edemi martvis gegma -...
TRANSCRIPT
2
samonadireo meurneobis marTvis miznebi, amocanebi da
ganviTarebis strategia
warmodgenili proeqtis mizania mdgradi nadirobis principebis danergva.
saqarTvelos teritoriaze mobinadre aborigeni saxeobis sanadiro cxovelebis arsebuli ricxovnobis done ar gvaZlevs SesaZleblobas, rom maTi bunebrivi resursebis potenciali gaxdes samonadireo meurneobis efeqturi funqcionirebis safuZveli.
sanadiro cxovelebis bunebrivi aRwarmoebis done ver uzrunvelyofs ara Tu samonadireo meurneobis savargulebis stabilur yovelwliur sameurneo produqtulobas, aramed rigi saxeobis ricxovnoba misulia iseTi kritikul doneze, rom saqarTvelos teritoriaze realurad dgas maTi gadaSenebis saSiSroeba, amitom samonadireo meurneobis ganviTarebis mizniT xorcieldeba Sesabamisi RonisZiebebi.
winamdebare marTvis gegma SemuSavebulia teritoriis
ekologiuri da biologiur-ekonomikuri eqspertizis principiT da agebulia ekologiuri, samarTlebrivi da ekonomikuri parametrebis Seswavlis da prognozirebis meTodebze dayrdnobiT.
Ggegma iTvaliswinebs sameurneo da rekriaciuli gamoyenebisaTvis gankuTvnili marTvadi ekosistemis organizaciasa da gaZRolas.
samonadireo meurneobis ganviTarebis strategia gamiznulia teritoriis bio-ekonomikuri potencialis efeqturi gamoyenebisaTvis, romlis ZiriTad arss warmoadgens sistemuri midgomis principi _ samonadireo bunebaTsargebloba ganxorcieldes ekosistemis komponentebis Tanazomierebisa da urTierTkavSirebis SenarCunebiTa da mdgradi ganviTarebiT.
samonadireo meurneobis gaZRolis ekonomikuri parametrebi dafuZnebulia savargulebis grZelvadiani, stabiluri biologiuri da sameurneo produqtulobis uzrunvelyofis principze, romlis ZiriTadi mizania stabiluri yovelwliuri finansuri Semosavlis miReba.
3
samonadireo meurneobis teritoriaze gareuli nadir-frinvelis saxeobrivi simdidrisa da ricxovnobis mixedviT ganisazRvreba Sidasameurneo struqturuli erTeulebis prioriteti da aqedan gamomdinare, maTi funqcionirebisTvis saWiro bioteqnikuri RonisZiebebis saWiro moculoba da saxeobebi. samonadireo meurneobis teritoriaze gamoiyofa specialuri sanadiro ubnebi, raTa erT saxeobaze nadirobis procesma minimaluri uaryofiTi zemoqmedeba iqonios sxva saxeobis cxovelze. TviT nadirobis process samonadireo meurneobaSi aqvs damatebiTi bioteqnikuri, kerZod seleqciuri funqcia. Aam RonisZiebis meSveobiT regulirdeba cxovelTa ricxovnoba, asakobrivi da sqesobrivi Sefardeba, xdeba xelovnuri gadarCeva fizikuri da morfo-fiziologiuri niSan-Tvisebebis mixedviT.
licenziiT gansazRvruli teritoriis Ffizikur-geografiuli da bio-ekologiuri daxasiaTeba
samonadireo meurneobisaTvis gamoyofili farTobi
ganTavsebulia lagodexis municipalitetSi - mdinare alaznis xeobaSi. ikavebs lagodexis Wiauris 438 ha-s. kerZod, moicavs afenis satyeo ubnis #5kv – 76ha; #6kv. – 23ha; #7kv. – 103ha; #8kv. – 112ha; #9 – 124ha kvartlebs. mdebareobs md. alaznis marcxena sanapiroze da moicavs: alaznis Walebs, akaciis xelovnur nargavebs da Walidan daSorebul tyis nakveTebs, romelTac sasoflo-sameurneo mindvrebi esazRvreba.
geografiuli mdebareoba – samonadireo meurneobis sazRvrebis wveroebis X da Y koordinatebi, aRebuli UTMkoordinatTa sistemaSi:
CrdiloeTi: X 580917 Y4624337samxreTi: X 581465 Y4620762dasavleTi: X 579768 Y4622446aRmosavleTi: X 581812
4
Y4622239
samonadireo meurneobisaTvis gamoyofili teritoria miekuTvneba paleoarqtikuli qvemxaris golarqtikis xmelTaSua zRvis zonas. gipsometruli niSnulebi ar aWarbeben zRvis donidan 300 metrs.
meurneobis teritoria moqceulia Semdeg geografiul orientirebs Soris: dasavleTiT sof. kolagis miwebi, CrdiloeTiT – sof. lelianis miwebi, aRmosavleTiT – md. inaboti da samonadireo meurneoba `fauna~, samxreTiT _ sof. bakurcixis miwebi.
manZili samonadireo meurneobidan Tbilisamde 135km-ia, uaxloes dasaxlebul punqtamde _ 5km, lagodexamde _25 km.
mcenareuli safaris daxasiaTeba
aRniSnul Walis tyeebs dakavebuli aqvT md. Aalaznis terasebi. mTavari Semqmneli saxeobebia: xvalo, ofi, Walis muxa-Cuercuslongipes(Setanilia saqarTvelos `wiTel nusxaSi~), rcxila, verxvi, brtyeli tirifi, Cveulebrivi sorgo, pastuxovis suro, Rvedkeci, ekalRiWi, katabarda, svia, rusuli mayvali, abnozis akacia. Aaseve ganviTarebulia meoradi warmoSobis tipebi: jagrcxiliani, rcxilnar-muxnari, bevrgan ki ZeZvnari. tyeTa areSi xSiria Waobebi Waobis mcenareulobiT. unda aRiniSnos, rom alaznis WalebSi SemorCenilia mcire raodenobiT Svindi, kuneli, zRmartli, Txili da sxva buCqovani mcenareebi.
samonadireo meurneobis teritoria warmoadgens Walis Sereuli tyis habitats, sadac Walis muxa (Cuercus longipes)gabatonebuli jiSia, igi Setanilia saqarTvelos `wiTel nusxaSi~ da ZiriTadad gavrcelebulia mdinare alaznis mimdebare farTobebeze.
samonadireo meurneobis teritoriaze arsebuli
tyis mcenareulobis nusxa
ქართული
სახელწოდება
ლათინური
სახელწოდება
svia Humulus lupulus
5
rcxila Carpinus caucasica verxvi Populus tremula
Walis muxa Quercuslongipes Aabnozis akacia Acacia melanotylon
katabarda Clematis vitalba Rvedkeci Periploca graeca ekalRiWi Smilax excelsa
rusuli mayvali Rubus fruticosus tyemali Prunus divaricata
jagrcxila Carpinus orientalis Cveulebrivi sorgo Sorghum vulgare
Ppastuxovis suro Hedera pastuchowii
Brtyeli tirifi Salix pentandra Walis verxvi, xvalo Populus hybrida
ofi Populus nigra
საქართველოს “წითელი ნუსხით” დაცული მცენარეები
saamonadireo meurneobis teritoriaze binadroben Walis tyisaTvis damaxasiaTebeli tipiuri gareuli cxovelebi
ZuZumwovrebi
1 evropuli zRarbi Erinaceus europaeus
2 gareuli Rori Sus scrofa
3 evropuli kurdReli Lepus europaeus
4 tyis kata Felis silvestris
5 Cia Ramura Pipistellus pipistellus
# r
igze
mcenareTa dasaxeleba maxasiaTeblebi mokle daxasiaTeba
qarTuli laTinuri rel
ieqt
i
endemi
wiw
vovani
marad
mwv.
1 Walis muxa Quercuslongipes +
6
6 juja Ramura Pipistellus pygmaeus
8 tyis Tagvi Apodemus sylavaticus
9 mindvris Tagvi Apodemus agrarius
10 sazogadoebrivi memindvria Microtus socialis
11 buCqnaris memindvria Microtus majori
12 Cveulebrivi memindvria Microtus arvalis
13 wylis memindvria Arvicola terrestris
15 tura Canis aureus
16 Mmela Vulpes vulpes
17 enotiseburi ZaRli Nyctereutes procyonoides
18 Eenoti Proyion lotor
19 TeTryela kverna Martes foina
20 Ddedofala Mustela nivalis
21 maCvi Meles meeus
22 Sveli Capreolus capreolus
frinvelebi
1 gareuli ixvi Anas platyrhynchos 2 gviZini Columba oenas 3 alkuni Alcedo atthis 5 Cveulebrivi kakaCa Buteo buteo 6 mimino Accipiter nisus 7 qori Accipiter gentilis 9 Zera Milvus migrans 10 kaWkaWi Pica pica 11 mwyeri Coturnix coturnix 12 xoxobi Phasianus colchicus 13 TeTrSubla bati Anser albifrons 14 tyis qaTami Scalopax rusticola 15 qedani Columba palumbus 16 guguli Cuculus canorus 17 zarnaSo Bubo bubo 18 ruxi bu Strux aluco
7
19 Savi kodala Driocopus martius 20 mwvane kodala Picus viridis 21 didi Wreli kodala Dendrocopos major 22 mcire Wreli kodala Dendrocopus minor 23 siriuli kodala Dendrocopus siriacus 24 Cibuxa Gallinago gallinago 25 kvirioni Merops apiaster 26 ofofi Upupa epops 27 yorani Corvus corax 28 Cxikvi Garrulus glandarius 29 CxarTvi Turbus viscivorus 30 SaSvi Turbus merula 31 RaJo Lanius collurio 32 beRura Passer montanus 33 torola Galerida cristata 34 didi wivwiva Parus major 35 ruxi bati Anser anser
reptiliebi
1 gvelxokera Pseudopodus apodus 2 Cveulebrivi Aankara Nartix natrix 3 wylis Aankara Nartix feselola 4 Waobis ku Emus orbicularis 5 kaspiuri ku Mauremys caspica 6 gvelbruca Typhlops vermicularis 7 mardi xvliki Lacerta agilis 8 saSualo xvliki Lacerta media 9 zolebiani xvliki Lacerta praticola 10 wengosferi mcuravi Coluber najadum 11 yviTelmucela mcuravi Coluber jugalaris
amfibiebi
1 gombeSo Bufo bufo 2 tbis bayayi Rana ridibunda
8
3 Cveulebrivi vasaka Hyla arborea
Tevzebi
1 xramuli Varicorhinus capoeta 2 mtkvris nafota Rutilus rutilius caspicus 3 kavkasiuri qaSapi Leuciscus cephalus 4 mtkvris wvera Barbus lacerta cyri 5 mtkvris cimori Gobio persa 6 kaspiis vimba Vimba vimba 7 Wanari Barbus capito 8 murwa Barbus mursa 9 Samaia Cholcalburnus chalcoides 10 mtkvris TaRliTa Alburnus filippi 11 amierkavkasiuri kaparWina Abramis brama orientalis 13 kavkasiuri Rorjo Gobius cephalarges 14 aRmosavluri frita Alvurnus bipuncetatus 15 karCxana Carasius carasius 16 kobri Cyprius carpio
saqarTvelos ,,wiTel nusxaSi” Setanil cxovelTa saxeobebi
aRniSnul teritoriaze ar fiqsirdeba
sanadiro cxovelebis sabinadro pirobebis Sefaseba
# saxeobis qarTuli da laTinuri saxelwodeba
Sesaferisi sabinadro savargulebis
farTobebis Semadgen.
sul farTob
i
saxeobis statusi
1. ხოხობი – Phasianus colchicus akaciebSi, buCqnarebi 100 ნად. ობ. 2. kurdReli _ Lepus europaeus buCqnarebi, velobebi 120 Nnad. ob. 3. enoti _ Procyon lotor mTel tertoriaze 438 Nnad. ob. 4. Sveli _ Capreolus capreolus Mmuxnar-verxvnarebSi 70 Nnad. ob. 5. tura _ Canis aureus mTel tertoriaze 438 Nnad. ob. 6. mela _ Vulpes vulpes mTel tertoriaze 438 Nnad. ob. 7. tyis kata _ Felis silvestris rcxilnar-verxvnarebSi 125 Nnad. ob. 8. gar. Rori _ Sus scrofa muxnarebSi 160 Nnad. ob.
9
samonadireo savargulebis tipebis eqsplikacia
# Hhabitatis tipi farTobi
(ha) %
1. muxnarebi 160 36,5
2. muxnar-verxvnarebi 70 16
3. rcxilnar-verxvnarebi 125 28,5
4. akacia 43 9,8
5. buCqnarebi 40 9,2
6. sul 438 100
sanadiro cxovelebis sabinadro pirobebis Sefaseba
samonadireo meurneobis teritoriaze gareuli nadir-frinvelis saxeobrivi simdidre ganpirobebulia misi adgilmdebareobiT da ZiriTadSi warmodgenilia Walis tyis fauniT.
gareuli Rori – binadrobs ZiriTadad muxnarebSi. Sveli _ ZiriTadSi wiflnari tyeebis binadaria, zafxulobiT
iwevs tyis zeda zolSi, xolo zamTrobiT eSveba Walis muxnar-verxvnarebamde.
kurdReli – binadrobs Walispira savargulebSi. mela – iTvisebs savargulebis mTel farTobs, ZiriTadad tye-
velianis mobinadrea. tura – iseve, rogorc mela, iTvisebs savargulebis mTel
farTobs, ZiriTadad tye-velianis mobinadrea. tyis kata – binadrobs Walispira verxvnarebSi da pantianebSi. enoti – introduqcirebuli saxeobaa, iTvisebs Walispira
tyeebsa da pantianebs. xoxobi – binadrobs tyeSi, qvetyesa da eklian xviara
mcenareulobiT dafarul farTobebSi. qedani – binadrobs mTeli wlis ganmavlobaSi. tyis qaTami – saSemodgomo-sagazafxulo gadafrenis periodSi
mokle droiT rCeba Walispira verxvnarebSi.
10
gareuli ixvi – sagazafxulo gadafrenis periodSi epizodurad aRiniSneba WalebSi.
sanadiro cxovelebis dasaxlebis simWidrove da maTi potenciuri optimaluri ricxovnoba
# cxovelis
saxeoba
potenciuri optimaluri ricxovnoba
Aarsebuli ricxovnoba
Aarsebuli dasaxlebis simWidrove 100 ha-ze
1. enoti 0 45 10,2 2. tura 0 3 0,68 3. mela 0 2 0,45 4. kurdReli 25 20 4,56 5. xoxobi 100 30 6,8 6. gar. Rori 80 50 11,4 7. tyis kata 1 5 1,14 8. Sveli 12 7 1,6
sanadiro cxovelebis dacva, aRwarmoeba da sameurneo gamoyeneba. bioteqnikuri RonisZiebebi maTi SenarCunebis,
gamravlebis, gansaxlebis da sabinadro pirobebis xarisxis gaumjobebisaTvis
samondireo meurneobaSi sanadiro cxovelebis dacvis, SenarCunebis, aRwarmoebisa da sameurneo gamoyenebisaTvis, meurneobis mier moxdeba mtacebel cxovelTa ricxovnobis regulireba, raTa moxdes Cliqosnebis da frinvelTa ricxovnobis zrda, agreTve dagegmilia damatebiTi xelSemwyobi RonisZiebebis Catareba, kerZod sabinadro pirobebis gaumjobeseba gareuli Roris, Svlis, kurdRlis ricxovnobis gazrdisTvis. bioteqnikuri RonisZiebebis kompleqsi ganisazRvreba cxovelTa saxeobrivi simdidrisa da ricxovnobidan gamomdinare, risTvisac saWiroa Tanmimdevrulad Sesruldes qvemoT CamoTvlili qmedebani:
11
pirveli rigis amocanebi: 1. samonadireo meurneobis teritoriaze mobinadre aborigeni
saxeobis nadir-frinvelis saxeobrivi simdidrisa da ricxovnobis dadgena;
2. sabinadro pirobebis gaumjobeseba da xelSewyoba; 3. nadir-frinvelis xelovnuri moSeneba; 4. saxeobrivi simdidris gazrda. 5. gareuli cxovelebis dacvis, gadarCenis da aRwarmoebis
RonisZiebebi; meore rigis amocanebi:
6. sanadiro cxovelebis ricxovnobis optimaluri donis miRweva da SenarCuneba.
7. mopovebis normebis dadgena, biologiuri da sameurneo produqtulobis gansazRvra;
8. nadirobis procesis organizacia.
sanadiro cxovelebis Seyvanisa da gansaxlebisaTvis savargulebSi tardeba bioteqnikuri RonisZiebebis calke kompleqsi- savargulebis momzadeba cxovelTa adaptaciisaTvis.
samonadireo meurneobis praqtikaSi yvelaze metad amarTlebs xelovnuri sabinadro staciebis _ remizebis mowyoba, isini iqmneba veluri kulturebis gamoyenebiT, Ria savargulebSi an tyis velobebSi da asrulebs erTdroulad TavSesafris da sakveburi mindvrebis funqcias.
remizebisa an bunebriv saadaptacio staciebis irgvliv ewyoba sakveburi mindvrebi, sakveburi moednebi da wertilebi, samarileebi, sarwyuleblebi da sxva bioteqnikuri nagebobani.
samonadireo meurneobis ekonomikuri potenciali, SesaZlebeli mopovebis kvotebi.
samonadireo meurneobis funqcionirebis winapiroba
ekonomikuri TvalsazrisiT aris savargulebis stabiluri, yovelwliuri biologiuri da sameurneo produqtiuloba, misi ekologiuri da bio-ekonomikuri eqspertizis monacemTa safuzvelze dgindeba meurneobis ekonomikuri potenciali da dinamikis prognozireba. ekonomikuri efeqtis misaRwevad saWiroa ganisazRvros optimaluri farTobi, gareul cxovelTa
12
raodenoba, dro da aqedan gamomdinare dadgindes investiciebis moculoba.
yovelwliurad, nadirobis sezonis dawyebis win dadgindeba sanadiro cxovelebis mopovebis ricxvi. qvemoT moyvanili cxrili Sedgenilia 2016 wlis monacemebiT.
# cxovelis
saxeoba
wliuri mopoveb-
is kvota%
wliuri mopoveb-
is odenoba
Aarsebuli ricxovnoba
1. enoti 100 45 45 2. tura 80 2 3 3. mela 50 1 2 4. kurdReli 60 12 20 5. xoxobi 50 15 30 6. gar. Rori 40 20 50 7. gar. kata 50 2 5 8. Sveli 5-10 0 7
E samonadireo meurneobis teritoriis zonireba zogadad, samonadireo meurneobis teritoriaze
ekologiuri usafrTxoebisa da wonasworobis SenarCunebis mizniT savargulebis saerTo farTobis 25%-mde unda ganekuTvnos miznobriv teritoriul erTeulebs. samonadireo meurneobis teritoriis ZiriTadi nawili _ 75%, garda Sidasameurneo teritoriuli miznobrivi erTeulebisa, gankuTvnilia nadirobis procesis Casatareblad.
samonadireo meurneobis teritoria, Sidasameurneo daniSnulebis mixedviT dayofilia Semdeg erTeulebad:
aRkveTili – samonadireo meurneobis teritoriis is nawili, romelic gamoiyofa gareuli nadir-frinvelis optimaluri ricxovnobis aRdgenis da maTi gamravlebisaTvis xelsayreli pirobebis Sesaqmnelad. aq mTeli wlis ganmavlobaSi akrZalulia nadiroba da sanadiro ZaRlebis Seyvana.
aRwarmoebis ubani – samonadireo meurneobis teritoriis is nawili, romelic gamoiyofa gareuli nadir-frinvelis budobis, gamravlebis da namatis miRebisa da gamozrdisaTvis xelsayrel ubnebSi. aqac mTeli wlis ganmavlobaSi akrZalulia ZaRlebis Seyvana.
13
nadir-frinvelis saSeni – samonadireo meurneobis teritoriis is nawili, sadac volierul an naxevrad volierul pirobebSi inaxeba gareuli nadir-frinvelis sadede suladoba mTeli wlis ganmavlobaSi. aqve xdeba namatis miReba da gamozrda.
sanadiro ubani – samonadireo meurneobis teritoriis is nawili, sadac uSualod xdeba im nadir-frinvelis mopoveba, romelzedac nadiroba nebadarTulia licenziiT.
aRkveTili moicavs me-8 kvartlis 57 ha-s. aRwarmoebis ubani moicavs me-8 kvartlis 31 ha-s. sanadiro ubani moicavs danarCen teritorias – 350 ha-s.
(aRniSnuli dafiqsirebulia Sesabamis rukaze). saSenis saWiroeba ar aris, radgan mTeli teritoria
SemoRobilia. moTxovnis Sesabamisad Sps `fauna~ periodulad gadmogvcems gareuli Rorisa da xoxbis gansazRvrul odenobas, romelic mis saSenebSi namatis saxiT warmoiqmneba. (Sps `fauna~ Sps `zimo~-sTan erTad Sps `s.m. edemi~-s damfuZnebeli da 50%-iani wilis mflobelia).
nadiroba samonadireo meurneobis savargulebSi ganxorcieldeba kanoniT dadgenili wesiT, saqmianobis gaZRolaze da cxovelTa mopovebaze miRebuli samonadireo meurneobis specialuri licenziis pirobebis ganuxreli dacviT.
samonadireo meurneobaSi xorcieldeba sazRvrebis demarkacia gareTa perimetrze. amisaTvis gamoiyeneba gamafrTxilebeli, amkrZalavi Sinaarsis mqone warweriani firniSebi, romlebic daidgmeba TvalsaCino adgilebSi.
aseTi xasiaTis firniSebiT SesaZlebeli xdeba sakonfliqto situaciebis Semcireba da ganmuxtva.
sanadiro cxovelTa aRricxva da monitoringi
monitoringis mizania vflobdeT informacias, Tu rogoria dinamikaSi saxeobaTa ricxovnoba, raTa klebis tendenciis gamovlenisTanave, saswrafod iqnas miRebuli Sesabamisi zomebi.
monitoringis obieqtebia: Sveli, kurdReli, gare kata, enoti, tura, mela, gareuli Rori, xoxobi.
14
sanadiro cxovelebis aRricxvis, dasaxlebis simWidrovisa da saerTo ricxovnobis dasadgenad gamoyenebul iqna aRricxvis SerCeviTi meTodebi, kerZod stratifikaciis meTodi. amisaTvis samonadireo meurneobis teritoria farTobis simciris gamo ar saWiroebs stratebad dayofas – is warmodgenilia erT mTlian stratad.
monitoringi
samonitoringo dakvirvebis Catareba da zogadad monitoringis warmoeba erT-erTi mniSvnelovani RonisZiebaa samonadireo meurneobis gaZRolis saqmeSi. amdenad aucilebelia Seiqmnas monitoringis programa, romlis mixedviTac daigegmeba SemdgomSi monitorigis saqmianobaTa gegma, wlebis mixedviT. monitoringis ZiriTadi mizani sanadiro da saqarTvelos “wiTel nusxaSi” Setanil cxovelebze dakvirvebis warmoebaa(aRniSnul teritoriaze `wiTel nusxaSi~ Setanili cxovelebi ar fiqsirdeba), maTi mdgomareobis dafiqsirebis, safrTxeebis da gamravlebis xelSemSleli faqtorebis gamovlenis da saTanado rekomendaciebis SemuSavebis mizniT. SemdgomSi ki unda moxdes am rekomendaciebis safuZvelze Sesabamisi RonisZiebebis ganxorcieleba. monitoringis obieqtebi, rogorc aRiniSna sanadiro cxovelebia, romlebic binadroben samonadireo meurneobis teritoriaze. monitoringuli dakvirvebebi unda warmoebdes agreTve am saxeobebis sabinadro garemos mdgomareobaze, bioteqnikuri RonisZiebebis Catarebis efeqturobaze, daavadebebis gavrcelebaze da sxva faqtorebze, romlebic mniSvnelovania cxovelTa gamravlebisa da aRwarmoebisaTvis, aseve maTTvis xelsayreli garemos SeqmnisaTvis. samonadireo meurneobis gaZRolis praqtikaSi aucilebel RonisZiebas warmoadgens savargulis mdgomareobis mudmivi da perioduli kontroli. uwyveti monitoringi xorcieldeba sezonuri fenologiuri dakvirvebis da aRweris xerxiT. monitoringi unda ganxorcieldes mkveTrad dazustebul periodSi erTi da igive marSrutis SemovliT, raTa nadirobamcodnis an mcvelis mier ara marto daTvalierebuli, aramed gamovlenilic iyos raime mniSvnelovani movlena an faqtebi. iqneba es mtaceblis mier romelime cxovelis dazianebis, budis an soros ngrevis, eqstremaluri situaciebis an ukanono qmedebis faqtebi. monitoringis mniSvnelovani
15
momentia fitopaTologiuri gamokvlevebis Catarebis efeqturobis dadgena da xanZarsaSiSi kerebis drouli gamovlena. monitoringis warmatebiT ganxorcielebis erT-erTi pirobaa egeris dRiurebis da monitoringis Jurnalis warmoeba, rac aseve xorcieldeba saqmianobisas. am dokumentebSi aisaxeba yovel samonitoringo dakvirvebis dro, adgili, samonitoringo parametri, mdgomareoba, Sedegi, saWiroebis SemTxvevaSi rekomendacia da sxva monacemebi. qvemoT mocemuli monitoringis gegmis mixedviT xorcieldeba yovelwliuri monitoringi. Tumca mas daemateba is samonitoringo sakiTxebi, romlebic samonadireo meurneobis warmoebis Semdgom etapze iqneba gansaxorcielebeli, an sakiTxis damatebis saWiroeba gamovlindeba saqmianobisas, rogoricaa magaliTad gareuli cxovelebis samonadireo meurneobis teritoriaze reintroduqcia an restokingi. am SemTxvevaSi monitoringis gegmaSi Setanil iqneba saTanado damatebebi, saqarTvelos kanomdeblobis Sesabamisad.
monitoringis gegma
@# samonitoringe sakiTxi monitoringis
perioduloba
Semsrulebeli rekomendacia/
qmedeba
1 samonadireo meurneobis
teritoriaze
gavrcelebul sanadiro
cxovelTa ricxovnobaze
dakvirveba
weliwadSi
2-jer
Ggazafxulze da
SemodgomiT
nadirobamcodne,
mcveli
aRricxvebis
Catareba da
Sedegebis
analizi
2 samonadireo meurneobis teritoriaze gavrcelebul sanadiro cxovelTa mdgomareobaze dakvirveba, maTi gamravleba-ganviTarebisaTvis xelSemSleli faqtorebis arsebobis dadgenis kuTxiT
weliwadSi
2-jer Ggazafxulze da SemodgomiT
nadirobamcodne,
mcveli
safrTxeebis identifikacia da aseTis arsebobis SemTxvevaSi rekomendaciis momzadeba qmedebebis ganxorciele- bisaTvis
3 samonadireo meurneobis teritoriaze gavrcelebul sanadiro
weliwadSi
2-jer Ggazafxulze da SemodgomiT
nadirobamcodne,
mcveli
efeqturobis dadgena da xelSemSleli
16
cxovelTa aRwarmoebis mimdinareobaze dakvirveba
faqtorebis gamovlena
4 mcenareTa mavne
daavadebebis arsebobaze
dakvirveba
periodulad (2-
jer wel-Si)
Ggazafxulze da
SemodgomiT
metyeve spec.
mcveli
5 savargulis bioteqnikuri
keTilmowyobis
mimdinareobaze dakvirveba
yovelwliurad agrospecialisti
mcveli
6 xanZarsawinaaRmdego
qmedebebis efeqturobaze
dakvirveba
sezonurad
SemodgomiT
mcveli
metyeve spec.
xanZarsaSiSi
kerebis
droulad
gamovlena da
gawmenda
7 samonadireo meurneobis
teritoriaze
gavrcelebul sanadiro
cxovelTa daavadebebis
arsebobaze da mis
aRmofxvrisaTvis
ganxorcielebul
qmedebebis efeqturobaze
dakvirveba
weliwadSi
2-jer
Ggazafxulze da
SemodgomiT
nadirmobamcodne,
veterinari,
mcveli
9 cxovelTa invaziuri saxeobebis ricxovnobaze da axali saxeobebis gamoCenaze dakvirveba
weliwadSi
2-jer Ggazafxulze da SemodgomiT
nadirobamcodne,
veterinari, mcveli
invaziuri saxeobebis eliminaciis qmedebebis ganxorcielebi- saTvis rekomendaciebi da qmedebebi
10 narCenebis marTvis
efeqturobaze dakvirveba
periodulad mcveli
nadirobamcodne
BcxovelTa dacvisa da aRwarmoebis RonisZiebebi
samonadireo meurneobis savargulebSi sanadiro cxovelebis Semoyvana da gansaxleba unda ganxorcieldes miznobrivi SerCevis gziT.
pirvel rigSi xorcieldeba im cxovelebis reintroduqcia, romlebic istoriulad binadrobdnen samonadireo meurneobis savargulebSi da araxelsayreli pirobebis zemoqmedebis gamo gadaSendnen am teritoriidan.
17
sanadiro cxovelebis optimaluri ricxovnobis stabilur doneze SesanarCuneblad da maT dasamagreblad, samonadireo meurneobaSi winaswar xdeba savargulebis momzadeba, bioteqnikuri keTilmowyoba.
moumzadebel savargulebSi gareuli cxovelebi ar damkvidrdebian da gansaxldebian samonadireo meurneobis teritoriis gareT. TiToeuli saxeobis cxovelisaTvis, misi dReRamuri, sezonuri da wliuri biologiuri riTmis Sesabamisad unda Seiqmnas maRali xarisxis sabinadro pirobebi, raTa isini damkvidrden da damagrdnen meurneobis savargulebSi da stabilurad miRebul iqnas yovelwliuri biologiuri da sameurneo produqcia.
migvaCnia, rom bioteqnikuri RonisZiebebi unda Catardes mTel teritoriaze fragmentulad, xolo mosavlis udidesi nawili adgilze iqnas datovebuli, xolo danarCeni moTavsdes sakveburebSi, riTac cxovelebi isargebleben. yovelwliurad daiTeseba simindi, sorgo, kartofili, miwavaSla, cocxi, barda. Ggarda sakveburebisa, teritoriaze mowyobilia SvlisTvis 2 samarile, sadac gamoiyeneba qva-marilis natexebi an misi fxvieri nazavi, kerZod: 94% _ qva marili 0,4% _ spilenZis sulfati 4% _ magnezia sulfati 0,4% _ TuTiis sulfati 0,5% _ magnezia oqsidi 0,2% _ rkinis sulfati 0,4% _ mangano sulfati 0,01% _ kobaltis sulfati
samonadireo meurneobaSi arsebuli yvela saxeoba daculia
brakonierebisgan, maTi optimaluri ricxovnobis SesanarCuneblad tardeba zemoT aRniSnuli bioteqnikuri RonisZiebebi. forsmaJoruli situaciis SemTxvevaSi ecnobeba Sesabamis samsaxurs.
samonadireo meurneobis teritoriaze sistematurad xdeba invaziuri saxeobis _ enotis eliminaciis RonisZiebis gatareba.
18
moqmedi bunebrivi da anTropogenuri negatiuri faqtorebis da potenciuri safrTxeebis identifikaciis, maTi
aRmofxvra/Serbilebis RonisZiebebi
dagegmilia licenzirebul teritoriaze tyis masivebis Semovla da sistematiuri kontroli. periodulad (weliwadSi orjer) moxdeba tyis masivebis sanitarul-ekologiuri mdgomareobis monitoringi da daavadebaTa kerebis aRmoCenis SemTxvevaSi dauyovnebliv ecnobeba garemosa da bunebrivi resursebis dacvis saministros Sesabamis samsaxurebs.
biomravalferovnebis, maT Soris, endemuri da reliqturi saxeobis maRali konservaciuli Rirebulebis tyis dacvis
RonisZiebebi
LlicenziiT gansazRvrul teritoriaze reliqturi saxeobis maRali konservaciuli Rirebulebis tyis mcenareebidan gavrcelebulia Walis muxa-Cuercuspedunculiflora(Setanilia saqarTvelos `wiTel nusxaSi~) igi gavrcelebulia daaxloebiT 160 heqtarze. Walis muxa warmoadgens endems da Seadgens mTliani teritoriis 36,5%-s. samonadireo meurneobis TanamSromlebis mier mudmivad tardeba farTobebis Semovla, daTvaliereba. raime ukanono qmedebis aRmoCenis SemTxvevaSi dauyovnebliv iwereba savele oqmebi da ecnobeba Sesabamis dacvis samsaxurebs.
tyis dacva xanZris saSiSroebisagan
samonadireo meurneobis teritoria mTlianad ganekuTvneba Walis tyes da xSiria misi datborva, amdenad xanZris saSiSroeba maqsimalurad Semcirebulia. miuxedavad zemoT aRniSnulisa meurneobis TanamSromlebis mier xorcieldeba da SemdgomSic ganaxorcielebs Semdeg RonisZiebebs:
1. adgilobriv mosaxleobasTan tyis xanZrisagan dacvaze saubrebis Catareba;
2. xanZarsawinaaRmdego gzebis gayvana da movla; 3. xanZarsawinaaRmdego inventaris SeZena-ganaxleba;
19
tyis sanitaruli mdgomareobis gaumjobesebis RonisZiebebi
1. gazafxuli-Semodgomis periodSi mavnebelTa sazamTro
budeebisa da kvercxebis ganadgureba; 2. daavadebuli mcenaris Reroze saWiro sartylebisa da
webos rgolebis gakeTeba; 3. saWiroebis SemTxvevaSi, mavne mwerebisa da mavne
mRrRnelebis winaaRmdeg, brZolis baqterialuri meTodebis gamoyeneba. (zemoaRniSnul RonisZiebebs mTel teritoriaze atarebs samonadireo meurneobis personali _ mcvelebi da metyeveebi tyis fondis marTvis uflebis mqone organosTan SeTanxmebiT).
LlicenziiT gansazRvruli teritoriis dacvis meqanizmebi (mcvelTa raodenoba, treningi, Sesabamisi nagebobebi)
samonadireo meurneobas icavs 3 mcveli, romlebic Sesabamisi grafikis meSveobiT 24 saaTis ganmavlobaSi axorcieleben meurneobis teritoriis dacvas. mcvelebs yovelwliurad utardebaT Sesabamisi treningi.
samonadireo meurneobas yavs 2 erTeuli cxeni, romliTac xdeba teritoriaze mcvelebis gadaadgileba. aqvT traqtoric.
samonadireo meurneobis teritoriaze dadgmulia koteji da 1 saTvalTvalo koSki, mowyobilia sacxenosno, safexmavlo bilikebi, romelic xels uwyobs mcvelebis operatiulad gadaadgilebas da swraf reagirebas nebismieri tipis danaSaulze.
turizmis ganviTareba
20
Cvens mier warmoebuli sareklamo kampania, xels Seuwyobs samonadireo turizmis ganviTarebas, rac gazrdis meurneobis Semosavals.
momavalisaTvis dagegmilia ufro farTomasStabiani sareklamo RonisZiebebi, formdeba saTanado xelSekrulebebi sxvadasxva turistul kompaniebTan.
turistebi isargebleben yvarelSi mdebare sastumro `edemi~-T.
infrastruqturis ganviTareba
samonadireo meurneobas Sesasvleli aqvs sofel Wabukianis mxridan. teritoriaze ganTavsebulia koteji mcvelebisTvis, romelic mdebareobs me-8 kvartlis pirvel literSi (misi mdebareoba dafiqsirebulia Sesabamis rukaze). igi gamoyeneba monadireTa dasvenebisTvisac. teritoraze aris gasuli saukunis 80-ian wlebSi gakeTebuli WaburRili, romlic sasmelad uvargisia (mosdevs mZafri gogirdis suni da gemo), amitom wylis Semotana xorcieldeba TanamSromlebis mier avtonomiurad. vinaidan meurneobis teritoriaze deni ar aris, saWiroebis SemTxvevaSi aRniSnuli kotejis uzrunvelyofa eleqtroenergiiT ganxorcieldeba arastacionari denis generatoriT (Honda‐2.2kvt.).
tyeSi gayvanili bilikebi yovelTvis mowesrigebulia. aris samanqano gzac. teritoria mTlianad SemoRobilia rkinis badiT, rac ganapirobebs mis srul daculobas.
სამონადირეო მეურნეობის ტერიტორიაზე წარმოქმნილი
ნარჩენების მართვის საკითხები
narCenebis marTvis mizniT uzruvelyofilia samonadireo meurneobis teritoriaze dagrovili sayofacxovrebo da sxva saxis narCenebis gauvnebelyofa da teritoriidan gatana, sanitarul-higienuri da epidemiologiuri normebisa da wesebis dacviT. ar xdeba narCenebis samonadireo meurneobis
21
teritroiaze dayra-ganTvaseba da Cayra wylis obieqtebSi. samonadireo meurneobis teritoriaze dadgmulia sanagve
urnebi. dagrovili narCenebi gaitaneba konteinerebiT
teritoriis gareT arsebul nagavsayrelebze, amaze Sesabamisi
nebarTvis mqone organizaciis mier, romelTanac gaformdeba
xelSekruleba.
hidrologiuri qseli
teritoriis farglebSi miedineba mdinareebi: inaboti
da zangauris xevi, romlebic md. alazans uerTdebian.