freud totem ve tabu

8/4/2019 Freud Totem Ve Tabu

1/105

TOTEM ve TABU ISIGMUND FREUD

eviren: Niyazi Berkes

BLM ILKELLERN "ENSEST'' KORKUSUlkel insan, geirmi olduu geliim evreleriyle tanyoruz; yani biz ilkeli bize

brakm olduu cansz antlar ve aralarla, sanatyla, dinsel ve masals, efsanevive dsel ykleriyle, yaam zerine dncelerine ilikin bize ya dorudandoruya ya da dolayl yoldan gelen bilgilerle ve sonu olarak bizim bugnkdetlerimizde arta kalm bir durumda yaayan dnce biimleriyle tanrz.stelik bir anlamda o hl bizim adamzdr, yle kimseler vardr ki, bizonlar hl kendimizden ok ilkel insana daha yakn sayarz ve onlarda eskiinsann dorudan doruya asllarn ve temsilcilerini seebiliriz. Vahi ve yarvahi dediimiz insanlar hakknda bylece bir yargda bulunabiliriz. Onlarn ruhyaamnn bizim iin zel bir nemi vardr; nk onlarn ruh yaamnda kendigeliimimizin iyi korunmu ilk evresini buluyoruz.Bu varsaym doruysa, etnografyann bize rettii "ilkel insan psikolojisi'' ile

psikanaliz aratrmalarnn bize rettii "nevrozlularn psikolojisi'' arasndayaplacak bir karlatrma birok benzer noktay ortaya karacak ve az ok

bildiimiz konular aydnlatacaktr.Gerek i, gerekse d nedenlerden tr bu karlatrma iin etnografyaclar

tarafndan en geri ve en ilkel olarak gsterilecek boylar alyorum: Bugne kadaren arkaik ve baka yerlerde bulunmayan zellikleri hayvanlar dergisinde bilesaklam olan en yeni anakarann, yani Avustralya'nn yerlilerini seiyorum.Avustralya yerlileri en yakn komular olan Melanezyallar, Polinezyallar veMalayallarla ne bedence, ne de dilce iliiklik gstermeyen ayr bir budunsaylyor. Bunlar ev ya da kalc kulbeler yapmasn bilmez, tarm bilmezler,kpekten baka evcil hayvanlar da yoktur. Hatta mlek yapmasn bile

bilmezler. Salt avladklar hayvan etleriyle ve topra kazarak kardklarkklerle yaarlar. Krallar ya da bakanlar yoktur. Tm topluluklar ilgili

sorunlar yallar meclisinde kararlatrlr. Bunlar arasnda yksek varlklaratapmak biiminde bir din olduu sylenemez. Suyun ktlndan dolay en katyaam koullaryla savamak zorunda olan Avustralya'nn i blgelerindeki

boylar, ky blgelerinde yaayanlardan daha ilkel grnyor.Elbette bu zavall plak yamyamlarn, cinsel yaamlarnda bizim kendidncelerimiz bakmndan ahlakl olmalarn ya da cinsel drtlerini byklde snrlamalarn bekleyemeyiz. Bununla birlikte yakn akraba arasndacinsel ilikide bulunmak yani "ensest''(*) yapmaktan kanmak konusunda

bunlarn en titiz zeni ve en byk iddeti gstermeyi grev saydklarn da

reniyoruz. Gerekte bu insanlarn btn toplumsal rgtlenmesi bu amaca


2/105

hizmet ediyor gibi ya da onun elde edilmesiyle ilgili bir duruma getirilmi gibigrnyor.Avustralyallar arasnda totemizm sistemi btn dinsel ve toplumsal kurumlarnyerini almaktadr. Avustralya boylar kk kk birtakm klanlara ayrlmtr.

Bunlarn her biri kendi toteminin adn alr. yleyse totem nedir? Kural olarakyenebilen, zararsz ya da tehlikeli ve korkun bir hayvan, ender olarak da birbitki ya da (yamur, su gibi) bir doa varldr. Totemin btn klanla zel birilikisi vardr. Totem her eyden nce klann atasdr. kincisi, klann koruyucuruhu ya da gzetenidir, klan halkna g zamanlarda yol gsterir, ocuklarndaima tanr ve korur. Bunun iin, totemdalar totemlerini ldrmemek ya da onazarar vermemek, onun etini yememek ya da ondan herhangi bir biimdeyararlanmamak konusunda kutsal bir bor altndadr. Bu yasan herhangi bir

biimde inenmesi otomatik olarak cezalandrlr. Bir totemin zellii yalnzcatek bir hayvann ya da bir varln iinde deil, trn btn yelerinde gizlidir.Zaman zaman lenler yaplr ve burada totemdalar birtakm trenli danslarlatotemlerinin hareketlerini ve zelliklerini temsil eder ya da onlara yknr.Toteme bal olma durumu, ya anne tarafndan ya da baba tarafndan elde edilir.Totemin anne tarafndan geme durumunun, baba tarafndan gemesinden nceve daha eski olmas olasdr. Bir toteme ballk, Avustralyalnn btn diertoplumsal grevlerinin temelini oluturur. Bir yandan boy balarnn, dieryandan da kan akrabalklarnn stnde bir eydir. (1)Totem bir topraa ya da yere bal deildir. Ayn totemin yeleri birbirinden ayrolarak ve dier totemlere bal kimselerle dosta yaarlar. (2)

imdi psikanalizin ilgisini eken totemizm sisteminin zelliklerini ele alalm.Totemin bulunduu hemen her yerde ayn zamanda u yasa da vardr: Ayntoteme bal olanlar birbirleriyle cinsel ilikide bulunamaz, birbirleriyleevlenemezler. Bu, totemle birlikte ekzogami denen kuraln da bulunduunugsteriyor.Bu iddetli yasak ok dikkate deer bir eydir. Bunun, totemin ieriinden vezelliklerinden rendiimiz eylerle mantksal bir ilgisi yoktur. Yani onuntotemizm sistemine nasl girdiini anlayamayz. Onun iin baz bilginlerin

balangta ekzogaminin gerek kken, gerekse anlam ynnden totemizmle

hibir ilgisi olmadn, fakat evlenmeyle ilgili snrlamalarn bunu zorunluklmas zerine sonradan ona eklendiini kabul etmelerine amamak gerekir.

Ne olursa olsun, totemizmle ekzogami arasnda bir ilgi vardr ve bu da okgldr.Bu yasan anlamn tartarak anlamaya alalm.(a) Bu yasan inenmesi, dier totem yasaklarnda (rnein totem olanhayvann ldrlmesinde) olduu gibi otomatik olarak cezalandrlmakla

braklmyor, btn toplumu tehdit eden bir tehlikeden ya da herkesin zerinegelecek olan bir gnahtan kurtulmak sorunuymuasna btn boy tarafndan

iddetle bunun c alnyor. Frazer'in kitabndan alnacak birka tmce (3) bugibi gnahlarn bizim bugnk llerimize gre olduka ahlakd olan bu


3/105

vahiler tarafndan nasl karlandn gstermeye yeter. Frazer yle der:"Avustralya'da yasak olan bir klana bal biriyle cinsel ilikinin cezas daimalmdr. Kadn ister ayn yerli topluluktan olsun, ister baka bir boydankarlm olsun, nemi yoktur; onu kars olarak kullanan sulu ve kadn klan

arkadalar tarafndan ldrlebilir. Baz olaylarda belirli bir zaman iin elegemekten kurtulursa su unutulabilir. Yeni Gney Gal'de Ta-ta-thi boyundagrlen ender olaylarda erkek ldrlr, fakat kadn yalnzca ldresiye dvlrya da mzraklanr ya da her ikisi birden yaplr. Kadn bsbtn ldrmemeninnedeni, onlara gre, kadnn zorlanm olma olasldr. Hatta gelip geiciaklarda bile klan yasaklar en korkun eyler olarak dnlr ve lmlecezalandrlr.'' (Howitt)(b) ocuk dourmayla sonulanmayan sevimeler iin de ayn iddetli cezannverilmesi asndan, bu yasaklarn uygulamayla ilgili nedenlerle konmuolmasn kabul etmeye olanak yoktur.(c) Totem kaltm yoluyla getii ve evlenmekle deimedii iin, rnein annetarafndan gemesi durumunda yasan sonular kolaylkla anlalabir. rneinerkek klana Kanguruyla balysa ve Emu toteminden bir kadnla evlenirse, kzve olan btn ocuklar Emu olur. Totem yasasna gre, kendisi gibi Emu olanannesi ve kz kardeiyle yasak olan cinsel ilikide bulunmas byle birevlenmeyle doan bir oul iin olanakszdr. (4)(d) Fakat ekzogamiyle bal olan totemin daha baka sonular da olduunuanlamak iin biraz dikkat yeter. Yani bu durumda ama, anne ya da kzkardelerle cinsel ilikinin yasak edilmesinden fazla bir eydir. Bu, ayn

zamanda erkein kendi topluluuna bal kadnlarla ve dolaysyla kendisiylekan akrabal bulunmayan birok kadnla da cinsel ilikide bulunmasn, bukadnlarn hepsini kan akrabalarym gibi saymakla olanakszlatrr. Uygaruluslarda buna benzer eyleri ok aan bu korkun yasan psikolojik nedenleriilk bakta ak deildir. Bizim anlayabildiimiz, bu yasakta totem olanhayvann ata olduuna gerekten inanlddr. Ayn totemden gelmi olanherkes kan akrabasdr, yani bir ailedendir ve bu ailede en uzak akrabalkdereceleri bile cinsel ilikiye kesin bir engel olarak tannmtr. Bylece builkeller gerek kan akrabal yerine totem akrabaln koyarak bizim iyice

anlayamadmz bir zellikle kark olan "ensest'' isteine kar derin bir korkuya da duyarllk gsteriyorlar. Fakat bu iki tr akrabalk arasndaki kartlfazla bytmeyelim ve totem yasaklarnn gerek "ensest''i zel bir durum olarakierdiini aklmzda tutalm.Bir toteme bal olan bir topluluun nasl olup da kk aile yerine getii bir

bilmecedir. Bunun zm totemin kendisinin aklamasna baldr. Cinselilikinin evlilik snrlarn aan bir zgrlk erevesinde oluu kanakrabalnn ayn zamanda "ensest''i ne kadar nne geilemez bir durumagetireceini dnrsek, "ensest'' yasann aile balarnn yerine klan balarn

geirdiini varsayabiliriz. yleyse, Avustralyallarn detlerinin, baz toplumsaldurumlarda ve bayramlarda bir erkein, yasal ei olmas bakmndan bir kadn


4/105

zerinde sahip olduu kaytsz artsz kocalk hakknn inenebileceini kabulettiini kaydetmek gerekir.Gerek bu boylarn, gerekse dier birok totemli budunun dili, kukusuz bununlailgili bir zellik gsterir. Akrabal gstermek iin kullandklar kavramlar iki

birey arasndaki akrabal deil, bireyle topluluun arasndaki ilikiyi gznnde tutmaktadr. Bunlar L. H. Morgan'n anlatna gre "snflandrmac''(classificatory) akrabalk sistemiyle ilgilidir. Yani bir adam yalnzca kendisinidnyaya getiren adama "baba'' demez; boyun kurallarna gre, annesiyleevlenebilecek ve bunun iin kendisine baba olabilecek btn erkeklere de babader. Bunun gibi, yalnzca kendisini douran kadna "anne'' demez; boyyasalarna gre kendi anas olabilecek btn kadnlara da anne der. Yalnzca zanne ve babann ocuklar olanlara "karde'' ya da "kz karde'' demekle kalmaz,anne ve baba topluluundaki herkesin ocuklarna da karde der, vb. Onun iiniki Avustralyalnn birbirine verdii akrabalk isimleri, bizim dilimizdeki detzere, zorunlu olarak aralarndaki bir kan akrabaln gstermez. Maddiilikiden ok toplumsal ilikileri anlatr. Bu snflandrmac sistemin anahtarn

belki de kk ocukluk alarnda bulabiliriz. Bu alarda ocuklar anne vebabalarnn kadn ve erkek ahbaplarna da "amca'' ya da "teyze'' demeyealtrlr. Ayn eyi "frres en Apollon'' ya da "soeurs en Christ'' denildii zamaneretilemeli bir anlamda sylenmi olarak da gryoruz.Bize bu kadar garip grnen bu dil alkanlnn aklanmas, rahip L. Fison'un"topluluk evlilii'' dedii eyin, yani birden fazla erkein birden fazla kadnzerinde kocalk haklarna sahip olduu evlilik biiminin bir art ve izi olarak

bakarsak basitlemi olur. Bu tr evlilikten doan ocuklar ayn annedendomadklar halde birbirlerine karde ve topluluun btn erkeklerine de babagzyle bakar.Birok yazar, rnein Edward Westermarck, History of Human Marriage adlyaptnda (2. basm: 1902) topluluk evliliinin varlndan karlan sonularaitiraz ediyorsa da, Avustralya hakknda en yetkili kimseler snflandrmacakrabalk deyilerinin topluluk evlilii zamanndan kalma olduunda

birleiyorlar. Spencer ve Gillen'e gre (5), topluluk evliliinin bir biimi bugnUrabunna ve Dieri boylar arasnda vardr. Onun iin topluluk evlilii bu

budunlar arasnda bireysel evlilikten ncedir ve dil ve detler zerinde belirginizler brakmadan ortadan kalkmamtr. Fakat bireysel evlilik yerine toplulukevliliini koyarsak, o zaman bu budunlar arasnda grdmz "ensest''korkusunun neden bu kadar sert olduunu anlayabiliriz. Totem ekzogamisi, yaniklana bal olan bireyler arasndaki cinsel birlemenin yasak edilmesi, topluluk"ensest''inin nne gemek iin en iyi are olarak grnyor ve bylece totemekzogamisi, asl nedenin duraan ve uzun bir art olmu oluyor. Avustralyavahileri arasndaki evlenme yasaklarnn nedenlerini anladmz sanmakla

birlikte gerek durumlarda ok artc olan ve ilk bakta anlalmayan birok

karkl daha renmek zorundayz. nk Avustralya'da totem yasandanbaka yasak gstermeyen pek az boy vardr. ou, evlilik snflar ya da fratri


5/105

denen iki paraya ayrlacak biimde kurulmutur. Bu evlenme kmelerinin herbiri dardan evlenir, yani ekzogamdr ve totem topluluklarnn ounu ierir.Genellikle bu evlenme kmelerinin her biri de yine iki ikincil snfa ya da ikincilfratriye ayrlmtr ve btn boy byle drt snfa ayrlm oluyor demektir. Bu

biimde ikincil snflar, fratrilerle totem kmeleri arasnda kalmaktadr.yleyse Avustralya boylarnn kuruluunun tipik ve ou kez kark olanemasn u biimde gsterebiliriz:a ve b fratrileri c, d ve e, f ikincil fratrilerine ve bunlar da on iki totemtopluluuna ayrlr. Her topluluk ekzogamdr. (6) c ikincil snf e ile e ve dikincil snf f ile ekzogram bir birlik oluturur. Bu dzenin baars ya da eilimiortadadr: Evlenilecek kimselerin seiminin ya da cinsellik zgrlnn alannsnrlamaya yarar. Eer yalnzca bu on iki totem topluluu olsayd, hertoplulukta ayn sayda insan olduunu tasarlayarak bir topluluun her yesiseecekleri boyun kadnlarnn 11/ 12'sini alabilecekti. ki fratrinin olmas busayy 6/ 12' ye, yani 1/ 2' ye indiriyor. a toteminin bir erkei ancak 1.topluluktan 6. toplulua kadarki topluluklardan bir kadnla evlenebilecekti. kiikincil snfn araya girmesiyle seme 3/ 12' ye, yani 1/ 4' e iniyor. a toteminden

bir erkein ancak 4., 5. ve 6. totemlerden bir kadnla evlenebilmesi gerekiyor.Evlenme snflarnn (bunlardan baz boylarda sekiz kadar bulunmutur) tarihselilikileri tmyle aydnlanm deildir. Biz yalnzca bu dzenlemelerin totemekzogamisi gibi ayn amac ve hatta daha fazlasn elde etmeye altngryoruz. Fakat totem ekzogamisi nasl olduunu kimsenin bilmedii bir

biimde oluan kutsal bir yasa, yani teden beri sregelen bir det olduu halde,

evlenme snflar ikincil dalmlar ve bu dalmlarla ilgili birok kouluyladeta belirli bir ama gzetilerek yaplm gibi, hatta belki de totemin etkisininsnmekte olduu bir srada "ensest''i yasak etme grevini yapmak iin bilinli ve

bile bile yaplm bir eymi gibi gzkyor. Totem sistemi, bildiimiz gibi,boyun dier btn toplumsal grevlerinin ve ahlaksal snrlamalarnn temeliolduu halde, fratrilerin nemi genellikle evlenilecek kimsenin seiminindzenlenmesi kesinletirildii zaman sona eriyor.Evlenme sisteminin snflara ayrlmas yntemi, daha sonraki geliiminde doalve topluluk-ii "ensest''i yasaklamakla snrl kalmam, erkek ve kz kardeler

arasnda daima varolagelen yasaklamay karde ocuklarna dek genileten vekarde ocuklar iin de manevi akrabalk dereceleri icat etmi olan KatolikKilisesi'nin yapt gibi, daha uzak ama ayn toplulua bal akrabalar arasndada evlenmeyi yasak etmitir. (7)Evlenme snflarnn kkenini ve anlamn belirlemek iin yaplan ok aprakve sonusuz tartmaya dalmann ya da bu snflarn totemizmle ilikisiniincelemeye girimenin bize bir yarar yoktur. Bizim amacmz iin, gerekAvustralyallarn, gerekse dier ilkellerin "ensest''e engel olmak iin byk biraba harcadklarn gstermek yeterlidir. (8) lkellerin "insan gnaha iten nefsin

batan karmalar"na belki de bizden daha fazla maruz kaldklar ve bu yzden


6/105

kendilerini ondan daha dikkatli korumalar gerektii iin "ensest''e kar bizdendaha duyarl davranmak zorunda kaldklarn syleyebiliriz.Fakat bu insanlarn "ensest'' korkusu, her eyden nce bir toplulua bal

bireyler arasnda cinsel ilikiye engel olmak iin kurulmu gibi gzken bu

kurumlar oluturmakla kalmamaktadr. Bu ilikilerin dnda, bireyin bizdekianlamyla yakn olan akrabalarna kar nasl davranacan belirleyen birtakm"detler'' daha vardr. Bu detlerin de hemen hemen dinsel kurallar kadar iddetlietkileri vardr. Kimsenin onlardan kuku duymaya asla hakk yoktur. Bu detlere"saknma ya da kanma'' detleri diyebiliriz. Bunlar Avustralya'nn totemli

budunlarnn dnda baka budunlarda da vardr. Fakat biz burada da okura oksaydaki gereten ancak bir iki rnek vermekle yetineceiz.Melanezya'da, oullarn kendi anneleri ve kz kardeleriyle ilikilerini

belirlemede bu gibi snrlayc yasaklarn byk bir rol vardr. rnein YeniHebrid Adalarndan Lepers Adas'nda olan ocuk annesinin evini belirli biryata brakr ve kendi yanda bulunan dier olanlarla birlikte ayr bir kulbedeyaar, orada uyur ve yer. Yemek istemek iin annesinin evine urayabilir; fakatkz kardei evdeyse yemek yemeden uzaklap gitmek zorundadr. Eer dardakz kardeine raslarsa kzn kamas, yzn evirmesi ya da kendini bir yeresaklamas gerekir. Olan kum zerinde kz kardeinin ayak izlerini tanrsa, buizlerin arkasndan gidemez, kz da erkek kardeinin izinden gidemez. Olan kzkardeinin adn azna bile alamaz, hatta onun adnn bir parasn oluturanherhangi bir szc bile kullanmaktan saknr. Yeniyetmelik treniyle balayan

bu saknma, btn bir yaam boyunca iddetle gzetilir. Anneyle oul arasndaki

saknma yala birlikte artar ve genellikle anne tarafndan daha da zorunludur.Anne oluna yiyecek getirdii zaman onu oluna kendi eliyle veremez, yalnzcaolunun nne koyar. Birbirleriyle ana-oul gibi konumaz, resmi konuurlar.Erkek ve kz karde karlatklar zaman kz alla kaar ve olan ban onaevirmeden geer gider. (9)Yeni Britanya'da Gazella Yarmadas'nda bir kz evlendii andan balayarakerkek kardeiyle konuamaz, onun adn azna alamaz, adn ancak bir simgeyleanlatr. (10)Yeni Mecklenburg'ta karde ocuklar da kz ve erkek kardelerin bal olduu

ayn kurallara baldr. Onlar da birbirlerine yaklaamaz, birbirlerinin eliniskamaz, birbirlerine armaanlar veremez, birbirlerine ancak be on admuzaktan seslenebilirler. Bir kz kardele cinsel ilikide bulunma suunun cezasaslmak yoluyla lmdr. (11)Bu ka g kurallar zellikle Fiji Adalarnda iddetlidir ve burada yalnzca kan

bakmndan kz kardeleri kapsamakla kalmaz, ayn zamanda toplulukbakmndan kz karde olarak grlenleri de iine alr. Bu vahilerin, andmzyasak akrabalardan olan kimselerle birtakm kutsal orjiler yaparak cinsel ilikide

bulunmalar alacak bir olay olarak gzkmekle birlikte, buna amaktansa bu

cinsel kama detleriyle taban tabana kart gzken bu olay, sz konusu cinselyasa aklamak iin kullanabiliriz. (12)


7/105

Sumatra'daki Battalar arasnda bu kama kurallar btn yakn akrabalar kapsar.rnein bir Battalnn bir toplantda kendi kz kardeiyle birlikte bulunmasolanakszdr. Bir erkek karde bakalarnn da hazr bulunduu bir yerde bile kzkardeiyle birlikte bulunmaktan bir hayli rahatszlk duyar. kisinden birisi eve

gelirse, dieri evden kmay yeler. Bunun gibi, bir baba evde kzyla, bir annede oluyla birlikte yalnz kalmaz. Bu detleri bize anlatan Felemenkli misyoner,onlar zlerek hakl grmek zorunda olduunu da belirtiyor. Bu insanlar ba

baa kalan bir kadnla bir erkein kesinlikle ar bir yaknla gireceklerinikuku duymakszn kabul ettiklerinden ve aralarnda kan ba bulunankimselerin cinsel ilikide bulunmasndan her tr ktln doacandndklerinden dolay bu gibi yasaklarla nefsin bu ayartmalarndankurtulmann mmkn olacana inanyorlar. (13)Afrika'da Delagoa Krfezi'nde Barongolar arasnda baldza, yani karnn kzkardeine kar ok iddetli bir saknganlkla davranlr. Bir kimse kendisi iinok tehlikeli olan bu akrabaya rasgeldiinde, ondan dikkatle kaar. Onunla aynkaptan yemek yemeye cesaret edemez, onunla ancak utanarak konuur,kulbesine giremez ve onu ancak titrek bir sesle selamlar. (14)ngiliz Dou Afrikas'nda Akamba ya da Wakamba Adas'nda herkesin daha skkarlaabilecei bir kama kural geerlidir. Bu kurala gre, bir kzyeniyetmelik ve evlenme alarnda, babasndan kamak zorundadr. Babasnayolda rasgelirse kendisini hemen bir yere saklar. Babasnn yanna oturmaya aslayeltenmez. Evleninceye kadar bu biimde davranr. Fakat evlendikten sonra

babasyla toplumsal ilikileri tmyle zgrleir. (15)

Uygar uluslar iin de ok ilgi ekici olan ve birok yerde bulunan, ok iddetlibir saknma konusu daha vardr ki, o da damatla kaynana arasndaki toplumsalilikilere snrlar koyan saknmadr. Avustralya'da bu ok geneldir; fakatMelanezyallar, Polinezyallar ve Afrika zencileri arasnda da, totemizm vetopluluk evliliinin izlerinin bulunduu yerlerde de grlr. Bu budunlarn

bazlar arasnda bir kadnn kaynatasyla olan zararsz toplumsal ilikilerinekar buna benzer yasaklar vardr; fakat bunlar tekiler kadar srekli ve nemlideildir. Tek tek baz olaylarda kaynanayla kaynatann her ikisinden de kaldgrlr.

Biz burada etnografik zmlemeyle deil, kaynanayla damat arasndakikanmann temeli ve ieriiyle ilgili olduumuz iin bir iki rnek vermekleyetineceiz. Banks Adalarnda bu yasaklar ok iddetli ve acmaszca uygulanr.Damatla kaynana birbirlerine yaklaamaz. Anszn yolda karlasalar kadn biryana ekilerek durur, damad geinceye kadar arkasn dner ya da damat bu

biimde davranr. Vanna Lava'da (Port Patterson) bir adam nnde kaynanasolduu halde kyda dolaamaz, ancak dalgalar kadnn ayak izlerini ykayp

bozduktan sonra damat oradan geebilir. Yalnzca birbirlerine belirli biruzaklktan seslenebilirler. Hi kukusuz, her ikisi de birbirinin adn azna bile

alamaz. (16)


8/105

Solomon Adalarnda bir adam evlendii andan balayarak kaynanasn negrebilir, ne de onunla konuabilir. Kaynanasyla karlarsa kim olduunu

bilmiyormu gibi davranmas ve kendini saklamak iin olabildii kadar hzlakadndan uzaklamas gereklidir. (17)

Zulu Kafirler arasndaki detlere gre, bir adam kaynanasndan utanmak veonunla birlikte bulunmaktan saknmak iin her eyi yapmak zorundadr.Kaynanasnn bulunduu kulbeye giremez, karlatklar takdirde ikisinden

birinin ekilmesi gerekir ya da kadn bir alln arkasna saklanmakzorundadr, bu srada erkek de kalkann kaldrarak yzn saklar. Birbirlerindenkamazlarsa ve kadnn kendini rtecek hibir eyi bulunmazsa, det yerini

bulsun diye kadn bana bir demet ot atar. Ya bir nc kii araclyla ya darnein aralarnda doal bir engel varsa uzaktan yksek sesle konuabilirler. Herikisi de birbirinin adn azna alamaz. (18)

Nil kaynaklar evresinde yaayan bir zenci boyu olan Basogalarda bir adamkaynanasyla ancak evin baka bir odasnda ve ona grnmeden konuabilir.stelik bu insanlar ev hayvanlar arasnda bile "ensest''i cezalandracak kadar buiten nefret eder. (19)Btn gzlemciler, yakn akraba arasndaki kamalarn anlamn ve amacn"ensest''e kar koruyucu ara olarak yorumladklar halde, kaynanayla ilikiyleilgili olan kaytlar ayr biimlerde yorumluyorlar. Bu ilkellerin, bir erkeinannesi yerinde yal bir kadna kar istek duyacandan bu kadar korkmalaranlalr ey deildir. (20) Ayn itiraz, baz evlilik snf sistemlerinde var olan vedamatla kaynanann evlenmesini kuramsal olarak mmkn gren baz kurald

durumlara ve byle bir olasla kar gvence verilmesi gerekliliine dikkatieken Fison'un grne kar da ileri srlebilir.Sir John Lubbock The Origin of Civilisation adl yaptnda kaynanayla damatarasndaki bu ilikiyi daha eski olan "karmayla evlenme'' detine kadargtryor. "Kadnn gerekten karld zamanlarda kzn anne ve babasnnfkesi belki de ok ciddi idi. Oysa bu evlilik biiminin yalnzca simgelerininkald zamanlarda anne ve babasnn bu fkesi de simgesellemi ve bu det,kkeni unutulduktan sonra da srmtr" diyor. Fakat Crawley, bu aklamannolgularn gzlemlenmesiyle varlan sonulara uymadn kolayca gstermitir.

E.B. Tylor'e gre, kaynanann damada kar byle davranmasnn nedeni,damada karsnn ailesi arasndaki yerinin henz geici olduunu anlatmaktan

baka bir ey deildir, yani adamcaza ilk ocuu dnyaya gelinceye kadaryabanc gibi davranlr. Fakat ilk ocuk doduu halde kamann yine srdne

baklrsa, Tylor'n bu aklamas glklerle karlayor, kaynanayla damatarasndaki ilikinin ieriini kesin olarak aklayamyor ve bylece cinseletmeni savsaklyor. Bu ilikilerle ilgili kama kurallarnda anlatlan tiksinmedekikutsal eyi hesaba katmyor. (21)Bu yasan nedeni kendisinden sorulan Zululu bir kadn, verdii yantta byk

bir duygu incelii gsteriyor: "Onun, kendi karsn bytm olan memelerigrmesi doru deildir.'' (22)


9/105

Uygar uluslar arasnda da damatla kaynana arasndaki ilikinin aile kurumununen przl taraflarndan biri olduu bilinen bir gerektir. Geri Avrupa veAmerika beyazlarnn toplumsal yaamnda kaynanayla damat arasndaki kamadetleri artk kalmamtr; fakat kalsayd ve bireyler tarafndan yine ayr ayr

bunu yapma zorunluluu ortaya kmasayd, birok uyumazln ve belannnne belki de geilmi olurdu. Birok Avrupal, ilkellerin birbirine bu kadaryakn akraba olan iki kimse arasnda herhangi bir yaknlamann nne gemekiin koyduklar bu kanma detlerinde herhalde yksek bir hikmet grrd. Hikukusuz, kaynanayla damadn psikolojik durumlarnda, aralarndakiekememezlii artran ve bir arada yaamay gletiren bir ey vardr.Kaynanayla damat arasndaki ilikilerin uygar uluslar arasnda alay konusuolmas, bana yle geliyor ki, ikisi arasndaki ilikilerin birbirine olduka kart

birtakm duygularn etkisi altnda olduunu kantlyor. Demek istediim, builiki gerekte iftdeerlidir, yani sempatiyle nefret gibi birbirine kartduygulardan olumutur.Bu duygularn bazlarnn aklamas kolaydr: Kaynana kzndan ayrlmakistememekte, kzn eline teslim ettii yabanc adama gvenmemekte, kendievinde zerinde hep egemen olmaya alt kzna kar bu egemen konumunukorumak istemektedir. Erkee gelince, kendisini bir yabancnn istemine

brakmamaya karar vermitir, karsna olan sevgisine kendisinden nce sahipolanlara kar kskanlk duymakta ve gen karsnn deeri hakkndaki abartlkuruntusunu bozmak istememektedir. Oysa bu kuruntuyu en ok bozan, birokortak niteliiyle kzn anmsatan, ama gzellik gibi, karsn o denli sevdiren

tazelik ve genlik gibi eylerin bysnden yoksun bulunan kaynanasdr.Bireyler zerinde yaplan psikanaliz incelemelerinin bize gizli duygular zerinerettii bilgiler, yukarda saydmz nedenlerden baka nedenler dahaeklememizi mmkn klar. Kadnlarn psiko-cinsel gereksinimlerinin aileyaamnda ve evlenmede doyurulmam olduu yerlerde, kar koca ilikisinineksik bir biimde son bulmas ve kadnn cinsel heyecanlarn yaaynntekdzelemesi sonucunda, srekli bir doyumsuzluk durumunun ortaya kmatehlikesi vardr. Yalanmakta olan anne, ocuklarnn yaamn yaama yoluylakendini onlarla bir sayma, onlarn heyecanlarn kendi heyecan yapma yoluyla

kendini bu tehlikeye kar korur. Ana baba ocuklaryla gen kalr, derler.Gerekte ana babann en deerli ruhsal kazanc da budur. Ksr kadn, evlilikyaamnda katland yoksunluklara karlk avuntularn ve dnlerin eniyisinden yoksun kalmaktadr. Kzyla bu duygu katlmn anne o kadar ilerigtrebilir ki, kznn sevdii adama bile k oluverir. Bu ak baz durumlarda,

bu tr duygusal eilimlere evrilmi olan iddetli ruhsal diren yzndeniddetli nevroz biimlerine yol aar. Btn olaylarda byle bir lgnca sevdayakar, kaynanann ruhunda yaayan kart glerin atmas da katlr. ou kezdamada gsterilmesi yasak olan sevgi duygularnn rtbas edilmesine neden olan

etken, kaynanann damadna duyduu akn bu hain ve sadiste ieriidir.


10/105

Kocann kaynanayla ilikisi de, baka kaynaklardan gelmekle birlikte bunabenzer duygularla karktr. Kendisine nesne seerken hep annesinin ya da belkide kz kardeinin imgesi egemen olur; fakat "ensest'' yasa yznden ocuklukyaamnn bu iki sevgili kiiliine kar olan bu yelemesi yn deitirir, o

zaman onlarn imgesini yabanc nesnelerde bulmay baarr. O zamankaynanasnn, kendi annesinin ve kz kardeinin annesinin yerini tutmaktaolduunu grr ve iinde direnmekte olduu eski seiine doru bir eilimuyanmaya balar. Oysa "ensest'' korkusu bu ak nesnesinin "gemii"ninanmsanmamasn buyurur. Annesinin imgesi bilin dnda deimemi olarakkald halde, bilin dnda teden beri deimeden sren bir kaynanaimgesinin bulunmamas bu yadsmay kolaylatrmaktadr.Bu dirence katlan ve kaynanaya kar gsterilen rahatszlk ve kskanlkkarl bir duygu, gerekte kaynanann da damatta bir "ensest'' hevesiuyandrdndan bizi phelendiriyor. Nitekim eilimlerini daha kznayanstmadan gelecekteki kaynanasna k olan kimseler vardr.lkeller arasnda kaynanayla damat arasndaki kamay gerektiren etmenin, bu"ensest'' etmeni olduunu kabul etmemek iin bir neden gremiyorum. yleyse,

bu ilkel insanlarn bu kadar dikkatle uyduklar bu kama detlerinin aklamalararasnda ilk olarak Fison tarafndan ileri srlen bak asn yelememizgerekir; nk Fison btn bu kurallarda, olas bir "ensest'' giriimine kar birkorunma aresi olmaktan baka bir ey gremiyor. Ayn ey, gerek kan, gerekseevlenme yoluyla akraba olanlar arasnda geerli olan kamalar iin de dorudur.Yalnzca bir fark vardr ki, o da birincisinde "ensest'' dorudan doruyadr,

bylelikle de kamadaki ama bilinlidir; kaynanayla damat ilikisine ilikinkamadaysa "ensest'' bilinli olmayan ara evrelerin getirdii dsel bir hevesten

baka bir ey deildir.Buraya kadar psikanaliz ynteminin uygulanmasyla toplumsal psikolojinin yeni

bir k altnda grlebileceini kantlamamza pek fazla frsat dmedi; nkilkellerin "ensest'' yapmaktan korktuklar oktan beri bilinen bir eydi ve dahafazla yoruma gereksinimi yoktur. "Ensest'' korkusunun daha iyi anlalabilmesiiin bizim ekleyebileceimiz ey, onun esas itibaryla bir ocukluk niteliiolduunu ve nevrozlularn ruhsal yaamna kesin olarak benzediini

gstermektir. Psikanaliz bize ocuun ilk nesne seiinin "ensest'' eiliminigsterdiini, bu eilimin anne ve kz karde gibi yasak olan nesnelereevrildiini retmitir. Yine psikanaliz, bize ergin bireylerin kendilerini butrden eilimlerden nasl kurtardklarn da gstermektedir. Bununla birlikteocuklua zg psiko-cinsel eilimlerden kurtulamamtr ya da bu eilimlerednmektedir (ki buna gerileme ya da "regression'' diyoruz). Bu yolla libidonun"ensest'' isteine saplanmas onun bilinli olmayan ruhsal yaamnda ayn roloynamay srdrmekte ya da yeniden oynamaya balamaktadr. "Ensest''isteklerinin anne ya da babaya kar kkrtt bu duygular nevrozun merkez

dmdr diyecek kadar ileri gidiyoruz. "Ensest''in nevrozlarda oynad rolhakkndaki bu dnce elbette ergin ve normal kimselerin genel gvensizliiyle


11/105

karlaacaktr. Bu "ensest'' konusunun ne dereceye kadar airlerin ilgi merkezinioluturduunu ve saysz tr ve biim deitirme altnda nasl iir gereciolduunu gsteren Otto Rank'n aratrmalar da ayn biimde kar klarlakarlanacaktr. Bu direncin, her eyden nce, bugnn tmyle bastrlm eski

"ensest'' isteklerine kar insanlarn duyduu derin nefretin rn olduunainanmak zorundayz. Buna dayanarak, sonralar bilinli olmamaya mahkm olan"ensest'' isteklerinin tehlikesini sezen ilkellerin bu isteklere kar en iddetlisavunma yollaryla kendilerini koruduklarn gstermek nemlidir.BLM IITABU VEKARIT DUYGULAR

1Tabu szc Polinezyaca bir szcktr, tam evirisi gtr; nk karladanlam bugn bizde kalmamtr. Eski Romallar zamannda byle bir szckvard: sacer szc Polinezyallarn tabusuna karlkt. Yunanllarn goVszc, branlerin kodaush szc, Polinezyallarn ve Afrika'daki

(Madagaskar), Kuzey ve Orta Asya'daki birok budunun benzer szcklerle tabudeyimiyle karladklar anlamda bir szck olsa gerektir.Bizim iin tabunun birbirine kart iki anlam vardr: bir yandan kutsal (sacr),kutsallatrlm (consacr) anlamlarna; dier yandan da tehlikeli, korkun,yasak, kirli anlamlarna gelir. Tabunun kart Polinezya'da noa szcylesylenir ve sradan, yanalabilir, tutulabilir bir ey anlamlarna gelir. Bu

biimde tabu szcnde saknmllk kavram gibi bir anlam da gizlidir;kendini temel olarak yasaklarda gsterir. Bizdeki "kutsal korku'' tamlamas oudurumda tabu anlamn karlar.

Tabu snrlamalar din ya da ahlk yasaklarndan farkldr. Bunlar bir tanrnnegemenliine bal olmaktan ok kendinden yasaktrlar, yasak olmalarnkendileri gerektirir. Bunlarn ahlk yasaklarndan ayrl: Tabu yasaklardoruluklar iin akla uygun hibir neden gsteremezler, kkenleri de bellideildir. Bizce anlalamaz olmakla birlikte onun egemenlii altnda olanlar iin

bu yasaklar bir zorunluluk, bir gerek olarak kabul edilir.Wundt (1) tabuya insanln yazlmam en eski yasas der. Tabunun tanrlardandaha eski olduu ve bu eskiliin dinden nceki bir dneme kadar gittii herkestarafndan kabul edilmitir.


12/105

Tabu sorununu psikanaliz ynnden incelemeden nce, sorunu yansz olarakortaya koymak iin antropoloji bilgini Northcote Thomas'n EncyclopediaBritannica'ya yazd "Taboo'' makalesinden bir para alacam: (2)zel anlamnda tabu, (a) kiilerin ya da eylerin kutsal (ya da kirli) ieriini, (b)

bu ierikten kan yasan trn ve (c) bu yasan inenmesinden kankutsall (ya da kirlilii) anlatr. Polinezya'da tabunun kart "noa'' szcdrve bunun "genel'' ve "ortak'' anlamna gelen yakn biimleridir..."Daha geni anlamda, tabunun trl biimlerini ayrabiliriz: 1. Doal ya dadorudan doruya olan, bir kiide ya da bir eyde ikin olan, gizemli "anlam''(erk)'in sonucu olan tabu; 2. Birinden bakasna geebilen, dolaysyla olan veyine "anlam''n rn ama (a) ya edinilen ya da (b) bir rahip, bakan ya da baka

biri tarafndan konmu olan tabu; 3. Bir kadnn kocasna zg oluunda olduugibi, her iki etkinin de bulunduu ara tabu."Tabu terimi farkl bir biimde ayn zamanda minseklerle ilgili yasaklara dauygulanr; fakat bu anlamda kullanmamak daha iyidir. Tabu deyiinin iineyaptrm tanr ya da cin olan trleri, yani byyle ilgili yasaklardan farkl olandinsel yasaklar da alarak geni anlamda kullanmak gerektii savlanabilirse de,

bu dinsel yasaklarda ne otomatik bir edim, ne de bulama olay olmamasnedeniyle buna en iyisi, dinsel yasaklar demelidir."Tabunun amalar eitlidir: 1. dorudan doruya tabular (a) nemli kiilerin,

bakanlarn, rahiplerin ve benzerleriyle eyann ktlkten korunmasn; (b)zayflarn, yani kadnlarn, ocuklarn ve genellikle sradan halkn, bakan verahiplerin erkinin anlamndan, yani byl etkisinden korunmasn; (c) belli

besinleri yeme, vb. yoluyla, cesetlerle birlikte bulunup konuma yoluyla ya dadokunmayla oluacak tehlikelere kar korunmay; (d) yaamn balcaedimlerini, doumlar, erdirmeyi (initiation), evlenmeyi ve cinsel etkinliklerikorumay; (e) insanlar tanrlarn ve cinlerin fkesinden ya da gcnden (3)korumasn: (f) domam ocuklarn ve ana babalarna bal kk ocuklarn

belli edimlerin sonularndan ve zellikle baz besinlerden kt varsaylanzglklerin gemesinden korunmasn salar. 2. Bir bireyin maln, tarlalarn,aralarn, vb. hrszlardan korumak iin konmu olan tabular da vardr.''Makalenin dier blmleri yle zetlenebilir: nceleri tabunun inenmesinin

cezas belki de iten kendiliinden gelen birtakm yarglara braklmt.Tabunun tanr ve eytan kavramlaryla birlikte bulunduu yerlerde bykTanr'nn erkinden otomatik bir biimde ceza beklenir. Dier durumlarda,olaslkla daha ileri bir evrede, davranyla bakalarna zarar veren sulununcezasn toplum kendi eline alyor. Bylece, insanln ilk ceza sistemleri detabuyla ilgilidir. "Tabunun inenmesi sulunun kendisini de tabu yapar.'' Yazar

bundan sonra, bir tabunun inenmesinden kan baz tehlikelerin, ceza edimlerive temizlenme treniyle de oluturulmas olasl olduunu sylyor.Tabunun kayna, insanlarda ve hortlaklarda bulunan ve cansz eyaya da

geebilen garip bir gte grlyor. Makalenin bu paras yledir: "Tabusaylan kimseler ve eyler elektriklenmi eyaya benzetilebilir. Bu gibi insanlar


13/105

ya da eya yle korkun g kaynaklardr ki, elektrikleri dokunmayla geebilirve bu elektriin boalmasna neden olan canl dayankl deilse zerinde ykcetki yapar. Bu tabunun inenmesinin ortaya karaca sonular, bir yandantabu olan kimsede ya da eyde sakl olan byl etkinin gcne, dier yandan da

tabuyu ineyenin manasnn gcne baldr. rnein krallarn ve bakanlarnbyk gc vardr, uyruklarnn onlarla dorudan doruya konumas lmdemektir. Oysa halktan daha byk manas olan bir bakan ya da bu boydan birikral ya da bakana zarar grmeden yaklaabilir. Bu bakanlardan daha aaolanlar da onlara tehlikesizce yaklaabilir. Demek ki dolayl olan tabularn gderecesi, bu tabularn ilgili olduu kimsenin manasna baldr; eer bu kimse

bir bakan ya da bir rahip ise onun tabusu halkn aa tabakasndan gelentabulardan daha gl olur.''Madem ki tabu bir eyden baka bir eye geebilir, yleyse birtakm kefarettrenleriyle tabuyu kaldrmann bir yolunun olmas gerekir. Frazer, bir sreklitabulardan, bir de geici tabulardan sz eder. Srekli tabular rahipleri,

bakanlar, lleri ve bunlarla ilgili her eyi kapsar. Geici tabularsa, rneinkadnn ayba durumu ve lohusal gibi, savann seferden nceki ya daseferden sonraki durumu gibi, zellikle av ya da srgn av ve benzeri iler gibi

belli durumlarda olur. Bundan baka tpk kilise aforozlar gibi bazen byk biralann tabu olduu duyurulur ve bu yerin tabuluu yllarca srer.Okurlarmn btn bu rneklerden kard sonu zerine bir yargya varmamdoruysa, btn bunlar grdkten sonra tabunun ne olduunu ve tabu hakkndaneleri zihinlerimize yerletirmek gerektiini renmekten okurlarmn henz

ok uzak bulunduklarn syleyeceim.. Bu bir yandan, verdiim bilgilerineksikliinden ve tabuyla bo inanlar, cin inanc ve din arasndaki ilginin neolduu sorununda geen btn tartmalar bir yana brakmamdan ileri geliyor.Dier yandan, tabu hakknda bilinen her eyi ayrntlaryla anlatmann zihinlerikartracandan korkuyorum. Onun iin okura, sorunun gerekten aydnlanmolmaktan uzak olduuna gvence verebilirim. Bununla birlikte bizi aslilgilendiren ey, bu ilkel insanlarn kendilerini bir sr kayt ve baskya bamlklmalardr. Ak ve akla uygun hibir nedeni yokken u ya da bu yasaksaylmakta ve niin yasak sayld sorusu onlarn aklna bile gelmemektedir;

nk kendilerini bu balarla gayet doal olarak bal grmektedirler; bunlarakar herhangi bir saldrnn iddetle ve otomatik olarak cezalandrlacanainanmaktadrlar. Bu yasaklar istemeden ineyenlerin bile gerekten otomatikolarak cezalandrldn gsteren gvenilir gzlemler de vardr. rnein yasakolan bir hayvann etini yiyen susuz bir kii derin bir acya kaplarak leceineinanm ve gerekten lmtr.Bu yasaklar en ok insanlara zevk veren eylerle ilgilidir. rnein istediiniyapmak, kaytsz artsz iftlemek gibi istekleri ilgilendirir. Baz durumlarda buyasaklar oru ve perhiz gibi pek kark biimlerde, baz durumlardaysa sama

gibi grnen birtakm davran ve trenler biiminde grnrler ve ierikleribakmndan anlamlar anlalr gibi deildir. Btn bu yasaklarn kuramsal bir


14/105

temeli var: Bu yasaklar baz kimselerde ve baz eyada, adeta bulachastalklarda olduu gibi dokunmayla geebilen bir g olduuna inanld iintehlikelidir. Bu tehlikeliliin derecesi de deiir. Baz kimselerde ya da eyada

bu tehlikelilik ok yksektir. Tehlikeliliin derecesi o kimsenin ya da eyin

tad g ykyle orantldr. Tabu yasan ineyen bir kimsenin, sanki butehlikeli g ykn emmi gibi, tabu olan eyin ieriine girdiine inanlyor.Bu g kral, rahip, yeni domu ocuk gibi az ya da ok nemli bir durumu olankimselerde; ayba, yeniyetmelik, lohusalk gibi kurald baz bedenseldurumlarda; hastalk, lm gibi uursuz durumlarda; dokunma ya da etkilemeyoluyla bu durumlarla ilgili olan eylerde sakldr.Bununla birlikte "tabu'' dendii zaman bundan, bu gizemli kendine zglntaycs ya da kayna olan btn kimseler, yerler, eyler ya da geici durumlaranlalr. Bu kendine zglkten doan yasak da tabudur. Sonu olarak szckanlamyla, tabu dendii zaman bir de olaanst kutsal, ayn zamanda datehlikeli, kirli ve gizemli olan her ey anlalr.Gerek bu szck ve gerek onun karl olan sistem, bizce gerektenanlalamayan bir ruhsal yaamn bir parasn anlatr. Gerekten de ilkeltoplumsal evrim evresinde bulunan budunlara zg cin ve eytan inanlarnincelemeye girimeden tabuyu anlamann olanaksz olduunu grrz.Acaba tabunun giziyle neden ilgileniyoruz? Kanmca her psikolojik sorunyalnzca kendisi iin deil, ayn zamanda baka nedenlerden dolay daincelenmeye deerdir. Polinezya ilkellerinin tabularnn, balangta sandmzkadar bize yabanc olmadn syleyebiliriz. Bizim boyun ediimiz ve ok

eski alardan gelen ahlak kurallarnn ilkellerin bir tabusuyla herhalde esasl birilgisi olacaktr. lkellerin tabusunu aydnlatmakla, bizim "koulsuz

buyruk''umuzun karanlk kaynaklar da aydnlanm olacaktr.te bundan tr, W. Wundt gibi bir aratrmacnn tabu konusundakiyorumunu, zellikle "tabu inancnn ta kklerine kadar gitmeye'' sz vermesi

bakmndan herhalde derin bir ilgiyle dinlemek isteriz.(4) Wundt'a gre, tabudncesinde "baz eylerden korkmay anlatan detler ve bu detlere karlkolan tapnma dnceleri ya da davranlar vardr.''(5) Baka bir yerde der ki:"Szcn genel anlamna gre, tabu deyiiyle detlerin, grenein ya da

yasalarn koyduu yasaklar, bir eye dokunmamay, bir eyi kullanmakamacyla almamay ya da baz szckleri aza almamay anlyoruz...'' Yasaktabular bulunmayan hibir budun ya da hibir uygarlk aamas grlemez.Wundt bundan sonra tabunun ieriini anlamak iin uygarlk olarak daha yksekolan Polinezyallar deil, daha ilkel olan Avustralya yerlilerini incelemenindaha yararl olduunu gsterir. Avustralya'daki tabu yasaklarn hayvanlarla,insanlarla ve eyayla ilgili tabular olmak zere e ayrr. Baz hayvanlarldrmeyi ve yemeyi yasak eden hayvan tabusu totemciliin ekirdeinioluturmaktadr.(6) Konusu insan olan ikinci tr tabularn ierii z olarak

bakadr. Bu gibi tabular, yalnzca tabulu olan kimselerde ve allann dndakidurumlarda olur; rnein erdirme treninde delikanllar, ayba dnemlerinde ve


15/105

lohusalklarnda kadnlar, yeni domu ocuklar, ller tabudurlar. Bir kimseningiysisi, aralar, silahlar ve bunlar gibi hep kulland mallar bakalar iin herzaman tabudur. Avustralya'da bir delikanlnn erdirme treninde ald yeni ad,kendisinin zel mlknn bir paras olur; bu ad tabudur ve gizli tutulmas

gerekir. Aalara, bitkilere, evlere, semtlere konan nc tr tabulara gelince,herhangi bir nedenden tr korku uyandran ya da gizemli olan her eyin tabuolmas kuralna gre konurlar.Wundt, Polinezyallarn ve Malaya takmadalar halknn daha zengin ekinindetabunun derin deiikliklere uramadn kabul ediyor. Bu budunlarntoplumsal bakmdan daha ok farkllatn, bunlardan krallarn, bakanlarn verahiplerin ok etkili tabusu olmasndan ve bu gibi kimselerin kendilerinin okgl tabu kurallarna bal olmalarndan anlarz.Fakat tabunun gerek kaynaklar, ayrcalkl snflarn karlarnda olmaktan okuzak ve ok daha derinlerdedir: "Tabular, en ilkel ve ayn zamanda en srekliigdlerin kaynaklarnda, yani eytanlarn etkisine kar duyulankorkulardadr.''(7) "Aslnda tabulu eylerde sakl olduuna inanlan eytansalgce kar duyulan korkularn nesnelletirilmesinden baka bir ey olmayan tabu

bu gcn kzdrlmasn yasaklar ve bilerek ya da bilmeyerek tabu inendiizaman eytann fkesinin yattrlmasn ister.''yleyse tabu yava yava eytan inancndan ayrlarak kendi bana bir gcednmektedir. detlerin, geleneklerin ve sonuta yasalarn zorlad bir eyolmaktadr. "Fakat yere ve zamana gre deien tabu yasaklarnn arkasndagizli olan buyruun kkensel anlam: eytanlarn fkesinden sakn buyruuydu.''

Demek ki Wundt, tabunun ilkel budunlarn eytansal gce inanmalarnn biranlatm ve geliimi olduunu, tabunun daha sonra bundan ayrlarak bir tr ruhuyuukluuyla bir gce dntn, bizim det ve geleneklerimizin kknnde burada olduunu gstermektedir. Bu anlatmn ilk parasna ne kadar karklrsa klsn, ben Wundt'un bu grn kandrc grmyorum. Birokokurumun da byle dndn seziyorum.Wundt'un aklamas, tabu dncesinin ve bu dncenin en derin kklerininkaynaklarna kadar gitmekten ok uzaktr. nk ne korkuyu, ne de eytan

psikolojide daha teye gtrlemez olgular olarak kabul etmeye olanak yoktur.

Eer gerek eytan diye bir varlk olsayd byle olabilirdi: Fakat tanrlar gibi,bunlarn da insanln ruhsal glerinin bir rnnden baka bir ey olmadnbilmekteyiz.Wundt, tabunun anlam zerine de pek aydnlk olmayan nemli dnceler ilerisrer. Ona gre kutsalla kirlinin ayrlmas, tabunun ilkel evrelerindegrlmemektedir. Bunun iin bu kavramlar, o zaman ancak daha sonralaraldklar anlamdan tmyle yoksundular. Tabulu olan hayvan, insan ya da semteytanldr. Yani kutsal deildir ve dolaysyla, sonraki anlamda, henz kirli dedeildir.

Burada tabu deyimi, daha sonralar hem kutsalla, hem de kirliyle ilgili olan birnitelii, yani dokunma korkusunu gstermesi ynnden, dokunulamaz ey


16/105

anlamna gelen, fakat henz farkllamam bir anlam tayan eytanllkdncesine uygundur. Fakat bu nemli ayrc niteliin her zaman ortak olarakgz nnde tutulmas, daha sonraki koullar altnda birbirinden ayrlan ve ensonunda birbirinin kart saylan iki alan arasnda kkende bir birliktelik

bulunduunu bize gsterir.Eyada gizli eytansal bir gcn, bir eyaya dokunanlar ya da onu kullanmayakalkanlar arptna inanan ilk tabu inanlar, ilk evrede tmylenesnelletirilmi bir korku biimindeydi. Bu korku, bu ilk evrede henz korkuve nefret biiminde ikiye ayrlmamt; bu ancak daha ileri bir evrede oldu.Acaba bu ayrlma nasl oldu? Wundt'a gre bu, tabu yasaklarnn eytanlarnalanndan tanrsallk alanna gemesiyle olmutur. Kutsal ve kirli karsav,ikinci evre geldii zaman henz daha ortadan kalkmam ama yava yavanemi gzden dm olan bir mitoloji evresinin ardndan yeni bir mitolojievresinin gelmesiyle ortaya kmtr. Bir evreyi, daha yksek ikinci bir evreyenerek geriye att zaman, birinci evrenin ikincinin yannda yine aa birdurumda yaamas, sayg konusu olan elerinin nefret konusuna dnmesimitolojide genel bir yasadr.(8)2Tabu sorununa, ruhsal yaamn bilin d ksmyla uraan psikanaliz ynnden

baktmz zaman, tabu olaylarnn bize hi yabanc olmadn hemen anlarz.Tpk ilkellerin kendi boy ya da toplumlarna zg olan tabulara baemelerigibi, kendi kendine birtakm kat tabu yasaklar yaratan kimseler olduunu

psikanalizciler pekl bilirler. Eer bunlara psikanalizde "zorlanma nevrozlular''

demeye (*) almam olsaydk, bu insanlara "tabu hastas'' demek ok yerindeolurdu.Psikanaliz aratrmalar bize bu "zorlanma'' hastalnn klinik etiyolojisini ve

psikolojik mekanizmasnn nasl olduunu retmitir. Bu bilgimizi toplumsalpsikolojide bu duruma karlk olan grnlere uygulamaktan kendimizialamyoruz.Bu giriimde bulunurken bir eyden saknmak gerekir. Tabuyla zorlanmahastal arasndaki benzerlik, ikisinin de gerek ieriiyle ilgili olmaktan okyalnzca her ikisinin de grnleriyle ilgili olduu iin, tmyle dtan bir

benzerlik olabilir. Doa birbirinden ok farkl olan biyolojik durumlardabirbirinin ayn olan biimleri kullanmay sever. rnein mercan dizilerinde,bitkilerde ve hatta baz billurlarda ya da baz kimyasal keltilerin oluumundaolduu gibi. Yalnzca otomatik birtakm koullara dayanarak i ilikilerle ilgilisonular karmak kukusuz ok eksik ve yararszdr. Bunun iin, bu gibiyanllara dme olasln hesaba katarak, ancak ekince notunu unutmamakkouluyla, tasarladmz karlatrmay yapabiliriz.

Nevrozlulardaki zorlanma yasaklaryla tabular arasndaki ilk ve gze arparbenzerlik, bu yasaklarn kaynaklarnn da tpk tabularda olduu gibi nedensiz ve

anlalmaz grnmesidir. Gnn birinde ortaya kan bu yasaklarn etkisiylebirey yenilmez bir korku altnda, onlarn basksn duymak zorunda kalr, bireyin


17/105

zerine dardan gelen bir ceza tehdidi olmas art deildir; nk yasaninenmesi durumunda arkasndan kesinlikle dayanlamaz bir ykm geleceinehasta iinden (vicdanndan) gelen bir kanyla inanmaktadr. Bu zorlanmahastalar her zaman, bu yasaklardan birinin inenmesi durumunda,

yaknlarndan birinin bundan kesinlikle zarar greceini bize anmsatrlar. Buzararn ne olabilecei belli deildir. leride kefaret ve kar koyma edimlerinitartrken de, bu yasaklarn kendilerinin tartmasnda olduu gibi, yine buyetersiz bilgiyi elde edeceiz.Tabuda olduu gibi, nevrozlulardaki yasaklarn ekirdei de dokunma edimidir,"dokunma korkusu'' (dlire de toucher) deyii buradan gelir. Yalnzca bir cismedorudan doruya dokunmak yasak olmakla kalmaz, ayn zamanda rnein"biriyle iliki kurmak", "biriyle ya da bir eyle ilikide bulunmak'' gibi ancakdolayl yoldan dokunma anlamn veren edimleri de kapsar. Yasak olan eyianmsatan ve bylece o eyle zihinsel de olsa bir iliki kuran her ey, dorudandoruya bedenle dokunma kadar yasak oluyor. Bylesi bir kapsam genilemesinitabuda da aynen grmtk.Baz yasaklar, gttkleri amalarndan kolayca anlayabiliriz; fakat baz kurallaranlalr gibi deildir, sama ve anlamsz gibi grnrler. Bu gibi kurallara"teaml'' grenek, formalite diyoruz. Tabu detlerinin de ayn eitliliigsterdiini gryoruz.Zorlama yasaklarnn byk bir yer deitirme yetenei vardr; bir eyden dier

bir eye yaylmak iin her nedenden yararlanrlar ve o eyi de (hastalarmdanbirinin yerinde bir deyimiyle) "ekilmez'' bir duruma getirirler. yle ki hasta en

sonunda her eye ambargo koyar. Nevrozlular, bu "ekilmez'' kimse ya da eylersanki tehlikeli bir bulac hastala yakalanm ve dedii yerlere bunugeirecekmi gibi davranr. Tabu yasaklarn gzden geirirken aynen bu yerdeitirme ve geme niteliklerine raslamtk. Bundan baka tabu olan bir eyedokunmakla, ona dokunann da tabu olduunu ve kimsenin onunla ilikiyegirmediini grmtk.Bu geme ya da daha iyi bir deyimle yer deitirme konusunda, biri Maorilerinyaamndan, dieri bir zorlama nevrozu eken bir kadnn yaamndan, iki rnekalarak bunlar burada karlatracam:

"Maorilerin bakan atee asla kendi azyla fleyemez; nk o kutsaldr,kutsalln fledii atee ve atein stndeki kabn iindeki ete geirir, buradanda o yemei yiyen kimsenin iine geer ve bylece yemei yiyen kimse

bakann soluuyla alanarak kesinlikle lr.''(9)Hastam, kocasnn satn alarak eve getirdii bir mutfak takmnn, evi kendisineekilmez bir duruma getirecei korkusuyla, kaldrlmasn istiyordu. nk bueyin Hirschen sokandaki bir maazadan alndn renmiti. Bu Hirschenszc, vaktiyle genliinde bekrken tand ve imdi uzak bir kentte

bulunan ve kendisi iin artk "olanaksz'', yani tabu olan bir dostunun ad olduu

iin, Viyana'da satn alnan bu ey, imdi kadnn iliki kurmak istemedii dostukadar tabu olmutur.


18/105

Zorlanma yasaklar da tabu yasaklar gibi yaamda en olaanst zveriler vesaknmalar oluturur; fakat bunlarn bazlar, baz edimlerde bulunma yoluylakaldrlabilir ve bu edimler de zorlayc bir nitelik kazanarak zorunlu olur. Buedimler tvbe, balanmay dileme, kendini hakl karma, temizlenme

trnden edimlerdir. Bu zorlayc edimlerin en yaygn olan suyla ykanmadr(ykama obsessionu). Tabu yasaklarnn bir blm de bu biimde kaldrlabilir,yani bu tabularn inenmesi byle bir trenle onarlabilir ve bu ite suyla gusl(boy abdesti) en ok yelenen yntemdir.imdi tabu detleriyle zorlanma nevrozlarnn belirtileri arasnda en akkarlkl noktalar zetleyelim: (1) Bu yasaklarn nedensizlii, (2) Bunlarniten gelme bir gereksinimle zorlanmalar, (3) Kolayca yer deitirmeleri veyasak olan eyden bulama tehlikesi tamalar, (4) Yasak olan eyden kantrenlerin ve buyruklarn nedenlii bakmndan her ikisinin benzerliinigrmekteyiz.Bununla birlikte psikanaliz bize zorlanma nevrozunun gerek ruhsalmekanizmasn, gerekse klinik tarihini retmi bulunuyor. te tipik birdokunma korkusu olaynn tarihi: lk ocukluk andan bu yana olay konusuolan kii, kendi bedenine dokunmakla byk bir haz duyuyordu, bu hazznnesnesi kestirilebileceinden fazla duyarllamt. Fakat bu ok haz vericidokunma edimi, dardan gelen bir yasak buyruuyla atr..(10) Bu yasak

buyruu kabul edilir; nk iten gelen birtakm zorlu glerin (11) yardmngryordu; bu dtan gelen yasak, dokunma biiminde kendini gstermekisteyen igdden daha zorlu olduunu kantlar. Byle olmakla birlikte ocuun

ilk ruhsal yuurumu yznden bu yasak teki igdy ortadan kaldramamtr.Baarabildii tek ey, bu igdy (yani dokunma hazzn) bastrmak ve onu

bilinaltna tkmak oldu. Hem yasak, hem igd birlikte kaldlar. Birincisikald; nk yalnzca bastrlm ama yok edilmemiti. kincisi de kald; nkeer kalmam olsayd, igd bilince frlayacak ve darya kacakt. Bylecezmlenmemi bir durum, ruhsal bir saplanma oluur. Bundan sonra yasak veigd arasndaki srekli savatan kan birok sonucun kayna bu savatr.Bu biimde duraanlaan ruhsal kuruluun balca ayrt edici nitelii, bu bireyinnesneye, daha dorusu bu nesneyle ilgili edime kar ald ve (12) ift deerli

diyeceimiz tavrda grlr. Birey bu edimi (yani dokunma edimini) hepsrdrmek ister, onda en yksek zevki tadar; fakat onu srdremez, hatta ondannefret eder. Bu iki ak arasndaki kartlk kolay kolay zmlenemez; nk-nasl diyeyim- bunlarn ruh yaamnda yerleri karamayacak denli ayrlmtr.Yasak tmyle bilin blmnde yerlemitir, oysa hl yaamakta olandokunma zevki bilinaltnda kalmtr, kiinin ondan haberi yoktur. Eer bu

psikolojik etmen olmasayd, ift duygular ne bu kadar uzun sre yaayabilir nede bundan sonraki patlak vermelere yol aard.Olayn klinik tarihinde, ilk ocukluk anda yasan belirleyici bir etmen olarak

grnne nem verdik; fakat nevrozun daha sonraki ilerleyiinde bu rol, buyata gzken itme oynuyor. Unutma (amnesie) ile ilgili olan bu itme olgusu


19/105

yznden bilinli duruma gelen yasan nedenleri bilinemez. Onu zihni olarakskp atmak iin yaplan btn giriimler, hcum noktas yakalanamad iin,

baarszla mahkmdur. Yasak kendi gcn, zorlaycln bilinmeyenkartyla, yani gizli ve snmemi kalan zevkle, baka bir deyimle, bilinli bir

sezgisi olmayan i gereksinimle olan birlikteliine borludur. Yasan isteinyerine geebilme ve yeniden yaratma gc, bilinli olan zevkle uyutuunu vebilinaltnn psikolojik etmenlerinden ok da kolaylk gremediini anlatr.gdnn verdii haz, karlat engellerden kurtulmak iin srekli yerdeitirir. Yasak edilenin yerine konmu eyler ve edimler biiminde kendinevekiller arar. Ayn nedenden tr yasak da onun peinden dolar, yasaklanmigdnn yeni hedeflerine de yaylr. Geri itilmi libido her yeni admnda yeni

bir iddetle, yasan kar koymasyla karlar. Bu iki kart gcn karlklolarak birbirini itmesi, boalma ve var olan gerginlii gevetme gereksiniminidourur. te zorlayc edimlerin nedenlerini burada bulmaktayz. Nevrozlarda,

bir yandan pimanlk belirtisi, temizlenme ura ve buna benzer davranlardasaylabilecek edimler; te yandan da igdye yasak edilen edimin yerinegeecek edimler olan uzlatrc edimler aka grlmektedir. Bu zorlaycedimlerin igdye srekli yardm etmesi ve yasak edilen ilk edime gittikeyaklamas, nevroz hastalklarnn bir yasasdr.imdi tabunun i yzn, hastalarmzn zorlayc yasaklaryla aynym gibi elealarak inceleyelim. nceleyeceimiz birok tabu yasann ilk biimindenuzaklam, yer deitirmi ve bozulmu olduunu aka bilmemiz gerekir; bunedenle en eski ve en nemli tabu yasaklarn ancak biraz aydnlatmakla

yetinmek zorunda kalacaz. Yine, ilkellerle nevrozlular arasnda tamkarlkll ve birbirine noktas noktasna benzerlii olanaksz klacak kadarnemli farklar olduunu anmsamalyz.Her eyden nce ilkeller arasndaki yasaklarn gerek kaynan, yani tabunungerek douunu aratrmann yararsz olduunu sylemeliyiz. Bizimvarsaymmza gre, bu kaynak onlarca "bilin d'' olduu iin tabular bize bukayna bildiremez. Fakat nevrozlardaki yasa model olarak alp tabununtarihini u biimde kurabiliriz: Tabular tarihlerinin bir evresinde ilkelleredardan zorlanm ok eski yasaklardr, yani daha nceki bir kuan daha

sonraki bir kuaa zorlad kurallardr. Bunlar, iddetle istenen edimlere karkonmu yasaklardr. Belki ataerkil ve toplumsal yetkenin koyduu gelenein birsonucu olarak bu yasaklar kuaktan kuaa geerek srm ama sonrakikuaklara kalt olarak kalm ruhsal bir kendine zglk durumunda"biimlenmitir.'' Bu gibi "doutan dnceler'' var m yok mu, bunlarkendiliklerinden mi yoksa eitim yoluyla birleerek mi tabunun duraan birduruma geliini etkilemilerdir; bunu burada belirlemenin olana yoktur.Bununla birlikte tabunun sreklilii bize bir ey retmektedir: Yerinegetirilmesi yasaklanm olan ilk istek, bu tabulara karn bu budunlar arasnda

yaamay srdrmektedir. yleyse bu insanlar tabu yasaklarna kar ift deerli(ambivalent) bir tavr almaktadr: Bilindlarnda bu kurallar dinlememekten


20/105

baka bir ey istememekte ama ayn zamanda bunu yapmaktan dakorkmaktadrlar. Korkmaktadrlar; nk onu dinlememek istedikleri halde,korku hazdan daha gl gelmektedir. Fakat tpk nevrozda olduu gibi bu istek,

bireylere kurallara aykr olarak kalmaktadr.

En eski ve en nemli tabu yasaklar totemciliin iki yasasdr, yani totem olanhayvan ldrmemek, kadn cinsinden olan totemdalarla cinsel ilikidensaknmak.yleyse bunlarn, insanln en eski ve en gl istekleri olduu grlmektedir.Totemciliin anlam ve kayna bizce gizli olarak kaldka bunu anlayamayz ve

bu rneklerle varsaymmzn doruluunu deneyemeyiz. Fakat bu tabulardakullanlan anlatm ve bu tabularn bir arada olumalar durumu, bireylerzerinde yaplan psikanaliz aratrmalarnn sonularn bilenlere, ocuktakiistek yaamnn merkez noktas ve nevrozlarn ekirdei dediimiz eyianmsatacaktr.(13)Yukarda sylediimiz biimde snflandrlmaya allan dier btn tabutrlerini bir tmcede zetlersek, hepsi birletirilmi olur: Tabunun temeli bilindnda gl bir eilimin istedii yasak bir edimdir.

Nedenini bilmemekle birlikte yasak olan edimi gerekletiren ve bylece tabuyakar gelen kimselerin de tabu olduunu bilmekteyiz. Fakat tabunun yalnzcayasak olan edimi gerekletiren kiiye kar deil de, kurald durumlarda

bulunan kimselere, bu kurald durumlara ve kiisel olmayan eyaya kar dauygulanmasyla bunu nasl birletirmeli? Btn bu deiik koullar, daima aynkalan tehlikelilik nitelii nedir? Bu, insann ift deerli isteklerini uyandran,

yasa bozmaya kar insan itahlandran bir nedenden baka bir ey olamaz.Tabuyu ineyen kimsenin kendisi de tabu olmaktadr; nk bakalarn da

bunu yapmaya itahlandrmak gibi tehlikeli bir kendine zgl vardr. Herkesikendisine imrendirmektedir; herkese yasak olan eyi o niye yapsn? Onun iin ogerekten bulacdr. Her rnek, bakalarn da yknmeye srkleyecei iinonu yapann kendisinden saknmak gerekir.Fakat bir kimse bir tabuyu inemeden de geici ya da srekli olarak tabuolabilir. Bunun basit nedeni, bu gibi kimselerde bakalarna yasaklanm olanistekleri uyandracak ve onlarda ift deerli duygularn atmasna yol aacak

bir kendine zglk olmasdr. Kurald konumlarn ve durumlarn ounda bukendine zglk vardr ve bunlar tehlikeli bir etki gc tarlar. Kral ya da

bakan, evresindekileri kendisine imrendirir, belki herkes de kral olmak ister.ller, yeni domu ocuklar, kadnlar kendilerini savunamayacak bir durumdaolduklar iin cinsel olgunlua erimi bireylerin, yeni bir zevkin batankarmasyla itahlandklar bir srada bunlar kendi zerlerine kkrtmalarolasl vardr. Onun iin bu gibi kimseler bu gibi durumlarda tabu olmaktadr.Onlarn uyandrabilecei isteklere kimsenin kaplmamas gerekir.imdi trl kiilerin manalarndaki glerin niin birbirini ortadan kaldrarak

etkisiz bir duruma getirdiini de anlam oluyoruz. Kraln tabusu, uyruklar iinok gldr; nk aralarnda ok byk toplumsal farklar vardr. Fakat


21/105

rnein bir bakan, kral ile uyruklar arasnda zararsz bir arac olabilir. Tabudilinden normal psikoloji diline evrildiinde, bunun anlam udur: Kral ileilikiye girme halkta gl bir imrenme duygusu yarataca ve bundanekinmesi gerektii halde, konumuna o kadar imrenilmeyen ve elde ettii

konuma herkesin pekl eriebilecei yksek bir grevliyle ilikiye girmekmmkndr. Bakan krala kar bir kskanlk duymakla birlikte elde ettii etkiyigz nnde tutmakla bu kskanl hafifletebilir. yleyse byl gtekiisteklere yol aan kk farklar, son derece byk farklardan daha aztehlikelidir.Baz tabu yasaklarnn inenmesinin, herkese ktlk getirecei korkusuylacezalandrlmas ya da toplumun btn bireyleri tarafndan kefareti denmesigereken toplumsal bir tehlike saylmasnn nedeni de bylece aydnlanmoluyor. Eer bilinlenmemi isteklerin yerine gerek itepileri getirirsek,gerekten byle bir tehlike vardr. Bu tehlike, ok gemeden btn toplumunsonunda dalmasna neden olacak olan yknmeye yol amas olasldr. Eer

bir yasak inendii zaman bu cezasz braklrsa, herkesin bu ktl ileyeneyknmek isteyecei ortadadr.Bir tabu yasann gizli anlamnn nevroz olaylarnda olduu kadar zel nitelikteolmas olanaksz olmakla birlikte, dokunmann "dlire de toucher'' dokunmakorkusunda oynad role benzer bir rol tabu yasaklarnda da grrsekamamalyz. Dokunmak, bir edinme ediminin bir kiiyi ya da eyi kullanmayakalkmann balangcdr.Tabuda sakl bulunan bulama gcn, insan batan karma, yknmeye

srkleme zgl olarak yorumladk Bu yorum, tabunun bulaclnn hereyden nce eyaya da gemesiyle kendini gstermesi ve eyann da tabuluolmas durumuna uymuyor gibi gzkmektedir.Tabuda grlen bulaclk, nevrozlarda grdmz gibi bilinlenmemiitepilerin arm kanallaryla baka eyler zerine kaydrlmas eiliminin biranlatmdr. Bylece gryoruz ki manann tehlikeli byl gc iki gerekyetiye, yani yasaklanm istekleri anmsama yeteneiyle yasa bu istekleruruna ineme gibi daha nemli olan bir eilime denk dmektedir.Fakat ilkelin ruhsal yaamnda yasaklanm bir edimin ansnn uyanyla

birlikte her zaman bu edimi gerekletirme eiliminin de uyandn kabuledersek, o zaman bu iki g tek g olarak yeniden birleiyor demektir. Budne gre, anlarla istekler yeniden birbirine kavumaktadr. Bir yasaakar gelen bir kimsenin bu davran, bakalarn da ayn ii ilemeye gtrrse,tpk tabunun bir kiiden bir eye ve bu eyden baka bir eye geii gibi yasaa

boyunemezliin de bulama yoluyla getiini kabul etmek gerekir.Eer bir tabunun inenmesi, elde bulunan bir eyden ya da bir zgrlktenvazgemek demek olan kefaret ya da tvbe yoluyla dzeltilebilirse, bir tabukuralna boyun emenin de gerekten istenilen bir eyden vazgemek demek

olduunu gstermi oluruz. Bir zverinin savsaklann, baka yerde baka bireyden zveride bulunma gidermektedir. Bundan karacamz sonu, tabu


22/105

trenleri ynnden tvbenin, temizlenme treninden daha eski olduuyolundadr.imdi tabunun nevrozlularda grlen zorlayc yasaklarla karlatrlmasndanneler rendiimizi zetleyelim. Tabu (bir yetke tarafndan) dardan ykletilen

ve insann en zorlu isteklerine kar evrilmi olan ok ilkel bir yasaktr. Onuinemek istei bilin dnda bir yerletirme yaar; tabuya boyun een kimselertabunun yasaklad eye kar ift deerli duygular duyarlar. Tabuda grlen

byl g, insan batan karma zglne dnebilir; bulac bir hastalkgibidir; nk ortadaki rnek daima bulacdr ve nk yasaklanan istek bilindnda baka bir eyin zerine kaydrlabilir. Bir tabunun inenmesinin kefaretyoluyla temizlenmesi, tabuya boyunemenin temelinde bir vazgeme

bulunduunu gsterir.3imdi tabuyu zorlanma nevrozuyla karlatrmaktan ne elde ettiimizi ve bukarlatrmaya dayandrlan yorumun deerini aratralm. Baka bir yolunveremeyecei yarar vermedike ve tabuyu bize anlatacak baka aralardan dahaiyi anlatmadka, hi kuku yoktur ki, yaptmz yorumun hibir deeri olamaz.Geri buraya kadar sylediklerimizle bu yorumun yararn gstermiolduumuzu savlayabiliriz; fakat bunu tabu yasaklarnn ve detlerinin dahaincelikleriyle aklamasn uygulama yoluyla glendirmeye almalyz.imdi bambaka bir yntem kullanabiliriz. Aratrmamz, nevrozlardan alaraktabuya uyguladmz varsaymlarn ya da vardmz sonularn ne dereceyekadar tabu olaylarnda dorudan doruya kantlanabileceini belirtecek biime

sokabiliriz. Fakat nce aradmz eyin ne olduunu belirtmeliyiz. Tabununbalangc hakkndaki varsaym, yani tabunun vaktiyle dardan ykletilmiilkel bir yasaktan kt varsaym kukusuz kantlanamaz. Onun iinnevrozlarda grdmz tabunun psikolojik koullarn daha ok aydnlatmayaalacaz. Nevrozlardaki bu psikolojik etmenleri nasl reniyoruz? Bunu,

belirtilerin ve zellikle zorlayc edimlerin, savunma tepkilerinin ve peinibrakmayan buyruklarn psikanaliz ynnden incelenmesiyle reniyoruz. Bumekanizmalar ift deerli itepilerden ya da eilimlerden gelmi olduklarnkantlayacak her nitelii gstermektedir; bunlarda ya istekle kartn ayn

zamanda gryoruz ya da atan eilimlerden birinin tekini yenerek stngeldiini grrz. yleyse tabu kurallarnda da bu ift deerliliin, yani karteilimlerin egemen olduunu gsterebilirsek ya da tabu mekanizmalarndanevroz belirtilerinde olduu gibi her iki eilime birden yol veren bazmekanizmalar bulacak olursak, o zaman tabuyla zorlama nevrozlar arasndaki

psikolojik karlatrmada en nemli olan noktay yakalam oluruz.Tabu yasaklarnn balca ikisinin, totemcilikle ilgili olmasndan trincelememize giremeyeceine az nce deinmitik. Tabu kurallarnn dier birksm da sonradan kma olduu iin bizim iimize yaramazlar. nk ilkeller

arasnda tabu, bizim toplumumuzda yasa koyucularn koyduu yasalara benzer.Ve rnein, bakanlarn ve rahiplerin kendi mallarn ya da ayrcalklarn


23/105

gvenceye almak iin koyduklar tabularda olduu gibi, toplumsal eilimlerikabul ettirmeye yararlar. Yine bununla birlikte geriye, inceleyebileceimiz

birok yasa kalyor. Bunlar arasnda (a) dmanlara, (b) bakanlara ve (c)llere uygulanan tabular ele alacam. Aratrmamzn gereleri J.G. Frazer'in

byk yapt olan The Golden Bough ("Altn Dal") adl kitaptan alnmtr (14).(A) Dmanlara karVahi ve yar vahi budunlarn dmanlarna kar acmaszca ve sonsuzderecede kyclk yaptklarn sandmz iin, bunlar arasnda bir adamnldrlmesinin bile tabu detleriyle ilgili birtakm kurallara bal olduunurenmek bizi artr. Bu kurallar kolayca drt bee ayrabiliriz: (1)ldrlen dmanla uzlamay, (2) yasaklar, (3) ldrdkten sonra ldrenin

balanmay dileme ve temizlenme etkinliklerini ve (4) baz ayinler yaplmasnbuyuran kurallar. Bu tabu detlerinin hangileri bu budunlar arasnda yaygndr,hangileri deildir? Bu budunlar zerine bilgilerimizin eksiklii yznden bunukesin olarak bilememekteyiz: Fakat bizim bu olaylara olan ilgimiz bakmndandnrsek, bu sorun bizim iin o kadar nemli bir sorun deildir. Kald ki biztek zelliklerle deil, olduka yaylm olan detlerle ilgiliyiz.Timor Adas'nda savalar dmanlarn yenip bunlarn koparlm kafalarylageri dndkleri zaman, birtakm uzlama trenleri yaplr; bu det, byle birseferin nderi olan adam stelik birtakm ar yasaklara bal klmas

bakmndan zellikle nemlidir. "Yenenler utku kazanm olarak geri dndklerizaman dmanlarn ruhunu bartrmak iin kurbanlar verilir; bu yaplmazsasavatan dnenlerin yanna yaklaanlara kesinlikle bir zarar gelir. Bu ayinde

dans edilir, ark sylenir, bu arklarda ldrlen dman iin yas tutulur veondan af dilenir: "Kzma; nk senin ban burada bizimle birliktedir; oysa bizdaha anssz olsaydk, imdi bizim bamz senin kynde sergilenecekti. Bukurban seni yattrmak iin veriyoruz. Niin bize dman oldun? Dostkalsaydk daha iyi olmaz myd? O zaman senin kann akmaz, ban kesilmezdi"denir. (15)Buna benzer detler Keleb Adas'nda Palular arasnda grlr; Gallalar kendikylerine dnmeden nce l dmanlarnn ruhu iin kurban verir. (16)Dier baz budunlar da ldrdkleri eski dmanlarndan dostlar, gzetenler ve

koruyucular kazanmann yolunu bulmutur. Bu da kesilmi balara kar efkatlidavranmaktan ibarettir. Borneo'nun birok ilkel boyu bunu yapmaktadr.Sarawak'ta Dayaklar seferden dnte yurtlarna getirdikleri balara aylarca en

byk sayg ve efkati gsterir, onlara dillerinin en sevimli adlaryla seslenirler.Yemeklerinin en iyi paralarn, en sevilen yemeklerini, sigaralarn onlarnazna koyarlar. Eski dostlarndan yz evirerek sevgisini yeni dostlarnavermeleri iin l dmanlara srekli yalvarlr; nk onlar artk kendilerindenolmutur. Bize korkun bile gelse, buna kastl bir alay kartn sanmak byk

bir yanl olur. (17)

Kuzey Amerika'nn birok vahi boyunun arasnda yaayanlar, bunlarndmanlarn ldrdkten ve derilerini yzdkten sonra tuttuklar yasa ap


24/105

kalmtr. Bir Choctaw bir dman ldrnce bir ay yasa girer, bir ay kendinibelli bal birtakm yasaklar altna koyar. Dakota yerlileri de bunun gibi yastutarlar J. O. Dorsay adl bir yetkeye gre, Osaga kzlderilileri kendi lleri iinyas tuttuktan sonra, dmanlar iin de sanki dostlarym gibi yas tutar. (18)

Dmanlara uygulanan dier tabu detlerine gemeden nce, yerinde bir itirazakar durumumuzu belirtmeliyiz. Bu uzlatrma kurallarnda nedenlerin okyaln olduunu ve ift deerli duygularla hibir ilgisi olmadn bize gstermekiin gerek Frazer gerekse dier yetkeler ne srlebilir. Bazlar diyebilirler ki:

bu budunlar ldrdkleri kimselerin ruhuna inandklar iin bunun etkisi altndakorkuyorlar. Bu korku klasik ilkada da vard; byk ngiliz dram yazar onuMacbeth'in ve nc Richard'n "hallucination"laryla sahneye getirmitir.Gerek btn uzlatrma detleri, gerekse daha sonra ele alacamz birok yasakve balanma dilei byle bir inantan mantksal olarak karlabilir; stelikdrdnc bee giren ayinler de byle bir yorum iin kant olarak gsterilebilir.nk bunlar ancak ve ancak ldrenlerin peinden ayrlmayan llerinruhlarn srp karmakla aklayabiliyoruz. (19) Bundan baka, vahilerinkendileri de ldrdkleri dmanlarn ruhundan korktuklarn aka bildiriyorve bu tabu detlerinin kkn de kendileri bu korkuda buluyorlar.Bu kar k kukusuz yerindedir, eer doru olsayd baka bir aklama

bulmak iin uramaktan sevinerek vazgeerdik. Bu kar kn incelenmesinisonraya brakyoruz; imdilik onu, tabu konusunda daha nce yaptmzincelemeden edindiimiz yorumla karlatryoruz. Btn bu tabu kurallarndanvardmz sonu, dmanlara kar alnan tavrlarda yalnzca dmanca

itepilerin deil, baka itepilerin de anlatlmakta olduudur. Bunlarda dmanakar pimanln, saygnn ve ldrmenin dourduu vicdan azabnn tepkilerinigrmekteyiz. Demek ki, inenmesi kesinlikle cezayla karlanan"ldrmeyeceksin!" buyruu insanlara Tanr elinden yasa gelmeden nce bile

bu ilkeller arasnda varm.imdi tabu kurallarnn geri kalanlarna dnelim. Dman ldrenlereykletilen yasaklar ok eitli ve ok ciddidir. Timor Adas'nda (yukardasylenen uzlatrma detleriyle karlatrnz) seferin nderi kendi evinednemez. Kendisine zel bir kulbe yaplr. Burada eit eit temizlenme

kurallarna uyarak iki ay kalr. Bu iki ay iinde karsnn yzn gremez, kendikendine yiyemez, yemeini azna bakas koyar. (20)Baz Dayak boylar arasnda, baarl gemi bir seferden dnen savalargnlerce karantina altnda kalmak ve belirli yiyeceklerden kanmak zorundadr.Bunlar demire dokunamaz, karlarndan ayr kalmalar gerekir. Yeni Gineyaknlarndaki Logea Adas'nda bir dman ldren ya da bunda eli olanlarkendilerini bir hafta evlerine kapatr; karlaryla ve dostlaryla ilikiden saknr,yiyeceklerine elleriyle dokunmazlar. Kendileri iin zel kaplarda ayr piensebze yemeklerinden baka bir ey yemezler. Bu sonuncu nlemin nedeni olarak

bunlarn ldrdkleri dmann kann koklamazlarsa hastalanp lecekleriniileri srerler. Yeni Gine'de Taoripi ya da Motumotu boylar arasnda insan


25/105

ldren bir savann karsna yanamamas ve yemeine parmaklaryladokunmamas gerekir. Ona baka bir kiinin zel olarak yaplan yemekleriyedirmesi gerekir. Yeni ay douncaya kadar bu byle srer.Burada, utku kazanan savalar hakknda Frazer'in dedii btn tabu olaylarn

saymaktan ekinirim, yalnzca tabunun zelliini gze arptran ya da tabuyasaklarn temizlenme ve ayinle bal olarak gsteren olaylar ele alyorum.Alman Yeni Ginesi'nde Monumbolar arasnda dvte dman ldren adam"kirli" olur ve bu deyim, det gren ya da lohusa olan kadna da verilen adnayndr. Bu adamn uzunca zaman erkeklerin toplanma odasndan kmasna izinverilmez. Bu sre iinde kyn erkekleri onun evresinde toplanr, arklar vedanslarla utkusunu kutlarlar. Bu adam hibir eye, hatta karsna ve ocuklarna

bile dokunamaz, eer dokunursa vcutlarnda yaralar ve banlar kar. Bu adamancak ykanma, vb. trenlerle temizlenebilir.Kuzey Amerika'da Natchezler arasnda ilk kelleyi kesip getiren delikanlsavalar, alt ay birtakm eylerden vazgemek zorundadr. Karlaryla birlikteyatmalarna ya da yemek yemelerine izin verilmez; besin olarak ancak balk vemsr yiyebilirler. Bir Choctaw bir dman ldrp kellesini kestii zaman biray srecek bir yasa balar; bu srada san taramas yasaktr. Ba kandzaman eliyle kayamaz, ban kamak iin ancak kk bir denekkullanabilir.Pimal bir kzlderili bir Apache kzlderilisini ldrd zaman enikonu birtemizlenme ve balanmay dileme trenine uymak zorundadr. On alt gnlk

bir oru dneminde yemee ya da tuza dokunmas, atee bakmas, konumas

yasaktr. Ormanda tek bana yaar, orada kendisini yalnzca bir yal kadnbekler, kendisine biraz yiyecek verir. ou kez en yakn derede ykanr ve yasbelirtisi olarak banda bir balk paras tar. On nc gn genel bir ayinyaplr ve bu ayinde hem kendisi, hem silahlar temizlenir. Pima kzlderilileriinsan ldrme tabusunu dmanlarndan daha ciddiye aldklar iin

balanmay dileme ve temizlenme iini seferin sonuna brakmazlar, bu yzdenahlk bakmndan drstlkleri (ya da isterseniz sofuluklar yznden diyelim),savataki kahramanlklar ok zarar grr. Son derece cesur olmalarna karn

bunlar, Apachelara kar yaplan savalarda beyazlarn iine yaramaz badaklar

olduklarn gstermilerdir.Dman ldrdkten sonra yaplan bu balanmay dileme ve temizlenmetrenlerinin ayrntlar ve trleri daha titiz bir aratrma bakmndan dikkatedeerdir; fakat bunlar burada daha fazla saymay gereksiz gryorum. nk

bize yeni bir gr vermezler. unu da ekleyeyim ki, profesyonel cellatlarnzamanmza kadar gelen bir ynteme gre geici ya da srekli olarak toplumdanyaltlmalarnda bu detin izlerini buluruz. Ortaa toplumundaki malikanesahiplerinin (feodal beylerin) durumu, ilkellerin tabusu zerine bize gzel fikirverebilir. (21)

Bu uzlatrma, saknma, balanmay dileme ve temizlenme kurallar hakkndayazarlarn yapt aklamalar iki ilkeyi, yani lnn tabusunun, kendisiyle


26/105

ilikiye giren her eyi iine almas ilkesiyle ldrlm adamn ruhundankorkma ilkesini birletiriyor. Bu iki ilke bu treni ne oranda birlikteaklayabiliyor, eit deerli mi, yoksa biri birinci derecede, dieri ikinciderecede mi saylyor? Bunlar hibir yerde gsterilmemitir, belirlenmesi de

kolay bir i deildir. Bunlara kar, btn bu detleri ilkellerin dmanlarnakar gsterdikleri ift deerli duygudan karma yoluyla biz aklamamzn birbirlie ulatn belirtmek isteriz.(B) Hkmdar Tabusulkellerin bakanlarna, krallarna ve rahiplerine kar olan davranlar birbirinekart olmaktan ok, birbirini tamamlayan iki ilke tarafndan ynetilir. Hemonlar korurlar, hem de onlardan korunurlar. (22)Bu hedeflerin ikisi de saysz tabu kuralyla elde edilir. Bakanlardan niinkorunmak gerektiini biliyoruz; bakanlar tehlikeli ve gizemli sihir gcnesahiptir. Bu g, elektrik yk gibi dokunmayla geer ve buna benzer bir yklekorunmayan bir kimsenin lmne ya da yok olmasna neden olur. yleyse butehlikeyi kutsallkla (ister dorudan doruya, ister dolayl yoldan olsun)ilikilendirmekten saknmak gerekir. Saknlmad zaman hi olmazsa bununkorkun sonularn kaldrmak iin bir ayin yaplmaldr. rnein DouAfrika'da Nubalar, rahip-kraln evine girenin leceine inanr; fakat girerken solomuzlarn soyarak kraln elini oraya dedirirlerse bu tehlikeden kurtulduklarnainanrlar. Burada kraln dokunmasnn, kralla ilikiden doan tehlikelere kariyiletirici ve koruyucu bir araca dnmesi gibi dikkate deer bir olaygryoruz. Fakat bu olaslk, krala dokunma tehlikesinden farkl olarak, kraln

bir yerine bilerek dokunmann iyiletirici gc sorunu, yani krala karedilgenlikle etkenlik arasndaki kartlk sorunudur.Hkmdara dokunmann iyiletirici gcne rnek bulmak iin vahiler arasnakadar gitmeye gerek yok. Olduka yakn zamanlara dein ngiliz krallar bugle sraca hastalarn iyiletirirdi ve bundan dolay bu gce "King's Evil''( kraln ktl) denirdi. Gerek Kralie Elisabeth gerekse ondan sonra gelenler

bu hkmdarlk ayrcaln brakmamlardr. Sylendiine gre, BirinciCharles 1633'te bir defada yz hastay iyiletirmiti. Byk ngiliz devrimindensonra olu kinci Charles zamannda kraln sraca iyiletirmesi en yksek

derecesine kmt. Sylendiine gre, bu kral hkmdarlnda yz binsracalya dokunmutur. Bu yntemle iyiletirilmek isteyenler o kadar okmuki, bir keresinde alt yedi hasta, iyileeyim derken, kalabalk arasnda ezilereklm. Stuartlarn dmesinden sonra ngiliz tahtna geen pheci Orangesoyundan nc William bu byy yapmak istemedi; bir defa hastalaradokunmaya raz edildii zaman dokunurken u szleri sylemi: "Tanr sizeiyilik ve akl versin.'' (23)Aadaki olay, bilmeyerek bile olsa, krala ya da onunla ilgili bir eyedokunmann dourduu korkun etkiyi gsterir. Yeni Zelanda'da yksek

konumlu ve ok kutsal saylan bir kral, naslsa, yemeinin artklarn bir yolunkysnda brakm. Yoldan geen gen ve salkl bir kle bu artklar grerek


27/105

yemee balam; fakat daha bitirmeye vakit kalmadan korkun bir tayfkendisine bakann yemeini yemekte olduunu bildirmi. Adamcaz gl vecesur bir sava olduu halde, bunu iitir iitmez yere ylm ve korkunrpntlar iinde kvranmaya balam ve ertesi gn gnein batmasna doru

bu yzden lm (24). Maorili bir kadn bir meyvay yedikten sonra onun tabulubir yerden geldiini renmi. Bu davranyla bakann ruhunu rahatsz etmiolduundan arplacan dnerek alamaya balam. Bu olay leden sonraolmutu. Ertesi gn saat on ikide kadn lmt (25). Maori bakannnakma bir keresinde birok insann yaamna mal olmutu. Bakan akmayitirmi, onu bulanlar da ubuklarn yakmak iin kullanmlard. Fakatakman kimin olduunu renince hepsi de korkudan lm (26).Bakan ve rahip gibi tehlikeli kiileri, bakalaryla iliki kurmasn nleyecekduvarlarla evirerek ayrma gereksiniminin duyulmas alacak bir ey deildir.Aslnda tabu kurallarndan kan bu engellerin, bugn saray treni biimindehl yaamakta olduunu gryoruz.Fakat bakanlara kar konan bu tabunun byk bir ksmnn kkeni, onlardankorunma gereksinimine dayandrlamaz. Ayrcalkl kimselere kar alnan baka

bir tavr da, bu kimseleri kar karya bulunduklar tehlikelere kar korumagereksinimidir.Bu durumda, tabunun olumasnda ve dolaysyla saray etiketininkkeninde bunun da ayr bir pay vardr.Kral herhangi olas bir tehlikeden koruma zorunluluu, krallarn uyruklarnnmutluluk ve ykmlar ynnden sahip olduu byk nemden doar. Daha zel

bir deyimle, hkmdar dnyann gidiini dzenleyen bir kiidir; yalnzca

topran meyvalarn byten yamur ya da gne iin deil, kylarna gemilerigetiren rzgrdan ya da ayaklarnn bast topraktan tr bile ulusu ona krandoludur (27). Bu ilkel krallar, tanrlar kadar byk bir gc ve mutluluk vermeyeteneini tar; kukusuz, uygarln daha sonraki evrelerinde ancak en kleruhlu uluslar, hkmdarlarna bunlara benzer nitelikler verme derecesindeikiyzllk gstermitir.Bu kadar yetkin bir gce sahip olan kiilerin, kendilerini tehdit edentehlikelerden korunmak iin bu kadar ok zene gereksinimi olmas apak birkartlk gibi grnr; fakat ilkellerin krallara kar davranlarnda ortaya kan

tek kartlk yalnzca bu deildir. Bu insanlar krallarn kendi ellerinde olangleri iyi kullanp kullanmadklarn denetlemeyi zorunlu sayar; onlarn iyiniyetlerinden ve vicdanlarndan asla emin deildirler.Krallar iin olan bu tabu kurallarnn kaynanda bir gvensizlik vardr. Frazeryle der (28) "lk krallklar, halkn yalnzca hkmdar iin yaadn kabuleden bir ynetim biimi deildi. Aksine, onlarda hkmdar yalnzca uyruklariindir; onun yaam, ancak doann gidiini halkn karlarna uygun olarakynettike, konumunun gerektirdii grevleri yaptka deerlidir. Bunuyapmaktan aciz oldu mu, ona kar o zamana kadar gstermekte olduklar zen,

ballk, dinsel sayg kesilir, nefret ve aalamaya dnr, kral utan verici birbiimde yerinden kovulur; cann kurtararak kaabilirse kretsin. Bir gn tanr


28/105

diye tapnlan adam, ertesi gn bir sulu gibi ldrlebilir. Fakat halkn budeien tavrnda bir kapris ya da tutarszlk yoktur. Aksine, davranlar tmyletutarldr. Eer krallar onlarn tanrs ise, onlarn koruyucusu da olmaldr. Oysaonlar korumazsa, yerini bunu yapacak birine brakmas gerekir. Fakat onlarn

gereksinimlerini karlad srece ona kar gsterdikleri zenin sonu yoktur.Bu trden bir kral, birok yasa ve trenle rl tren etiketlerinden kurulu biritin iinde yaar. Bunun amac ona grkem salamak anlamna deil, doannuyumunu bozma yoluyla kendisini, halkn ve btn dnyay genel bir kntiine drebilecek bir davrannn nne geme anlamna gelir. Bu tren onunrahatln artrmaktan ok, her davrannn nne bir olta koyarak onundevinimlerini kstlar ve hatta korunmas halkn amac olan yaamn kendisine

bir yk ve ac kayna durumuna getirir."Tabu treniyle kutsal bir bakan zincir altna almann ve alkoymann en gzkamatran rneklerine, ilk yzyllarda olduu gibi, Japon Mikadosu'nun gnlkyaamndaki detlerde varlmtr. ki yzyl nceyle ilgili bir betimleme (29)

bunu yle anlatyor: "Mikado ayaklaryla yere basmay grkem ve kutsallnazarar verecek bir ey sayar; bu yzden bir yere gitmek istedii zaman, orayaancak adamlarn omuzunda tanabilir. Kutsal bedenini ak havayagstermesinden ac duyarlar, gne onun ba zerinde parlayacak kadar deerlisaylmaz. Bedeninin btn paralarna o kadar kutsallk yklenmitir ki, san,sakaln ve trnaklarn bile kesemez. Bununla birlikte ok pis olmamas iin de,geceleyin uyurken onu temizleyebilirler; nk byle zamanda bedenindenalnan eylerin ondan alnm olduunu ve byle bir hrszln onun grkem ve

kutsalln bozmayacan sylerler. Eski zamanlarda, her sabah bandaimparatorluk tac bulunduu halde tahtnn zerine oturmas gerekirdi; fakat tahtzerinde ellerini, ayaklarn, ban ya da gzlerini ve bedeninin hibir parasnkmldatmakszn put gibi oturmak zorundayd; nk bu biimde imparatorluuiinde dirlik ve bar salayabileceine inanlr. Tanr gstermesin, eer bir yanadnse ya da imparatorluunun herhangi bir ksmna biraz olsun baksa sava,alk, yangn ya da ok uursuz bir eyin lkeyi harap etmek zere olduunuanlarlard.''Barbar krallarn bal olduklar tabularn bazlar, katillerin bal tutulduu

kaytlar anmsatr. Dou Amerika'da Aa Gine'de Padron Burnu'nda ShakPoint'te Kukulu ad verilen rahip-kral bir ormanda yalnz bana yaar. Kadnadokunmas ya da evinde oturmas yasaktr, hatta sandalyesinden kalkamaz bile;

bu sandalyenin stnde, oturur durumda uyumak zorundadr. Eer yatacakolursa rzgr kesilir, gemiler denizde hareket edemez. Onun grevi frtnalar

buyruu altna almak ve genellikle havann tam ve salkl olmasn salamaktr(30). Bastian yle der: "Bir kral ne kadar gl olursa o kadar ok tabuya

boyunemelidir. Tahtnn aday da ocukluundan balayarak ayn tabularlabaldr; daha byrken bile onun evresinde tabular birikmeye balar ve tahta

kmasyla birlikte bu tabularn altnda adeta boulur".


29/105

Hkmdarla rahibin konumlarna yapk olan bu tabular hakkndaki rneklerioaltmaya ne yerimiz, ne amacmz uygundur. Yalnzca, devinme ve yemekyeme zgrl zerine konan snrlamalarn bunlar arasnda balca roloynadn ekleyelim. Fakat uygar uluslardan ve ok daha yksek bir ekin

dzeyinden alnan tabu trenine ilgili iki rnek, bu ayrcalkl kiilerle ortaklneski detleri ne dereceye kadar korumaya altn bize gsterir.Roma'da Juppiter'in byk rahibi Flaman Diabis alacak kadar ok tabukuralna balyd. Ata binemez; bakamaz; silahl bir adama bakamaz; krlmam

bir yzk takamaz; giysilerinde bir dm yapamaz; buday ununa ya dahamura dokunamaz; keinin, kpein, i etin, bakla ve sarman adnanamaz; salarn ancak zgr bir adam , o da yalnzca bronz bir baklakesebilir, sa ve trnak paralar tekin bir aacn altna gmlr; lyedokunamaz, dar ancak ba ak kabilirdi ve bunun gibi daha birok yasakaltndayd. Kars Flaminica'nn da ayr yasaklar vard: Baz merdivenlerde

basamaktan yukar kamaz ve baz bayramlarda salarn tarayamazd;ayakkablarnn derisi doal bir lmle len hayvan derisinden olamaz, ancakldrlm ya da kurban edilmi hayvann derisinden olabilirdi; gkgrltsn iittii zaman bir kefaret kurban kesinceye kadar kirli olurdu (31).rlanda'nn eski krallar bir sr garip kurallar altndayd, bunlara boyunemeninyurda mutluluk getirdii, ememenin ise ktln her trlsne neden olduusanlrd. Bu tabulara ilikin bilgiler, en eski yazmalar 1390 ile 1418 arasnda

bulunan Book of Knights adl bir kitaptadr. Bu yasaklar ok ayrntldr ve ayryer ve zamanlarda baz etkinlikleri ierir. rnein kral haftann belirli bir

gnnde baz kentlerde duramaz, u ya da bu saatte unun ya da bunun stndengeemez, belirli bir ovada tam dokuz gn adr kuramaz, vb. (32).Birok vahi budun arasnda rahip-krallarn zerine konan tabu kurallarnniddeti zellikle bizim grmze gre ok nemli olan tarihsel sonularyaratmtr. Rahip-kral olma onuru bu yzden istenilmeyen bir ey olmutur; buyere geme sras kendisinde olan birok kimse bundan kamak iin her trlyola bavururdu. rnein Kombodscha'da ate ve su kralnn yerine geecekolan bu oruna getirmek iin zorlamak gerekirdi. Pasifik Okyanusu'nda birmercan adas olan Niue ve Savage Adas'nda krallk ortadan kalkmt; nk bu

sorumluluk gerektiren ve tehlikeli grevi stne almaya istekli kimsekmamt. Bat Afrika'nn baz yerlerinde kraln lmnden sonra yerinegeecek adam kararlatrmak iin bir kurultay toplanr. zerinde karar klnanadam derhal yakalanr, balanr ve taht kabul edeceini ilan edinceye kadar fetievine kapatlr. Bazen tasarlanan ardl bu onurdan kamann yolunu ve aresini

bulur; hatta bir bakann zorla tahta oturtulma tehlikesine kar kendinisavunmak iin geceli gndzl silahl dolat aktarlmaktadr (33). SierraLeone zencileri arasnda krallk onurunu kabule kar o kadar byk bir direnvardr ki birok boy, krallarn yabanclar arasndan semek zorunda kalr.

Frazer bu durumlarn nedenini, tarihin gelimesinde ilk rahip-kralln birruhani, bir de cismani gce ayrlmasnda bulur. Kutsallklarnn yk altnda


30/105


31/105

psikanalize uygularsak, tabu treninin dibinde bulduumuz korkulu zntleriniddeti derhal gzmze arpacaktr.Bu kadar ar bir efkat, nevrozlarda ve zellikle karlatrma iin ele aldmzzorlanma nevrozlarnda ok yaygn olarak grlr. Bu efkatin kaynan imdi

tmyle anlamaktayz. Egemen olan sevgi duygularnn yannda, ona kart amabilin d olan bir nefret duygusu da vardr. Yani bu, tipik bir ift deerliduygunun oluturduu bir eydir. Bu nefret duygusu, efkat duygusunun stngelmesiyle bastrlmakta ve znt biiminde anlatlmaktadr; byle olmasayd,kart duygu bilin d bir durumda baskda tutmaktan ibaret olan greviniyapamayacandan, zorlayc bir grn kazanmaktadr. Her psikanalist sonderece acl ve tutkulu olan bu efkat duygusunun (rnein anneyle ocukarasnda ya da birbirini seven evli iftler arasnda olduu gibi) en umulmazdurumlarda bile hep abartl bir zntye dntn bilir. Ayrcalkl kiilerleolan ilikilerde de, duygularn bu kart iftelii gr sayesinde, halkn onlaraverdii btn konumlara, btn tanrlatrmalara karn bilin dnda youn birnefret eilimini yaamakta olduu grlr, yani kart duygululuk durumu aynderecede burada da geerlidir. Kral baskda tutan tabularn kayna olangvensizlik duygusu, ayn bilinsiz nefretin dier bir grnmdr. Gerektende bu atmann yaratt sonular farkl uluslarda o kadar eitlidir ki, bunefretin varln bize kolayca bulduracak rnekleri bol bol elde edebiliyoruz.Frazer'den (34), Sierra Leone'nin vahi Timmolarnn, setikleri kral ta giymegnnn gecesi dvme hakkna sahip olduunu reniyoruz. Ve bu anayasalhaklarn o kadar eksiksiz biimde yerine getirmektedirler ki, zavall hkmdar

ou kez tahta getikten sonra uzun sre yaayamamaktadr. Bu yzden lkeninileri gelenleri, kin besledikleri kimselerin seilmesini bir yasa haline getirmitir.Byle olduu halde, bu kadar ak durumlarda bile, kin duygusu aa vurulmaz,sanki bir trenmi gibi gsterilir.lkel insanlarn hkmdarlarna kar aldklar tavrda grdmz baka birzellik, ruh hastalklarnda her zaman grlen ve "itisafi mni" adn verdiimizrahatszla dnen baka bir mekanizmada grlmektedir. Bu rahatszlayakalananlar hep belirli bir kiinin nemini son derecede bytrler. Hasta,

bana gelen her ykmn sorumluluunu kolayca ona yklemek iin, o kiinin

gcn eriilmeyecek derecelere ykseltir. Gerekte vahilerin dehkmdarlarna yamura, gnee, rzgrlara egemen olma gcn yklediktensonra, iyi bir av ya da olgun bir rn bekledikleri halde doann kendilerinialdattn grnce hkmdar tahtndan indirerek ya da ldrerek hnlarnaldklar zaman yaptklar, bundan farkl bir ey deildir. Paronayallarn "itisafimni"lerinde kurduklar kiinin prototipinin, ocuk-baba ilikisinde bulunduugrlmtr. Oulun imgesinde babada hep byle kesin bir g olduuvarsaylr. Babaya kar beslenen gvensizlik, yine ona kar gsterilen yksek

bir saygyla sk skya baldr. Paranoyak da kendisine kar kyclk yaptna

inand kimsenin yaptklarn sylerken, onu babasnn dzeyine ykseltir, onubana gelen btn ansszlklarn nedeni olabilecek bir konuma getirir. Bu yolla


32/105

ilkelle nevrozlu arasndaki bu ikinci benzerlik bize ilkelin hkmdarna kartavrnn, ocuun babasna kar tavrna ne kadar benzediini gstermektedir.Fakat tabu yasaklarn nevroz belirtileriyle karlatrmaya dayanan kurammznen gl kantlarn, hkmdarlk kurumunda ok byk nemini gstermi

olduumuz tabu trenlerinin kendisinde buluruz. Tabu trenlerinin yarattsonularn aslnda gtt sonular olduunu kabul edersek, bu trenlerin herzaman ifte anlam olduunu ve kkeninde "ift deerli" eilimler bulunduunugrrz. Bu trenler yalnzca krallar bakalarndan ayrmakla ve onlar sradanlmllerin zerine ykseltmekle kalmaz, ayn zamanda onlarn yaamn birikenceye, dayanlamaz bir yke dntrr, onlar uyruklarnnkinden ok dahakt olan bir tutsaklk iine srkler. yleyse bu, nevrozlarda grdmzdurumun tam karldr. Nevrozlarda bilin dna itilen itepiyle onu itenitepinin ikisi de karlkl olarak birlikte doyurulur. Nevrozdaki zorlanmaldavran, yasak olan edime kar szde bir korunma edimidir, oysa gerekte oyasaklanm olan edimin kendisinin bir yinelenmesidir. "Szde" szc bilinliruh yaamna, "gerekte" deyii ise bilin d yaama denk der. Bylecekrallarn tabu trenleri de, grnrde onlara gsterilen en yksek saygnn veonu koruma yollarnn bir anlatmdr; fakat gerekte onu ykseltmelerinincezas, uyruklarn ondan ald tr. Cervantes'in Sancho Panza'y bir adayavali yaparak orada bandan geirdii olaylara baklrsa, saray terifatnn bu

biimde yorumlanmasnn doru yorum biimi olduunu Cervantes'in anladgrlr. Bugnk krallarn ve hkmdarlarn iinden geenleri syletmekelimizde olsayd, belki onlar da bunu onaylard.

Hkmdarlara kar alnan duygusal tavrn niin byle gl bilin d bir kinpay tad sorunu, bu kitabn alann aan, ok ilgi ekici bir sorundur.imdiye dein ocuun baba kompleksine iaret etmitik; buna, kralln ilktarihinin incelenmesinin, bize bu sorun hakknda kesin bir yant verebileceinide ekleyelim. Frazer olduka dikkate deer bir kuram ileri srer: "lk krallaryabanclard, bunlar ksa bir hkmdarlktan sonra, tanrln temsilcisi olarakgrkemli lenlerde kurban edilmeye mahkmdu." Fakat Frazer'in kendisiolaylarn tmyle kandrc bulmamaktadr (35). Kralln bu ilkel tarihininyanksn Hristiyanln mitoslarnda bulabiliriz.

(C) ller Tabusullerin yaayanlar zerinde egemen olduklarna inanldn biliyoruz. Fakatllerin ayn zamanda dman sayldn sylersek buna aarsnz..Birok ilkel insan arasnda ller tabusunun (daha nce yaptmz gibi

bulaclk benzetmemizi korursak) zel bir iddet gsterdiini syleyebiliriz.Bunu lye dokunmann dourduu sonularda, bir de l iin yas tutanlarakar davranta grrz. Maoriler arasnda bir cesede dokunmu ya dagmlmesine katlm olan bir kimse olaanst kirli olur ve btnarkadalaryla hemen hemen her trl ilikisi kesilir; deta ona kar boykot

yaplr. Bir eve girecek olursa, insanlara ya da eyaya yanaacak olursa, kendikirliliini bakalarna bulatrm olur. Hatta kendi yemeine ok kirli olan


33/105

eliyle dokunamaz. Yemei yere konur, onu ellerini arkasna alarak dudaklarylave dileriyle yemekten baka aresi yoktur. Bazen yemeini baka biri yedirir ve

bu anssz adama dokunmamak iin kollar darya doru gerilmi durumda onayardm eder; ve bu yardmcya da hemen hemen ayn bask ve yasaklar

uygulanr. Hemen hemen her toplumda dlanm, saygnl olmayan, kimsesizve ancak halkn sadakasyla yoksul yaamlarn srdrebilen kimseler bulunur.te ancak bu gibi kimseler lme son grevini yapm olanlara bir koluzunluunda yaklamaya yetkilidir. Bu yaltlma dnemi geer gemez vecesede dokunarak kirlenen bu kii yeniden arkadalar arasna karr karmaz,tehlikeli dnem srasnda kulland btn kaplar atlr.lnn cesedine dokunmayla ilgili tabular Polinezya'da, Melanezya'da veAfrika'nn bir ksmnda ayndr; en deimez yan yiyeceklere dokunma yasave bakas tarafndan yedirilme zoru

freud totem ve tabu

Documents