fab the library! studiedag vvbad

23
Fab the Library! Bibliotheek en Maker Movement

Upload: europeana

Post on 03-Aug-2015

599 views

Category:

Education


0 download

TRANSCRIPT

Fab the Library!Bibliotheek en Maker Movement

Jeroen de Boer domeinspecialist nieuwe media Bibliotheekservice Fryslân (BSF) voorzitter Stichting FabLab Benelux

www.debsf.nl www.frysklab.nl www.fablab.nl

twitter: @jtdeboer

“FabLab and library are as much a maker space as an information space: a physical space where data is contextualized.” https://medium.com/@jtdeboer/library-as-maker-and-informationspace-c264ca4b2b36

20 - InformatieProfessional | 06 / 2013

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

BIBLIOTHEEK ALS WERKPLAATS

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

Hackerspaces * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

Halverwege de jaren negentig ontstonden in Duitsland hackerspaces, plaatsen waar compu-terprogrammeurs kennis en infrastructuur met elkaar konden delen. De Duitse hackersconfe-rentie Chaos Communication Camp bracht het fenomeen in 2007 onder de aandacht in de Verenigde Staten. Dat leidde tot een groei aan Amerikaanse hackerspaces. In tegenstelling tot de Duitse hackerspaces hielden computerpro-grammeurs zich niet alleen bezig met program-meren en hacken, maar werkten ze ook aan fysieke projecten. Een voorbeeld is de toonaan-gevende 3D-printer van Makerbot Industries, die in de New Yorkse hackerspace NYC Resistor werd ontwikkeld.* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

Makerspaces * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

Rond 2005 kwamen makerspaces in zwang door het magazine MAKE en de registratie van het do-mein makerspace.com. Ze boden een passende uitweg voor initiatieven die zich liever niet wilden associëren met hackers, een term met een ne-gatieve connotatie. Een makerspace is een soort ruimte waar objecten worden vervaardigd op ba-sis van digitale ontwerpen. Dat gebeurt met 3D-printers en andersoortige (ambachtelijke) machi-nes. Vaak hebben makerspaces een educatieve focus, gericht op kinderen en jongeren. Iedereen kan een maker- of hackerspace beginnen; er zijn geen eisen aan verbonden.

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

FabLabs * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

In tegenstelling tot maker- en hackerspaces moeten FabLabs voldoen aan allerlei voorwaar-den. Die voorwaarden zijn vastgelegd in het zogenaamde Fab Charter. Zo moeten FabLabs, een concept van MIT-professor Neil Gershenfeld, beschikken over eenzelfde (uitbreidbare) basis-set van gereedschappen en instrumenten. Verder dient er een minimale, drempelloze openstel-ling voor geïnteresseerden te zijn, wordt er een programma-aanbod ontwikkeld en vormen ze een wereldwijd netwerk. Binnen FabLabs wordt ondernemerschap en zelfwerkzaamheid gesti-muleerd, waarmee zij informele leeromgevingen zijn om ‘21ste-eeuwse vaardigheden’ (delen, samenwerken, probleemoplossend vermogen en ondernemerschap) te ontwikkelen. Ze wor-den vaak lokaal opgezet en geëxploiteerd door non-profitinstellingen. Nederland telt momenteel 27 erkende FabLabs en 5 FabLabinitiatieven. Elk initiatief wordt beoordeeld en al dan niet gecerti-ficeerd door de Stichting FabLab Benelux.* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

Makerspaces veroveren Nederland

Jeroen de Boer

Makerspaces – letterlijk: plekken waar je iets kunt maken, produceren – doen na de Verenigde Staten nu ook hun intrede in Nederland. Verschillende bibliotheken gaan samenwerken met makerspaces of beginnen er zelf een. Jeroen de Boer bespreekt dit nieuwe fenomeen.

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

Wie is...* * * * * * * * * * * * *

* * * * * * * * * * * * * Jeroen de Boer is domeinspecialist nieuwe media bij Bibliotheekservice Fryslân en project-leider van FryskLab.

20_deBoer.indd 20 19-08-2013 09:50

25Bibliotheekblad 5 2014www.bibliotheekblad.nl24 Bibliotheekblad 5 2014 www.bibliotheekblad.nl

FABLAB>>

Concept FabLab VERDIENT HET VERKEND TE WORDENBinnenkort lanceert Frysklab Fab the Library,

een leergang rondom FabLabs voor

bibliotheekmedewerkers. Een uitgelezen moment

om de stand van zaken rondom FabLabs in

Nederlandse bibliotheken in kaart te brengen.

Waar komen Fablabs vandaan en wat beogen ze?

Hebben ze meerwaarde voor en dus ook een

toekomst in het Nederlandse bibliotheekwerk?

In januari 2013 besteedde ik in de ICT-rubriek op Bibliotheekblad.nl aandacht aan het fenomeen FabLabs. In het artikel Staan Nederland-se bibliotheken open voor FabLabs? (1) stelde ik vast dat de combina-tie FabLabs/bibliotheken in Nederland weliswaar nog in de kinder-schoenen stond, maar dat het concept minstens verkend zou moeten worden, zeker door grotere bibliotheekorganisaties. Uit de reacties op het artikel bleek dat niet iedereen er zo over dacht. Zo waarschuwde Rob Bruijnzeels bibliotheken in een weerwoord getiteld Absolutely Fabulous (2) FabLabs niet binnen te halen als ‘de zoveelste hippe attractie’, maar er alleen mee aan de slag te gaan als bibliotheek-collecties daarmee gecontextualiseerd en verrijkt worden. FABLAB OF MAKERSPLAATS De geschiedenis van FabLabs en Makersplaatsen wordt uitgebreid belicht in de publicatie Makersplaatsen (3) van de Brabantse

software’. Strikt genomen is het geen FabLab, maar dit initiatief in Tilburg heeft er veel kenmerken van. De bibliotheek omschreef het bij de start als volgt: ‘In het Digilab stellen we compu-ters, netbooks en tablets ter beschikking, voorzien van de nieuwste software. Je kunt er filmopnames maken, (leren) beeldbewerken, er zijn inloopspreekuren voor het gebruik van e-readers en tablets, en voor peuters en kleuters hebben we de Boek-o-Matic (op een tablet zelf verhalen maken). Ook kan men er de magie van onze 3D-printer ervaren.’ Voor het project wordt onder andere samengewerkt met Fablab 013 en, sinds februari 2014, met de stichting Linux Flavourz Education, die inloopspreekuren organiseert rondom Linux en Open Source software.BiblioLab (7) is een samenwerkingsverband tussen FabLab Dronten en Bibliotheek Flevomeer, dat als mini-FabLab werd geopend in de Bibliotheek Lelystad, in maart 2013. BiblioLab is een kleine digitale werkplaats waar bezoekers zelf producten mogen ontwerpen en maken met behulp van 3D-printers. Het lab is twee dagen per week geopend. Ook organiseert men regelmatig workshops en presenta-ties, zowel in de eigen bibliotheek als daarbuiten.

CUBISS MAKERSPLAATSENOok het project Makersplaatsen van Cubiss kun je niet omschrijven als een FabLab als zodanig. Dit project ging in 2013 van start ging en is feitelijk een verkenningstraject met als doel ‘concepten die invulling geven aan het concept makersplaats binnen de bibliotheek te inventariseren en er vervolgens mee te experimenteren’. Dat deze omschrijving ruimte laat voor een brede interpretatie is geen toeval. Jeroen van Beijnen, een van de projectleiders, legt hij uit dat bewust wordt ingestoken op ‘maken’ in de breedste zin des woords. Het kan betrekking hebben op dingen die je met een 3D-printer kunt produ-ceren, maar ook op breien of op reparaties, al dan niet in samen-werking met clubs of met de zogenoemde Repair Cafés (8) (gratis toegankelijke bijeenkomsten die draaien om het samen repareren van spullen) die in steeds meer plaatsen worden georganiseerd.Van Beijnen vertelt dat de eerste fase, de inventarisatie, inmiddels is afgerond en dat Cubiss in 2014 twee sporen wil volgen: experimen-ten starten in een aantal grotere bibliotheken - waaronder Eindhoven, Den Bosch en Tilburg - en investeren in de aanschaf van twee bestel-wagens, waarmee de apparatuur voor kleine makersplaatsen door elke medewerker met een rijbewijs kan worden vervoerd naar biblio-theken in kleinere kernen. De verwachting is dat de bestelwagens in het tweede kwartaal van 2014 in gebruik worden genomen.De rol van Cubiss is vooral faciliterend. Cubiss vindt het nog niet opportuun nu al permanente Fablabs in te richten in bibliotheken. Als bibliotheken daadwerkelijk aan de slag willen met makersplaat-sen, zullen ze dat zelf moeten doen. Cubiss stimuleert vooral de

Netwerkbibliotheek (BNB) en in het artikel Makerspaces veroveren Nederland (4) van Jeroen de Boer. Hoewel de begrippen geen syno-niemen zijn, worden ze vaak door elkaar gebruikt, waarbij de term FabLab - afkorting van het Engelse Fabrication Laboratory - vaak de voorkeur krijgt. Er worden ook verschillende definities gehanteerd. BNB definieert het als ‘een locatie waar mensen met een gedeelde interesse rondom een bepaald onderwerp elkaar kunnen ontmoeten, socialiseren en samenwerken’. FabLab Enschede houdt het op ‘een laagdrempelige, openbare, digitaal aangestuurde werkplaats waar iedereen de mogelijkheid krijgt om zijn idee om te zetten tot realiteit: een zelfontwikkeld product’. Over het doel van FabLabs zegt Jeroen de Boer: ‘Binnen FabLabs wordt ondernemerschap en zelfwerkzaam-heid gestimuleerd, waarmee zij informele leeromgevingen zijn om “21ste-eeuwse vaardigheden” (delen, samenwerken, probleemoplos-send vermogen en ondernemerschap) te ontwikkelen. Ze worden vaak lokaal opgezet en geëxploiteerd door non-profitinstellingen.’Volgens Fablab.nl, de website van stichting FabLab Benelux, tellen Nederland en België momenteel 34 erkende FabLabs en één FabLab-initiatief. Daarnaast worden nog zeven initiatieven voor makersplaat-sen genoemd die niet specifiek als FabLab worden aangemerkt. De forse groei van het aantal FabLabs zegt niets over de bekendheid ervan bij het grote publiek, maar wel is duidelijk dat de belangstel-ling voor ontwikkelingen die er nauw mee samenhangen groot is. Uit nieuwsberichten over FabLabs komt naar voren dat niet alleen het gewone publiek interesse heeft voor de mogelijkheden van bijvoor-beeld 3D-printen, ook de politiek, het onderwijs en de kunstsector beginnen warm te lopen voor de kansen die FabLabs bieden als het gaat om (al dan niet technische) samenwerking, educatie, burger-participatie en zelfredzaamheid. Niet elk evenement wordt door hon- derden mensen bezocht, maar het fenomeen wint wel aan terrein.

NEDERLANDSE BIBLIOTHEKENOp bibliotheekcongressen en sociale media valt te beluisteren dat ook Nederlandse bibliotheken zich oriënteren op de mogelijkheden van FabLabs. Zo verkent men in Overijssel dit onderwerp vanuit het innovatielab van de Bibliotheek Deventer, heeft Doklab Delft het als thema opgenomen in het programma Extreme Library Makeover, nodigde ProBiblio de collega’s van Bibliotheekservice Fryslân (BSF) uit om te komen vertellen over Frysklab voor de ‘Kenniscirkel Media-wijsheid’ en bieden de Zeeuwse bibliotheken de mensen van het regionale FabLab in oprichting steeds vaker ruimte tijdens evenemen-ten. Toch zijn er nog niet veel bibliotheken die al daadwerkelijk samenwerken met FabLabs of er formatie voor hebben vrijgemaakt in beleidsplannen voor de komende jaren. In het rapport Inventarisatie innovatie openbaar bibliotheekwerk (5) van het Sectorinstituut Open- bare Bibliotheken (SIOB), van september 2013, worden slechts drie concrete projecten vermeld: Digilab van de Bibliotheek Midden- Brabant, het project Makersplaatsen van Cubiss en Frysklab van Bibliotheekservice Fryslân. Niet vermeld in het overzicht, maar wel relevant, is BiblioLab van de Bibliotheek Flevomeer. De vier projecten hebben raakvlakken, maar kennen ook veel verschillen.

DIGILAB TILBURG EN BIBLIOLAB LELYSTADDigilab van de Bibliotheek Midden-Brabant (6) werd geopend in november 2013. De bibliotheek omschrijft het als ‘een fysieke plek waar geëxperimenteerd kan worden met nieuwe media en nieuwe

3D-printer in BiblioLab

Virtuele bril in het Digilab

Fab Charter Missie: een FabLab faciliteert uitvindingen en innovatie door computergestuurde gereedschappen binnen het bereik van individuen te brengen Toegang: iedereen mag het FabLab gebruiken om (bijna) alles te maken (zolang dat niemand schade berokkent). Je moet zelf uitvinden hoe je het doet en je moet het FabLab delen met anderen Kennis: in het FabLab leer je van anderen en door het uitvoeren van projecten; je wordt geacht om opgedane kennis weer over te dragen aan anderen, en bij te dragen aan de beschikbare documentatie en gebruiksaanwijzingen Verantwoordelijkheid: je bent verantwoordelijk voor: 1. veiligheid: veilig werken met de gereedschappen en machines 2. opruimen: het FabLab in een schonere staat verlaten dan dat je het aantrof 3. bedrijfsvoering: helpen met voorraadbeheer, onderhouds- en reparatiewerkzaamheden, en het melden van incidenten

Geheimhouding: alle ontwerpen en processen die ontwikkeld worden in een FabLab komen vrij beschikbaar voor persoonlijk gebruik, hoewel intellectueel eigendom naar keuze beschermd kan worden Commercie: commercieel gebruik van het FabLab wordt niet uitgesloten, voor zover dat een vrije toegang tot het lab niet in de weg staat. Commerciële activiteiten die in het lab ontkiemen worden geacht het FabLab op zeker moment te ontgroeien en, eenmaal tot wasdom gekomen, ook tot voordeel te strekken

bron: http://www.fablabamersfoort.nl/nl/fabcharter

“It’s enabling libraries to transform their relationship with communities and to empower community members of all ages to be creators of information, not just consumers.”

Barbra Stripling, president American Library Association

Waarden Makers ≈ Waarden BibliotheekNicholas Schiller:

http://acrl.ala.org/techconnect/?p=2282

Bibliotheekmanifest

Toegang Vrijheid Belangenbehartiging Onderzoek Openheid

Delen Openheid Samenwerken Hands-on mentaliteit

Makersethiek

Minister Bussemaker bij behandeling Bibliotheekwet (2014):

“FryskLab past goed bij de vijf functies van de bibliotheek”

David Lankes: “The Mission Of Librarians Is To Improve Society Through Facilitating Knowledge Creation In Their Communities”

Bibliotheek als Platform

“To think that knowledge itself is shaped like books is to marvel that a rock fits so well in its hole in the ground.”

David Weinberger:

Biliotheek als Platform

Biliotheek als Platform

Van institutionele naar genetwerkte collecties Bibliothecaris: van collectioneur naar content-curator Aandacht voor ontwikkelen van (lokale) connecties Omvang van bibliotheek maakt niet meer uit

Fab the Library!Methode om FabLab of daaraan gerelateerde diensten in het productportfolio van de bibliotheek op te nemen

Fab the Library!Drie modules: 1. Introductie 2. Hands-on 3. Strategie

Mediatheken en schoolbibliotheken?

1. Bijeenbrengen van activiteiten op de campus 2. Doorbreken van exclusiviteit 3. Inspireren van gebruikers

DOEN!