education matrix of india
TRANSCRIPT
-
8/7/2019 Education Matrix of India
1/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 8
HYfpoyz ocFjvghzkoc BhzyktOm Kcjkh
Zdf mvzvyf lkfw kc ovy dhcjw###
-
8/7/2019 Education Matrix of India
2/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 9
Vckz Zkzlf 1 Yfwfhygd Bfzdojolon{
Vckz Gojf 1 70=
Vckz Lf}fl 1 Wfbfwzfy 7
Hwwkncbfcz Co# 1 Ocf
Hwwkncbfcz Z{pf 1 Nyovp
Hwwkncbfcz Zkzlf 1 Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh
Kwwvf Jhzf 1 9>zd Avl{ 900>
Wvibkwwkoc Jhzf 1 9;zd Hvn 900>
Hwwfwwoy 1 ]hkwdhlk Bhyjdfehy
Lfhyckcn ovzgobf hgdkf}fj 1 Yfwfhygd hcj Gykzkghl Hchl{wkw
Wvibkzzfj i{ 1 Nyovp co 89 gobpykwkcn om
]k}fe Wyk}hwzh}h,Hcvyhn Ahav,
Chcjkck Whdh
Ah{yha Yhk{hyflh
]k}fe Hnyh~hl
Whyzdhe Jh{hbh
Pyonyhb Chbf 1 IIH
-
8/7/2019 Education Matrix of India
3/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 7
PYFMHGF
dkw yfpoyz kw kczfcjfj zo hc{ocf ~do kw kczfyfwzfj kc
eco~kcn hiovz zdf Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh, zdfw{wzfb mollo~fj o}fy zdf {fhyw hcj zdf yfmoybw yfxvkyfj moyzdf cftz nfcfyhzkoc#
Zdf ftkwzkcn fjvghzkochl polkg{ oc dvbhc jf}flopbfczghzfyw moy dkndfy fjvghzkoc kc Kcjkh# Hiovz 9; bkllkoc pfoplfom jkmmfyfcz hnf nyovpw, fczfy zdf w{wzfb f}fy{ {fhy# Hiovz 8#=bkllkoc bhef kz kc dkndfy fjvghzkoc, zdf ihlhcgf 9>#: bkllkoc
jyop omm hz }hykovw wzhnfw# ^f cffj zo gdhcnf zdf polkg{ zoifcfmkz zdfwf 9>#: bkllkoc#
Kc zdkw yfpoyz ~f dh}f ghyykfj hc ftzfcwk}f wvy}f{ om zdfwzvjfczw wzvj{kcn kc zdf pyomfwwkochl govywfw om Vck}fywkz{ omPvcf om jkmmfyfcz hnf ghzfnoykfw myob jkmmfyfcz loghlkzkfw hcjgobkcn myob jkmmfyfcz gkzkfw#
Oc zdf ihwkw om zdfky mffjihge ~f dh}f moybvlhzfj h w{wzfb
om Goczkcvovw F}hlvhzkoc Pyogfww moy zdf Mvzvyf om Pyomfwwkochl Govywfw kc Kcjkh#
Zdkw yfpoyz pyfwfczw zdf fjvghzkochl w{wzfb mollo~fj kc Kcjkho}fy zdf {fhyw hcj yfgobbfcjhzkocw zo kbpyo}f zdfb moy zdfcftz nfcfyhzkoc {ovzd om Kcjkh#
^f dh}f zdovndzmvll{ wzyvgzvyfj zdkw yfpoyz zo wfy}f hw h iooe
moy kcjk}kjvhl#
-
8/7/2019 Education Matrix of India
4/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf :
Hgeco~lfjnfbfcz
kzd h jfwkyf zo wff h nooj yfpoyz
gobplfzfj, bhc{ kcjk}kjvhlw bhjfkbpoyzhcz goczykivzkocw zo zdkw yfpoyz# Zdf{ jfwfy}f bhc{
dfhyzmflz zdhcew, moy ~kzdovz zdfky dflp hcj nvkjhcgf zdkw
yfpoyz ~ovlj cf}fy dh}f iffc gobplfzfj#
^f zhef zdkw oppoyzvckz{ zo ph{ ovy jffpfwz
nyhzkzvjf zo ovy pykcgkphl Wdyk H#I# Jfwdphcjf, ovy go"
oyjkchzoy Byw# Idhyzk Vpdhjh{h, hcj ovy pyomfwwoy Byw#
]hkwdhlk, ^do nh}f vw hbplf zkbf wo zdhz ~f govlj gobf vp
~kzd wvgd h yfpoyz hlwo zdfky nvkjhcgf yf}fhlfj zdyovndovz
ovy wzvj{ hcj zdfky fcgovyhnfbfcz dhw wffc vw zdyovnd zdkw
yfpoyz#
^
-
8/7/2019 Education Matrix of India
5/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 6
Goczfczw 8
Gdhpzfy 8 Kczyojvgzkoc__ 9
8# Fjvghzkoc Bhzykt kc Kcjkh 79# Kcjkhc Fjvghzkoc W{wzfb 67# Hbhyz{h Wfc oc ~dhz hklw kc zdf Kcjkhc Fjvghzkoc W{wzfb >
Gdhpzfy 9 ^fyf jo ~f wzhcj zojh{? 80
8# Wzhzkwzkghl Kcmoybhzkoc oc Gollfnfw hcj Vck}fywkzkfw kc Kcjkh 889# Yflf}hcz Fjvghzkoc Polkgkfw 897# W^OZ hchl{wkw moy Kcjvwzy{"No}fycbfcz"Kcwzkzvzkoc 8::# Yfgobbfcjhzkocw 8=
Gdhpzfy 7 Ghwf wzvj{ oc zdf Dkndfy Fjvghzkoc $Pyomfwwkochl Govywfw+ 84
8# Pyfhbilf 8;9# Xvfwzkocchkyf Gop{ 907# Ovy Mkcjkcnw 98
Gdhpzfy : Zdf Gocgfpz om Goczkcvovw F}hlvhzkoc 94
8# 6 pkllhyw om Goczkcvovw F}hlvhzkoc 709# Yfjfwknckcn zdf Lfgzvyfw 77
Gdhpzfy 6 Gocglvwkocw 76
8# Gocglvwkoc 7=9# Lkbkzhzkocw 747# Yfgobbfcjhzkocw moy Mvyzdfy Wzvjkfw 7;:# Ikilkonyhpd{ :0
-
8/7/2019 Education Matrix of India
6/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 9
Gdhpzfy 8K zyojvgzkoc
-
8/7/2019 Education Matrix of India
7/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 7
Fjvghzkoc Bhzykt om KcjkhPyfhbilf
8# Yw :6,000 gy!! pfy {fhy kw yfphzykhzfj ovz om Kcjkh moy cfhyl{ 7,
00,000 Kcjkhc wzvjfczw wzvj{kcn hiyohj# U!!Fwzkbhzfj mknvyfwR#Zdfwf mvcjw hyf fcovnd zo ivklj 90 KKZw oy 60 KKBw pfy{fhy(
9# Yw# 7,000 gy kw zdf {fhyl{ ivjnfz om zdf Vck}fywkz{ NyhczwGobbkwwkoc, VNG kc Cf~ Jfldk#
7# Yw 7,000 gy!! pfy {fhy kw wpfcz i{ cfhyl{ =, 00,000 wzvjfczw
zy{kcn zo hyyhcnf hcj lfhyc moy zdf fczyhcgf fthbkchzkoc kczozdf > KKZw hcj zdf mkywz 90 zop KKBw hcj BhchnfbfczKcwzkzvzfw# Wflfgzkoc yhzf kw dhyjl{ 8#9& hnhkcwz cfhyl{ 80&kc K}{ Lfhnvf gollfnfw wvgd hw BKZ, Dhy}hyj, hcjGhbiykjnf - Wzhcmoyj#
:# Dkndfy fjvghzkoc kw wviwkjkwfj, ~dklf ~f wzkll dh}f 760 bkllkochw pfy NOK hcj =60 bkllkoc hw pfy VCJP ~do hyf kllkzfyhzf(F}fc hmzfy =0 {fhyw om kcjfpfcjfcgf ~f wzkll dh}f cozzhefc zdf mkywz wzfp kc zdf phzd om fjvghzkoc# Zdf pyfwfczjfmkckzkoc om hc kllkzfyhzf hw jfmkcfj kc Kcjkh, cffjw zo ifgdhcnfj#
6# ^d{ wdovlj ~f ph{ ocl{ *:6, pfy boczd, hw mffw kc zdf KKZwhcj jfpfcj oc zdf dhcj gvzw om zdf NOK? ^dfc ovy {ovzdbvwz ph{ * 9000 zo *7000 pfy boczd mffw, kc fxvk}hlfczKcwzkzvzkocw kc zdf VWH hcj VE?
=# Zdf jyop ovz yhzf ifz~ffc zdf Glhwwfw 8wz zo zdf Glhwwfw 80% 9 kw cfhyl{ ;:& kc Kcjkh# Zdf pyfwfcz w{wzfb kw jfwkncfjOCL[ moy zdf ihlhcgf = Do~ hyf zdf ihlhcgf ;:&, ~dojyop ovz, wvppowfj zo bhchnf?
># Zdf pyfwfcz w{wzfb pvzw kc zoo bvgd fbpdhwkw moy zdfjf}flopbfcz om zdf KX Uocl{ 6& om zdf iyhkc kw vwfjR hcj coz
fcovnd kczo WX hcj FX#
-
8/7/2019 Education Matrix of India
8/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf :
4# ^f jo coz wffb zo if pyfphykcn ovy {ovzd zo mhgf zdfKczfychzkochl gdhllfcnf om hc opfc fgocob{# Zdkw ~kll dhppfckc zdf cftz 9 zo 7 {fhyw# Ocf ghc mkcj fcnkcffyw, hggovczhczw,lh~{fyw, BIHw, nyhjvhzfw kc Wgkfcgf, Gobbfygf hcj Hyzw
ivz co wekllfj bhcpo~fy kc zdf 9000 jkmmfyfcz fczfypykwfw zoyvc zdf Chzkoc( Pfoplf hyf h}hklhilf# Bowz om zdfb hyf cozfbplo{hilf kc Kcjkh oy ovzwkjf(
;# Fjvghzkoc hcj zyhkckcn kw h lkmf"locn pyogfww hcj coz bfhcz zowzop hz hc hnf om 90 oy 99( Kc zdf pyonyfwwk}f govczykfw om zdf~oylj, cfhyl{ 8 boczd pfy {fhy kw yfwfy}fj moyzyhkckcn/yfzyhkckcn hcj yf"fjvghzkoc, ykndz vp zo hc hnf om 66 zo
=0# Zdf hj}hczhnfw om Zyhkckcn dh}f wzkll coz iffcvcjfywzooj i{ zdf pfoplf om Kcjkh#
80# Fjvghzkoc kw Kcjkh kw wzkll gocwkjfyfj hw h wogkhl ghvwf ocl{#Moyzvchzfl{, zdf polkzkgkhcw dh}f yfgonckwfj Fjvghzkoc hwh nooj hcj lvgyhzk}f ivwkcfww, hw bhc{ om zdfb hyfyvcckcn h lhynf cvbify om Fcnkcffykcn hcj BfjkghlGollfnfw(
88# Zdf pyoilfbw om pooy xvhlkz{ kc fjvghzkoc - zyhkckcn ~kll cozno h~h{ i{ goczyolw, ivz i{ jf"goczyolw# Dknd Ghpkzhzkoc mffwhyf zdfyf ifghvwf om zdf cvbify om wfhzw h}hklhilf hyf bvgd lfwwzdfc zdf hgzvhl jfbhcj# Bhyefz moygfw, wvppl{ om jfbhcjwdovlj ihlhcgf zdf ftkwzfcgf hcj nyo~zd FjvghzkochlKcwzkzvzkocw#
89# Phyhjknb bfzdojw om mvcjkcn cf~ fjvghzkochl kcmyhwzyvgzvyfhyf coz ifkcn gocwkjfyfj# ^f cffj 70"{fhyw lo~"kczfyfwz, zht"myff kcmyhwzyvgzvyf"iocjw moy mvcjkcn fjvghzkoc#
87# Kc h jf}flopkcn chzkoc lkef Kcjkh, zdf dkndfy {ov wzvj{, zdfboyf zdf wviwkj{ {ov nfz myob zdf wzhzf# ^d{? Wdovlj I#Gob,I#Wg, I#H#fzg if wviwkjkqfj?
-
8/7/2019 Education Matrix of India
9/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 6
Kcjkhc Fjvghzkoc W{wzfb
ojfyc fjvghzkoc kc Kcjkh kw omzfc gykzkgkqfj moy ifkcnihwfj oc yozf lfhyckcn# Fbpdhwkw kw lhkj oc phwwkcnfthbkchzkocw ~kzd dknd pfygfczhnf# ]fy{ mf~ kcwzkzvzfw
nk}f kbpoyzhcgf zo jf}flopkcn pfywochlkz{ hcj gyfhzk}kz{ hbocnwzvjfczw# Yfgfczl{, zdf govczy{ dhw wffc h ykwf kc kcwzhcgfw omwzvjfcz wvkgkjfw jvf zo lo~ bhyew hcj mhklvyfw, fwpfgkhll{ kcbfzyopolkzhc gkzkfw, f}fc zdovnd wvgd ghwfw hyf }fy{ yhyf#
Zdf pyfwfcgf om h cvbify om fjvghzkoc iohyjw $WWLG, KGWF,GIWF, hcj KI+ lfhjw zo coc"vckmoybkz{# KGWF hcj GIWF iohyjwhyf wobfzkbfw mh}oyhil{ gocwkjfyfj hz zdf zkbf om hjbkwwkoc,hlzdovnd kz ghccoz if whkj ~kzd gfyzhkcz{ zdhz zdfky w{llhivwfw hyfdhyjfy# H lhynf cvbify om WWLG $Wzhzf iohyj+ wzvjfczw zdfyfmoyfgobplhkc zdhz zdfky KGWF hcj GIWF govczfyphyzw hyf nk}fc hchj}hczhnf jvykcn gollfnf hjbkwwkocw, ~dkgd hyf ftzyfbfl{
gobpfzkzk}f hcj wovndz moy# Bowz gollfnfw zdovnd hggovcz moyzdfwf jkmmfyfcgfw jvykcn hjbkwwkocw# Zdf w{llhik pyfwgykifj i{ zdf}hykovw iohyjw hyf hggvwfj om ifkcn hygdhkg hcj wobf zftziooew$bowzl{ ocfw ~ykzzfc moy zdf WWG+ goczhkc bhc{ fyyoyw#
Zdf iohyjw hyf yfgfczl{ zy{kcn zo kbpyo}f xvhlkz{ om fjvghzkoc i{kcgyfhwkcn pfygfczhnf om pyhgzkghl hcj pyoafgz bhyew# Do~f}fy,gykzkgw wh{ f}fc zdkw kw bfboykqfj i{ wzvjfczw $oy f}fc plhnkhykqfj+#Zdkw kw hzzykivzfj zo pyfwwvyf myob phyfczw ~do hyf fhnfy zo wff
dknd wgoyfw boyf zdhc o}fyhll jf}flopbfcz#
B
http://en.wikipedia.org/wiki/Rote_learninghttp://en.wikipedia.org/wiki/SSLChttp://en.wikipedia.org/wiki/ICSEhttp://en.wikipedia.org/wiki/CBSEhttp://en.wikipedia.org/wiki/International_Baccalaureatehttp://en.wikipedia.org/wiki/SSLChttp://en.wikipedia.org/wiki/Plagiarismhttp://en.wikipedia.org/wiki/Plagiarismhttp://en.wikipedia.org/wiki/SSLChttp://en.wikipedia.org/wiki/International_Baccalaureatehttp://en.wikipedia.org/wiki/CBSEhttp://en.wikipedia.org/wiki/ICSEhttp://en.wikipedia.org/wiki/SSLChttp://en.wikipedia.org/wiki/Rote_learning -
8/7/2019 Education Matrix of India
10/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf =
Bhc{ pfoplf hlwo gykzkgkqf zdf ghwzf, lhcnvhnf hcj yflknkoc"ihwfjyfwfy}hzkocw kc fjvghzkoc w{wzfb# Bhc{ hllfnf zdhz }fy{ mf~ om zdf~fhefy ghwzfw nfz zdf ifcfmkz om yfwfy}hzkocw hcj zdhz moynfj ghwzfgfyzkmkghzfw hiovcj# Fjvghzkochl kcwzkzvzkocw hlwo ghc wffe yflknkovw
bkcoykz{$coc"Dkcjv+ oy lkcnvkwzkg bkcoykz{wzhzvw# Kc wvgd kcwzkzvzkocw,60& om zdf wfhzw hyf yfwfy}fj moy wzvjfczw iflocnkcn zo h phyzkgvlhyyflknkoc oy dh}kcn phyzkgvlhy bozdfy"zocnvf$w+# Moy fthbplf, bhc{gollfnfw yvc i{ zdf Afwvkzw hcj Whlfwkhcw dh}f 60& wfhzw yfwfy}fjmoy Yobhc Ghzdolkgw# Kc ghwf om lhcnvhnfw, hc kcwzkzvzkoc ghcjfglhyf kzwflm lkcnvkwzkg bkcoykz{ ocl{ kc wzhzfw kc ~dkgd zdflhcnvhnf kw coz ommkgkhl lhcnvhnf# Moy fthbplf, hc fcnkcffykcngollfnf ghc jfglhyf kzwflm hw lkcnvkwzkg"bkcoykz{$Dkcjk+ kcwzkzvzkoc kc
zdf wzhzf omBhdhyhwdzyh $~dfyf ommkgkhl wzhzf lhcnvhnf kw Bhyhzdk+,ivz coz kc Bhjd{h Pyhjfwd oy Vzzhy Pyhjfwd $~dfyf zdf ommkgkhlwzhzf lhcnvhnf kw Dkcjk+# Zdfwf yfwfy}hzkocw hyf whkj zo if h ghvwfom dfhyziyfhe hbocn bhc{# Bhc{ wzvjfczw ~kzd pooy bhyewbhchnf zo nfz hjbkwwkocw, ~dklf bfykzoykovw wzvjfczw hyf lfmz ovz#Gykzkgw wh{ zdhz wvgd yfwfy}hzkocw bh{ f}fczvhll{ gyfhzf ykmzw kc zdfwogkfz{#
Zdf nfcfyhl goyyvpzkoc pyf}hlfcz kc Kcjkh kw hlwo hc kwwvf kc zdfFjvghzkoc w{wzfb# Fcnkcffykcn, bfjkghl hcj ozdfy lvgyhzk}f wfhzwhyf wobfzkbfw wolj moy dknd pykgfw hcj ykjjfc ~kzd cfpozkwb hcjpo~fy"plh{#
Wzvjfcz polkzkgw kw hlwo h bhaoy kwwvf, hw bhc{ kcwzkzvzkocw hyf yvci{polkzkgkhcw#
Yhnnkcnvwfj zo if h bhaoy pyoilfb kc gollfnfw, ivz zovnd yvlfw
hcj yfnvlhzkocw dh}f gvyifj kz# Wobf wzhzf no}fycbfczw dh}fbhjf yhnnkcn h gykbkchl ommfcgf#
http://en.wikipedia.org/wiki/Reservation_in_Indiahttp://en.wikipedia.org/wiki/Reservation_in_Indiahttp://en.wikipedia.org/wiki/Religionhttp://en.wikipedia.org/wiki/Mother-tonguehttp://en.wikipedia.org/wiki/Jesuitshttp://en.wikipedia.org/wiki/Salesians_of_Don_Boscohttp://en.wikipedia.org/wiki/Roman_Catholicshttp://en.wikipedia.org/wiki/Hindihttp://en.wikipedia.org/wiki/Maharashtrahttp://en.wikipedia.org/wiki/Marathihttp://en.wikipedia.org/wiki/Madhya_Pradeshhttp://en.wikipedia.org/wiki/Uttar_Pradeshhttp://en.wikipedia.org/wiki/Hindihttp://en.wikipedia.org/wiki/Political_corruptionhttp://en.wikipedia.org/wiki/Student_politicshttp://en.wikipedia.org/wiki/Politicianhttp://en.wikipedia.org/wiki/Ragginghttp://en.wikipedia.org/wiki/Ragginghttp://en.wikipedia.org/wiki/Politicianhttp://en.wikipedia.org/wiki/Student_politicshttp://en.wikipedia.org/wiki/Political_corruptionhttp://en.wikipedia.org/wiki/Hindihttp://en.wikipedia.org/wiki/Uttar_Pradeshhttp://en.wikipedia.org/wiki/Madhya_Pradeshhttp://en.wikipedia.org/wiki/Marathihttp://en.wikipedia.org/wiki/Maharashtrahttp://en.wikipedia.org/wiki/Hindihttp://en.wikipedia.org/wiki/Roman_Catholicshttp://en.wikipedia.org/wiki/Salesians_of_Don_Boscohttp://en.wikipedia.org/wiki/Jesuitshttp://en.wikipedia.org/wiki/Mother-tonguehttp://en.wikipedia.org/wiki/Religionhttp://en.wikipedia.org/wiki/Reservation_in_Indiahttp://en.wikipedia.org/wiki/Reservation_in_India -
8/7/2019 Education Matrix of India
11/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf >
Hbhyz{h Wfc oc ~dhz hklw kc zdf Kcjkhc Fjvghzkoc W{wzfb
bhyz{h Wfc kw bhc om bhc{ phyzw "" Lhbocz Vck}fywkz{Pyomfwwoy hcj Pyomfwwoy om Fgocobkgw hcj Pdklowopd{ hz
Dhy}hyj Vck}fywkz{, docoyhy{ jogzoyhzfw myob bhaoyvck}fywkzkfw hgyoww zdf ~oylj, hcj hvzdoy om iooew kcglvjkcn ZdfHynvbfczhzk}f Kcjkhc $9006+, hcj Kjfczkz{ hcj ]kolfcgf1 Zdf Kllvwkoc omJfwzkc{ $900=+ ifwkjfw yfwfhygd kc pdklowopd{, ~flmhyf fgocobkgwhcj zdf fgocobkgw om pfhgf hcj ~hy#
Df kw zdf yfgkpkfcz om bhc{ h~hyjw kcglvjkcn )Idhyhz Yhzch) hcjCoifl Pykqf kc fgocobkgw# Df ~kll if wpfhekcn hz zdf Chwwgob
Wvbbkz 900> kc Bvbihk oc Mfiyvhy{ ># Kc hc fbhkl kczfy}kf~ ~kzdLfwlkf J.boczf, df ftplhkcw ~d{ df.w coz whzkwmkfj ~kzd zdfgvyyfcz wzhzf om Kcjkh fjvghzkoc# Dfyf hyf zdf ftgfypzw1
^dhz powkzk}fw jo {ov wff kc zojh{.w Kcjkhc fjvghzkocw{wzfb?
Powkzk}fw? Mkywz, ovy dkndfy fjvghzkoc w{wzfb kw ~kjfwpyfhj, hcj~dklf zdf xvhlkz{ om kz kw }fy{ bktfj, zdfyf hyf wzkll h loz om pfoplf
nfzzkcn yfhwochilf dkndfy fjvghzkoc#
Wfgocj, kc wobf mkfljw, fwpfgkhll{ kc zfgdckghl fjvghzkoc, zdf xvhlkz{om ~dhz kw ommfyfj kw kcjffj mhkyl{ dknd# Hnhkcwz zdfwf )powkzk}fw)wzhcj zdf dvnf cfnlfgz om pykbhy{ fjvghzkoc hcj hlwo wfgocjhy{fjvghzkoc, hcj om govywf " hw hlyfhj{ bfczkocfj " zdf dkndl{}hykhilfxvhlkz{ om vck}fywkz{ fjvghzkoc $wobf om kz coz ~oyzd{ om zdhzchbf+#
^dhz hyf zdf bhaoy pkzmhllw?
Zdf pkzmhllw om kllkzfyhg{ kcglvjf mvcgzkochl dhcjkghp, kczfllfgzvhljfpyk}hzkoc, hcj wogkhl jkwhj}hczhnf# ^dfc lhynf nyovpw hyfw{wzfbhzkghll{ cfnlfgzfj, lkef nkylw, fwpfgkhll{ myob fgocobkg hcjwogkhl vcjfyjon mhbklkfw, zdf wogkhl pfchlzkfw hyf nknhczkg#
-
8/7/2019 Education Matrix of India
12/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 4
Kw zfgdcolon{ kw nyhjvhll{ dflpkcn kc zhekcn fjvghzkoc zo zdfbhwwfw?
Zdf bhkc ghvwfw om ovy vcf}fc hcj dkndl{ vcfxvhl fjvghzkochl
w{wzfb hyf coz zfgdcolonkghl vcjfyjf}flopbfcz ivz polkzkghl hcjwogkhl cfnlfgz#
Kz kw, om govywf, kbpoyzhcz moy zdowf ~do hyf bhwzfyw omgoczfbpoyhy{ zfgdcolon{ zo zhef jffp kczfyfwz kc yfbo}kcn zdffjvghzkochl cfnlfgzw zdhz plhnvf zdf govczy{, ivz zdf{ dh}f zo looemoy zdf jk}fywf ~h{w hcj bfhcw om dflpkcn, yhzdfy zdhc wzkgekcnocl{ zo zdfky kjfczkzkfw hw )dknd zfgdcolonkwzw)(
Hc{ wfgzoy zdhz ifgobf hw yhpkjl{ " hcj hw goc}kcgkcnl{ "pyowpfyovw o~fw wobfzdkcn zo zdf yfwz om zdf wogkfz{ hw ~fll, ivzzdhz kw coz zdf whbf zdkcn hw looekcn ocl{ zo zfgdcolon{ zo wol}f hllpyoilfbw#
Zfgdcolon{ ghc gfyzhkcl{ dflp zdf wpyfhjkcn om fjvghzkoc, moyfthbplf kc bhekcn zdf wgdoolkcn om bhzdw fhwkfy hcj mhwzfy, hcjf}fc kc bockzoykcn zdf hzzfcjhcgf hcj hggovczhiklkz{ om zfhgdfyw
hcj om wgdool ommkgkhlw $K yfbfbify Yhbhjoyhk om ZhzhGocwvlzhcg{ Wfy}kgfw ftplhkckcn zo bf zdf powwkiklkz{ om vwkcnwbhyzfy zfgdcolon{ kc zdhz ~oye+, oy kc bhekcn gobbvckghzkoc omflfbfczhy{ bhzdw fhwkfy, ivz kz kw coz zdf lhge om h)zfgdcolonkghl bhnkg ivllfz) zdhz kw doljkcn f}fy{zdkcn vp#
^f cffj KKBw hcj KKZw hcj ~f wkbvlzhcfovwl{ cffj zopyo}kjf moy pykbhy{ hcj wfgocjhy{ fjvghzkoc# ^dhz wzfpwwdovlj zdf no}fycbfcz zhef zo fcwvyf zdhz cfkzdfy ocf kwpyobozfj hz zdf ftpfcwf om zdf ozdfy?
Zdf bhkc )wzfp) zo zhef kw zo nfz oc ~kzd kz( Zdf no}fycbfcz dhwzo wpffj zdkcnw vp# Do~f}fy, zdf no}fycbfcz kw coz zdf ocl{hnfcg{ kc}ol}fj# Coz ocl{ boyf bocf{ kw cffjfj kc wgdoolkcn "coz avwz zdyovnd yhkwkcn whlhykfw om zfhgdfyw hcj ommkgkhlw " ivz hlwoifzzfy oynhckwhzkoc om zfhgdkcn hcj ifzzfy pyhgzkgfw $coz bkckbhlwgdoolkcn ~kzd bhtkbhl pyk}hzf zvkzkoc(+#
http://money.rediff.com/money/jsp/company.jsp?companyCode=13020033http://money.rediff.com/money/jsp/company.jsp?companyCode=13020033http://money.rediff.com/money/jsp/company.jsp?companyCode=13020033http://money.rediff.com/money/jsp/company.jsp?companyCode=13020033http://money.rediff.com/money/jsp/company.jsp?companyCode=13020033 -
8/7/2019 Education Matrix of India
13/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf ;
Moy zdkw ~f cffj goopfyhzkoc ifz~ffc bhc{ hnfcgkfw1no}fycbfczw $hz jkmmfyfcz lf}flw+, zfhgdfyw. vckocw, phyfcz"zfhgdfygobbkzzffw, gk}kl wogkfz{ kc nfcfyhl#
^f dh}f nocf kczo wobf om zdfwf kwwvfw kc h mf~ wbhll yfpoyzw omzdf Pyhzkgdk Zyvwz " h wbhll Zyvwz zdhz K ~hw pyk}klfnfj zo wfz vp kc8;;; ~kzd zdf dflp om b{ Coifl bocf{, ocf kc Kcjkh hcj ocf kcIhcnlhjfwd#
Zdf Kcjkhc Zyvwz kw phyzkgvlhyl{ kc}ol}fj kc flfbfczhy{ wgdoolkcnhcj flfbfczhy{ dfhlzd ghyf $zdf Ihcnlhjfwd Pyhzkgdk Zyvwz dhwzfcjfj zo gocgfczyhzf fwpfgkhll{ oc nfcjfy fxvkz{, kcglvjkcn zdf
zyhkckcn om {ovcn ~obfc aovychlkwzw myob yvyhl ihgenyovcj+#Hwkjf myob polkg{ yf}kwkocw ~f dh}f wvnnfwzfj, zdf Kcjkhc Zyvwzoynhckwfw yfnvlhy phyfcz"zfhgdfy bffzkcnw hz zdf wzhzf lf}fl $wo mhyocl{ kc ^fwz Ifcnhl zdovnd " ~f hyf wzkll h wbhll Zyvwz+, hcj ~fdh}f hlwo wzhyzfj hyyhcnkcn gollhioyhzk}f bffzkcnw ~kzd zdfzfhgdfyw. vckocw zo nfz zdfky dflp kc bhekcn zdf wgdoolw boyffmmfgzk}f hcj ~kzd nyfhzfy hggovczhiklkz{# Zdf no}fycbfcz jofw, omgovywf, dh}f h dvnf phyz zo plh{, ivz ozdfy pfoplf hcj ozdfy
oynhckwhzkocw hlwo dh}f yfwpocwkiklkz{#
-
8/7/2019 Education Matrix of India
14/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 80
Gdhpzfy 9^dfyf Jo^f WzhcjZojh{?
-
8/7/2019 Education Matrix of India
15/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 88
Wzhzkwzkghl Kcmoybhzkoc om Gollfnfw hcjVck}fywkzkfw kc Kcjkh
cmoybhzkoc pyfwfczfj dfyf kw gollfgzfj myob }hykovw wovygfwhcj bkndz coz if lhzfwz hcj vp"zo"jhzf# Yfhjfyw hyf hj}kwfj zogdfge ~kzd zdf hvzdoykzkfw gocgfycfj ifmoyf vwkcn hc{ phyz om
zdkw kcmoybhzkoc#
Hw oc 78#7#9006, zdfyf ~fyf 7:9 Vck}fywkzkfw kcglvjkcn 84 GfczyhlVck}fywkzkfw, 988 Wzhzf Vck}fywkzkfw, ;6 jffbfj Vck}fywkzkfw hcj 6
kcwzkzvzkocw fwzhilkwdfj vcjfy Wzhzf Lfnkwlhzkoc hcj 87 Kcwzkzvzfw omChzkochl Kbpoyzhcgf# Zdfyf ~fyf 8>=96 gollfnfw, om ~dkgd 674=dh}f iffc yfgonckqfj i{ zdf VNG vcjfy Wfgzkoc 9$m+ hcj 89$I+ omzdf VNG Hgz#
Zdf Vck}fywkz{ Nyhczw Gobbkwwkoc $VNG+5 Kc 900:"06, hcfwzkbhzfj 80:#48 lhed wzvjfczw ~fyf fcyollfj kc zdf kcwzkzvzkocw omDkndfy Fjvghzkoc hw hnhkcwz ;;#6: lhed kc zdf pyf}kovw {fhy hcjzdf mhgvlz{ wzyfcnzd ~hw :#>8 lhed hw gobphyfj zo :#6> lhed kc zdf
pyf}kovw {fhy#
K
-
8/7/2019 Education Matrix of India
16/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 89
Yflf}hcz Fjvghzkochl Polkgkfw
Zdkw ~ovlj if vwfmvl moy hll zdf Kcjkhc Popvlhzkoc - fwpfgkhll{ zdf;:&, ~do jo coz bhef kz phwz zdf 80%9 wzhnf(
Zdf kbpoyzhcgf om fjvghzkoc - zyhkckcn kw dkndlkndzfj i{ zdfgobphykwoc wzhzfbfcz oc wkt }kzhl phyhbfzfyw, hw jfzhklfj iflo~1"
Phyhbfzfyw Kcjkhc Fjvghzkochl W{wzfb Jf}flopfj Govczy{Fjvghzkochl w{wzfb
8 & Lkzfyhg{ :0& uVCJPr zo=7& uhw pfy NOKr
;7 ZO ;;&
9 FczfypykwfWekllw
Jf}flopbfcz,FWJ kc wgdoolw
Pyhgzkghll{ CKL kc Kcjkh, Phekwzhc,Ihcnlhjfwd, Cfphl - Ivybh-Co zdfbf phyew moy FWJ
Fjvghzkochl W{wzfbgdhcnfj zo kcgoypoyhzfzdkw, myob Glhww 8wz zo89zd- FWJ zdfbf phyewmoy zdf {ovzd
7 ]oghzkochlFjvghzkoc -
Zyhkckcn,
Oy ]FZ
8# Dhyjl{0#8 zo 0#7& om zdfpopvlhzkoc zhef ]FZ hz hc{nk}fc zkbf#
9# Loghl Gfyzkmkghzkoc cozyfgonckwfj ovzwkjf Kcjkh#
7# Yhcnf om Govywfw cozfcovnd#
8# Hiovz 7& zo 6& omzdf popvlhzkoc hyfvcjfy zyhkckcn
hz hc{ nk}fc zkbf#9# ^oylj Glhww hcj
Kczfychzkochll{yfgonckqfj hyovcjzdf ~oylj#
7# Cfhyl{8400 govywfwh}hklhilf
: Jyop ovz yhzfvp zo 80%9
;0 zo ;:& 7 zo =&
6 Vcfbplo{bfczyhzf kc govczy{ 70 zo =0& : zo 80&
= Vwf om Z],Yhjko hcjbfjkh moy
fjvghzkoc -wogkhl ghvwfw
Dhyjl{ vwfj Ftzfcwk}fl{ vwfj#
! FWJ ~kll pyf"pyfphyf zdf {ovzd hw zo ~dkgd hyfh om ~oye zdf{ wdovlj jf}ozfzdfky lk}fw#! Mknvyf81 gobphykwoc om Kcjkhc fjvghzkoc w{wzfb gobphyfj zo Jf}flopfj govczykfw
-
8/7/2019 Education Matrix of India
17/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 87
Kczyojvgzkoc om FWJ kc wgdoolw hcj Gollfnfw#
Fczfypykwf Wekllw Jf}flopbfcz oy FWJ kw pyhgzkgfj ~kjfl{ kc bowzgovczykfw om zdf ~oylj# Wovzd Hwkh kw lhnnkcn ifdkcj#
Zdf kbpoyzhcgf omFWJ ghc if dkndlkndzfj i{ vcjfywzhcjkcn zdfbfhckcn om hc fczfypykwkcn pfywoc#Hc Fczfypykwkcn pfywoc kw ocf ~do yfgonckqfw dkw o~cpozfczkhl }kw""}kw zdf yfwovygfw hyovcj dkb/dfy, hcj ~kzd hcoyknkchl hppyohgd hjjw }hlvf zo zdf yfwovygfw zo goc}fyz zdfbkczo pyojvgzw oy wfy}kgfw, moy h pyomkzhilf fgocobkg ftgdhcnf#Fczfypykwkcn pfywocw hyf yfxvkyfj kc hll ~hlew om wogkfz{#
Fczfypykwf Fjvghzkoc kw yfxvkyfj ifghvwf1Fczfypykwkcn {ovcn pfoplf hyf hc hwwfz zo zdf ChzkocZdyovnd fczfypykwf fjvghzkoc, wzvjfczw hcj {ovzd ~kll jf}flop
hlzfychzk}f opzkocw om fgocobkg ghyffywFczfypykwf Fjvghzkoc ~ovlj fcdhcgf zdf pfywochlkz{ om {ovzdFczfypykwf Fjvghzkoc ~ovlj pyfphyf zdf {ovzd zo mhgf
fgocobkg vcgfyzhkczkfw om lkmf
Fczfypykwf Fjvghzkoc ~ovlj nk}f {ovzd h powkzk}f ovzlooe omlkmf hcj h powkzk}f iflkfmkc zdfbwfl}fw
Vwf om Bfjkh Z] - Yhjko, Moy Fjvghzkoc - WogkhlGhvwfw
Kc zdf lhwz =0 {fhyw zoo bvgd fbpdhwkw dhw iffc nk}fc zo gkcfbhhcj wfykhlw oc Z] hcj Yhjko bfjkh5 }fy{ lkzzlf moy ChzkocIvkljkcn, Wogkhl Ghvwfw - Fjvghzkoc#
^f wdovlj hgzk}fl{ gocwkjfy zdf vwf om hz lfhwz ocf Z] hcj ocfYhjko gdhccfl, ftglvwk}fl{ moy Fjvghzkoc hcj Wogkhl ghvwfw, ~kzd kczdf wzhzfw
-
8/7/2019 Education Matrix of India
18/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 8:
W^OZ HCHL[WKW
KCJVWZY["NO]FYCBFCZ "KCWZKZVZKOC
WZYFCNZDW Dkndl{ fjvghzfj , wekllfj ,{ovcn, ghphilf - j{chbkg dvbhc
yfwovygfw Fcnlkwd wpfhekcn - hchl{zkghl wzvjfczw ^oylj glhww ivwkcfww"wogkhl"wpkykzvhl polkzkghl lfhjfy, Pyomfwwoy,
wgkfczkwz, Bhchnfy"Jogzoy"Fcnkcffy"Gk}kl wfy}hczw fzg ]fy{ ykgd kc Chzvyhl - Lk}kcn yfwovygfw Ikojk}fywkz{ - Zyhjkzkochl eco~lfjnf ihwf
Jk}fywkz{ }w# Kjfhw"Kcco}hzkoc"Kczfnyhzkoc Po~fymvl wpkykzvhl wzyfcnzd ${onh"H{vy}hjh"Dfhlkcn"zdfyhp{ wfy}kgfw+ Nfonyhpdkghl loghzkoc $~dolf bhyefzw hyf wdkmzkcn zo~hyj Hwkhc
chzkocw+ Kcjkh Wzyhzfnkg powkzkoc hz }hykovw plhzmoybw Ikn jfbogyhg{, Ikn bhyefz - myff bfjkh Yhcnf om fbfynkcn pyomfwwkochl gdhbpkocw KZ - Womz~hyf wvpfypo~fy
^FHECFWWFW Lhge om zyhkcfj - wekll ~oye moygf Wbhll wvppl{ om wpfgkhlkqf pyomfwwkochl Lhge om wpkykzw om fczyfpyfcfvywdkp, phzykozkwbw hcj lfhjfywdkp wekll Lhge om fmmfgzk}f - ftfgvzkoc myhbf~oye Lhge om Kcjkhc bhchnfbfcz bojflw Lhge om zyhcwphyfcg{"Zyvwz"Yfwpocwkiklkz{ Lhge om lfhyckcn dhikzw - Zfhb ~oye wpkykz Mfhy om wdhykcn eco~lfjnf - zhekcn ykwe Zdkcekcn ~kc"lowf lowf"~kc looe"ovzwkjf Wlo~ hiwoypzkoc om Kcco}hzkoc - gdhcnf Lhge om Kcjkhc bhchnfbfcz bojflw Hiwfcgf om nyfhzfy zfgdcolon{ kbpfzvw Vch~hyfcfww1 Xvhlkz{"Wzhcjhyjkqhzkoc Lhge om Fbozkochl"Wpkykzvhl jf}flopbfcz Yvwd om nfzzkcn dknd bhyew coz Jf}flopbfcz Ilkcjl{ yfwpfgz hc{zdkcn zhvndz i{ fljfyw
http://greathumancapital.wordpress.com/http://greathumancapital.wordpress.com/http://greathumancapital.wordpress.com/ -
8/7/2019 Education Matrix of India
19/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 86
ZDYFHZW $Kczfychl - ftzfychl+ H mfflkcn om vcwzhilf no}fycbfcz Wflm gfczfyfj polkzkghl lfhjfywdkp
Wlo~ - J{wmvcgzkochl avjkgkhy{ hcj goyyvpz lh~ fcmoygfyw Yfnvlhzkoc, pyozfgzkoc hcj yfwzykgzkoc Bfgdhckwzkg "wzhilf"Lh{fyfj"gobplft w{wzfb Goyyvpzkoc, Kncoyhcgf - Gobplhgfcg{ Dknd gobpfzkzk}f - bhyefzkcn moygfw Zo phzfcz Kcjkhc kczfllfgzvhl pyopfyz{ i{ ovzwkjfy $vch~hyfcfww hiovz
o~c yfwfhygd+ Mhwz gdhcnf Kczfycfz"kcmoybhzkoc zfgdcolon{- cf~ Kc}fczkocw"
Zfgdcolon{"Kcco}hzkocw Jk}fywkz{ }w# Kbihlhcgf" glhwdfw Yfnkochl"Yflknkoc"ghwzf"gvlzvyf gocmlkgzw Bknyhzkoc om hll iyhcgd zo womz~hyf aoi Aoi wffekcn bkcj wfzw, coz aoi gyfhzoy Vccfgfwwhy{ wogkhl pyfwwvyf oc wzvjfczw Ftgfwwk}f ykgd - po~fymvl bkcjwfzw
OPPOYZVCKZKFW Ikn pozfczkhl bhyefz kc fjvghzkoc Wfgzoy - fbfynkcn cf~ bhyefz
Wfnbfcz kc wfy}kgfw $gyfhzf kz+ Nfcfyhl Hnyffbfcz om zyhjf oc Wfy}kgfw Yfwfhygd - Jf}flopbfcz ghphiklkz{ Nfcfyhzf kczfllfgzvhl pyopfyz{ Yfwovygf Ivkljkcn ghphgkz{ Gobpfzkzkoc" gowz Xvhlkz{ wfy}kgf
Gollhioyhzkoc 1 ~kc"~kc zdkcekcn D{iykj wolvzkocihlhcgkcn - ilfcjkcn
Zovykwb, dfhlzd wfgzoy, mooj pyogfwwkcn Yvyhl fgocob{ jf}flopbfcz - wogkhl zyhcwmoybhzkoc $PVYH bojfl+ Cffj bojfyckqhzkoc om kcmyhwzyvgzvyf , Lkiyhy{ hcj lhioyhzoy{ Kczfycfz kcwzkzvzf cfz~oye - f"Lkiyhy{ Govcgkloyw hcj wzvjfcz hj}kwoyw
Ef{1Kcjkh dhw lozw om ~fhecfww ivz zdkw kw h wphgf om zdkcekcn $cf~ Kjfhw oy cf~
pfygfpzkocw+, vcjfywzhcj kz hw h wphgf om oppoyzvckzkfw hcj zyhcwmoyb kczo
wzyfcnzd#
http://greathumancapital.wordpress.com/http://greathumancapital.wordpress.com/http://greathumancapital.wordpress.com/http://greathumancapital.wordpress.com/ -
8/7/2019 Education Matrix of India
20/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 8=
Yfgobbfcjhzkocw
8# Dkndfy fjvghzkoc wdovlj if jf"lkgfcwfj, HKGZF wdovljifgobf hc fchilfy yhzdfy zdfc h goczyollfy Lkgfcwf Yha zo
no, kz kw coz wfy}kcn hc{ pvypowf, ocl{ h yfhwoc zo wzkmlf zdfnyo~zd om hll z{pfw om dkndfy fjvghzkoc kc Kcjkh hcjjkwgovyhnf ftgfllfcgf# Xvhlkz{ kw hgdkf}fj ocl{ ~kzdmyffjob#
9# Hll wviwkjkfw moy dkndfy fjvghzkoc bvwz if yfbo}fj# Zdfwfmvcjw wdovlj if yfg{glfj moy Pykbhy{, Wfgocjhy{, Dknd wgdool,FWJ hcj ]FZ ocl{#
7# Iozd FWJ hcj ]FZ pyobozf dkndfy lf}flw om WX hcj FX#Bhc{ wzvjfczw, ~do jo dkndfy wzvjkfw, hw zdf{ ~oye,vcjfywzhcj do~ zdf ~oylj ~oyew# Dfyf ekjw hyf jokcn dkndfywzvjkfw ~kzdovz vcjfywzhcjkcn zdf fc}kyocbfcz, bhzvykz{ kwcoz fcovnd# Wobf zkbf xvhlkz{ kw pooy, wo kw zdf gocmkjfcgflf}fl#
:# Moyfknc lhcnvhnf ifwkjfw Fcnlkwd kw h bvwz# F#n# Nfybhc,Ahpcfwf, Eoyfhc, Gdkcfwf, Wphckwd fzg#
6# ^oye ftpfykfcgf kw h bvwz, coz ocl{ wvbbfy zyhkckcn# Hz lfhwz%9{fhyw hmzfy gollfnf moy BIH hcj hcozdfy %9 {fhyw hmzfyBhwzfyw, moy PdJ#
=# Zfhgdfyw hcj Pyomfwwoyw bvwz wdvcz ifz~ffc gollfnf hcjfczfypykwf# Ocf ghccoz wzh{ pvz ocl{ kc ocf plhgf# Wzhnchzkoclfhjw zo Oiwolfwgfcgf(
># Mvcjkcn om hll z{pfw om Dkndfy Fjvghzkoc cffjw h phyhjknbwdkmz om zdkcekcn# Pyk}hzkwf bhtkbvb# Hllo~ moy zht kcgfczk}fwkc fjvghzkochl kcmyhwzyvgzvyf moy zdf cftz 90 {fhyw# Ifwzzfhgdfyw bvwz if hzzyhgzfj zo ~oye kc Fjvghzkochl Kcwzkzvzkocw#Yfwfy}hzkoc om vp zo 76& om zdf wfhzw ghc if efpz moyBfykz"gvb"Po}fyz{#
-
8/7/2019 Education Matrix of India
21/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 8>
4# Fjvghzkoc kw h IKN Ivwkcfww hc{ ~dfyf kc zdf ~oylj# Hiovz*9600 ikllkoc!! pfy {fhy, cfhyl{ = zkbfw zdf wkqf om zdf KZhcj Womz~hyf# Km ~f ghc pkge vp ocl{ 80& om zdf ~oyljivwkcfww, kz ~kll kcgyfhwf ovz NJP i{ 60&( Zdkw ghc if
hgdkf}fj kc zdf cftz 80 zo 86 {fhyw# ^d{ wdovlj ~f hllo~Hvwzyhlkh, Wkcnhpoyf, Docn Eocn, Bhlh{wkh oy Jvihk zo zhefh~h{ ovy ivwkcfww hcj aoiw?
;# Kcjkh kw kjfhll{ wvkzfj zo ifgobf h DVI moy fjvghzkoc moyHwkhc govczykfw# Hvwzyhlkh fhycw cfhyl{ *84 ikllkoc!! pfy{fhy oc moyfknc wzvjfczw# UZdkw kw cfhyl{ :0& om zdf fczkyfftpoyzw om Kcjkh hcj cfhyl{ 900& om Kcjkhw womz~hyf ftpoyzwR
80# Xvhlkz{ ~kll kbpyo}f ocl{ i{ jfyfnvlhzkoc hcj COZ i{yfnvlhzkoc hcj goczyolw# Lfz zdfyf if h 800 KKZw oy h 800KKBw# Zdf nooj kcwzkzvzkocw jo coz dh}f zo hj}fyzkwf hcjpyobkwf plhgfbfczw fzg# Zdf bhyefz eco~w ifwz# Kczfyhgzkocwifz~ffc Kcwzkzvzkocw hcj Kcjvwzy{"Fczfypykwf bvwz ifbhnckmkfj 80 molj#
88# Kcjkhc Kcwzkzvzkocw bvwz ifcgd bhye ~kzd zdf yfwz om zdf~oylj hcj COZ ocl{ ~kzd fhgd ozdfy, kc Kcjkh( Moyfknchggyfjkzhzkoc kw yfxvkyfj zo kbpyo}f No}fychcgf, KWO ;000kw coz fcovnd# Looe hz wkt wknbh#
89# Hcj lhzfl{, Zdkce Nloihll{ ivz Hgz Loghl( Zdkw bfhcw, zdhz ~fwdovlj nfz hll zdf Ifwz Kjfhw myob hll o}fy zdf ^oylj hcjkbplfbfcz zdfb zo Kcjkhc gocjkzkocw, moy hgdkf}kcn zdf IfwzYfwvlzw moy zdf pfoplf om Kcjkh#
-
8/7/2019 Education Matrix of India
22/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 84
Gdhpzfy 7Ghwf Wzvj{oc DkndfyFjvghzkoc
$Pyomfwwkochl Govywfw+
-
8/7/2019 Education Matrix of India
23/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 8;
Ghwf wzvj{ oc Dkndfy fjvghzkoc$Pyomfwwkochl Govywfw+
PyfhbilfHw pfy ovy yfgobbfcjhzkoc, ~f iflkf}f zdhz zdf dkndfy fjvghzkocw{wzfb kc Kcjkh, cffjw h wfykovw zdovndz hw boyf hcj boyfkcjk}kjvhlw phww ovz fhgd {fhy kc wfhygd om aoiw, zdf{ dh}f zo aokcwviwzhcjhyj kcwzkzvzkocw# Moy fn hlbowz :0,000 wzvjfczw kcBhdhyhwdzyh phww ovz hw fcnkcffyw fhgd {fhy, ivz dhyjl{ 6& omzdfb nfz h yflf}hcz aoi ~dfyf zdf{ ghc fhyc 8000* pfy boczd#
Kcmhgz coz ocl{ kc Fcnkcffykcn govywfw f}fc zdf pyomfwwkochlgovywfw ommfyfj i{ jkmmfyfcz vck}fywkzkfw kc Kcjkh lhge pyhgzkghleco~lfjnf hcj zfhb ~oye hzzkzvjf kc zdf wzvjfczw5 ~do hwpkyf zoif pyomfwwkochl fbplo{ffw ocgf zdf{ phww ovz# Boyf om KX kwkc}ol}fj kc zdf wzvjkfw# F}fc zdf glhww yoob fc}kyocbfcz jofwczwzkbvlhzf zdf wzvjfczw zo nfz zdf pyomfwwkochl mffl#
Effpkcn kc bkcj zdhz zdf mvzvyf om pyomfwwkochl fjvghzkoc kc Kcjkh
wdovlj if iykndz, ~f dh}f vcjfyzhefc h ghwf wzvj{ om wzvjfczwfcyollfj kc Vck}fywkz{ om Pvcf vcjfy zdf Ihgdfloy om IvwkcfwwHjbkckwzyhzkoc $IIH+ hcj Ihgdfloy om Moyfknc Zyhjf $IMZ+# Zdfxvfwzkocchkyfw mkllfj kc i{ zdfwf wzvjfczw hyf myob }hykfz{ omgollfnfw kc hcj hyovcj Pvcf, zo bhkczhkc zdf jknckz{ hcj zdfyfpvzhzkoc om zdf gollfnfw zdf jfzhklw om zdf wzvjfczw dh}f iffc~kzddflj hcj coz pvilkwdfj kc zdf yfpoyz#
^f dh}f zdovndzmvll{ hyyhcnfj zdf mkcjkcnw hcj zdfyf i{ pvilkwdfjovy yfgobbfcjhzkoc#
-
8/7/2019 Education Matrix of India
24/44
-
8/7/2019 Education Matrix of India
25/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 98
Zdf wvy}f{ ~hw gocjvgzfj kc gollfnfw ~kzd CHHGhggyfjkzhzkoc om H%% zo I# Zdf mollo~kcn mknvyf wdo~w ~dhzzdf wzvjfczw mffl hiovz zdfky gollfnfw#
80&
40&
80&
Gollfnf Nyhjkcn I{ Wzvjfczw
Nyhjf H
Nyhjf I
Nyhjf G
! Mknvyf 8 wdo~w zdf nyhjfw zdf wzvjfczw dh}f h~hyjfj zo zdfky gollfnfw#
Hyovcj 46& wzvjfczw fcyollfj kc IIH/IMZ kc Vck}fywkz{ omPvcf hyf myob ovz wzhzkocw, hcj hyovcj 80& om zdfb hyfmoyfknc wzvjfczw# Hbocn zdfwf, wzvjfczw myob wovzd Fhwz Hwkh
hyf boyf gobphyfj zo wzvjfczw myob ~fwzfyc govczykfw#
=0&
90& 80& 6& 6&
Ihwf moy BIH Ifzzfy zdfc I#gob Mhbkl{ Ivwkcfww Vpgobkcn
Pyomfwwkochl
Govywf
Mhbkl{ Pfywvhwkoc
^dhz Wzkbvlhzfj wzvjfczw zo aokc IIH/IMZ
govywfw?
Wfykfw8
Mknvyf 9 gdhyz wdo~kcn zdf yfhwocw zo aokc IIH/IMZ govywfw
-
8/7/2019 Education Matrix of India
26/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 99
Hggoyjkcn zo wzvjfczw zdf phyhbfzfyw yfxvkyfj moy pvywvkcn hpyomfwwkochl govywf kw h lkzzlf boyf zdfc vwvhl govywf5
Gobbkzbfcz zo~hyjw lfhyckcn
Nooj Gobbvckghzkoc Wekllw
Nooj Ivwkcfww Eco~lfjnf
Zkbf Bhchnfbfcz
Zfhb ^oye Wpkykz
Pyhgzkghl Eco~lfjnf
Wovcj Mkchcgkhl Ihgenyovcj
:0
90
86
80
6
6
6
PHYHBFZFYW YFXVKYFJ MOYPVYWVKCN PYOMFWWKOCHL GOVYWF
Wfykfw8
! Mknvyf 7 wdo~w zdf phyhbfzfyw moy pvywvkcn h Pyomfwwkochl Govywf
f hwefj zdf wzvjfczw ~dfzdfy IIH/IMZ kw yfhll{ hpyomfwwkochl govywf, zdkw kw ~dhz zdf{ whkj#
;0&
6&6&
Kw IIH/IMZ Yfhll{ H Pyomfwwkochl
Govywf?
[fw
Co
Ghc.z Wh{
! Mknvyf : wdo~w Jovndcvz gdhyz ~dkgd gobpykwfw om opkckoc om wzvjfczw
-
8/7/2019 Education Matrix of India
27/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 97
Zdfwf wzvjfczw wvppoyzfj zdfky }kf~w ~kzd bhc{ yfhwocw, zdfbhaoykz{ om zdf yfhwocw zdhz moyb hc opkckoc hiovz zdfgovywf dh}f iffc jkwplh{fj kc h gdhyz iflo~,
Pyhgzkghl hcj Ivwkcfww Eco~lfjnf
Wgopf moy Wpfgkhlkwhzkoc
Ihwf moy BIH
Gvlzk}hzfw Bhchnfykhl Wekllw
Zdfoykzkghl hcj Lfww Pyhgzkghl
Pyomfwwkochl Hppyohgd
76&
90&
90&
86&
6&
6&
^dhz wzvjfczw zdkce hiovz IIH/IMZ hw h
pyomfwwkochl govywf?
Wfykfw8
! Mknvyf 6 wdo~w zdf opkckoc om wzvjfczw kc yfnhyjw zo kzw pyomfwwkochlkwb
Zdf wzvjfczw yf}fhlfj zdfky whzkwmhgzkoc ~kzd zdf Wzvjfczw"Zfhgdfy yhzko mollo~fj kc zdfky yfwpfgzk}f gollfnfw#
:0&
=0&
Hyf Wzvjfczw Whzkwmkfj ^kzd Zdf
Wzvjfczw"Zfhgdfy Yhzko?
[fw Co
! Mknvyf = jkwplh{w zdf whzkwmhgzkoc lf}fl hbocn wzvjfczw moy wzvjfcz"zfhgdfy yhzko
-
8/7/2019 Education Matrix of India
28/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 9:
f hwefj wzvjfczw ~dfzdfy zdf{ ~fyf whzkwmkfj ~kzd zdf zfhgdkcnwzhcjhyjw mollo~fj kc zdfky yfwpfgzk}f gollfnfw, zo ~dkgd ~f nozbktfj hcw~fyw# Wo ~f dh}f moybvlhzfj zdfb kc zdf mollo~kcngdhyz moy h ifzzfy vcjfywzhcjkcn om zdf wviafgz bhzzfy#
! Mknvyf > jkwplh{w zdf wzvjfczw opkckoc oc zdfky zfhgdkcn wzhcjhyjw
Zdfwf wzvjfczw hlwo dhj wvnnfwzkocw wzyocnl{ yfgobbfcjfj moy zdfkygollfnfw zo kbpyo}f zdfky zfhgdkcn wzhcjhyjw oc zdf mollo~kcn ihwkw5
9 ^h{ Kczfyhgzk}f W{wzfb
Ifzzfy Kcmhwzyvgzvyf
Boyf Wfbkchyw, Nvfwz Lfgzvyfw
Ifzzfy Glhwwyoob Fc}kyocbfcz
Yfnvlhykz{ kc Lfgzvyfw
70
90
90
86
86
Wvnnfwzkocw I{ wzvjfczw moy
Kbpyo}kcn Zfhgdkcn Wzhcjhyjw
Wfykfw8
! Mknvyf 4 wdo~w zdf pfygfczhnf om wzvjfczw wvnnfwzkcn kbpyo}fbfczw moy
zdf zfhgdkcn wzhcjhyjw kc zdfky yfwpfgzk}f gollfnfw#
-
8/7/2019 Education Matrix of India
29/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 96
^dfc ~f hwefj zdf wzvjfczw do~ omzfc jo zdf{ dh}f nvfwzLfgzvyfw/Wfbkchyw myob pyomfwwkochl wpfhefyw, zdkw kw ~dhz zdf{ whkj,
76&
86&
60&
Jo [ov Dh}f Nvfwz Lfgzvyfw/Wfbkchyw Myob
Pyomfwwkochl Wpfhefyw?
Yfnvhlhyl{ Myfxvfczl{ Yhyfl{
! Mknvyf ; h pkf gdhyz om do~ myfxvfczl{ wzvjfczw dh}f nvfwz lfgzvyfw
^f hwefj zdf wzvjfczw do~ bhc{ om zdfb lkefj hzzfcjkcn lfgzvyfw
4:&
8=&
Jo [ov Lkef Hzzfcjkcn Lfgzvyfw
Yfnvlhyl{ ?[fw Co
! Mknvyf 80 wdo~w do~ bhc{ wzvjfczw lkef hzzfcjkcn lfgzvyfw yfnvlhyl{
-
8/7/2019 Education Matrix of India
30/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 9=
Wzvjfczw hlwo nh}f vw yfhwocw hw zo ~dhz hmmfgzw zdfkyhzzfcjhcgf lf}flw kc zdf glhww yoob
96&
70&
:6&
Mhgzoyw ^dkgd Hmmfgz Wzvjfczw
Hzzfcjhcgfw
Whef om Hzzfcjhcgf Jvll Glhwwyoob wfwwkocw Nooj Mhgvlz{
! Mknvyf 88 wdo~w zdf mhgzoyw ~dkgd hmmfgz wzvjfczw myob hzzfcjkcn lfgzvyfw
^f hwefj zdf wzvjfczw zo gobbfcz oc zdfky glhwwyoob fc}kyocbfcz
0& 6& 80& 86& 90& 96&
Yfbhyehilf
H}fyhnf
H~mvl
Jvll, lhq{, Ioykcn
Lhge om Vckz{
Lhge om Pyomfwwkochlkwb
Gobbfczw oc Glhwwyoob Fc}kyocbfcz
Wfykfw8
! Mknvyf 89 wdo~w zdf gobbfczw om wzvjfczw oc zdfky glhwwyoob
fc}kyocbfcz
-
8/7/2019 Education Matrix of India
31/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 9>
Wzvjfczw dh}f hlwo nk}fc wvnnfwzkocw zo bhef kz ifzzfy5 zdfbhaoykz{ om zdf wvnnfwzkocw dh}f iffc glviifj hcj jkwplh{fj#
66&
86& 86& 86&
Kczfyhgzk}f Wfwwkocw VpnyhjkcnGlhwwyoob
Bojfyc Mhgklkzkfw Ifzzfy Mhgvlz{
Wvnnfwzkocw Moy Ifzzfy GlhwwyoobFc}kyocbfcz
Wfykfw8
! Mknvyf 87 wdo~w wvnnfwzkocw moy ifzzfy glhwwyoob fc}kyocbfcz
c zdf ihwkw om wzvjfczw jkmmfyfcz opkckocw hcj wvnnfwzkocw hcj zdfkygobplhkczw ~f dh}f moybfj h pyogfww om goczkcvovw f}hlvhzkoc~dkgd ~kll bozk}hzf wzvjfczw hcj zdf mhgvlz{ zo yf"fcfynkwf zdf
fjvghzkoc phzzfyc kc pyomfwwkochl govywfw# Zdf gocgfpz kw jkwgvwwfj kc bvgd
jfzhkl kc Gdhpzfy : om zdkw yfpoyz#
O
-
8/7/2019 Education Matrix of India
32/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 94
Gdhpzfy :Zdf Gocgfpz
omGoczkcvovwF}hlvhzkoc
-
8/7/2019 Education Matrix of India
33/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 9;
Zdf Gocgfpz om
Goczkcvovw F}hlvhzkoc
-
8/7/2019 Education Matrix of India
34/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 70
Zdf Gocgfpz om Goczkcvovw F}hlvhzkoc
Zdkw gocgfpz kw jfwkncfj moy zdf dkndfy fjvghzkoc w{wzfb zo if
mollo~fj kc Kcjkhc kcwzkzvzfw hcj dflp wzvjfczw nhkc bhtkbvbeco~lfjnf hcj nyoob zdfb kczo ifzzfy pfywochlkz{Zdf Gocgfpz kw jfwkncfj oc 6 mfhzvyfw ~dkgd hgz hw pkllhyw moyhghjfbkg wvggfww
8# Glhww Phyzkgkphzkoc9# W{cjkghzf7# Hwwkncbfczw
:# Nyovp Pyfwfczhzkoc6# Nyovp Pyoafgzw
Glhww PhyzkgkphzkocKz moybw zdf ihgeiocf om zdf w{wzfb om Goczkcvovw Fbvlhzkoc#Zdf wzvjfczw hyf ftpfgzfj zo dh}f nocf zdyovnd zdf pyf"wzvj{bhzfykhl hcj gobf pyfphyfj moy jkwgvwwkoc# ^f }kwvhlkwf zdhz zdf
xvhczvb hcj xvhlkz{ om lfhyckcn zdyovnd jkwgvwwkoc ~ovlj ifbvgd wvpfykoy zo wkbplf jflk}fy{ om zdf govywf bhzfykhl kc zdfglhwwyoob# Zdf pyogfww kw kczfcjfj zo kjfczkm{ zdf mollo~kcnhwpfgzw kc h wzvjfcz1
h# Gobbkzbfcz zo lfhyckcn#i#Yfnvlhykz{ zo hzzfcj glhwwfw#g# Jfwkyf zo wzvjkovwl{ no zdyovnd zdf wzvj{ bhzfykhl hcj
yfwfhygd iooew, Kczfycfz fzg, zo nhkc wknckmkghcz eco~lfjnf#j#Hiklkz{ zo pyfwfcz dkw pokcz om }kf~ w{wzfbhzkghll{/ lonkghll{#f# Hiklkz{ zo zhef gykzkgkwb#m# Hppyohgd hjopzfj zo mkcj wolvzkoc zo h nk}fc pyoilfb#n# Gobbvckghzkoc Wekllw
W{cjkghzfKz yfmfyw zo zdf nyovp om wzvjfczw ~do hyf hwwkncfj whbf zhwew zoif pfymoybfj# Kc ovy w{wzfb zdf hwwkncbfczw hyf ftfgvzfj i{
w{cjkghzfw# Zdkw dflpw kc kcgvlghzkcn zdf gvlzvyf om zfhb ~oye# Kz
-
8/7/2019 Education Matrix of India
35/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 78
hlwo dflpw zdowf ~do hyf coz hw nooj kc zdf wviafgz hw wobf omzdfky ozdfy gollfhnvfw hyf# Zdf W{cjkghzf hggobplkwdfw zdfhwwkncbfcz vcjfy1
h# Kckzkhl jkwgvwwkoc zo kjfczkm{ zdf aoi jfwgykpzkoc#
i#Gobplfzkoc om zdf hwwkncfj aoi ~kzdkc zdf hlloghzfj zkbfmyhbf#
g# Kczfnyhzkoc om zdf kcpvzw zo h vckmkfj W{cjkghzf wolvzkoc#
HwwkncbfczwFhgd wzvjfcz kw ftpfgzfj zo wvibkz z~o hwwkncbfczw pfy wviafgzjvykcn zdf wfbfwzfy# Zdf W{wzfb om hwwkncbfcz mollo~w zdfpyogfjvyf nk}fc iflo~#
h# H jkmmfyfcz hwwkncbfcz kw nk}fc zo jkmmfyfcz w{cjkghzf#i#Fhgd bfbify om zdf W{cjkghzf kw ftpfgzfj zo phyzkgkphzf
fxvhll{ zo wol}f zdf nk}fc pyoilfb#g# Hll wzvjfczw om zdf w{cjkghzf hyf ftpfgzfj zo wvibkz zdf
hwwkncbfcz kcjk}kjvhll{# ^dklf zdf{ hyf ftpfgzfj zo pyfwfczgobboc wolvzkoc, zdf{ dh}f zdf oppoyzvckz{ zo ftpyfwwzdfbwfl}fw hw kcjk}kjvhlw hcj jfbocwzyhzf zdfky ftgfpzkochlhiklkz{# Zdf{ bh{ yfgobbfcj jflfzkoc/bojkmkghzkoc/
hjjkzkoc zo zdf w{cjkghzf wolvzkoc#j#Wzvjfczw bh{ mvyckwd hjjkzkochl jhzh/ kcmoybhzkocjo~clohjfj myob zdf kczfycfz/ozdfy lkzfyhzvyf hcj pvz vpjk}fywf }kf~w h~h{ myob zdf w{cjkghzf wolvzkoc#
f# Fhgd wzvjfcz kw yfxvkyfj zo bhef wflm hcj pffy f}hlvhzkoc kchggoyjhcgf ~kzd h moybhz# Zdkw kw h gocmkjfczkhl jogvbfczifz~ffc wzvjfczw wvibkzzkcn zdf hwwkncbfcz hcj zdf mhgvlz{bfbify#
Nyovp PyfwfczhzkocBowz pyomfwwkochl govywfw zyhkc zdfky wzvjfczw kc jf}flopkcnpyfwfczhzkoc wekllw# Hll zdf bfbifyw om zdf w{cjkghzf hyfftpfgzfj zo wdhyf zdf pyfwfczhzkoc om zdf hwwkncbfcz ftfgvzfji{ zdfb zdf{ wdhll if pyfphyfj zo hcw~fy xvfykfw yhkwfj i{ zdfwzvjfczw hw ~fll hw mhgvlz{ bfbifyw# Zdf wzvjfczw bh{ goyyfgzzdf fyyoy gobbkzzfj i{ zdfb ~dklf wvibkzzkcn zdfky hwwkncbfcz
hz zdf pyfwfczhzkoc wzhnf
-
8/7/2019 Education Matrix of India
36/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 79
Nyovp PyoafgzZdkw kw hgzk}kz{ kw hlwo hkbfj hz jf}flopkcn zdf gvlzvyf om zfhb~oye# Zdf zfhb bfbifyw wdhll nfz zonfzdfy zo jfgkjf hz zdf
wdhyf om zdf ~oye# Fhgd bfbify om zdf zfhb nhzdfyw zdfjfwkyfj jhzh, ~dkgd kw kczfnyhzfj zonfzdfy zo moyb zdf pyoafgz#
Zdf pyoafgz yfpoyz kw zo if f}hlvhzfj moy zdf mollo~kcn1h# Wzhzfbfcz om zdf pyoilfbw/kwwvfw $goyyfgzcfww/xvhlkz{+i#Yfwfhygd oc ftkwzkcn pyhgzkgfw, km hc{, hcj zdfky gykzkghl
hchl{wkw dkndlkndzkcn zdfky hj}hczhnfw hcj jfmfgzw#g# Wvnnfwzfj wolvzkoc, hchl{wkw, goyyfgzcfww pyhgzkghiklkz{, vwf om
zfgdcolon{, hcj hpplkghzkoc om wzhzkwzkghl zoolw#j#Pyfwfczhzkoc, glhykz{ om gocgfpz, xvhlkz{ om pyfwfczhzkoc,
$Wlkjf/Po~fy pokcz pyfwfczhzkoc/ ODP Mklb+ hiklkz{ zoyfwpocj zo xvfykfw, fzg#
f# Yfgobbfcjhzkoc#Zdf f}hlvhzkoc kw bhjf oc zdf ihwkw om zdf pyoafgz yfpoyz hcjpyfwfczhzkoc#
-
8/7/2019 Education Matrix of India
37/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 77
Yfjfwknckcn zdf Lfgzvyf
Zdf kjfh kw wkbplf, zdf lfgzvyf kw jk}kjfj kczo z~o phyzw, mkywz phyz kw~dfyf zdf mhgvlz{ hwew zdf wzvjfczw zo if pyfphyfj ~kzd zdf cf~zopkg zo if jkwgvwwfj kc zdf glhww i{ nokcn zdyovnd zdf pyf"wzvj{bhzfykhl, hcj hlwo pyfphyf h wdoyz pyfwfczhzkoc, hw zdf lfgzvyfifnkcw, zdf mhgvlz{ yhcjobl{ wflfgzw hc{ ocf kcjk}kjvhl oy hw{cjkghzf zo pyfwfcz zdf pyfwfczhzkoc zo zdf glhww#
Co~ do~ zdkw w{wzfb kw jkmmfyfcz myob zdf yfwz om zdfw{wzfbw?
Hw f}fy{ocf kc zdf glhww kw yfhj{ ~kzd zdf bhzfykhl zdf{ dh}f ifzzfyvcjfywzhcjkcn om ~dhz kw ifkcn jkwgvwwfj kc zdf glhww yoob5 cozocl{ zdkw, zdf{ ghc hlwo vcjfywzhcj ~dfzdfy zdf pfywoc pyfwfczkcnzdf jhzh kc glhww kw zdyovnd ~kzd zdf bhzfykhl oy coz## Zdkw lfhjw zoifzzfy kczfyhgzkoc hbocn zdf wzvjfcz gobbvckz{ hcj zdf zfhgdfyghc bhye zdfb hggoyjkcnl{, Zdf wzvjfcz pyfwfczkcn zdf jhzh, ~kllhlwo dh}f zo hcw~fy zdf xvfwzkocw hwefj i{ zdf mhgvlz{ hcj glfhy
zdf jovizw om zdf mfllo~ wzvjfczw, zdkw ~kll hlwo wdo~ghwf dkw hiklkz{zo kczfyhgz, wdo~ghwf kjfhw, zhef gykzkgkwb, hlwo pyfwfczhzkoc wekllwhcj lhwzl{ gobbvckghzkoc wekllw#
Hmzfy zdkw jkwgvwwkoc zdf mhgvlz{ wzfpw moy~hyj hcj f}hlvhzf zdfpfymoybhcgf om zdf wzvjfcz, hlwo bfczkoc zdf hyfhw ~dfyf df dhwzo kbpyo}f lhzfy ftplhkc zdf bhzzfy kc bvgd jfzhklw hcj mkckwd ommzdf lfgzvyf#
Zdkw z{pf om w{wzfb dflpw f}hlvhzf fhgd hcj f}fy{ wzvjfcz kc glhwwhz hc{ nk}fc pokcz om zkbf oc jhkl{ ihwkw, co~ zdf mhgvlz{ jofw cozdhw zo ~hwzf h loz om zkbf gocjvgzkcn pyfwfczhzkocw moy kczfychlw#Zdfwf jhkl{ hgzk}kzkfw ~kll hgz hw h ifcgdbhye moy zdfky kczfychlw5hlwo zdf{ nk}f h pyomfwwkochl zovgd om vpjhzkcn zdf kcmoybhzkoc ocjhkl{ ihwkw hbocn zdf wzvjfczw# Kz bh{ nk}f zdfb zdf wzkbvlhzkoc om~hlekcn kczo h iohyj yoob bffzkcn ~dfyf zdf{ dh}f zo iffxvkppfj ~kzd hll zdf eco~lfjnf hcj kcmoybhzkoc ~dfyf zdkcnwghcz if gobpyobkwfj#
-
8/7/2019 Education Matrix of India
38/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 7:
Wo zo pvz kz kc bvgd ifzzfy ~h{ zdf ifcfmkzw jfyk}fj myob zdkww{wzfb ~ovlj if hw vcjfy5
h# Ifzzfy zfhgdkcn wzhcjhyjwi#Gyfhzfw ifzzfy glhww yoob fc}kyocbfcz hcj gvlzk}hzfw
wfykovwcfww hbocn wzvjfczwg# Wh}fw zkbf moy kczfychl f}hlvhzkocj# Kzw h goczkcvovw pyogfwwf# Ifgobfw fhwkfy moy zdf mhgvlz{ zo zfhgd hw wzvjfczw gobf
pyfphyfjm# Wzvjfczw nhkc eco~lfjnf zo kbpyo}f oc }hykovw hwpfgzw
-
8/7/2019 Education Matrix of India
39/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 76
Gdhpzfy 6Gocglvwkoc
-
8/7/2019 Education Matrix of India
40/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 7=
Gocglvwkoc
jvghzkoc ivkljw zdf bhc wo kz ivkljw zdf chzkoc# Zojh{ ~fglhkb zo if zdf iknnfwz dvbhc yfwovygfw wvpplkfy moy zdf~oylj, ivz hyf ~f gocgfycfj ~dhz xvhlkz{ om dvbhc ghpkzhl
~f hyf ivkljkcn hcj moy ~dowf cffjw? ^f wvppl{ ivyfhvgyhzw zozdf no}fycbfcz, womz~hyf fcnkcffyw zo zdf KZ gobphckfw hyovcjzdf ~oylj, dkndl{ phkj bhchnfyw zo zdf bvlzkchzkochlw, ~f wvppl{fcnkcffyw hcj wgkfcgf nyhjvhzfw hw yfwfhygdfyw zo zdf moyfkncvck}fywkzkfw# ^dhz ghpkzhl hyf ~f ivkljkcn moy ovywfl}fw?
Kcjkh hwpkyfw zo if po~fymvl, kz ~hczw zo plh{ h yolf kc zdfkczfychzkochl gobbvckz{, moy zdhz zo dhppfc, kzw fgocob{ dhw zonyo~ bvlzkmolj hcj moy zdhz zo dhppfc, kz yfxvkyfw h dvnf moygf omfczyfpyfcfvyw ~do govlj zyhcwmoyb kz kczo h chzkoc ~dkgdpyojvgfw, myob zdf ocf ~dkgd ocl{ gocwvbfw# Kcjkh cffjw h dvnfmoygf om kcco}hzoyw ~do govlj bhef kz wflm yflkhcz kc hll ekcjw omwgkfcgfw hcj zfgdcolonkfw# Kcjkh cffjw hyzkwzw ~do govlj bhef kzwgvlzvyf zdf bowz popvlhy kc zdf ~oylj# H gvlzvyf ~dkgd kw coz ocl{
whlfhilf kzwflm ivz hlwo dflpw kc wfllkcn Kcjkhw pyojvgzw hgyoww zdf~oylj# Kc h cvzwdfll, Kcjkh cffjw Dfcy{ Moyjw, Ikll Nhzfw, ZdobhwHl}h Fjkwocw hcj Bkgdhfl Ahgewocw ioyc hcj fjvghzfj kc Kcjkh#
Ocf bh{ wh{ ~f dhj mf~# [fw, ~f dhj# B# W# W~hbkchzdhc ~dobhjf Kcjkh wflm yflkhcz kc mooj nyhkcw, Jdkyv Idhk Hbihck ~dopyo}fj h gobboc bhc ghc ifgobf h ikllkochkyf, Jy# ]hyndfwfEvykfc ~do kw zdf mhzdfy om Hbvl bkle bo}fbfcz, Jy# H# P# A#
Hijvl Ehlhb ~do jhyfj zo ivklj bkwwklfw moy Kcjkh, PvcjkzYh}kwdhcehy ~do kw zdf hbihwwhjoy om zdf Kcjkhc bvwkg zo zdf~oylj# Wvgd pfoplf zdovnd kc wbhll cvbifyw, ~fyf hl~h{w zdfyf#Ivz zdf{ hyf coz zdf pyojvgzw om zdkw fjvghzkoc w{wzfb# Zdkww{wzfb jkj coz zfhgd zdfb do~ zo ifgobf kcco}hzoyw oyfczyfpyfcfvyw oy hyzkwzw# Dhj kz jocf wo, zdf{ ~ovlj dh}f iffcbkllkocw kc cvbifyw# Zdfwf pfoplf ~fyf kcwpkyfj zdfbwfl}fw# Zowobf om zdfb, zdfky fjvghzkoc bh{ dh}f nk}fc zdf zfgdckghl eco~"do~ $zdovnd kz kw dhyjl{ gocgfk}hilf+, ivz coz zdf jyfhb oy zdfkcwpkyhzkoc cffjfj# Kz kw zdf fjvghzkoc ~dkgd wdovlj kcwpkyf ocf zo
F
-
8/7/2019 Education Matrix of India
41/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 7>
ifgobf wobfzdkcn ocf yfhll{ ~hczw zo# Fjvghzkoc wdovlj bhef{ov myff, wdovlj bhef {ov ftpfykbfcz hcj kz wdovlj bhef {ov hwexvfwzkocw# Vlzkbhzfl{, kz wdovlj bhef {ov yfhlkqf ~dhz {ov hyf#
[ovcnwzfyw kc Kcjkh, jo coz dh}f zdf myffjob om wflfgzkcn zdfkyghyffy, kz kw whkj# Zdf{ hyf moygfj zo ifgobf fcnkcffyw, jogzoyw,BIHw hcj KHW ommkgfyw, kz kw whkj# [fw, hnyff# Ivz zdhz kw coz zdfpyoilfb# Zdf pyoilfb kw, {ovcnwzfyw kc Kcjkh jo coz dh}f zdf}kwkoc zo zdkce if{ocj# Cfkzdfy zdfky phyfczw, coy zdfkynyhcjphyfczw dhj zdhz }kwkoc# Zdkw kw ~dfyf zdf yooz om zdfpyoilfb kw# Nfcfyhzkocw dh}f nocf zdyovnd h w{wzfb ~dkgd wvgew#Co~ zdf ifhvz{ kw f}fc zdf lh~"bhefyw hcj fjvghzoyw om zojh{w
Kcjkh hyf pyojvgzw om zdhz hnf olj w{wzfb# Zdhz kw ~d{ co lfww zdhch yf}olvzkoc kw cffjfj kc zdf fjvghzkoc w{wzfb kc Kcjkh#
Zdhzw zdf yfhwoc ~f ghyykfj oc zdf wvy}f{ kc zdf pyobkcfczgollfnfw ommfykcn pyomfwwkochl govywfw kc zdf Vck}fywkz{ om Pvcf5~dkgd kw zfybfj hw Zdf Otmoyj om Fhwz# Zdf yfwvlzw ~fyfhlhybkcn# ]fy{ mf~ wzvjfczw ~fyf whzkwmkfj ~kzd zdf ~h{ zdfgovywfw hyf yvcckcn5 zdf wzvjfczw zdfbwfl}fw iflkf}f zdhz fjvghzkoc
phzzfyc cffjw zo yfmoyb# Hw pfy zdfky mffjihge zo ovyxvfwzkocchkyfw ~f dh}f moybvlhzfj zdf w{wzfb om GoczkcvovwF}hlvhzkoc, ~dkgd kw ftplhkcfj kc gdhpzfy :#
Zdkw gocgfpz kw coz cf~ zo zdf ~oylj5 kzw iffc pyhgzkgfj kc wobfom zdf pyobkcfcz Vck}fywkzkfw hcj gollfnfw kc zdf jf}flopfjgovczykfw om zdf ~oylj zojh{# Zdf gocgfpz ~f jfwkncfj kw cozpyhgzkgfj oc h ~kjfy wghlf kc zdf Vck}fywkzkfw om Kcjkh# Zdkwgocgfpz ~oyew oc h ihwkg kjfolon{ om nooj wzvjfczw"zfhgdfy yhzko#Hw lfww cvbify om wzvjfczw phyzkgkphzfw kc h glhww boyf kcjk}kjvhlhzzfczkoc ghc if phkj zdfc dh}kcn 800 wzvjfczw ~kzd avwz ocfzfhgdfy, ~do ~ovlj dhyjl{ yfbfbify zdf chbfw om fhgd wzvjfcz#
-
8/7/2019 Education Matrix of India
42/44
-
8/7/2019 Education Matrix of India
43/44
Fjvghzkoc Bhzykt om Kcjkh W[IIH IBGG Wzvjfczw Kckzkhzk}f Phnf 7;
Yfgobbfcjhzkoc moy Mvyzdfy Wzvjkfw
Zdf yfwfhygd ghc if kckzkhzfj kc vyihc hw ~fll hw yvyhl
hyfhw om zdf govczy{ zo gollfgz opkckocw om zdf wzvjfczw,zfhgdfyw hcj fjvghzkochl ftpfyzw#
Zdf jhzh ghc if gollfgzfj myob zdf Pykbhy{ Lf}fl zo zdfDkndfy Fjvghzkoc lf}fl#
f yfgobbfcj zdhz zdf Gocgfpz om GoczkcvovwF}hlvhzkoc if mollo~fj zdyovnd ovz zdf fjvghzkoc
w{wzfb hz hc ftpfykbfczhl wzhnf zo wzvj{ zdfjkmmfyfcgf kc zdf hzzkzvjf om wzvjfczw kc zdf glhwwyoobwfwwkocw#
Zdf ftpfykbfcz yfxvkyfw h dfhlzd{ zkbf om bkckbvb 7boczdw zo wff zdf gdhcnfw#
Moy mvyzdfy kcmoybhzkoc hcj mffjihge oc zdkw yfpoyz {ov
bh{ yfhgd vw hz Whyzdhe#jh{hbh@nbhkl#gob oyzd{}k}fe@nbhkl#gob
mailto:[email protected]:[email protected]:[email protected]:[email protected]:[email protected]:[email protected] -
8/7/2019 Education Matrix of India
44/44
Ikilkonyhpd{^oylj Jf}flopbfcz Kcjkghzoyw pvilkwdfj i{ Zdf ^oylj
Ihce#
Ivwkcfww Zojh{, jhzfj 94zd Hpykl 9009
Ivwkcfww ^oylj, jhzfj 80zd Avcf 9009
Ivwkcfww Kcjkh, jhzfj 99cj Avl{ 9009
Kczfychzkochl [fhy Iooe om Kcjvwzykhl Wzhzkwzkgw,Pvilkwdfj i{ VCKJO
Ivwkcfww Wzhcjhyj, 6zd Mfiyvhy{ 900>
Vck}fywkz{ Nyhczw Gobbkwwkoc, Cf~ Jfldk
Hll Kcjkh Govcgkl moy Zfgdckghl Fjvghzkoc $HKGZF+
Zyhcwmoybkcn Kcjkh kczo hc Fgocobkg Po~fy hcj hJf}flopfj Chzkoc Eykwdhc Edhcch
^kekpfjkh Fcg{glophfjkh#