exercitatio a de motu cordis et anguinis...cordis magis pertinent; liber reliquus sanguinis per...

EXERCITATIO ANATOMICA DE MOTU CORDIS ET SANGUINIS

IN ANIMALIBUS PER SE ILLUSTRATA

A MATTHÆO JAY IN USUM DISCIPULORUM REDDITA.

Editio tertia

MMXX

Matthæus Jay @MattJayResearch

II

Lectoribus lectricibusque optimis suís Matthæus

Infra capitula quinque prima libri Guilielmi Harveji de Motu Cordis invenietis. Hóc

in libro, anno 1628 primum edito, Harvejus observationes experimentaque super

cordis et sanguinis motu describit, et conjecturam ejus sanguinem per universum

corpus circulare debere. Est ergo textus præstantissimus apud textús medicinales

nam inter ætates scientificam recentiorem et renascentium artium stat inque eo

omnino contra Galeni doctrinas agitur argumentum.

Totum textum Londiniensem anni 1661 transcripsi cui marginalia et imagines,

eodem modo ac in Ørbergi Linguá Latiná Per Se Illustratá addidi. Rationem etiam

scribendi retinui, interpunctionibus et usu litterarum majorum inclusis, etiamsi talia

in textibus hodiernis non inveniuntur, atque inclusis erroribus et structuris non

classicis. Lectores enim librorum aliorum hujus ætatis eis obviam ibunt serius ocius.

In marginibus sunt notæ harum rerum. Paucas tamen res orthographicas mutavi. In

primis, illa littera «S longa» ut S nostram scripsi et scripsi vocabula integra

potiusquam cum signis abbreviationis (e.g pulmonũ pro pulmonum), quod quidem

haud æqualiter factum est totum per librum. Forsan quis non injuste diceret me

inconstanter egisse his abjiciendis, illis erroribus vero retinendis. At illa S longa

nimis difficilis apparet, provectoribus etiam discentibus; errores autem sunt pauci.

In secundo, apicibus, ut Quintilianus monet et secundum mores scholarum mearum,

supra vocalibus longis ubi aliter ambiguitas adfuisset (e.g. arteriá vs. arteria) utor.

Textus quidem ipse plerumque est facile lectu, Latinitasque præbetur clara. Partes de

Galeno, Erasistrato et Aristotele fortasse sunt difficiliores nam notitia doctrinarum

eorum postulatur: quamobrem in marginibus adjumenta imponere conatus sum ut

illi versús facilius intellegantur. Et quá de causá proœmium Harveji prætermisi: est

nimis difficile id per se intellegere.

Eandem rationem signorum ac in Linguá Latiná Per Se Illustratá, quæ per se

intellegi potest, adoptavi. Omnia verba novata et omnia verba indice communi

Familiæ Romanæ et Romæ Æternæ absentia explanavi et explanare solebam quæ

tantum inveniuntur in Romá Æterná, præcipue si tantum in capitulis hujus libri

posterioribus.

http://www.twitter.com/MattJayResearch


III

Utinam et utilis sit et studium moveat hic textus. Prima quinque capitula motui

cordis magis pertinent; liber reliquus sanguinis per corpus. Cum capitulo ergo quinto

finem pro tempore facere mihi visum est. Maxime cordi mihi esset audire quid

censeatis utrum bonum an malum. Procul dubio errores inrepserunt et versimiliter

imagines et notæ augeri aut diminui possunt. Si es magister, meá prorsus interest

audire an placeat hóc textu cum discipulis tuis úti.

Omnia hæc ad discendum docendumque adhibere licet; nullus alius usus sinitur.

Gratias vobis quam maximas ago!

@MattJayResearch / @SalviSitisPod

[email protected]

www.salvisitis.libsyn.com – acroama Latinum de epidemiologiá

https://matthewjayresearch.wordpress.com/



http://www.twitter.com/SalviSitisPod

mailto:[email protected]

http://www.salvisitis.libsyn.com/

https://matthewjayresearch.wordpress.com/


IV

CAPUT PRIMUM

Causæ, quibus ad scribendum Auctor permotus fuerit.

Guilielmus Harvejus (Anglice,

William Harvey), natus Kal. Apr. 1578, obiit a. d. III Non. Jun. 1657. Medicus Anglus et anatomicus, natus est in Cantiá, regione in meridionali et orientali Angliæ sitá, et studuit in primis Cantauriæ dein Cantabrigiæ. Doctorandus fuit Patavii in Italiá antequam medicinæ in valetudinario Londinii operam dedit et creatus est medicus Regis Jacobi I et postea Caroli I. Edidit hunc librum anno 1628 super motu cordis et sanguinis, in quo demonstravit sanguinem circulare per corpus propter cor pulsans.

dissectio -onis f < de-secare =

separare «observandum … quo» autopsia -æ f = spectatio oculis suis Hieronymus Fracastorius, c. 1476 –

1553, medicus Italus pœne = pæne systole -es (acc -en vel -em, abl -e) f

= ubi cor constringitur diastole -es f (acc -en vel -em, abl -

e) = ubi cor dilatatur dilatatio -onis f < dilatare = late

extendere constrictio -onis f < constringere

nictus oculi (vel ambobus oculis)

sub-trahere subtraxisse subtractum = clam auferre qualis : sicut Euripus -i m = pars maris inter

insulas Græcas Eubœam et Bœotiam, prope Athenas, cujus fluxús directio identidem revertit Aristoteles -es (dat. Aristoteli): Aristoteles intellegere eas mutationes Euripi non potuit

Andreas Laurentius, 1558 – 1609, medicus Francogallus

«& non mirabar Andream scripsisse motum cordis esse, qualis…»

indies = in dies disquisitio -onis f = inquisitio,

investigatio

Cum multis vivorum dissectionibus (utí ad manum dabantur) animum ad

observandum primum appuli, quo cordis motús usum, & utilitates in

animalibus per autopsiam, & non per libros aliorumque scripta

invenirem; rem arduam plane, & difficultatibus plenam continuo reperi,

ut (cum Fracastorio) motum cordis soli Deo cognitum esse, pœne

opinarer. Nec enim quomodo Systole, aut Diastole fieret, nec quando, aut

ubi dilatatio, & constrictio existeret, recte potui internoscere; propter

celeritatem scilicet motús, qui in multis animalibus, nictu oculi, quasi

trajecto fulgere, se in conspectum exhibuit, & subtraxit illico; ita ut modo

hinc Systolen, illinc Diastolen, modo e contra, modo varios, modo

confusos fieri motús, me existimabam cernere: unde animus mihi

fluctuabat, nec quid vel ipse statuerem, vel aliis crederem, habebam; &

motum cordis esse qualis Euripi fluxus & refluxus Aristoteli, Andream

Laurentium scripsisse non mirabar.

Tandem majori indies, & disquisitione & diligentiá usús, multa

frequenter, & varia animalia viva introspiciendo, multisque

observationibus collatis, & rem attigisse & ex hoc labyrntho me



V

«existimabam me rem attigisse & ex labyrntho me extricatum evasisse &, simul, motum usumque cordis compertum me habere.»

prælectio anatomica

vereor = cum observantiá timeo con-vellere = scindere calumniari = fallacias malitiose

agere, falsa crimina intendere vitio vertere = vitium imputare typus -i m = nota, signum, forma : t.

mandare = imprimere, typis, atramento et prelo, id quod scribendum est

prelum -i n

Hieronym. Fab. ab Aquap. =

Hieronymus Fabricius ab Aquapendente, 1533 – 1619, medicus Italus, magister Harveji doctorandi Patavii; doctorandus = is qui cursum sequitur ut Philosophiæ Doctor (PhD) aut Medicinæ (MD) fiat.

pene = pæne reipublicæ literariæ = societas

virorum doctorum sæculorum 17i et 18i.

[P. Terentius Afer: Adelphi (:

Fratres)] subductá ratione = deliberatá,

computatá ratione experiundus = experiendus <

experiri

extricatum evasisse, simulque motum, & usum cordis, & arteriarum,

quem desiderabam, compertum habere me existimabam. Ex quo non

solum privatim amicis, sed etiam publice in prælectionibus meis

Anatomicis, Academico more, proponere meam in hác re sententiam non

verebar.

Quæ aliis (ut fit) placebat, aliis minus: hi convellere, calumniari, &

vitio vertere, quod a præceptis & fide omnium Anatomicorum

discesserim: Illi rem novam cum inquisitu dignam tum maxime utilem

fore confirmantes, plenius sibi explicatam poscere.

Tandem amicorum precibus, ut omnes meorum laborum

participes fierent, partim etiam aliorum permotus invidiá, (qui dicta mea

iniquo animo accipientes, & minus intelligentes, me publice traducere

conabantur) ut omnes de me & de re ipsá judicium ferre possent, hæc

typis mandare publice coactus fui.

Sed hoc eo libentius, quod Hieronym. Fab. ab Aquap. cum

singulas pene animalium particulas, accurate & docte peculiari tractatu

delineasset, solum cor intactum reliquerit.

Denique ut, si quid reipublicæ literariæ ex operá meá utile &

commodum hác in parte accederet, forsan recte fecisse me constaret; nec

alii omnino inertem me vixisse viderent.

Forsan in Cordis motu eveniet nunc, quod Senex ait in Comœdiá

“(Numquam quisquam ita bene subductá ratione ad vitam fuit,

“Quin res, ætas, usus aliquid apportet novi,

“Aliquid admoneat, ut illa, quæ te scire credas, nescias,

“Et quæ tibi putaris prima, in experiundo repudies.)

aut alii hinc saltem, hác datá viá, felicioribus freti ingeniis, rei rectius

gerendæ, & melius inquirendi occasionem capient.



VI

CAPUT SECUNDUM

Ex vivorum dissectione, qualis sit Cordis motus.

Partes cordis ut ab Harvejo

appellantur. Apud hodiernos anatomicos, auriculæ atria nominantur (id est, sunt cordi atrium dextrum et atrium sinistrum). Hodie, auriculæ sunt partes cordis exteriores quæ supra atriis sedent. Vena arteriosa est arteria quæ ad pulmones tendit et apud alios appellatur, sicut hodie, arteria pulmonaria. Similiter, arteria venalis est vena a pulmonibus ad cor, eaque appellatur alio loco vena pulmonaria.

vena -æ f basis -is (acc -in vel -im, abl -i) auricula -æ f ventriculus -i m (< venter) mucro -onis m septum -i n (= sæptum) paries -etis m arteria -æ f aorta -æ f

Cor circumcluditur ab involucro quod Harvejus capsulam appellat et hodie nominatur pericardium.

animal frigidum = animal quod partes

interiores suas calefacit rebus externis, e.g. sub sole.

bufo -onis m cochlea -æ f

gammarus -i m = genus cancri marini vel fluviatilis

concha -æ f squilla -æ f

enervare = nervos auferre, aliquid

debilitare nervus -i m = fila in corpore trium

generum: (I) ligamenta (ligamentum -i n) quæ ossa colligunt, (II) tendines (tendo -inis m), similes ligamentis, qui musculos ossibus connectunt, et (III) nervi qui a cerebro ad corporis partes, et vice versá, communicationes (: spiritum animale) propagant

musculus -i m = partes corporis quæ contractis relaxatisque corpus agunt

cæteri = ceteri «Animadvertendum est cor erigi & in

mucronem se elevare, sic ut…» ferire = pulsare

Primum itaque in Cordibus, omnium adhuc viventium animalium,

aperto pectore, & dissectá capsulá, quæ cor immediate circumcludit

observare licet, Cor aliquando movere, aliquando quiescere; esse etiam

tempus in quo movetur, & in quo motu destituitur.

Hæc manifestiora in cordibus frigidorum animalium, ut bufone,

serpentibus, ranis, cochleis, gammaris, crustatis conchis, squillis, &

pisciculis omnibus. Fiunt etiam omnia manifestiora in cordibus

calidiorum, ut canis, porci, si eo usque attente observaveris quoad emori

cor, & languidius moveri, & quasi extingui incipiat: tum etenim

tardiores, & rariores ipsius motús fieri, & longiores quietes, cernere

aperte & clare poteris; & motus qualis sit, & quomodo fiat, commodius

intueri & dijudicare licet.

In quiete, ut in morte cor laxum, flaccidum, enervatum,

inclinatum quasi jacet. In motu, & eo quo movetur tempore, tria præ

cæteris animadvertenda.

I. Quod erigatur cor, & in mucronem se sursum elevet; sic ut illo

tempore ferire pectus, & foris sentiri pulsatio possit.



VII

anguilla –æ f

coniformis -e = formam coni habens

conus -i m

tentio = tensio < tendere =

ex-tendere, dis-tendere, dilatare cubitus -a -um < cubare (: manu quasi

lecto) reniti = re-sistere «Notandum est cor, cum movetur,

albidioris colori esse, cum vero quiescit, coloris sanguinei saturum cerni.»

«Mihi videbatur manifestum motum

cordis esse tentionem & constrictionem, quoniam cor erigi, vigorari, minorari & durescere videtur; manifestum quoque est motum ipsius cordis esse…»

ductus -ús m < ducere (: ordo, linea fibrarum)

fibra -æ f = particulæ ex quá musculi facti sunt

minorari < minorare = diminuere rationi consentaneum = id quod

rationi convenit

«ex quartá observatione quæ supra

scripta est» denuo = de novo pulsatio -onis f < pulsare «cum viderit contentum sanguinem

prosilire.»

forinsecus = a foris allisio -onis f < allidere = impingendo

aliquid frangere, collidere

II. Undique contrahi, magis vero secundum latera, ita ut minoris

magnitudinis, & longiusculum, & collectum appareat. Cor anguillæ

exemptum, & super tabulam aut manum positum, hoc facit manifestum:

æque etiam apparet in corde pisciculorum, & illis frigidiorum

animalium, quibus cor coniforme, aut longiusculum est.

III. Comprehensum manu cor eo quo movetur tempore,

duriusculum fieri, (a tentione autem illa durities est) quemadmodum si

quis lacertos in cubitu manu comprehendens, dum movent digitos, illos

tendi, & magis renitentes fieri percipiet.

IV. Notandum insuper in piscibus, & frigidioribus sanguineis

animalibus, ut serpentibus, ranis, &c. illo tempore, quo movetur cor,

albidioris coloris esse; cum quiescit a motu coloris sanguinei saturum

cerni.

Ex his mihi videbatur manifestum; Motum cordis esse tentionem

quandam ex omni parte, & secundum ductum omnium fibrarum

constrictionem; quoniam erigi, vigorari, minorari, & durescere in omni

motu videtur, ipsiusque motum esse, similem musculorum, dum

contractio fit secundum partium nervosarum & fibrarum: musculi enim

cum moventur, & in actu sunt vigorantur, tenduntur, ex mollibus duri

fiunt, attoluntur, incrassantur, & similiter cor.

Ex quibus observatis rationi consentaneum est, cor eo quo

movetur tempore, undique constringi, & secundum parietes

incrasescere; secundum ventriculos coarctari, & contentum sanguinem

protrudere; quod ex quartá observatioAne satis patet, cum in ipsá

tentione suá, propterea quod sanguinem in se prius contentum

expresserit, albescat: denuo in laxatione, & quiete, subingrediente de

novo sanguine in ventriculos, redit color purpureus & sanguineus cordi.

Verum nemo amplius dubitare poterit, cum usque in ventriculi

cavitatem inflicto vulnere, singulis motibus sive pulsationibus cordis, in

ipsá tensione, prosilire cum impetu foras contentum sanguinem viderit.

Simul itaque hæc, & eodem tempore contingunt, tensio cordis,

mucronis erectio, pulsus qui forinsecus sentitur ex allisione ejus ad

pectus, parietum incrassatio, & contenti sanguinis protrusio cum impetu

a constrictione ventriculorum.



VIII

inanire = vacuare

Andreas Vesalius, 1514 – 1564, pater scientiæ humanæ anatomicæ

vimen -inis n = virgultum molle juncum -i n = herba quædam pyramidatim adv = pyramidis more pyramis -idis f = moles, quae ex basi

latá paulatim in acutum fastigium desinit

[Vesalius fecit quoddam experimentum viminibus ut demonstraret quomodo fibræ musculosæ cor contraherent.]

apex cordis = mucro cordis cucurbitula -æ f = instrumentum

medicinale formam rotundam habens

«Cor tenditur parietibus & subsantiá

(id est materiá) potiusquam ventriculis ipsis.»

contrahitur versus rectitudinem :

contrahitur et musculi recti fiunt

«Adde non solum per erectionem

parietum contingere ventriculos coarctari, sed etiam fibras ab Aristot. Nervos dictos esse vario in ventriculis cordis majorum animalium, & admirabili apparatu; et dum illi Nervi contrahuntur, omnia interiora latera invicem compellant ad sanguinem expellendum.»

ab Aristot. = ab Aristotole in parietibus : in exterioribus partibus vario : dat finalis (: Nervos esse varios) in-vicem adv = vicissim, alternis, alter

alterum sequens laqueus -i m = vinculum ita nexum ut

pondere magis claudatur

: postea in capitibus proximis

Hinc contrarium vulgariter receptæ opinioni apparet, secundum

quam eo tempore, quo cor pectus ferit, & pulsus foris sentitur, uná cor

distendi secundum ventriculos, et repleri sanguine putatur: quanquam

contra rem se habere intelliges, videlicet cor, dum contrahitur, inaniri.

Nam qui motus vulgo cordis Diastole existimatur, revera Systole est. Et

similiter motus proprius cordis Diastole non est, sed Systole; neque in

Diastole vigoratur cor, sed in Systole; tum enim tenditur, movetur,

vigoratur.

Neque omnino admittendum (tametsi divini Vesalii adducto

exemplo confirmatum de vimineo circulo scilicet ex multis juncis

pyramidatim junctis,) cor in Systole secundum fibras rectas tantum

moveri, sic &, dum apex ad basin appropinquat, latera in orbem

distendi, & cavitates dilatari, & ventriculos cucurbitulæ formam

acquirere, & sanguinem introsumere.

Nam secundum omnes quas habet fibras, cor eodem tempore

tenditur, constringitur, incrassatur, & dilatatur, potius secundum

parietes & substantiam, quam ventriculos: dum tenduntur fibræ a cono

ad basin, & apicem uná ad basin trahunt, nec in orbem latera cordis

inclinarent; sed potius contrarie, utí omnis fibra in circulari positione

dum contrahitur versus rectitudinem. Sicut omnes musculorum fibræ,

dum contrahuntur & in longitudine abbreviuntur, ita secundum latera

distenduntur eodem modo, quo musculorum ventres incrassantur.

Adde, quod in motu cordis non solum per erectionem &

incrassationem parietum contingat ventriculos coarctari; sed etiam

quod fibræ sive lacertuli, ab Aristot. Nervi dicti (in quibus solum fibræ

rectæ, in parietibus enim omnes sunt circulares) sint vario, in ventriculis

cordis majorum animalium, & admirabili apparatu; & dum

contrahuntur, omnia interiora latera veluti laqueo invicem compellant,

ad contentum sanguinem majori robore expellendum.

Neque verum est, quod vulgo creditur, cor proprio suo motu, aut

extentione sanguinem in ventriculos attrahere, sed dum movetur &

tenditur, expellere; dum laxatur & concidit, recipere sanguinem eo

modo, quo postea patebit.



IX

CAPUT TERTIUM

Arteriarum motus qualis ex vivorum dissectione.

Partes corporis superiores

nonnullæ

clavicula -æ f = duo ossa, unum in

unoquoque latere, quæ jacet in superiori et anteriori parte thoracis

arteria subclavia = arteria quæ sub claviculá jacet

ulterius adv < ultra adv = in ultrá

parte, in aliá illá parte «…in suá sunt Diastole. Similiter

eo tempore…» imo = immo perceptibilis -e = quod percipi

potest pro-pellere < pellere foras = ad partes exteriores (: ex

artierá) perforatus -a -um < per-forare =

pertundere, penetrare pro-silire < salire fistula -æ f = tubus, canalis bronchia = branchiæ -arum f =

partes piscium quibus oxygonum ex aquá extrahitur

«protrudi videbis.»

Ulterius in cordis motu observanda veniunt hæc, quæ ad arteriarum

motús, & pulsationes spectant.

I. Eo tempore quo cordis fit tentio, contractio, percussio pectoris,

ejusdem est Systole; tunc arteriæ dilatantur, pulsum edunt, & in suá sunt

Diastole: Similter eo tempore ventriculi contrahuntur, & protrudunt

contentum sanguinem, vena arteriosa pulsat, & dilatatur cum aortá &

reliquis arteriis corporis.

II. Quando sinister ventriculus cessat moveri, pulsare & contrahi,

cessat pulsus arteriarum; imo quando languidius tenditur, pulsus in

arteriis vix est perceptibilis, & similiter, cessante dextro, in vená arteriosá.

III. Item sectá quávis arteriá vel perforatá, in ipsá tentione

ventriculi sinistri propellitur foras sanguis ex vulnere cum impetu.

Similiter sectá vená arteriosá eodem tempore quo dexter

ventriculus tenditur & contrahitur, exinde cum impetu sanguinem

prosilire videbis.

Similiter in piscibus sectá fistulá, quæ e corde in bronchia ducitur,

quo tempore cor tendi & contrahi videbis, eo uná etiam sanguinem exinde

protrudi cum impetu.



X

arteriotomia -æ f = sectio arteriæ facta sanguinis mittendi causá

«Comperies in arteriotomiá

saltum sanguinis fieri in arteriarum Diastole et vero a cordis vulnere in Diastole ejus, sanguinem expelli eodem motu.»

dogma -atis n = decretum

religiosum vel philosophicum; latiori sensu, id quod commune pro veritate habetur

«Ex his videtur manifestum, contra communia dogmata, arteriarum diastolen fieri eo tempore quo cordis systole fit; &»

uter -tris m = pellis quá vinum aut similis res deferri solet

vesica -æ f = receptaculum urinæ in corpore animalis

follis -is m

chirotheca -æ f

æmulari = imitare, simile facere rythmus -i m = modus certá

dimensione «Nec est expectandum tempus

intercedere» [«dilationem,» quod significat

extensionem temporis, est mendum pro «dilatationem.»]

pelvis -is f (acc -im, abl -e vel -i)

miles tympanum pulsat

Aristot. = Aristoteles Claudius Galenus, 129 – c.

200/216, medicus Græcus notissimus

casus -ús m = (sensu medicinali) aliquis in medici curá

tumor -oris m = inflatio, abscessus aneurisma -atis n = pars arteriæ

distenta exesio -onis f < ex-edere (post

mediævalem) prognatus -a -um = originem

trahens ab aliquo capessere = accedere ad rem

capiandam

Similiter denique in omni arteriotomiá (in quá sanguis prosiliendo

exit, modo longius, modo propius) saltum fieri in arteriarum Diastole,

quando cor pectus ferit; e cordis vero vulnere, eo tempore quo cor tendi &

contrahi apparet, & in suá est Systole & erectione, sanguinem expelli

eodem motu comperies.

Ex his videtur manifestum contra communia dogmata, quod

arteriarum Diastole fiat eo tempore, quo cordis Systole; & arterias repleri

& distendi, propter sanguinis, a constrictione ventriculorum cordis,

immissionem & intrusionem; quin etiam distendi arterias, quia replentur

ut utres, aut vesica; non repleri, quia distenduntur ut folles. Eádem de

causá universi corporis arteriæ pulsant, videlicet, a tensione sinistri cordis

ventriculi, sicut vena arteriosa a dextri.

Denique arteriarum pulsum fieri ab impulsu sanguinis e ventriculo

sinistro, eo pacto, quo cum quis in chirothecam inflat, omnes digitos

simul videt distendi, & pulsum æmulari: sic etiam secundum cordis

tensionem pariter pulsús fiunt, qui sive sint majores, vehementiores,

frequentes, celeres, omnes rythmum, quantitatem & ordinem servant

cordis pulsationtis.

Nec est expectandum, propter motum sanguinis, quod tempus,

inter constrictionem cordis, & arteriarum (præcipue magis distantium)

dilationem intercedat, ne fiant simul; cum eodem modo res se habeat, ut

in inflatione chirothecæ, aut vesicæ; quia in pelvi (ut per tympanum, & in

longis lignis) ictus & motus simul sunt in utroque extremo. Hinc Aristot.

(3 Anim. cap. 9. de respir. cap. 15. Palpitate intra venas (arterias

intelligit) sanguis omnium animalium, pulsuque simul undique movetur:

sic pulsant venæ omnes & simul invicem, propterea quod pendent omnes

a corde, quod se semper movet; quare & illæ, semper & simul invicem,

cum corde moventur.

Notandum cum Galeno, a veteribus Philosophis venas pro arteriis

appellatas fuisse. Accidit me vidisse, & præ manibus habuisse casum, qui

mihi hanc veritatem apertissime confirmabat. Habuit quidam tumorem

ingentem, pulsantem, Aneurisma dictum, in dextrá parte juguli, prope

descensum arteriæ subclaviæ in axillas, ab ipsius arteriæ exesione

prognatum, qui summum indies incrementum capessebat, propter



XI

[«distenti» verisimiliter est mendum pro «distentus»: «tumor qui distentus propter immissionem sanguinis indies incrementum capessebat.»]

exilis -e = gracilis, macer, subtilis portio -onis f = pars «… deprehensum erat). In illo

ejusdem brachii exilis admodum fuit…»

infarctus -a -um < in-farcire

infarcsisse infarcsum (et infarctum) = implendi causá immittere

præ-pedire = compedire, vincire «quandocumque præpeditur»

immissionem sanguinis ab arteriá singulis pulsationibus distenti (quod

secto, post mortem, cadavere deprehensum erat) in illo pulsus ejusdem

brachii exilis admodum, eo quod major sanguinis portio & influxus in

tumorem divertebatur & interceptus fuit.

Quare sive per compressionem, sive per infarctum, vel

interceptionem sanguinis motus per arterias præpeditur, ulteriores

arteriæ minus pulsant cum pulsus arteriarum, nil nisi impulsus sit

sanguinis in arterias.



XII

CAPUT QUARTUM

Motus cordis & auriculorum qualis ex vivorum dissectione.

Cor, aortæ et venæ piscis. Pisces

unum ventriculum unamque auriculam habent: sanguis ventriculo cordis per aortam in branchias fluit, unde per alteram aortam in universum corpus. Sanguis deinde in cordis auriculam redditur.

Casparus Bauhinus, 1560 – 1624,

botanista et medicus Helvetus Johannes Riolanus, 1577/1580 –

1657, anatomicus Francogallus «observarunt & adnoment te

quattuor motús aspicere, quorum duos esse auricularum, ventriculorum duos.»

quatuor = quattuor pace tuá / pace alicujus = formula,

quá utimur, cum aliquid dicere aut facere volumus, quod veremur ne alicui displiceat.

unus … alter… = alter … alter… duntaxat = dumtaxat = exacte annuere = signum capite dare, signo

capitis assentire

Præter hæc circa motum cordis observanda sunt quæ ad auricularum

usum spectant. Casparus Bauhinus (Anat. l. 2. c. 21.) & Johannes

Riolanus (Anthrop. lib. 3. cap. 12.) viri doctissimi, & Anatomici peritissimi

observarunt & admonent, quod (si in vivá sectione alicujus animalis cordis

motum studiose observes) quatuor motús, loco & tempore distinctos,

aspicies; quorum duo sunt auricularum, ventriculorum duo. Pace

tantorum virorum, quatuor sunt motús, loco, non vero tempore distincti.

Simul enim ambæ auriculæ moventur, & simul ambo ventriculi, ut

quatuor loco motús distincti sint duobus tantum temporibus, atque hoc se

habet modo.

Duo sunt eodem tempore motús, unus auricularum, alter ipsorum

ventriculorum: qui simul non fiunt; sed præcedit motus auricularum, &

subsequitur cordis; ut motus ab auriculis incipere, & in ventriculos

progredi videatur.

Cum jam languidiora omnia (emoriente corde, & in piscibus, & in

frigidioribus sanguineis animalibus) inter hos duos motús, tempus

aliquod quietis intercedit; cor quasi suscitatum motui respondere videtur,

aliquando citius, aliquando tardius; tandem ad mortem inclinans, cessat

motu suo respondere, & quasi capite duntaxat leviter annuit, & obscure

adeo movetur, ut motus signum præbere pulsanti auriculæ videatur.

Sic prius desinit cor pulsare quam auriculæ, ut auriculæ

supervivere dicantur; primus omnium desinit pulsare sinister ventriculus,

deinde ejus auricula, demum dexter ventriculus, ultimo (quod etiam

notavit Galenus) reliquis omnibus cessantibus & mortuis, pulsat dextra

auricula, ut ultimo in dextrá auriculá vita remanere videatur.



XIII

sensim = paulatim per-agere = trans aliquid agere moliri = conatu et viribus aliquid

agere «notandum est singulas pulsationes

percipi» ni-mirum = scilicet, certe forfex -ifics f = instrumentum

ferreum, duobus brachiis acutis instructum, quo res incidimus

«pateat in ventriculos sanguinem

ingredi pulsu auricularum immissum.»

promptuarium -i n = cella vel

armarium ubi res conduntur ut subinde in usu promptæ sint

lacuna -æ f = fossa ubi aqua collecta stat (< lacus)

albedo -inis f = albitudo quin = et etiam lubet = libet = placet : exemptum e corpore frustum -i n = rei cujusque particula palpitare = leviter et frequenter

moveri vivax = diu vivens, longævus radicale humidum = materia quæ

vitam dat glutinosus = glutine plenus gluten -inis n = materia viscosa et

tenax, quá res conjunguntur lentus = flexibilis dissolubilis = quod potest in aquá

dissolvi ex-coriatio -onis f < ex-coriare =

corium detrahere (mediævale) corium -i n = cutis animalis ex-enteratio -onis f < ex-enterare =

viscera auferre (mediævale)

Dum sensim emoritur cor, videre licet, post duas vel tres

pulsationes auricularum, aliquando quasi expergefactum cor respondere,

& unum pulsu lente & ægre peragere & moliri.

Sed & præcipue notandum, quod, postquam cessavit cor pulsare

adhuc auriculá pulsante, digito super ventriculum cordis posito, singulæ

pulsationes percipiantur in ventriculis; eodem plane modo, quo

ventriculorum pulsationes in arteriis sentiri antea diximus, a sanguinis in

pulsu nimirum distentione factá; & hoc tempore, pulsante solum auriculá,

si forfice cordis mucronem absecueris, exinde singulis auriculæ

pulsationibus sanguinem effluere conspicies: ut hinc pateat quod in

ventriculos sanguis ingrediatur, non attractione, aut extentione cordis, sed

pulsu auricularum immissus.

Notandum est omnes, quas voco & in auriculis & in corde,

pulsationes, contractiones esse; & primo contrahi auriculas, &, in

consequentiá, cor ipsum. Auriculæ etiam, dum moventur & pulsant,

albidiores fiunt, præsertim ubi pauco sanguine replentur (replentur

autem, tanquam promptuarium & lacuna sanguinis) quin & in finibus &

extremitatibus ipsarum, hæc albedo a contractione fieri vel maxime

apparet.

In piscibus, ranis, & similibus unum ventriculum habentibus cordis

(nam pro auriculá vesicam quandam in basi cordis positam refertissimam

sanguine habent) videbis vesicam primo contrahi, & subsequi postea

cordis contractionem apertissime.

Híc a me observata, etiam quæ his contrario modo se habere

videntur, adscribere lubet.

Cor anguillæ & quorundam piscium & animalium (etiam

exemptum) sine auriculis pulsat: imo, si in frusta dissecueris, partes ejus

divisas, separatim sese contrahere & laxare videbis, ita, ut in his, post

cessationem motús auricularum, cordis corpus pulsum faciet & palpitet.

Sed hoc forte proprium vivacioribus, quorum radicale humidum

glutinosum magis, aut pingue & lentum est, & non ita facile dissolubile.

Hoc etiam apparet in carne anguillarum, quæ post excoriationem,

exenterationem & in frusta dissectionem, motum retinet.



XIV

spacium = spatium de-tineo < de + teneo fomentum -i n = applicatio rerum

ad partes corporis læsas medendi causá

post-liminio = iterum (< post + limen)

Orcus -i m = deus Inferorum (> orcus = mors ipse)

articulus -i m = spatium breve

temporis, momentum, punctum undatio -onis f = quod abunde fluit palpitatio -onis f < palpitare spiritus -ús m = aliqud quod

functiones corporis regulat

incubatio -onis f < in-cubare

pro-creo = progenero, pario,

progigno exanguis = exsanguis = sine

sanguine (< ex + sanguis) fœtus = fetus -ús m = quod genitum

est (: corpus humanum in feminæ fetæ utero, nondum natum)

uberrimus < uberis = abundans ad-augere < augere

occipio = incipio [Harvejus nescivit quid sit finis vel

munus sanguinis. Scripsit ergo: Licet dubitare an sanguis jam habeat palpitationem (= vitam) in se an vita ipsa incipiat cum palpitatione incipiat. Illud «&» in «& an cum» apparet esse mendosum aliquantum.]

sperma -atis n = semen (hominis) prolificus = quod proles fert

(mediævale) de-cursio -onis f < de-currere =

deorsum currere reducem agere = aliquam rem

referre calx calcis m, sæpius f = lapis quo

possumus scribere; calx etiam fuit linea ducta ex calce eo loco in Circo ubi cursús finis erat

carcer -eris m = locus inclusus; figurate ponitur de initio certaminis

a calce ad carceres = a fine ad initium

proruere = impetu irruere, se inferre

In Columbá certe experimento facto, postquam cor desierat

omnino moveri, & nunc etiam auriculæ motum reliquerant, per aliquod

spacium, digitum salivá madefactum, & calidum cordi superimpositum

detinui: hoc fomento (quasi vires & vitam postliminio recuperasset) cor, &

ejus auriculæ moveri, sese contrahere, atque laxare, & quasi ab orco

revocari videbantur.

Sed & præter hæc aliquoties a me observatum fuit (postquam cor

ipsum, & ejus auricula etiam dextra, a pulsatione quasi mortis articulo

quiescerent) in ipso sanguine qui in dextrá auriculá continetur, obscurum

motum, & undationem, ac palpitationem quandam manifesto superfuisse,

tamdiu scilicet, quam calore & spiritu imbui videretur.

Tale quiddam evidentissme, in primá animalis generatione, intra

septem dies ab incubatione, in ovo Gallinaceo, cernitur. Inest primum

ante omnia gutta sanguinis, quæ palpitat (quod etiam annotavit Arist.) ex

quá incremento facto, & pullo aliquá ex parte formato, fiunt cordis

auriculæ; quibus pulsantibus, perpetuo inest vita. Cum postea corpus

delineari, intermissis aliquot diebus, tum etiam cordis corpus procreatur,

sed per aliquod tempus albidum apparet & exangue, nec, ut reliquum

corpus, pulsum edit, nec motum. Quinetiam in fœtu humano vidi, circa

principium tertii mensis, similiter cor formatum, sed albidum & exangue,

cujus tamen auriculis sanguis inerat uberrimus & purpureus; sic etiam in

ovo, jam adaucto & conformato fœtu, simul & cor adaugeri & ventriculos

habere, quibus sanguinem tunc recipere & transmittere occeperat.

Rem si penitius introspicere quis velit, non cor esse primum vivens

& ultimum moriens vere dixerit, sed auriculam, & quæ in serpentibus,

piscibus, & hujusmodi animalibus, pars pro auriculá est, eamque prius

quam cor ipsum vivere, & post etiam emori.

Imo an prius adhuc ipse sanguis, vel spiritus habeat in se obscuram

palpitationem (quam post mortem retinere mihi visus est) & an cum

palpitatione vitam incipiat, licet dubitare: quandoquidem, & sperma

animalium omnium (ut notavit Aristotel.) & spiritus prolificus palpitando

exit, velut animal quoddam. Ita Natura in morte, quasi decursione factá,

reducem (ut Aristot. de mot. ani. cap. 8.) agit, motu retrogrado, a calce ad

carceres, eo unde proruit sese recipit: nam animalis generatio, ex non



XV

«ex non esse animal procedit in animal esse»

ens entis = part præs a verbo sum corruptio -onis f < corrumpere =

vitiare, depravare testaceus -a -um = testam habens

(ut testudo) crustatus -a -um < crusta = pars

corporis exterior dura limax -acis m = cochlea (: fortasse

illud animal simile sine testá) astacus -i m = genus cancri marini

vespa -æ f

crabro -onis m musca -æ f

perspicillum -i n

eventatio -onis f = actus aëris

intrahandi expellandique expuere = salivam ore emittere jecur -oris n = viscus maximum in

dextrá parte corporis sub præcordiis situm ubi insulina fit

orificium -i n = angustus aditus vel exitus quasi ós

hyeme = hieme

analagos -os -on (adj Gr) = analogus -a -um = quod proportionem et similitudinem alicui rei habet

advertere = mentem advertere, animadvertere

vesicula -æ f < vesica absolvere = perficere perfectio -onis f < perficere Thamesis -is m = Tamesis = fluvius

magnus qui per Londinium fluit pellucidus -a -um < per + lucidus <

lux alicui officere = alicui obstare,

aliquem impedire

animali procedit in animal, tanquam ex non ente in ens, & iisdem retro

gradibus corruptio ex ente revolvitur in non ens; unde, quod in

animalibus ultimo fit, deficit primum; & quod primo, ultimum.

Observavi quoque in omnibus pœne animalibus cor vere inesse, &

non solum (ut Aristot. dicit) in majoribus & sanguineis, sed in minoribus,

exanguibus, crustatis & testaceis quibusdam, ut limacibus, cochleis,

conchis, astacis, gammaris, squillis, multisque aliis; imo vespis, &

crabronibus, muscis (ope perspicilli ad res minimas discernendas) in

summitate illius particulæ, quæ Cauda dicitur, & vidi pulsans cor, & aliis

videndum exhibui.

In exanguibus vero Cor lente admodum, rarisque ictibus pulsat (ut

in aliis jam moribundis,) & tarde sese contrahit, ut facile in cochleis est

cernere; quorum cor deprehendes in fundo illius orificii in latere dextro,

quod se aperire & claudere eventationis causá videtur, & unde salivam

expuit, sectione factá in summitate, juxta partem jecori analogam.

Sed notandum & hoc, hyeme & frigidoribus tempestatibus exanguia

aliqua (qualis est cochlea) nihil pulsans habere, sed vitam magis plantæ

agere: ut etiam reliqua, quæ plantanimalia ideo dicuntur.

Notandum insuper, in omnibus aninalibus, ubi cor inest, ibi etiam

auriculas esse vel auriculis aliquid analogon: & ubicunque cor duplici

ventriculo donatur, ibi duas semper adstare auriculas, non contra. Sed, si

in ovo, pulli conformationem advertas, primum inest, ut dixi, tantum

vesicula, vel auricula, vel gutta sanguinis pulsans; postea incremento facto

absolvitur cor. Ita quibusdam animalibus (quasi ulteriorem perfectionem

non adipiscentibus) pulsans vesicula quædam, instar puncti cujusdam

rubri, vel albi, duntaxat inest, quasi principium vitæ: utí apibus, vespis,

cochleis, squillis, gammaris, &c.

Est híc apud nos minima squilla (quæ Anglice dicitur a Shrimp,

Belgice een Garneel) in mari & Thamesi capi solita, cujus corpus omnino

pellucidum est: eam aquæ impositam sæpius præbui spectandam

amicissimis quibusdam meis, ut cordis illius animalculi motús

liquidissime perspiceremus, dum exterioris illius corporis partes visui

nihil officerent, quo minus cordis palpitationem, quasi per fenestram,

intueremur.

cauda



XVI

nubecula -æ f < nubes adimere = auferre, eripere limpidus = lucidus, purus

acus -ús m = instrumentum acutum

quo vestes consuuntur

In ovo Gallinaceo post quatuor, vel quinque dies ab incubatione,

primum rudimentum pulli instar nubeculæ videndum exhibui (nimirum

ovo, cui cortex adimebatur, in aquam limpidam tepidamque immisso) in

cujus nubeculæ medio, punctum sanguineum palpitans tam exiguum erat,

ut in contractione dispareret, & visum aufugeret, in laxatione instar

summitatis acús appareret rubicundum; ita ut, inter ipsum videri & non

videri, quasi inter esse & non esse, palpitationem & vitæ principium

ageret.



XVII

CAPUT QUINTUM

Cordis motus actio, & functio.

Tria systemata circulationis

sanguinis, discipulorum Erasistrati, Galeni, Harveji. Discipuli Erasistrati putaverunt aërem (: spiritum) e pulmonibus in cordis ventriculum sinistrum introsumi, unde in arterias fluere; sanguinem, in jecore partim factum, in ventriculum dextrum per venam cavam fluere, ubi quoddamodo perficiatur et inde rursus per venam cavam in corpus et per venam arteriosam in pulmones feratur. Experimentis autem factis, Galenus contra eos demonstravit sanguinem, et non aërem, in arteriis contineri. Galenus tamen putavit sanguinem, in jecore factum (ubi perficitur), per venas in totum corpus distribui; pars sanguinis quæ in ventriculum dextrum fluit in pulmones fluere ut impuritates expellerentur. Cum Erasistrato, contendit aërem in ventriculum sinistrum introsumi sed, contra, sanguinem per cordis septum distillare e dextro in sinistrum ventriculum; ibi spiritibus vitalibus sanguinem imbui. Dein, hanc sanguinem attrahi in arterias a Diastole eorum inque corpus attrahi.

Erasistratus, c. 304 – c. 250, medicus Græcus

cisterna -æ f = receptaculum aquæ

vas vasis n = quod aliquid continet

unisum = mendum typographicum

pro «universum» harmonia -æ f = compositio et

concordia inter res dissimiles unicus -a -um = singularis machina -æ f = instrumentum ab

homine factum quod aliquid facit

Uná rotá aliam movente, omnes simul moveri videntur.

scopletus -i m vel scopletum -i n = genus armorum recentius ex quibus globuli propellantur.

alicui adapto = alicui accommodo [«quod scopletis adaptant»

verisimiliter est mendum pro «quod scopletis adaptatur». Apud scriptores antiquos hoc verbum rarissime invenitur nisi part pass (: quod scopletis adaptum est)]

displodere displosisse displosum = sonitu fragore dirumpere

Ego ex his tandem & hujusmodi observationibus repertum iri confido,

motum cordis ad hunc modum fieri.

Primum sese contrahit auricula, & in illá contractione sanguinem

contentum, quo abundat (tanquam venarum caput, & sanguinis

promptuarium & cisterna) in ventriculum cordis conjicit; quo repleto, cor

sese erigens, continuo omnes nervos tendit, contrahit ventriculos, &

pulsum facit: quo pulsu immissum ab auriculá sanguinem continenter

protrudit in arterias; dexter ventriculus in pulmones per vas illud, quod

vena arteriosa nominatur, sed revera, & constitutione & officio, & in

omnibus arteria est; sinister ventriculus in aortam, & per arterias in

unisum corpus.

Isti duo motús, auricularum unus, alter ventriculorum, ita per

consecutionem fiunt, servatá quasi harmoniá & rythmo, ut ambo simul

fieri, & unicus tantum motus esse appareat, præsertim in calidioribus

animalibus, dum illa celeri agitantur motu.

Nec aliá ratione id fit, quam cum in machinis, uná rotá aliam

movente, omnes simul moveri videantur; & in mechanico illo artificio,

quod scopletis adaptant; ubi compressione alicujus ligulæ cadit silex,

percutit chalybem & propellit, ignis elicitur, qui dum in pulverem cadit,

ignitur pulvis, interius prorepit, disploditur, evolat globulus, metam



XVIII

ligula -æ f = lingula < lingua (: pars scopleti digito apta)

silex -icis m = genus lapidis durum chalybs -ybis f = genus metalli

simile ferro sed durius pro-repo = corpus trahens ambulo,

ut serpens meta -æ f = scopus, finis

deglutitio -onis f (Latinum novum) < glutire = actus glutiendi, devorandi

facues : ós de-turbare = rejicere

de-primere depressise = deorsum premere

motio -onis f = motus radix -icis f larynx -ngis m trachia -æ f pharynx -ngis m epiglottis -idis f œsophagus -i m transversus < transvertere

transvertisse transversum = ultra vel retro vel circum vertere (part perf usupartur adjectivorum more et significat obliquus = aliquid quod trans aliud jacet (: hi musculi transversi = musculi qui inter anteriorem et posteriorem sedent, id est, trans gulam)

penetrat, & omnes isti motús, propter celeritatem, quasi in nictu oculi

simul fieri apparent.

Miles scopleto utitur ut globulum ad metam (e.g. hostem) ejiciat. Ligulá compressá, silex cadit chalybemque

percutit, ex quo scintilla ignis elicitur quæ in pulverem cadit et illum pulverem ignit. Quo ignito et disploso,

evolat e scopleto globulus. Omnia hæc fiunt tam celeriter ut simul fieri appareant.

Sic autem in deglutitione, radicis linguæ elevatione, & oris

compressione, cibus vel potus in fauces deturbatur, larynx a musculis suis

& epiglottide clauditur, elevatur & aperitur summitas gulæ a musculis suis

(haud aliter quam saccus ad implendum attollitur, & ad recipiendum

dilatatur) & cibum, vel potum acceptum transversis musculis deprimit, &

longioribus attrahit: & tamen omnes isti motús, a diversis &

contradistinctis organis facti, cum harmoniá & ordine dum fiunt, unam

efficere motum videntur, & actionem unam, quam deglutitionem

vocamus. Sic contingit plane in motione & actione cordis; quæ deglutitio

quædam est, & transfusio sanguinis e venis in arterias.



XIX

«motum unum continuum, cum

auriculis, facere» inclinatio -onis f < inclincare =

vertere in aliam partem (i. lateralem facere : ad latus inclinare)

de-glutire < glutire ab-sorbere absorpsisse (et

absorbuisse) absorptum = devorare

«in ventrem demitti, qui motus»

traductio < traducere transfusio < trans-fundere

transfudisse transfusum = transmittere de uno loco ad alium

extrema : partes corporis extremas medians < mediare = medium

dividere (: medians adjective significat id quod in medio est); mediantibus arteriis : per arterias

transpositio -onis f = (mediævale) <

transpono localis -e = ad locum pertinens «posterius inquirendum est, & ex

aliis observationibus colligendum est.»

præsentia -æ f = id quod adest (: in p. = eo tempore do quo loquimur, nunc)

[«licet» est mendum tollendum.] valva -æ f = portulæ cordis et

venarum quæ sanguinem transire sinent et redire prohibent

titubans < titubare = vacillare, insistere non posse, trepidare

cœcutire = cæcutire = cæcus esse «videntur, dum» subcontrarius = aliquantum

contrarius cohærens < co-hærere cohæsi

cohæsum = unitus esse alicujus rei (: argumenta non cohærentia = argumenta quæ inter se non conveniunt)

conjectura -æ f = opinio alicujus rei occultæ vel non bene intellectæ

pronunciare = pronuntiare «ut ante demonstratum est in

proœmio.» «Contextus cordis cum pulmone

fuisse mihi videtur una maxima causa hæsitandi & errandi.»

obliterare = oblitterare (< ob + littera) = delere

[liber Galeni de Placitis Hippocratis et Platonis]

placitus -a -um = id quod placet (: doctrina)

Hippocrates -is, c. 460 – c. 370, conditor artis medicinæ

medicina -æ f = ars medendi, curandi

Si quis (dum hæc habuerit in animo) cordis motum diligenter in

vivá dissectione animadverterit, videbit non solum, quod dixi, cor sese

erigere, & motum unum facere, cum auriculis continuum, sed undationem

quandam, secundum ductum ventriculi dextri, & lateralem inclinationem

obscuram, & quasi sese leviter contorquere, & hoc opus peragere;

quemadmodum cernere licet, cum equus potat, & aquam deglutit, singulis

gulæ tractibus absorberi aquam, & in ventriculum demitti; qui motus

sonitum & pulsum quendam, auscultantibus & tangentibus exhibet; ita

dum istis cordis motibus, fit portionis sanguinis e venis in arterias

traductio, pulsum fieri & exaudiri in pectore contingit.

Motus itaque cordis omnino ad hunc se habet modum; & una actio

cordis est ipsa sanguinis transfusio, & in extrema usque, mediantibus

arteriis, propulsio; ut pulsus quem nos sentimus in arteriis, nil nisi

sanguinis a corde impulsus sit.

An vero cor sanguini, præter transpositionem & motum localem, &

distributionem aliquid aliud addat, sive calorem, sive spiritum, sive

perfectionem, posterius inquirendum, & ex aliis observationibus

colligendum. Hoc in præsentiá sufficiat satis ostentum esse, in pulsu

cordis sanguinem transfundi & deduci e venis in arterias per cordis

ventriculos, & distribui in inversum corpus.

Sed hæc licet omnes aliquo modo concedunt, & ex cordis fabricá,

valvularum artificio, positione, & usu colligant; tanquam in loco obscuro

titubantes tamen cœcutire videntur; dum varia, subcontraria, non

cohærentia componunt, & ex conjecturá plurima pronunciant, ut ante

demonstratum est.

Causa maxima hác in parte hæsitandi & errandi una fuisse mihi

videtur, cordis cum pulmone in homine contextus. Cum venam ibi

arteriosam in pulmones obliterari & similiter arteriam venosam,

conspexissent: unde aut quomodo dexter ventriculus in corpus

distribueret sanginem, aut sinister e vená cavá exhauriret, obscurum

admodum illis erat. Hoc attestantur Galeni verba libr. de placitis Hippoc.

& Plat. 6. (dum contra Erasistratum de venarum origine & usu, &

sanguinis coctione, invehitur.) Respondebitis (inquit) ita esse effectum, ut

in jecore sanguis præparetur, atque inde in cor deferatur, ibi postea



XX

in-vehere contra (vel in) + acc = verbis oppugnare, maledicere

coquere coxisse coctum = (in corpore) cibos digere, confundere ut spiritus et nutrimentum in corpus dividatur

vacare = vacuus esse, liber esse, carere; (+ abl sine præp) sine illá re esse

aggressio -onis f < aggredi expolitio -onis f < ex-polire =

fricando aliquid reddere lautum vel splendidum

«Ostendite nobis, O discipuli Erasisrtati, vas aliud, quod e corde sanguinem absolute perfectum educat, nam, secundum etiam Erasistratum, sanguis non potest redire e corde in venam cavam propter valvas (Erasistratus enim ipse primum has valvas invénit); prorsus sanguis in corde, secundum eum, tantum potest in pulmones transire, sed ibi vena arteriosa, ut omnes videmus, obliteratur. Ergo ubi est via quá sanguis ducatur e corde in universum corpus? Ego Galenus non video quomodo sanguis deferatur e vená arteriosá in arteriam venalem (et ergo per ventriculum sinistrum in aortam et deinde in corpus).»]

«Ecce Galenum non approbasse opinionem (de vasi) rationalem et, quia non approbavit, reliquisse.»

dispensare = distribuere «(rationi consentanea ipsius

confessione Galeni)» aliquem refellere = aliquem falsum

esse demonstrare «experimentis demonstrat

sanguinem contineri» «Si quis arteriam magnam

sanguinem, e corde, dispensantem digito demonstrasset, quid divinus vir responderet? Miror, si arteriam spiritús & non sanguinem dispensare diceret. Erasistratum non refelleret (quia jam putavit spiritús in arteriis inesse) sed sibi contradiceret.»

sigmoides = formam sigmatis

habentes sigma -atis n = littera Græca (ς) valvulæ sigmoides = valvulæ, in

orificis aortæ et venæ arteriosæ positæ, quæ sanguinem regredi ex aortá et vená arteriosá in cor prohibent

divinus vir : Galenus

reliquam propriæ formæ perfectionem absolutam accepturus: quod

profecto ratione vacare non videtur. Nullum enim perfectum & magnum

opus repente uná aggresione fieri, totamque suam expolitionem ab uno

instrumento acquirere potest. Quod si ita est, ostendite nobis vas aliud,

quod e corde sanguinem absolute perfectum educat, atque ipsum, ut

arteria spiritum, in totum corpus dispenset. Ecce opinionem

rationabilem non approbasse, & reliquisse Galenum, quia (præterquam

quod viam transitús non videbat) vas reperire non poterat, quod in totum

corpus e corde sanguinem dispenset.

Si quis vero ibidem pro Erasistrato, vel pro illá & nunc nostrá

opinione (ipsius confessione Galeni) alias rationi consentanea, instaret, &

arteriam magnam sanguinem, e corde in universum corpus dispensantem

digito demonstrasset; quid divinus ille vir, ingeniosissimus & doctissimus

responderet, miror, si arteriam spiritús dispensare & non sanguinem

diceret? profecto Erasistratum non refelleret satis, si in arteriis spiritus

duntaxat contineri arbitraretur, sed sibi ipsi contradiceret, & id turpiter

negaret, quod libro proprio acriter contendit contra eundem

Erasistratum, & multis validisque argumentis comprobat, & experimentis

demonstrat, quod sanguis contineatur in arteriis naturá, & non spiritús.

Sin vero divinus vir (utí facit eodem loco sæpius) concederet,

omnes arterias corporis a magná arteriá oriri, & hanc a corde; quin

etiam in ipsis omnibus sanguinem naturá contineri, & deferri; &

valvulas illas tres sigmoides in orificio aortæ positas; regressum



XXI

«Sin vero divinus vir concederet

arterias a magná arteriá oriri et etiam in ipsis omnibus arteriis sanguinem contineri & deferri, & valvulas sigmoides in orificio aortæ positas esse (ut regressum sanguinis in cor pohiberent professus) & natura has valvulas nequaquam præstantissimo visceri constituisset nisi maximum aliquod ministerium illæ valvulæ exhibituræ fuissent: si hæc omnia Galenus concederet, non viderem quomodo negare posset…»

[«video» est mendum pro «viderem»]

grumescens = (Latinum novum) densatus

mediocrier adv = medio modo (: non m. = singulariter, magnopere, abunde)

: antea refutavi in proœmio in-hibere = impediere, prohibere

sanguinis in cor prohibere, professus; & quod has natura nequaquam

præstantissimo visceri constituisset, nisi maximum aliquod ministerium

illæ fuissent exhibituræ. Si (inquam) hæc omnia, & his ipsissimis verbis

concederet Pater Medicorum (utí facit recitato libro), quomodo negare

posset, arteriam magnam istiusmodi vas esse, quod sanguinem (jam

absolutam suam perfectionem adeptum) e corde in universum corpus

dispenset, non video. An adhuc forsan hæsitaret (ut omnes in hunc usque

diem post ipsum) quod propter contextum, ut dixi, cordis cum pulmone,

non videret vias, per quas sanguis e venis in arterias transferri posset?

Quod dubium etiam Anatomicos (dum semper in dissectionibus

inveniunt arteriam venosam, & sinistrum ventriculum cordis repletos

sanguine, eoque crasso, grumescente, atro) non mediocriter perturbat;

cum sanguinem e dextro ventriculo in sinistrum, per septum cordis,

transudare, coacti sint affirmare: sed hanc viam antea refutavi.

Nunc itaque via paranda est & aperienda, quá inventá, nulla erit

difficultas, quæ quempiam (credo) inhibebit, quo minus quæ ante

proposui (de pulsu cordis, & de dispensatione sanguinis in universum

corpus per arterias) concedere & agnoscere facile posset.


exercitatio a de motu cordis et anguinis...cordis magis pertinent; liber reliquus sanguinis per...

Documents