De EU-richtlijn slachtoffers: een kritische, wetenschappelijk visie

Antony Pemberton

21 april 2023 2

Aankondiging op EU website

• 75 million Europeans each year become victims of crime. The European Union is guaranteeing their right to support, protection and access to justice. Wherever you are in the EU.

• http://ec.europa.eu/justice/criminal/promo_criminal_en.htm

21 april 2023 3

Scheingold (1974)

• The myth of rights:

• Instead of thinking of rights as accomplished social facts or moral imperatives they must be thought of, on one hand, as authoritatively articulated goals of public policy and, on the other, as political resources of unknown value in the hands of those who want to alter the course of public policy”

21 april 2023 4

Opzet

• De resultaten van het kaderbesluit slachtoffers

• De richtlijn slachtoffers als oplossing voor de tekortkomingen van het kaderbesluit?

• De lessen uit de ervaring met het Kaderbesluit

21 april 2023 5

Het Kaderbesluit

• EU Kaderbesluit inzake de positie van het slachtoffer in de strafprocedure

• Aangenomen op 15 maart 2001

• 18 artikelen

• Moesten goeddeels binnen een jaar worden omgezet in nationale wetgeving

• Mijlpaal (1): eerste ‘hard law’ internationaal instrument voor slachtoffers

• Mijlpaal (2): een van de eerste EU-kaderbesluiten op het gebied van het strafrecht

21 april 2023 6

Slachtofferrechten in Kaderbesluit

• Respectvolle bejegening

• (Begrijpelijke) informatie

• Gehoord worden

• Onkostenvergoeding

• Compensatie (van de staat en van de dader)

• (Juridische) ondersteuning

• Bemiddeling met de dader

• Slachtofferhulp

21 april 2023 7

Enige karakteristieken van het Kaderbesluit•Vage en onduidelijke formulering van normen

>Gelden ‘in voorkomend geval’, ‘volgens de toepasselijke nationale voorschriften’

>Recht op bemiddeling: Elke lidstaat zorgt voor de bevordering van bemiddeling van strafzaken met betrekking tot de strafbare feiten waarvoor hij die maatregel passend acht.

• Lidstaten dienen voorschriften uit het Kaderbesluit om te zetten in wetgeving

>Niet hetzelfde als implementeren in de praktijk

•Monitoring door de Europese Commissie

>Op basis van rapporten van de lidstaten

21 april 2023 8

Resultaten

Het rapport van de Commissie uit 2004

>Erg negatief

>Soms voor de verkeerde redenen

•Vanwege de nadruk op omzetting, niet implementatie

•Eigen uitleg van artikelen

•Onderstreept verkeerde inschatting lidstaten

>Meeste lidstaten dachten dat ze met gemak zouden voldoen aan Kaderbesluit

>Vandaar de gedachte dat een jaar wel genoeg zou zijn

21 april 2023 9

Resultaten (2)

•Evaluaties 2009/ 2010

•Kaderbesluit, leverde wel waarschijnlijk bijdrage aan het verbeteren van de positie van slachtoffers

•...maar alleen tot op zekere hoogte

•Vaak nog geen omzetting van kaderbesluit artikelen

•Waar dat wel is gebeurd, blijkt de praktijk erg tegen te vallen: met name qua compensatie, slachtofferhulp, informatie en bescherming

21 april 2023 10

Reactie op tekortschieten kaderbesluit

• EU erkent tekortschieten van het kaderbesluit

• In Verdrag van Lissabon

• In Stockholm programma

• En zoekt de oplossing in twee hoofdzaken:

• Het ‘sterkere’ instrument van de richtlijn

• Een duidelijker terminologie ten opzichte van het kaderbesluit

• Maar analyse van falen blijft goeddeels uit.

• En wijsheid van hoog aspiratieniveau ook.

21 april 2023 11

Les 1: Verschillen in ontwikkeling rechten

•Implementatie van kaderbesluitartikelen hangt af van:

•Kosten: hoe duurder, hoe minder

•Belangen andere strafrechtsactoren

>Implementatie hangt af van de mate waarin ook andere doelen worden gediend

> Zie de ontwikkeling van strafrechtelijke bemiddeling

21 april 2023 12

Les 2: Verschillen in de implementatie tussen lidstaten

•De verbetering is geconcentreerd in lidstaten met een relatief sterke slachtoffervoorzieningen, weinig/ geen vooruitgang lidstaten waarbij dit niet het geval is

•In plaats van harmonisatie, groter gat tussen lidstaten

•Het belang van de aanwezigheid van een sterke ‘slachtoffer-beweging’

•Pleitbezorger en waakhond

•Gebruikt Kaderbesluit als een middel in het arsenaal om de positie van slachtoffers te verbeteren

•Kaderbesluit werkt als ‘soft law’ ipv ‘hard law’

21 april 2023 13

Les 3: Een ongelijk speelveld

• Verschillen tussen strafrechtsystemen

• Verschillen in politiek profiel slachtoffers

• Verschillen in beschikbaar budget slachtoffers

• Verschillen in context

> Verzekeringsgraad, welvaartsstaat, geestelijke gezondheidszorg, vertrouwen in de rechtsstaat, in strafrechtelijke actoren, de rol van NGO’s, de mate van vrijwilligerswerk

• En toename verschillen met toetreding voormalige Oostbloklanden

21 april 2023 14

Les 4: De werking van de EU

• Functioneren van de EU in het algemeen

>Verschillen in omzetting en naleving EU wetgeving tussen landen: ‘Worlds of compliance’:

>‘World of law observence’

>‘World of domestic politics’

>‘World of transposition neglect

>‘World of dead letters’

• Verschillen tussen harmonisatie op economische terreinen en het strafrecht

>Deregulering versus extra taken overheid

>Verbondenheid van het strafrecht met kern van de natiestaten

>Type 1 en Type 2 ‘governance’

21 april 2023 15

Les 4: De werking van de EU

• Overlap tussen lidstaten met mindere slachtofferrechten en ‘world of dead letters’ (Falkner en Treib, 2008)

> Samenhang tussen slechtere positie slachtoffers

> Mindere context

> World of dead letters

• Mismatch met hoog aspiratieniveau

• Middelen die op andere terreinen al niet altijd even veel effect sorteren: wat moeten we verwachten op het terrein van het strafrecht?

21 april 2023 16

Les 5: Het wezen van slachtofferrechten

• De impact op een veelheid aan onderdelen van het strafrecht

•De connectie van slachtofferrechten met de context buiten het strafrecht

•De kern van slachtofferrechten als empowerment

>‘Positieve’ vrijheden en rechten (Berlin, 1969)

>Nadruk op uitvoering door de overheid, niet terugtreding van de overheid

•Empowerment-rechten laten zich minder goed van rechtswege afdwingen (Hirschl, 2008)

21 april 2023 17

Scheingold (1974)

• The myth of rights:

• Instead of thinking of rights as accomplished social facts or moral imperatives they must be thought of, on one hand, as authoritatively articulated goals of public policy and, on the other, as political resources of unknown value in the hands of those who want to alter the course of public policy”

21 april 2023 18

Aankondiging op EU website

• 75 million Europeans each year become victims of crime. The European Union is guaranteeing their right to support, protection and access to justice. Wherever you are in the EU.

• http://ec.europa.eu/justice/criminal/promo_criminal_en.htm

21 april 2023 19

Meer weten?

• Pemberton, A. and Groenhuijsen, M.S. (2012).Developing victims rights in the European union: past, present, future. In Morosawa, H., Dussich, J. & Kirchhoff, G.F. (eds). Victimology and Human Security: new horizons. Nijmegen: Wolf Legal Publishers.

• a.pemberton@tilburguniversity.edu

• +31 13 466 3689