-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
1/175
T. C.
ANKARA NVERSTESSOSYAL BLMLER ENSTTS
KAMU YNETM VE SYASET BLM (SYASET BLM)
ANABLM DALI
TKPDEN TPE SOL KEMALZM: MDDRNE
Yksek Lisans Tezi
Melek Zorlu
Tez Danman
Do. Dr. Ayhan Yalnkaya
Ankara-2006
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
2/175
T. C.
ANKARA NVERSTESSOSYAL BLMLER ENSTTS
KAMU YNETM VE SYASET BLM (SYASET BLM)ANABLM DALI
TKPDEN TPE SOL KEMALZM: MDD RNE
Yksek Lisans Tezi
Tez Danman : Do. Dr. Ayhan Yalnkaya
Tez Jrisi yeleri
Ad ve Soyad mzas
.................................................................... ........................................
.................................................................... ........................................
.................................................................... ........................................
.................................................................... .........................................
.................................................................... .........................................
.................................................................... .........................................
Tez Snav Tarihi ..................................
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
3/175
NDEKLER
Ksaltmalar .................................................................................................................. i
Giri ............................................................................................................................. 1
I. BLMMDD: Siyasal Bir ereveleme Denemesi
I. Bir Hareket Olarak MDD ....................................................................................... 21
II. MDDnin Siyasi Perspektifi ................................................................................. 33
A. Milliyetilik ve Anti-emperyalizm................................................................ 33
B. MDDnin Kemalizmle likisi ve Douculuk Vurgusu................................. 40
C. MDDnin ktidar Stratejisi ............................................................................ 49
III. Ara Deerlendirme: MDDnin elikileri ve ekicilii ..................................... 54
II. BLM
TKP ve Kadrodan MDDye Yansyanlar
I. Tek Parti Rejiminin Yerlemesi ve Rejime Muhalif Unsurlar ................................ 58
II. TKP: Kemalizmin Glgesinde Komnizm ........................................................... 68
III. Kadro: Kalknmac Devleti Aydnlarn Sol Yorumu .......................................... 89
IV. Ara Deerlendirme: TKP, Kadro ve MDD ........................................................... 96
III. BLM
Yn, TP ve MDDI. ok Partili Yaamdan 1960 Darbesine ................................................................ 106
II. Yn: Kemalizm ve Marksizm...............................................................................114
A. Ynclerin Siyasi Fikirleri ..........................................................................114
B. Yn-MDD likisi ....................................................................................... 121
III. lk Sosyalist Kitle Partisi: TP............................................................................ 125
A. Ksa TP Tarihi ............................................................................................ 126
B. TP ve MDD Ayrmasnn ki Ekseni ........................................................ 135
1. Teorik Ayrma Zemini: MDD-SD Tartmas ................................... 1352. Pratikte Ayrma: Parlamentarizm-Cuntaclk.................................... 145
IV. Ara Deerlendirme: Yn, TP ve MDD.............................................................. 152
Sonu ................................................................................................................ 153
Kaynaka ................................................................................................................ 155
zet .................................................................................................................... ii
ngilizce zet .............................................................................................................iii
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
4/175
i
KsaltmalarAET Avrupa Ekonomik TopluluuAP Adalet PartisiATT Asya Tipi retim Biimi
BMM Byk Millet MeclisiCDTA Cumhuriyet Dnemi Trkiye AnsiklopedisiCHF Cumhuriyet Halk FrkasDev-Gen Trkiye Devrimci Genlik FederasyonuDTCF Dil-Tarih-Corafya FakltesiDP Demokrat PartiDev-G Devrimciler GbirliiDSK Devrimci i Sendikalar KonfederasyonuFKF Fikir Kulpleri FederasyonuFT Feodal retim TarzTTB stanbul Teknik niversitesi Talebe BirliiTTOTB stanbul Teknik niversitesi Teknik Okullar Talebe Birlii
FTC ktisat Fakltesi Talebe CemiyetiGB lerici Genlik BirliiKHF Kadnlar Halk FrkasMBK Milli Birlik KomitesiMDD Milli Demokratik DevrimMGK Milli Gvenlik KuruluMHP Milliyeti Hareket PartisiNATO Kuzey Atlantik Pakt (North Atlantic Treaty Organization)OYAK Ordu Yardmlama Kurumu
DP zgrlk ve Dayanma PartisiPDA Proleter Devrimci Aydnlk
SB Sovyetler BirliiSBKP Sovyetler Birlii Komnist PartisiSCF Serbest Cumhuriyet FrkasSD Sosyalist DevrimSDP Sosyalist Demokrasi PartisiSG Sosyalist Genlik rgtSSCB Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler BirliiSTMA Sosyalizm ve Toplumsal Mcadeleler AnsiklopedisiTCF Terakkiperver Cumhuriyet FrkasTEP Trkiye Emeki PartisiTHF Trkiye Halk tirakiyun Frkas
THKO Trkiye Halk Kurtulu OrdusuTHKP-C Trkiye Halk Kurtulu Partisi- CephesiTSF Trkiye i ifti Sosyalist FrkasTKP Trkiye htilalci i Kyl PartisiTP Trkiye i PartisiTKB Trk Kadnlar BirliiTKP Trkiye Komnist PartisiTKP/ML-TKKO Trkiye Komnist Partisi/Marksist Leninist-Trkiye i Kyl
Kurtulu OrdusuTSP Trkiye Sosyalist PartisiTSEKP Trkiye Sosyalist Emeki Kyl Partisi
TSTAV Trkiye Sosyal Tarih Aratrmalar Vakf
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
5/175
1
Giri
Trkiyede sol1 akmlarn 12 Eyll 1980 darbesi sonras iine dtkleri
durum, toplumsal tabann ve ideolojik dayanaklarn yitirme, marjinalleme
biiminde tanmlanabilir. Trkiye sol hareketi iin tam anlamyla bir dayanak
oluturmasa da 1990l yllarla birlikte reel sosyalizmin k deneyimiyle
birlikte, yenilgi adeta zmsenmi, ideolojik kriz iinden klamaz olarak grlmeye
balanmtr. 24 Ocak 1980 kararlaryla balayan srete, zaln kiiliiyle
zdeletirilen neo-liberalizm uygulamas2
ve darbe sonras sola ynelik youn ve
bilinli bastrma hareketi sonucu toplumsal ve siyasal ortam farkllam, nceki
dnemin argmanlaryla kavranamayacak yeni oluumlar sahneye kmtr.
Tm ykc etkilerine ramen 1980 yln her eyin deitii bir milat olarak
kavramak doru olmayacaktr. Sreteki byk kopuu gzden karmakszn,
sreklilik arz eden kimi unsurlara da dikkat ekmek gerekir. rnein Krt hareketi,
Kbrs sorunu ya da Avrupa Birlii gibi 1980 sonrasnn belli bal tartma
alanlarnda, soldan gelen kimi tepkilere bakldnda 1960l ve 1970li yllardaki
kavray ufuklarnn geniletilmesi bir yana, belki daha tutucu yaklamlar sergileyen
kimi sol unsurlara rastlanabilmektedir. rnein, 1960lardaki Kemalist milli cephe
slogan 2000li yllarda da bir yaam alan bulabilmektedir. Bunun bir rnei, nl
1 Tez boyunca Marksizmle belirli dzeyde ilikilendirilebilen ve toplumsal dzen olarak sosyalizmingren Trkiye solu kastedilmektedir. Bu balamda alma ierisinde grleri deerlendirilecekakmlardan Kadro ve Ynn bylesi bir tanma dahil edilmeleri kavramsal snrlarn zorlanmasolarak grlebilir. Ancak bu iki akmn arasal da olsa Marksizmle ilikileri dolaysyla sol tanmnadahil edilmeleri tercih edilmitir.2 1960tan itibaren uygulanan ithal ikameci byme modeli yerine 1980de uygulamaya konulanda dnk byme modeli; devletin ekonomiye mdahalesini azaltmay, reel cretleri drmeyi,emek-sermaye dengesini sermaye lehine bozmay hedefleyen, emperyalizmin ve yerli hakim snflarnkarlarna hizmet eden bir sermaye birikim modelidir. Ayrnt iin bkz. Fikret Bakaya,Paradigmann flas, Resmi deolojinin Eletirisine Giri, stanbul: Doz Yaynclk, 1997, s. 295-305.
Turgut zaln ekonomi ynetiminde etkin olduu bir dnemde karlan 24 Ocak kararlarysa bumodelin ilk uygulamasdr.
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
6/175
2
Kzl Elma Koalisyonudur. 2003 ylnn balarnda milliyeti sa (MHP) ve
kendini milliyeti sol olarak tanmlayan i Partisi, milliyeti bir zeminde
zellikle, AB kartl zerinden ortak tepkiler gelitirmeyi baarmlardr. Bu
ortakln bir yansmas olarak, 21 Temmuz 2003 tarihli Trk Solu dergisinde lkc
yazarlarn, sac siyasetilerin ve ulusal solcularn yazlar birlikte yaymlanmtr.
Bugn pek ok adan eletirilerek ald dnlen 1960 ve 1970lerin
argmanlarnn, 1960 sonras solun karakteristiklerini bnyesinde barndran ve
hemen tm unsurlarn kar odak ya da ilham kayna olarak etkilemi olan Milli
Demokratik Devrim (MDD) tezi paralelinde deerlendirilmesi, sreteki kopuu gz
ard etmeden, sreklilie yaplan vurguyu anlaml klmaya yardmc olacaktr.
Bu tezde 1960lar ve 1970ler solunun nemli bir bileeni olan MDD tezi ve
bu tezin etrafnda ekillenen hareket, tarihsel srete etkilendii ve kart tezler
gelitirerek beslendii akmlar gz nne alnarak anlalmaya allacaktr. Bu
yaplrken MDD tezi, Trkiye sol hareket tarihindeki konumu erevesinde,
ncelikle kendi i dinamikleriyle betimlenecek ve benzer siyasi oluumlarla
karlatrlmal olarak incelenmeye allacaktr.
MDD, genel karakteristikleriyle, 1965te Mihri Belli tarafndan
ekillendirilmeye balanan, bir yanyla eski TKP geleneinin, bir yanyla Kadro ve
Yn hareketleriyle karakterize edilen sol Kemalizmin bir paras olan, ykselie
getii dnemde kar odak olarak Mehmet Ali Aybarn ynetimindeki Trkiye i
Partisinin varlndan beslenen Trk solunu teoriden programa, stratejiden taktie
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
7/175
3
oradan tarihe pek ok alanda muazzam bir bombardmana tabi tutmu olan3 bir
harekettir.
MDDyi ve etkilendii akmlar, belirleyen nemli bir olgu
modernleme/Batllama4 pratiinin Trkiye sol hareketinin geneli iin geerli
dolaysz etkisidir. Trkiye sol hareketi, ilk Osmanl sosyalistlerinden itibaren,
Tanzimatla balatlan, Dou-Bat ikileminden kaynaklanan elikileri olduka
sancl biimde yaam olan, Trk modernlemesinin bir parasdr.
Daha adil ve daha zgr bir dnyann yaratlmas idealine, ekonomik ve
sosyal gelimenin salanmasyla ulalabileceini ngren sol hareketin
modernizmle varolusal ilikisinden sz edilebilir.5 Evrensel bir kategori olarak sol
3 Ergun Aydnolu, Trk Solu (1960-1971) Eletirel Bir Tarih Denemesi, stanbul: Belge Yaynlar,1992, s. 98.4 Tez boyunca modernleme ve Batllama kavramlar ayn anlamda kullanlacaktr. Batllama,modernlemeye gre daha dar kapsaml bir kavramdr. Bir kere, kapitalizmin gelimesine elik eden
bir sre olarak modernlemenin her lkeyi u ya da bu lde Batl lkelere benzetmesi kanlmazolsa bile, her modernleme srecine tam boy bir Batllama elik etmeyebilir. () kincisi,modernleme, maddi sre ve gstergelerden duygu ve dnce dnyasna dek uzanan kapsayc birkavramken, Batllama arlkl olarak biimle ilgilidir ve bu nedenle kapsam daha dardr. Gene de,Trkiye gibi zel bir corafi konuma sahip, bu konumun sosyal darwinist ierikli benzeme-yetimeabalarna sahne olmu bir lkede modernleme, Batllama ile neredeyse zde hale gelmi ya dayle grlmtr. Metin ulhaolu, Modernleme, Batllama ve Trk Solu, Modernleme ve
Batclk: Modern Trkiyede Siyasi Dnce, Cilt 3, (ed.) Uygur Kocabaolu, stanbul: letiimYaynlar, 2002, s. 171.5 Bilindii gibi, sol saa greli olarak tanmlanabilecek bir kavramdr ve sol/sa ayrmnn temeliFransz htilaline kadar uzanr. Sa ve sol, muhafazakarlarn en sada, deiim yanllarnn en soldaoturduu Fransz htilalinin Birinci Cumhuriyet Meclisinden siyaset literatrne gemi politikannevrensel kategorileridir. Greliliin ifadesi ise ihtilalin hakimi burjuvazinin ideolojisi olan
liberalizme kar sadan gerici, soldan ilerici tepkiler gelmesi sz konusu olmasdr. Ayn zamandasa ve sol ierii bir kez belirlenmi, mutlak anlaml szckler deildir. Norberto Bobbio, BirPolitik Ayrmn Anlam Sa ve Sol, Ankara: Dost Kitabevi Yaynlar, 1999. zellikle 1848 htilalisonras sosyalistlerin de siyasi arenaya topyac grlerinden arnm olarak farkl biimde kmalarayrma yeni bir boyut kazandrmtr. Marksizmin ortaya kna kadar sosyalist ad altnda toplanankesimler iin net bir tanm yapmak, bunlar tek bir potada toplamak aklayc deildir. Snf kavgasve tarihsel maddecilik fikirleri sosyalist fikriyat iin r ac olmutur. Sosyalist dnce I.Enternasyonalde anarizm ve II. Enternasyonalde sendikalizm tartmalar yrtm, yzyldeiirken, sol cephe asl, sosyalist devrimin yaplmasna ve tarzna karar vermek sorunu yzndenadamakll paralanmtr: Burjuva kapitalizminin olgunlamas nereye kadar beklenecektir?Rusyadaki 1917 Ekim devrimi ise, btn solcu parti ve gruplarn aralarnda kategorik bir snflamayayol amtr. Bu hareketi, dnyada solun zaferi iin bir umut olarak grenler, tekilerdenayrlarak komnist adn alm ve 3. Enternasyonal evresinde toplanmtr. () III. Enternasyonalle
balayan dnemin Marksizm anlaynn pozitivist, determinist vurgular tad sylenebilir. Trkiyesol hareketinin 1960l yllara kadarki en nemli unsuru olan illegal TKPnin de (zellikle 1936
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
8/175
4
hareket modernizmle sk bir iliki ierisindedir. Trkiye sol hareketi de Trk
modernleme geleneiyle olduka paralel bir gelime gstermitir. Trk siyasi
literatrnde ciddi anlamda sosyalist bir kvlcmn ilk kez deneyimlendiini
sylemenin yanl olmayaca 1908 Jn Trk Devriminden itibaren 80 ncesi sol
harekete baktmzda gze arpan nemli bir olgu harekete yn veren
modernlemeci/kalknmac karakteridir. deolojik muhtevas bakmndan ve dar
anlamyla solun k noktas insan; insan akl ve insan tabiatnn mkemmel
olabilecei inancdr.6
Bu anlamyla sol hareket Aydnlanmayla7
ve dolaysyla
moderniteyle8 dolaysz bir ilikiye sahiptir.
Avrupa solunun ideolojik kaynakln yapan Marxn, burjuvaziyi emek
gcnn yarattn belirtirken, burjuvazinin yaratt retici gce yapt vg9, bir
ilerleme vgs olarak solun bu kavraynn bir yansmasdr. Sosyalizmi
modernliin son kalesi olarak tanmlayan Baumana gre Sosyalizmin orijinallii,
sonrasnda), 51 tevkifatna kadar III. Enternasyonal izgisinde olduunu syleyebiliriz. Tunay,Trkiyede Sol Akmlar Cilt I (1908-1925), Ankara: Bilgi Yaynevi, 1967, s. 2-7.6 Mete Tunay, a.g.e, s. 2.7 Aydnlanma deyince onsekizinci yzylda gereklemesi ve sonular itibariyle hem Amerika hemde hemen hemen Avrupann her tarafnda etkili olan, geleneksel olarak ngiliz Devrimiyle balatlp,Fransz Devrimiyle bitirilen felsefi bir hareket ve daha nemlisi bu hareketin sonularyla belirginlikkazanan toplumsal ve siyasal bir srece gndermede bulunulur. () Aydnlanma btn Avrupaykapsayan bir entelektel oluum olarak olaylarn ve nesnelerin olduundan daha iyi olabileceineynelik bir optimizm, akla ve dncenin nderliine ynelik bir entelektalizm, toplumsal ve insaniolaylara duyarllk ve metafizikle ortodoksinin zayflamasyla, otoriteryan kurumlara duyulan sayg
her yerde benzerlikler gsterir. Aydnlanma dnrleri iin devlet, modernlii snrlandrmann vebireyleri disiplin altna almann zorunlu bir aracdr. Ahmet idem, Aydnlanma dncesi,stanbul: letiim Yaynlar, 1997, s. 13-15.8 Modernite, 16. ve 17. yzyllarda balamtr. Modernizm ise 19. yzyln sonlarnda zelliklesanatlarda balayan ayn zamanda gnmzn toplumsal pratiklerinin anlalmasnda yardmcolabilecek paradigma deiikliidir. Modernizm, modernitenin varsaymlarndan temel bir kopuukaydetmektedir. Bizim iinde yaadmz dnem ve modern, modernite olarak deil modernizmbazda anlalmaldr. Scott Lash, Modernite mi, Modernizm mi? Weber ve Gnmz ToplumsalTeorisi,Modernite Versus Postmodernite, (der) Mehmet Kk, Ankara: Vadi Yaynlar, 1993, s. 47.Bermana gre ise Modernlik hakkndaki hal-i hazrdaki dn birbirinden sk skya koparlmiki farkl blmeye ayrlm durumda: Ekonomi ve politikada modernleme, sanat, kltr veduyarlkta modernizm [olarak]. Marshall Berman, Kat Olan Her ey Buharlayor, stanbul:letiim Yaynlar, 1994, s. 126.9
Karl Marx,Friedrich Engels, Komnist Manifesto ve Komnizmin lkeleri, Ankara: Sol Yaynlar,1993.
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
9/175
5
esizlii ve vazgeilmezlii, modernlikten farkl ama ve aralar ortaya koymasnda
deil, () toplumun kalitesinin, en zayf yesinin refahyla llecei dncesinde
yatyordu. Nitekim sosyalist standartlarla, modernliin performans srekli hedeflerin
ok gerisinde kalyor ve aralarn etkinlii de hep zayf kyordu. Kapitalistlerin
idaresindeki modernlik, kt performans ve verimsizlikle sonulanyordu!10
Modernite, modernizm, modernizasyon (modernleme), modernlik gibi tm
modernden treyen kavramlar iin geerli olan genellemeler, kabaca 16. yzyldan
itibaren Avrupada balayan etkileri gnmzde ve tm dnyada devam eden srecin
yaratt dnm karlayabilecek trdendir.11 Bu anlamda modernlik etkilerini
tm dnyada hissettirmi olmasna ramen, Bat d toplumlar iin modern olmak
ile Bat Avrupa toplumlar iin modern olmak ayn anlama gelmemektedir.12
ideme gre Modernite bir projeye, refleksiyona, modernizasyon ise bu projeyi
mmkn klan kurumsal-yapsal evrime iaret eder. [Bu ise] Bat d toplumlarn,
10 Zygmunt Bauman, Modernlik ve Mphemlik, (ev.) smail Trkmen, stanbul: Ayrnt Yaynlar,2003, s. 337. Bylesi bir yorum sosyalizmin yalnzca retici glerin geli tirilmesine kanalizeolmu bir akm olarak konumlandrlmas olarak alglanabilir. Bu balamda modernleme ilemodernliin eletirisini de iine alan modernite arasndaki ayrma dikkat ekerek sosyalizminmodernist nitelii vurgulanmaldr. Dolaysyla modernlemeci olmadan da sosyalist olmakmmkndr. Ayn zamanda sosyalizmin kendisini modernlemenin yaratt yaam biimininbtnne bir alternatif olarak kurduunu da belirtmek gerekmektedir.11 Modern olmak, artk dne ait olmayan ve baka yntemlerle ele alnmas gereken bir dnyada
yaamak demektir. Abel Jeanniere, Modernite nedir?, (ev.) Nilgn Tutal Kk , ModerniteVersus Postmodernite, s.16. Modern olmak, paradoks ve elikilerle dolu bir hayat srdrmekdemektir. () Hatta denilebilir ki tam anlamyla modern olmak biraz da anti-modern olmakdemektir. Berman, a.g.e., s. 24. Baumana gre Modern devletin egemenlii, tanmlama vetanmlar sabitleme iktidar olduu iin, kendi kendisini tanmlayan ya da iktidarn tanmlamasndankaan her ey sapkndr. () Modern akln egemenlii, tanmlama ve tanmlar sabitleme iktidarolduu iin, kesin bir tayinden kaan her ey bir anormalliktir, bir meydan okumadr. () Modernbilin eletirir, uyarr ve alarma geirir. Eylemin etkisizliini her seferinde yeniden ortaya kararakeylemi srekli klar. Dzenleme pratiinin baarlarn niteliksizletirerek ve yenilgilerinin ortayadkerek bu pratii daimiletirir. Bauman , a.g.e., s. 19.12 Giddensa gre Modernlik kkleri Avrupa tarihinin belirli karakteristikleri iinde bulunan venceki dnemlerle ya da dier kltrel ortamlarla ok az koutluklar gsteren ulus-devlet vesistematik kapitalist retim gibi iki farkl rgtsel gruplama tarafndan desteklenen yaam biimleri
ynnden Batya zgdr Anthony Giddens, Modernliin Sonular, stanbul: Ayrnt Yaynlar,1994, s. 156-157.
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
10/175
6
sadece modernletikleri ama modern olamadklar yani ancak modernitenin
kurumsal altyapsyla eklemlenebildiklerini varsaymakla ilgilidir.13
Dou ile Batnn farkl anlam dnyalarn temsil eden bir kartlk biiminde
kavranmalar ya da Douya mistik bak 19. yzylda veri kavray biimidir.
Batnn Dou zerine yarglarnda, belirli dzeyde bir hayranlk ieren ilk
dnemlerin -Dounun gl ya da eit olduu- aksine belirli bir dnemden itibaren
bir nitelik deiimi sz konusu olmutur. lk dnemlerin aksine zelikle 19.
yzyldan itibaren, smrgeci bir kavraya ortam yaratan, arkiyat bak ikame
edilmitir. arkiyat bak, Douyu ve Baty deimez zlerin varlyla aklama
giriimi, smrgecilik tarihiyle zdeletirilen bir tutumdur. Buna gre, Bat laik
demokrasisinin iledii mekan, Dou ise duraanln mekandr. Bat, deiimin
mekan olmasyla, ara kurumlarn varlyla kendiliinden oluan sivil topluma
yaplan vurguyla temsil olunurken; Dou, duraanlk, ceberut devlet geleneiyle
anlalr klnmaktadr. arkiyatlk Batnn stnlyle birlikte gelien bu durumu
veri olarak kabul eden bir sylemdir. Ancak Saidin belirttii gibi bu yalnzca bir
sylem deildir. erisinde iktidar da barndrr ve bunun yansra asl nemlisi bir
gereklie tekabl eden bir duruma gndermede bulunur.14 Fakat Bat ile Dou
ayrmna her dokunulduunda sorun aydnlanmamakta aksine bulanklamaktadr.
15. yzyldan itibaren corafi keiflerle balayan Batda yaanan kapsaml
dnm sreci sonucu Bat stnln hemen her karlama durumunda
13 Ahmet idem, Trk Batllamasn Aklayc Bir Kavram: Trk Bakal Batllama,Modernite ve Modernizasyon,Modern Trkiyede Siyasi Dnce, Cilt 3, s. 68. Modernlik dnyatoplumlar arasnda ortak bir deneyimi varsaym ancak zaman ve konumlandrma asndan birhiyerariye tabi tutmutur. Nilfer Gle, Bat D Modernlik: Kavram zerine, a.g.e., s. 61.14
Edward W. Said, arkiyatlk, Batnn ark Anlaylar, (ev.) Berna nler, stanbul: MetisYaynlar, 1995.
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
11/175
7
kantlamtr ve bunu da gelimilik dzeyine yaslanan iktidaryla perinlemitir.
Ancak Birinci Dnya Savandan sonra Avrupa merkezcilik sarsnt geirir. Sava
sonrasnda siyasi bamszlk hareketleri, smrgeci glere kar ayaklanmalar
btn Dou lkelerini sarsm bulunmaktadr. Modernleme, kalknma, az
gelimilik vb. gibi, Edward Saidin deyiiyle cmlesi dou kokan kuramlarn
ortaya kmas, Bat dnya egemenliinin srdrlmesi ve Dou lkelerinde grlen
Bat kart hareketlerin yumuatlmas ihtiyalarn bir sonucudur.15 Bu kez
azgelimi toplumlarn gelimi toplumlara yetiebilecei savunulur. Bu kalknmac
tezlerin younluk kazand yeni bir dnemdir. Ancak Bat d toplumlar yine geri
kalm olarak konumlandrlr. Bylelikle hem Batnn dnya egemenliini
srdrmesine hem de Dou lkelerindeki Bat kart kavrayn yumuatlmasna
hizmet edilmektedir. 1960l yllardaki modernleme kuramnn revizyonu srasnda
geleneksel-modern ayrm ilk eletiri unsurlarndan biri olmutur. Geleneksel toplum
modern toplum ayrmnn mutlaklatrlmas, tm toplumlarn mutlaka ulus
devletleeceine, kapitalistleeceine dair inan ve bylece smrgecilie ortam
hazrlanmas sz konusudur. Modernlemenin, kendi eletirisini de iinde barndran
ikili doas gz nnde bulundurulmadan yklenen olumlu anlam, daha dorusu
ilerleme, sosyo-ekonomik gelime vb. ile modernlemenin ayn anlamda kullanl,
Dou/Bat ayrmn merulatran bir dzlemde ele alnn olanakl klmtr. Bat ve
Dounun ierii bir kez belirlenmi olarak kavranmas, Dou ve Batya
15
smail Cokun, Modernleme Kuram zerine, Sosyoloji Dergisi, stanbul: stanbul n. EdebiyatFak. Yay. (1. basmdan ayr basm), 1989, s. 295.
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
12/175
8
farkllklarn vurgulamaktan te kart anlamlar yklenmesi, modernleme
kuramnn en problemli alanlarndandr.16
[Bat d toplumlar nceleri] modernizmi esas olarak gereklemeyen ya da
ok uzaklarda olup biten bir ey olarak algladlar.17 Fakat sonradan ilerlemek,
adalamak anlamna gelen modernleme eski, ypranm ve geri olarak kabul
edilen ne varsa onu yok etmesi gereken bir ey olarak alglanmtr. Dolaysyla
azgelimiliin modernizmi iinde yer alan Trk modernleme deneyimi bu
niteliinden kaynaklanan birtakm zelliklere sahiptir. Bu zelliklerin balcas ise
Batya gre tanmlanyor olmaktr. Bir dier ifadeyle Batda mevcut olann bizdeki
yokluuna18 ve ge (geri) kalmlka ilikin vurgulara yansyan kavraytr.
Batllama, kolonizasyon ve kapitlasyon ikilisiyle kapitalist pazarn bymesini
de kapsadndan, tarihsel evrimin Bat lehine olmak zere eitsiz gelimesini de
ierir. Batl olmayan toplumlarn, hangi adlarla adlandrlm olursa olsun,
yaadklar ya da maruz kaldklar modern pratikler, tarihsel olarak asla ada
16 Batnn Osmanlya zel yaklam, 19. yzylda Dou sorunu erevesindeydi. Halledilmesigerekli bir sorun kayna olarak grlyordu. Tutucular da , liberaller de, sosyalistler de ayn terimikullanmlardr. Ancak Dou sorunu tutucular iin Osmanl devletinin paylam, liberal veMarksistler iin ise ezilen uluslarn kurtuluu sorunu idi. Liberaller ana hatlaryla, kendi lkelerinin
karlarna bal, kk lkeler kurulmasndan yana iken, Marx, Engels ve 1. Enternasyonal ulusalhareketleri Avrupada devrimin bir yardmc gc olarak gryorlard. Taner Timur, OsmanlMiras, Gei Srecinde Trkiye, rvin C. Shick, E. Ahmet Tonak (der), stanbul: Belge Yaynlar,1992, s.19.17 Berman, a.g.e., s. 235.18 Batnn geliimi, nceden teorisi yaplan ve bilinli bir ekilde saptanan bir toplum modelinegre olmamtr. Deiik dzeyde ve nitelikte bir sr unsurun, yzyllar boyunca, kendiliinden veelikiler iinde geliiminin bir rn olmutur. () Yakn tarihimizde Batllama ad verilen vekkeni -III. Selim dnemine kadar gtrlmekle beraber- esas olarak Tanzimatla balayan sre iseBatdakinden ok farkl biimde cereyan etmitir. Egemen tarih yazmnda reform hareketleri,modernleme, laikleme gibi kavramlarla da ifade edilen bu sre, Batdaki gibi kendiliinden vebamsz bir geliimin rn olmamtr. Farkl bir toplum yapsnda ve farkl koullarda gerekleenbir srecin rn olan bir toplum modeli benimsenmi ve bizde de gerekletirilmeye allmtr.
Taner Timur, Osmanl almalar lkel Feodalizmden Yar Smrge Ekonomisine, Ankara: mgeYaynlar, 1998, s. 85-86.
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
13/175
9
pratikler olmamtr. Batllama, bu halde zaten, bir telafi edici ideoloji ve tarihsel
gecikmiliin giderilmesinin bir aracs olarak kendisini kurmutur.19
Osmanlnn son dnemlerinde, kabaca 1800lerden itibaren -Avrupann
stnlyle yzleilmesi ve bu durumun iselletirilmesi srecinde20- en nemli
soru Bu devlet nasl kurtulur?21 idi. Bylesi bir soruya cevaplar da, kukusuz
devlet eksenliydi ve devletin kurtulmasyla, devletle birlikte kurtulmay hedefleyen
merkeziyeti padiahlara ve daha sonralar brokrat elitlere aitti. Belirtilmesi gereken
asl husus, ynetici kadro dnda saylabilecek aydnlarn da merkeziyeti eilimlere
sahip olmalar, ksacas temel saikin devletin bekas iin kafa yorma abas olmas,
sonuta yetien tm aydnlarn mevcut iktidar eletirseler de devletin aydnlar
olarak kalmalardr.Tanzimat dnemi aydnlarndan Kadroculara hatta bir anlamyla
Ynclere 22 kadar Trk aydnlar iin bu tanmlamann geerliliini koruduunu
syleyebiliriz.
Kemalist kadrolarn Osmanl mirasn reddetme abalaryla srekli eletirerek
Tanzimat zihniyeti olarak isimlendirdikleri ey, Osmanl slahat hareketlerini
ekingen, muhafazakar (teokratik ve geleneki), ikici (telifi ve tavizci), fakat daima
aratrc ve Batc damgasn vuran bir zihniyettir.23 Tanzimatn ynetici
19 idem, a.g.e., s. 68.20 XVIIIinci yzylda Osmanl Devletinin Bat devletleriyle politik ve ekonomik ilikilerininbalanglar zelik gsterir: (1) Deime ve kalnma abalar, bu devletlerin siyasal atmalarnakartrlmtr; (2) Batya dnme ondan etkilenme, ya hep tersine ya da zamansz olmutur; (3) Batyadn, ieride reform yapma zorunluluklarndan kanmak iin ya da bundan kanlamaynca Batyadn denize denin ylana sarlmas cinsinden olmutur. Niyazi Berkes, Trk Dnnde BatSorunu, Ankara: Bilgi Yaynevi, 1975, s. 175.21 Tark Zafer Tunaya, Trkiyenin Siyasi Hayatnda Batllama Hareketleri, Ankara: Yeni GnYaynlar, 1993, s. 112.22 rnein Kemalist deerleri ve cumhuriyetin getirdiklerinin koruyuculuunu stlenmi askerikesimlerle kurduklar iliki ve onlar konumlandrma biimleri anlamnda.23 Tunaya, a.g.e, s. 112. Tanzimatln taklitilik olduuna kar kan Timura gre Osmanl
toplumunun temel eksiklii Baty taklit etmekten deil taklit edememekten ve Batnn empoze ettiiilikiler modelinden kaynaklanmaktadr. Timur, a. g.e., s. 97.
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
14/175
10
aydnlarna eletirel bakan bir sonraki kuan aydnlar, Jn Trkler Tanzimat
reformlarnn yzeysel ve Osmanl-slam deerlerini hie sayar nitelikte olduunu
savunmaktaydlar. Jn Trkler de Bat tipi bir yurtseverlik hareketini
srdrmelerinin yansra kendi manevi deerlerini romantikletirerek onlara Batnn
deerlerine nispetle bir stnlk tanmak ve memleketin daha nce prestijinin yksek
olduu dnemler zerinde fazla durmak eilimi de yksektir.24 Geleneksel slami
kaynaklara dayanmaya ve halkn inanlaryla ters dmemeye zen gsteren Jn
Trklerin ilk defa brokratik elitin dnda bir yant arama abas iinde olduklar
sylenebilir. Hatta Tunaya, onlar sayesinde ilk defa, ferdin iktidar karna ktn
savunmaktadr.25
Modernlemenin ilk aya, Tanzimat dnemi aydnlarnca ekillendirilirken
ikinci aamas, 30 yllk Abdlhamit istibdad sonras, yani kinci Merutiyet Dnemi
aydnlarnca biimlendirilmitir. 1908de bir darbeyle ynetimi ele geirmeyi
baaran, yeleri arasnda pek ok subay bulunan ekonomik duruma klasik liberal
bak asyla yaklaan ttihatlar, brokrat ve subay olduklarndan onlar iin
topluma canllk kazandrmada en nemli ve tek ara devletti. deolojik bakmdan
semeciydiler ve onlarn ortak paydas, ortak bir ideolojik programdan ok, ortaklaa
bir tutumlar btnyd. Bu tutumlar btnndeki nemli unsurlar, milliyetilik,
nesnel bilimsel dorunun deerine olan pozitivist inan, bu doruyu yaymada ve
halk iyiletirmede eitimin gcne olan byk (ve olduka saf) gven, merkezi
devletin toplum iinde itici g olma rolne olan sarslmaz inan ve Abdlhamit
24kr Haniolu, Bir Siyasal Dnr Olarak Abdullah Cevdet, stanbul: Emek Matbaaclk, 1981,
s. 183.25 Tunaya, a.g.e., s. 114.
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
15/175
11
dneminde hkm sren ihtiyatl muhafazakarla bariz ekilde ters den bir tr
eylemcilie, deiime ve ilerlemeye olan inant.26
Batllama konusundaki genel tavr ise Gkalpin hars (kltr)
medeniyet (uygarlk) ayrmnda ifadesini bulur. II. Merutiyetin olduu gibi
Cumhuriyet dneminin de, iktidardaki asker ve sivil brokratlarn ideolojik
daarcn dolduran dnr olan Gkalp, Bat bilimi ve tekniinin olduu gibi
alnmasn ama Batnn kltrnn ulusal kltrn gelitirilmesinde ancak model
olarak benimsenebileceini savunmutur. Gkalpe gre adalama
Batllamaktan deil Trklemekten gemektedir.27
Yine asker-sivil aydn zmre olarak Kemalist kadrolarn devraldklar en
nemli mirasn ulusla zdeleen, tarafsz ve hibir zel kar temsil etmedii
varsaylan gl ve merkezilemi devlet gelenei olduunu syleyebiliriz. Devletin
ve brokrasinin modernleme srecinde stlendii baat rol Kemalist dnemde de
devam etmitir. Reformlarna ekil verirken nceki dnemden kalan pozitivizm
vurgusunu byk lde korumulardr. Kemalizmin etkisi altnda bulunduu
pozitivizm, 19. yzyl pozitivizmidir. Bu ideolojinin gl ve merkezi bir devleti
ycelten sekinci ierii bir yana, tarihsel ilerleme fikri de otoriter ve demokratik
olmayan bir zellik gstermektedir28
26 Erik Jan Zrcher,Modernleen Trkiyenin Tarihi, stanbul: letiim Yaynlar, 2004, s. 193.27 Selahattin Hilav, Dnce Tarihi (1908-1980), Trkiye Tarihi Cilt 4, ada Trkiye 1908-1980,(der.) Sina Akin vd., stanbul: Gerek Yaynevi, 2000, s. 390.28 Yine bilimin ve eitimin nemine yaplan vurgular dikkat ekicidir. Nesnel dnyay elverilibilimsel yntemlerle bilebilme olanana kavumu eitilmi insanlarn toplum ynetiminde egemenolmalarn arzulamak, pozitivizmin doal bir uzants olmaktadr. () Kemalizm, toplum kavraybakmndan iinden geldii geleneksel aydn hareketinin maarifi ve kanuncu zihniyetinin
srdrcsyd Levent Kker, Modernleme, Kemalizm ve Demokrasi, stanbul: letiim Yaynlar,2004, s. 234.
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
16/175
12
Ancak Kemalist iktidar yalnzca teknolojik ve bilimsel alanda deil kltrel
alanda da Batllamay hedeflemitir. Bu durum ise Kemalizmin en nemli ikilemini
ortaya karmtr. Kemalist siyasal dnn en byk i elikilerinden birisi,
topluma Batllama hedefini byk lde empoze ederken, bunun kendine zg
bir Batllama olmas iin de bir o kadar titiz davranmasdr 29
Osmanl/Trk deneyiminde Batllama gereksinmesinin halk kitlelerinin
taleplerine karlk geldii sylenemez.30 Batllama ncelikle toplumun zerinde
ykselen aydn kesimlerin inisiyatifinde gerekletirilmeye allmtr.
31
Bat
smrgecilii dorudan ya da dolayl olarak kontrol altna ald lkelerde iki tip
aydn yetitirmitir. lk kategoride Bat kltrn tam anlamyla zmsemi, fakat
kendi kltrne, deerlerine hatta diline yabanclam smrge aydnlarn
sayabiliriz. () kinci kategoride ise Osmanl devleti gibi yar-smrge statsndeki
lkelerde Bat etkisinin yaratt aydnlardr. Bunlar, Bat kltrn tam
zmleyemedikleri gibi kendi kltrel deerlerine de inanlarn byk lde
kaybetmiler, bir deer ve referans krizi iinde bocalayan hybride [melez] varlklar
haline gelmilerdir.32 Referans aray ierisindeki Osmanl aydnlarnn
29 Ahmet nsel, Giri, Kemalizm: Modern Trkiyede Siyasal Dnce, Cilt 2, (ed.) Ahmet nsel,stanbul, letiim Yaynlar, 2001, s. 23.30 Kkmere gre Batllama, Bat toplumuna girme, sivil toplum yaratma abalar, Batkapitalizminde olan ve yerli retim tarzndan kopuk ya da onla btnleemeyen szde kltr devrimigrmndedir. Varolan retim aralarnn sahipleri ve halkn byk blm styapsal kltr devrimihareketini (anayasasndan sanatna kadar) kabul edemeyecek ve tepki gsterecektir. drisKkmer, Batllamada Brokrasinin Yeri, Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi, Cilt 2,stanbul: letiim Yaynlar, 1983, s. 249.31 Avrupallama veya Batllama, kkleri 18. yzyl sonlarna uzanan sosyal deime srecidir.lkemizde kinci Merutiyete kadar bir devlet politikas olarak deil, yar uurlu bir zlem olarakdaha ok aydnlar arasnda belirir. Cemil Meri, Batllama, Cumhuriyet Dnemi Trkiye
Ansiklopedisi, Cilt 2, stanbul: letiim Yaynlar, 1983, s. 234.32 Taner Timur, Trk Devrimi ve Sonras, Ankara: mge Kitabevi, 1993, s. 269.
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
17/175
13
Batllamaya balca tepkileri Osmanlclk, Batclk, slamclk ve Trklk
olmutur.33
Batllamann bir dier zelii, bir devlet politikas olarak benimsenmesinin
ve yukardan aa karakterinin sonucu olarak, yzeysel kalmasdr.34 Bu durum daha
ok halkn benimsedii deerler sistemiyle Batclarn benimsedikleri arasndaki
farka yansmtr.
Btn dnyann ister istemez Batllamak zorunda35 olduunu belirten
Berkese gre adalama akmna kar kan her tepki daima dinsel bir nitelikte
grnr. Bu nedenle Berkes, laikleme yerineadalamaterimini tercih etmektedir
ve bunu aa uymak, onun gereklerine uyacak biimde deimek ve
kutsallam gelenek boyunduruundan kurtulma sorunu olarak tanmlamtr.36
Berkese gre Osmanl/Trk Batllamas kolay ve tam anlamyla baarl
33 Osmanlclk, Tanzimat Dneminin sonlarna doru ilk defa Gen Osmanllar tarafndan ortayaatlmtr. Gen Osmanllar, ulusuluk isyanlarnn kmasn ve devletin dalmasn nlemeyiamalamlardr. slamclk ise, I. Merutiyet Dneminin sonlarna doru glenmitir. Osmanllkesinde yaayan Mslmanlar Halifelik kurumunun dini gc etrafnda birletirmeyi hedeflemitir.II. Abdlhamit, slamclk dncesini, resmi bir politika haline getirmitir. Trklk, Osmanlclkve slamcln etkisini kaybetmesinden sonra II. Merutiyet Dneminde erevesi izilmi birakmdr. Batclk da II. Merutiyet Dneminde bir dnce akm haline gelmitir. Bu gr, devletinBatllamayla kurtulabileceini, bunun iin eitli alanlarda slahatlar yaplmasn savunmutur.Trklerin Turan idealine karlk, Batclar rfan idealini savunmulardr. Cumhuriyetinynetici aydnlar Trkl ve Batcl benimsemilerdir.34 Batda devlete ya da sivil topluma zg birok kurumlar ile yaanan karmak bir hayat vardr ve
son analizde Batl olmak, bu oulcu hayat tarzn srdrmektir. Batc kavramnda ise, bu hayattarzn yayor olmaktan ok, buna erime yolunda, u veya bu derecede younlaan bir ynelim, birzorlama anlam ikindir. Batc, kendi tanmlad biimde bir Batya ulamak iin toplumuyukardan aaya yntemlerle zorlayan kii olmutur. Bat, kendi zgl tarihi boyunca devletkarsnda bireyi zgrletirerek bugn bilinen uygarln kurmuken, Trkiye o dzeye devlet eliylegelmeye almtr. Bylece, Batc, aslnda Batlya en fazla ters den, eliik bir tip olmutur.Murat Belge, Cumhuriyet Dneminde Batllama, Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi, Cilt2, s.261-262.35 Bu yolda gitmeyenler varlklarn yitirmekte, yok olmaktadrlar. Bu yolda gitmek isteyip de yolunubulamayanlar ya da bu yolda gitmenin karsnda olan kiileri ok gl olanlar, benliklerinden okey feda etmek zorundadrlar. Niyazi Berkes, Trkiyede adalama, Ankara: Bilgi Yaynevi,1973, s. 24.36 Berkese gre, adalama konusunda asl sorun, kutsal saylan alann ekonomik, teknolojik,
siyasal, cinsel, bilgisel yaam alanlarnda daralmas, etkisizlemesi sorunudur. () Din, gelenein enson sna, en son savunma kalesidir. Berkes, a.g.e, s. 17.
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
18/175
14
olamamtr.37 Berkes, Osmanly Dou despotizmi olarak tanmladktan ve
Osmanlnn teokratik ya da feodal ya da her ikisi birden olduunu dnmenin
yanl olduunu belirttikten sonra, Osmanl/Trk modernlemesinin zgnlne
vurgu yapmaktadr.38 Berkes sonuta ne tam anlamyla Douculuk, ne
Batclkn savunulamayaca sonucuna ulamaktadr.
Sol harekete bakldnda da modernlemenin genel anlamda olumlu
karland gzlemlenmektedir.39 Balangcndan itibaren sol hareketteki
blnmelerdeki kart kampta yer alanlar, modernleme ile kurduklar ilikiler
bakmndan ayn kampta yer alrlar. Bunun tek istisnas ise Trk modernlemesine
ilikin yorumu zgnln koruyan dris Kkmerdir. Modernlemeye eletirel
yaklaan ve Trkiyenin Batllaamayacan savunan Kkmere gre, Trkiye
Batclarn istedii gibi laik de olamaz. nk halk kitleleri slamc evreye
snmtr. 19. yzyl bandan beri Bat kapitalizmi, gerektike Batc-laik
brokratlar ile slamc evreye snm halk kitlelerini kullanarak kar karya
koymutur. Batc grup, aydn kesimini temsil eder grnse de halkla, hi deilse
baz snflarla (btnleen) organik bir balant kuramayacakt. Gerekte ok zaman
halka kar dnebilecekti. Kkmere gre Batc-laik akm ve Doucu-slamc
akm son yzyl iinde Osmanl toplumuna yn vererek onu kurtarmaya alan iki
37 Berkese gre, ster devlet, ekonomi, eitim, toplum kurullar alanlarnda Batdan bir ey alarakeski yapnn bir yanna onu takma giriimleri biiminde olsun, ister kaytsz artsz her yancaBatllama slogan yrtlmesi biiminde olsun, bu Batllama sreci kolay ve tm baarlolmamtr. Berkes, a.g.e, s. 25.38 Hem slamlk, hem Hristiyanlk tarihinde ve bunlarn birbirleriyle karlamalarnda Trkler hemDou hem Bat uluslarndan farkl bir rol oynamlardr. slamln gerek halk ve insanc olaneidi de en ok Trkler arasnda yaylm olduktan baka, Hristiyanln kolu ile olan ilikileri dehibir Mslman ulusun geirmedii tecrbelerle doludur. Niyazi Berkes, Dou ve DouculukModas, Yn, Say 147, (21 Ocak 1968), s. 8.39 Trkiye devrimci ve sosyalist hareketi, tabiri caizse Trk Modernlemesinin irkin rdekyavrusudur. Bu yzden esas olarak yz modernlemeye dnk olmu, () tepeden ya da despotik
karakterde de olsa, modernleme saldrlarn desteklemitir. Mustafa Bayram Msr ve MehmetHoru, Solun Yakn Tarihi ve DP zerine, stanbul: topya Yaynevi, 1999.
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
19/175
15
ana akm olmulardr. Bu iki akmn ekimesi kanlmaz olarak tali ve daha ok
ideolojik kurumlar zerinde sregelmitir. Bu tali atma ise snf meselelerinin
ortaya kmasn engellemitir.40
Batllamann yaratmas umulan toplumsal
dnm baarsz kaldka, bu dnme ilikin ideolojik, kltrel ve politik vurgu
arlk kazanr. Bu eliki derinletike, Batllama ideolojisi giderek bir hakim snf
sylemi olarak somutlam ve vaat ettii zgrletirici misyonunu yitirmitir.41
Sonu olarak sol hareketin genel olarak olumlu karlad modernleme srecinin
tepeden inmeci bir nitelikte olduu kabul edilmektedir.
Bu tez kapsamnda MDDyle ilikileri erevesinde belli bal kavraylar
deerlendirilecek TKP, Kadro, Yn ve TP Kemalizmin sol bir yorumunu
benimsemilerdir. Kemalizm bu akmlarca modernlemenin balangc, en belirgin
grnm olarak konumlandrlmaktadr.
Kemalizmin tek bir tanm yaplamaz. Birden ok Kemalizmden yani
Kemalizmlerden sz edilebilir. Ancak yine de ortak nkabullere gnderme yapan
birtakm genellemeler yaplabilir.Kemalizm toplumun byk blmnn paylat
bir ulusal modernleme idealinin younlat, bunun bir siyasal davrana dnt
bir ideolojidir. Bu balamda, bir kuramsal mutlak doruyu ifade etmekten ziyade, bir
tavr, bir siyasal duru ve konumlan mutlaklatrr. () Milliyetilik ve
medeniyetilik, Kemalizmin iki asli esidir. Bu iki enin nda, siyasal dnn
40 Hem brokratlar iktidar olarak artk rnden nemli pay almakta ve hem de emperyalizm, anagre deiik usullerle lkeyi yar smrge haline getirmektedir. Ksaca, halk cephesinden snfmeselelerini dikkatle ele alan bir z ortaya kmas nlenmektedir. Kkmere gre sadakonumlandrlan Yenieri-esnaf-ulema birliinden gelen Doucu-slamc halk cephesine dayanan JnTrklerin Prens Sebahattin kanad, Hrriyet ve tilaf, Birinci Meclis iindeki kinci grup,Terakkiperver Frka, Serbest Frka, Demokrat Parti ve Adalet Partisi sol saylabilirken, halktan kopukbir gelenein srdrcleri Batc-laik brokrat geleneini temsil eden Jn Trklerin Terakki vettihat kanad, ttihat ve Terakki, Birinci Meclis iindeki Birici grup, CHF, CHP-MBK, CHP(ortannsolu) sa yandr. dris Kkmer,Dzenin Yabanclamas, stanbul: Balam Yaynlar, 1969, s. 72-74.41
idem, Trk Batllamasn Aklayc Bir Kavram: Trk Bakal Batllama, Modernite veModernizasyon, s. 75.
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
20/175
16
siyasal eyleme dnmesini salayan temel ilke, Trkiye Cumhuriyetinin sarslmaz
temeller zerinde durmasn salayan unsur olarak kabul edilen devleti korumak ve
glendirmek misyonudur.42
Kemalizmin toplumu dntrme misyonu
MDDnin Kemalizme eklemleniini kolaylatrmtr.
Sol Kemalizm, Trkiyede temel snflardan bamsz bir sivil-asker aydnlar
katmanna zsel olarak ilerici bir misyon atfeder. Bu katman () srekli olarak anti-
emperyalist, anti-feodal, hatta anti-kapitalisttir.43 Ayn zamanda tm bu sol
akmlarn tmnde ortaklatklar nokta ise Kemalist reformlarn yarm kalml
ynnden eletirilmesidir. Sol Kemalistleri resmi bir ideolojiyle kesin bir
zdeleme konumundan ayran, cumhuriyetin kuruluundan sonraki srete, siyasal
iktidarn, mlk sahibi snflara (byk toprak sahipleri, ticaret burjuvazisi vb.)
dnler vererek toplusal dnm srecini sonuna gtremedii inancdr.44
Trk modernlemesi ulus-devlet inasna giden bir sre -ittihad- anasrdan
Trk milletine bir toplumsal rgtlenme projesi- olarak deerlendirilirse devletin
bekas sorunu zamanla toplumsal gelime sorunu olarak alglanmtr ve nce devlet
katnda tartlan sorun, sonralar asker-sivil-brokratlar ve aydnlarca ele alnmtr.
Kadrocularn ve Ynclerin de farkl konjonktrlerde bu halkann devam olduklar
kolaylkla sylenebilir. Kadrocu ve Ynclerin ncekilerden farklar bir ulus devlet
ideolojisi olan Kemalizmi benimsemi olmalardr; ayn zamanda Marksist
dnceye ainadrlar ve toplumsal sorunlarn kaynan ekonomik yapda
aramlardr. TKP kadrolar, MDDciler ve TPliler ise sosyalizmle daha dolaysz
42nsel, Giri, s. 15- 17.43 Sungur Savran, Trkiyede Snf Mcadeleleri Cilt 1: 1919-1980, stanbul: Kardelen Yaynlar,
1992, s. 12.44A.g.e., s. 46.
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
21/175
17
balar kurabilen aydnlardr. Sosyalizme yalnzca arasal yaklamamalar, onu
alternatif rgtlenme modeli olarak benimsemeleri ve iktidara kar konumlar onlar
bu Gramsci anlamda geleneksel aydn tipinden ayrmaktadr.45 Dier bir ifadeyle
bu aydn tipinin alternatifi olarak halk kesimleri ile daha farkl dzeyde ili ki
kurabilme potansiyeline sahip olmulardr. Ancak ele aldklar Batllama, kalknma,
sanayileme, demokratikleme, gerici saylan kesimlerle mcadele vb. gibi balca
sorunsallarn geleneksel aydnlarn tarttklar ve zm araynda olduklar
benzer sorunsallar olduu grlmektedir. TKP, TP ve MDDnin zgnlkleri tam da
bu noktada ortadan kalkmaktadr.
Kadro-Yn farkl konjonktrlerde milliyetilik, devletilik, sosyalizm
bileiminden oluan bir ideolojik erevede Kemalizmin sol yorumunu
benimsemilerdir. TKP, Kemalist hareketin sosyalizme evrilmeye ilikin bir
potansiyeli bulunduu nkabulnden hareket etmi, TP ise burjuva demokrasisinin
byk oranda Kemalist reformlarla baarldn dolaysyla sosyalizme bu
reformlarn tamamlanmasyla ulalabileceini savunmutur. MDD ise tm bu
akmlardan belirli bir oranda etkilenmi, genel anlamda sol Kemalist bir hareket
olarak var olmutur.
45 Gramscinin organik aydn-geleneksel aydn ayrm, aydnlarla temel toplumsal snflararasnda kurulan ilikinin niteliine gre deildir. Gramsciye gre her toplumsal grup kendi aydnlartabakasna sahiptir ya da onu oluturmaya ynelir. Aydnlar ve snflar arasndaki iliki daimaorganiktir. Fakat bir toplumsal yapnn hakim snfyla organik olarak ilikili aydnlarla, ncekiyapnn hakim snflaryla organik ilikili aydnlar farkl statlere sahiptir. Gramsci bunlardanbirincisini organik aydnlar ikincisini ise geleneksel aydnlar olarak adlandrr. rnein kapitalizmkoularnda burjuva snfna bal ekonomi politik uzman ya da sanayi teknisyeni organik aydniken, rahip geleneksel aydndr. Kapitalizm koullarnda burjuvaziyle kurduu iliki bakmndanorganik aydn olan ekonomi politik uzman, ii snf ve sosyalizm asndan geleneksel aydn
olacaktr. Gkhan Atlgan, Kemalizm ve Marksizm Arasnda Geleneksel Aydnlar, Yn-DevrimHareketi, stanbul: TSTAV, 2002, s. 20.
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
22/175
18
MDDcilerin Kemalizme ve milliyetilie kar tutumlar ve cuntac
ynelimleri gz nne alndnda geleneksel aydn tipine kar nasl bir alternatifi
simgelediklerinin belirlenmesi olduka zorlamaktadr. Mevcut iktidara kar bir
hareketin yeleri olarak ideolojik nkabullerinin, iktidarn ideolojisiyle
uyumluluunun MDDciler iin hangi tr elikileri yarattnn akla
kavuturulmas gerekmektedir. Bu noktada Bellinin ATT, kapitalist olmayan yol,
slamiyet ve sosyalizm zerine grleri deerlendirilmeye allacaktr. MDDnin
en nemli elikilerinden biri de, Mihri Belli gibi Bat kltryle yetimi, Batl
deerleri benimsemi bir aydnn yapt Douculuk vurgusudur. Bu, daha okezilen
uluslarn kurtulu mcadelelerini desteklenmesi gerektiini, sosyalizminin yalnzca
Batya zg olmadn vurgulama amacyla kullanlan anti-emperyalist ierikli
Douculuktur. Douya zg bir sosyalizmin kurulabileceini savunan, Bellinin
sosyalizm yolunda tam bamsz ve gerekten demokratik Trkiye ile milli
kapitalizmin gelitii, burjuva demokratik devrimi gerekletirmi bir Trkiyeyi
kastediyor oluu MDDnin en elikili ynlerinden birisidir. Birinci blmde,
MDDnin siyasi perspektifine deinilirken bu elikilere dikkat ekilmeye
allacaktr. MDDnin siyasi perspektifi, milliyetilik ve anti-emperyalizm
Kemalizmle ilikisi, Douculuk vurgusu ve iktidar perspektifi erevesinde
deerlendirilecektir.
kinci blmde MDDnin siyasi tahlillerine ularken etkilendii balca
siyasi akmlardan TKP ve Kadro hareketine deinilecektir. Bu blmde ortaya
konulmaya allacak olan ise modernlemeci aydnlarn tartma alanlarndaki
sreklilik ve ksr dngdr. Batnn stnlnn kabul edilmesinden itibaren geri
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
23/175
19
kalmlk, toplumsal gelimenin salanmas, halkn deerleriyle iliki vb. genel
anlamda modernleme projesinden kaynaklanan benzer sorunlara zm aranmtr.
Bir trl zlemeyen sorunlar -birtakm konjonktrel yeniliklerle ve aydnlarn
kavray ufkundaki gelimeyle birlikte- bir sonraki kuaa devredilmitir. Bu
sorunlara soldan verilen tepkiler sorunun iktisadi alanla ilgili olduunun
kavranmasyla snrl kalmtr diyebiliriz, sol aydnlar genel olarak modernleme
projesine scak bakmlardr. Bu blmde MDDnin, TKP ve Kadrodan bu
sreklilik iinde neyi miras ald, benzerlikleri ve zgnlkleri anlalmaya
allacak, tek parti dneminde ortaya km iki sol oluum olan TKPnin ve Kadro
hareketinin MDDye etkisi ele alnacaktr. ncelikle tek parti dnemindeki siyasi
gelimelere, daha sonra ksa TKP tarihi ve TKPnin temel tezlerine deinilecektir.
Daha sonra Kadrocularn temel tezleri ve son olarak da TKP, Kadro ve MDDnin
siyasi perspektifleri karlkl olarak ele alnmaya allacaktr.
nc blmde ise 1960larda soldaki nemli blnmenin iki taraf olan
Trkiyenin ilerici aydn hareketi olarak doan Yn hareketi ve Trkiyenin
ilerici ii hareketi olarak doan46 TPin kavray ufuklar ve MDDnin bu
saflama iindeki yeri anlalmaya allacaktr. Ayrca bir tarafnda TPin,
MDDnin yer ald ve Trkiyenin nndeki devrimci admn ne olduu (milli
demokratik devrim-sosyalist devrim tartmas) ve devrimin stratejisi(parlamentarizm-cuntaclk tartmas) eksenli blnmenin nedenleri anlalmaya
allacaktr. Modernlemeye kar benzer tavr benimsemi hareketler olmalarndan
kaynaklanan tm benzerliklerine ramen onlar kar kamplara iten nedenler
deerlendirilecektir. Bu blmde, ncelikle 1950lerde 1960lara siyasi gelimelerin
46 Yaln Kk, Trkiye zerine Tezler (1908-1978), Cilt 2, stanbul: Tekin Yaynevi, 1984, s. 554
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
24/175
20
deerlendirilmesinin ardndan Ynclerin siyasi fikirlerine ve Yn-MDD ilikisine
deinilecektir. Ksa TP tarihinden sonra, TPin ve MDDnin siyasal perspektifleri
MDD-SD ve parlamentarizm-cuntaclk tartmas ekseninde ele alnacaktr.
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
25/175
21
I. BLM
MDD: Siyasal Bir ereveleme Denemesi
Bu blmde, Mihri Bellinin fikri nderi olduu MDD tezinin siyasi
perspektifi anlalmaya allacaktr. ncelikle, sol Kemalizmin bir rnei olarak
konumlandrlan MDDnin rgtlenme abalarna deinilecek daha sonra MDDnin
siyasi perspektifi; milliyetilii ve Kemalizmle hangi noktalarda eklemlendii, anti-
emperyalizm ve Douculuk vurgularnn kapsam ve cuntacla tekabl eden
tahlilleri gz nne alnarak deerlendirilmeye allacaktr. Cevaplanmaya
allacak balca sorular: MDD tezindeki milliyetilik ve Marksizmin i ielii
hangi kaynaklardan beslenmektedir?, Kapitalistlemeden sosyalizme
ulalamayacan savunan bir tez iin Doucu ve anti-emperyalist bir sylem
tutarszlk kayna mdr?, MDD fikriyatnda Kemalizmin anlam nedir?, Demokratik
devrim talebindeki bir oluumun cuntac eilimleri nasl aklanabilir? olacaktr.
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
26/175
22
I. Bir Hareket Olarak MDD
MDD, Trkiye solunun lke gndemini belirleyecek dzeyde etkin olduu
1960 sonras dnemde, en nemli bileenlerinden biri olmutur. MDD tezi Trk
solunun 1960 ncesi geleneinin, kendisinden bamsz olarak domu ve gelimi
bir sola dorudan mdahalesini ifade eder.47 MDDnin nc kadrolarnn nemli bir
ksm gemilerinde TKP ierisinde yer alm, ou siyasi yasakl komnistlerdir.
MDD, TP iinden ortaya kan muhalefetin rndr. 1965 seimleri
sonrasnda TPin parlamentoya giriinin ardndan Ynde balayan, Doan Avcolu
ve Mihri Bellinin ban ektii TP Tartmalar olduka ses getirmi ve TP
iinden bir muhalefetin ortaya kmasna zemin hazrlamtr. Mihri Bellinin
1965te Yn dergisinde, E. Tfeki imzasyla yazd, sonradan Trk Solu dergisinin
eki olarak sunulan Milli Demokratik Devrim bror hareketin TPe kar
muhalefetinin genel esaslarn ortaya koymaktadr. 1966 TP Malatya Kongresinden
sonra baz MDDcilerin, TPten ihra edilmeleri, MDDnin ayr bir hareket olarak
devam etmesi sonucunu dourmutur. Yn kapandktan 5 ay kadar sonra Kasm
1967de MDDnin yayn organ Trk Solu48 yayn hayatna balamtr. MDD bir
anlamda Trk Soluyla birlikte domutur. Kasm 1968den itibaren ise teorik yan
ar basanAydnlkdergisi yaynlanmaya balanmtr. 27 Mart 1968de Mihri Bellinderliinde hareketin saflarnda birlii ngren -CHPnin bir kanadndan Hikmet
Kvlcmlya pek ok kesimi kapsayan- Devrimciler Gbirlii (Dev-G)
kurulmutur. Ancak Dev-G istenilen etkiyi yaratamayp dalmtr.
47
Aydnolu, a.g.e., s. 101.48 Sonradan Trkiye Solu olarak deitirilmitir.
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
27/175
23
MDD en ok genlii ve onun rgt Dev-Geni etkilemitir. 1970 ylndan
itibaren ise MDD iinde youn bir hizipleme yaanm ve MDDciler pek ok
politik hatta ayrlmtr.49
1970lerin ikinci yarsndan itibaren, pek ok fraksiyona
ayrlm Trkiye solu iin MDDnin etkisi teorik dzeyde byk oranda devam ettii
halde MDD nemli prestij kaybna uramtr.50 1973 seimlerinden sonra MDDci
grleri savunan kadrolar Mihri Belli nderliinde TEPi kurmulardr.
MDD tezi, Hikmet Kvlcmldan Mahir ayana, Deniz Gezmiten Dou
Perineke sol iinde ses getirmi farkl konumlardaki sosyalist bileenleri iinde
barndrm, dolaysyla ykselie geen sol iinde belki de en belirleyici unsur
olabilmitir. 1960l-1970li yllarn politik ortam ierisinde, kimi daha o gnlerde
MDDyi eletirerek amaya balam da olsa hi deilse bir dnem iin MDDci
olarak adlandrlabilecek isimler olarak; TKP kadrolarndan gelen Erdoan Baar
(Berktay), Vecdi zgner, erif Tekben, evki Akit, Hulusi Dosdoru, aban
Ormanlar, Ziya Oykut; genlik hareketi iinden Vahap Erdodu, Halil Berktay, ahin
Alpay, brahim Kaypakkaya, Dou Perinek, Bora Gzen, Mahir ayan, Mnir
Aktolga, Yusuf Kpeli vb. saylabilir. Fakat bu tez kapsamnda Milli Demokratik
Devrim tezi, genel olarak Mihri Bellinin grleri referans alnarak anlalmaya
allacaktr. nk, ilk olarak 1965te Milli Demokratik Devrim isimli brorle
Mihri Bellinin ortaya att ve sonradan gelitirdii bu grler, dier MDDcilerin
grlerine kaynaklk etmektedir. Ayn zamanda birikimlerini yeni kuaklara aktarma
konusunda Mihri Belli dier TKPlilere gre daha zgn bir konumdadr. Ayrca bu
49 MDDnin i ayrmasnn balca saflar: Mihri Belli evresi, Hikmet Kvlcml evresi, Mahirayan ve arkadalar (THKP-C), Deniz Gezmi ve arkadalar (THKO), Dou Perinek evresiPDA(TKP), brahim Kaypakkaya (TKP/ML-TKKO).50
Aydnoluna gre 1974 sonrasnda solun eitli unsurlarnn zerinde anlat neredeyse teknokta, MDD hakknda verilen olumsuz hkmdr.Aydnolu, a.g.e., s. 99.
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
28/175
24
almada zellikle anti-faist mcadelenin n planda olduu ve MDD etkisinin daha
dolayl yansd 1971e kadar olan dnem inceleneceinden Mihri Bellinin
grlerinin referans alnmas yeterli grnmektedir.
Mihri Bellinin fikri nder olarak hareketin tarihine katklarnn
anlalmasnda, komnizme adanm yaamnn, kiisel tarihinin anlmas
gereklidir.51 MDDnin belki de en zgn -eski tfek, militan solcu Mihri Bellinin
51 Mihri Belli, 1915 ylnda Silivride dodu. Hukuku olan babas Urfal Mahmut Hayrettin, BirinciDnya Savana bir Osmanl askeri olarak katlm, stanbulun igalinden sonra illegal bir eylemciolarak mcadele etmitir. Kurtulu Savandaysa atalca-Silivri blgesinde silahlandrlm Rumlarakar ete hareketini rgtleyen kiidir. Mihri Bellinin ocukluu igal altndaki stanbuldayoksulluk iinde gemitir. Cumhuriyetin ilanndan sonra Edirneye yerlemeleriyle maddi durumlardzelmitir. Okul yaamna stanbulda yoksul bir ocuk olarak balayan Mihri Belli liseyi, stanbulBebekteki Amerikan Kolejinde (Robert Kolej) okumutur. Okul yaamn niversiteye kadar pekciddiye almadn belirten ve kendini pek parlak olmayan bir renci olarak niteleyen Bellinin, 14yanda drt dil konuan biri olarak kendini gelitirme konusunda olduka baarl olduusylenebilir. 1936 ylnda Iowa niversitesinde iktisat eitimi iin devrimci dnceyle tanacaABDye gitmitir. Nazmn iir kitaplar dnda pek bir ey okumam olan Belli, ABDdeniversitede zor gelse de sosyalizm zerine bir ksm kitaplar, rnein Kapitalin ilk cildini,okumutur. Mihri Belli, siyasal vaftiz olarak deerlendirdii, ilk rgtl siyasi eyleme Mississippideillegal faaliyet yrten zenci tarm emekileri arasnda katlmtr. Mihri Belli, komnizmle tanm
olarak 1940ta lkeye dndkten sonra Ahmet Emin Yalmann nerisiyle ABD anlarn sac biryayn olan Vatanda yaymlamtr. 1940 gznde Ankaradaki sosyalist aydn evresiyle, Dil-TarihCorafya Fakltesindeki retim yeleriyle, temas kurmutur. Adnan Cemgil ve Niyazi Berkes ileYurt ve Dnya dergisinin karlmas almalarna katlmtr. Fakat Berkesler dergiyi stanbuldakarmaya karar verip Belli ile aralarna mesafe koyma gerei duymulardr. Mihri Belli, bunukendisinin II. Dnya Sava ortamnda militarist bir izgiyi benimsemi olmasndan Berkesinrahatszlk duymasna yormaktadr. Admlar karan Muzaffer erif ve Behice Boran evresiyle deiliki iinde olmutur. Yine ayn yl illegal TKP yelerini bulup onlarla ilikiye gemitir. ReatFuatla tanmtr, fakat parti iinde faaliyete askerden dndkten sonra daha youn olarak girmitir.Mihri Belli, 1942 sonlarnda, Reat Fuat araclyla TKP Merkez Komitesine girmitir ve baz iihcrelerinin takviyesinin yansra genlik rgtlenmesinde grev almtr. Ayrca balca etkinlikleri,Reat Fuatn yazd ve Faris Erkman imzasyla yaymlanan, Saraolu hkmetinin desteindekifaist propagandann eletirildii, En Byk Tehlike ve Suat Dervi tarafndan yazlan, hkmetin
anti-Sovyet propagandasnn eletirildii, Niin Sovyetler Birliinin Dostuyum isimli iki brornyaynlanmas olan, legal yayn komitesi toplantlarna merkez komitesi adna katlm tr. Genlikiindeki almalar ise 1943 ylnda lerici Genlik Birliinin (GB) kurulmasyla sonulanmtr.Bellinin deyimiyle GB ye katlan ilerici genlerin birinci tasas renci sorunlar deildi. OnlarGByi bir gen komnistler rgt, bir komsomol olarak tasarladlar. Fakat askeri mahkemedeGBnin Kemalist devrimin balatt sreci amzn gerekleri nda tamamlayp ilerletmeyi hedefedinen devrimci, anti faist bir renci dernei olduu ileri srld. Belli, ayn dnemde rgte malidestek amacyla stanbul niversitesi ktisat Fakltesinde asistanlk yapmtr. Ancak Belli bu iifazla ciddiye almadn belirtmektedir. Bu ite ireti olduu duygusu tayordum. Besbelli kiakademik kariyerde kalc deildim. Asistanl ikincil bir i sayyordum demektedir. GBdavasndan dolay iki yl hapisten sonra srgne gitmemek iin Bulgaristana gemitir. Amac, TKPgenel sekreteri smail Bilenle grmek ya da Moskovaya gitmekti. Fakat Bilenle ilikikurulamam ve o da ilgin biimde, kendi deyimiyle Yunanllara kar duygular sradan bir Trk
milliyetisinkinden farkl olmayan biri olarak emperyalizme kar Yunan halkyla dayanma adnaYunan isavana katlmaya karar vermitir. 1947 baharndan 1949 yazna kadar Yunanistandaki
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
29/175
25
kiiliiyle de zdeletirilebilecek- yan teoriden ok pratie nem vermesi,
dolaysyla kapsaml ve derinlemesine analizler yerine daha pragmatik olmay tercih
etmesidir. MDDnin siyasi tahlillerine damgasn vuran balca nitelik, daha ok
pratik politik kayglarla ekillendirilmi olmasdr.
MDDciler zellikle genlik rgtlenmesine olduka nem vermilerdi.
1970lerde her biri kendi rgtlerini kuracak, radikallikleri MDDyi de aacak olan
Mahir ayandan Deniz Gezmie, Dou Perinekten brahim Kaypakkayaya tm
genlik nderleri balangta MDDciydi.
gerilla mcadelesine yer almtr. atmalarda ar yaralanarak lmden dnd bu iki buuk yllksrede younlukla askeri grev stlenmitir. Mihri Belli, 1950 Eyllnde Trkiyeye dnmtr. Busralarda salon sosyalistleri olarak tanmlad Serteller evresinin efik Hsn nderliindeki partiynetimini hedef alan eletirilerinden rahatszlk duymakta olduunu belirtmitir. Belliye gre busralarda parti genel sekreteri Zeki Batmar da Serteller evresinin etkisindeydi. 1951 balarndakiTKP Merkez Komitesi toplantsnda, Zeki Batmarla Belli arasndaki gerilim az da olsa su yznekmtr. 1951deki byk tevkifatta polise olduka teferruatl bir ifade veren Batmarla, aralariyice almtr. Mihri Belli, 1953-54 TKP davasnda 7 yl hapse mahkum olmutur. Hapiste ikenceyekar gsterdii direnle dikkat ekmitir. Ayn davadan hkml bulunan, mcadeledeki hayatarkada Sevim Taryla tecrit ortamnda tanmlar ve 1957 ubatnda kendisi hapishanedeyken
evlenmilerdir. efik Hsnnn 1959 ylnda srgnde lmesiyle, bir eski tfek olarak TKPninrgt olarak faaliyet gstermedii bu dnemde, TKP mirasna sahip karak Reat Fuat, evki Akitve Vecdi zgnerle birlikte kendisini TKPnin aktif politbrosu olarak tanmlamtr. MihriBelli, eski tfekler adna, 1962 ylnda SBKPnin bilgisiyle, yurtdnda bana Yakup Demir (ZekiBatmar)n geecei, TKPnin bir d brosu kurulmas ve birlikte allmas nerisini reddetmitir.Mihri Belli, in-Sovyet ekimesinin kzmaya balad bir ortamdaki bu tutumunu, Sovyetlerekafa tutmak olarak tanmlamaktadr. 1965ten itibaren Milli Demokratik Devrim tezini gelitirmitir.MDD tezi zellikle genlik iinde yaygnlk kazanmtr. Mihri Belli, bu sralarda dnemin bir dierpolitik bileeni olan, 1960larn ikinci yarsnda Mehmet Ali Aybarn bakanla gelmesiyle kabukdeitiren ve ii snfnn politik rgt olarak glenen, Trkiye i Partisini (TP) desteklediinibelirtmitir. Fakat bu durum uzun srmemi, Belli ile TP ynetimi arasnda parti iinde TPinsosyalist devrim grne kar Milli Demokratik Devrim stratejisinin etkinlik kazanmasyla veMDDcilerin partiyi ele geirmeye altklar ynndeki yaygn kanlar dolaysyla srtmeler
ortaya kmtr. SSCB destekli TKP d brosu TPin tarafn tutmutur. Mihri Belli, Trk SolunaSaygszlk yazsyla TP yneticilerini eletirmi ve eski sol mirasna sahip kmtr. Ynde E.Tfeki imzasyla yazlar kaleme almtr. Geimini bu yllarda tercme brosunda alarakkazanmtr. Doktor olan ve lke iinde alma imkan verilmeyen ei Sevim Bellinin 1964 gzndeCezayirden ald i teklifini kabul etmesi zerine, Mihri Belli de Cezayire gitmek istemitir, fakatpasaport bavurusu reddedildii iin gidememitir. Mihri Belli, 12 Martn hemen ardndan 1971deyurtdna kmtr. Bir sre Filistin kamplarnda ve Suriyede cezaevinde kalan Belli, lkeyedndkten sonra affn kmasyla, MDDci gr paylat 1960 ncesi TKP kadrosundankomnistlerle birlikte, 1974te Trkiye Emeki Partisini (TEP) kurmutur. 1979 ylnda kendisinesuikast giriiminde bulunulmu ve ar yaralanmtr. 12 Eyll 1980den sonra svee gitmi, 1992'deTrkiye'ye geri dnmtr. 1996da zgrlk ve Dayanma Partisi (DP) kurucusu olmutur.1997de Abdullah calan ile grmtr. 2002de Sosyalist Demokrasi Partisi (SDP) kurucusu olanBelli, 3 Kasm 2002 genel seimlerinde, DEHAP ad altnda seime giren Emek Bar Demokrasi
Blounun stanbul birinci blge aday olmutur. Bu yl doksannc yan kutlayan Belli, halen siyasifaaliyetini srdrmektedir.
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
30/175
26
MDDnin genlie yaklam zetle genlik hareketi byr, toplumda ii
direnileri, toprak igalleri olur, bir geni huzursuzluk geliir ve bu toplumsal
huzursuzluun bymesi srasnda ak sola doru olur52
biimindeydi. Zilelinin
ifadesiyle Tezlerini, genliin anti-emperyalist mcadelesinde aktif olmak
noktasnda younlatran MDDciler, yelkenlerini, ykselen genlik mcadelesinin
rzgaryla dolduruyorlard.53
MDD hareketinin nemli bir elikisi, herkesi etkilemeyi baarabilmi
olmasna ramen ayn etkiyi birletirme konusunda gsterememi olmasdr. Sonuta
ortaya kan ise, 1974ten sonra tm sol unsurlarn ortaklat tek noktann MDD
hakknda olumsuz tutum taknmasyd.
Mihri Belli, MDDnin birlik grnts sergiledii, Kemalizm kolundan
gelen devrimcilerle, Marksizm kolundan gelen devrimcilerin uyum iinde olduu,
Trk Solu veAydnlk Sosyalist Derginin yaymland, 1967den 1970 ylna kadar
geen srede sosyalist hareket iindeki en baarl denilebilecek yllarn yaamtr.
Bu baarnn srr ise genlik hareketiyle kurduu badan kaynaklanmaktadr.
1968, niversite igallerinin ve boykotlarn en youn yaand yld. TPin
yasal varlna zarar gelecei gerekesiyle dzen dna taan mcadelelere destek
olmaktan kan FKFnin (Fikir Kulpleri Federasyonu) siyasal alanda giderek aktif
grevler stlenmesine vesile oluyordu. Bylesi bir ortamda MDDci genliinFKFdeki faaliyetleri TP iinde, MDDci grlerin etkin olmasn salad. 1968,
ayn zamanda ekoslovakyann SSCB tarafndan igal edildii yld da. TP
ynetiminin hem ekimserlii hem ekoslovakya konusundaki tutumu, genliin
MDDye ynelmesine neden oldu. Aybar igale kar karken, Mihri Belli, SSCByi
52 Mustafa Grkanla Grme, Alev Er, Bir Uzun Yryt 68, stanbul: Afa Yaynlar, 1988, s.
79.53 Gn Zileli, Yarlma (1954-1972), stanbul: letiim Yaynlar, 2002, s. 284.
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
31/175
27
destekledi. Souk sava ortamnda igale kar kmak ABD emperyalizmine hizmet
etmek gibi bir anlama geliyordu.54
1960larn ortalarndan itibaren gndeme gelen inle SSCB arasndaki
ekimede, Mihri Belli, Ho i Minh tavr adn verdii orta yolculuu, taraf
tutmamay, barllk tavrn benimsemiti. MDDciler, in deneyiminden
etkilenmilerdi. Ayn zamanda Mihri Belli, Sovyet Marksizmi ile yetimiti, bu
gelenekten geldiini belli etmeyi ihmal etmiyordu. Belli, SSCBnin brokratiklii
karsnda daha militanca grd in tezlerini savunuyor olmasna ramen, SSCB
ekoslovakyay igal ettiinde tereddt etmeden SSCByi destekleyebilmekteydi.
Belliye gre, ekoslovakyann igalinde SSCByi desteklemesinde Amerikan
aleyhtarl kadar, revizyonistte olsa sonu olarak SSCBnin sosyalist bir lke olarak
ABDye kar cephenin bir unsuru olmas etkiliydi. MDD ierisinden ilk nemli
kopuun -Dou Perinek nderliindeki grup- nedeni inin tezlerinin benimsenmesi
olacakt.
MDD, 1960larn sonlarndan itibaren genlik iindeki taraftar kitlesini
arttrmay srdryordu. Mart 1968deki FKF 2. kurultaynda Perinek
nderliindeki MDDci renciler TP ynetimini MDDci olmadklarna ikna
ederek ynetime seilmilerdi. Bylece lkedeki tek yaygn sosyalist genlik
rgtnn ynetimi TP ynetiminin denetiminden km oluyordu. Bu arada MihriBelli, Trk Solu sayfalarnda, Kemalistler ve demokrat devrimcilerin ilgisiyle
54Mihri Belli bata olmak zere, MDDci hareketin fikir babaln yapan[lar], () sk Stalinci birterbiye altnda yetimiti. Bu terbiyeye gre, Sovyetler Birliinin karlar, dnya devriminin
karlaryla zdeti. Sovyetler Birliini zayflatan her hareket otomatikman emperyalizmin kuklas vekar-devrimciydi. Eski tfekler kua, bu anlay, belli llerde bize de aktarmt.A.g.e., s. 263.
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
32/175
28
karlanan, emperyalizme kar milli cephenin kurulduunu ilan eden, Devrimciler
Gbirlii (Dev-G) arsn aklamt.55
Perinek nderliindeki FKF de, Dev-Ge katlmt, bu durum TP
ynetimini rahatsz etmi ve Perinek ayrlmak zorunda braklmt. TP
ynetiminin bu rgtlenmenin, sol mcadeleyi Kemalist brokrasinin kuyruuna
takmaya ve sol cuntac faaliyetlere zemin hazrlamaya altn dnd
akt.56 Ynetim deiince FKF, Dev-Gten ayrld. Bundan sonraysa
eylemlerin bir amac Amerikay protesto etmekse br amacda eylemcilikte yeni
FKF ynetimini yaya brakp onun pasifistliini ispatlamak oldu.57 Bu ispatlama
giriiminde de baarl olunmu ve MDDci genler bu kez yalnzca ynetimi deil,
FKF tabannn da desteiyle, FKFyi, 3. kongrede ele geirmeyi baarmlardr.
TPliler Sosyalist Genlik rgtn (SG) kurup ayrlmlar, MDDci Yusuf
Kpeli FKF bakan olmutur. FKF 9-10 Ekim 1969 yaplan 4. kongrede Dev-
Gene (Trkiye Devrimci Genlik Federasyonu) dnm, Mihri Bellinin
destekledii Atilla Sarp Dev-Gen bakan olmutur.
MDDci genlik kesimi iinde ilk srtmelerin ve Perinek grubuyla
ayrmann MDDnin en etkin olduu bu dnemde balad sylenebilir. 21 Mays
1968de yaplan MDD toplants ayan, Gezmi, Perinek gibi tm nderlerin bir
araya geldii son toplant olmutu. Bu arada Mahir ayan grubuyla, Perinek
55 Fakat Dev-G n stanbuldaki rgtlenme abalar gsz kald. Sosyalist genlik hareketininstanbuldaki belkemiini oluturan TTB, TTOTB, FTC, Dev-G n gerek yapsn veilklerini gerekse mcadele hedeflerini yetersiz bulduklarn aklayarak katlmayacaklarn bildirdiler.nk, Dev-G n nderliini ellerine geiren Kemalistler ak bir anti-emperyalist izgiizlemektense hareketin hedeflerini AP hkmeti ile snrlamaya alyorlard. Kemalistler ihtilaflarannda anti-komnizm silahna bavurmaktan kanmazken Demokratik Devrimci nderlik millicephenin bozulmas endiesiyle bu izgiye kar eletirel bir tutum taknmay srekli olarakerteliyordu. Sosyalizm ve Toplumsal Mcadeleler Ansiklopedisi (STMA), Cilt 7, stanbul: BirikimYaynlar, 1988, s. 2082.56
Zileli, a.g.e., s. 241.57A.g.e., s. 260.
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
33/175
29
nderliindeki grup arasnda, MDD stratejisinin kavran ve devrimci genlik
hareketinin pratiklerinin anlamlandrlmas ve ii snf hareketiyle
ilikilendirilmesi58
bakmndan balayan atma younlamaya balamt. Perinek
grubunun proletaryann milli demokratik devrimde nderliinin objektif artlar
olumamtr biimindeki grne karlk, ayana gre bir proletarya partisi
olmakszn Kemalistlerle milli cephe kurulduunu ilan etmek, hareketi
Kemalistlerin kuyruuna takmak olacakt.
Mihri Belli ise Yarlmak zere olan btn siyasi hareketlerin liderlerinin
yapt gibi, kanatlar arasnda denge kurma ve uzlatrma abas iersindeydi. ()
Asker-sivil aydn zmreyle ittifak konusunda Douyla daha yakn dmekle birlikte,
FKFnin ynetimine hakim olan Yusuf-Mahir kesimiyle de aray amamaya
alyordu. Mihrinin amac, MDDci genlik mcadelesini, yaklamakta olan sol
cunta giriimlerinde birlik halinde ve gl tutmakt. Ancak bir blnme
nlenebilirse, sol cuntann iktidara gelmesi halinde yaplacak pazarlklarda istenen
arlk salanabilirdi. Bu yzden Mihri Belli, iten ie Dounun, milli cephe
konusundaki titizliine hak vermi olsa bile, onun keskinliinden uzak kalmaya ve
onunla arasna bir mesafe koymaya aba gsterdi.59
Mihri Belli, Mahir ayan, Vahap Erdodu, Seyhan Erdodu, Mnir Aktolga,
Yusuf Kpelinin bir yanda, Dou Perinek, Cengiz andar, Oral allar, ErdoanGbilmez, Atl Ant, Gn Zileli gibi MDDcilerin dier yanda olduu ayrm
58STMA, s. 2140.59 Zileli, a.g.e., s. 310. Mihri Belli, btn gcyle blnmeyi nlemeye ve uzlamay salamayaalyordu bir yandan Mahir ve Deniz kesimini, kahraman genler diye pohpohluyor, dier yandan
kimleri de yaz yazar diyerek Dou Perinek kesiminin hakkn vermeye alyordu. A..g.e., s.334.
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
34/175
30
netleiyordu.60Aydnlkn 10 Ocak 1970 tarihli 16. says hazrlanrken, Mnir
Aktolga sahiplik belgesiyle dergiye el koydu. Perinek ve arkadalar da Proleter
Devrimci Aydnlkadyla yeni bir dergi karmaya baladlar. Proleter Devrimci
Aydnlknce mor kapakla yaynlanrken, sonradan Maocu eilimin de gstergesi
olarak Peking Rewiev dergisi gibi beyaz kapakla yaynlad. Belli ve arkadalarnn
Aydnlk Sosyalist Dergisi ise krmz kapakla yaynlanyordu.
Mihri Belli bu ayrma srasnda tartma st tutulmutu. Ancak Belli,
Aydnlkta P.D. Aydnlklar Sa Sapma indedir yazsyla ayan evresini
desteklemiti. Perinek, Belliyi zellikle parti fikrine uzakl dolaysyla
eletirmeye balamt.61 Mihri Bellinin, Perinekin grlerine yakn dururken,
ayanclar destekleyen ikircikli tutumu her iki kesimce eletirilmesine neden oldu.
MDD iindeki ilk ayrmadan sonra, bu kez Mihri Belliyi hedef alan
tartmalar devam etti. MDDciler tarafndan TPin drdnc kongresine alternatif
olarak dzenlenen Proleter Devrimci Kurultaya Mahir ayan katlmad. Kurultay
srasnda yaplan konumalarda Mihri Bellinin nerdii rgtlenme ve mcadele
yoluyla, ayanclardan Mnir Aktolga ve Yusuf Kpelinin nerdikleri yollar
arasnda gerek bir kopma olduu ortaya kt. Mihri Belli legalite uruna mcadele
edeceiz, rgt aadan yukar kuracaz derken ayanclarn Leninist ilkelere
60
Aslnda blnmenin o kadar da kanlmaz olmadn, blnmenin asl aktrnn Dou Perinekolduunu savunan Zileliye gre Eer hizipleri bandaki liderler, en bata da Dou Perinek,blnmeyi istemeseydi blnme gereklemezdi. Elbette, her ey Dou Perinekin iradesine balyddemek istemiyorum, blnmeyi tevik eden bir sr objektif gelime de sz konusuydu. Ama bunaramen, eer Dou blnmeyle ortaya kan bir hareketin tek ve deimez lideri olmay okncelerden kafasna koymam ve buna uygun bir strateji izlemi, iradesini, samimiyetle devrimcilerinblnmemesi ynnde kullanmam olsayd, blnme nlenebilirdi, i atmalar kanlmaz olarakdevam ederdi elbette, ama ortaya PDA adl bir blnt kmaz ve en azndan o gnk devrimciounluk blnmeden yoluna devam edebilirdi.A.g.e., s. 346.61 Zileliye gre mr illegal TKP deneyleriyle gemi Mihri Bellinin, artk yeniden bu tr zorludeneylere girimeye ne istei ne de gc vard. O, btn hesaplarn, bir sol cuntann iktidar elegeirmesinden sonra MDDci glerin iktidardan alaca pay zerine kurmutu. Belki, Baasiktidarlarnda komnist partilerinin oynad role benzer bir rol oynamak zere, legal bir devrimci
parti kurulmasn, ancak Sovyetler Birlii destekli, Baas benzeri bir sol iktidarn kurulmasndansonra dnebilirdi.A.g.e., s. 311.
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
35/175
31
uygun yukardan aa rgtlenme ve bir sava rgt oluturma projesi vard. Bu
ayrmalarda eskilerle yeniler arasndaki kavray farkllnn da etkisi olduu
sylenebilir. Eski tfekler hibir zaman byk kitleler karsnda politika yapmann
tecrbesini 1968e tayabilecek kadar ak faaliyet ansna sahip olmamlard. Gen
kuaktan olanlar ise gzlerini aar amaz kendilerini, eski durgun mtevaz aile
yaantlarnn yannda bir sava alannda hissedebilecekleri kadar altstlkl bir
ortamda buluveriyorlard. Her eyi deneyerek renmek zorundaydlar.62 Bu durum
kukusuz tavr allara da yansyordu.
Ancak yine de her iki taraf, Erturul Krknn bakan seildii, Aralk
1970teki Dev-Genin 5. kongresinde birlik grnts sergilediler. Fakat ayn ay
iinde Mahir ayan, Erturul Krk, Yusuf Kpeli ve Mnir Aktolga, Mihri
Belliyi saclkla sulayan, Trkiye Halk Kurtulu Partisi-Cephesinin (THKP-C)
balang belgesi olacak Aydnlk Sosyalist Dergiye Ak Mektup isimli bror
yaynladlar.63 Brorde Mihri Belliyi legalite uruna mcadele ettii iin
eletiriyorlar ve Belliyle aralarnda devrim ve rgt anlay ve alma tarz
bakmlarndan ideolojik farkllk bulunduunu belirtiyorlard. Mihri Belli 15-16
Hazirandan sonra proletarya nclne ve legal parti giriimine daha fazla vurgu
yapmaya balamt. ayanlar tam da bu tutumu eletiriyorlard.
9 Martta beklenen darbenin gereklemeyii, milli demokratik devrimumudunu krarken, 12 Mart bunun bir hayal olduunu kantlad. Ancak 12 Martn
getirdii politik ortamla birlikte genlik hareketinin radikallii Mihri Belliyi de at.
ayan ve arkadalar 1972 Martnda Kzlderede gvenlik gleri tarafndan
ldrlrken, Mihri Belli 12 Marttan sonra illegaliteye geecekti.
62STMA, s. 2097.63
Mihri Belli, anlarnda Mahirlerle ayrln nemli olmad yalnzca birka ay srdn,Mahirinse en byk hatay Mihri Belliden ayrlmakla yaptk dediini belirtmektedir.
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
36/175
32
MDD, TP iinde bir deprem yaratm, radikal kesimleri askeri darbenin
kuyruuna takmaya almtr. Ama zellikle genlik hareketinin ve 15-16 hazirann
gsterdii gibi iilerin askerlerin arkasndan gitmeye hi de niyetleri yoktu.
Devrim parlamento yoluyla olmayacakt nk halk kitleleri gericilere oy
veriyordu. Ama iiler ve genlik iin cuntayla da olmayacakt. 12 Mart bunu
kantlad. Bylesi bir ortamda tm sol kesimlerin MDDyi eletirmesi pek de
artc deildir. Gemilerinde gizli TKP yesi olan, dolaysyla Stalinist eilimleri
olduka gl sosyalistlerin, toplumsal hareketliliin doruk noktasnda olduu
1960larda olduka deneyimsiz durumdaki kitlelerin zellikle genliin Marksizmle
buluturulmas konusundaki katklar olduka nemlidir. Ancak teorik ve pratik
adan her eyi deneyerek renmek zorunda kalan genlie deneyim ve bilgi
aktarmnda bulunan eski TKPli sosyalistler bata olmak zere dnemin tm sol
unsurlarnn da ideolojik dzeyin tutturulmas konusunda renmesi gerekenler
vard. Radikal ve bir o kadar da topik talepleriyle devletin ideolojisiyle ona kar
mcadele etmeye almlardr. zellikle MDDciler iin geerli bu durumun ortaya
kard elikiler, 1970lerin ikinci yarsnda hala MDD stratejisine sahip kanlar,
zellikle Mihri Belli, kk fraksiyonlara ayrlm hemen tm sol kesimlerce youn
biimde eletirilmilerdir. Trkiye solunun 1960larn bandan itibaren girdii
gelime srecinde eitli unsurlar, balangta eletirel destekleme gayretinde
devrimci eletiri ortamn yaratmay baarmlarken, zamanla tasfiyecilik ve bir
sektler ortamna hapsolunmas bunu takip etmitir. MDDci eilimler de bylesi bir
ortamn olumasnda dorudan etkili olmutur.
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
37/175
33
imdi 1960lar 1970ler solunun en nemli bileenlerinden MDDnin siyasi
fikirleri deerlendirilmeye allacaktr.
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
38/175
34
II. MDDnin Siyasi Perspektifi
A. Milliyetilik ve Anti-emperyalizm
MDDde en gze arpan unsur kukusuz milliyetiliidir; sosyalist
dnceyle milliyetilii i ie geirmek ve sosyalizm aleyhine milliyetilie verilen
tavizler dikkat ekicidir. Belliye gre Tutarl bir Trk yurtseveri, bugnk dnyada
ve Trkiye gibi bir toplumda yurtseverliine glge drmeyecekse mutlaka, er ge
amzn devrimci dncesini, yani Marksizmi benimsemek zorundayd.64
Yurtseverliine glge drmeyecekse koulu milliyetiliin daha fazla nemsendii
ve sosyalizmi Batdan gelen bir ideoloji olarak benimsemek yerine Trkiyeye zg
hale getirmek gerektii vurgusunu tamaktadr. Ancak MDDde Sovyet ve in
deneyiminin dolayl etkileri de mevcuttur.
Sovyet etkisi MDDye TKP geleneinin mirasdr. TKP geleneinden gelmi
olmak, Sovyet tezlerinden de etkilenmi olmak demektir. Sovyetler Birlii
1920deki nc Komnist Enternasyonalden itibaren ezen ulus milliyetilii ile
ezilen ulus milliyetilii arasnda ayrm yaparak emperyalizme kar direnen ulusal
hareketleri destekleme karar almtr. Burjuva demokratik devrim terimi yerine
milli demokratik devrim terimi tercih edilmitir.65 Lenine gre kapitalizmin
gelimesi iin en uygun koullar ulus-devletlerin salad tespiti, Marksist bir
tespittir; burjuva ilikilerine dayanan byle bir devlet uluslarn smrlmesini ve
ezilmesini ortadan kaldrmaz ama Marksist tahlil, tarihin bu yndeki ileyiini
64 Mihri Belli,nsanlar Tandm- Mihri Bellinin Anlar, stanbul: Doan Kitaplk, 2000, s.27.65 Burjuva demokratik terimi yerine milli-devrimci terimini kullanma kararnn anlam udur:Biz, komnistler olarak, smrgelerde burjuva-kurtulu hareketlerini ancak gerekten devrimciolduklar ve ancak bu hareketlerin yneticileri bizim kylleri ve smrlen ynlar devrimci birruhla eitip rgtlememize engel olmadklar takdirde desteklemeliyiz ve destekleyeceiz. Lenin,
Douda Ulusal Kurtulu Hareketleri, (ev.) Tekta Aaolu, stanbul: Ant Yaynlar, 1970, s. 333-334.
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
39/175
35
grmezden gelemez.66 Stalin ise Batda beklenen sosyalist devrimin
gereklemeyiiyle bir zorunluluk olarak 1924te Sovyetlerdeki sosyalizmin
korunmasn ngren ve nc dnyadaki sosyalizm potansiyeline gz krpan tek
lkede sosyalizmi benimsemitir. TKP, Sovyet geleneinden balca aamal
devrim ve tek lkede sosyalizmi devralmtr. Sovyet tezine gre, devrim, halkn
devrimci giriimiyle aadan yukar mevcut devlet cihaznn paralanarak, politik
iktidarn ele geirilmesi ve bu iktidar araclyla yukardan aaya- daha ileri bir
retim dzeninin rgtlenmesidir. Ayrca II. Enternasyonalin sosyalizmin
kapitalizmin en gelimi olduu olaca tezi yerine, serbest rekabeti kapitalin
hakimiyetinin, finans kapital tahakkmne dnt emperyalist dnemde,
herhangi bir lkede devrim artlar, retici glerin gelime seviyesine bal deildir,
devrim emperyalist zincirin en zayf olduu lkede gerekleecektir.
TKP milli kurtulu savan ynetmi olan Kemalist hkmete ve
milliyetilie kar tavrn genel anlamda Sovyet tezlerinden etkilenerek belirlemitir.
Bu gelenein srdrcs Mihri Belli de bunu 1960lara tamtr. Ancak MDDnin
milliyetilik vurgusunda bir dier etken nc dnyac eilimler barndran in
deneyimi ve Maonun milli demokratik devrimidir. MDD, Maonun Yeni
66 Suavi Aydn, Galiyefizmden Kemalizme Trkiyede nc Yol Araylar, Kemalizm: ModernTrkiyede Siyasal Dnce, Cilt 2, (ed.) Ahmet nsel, stanbul: letiim Yaynlar, 2001, s.440.Lenin [Emperyalizm, Kapitalizmin En yksek Aamas] kitabnda 19. yzyl rekabeti burjuvakapitalizminin, 20. yzyln smrc burjuva emperyalizmine dntn sergiliyordu. MilliKurtulu Mcadelesi, esas itibariyle, burjuva demokratik bir mcadeleydi. 19. yzyldaki tipikekliyle bu mcadele, feodalizmin ve otokrasinin kalntlarna kar bir mcadele olmutu; ve buekliyle ikinci kategorideki lkelerde, yani Dou Avrupada ve zellikle Rusyada tamamlanmamthenz. 20. yzyldaki tipik ekliyle, nc kategorideki smrge ve yar-smrge lkelerin [in,ran, Trkiye gibi.] mcadelesi artk khne feodalizme ve otokrasiye kar deil, burjuvaemperyalizmine kar bir mcadeleydi. Bylece, ikinci ve nc kategoride yer alan lkelerin millihareketleri arasnda, 19. yzyln khne otokrasisinin kurbanlaryla, 20. yzyln yeni emperyalizmininkurbanlar arasnda, Dou Avrupa ile Asya arasnda gerek bir ittifakn temelleri atlmt. E. H.
Carr, Sovyet Rusya Tarihi, Bolevik Devrimi, Cilt 1, (ev.) Orhan Suda, stanbul: Metis Yaynlar,1989, s. 373.
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
40/175
36
Demokrasi isimli kitabnda erevesini izdii, anti-emperyalist halk cephesinin
nderliinde, proletarya, kyller, aydnlar ve burjuvaziye dayanan milli demokratik
devrim fikrinden ve milli burjuvaziye yaplan atflardan etkilenmitir.67 1960larn
ortalarndan itibaren younlaan Sovyet-in kutuplamasnda MDDnin tarafszlk
tutumunu benimsemi olmas, MDDnin dorudan doruya herhangi bir tarafn
politikasna uyarlanmam olduunu dndrmektedir. 68
Bu dolayl etkiler bir yana, MDDde daha belirgin olan Trkiyeye zg bir
duruun yakalanmas abasdr. Milliyetilik, tepki ideolojisi olmasndan69
, ulusal
kurtulu sava deneyiminin yaratt olumlu kabul edilen durumdan ve anti-
emperyalizmle ilikilendirilmesinden dolay nemsenmektedir. Mihri Belli Ynde
yaynlanan Trk Soluna Saygszlk yazsnda SSCBden ynlendirilme eletirisine
kar, eski komnist mirasn sahibi olarak ortaya karken, Trkiye emekileri, nasl
milli gler arasnda sonuna kadar devrimci, en tutarl milliyeti g ise, Trk
sosyalizmi de en derin anlam ile milli bir akmdr ve her zaman yle olmutur
demekteydi.70
Belliye gre amzn en byk gerei millet gereidir. Sosyalizm
ancak bamsz bir lkede, uluslam bir toplumda kurulabilir. Sosyalizmin
67 Suavi Aydn, Milli Demokratik Devrimden Ulusal Sola Trk Solunda zgc Eilim, Toplumve Bilim, Say 78, (Gz 1998), s. 66-67.68 MDDden ayrlarak PDA ve daha sonra TKPyi kuran Dou Perinek evresi in tezlerineuyumlu politik hat belirlemitir. Mihri Belli evresindeki hareket ise tarafszlk tutumunu sonunakadar srdrmtr.69 19. yzyln sonuna gelindiinde dnyann tm azgelimi (fakat kapitalizmden etkilenmi)blgelerinde milliyetilik hakim tepki [liberalizme]ideolojisi konumuna gelmiti alar Keyder,Ulusal Kalknmacln flas, stanbul: Metis Yaynlar, 1993, s. 10. Yirminci yzylda, nc
dnyada da smrgecilie tepki olarak alglanmtr.70 Mihri Belli, [E. Tfeki], Trk Soluna Saygszlk, Yn, Say 87, (15 Nisan 1966), s. 12.
-
8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M
41/175
37
malzemesi ulusun bireyi zgr vatandatr.71 Bu nedenle ncelikli olarak lkede
geri kalmla neden olan ve milli bamszla engel olan d glere ve onlarn
ynlendirdii i glere kar mcadele edilmelidir. Bu mcadeleyi
ynlendirebilecek gler ise, ii snf, kyller vb. sosyalist devrimin dayana olan
halk kitleleri geri kalm olduu iin, onlar inisiyatifi ele alncaya kadar, toplumun
dier ilerici kesimleri saylan asker-sivil aydn zmre ve milli burjuvazidir.72
Mihri Bellinin, Kemalizm, milliyetilik ve anti-emperyalizm zerine kiisel
tarihinden yapt kimi karmlar, rnein babasnn mrnn sonlarnda Marksizme
meyletmesinden73 Kemalistlerin sosyalist olabilecekleri yorumunu karmas ya da
Uzak Dou zerinden ABDden Trkiyeye dn srasnda urad Japonyann
modernlemesine vgleri, solcu evrelerde olduka eletirilse de74 Bellinin
sosyalizm kavray konusunda fikir verici olabilir. 75
71 Mihri Belli, Yazlar (1965-1970), Ankara: Sol Yaynlar, 1970, s. 290. Bir Trk milliyetisi ve aynzamanda Marksist olarak Mihri Bellinin Krtlerle ilgili yorumu ise devlet politikasyla uyumlu olarakbalca yleydi: Trklerle Krtler arasndaki birlik ve kardelik, tarih snavndan gemitir. ()Trkiyedeki ulusal birliin paralanmas, hem Trklerin, hem Krtlerin gerek karlarna aykrsonulara varr, emperyalizmin iine yarar. Dou meselesi, ancak, Krtlere kendi anadillerinikullanma hakknn, merkezi, laik cumhuriyet maarifi denetiminde tanmakla ve ayn zamanda millidemokratik devrimin hem Douda hem de Trkiye sathnda btn derinliiyle gerekletirilmesiylezme balanabilir.A.g.e., s. 309.72 Belliye gre, Sosyalizm gelimi, sanayilemi bir toplum dzenidir. lkeyi sanayiletirmeden,emekileri fabrikalara aktarmadan sosyalizm olmaz. Ve elbette ki emekilerin ynetiminde olmasgereken gerek bir sosyalist toplumda ok daha bilinli olan ehir emekileri, iiler sosyalizmyolunda gidildii srece er ge ar basacaklardr, nc rol oynayacaklardr. Ama bu ii snf herzaman ve her yerde nc olacaktr demek deildir. Mihri Belli, Sosyalizmde Metod Meselesi, Yn,Say 152, (25 ubat 1966), s. 12.73 Belliye gre babas, Kurtulu Sava savas, sol Kemalist, ellisinden sonra () doru yolubulmutu. Bellinin bu dncesi, kendisini de belirttii gibi, solcu evrelerce en olumlu anlamylaburjuva radikalizmi ile Marksizmi ayn sepete koyuyor biiminde eletirilmitir. Belli,nsanlarTandm, s. 26-27.74 Belli , a.g.e., s. 171.