ZOO HUMAIN
CHOKRI BEN CHIKHA
DE BLIJDE TERUGKEER VAN DE BARBAAR
LC_BW_ZOO_HUMAIN_OPM.indd 3 23/08/17 13:06
‘We might be through with the past,
but the past ain’t through with us.’
(Magnolia)1
‘A person’s identity is not an
assemblage of separate affiliations,
nor a kind of loose patchwork; it is
like a pattern drawn on a tightly
stretched parchment. Touch just one
part of it, just one allegiance,
and the whole person will react,
the whole drum will sound.’
(Amin Maalouf)2
LC_BW_ZOO_HUMAIN_OPM.indd 4 23/08/17 13:06
LC_BW_ZOO_HUMAIN_OPM.indd 5 23/08/17 13:06
“We might be through with the past,
but the past ain’t through with us.”1
“A person’s identity is not an assemblage
of separate affiliations, nor a kind of loose
patchwork; it is like a pattern drawn on
a tightly stretched parchment. Touch just
one part of it, just one allegiance, and the
whole person will react, the whole drum
will sound”2
ZOO HUMAIN
LC_BW_ZOO_HUMAIN_OPM.indd 6 23/08/17 13:06
7ZOO HUMAIN
De priemende ogen van een roze teddybeer, dat is wat ik me vooral
herinner van 5 april 2016, de dag waarop ik werd ontboden bij onze
minister-president.Enikvraagmezelfsafofallesniethelemaalanders
wasgelopen,alsikdieteddybeerniethadzienliggen.Wasik,zonderdie
toevalligeontmoeting,welingegaanopdeuitnodigingvandeminister-
president?
Dedagwasbegonnenmetkoffiemetmijnmoeder.Ikzattegenoverhaar
opdebank,weggezonken inweelderigekussenswaarhierendaareen
slijtageplekoptezienis.AlJazeerajakkerdehetnieuwsdoordekamer,
schelenonvermijdelijkalsaltijd inhethuisvanmijnouders.Al-Nusra
hadeengevechtsvliegtuigvanAssaduitdeluchtgeschoten.Deplaatsvan
decrash,Al-Eis,kreeghaarvijftienminutenvantwijfelachtigeroem.Een
groepmannenverdrongzichomdepiloot.Hijlagopdegrond.Sommigen
riepen:‘HijisSyrisch!HijisSyrisch!’Anderengilden:‘Ontwapenhem!’De
premiervanIJslandboogmetzichtbaremoeitehethoofdoverdePanama
Papers.BernieSandersleeksuccesvolinderaceomhetWitteHuis,terwijl
JacobZumazichinZuid-Afrikavoorbereiddeopzijneigenhousewarming.
Zumaoverleefdewatwijeenconstructievemotievanwantrouwenzouden
noemen.Hijdeedeengreepvanonduidelijkemiljoenenuitdestaatskas
omzijnhuisteverbouwenenkwamermeeweg.OpzijnbankinNkandla
geen versleten kussens. Maar mijn moeder had makrout gemaakt. Mijn
LC_BW_ZOO_HUMAIN_OPM.indd 7 23/08/17 13:06
8 ZOO HUMAIN
moedersdadelkoekjeszijndelekkerste,ookalsdetelevisieonophoudelijk
deellendevandewereldbraakt.
Toen de telefoon ging, had ik de koffie nog niet aangeraakt. Zo kon ik
meerookniet inverslikkentoendevrouwaandeanderekantvande
lijnzichvoorsteldealseenmedewerkstervanonzeminister-president.Hij
wildemijspreken,zeizij.Waarover?Datmochtzenietvertellen.‘Word
ikverdacht?’vroegikmeteen.Mijnmoedersogenbegonnenteflitsenals
eensnelheidscamera.NetzoalstoenmijnbroerZouzouwasaangehouden
doordeGentsepolitie.
ZoalselkeweekwasZouzoudiebewustezaterdagstoofvleesgaanhalen
voordeStoofvlees-met-Frietendag,eentraditiedietenhuizeZouzouhoog
inhetvaandelwordtgedragen.Maarmetzijnrugzakenkapzaghijer
volgensdepolitieverdachtuitenwerdhijdaaromvernederdaangepakt.
Geen wonder dat mijn moeders ogen flitsten. Haar kinderen worden
geviseerd omdat ze ‘bruinen’ zijn. Net als de Pakistaanse cricketspeler
Assim Abassi. Hij was niet lang geleden door een Israëlische
veiligheidsagent gesignaleerd met een jachtgeweer onder de arm. Wat
Abassi inwerkelijkheidbij zichdroegwaszijncricketbat,gewikkeld in
eenjas.Hetregende,debatmochtnietnatworden.AssimAbassi’sfamilie
moesttochhetlanduit,opverdenkingvanterreur.Assimsvader,diebij
dePakistaanseambassadeinBrusselwerkte,werdnaaraanleidingvandit
voorvalbedanktvoorzijndiensten.Sindsdienismijnmoederernietmeer
gerustop.
‘Nee,nee,nietsvandatal,maakugeenzorgen’,verzekerdedekabinets-
medewerkster mij. ‘De minister-president wil gewoon een kopje koffie
metudrinken.’
DusdronkiksneldekoffiebijmijnmoederinBruggeop,verzekerdehaar
nogeensdatiknietverdachtwerdenreedvoormijntweedekopjenaar
Brussel. Op het Beursplein brandde ik een kaarsje voor de slachtoffers
LC_BW_ZOO_HUMAIN_OPM.indd 8 23/08/17 13:06
9ZOO HUMAIN
vandeaanslagenopZaventemenBrusselvan22maart.Daar stond ik,
bouleversédoordeemotioneleravage.Tewetendatditiswatdeklokslaat
inIrak,Syrië,Libië...Toenikmijnkaarsjeneerzette,zagikhemliggen:
een roze teddybeer met glazige ogen. Er lagen massa’s beren, blauwe,
groene, gele ... maar die ene keek me toch heel indringend aan. Ik zei
tegenhem:‘Hetzijnlafaards,lieveteddybeer,hetzijngeenmannenvan
god,hetzijnlafaards’.
Terwijlikmeomdraaide,voeldeiknogsteedsdieogeninmijnrug.Straks,
ofoverenkeledagen,zoudendevuilnismannenmethunschoppenvan
handen en grote wagens komen. Alle beertjes, ook mijn roze vriend,
vliegenvastdecontainerin,enwatdaarna?Hoemoetenwedanverder
metonzesamen-leving?Watgebeurtermetdehoopvanhetkinddathier
eenrozeteddybeerneerlegt?Watkomternarouw?
Een zichtbaar vermoeide minister-president ontving me hartelijk in
zijnkantooraanhetMartelaarsplein. ‘MeneerBenChikha,daarbentu!
Neemtuplaats.Kom,neemtochplaats!Koffie?’Zondermijnantwoord
aftewachten,riephijnaarzijnassistente.‘Eva,jehebthetdruk,ikweet
het,maarzorgindeeersteplaatsvooreenkopkoffievooronzegast.’De
kringenonderzijnogenwarendonkerderdanoptv.Defletsblauweogen
bovendewallenkekenmijvanachterbrillenglazenrechtaan.
‘Meneer Ben Chikha, ik ben naarstig op zoek naar de oorzaak van het
schisma in onze straten. Waarom keren de kinderen van migranten
zich zo brutaal en openlijk en ...’ De minister-president maakte een
vermoeid gebaar met zijn handen richting zijn voorhoofd alsof daar
een hardnekkige migraine huisde. ‘Ja, zelfs dodelijk. Het geweld, de
agressiviteit...aanslagen...Zaventemiseenwaargebeurdenachtmerrie.
Waarkomtdiehaatvandaan?’
Ik wilde antwoorden, maar hij liet zich niet onderbreken. ‘Ik spreek
met mensen, lees opiniestukken in de hoop van de Vlaamse culturele
LC_BW_ZOO_HUMAIN_OPM.indd 9 23/08/17 13:06
10 ZOO HUMAIN
gemeenschapeenantwoordtekrijgen.’Wanhoopklonkindestemvande
zelfverzekerdepoliticus;onzeminister-presidentwasteneinderaad.
‘Wat vindt u, meneer Ben Chikha? U, theatermaker en intellectueel
– u hebt toch geschiedenis gestudeerd? Daarom heb ik u ontboden, en
omdatudezoonbentvaneenmigrant.Ikwiluwvisiehoren.Ikbenhet
verwijtbeudatbeleidsmakersalleennaarblankemannenvanbovende
vijftig luisteren.Mijnvrouwzeihetmevanochtendnog. Ikwilhaaren
Vlaanderenbewijzendatdatnietzois.’
‘Men zegt dat de tweede- en derdegeneratie migrantenkinderen hier
in België te weinig kansen hebben gekregen en daarom heil zoeken in
nihilistischendestructiefdenkenendoen.Datzeonsdaaromzohaten.
En zij niet alleen. Heel de wereld kijkt misprijzend op ons neer. Op de
Belgische politiek, de veiligheidsdiensten, onze integratiepolitiek, ja
zelfsopdeBrusselsetunnels.NaMolenbeekzijnookVorst,Anderlechten
Schaarbeekplaatsenvanonheilgeworden.Deschandvlekbreidtuitover
dehoofdstadvanVlaanderen,vanBelgiëenvanEuropa.Ondertussentiert
hetpopulismeoverhetgehelecontinentwelig.En,eerlijkgezegd,meneer
BenChikha,zelfs ikvoeldedrukomnuendaneenmooipopulistisch
beeldjetegebruiken.Hetisnietmijnstijl,maarikwordteveeleengrijs
imago aangemeten en mijn adviseurs zeggen dat ik terrein dreig te
verliezenindepeilingen.Snapje?’
Evenbleefhet stil.Wildehijnumijnmeningoverzijnpopulariteit? Ik
wasopgeluchttoenhijevenlatergewoonverdergingmetzijnbetoog,om
teeindigenmeteenopvallenddirectevraag:‘MeneerBenChikha,’zeihij
formeel,‘hoeishetingodsnaamzoverkunnenkomen?’
Hetwoord‘god’wasgevallen.Hijzalmetochnietvragenwatikvande
aanslagenvind–alsmoslim?!Opdievraag,diemevaakvoordevoeten
komt, weiger ik het antwoord. Ten eerste ben ik, net als zoveel Belgen,
van mijn geloof af. Ten tweede vinden moslims de aanslagen net zo
LC_BW_ZOO_HUMAIN_OPM.indd 10 23/08/17 13:06
11ZOO HUMAIN
verschrikkelijk als niet-moslims. Of denken we soms dat de doorsnee
AbdelenAïchaerbegripvoorhebben?Trouwens,demeesteslachtoffers
vanextremistischeislamterreurzijnmoslims.Gaanwetellen?
Dewoorden‘ingodsnaam’maaktenwoedeinmijlos.Dekwaadheidtrok
vanmijnbuiknaarboven.Zewasnetvoorbijmijnhart,enbijna langs
mijnmondontsnapt,toendeminister-presidentvantoonenonderwerp
veranderde.Hadhij ietsgemerkt?Hijvroeg: ‘Hoeishetgesteldmetuw
broer,Zouzou?’
‘Zouzou’,zuchtteik. ‘Water isgebeurdop22maart2016inBrusselen
Zaventem,dedoden,degewonden,degespletenen,decompleteravage,
het gebroken glas, de verbroken verbinding, het uiteengespatte hart,
datallesdoetallekleinereongemakkenvergeten.’Deogenvanderoze
teddybeer priemden. Ik haalde diep adem. ‘Hoe moeten we verder met
onzesamen-leving?’
Ik zei: ‘Zouzou was ondersteboven van de arrestatie. De Gentse politie
heeft hem gefouilleerd, zelfs vernederd, puur om zijn uiterlijk. Voilà,
meneerdeminister-president,datoverkomtons,dezonenvanmigranten;
wij zijn verdacht op voorhand. Daar ligt een van de baarmoeders van
dehaat.Desociaal-culturelebreukwaaroveruzichhethoofdbreekt,is
geborenophetaltaarderprofilering.Indiesausborreltdehaat.’
De minister-president knikte, alsof hij me begreep. Aangemoedigd
praatteikverder.Ikweiddeuit,bereedmijnstokpaardjes.Voorikererg
inhad,belanddeikmetmijnbetoogbijeenbendefeestendeAntwerpse
Syriëstrijders inde laadbakvaneen4x4 inAleppo.Ai.Abruptstopte ik
metpraten.Eenmomentvanstiltevielzwaarophetbureautussenons.
Maar de minister-president zei: ‘Luister, meneer Ben Chikha. Alle
inburgeringscursussentenspijt,hebbenwijwatbetreftdemulticulturele
samenlevingnietveelbereikt.Deverschillendegemeenschappeninons
landdenkennogtevaakinstereotypen.Wijkennenelkaarnietenweten
LC_BW_ZOO_HUMAIN_OPM.indd 11 23/08/17 13:06
12 ZOO HUMAIN
nietwatdeanderdenkt.Wijmoetendaarietsaandoen.Ukunthetniet
alleengoeduitleggen,uhebtookeenacademischdenkniveau.Envolgens
mijnlievevrouwbentubovendieneenverdienstelijktheatermaker.Toch
uitzonderlijkvooreenmigrantenzoon.’
Ikfronstemijnwenkbrauwen.
‘Allez,begrijpmijgoed.Destatistiekenliegenernietom.Weinigkinderen
vandemigratiebehaleneenuniversitairegraad.’
IkbenerinmiddelsaardigaangewendeenvandeKnuffeltunesiërsvan
Vlaanderentezijn.
‘We hebben onze waardering getoond door uw theatergezelschap
subsidies toe te kennen’, zei de minister-president. Hij pauzeerde even.
Zijnhoofdboogietsnaarlinksalsomzijneigenwoordenteoverwegen.
‘Wel, oké, u kreeg wat minder geld dan uw collega’s, maar wat had
u verwacht met de Franstalige naam van uw gezelschap? En dan uw
aanpak...Rauwenconfronterend.Werkelijk,uhebtietsvaneeneuh…
Maargoed,ubenteenvolhouderendemixvanratioenemotieisprecies
watwezoeken.Ukentbeidekampen.Zo iemandhebbenwenodig.De
meestenvanmijnpartijbakkener(datistussenons)heelweinigvan.Ze
kennenmensenzoalsunieteens.Zedoendommeuitsprakenindepers
dieikdanweermoetrechtzetten.Daaromwilikuvragenomonderzoek
tevoerenenonseentoolboxaandehandtedoen,waarmeewijdesociale
en culturele breuk kunnen herstellen en het denken in stereotypen
doorbreken.Umoetmijhelpen,bestemeneerBenChikha.’
Eentoolbox.Ikdachtaandehoutenkratvanmijnvaderdestijds, inde
vochtigekelderwaarhijjaarlijkseenschaapofkonijnslachtte.Erzaten
eenversletenhamer,eenverroestebijlenslechtetangenin.Eenkruis-en
eenandereschroevendraaier.Verwarenweernietmeegekomen.
LC_BW_ZOO_HUMAIN_OPM.indd 12 23/08/17 13:06
13ZOO HUMAIN
‘Hoe ziet u dat precies, meneer de minister-president? Wat verwacht u
concreetvanmij?’
‘Een onderbouwd onderzoek inclusief dossier met de stand van zaken,
eenrapportmetaanbevelingeneneentoolbox,eenlijstmetactiepunten.
Intotaal25pagina’s,getypt,inlettergrootte12,liefstmeteeninterlinie
van anderhalve punt. Binnen twee maanden klaar. U mag het gerust
digitaalsturen.Oh,enmeneerBenChikha,ubentkunstenaar,maarik
verwachtzekergeenkunstwerk.Romanshebikinovervloed.Enwiltuer
rekeningmeehoudendatditrapporteveneenshelderdienttezijnvoor
mijn bakker en slager? Hermetische frases zijn absoluut uit den boze.
U begrijpt, onze stemmers leunen meer aan bij Jan Modaal dan bij de
intellectuelenenculturo’s...’
Hijzagdatiktwijfelde.
‘Erisuiteraardeenbudgetvoorhanden.Wijhebbeneenroyaalmaandloon
enmaaltijdchequesvooru.Bovendienvermeldenwijbijdebekendmaking
van het rapport en de actiepunten graag uw artistiek werk. Dat zou
goedzijnvooruwnetwerkende subsidiesvooruwtheatergezelschap.’
Knipoogdehijnu?Ikwasnietzeker.
Tien minuten later stond ik buiten en probeerde ik te begrijpen wat
me net was overkomen. Ging ik voor de overheid werken? Twee jaar
geleden stond ik nog op het punt om minister te worden. Ik had me
toen, onafhankelijk van een politieke partij, kandidaat gesteld voor de
portefeuillevanministervanCultuur.Viaeenpetitiekreegiksteunvan
zo’n beetje half cultureel Vlaanderen. Sommige journalisten steunden
me,anderemaaktenvanmijeenclown.3Uiteindelijkhebikverlorenvan
iemanduit eenbelangengroepvandeBelgischeBierbrouwerijen.Hij is
sluwenintelligent,datwel,maarwieiserzijnhelelevenmetnietsanders
bezig geweest dan de socioculturele kloof tussen gemeenschappen? Ik
weeterallesvan.Gelijkeentandartsgatenvult,vulikkloven.Benikniet
LC_BW_ZOO_HUMAIN_OPM.indd 13 23/08/17 13:06
14 ZOO HUMAIN
indiekloofgeboren? Ikbenernietalleengeboren,mijn levensverhaal
speeltzichvolledigindiekloofaf.Ikkenerelkescherperots,elkplasje
waterenelkebesaanelketak.Alsiemandwatoverdiekloofkanvertellen,
benikhetwel.‘Ikbéndiekloof!’klopteikmezelfopdeborst.Ditklusje
konikvast ineenweekklaren. IkwerdwelgeenministervanCultuur,
maar ik klaag niet, we mogen niet klagen, want nu was ik een soort
kabinetsmedewerker.Eenmensmoetergensbeginnen.
Ikzoudeministereenplezierdoenendeopdrachtaanvaarden.Misschien
konikzozelfsietsbetekenenvoordesamenlevingenvoordatrozebeertje
datstraksindecontainerbelandt?
Thuis zei ik aan mijn vrouw en kinderen dat ze me een weekje
(maximaal)niettezienzoudenkrijgeneniktroknaarmijnwerkkamer
opzolder.Metdemaaltijdchequeskonikpizza’sbestellen.Ikruildemijn
trainingsbroekvooreenpakeneenhagelwithemd,netzoalseenechte
kabinetsmedewerker. En ik begon eraan, met de belofte eerlijk te zijn.
Alleswatikzouschrijvenzoudewaarheidzijn,behalvedeinteressantste
zinnen.
LC_BW_ZOO_HUMAIN_OPM.indd 14 23/08/17 13:06
15ZOO HUMAIN
RA
PP
OR
T
DEE
L 1
/ De
SO
CIAL
E BR
EUK
en h
et G
EBRO
KEN
VE
RTRO
UW
EN
Best
e m
inis
ter-
pres
iden
t,
U vr
aagt
mij
een
rapp
ort
te s
chri
jven
en
tool
s aa
n te
rei
ken.
Op
het
eer
ste
gezi
cht
lijkt
het
hel
emaa
l ni
et n
odig
, be
nt u
no
delo
os a
an h
et p
anik
eren
. Wan
t je
zou
kun
nen
vind
en d
at
het
tege
nwoo
rdig
zee
r go
ed g
aat
met
de
dive
rsit
eit
en d
e be
eldv
orm
ing.
Nee
m n
u on
ze o
penb
are
omro
ep.
Daar
heb
-be
n w
e As
ter
Nzey
iman
a, e
en V
laam
s jo
ngen
met
Bur
unde
se
root
s al
s sp
ortc
omm
enta
tor
in p
rim
etim
e! E
n da
n no
g kn
ap,
zo k
nap
dat
mijn
vro
uw e
r ni
et o
ver
kan
zwijg
en. O
ok p
re-
sent
ator
en D
anir
a Bo
ukhr
iss
Terk
essi
dis,
Ihs
ane
Chio
ua L
ek-
hli k
leur
en h
et s
cher
m. W
ie h
ad d
at p
akw
eg v
ijf ja
ar g
eled
en
geda
cht?
En
dan
hebb
en w
e he
t no
g ni
et o
ver
Rom
elu
Luka
-ku
, M
arou
ane
Fella
ini,
Divo
ck O
rigi
, Na
cer
Chad
li, C
hris
tian
Be
ntek
e, M
ouss
a De
mbé
lé,
Radj
a Na
ingg
olan
van
de
Rode
Duiv
els,
dez
e gl
adia
tore
n va
n de
nie
uwst
e ti
jden
zijn
nie
t m
eer
uit
onze
woo
nkam
ers
weg
te
denk
en.
Ook
de c
ultu
rele
sec
tor d
oet h
et n
iet b
epaa
ld s
lech
t. Jo
urna
-lis
ten
ging
en h
elem
aal u
it h
et d
ak t
oen
Sidi
Lar
bi C
herk
aoui
le
ider
wer
d va
n he
t Ba
llet
van
Vlaa
nder
en. D
e th
eate
rwer
eld
zet
voor
zich
tige
sta
ppen
om
div
ersi
teit
te
omar
men
, al
lijkt
he
t so
ms
een
gear
rang
eerd
huw
elijk
.
En t
och
begr
ijp ik
uw
bez
orgd
heid
: de
aans
lage
n do
or jo
n-ge
ns g
ebor
en e
n ge
toge
n in
ons
land
, de
mis
lukt
e in
tegr
atie
in
zijn
geh
eel,
ze h
ebbe
n on
s on
zeke
r ge
maa
kt.
Ook
zijn
er
om d
e ha
verk
lap
hoog
oplo
pend
e di
scus
sies
(voo
r zo
ver
je d
at w
oord
kun
t geb
ruik
en) o
ver
mig
rati
e, in
tegr
atie
, Pa
lest
ina,
slu
iers
, bo
urka
’s e
n bo
urki
ni’s
...
Deze
dis
cuss
ies
LC_BW_ZOO_HUMAIN_OPM.indd 15 23/08/17 13:06
16 ZOO HUMAIN
ontv
lam
men
vaa
k in
maa
tsch
appe
lijke
hys
teri
e, w
aarb
ij u
zelf
s uw
par
tijg
enot
en m
oeili
jk o
nder
con
trol
e kr
ijgt.
Erge
r no
g, h
oeve
el k
eer
hebt
u a
l ee
n co
llega
moe
ten
into
men
om
dat
die
een
num
mer
tje
opvo
erde
en
het
kot
op s
telt
en
zett
e? I
n di
e zi
n be
grijp
ik d
at u
het
zat
ben
t.
Om h
et n
og c
ompl
exer
te m
aken
zijn
vel
e Vl
amin
gen
met
mi-
grat
ieac
hter
gron
d m
ondi
ger
gew
orde
n, m
et a
lle g
evol
gen
van
dien
.
Onze
vad
ers
van
de e
erst
e ge
nera
tie
war
en v
aak
Uncl
e To
ms.
Ze
geh
oorz
aam
den,
som
s ui
t de
sint
eres
se v
aak
uit
angs
t. He
t zi
jn V
lam
inge
n m
et e
en m
igra
tiea
chte
rgro
nd d
ie h
eel
hun
leve
n de
bla
nke
baas
heb
ben
geam
usee
rd é
n ve
rrijk
t. Ze
kre
gen
daar
voor
mee
stal
een
bill
ijke
com
pens
atie
. M
aar
bij d
e vo
lgen
de g
ener
atie
s zi
jn K
unta
Kin
tes
opge
staa
n. V
la-
min
gen
met
een
mig
rati
each
terg
rond
die
een
men
ing
heb-
ben,
die
teg
en d
e st
room
dur
ven
in t
e ga
an,
de s
tatu
s qu
o w
illen
doo
rbre
ken.
Vaa
k w
orde
n ze
met
de
nodi
ge t
amta
m
naar
de
deur
gel
eid.
‘Rot
joch
, we
geve
n ze
een
kan
s en
kijk
, ze
ver
klot
en h
et. O
ndan
kbar
e hu
fter
s’, i
s va
ak d
e on
dert
oon.
So
mm
igen
hal
en d
e m
edia
– d
enk
maa
r aa
n Yo
usse
f Ko
bo
– an
dere
n ni
et.
Maa
r de
opm
ars
van
de n
ieuw
e ge
nera
tie
– bi
nnen
én
buit
en d
e in
stit
uten
– is
ons
tuit
baar
. Dat
wet
en u
en
ik.
Wat
is h
ier
aan
de h
and?
Doe
n w
e he
t nu
goe
d of
sle
cht?
Het
is
alt
ijd m
oeili
jk o
m t
e oo
rdel
en o
ver
de e
igen
tijd
en
nog
moe
ilijk
er o
m s
truc
ture
n te
her
kenn
en.
Wan
t di
t st
aat
vast
: he
t is
iet
s st
ruct
uree
ls,
men
eer
de m
inis
ter-
pres
iden
t. W
e he
bben
ons
naa
r m
ijn a
anvo
elen
te
lang
gec
once
ntre
erd
op
lout
er c
osm
etis
che
ingr
epen
om
de
soci
aal/
cult
urel
e kl
oof t
e di
chte
n. W
e he
bben
onz
e st
ereo
type
n, o
nze
orde
nend
e, d
if-fe
rent
iëre
nde
en g
erus
tste
llend
e sj
ablo
nen
in o
ns h
oofd
te
wei
nig
in v
raag
ges
teld
. Vin
dt u
nie
t?
Vand
aag
gaat
er
veel
aan
dach
t na
ar o
nze
jong
eren
met
een
m
igra
tiea
chte
rgro
nd e
n hu
n dr
ijfve
ren.
Dat
is n
iet
alti
jd z
o ge
wee
st; v
erlo
ren
jong
eren
bel
angd
en u
to
t vo
or e
nkel
e ja
ren
niet
rec
htst
reek
s aa
n. O
ok d
e ba
kker
en
de
slag
er la
gen
er n
iet
wak
ker
van,
bes
te m
inis
ter-
pres
i-de
nt. L
aten
we
voor
hen
, voo
r uw
sla
ger
en b
akke
r, ev
en t
e-
LC_BW_ZOO_HUMAIN_OPM.indd 16 23/08/17 13:06
17ZOO HUMAIN
rugg
aan
in d
e ti
jd. E
n ho
pen
dat
we
daar
ele
men
ten
vind
en
die
ons
insp
irer
en v
oor
de t
oolb
ox.
Ik b
en o
pgeg
roei
d m
et d
e Fr
anse
tel
evis
ie.
Je z
ag i
n do
-cu
men
tair
es a
ls M
émoi
res
D’im
mig
rés
van
Yam
ina
Beng
uig
(199
7)4 d
at F
rank
rijk
in e
en p
ijlsn
el t
empo
ver
ande
rde.
Fru
s-tr
atie
s, t
raum
a’s,
woe
de e
n ve
rdri
et v
an d
e ee
rste
- en
de
twee
de g
ener
atie
mig
rant
en w
erd
vaak
ope
nlijk
bes
prok
en.
De v
erpl
ette
rend
e ve
rant
woo
rdel
ijkhe
id v
an d
e Fr
anse
sta
at
voor
de
soci
ale
kloo
f w
erd
niet
ond
er d
e m
at g
evee
gd,
al
was
Ben
guig
eve
ngoe
d kr
itis
ch v
oor
de m
igra
nten
en
hun
kind
eren
. Het
is m
issc
hien
gee
n to
eval
dat
in E
urop
a Fr
ank-
rijk
vee
l te
lijde
n he
eft
onde
r de
aan
slag
en?
Fran
krijk
, m
a Do
uce
Fran
ce,
was
voo
r de
tie
ner
Chok
ri e
en
moo
i re
stau
rant
, m
aar
met
een
ver
waa
rloo
sde
keuk
en v
ol
schi
mm
els
en k
akke
rlak
ken.
En
ja, F
rank
rijk
(en
ook
Bel
gië)
zi
jn w
elva
arts
stat
en. M
aar
een
aant
al z
aken
is t
och
door
ge-
scho
ten.
Het
neo
liber
alis
me
stel
t ge
ld, m
ater
ialis
me
en e
x-tr
eem
indi
vidu
alis
me
voor
op. H
oe c
ombi
neer
je d
at e
goïs
me
met
de
scho
ne ‘v
aleu
rs r
epub
licai
nes’
van
‘Lib
erté
, éga
lité
et
frat
erni
té’?
De F
rans
e fil
osoo
f M
arce
l Ga
uche
t sp
rak
al i
n 19
85 o
ver
de
‘frac
ture
soc
iale
’.5 De
ze s
ocia
le b
reuk
is
wat
ons
van
daag
no
g st
eeds
zor
gen
baar
t en
waa
rvan
we
de z
ure
vruc
hten
pl
ukke
n. H
et m
eest
con
cret
e vo
orbe
eld
zijn
de
gett
o’s
die
onts
taan
in d
e (r
and)
sted
en. M
et e
en b
reuk
moe
t je
naa
r de
do
kter
, be
ste
min
iste
r-pr
esid
ent.
Dat
is n
iet
gebe
urd.
Dez
e br
euk
wer
d ni
et v
erzo
rgd
en d
e w
ond
is g
aan
ette
ren
en v
er-
spre
idde
het
onf
riss
e pa
rfum
waa
rin
extr
eem
rech
ts z
ich
zo
graa
g ba
adt.
De d
atum
is
u va
st b
ijgeb
leve
n, 2
4 no
vem
ber
1991
, of
tew
el z
war
te z
onda
g. D
e vo
orlo
per
van
uw p
arti
j w
erd
zow
at v
an d
e ka
art
geve
egd
door
uw
ext
rem
isti
sche
br
oert
je. H
et V
laam
s Bl
ok b
ehaa
lde
een
klin
kend
e ov
erw
in-
ning
. Dat
moe
t pi
jn h
ebbe
n ge
daan
. De
trad
itio
nele
par
tije
n ga
ven
eers
t elk
aar d
e sc
huld
. Nie
man
d ha
d go
ed g
enoe
g ge
-lu
iste
rd n
aar
de b
urge
rs, n
och
de p
robl
emen
ron
d in
tegr
atie
en
mig
rati
e aa
ngep
akt.
Daar
na m
oest
die
last
ige
‘and
er’ h
et
ontg
elde
n. D
ie a
nder
met
and
ere
waa
rden
, and
ere
gew
oon-
ten
en e
en a
nder
e hu
idsk
leur
. De
gast
arbe
ider
s ui
t de
jare
n ze
stig
die
noo
it t
erug
geke
erd
war
en n
aar
hun
land
van
her
-ko
mst
. Ter
wijl
dat
toc
h de
bed
oelin
g w
as. I
n pl
aats
daa
rvan
ha
dden
ze
hun
vrou
wen
en
kind
eren
lat
en o
verk
omen
en
nieu
we,
Bel
gisc
he,
kind
eren
gep
rodu
ceer
d. Z
e le
efde
n op
-
LC_BW_ZOO_HUMAIN_OPM.indd 17 23/08/17 13:06
18 ZOO HUMAIN
eeng
epak
t in
onv
erw
arm
de a
ppar
tem
ente
n di
e ze
huu
rden
va
n hu
isje
smel
kers
. Ze
spra
ken
geen
Ned
erla
nds,
som
mig
en
war
en a
nalf
abee
t. Ze
cit
eerd
en d
e Ko
ran
in p
laat
s va
n de
Bi
jbel
! To
en,
in d
e ja
ren
zest
ig,
war
en z
e no
odza
kelij
k om
w
erk
te d
oen
dat
de lo
kale
bev
olki
ng n
iet
wild
e do
en. M
aar
vana
f de
jar
en z
even
tig
war
en d
e ba
nen
zoge
naam
d op
...
also
f he
t aa
ntal
jobs
vas
tgel
egd
zou
zijn
. De
polit
iek
scho
of
stee
ds v
erde
r op
naa
r ex
tree
mre
chts
in d
e ho
op s
tem
men
te
win
nen,
in p
laat
s va
n sa
men
de
scho
uder
s on
der
een
maa
t-sc
happ
elijk
pro
blee
m te
zet
ten.
De
breu
k ve
rbre
edde
, het
gat
ve
rdie
pte,
en
het
antw
oord
van
de
‘and
er’,
de u
itge
stot
e-ne
, kw
am u
it d
e on
derb
uik.
Zij
die
hier
geb
oren
zijn
en
hier
sc
hool
lie
pen.
Zij
die
zich
tw
eede
rang
sbur
ger
voel
en.
Jon-
gere
n ui
t de
Bru
ssel
se w
ijken
, va
ak v
an M
aghr
ebijn
se o
ri-
gine
, ra
akte
n sl
aags
met
de
polit
ie.
Dat
gebe
urde
in
Vors
t (1
991)
, M
olen
beek
(19
95)
en A
nder
lech
t (1
997)
. Di
e re
llen
in d
e ja
ren
nege
ntig
lei
dden
dir
ect
of i
ndir
ect
tot
nieu
we
bele
idsm
aatr
egel
en:
veili
ghei
ds-
en
prev
enti
econ
trac
ten,
w
ijkco
ntra
cten
, gem
eent
elijk
e co
ntra
cten
voo
r so
cial
e co
he-
sie,
sch
olen
met
pos
itie
ve d
iscr
imin
atie
en
talr
ijke
init
iati
e-ve
n va
n ve
reni
ging
en.6
Zoal
s w
e w
eten
, min
iste
r-pr
esid
ent,
met
afs
tand
: too
litt
le t
oo la
te.
Elf j
aar n
a zw
arte
zon
dag
ontv
lam
de A
ntw
erpe
n na
de
moo
rd
op is
lam
lera
ar M
oham
ed A
chra
k do
or z
ijn r
acis
tisc
he b
lank
e bu
urm
an. E
en d
emon
stra
tie
onta
ardd
e in
rel
len.
Dya
b Ab
ou
Jahj
ah e
n zi
jn A
rabi
sch-
Euro
pese
Lig
a, d
ie z
agen
het
nog
al
groo
ts. A
bou
Jahj
ah w
erd
erva
n be
schu
ldig
d te
heb
ben
op-
gero
epen
tot
gew
eld.
Toe
n hi
j op
het
lum
ineu
ze id
ee k
wam
om
‘bu
rger
patr
ouill
es’
in t
e ze
tten
, gi
ng o
nze
toen
mal
ige
prem
ier
door
het
lint
. Wat
geb
eurt
er
als
twee
dra
maq
ueen
s el
kaar
tre
ffen
? He
t zo
u he
t be
gin
kunn
en z
ijn v
an e
en s
lech
-te
mop
. Pre
mie
r Ve
rhof
stad
t hie
ld o
p 26
nov
embe
r 20
02 v
oor
het
parl
emen
t ee
n do
or d
e m
edia
op
prijs
ges
teld
ple
idoo
i om
Abo
u Ja
hjah
op
te s
luit
en.7 D
ezel
fde
avon
d w
erd
de m
an
aang
ehou
den
op v
erde
nkin
g va
n de
vor
min
g va
n ee
n pr
ivé-
mili
tie.
De A
bou
Jahj
ah-f
ancl
ub e
n de
Ver
hofs
tadt
-bel
ieve
rs v
er-
hard
den
stee
ds m
eer,
en n
og w
erd
er g
een
arts
bijg
ehaa
ld
om d
e w
ond
te h
elen
of
zelf
s m
aar
te o
ntsm
ette
n. D
e on
-ge
lijkh
eid
nam
toe
. Re
alis
eer
u, m
enee
r de
min
iste
r-pr
esi-
dent
, da
t ik
, en
vel
en m
et m
ij, m
e ee
n Be
lg t
usse
n Be
lgen
vo
elde
, m
aar
dat
de s
amen
levi
ng m
ij du
idel
ijk m
aakt
e da
t di
t be
eld
niet
klo
pt.
Wee
t u
hoe
vaak
ik
dat
hoor
de,
also
f
LC_BW_ZOO_HUMAIN_OPM.indd 18 23/08/17 13:06
19ZOO HUMAIN
het
een
com
plim
ent
was
. ‘W
at s
pree
kt g
e to
ch g
oed
Vlaa
ms,
uw
acc
ent
gelij
kt o
p he
t m
ijne’
. Uze
lf g
af t
oe d
at m
ijn t
hea-
terg
ezel
scha
p m
inde
r sub
sidi
e on
tvan
gt d
an a
nder
e Vl
aam
se
geze
lsch
appe
n. E
ten
wij
mis
schi
en m
inde
r br
ood?
Maa
r w
e kl
agen
nie
t, w
e m
ogen
nie
t kl
agen
. Wan
t er
zijn
er
natu
urlij
k di
e m
inde
r of
zel
fs n
iets
ont
vang
en. E
n ja
, kun
sten
aars
in d
e M
aghr
eb d
anse
n w
este
rse
toer
iste
n en
rijk
e em
irs
om d
en
brod
e na
ar d
e pi
jpen
. Er
zijn
daa
r ge
en o
verh
eids
subs
idie
s vo
or k
unst
enaa
rs,
met
als
gev
olg
geen
waa
rdig
heid
. M
aar
wij
zijn
Vla
min
gen
en B
elge
n, b
este
min
iste
r-pr
esid
ent.
Vlaa
mse
jong
eren
met
een
mig
rati
each
terg
rond
wor
den
af-
gele
id n
aar
de s
tudi
eric
htin
gen
snit
en
naad
of
met
aal.
Ze
spre
ken
een
raar
taa
ltje
dat
vol
gens
vel
en w
ijst
op a
chte
r-lij
khei
d. Z
ij ku
nnen
daa
rom
nie
t na
ar d
e ho
gesc
hool
of
uni-
vers
itei
t. Hu
n ou
ders
den
ken
er v
aak
ook
zo o
ver.
Oude
rs d
ie
zich
dik
wijl
s he
bben
ter
ugge
trok
ken
in h
un k
oude
kam
ers
met
kin
dere
n di
e ne
rgen
s m
eer
thui
shor
en. Z
ij zi
jn o
vera
l de
Barb
aar
en w
orde
n ge
acht
in d
e m
arge
te
blijv
en.
Het
woo
rd ‘b
arba
ar’ v
indt
zijn
oor
spro
ng in
het
Gri
ekse
bar
-ba
ros.
Het
is
een
onom
atop
ee d
ie v
erw
ijst
naar
het
gel
uid
dat
een
vree
mde
ling
volg
ens
Grie
kse
oren
maa
kte.
De
Ro-
mei
nen
gebr
uikt
en d
e te
rm b
arba
rus
voor
de
vree
mde
cul
-tu
ren
waa
rmee
ze
in c
onta
ct k
wam
en.
Zij
noem
den
onde
r m
eer
het
volk
in
het
noor
den
van
Afri
ka z
o. I
s he
t da
arom
da
t vo
oral
de
Berb
ers
in o
ngen
ade
valle
n bi
j be
paal
de R
o-m
eino
fiele
pol
itic
i? E
en v
an h
en n
oem
de z
e ‘z
eer
gesl
oten
ge
mee
nsch
appe
n, m
et e
en w
antr
ouw
en t
egen
over
de
over
-he
id’.8
In d
e lo
op v
an d
e ge
schi
eden
is k
reeg
het
woo
rd ‘b
arba
ar’ d
e be
teke
nis
van
‘wre
edaa
rdig
iem
and’
, ‘on
besc
haaf
d’ e
n ‘o
n-de
ront
wik
keld
’.
In d
it ra
ppor
t wor
dt ‘B
arba
ar’ g
ebru
ikt a
ls s
ynon
iem
voo
r ‘de
An
der’.
Het
is
een
wel
over
wog
en k
euze
die
moe
t w
ijzen
op
de b
ewus
te –
en
voor
al o
nbew
uste
– s
tere
otyp
en o
ver
‘de
Ande
r’. B
arba
ar s
laat
dus
in h
et ra
ppor
t voo
ral o
p de
men
sen
met
een
mig
rati
each
terg
rond
; af
en
toe
wor
dt B
arba
ar o
ok
gebr
uikt
voo
r di
egen
e di
e va
n de
gan
gbar
e no
rm a
fwijk
t, zo
als
de d
wer
g, d
e m
inde
rval
ide
of d
e ho
lebi
.Oo
k m
ij st
uurd
en z
e na
de
lage
re s
choo
l als
van
zelf
spre
kend
ri
chti
ng h
et b
eroe
pson
derw
ijs.
Dat
is n
iet
gelu
kt.
Gelu
kkig
m
aar,
ik k
an n
auw
elijk
s de
juis
te n
agel
op
de ju
iste
pla
ats
in
LC_BW_ZOO_HUMAIN_OPM.indd 19 23/08/17 13:06
20 ZOO HUMAIN
de m
uur
klop
pen.
Bij
mijn
bro
ers
en z
us l
iep
het
ande
rs, z
ij w
aren
noc
htan
s oo
k on
hand
ig.
Deze
opf
riss
ing
is b
elan
grijk
, bes
te m
inis
ter-
pres
iden
t, w
ant
bese
ft d
e ge
won
e m
an (
als
die
al b
esta
at)
dat
de r
adic
alis
e-ri
ng e
n ha
ar c
atas
trof
ale
gevo
lgen
nie
t zo
maa
r ui
t de
luc
ht
zijn
kom
en v
alle
n?
De s
pann
inge
n en
de
soci
ale
kloo
f kom
en v
oort
uit
soc
iocu
l-tu
rele
fact
oren
en
econ
omis
che
onge
lijkh
eid.
Deze
pro
blem
en v
rage
n cr
eati
eve
en e
igen
tijd
se s
ocia
alec
o-no
mis
che
en p
olit
ieke
init
iati
even
. De
polit
ieke
kla
sse,
uze
lf
en u
w v
oorg
ange
rs, r
eage
erde
vaa
k te
laat
, te
wei
nig
of p
a-ni
sch.
De
gevo
lgen
zijn
ern
aar.
Het
pess
imis
me
over
de
mul
-ti
cult
urel
e sa
men
levi
ng n
eem
t ga
ande
weg
toe
.
In 2
000
wis
t on
ze p
olit
iek
filos
oof
Tari
k Fr
aihi
u e
n m
ij al
te
vert
elle
n da
t ee
n gr
ote
groe
p po
litic
i van
het
sti
gmat
iser
en
en p
robl
emat
iser
en v
an a
lloch
tone
gem
eens
chap
pen
een
nati
onal
e sp
ort
heef
t ge
maa
kt.
Uit
profi
leri
ngdr
ang
will
en
ze
scor
en,
ten
kos-
te v
an e
en b
evol
king
sgro
ep d
ie e
lect
oraa
l w
eini
g sl
agkr
acht
hee
ft d
oor
het
uitb
lijve
n va
n he
t al
ge-
mee
n st
emre
cht.
Het
inte
grat
ieco
ncep
t da
t zi
j in
he
t ve
rled
en h
ebbe
n ui
tged
okte
rd is
nie
t m
eer
dan
een
folk
lore
fest
ival
mod
el,
geba
seer
d op
een
vri
j-bl
ijven
de t
oler
anti
e en
waa
rbij
inte
grat
ie n
iet
veel
m
eer
is d
an h
et ‘i
n de
gra
tie’
val
len
bij d
e au
toch
-to
ne b
evol
king
...
Er m
oet
een
nieu
w c
once
pt u
it-
gew
erkt
wor
den
waa
rin
de a
lloch
tone
n va
n in
het
be
gin
acti
ef b
etro
kken
zijn
, en
dat o
p ee
n co
nstr
uc-
tiev
e m
anie
r m
et w
eder
zijd
s re
spec
t en
zon
der
eni-
ge v
orm
van
pat
erna
lism
e.
En h
ij sl
uit
af m
et v
isio
nair
e w
oord
en v
an G
andh
i: ‘W
at j
e vo
or m
ij do
et z
onde
r m
ij, d
oe je
teg
en m
ij’.9
Joze
f De
Wit
te, d
e ge
wez
en d
irec
teur
van
het
Cen
trum
voo
r Ge
lijke
Kan
sen
en R
acis
meb
estr
ijdin
g, k
wam
in
2013
, tw
in-
tig
jaar
na
de o
pric
htin
g va
n he
t ce
ntru
m, t
ot d
e sn
oeih
arde
co
nclu
sie:
‘Het
inte
grat
ie-
en m
igra
tieb
elei
d is
mis
lukt
’.10 D
at
verb
aast
nie
man
d di
e va
n de
tal
loze
stu
dies
ove
r di
scri
mi-
LC_BW_ZOO_HUMAIN_OPM.indd 20 23/08/17 13:06
21ZOO HUMAIN
nati
e in
het
ond
erw
ijs,
de h
uisv
esti
ng e
n de
wer
kgel
egen
-he
id h
eeft
geh
oord
. Het
ver
baas
t oo
k ni
eman
d di
e ee
n ke
er
goed
om
zic
h he
en k
ijkt.
Soci
ocul
ture
le f
acto
ren
zijn
in
mijn
oge
n m
inst
ens
zo b
e-la
ngri
jk. (
Dat l
ijkt a
fbre
uk te
doe
n aa
n M
arx’
wer
k en
die
van
al
zijn
fanc
lubl
eden
. Maa
r je
kun
t to
ch p
akw
eg d
e co
mpl
exi-
teit
van
Mar
x’ g
ezin
met
twee
moe
ders
, de
biol
ogis
che
Jenn
y en
de
min
nare
s en
die
nstm
eid
Hele
n, o
nmog
elijk
ver
klar
en
aan
de h
and
van
de o
nder
- en
bov
enbo
uw, t
och?
)
Cons
erva
tism
e en
ext
rem
ism
e ti
eren
wel
ig o
p ee
n m
enge
ling
van
onge
lijkh
eid
en u
itsl
uiti
ng. Z
oals
ik h
et z
ie, v
erto
ont
het
wij/
zij-
disc
ours
, da
t be
volk
ings
groe
pen
lijnr
echt
teg
enov
er
elka
ar p
laat
st, v
anda
ag n
auw
elijk
s ba
rste
n, z
owel
nat
iona
al
als
inte
rnat
iona
al. I
nteg
ende
el. D
e sp
anni
ngen
en
relle
n va
n tw
inti
g ja
ar g
eled
en v
alle
n in
het
nie
t bij
de a
ansl
agen
en
de
angs
t va
n va
ndaa
g.
LC_BW_ZOO_HUMAIN_OPM.indd 21 23/08/17 13:06
LC_BW_ZOO_HUMAIN_OPM.indd 22 23/08/17 13:06