8

Frassiné Monfrà (Frassinello Monferrato)

Frassiné Monfrà, ch’a l’é un topònim ch’al’ha na derivassion da leu o boschèt ëd

frasso, a l’ha avù soa orìgin ant ël sécol ch’afà X coma evolussion ëd n’insediament ëd j’a-bitant ëd Lignan, ch’a j’ero tramudasse ambe-lelì për scapé da le violense e ij ravagi dij

Sarasin. Costa località a l’é apartenùa al prinsipi a la Diòcesid’Ast për peui passé a cola ’d Vërsèj e, an séguit, dventé unféod dij Cane e dij roé.

Apress a l’era stàit anfeodà a le famije dj’Avogadro e dijrossi ’d Casal, fin-a a rivé ai marchèis dël Monfrà ij quaj, antël 1289, a l’avìo fane cadò ai Nemours e a d’àutri sgnor dëlpòst.

Ël cò dla colin-a, andoa ch’a l’avìa trovà arfugi gran part ëdla popolassion, a l’era stàita furnì d’un castel già ’nt ël 1041e, davsin a costa strutura a l’era stàita tirà su na capela che,an séguit, a sarìa dventà la cesa ’d Santa Maria.

Ël castel a l’era stàit dësvorà dai tropié djë Sforza ’nt ël 1431e, ant ël passé dij sécoj, a l’avìa subì ’d bondos intervent, l’ùl-tim ëd costi da part dij Nemours. Costa famija, an efet, a la finëd le guère ’d sucession, a l’era tornà a sté ’nt l’edifissi e ’ntl’Eutsent a l’avìa trasformalo ’nt un palass residensial.

La strutura, ch’a guerna ancora ’l vej caminament ëd l’Età ’dMes, a l’é formà da ’d muraje a fasse, un-a dzora dl’àutra, anpera e mon e a l’é circondà da un pcit parch. Ëd l’antich arsètas peulo ancora vëdse le cortin-e a mesdì e a orient, mentrea tramont as ved ancora na tor.

Ëdcò l’abità dla vsin-a Lignan a l’era stàit rinforsà con uncastel ch’as fondava su un vej fortilissi dl’época longobarda.Scond d’àutre sorgiss, nopà, j’antiche struture fortificà a sarìostàite tirà su ’nt ij sécoj XI-XII, bele se la prima notissia aspeul lese ’nt un document dël 1289. Ël compless a l’era stàitfortificà ’nt ël sécol XIII e, ant ij sécoj apress, a l’era stàit ruvi-nà pì che na vira; arcostruì an part ant ël sécol XVI a l’ha peuiancora subì d’àutri intervent important.

Ancheuj l’edifissi a presenta na pianta a «L», an muraduraëd pera con d’overture a bifora e d’archere, e a l’é difendù daun torion postà da banda.

A la stòria ’d Frassiné a l’é gropà na vicenda da fàula o daromanz reusa ch’a ved un prinsi ch’a maria na fomna dëlpòpol. As tratava dël Prinsi dël Sàcher roman Imperi, Luigi ’dSalm-Salm, ch’a aparten a na veja e potenta famija alman-a,andàit ëspos a na fomna monfrin-a, Maria Felicita Morano,

ch’a l’avìa soa mare ’d Frassiné. Ël prinsi Luigi, ch’a l’era nàa Strasborgh ant ël 1772, a l’avìa prëstà servissi, coma ch’ascostumava a col temp për ij fieuj cadèt, ant l’esèrcit ëdSardegna, regiment real Alemann, rivand bin prest al gradëd Coronel. Angagià, sensa vorèilo, ant j’aveniment buriosdël sécol, dòp ëd vàire aventure, a l’era artirasse, ant ël 1821,a Frassiné andoa ch’a sarìa peui vivù fin-a al 1822, l’ann ëdsoa mòrt.

Ancheuj ël castel ëdFrassiné Monfrà as pre-senta con ëd frësche dëlSètsent, mosàich, pavi-ment an batù a la venes-sian-a, salon ëd l’età ’dMes e tòch d’architeturaneo-gòtica. La veja resi-densa dla Casà dijNemours as dëscheurvancheuj an tut sò splen-dor ant un leu sgnord’anciarm, a pòchi chilò-metri da Casal Monfrà,sotrà an mes a le vërdecolin-e dël Monfrà, cir-condà da un parch ëd5.000 méter quàder. Ël

castel as dësvlupa con na forma a fer ëd caval dantorn a naveja cort ëd l’Età ’d Mes e a l’é costituì da doi còrp centrajch’a finisso con ëd cit edifissi motobin senogràfich ch’a l’hand’arcade a sest aùss e a son dzormontà da ’d torëtte quadrà.Ij salon anciarmant e le stansie dl’ala nòbil, aredà con ëdmobilia dl’época, a son prontà për ospité e organisé ’d ciam-bree, presentassion, mostre, sirimònie, disné, sin-e ’d travaj ea-i ’dcò un bon pòst da deurme.

Ant ël castel an località Lignan, ancheuj ëd la famija Gaiero,as produvo ancora adess ’d bon vin, dasend dapress a natradission ch’a l’ha soe rèis ant l’Età ’d Mes.

Për st’ann a l’é tut, is troveroma torna l’ann ch’a ven cond’àutri castej «minor», sèmper con la fiusa ’d nen stofievetròp. bon Natal e bon Ann.

Beppe Lachello

Ij CAsTEj «MINor» DËL PIEMoNT

L’Aso ’D CALIAN E sòPA(G)LIo Ch’A rAjA

Dumìnica ai 20 d’otóber, andasend a fé un servissi foto-gràfich për mè sit «Mè Piemont», i l’hai vist coma che

j’abitant ëd Calian d’Ast a partessipèisso tuti al Palio dj’aso edonca a l’é vnume ’l pensé ’d contevne na frisa.

Ël rapòrt ch’a-i é fra Calian a l’aso a l’é fortisse ’nt ël temp esòn a podrìa fé pensé a certi leu comun ant ij confront ëdcosta bestia ùmila e generosa. Pì inteligent che ’l beu, pì arzi-stent e comandàbildël caval, l’aso pie-montèis, a diferen-sa ’d coj ëd d’àutreregion italian-e, al’é mai stàit tròpëspantià. Tutun aCalian cost quatrpé pasi a l’ha podùconté an s’na certapopolarità, miracoan prima manera për Ël cortegi con ij drapòLa faciada dël castel ëd Frassiné. Noté ’l contrast fra ’l tuv e ij mon.

La tor dël castel ëd Lignan frassion ëdFrassiné

Click t

o buy N

OW!PD

F-XChange Viewer

ww

w.docu-track.com Clic

k to b

uy NOW

!PD

F-XChange Viewer

ww

w.docu-track.c

omClick t

o buy N

OW!PD

F-XChange Viewer

ww

w.docu-track.com Clic

k to b

uy NOW

!PD

F-XChange Viewer

ww

w.docu-track.c

om

9D

ZÈ

MB

ER

201

3 n

.12soe virtù an cusin-a.

Ij vej dël pòst a conto che a la fin ëd l’Eutsent ël calianèisCesare De Maria (dit «ël Cegi ’d Marulin») e ’l granèisGiuseppe Galliano (dit «ël Pin dla cavalin-a») as trovèisso anToscan-a, e pì precisament ant j’anviron dël mont Amiata, përcaté d’aso destinà a quàich anlevador ëd St. Jean deMaurienne an Savòja. Mentre ch’a j’ero ambelelà a l’avìo avùl’ocasion ëd tasté la carn d’aso e, frapà da la bontà ’d colapitansa, a l’avìo portasla apress a ca soa.

La carn d’aso, a coj temp, a l’era la meno cara fra colepòvre. An cola manera a sarìa anandiasse la tradission ëd j’a-gnolòt con ël pien d’aso, dël fricandò e dij salam d’aso.Comsëssìa l’épopea dl’aso ’d Calian d’Ast a l’é nen machcelebrà an cusin-a. J’aso pì fòrt e lest a son destinà a vive përtant temp vivend n’esistensa da coreur, cimentand-se ’nt lagara dël Pa(g)lio, na competission an tuti ij sens con tanta

passion eandoa che l’òm– ël palaferné –a l’ha un ròl dëltut dë scondaimportansa: acore, a loté, acissé l’entusi-asm o la delu-sion ëd la gent al’é sèmper machchiel: l’aso. Chich’a vagna a l’é

destinà a rapresenté ’l pais ant le competission con ij cam-pion ëd j’àutre Comun-e.

Ël Pa(g)lio ch’a raja ’d Calian d’Ast a nass ant ël 1969 ansl’esempi dl’antich e avosà Palio d’Alba, ch’a l’é d’orìgin ëdl’Età ’d Mes. La manifestassion, ch’as ten ant lë sferistericomunal (ancheuj torna batià «piassa dël Palio»), as fondasla dësfida fra ij des borgh dël pais (ij borgh a son: Pietra,Courtin, Cristo, bariera ’d Casal, Vicinale, San ròch, Piassa,San Michel, Perrona, San Desideri) che minca un a l’ha sòaso guidà da doi palaferné.

Anans ëd la corsa as peul rimirè un cortegi an costum animàda j’abitant dël pòst e archincà da la presensa costanta d’ungrup dë sbandierator astesan.

La corsa a fà nasse ’d passion assè vive e càude ant ijCalianèis e a ven seguìa da un bondos pùblich ëd turista.Da l’ann 2000, ant l’ùltima duminica ’d magg, a l’é anandias-se ’l Super Pa(g)lio, ant ël qual, dzorpì dël borgh vagneur ancarica ’d Calian d’Ast, a partéssipo ’dcò d’aso ch’a rivo davàire Comun-e piemontèise, ëd la Val d’Osta e da la

Lombardìa. As peul disse

che a Calliand’Ast j’aso avòlo për dabon,an efet për tredi, vers la metàd’otóber, as tenla fera dle bestiee ’l Palio dj’aso,ch’a ven pròpiciamà: «L’aso avòla».

Beppe Lachello

cOSTANTIN NIGRA: cHI A LO cONòSS?

Ël Nigra, ch’a l’é stàit un gran murador ëd l’unità d’Italia,a l’é un përsonagi pòch conossù dal popolin, se nen da

coj ancaricà dij travaj.Ansima ai përsonagi dël risorgiment a l’é già stàit ëscrit ëd

tut e an tute le manere, tuti a conòs-so ël rè Tòjo II, Garibaldi, Mazzinie vàire d’àutri, ma la stòria ’d nòstrdiplomàtich, an manera an pòch pìpërfonda, pòchi a la conòsso.

A colmé sta mancansa, a l’ha pen-saje na soa compaisan-a, ritaGiacomino, con la colaborassion ëdsò òmo, Ezio Girardi.

Ël volum, ëd 176 pagine, a l’é bela vëdse, bin presentà, e an pòrtapër man a conòsse ël Nigra daquand ch’a l’é nà, l’ha combatù, l’haancaminà soa cariera sia coma

diplomàtich, ch’a l’ha girà squasi tuta l’Euròpa d’antlora, siacoma poeta che coma studios ëd le tradission ëd soa tèra.

Difati nen tuti a san che ’l Nigra a l’ha virà an longh e anlargh për le valade dël Canavèis për cheuje, da la vos ëd j’an-sian, tute cole canson popolar ch’a son patrimòni ’d nòstracoltura, e che sensa ’d chiel a sarìo sparìe.

Ij nòstri doi autor, a son andàit a sgaté an pòch daspërtut,për buté ansema sto lìber, scrit an manera sùita, sensa tantifëston, për na letura sempia e nen greva, ma compìa.

gian Andrea Costanzo (gAC)

j’ARvIv Ij «pROvERBI MOFRIN»

Asent’ani da la mòrt dël grand òm e avocat Agostino DellaSala Spada, le Comun-e ëd Moncalv e ’d Calian a l’han

organisà do beli giornà për arcordé cost personagi. E ancosta manifestassion ch’a le svolgissi a l’óndes e ’l dódesd’otóber; se parlassi ’d cost personagi nassù pròpi a Calianant ël 1842 e mòrt ai 18 da stèmber dël 1913. A parlé ’d cost

personagi a sòn antervnù ’l giorna-lista Paolo Monticone, e ij professorAlessandro Allemano e Alfredo Poli,sìndich ’d Calian e profond conossi-tor ëd cost grand ëscritor. Për costaricorensa le doi Comun-e a l’hanfàit ristampé ’l volum «ProverbiMonferrini» ant l’edission anastati-ca dël 1901. Ëd cost amportant per-sonagi, lodévol scritor, scopiassàda tancc, basta arcordé sò romans«Mondo antico» che a soa dita,come a la scrivì-ja chiel ant l’ùltima

soa edission dël 1901, da lë scritor polach Enrico Sienkiewiczche a l’ha tramudalo ’n cola euvra motoban pù conossùa:«Quo Vadis». Se ’s confronti ij test, as treuva ij medesìm per-sonagi, se-ben a sio stà cambià ij nòm, e la medesìma stòria,con dritura le stesse paròli. Agostino Della Sala Spada, ansoa vita a l’ha dedicasse a la difèisa dël person-i pì disagià ea l’é për lòn che sò ’rcòrd a l’é ancora tant viv a sent’ani dasò mòrt. A cost rëscontr a l’era present soa ’nvoda. Chi a l’éanteressà a avaj costa edission a peul ciamela a la Comun-aëd Calian al nùmer: 0141 928479.

Lussian Ravizza

La partensa d'un-a dle baterìe

La cissa con ij posson për rivé prim

ABoNAMENT A

€ 35,00C.C.P 19016104

ANT ËL CANToN DIj BATIMANClic

k to b

uy NOW

!PDF-XChange Viewer

ww

w.docu-track.com Clic

k to b

uy NOW

!PD

F-XChange Viewer

ww

w.docu-track.c

omClick t

o buy N

OW!PD

F-XChange Viewer

ww

w.docu-track.com Clic

k to b

uy NOW

!PD

F-XChange Viewer

ww

w.docu-track.c

om