fw ivSw
hn[ ieh koiSS hY Awpxy lyK Awp ilKx dI ies ƒ AwDuink BwSw ’c
AgWh vDx dI qWG dw nW dy id`qw igAw hY[ mn ijs ƒ AgWh vDxw
mMn ky pRsMn ho irhw auh inrI AigAwnqw qy Brm hY qy BrimAw-
BtikAw mn s`c jwxn jog hI nhIN:
nwnk AMDw hoie kY rqnw prKx jwie]
rqnw swr n jwxeI AwvY Awpu lKwie] (pMnw 954)
sMswr dI cmk-dmk ’c ru`iJAw rihxw mn dI AigAwnqw pRgt
krdw hY[ jIvn ijaUx-Xog swDnW dI ihmwieq gurbwxI ny vI kIqI
hau vwrI jwau ijqu soihlY sdw suKu hoie mnu`K kSt shwry, Gr-bwr
iqAwg ky vxW, prbqW, gu&wvW ’c clw jwey, hT kry, AMn iqAwg dvy
gurmiq pRkwS 79 PrvrI 2018
ieh sB gurmiq dw mwrg nhIN[ gurbwxI AMdr suKI, pRPu`ilq qy shj
jIvn dI klpnw kIqI geI hY[ pRBU dw ismrn suK dI AvsQw
bxwaux vwlw hY ismir ismir ismir suKu pwieAw AigAwnqw ies
suK qoN dUr krdI hY qy suK dI AwpxI pirBwSw GVHdI dI rihMdI hY[
mwieAw ’c Brmy hoey mn AMdr suK dy nwm ’qy BVk rhI iqRSnw AgnI
bx jWdI hY qy Btkx v`fw rog duibDw mnmuK roig ivAwpy iqRsnwjlwih AiDkweI AgWh vDxw BOiqkqw v`l izAwdw qoN izAwdw vDxw
hY ies kwrn mn inrMqr ASWq huMdw jWdw hY:
bwbw horu Kwxw KusI KuAwru]
ijqu KwDY qnu pIVIAY mn mih clih ivkwr] (pMnw 16)
mn dIAW kwmnwvW dw vDdy jwxw jIvn ƒ KuAwr krdw hY [ mn
ivkwrW dw Gr bx jWdw hY qy qn dy rog vI au~Br AwauNdy hn[ mnuBUlo bhu icqY ivkwru] mnu BUlo isir AwvY Bwru]
mn mwieAw dy gubwr qoN bwhr inkl Awey qW hI aus prmwqmw
dI pRqIqI huMdI hY; ijs dI imhr nwl qn qy mn dohW dy swry duK dUr
ho jWdy hn[ prmwqmw dI ndir hovy qW koeI duK nyVy hI nhIN AwauNdw[
mwieAw dy Brm nhIN rihMdy qy mn ivkwrW qoN mukq ho jWdw hY[ sMswr
dy rMg-qmwSy bysuAwd ho jWdy hn qy pdwrQW dI QW prmwqmw dI kwmnw
idRVH hox l`gdI hY[ bwhr dI dOV mukx l`g pYNdI hY qy idRStI AMqr mn
v`l jwx l`gdI hY[ AMqr-Awqmy ’c prmwqmw dI nyVqw mihsUs hoxI
ArMB ho jWdI hY[ mn ijnHW rMg-qmwiSAW, pdwrQW ƒ Awpxw shweI
smJdw irhw hY aunHW dw pwj lih jwauNdw hY qy s`cy “sdw sKweI” dI
pCwx huMdI hY[ mn sihj AwnMd nwl pRPu`ilq ho auTdw hY Cwv GxIPUlI bnrwie] gurmuiK ibgsY shij suBwie] AMqr Awqmy ’c prmwqmw
dI pRqIiq sMGxI CW vrgI qy rMg-ibrMgy iKVy hoey Pu`lW ijhI hY[ BOiqk
pdwrQW ƒ pwaux dI bycYnI dw Alop ho jwxw mnuK dI sB qoN v`fI
pRwpqI hY[ SWq ic`q ho prmwqmw dI rzw ’c rihxw qy aus dy inAW
’qy ivSvws krnw AnMd qy sihj dI AvsQw ƒ bxweI r`Kdw hY[
prmwqmw Awp Awpxy Bgq dI pYj r`Kdw hY:
iQru Gir bYshu hir jn ipAwry] siqguir qumry kwj svwry]
dust dUq prmysir mwry] jn kI pYj rKI krqwry] (pMnw 201)
gurmiq pRkwS 80 PrvrI 2018
mn sihj ’c Awvy, bwhr dy rMg-qmwiSAW dw moh C`f ky AMqr
dI pRIq ƒ jwigRq kry qW hI prmySvr dI b^iSS pRwpq krn jog
bxdw hY[ prmwqmw Awp Awpxy ipAwry dI icMqw krdw hY, swry au~dm
s&l huMdy hn, ivkwrW qoN mukqI imldI hY qy prmwqmw dy mn Bwvn
krm krn dI pRyrnw qy bl hwsl huMdw hY[ gurU dI AwigAw mMn sIs
Arpx krn vwly pMj is`K, pMj ipAwry bx Amr ho jWdy hn[
ieiqhws ie`k do nhIN Axigxq imswlW nwl BirAw ipAw hY[ Awm
izMdgI ’c roz hI AijhIAW sPlqwvW vyKx ƒ imldIAW hn ijnHW
dI Aws ic`q cyqy vI nhIN huMdI[ ieh kirSmy nhIN, prmwqmw dI
imhr dw pRmwx hn[ gurisK dw suBwg hY jo aus ƒ igAwn sRoq sRI gurU
gRMQ swihb dI sMGxI CW pRwpq hY qy jIvn-jwc leI ikDry hor Btkx
dI loV nhIN[ gurU Sbd sihj qy AnMd dw inrw mwrg-drSk hI nhIN
ipAwr nwl mn dy ie`k-ie`k kony ƒ roSn krn vwlw hY[ gurU Sbd
jIvn nUM hI bdl vwlw hY:
sbid rqy vf hMs hY scu nwmu auir Dwir]
scu sMgRhih sd sic rhih scY nwim ipAwir] (pMnw 585)
jIvn dw au~dyS hY hMs dI AvsQw Dwrn krnw, jo igAwn dy
mwnsrovr sRI gurU gRMQ swihb qoN guxW dy moqI cuxdw rihMdw hY[ ivrly
hI hoey BweI mrdwnw jI, bwbw bu`Fw jI, BweI gurdws jI vrgy jo ies
pUrn AvsQw ƒ pRwpq kr sky drvysI ko jwxsI ivrlw ko drvysu pr
ies ’c inrwS hox dI koeI g`l nhIN[ mn ijvyN-ijvyN ies AvsQw ƒ
idRVH krdw jWdw hY ausy Anuswr AnMd bxdw jWdw hY[ moqI qW cugdy
hI rihxw hY[ nwm qW sdw jpdy hI rihxw hY hliq suKu pliq suKu inqsuKu ismrno nwmu goibMd kw sdw lIjY mn dI cMclqw, n`s B`j qy AMkuS
leI in`q dw AiBAws cwhIdY mn myirAw qU sdw scu smwil jIauiqRSnw: mn dw v`fw rog izAwdw qoN izAwdw AiDkwr qy vfy qoN
v`fw q^q hwsl kr lYx dI lwlsw hY[ ieiqhws ’c ckrvrqI
rwijAW dw izkr AwauNdw hY jo ASvmyD X`g kr Awpxy rwj ƒ
vDwieAw krdy sn[ iskMdr, nypolIAn ijhy log ijnHW swry ivSv ’qy
hkUmq dw supnw vyiKAw[ A`j vI sMswr dIAW v`fIAW qwkqW in`ky dySW
ƒ Awpxy dbwA hyT r`Kxw cwhuMdIAW hn[ dySW AMdr ivAkqI rwj
gurmiq pRkwS 81 PrvrI 2018
s`qw ’qy sdw leI kwbz hox dI ie`Cw pUrqI leI AinAW, zulm krn
qoN vI nhIN h`tdy[ ieh islislw srkwr, sMsQw, ivaupwr, smwj qy
prvwr qk ie`ko qrHW c`l irhw hY[ hukm dyxw Aijhy lokW dw sB qoN
v`fw suK hY[ ies dy mUl ’c hMkwr hY[ s`c dw AMkuS nw hovy qW hMkwr
v`Ddw jWdw hY qy hukm dyx, hukm mnvwaux dw loB vI[ ies kwrn mn
sdw ASWq rihMdw hY qy vYr-ivroD Gyry rihMdy hn:
AhMbuiD prbwd nIq loB rsnw swid]
lpit kpit igRih byiDAw imiQAw ibiKAwid] (pMnw 810)
sMswr AMdr jo ijMnw qwkqvr mMinAw jw irhw hY auh auqny hI
vwd-ivvwdW ’c iGirAw hoieAw hY[ aus dy jIvn ’c auqny hI duK
A`gy Aw irhy hn ijau ijau clih cuBY duKu pwvih jmkwlu shih isirfMfw hy s`qw dw suAwd bury-Bly dw Prk krn jog nhIN rihx idMdw:
jo BlweI so burw jwnY] swcu khY so ibKY smwnY]
jwxY nwhI jIq Aru hwr] iehu vlyvw swkq sMswr]
jo hlwhl so pIvY baurw] AMimRqu nwmu jwnY kir kaurw] (pMnw 180)
lokW ’qy hkUmq krn vwlw jdoN Drm qoN dUr ho jWdw hY, AinAweI
ho jWdw hY[ hkUmq krn dw in`q v`Ddw loB aus ƒ Drm qoN dUr kr
idMdw hY[ ies loB kwrn aus ƒ BlweI dy vIcwr mwVy lgdy hn qy s`c
ibK dy smwn[ ijs ’c aus ƒ AwpxI ij`q nzr AwauNdI hY auh
drAsl aus dy pqn dw vsIlw bxdw hY[ lokW ƒ Awpxy ADIn krn
dI lwlsw kwrn auh mMdy qoN mMdy kMm krn ƒ iqAwr ho jWdw hY[ mnu`KI
ieiqhws lKW bygunwh lokW dy kql, nslkuSI, GlUGwirAW nwl BirAw
ipAw hY[ in`q lokW nwl AMinAW, julm huMdy hn qy AinAweI kol ies
ƒ shI swbq krn leI ikMny hI qrk huMdy hn[ ieh Drm dw rwh
nhIN[ Drm hukm dyxw nhIN AwigAw ’c rihxw isKwauNdw hY:
jYsI AwigAw kInI Twkuir iqs qy muKu nhI moirE]
shju Anµdu riKE igRh BIqir auiT auAwhU kau dauirE]
AwigAw mih BUK soeI kir sUKw sog hrK nhI jwinE]
jo jo hukmu BieE swihb kw so mwQY ly mwinE] (pMnw 1000)
mn dw Drm hY sdw prmwqmw dI ADInqw AMdr rihxw Bwv dws
Bwv Dwrn krnw[ s`c dy mwrg ’qy clx qoN kdy vI ipCWh nhIN
gurmiq pRkwS 82 PrvrI 2018
htxw[ mwieAw, moh qy ivkwrW qoN sdw hI sucyq rih ky jIvn ijaUxw[
mn dw ieh Drm koeI bybsI jW lwcwrI nhIN[ ieh qW shj suBwau hY[
ies suBwau kwrn mn sdw s`c dy mwrg ’qy c`lx leI cwau nwl BirAw
rihMdw hY[ mn ƒ koTIAW, kwrW, pwrtIAW, sYr-spwtIAW, hkUmq
krn ’c AnMd nhIN AwauNdw[ aus dw AnMd qW inauN ky c`lx qy sBnW
dw Blw krn ’c hY[ jo mn prmwqmw dI AwigAw hyT Aw igAw aus
ƒ Gt Gt AMdr prmwqmw dw rUp nzr Awaux l`g pYNdw hY qy mn Tihr
jWdw hY[ prmwqmw dI srv-ivAwpkqw dyKx dw AiBAws mn dy
itkx dw AiBAws hY[ jy prmwqmw dw srv-ivAwpI rUp dyKx dw
sMklp nhIN hY , mn nhIN itkygw[ Bog-ivlws, hkUmq, qwkq huMidAW
vI mn nhIN itkygw[ Aijhw mn prmwqmw dI Srn qy ikrpw jog qW
iblkul hI nhIN[ ijs ƒ bwhr prmwqmw nhIN id`s irhw aus dy mn
AMdr prmwqmw dI gl inrw FONg hY jh BIqir Gt BIqir bisAwbwhir kwhy nwhI ieh svwl gurU nwnk swihb krdy hn[ bwhrlw
Awcrx AMdr dy prmwqmw ƒ pRgt krdw hY[ prmwqmw dI AMdr qy
bwhr pRqIiq mn dI Btkx imtw idMdI hY nw mnu clY n pauxu aufwvY]jogI sbdu Anwhdu vwvY] prmwqmw dI AwigAw ’c rihxw Aw jwey qW
AwigAw dyx dI Bu`K jWdI rihMdI hY[
moh: mn Tihrdw hY qW hI smJ AwauNdw hY ik ijs Gr-bwr,
snbMDIAW, im`qrW, BOiqk pdwrQW dy hwsl kr ley Fyr, ruqby,
smwijk-rwjsI qwkq ƒ Awpxw kr ky mMndy Awey hW auh BulyKw-
mwqr hn[ imiQAw sMswr ƒ Awpxw mMnxw mn dI bycYnI dI ieh bhuq
v`fI vjh hY[ mnuK dw swrw jIvn ienHW ƒ pRwpq krn qy bxweI r`Kx
’c hI bqIq ho jWdw hY Awid kwl qoN hI ‘myrw myrw’ sMswr dy swry
JgiVAW dI jVH irhw hY[ ijs kol jo kuJ vI hY aus ƒ ievyN sMBwl ky
r`K irhw hY ijvyN nw jIvn mu`kxw hY nw ienHW ny[ sony dI lMkw nw rhI,
sO puqrW vwlw kOrvW dw ^wndwn nw irhw[ vfy-v`fy rwjy, sUrbIr cly
gey[ igAwnI-iDAwnI nw rhy[ ieh sB kuJ jwxidAW hoieAW vI mnu`K
dI iqRSnw qy lwlsw nhIN G`t huMdI[ mn dw loB bixAw rihMdw hY hmrwicqu luBq moih ibiKAw bhu durmiq mYlu Brw gurU nwnk swihb ny eykquhI eyk quhI dI idRStI dy mn dI AvsQw ƒ bdl idqw, sMswr AMdr
gurmiq pRkwS 83 PrvrI 2018
mnu`K vsqr-ivhIn AwauNdw hY qy jWdw vI ievyN hI hY[ prmwqmw ny
aus dy lyK pihlW hI ilK id`qy hn, jo aus ny Bogxy hn:
bwbw nWgVw AwieAw jg mih duKu suKu lyKu ilKwieAw]
iliKAVw swhw nw tlY jyhVw purib kmwieAw]
bih swcY iliKAw AMimRqu ibiKAw ijqu lwieAw iqqu lwgw]
kwmixAwrI kwmx pwey bhu rMgI gil qwgw]
hoCI miq BieAw mnu hoCw guVu sw mKI KwieAw]
nw mrjwdu AwieAw kil BIqir nWgo bMiD clwieAw] (pMnw 582)
mnu`K AwpxI iksmq Awp ilKx dw Brm pwl bihMdw hY[ aus ƒ
ieh cyqy nhIN rihMdw ik prmwqmw dy ilKy hoey lyK At`l hn[ Awpxy
pUrbly krmW dw lyKw-joKw aus ƒ ies jIvn ’c cukwauxw hI hY[ ies
qoN auh bc nhIN skdw[ mn jdoN myrw myrw dI hoCI miq Dwrn kr lvy
qW auh mwieAw dy moh ’c sB kuJ ivswr idMdw hY[ pwp krm aus ƒ
Bly pRqIq huMdy hn[ auh jIvn dI mirAwdw qoN dUr hI rihMdw hY[ ies
kwrn aus dw swrw jIvn ibrQw clw jWdw hY[ mnuK dI m`q hI aus
dy jIvn dw inrxw krdI hY[ mn dI m`q hI sMswr qy jIvn dI s`cweI
qk phuMcwauNdI hY:
ry nr ieh swcI jIA Dwir]
sgl jgqu hY jYsy supnw ibnsq lgq n bwr] (pMnw 633)
sMswr iek supnw hY[ ieh supnw kdoN tu`t jwey ikhw nhIN jw
skdw[ mnu`KI jIvn iQr nhIN hY[ moh ’c smJ hI nhIN AwauNdw ik
jIvn ruldw jw irhw hY[ supnw tu`tx qoN bwAd JolI KwlI imlxI hY:
kuslu n igRih myrI sB mwieAw]
aUcy mMdr suMdr CwieAw]
JUTy lwlic jnmu gvwieAw] (pMnw 175)
durlB jIvn loB, iqRSnw, moh ’c guAw dyxw bySkImqI hIry dw
h`QoN cly jwxw hY[ jIvn AMdr AwieAw koeI mOkw ibrQw clw jwey qW
mn Sok nwl Br au~Tdw hY[ hONslw ifg jWdw hY[ ieh Aiq duKdweI
hY jy jIvn ibrQw clw jwey jIvn dI sMBwl leI mn AMdr DIrj qy
sihj cwhIdY[ gurbwxI hI ies ’c shwiek hY gurbwxI prmySvr nwl
joVn vwlI hY iqRkutI CUtI ibml mJwir] gur kI miq jIie AweI
gurmiq pRkwS 84 PrvrI 2018
kwir]sihj dw bUtw: gurisK dw in`qnym Sbd AMimRq rwhIN mn AMdr
sihj dy bUty ƒ pwxI dyxw hY[ gurbwxI dw ie`k-ie`k Sbd byAMq guxW
dy suAwmI prmwqmw dy v`Kry-v`Kry rMg Kolx vwlw hY qy aus pRqI ipAwr
vDwaux vwlw hY[ ienHW rMgW ƒ vyKx leI DIrj cwhIdY[ Awpxy jIvn
dy hr pl prmwqmw dI pRIq ’c jIvn dI jwc isKxI pYNdI hY rYinidnsu pRB syv kmwnI mn AMdr inrMqr pRBU pRym dw rMg gUVHw huMdw rhy
qW sMswrk n`s B`j nhIN rhygI:
pRBu pwieAw suKdweIAw imilAw suK Bwie]
shij smwnw BIqry CoifAw nh jwie]
jrw mrw nh ivAwpeI iPir dUKu n pwieAw]
pI AMimRqu AwGwinAw guir Amru krwieAw] (pMnw 808)
gur Sbd hI mn ƒ iqRpq krn ’c smr`Q hY[ mn jdoN gurbwxI
nwl pRIq pw lvy , pRBU dI vifAweI dyK ivsmwd hox lg pvy qW jIvn
sihj v`l v`Dx lg pvygw[ sMswrk pdwrQW, rMg-qmwiSAW, qwkq,
SkqI dw mol lgwieAw jw skdY, pr gur Sbd Anmol hY kImiq khIn jweIAY ikAw kih muiK bolw BOiqk pdwrQ, SkqIAW rihx jW nw
rihx gur Sbd ’c rMigAw mn sdw sihj qy AwnMd ’c rihMdw hY[
vfBwgI hn ijnHW dy mn AMdr gur Sbd dI pRIiq bx AweI hY:
shij sbid suKu aUpjY ibnu Bwgw Dnu nwih] (pMnw 1010)
AMdr dy ivkwr SWq hox, bwhr dI ns-B`j Tihry, suK vrqy,
ies leI gur Sbd dI SkqI rwhIN sihj ivkisq krn dI loV hY[
ieh jIvn sPlqw dw Adu`qI mwrg hY[ ijqnw smW mn gur Sbd nwl
juiVAw hoieAw hY auh smW hI puMn PldweI hY[ ieh inq krm nhIN mn
dw mu`K krm hY sRvxI kIrqnu ismrnu suAwmI iehu swD ko Awcwru jy
mu`K krm leI smW nhIN qW suK ikvyN aupjygw[
gurmiq pRkwS 85 PrvrI 2018
so isKu sKw bMDpu hY BweI. . .
-fw. gurivMdr kOr*
swfy kol guris`KI jIvn bwry jwxn dy mu`K cwr sRoq hn: sRI gurUgRMQ swihb jI, BweI gurdws jI dIAW vwrW, is`K rihq mrXwdw AqyivdvwnW dIAW ilKqW, prMqU ‘is`K’ dI pirBwSw leI pRmu`K sRoq qypihlI ksv``tI sRI gurU gRMQ swihb jI dI bwxI Aqy isK rihq mrXwdwhI hY[ BweI gurdws jI Aqy hor ivdvwnW duAwrw is`K dI aupmw ivckhy kQnW dw AwDwr ‘is`K’1 dI pirBwSw leI pRmu`K sRoq qy pihlIksv`tI sRI gurU gRMQ swihb jI dI bwxI hI hY ikauNik BweI gurdws jIAqy hor ivdvwnW duAwrw is`K dI aupmw ivc khy kQnW dw AwDwrgurbwxI ivc aulIikAw isK dw srUp hY[ isK dy jIvn dw AwdrS gurUdI AwigAw dw pwlx krnw hY[
sRI gurU nwnk swihb jI dy kQn- isKI isiKAw gur vIcwir dIpRoVHqw ivc sRI gurU Amrdws jI ny Awpw Bwv guAw ky scy idloN kyvlgurU dy prwiex hox vwly mnu`K ƒ ‘is`K’ pRvwn kIqw hY:
jy ko isKu gurU syqI snmuKu hovY]
hovY q snmuKu isKu koeI jIAhu rhY gur nwly]
gur ky crn ihrdY iDAwey AMqr AwqmY smwly]Awpu Cif sdw rhY prxY gur ibnu Avru n jwxY koey]
khY nwnku suxhu sMqhu so isKu snmuKu hoey] (pMnw 919)
Awp jI ny is`K dw l`Cx gurU dy Bwxy ivc Awauxw insicq kIqwhY, ikauNik Bwxw mMnxw aus dy ivAkqIqv dw kyNdrI Durw hY:
so isKu sKw bMDpu hY BweI ij gur ky Bwxy ivic AwvY] (pMnw 601)
gurU dI AwigAw dw pwlx krnw is`K dy jIvn dw AwdrS hY[ sRIgurU rwmdws jI Aqy sRI gurU Arjn dyv jI ny ies ivcwr dI puStIkIqI hY:
-gurisK mIq clhu gur cwlI]jo guru khY soeI Bl mwnhu hir hir kQw inrwlI ] (pMnw 667)
-jYsI AwigAw kInI Twkuir iqs qy muKu nhI moirE] (pMnw 1000)
ie`Qy ieh spSt kr dyxw pRsMigk jwpdw hY ik gurU qoN bgYr is`K
*ipMf qy fwkKwnw: sUlr, izlHw pitAwlw[ mo: +9198145-38288
gurmiq pRkwS 86 PrvrI 2018
dI hoNd dw koeI ArQ nhIN, ikauNik is`K dy ArQ hn: gurU dI isiKAwlY ky, gurU dy hukm Anuswr Awpxy jIvn ƒ Fwlxw[ ies leI gurU dImhwn S^sIAq hr smyN is`K dy jIvn dI AgvweI krdI hY qyAwqimk p`K qoN auswrI krdI hY[ fw. dIvwn isMG Anuswr, “gurU qoNBwv auh mhwn Awqimk SkqI hY jo prmwqmw v`loN mnu`K mwqr dykilAwx vwsqy sdIv kwl leI inSicq hoeI hY[2 BwrqI DwrimkpRxwlI ivc gurU Sbd dw pRXog pRwcIn kwl qoN huMdw Aw irhw hY, pris`K Drm ivc ies dw ivSyS ArQ Aqy mh`qqw hY[ BweI joD isMGilKdy hn, “inrMkwr v`loN dwq dy ky jo purK sMswr ivc Drm prgtkrn leI G`ly gey, is`K Drm ivc ‘gurU’ pd aunHW leI hI mKsUshY[”3 siqgurU Akwl purK dy hukm Anuswr sMswr ivc Aw ky AwqimkaunqI dw rwh prgt krdy hn[4 B`t swihbwn ny sRI gurU Arjn dyvjI ƒ Akwl purK dy gurU rUp dw swkwr rUp pRvwn kIqw hY[ gurUswihbwn ƒ Akwl purK dw rUp jW ‘prqK hir’ ies leI AwiKAwigAw hY ikauNik aunHW ny prm-siq Akwl purK dw AnuBv kr ilAwsI Aqy ies AnuBv ƒ aunHW ny bwxI rwhIN drswieAw hY[ is`K icMqnAnuswr bwxI qy gurU ivc koeI AMqr pRvwn nhIN kIqw igAw, ikauNikgurU Awpxy Sbd, aupdyS, bwxI Aqy bcn nwl iek rUp hn:
-bwxI gurU gurU hY bwxI ivic bwxI AMimRqu swry]
guru bwxI khY syvku jnu mwnY prqiK gurU insqwry] (pMnw 982)-siqgur bcn bcn hY siqgur . . . ] (pMnw 1309)
isK Drm ivc ‘gurU’ kyvl ds gurU swihbwn Aqy ‘gurU gMRQ’-‘gurUpMQ’ ƒ hI mMinAw igAw hY[
is`K icMqn Anuswr gurU dy rsqy ’qy c`lidAW vwihgurU dy nwm dIsoJI huMdI hY Aqy prm siq dw AnuBv huMdw hY[ ijhVw is`K pUrn Broswkr ky Awpxw Awpw gurU ƒ smrpx kr idMdw hY, aus ’qy gurU AwpxIbKiSS krdw hY qy is`K ƒ prmwqmw nwl imlw idMdw hY[ ieh SkqIpUrn gurU ivc huMdI hY[ iPr is`K Aqy gurU ivc koeI AMqr nhIN rihMdw,ikauNik Awqimk AnuBv ivc dovyN Akwl purK vwihgurU nwl iek surho jWdy hn:
gurU isKu isKu gurU hY eyko gur aupdysu clwey]
rwm nwm mMqu ihrdY dyvY nwnk imlxu suBwey] (pMnw 444)sRI gurU gRMQ swihb ivc gurU ƒ ‘Sbd gurU’ dy rUp ivc pRvwn kIqw
gurmiq pRkwS 87 PrvrI 2018
igAw hY[ sRI gurU goibMd isMG jI ny is`KW dI rihnumweI leI ‘SbdgurU’ dy srUp sRI gurU gRMQ swihb jI ƒ sdIvI gurU QwipAw hY[
sRI gurU gRMQ swihb ivc is`K/gurisK dy in`q krm bwry ies Sbdivc disAw igAw hY:
gur siqgur kw jo isKu AKwey su Blky auiT hir nwmu iDAwvY]audmu kry Blky prBwqI iesnwnu kry AMimRq sir nwvY]
aupdyis gurU hir hir jpu jwpY siB iklivK pwp doK lih jwvY]
iPir cVY idvsu gurbwxI gwvY bhidAw auTidAw hir nwmu iDAwvY]jo swis igrwis iDAwey myrw hir hir so gurisKu gurU min BwvY]
ijs no dieAwlu hovY myrw suAwmI iqsu gurisK gurU aupdysu suxwvY]
jnu nwnku DUiV mMgY iqsu gurisK kI jo Awip jpY Avrh nwmu jpwvY](pMnw 305)
gurbwxI dy pihly ivAwiKAwkwr BweI gurdws jI ny isK ausivAkqI ƒ AwiKAw hY, ijs ny gur-dIiKAw lY ky gurU dI isiKAwgRihx kIqI hY Aqy guris`KI kmweI hY, ijs dw smucw jIvn ivauhwr(isKxw, ilKxw, vrqxw, buJxw, pUjxw, mMnxw, qolxw, nwvxw, prsxw,vyKxw, suxnw, suMGxw, c`Kxw, Awid) gurU dI isiKAw Anuswr hY[(vwr, 3:11) BweI gurdws jI ny kib`q sv`XW ivc vI d`isAw hY ikis`K bMdgI dI swkwr mUrq, inmrqw dw puMj, gurmiq rihxI dwDwrnI, ivkwrW dIAW pkVW qoN Awzwd, sq-sMqoK, dieAw, Drm,nwm-dwn-ieSnwn dw DwrnI, qwx huMdy inqwxw, mwx huMdy inmwxw,dIn-dunIAw dohW ivc pRvwixq, mwieAw qoN inrlyp Aqy id`b-idRStIdw mwlk huMdw hY[ (kibq- 380, 440, 463, 466, 467, 551)
SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI duAwrw pRkwiSq kIqI jWdI pMQpRvwinq is`K rihq mrXwdw ivc is`K dI qwrIPæ (pirBwSw) ievyNkIqI hY: jo iesqrI jW purS iek Akwl purK, ds gurU swihbwn (sRIgurU nwnk dyv jI qoN lY ky sRI gurU goibMd isMG swihb qk), sRI gurU gRMQswihb Aqy ds gurU swihbwn dI bwxI qy is`iKAw Aqy dsmyS jI dyAMimRq auqy inScw r`Kdw hY Aqy iksy hor Drm ƒ nhIN mMndw, auh is`KhY[
BweI sMqoK isMG jI ny ‘gur pRqwp sUrj gRMQ’ ivc guris`K ƒ gur-vwkW ivc idRVHqw r`Kx vwlw, pihr rwq rihMdI au~T ky nwm AiBAwsivc jutx vwlw, gurbwxI dw KojI Aqy pRBU srUp dw lKwiek d`isAw
gurmiq pRkwS 88 PrvrI 2018
hY[ (rwis 1 AMsu 64)5 BweI kwnH isMG Anuswr, “gurU dy isK kwm,kRoD, loB, moh, hMkwr Aqy vYr dw iqAwg krdy hn[ scu, sMqoK,dieAw, Drm, nwm, dwn Aqy ieSnwn ƒ AMgIkwr krdy hn[ gurU dySbd ivc mn dI ivRqI lwauNdy hn, swDUAW nwl myl Aqy AswDUAW qoNdUr rihMdy hn, Bwxw mMndy hn, au~qm krm kr ky AwpxI mihmw nhINcwhuMdy, gur-aupdyS ’qy Aml krdy hn, praupkwr ƒ mu`K Prz jwxdyhn, sihxSIl rihMdy Aqy AwpxI SkqI pRgt nhIN krdy, pRym rs pIky AnMd ivc msq rihMdy hn, im`Tw boldy qy inauN ky c`ldy hn, iksyqoN mMgdy nhIN sgoN hornW ƒ dyNdy hn, srbq dw Blw locdy hn, iekvwihgurU dI aupwsnw krdy hn, aus dy qul iksy hor ƒ nhIN mMndy BwvaunHW duibDw Aqy dUeI dw fr dUr kIqw huMdw hY[”6 ipRMsIpl sqbIrisMG ‘is`K dI aupmw kI hY?’ dy au~qr ivc ilKdy hn, “jo s`c dI Bwlivc auT tuirAw hY auh is`K hY[ mY bDI scu Drm swl hY] gurisKwlhdw Bwil kY] Sbd sRI gurU Arjn dyv jI ny aucwr ky is`K dy ArQs`c dy FUMFwaU kr id`qy hn[ is`K ƒ jo iSS DwqU qoN inkilAw igxdyhn, auh mu`FoN hI Gu`Qy hn[”7
sRI gurU gRMQ swihb ivc vrqy gey bRhm igAwnI, sMq, swD,gurmuK, Awid Sbd iek pUrn guris`K dI rihxI Aqy aus dIAWAwqimk pRwpqIAW dy hI lKwiek hn[8 ieh AijhIAW AwdrSS^sIAqW hn ijnHW dI GwVq krnI sRI gurU nwnk swihb jI Aqy aunHWdy auqrwiDkwrI gurU swihbwn dw audyS sI[ fw. Avqwr isMG Anuswr‘is`K’ Sbd aus Awpy leI vriqAw igAw hY, jo gurU dI is`iKAw gRihxkrdw hoieAw sicAwr dI AwdrS AvsQw ’qy phuMcx leI XqnSIlhY[ ies swDnw dOrwn aus ƒ rihnumweI Aijhy gurU qoN imldI hY ijhVwAwp ies AvsQw ƒ pRwpq kr cu`kw hY[9 gurbwxI Anuswr guris`K gurUdy dsy mwrg ’qy c`lx vwlw qy gurU dy hukmW ƒ isr m`Qy ’qy pRvwn krnvwlw huMdw hY[ ieh mwrg KMinAhu iqKI vwlhu inkI vwlw hY[ “sRI gurUgoibMd isMG jI dy hukm Anuswr is`K dw buinAwdI SnwKqI inSwn‘kys’ hn[ ‘kys’ is`K dw mUl qy ivAwpk pCwx-icMnH hn[ dsmySipqw ny Kwlsw swjx auprMq AYlwn kIqw:
“inSwny is`KI eIN pMj hr& kw&, hrigz n bwsMd eIN pMj muAwP[
kVw, kwrdo, k`C, kMGw, ibdW, iblw kys hyc AMd jumlw inSW[”10
ArQwq “A`goN qoN ‘is`K’ dI inSwnI ieh pMj ‘k`kwr’ hoxgy,
gurmiq pRkwS 89 PrvrI 2018
ijnHW dI Cot kdy vI nhIN id`qI jw skygI: kVw, ikrpwn, kCihrw,kMGw qy kys[ pr cyqy r`Kxw, kysW ibnW bwkI swry inSwn quC smJyjwxgy[” Awp jI ny is`KI qy is`KW leI kysW dI kwiemI, sucm qysMBwl bwry kIqy hukm dI pwlxw au~qy ivSyS bl idMidAW PæurmwieAw:rihxI rhY soeI is`K myrw[ “iksy vI gurisK vwsqy siqgurU dy hukmilKqI rUp ivc pRwpq hn[ hux qk pRwpq swrIAW sMbMiDq smkwlIjW inkt-smkwlI ieiqhwisk ilKqW ies q`Q dI spSt SwhdIBrdIAW hn ik isK Aqy isKI dw kudrq dI ies ivl`Kx qy kwiem-dwiem dwq, kysW nwl sMbMD jmWdrU Aqy Ain`KVH hY[ ieh siqgurW dynwm-lyivAW dI pihlI qy pRmuK Srq qy zrUrI AMS hn; aunHW dy sB qoNauGVvyN qy inSicq l`Cx hn[ siqgurW dy isdkI isKW dw ieh idRVHinscw iesy krky Ajy qk kwiem hY ik ‘swbq-sUrq srUp’ dy DwrnIis`K ivc hI aunHW dI bKSI hoeI ‘cVHdI klw vwlI sipirt’ kwiemrih skdI hY Aqy iesy leI aus ƒ brkrwr r`Kx vwsqy auh hr jbr-julm dw twkrw krdy, Asih qy Akih kSt shwrdy, isr-DV dIAW
bwzIAW lwauNdy Aqy iKVy-m`Qy ShIdIAW pwauNdy rhy hn[”11
hvwly
1. “the term Sikha (Skt: sishya) means a pupil or a person to be taught.... In the times
of Nanak any pupil of any school was called a Sikha. Later the term was used for the
followers of Guru Nanak and was strengthened by the succeeding nine Gurus. R.G.B.
Singh, Indian Philosophical Tradition and Guru Nanak, p.100.
2. fw. dIvwn isMG, is`K Drm bwry (luiDAwxw: pMjwbI ko. so. ilmitf:198), pMnw 29.
3. fw. BweI joD isMG, gurmq inrxX (luiDAwxw: lwhOr bu`k Swp-1945), pMnw 119.
4. -auhI-, pMnw 48.
5. vyKo hvwlw: gurumq mwrqMf, Bwg pihlw, pMnw 146.
6. gurmuKW ny Awpxy inj-prm-pd (sÍXM-srUp) ƒ pRwpq krky suK rUpI Pl pw ilAw hY[ pd-
it`pxI, auhI, pMnw 140-41.
7. sO svwl, pMnw 21.
8. fw. drSn isMG, gurU gRMQ bwxI ivc gurU dw sMklp, pMnw 154.
9. Avtar Singh, Ethics of the Sikhs, p. 45.
10. mwi^jy qvwrIK-ey-is`KW, pMnw 89. vyKo hvwlw: fw. hrnwm isMG Swn, gu. pR., meI 09,
pMnw 80.
11. -auhI-
gurmiq pRkwS 90 PrvrI 2018
bRhm igAwnI Awip prmysur
-s. qIrQ isMG iFlvW*
bRhm igAwnI Sbd do SbdW dw sumyl hY: bRhm Aqy igAwnI[ Bwv
ijs pRwxI nUM bRhm dw igAwn ho igAw hY, auh bRhm igAwnI dI AvsQw
nUM pRwpq kr lYNdw hY[ gurbwxI dw Purmwn hY:
bRhmu ibMdY iqs dw bRhmqu rhY] (pMnw 649)
ArQwq ijhVw bRhm dI ArwDnw kr ky aucyry Awqimk mMfl ivc
phuMc jWdw hY, aus nUM hI bRhm igAwnI AwiKAw jWdw hY[ bwxI dy boihQ
jwgq joiq sRI gurU gMRQ swihb jI ivc pMcm pwqSwh ny ATvIN
AstpdI ‘bRhm igAwnI’ bwry aucwrn kIqI hY[ slok qoN lY ky AMq qk
swrI AstpdI bRhm igAwnI dI pirBwSw, aus dy sdguxW Aqy aucyrI
Awqimk AvsQw nUM Kol ky ibAwn krdI hY[ audwhrn vjoN pihly slok
dI ivcwr krdy hW:
min swcw muiK swcw soie]
Avru n pyKY eyksu ibnu koie]
nwnk ieh lCx bRhm igAwnI hoie] (pMnw 272)
gurU swihb PurmwauNdy hn ik ijs swDk dI mn-ibrqI sicAwr
ho geI hY, ijs dy mn ivc gurU igAwn dw dIpk pRkwSmwn ho igAw
hY, jIBw au~qy pRBU dw nwm hY, ijs dI idRStI sBu goibMdu hY sBu goibMduhY goibMd ibnu nhI koeI vwlI ho geI hY, auh purK bRhm igAwnI ho
igAw hY[ AstpdI dIAW AglyrIAW qukW bRhm igAwnI dy SuB guxW,
dYvI pRclx, idRStIkox, mh`qqw qy syRStqw nUM ibAwn krdIAW hn[
bRhm igAwnI, sMswr ivc rihMdw hoieAw, swry kwr-ivhwr krdw
hoieAw vI ies qrHW inrlyp hY, ijvyN pwxI ivc iKiVAw kml dw Pu`l
pwxI dy zyry nhIN, aus dI A`frI hsqI kwiem hY[ Awp PurmwauNdy
hn:
bRhm igAwnI sdw inrlyp] jYsy jl mih kml Alyp] (pMnw 272)
bRhm igAwnI smidRStI vwlw huMdw hY[ aus dI q`kxI iv`coN AMimRq
*ipMf iFlvW, fwk: dkohw, izlHw jlMDr-140023; mo: +9198154-61710
gurmiq pRkwS 91 PrvrI 2018
Dwrw brsdI hY:
bRhm igAwnI kY idRsit smwin]
jYsy rwj rMk kau lwgY quil pvwn] (pMnw 272)
dunIAw ivc ivcrdy hoey vI bRhm igAwnI nUM sMswrk rsW-ksW dI
mYl nhIN poNhdI, auh hmySw inrml ibrqI vwlw rihMdw hY:
bRhm igAwnI inrml qy inrmlw] jYsy mYlu n lwgY jlw]
(pMnw 272)
gurU swihb jI PurmwauNdy hn ik bRhm igAwnI aucyrI Awqimk
ibrqI dw mwlk huMdy hoey vI, mn nIvW, m`q au~cI muqwbk inmr Bwv
r`Kdw hY[ haumYN aus dy nyVy vI nhIN FukdI:
bRhm igAwnI aUc qy aUcw] min ApnY hY sB qy nIcw] (pMnw 272)
AsIN Awm jIvn ivc vyKdy hW ik:
-kbhU jIAVw aUiB cVqu hY kbhU jwie pieAwly]
loBI jIAVw iQru n rhqu hY cwry kuMfw Bwly] (pMnw 876)
-jb kCu pwvY qb grbu krqu hY]
mwieAw geI qb rovnu lgqu hY] (pMnw 486)
ieh auqrwA-cVwA, KuSI qy gmI pRwpqI Aqy nwkwmI, jIvn qy
imRqU bRhm igAwnI dI AvsQw nUM pu`jy vfBwgI au~qy Asr AMdwz nhIN
ho skdy[ aus dy mn rUpI Gr ivc hmySw Awqimk AnMd, ivsmwd
rihMdw hY:
bRhm igAwnI kY min prmwnµd]
bRhm igAwnI kY Gir sdw Anµd] (pMnw 273)
bRhm igAwnI sBnw dw ih`qU, praupkwrI, icMqw-mukq, jnm-
mrn qoN rihq, mukq, jugq, Bugq dw dwqw, AnwQW dw nwQ Aqy Amol
hY, ies leI aus dI mihmw nUM l&zW rwhIN ibAwn nhIN kIqw jw
skdw[ sRI gurU Arjn dyv jI eyQoN qk PurmwauNdy hn ik bRhm igAwnI
Awp prmysr rUp hY:
bRhmu dIsY bRhmu suxIAY eyku eyku vKwxIAY]
Awqm pswrw krxhwrw pRB ibnw nhI jwxIAY] (pMnw 846)
jo idRSmwn hY, auh bRhm srUp hI hY[ jo suxweI dy irhw hY, bRhm
nwd hY[ jo AwiKAw jw irhw hY, aus dI kIrqI hI hY[ ieh swrw pswrw
gurmiq pRkwS 92 PrvrI 2018
ausy pwrbRhm dw hY[ ies leI hir eyk inrMjn gweIAY dy gurvwk
Anuswr ausy dI isPq swlwh qoN ibnw hor sB DMd hY:
eyks ibnu sB DMDu hY sB imiQAw mohu mwie] (pMnw 44)
imswl vjoN is`K Drm ivc bwbw bu`Fw swihb jI bRhm igAwnI hoey
hn, ijnHW ny bcpn ivc sRI gurU nwnk swihb jI dy drSn-dIdwr kIqy
qW gurU swihb aunHW dy bcn sux ky pRsMn hoey[ bcpn ivc pihlI
imlxI dOrwn gurU swihb ny jd bwbw b`uFw jI qoN aunHW dw nW pu`iCAw qW
aunHW au~qr idqw: jI! “bUVw”[ gurU swihb ny AsIs idMidAW PurmwieAw
A`j qoN qyrw nW bwbw bu`Fw hY[ syvw qy ismrn kro[ ausy pl qoN buFw jI
gurU-Gr nUM smripq ho gey[ CyvyN pwqSwh qk Awp jI ny mhwn syvwvW
kIqIAW[ sRI hirmMdr swihb dI auswrI smyN Awp jI byrI dy ru`K hyTW
bYT ky syvw kwrjW dI ingrwnI krdy ^ud vI syvw krdy[ aus byrI nUM
byr bwbw bu`Fw swihb ikhw jWdw hY[ jdoN sRI gurU Arjn dyv jI ny Awid
sRI gurU gMRQ swihb dI sMpwdnw kr ky, sRI hirmMdr swihb ivKy pihlw
pRkwS kIqw qW bRhm igAwnI bwbw buFw jI nUM pihlw muK gMRQI Qwp ky
hukmnwmw lYx leI AwiKAw[ pRQm hukmnwmw sI:
sMqw ky kwrij Awip KloieAw hir kMmu krwvix AwieAw rwm]
Driq suhwvI qwlu suhwvw ivic AMimRq jlu CwieAw rwm]. . .
(pMnw 783)
bwbw bu`Fw jI ny CyvyN gurU swihb qk guirAweI dyx smyN ies
mrXwdw dI syvw vI inBweI[ Awp jI ny hI bwlk sRI hirgoibMd swihb
jI nUM gurmiq dy igAwn dI b^iSS kIqI Aqy rmdws ivKy sRI gurU
hirgoibMd swihb jI dI god ivc hI s`cKMf ipAwnw kIqw[ bRhm
igAwnI leI hrK qy sog, KuSI qy gmI, jnm qy mOq iek smwn sn[
bRhm igAwnI sB nUM ie`ko idRStI nwl vyKdw hY[ bRhm igAwnI dIn-
duKIAW dI inSkwm syvw krdw hY[ iesy leI srIrk qOr ’qy sMswr qoN
gmn kr jwx ’qy vI bRhm igAwnI Amr pdvI nUM pRwpq krdw hY[
-bRhm igAwnI sB isRsit kw krqw]
bRhm igAwnI sd jIvY nhI mrqw] (pMnw 273)
gurmiq pRkwS 93 PrvrI 2018
BweI rxDIr isMG dI vwrqk dw gurmiq icMqn
-bIbI jsivMdr kOr*
BweI rxDIr isMG vIhvIN sdI dy mhwn AiDAwqmvwdI, suqMqrqw
sMgrwmI, gurmiq isDWqW dy ivAwiKAwkwr Aqy kIrqnIey sn[ swihq
dy Kyqr ivc Awp mhwn vwrqkwr Aqy kvI vjoN jwxy jWdy hn[ BweI
swihb dy smu`cy rcnw sMswr dw kyNdrI Durw gurmiq hI irhw hY[ Awp
dw audyS gurmiq isDWqW AQvw sMklpW dI ivAwiKAw krnw Aqy gur
ieiqhws ivc pey BulyiKAW ƒ dUr krnw hY[ Awp ny AwpxI in`jI
krnI kmweI au~pr AwDwirq pusqkW ilK ky gurmiq dy igAwqw Aqy
swihqkwr hox dw sbUq id`qw[ BweI rxDIr isMG dI svY-jIvnI ‘jyl
ic`TIAW’ rwhIN BweI swihb dI S^sIAq dy ivkws dw pqw lg jWdw
hY[ BweI swihb ny gurmiq AsUlW ƒ isr& AwpxIAW rcnwvW ivc hI
idRVH nhIN krvwieAw, sgoN aunHW ny Awp vI sMq-ispwhI dw jIvn
jIivAw[ BweI swihb dy gurmiq icMqn ivc gurbwxI sMswr qy is`K
ieiqhws iek-dUsry nwl joV ky pRsquq kIqy gey hn[
BweI swihb dI pRis`D rcnw gurmiq ibbyk ivc jo is`K rihq
mrXwdw dI inXmwvlI pyS kIqI hY, aus gurmiq rihxI ƒ BweI
swihb ny jIvn ivc Dwrn kr ky iek imswl kwiem kIqI[ gurmiq
rihq dy AnykW AsUl sIny-bsIny cly Aw rhy hn[ AMimRq Ckx vyly
bhuq swry AsUl jo idRVwey jWdy hn, guris`KI mwrg ivc aunHW hukmW dw
mMnxw vI zrUrI mMinAw igAw hY[ “rihxI rihq qoN Bwv kyvl pMj
kkwr dI rihq r`Kx qoN nhIN[ ikMqU AMimRq Ckx dy smyN idRVHwey
gurmiq-AsUlmeI hukmW qoN lY ky ijqny BI hukm sRI gurU gRMQ swihb jI
AwpxI piv`qr bwxI rUpI bcnW duAwrw Aswfy pRqI idRVHwauNdy hn,
EhnW smu`cy hukmW dw kmwauxw Aswfw rihq rKxw hY Aqy iesy dw nwau
ibbyk Dwrnw hY[”1 nwm Aqy nwmI dy ivSy au~qy pRwcIn drSn-SwsqrW
qy isK pMQ dy ivdvwnW duAwrw bhuq kuJ iliKAw imldw hY[ pr BweI
rxDIr isMG ny ‘nwm’ bwry sB suAwlW dw juAwb in`jI AnuBv dy AwDwr
*irsrc skwlr, pMjwbI ivBwg, pMjwbI XUnIvristI, pitAwlw; mo: +9194634-25668
gurmiq pRkwS 94 PrvrI 2018
’qy idqw hY[ Awp ny gurbwxI ƒ AwpxI smJ dy ipCy nhIN lwieAw,
sgoN nwm dI, sc dI, Koj leI AwpxI smJ ƒ gurbwxI dy ip`Cy
lwieAw hY[ Awp ny nwm dw rh`s, nwm AiBAws dI jugqI, nwm dIAW
brkqW, Ajpw jwp Awid bwry vyrvy sihq ivcwr pyS kIqy hn[
ismrn dI jugqI bwry ivcwr pyS krdy hoey BweI swihb ilKdy hn:
“AiBAws krdy hoey gurmMqr nwm rUpI Sbd ƒ surqI nwil
joVnw hY[ nwm jpdy hoey, jwp dy ArMB ivc Sbd nwil surqI lwauxI
hY[ nwm Sbd dI jo DunI AiBAws jwp kridAW Awvy (inkly) aus
Duin nwl surqW ƒ joVnw ieh Sbd suriq dw ArMBk KylH hY[ eysy pRkwr
suqy suAwsW dy shj vyg sihq Sbd AiBAws dw islislw sdw jwrI
r`Ky[ au~pr ƒ ArQwq AMdr ƒ suAws lY jwx smyN Sbd dw sprS
hlk qwlU sihq hovygw Aqy hyTW bwhrvwr ƒ suAws auqwrdy hoey Sbd
rsnw syqI suprsygw[ ies suprS dI DunI cwhy bYKrI hovy, cwhy mDmw,
prw psMqI hovy aus DunI syqI suriq ƒ joVnw hY[”2
rh`svwdI iviSAW bwry Awp ny ijMnI srlqw qy spStqw nwl
ibAwn kIqw hY, ieh koeI gurbwxI dy rMg ivc rMgI S^sIAq vwlw hI
kr skdw hY[ BweI swihb dIAW rcnwvW ivc cuMc igAwn vwlI AklI
DuMd ikqy nhIN hY, in`jI-AnuBv dw pRkwS hY[ Awp dy BwvW dI rvwnI
sB SMikAW ƒ roVH ky pwTkW ƒ nwm dy rMg ivc rMg idMdI hY[
is`K Drm ivc ‘AMimRq’ dI bhuq mhwnqw hY[ BweI swihb dw
mMnxw hY ik AMimRq Ckx smyN hI AMimRq AiBlwKIAW ƒ vwihgurU nwm
rUpI gurmMqr pRwpq huMdw hY[ BweI swihb Anuswr AMimRq Ckwaux vwly
pMjW ipAwirAW dI Awqimk SkqI Aqy AMimRq gRihx krn vwilAW dy
mn ivc-pRBwv dw cwA, ieh duv`lI-iKc nwm dI pRwpqI krwmwqI-
pRBwv pwauNdI hY[ “ies ivc rMck sMdyh nhIN ik ijnHW vfBwgy jnW
ƒ AMimRq Ckx swr hI AMimRq nwm dI Amr klw pUrn pwrs klw vrq
ky Amr pdvI pRwpq ho geI, aus dy jnm-mrn Awvwgvn dw islislw
qW EQy hI muk igAw[ pRMqU AMimRq nwm dI Jrnwt jyhVI Amr prBwvI
pwrs klw duAwrw iek vwrI iCV peI hY, auh sdw iCVI hI rhygI[”3
‘AxifTI dunIAW’ Aqy ‘sc KMf drSn’ pusqkW rwhIN Awp ny
lok-prlok nwl sMbMDq keI jIvn BydW ƒ gurbwxI dy AwDwr au~qy
gurmiq pRkwS 95 PrvrI 2018
KoilHAw hY[ Akwl purK dI drgwh, Drm KMf, igAwn KMf, srm KMf,
krm KMf Aqy scKMf vrgy AnykW rhsmeI iviSAW bwry Awp ny
gurbwxI dy hvwilAW nwl srl qy spSt SbdW rwhIN ivcwr pyS kIqy
hn[ Awp dw ieh idRVH ivSvws hY ik sc dI Koj dw Asl itkwxw mn
hY[ pr mn iv`coN vI s`c dI Koj auhI kr skdw hY ijs pwsoN Awp siq-
srUp inrMkwr krwvy[
BweI swihb gurmiq isDWqW AQvw sMklpW dI ivAwiKAw krdy
hoey aus nwl sMbMiDq gurbwxI dI pMkqI dw hvwlw idMdy hn[ ie`QoN qk
ik iksy iek Sbd dI pirBwSw idMdy hoey vI Awp gurbwxI pMkqI dI
vrqoN krdy hn[ BweI swihb gurbwxI pMkqI dw hvwlw dy ky pRsquq
icMqn dI swrI ijMmyvwrI gurU swihbwn au~pr itkw idMdy hn[ ieh ivDI
BweI swihb dy gurmiq icMqn ƒ vDyry Tos qy pRmwixk bxw dyx ivc
shwiek is`D hoeI hY ijvyN ik BweI swihb Anuswr gurmiq ivc
‘Sbd’ ƒ gurU rUp mMinAw igAw hY[ ies ivcwr dI prp`kqw leI
gurvwk dw hvwlw idMdy hn:
sbdu gur pIrw gihr gMBIrw ibnu sbdY jgu baurwnM] (pMnw 635)
so kih skdy hW ik BweI swihb dI Awqmw gurbwxI dy BwvW nwl
srSwr hox krky aunHW dy gurmiq icMqn ivc AklI DuMd ikqy nhIN[
BweI swihb isKI KMifE iq`KI qy vwloN-in`kI Dwr qy qurn vwly mhwn
gurisK sn[ AMimRq vyly auT ky ieSnwn krnw, nwm jpxw, kwr-
ivhwr ivc scweI, hukm rjweI clxw Awid qoN ibnW hor Anyk
gurmiq AsUlW bwry nw isrP Awp ny pusqkW ilKIAW, sgoN ienHW AsUlW
ivc Awp dI rihxI vI hYrwn krn vwlI sI[hvwly qy it`pxIAW
1. BweI rxDIr isMG, gurmiq ibbyk, BweI swihb rxDIr isMG tRst, luiDAwxw, 2006 (s`qvIN
vwr), pMnw 214
2. auhI, gurmiq nwm AiBAws kmweI, auhI,1980 (A`TvIN vwr) pMnw 233
3. auhI, gurmiq ibbyk, auhI, pMnw 101
gurmiq pRkwS 96 PrvrI 2018
gwgr ’c swgr-83
dsm rcnw ’c ieiqhwisk hvwly
-fw. ieMdrjIq isMG gogoAwxI*
dsm pwqSwh sRI gurU goibMd isMG jI ij`Qy qyZ dy DnI sn, au~Qyklm dy vI DnI sn[ siqgurW dI rcnw dy Anyk pK hn-AiDAwqmvwd,SsqrW dI mihmw, bIr rs, inAwrI SYlI, cVHdI klw dw rMg, Poktkrm-kWfW dw KMfn, dyh Arogqw dw sMdyS, ivSv pRym dw sunyhw Aqyieiqhws dy KojIAW leI byAMq ieiqhwisk hvwly hn[ ies sbMDInwmvr ieiqhwskwr fw. gMfw isMG ilKdy hn, “ieiqhwisk p`KoN sRIgurU goibMd isMG jI ny bicqR nwtk iliKAw Aqy z&rnwmy ivc bIqyvwikAwq dw izkr kIqw hY[” AsIN ienHW donW hI rcnwvW nMU AwDwrbxw ky ivcwr krWgy[
‘bicqR nwtk’ 35 pMinAW dI lMmyrI rcnw hY, ijs nMU ieiqhwiskp`KoN siqgurW dI sÍY-jIvnI jW Awqm kQw vI ikhw jWdw hY[ ieh sRIdsm gRMQ dy pMnw 39 qoN 73 qk drj hY[ siqgurW ny Awpxy pRkwSsQwn bwry iliKAw hY;
qhI pRkws hmwrw BXo] ptnw shr ibKY Bv lXo]iPr ptnw swihb qoN pMjwb Awaux dw vyrvw, bwlpn dIAW KyfW
Aqy Awpxy ipqw sRI gurU qyg bhwdr jI dI ShIdI dw vrxn kIqw hY;iqlk jM\U rwKw pRB qw kw] kIno bfo klU mih swkw]swDn hyiq ieqI ijin krI] sIsu dIAw pr sI n aucrI]
(bicqR nwtk)
ieh lMmyrI rcnw hY[ iesy pRsMg ivc pihlW dsmyS ipqw nypihly nON gurU swihbwn dI iek joq qy jugq dw vrxn kIqw hY[ nON gurUswihbwn dw jIvn-kwl Anuswr do vwr vrxn dsm pwqSwh jI nyAwpxI rcnw ’c kIqw hY[ ie`k is`K Ardws dI pihlI pauVI hY AqydUjw hvwlw ies qoN vDIk ivsQwr ivc hY:
sRI nwnk AMgid kr mwnw] Amrdws AMgd pihcwnw]
Amrdws rwmdws khwXo] swDin lKw mUVH nih pwXo] (bicqR nwtk)ieh vI lMmI rcnw hY[ A`gy dsm ipqw ny Awpxw jIvn lkS
*ipRMsIpl, wlsw kwlj sInIAr sYkMfrI skUl, sRI AMimRqsr swihb[ mo: +9198159-85559
gurmiq pRkwS 97 PrvrI 2018
spSt kIqw hY:Drm clwvn sMq aubwrn]dust sBn ko mUl aupwrn] (bicqR nwtk)
auprMq pwauNtw swihb, ndOx dw Xu`D, husYnI ju`D kQnM, BMgwxI dwXu`D, AnykW smkwlI phwVI rwijAW qy XoiDAW dy nwm vI hn[ iesypRsMg ivc bwby ky bwbr ky doaU] Awp kry prmysur soaU] dw hvwlw hY[bhuq swry ielwky Aqy SihrW dy nwm hn, jo ieiqhwskwrW leI ivSySmh`qqw r`Kdy hn[
iesy pRkwr klgIDr pwqSwh dw &qh dw ^q ‘z&rnwmw’ hY jomwlvy dI DrqI qoN klgIDr pwqSwh jI ny vkq dy zwlm bwdSwhAOrMgzyb nMU iliKAw[ ies dy 111 iSAr hn jo &wrsI ivc hn[ iehbwby ky qy bwbr ikAW dI soc, nykI Aqy bdI dI tkr dw bhu-ArQIqy bhu-ivsQwrI sdIvI gvwh hY[ ieh rcnw kyvl vkqI nhIN, sgoNhr Xu`g dw s`cw sMdyS hY[ ies rcnw ivc cmkOr dI gVHI dw hwl hYik ds l`K dy Gyry ivc myry jUJx vwly 40 mrd sn[ ieh siqgurW dIh`f-bIqI qy pRmwixk hvwlw hY:
gursnh ich kwry kun`d ichl nr]ik dh l`k brwXd bro by^br] (zPrnwmw)
Bwv myry cwlI mrdW (ichl nr) au~pr ds l`K ispwhIAW nyAcncyq Aw hmlw kIqw[ Agy siqgurU jI ilKdy hn:
n pycIdw mUey n rMjId qn]ik byrUM Kud Awvrud duSmn-iSkn] (zPrnwmw)
Bwv- Akwl dy Brosy vwly dw nw vwl ivMgw huMdw qy nw hI srIr nMUdu`K huMdw, sgoN pRBU-duSmx nMU Kqm kr ky, Brosy vwly nMU bwhr lY AwauNdwhY[ ieiqhwisk idRStI qoN cOhW swihbzwidAW dI ShIdI dw sB qoNpihlw hvwlw ‘z&rnwmw’ ivc hY:
ichw Sud ik cUM b`cgW kuSqh cwr]ik bwkI ibmWdw sq pycIdh mwr]
Bwv kI hoieAw ik qMU myry cwr b`cy (b`cgW kuSqh cwr) ShId krid`qy, pr ip`Cy kuMflIAw s`p (pycIdh mwr) ‘^wlsw’ ijaUNdw hY[z&rnwmw ivc duSmx dIAW POjW dy jrnYlW dy nwm vI hn Aqy mwlvyivc vsdI bhuigxqI kOm dw nwm vI hY ik AOrMgzyb! jy qMU mYnMU imlxwcwhuMnw, qW mwlvy v`l Aw, ie`Qy (brwV) kOm myry hukm ivc hY:
hmh kauim bYrwV hukmy mrw Asq]
gurmiq pRkwS 98 PrvrI 2018
auprMq AOrMgzyb nMU vMgwr vI hY:SwhnSwh AaurMgzyb AwlmIn]ik dwrwie dOr Asqu dUr Asq dIn] (zPrnwmw)
hy AOrMgzyb! BwvyN qMU dunIAw dw SihnSwh qy smyN dw hwkm hYN, prqMU scy Drm qoN bhuq dUr hYN[
q`qswr v`joN dsm pwqSwh dIAW ienHW do rcnwvW ivc byAMqieiqhwisk hvwly hn, jo ieiqhws dy KojI ivdvwnW leI mhwnqw
r`Kdy hn[
mW bolI pMjwbI
-s. jsivMdr isMG*
pMjwbI hY zbwn myrI, rUh myrI jwn myrI[
au~cI kry Swn myrI, SbdW dI Kwn myrI[
iesy leI sdw iehdw krW siqkwr mYN[
du`D dI imTws ieho, ipAwsy dI ipAws ieho[
ijsm ’c sws ieho, jIvn dI Aws ieho[
Dur AMdr qoN idMdw rhW iehƒ ipAwr mYN[
gurUAW dy bol im`Ty, Sihd rhy Gol im`Ty[
BgqI rMg Pol im`Ty, SbdW dy Jol im`Ty[
im`Tq dy nwl qwhIEN hoieAw srSwr mYN[
bzurgW dy ivhVy vI, b`icAW dy nyVy vI[
jzibAW ƒ CyVy vI, ipAwr vI qy JyVy vI[
idl DVkwey myrw jwvW bilhwr mYN[
mW dy du`D dw krz hY, sB ƒ ieho Arz hY[
krz lwhIey Prz hY, v`fI ieho grz hY[
jsivMdr isMGw krz qwrny ƒ jwn dyvW vwr mYN[
pMjwbI hY zbwn myrI, rUh myrI jwn myrI[
au~cI kry Swn myrI, SbdW dI Kwn myrI[
iesy leI sdw iehdw krW siqkwr mYN[
*162; glI nµ.3; ShId jsdyv isµG ngr; luiDAwxw 141006, mo: +9198147-15796
gurmiq pRkwS 99 PrvrI 2018
jnvrI 2018 dw bwkI . . .
sYlUlr jylH AMfymwn: pMjwb dy suqMqrqw sMgrwmI
-fw.prmvIr isMG*
prmwnMd, BweI: mOjUdw pwiksqwn dy ckvwl nyVy pYNdy ipMf
kirAwlI ivKy 4 nvMbr, 1876 eI. ƒ ienHW dw jnm BweI qwrw cMd
mohXl dy Gr hoieAw[ ATvIN klws qk ienHW ny ckvwl ivKy hI
pVHweI kIqI iPr lwhOr dw^lw lY ilAw[ pMjwb XUnIvristI lwhOr qoN
1902 eI. ivc AYm.ey. krn auprMq AiDAwpn kwrj ArMB kIqw
Aqy iqMn swl bwAd A&rIkw cly gey[ ie`QoN ieh ieMglYNf cly gey
Aqy 1908 eI. ivc Bwrq vwps Aw gey[ 1912 eI. ivc ieh
AmrIkw cly gey Aqy au~Qy jw ky kYlI&ornIAw XUnIvristI ivc dw^lw
lY ilAw[ ie`Qyy ienHW dI mulwkwq Zdr pwrtI dy srgrm AwgU hr
dXwl nwl hoeI ijs dy pRBwv ADIn ieh ies lihr v`l iK`cy gey[
ie`Qy ienHW ny iek ikqwb qrI^-ie-ihMd ilKI sI[ ieh ikqwb
AMgryzW ƒ bhuq rVkdI sI[ pMjwb Aw ky ienHW ny &wrmysI Kol leI
ij`Qy ivdySW qoN Awaux vwly ZdrI Aksr AwieAw krdy sn[ srkwr
ƒ pihlW hI ienHW ’qy S`k sI ijhVw ik hor vDyry p`kw ho igAw[ 1915
eI. ivc ienHW ƒ igR&qwr kr ilAw igAw[ pihly lwhOr swizS kys
ivc ienHW ƒ mOq dI szw suxweI geI ijhVI ik bwAd ivc aumr kYd
ivc qbdIl kr idqI geI[ szw Bugqx leI ienHW ƒ AMfymwn jylHH
ivKy Byj id`qw igAw[ jylHH ivc iesy nW dw iek hor kYdI BweI prmwnMd
JWsI sI ijs dw jylHHr bYrI nwl ies g`l qoN JgVw ho igAw ik aus ny
id`qy gey kMm ƒ pUrw nhIN kIqw sI[ jylHHr bYrI ny aus ƒ bulw ky bhuq
burw-Blw ikhw Aqy nwl hI gwlW vI k`FIAW sn ijs qy BweI prmwnMd
JWsI ƒ gu`sw Aw igAw sI Aqy aus ny jylHHr dy l`q mwr ky aus ƒ hyTW
su`t id`qw sI[ ies g`l ’qy au~Qy mOjUd jmWdwrW ny aus ƒ bhuq kuitAw[
jylHHr jylHH suprfYNt ƒ ieh mwmlw d`isAw qW BweI prmwnMd JWsI ƒ
*is`K ivSvkoS ivBwg, pMjwbI XUnIvristI, pitAwlw[ mo: +9198720-74322
gurmiq pRkwS 100 PrvrI 2018
Cy mhIny koTI bMd, Cy mhIny fMfw byVI Aqy 20 bYNq lwaux dI szw
hoeI[ bYNq mwrn aus dw srIr burI qrHW nwl lhU-luhwn ho igAw[
BweI prmwnMd JWsI dy dI szw dy i^lw& bwbw sohx isMG Bknw, s.
ipRQvI isMG, s. jvMd isMG Awid kYdIAW ny Bu`K hVqwl SurU kr id`qI[
pihlW qW jylHHr ’qy ies dw koeI Asr nw hoieAw, pr jdoN ieh Bu`K
hVqwl lMbI ho geI qW jylHHr Gbrw igAw[ aus ny BweI prmwnMd lwhOr
dy rwhIN kYdIAW nwl sulwh dI pySkS kIqI ijhVI ik ies Srq ’qy
pRvwn kr leI geI ik BweI prmwnMd JWsI ivru`D smUh szwvW vwps
lY leIAW jwx[
BweI prmwnMd lwhOr ƒ kYdIAW dI syvw krn dw kMm imilAw[
bImwrW dw bu^wr dyKx Aqy auhnW ƒ du`D ipAwaux dI syvw vI ienHW ƒ
imlI sI[ jylHH ivc ienHW ny myry AMq smX ky ivcwr isrlyK ADIn
Bwgvd gIqw dI srl ihMdI ivAwiKAw kIqI ijhVI ik lwhOr ivKy
sMpUrn hoeI[ The Indian Press Ltd., Allahabad qoN ieh pusqk
pihlI vwrI pRkwiSq hoeI[ ies dy pRwkQn ivc ieh ilKdy hn,
“AMfymwn jylH myN sMn 1915 sy ’20 qk rhqy huey Xy not XwddwSq
ky qOr pr rKy gey[ Xh ivcwr bwr-bwr myry mn myN gujrqw Qw[ do
mws ky AnSn ky kwrx myrw KXwl Qw ik kwlypwnI myN hI myrw srIr-
qXwg hogw[ ies iley aus ky bwd Xid Xy not iksI XogX mnuSX ky
hwQ pV jwXyNgy qo vh ienhy Cpvwkr pRkwiSq kr dygw[ smX ny rMg
bdlw AOr sMvX muJy hI ienko pRkt krny kw Avsr iml gXw[ mYny
ienky AMdr koeI pirvrqn krnw auicq nhIN smJw AOr jXoN ky qXoN
pwTkoN ky swmny rK idXy hY[ eyk pRkwr sy Xy ivcwr myry AMq smX ky
hY[ qb mY smJ bYTw Qw ik Ab myrw dunIAw my kBI koeI sMbMD n
hogw[”
s. ipRQvI isMG Azwd: pMjwb dI pitAwlw irAwsq ivc pYNdy
ipMf lwlVU dy vsnIk sRI SwdI rwm dw pu`qr sI[ ieh rwjpUq prvwr
nwl sMbMiDq sn Aqy ienHW dw ipCokV rwjsQwn dy jYslmyr nwl juVdw
hY[ 15 sqMbr, 1892 eI. ƒ ienHW dw jnm hoieAw[ ienHW dy ipqw
jI brmw jw vsy sn ij`Qy aunHW ny fyArI dy DMdy rwhIN bhuq vDIAw
kwrobwr clw ilAw sI[ ienHW dw vfw Brw vI au~Qy hI rihMdw sI Aqy
gurmiq pRkwS 101 PrvrI 2018
kuJ smyN bwAd ieh vI brmw cly gey[ pMjwb Aqy brmw dI skUlI
pVHweI ny ienHW ƒ pMjwbI, brmI, ihMdI Aqy AMgryzI Awid BwSwvW isKw
id`qIAW sn[ brmw qoN ieh pInWg, hWgkWg huMdy hoey mnIlw phuMc
gey[ ie`QoN ieh stwktn cly gey ij`Qy ienHW dw myl bwbw jvwlw isMG
Aqy bwbw ivsw^w isMG nwl hoieAw[ AwlUAW dI KyqI krn dy nwl-nwl
ieh Zdr lihr nwl juV ky dyS dI AzwdI leI XqnSIl ho gey[
AmrIkw qoN ieh Xokohwmw (jpwn), mnIlw, hWgkWg, isMGwpur, pInWg
Aqy rMgUn huMdy hoey Bwrq phuMcy[ rsqy ivc ienHW dw keI QwvW ’qy
svwgq hoieAw[ qoSwmwrU jhwz rwhIN brmw qoN Bwrq Aw rhy sn ik
ienHW ƒ AMgryz srkwr dy ispwhIAW ny Gyrw pw ilAw Aqy ryl-g`fI
rwhIN klk`qy qoN pMjwb Byj id`qw[ pMjwb Aw ky ienHW ny AwpxIAW
gqIivDIAW qyj kr id`qIAW Aqy srkwr ny ienHW ƒ iZR&qwr kr
ilAw[ 14 nvMbr, 1915 eI. ƒ pihly lwhOr swizS kys ivc ienHW
ƒ mOq dI szw suxweI geI sI ijhVI ik vwiesrwie dI kONsl ny aumr
kYd ivc qbdIl kr id`qI geI[ szw Bugqx leI ienHW ƒ AMfymwn
Byj id`qw igAw[ pMjwb qoN klk`qy ilAWdw igAw Aqy pMj idn ie`QoN dI
AlIpur jylHH ivc r`Kx qoN bwAd mhwrwjw jhwz rwhIN ienHW ƒ AMfymwn
iljwieAw igAw[ nvMbr 1915 qoN julweI 1921 eI. qk ieh iesy
jylHH ivc rih ky s^qIAW Jldy rhy[ ie`Qy ienHW dw myl bhuq swry
pMjwbI kYdIAW nwl hoieAw[ ienHW ny dyiKAw ik ie`Qy ilAWdy gey
l`gBg 90 kYdIAW iv`coN 45 qoN vDyry pMjwb nwl sMbMiDq hn[ jylHH
pRswSn dI iksy nw iksy vDIkI kwrn pMjwb dy kYdI Aksr aunHW nwl
AV jWdy sn Aqy aunHW ƒ BwrI szwvW dw swhmxw krnw pYNdw sI[
ipMjry ivc bMd krnw, h`Q-kVIAW Aqy byVIAW lgw ky lgwqwr 7-8
GMty is`Dy r`Kxw, bYNqW dI szw, gwlI-gloc Awid Awm g`l sI[ iesy
s^qI kwrn bwbw Bwn isMG Akwl clwxw kr gey sn[ ies zulm dy
i^lw& bwbw sohn isMG Bknw ny Bu`K hVqwl ArMB kr id`qI[ BwvyN ik
bwbw jI ny hornW dyS BgqW ƒ Aijhw krn qoN mnw kr idqw sI kuJ
idnW bwAd ipRQvI isMG Awzwd ny vI bwbw jI dy kdmW ’qy c`ldy hoey
Bu`K hVqwl ArMB kr id`qI Aqy pwxI qk pIxw vI C`f id`qw[ 13
idnW bwAd ienHW ƒ hspqwl ilAw ky pweIp rwhIN du`D iplwieAw
gurmiq pRkwS 102 PrvrI 2018
igAw[
jylHH s^qI dIAW ^brW jylHH qoN bwhr inkl ky klk`qw huMdy hoey
pMjwb phuMcIAW qW sB pwsy hwhwkwr mc geI Aqy rwjnIqk kYdIAW
ƒ Bwrq dIAW jylHHW ivc qbdIl krn dI zordwr mMg auTx l`gI[
srkwr ny lok-roh Agy Jukdy hoey bhuq swry rwjnIiqk kYdIAW ƒ Bwrq
dIAW hornW jylHHW ivc qbdIl krn dw &Yslw kr ilAw[ ienHW ƒ
pihlW mdrws ilAWdw igAw Aqy iPr klk`qy Byjx dw &Yslw kr
ilAw[ klk`qw myl rwhIN ienHW ƒ kyhr isMG Aqy ^uShwl isMG nwl
klk`qy iljwieAw jw irhw sI ik ENgol rylvy stySn ’qy ieh kYd iv`coN
B`jx ivc s&l ho gey[ dubwrw iZR&qwr kr ky ienHW ƒ rwjmMudrI jylHH
ivc Byj id`qw igAw[ 16 mhIny iesy jylHH ivc r`Kx auprMq ienHW ƒ
iksy hor jylHH ivc ByijAw jw irhw sI ik ieh iPr kYd ivcoN bc
inklx ivc s&l ho gey[ ie`QoN B`j ky ieh mMubeI Aw gey Aqy
QIEsw&Ikl suswietI duAwrw clwey jw rhy snwqn hweI skUl ivc
ienHW ny b`icAW ƒ i&zIkl tryinMg krwauxI ArMB kr id`qI[ kuJ swl
ie`Qy nOkrI krn auprMq ieh brmw cly gey qW ik ie`QoN ivdyS jwx dw
mn bxw ilAw, pr jdoN ieh Xqn s&l nw hoieAw qW rUpoS rih ky
ieh rUs cly gey[ 16 swl rUpoS rihx auprMq ienHW ny mhwqmw gWDI
dy kihx ’qy Awqm-smrpx kr id`qw[ muMbeI ivc smrpx krn
auprMq ienHW ƒ pMjwb ilAw ky rwvlipMfI jylHH ivc bMd kr id`qw[ 23
sqMbr, 1939 eI. ƒ dUjI sMswr jMg SurU hox kwrn ienHW ƒ irhwA
kr idqw igAw[ bwhr Aw ky ienHW ny AwpxIAW gqIivDIAW jwrI
r`KIAW Aqy mwhqmw gWDI duAwrw clwey gey Bwrq C`fo AMdoln ivc
pUrn srgrmI nwl ih`sw lYxw ArMB kr id`qw[ Bwvngr qoN iZR&qwr
kr ky pihlW ienHW ƒ rwjkot (sOrwStr) jylHH ivc ByijAw Aqy iPr pUny
dI Xrvdw jylHH ivc qbdIl kr id`qw[ ie`QoN pYrol ’qy irhweI auprMq
27 nvMbr, 1943 eI. ƒ ivAwh krvw ilAw[ 3 AkqUbr, 1944
eI. ƒ pu`qr AjIq isMG Aqy 9 meI 1949 ƒ pu`qrI pRgXw pYdw hoeI[
dyS dI AzwdI auprMq ieh pMjwb vwps Aw gey Aqy 1949 eI. ivc
BIm sYn s`cr dI AgvweI ivc bxI srkwr ivc mMqrI bxy[ syvwvW
bdly ienHW ƒ 1977 eI. ivc pdm BUSx nwl snmwinq kIqw igAw[
gurmiq pRkwS 103 PrvrI 2018
5 mwrc, 1989 eI. ƒ ieh Akwl clwxw kr gey[
s. ipAwrw isMG: pMjwb dy huiSAwrpur izlHy ivc pYNdy ipMf
lMgyrI dy vsnIk s. l`Kw isMG dw ieh pu`qr sI[ ieh kwmwgwtwmwrU
jhwz rwhIN Bwrq AwieAw sI[ ipMf Aw ky ienHW ny Zdr lihr dw
pRcwr krnw ArMB kr id`qw ijs kwrn ienHW ƒ iZR&qwr kr ilAw
igAw[ pihly lwhOr swijS kys ivc ienHW dI jwiedwd jbq krn Aqy
aumr kYd dI szw suxweI geI sI[ szw Bugqx leI jnvrI 1916
ivc ienHW ƒ kwly pwxI Byj id`qw igAw[
s. pUrn isMG: jgjIq isMG d`sdy hn ik ieh luiDAwxw izly
ivc pYNdy ipMf eIsvwl dy vsnIk s. huiSAwr isMG dy pu`qr sn[ Who’s
Who Punjab Freedom Fighters isrlyK ADIn pusqk ivc ienHW
ƒ sRI AMimRqsr izlHy dI qrnqwrn qihsIl ivc pYNdy ipMf BYl
FweIvwlw dy vsnIk s. hukm isMG dw pu`qr d`isAw igAw hY[ ieh
BwrqI &Oj ivc nOkrI krdy sn Aqy 1940 eI. ivc ienHW ny dyS qoN
bwhr nOkrI krn qoN ienkwr kr id`qw sI ijs dy is`ty v`joN lwhOr
swizS kys ADIn ienHW dI jwiedwd jbq krn Aqy aumr kYd dI szw
suxweI geI sI[ szw Bugqx leI ienHW ƒ AMfymwn Byj id`qw igAw[
s. blvMq isMG: pMjwb dy sRI AMimRqsr izlHy ivc pYNdy siTAwlw
ipMf dy vsnIk s. hmIr isMG dw ieh pu`qr sI[ ruzgwr dI Bwl ivc
ieh isMGwpur clw igAw Aqy au~Qy jw ky cOkIdwr dI nOkrI kr leI[
isMGwpur qoN vwps pMjwb Aw ky ies ny Zdr lihr ivc ih`sw lYxw SurU
kr idqw[ &rvrI 1915 eI. ivc ies ƒ Zdr lihr dy hYfkuAwtr
qoN iZR&qwr kr ilAw igAw[ 13 sqMbr, 1915 eI. ƒ lwhOr swizS
kys ivc jwiedwd jbq krn dy nwl-nwl ienHW ƒ mOq dI szw suxweI
geI ijhVI ik gvrnr jnrl dI kONsl ny aumr kYd ivc qbdIl kr
id`qI[ szw Bugqx leI ienHW ƒ AMfymwn Byj id`qw igAw[ 1932 eI.
ivc irhweI auprMq vwps ipMf priqAw qW ies ƒ do swl leI ipMf
dI jUh-bMdI kr idqI geI[
s. ibSn isMG: ieh sRI AMimRqsr izlHy ivc pYNdy ipMf ddyhr
dy vsnIk s. kysr isMG dw pu`qr sI[ ieh SMGweI puils ivc kMm
krdw sI Aqy Zdr lihr dy pRBwv ADIn pMjwb prq AwieAw sI[
gurmiq pRkwS 104 PrvrI 2018
Zdr lihr dIAW srgrmIAW ivc Bwg lYx kwrn 1915 eI. ivc
ies ƒ pihly lwhOr swizS kys ivc aumr kYd dI szw dy ky AMfymwn
Byj id`qw igAw sI[
s. ibSn isMG: ieh sRI AMimRqsr izlHy ivc pYNdy ipMf ddyhr
dy vsnIk s. jvwlw isMG dy pu`qr sn[ mnIlw qoN kwmwgwtwmwrU jhwz
rwhIN pMjwb prq ky ienHW ny Zdr lihr dIAW gqIivDIAW ivc
srgrmI nwl Bwg lYxw ArMB kr id`qw ijs kwrn ienHW ’qy 1915
eI. ivc lwhOr swizS kys ADIn mukdmw clwieAw igAw Aqy aumr
kYd dI szw dy ky AMfymwn Byj id`qw[ 1920 eI. ivc ies ƒ irhwA
kr idqw igAw[ pMjwb prq ky ies ny AkwlI moricAW ivc ih`sw
lYxw ArMB kr id`qw[
s. ibSn isMG: pMjwb dy mOjUdw qrnqwrn izly dy ipMf FotIAW
dy vsnIk s. jIvn isMG dw ieh pu`qr sI[ 23 irswlw POjI tukVI
nwl sMbMiDq ieh jvwn ZdrIAW nwl hmdrdI r`Kdw sI[ ienHW dI
tukVI lwhOr ivKy qwienwq sI Aqy jdoN ienHW ƒ XU.pI. ivKy post kIqw
igAw qW ienHW dy iek swQI dy trMk ivc r`iKAw hoieAw bMb Pt igAw
ijs qoN ienHW dw Byq Ku`lH igAw[ dgSeI ivKy ienHW dw kort mwrSl
duAwrw ienHW ƒ pihlW mOq dI szw suxweI geI, pr bwAd ivc ieh
szw 10 swl ivc qbdIl kr id`qI geI[ szw Bugqx leI ienHW ƒ
AMfymwn Byj id`qw igAw[
s. ibSn isMG: pMjwb dy mOjUdw qrnqwrn izlHy ivc pYNdy ipMf
FotIAW dy vsnIk s. rwm isMG dw ieh puqr sI[ BwrqI &Oj dy 23vyN
rswly nwl sMbMiDq ieh jvwn Zdr pwrtI lihr nwl hmdrdI r`Kdw
sI ijs dy is`ty vjoN ies ƒ kort mwrSl dw swhmxw krnw ipAw ijs
ny 1915 ivc ienHW ƒ 10 swl dI szw suxw ky AMfymwn Byj id`qw[
s. bu`Fw isMG: pMjwb dy sRI AMimRqsr izlHy dy ipMf sur isMG dy
vsnIk s. eISr isMG dw ieh pu`qr sI[ 1891 ivc jnmy s. bu`Fw
isMG brylI ivKy bYtrIAW dw kMm krdy sn ijs ƒ Cf ky ieh SMGweI
cly gey[ au~Qy ienHW ny cOkIdwr dI nOkrI kr leI[ Zdr pwrtI dIAW
gqIivDIAW ivc ih`sw lYx leI 13 AkqUbr, 1914 eI. ƒ ieh AYs.
AYs. nwmsMg jhwz rwhIN klkqw phuMicAw[ Zdr lihr dy Pyl ho jwx
gurmiq pRkwS 105 PrvrI 2018
kwrn brylI vwps Aw ky ies ny bYtrIAW dw kMm dubwrw SurU kr ilAw[
ies ƒ igR&qwr kr ky lwhOr ilAWdw igAw Aqy dUjy lwhOr swizS kys
ivc 30 mwrc, 1916 eI. ƒ jwiedwd jbq krn dy nwl-nwl aumr
kYd dI szw suxweI geI[ 1916 eI. ivc AMfymwn Byj id`qw igAw
ij`Qy ieh jylHH dIAW s^qIAW nw J`ldy hoey Akwl clwxw kr igAw[
s. bu`Fw isMG &Yloky: ieh mOjUdw pwiksqwn dy izlw gujrWvwlw
ivc pYNdy ipMf &Yloky dy vsnIk s. Swm isMG dw vsnIk sI[ mYNfly
swizS kys ivc ies ƒ kwlypwxI dI szw hoeI sI[ ies nwl bhuq
mwVw vrqwau kIqw jWdw sI[ ies ƒ jylHH dI kcI rotI hzm nhIN huMdI
sI[ ies dI bImwrI v`l iksy ny iDAwn nhIN id`qw Aqy A^Ir ieh mOq
dy mUMh ivc clw igAw[ ies dw nW sYlUlr jylHH ivKy lgI hoeI ShIdW
dI ilst ivc nhIN hY[ (dyKo: Bgq isMG iblgw, Zdr lihr dyAxPoly vrky, pMnw 96.)
s. Bwn isMG: pMjwb dy luiDAwxw izlHy ivc pYNdy ipMf sunyq dy
vsnIk s. swvn isMG dy ieh pu`qr sn[ qoSw mwrU jhwz rwhIN ieh
Bwrq Awey sn Aqy ie`Qy Aw ky ienHW ny Zdr pwrtI lihr dIAW
gqIivDIAW ivc srgrmI nwl Bwg ilAw ijs kr ky ienHW ƒ iZR&qwr
kr ilAw igAw[ 13 sqMbr, 1915 eI. ƒ pihly lwhOr swizS kys
ivc 10 swl dI szw suxw ky ienHW ƒ AMfymwn Byj id`qw[ jylHH stw&
nwl iksy nw iksy g`l ’qy ienHW dw JgVw ho jWdw sI Aqy in`kI ijhI
glqI ’qy vI ienHW ƒ ku`t-mwr Aqy byVIAW dI szw dw swhmxw krnw
pYNdw sI[ jylHHr bYrI vI ienHW nwl bhuq eIr^w krdw sI[ iek idn
auh ienHW dy sYl dy A`goN lMiGAw qW ienHW dw AwpsI qkrwr ho igAw
ijs ’qy jylHHr ny nMbrdwr Aqy hor bMdy bulw ky ienHW ’qy BwrI qS`dd
krvwieAw[ iesy ivroD kwrn ies ny jylHHr dy swhmxy Awaux ’qy KVHy
hoxw bMd kr idqw[ ies ƒ KVI hQkVI dI szw suxweI geI[ iek
idn ies ny KVI hQkVI lvwaux qoN mnw krdy hoey ikhw ik pihlW myrw
ksUr d`isAw jwvy[ jdoN jylHHr ƒ BweI Bwn isMG dI mnwhI dw pqw
l`igAw qW aus ny Awpxy bMidAW rwhI BweI swihb qy BwrI srIrk
qsIhy id`qy[ jdoN auh jwx l`gy qW BweI swihb ny ikhw ik ijauNdw C`f
ky ikauN jWdy ho? QoVHw ijhw hor Xqn krn nwl mYƒ svwdlI nINd Aw
gurmiq pRkwS 106 PrvrI 2018
jwvygI Aqy quhwfw h`QkVI lwaux qoN KihVw Cu`t jwvygw[ bwbw Bwn isMG
ƒ h`QkVI nw lvwaux kwrn idqy gey qsIihAW dI br swrI jylHH ivc
qurMq PYl geI[ BweI ibSn isMG srIrk p`KoN qkVw sI Aqy ies ny
jylHHr dy pwly hoey srkwrI guMifAW ƒ h`QkVI lwaux leI vMgwirAw ijs
dw izkr ienHW pMkqIAW ivc ies qrHW kIqw igAw hY:
h`QkVI lgy iPr lOx ibSn isMG ƒ,
A`goN Syr ny AwK bqwieAw sI[
h`QkVI nhIN luAOxI lw lY jor swrw,
vwhvw Syr ny hQ ivKwieAw sI[
’k`Ty gory qUM kr ky fwh swry,
suprfYNt ƒ AwK suxwieAw sI[
Aw pwjIAw vyK qUM h`Q CyqI,
h`QkVI lw qUM ijs qrHW AwieAw sI[
mrUM Awp jW cIr daUN qusW qweIN,
Bwn isMG qusW ikauN FwihAw sI[
bwbw Bwn isMG jylHHr bYrI dy zulmW qoN qMg Aw cu`kw sI Aqy hux auh
hor zulm brdwSq nhIN kr skdw sI[ jylHH ivc hoey zulmW kwrn 2
nvMbr, 1917 ƒ ieh dyS-Bgq Akwl clwxw kr igAw[ ienHW dI
mOq dI ^br bMgwl dy ‘mwfrn irvIaU’ ivc pRkwiSq hoeI qW swry dyS
ivc sog dI lihr PYl geI[ jdoN srkwr ny AMfymwn dy cI& kimSnr
qoN ies dI irport mMgI qW aus ny ilK id`qw ik ieh AwpxI mOq Awp
hI mirAw hY[ ieh &swdI AwdmI sI ies dI mOq nwl jylHH ivc SWqI
pYdw hovygI[ ienHW dw XwdgwrI b`uq AMfymwn Aqy inkobwr dIp smUh dI
sYlUlr jylHH dy bwhr l`igAw hoieAw hY[ jylHHr bYrI ƒ dyK ky Bwn isMG
gurbwxI dIAW ieh pMkqIAW Aksr aucwirAw krdw sI:
jau qau pRym Kylx kw cwau]
isru Dir qlI glI myrI Awau]
iequ mwrig pYru DrIjY]
isru dIjY kwix n kIjY]
s. mdn isMG: mOjUdw pwiksqwn dy lwhOr izlHy ivc pYNdy ipMf
gwgw dy vsnIk s. m`l isMG dw ieh pu`qr sI[ 1887 eI. ivc ies
gurmiq pRkwS 107 PrvrI 2018
dw jnm hoieAw[ Zdr lihr ivc ih`sw lYx kr ky ies ƒ iZR&qwr
kr ilAw igAw[ 1915 eI. dy pihly lwhOr swizS kys ivc ies dI
jwiedwd jbq krn Aqy aumr kYd dI szw suxweI geI sI[ szw
Bugqx leI ies ƒ kwly pwxI Byj id`qw igAw sI[
s. mnohr isMG: ieh sRI AMimRqsr dy s. lihxw isMG dw pu`qr
sI[ sRI AMimRqsr dy nYSnl bYNk kql kys ivc ies ’qy muk`dmw
clwieAw igAw[ 22 jUn, 1919 eI. ƒ mwrSl lwA ADIn ies dI
jwiedwd jbq krn Aqy mOq dI szw suxweI geI ijhVI ik bwAd
ivc aumr kYd ivc qbdIl kr id`qI geI[ ies smyN ies dI aumr
21 swl sI[ szw Bugqx leI ies ƒ AMfymwn Byj id`qw igAw[
s. myhr isMG: pMjwb dy jlMDr izlHy ivc pYNdy ipMf Alwvlpur
dy vsnIk sRI gulwbw dw ieh pu`qr sI[ 1872 ivc ieh kUkw lihr
dy ShIdI jQy ivc Swml ho gey[ mlOd qoN iZR&qwr kr ky ienHW ƒ aumr
kYd dI szw suxweI geI[ szw Bugqx leI AMfymwn Byj id`qw igAw[
s. munSw/mnSw isMG: pMjwb dy jlMDr izlHy ivc pYNdy ipMf
jMifAwlw dy vsnIk s. inhwl isMG dw ieh pu`qr sI[ l`kVI dy kMm
dw ieh kwrIgr vYnkUvr ivKy s. krqwr isMG srwBw dy sMprk ivc
sI[ 6 Agsq, 1914 eI. ƒ ieh Bwrq leI rvwnw hoieAw Aqy
jnvrI 1915 eI. ivc ies ƒ iZR&qwr kr ilAw igAw[ 30 mwrc,
1916 eI. ƒ dUjy splImYNtrI lwhOr swizS kys ivc aumr kYd dI
szw sux ky ies ƒ AMfymwn Byj id`qw igAw[
s. mMgl isMG: pMjwb dy sRI AMimRqsr izlHy ivc pYNdy ipMf
lwlpur dy vsnIk s. srmuK isMG dw ieh pu`qr sI[ 1884 eI. ivc
ienHW dw jnm hoieAw[ Zdr lihr ivc ih`sw lYx kr ky ienHW ƒ
iZR&qwr kr ilAw igAw[ pihly lwhOr swijS kys ivc 13 sqMbr,
1915 eI. ƒ ienHW dI jwiedwd jbq krn Aqy aumr kYd dI szw
suxweI geI sI[ szw Bugqx leI ienHW ƒ AMfymwn Byj id`qw igAw[
jylHH ivc hI ieh Akwl clwxw kr gey sn[
s. rxDIr isMG: jgjIq isMG ienHW ƒ pMjwb dy luiDAwxw izly
ivc pYNdy ipMf nwrMgvwl dy sMq dsdy hn ijnHW dw jnm nwrMgvwl ivKy
hoieAw sI[ Unsung Heroes of Freedom Struggle in Andamans:
gurmiq pRkwS 108 PrvrI 2018
Who’s Who isrlyK ADIn pusqk ivc d`isAw igAw hY ik 1916
eI. ivc ienHW dI aumr 38 swl dI sI Aqy ieh nwieb qihsIldwr
dI pdvI ’qy kwrjSIl sn[ dUjy lwhOr splImYNtrI kys ivc ienHW ’qy
mukdmw clwieAw igAw Aqy 30 mwrc, 1916 eI. ƒ ienHW ƒ aumr
kYd dI szw suxw ky AMfymwn Byj id`qw igAw[
sRI rwjw rwm: mOjUdw pwiksqwn ivKy pMjwb dy gujrwq izlHy
ivc pYNdy ipMf mlkvwlw dy vsnIk sRI gMgw rwm Aqy bIbI au~qm dyvI
dy Gr 1898 eI. ƒ ienHW dw jnm hoieAw[ ik`qy v`joN vpwrI ies
nOjvwn ny rOlt AYkt dw ivroD kIqw ijs kwrn mwrSl lwA ADIn
ies ’qy mukdmw clwieAw igAw[ 1919 eI. ivc ies ƒ mOq dI szw
suxweI geI ijhVI ik bwAd ivc aumr kYd ivc qbdIl kr id`qI
geI[ szw Bugqx leI ies ƒ AMfymwn ByijAw igAw[ 1920-32
eI. dOrwn ies jylHH ivKy szw Bugqx auprMq ies ƒ lwhOr, mulqwn Aqy
rwvlipMfI dIAW jylHHW ivc r`K ky 1934 eI. ivc irhwA kr id`qw
igAw[ 1941 eI. ivc srkwr ivroDI BwSx dyx kwrn ies ƒ iek
swl dI s^q kYd dI szw suxw ky jyhlm jylHH ivKy Byj id`qw igAw[
irhweI auprMq ieh rUpoS ho igAw[
sRI rwm hrI: ieh gurdwspur dy vsnIk sn[ svrwjX A^bwr
dy AYfItr vjoN ienHW ny bhuq swry Aijhy lyK ilKy ijhVy srkwr dIAW
nIqIAW dw ivroD krdy sn[ dsMbr 1908 eI. ivc 10 swl dI szw
suxweI geI Aqy AkqUbr 1910 eI. ivc ienHW ƒ AMfymwn Byj id`qw
igAw[
sRI rwm rkSw Bwly: pMjwb dy huiSAwrpur izlHy ivc pYNdy ipMf
ssolI sy vsnIk sRI jvwhr rwm dw ieh pu`qr sI[ Zdr lihr ivc
ies ny srgrm ih`sw ilAw[ lwlw sohn lwl nwl rl ky ies ny brmw,
mlwieAw Aqy isMGwpur ivKy AMgryz srkwr ivru`D bZwvq dI Xojnw
bxweI sI[ 1915 eI. ivc igR&qwr kr ky mWfly splImYNtrI swizS
kys ADIn ies ’qy kys clwieAw igAw[ aumr kYd dI szw suxw ky
ies ƒ AMfymwn Byj id`qw igAw ijQy jylHH ivc r`KI Bu`K hVqwl nwl
1919 ivc ieh Akwl clwxw kr igAw[ ies sMbMDI srkwrI irport
ivc ikhw igAw sI ik ieh BuKw rih ky nhIN blik kudrqI mOq mirAw
gurmiq pRkwS 109 PrvrI 2018
hY[
sRI rwm srn dws: ieh kpUrQlw dy vsnIk sRI sMq rwm dw
pu`qr sI[ kpUrQlw ivc ies ny ‘ilbrtI’ nW dI A^bwr clweI sI
ijs ivc dyS-BgqW dIAW ^brW ƒ pRmuKqw nwl auBwirAw jWdw sI[
1915 eI. dy pihly lwhOr swizS kys ivc ienHW ƒ mOq dI szw suxweI
geI ijhVI ik vwiesrwie ny aumr kYd ivc qbdIl kr id`qI[ szw
Bugqx leI ienHW ƒ AMfymwn ivKy Byj id`qw igAw[
s. rulIAw isMG: pMjwb dy luiDAwxw izlHy ivc pYNdy srwBw ipMf
dw vsnIk ieh BweI jgq isMG dw pu`qr sI[ ie`Qy kmweI dy swDn
sImq hox kwrn kMm dI Bwl ivc ieh AmrIkw jw vsy[ Erygn ivKy
bhuq swry pMjwbI KyqW ivc kMm krdy sn[ ienHW ny ie`Qy hI kMm krnw
SurU kr id`qw[ ie`Qy hI ienHW dw myl s. krqwr isMG srwBw nwl
hoieAw ijhVw ik aus smyN kYly&ornIAw ivKy pVHdw sI Aqy Cu`tI vwly
idn ie`Qy Aw jWdw sI[ Zdr pwrtI dy s`dy ’qy ieh pMjwb AwieAw[
AzwdI dy imSn dOrwn iZR&qwr kr ky ienHW ƒ mOq dI szw suxweI geI
ijhVI ik bwAd ivc aumr kYd ivc qbdIl kr idqI geI sI[ szw
Bugqx leI ienHW ƒ AMfymwn ivKy sYlUlr zyl ivc Byj id`qw igAw sI[
mwstr aUDm isMG ienHW dw zyl ivc Akwl clwxw hoieAw d`sdy hn[
(ikrqI, meI 1930)[
s. rUVH isMG: pMjwb dy i&rozpur izlHy ivc pYNdy ipMf cUhV c`k
dy vsnIk s. Aqr isMG dw ieh pu`qr sI[ 1880 eI. ivc ienHW dw
jnm hoieAw[ dyS-ivdyS qoN v`K-v`K jhwzW Aqy gru`pW rwhIN ZdrI
hWgkWg iek`Ty hoey Aqy ie`QoN aunHW ny Bwrq jwx dI ivauNqbMdI kIqI[
Xojnwb`D FMg nwl AzwdI dy sMGrS krn leI Zdr pwrtI ny iek
kyNdrI kmytI dw gTn kIqw ijs ivc rUVH isMG ƒ mYNbr bxwieAw
igAw[ qoSwmwrU jhwz rwhIN Bwrq phuMcx ’qy ienHW ƒ iZR&qwr kr
ilAw igAw[ pihly lwhOr swijS kys ivc 13 sqMbr, 1915 eI. ƒ
ienHW dI jwiedwd jbq krn Aqy aumr kYd dI szw suxweI geI[
szw Bugqx leI ienHW ƒ AMfymwn Byj id`qw igAw[
cldw . . .
gurmiq pRkwS 110 PrvrI 2018
sulqwn-aul-kOm
srdwr j`sw isMG AwhlUvwlIAw
-s. blvMq isMG qyg*
AwhlUvwlIey j`sw isMGw dw, AwE! mYN ieiqhws suxwvW[
ies dw Bwrq vrS dy au~qy, sUrj vWgUµ cmky nwvW[
DnI qyg dw, bcn dw pUrw, sUrbIr XoDw aupkwrI[
sulqwn-aul-kOm dI pdvI dy ky, pMQ ijnMU id`qI srdwrI[
bwrHW imslW ’k`TIAW kIqIAW, prbqoN ijdHw ierwdw p`kw[
dIn duKI mzlUm dw drdI, iksy nwl hox nw id`qw D`kw[
Aihmd Swh AbdwlI ny jw, hirmMdr ’qy kihr kmwieAw[
AMimRqsr aus pUr srovr, is`K kOm nMU s`l jw lwieAw[
nwl brUd dy hirmMdr nMU, aus ny sI aufw ky C`ifAw[
Sihr ’coN l`By isMG sUrmy, auhnW qweIN mukw ky C`ifAw[
Kw gu`sw iPr kuJ icr mgroN, j`sw isMG lY ky dl BwrI[
jw srhMd nMU lu`t ky ij`iqAw, ’k`TI hoeI kOm sI swrI[
iPr s. j`sw isMG dwnI, cwdr iek ivCw ky boly[
ieh cwdr hY gurU dI cwdr, nON l`Kw Byt cVHw ky boly[
AMimRqsr hirmMdr leI ijs, kwr syvw ivc ih`sw pwxw[
vD cVH ies ’qy mwieAw r`Ko, ijs ny jIvn sPl bnwxw[
rliml ky isMGW srdwrW, pMj l`K hor rlw ky mwieAw[
pMj mYNbrI iek swj kmytI, sONp id`qw aus nMU srmwieAw[
mohr vI iek bxw ky boly, iPr vI jykr QoVH koeI hovy[
hukmnwmw ilK mohr lgw ky, Byj dyxw jy loV koeI hovy[
gurU–Gr ivc koeI nhIN Gwtw, Ku`lHy–idl nwl syv kmwxw[
soFI ipqw dw qwl hirmMdr, suµdr qy mzbUq bnwxw[
jo kuJ mUMhoN bcn boilAw, Eho isMG ny kr ky d`isAw[
is`K pMQ leI mrnw d`isAw, ndI Un dI qr ky d`isAw[
*mwrPq: s. jsbIr isMG qyg, mkwn nM: 4234, 6-kot bwbw dIp isMG, sRI AMimRqsr swihb[mo: +9198886-47225
gurmiq pRkwS 111 PrvrI 2018
mQurw (XU.pI.) Aqy CMnI tolw (pTwnkot) ivKy
sRI gurU gRMQ swihb dI byAdbI dI s^q inMdwsRI AMimRqsr, 28 dsMbr: mQurw ivKy
bI. AYs. AY&. dy sQwnk hY~f kuAwtr
ivKy hoeI sRI gurU gRMQ swihb dI byAdbI
Aqy pTwnkot dy ipMf CMnI tolw ivKy
iek bIbI v`loN sRI gurU gRMQ swihb dI
kIqI byAdbI dI SRomxI gurduAwrw
pRbMDk kmytI dy pRDwn BweI goibMd isMG
lONgovwl ny s^q inMdw kIqI[ aunHW ikhw
ik sRI gurU gRMQ swihb smucI mnu`Kqw dy
gurU hn, sRI gurU gRMQ swihb AMdr smucI
mnu`Kqw nUM srbsWJIvwlqw dw sMdyS
idqw hY[ sRI gurU gRMQ swihb dI byAdbI
iksy kImq ’qy brdwSq nhIN kIqI
jw skdI[ aunHW ikhw ik CMnI tolw
pTwnkot ivKy ipMf dI iek iesqrI
v`loN sRI gurU gRMQ swihb jI dy srUpW dI
byAdbI kIqI geI hY, ijs dI Drm
pRcwr kmytI v`loN pVqwl krvweI geI
hY[ ies iesqrI ’qy Qwxw kwnvW
(pTwnkot) ivKy prcw drj kr ilAw
igAw hY[ aunHW ikhw ik mQurw ivKy
bI.AYs.AY&. dy hY~f kuAwtr ’qy vwprI
Gtnw dI vI jWc bhuq zrUrI hY[ aunHW
ikhw ik ies sbMD ivc sur`iKAw
krmcwrI cwhy auh &Oj dy h ox,
bI.AYs.AY&., pMjwb puils dy hox auh
Awpxy gurduAwrw swihbwn ivc sRI gurU
gRMQ swihb dI syvw-sMBwl sbMDI pUrn
SrDw siqkwr Aqy sucyqqw nwl syvw
inBwaux[ aunHW ikhw dovW GtnwvW dy
doSIAW ivruD s^q kwrvweI kIqI jwvy
qW jo A`gy qoN koeI vI ivAkqI iksy
Dwrimk gRMQ dI byAdbI nw kr sky[
BweI goibMd isMG lONgovwl ny bIbI AripMdr kOr Aqy
s. blrwj isMG nUM id`qI vDweIsRI AMimRqsr, 4 jnvrI: AmrIkw
ivc pihlI dsqwrDwrI kmrSIAl
pwielt bxI bIbI AripMdr kOr nUM
SR omxI gurduAwrw pRbMDk kmytI dy
pRDwn BweI goibMd isMG lONgovwl ny
vDweI id`qI hY[ BweI goibMd isMG
lONgovwl ny ikhw ik AmrIkw dI
kmrSIAl kMpnI v`loN dsqwrDwrI
bIbI AripMdr kOr nUM pwielt inXukq
krnw SlwGwXog hY[ aunHW ikhw ik
bIbI AripMdr kOr dI ies inXukqI
nwl ij`Qy isK PKr qy mwx mihsUs
kr rhy hn, au~Qy hI ies nwl isKI
pihcwx nUM vI bl imilAw hY[ aunHW
ikhw ik ivdySI is`KW ny swbq kr
id`qw hY ik is`KI srUp ’c rihMidAW
gurmiq pRkwS 112 PrvrI 2018
vI AmrIkw, kYn yfw, ie Mgl Y Nf,
AwstRylIAw vrgy dySW ivc qr`kI kIqI
jw skdI hY[ aunHW bIbI AripMdr
kOr dy nwl-nwl aus dy mwipAW nUM vI
vDweI id`qI[
ies dy nwl hI SRomxI gurduAwrw
pRbMDk kmytI pRDwn v`loN kYnyfIAn POj
ivc isKW dI Swn vDwaux vwly blrwj
isMG (idEl) nUM vI vDweI idqI[ aunHW
ikhw ik s. blrwj isMG vloN v`K-v`K
QwvW ’q y k Mm kridAW AwpxI
kwblIAq nwl mwx pRwpq kIqw hY[
s. blrwj isMG dw kYnyfIAn Porsz
leI sYkMf lYPtInYNt AwritlrI A&sr
cuxy jwxw isKW leI mwx vwlI gl hY[
aunHW s. blrwj isMG dy prvwr nUM vI
vDweI idqI[ BweI goibMd isMG lONgovwl
ny ikhw ik gurU swihbwn v`loN bKiSAw
isKI srUp Aqy isKI isDWq swfI vKrI
qy invyklI pCwx hn, jo ivdySI
srkwrW v`loN isKW au~pr idKweI jWdI
BrosyXogqw dw muK kwrn hY[ aunHW AjokI
pIVHI nUM ApIl kridAW ikhw ik
ivdySI isKW qoN swbq sUrq rihMidAW
iksy vI Kyqr ivc qrkI krn dI pRyrnw
lYxI cwhIdI hY[
pihlI pwqSwhI dy 550 swlw pRkwS purb nUMsmripq rhygI ies vrHy dI Drm pRcwr lihr
–BweI goibMd isMG lONgovwl
sRI AnMdpur swihb, 10 jnvrI:
Kwlsy dy pRgt sQwn q^q sRI kysgVH
swihb ivKy pRcwrkW, FwfI, kvISrW
Aqy Dwrimk AiDAwpkW nwl Drm
pRcwr s MbDI kIqI geI Aihm
iek`qrqw dOrwn SRomxI gurduAwrw
pRbMDk kmytI dy pRDwn BweI goibMd
isMG lONgovwl ny vrqmwn smyN dy pRsMg
ivc Drm pRcwr lihr nUM pRBwvSwlI
bxwaux leI pRcwrk SRyxI nUM rvwieqI
pRcwr qrIikAW ivc qbdIlI krn
Aqy zmInI p`Dr qy sMgqW nwl rwbqw
bxw ky sMvwd rcwaux dI loV ’qy zor
id`qw[ aunHW ikhw ik gurU swihbwn dI
ivcwrDwrw nUM Gr-Gr qk phuMcwaux
leI pRcwrk SRyxI dw vfmu`lw Xogdwn
hY Aqy pRcwrkW nUM vI hr ivSy ’qy
mukMml igAwn pRwpq kr ky hI sMgqW
qk phuMc krnI cwhIdI hY, qW jo pRcwr
Kyqr ivc ivcridAW swhmxy AwauNdy
svwlW dw jvwb gurmiq Anuswr
idqw jw sky[
ies mOky BweI goibMd isMG
lONgovwl ny SRomxI gurduAwrw pRbMDk
kmytI v`loN Drm pRcwr lihr nUM pRcMf
krn leI iqAwr kIqy gey nvyN pRogrwm
dw AYlwn kridAW ikhw ik ies vrHy
Drm pRcwr lihr pihlI pwqSwhI
sRI gurU nwnk dyv jI dy 550 swlw
pRkwS purb nUM smripq rhygI[ ies
lihr dI ArMBqw 21 jnvrI nUM qKq
sRI dmdmw swihb qlvMfI swbo qoN
gurmiq pRkwS 113 PrvrI 2018
h ov ygI Aqy 28 jnvrI n U M s R I
AMimRqsr, 11 PrvrI nUM sRI AnMdpur
swihb ivKy ivSwl gurmiq smwgm
kIqy jwxgy[ aunHW ikhw ik lihr nUM
cwr zonW ivc vMf ky mwJw Kyqr ivc
sRI Akwl q^q swihb, mwlvw Kyqr
ivc q^q sRI dmdmw swihb, duAwbw
Kyqr ivc q^q sRI kysgVH swihb Aqy
hirAwxw rwj AMdr kurUkSyqr ivKy
Drm pRcwr kyNdr bxwey gey hn[
hryk zon ivc 20 pRcwrk jQy sMgqW
qk phuMc krngy Aqy hryk jQy ivc
2 pRcwrk, 1 FwfI jQw, 1 kvISrI
jQw Aqy ie`k Dwrimk AiDAwpk syvw
inBwvygw[ smu`cI pRcwr lihr SRomxI
gurduAwrw pRbMDk kmytI Aqy Drm
pRcwr kmytI dy mYNbrW dI dyK-ryK hyT
kwrjSIl rhygI[ aunHW ikhw ik sMgqW
qk phuMc krn dy nwl-nwl skUlW nUM
vI pRcwr Kyqr bxwieAw jwvygw Aqy
SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI dy
skUlW qoN ielwvw hornW iv`idAk
AdwirAW ivc vI Dwrimk AiDAwpkW
v`loN phuMc kIqI jwvygI[ BweI goibMd
isMG lONgovwl ny ieh vI ikhw ik bxwey
gey zonW dy mu`K kyNdrW ivKy hr AYqvwr
nUM h&qwvwrI smwgm kIqy jwxgy, ijnHW
ivc rwgI, FwfI, pRcwrk, kvISr
Awid gurbwxI kIrqn Aqy gurmiq
ivcwrW swJIAW krngy[ h&qwvwrI
smwgm q^q swihbwn dy jQydwr
swihbwn dI AgvweI ivc hoxgy[
ies dOrwn sMboDn kridAW
q^q sRI kysgVH swihb dy jQydwr
igAwnI rGbIr isMG ny Drm pRcwr
kmytI v`loN gurmiq dy pRcwr pRswr
leI ArMB kIqI jwx vwlI lihr nUM
smyN dI loV d`sidAW SRomxI gurduAwrw
pRbMDk kmytI pRDwn BweI goibMd isMG
lONgovwl dy XqnW dI SlwGw kIqI[
ies mOky SRomxI gurduAwrw pRbMDk
kmytI mYNbr BweI AmrjIq isMG,
BweI Ajwieb isMG AiBAwsI, s.
suKvrS isMG, s. rwmpwl isMG
bihxIvwl, s. qyijMdrpwl isMG, s.
mnjIq isMG b`pIAwxw, s. ipRqpwl
isMG, bIbI rxjIq kOr, mu`K sk`qr
fw. rUp isMG Aqy vDIk sk`qr s.
blivMdr isMG jOVwisMGw ny vI sMboDn
kIqw[ ies qoN ielwvw pRcwrk,
kvISr qy FwfI jiQAW ny vI ivcwr
sWJy kIqy[
ies mOky SR omxI gurduAwrw
pRbMDk kmytI mYNbr BweI AmrjIq
isMG, s. dljIq isMG, bIbI rxjIq
kOr mwihlpur, SR omxI gurduAwrw
pRbMDk kmytI dy AYfISnl sk`qr s.
idljIq isMG, mIq sk`qr s.
ismrjIq isMG, fw. cmkOr isMG
fwierYktr, s. guirMdrpwl isMG TrU
ieMcwrj, s. rxjIq isMG mYnyjr,
ipRMsIpl krqwr isMG, s. drSn isMG
in`jI shwiek smyq v`fI igxqI ivc
pRcwrk, FwfI, kvISr Aqy Dwrimk
AiDAwpk mOjUd sn[
gurmiq pRkwS 114 PrvrI 2018
Drm pRcwr kmytI dIAW pRcwr srgrmIAW
• BweI idlbwg isMG BMgwlI pRcwrk v`loN pu`jI irport Anuswr 23
AkqUbr, 2017 nUM gurduAwrw jnm-sQwn bwbw buFw swihb jI k`QUnMgl,
izlHw sRI AMimRqsr swihb ivKy krvwey gey swlwnw gurmiq smwgm ivc
AMimRq-sMcwr dOrwn 57 pRwxI AMimRq-pwn kr ky gurU vwly bxy[
• BweI idlbwg isMG sBrw pRcwrk v`loN pu`jI irport Anuswr
gurduAwrw p`qI BUrw, ipMf sBrw, qihsIl p`tI, izlHw qrn qwrn ivKy
23 sqMbr, 2017 nUM krvwey gey AMimRq-sMcwr ivc ku`l 57 pRwxI gurU
vwly bxy[
• is`K imSn hirAwxw v`loN pu`jI irport Anuswr 2 AkqUbr,
2017 nUM gurduAwrw nwnksr sINGVw (krnwl) hirAwxw ivKy krvwey
gey AMimRq-sMcwr ivc k`ul 32 pRwxI gurU vwly bxy[
• BweI hrijMdr isMG, ieMcwrj, is`K imSn auqrwKMf v`loN pu`jI
irport Anuswr imSn v`loN gurduAwrw gol mwrkIt, rudrpur, aUDm isMG
ngr, auqrwKMf ivKy Kwlsw gru`p dy sihXog nwl 2 AkqUbr, 2017
nUM krvwey AMimRq-sMcwr ivc 40 pRwxI gurU vwly bxy[
• BweI mnjIq isMG kwdIAW v`loN pu`jI irport Anuswr gurduAwrw
BOrw swihb, ipMf BwgIAW, hlkw btwlw, izlHw gurdwspur ivKy 21
AkqUbr, 2017 nUM krvwey gey AMimRq-sMcwr ivc ku`l 64 pRwxI gurU vwly
bxy[
• BweI j`j isMG pRcwrk v`loN pu`jI irport Anuswr ipMf hXwq,
qihsIl bwbw bkwlw, izlHw sRI AMimRqsr ivc 30 AkqUbr, 2017 nUM
krvwey gey AMimRq-sMcwr ivc ku`l 240 pRwxI AMimRq-pwn kr ky gurU
vwly bxy[
• BweI mnjIq isMG kwdIAW Aqy ismrjIq isMG pRcwrk swihbwn
vloN pu`jI irport Anuswr ipMf nQU Kihrw, hlkw btwlw, izlHw gurdwspur
ivKy 31 AkqUbr, 2017 nUM krvwey gey AMimRq-sMcwr ivc kul 42 pRwxI
gurU vwly bxy[
• BweI idlbwg isMG BMgwlI pRcwrk v`loN pu`jI irport Anuswr 14
nvMbr, 2017 nUM ipMf mrVI Kurd, qihsIl qy izlHw sRI AMimRqsr ivKy
krvwey gey AMimRq-sMcwr ivc ku`l 36 pRwxI gurU vwly bxy[