-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
1/155
T.C.
BAKENT NVERSTES
AVRUPA BRL VE ULUSLARARASI LKLER ENSTTS
SYASET BLM VE ULUSLARARASI LKLER
ANABLM DALI
AVRUPA BRL YKSEK LSANS PROGRAMI
TRKYE - AVRUPA BRL KATILIM MZAKERELER
SRECNDE BLGESEL POLTKALAR
YKSEK LSANS TEZ
Tez Danman
Prof. Dr. Servet Mutlu
Hazrlayan
Ecren skender
Ankara2007
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
2/155
Ecren skender tarafndan hazrlanan,
Trkiye-Avrupa Birlii Katlm Mzakereleri Srecinde Blgesel Politikalar adltez almas jrimizce Yksek Lisans Tezi olarak kabul edilmitir.
Kabul (snav) Tarihi: 5 ubat 2007
mza
Jri yesi: Prof. Dr. Servet MUTLU ...............
Jri yesi: Dr. Birgl DEMRTA COKUN ...............
Jri yesi: Do. Dr. smail AYDINGN ...............
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
3/155
ii
ZET
Trkiye-Avrupa Birlii(AB) katlm mzakereleri resmi olarak 3 Ekim 2005
tarihinde balatlmtr. Katlm mzakereleri ABnin Trkiyeye adil yaklamad
iddialaryla glgelenmitir. Bu dnemde eletirilerin oda, Trkiye iin katlm
mzakerelerinin ilke ve esaslarnn belirleyen Mzakere ereve Belgesi olmutur.
Tez almas Trkiye iin Mzakere ereve Belgesini analiz ederken belgenin 12.
maddesinin ieriine younlamaktadr. Sz konusu maddede AB Komisyonunun,
Trkiyenin katlm antlamas ile ilgili olarak kiilerin serbest dolam, yapsal
politikalar ve tarm gibi alanlardaki nerilerine gei sresi tedbirleri dhil
edebilecei belirtilmitir. Bu balamda aratrma sorusunu katlm mzakereleri
kapsamnda Blgesel Politika ve Yapsal Aralarn Koordinasyonu bal altnda
Trkiyenin nelerle karlaabilecei oluturmaktadr. nceki genileme srelerinin
incelenmesini takiben tez almasnda varlan sonu; Trkiyenin yapsal politika
aralarndan, dolaysyla AB Blgesel Politikasnn aralar olan Yapsal Fonlar veUyum Fonundan, hari braklmasnn Trkiye aleyhine bir ayrmclk olaca, byle
bir durumun Trkiye iin yeliin fayda ve anlamn byk lde snrlayacadr.
Bu snrlamann ne anlama geldiini ortaya koymak iin AB Blgesel Politikasnn
amalar, aralar, geliimi ve nemi alma iinde zetlenmitir. Trkiyenin
nelerle karlaabileceine k tutmak zere nc ve beinci AB genileme
sreleri ve katlm mzakereleri ele alnarak dier lkelerin deneyimleri ve aldklar
gei dzenlemeleri incelenmitir. Trkiyenin kendi mevzuat ve ileyiini ABmktesebatnn Blgesel Politika ve Yapsal Aralarn Koordinasyonu ile ilgili
faslna uyumlatrmak konusunda ne durumda olduu analiz edilmitir. Bu suretle
Trkiyenin 12. madde kapsamnda yapsal politika aralarndan hari braklmamak
iin atmas gereken admlar vurgulanmtr.
Anahtar Kelimeler: Avrupa Birlii, Trkiye, Katlm Mzakereleri, AB Blgesel
Politikas
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
4/155
iii
SUMMARY
Turkey has started the accession negotiations with the European Union(EU)
on October 3, 2005. The accession negotiations were unfortunately shadowed by the
claims that EU was not treating Turkey equitably. The Negotiation Framework that
sets the principles governing the negotiations was one of the basic documents facing
criticism. This thesis analyzes the Negotiation Framework for Turkey and
concentrates on Article 12 which states that the EU Commission will include
safeguard measures to its proposals in areas such as freedom of movement of
persons, structural policies or agriculture where appropriate. In this context, the
relevant research question is taken to be what Turkey may come across during its
accession negotiations under the chapter of Regional Policy and Structural
Instruments. After examining the conditions of the previous accessions the thesis
concludes that when Turkey becomes a member state, it would not be just and fair if
it is deprived from the instruments of structural policies, namely the EU RegionalPolicy instruments such as the Structural and Cohesion Funds. The objectives and
instruments of EU Regional Policy are analyzed to give an idea of what Turkey
would be deprived if this were to happen. Furthermore, the third and fifth EU
enlargements are analyzed to see what other member states had experienced during
accession negotiations, so as to identify what safeguard measures may be foreseen
for Turkey under structural policies, and what Turkey should do in order to minimize
the number and extent of such measures.
Keywords: European Union, Turkey, Accession Negotiations, Regional Policy
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
5/155
iv
NDEKLER
ZET ..ii
SUMMARY ...iii
NDEKLER.........iv
KISALTMALAR.........vii
TABLOLAR DZN ........ix
GR ......1
1. TRKYENN AVRUPA BRL LE LKLERNN TARHES .41.1. Ankara Antlamas .............5
1.2. yelik Bavurusu Sonras Dnem .........................................................7
1.3. Helsinki Zirvesi ve Adaylk Stats Sonras Dnem .......9
1.4. Neden AB, Neden Trkiye? ..................................................................13
1.5. Deerlendirme .......................................................................19
2. TRKYE-AB KATILIM MZAKERELER ........21
2.1. Trkiye in Mzakere ereve Belgesi 23
2.1.1. Mzakerelerin lkeleri ..............................................................23
2.1.2. Mzakerelerin leyi Sreci ....................................................25
2.1.3. Mzakerelerin erii ...............................................................27
2.2. Katlm Mzakerelerinin Taraflar ve Aamalar ..............................30
2.2.1. Tarama Sreci ......32
2.2.2. Mzakere Pozisyon Belgelerinin Hazrlanmas ...33
2.2.3. Pozisyon Belgelerinin AB Dnem Bakanlna Sunulmas....36
2.2.4. Mzakerelerin Almas ....37
2.2.5. Mzakerelerin Tamamlanmas .....38
2.2.6. Katlm Antlamasnn Onay ..38
2.3. Deerlendirme ...............39
3. AB BLGESEL POLTKASI VE YAPISAL ARALAR............................41
3.1. AB Blgesel Politikasnn Amalar ...42
3.2. AB Blgesel Politikasnn Geliimi .....44
3.2.1. Gndem 2000 Belgesi ve Yapsal Fonlarda Reform ...48
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
6/155
v
3.2.2. Lizbon Stratejisi ........50
3.3. AB Blgesel Politikasnn Aralar .....................................................51
3.3.1. Yapsal Fonlar......51
3.3.2. Uyum Fonu .......53
3.3.3. Avrupa Yatrm Bankas Kredileri ....53
3.4. AB yesi lkelerin Yapsal Fonlardan Yararlanma Koullar ve
Fonlarn Uygulan .....54
3.4.1. Yararlanma Koullar ..54
3.4.2. Yapsal Fonlarn Uygulan .......56
3.5. Merkezi ve Dou Avrupa lkeleri iin Yapsal Politika
Aralar......57
3.5.1. PHARE.....58
3.5.2. SAPARD ...59
3.5.3. ISPA ......59
3.6. Topluluk Giriimleri......60
3.6.1. Interreg III.....60
3.6.2. Leader+ ....61
3.6.3. Equal.....61
3.6.4. Urban II.....61
3.7. 20072013 Mali Dnemi ve Yapsal Fonlar.............62
3.8. Deerlendirme................................65
4. NC VE BENC AVRUPA BRL GENLEME SRELER VE
KATILIM MZAKERELER................67
4.1. nc Genileme: spanya ve Portekiz.....68
4.1.1. Neden Avrupa Topluluu, Neden spanya ve Portekiz?............69
4.1.2. spanyann Adaylk Sreci.......................................................72
4.1.3. Portekizin Adaylk Sreci.73
4.1.4. spanya ve Portekiz in Mzakere Sreci....74
4.1.5. spanya ve Portekiz Genilemesi Kapsamnda AB Fonlar......78
4.1.6. spanya ve Portekiz in AB yeliinin Sonular...........80
4.2. Beinci Genileme: Merkezi ve Dou Avrupa lkeleri.....824.2.1. Neden AB, Neden MDA lkeleri?............................................82
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
7/155
vi
4.2.2. MDA lkeleri Genileme Sreci.......84
4.2.3. Avrupa Topluluundan, Avrupa Birliine Deien yelik
Kriterleri..............................................................................................88
4.2.4. MDA lkeleri Genilemesi Mzakere Sreci.....89
4.2.5. MDA lkeleri Genilemesi Kapsamnda AB Blgesel Politikas
ve Yapsal Aralarn Koordinasyonu..................................................92
4.2.6. MDA lkeleri in AB yeliinin Sonular95
4.3. Deerlendirme: AB Blgesel Politikas ve Genileme97
5. TRKYENN AB MKTESEBATI BLGESEL POLTKA VE
YAPISAL ARALARIN KOORDNASYONU FASLINA UYUMU.....99
5.1. Trkiyede Blgesel Politikalar..100
5.1.1. AB yelii Perspektifi ve Trkiyenin Blgesel Politikalarndaki
Deiim......107
5.1.2. AB Blgesel Politikas ve Trkiyedeki Devlet Gelenei
Arasndaki atma...111
5.2. ABnin Trkiyeden Beklentileri ve Trkiyenin Taahhtleri....114
5.2.1. Trkiye in Yaymlanan lerleme Raporlar.....115
5.2.2. Katlm Ortakl Belgeleri..119
5.2.3. Ulusal Programlar..121
5.3. Deerlendirme......122
SONU................................128
KAYNAKA...131
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
8/155
vii
KISALTMALAR
AB Avrupa BirliiAB-15 Almanya, Fransa, talya, Lksemburg, Belika, Hollanda, ngiltere,
rlanda, Danimarka, Yunanistan, spanya, Portekiz, Avusturya, sve,Finlandiya
AB-25 AB-15 + Polonya, Macaristan, Slovenya, ek Cumhuriyeti, Slovakya,Estonya, Litvanya, Letonya, Kbrs, Malta
AB-27 AB-25 + Bulgaristan Romanya
ABD Amerika Birleik DevletleriAET Avrupa Ekonomik TopluluuAKT Avrupa Kmr ve elik TopluluuAT Avrupa TopluluuAYB Avrupa Yatrm BankasCOREPER Comit des Reprsentants Permanents: AB Daimi Temsilciler
KomitesiDAP Dou Anadolu ProjesiDPT Devlet Planlama TekilatDOKAP Dou Karadeniz Blgesel Gelime PlanECU European Currency Unit: Avrupa Para Birimi
ESF European Social Fund: Avrupa Sosyal FonuEU European Union: Avrupa BirliiEURO Avrupa Birlii Para BirimiEFTA European Free Trade Association: Avrupa Serbest Ticaret BirliiERDF European Regional Development Fund: Avrupa Blgesel Kalknma
FonuFEOGA Le Fonds Europen d'orientation et de Garantie Agricole:Avrupa
Tarmsal Garanti ve Ynlendirme FonuFIFG Financial Instrument for Fisheries Guidance: Balklk Ynlendirme
Mali AracGAP Gneydou Anadolu Projesi
GKRY Gney Kbrs Rum YnetimiGSMH Gayri Safi Milli HaslaGSYH Gayri Safi Yurt i HaslaISPA Instrument for Structural Policies for Pre-Accession:Katlm ncesi
Sre iin Yapsal PolitikaIPA Instrument for Pre-Accession Assistance: Katlm ncesi Yardm
AracKV ktisadi Kalknma VakfKDV Katma Deer VergisiKP Katma ProtokolKOB Katlm Ortakl BelgesiKY Kalknmada ncelikli YrelerKYD Kalknmada ncelikli Yreler Dairesi
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
9/155
viii
KOB Kk ve Orta Byklkteki letmelerKSS Kk Sanayi Siteleri
MDA Merkezi ve Dou AvrupaNATO North Atlantic Treaty Organization: Kuzey Atlantik Antlamas
TekilatNUTS The Nomenclature of Territorial Units for Statistics: statistik Blge
Birimleri SnflandrmasOECD Organization for Economic Co-operation and Development:
Ekonomik birlii ve Kalknma TekilatOSB Organize Sanayi BlgeleriOTP Ortak Tarm PolitikasUKP n Ulusal Kalknma PlanPHARE Pologne, Hongrie Assistance la Reconstruction Economique:
Polonya ve Macaristan iin Ekonominin Yeniden YaplandrlmasFaaliyeti
SAPARD The Special Accession Programme for Agriculture and RuralDevelopment: Tarm ve Krsal Gelime iin zel Katlm Program
SAS Satn Alma Gc ParitesiTOBB Trkiye Odalar ve Borsalar BirliiUP Ulusal Program
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
10/155
ix
TABLOLAR DZN
Tablo III.I.: 2000 2006 Dnemi Yapsal Fonlar..56Tablo VI.I.: 20042006 Dneminde Yapsal Fonlarn Yeni ye lkeler ve FonKategorilerine Gre Kullanm (Milyon Euro)..94Tablo V.I.: Trkiyeye likin lerleme Raporlarndaki Deerlendirmeler veBeklentiler116Tablo V.II.: Katlm Ortakl Belgelerinde Trkiyeden Beklentiler.....120
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
11/155
GR
Tez almasnn konusunu Trkiye ve Avrupa Birlii(AB) arasndaki katlm
mzakereleri srecinde Blgesel Politikalar ve Yapsal Aralarn Koordinasyonu
bal oluturmaktadr. Aratrma sorusu Trkiyenin AB ile mzakere srecinde
Blgesel Politikalar bal altnda nelerle karlaabilecei ve ne tr pozisyonlar
alabileceidir. Sorunun k noktasn 3 Ekim 2005 tarihinde yaymlanan Mzakere
ereve Belgesinin 12. maddesi oluturmaktadr. Sz konusu maddede AB
Komisyonunun, Trkiyenin katlm antlamas ile ilgili olarak kiilerin serbest
dolam, yapsal politikalar ve tarm gibi alanlardaki nerilerine gei sresi
tedbirleri dhil edebilecei belirtilmitir. Bu madde; Trkiyenin yelii gereklese
dahi AB Blgesel Politikas kapsamnda salanan yapsal fonlardan hari tutulmak
veya kstl olarak yararlanabilmek gibi Birlik tarafndan yaplacak nerilere
hazrlkl olmas gerektiine iaret etmektedir. Tez almas bu hari braklmann ne
anlama geleceine dair bir tablo izmeyi, nceki genilemelerden de yola karakbunun bir ayrmclk olup olmadna dair bir analiz yapmay amalamaktadr.
Tez almasnn ilk blmn Trkiye-AB ilikilerinin tarihesinin bir zeti
oluturmaktadr. Trkiyenin adayl 1999 ylnn Aralk aynda ilan edilmi, yelik
mzakerelerinin 3 Ekim 2005 tarihinde yaymlanacak olan bir Mzakere ereve
Belgesi nda almasna ise 1617 Aralk 2004 Avrupa Konseyi Zirve Sonu
Belgesinde karar verilmitir.
Tez almasnn ikinci blmn mzakere srecinin yapsnn, ilkelerinin,
ileyiinin, taraf ve aamalarnn aklanmas oluturmaktr. 3 Ekim 2005 tarihinde
Mzakere ereve Belgesinin aklanmasnn ardndan Trkiyede gerek ereve
Belgesi, gerekse mzakere srecinin doas zerine geni tartmalar yer almtr.
Mzakerelerin yapsnn zetlenmesi Trkiyenin AB ile mzakere srecinin
etrafnda geliecei genel ilkeleri aklamak asndan son derece nemlidir.
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
12/155
2
Tez almasn nc blmn AB Blgesel Politikasnn amalar,
aralar ve geliimi tekil etmektedir. AB Blgesel Politikasnn amac Birlik iinde
btnln ve uyumun salanmasdr. Birlik iinde hem lkeler hem de blgeler
arasnda dengeli geliimin temini; uluslararas ilikilerde Birliin gl bir ekonomik
ve politik aktr olarak var olmas iin bir gereklilik olarak grnmektedir. Tek pazar
balamnda Birlik topraklar iinde ticaret, sanayi ve parann belli merkezlerde
toplanmas olasl vardr. Bu olaslk sosyo-ekonomik krizlere yol ama ve
dolaysyla Birliin btnln zedeleme riski tamaktadr. AB Blgesel
Politikasnn amac, mali fonlarn da yardmyla, bu riski en aza indirmektir.
Drdnc blmn kapsamn nc ve beinci AB genileme sreleri ve
katlm mzakereleri oluturmaktadr. AB entegrasyon sreci bir sreklilik arz
etmektedir. Bu sreci yeni yelerin ABye katlmyla genileme ve mevcut ye
lkelerin politikalarn birbirine gittike daha fazla balayan derinleme eilimi
srklemektedir. Baz evreler ABnin genileme politikasn; derinleme
politikasnn tamamlayc bir unsuru olarak grrken, dierleri bu iki politikann
birbirinin geliimini engelleyen elikili sonulara yol atn savunmaktadrlar. Her
halkarda, genileme ve derinleme srelerinin ABnin yapsn ve politikalarnn
kapsamn deitirdii bir gerektir. Bu balamda genileme dalgalarnn etkisiyle
AB Blgesel Politikasnn ierii de yldan yla eitli deiikliklere uramtr.
ncelenecek ilk genileme srecini 1988 ylnda Yapsal Fonlarda reforma
gidilmesine yol aan ve spanya ve Portekizin yelii ile son bulan, nc
genileme oluturacaktr. Daha sonra Merkezi ve Dou Avrupa lkelerinin yelii ile
gerekleen beinci genileme ele alnacak ve bu sre konunun gncellii asndan
daha detayl olarak incelenecektir.
Beinci blmde Trkiyenin kendi mevzuat ve ileyiini AB mktesebatnn
Blgesel Politika ve Yapsal Aralarn Koordinasyonu ile ilgili faslna
uyumlatrmak konusunda ne durumda olduu analiz edilecektir. Bu dorultuda AB
Katlm Ortakl Belgeleri, Trkiyenin Ulusal Programlar ve AB Komisyonunun
yaymlad lerleme Raporlarnn Blgesel Politika bal ile ilgili ksmlar
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
13/155
3
incelenecektir. Blmde ayrca konu ile ilgili olarak yaplan kurumsal hazrlklar ele
alnacaktr.
Her blmn sonundaki deerlendirme blmlerinde baz karmlara
ulalmas ve AB ile mzakere srecinde Blgesel Politika ve Yapsal Aralarn
Koordinasyonu bal altnda yer alan hususlarda Trkiyeye bir perspektif
sunulmas amalanmaktadr.
Tez almas boyunca betimleme, tarihsel anlatm ve karlatrma
yntemleri kullanlmtr. lk olarak Avrupa Birlii, AB Blgesel Politikas, Yapsal
Fonlar, AB genilemeleri, Trkiye-AB ilikileri, AB katlm mzakereleri ve
blgesel kalknma konularnda bir literatr taramas yaplmtr. Bunun iin AB
resmi kaynaklarndan ve Trkiyede konu ile birebir ilgili olan Devlet Planlama
Tekilat, Avrupa Birlii Genel Sekreterlii, ktisadi Kalknma Vakf gibi kurumlarn
yaynlarndan yararlanlm; makale, kitap, dergi ve gazetelerden elde edilen veri,
bilgi ve yorumlar analiz edilmitir. Bunun yan sra birok konuda birincil
kaynaklara bavurulmutur. AB mktesebat iin kurucu antlamalar, resmi belgeler,
kurum raporlar ve ynetmelikler incelenmitir. Trk mevzuat iin ise Trkiye
Cumhuriyeti Resmi Gazetesi, sanayi planlar, kalknma planlar ve programlarna
bavurulmutur. Konu ile ilgili gncel gelimelerin younluu, sklkla internet
kaynaklarnn kullanlmasn da zorunlu klmtr.
almada; spanya, Portekiz, Yunanistan ve Merkezi ve Dou Avrupa
lkelerinin AB yesi olduktan sonra bata Yapsal Fonlar olmak zere dier AB mali
aralarndan yararlanmalaryla gelime dzeylerinin artt grlmtr. Trkiyenin
de ye olmas ve AB Blgesel Politikas aralarnn kullanmnda dier ye lkelerle
eit muamele grmesi halinde gelime dzeyini artrmas ve blgeler aras gelir
farkllklarn azaltmas beklenebilir. Mzakere ereve Belgesinin 12. maddesinde
ifade edildii ekliyle, yapsal politikalar ile ilgili olarak Trkiye aleyhine gei
sresi tedbirlerinin getirilmesi bir ayrmclk olacak ve Trkiye iin yeliin fayda ve
anlamn byk lde snrlayacaktr.
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
14/155
4
1. TRKYENN AVRUPA BRL LE LKLERNN
TARHES
Bu blmde AB ile Trkiye arasndaki ilikilerin tarihesi incelenecektir.
Ama bugnk duruma nasl gelindiinin ve sreteki dnm noktalarnn ortaya
konulmasdr. Blm iinde ayrca Trkiye-AB ilikileri kapsamnda taraflarn
motivasyonlarnn ve ekincelerinin ne olduu ayr bir alt balk kapsamnda
incelenmitir. Bu blmn aratrmann geneli iin nemi, taraflar arasndaki iliki
srecinin anlamlandrlmasn salamas ve ilerleyen blmlerde atfta bulunulacak
belli tarihlerin ve o tarihlerde varlan kararlarn kapsamn iermesidir.
Modernizasyon kelimesinin batllama olarak anlalmasnn kkenleri
Osmanl Devleti dnemine, 19. yzyln ikinci yarsndan itibaren Yeni Osmanllar
ve onlarn ardndan gelen ttihat ve Terakki Cemiyetine kadar uzanr. Trk
modernizasyonunun nemli aamalar 1839 Tanzimat Ferman, 1876da ilan edilen I.
Merutiyet ve 1908deki II. Merutiyettir. Cumhuriyet dnemi devrimci sekinleri
de, ya II. Merutiyet dnemi aydnlar arasndan km ya da bu dnemin
aydnlarnn sahip olduu ideolojik yaplanmadan etkilenmitir. Modernlemenin
batllama ile edeer olarak anlalmas sonucunda Cumhuriyet devrimleri srasnda
birincil referans kayna bat olmutur. Trkiye Cumhuriyetinin ulus devlet
modeline uygun kurularak Avrupann siyasi ve hukuki sistemini benimsemesi ile
gerekleen siyasal ve hukuksal yaknlama, toplumun belli bir kesiminin
Avrupann hayat tarzn ve kltrn benimsemesiyle birlikte sosyo-kltrel bir
boyut kazanmtr. Kemalist Devrimler ile ulusun hedefi, o zaman Avrupada var
olduu dnlen, ada medeniyet seviyesini yakalamak olarak ortaya
konmutur. aln deyiiyle Bat ile btnleerek Batllamak-modernlemek
felsefesi zerine kurulu ideolojik bir rasyonalite karar alma mekanizmasna egemen
olagelmitir.1
1 al, aban. (2001). Trkiye-Avrupa Birlii likileri, Ankara: Nobel Yaynlar, s.1920, 52.
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
15/155
5
Trkiye Cumhuriyeti, kuruluunun ardndan ylnda batlama ve
modernlemeye ynelik nemli reformlar gerekletirmitir. II. Dnya Savana
katlmayan Trkiye, Sava sonrasnda oluan ittifaklarda aka tarafn belirlemi ve
Avrupa Konseyi, Ekonomik birlii ve Kalknma Tekilat(OECD) ve Kuzey
Atlantik Antlamas Tekilat(NATO) gibi organizasyonlara ye olmutur. 1950li
yllarn ikinci yarsnda Bat Avrupa; Avrupa Ekonomik Topluluu(AET) ve Avrupa
Serbest Ticaret Birlii(EFTA) olarak iki ayr ekonomik entegrasyona gitmitir. Bu
ekonomik bloklarn kuruluunu takip eden ilk yllarda bekle ve gr politikas
izlemeyi tercih eden Trkiye nihayet 1959 ylnda eitli ekonomik, siyasi ve
ideolojik sebeplerle AETye Ortaklk bavurusunda bulunmutur.2 Geleneksel olarak
ekonomik ve ticari ilikileri EFTA lkelerine nazaran AET lkeleriyle daha youn
olan Trkiye ayn zamanda, entegrasyon yolunda Avrupa Kmr ve elik
Topluluu(AKT)ndan sahip olduu deneyimle, AET ile daha kolay yol alacan
hesap etmekteydi.3 Trkiyenin bavurusu 1963 ylnda imzalad, Ankara
Antlamas olarak da bilinen, Ortaklk Antlamas ile neticelenmitir. Vurgulanmas
gereken nokta Trkiyenin hibir zaman bu ortakl salt ekonomik anlamlar
erevesinde deerlendirmediidir.
1.1.Ankara Antlamas
Ankara Antlamas Trkiyenin AET ile ilikilerinin hukuki temelini
oluturur.4 Antlama; Trkiye ve AET arasnda yelie grece ikincil derecede olan,
fakat basit bir ticaret antlamasndan daha balayc olan Ortaklk ilikisini kurar.
Ankara Antlamasna gre Gmrk Birliine uzanan sre aamal olarak
izilmitir. Bu dnem Trkiyenin ykmllk altna girmeyecei 5 yllk hazrlk
dnemi, karlkl ykmllklerin olaca, tarifelerin karlkl ve kademeli olarak
indirilecei ikinci dnem ve gmrk birliine geilecei niha dnem olarak
2 age, s.3951.3
age, s.37.4 Trkiye ile AET arasnda Ortaklk yaratan 12 Eyll 1963 tarihli Ankara Antlamas;http://www.belgenet.com/arsiv/ab/ab_ankara.html (Eriim Tarihi; 21 Kasm 2005).
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
16/155
6
belirlenmitir. Antlamann onaylanmas ile TrkiyeAET Ortaklnn Hazrlk
Dnemi 1 Aralk 1964te resmen balamtr.
Ankara Antlamasnn imzasndan sonra Trkiyede Antlamann
Avrupayla btnlemenin ve adalamann sembol olduuna dair yaygn bir
mutabakat olumutur.5 Antlama hkmet tarafndan siyasi bir dnm noktas
olarak adlandrlmtr. Hkmetin sylemlerinden, Ankara Antlamasnn ierik ve
yapsndan ziyade sembolik deerinin zerinde durulduu anlalmaktadr.6
Hazrlk dneminin sona ermesinin ardndan 13 Kasm 1970 tarihinde Katma
Protokol(KP) imzalanmtr. Gei dneminin hkmleri ve bu sre ierisinde
taraflarn stlenecei ykmllkleri ieren KP, 1973 ylnda yrrle girmitir.7
KPnin yrrle girmesinin ardndan gerek lke iinde gerekse dnyada ortaya
kan ekonomik krizler, Trkiyenin bu antlamadan doan ykmllklerini
aksatmas ve yerine getirememesiyle sonulanmtr. Ekonomik sebeplerin yan sra
70li ve 80li yllarda Trkiyedeki siyasi istikrarszlklarn, bunlarn toplumsal alana
yansmalarnn ve en nihayetinde lke demokrasisinin ald darbelerin Topluluk ile
ilikiler zerindeki etkileri de olumsuz olmutur. Bu dnemde AB de baz
ykmllklerini yerine getirmemi, Trkiyede siyasi boyuttaki sorunlarn
artmasyla Topluluk ile Trkiye arasndaki ilikiler dondurulmu ve mali ibirliine
son verilmitir.
Sivil ynetimin yeniden kurulmas ve liberal ekonomik politikalara geilmesi
ile Trkiyenin Topluluk ile ilikileri canlanmtr. Trkiye yaklak yirmi yldr
gndeminde bulunan, bugnn ABsi haline gelen, zamann AETsine, yelik
bavurusunu 14 Nisan 1987 tarihinde yapmtr.8 AB Komisyonunun yelik
bavurusuna cevab iki yl sonra, 1989 ylnda, gelmitir. AB Komisyonunun
5 al, age, s.97110.6 age, s.9799.7 Trkiye ile Avrupa Ekonomik Topluluu arasnda Gei Dnemini Dzenleyen 23 Kasm 1970tarihli Katma Protokolu;http://www.belgenet.com/arsiv/ab/ab_kprotokol.html (Eriim Tarihi; 21
Kasm 2005).8 Trkiye'nin Avrupa Topluluu'na yapt 14 Nisan 1987 tarihli Tam yelik Bavurusu;http://www.belgenet.com/arsiv/ab/ab_basvuru87.html (Eriim Tarihi; 21 Kasm 2005).
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
17/155
7
Trkiyenin AETye yelie ehil olduunu vurgulad metinde, Topluluun henz
gereklemi olan yeni genilemeyi sindirmesinin ve kendi iindeki derinlemeyi
salamasnn gerekliliinden bahisle, Trkiyeye Ortaklk Antlamas erevesindeki
konularla younlamas ve Gmrk Birlii srecini tamamlamas salk verilmitir.9
AB Komisyonunun grne ekli olan Trk ekonomisinin yaps ve geliimi
hakkndaki 125 sayfalk teknik raporda Trkiyenin ekonomik ve sosyal yaps ile
geliimi Yunanistan, spanya ve Portekiz ile karlatrlarak incelenmitir.10 Bunun
sebebi hem ekonomileri, hem de yakn siyasi tarihleri itibariyle bu lkelerin
birbirlerine benzerlikleri olabilir. Topluluun Trkiye hakkndaki deerlendirmesini
bu lkelerle karlatrarak yapmas, Trkiyenin bu lkelerin ilikilerinin geliim
srecinden karmlar yapmas ve ilham almas iin bir iaret olarak grlebilir.
Trkiye bu gelimelerden sonra Gmrk Birliini gerekletirme hedefine
younlam olmakla birlikte yelik amacn srekli yinelemi ve bu dorultuda AB
cihetinden gelecek bir gelime beklemitir.
1.2. yelik Bavurusu Sonras Dnem
1993 tarihli Avrupa Konseyi Kopenhag Zirvesi Sonu Bildirgesi genileme
ile ilgili nemli noktalar ve bundan sonra ye olabilmek iin aranan artlar
belirtirken Trkiye ile ilikileri gmrk birlii temelli yrtmek istediini aka
ortaya koymutur.11Buna istinaden yrtlen almalar sonucunda Gmrk Birlii,
KPda ngrld gibi 1995te gereklemitir. 6 Mart 1995 tarihinde gerekleen
Ortaklk Konseyi Toplantsnda taraflar Gmrk Birliinin zamannn geldii
9 Trkiye'nin Avrupa Topluluu'na Katlma Bavurusu ile ilgili AT Komisyonu Gr (18 Aralk1989);http://www.belgenet.com/arsiv/ab/ab_rapor87.html (Eriim Tarihi; 21 Kasm 2005).10 Karluk, Rdvan. (2003).Avrupa Birlii ve Trkiye, stanbul: Beta Basm Yaym, s.571.11
Arat, Turul & Baykal, Sanem. (2002). AByle likiler. Oran, Baskn (ed). Trk D Politkas;Kurtulu Savandan Bugne Olgular, Belgeler, Yorumlarnda (ss. 326365.), stanbul: letiimYaynlar, s.331.
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
18/155
8
kararna varm ve Gmrk Birlii Antlamas 1 Ocak 1996 tarihinde resmen
yrrle girmitir. 12
AB ve Trkiyenin beklenti, hedef ve taahhtler konusundaki farkl alglar
AB-Trkiye ilikilerini kimi zaman, AB Lksemburg Konsey Zirvesi sonrasnda
olduu gibi, ok sancl durumlara itmitir. 1213 Aralk 1997 tarihlerinde
Lksemburgda yaplan AB Devlet ve Hkmet Bakanlar Toplantsnda
Trkiyenin ngrlen beinci genileme dalgas ierisinde yer almayaca ortaya
kmtr. Bakanlk Bildirisinin 31. ve 36. paragraflar Trkiyeye ayrlmtr. Bu
paragraflarda Trkiyenin yelie ehil olduu ve dier adaylarla ayn kriterlerle
deerlendirilecei vurgulanm, Trkiye iin bir Avrupa Stratejisinin hazrlanaca
ve bu suretle Trkiye ve AB arasnda her alanda yaknlama salanaca
belirtilmitir.13 Bunun dnda Trkiye dier aday lkelerle birlikte Avrupa
Konferansna davet edilmitir. 31. ve 36. paragraflar olumlu grnmekle birlikte
bildirinin 35. paragrafndaki ifadeler; Trkiye tarafndan yelik srecinden dland
ve Yunanistann tezlerinin bir nkoul olarak dayatld eklinde alglanmtr.
Trkiye bu ifadelere tepkisini AB ile siyasi diyalou askya alarak ortaya koymutur.
Bununla birlikte AB Komisyonu, Lksemburg Zirvesi kararlar nda, Trkiyeyi
tam yelie hazrlamay ve AB'ye yaklatrmay hedefleyen bir strateji hazrlamak ve
hayata geirmekle grevlendirilmitir. AB-Trkiye arasndaki ilikilerdeki tkanklk
Trkiye iin Avrupa Stratejisi (Katlm ncesi Strateji) 14 adyla anlan bu belge
zerinde grmelerin balamas ile bir lde almtr.
4 Mart 1998de ilan edilen, Trkiye iin Avrupa Stratejisinde; gmrk
birlii, sanayi, tarm, hizmetler, makro-ekonomik diyalog, telekomnikasyon, bilim
ve teknoloji, aratrma, ulatrma, enerji, evre, tketici politikas, blgesel ve snr-
tesi ibirlii, Trkiye'nin Topluluk programlarna katlm ve kurumsal ibirlii
balklar altnda Trkiye ve AB arasnda somut ibirlii nerilmitir. nerilen
12 bkz. 1/95 sayl AETTrkiye Ortaklk Konseyi Karar;http://www.foreigntrade.gov.tr/ab/OKK95/1-95giris.htm (Eriim Tarihi; 4 Aralk 2005).13 Luxembourg European Council Presidency Conclusions, 1213 December 1997;
http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/032a0008.htm (Eriim Tarihi; 4 Aralk 2005).14 Pre- Accession Strategy, European Strategy for Turkey;http://europa.eu.int/comm/enlargement/pas/ocp/turkey.htm (Eriim Tarihi; 4 Aralk 2005).
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
19/155
9
ibirliinin amac, lkemizin bu alanlarda AB mktesebatna uyumunun
kolaylatrlmasdr.
1.3. Helsinki Zirvesi ve Adaylk Stats Sonras Dnem
1011 Aralk 1999 tarihlerinde Helsinki Avrupa Konseyi Toplantsnda,
Trkiyeye resmi olarak aday lke stats tannmtr. Trkiye ayn zamanda,
mevcut mali kaynaklar genileme perspektifi ierisinde tek bir ereve altnda
toplayan katlm ncesi stratejisine dier aday lkelerle eit statde dhil edilmitir.15
Zirve sonu belgesi bu dorultuda AB Komisyonu tarafndan Trkiye iin bir
Katlm Ortakl Belgesi(KOB) hazrlanmasn ngrmtr. Ayn sonu belgesi AB
Komisyonunu, Trkiye mevzuatnn Topluluk mktesebatyla uyumlatrlmas iin
mktesebatn incelenmesi srecini hazrlamakla grevlendirmitir. Bu dorultuda, 11
Nisan 2000 tarihli Ortaklk Konseyi karar ile Topluluk mktesebatn oluturan 31
alann bir ksm zerinde tarama almalar yrtecek 8 alt komite kurulmutur.16
Komisyon tarafndan aklanan ilk KOB 4 Aralk 2000 tarihinde AB
Bakanlar Konseyi tarafndan kabul ve ilan edilmitir.17 KOBun AB Bakanlar
Konseyinde karara balanmasnn ve katlm ncesi stratejisi balamnda Trkiye ile
AB arasnda Katlm Ortakl kuran ereve Tznn kabul edilmesinin
ardndan sra Trkiyenin kendi hazrlad AB Mktesebatnn stlenilmesine
Ynelik Ulusal Programn sunmasndayd. Ulusal Program(UP) hazrlama grevi
AB Genel Sekreterliine verildi. Genel Sekreterliin lkede geni bir evre ile gr
teatisinde bulunmak ve eitli bakanlklar ziyaret etmek suretiyle oluturduu I. UP,
19 Mart 2001 tarihli Bakanlar Kurulunda kabul edildi ve 24 Mart 2001 tarihli Resmi
Gazetede yaymland.18
15 Helsinki European Council Presidency Conclusions, 1011 December 1999;http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/ACFA4C.htm (Eriim Tarihi; 4 Aralk 2005).16 D Ticaret Mstearl & Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii. (2002).Avrupa Birlii ve Trkiye,Ankara: Douum, s.456458.17
2000 yl tarihli Trkiye iin Katlm Ortal Belgesi;http://www.belgenet.com/arsiv/ab/kob_2000.html (Eriim Tarihi; 7 Aralk 2005).18 al, age, s.380382.
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
20/155
10
KOB hukuksal nitelii itibariyle yalnzca AByi balayan bir irade beyan
olmakla birlikte, pratikte adaylk srecinin ilerlemesini isteyen Trkiyeyi de
balamaktayd. KOBda yer alan Ulusal Program; Katlm Ortaklnn ayrlmaz
bir paras olmamakla birlikte, belgenin kapsad ncelikler Katlm Ortaklna
uymaldr ifadesinden anlalaca zere her ne kadar UP hukuksal adan
Trkiyenin irade beyan olsa da, KOB ile arasnda bir paralelliin bulunmas katlm
srecinin salkl ilemesi iin gerekliydi.19
2000 ylnn Haziran aynda Feira ehrinde gereklemi olan Avrupa
Konseyi Toplants Sonu Bildirgesinde Konsey, zellikle hukukun stnl ve
yarg alan ile insan haklar konusunda Trkiyenin somut admlar atmasn
beklediini vurgulad.20
2000 ylnn Aralk aynda Nice ehrinde gerekleen Avrupa Konseyi
Toplantsnda ise Trkiyenin Katlm ncesi Stratejisini uygulamakla ilgili olarak
gsterdii gelimelere deinilmi ve KOBda siyasi kriterlerle ilgili olarak ifade
edilen nceliklerin nemine atfta bulunulmutur.21
1213 Aralk 2002 tarihlerinde gerekletirilen Kopenhag Zirvesinde,
Trkiyenin Kopenhag Kriterlerine uyum ynnde 2002 yl iinde kaydettii
ilerlemelerin olumlu karland belirtilmi, ancak siyasi kriterlere uyum
bakmndan uygulamann da nem tad vurgulanmtr.22 Zirvede, AB
Komisyonunun gr ve tavsiyeleri nda, Aralk 2004te toplanacak Zirvenin,
Trkiyenin Kopenhag siyasi kriterlerini yerine getirdii ynnde bir karar almas
halinde, mzakerelerin gecikmeksizin balatlaca ifade edilmitir. Kopenhag
19 Arat & Baykal, age, s.355356.20 Santa Maria da Feira European Council Presidency Conclusions, 1920 June 2000;http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/00200-r1.en0.htm (Eriim Tarihi; 11 Aralk2005).21 Nice European Council Presidency Conclusions, 7, 8 and 9 December 2000;http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/00400-r1.%20ann.en0.htm (Eriim Tarihi; 11
Aralk 2005).22 Copenhagen European Council Presidency Conclusions, 1213 December 2002;http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/73842.pdf (Eriim Tarihi; 21 Aralk 2005).
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
21/155
11
Zirvesinde, 9 Ekim 2002 tarihli Strateji Belgesinde yer alan; KOBun gzden
geirilmesi ve Trkiyeye salanacak mali yardmn artrlmas ynndeki yaklam
kabul edilmi, bu dorultuda Komisyon Trkiye iin yeni bir KOB hazrlamakla
grevlendirilmiti. Bu dorultuda, Komisyon tarafndan hazrlanan II. KOB, 14
Nisan 2003 tarihinde AB Konseyi tarafndan kabul edilmitir.23 Gzden geirilmi
KOBa paralel olarak Trkiyenin kendi tanmlad ykmllk, hedef, takvim ve
iradesinin beyan olan AB Mktesebatnn stlenilmesine likin Trkiye Ulusal
Program da yenilenmitir. Gzden Geirilmi UP 23 Haziran 2003 tarihinde
Bakanlar Kurulu tarafndan kabul edilerek 24 Temmuz 2003 tarihinde Resmi
Gazetede yaymlanmtr.
2003 ylnn Aralk aynda Brkselde yaplan Avrupa Konseyi Toplantsnn
Zirve Sonu Belgesinde Trkiyenin siyasi kriterleri karlamak iin gelitirmesi
gereken noktalara deinilmitir. Bununla birlikte mzakerelerin almas ile ilgili
karar, AB Komisyonunun ilerleyen ylda sunaca lerleme Raporu ve tavsiye karar
nda, 2004 ylnn Aralk aynda gerekleecek Konsey Toplantsna
braklmtr.24
2004 ylnn Aralk aynda Brkselde yaplan olan Avrupa Konseyi
Toplantsnn Zirve Sonu Belgesinde AB Konseyi Trkiyenin 2004 Komisyon
Raporu ve tavsiyesi nda, Komisyon tarafndan belirlenen alt balk altndaki
hukuksal dzenlemeyi yrrle koymas artyla, Kopenhag Siyasi Kriterlerini
katlm mzakerelerine balamak asndan yeterli lde karladna karar
vermitir.25 Sonu Belgesi ayrca AB Konseyini, 3 Ekim 2005 tarihinde
mzakereleri amak zere, bir mzakere ereve belgesi zerinde anlama
salamaya armtr. 3 Ekim 2005 tarihinde gerekletirilen AB Genel leri
23 Gzden Geirilmi Katlm Ortakl Belgesi, 12 Haziran 2003 tarih ve OJ L 145 sayl AvrupaTopluluklar Resmi Gazetesi (2003/398/ EC, Council Decision of 8 March 2001 on principles,priorities, intermediate objectives and conditions contained in the Accession Partnership withRepublic of Turkey).24 Brussels European Council Presidency Conclusions, 1213 December 2003;
http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/78364.pdf (Eriim Tarihi; 21 Aralk 2005).25 Brussels European Council Presidency Conclusions, 1617 December 2004;http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/83201.pdf (Eriim Tarihi; 21Aralk 2005).
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
22/155
12
Konseyi toplantsyla Trkiye ve Hrvatistan iin yelik mzakerelerinin almasna
karar verilmi ve bahsi geen Trkiye iin Mzakere ereve Belgesi nihayet
aklanmtr.
lk olarak 2000 ylnda hazrlanan ve 2003 ylnda gzden geirilen KOB, 23
Ocak 2006da bir kez daha revize edilmitir. 2006 tarihli KOBun bu son halinin
Trkiyenin ABye ye olmak iin gerekletirmesi gereken ksa ve orta vadeli
ncelikleri belirlemek suretiyle mzakere srecinin yol haritasn oluturduu
sylenebilir.
2006 yl Haziran aynda yaplan Avrupa Konseyi toplantsnda Trkiye'ye
ayrlan paragrafta, Trkiye'nin tarama srecinde gsterdii ilerlemenin
deerlendirildii ve fiil mzakerelerin balam olmasndan memnuniyet duyulduu
belirtilirken, AB'nin bu kapsamda Trkiye'nin abalarn desteklemeyi srdrecei
ifade edilmitir. Mzakerelerin her lkenin gsterdii abaya bal ilerleyeceini
vurgulayan belgede Trkiyeden Ek Protokol ve Ortaklk Antlamasnda ngrlen
Gmrk Birlii ile ilgili ykmllklerini, ABye yeni ye olan 10 lkeyi de iine
alacak ekilde, tam olarak yerine getirmesi istenmitir. Konsey ayrca reform
srecinin hzlandrlmas yannda tam ve etkin uygulanmas, reform srecinde geri
dnlmezlik ve srdrlebilirliin garanti altna alnmas, iyi komuluk ilikileri
dhil olmak zere Kopenhag siyasi kriterlerinin tam olarak karlanmas iin
Trkiye'ye ar yapmtr. AB zirvesinde genileme politikasyla ilgili alnan genel
kararlarda ise ''mevcut taahhtlere ballk'' vurgusunun yan sra, ''Birliin gelecekte
siyasi, mali ve kurumsal adan ilemesinin salanmas ve Avrupa'nn ortak projesini
derinletirmesinin nemine deinilmi, genileme ve derinleme arasndaki hassas
dengeye iaret edilmitir.26
26 Brussels European Council Presidency Conclusions, 1516 June 2006;
http://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/90111.pdf (Eriim Tarihi; 14July 2006).
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
23/155
13
1.4. Neden AB, Neden Trkiye?
Yukarda incelendii zere Trkiyenin Avrupa entegrasyonu ile ilikisi
neredeyse yarm asrdr devam etmektedir. Her iki tarafn resmi gr; AET ile
Trkiyenin ortaklk ilikisi olarak balayan bu ilikinin, Trkiyenin AB yelii
hedefini ierdiidir. Bu grn altnda byle bir genilemenin her iki tarafa da
eitli kazanlar getirecei dncesi vardr. Bununla birlikte hem Trkiyede hem
de ABde hlen Trkiyenin ABye katlmasna kar kan grler bulunmaktadr.
Aada bu grler ksaca zetlenecektir.
Trkiyede AB yelii eitli nedenlerden dolay istenmektedir. Bu
nedenlerin bazlar; slamc hareketin glenmesinin27 ve Trk demokrasisine
askerler tarafndan mdahale edilmesinin nlenmesi,28 ekonominin gelimesi ve
isizlik gibi baz sorunlarn zlmesi ya da hafifletilmesi, daha modern ve batl bir
toplumun olumas yoluyla cinsiyetler aras ayrmn azalmas ve okuryazar orannn
artmas olarak ifade edilebilir.29 AB yeliinin daha fazla demokrasi ve bu balamda
hak ve refah istei nedeniyle istenmesi bir bakma yukarda bahsi geen tm
isteklerin gereklemesinin uzun vadede ancak AB yeliiyle olabilecei inancn
yanstmaktadr.30
Daha fazla veya daha salam bir demokrasi istei ile Avrupa
entegrasyonuna yelik balamnda dhil olma gds yalnzca Trkiyeye zg
deildir. lerleyen blmlerde daha detayl grlebilecei gibi ikinci genileme ile
Avrupa Topluluuna ye olan Yunanistan ve ona benzer olarak askeri
ynetimlerinden kurtulmalarnn ertesinde nc genileme ile ye olan spanya ve
27 Cook, Steven. A Steathy Victory for the Turkish Military, Slate, October 28, 2005;http://www.slate.com/id/2128988/ (Eriim Tarihi; Aralk 2005).28 Aydnl, Ersel. The Military Can Steer Turkey toward Europe,Herald Tribune, 13 January 2006;http://www.iht.com/articles/2006/01/13/opinion/edersel.php?rss (Eriim Tarihi; 13 Ocak 2006).29 Oni, Ziya. (2004). Turkish Modernization and the Challenges for New Europe,Perceptions,Vol.9, No.3, ss. 528., s.59.30
Acar, Mustafa. AB Trkiyeye Neden Tarih Vermelidir?, Liberal Dnce Topluluu;http://www.liberal-dt.org.tr/index.php?lang=tr&message=article&art=169 (Eriim Tarihi; 11 Ocak2006).
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
24/155
14
Portekiz de benzer gdy paylamlardr.31 Yine ABnin en yeni ve en geni
kapsaml genilemesi olan Merkezi ve Dou Avrupa(MDA) lkeleri genilemesinde
eski komnist blok yesi devletler Souk Sava ertesi ina etmek istedikleri liberal
ekonomi ve siyasi yapnn elik ettii demokratik dzenin geliimi ve temini adna
Birlik ile btnleme hedefi gtmlerdir.32 Bu gd yelie aday lkeler asndan
entegrasyonun ve Birliin demokrasi zerindeki beklenen ilevini yanstrken, ayn
zamanda bu lkelerin demokratik geliim srecinde Birlik tarafndan bir rol stlenme
gdsnn varl gzlemlenebilir.
Trkiyede farkl kesimlerin lkenin ABye katlmndan umduu farkl
siyasi, stratejik, ekonomik ve sosyal kazanlar olduu da sylenebilir.33 Ekonomik ve
sosyal kazanlar arasnda Cumhuriyet ile birlikte devletin resmi ideolojisi haline
gelen ada medeniyet seviyesini yakalamak, siyasi kazan olarak ise ok partili
siyasi yaamn, lik ve demokratik rejimin tamamen gvence altna alnacak olmas
saylabilir.
Stratejik olarak Trkiyenin ABye katlm, Avrupa Gvenlik ve Savunma
Politikasna da katlm anlamna gelecek, lke Avrupa ve Dnya gvenlii
konusunda nemli bir rol oynayabilecektir. Bu durum ayn zamanda lkenin ABnin
d politikas ile ilgili ortak pozisyonunu belirleyen karar mekanizmalarna da dhil
olaca ve bu vastayla Orta Dou, Orta Asya ve Gney Dou Asyadaki gelimeleri
daha fazla etkileyebilecei, baka bir deyile blgesel bir aktrden kresel bir aktre
dnebilecei anlamn tamaktadr. Bu balamda; Medeniyetler atmas tezine
referansla, dinler ve kltrler aras farkllklarn atmaya dnebilecei ngrlen
31 Karluk, age, s.1922.32 Daha fazla bilgi icin bkz. Dimitrova, Antoaneta. (1996). The Role of the EU in the Process of
Democratic Transition and Consolidation in Central and Eastern Europe, Paper presented at theThird ECSA-World Conference "The European Union in a Changing World", Brussels, 1920September 1996;http://www.ecsanet.org/conferences/ecsaworld3/dimitrova.htm ( Eriim Tarihi; 28 Mays 2004).33 arkolu, Ali. (2003). Who Wants Full Membership? Characteristics in Turkish Public Support
for EU Membership; Ali arkolu & Barry Rubin (ed). Turkey and the European Union: DomesticPolitics, Economic Integration, and International Dynamicsde (ss. 171194.), UK: Routledge, ss.171194.
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
25/155
15
bir dnyada Trkiye, dinler ve kltrler aras diyalog iin vazgeilmez bir aktr
haline gelecektir.34
Trkiyenin yeliinin yabanc yatrmlar artraca ve lkenin ihracatn
gvence altna alaca dnlmektedir. Ayrca, 1996da gerekleen Gmrk
Birlii nedeniyle, Trkiye Birliin ekonomi politikalar ve Tek Pazarla ilgili verdii
kararlardan bir ye devlet kadar etkilenmekte, fakat kendisi ye bir devlet olmad
iin bu karar ve ekonomi politikalarn etkileyebilme ansna sahip bulunmamaktadr.
Bu durum Gmrk Birlii yznden Trkiyenin AB organlarnn kendi gyabnda
verdii kararlar ile ynetildii ve tek yanl olarak balandna dair eletirilere
neden olmaktadr.35 yelik ile Trkiye de karar mekanizmasna dhil olacak ve bu
sorun ortadan kalkacaktr. Dahas, ileri bir tarihte tm Trkiye Cumhuriyeti
vatandalarnn Birlik topraklarnda serbest dolam hakk elde etmesi
beklenmektedir. te yandan, Birlie yelik ile gereklemesi beklenen yabanc
yatrmlarla Trkiyede yeni i kollar alacak ve emek gne eskisi kadar gerek
kalmayacaktr.36
Birlie yeliin dier kazanmlar arasnda hukuk dzeninin gvenceye
alnacak olmas, temel insan haklarnn, sosyal ve kltrel haklarn Avrupa
standartlarnda uygulanacak olmas saylabilir. lave olarak, sivil toplum rgtlerinin
toplumdaki rollerinin artaca da saylabilir.
Trkiyede AB ile ilgili tartmalar ve lkenin Birlie yeliine muhalif tezler
daha ok lkenin deerlerinin ne olduuna ve bu deerler erevesinde lkenin
nereye ait olduuna dair sorular erevesinde ekillenmitir. 1960l yllarn
sonlarndan bu yana Trkiyede; nce AET, sonra ise AB ile olan ilikilere muhalif
gruplar genel olarak slamclar, sosyalistler ve milliyetiler balklar altnda
34 Lainer, Sedat. Avrupa deali ve Avrupa Hastalklarnn Panzehiri olarak Trkiye, The Journal ofTurkish Weekly; http://www.turkishweekly.net/turkce/yorum.php?id=127 (Eriim Tarihi; 11 Ocak2006).35 Manisal, Erol. (2004).Bak Srtndaki Cumhuriyet, stanbul: Derin Yaynlar, s.45, 133.36
Barysch, Katinka. (2005). The Economics of Turkish Accession, Center for European ReformEssays, s.23, 5- 6, 8; http://www.cer.org.uk/pdf/essay_economics_turkey_july_05.pdf (EriimTarihi; 12 Ocak 2006).
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
26/155
16
toplayabiliriz.37 Bu farkl grup 1960l yllarda toplumun sorunlar balamnda
rgtl olarak ortaya kmlar ve toplumda resmi grten farkl alternatifler arayan
belli kesimlere hitap etmilerdir. Avrupa ile ilikiler de bu gruplara kendi grlerini
ifade etmek ve hedef kitlelere seslenmek iin malzeme salamtr. AB ile ilikilere
ynelik sylemlerindeki eletirilerinin zemininde slamc ve milliyeti kesim din,
tarih, kltr gibi konulara arlk verip, ilikinin doasn bu ekilde tanmlamaya
alrken, sosyalist kesim ilikileri emperyalizm, snfsal elikiler ve merkez-evre
ilikileri iinde deerlendirmitir. Bu sylem farkna ramen bu gruplarn ounlukla
ortak olarak ifade ettii iki ey; lkenin endstrilemesi ve daha bamsz bir d
politikann izlenmesi gerektii olmutur.38 Konjonktre bal olarak siyasi
partilerden ve toplumdan Trkiyenin AB yeliine ilikin zaman zaman farkl
eletiriler gelse de, Avrupa ile btnlemek bir devlet politikas haline gelmi,
ekonomik ve ideolojik temelli muhalif grlere, ideolojik gerekelerle cevap
verilmitir.
Bugn Trkiye cephesinde lkenin ABye yeliine kar kanlar yine din
ve mill deerler, iileri, ulusal kimlik, ulusal gvenlik ve bamszlk temelli
argmanlarla muhalefet yrtmekte, zellikle Kbrs meselesi, Ermeni sorunu ve
aznlk konular ile ilgili baz hassasiyetler ifade etmektedirler. ABnin Trkiyeye
kar yrtt Kbrs, Ege, Kadek ve Gneydou, Fener Patrikhanesi ve Ermeni
tasars ile ilgili politikalar; Trkiyenin son genilemede ye olan lkelerden farkl
bir yaklama maruz brakldna rnek olarak gsterilmekte, bu konularn
Trkiyeyi bir ifal arac olarak kullanldna dair yorumlara sebep olmaktadr.39
Krk yllk bir gemii olan Kbrs meselesini zmek iin 2004 Nisan aynda
referanduma sunulan BM destekli bar plan AB yelii sz verilen Kbrsl
Trkler tarafndan kabul edilirken Kbrsl Rumlarn ounluu tarafndan
reddedilmitir. AB; referandumu, Kbrsl Rumlarn tam yeliine bir engel olarak
grmemi, Gney Kbrs Rum Ynetimi(GKRY); AB Kurulu Antlamalarna
37
al, age, s.13715338 age, s.139.39 Manisal, age, s.129, 132133, 196.
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
27/155
17
aykr olarak, snr sorunlarn yelik ncesinde bilinli bir ekilde zmsz
brakm olmasna ramen Mays 2004te AB yesi olabilmitir.40 GKRYnin snr
sorununu zmeden AB'ye ye olarak alnmas Kbrs sorununu, Trkiyenin
aleyhine AB ile ilikilerin merkezine oturtmutur. Bir gre gre Yunanistan ve AB
iindeki Trkiye kart dier lkeler bu durumdan yararlanacak, GKRY bir Truva at
olarak kullanlarak Trkiye'nin katlm mzakerelerinde sklkla sorunlar
yaratlacaktr. 41
AB-Trkiye ilikilerindeki sancl dier konulardan biri Ermeni sorunudur.
Ermenilerin soykrm iddialar ile ortaya kan ve bata Fransa olmak zere konunun
hamiliini yapan dier AB yesi lkelerle Trkiye arasnda gerginliklere yol aan
konunun, mzakereler sresince de Trkiyenin yeliine scak bakmayanlar
tarafndan kullanlmas olasl mevcuttur. Zira AB ile yelik mzakerelerinin d
ilikiler blmnde herhangi bir ye lke, Kbrs konusunu olduu gibi, Ermeni
sorusunu konusunu da Trkiyenin nne getirip, ilikilerin mevcut durumunun
Trkiye aleyhine deitirilmesi konusunda bask yapabilecektir.42
AB cephesinde de, Trkiyenin yeliine, ortaklk bavurusundan bu yana
scak yaklaanlarn yan sra kar kanlar da olmutur. Trkiyenin yeliine kar
kanlarn byk bir ksm lkenin byk ve fakir bir nfusu olduunu, Trkiyenin
yeliinin kendilerine ekonomik olarak yk getireceini dnmektedirler.43 Bu ve
buna benzer yaklamlar ABnin gndemindeki her genileme ile ilgili olarak az ok
telaffuz edilmitir. Trkiyenin yeliine muhalif olanlarn bir ksm ise corafi
40 Manisal, age, s.45.41 Kbrs meselesine detayl bir bak iin; Ouzolu, Tark. (2002).Perennial Conflict or EverlastingPeace,Perceptions, Vol.7, No.3; http://www.sam.gov.tr/perceptions/Volume7/June-August2002/Perception_TarikOguzlu.pdf (Eriim Tarihi; 9 Ocak 2006).42 Kasm, Kamer. (2005). Ermeni Sorunu ve AB yelik Sreci, The Journal of Turkish Weekly;http://www.turkishweekly.net/turkce/makale.php?id=72 (Eriim Tarihi;13 Ocak 2006).43 Rochard, Michael. (2006). Integrate Turkey and Spread Europes Benefits Eastward, The Daily
Star Regional, 23 January 2006;http://www.dailystar.com.lb/article.asp?edition_id=10&categ_id=5&article_id=21397 (Eriim Tarihi;13 Ocak 2006).
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
28/155
18
konumu ve entegre edilemez olarak grdkleri Mslman nfusundan hareketle,
lkenin Avrupal bir devlet olduunu kabul etmekte zorlanmaktadrlar. 44
ABye daha uzun vadeli bir perspektifle ve kresel boyutta bakanlar ise
Trkiyenin yeliinin getirecei kazanlar vurgulamaktadrlar. Trkiyenin
AETye ortaklk iin bavurduu dnemlerde Topluluk iinde Trkiyeyi planszlk
ve poplist politikalar sonucu ekonomik durumu gittike ktleen, rekabet
karsnda dayanma olasl dk bir lke olarak gren yetkililer olduu gibi;
nfusu, corafi konumu ve bymekte olan ekonomisiyle cazip bir pazar olarak
deerlendirenler de vard.45 Bugn, AB ile yelik mzakerelerine baland
dnemde de, Trkiyenin alm gc yksek, gen ve byk nfusu ile AB iin son
derece nemli bir pazar olduunu ileri srenler bulunmaktadr.46 AB nfusunun
giderek yalanyor olmas ve Avrupann gelecek 20 ylda ihtiya duyaca igcn
u an gsterdii demografik eilim devam ederse kendisi karlayamayacak olmas
Trkiyenin yeliini, AB iin yine cazip klmaktadr.47 Zira Trkiye gen nfusuyla
bu sorunu zecek durumdadr.48
Trkiyenin yeliinin getirecei faydalar asndan AB cephesinde bugn en
ok sz edilen konu Birliin gvenlik ve d politikasna Trkiyenin corafi
konumu, kltrel ve tarihi balar, siyasi ve askeri arl ile getirecei katkdr.49
ABnin Trkiyenin katlmyla ekonomik bir entegrasyondan teye giderek kresel
bir aktr haline dnebilecei dnlmektedir. Bu dnce Trkiyenin
hinterlandnda bulunan Irak, Orta Dou ve Kafkaslarn gnmzde atmalara
sahne olmas nedeniyle dnyann dikkatinin younlat blgeler olduu savyla
44 Kubicek, Paul. (2004). Turkeys Place in the New Europe,Perceptions, Vol.9, No.3, ss. 4558.45 Arat & Baykal, age, s.17.46 Madslien, Jorn. (2004). Turkey turns on the Economic Charm,BBC News, December 14, 2004;http://news.bbc.co.uk/1/hi/business/4063233.stm (Eriim Tarihi; 9 Ocak 2006).47 Commission Staff Working Document, Issues Arising From Turkeys MembershipPerspective(COM(2004) 651 Final), Brussels, 6 October, 2004, SEC (2004), 1202, s.5;http://europa.eu.int/comm/enlargement/report_2004/pdf/issues_paper_en.pdf (Eriim Tarihi; 9 Ocak2006).48 Islam, Shada. (2005).Turkey and the European Tent-Part I, Yale Global, 11 October 2005;
http://yaleglobal.yale.edu/display.article?id=6359 (Eriim Tarihi; 11 Ocak 2006).49 Ayoob, Mohammed. (2005). Turkey and the European Tent-Part II, Yale Global, 13 0ctober2005; http://yaleglobal.yale.edu/display.article?id=6368 (Eriim Tarihi; 11 Ocak 2006).
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
29/155
19
desteklenmektedir.50 Trkiyenin yeliini avantajl bularak destekleyen bir baka
gr, Trkiyenin AB yelii ile Dnyann slam ve Hristiyanlk arasnda
uzlatrlamaz bir atmaya mahkm olmadnn kantlanlabilecei zerinde
odaklanmaktadr.51 ABnin ounluu Mslman bir lkeyi ye olarak kabul
etmesinin, kltrel farkllklarn bar iinde birlikte yaayabileceini ve slam ile
demokrasinin badaabileceini gstermek suretiyle, zellikle 11 Eyll sonrasnda
oka tartlan Medeniyetler atmas tezini rtebilecei savunulmaktadr.52
Trkiyenin AB yeliinin ABye getirecei baka bir kazan, AB yesi
lkelerin ithalata baml enerji sektrnde ilerleyen yllarda nemli sorunlar ile
kar karya kalabilecek olmas ile ilikilidir. Hazar Havzasnda byk petrol ve
doal gaz yataklarnn ortaya karlmas ve Bak-Ceyhan boru hattnn
tamamlanmasyla Trkiyenin enerji yollar zerindeki yaamsal yeri pekimitir.
Trkiyenin yelii gerekletii takdirde AB bu enerji kaynaklarna istikrarl ekilde
ulama gvencesi kazanm olacaktr.53
1.5. Deerlendirme
Bu blm Trkiyenin AB ile ilikilerine dair bir zet sunmu, nemli
tarihlerin, kilometre talarnn, zirve ve belgelerin altn izmitir. AB ile Trkiye
arasnda gelien ilikilerin anlamlandrlmas gerektii dnldnden blmn
bir altbalnda her iki tarafn da motivasyon ve ekincelerine yer verilmitir. Son
gelimeler ve Trkiyenin AB yelii yolunda nemli bir adm olan yelik
mzakerelerinin almas u an iin her iki tarafta da Trkiyenin yeliini
destekleyenlerin istedii bir gelime olarak gzkmektedir. Buna karn hem ABde
50 Schauble, Wolfgang & Philips, David. (2004). Talking Turkey,Foreign Affairs,November/December 2004; http://www.foreignaffairs.org (Eriim Tarihi; 9 Ocak 2006).51 Tony Blair: A stable, democratic Turkey would be a huge benefit for Europe (Interview),Bild-
Zeitung, 14 October 2004; http://www.britischebotschaft.de/en/news/items/041014.htm (EriimTarihi; 11 Ocak 2006).52
Lainer, Sedat. (2004). Before it is too Late: Turkey and Europe, The Journal of Turkish Weekly,http://www.turkishweekly.net/editorial.php?id=2 (Eriim Tarihi; Ocak 2006).53 Commission Staff Working Document, age, s.5.
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
30/155
20
hem de Trkiyede muhalif sesler de susmu deildir. Trkiyede AB yeliine kar
kanlar bugn eletirilerini, 3 Ekim 2005 tarihinde aklanan yelik mzakerelerinin
ilkelerini, ileyiini ve srecini belirleyen Trkiye iin Mzakere ereve Belgesi
zerinde younlatrmlardr. Eletirilerinin merkezinde ereve Belgesinin haksz
ifadelerle dolu olduu gr yatmaktadr. Bir sonraki blmde tartmalara konu
olan Trkiye iin Mzakere ereve Belgesi incelenecek, mzakerelerin yaps ve
aamalarna yer verilecektir.
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
31/155
21
2. TRKYE N AB KATILIM MZAKERELER
Trkiye; AB yelii iin en nemli aamalardan biri olan katlm mzakereleri
aamasna gelmitir. AB yelii; Birlik mktesebatnn stlenilmesi ve uygulanmasn
gerektirirken, katlm mzakereleri genilemenin hem AB, hem de aday lke iin baarl
olarak tanmlanabilecei art ve koullar belirlemek amacn ve aday lkeyi, yeliin
getirecei sorumluluklar karlayabilecek duruma getirmek hedefini tar. Baka bir
ifadeyle katlm mzakereleri aday lkenin yeliinin ieriini belirlemektedir. Bu
blmde ncelikle Trkiyenin yeliinin art ve koullarn belirleyen katlm
mzakerelerinin ilkelerini ve kapsamn ortaya koyan Mzakere ereve Belgesi
incelenecektir. Daha sonra ise Trkiyenin AB yolculuunun sonucunu ve baarsn
belirleyecek olan katlm mzakerelerinin ileyiinin ortaya konulmas asndan
mzakerelerin taraf ve aamalar anlatlacaktr.
AB ile entegrasyon siyasi ve ekonomik boyutu bulunan bir sretir. Entegrasyon
iin ye lkeler ve aday lkenin, katlmn gereklemesi ile ilgili olarak gnlllkleri
gerekmektedir. Bu gnlllk ye lkeler ve aday lkenin, birbirleriyle ortak
paylamlar ve ortak deerler etrafnda birlemeleriyle gerekleir. 1997 ylnda
imzalanan Amsterdam Antlamasnn 49. maddesi; ayn Antlamann 6(1) maddesinde
belirtilen; hrriyet, demokrasi, insan haklar ve temel zgrlklere sayg ile hukukun
stnl ilkelerine sayg duyan her Avrupa Devletinin Birlie ye olmak iinKonseye bavuruda bulunabileceini ifade etmektedir.107 Antlamann 49. maddesi
ayrca Konseyin, Komisyona dantktan ve Avrupa Parlamentosunun onayn aldktan
sonra, bavuru ile ilgili olarak oybirlii ile hareket edeceini belirtmektedir.
107 Treaty of Amsterdam Amending The Treaty on European Union, The Treaties Establishing TheEuropean Communities And Related Acts, Official Journal C 340, 10 November 1997.
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
32/155
22
Genilemenin anlam gz nne alndnda yelie aday lke, mevcut bir
entegrasyona dhil olma isteini bildirmektedir. Bu durumda aday lkenin ykmll
kendini ABnin Acquis Communitaire108 olarak bilinen Birlik Mktesebatna
uyumlatrmasdr. Birlik Mktesebat yasal mevzuatlarn tesinde bir eydir. Mevzuat
uyumu pozitif hukuk kurallarnn uyumunu gerektirirken, Mktesebat uyumu
uygulamada uyumu ve ortak paydalarn benimsenmesini gerektirir. AB Mktesebatnn
ierii; kurucu antlamalardan kaynaklanan birincil mevzuat, bunlarn siyasi hedef, ilke
ve ieriklerini; ikincil mevzuat, Avrupa Adalet Divan kararlarn, ortak eylemleri, ortakpozisyonlar, onaylanan szlemeleri, adalet ve iilerinde ibirlii kapsamnda kabul
edilmi olan dier kurallar ve Topluluk tarafndan kabul edilen uluslararas antlamalar
kapsamaktadr. Birlik mktesebatna Avrupa Topluluklar mevzuat dnda, Avrupa
Birliini oluturan ikinci ve nc stunlar, yani Avrupa D Gvenlik Politikas ile
Adalet ve ilerinde birlii dhilindeki mktesebat da dhildir. Dolaysyla aday
lkenin, bu alanlarda Birlik dzeyinde gelien btnlemenin bilincinde olmas gerekir.
Vurgulanmas gereken bir dier husus AB Mktesebatnn srekli gelimekte
olduudur.
Kamuoyunda katlm mzakerelerinin niteliine ynelik farkl iddialar vardr.
Kimi; katlm mzakereleri srecinde aday lkenin pazarlk paynn hayli fazla olduu
iddiasyla, kimi ise hemen hemen hi olmad iddiasyla tartma yrtmektedirler. Bu
balamda ABye katlm mzakerelerinin antlamalarla resmen belirlenmi ilkelerinin,
ileyiinin, ieriinin ve mmkn olabilecek olan pazarlk paynn kapsamnn ortay
konulmas nem tamaktadr.
3 Ekim 2005 tarihinde gerekletirilen AB Genel leri Konseyi Toplantsnda
Trkiye ve Hrvatistann yelik mzakerelerinin almasna karar verilmitir. Katlm
mzakereleri, Aralk 2004 Avrupa Konsey Toplants Sonular nda ve aday lkeler
108 Union as it is.
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
33/155
23
iin hazrlanan Mzakere ereve Belgesinin109 ngrd yntem ve mzakere
ilkeleri erevesinde yrtlecektir.
2.1. Trkiye in Mzakere ereve Belgesi
2.1.1. Mzakerelerin lkeleri
ereve Belgesi Trkiye ile mzakerelerin hedefinin yukarda bahsi geenAmsterdam Antlamasnn 49. maddesi temelinde katlm olduunu ak bir ekilde
ifade etmektedir.110 Belge ayrca mzakere srecinin ak ulu bir sre olduunu
belirtmektedir.111 Bu yaklam bir lde doal grmek gerekir; nk doas gerei
her mzakere srecinin ucu aktr. ayet katlm mzakerelerinin amacnn ABye aday
lkenin, yeliin getirecei ykmllkleri karlayabilecek duruma gelmesi olduu
hatrlanrsa bu art yerine gelene kadar mzakerelerin srmesi, yerine gelmedii takdirde
ise yeliin gereklememesi gerekir. Katlm mzakereleri ile ilgili bu ilke srf
Trkiyeye ynelik olarak ortaya karlmam, bundan nceki tm genilemelerde
geerli olmutur. Ancak gzden karlmamas gereken bir husus Birliin ve katlm
artlarnn dnden bugne deimi olduudur. AB tarihi boyunca yelik
ykmllkleri tam olarak stlenilmedii takdirde katlm mmkn olmam, buna
karn stlenilmesi gereken yelik ykmllkleri deiime uramtr. Trkiyenin
karsnda duran yelik ykmllkleri sadece Trkiyeye zg olmayp, MDA lkeleri
genilemesinin gndemde olduu 1993 Kopenhag Zirvesi sonrasnda ortaya kmtr.
Birlik; srekli deien, deien koullara uyum salamaya alan bir yapdr. Her
konuda olduu gibi yelik koullar ile ilgili olarak da byle bir deiim geirmesi
olaandr.
109 Negotiating Framework for Turkey;http://europa.eu.int/comm/enlargement/docs/pdf/st20002_en05_TR_framedoc.pdf (Eriim Tarihi; 9Kasm 2005).110 age, Madde 1, 2 ve 6.111 age, Madde 2.
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
34/155
24
ereve Belgesinde ngrlm olan dier bir temel ilke katlm
mzakerelerinin ne kadar srecei ile ilgilidir. Mzakereler Trkiyenin kendi zellikleri
temelinde olacak ve hz Trkiyenin yelik artlarn karlamak ile ilgili kaydedecei
ilerlemeye bal olacaktr.112 Bu ilke en son gerekleen iki genileme dalgasnda olduu
gibi ncekilerde de mevcuttu. lke; katlm mzakereleri yrtmekte olan aday lkenin
performansnn, aday dier bir lkenin performansna bal olarak deerlendirilmeyecei
anlamna gelmektedir. Nitekim MDA lkeleri genilemesine bakldnda Lksemburg
Zirvesinin ardndan ncelikle Lksemburg Grubu olarak adlandrlan alt lkenin,ardndan ise aralarnda Bulgaristan ve Romanyann da bulunduu dier alt lkenin,
mzakerelerinin tamamlanarak katlmlarnn gereklemesi ngrlmekteydi. Ancak
gelimeler byle olmam, Romanya ve Bulgaristann katlmlar 2007 ylna kalrken,
dier on lke 1 Mays 2004te ABye katlmlarn gerekletirmilerdir.
Birliin kuruluundan beri izledii genileme ve derinleme politikalar
bazlarnca birbirleriyle elikili grlmektedir. Genileme kartlar ou zaman
Birliin iindeki uyum ve etkinliin yeni yelerin katlmyla bozulacan iddia etmiler
ve ngiltereden, spanya ve eski Dou Blok lkelerine kadar aday lkeler bu yargyla
ba etmek zorunda kalmlardr. Birliin kendi iindeki entegrasyon ivmesine zarar
vermeden genilemesi gerektii, yani hazmetme kapasitesi ilkesi, 1993 Kopenhag
Zirvesi Sonularnda yer almtr. Ardndan Madrid (1995) ve Lksemburg (1997)
zirvelerinde bu ilke tekrarlanm, genilemenin gereklemesi iin ABnin yeni yeyi
sindirilebilme kapasitesine sahip olmas gerektii zerinde durulmutur. Bu hkm
adaylarn Kopenhag kriterlerini tam anlamyla yerine getirip getirmediine, bu yeni
yenin ABye getirebilecei ykn arln gz nnde bulundurarak ABnin karar
verecei anlamna gelmektedir.113. Trkiyeye ilikin Mzakere ereve Belgesinde de
yer alan hazmetme kapasitesi ile ilgili bu ilke ABnin kendini koruma ve tedbir ilkesi
olarak grlebilir.114
112 age, Madde 1.113 Arat & Baykal, age, s.332.114 Negotiating Framework for Turkey, age, Madde 3.
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
35/155
25
ereve Belgesinde Trkiyedeki mevzuat ve ileyiin AB mktesebatyla
uyumlu hale getirilmesi hedefinin yan sra halklarn kaynamas ile ilgili olarak bir
siyasi ve sivil toplum diyalogu hedefi bulunmaktadr.115 Bu madde ve hedef ilk olarak
ABnin fikir kurucularndan Jean Monnetnin Avrupa entegrasyonunun amacnn
devletlerin deil insanlarn birliini oluturmak olmas gerektiine referansla byk
nem tamaktadr.116 kinci olarak AB yesi lkelerden bazlarnn mzakerelerin
tamamlanmasnn ardndan oluturulacak olan katlm antlamasnn onayn kendiulusal mevzuatlarna gre referanduma sunacaklar hatrlanrsa, halklarn fikrinin nemi
ve dolaysyla siyasi ve sivil bir diyalogun gereklilii bir kez daha ne kmaktadr.
Antlamann onay srecinin, aday ve ye lkelerin ulusal parlamentolarnda m yoksa
referandum yolu ile mi gerekletirilecei, AB tarafndan deil lkelerin kendi i hukuk
sistemleri uyarnca belirlenmektedir.117 Dolaysyla konu nceki genilemelerde de,
lkelerin uluslararas antlamalar onay sreci ile ilgili olmutur. Dolaysyla
Trkiyenin Katlm Antlamas onay srecinin referanduma sunulmas ile ilgili ABnin
ortak bir pozisyonu yoktur. Trkiyenin yeliine kar olan ve i hukuk sistemleri
katlm anlamalarnn referandum ile onayn ngren AB yesi lkelerin ise bu durumu
Trkiyenin aleyhine kullanabilecek olmas ihtimal dhilindedir.
2.1.2. Mzakerelerin leyi Sreci
Mzakereler aslnda aday lkeler, ye lkeler ve ABnin kendi kurumsal
yaplanmas ierisindeki ilgili tm taraflar kapsamaktadr. Mzakerelerin ana hatlar bir
tarafta tm ye devletler, dier tarafta ise aday lkenin yer alaca hkmetleraras
konferansta ele alnmaktadr.118 Bu ileyi mzakerelerin sonucunun gerek anlamda
115 age, Madde 8.116 Jean Monnetnin Avrupa entegrasyonun amacna ynelik sarf ettii cmleye ithafla We are notforming coalitions of states, we are uniting men,bkz.;European Peoples Part Action Programme 20042009, s.4; http://www.cor.eu.int/presentation/down/epp/documents/action_programme.pdf (Eriim Tarihi;11 Ocak 2006).117 ktisadi Kalknma Vakf. Mzakere Sreci, Mzakere Srecinin Aamalar;http://www.ikv.org.tr/muzakeresureci.php (Eriim Tarihi; 21 Aralk 2005).118 Negotiating Framework for Turkey, Madde 18.
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
36/155
26
ABnin kurumsal yaplarna deil, ulus-devletlerin hkmetlerine bal olduunu
gstermektedir.
Komisyon; AB Mktesebatn Trk makamlarna anlatmak, mzakereleri
amak, Trkiyenin durumunu deerlendirmeye temel olacak verileri toplamak ve
tarama srecini yrtmekle grevlidir.119 Komisyon ayn zamanda yllk lerleme
Raporlarn hazrlamaya devam etmekte ve AB Ortak Tutum taslaklarn sunarken
Konseye Trkiyenin ilgili balkta kaydettii ilerlemeler ile ilgili bilgi vermektedir.120
Tarama ve mzakere srelerinin yrtlmesi iin mktesebat fasllara
blnmtr.121 Otuz be mktesebat bal olarak anlmakta olan konular bu
fasllardr. ABnin mzakere ilkelerinden biri mzakerelerin her bir aday lke iin ayr
yrtlerek, katlm koullarnn ayr deerlendirilmesi ve dolaysyla sonularn her
lkenin bireysel performansna bal olmasdr. Her mzakere bal dier mzakere
balklarndan bamsz olarak ele alnmaktadr. Dolaysyla, bir aday lke iin herhangi
bir mzakere balndaki baar dier balklardaki sonucu etkilememektedir. Bir baka
ilke de mzakere srecinde elde edilen ksm anlamalarn konularn tmnde
mutabakata varlmadka niha addedilmemesidir. Baka bir ifadeyle, Katlm
Antlamas zerinde uzlamaya varlncaya dek hibir alanda tam anlamaya varlm
saylmamaktadr.
AB Konseyi oybirliiyle her bir mzakere faslnn almas ve her fasln geici
olarak kapatlmas iin performans kriterleri(benchmarks) belirleyecektir. Performans
kriterleri mzakere faslnn gidiatna gre gncellenebileceklerdir.122 Performans
kriterleri nceki genileme srelerinde yer almamtr. Performans kriterleri ABnin
mzakere sreci srasnda tamamlanmam konu balklarnn kalmamas ve sorunlarn
119 age, Madde 19.120 age, Madde 21, 23.121 age, Madde 20.122 age, Madde 21.
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
37/155
27
yelik sonrasna sarkmamas iin gelitirdii bir eitli tedbir olarak grlebilir. Zira bu
uygulamayla mzakere balklarnn al ve kapanlar esnasnda mzakere sreci
iinde aday lkenin reformlarn daha erken aamada tamamlanmas
amalanmaktadr.123 Kriterlerin somut bir ekilde belirlenmesi Trkiyenin lehine
olabilecek bir durumdur; zira MDA lkelerinin mzakere srelerinde balklarn
kapatlmas keyfi ve siyasi sebeplerle olabilmitir.124 te yandan dier aday lkeler
balamnda konmayan performans kriterlerinin Trkiye iin konmas, yelii
geciktirmeye ynelik ayrmc bir politika olarak da nitelendirilebilir.
Trkiyeden mktesebatn stlenilmesiyle ilgili olarak ne durumda bulunduunu,
performans kriterlerini ne lde karladn ieren bilgileri sunmas talep edilecektir.
Trkiyenin mktesebat i hukukuna ne derece doru aktard, uygun idari ve adli
yaplar araclyla ne kadar etkin ve verimli uygulad mzakerelerin hzn
belirleyecektir.125 Bir mzakere sreci geici olarak kapatldktan sonra bile Trkiyeden
mktesebatn uyumu ve uygulanmasna dair dzenli olarak ayrntl bilgi vermesi
istenebilecektir.126
2.1.3. Mzakerelerin erii
Katlm; aday lkenin Birliin mktesebatn, sistemini, kurumsal erevesine
bal hak ve ykmllklerinin kabul anlamna gelmektedir. Katlm mzakerelerinin
amac ise ABye aday lkeyi, yeliin getirecei sorumluluklar karlayabilecek
duruma getirmektir. Ancak bu art yerinde geldikten sonra katlm mzakereleri amacna
ulam ve AB genilemesi baarl bir ekilde gereklemi olur. Dolaysyla katlm
mzakereleri genilemenin hem AB, hem de aday lke iin baarl olarak
tanmlanabilecei art ve koullar belirlemek hedefini tar.
123 Commission of EU. Communication from the Commission to the European Parliament and the CouncilEnlargement Strategy and Main Challenges 2006 2007, COM(2006) 649 Final, Brussels, s.6.124 Barysch, Katinka.(2005/2006). Some Advice for Turkey, Center for European Reform Bulletin,Issue 45; http://www.cer.org.uk/articles/45_barysch.html (Eriim Tarihi; 11 Ocak 2006).125 Negotiating Framework for Turkey, age, Madde 22.126 age, Madde 23.
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
38/155
28
Katlm mzakereleri srecinde ne ABnin mktesebatnn aday lke tarafndan
deitirilmesi, ne de mktesebatn bir ksmnn kabul edilip stlenilerek, geri kalannn
reddedilmesi sz konusu deildir. yelik iin aday olan lke bavurduu srada mevcut
olan ve mzakereler srecinde evrilen mktesebatn tmn stlenmekle ykmldr.
Ancak AB mevzuatnn aday lke tarafndan hemen uygulanmasnn ciddi sorunlar
yarataca durumlarda istisnalar olabilir. Bu istisnalarn neler olabilecei Kurucu
Antlamalarda ierilen genel kurallardaki istisnalar ile snrldr. stisnalardaki ama
aday lkelerin birbirlerinden farkl zelliklere sahip olabilecei fikrinden yola karakgereki hareket etmektir. Bu srete AB mktesebatnn stlenilmesinin aday lkeler
zerindeki etkisi ve aday lkelerin AB yeliklerinin AB zerindeki muhtemel etkileri
belirleyici rol oynamaktadr.
Aday lkeler; mktesebatn ksa vadede stlenilmesi sonucu kendi zerlerinde
oluabilecek etkilerin analizinden yola karak snrl sayda AB mevzuat ile ilgili ve
belirli bir zaman dilimi dhilinde derogasyon talebinde bulunabilirler. Bu talep ancak
aday lke ile mevcut yelerin mutabakatyla hayat bulabilir. Derogasyon talebi ilgili AB
mevzuatnn uygulanmasn erteleme, ulusal yasasn uygulamaya devam etme, ilgili
mktesebata kademe kademe uyum salama ve /veya uygulamadan muaf tutulma
eklinde olabilir.127
Bunun yan sra ABnin kendisi ve / veya bireysel olarak ye devletler, aday
lkenin yelii ile gerekleecek genileme hareketinin sonucunda oluaca hesap
edilen yeni durum nda sorunlu grnen, ya da Birliin btnleme hedefine zarar
verici bulunan konularla ilgili olarak gei sresi talep etme hakkna sahiptirler. Katlm
mzakereleri yoluyla yapsna, uzunluuna ve saysna karar verilen gei sreleri, aday
lkeler iin olduu gibi, ABye de genilemenin sebep olaca yeni duruma uyum
salamas iin gerekli hazrlklar yapmas iin frsat tanr.
127 Kavalal, Murat. (2005).Avrupa Birliini Genileme Sreci: ABnin Merkezi Dou Avrupa ve BatBalkan lkeleri ile likileri, Ankara: DPT Yaynlar, s.41.
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
39/155
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
40/155
30
ereve Belgesinin, mzakerelerin ieriine ilikin blmnde, mzakerelerin
ancak 2014 ylnn ertesinde sonlanabilecei, dolaysyla Trkiyenin ABye yeliinin
ancak bu tarihten sonra sonulanabilecei belirtilmitir. Bunun sebebi olarak
Trkiyenin katlmnn getirebilecei nemli sonular belirtilmi, mzakerelerin ancak
2014 sonras dnemin Mali erevesinin oluturulmasndan ve buna bal olarak
gerekletirilebilecek mali reformlardan sonra sonulandrlabilecei belirtilmitir.130
Mzakere ereve Belgesi mktesebatn tm alanlarda etkin olarakuygulanabilmesi iin Trkiyenin hem ulusal hem de blgesel dzeyde kurumlarn,
ynetim kapasitesini, idari ve yarg sistemlerini Birlik standartlar seviyesine getirmesi
gerektiine de iaret etmitir.131
2.2. Katlm Mzakerelerinin Taraflar ve Aamalar
AB katlm mzakerelerinin yaps gerei taraflarn birok seviyede e zamanl
olarak mzakere yrtmeleri gerekmektedir. Katlm mzakerelerinin gerekletii
seviyelerden ilki hkmetleraras konferanslar yoluyla gerekleen grmelerdir. Bu
grmelerde aday lke, u anda says 27 olan, tm ye devletlerle mzakere
yrtmekle ykmldr. Bu mzakereler; aday lkenin yeliini ve Katlm
Antlamasnn artlarn belirleyecektir.
ye devletler, dileri bakanlar veya AB nezdindeki Daimi Temsilciler
Komitesi(COREPER) aracl ile mzakere yrtrler. AB Konseyi Dnem Bakanl,
Dileri Bakan veya Daimi Temsilci seviyesinde mzakerelerin bakanln
yrtmekte ve pozisyonlarn sunuunu yapmaktadr. AB Komisyonu aday lkelerle
yrtlen mevzuat tarama srecini yrtmektedir. AB Komisyonunun mzakerelerdeki
130 age, Madde 13.131 age, Madde 17.
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
41/155
31
asl grevi ye devletlerle aday devlet arasnda araclk yapmaktr. Avrupa Parlamentosu
Komisyon tarafndan katlm sreci hakknda dzenli olarak bilgilendirilir. Ayrca
Avrupa Parlamentosunun mzakereler ve katlm ile ilgili ok nemli bir rol Katlm
Antlamasnn onaylanmas ile ilgilidir. yeliin gerekleebilmesi iin Katlm
Antlamasnn oy okluu ile Parlamentodan geme zorunluluu bulunmaktadr.
Avrupa Ekonomik ve Sosyal Komitesi ile Blgeler Komitesi ise katlm
mzakereleri sresince genilemeye ii, iveren ve yerel ynetimler asndan yaklap,gerektiinde gr vermektedir.
Fiil mzakerelerin almasyla Trkiye ile mzakereler iki seviyede
yrtlecektir. lk seviye, ye ve aday lkelerden bakanlarn katlmyla ylda iki kez
gerekletirilen hkmetleraras konferanslardr. Hkmetleraras konferansta temel
pozisyonlar ve stratejiler ortaya konulmakta, siyasi konular ele alnmaktadr. Teknik
dzeyde yrtlen esas mzakereler ise, AB Daimi Temsilcileri ve aday lke ba
mzakerecisi bakanlndaki mzakere heyetleri arasnda ayda bir kez yaplmaktadr.
Yukarda ilkeler, ierik ve ileyi srecini irdelediimiz katlm mzakereleri
Trkiye iin alt aamada gerekleecektir. lk olarak AB mktesebatnn ve ulusal
mevzuatn karlatrld tarama aamas gelmektedir. kinci aamay taraflarn gei
dzenlemeleri taleplerini de ierebilen mzakere pozisyon belgelerinin hazrlanmas,
nc aamay ise pozisyon belgelerinin AB Dnem Bakanlna sunulmas
oluturmaktadr. Drdnc aamada aday lkelerin mktesebat balklarna ilikin uyum
takviminin grld mzakereler gereklemektedir. Beinci aamay mzakerelerin
tamamlanmas olutururken son aama Katlm Antlamasnn onay ile
nihayetlendirilmektedir.
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
42/155
32
2.2.1. Tarama Sreci132
Katlm mzakerelerinin balayacak olmasnn resmen ilan edilmesinin ardndan
gereklemesi gereken ilk sre Tarama Srecidir. Tarama sreci, genel olarak aday
lkenin ulusal mevzuat ile AB Mktesebatnn karlatrlmas anlamna gelmektedir.
Birlie yeliin AB Mktesebatnn hukuksal ve kurumsal dzenlemelerinin aday lke
tarafndan benimsenip stlenilmesi gerektii anlamna geldii hatrlanrsa tarama
srecinin nemi anlalabilir. Tarama srecinin sonunda farkl sonu ortaya
kabilmektedir. Olas ilk sonu karlatrlan mktesebatn ulusal hukukta hlihazrdamevcut olmas durumudur. kinci olas sonu mktesebat hkmnn ulusal mevzuatta
bir takm teknik uyumu gerektirmesi olabilir. nc olas sonu ise mktesebat
hkmnn kabulnn mzakere konusu yaplmasdr. Komisyon tarafndan her bir
mktesebat bal ile ilgili olarak varlan sonucun belirtildii bir taslak rapor hazrlanr
ve belge zerinde uzlamaya varldnn teyidi iin aday lkeye gnderilir. Aday
lkenin mzakereye alan balklarla ilgili olarak Birlii gncel olarak bilgilendirmesi
gerekmektedir. Gerektii takdirde tarama aamas tekrarlanarak gncelletirilebilir.
rnein, AB kendi ihtiyalar sebebiyle katlm mzakereleri srerken de yeni mevzuat
karabilmektedir, bu durumda aday lke yeni mevzuat benimsemek zorundadr.
Dolaysyla AB Mktesebatnn aday lkenin katlm mzakereleri gerekleirken de
kendi iinde geliip deitii gereinden hareketle mzakerelerin balangcndan
katlmn gerekleecei tarihe kadar yeni AB mevzuat ortaya kt takdirde aday
lkenin buna uyumu ile ilgili olarak yeniden tarama yaplacaktr. Zira aday lke;
yeliinin gerekleecei ana kadar olumu olan tm mktesebat stlenmekle
ykmldr.
Trkiye iin tarama sreci Bilim ve Aratrma konusunda 20 Ekim 2005
tarihinde gerekletirilen tantc tarama toplants ile balamtr. Bunu Eitim ve
Kltr alannda 26 Ekim 2005de gerekletirilen ikinci tantc tarama toplants
132 ktisadi Kalknma Vakf. Mzakere Sreci, Mzakere Srecinin Aamalar;http://www.ikv.org.tr/muzakeresureci.php (Eriim Tarihi; 21 Aralk 2005).
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
43/155
33
izlemitir. Tantc tarama toplantlarnda AB grlen bala ilikin mktesebat
hakknda bilgi vermitir. Tarama almalarnn bu balklardan balamasnn sebebi bu
balklar altnda i hukuka aktarlmas gereken yasal dzenlemelerin az olmas ve
dolaysyla bu balklarn ksa srede sonulandrlabilecek olduu mididir. Bu
balklarn altnda uyum daha ziyade aday lkenin Topluluk programlarna etkin
katlmnn salanmas iin gerekli dzenlemelerin gerekletirilmesi olarak
ngrlmtr. Bilim ve Aratrma konusunda ilgili ayrntl tarama toplants 14
Kasm 2005de, Eitim ve Kltr alannda ise 16 Kasm 2005te gereklemitir.Ayrntl taramalarda Trkiyeden; grlen bala ilikin mktesebatn kabulne
hazr olunup olunmad; ilgili mktesebata ilikin kanunlarn kabul edilip edilmedii,
edilmediyse bunun iin nasl bir takvim ngrld, sz konusu mktesebatn
uygulanmas iin gerekli idari yaplara sahip olup olmad, eer deilse bu yaplarn ne
zaman kurulaca sorularna cevap vermesi beklenmitir. Bu sre sonunda Trkiyenin
ilgili alandaki uyum dzeyi belirlenmi ve sz konusu bala ilikin geici dzenleme
taleplerinin ngrlp ngrlmedii grlmtr.133
Tarama sreci biten her balk iin Komisyon Birlie Trkiyenin sz konusu
balkta fiil mzakerelere balayp balayamayacana ilikin deerlendirmesini ieren
bir tarama raporu sunacaktr. AB Komisyonunun Trkiyedeki uyumun baln
mzakereye almasna hazr olmadn ifade etmesi durumunda, Trkiye'den baz
performans kriterlerini yerine getirmesi istenecektir. Mzakerelere geilmesi karar
alnd takdirde ise taraflardan ngrdkleri takvimi ve varsa talep ettikleri geici
dzenlemeleri ieren "mzakere pozisyon belgeleri"ni sunmalar beklenecektir.134
2.2.2. Mzakere Pozisyon Belgelerinin Hazrlanmas135
Mzakere pozisyon belgeleri, ABye aday lkelerin katlm mzakereleri
srecinde Topluluk Mktesebatna uyum asndan pozisyonlarn ortaya koyduklar
133 age134 age.135 age.
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
44/155
34
belgelerdir. Aday lkeler, mzakere pozisyonlarnda ngrlen katlm tarihinde uyum
salayamayacaklar mktesebat alanlar iin, mktesebatn uygulanmasn bir sreliine
erteleyen gei sreleri talep edebilirler. Aday lkeler bunun dnda mktesebatn bir
alanna ilikin olarak istisna da talep edebilirler. Gei sresi ve istisna ile ilgili
talepler varsa bunlar detayl bir ekilde gerekelendirilmelidir. Mzakere pozisyon
belgeleri hazrlanrken dikkat edilmesi gereken baz hususlar ve ilkeler vardr. Bunlardan
ilki hangi mktesebat balna ilikin veya hangi tarafa ait olursa olsun, aklanan hibir
pozisyonun dier balklar altndaki pozisyonlarda yer alabilecek konular ncedenbelirleyemeyecek olduudur. Bir dier ilke ise geici dzenlemelerin, hem sre hem de
kapsam asndan snrlamalara tabi olmas ve ilgili mktesebatn uygulanmasna dair
ayrntl bir eylem plan iermesi gerektiidir. Son olarak geici dzenleme talepleri,
Birliin kural ve politikalarnda deiiklikler iermeyecek, olaan faaliyetlerini
engellemeyecek ve rekabeti nemli lde bozmayacak ierikte olmaldr. Gei sreleri
eitli gerekelerle talep edilebilir. Bu gerekeler arasnda;
Teknik: Katlmla birlikte mktesebata uyum salanmasnn bazdurumlarda imknsz olmas. (rnein, uyumun salanmasnn katlmtarihinde gerekletirilmesi mmkn olmayan, uluslararas biranlamann feshini gerektirmesi hali).
Mevzuat uyumuna ilikin deiikliin etkisini azaltma gereksinimi(spanyann tarm rnlerinin ve igcnn, AB Pazar zerindekiolumsuz etkisi gibi).
Aday lkelerdeki mevcut yksek standartlar koruma gereksinimi.
Temel ulusal karlarn korunmas (yabanclara toprak sat gibi).
Aday lkelerin sosyal ve ekonomik geii tamamlamalarna yardm etmegereksinimi,
Byk mali sorunlar domas (uyumun abuk salanmasnn, adaylkenin zel sektrnde ya da kamu btesinde istikrar bozacak olmasveya katlmn Topluluk btesini zorlamas gibi)136
136 age.
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
45/155
35
hususlar olabilir. Sz konusu gerekelerin ne kadar yoruma ak olduuna dikkat
edilirse, aday lkelerin AB mktesebatna uyum salamakta zorlanacaklarn
ngrdkleri alanlar iin mzakere pozisyonlarn hazrlarken, gerekelerini
dzenleyici etki analiz raporlar ile desteklemelerinin ne kadar gerekli olduu
anlalabilir.Dzenleyici etki analizleri AB lkeleri dhil gelimi lkelerde uygulanan,yneticilerin kamu ynetiminde dzenleme yapmak ile ilgili karar verirken kullandklar
bir tekniktir.137 Dzenleyici etki analizleri nerilen politikalarn, programlarn, planlarn
ya da projelerin deerlendirilmesi ve gelitirilmesi amacyla karar alclarbilgilendirmek iin kullanlan bir yntem olmann yan sra AB Mktesebatna uyum
salamann aday lkeye etkilerini len hususi bir kr-maliyet analizi salar.138
Dzenleyici etki analizleri bu balamda gei sresi ve istisna taleplerini somut verilerle
desteklemeye yaramaktadrlar. Etki analiz raporlarnn temel amalar yle sralanabilir:
AB mktesebatn uygulamann en az maliyetli yolunu, sz konusudzenlemelerde belirlenen amalarn gerekletirilmesi iin gerekli olankurumsal yaplanmay da kapsayacak ekilde deerlendirmek. (Bu
analizin, hkmete, mktesebatn nasl uygulanaca konusunda yolgsterici olmas gerekmektedir).
Mktesebat uygulama maliyetini, orta vadeli bte planlamasndadikkate alnacak ekilde deerlendirmek,
dnyas ve dier ilgili kesimlere, ilgili yasal dzenlemenin douracadeiiklikler ve maliyet hakknda bilgi salamak,
Mktesebat uygulamann aday lkeye maliyetini, katlmmzakerelerinde yararlanmak zere, belirlemek. (Etki analizi olmakszn,
gei srelerinin hangi alanlarda ve ne sreyle gerekli olduunusaptamak ve bunlar mzakere pozisyonlarnda gerekelendirmek okgtr). Ama; ABnin, aday lkenin uygulamaya ilikin ciddi planlarolduunu alglamasn salamaktr. (Etki analiz raporu, ayrca, AB
137 Karaosmanolu, Halime Sebahat. (2006).Dzenleyici Etki Analizi ve Trkiye. Ankara: DPT Yaynlar,Yayn No:2691, s.1-2.138 age, s.1, 11, 13.
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde Bolgesel Politikalar Turkey Eu Accession Negotiations Regiona
46/155
36
tarafndan uygulama stratejisine ilikin dzenli olarak yneltilensorularn cevaplanmas iin de nemli bir kaynak oluturmaktadr).139
Zira aday lkelerin baarl bir mzakere yrtmeleri ve talep ettikleri konularda gei
sresi ve/veya istisnaya sahip olmalar bu taleplerini somut ve salam verilere
dayandrarak gerekelendirmelerine baldr. Dolaysyla Birlik Mktesebatnn
Trkiyede benimsenmesi ile ilgili dzenleyici etki analizin taraflarca deerlendirilmesi
ve karlatrmalarnn yaplmas gerekli grlmektedir.140 Fiili mzakereler esnasnda
Mktesebatn etki analizlerinin yaplmas mktesebatn kiiler, kamu, i dnyas, siviltoplum ve toplumun dier kesimleri zerindeki etkilerini deerlendirecektir. Dzenleyici
etki analiz raporlar baarl politika uygulamalar iin gerekli grlmektedir.Zira etki
analizi ile politika seenekleri belirlenmekte, bunlar arasnda bir karlatrma
yaplabilmekte ve her seenein faydalar ve sakncalar aka ortaya koyulmaktadr.141
2.2.3. Pozisyon Belgelerinin AB Dnem Bakanlna Sunulmas 142
Aday lke her bir mktesebat bal iin hazrlad mzakere pozisyon
belgelerini, AB yesi lkelere ve AB Komisyonuna iletilmek zere, AB Konseyi
Dnem Bakanlna sunmaktadr. AB Komisyonu Genileme Genel Mdrl her
pozisyon belgesini, belgenin netlemesini temin etmek iin gerektiinde aday lkeyle
iletiime gemek suretiyle, konusuyla ilgili genel mdrlklerle birlikte inceler. Bu
srecin tamamlanmasnn ardndan AB Komisyonu Genileme Genel Mdrl aday
lkenin mzakere pozisyon belgesine cevaben kendi ortak pozisyon taslan hazrlar.
Oluturulan bu ortak pozisyon tasla AB Komisyonu tarafndan Konseyeiletilerek burada tartmaya almakta, ye lkelerin katklar ile son eklin verilmesinin
ardndan AB Konseyi tarafndan oybirlii ile onaylanmak suretiyle resmi olarak AB
ortak pozisyonu haline gelmektedir. Zira mzakereler; ancak AB ortak pozisyonunun
139 ktisadi Kalknma Vakf. Mzakere Sreci, Mzakere Srecinin Aamalar; age.140 Ekici, Birol. (2006).Dzenleyici Etki Analizi. Ankara: TEPAV Yaynlar, Sunu Ksm.141 Karaosmanolu, age, s.71-72.142 ktisadi Kalknma Vakf. Mzakere Sreci, Mzakere Srecinin Aamalar; age.
-
7/31/2019 Turkiye Avrupa Birligi Katilim Muzakereleri Surecinde B