dankwoord - vrije universiteit brussel · abstract in english 9 abstract in english paper...

Dankwoord

6

Dankwoord

Een thesis maak je nooit alleen, daarom dan ook kort dit dankwoord.

Vooreerst dien ik m’n promotor, Dimitri Devuyst, te bedanken, voor het begeleiden van deze

thesis, waarvoor het nodige geduld aan de dag gelegd diende te worden.

De aanzet van deze thesis was een vorige verhandeling, afkomstig van R. van Overveldt, die

eveneens onder het promotorschap van D. Devuyst gemaakt werd. Zijn thesis was een

uitstekend startpunt.

Ook jaargenoot Sven Princen wordt bedankt voor het plaatsen van de enquêtes op het internet,

waardoor deze wereld nu veel minder geheimen kent.

Informatie kreeg ik o.a. van L. Van den Berghe van de Aankoopdienst, de mensen van het

Centraal Magazijn, A. Buekens die tijdschriften ter beschikking stelde, de mensen van het

BIM, van GAN, en ook COBELPA overspoelde me met informatiebrochures.

Verder zou deze thesis niet veel om het lijf hebben zonder de mensen die de enquêtes hebben

ingevuld, hetgeen ze deden met de nodige aandacht en kritische zin. Ook dank aan diegenen

die nog extra opmerkingen per mail doorstuurden.

En last but not least, wil ik m’n ouders bedanken, die me de mogelijkheden gaven om te

studeren.

Woord vooraf

7

Woord vooraf

Enkele jaren geleden werd een studie uitgevoerd naar een meer milieuvriendelijk papierbeleid

aan de VUB (van Overveldt 2002), waar op theoretische wijze werd ingegaan op

papier(verbruik).

Deze keer is het de bedoeling om een stap verder te gaan: het papierverbruik moet concreet

veranderen op de verschillende administraties en faculteiten. Daarvoor werd praktisch tewerk

gegaan: enquêtes werden afgenomen, waaruit zou moeten blijken waar juist het schoentje

wringt, zodat praktische plannen kunnen ondernomen worden.

Maar verandering is niet zo eenvoudig te verwezenlijken. Er zal de nodige moeite moeten

gedaan worden door personeel én directie, om tot een meer milieuvriendelijk papiergebruik te

komen aan deze universiteit.

Deze verhandeling wordt ingediend op kringlooppapier, en werd dubbelzijdig gekopieerd,

zodat het voorgestelde milieuvriendelijke papierverbruik meteen in de praktijk gezet kan

worden.

Nederlandse samenvatting

8

Nederlandse samenvatting

Het papierverbruik aan de VUB zou op een meer milieuvriendelijke manier benaderd moeten

worden: kringlooppapier en papierbesparende maatregelen zouden een algemeen gebruik

moeten kunnen vinden, en ook de ophaling van papierafval tot aan de burelen zou wenselijk

zijn. Een universiteit vervult immers een voorbeeldfunctie.

Uit de enquêtes (voor resultaten zie vanaf p.77) is gebleken dat de meeste mensen (75 %)

vinden dat er iets gedaan moet worden aan het papierverbruik aan de VUB. Ook komt er naar

voren dat mensen het witte papier gebruiken omdat het nu eenmaal in de printer of

kopieerapparaat zit (48 %), en dat ze het wel zien zitten om kringlooppapier te gebruiken,

maar dat ze geen zeggenschap hebben over de aankoop van papier (64 %). Bovendien bleek

uit de enquêtes dat hoe makkelijker een papierbesparende maatregel in te voeren is, hoe vaker

deze toegepast wordt.

Het is dus aangewezen om de personeelsleden het zo makkelijk mogelijk te maken om

enerzijds gebruik te maken van kringlooppapier, en anderzijds om papierbesparende

maatregelen toe te passen.

Om zulke doelstellingen te bereiken, zou het aangeraden zijn een papierbeleid op te starten

(zie vanaf p. 137). Op die manier zou men het volgende (ideale scenario) kunnen

verwezenlijken: 1. alle printers en kopieerapparaten hebben (na verloop van tijd) meerdere

lades, zodat het gewenste papier per afdrukopdracht gekozen kan worden, 2. alle

personeelsleden kunnen vlot de verschillende papierbesparende functies van computers,

printers en kopieerapparaten hanteren, en 3. er staan in alle ruimtes papiermanden opgesteld

die door het poetspersoneel opgehaald worden. Bovendien dienen alle “default”instellingen

van computers of apparaten ingesteld te worden op “kringlooppapier, dubbelzijdig

afdrukken”.

Deze verhandeling bestaat uit drie grote onderdelen: een literatuurstudie (vanaf p. 20), het

papierverbruik aan de VUB (vanaf p. 71), en enquêtes uitgevoerd aan de VUB (resultaten

vanaf p. 77).

Abstract in English

9

Abstract in English

Paper consumption at the VUB could be handled in a more environmental friendly way:

recycled paper and paper-saving arrangements should be wider spread in use; also the

collection of waste paper up to the office should be put in practice. After all, a university has

an example to set.

From inquiries (results from p. 77 onwards) it was proven that most people (75 %) agree that

something has to be done about the paper consumption at the VUB. Also, people tend to use

white paper because that’s what the printer or copier holds (48 %), and they would use

recycled paper, but they don’t have any authority regarding paper purchase (64 %).

Furthermore, through the inquiries it was seen that the easier a paper-saving arrangement is in

use, the more frequently it will be applied.

Therefore, it is suggested to make it as easy as possible for staff members to make use of, on

the one hand recycled paper, and on the other to apply paper-saving arrangements.

In order to achieve such goals, it is advised to set up a paper policy (see from p. 137

onwards). In that way, one could accomplish the following (ideal scenario): 1. all printers and

copiers have (after a period of time) multiple drawers, so that one is able to choose the proper

paper for every print or copy assignment, 2. all staff members are fully capable of handling

paper-saving functions on computers, printers and copiers, and 3. all rooms have wastepaper-

baskets, that are picked up by the cleaning personnel. Additionally, all the default adjustments

of computers, printers and copiers should be set on “recycled paper, two-sided”.

This dissertation comprises three major parts: a literature study (from p. 20 onwards), the

paper consumption at the VUB (p. 71 onwards), and inquiries carried out at the VUB (results

from p. 77 onwards).

I. Inleiding

10

I. Inleiding

1. Uitgangspunt van de verhandeling

Het uitgangspunt van de verhandeling kan als volgt worden samengevat:

Een universitaire instelling verbruikt zeer grote hoeveelheden papier, en de meeste mensen

staan daar vaak niet bij stil. Het zou uit milieu- en financieel standpunt beter zijn om ten

eerste minder papier te gebruiken, en ten tweede om zoveel mogelijk over te schakelen op

kringlooppapier.

Deze ideologie zou aan de VUB meer ingang moeten kunnen vinden.

2. Indeling van de verhandeling

Deze verhandeling is klassiek opgebouwd: Inleiding, Methodologie, Resultaten, Discussie en

Besluit zullen in die volgorde behandeld worden.

Er worden drie grote onderwerpen behandeld: een literatuurstudie, het papierverbruik aan de

VUB, en enquêtes uitgevoerd aan de VUB.

De literatuurstudie zal niet in de Inleiding opgenomen worden, doch als een deel van de

Resultaten.

3. Doelstellingen van de verhandeling

3.1 Literatuurstudie

Om inzicht te krijgen in enkele praktische aspecten van papier, werd er een literatuurstudie

uitgevoerd. Deze is terug te vinden vanaf pagina 21.

I. Inleiding

11

Het eerste deel van de literatuurstudie handelt over het papier zelf: de verschillende

productieprocessen, de impact op het leefmilieu, de mogelijkheden die kringlooppapier biedt,

beschikbare cijfers over papierrecyclage…

Daarna wordt praktisch ingegaan op milieuvriendelijke papiermaatregelen, dewelke

besproken zullen worden per organisatie die deze maatregelen naar voren brengt.

Tot slot wordt de wetgeving die betrekking heeft op papier(afval) bekeken voor het Brussels

Hoofdstedelijk Gewest, aangezien de VUB in dit gewest gelegen is.

3.2 Papierverbruik aan de VUB

Het papierverbruik aan de VUB wordt besproken vanaf pagina 71, en kijkt o.m. hoeveel

papier er verbruikt wordt, hoe de ophaling van papierafval georganiseerd wordt, en welke

initiatieven de universiteit neemt om het papiergebruik milieuvriendelijker te maken.

Op deze manier kan een algemeen beeld gevormd worden van de houding van de universiteit

ten aanzien van papier(afval).

3.3 Enquêtes aan de VUB

Niettegenstaande kringlooppapier reeds enkele jaren beschikbaar is in het Centraal Magazijn,

en het zonder problemen door enkele diensten gebruikt wordt, staan vele administraties en

diensten van de VUB weigerachtig (of ronduit negatief) tegenover het gebruik ervan. Er zal

getracht worden via enquêtes na te gaan waar juist het schoentje wringt m.b.t.

kringlooppapier.

Ook papierbesparend afdrukken of kopiëren (zoals dubbelzijdig werken, lay-outen,…) dient

meer ingang te vinden bij het academisch personeel. Vaak weet men niet hoe men dit

praktisch op een computer moet verwezenlijken. Er wordt bekeken welke stappen men bereid

is te nemen om het papierverbruik te doen dalen. Ook dit zal via enquêtes nagegaan worden.

De diensten die reeds werken met kringlooppapier (hetzij al enkele jaren, hetzij recent) zullen

ons een inzicht geven in het gebruik van kringlooppapier. Zijn er werkelijk meer problemen

met dit papier? Dit zal eveneens via enquêtes nagegaan worden.

I. Inleiding

12

De uitkomsten van deze enquêtes zullen een inzicht geven in de obstakels die overwonnen

dienen te worden om tot een milieuvriendelijker papiergebruik te komen. Op die manier kan

er op de gepaste wijze geremedieerd worden, zodat men tot een beter papierverbruik kan

komen aan de VUB.

II. Methodologie

13

II. Methodologie

1. Literatuurstudie

Om de bestaande informatie zo correct mogelijk weer te geven, werden er bronnen

geraadpleegd uit verschillende hoeken. Het is immers belangrijk om te weten welke rol de

bron speelt in het papierverhaal.

Papierindustrie

Zo werd er bijvoorbeeld veel informatie beschikbaar gesteld door de papierindustrie. De

papierindustrie heeft te kampen met een milieubelastend imago, en zal bijgevolg een

rooskleuriger beeld trachten op te hangen.

COBELPA, de Vereniging van de Belgische fabrikanten van papierdeeg, papier en karton, en

CEPI, the Confederation of European Paper Industries, hadden veel informatie over

productieprocessen, of beschikten over cijfergegevens i.v.m. papierrecyclage.

Milieubewegingen

Milieubewegingen, langs de andere kant, kunnen een tegengewicht bieden voor eventuele

rooskleurige afschilderingen.

De Bond Beter Leefmilieu, de koepel van Vlaamse natuur- en milieuverenigingen, beschikt

over een handige Milieukoopwijzer voor papier.

Overheden

Overheden beschikken ook over grote hoeveelheden informatie. Hierbij werden bronnen

geraadpleegd bij het BIM (Brussels Instituut voor Milieubeheer), de OVAM (Openbare

Afvalstoffenmaatschappij voor het Vlaamse Gewest), STIP (Steunpunt en Informatiecentrum

voor de Preventie van afval en emissies), en de Vlaamse milieuadministratie (AMINAL),

II. Methodologie

14

maar ook bij het Leefmilieuportaal van de federale overheid en bij de Europese Commissie,

Milieuzaken,

Vaak ondersteunen deze organisaties ook milieu-initiatieven. OVAM en STIP bijvoorbeeld

steunen “Milieu en Winst”, die de papierverwerkende industrie een hele reeks tips geven om

hun processen minder milieubelastend te maken.

Wetenschappelijke bronnen

Wetenschappelijke bronnen voor papier werden bijvoorbeeld gevonden bij de Paper Task

Force, een samenwerking tussen een Amerikaanse universiteit, een milieufonds, en enkele

geldschieters.

Boeken en tijdschriften

In de MEKO-bibliotheek zijn enkele uitgaven beschikbaar over papier en papierrecyclage.

Hiervan werd dan ook gebruik gemaakt.

Tijdschriften werden geraadpleegd op de eenheid CHIS (Chemische ingenieurstechnieken en

industriële scheikunde) van de VUB, waarbij o.m. tijdschriften zoals EcoTips en Afvalforum

bruikbare artikels opleverden.

Thesis

Er werd reeds een thesis geschreven rond papier aan de VUB (van Overveldt R., 2002),

waarbij o.a. uitgebreid werd ingegaan op productieprocessen, milieukeurmerken en de

kwaliteit en toepasbaarheid van gerecycleerd papier.

De betreffende thesis diende als informatiebron en startpunt.

Internet

Het internet werd ingeschakeld om extra informatie op te zoeken. Daarbij werd gekeken of de

bron betrouwbaar was.

II. Methodologie

15

Internet werd bijvoorbeeld gebruikt om informatie op te zoeken omtrent milieukeurmerken en

papierbesparende maatregelen.

2. Papierverbruik aan de VUB

Om een beeld te vormen van het papierverbruik aan de VUB, werd er beroep gedaan op

informatiebronnen zoals Milieujaarverslagen van de VUB, en brochures die aan de

universiteit verspreid worden (beiden afkomstig van Devuyst D.).

De Aankoopdienst en het Centraal Magazijn werden geraadpleegd om cijfergegevens te

bekomen van papierhoeveelheden en de prijs van het aangeboden papier.

3. Enquêtes uitgevoerd aan de VUB

3.1 Onderzoekende stappen

Vooraleer aan de enquêtes te beginnen, werden er eerst enkele onderzoekende stappen

uitgevoerd bij diensten aan de VUB, om zo een algemeen beeld te vormen van de

papierproblematiek.

Hiervoor werd contact opgenomen met de dienst Studentenzaken (in gebouw Y), enkele

labo’s van het departement Biologie (DBIO), en het Crazy Copy Center (wat geen deel

uitmaakt van de VUB, maar dat gekozen werd om z’n logischerwijze grote papierverbruik).

Ook werd er gesproken met de drukkerij van de VUB, om te peilen naar hun mening i.v.m.

kringlooppapier en papierbesparende maatregelen.

3.2 Enquêtes

Om een beeld te vormen van de problemen die zich bij de mensen stellen om kringlooppapier

of papierbesparende maatregelen te gebruiken, werd er gekozen om met enquêtes te werken.

II. Methodologie

16

Er werden twee enquêtes opgesteld, een voor de diensten die wit papier gebruiken, en een

voor diensten die reeds kringlooppapier gebruiken. Beide enquêtes werden op internet

geplaatst, zodat het invullen ervan vlot kon verlopen, en bovendien gaat er op die manier geen

papier verloren. Het webadres van de enquêtes werd per e-mail naar de geënquêteerden

verstuurd.

Voortaan zal verwezen worden naar deze twee enquêtes met de volgende afkortingen: WIT

(enquêtes voor de gebruikers van wit papier) en KRING (enquêtes voor de gebruikers van

kringlooppapier).

3.2.1 De enquêtes: Naar wie

WIT

Aangezien het nagaan van het papierverbruik bij alle diensten van de VUB praktisch niet

doenbaar is, werd er een selectie gemaakt van een aantal diensten.

Daarom werd er nagegaan welke de tien grootste verbruikers van papier zijn aan de VUB.

Hiervoor werd een beroep gedaan op de gegevens aangeleverd door de Aankoopdienst. Er

werd gekeken naar het wit papierverbruik van de laatste drie jaren (2001-2003).

Dit gaf volgende resultaten:

Tabel 1: De 20 meest verbruikende diensten van wit papier op de VUB

Dienst Papierverbruik*PRSS 3100,7RGAC 423,3RECE 370,0LWAC 265,0MEBO 228,3DINF 212,7ETRO 208,3ESAC 204,3DNTK 190,7FABI 161,7VECO 156,3ZSCJ 152,3FAFY 152,0

II. Methodologie

17

DSCH 150,7SGER 146,3CHIS 145,7DBIO 141,7IDLO 131,7WERK 131,3SOCI 125,7

* Gemiddelde over 3 jaar (2001-2003). Het getal dient vermenigvuldigt te worden met 1000 om het

aantal vellen papier te bekomen.

Voor een overzicht van de hoeveelheden wit papier die verbruikt werden de laatste drie jaren,

van alle diensten, zie Bijlage 4, p. 160.

De diensten waar enquêtes werden afgenomen waren dus:

Tabel 2: De diensten van de VUB waar de WIT-enquêtes werden afgenomen (in dalende volgorde

van wit papierverbruik)

Afkorting Volledige naamAantal

verstuurdee-mails

PRSS VUBPRESS 3RGAC Rechtsgeleerdheid Academische Eenheid 5RECE Rekencentrum 17LWAC Letteren en Wijsbegeerte Academische Eenheid 7MEBO Pathologische Biochemie en Fysiologie 58DINF Departement Informatica Onb. (± 60)*

ETRO Electronica en informatieverwerking Onb. (± 45)*

ESAC Economische, Sociale en Politieke Wetenschappen AcademischeEenheid

Onb.*

DNTK Departement Natuurkunde 55FABI Analytische Scheikunde en Farmaceutische Technologie 21

* Onbekend slaat op het feit dat er een e-mail verstuurd werd naar één algemeen adres, dat dan door

die persoon werd doorgestuurd naar de rest van de dienst.

De e-mailadressen zijn afkomstig van de telefoongids van de VUB (op de website), waar je

per eenheid een overzicht krijgt van alle medewerkers en hun contactgegevens.

II. Methodologie

18

Een lijst van de e-mailadressen waar de enquêtes naartoe gestuurd werden is bijgevoegd in

Bijlage 5, p. 161.

Er dient hierbij wel opgemerkt te worden dat er voor de keuze van de diensten niet gekeken

werd hoeveel studenten er in de betreffende afdeling zitten of voor welke doeleinden dat

papier gebruikt werd. Ook is het mogelijk dat diensten extern papier bestellen, hier zijn dan

ook geen gegevens van opgenomen. Het was enkel de bedoeling om op een onderbouwde

wijze een aantal diensten te selecteren.

KRING

De enquêtes voor de gebruikers van kringlooppapier werden uiteraard afgenomen bij diensten

die dit papier reeds gebruiken, m.n.:

Tabel 3: De diensten van de VUB waar de KRING-enquêtes werden afgenomen (in alfabetische

volgorde)

Afkorting Volledige naamAantal

verstuurdee-mails

DBIO: APNA CEGE ETOX

Departement Biologie: Algemene Plantkunde en Natuurbeheer Cellulaire Genetica Ecotoxicologie

8143

MEKO Menselijke Ecologie 21UCOS Universitair Centrum voor Ontwikkelingssamenwerking Onb.ZSCB Zelfstudiecentrum B (Bèta Wetenschappen) 5

Een lijst van de e-mailadressen waar de enquête naartoe gestuurd werden is bijgevoegd in

Bijlage 5, p. 161. Ook hier waren die afkomstig van de VUB website.

DGGF zou hier oorspronkelijk ook bijzitten, maar de levering van hun nieuwe printer bleef op

zich wachten, waardoor er geen evaluatie mogelijk was.

Voor een overzicht van de hoeveelheden kringlooppapier die verbruikt werden de laatste drie

jaren, van alle diensten, zie Bijlage 6, p. 164.

II. Methodologie

19

3.2.2 De enquêtes: Inhoud

De inhoud van de enquêtes kan nog steeds (zeker tot oktober 2004) online bekeken worden

op:

http://student.vub.ac.be/~evbruyst/enquete/index.html (voor de gebruikers van wit papier), en

http://student.vub.ac.be/~evbruyst/enquete/index_gebruiker.html (voor de gebruikers van

kringlooppapier). Ook zijn de enquêtes terug te vinden in bijlage (Bijlagen 7, p. 165 en 8, p

170).

Korte inhoud WIT

Voor de WIT enquête werd onder meer nagegaan hoeveel vellen papier er geprint of

afgedrukt werden per week, of ze al eens kringlooppapier gebruikt hebben, waarom er vaker

gekozen wordt voor wit papier, welke papierbesparende maatregelen de geënquêteerde

gebruikt, en welke gewoontes hij of zij zou kunnen veranderen.

Korte inhoud KRING

Voor de KRING enquête werd er gevraagd of het kringlooppapier problemen geeft met de

printer en het kopieerapparaat, voor welke documenten er teruggegrepen wordt naar het wit

papier, en hoe vaak ze bepaalde papierbesparende maatregelen gebruiken, en hoe die door de

gebruiker ervaren worden.

Een eerste sensibilisatie: WIT

Na het invullen van de WIT enquête verschijnt er een pop-up scherm, met als bedoeling een

eerste sensibilisatie. Het is namelijk niet altijd geweten dat er via de Aankoopdienst

kringlooppapier besteld kan worden, of wat men moet aanvangen met papierafval.

De inhoud van het pop-up scherm is bijgevoegd in Bijlage 9, p. 174, en stelt ondermeer dat

het kringlooppapier goedkoper is dan het witte papier (wat naderhand niet juist bleek te zijn,

zie p. 71, 2.1 Kringlooppapier aan de VUB), dat kringlooppapier sinds enkele jaren

probleemloos gebruikt wordt door enkele diensten aan de VUB, legt uit hoe de gescheiden

inzameling dient te gebeuren, en geeft tips voor printer/kopieerapparaat.

II. Methodologie

20

3.2.3 De enquêtes: Hoe

Er werd telkens op de desbetreffende dienst langsgegaan, om zo een beeld te krijgen van de

situatie (aantal printers en kopieermachines). Op deze manier werd er ook een stimulans

gegeven om de enquêtes in te vullen, want indien er enkel een mail verstuurd wordt dan is de

kans groot dat er weinig respons op zal komen.

1. Literatuurstudie III. Resultaten

21

III. Resultaten

1. Literatuurstudie

De literatuurstudie zal drie grote delen bekijken: papier, milieuvriendelijke papiermaatregelen

en wetgeving omtrent papierafval.

1.1 Papier

In dit gedeelte worden aspecten bekeken van gewoon wit papier en kringlooppapier (hun

indelingen, impact op het leefmilieu,…). Er wordt een hiërarchie van milieuvriendelijkheid

opgesteld van papiersoorten, de verschillende milieukeuren voor papier worden aangehaald,

en de voordelen, vooroordelen en mogelijkheden van kringlooppapier worden besproken.

1.1.1 Gewoon wit papier

Wit papier kan ingedeeld worden naar grondstof of naar bleekmiddelen.

1.1.1.1 Indeling naar grondstof

Het gewoon wit papier kan onderverdeeld worden in twee soorten, namelijk houthoudend

papier en houtvrij papier.

a) Houthoudend papier

Dit is papier geproduceerd op basis van mechanische pulp. Deze pulp bevat praktisch nog

alle in het hout aanwezige lignine (houtstof), vandaar de naam houthoudend papier. De

lignine zorgt ervoor dat het papier, bij blootstelling aan de zon, vergeelt en broos wordt. Door

deze eigenschap is mechanisch papierdeeg enkel geschikt voor de productie van papier met

een korte levensduur (dagbladen magazinepapier), ze wordt zelden voor schrijf- en

kopieerpapier gebruikt.


22

Mechanisch papierdeeg kan volgens verschillende procédés gemaakt worden, waarbij hout

telkens verkleind wordt tot vezels, met behulp van mechanische middelen. In het algemeen

onderscheidt men volgende groepen:

- steenslijp wordt bekomen door het rondhout tegen de draaiende slijpsteen van de

houtslijper te drukken waardoor het gelijkmatig wordt afgeslepen

- thermo-mechanisch papierdeeg (TMP), waarbij de ontvezeling of ontsluiting van het

hout wordt bevorderd door hoge temperaturen en in vochtige fase

- chemico-thermo-mechanisch papierdeeg (CTMP), waarbij door toevoeging van

chemische stoffen, een papierdeeg van betere kwaliteit wordt bekomen

Het rendement van dat proces bedraagt 95 à 99 %. Mechanische pulp wordt meestal gebleekt

met waterstofperoxide en nooit met chloorhoudende producten.

b) Houtvrij papier

Dat is papier geproduceerd op basis van chemische pulp. Bij de chemische pulpproductie

wordt het hout (ontschorste houthaksels) onder toevoeging van chemische producten gekookt.

De lignine lost praktisch geheel op, vandaar de naam houtvrij papier. Chemisch papierdeeg

zal gebruikt worden voor de productie van hoogwaardige papiersoorten met een lange

gebruiksduur. Dit is het geval voor boeken, schriften, bepaalde verpakkingen, enz.

Het rendement van de chemische pulpbereiding bedraagt ongeveer de helft.

Er worden twee processen onderscheiden voor het maken van chemisch papierdeeg:

- bij het sulfaatproces, ook KRAFT (basische procédé) genoemd, wordt gebruik gemaakt van

natriumsulfaat. Het voordeel van dat proces is dat de kwaliteit van de bekomen pulp hoog is

en dat de chemische producten goed terug te winnen zijn. Het grootste nadeel is de donkere

kleur van de cellulose die bijna alleen met behulp van chloorbleking kan gewit worden. Meer

dan 90 % van het chemisch papierdeeg dat over de ganse wereld geproduceerd wordt, is

gemaakt volgens het KRAFT-procédé.


23

- in het sulfietproces (zuurprocédé) wordt gebruik gemaakt van een zure sulfietoplossing. Het

nadeel is dat de terugwinning van de chemische stoffen moeilijk is, wat de belasting op het

afvalwater van de pulpfabriek verhoogt. Het grootste voordeel is dat om een normale

witheidsgraad te bekomen, kan gebleekt worden met zuurstof, waterstofperoxide of ozon.

1.1.1.2 Indeling naar bleekmiddel

Naargelang het gebruikte bleekmiddel, kan een onderscheid gemaakt worden tussen

chloorgebleekt, chloorarm en chloorvrij papier.

a) Chloorgebleekt papier

Papier op basis van chloorgeblekte pulp, kortom chloorgebleekt papier, wijst op papier

geproduceerd uit papierpulp, die gebleekt is met chloorgas. Tijdens de chloorbleking kunnen

organische chloorverbindingen ontstaan, de zogenaamde AOX (zie ook p. 41, 1.1.3.1 De

AOX normen), doordat de chlooratomen reageren met lignineresten. Een gering deel van deze

chloorverbindingen belandt in het papier, het grootste deel komt in het afvalwater terecht.

Deze hoeveelheid die in het water terechtkomt bedraagt vaak 1 kg AOX –en zelfs meer- per

ton geproduceerd deeg.

Sinds enkele jaren wordt geleidelijk afgestapt van bleking met chloorgas. In Europa wordt dit

blekingsproces thans niet meer gebruikt. Op die manier worden ook de AOX-lozingen sterk

gereduceerd.

b) Chloorarm papier (ECF)

Papier op basis van chloorarme pulp, kortom chloorarm papier of ECF (Elemental Chlorine

Free), is papier waarvan de pulp gebleekt is met chloordioxide of natriumhypochloriet. Het in

België geproduceerd chemisch papierdeeg behoort tot deze categorie.

Chloordioxide en natriumhypochloriet bevatten minder chloor en de hoeveelheid organische

chloorverbindingen (AOX) in het afvalwater ligt lager dan bij bleking met chloorgas.

De blekingswijze met chloordioxide heeft echter ook het nadeel dat er op het einde van het

productieproces chloraten vrijkomen. Deze potentieel toxische stoffen zijn wel gemakkelijk te

ontbinden. In het lozingswater worden chloraten –door een eenvoudige bijkomende

behandeling- omgezet in chloriden.


24

Het wit papier aangeboden door de Aankoopdienst van de VUB is ECF gebleekt.

c) Chloorvrij papier (TCF)

Bij papier op basis van chloorvrije pulp, kortom chloorvrij papier of TCF (Totally Chlorine

Free), wordt zuurstof, waterstofperoxide, ozon of enzymen als bleekmiddel gebruikt in de

pulproductie. Bij deze bleekmethode komen bijna geen organische chloorverbindingen vrij.

Het is echter niet altijd mogelijk met deze blekingsmethodes dezelfde witheid te bereiken als

bij de zogenaamde ECF pulp.

Bleking met ozon of waterstofperoxide vereist wel het gebruik van complexvormers, die op

hun beurt schadelijk zijn voor het leefmilieu. Het is dus niet onmogelijk dat andere

schadelijke neveneffecten op het leefmilieu zullen ontdekt worden.

Chloorvrij?

De hoeveelheid organische chloorverbindingen in het afvalwater is door het toepassen van

zuurstof, waterstofperoxide, ozon of enzymen als bleekmiddel weliswaar praktisch tot nul

herleid, helemaal verdwenen zijn ze niet. Chloor is immers een natuurlijke stof die in

minieme hoeveelheden zowel in het hout als in het gebruikte water aanwezig is. De optie “nul

AOX” is dus misleidend

Soms wordt de term “chloorvrij” ook gebruikt voor kringlooppapier. In de praktijk is dat bijna

onmogelijk aangezien chloorvrij kringlooppapier enkel kan geproduceerd worden uit een

papierdeeg op basis van 100 % chloorvrij oud papier. Het aanbod aan chloorvrij oud papier is

zeer gering en bijna altijd gemengd met chloorgebleekte soorten. Bleken en ontinkten van

kringlooppapier gebeurt met zeep, zuurstof of waterstofperoxide en niet met chloorgas of

chloorverbindingen. Het is wel zo dat hoe meer chloorvrij papier geproduceerd wordt, hoe

minder chloorverbindingen in de toekomst zullen aanwezig zijn in het kringlooppapier.

Niet-chloorgebleekt papier slaat veelal op bleken zonder chloorgas. Dat betekent niet dat er

geen chloorverbindingen vrijkomen. De term niet-chloorgbleekt papier kan dus betrekking

hebben op chloorarme en chloorvrije papiersoorten.


25

1.1.1.3 Chemisch papierdeeg (houtvrij papier) en het leefmilieu

Om de impact op het leefmilieu na te gaan, dienen we eerst het productieproces te bekijken.

Daar bijna al het chemisch papierdeeg gemaakt wordt via het KRAFT procédé, wordt dit type

besproken.

Kort overzicht van het KRAFT productieproces

Eerst wordt de schors van het hout verwijderd, waarna dit hout, in kleine stukken gehakt,

gekookt wordt met chemicaliën. Deze kookvloeistof wordt witte loog genoemd en is

samengesteld uit natriumhydroxide (NaOH) en natriumsulfide (Na2S).

Na het koken wordt het deeg, dat dan een bruinachtige kleur heeft, gewassen en ontdaan van

de ongekookte houthaksels en van de aaneengeklitte vezels, die door deze opeenhoping niet

kunnen gebleekt worden. Wat na het koken overblijft, wordt “zwarte loog” (black liquor)

genoemd. Deze zwarte loog wordt door verdamping gecondenseerd tot ongeveer 60 à 65 %

vaste stof overblijft, die daarna verbrand wordt in een recuperatieketel. Hier ontstaan

natriumsulfiet en natriumcarbonaat. De aldus vrijgemaakte energie wordt in de fabriek

gebruikt voor de productie van stoom en elektriciteit.

Het papierdeeg moet vervolgens nog gebleekt worden, wat traditioneel gebeurde met

chloorgas, maar nu geheel of gedeeltelijk vervangen is door chloordioxide (ClO2). Bij

sommige procédés worden chloorverbindingen volledig gebannen door gebruik te maken van

zuurstof, zuurstofwater, ozon of enzymen.

Impact op het leefmilieu van het KRAFT productieproces

Impact op het bos

In de meeste Europese en Scandinavische landen wordt zowel loofhout als naaldhout gebruikt

voor de productie van chemisch papierdeeg. De enige papierdeegfabriek in België die

chemisch papierdeeg produceert, gebruikt uitsluitend loofhout. Er zijn vier belangrijke

bevoorradingsbronnen voor de productie van chemisch papierdeeg: hout van uitdunningen,

kreupelhout, bosuitbatingsresten en zagerijafval (haksels).

Grondstofrendement bij de productie van papierdeeg


26

In het algemeen gaat men ervan uit dat tijdens het productieproces het grondstofrendement 50

% bedraagt. Dit betekent dat 50 % van de droge stof uit pulp bestaat. Het resterende gedeelte

komt terecht in de zwarte loog, die gebruikt wordt voor interne energieproductie.

Energieverbruik en CO2-uitstoot

De stoomproductie van een chemische papierdeegfabriek is in het algemeen voldoende voor

eigen gebruik. Deze stoom wordt voortgebracht door verbanding van de zwarte loog in de

recuperatiestoomketel.

Schors en niet-bruikbare houtafval worden eveneens verbrand in een aparte stoomketel. In

zijn geheel genomen is het productieproces van chemisch papierdeeg quasi zelfonderhoudend

wat totale energiebehoefte betreft.

Aanvullende energietoevoer is soms noodzakelijk; in dit geval maakt men gebruik van

fossiele brandstoffen.

Ondanks het geringe verbruik van fossiele brandstoffen, veroorzaakt de productie van

chemisch papierdeeg toch CO2-uitstoot, hoofdzakelijk als gevolg van de verbranding van

koolstofhoudende bijproducten (zwarte loog en koolstofhoudende houtafval).

Watergebruik en waterlozingen

In de papierindustrie wordt veel water gebruikt, maar door interne waterterugwinning is men

erin geslaagd het verbruik onder de 100 m_ per ton geproduceerde papierdeeg te houden.

Indien oppervlaktewater gebruikt wordt als proceswater, zal het vóór gebruik eerst moeten

worden gezuiverd. Het afvalwater wordt geneutraliseerd en mechanisch en biologisch

gezuiverd in waterzuiveringsinstallaties, waarna het in de rivier geloosd wordt. Lozingswater

afkomstig van de papierindustrie voldoet ruimschoots aan de heersende normen en

reglementeringen.

1.1.1.4 Mechanisch papierdeeg (houthoudend papier) en het leefmilieu

Ons land telt twee fabrieken die het zogenaamde “mechanisch” papierdeeg produceren. Het

gaat hier eigenlijk om geïntegreerde fabrieken: het geproduceerde papierdeeg wordt dus niet


27

gecommercialiseerd maar wordt gebruikt voor de eigen papierproductie. Let wel, er is geen

enkele Belgische fabrikant van A4-papier, 85 % van het papier dat we hier gebruiken moet

ingevoerd worden (bron: BIM).

Het productieproces

Houtvoorbereiding

- Voor de productie van steensl i jp (slijpprocédé) worden voornamelijk

naaldhoutsoorten gebruikt. Het hout wordt gekort tot rondhout van 1 m lang. Daarna

worden deze stammen op mechanische wijze van hun schors ontdaan, alvorens tot

ontvezeling door het slijpen van hout over te gaan.

- Voor het thermo-mechanisch procédé (TMP pulp) wordt ook naaldhout gebruikt,

maar onder de vorm van haksels. Dit is zagerijafval of rondhout dat in kleine stukken

wordt gehakt. De gebruikte haksels moeten vrij zijn van schorsresten, wat een

voorafgaande ontschorsing van het rondhout of van de stammen in de zagerij

noodzakelijk maakt.

- Voor CTMP papierdeeg (chemico-thermo-mechanisch procédé) kan zowel

naaldhout als loofhout gebruikt worden. Het hout wordt eerst ontschorst en tot haksels

verwerkt (zagerijafval of in kleine stukken gehakt rondhout).

Het ontvezelingsproces

- Voor de bereiding van steenslijp, wordt het hout mechanisch ontvezeld. Het hout

wordt over de ganse lengte van de stam tegen een permanent draaiende slijpsteen

gedrukt en gelijkmatig afgeslepen (vandaar de naam van het deeg). Tijdens het slijpen

wordt het hout voortdurend met water besproeid om de vrijgekomen vezels af te

voeren en om de temperatuur, die door de voortdurende wrijving zeer hoog is, te doen

dalen.

- Bij het thermo-mechanisch of chemico-thermo-mechanisch procédé worden de

houthaksels gemalen tussen twee schijven, voorzien van messen (schijvenrefiner). De


28

haksels worden eerst bevochtigd en met stoom verhit, eventueel met natriumsulfiet

geweekt, waardoor de lignine zacht wordt gemaakt. Een grote hoeveelheid water

wordt toegevoegd om een aanvaardbare temperatuur te kunnen handhaven.

De verschillende mechanische procédés hebben met elkaar gemeen dat de structuur van de

vezels zelf aangetast wordt. Dit is niet het geval bij het chemisch procédé. Het alzo bekomen

(mechanisch) deeg bestaat uit een mengeling van vezels: intacte vezels, vezelfragmenten en

zelfs vezelbundels.

Daar de samenstelling van het aldus bekomen deeg heterogeen is, moeten de vezels nog

uitgesorteerd worden. Nadien wordt het papierdeeg gebleekt

Impact op het leefmilieu

Impact op het bos

Voor de fabricage van mechanisch papierdeeg wordt ofwel naaldhout, ofwel loofhout

gebruikt. De bevoorradingsbron varieert naargelang het toe te passen fabricageprocédé:

Steenslijp

Voor de fabricage van steenslijp wordt enkel rondhout gebruikt. In België zijn dat

voornamelijk dunne stammen van Picea spp., afkomstig van uitdunningen.

TMP en CTMP papierdeeg

Voor de productie van TMP en CTMP papierdeeg worden enkel haksels als grondstof

gebruikt. Haksels van naaldhout (voornamelijk Picea spp.) worden verkregen uit afval van

zagerijen of uit rondhout van uitdunningen, in kleine stukken gehakt. Haksels van loofhout

(populier) zijn eveneens afkomstig van zagerijafval of van rondhout dat niet geschikt is om

gezaagd te worden.

Het grondstofrendement

Bij de mechanische bewerking ligt het grondstofrendement bijzonder hoog: ongeveer 95 %

van het hout wordt in vezelvorm gebracht (bij chemische bewerking is dit 50 %). Het verlies


29

aan grondstof gebeurt hoofdzakelijk bij ontvezeling (3 à 4 %) en bij eventuele bleking (0.5 tot

1 %). Bij ontschorsing in de fabriek zelf kan de schors ofwel gecomposteerd, ofwel verbrand

worden voor de opwekking van energie.

Energieverbruik

Voor de productie van mechanisch papierdeeg is veel meer energie vereist dan voor de

productie van chemisch papierdeeg (een ton van dit papier produceren kost evenveel energie

als een ton staal produceren). Het hoog rendement van de grondstof compenseert echter

enigszins dit hoog energieverbruik. Het specifiek energieverbruik schommelt tussen 1500 en

2500 KWh per geproduceerde ton papierdeeg. Bij de productie van TMP en CTMP deeg

wordt een groot gedeelte van de energie als gevolg van wrijving, in warmte omgezet. Deze

warmte wordt gerecupereerd en in een later stadium aangewend voor het drogen van het

papier. Deze energierecuperatie kan oplopen tot 50 %.

Water en restafval

Bij de productie van mechanisch papierdeeg kan het water hergebruikt worden. Het vers

waterverbruik bedraagt 8 tot 10 m_ per ton geproduceerde deeg. Dit is aanzienlijk minder dan

voor de productie van chemisch papierdeeg.

De fijne vezels en de organische bestanddelen die zich in het hout bevinden komen tijdens het

uitwassen vrij en in het water terecht. Deze zwevende stoffen worden door het water verder

afgevoerd. De hoeveelheid zwevende stoffen varieert en schommelt tussen 30 en 40 kg per

ton papierdeeg. In het CTMP-procédé wordt de ontvezeling aangevuld met een chemische

behandeling waardoor met het afvalwater eveneens een geringe hoeveelheid natriumsulfiet

afgevoerd wordt.

Het afvalwater komt in een waterzuiveringsstation terecht waar een eerste bezinking

plaatsvindt. De organische vracht is bio-afbreekbaar en kan volgens verschillende procédés

behandeld worden.


30

1.1.2 Kringlooppapier

Er bestaat geen erkende definitie voor kringlooppapier, maar als algemene definitie kan

aanvaard worden:

Kringlooppapier is papier dat gemaakt wordt uit een grondstoffenpakket met een overwegend

aandeel oud papier.

We bekijken eerst hoe dit papier gemaakt wordt:

1.1.2.1 Het productieproces van kringlooppapier

Het productieproces van kringlooppapier bestaat uit verschillende fasen:

Reiniging

Om oud papier te recycleren, moeten de vezels eerst in suspensie in water worden gebracht;

zo bekomt men een grijsachtige brij. Deze wordt dan gereinigd en ontdaan van de ongewenste

bestanddelen zoals nietjes, lak, vernis, lijmresten, stukjes plastiek, touw, enz.

Deze reiniging gebeurt in verschillende fasen:

- de centrifugaalreinigers verwijderen de zwaarste bestanddelen: nietjes, andere metalen

voorwerpen, zand, enz.

- de drukreinigers verwijderen vervolgens plastiek en andere vreemde lichte

bestanddelen

Het aantal zuiveringsbewerkingen die het oud papier moet ondergaan is afhankelijk van de

gewenste zuiverheid en van de kwaliteit van het oud papier.

Ontinkting


31

De productie van bepaalde papiersoorten (grafisch en sanitair papier bijvoorbeeld) vereist in

het algemeen nog een bijkomende bewerking, namelijk ontinkting. De inktdeeltjes die zich op

de vezels hebben vastgehecht, beïnvloeden de kleur en de homogeniteit van het afgewerkte

product. Deze ontinkting gebeurt door flotatie.

Bleking

De ontinkte pulp moet vaak ook gebleekt worden. Waterstofperoxide is een veelvuldig

gebruikt blekingsmiddel.

Sortering van de vezels

Voor bepaalde hoogwaardige papiersoorten is het soms nodig de lange vezels (naaldhout) van

de korte (loofhout) te scheiden. Deze bijkomende “sortering” vereist verschillende

opeenvolgende wasbeurten of fractioneringen waardoor de te korte vezels verwijderd worden.

Al deze bewerkingen gebeuren in zeer verdunde toestand. Op het einde van deze

verschillende operaties wordt een maximum hoeveelheid water gerecupereerd en hergebruikt

in gesloten kringloop waardoor de pulpconcentratie verhoogt, wat het vervoer van de vezels

en de stockage ervan vergemakkelijkt.

1.1.2.2 Indelingen van oud papier

De definitie van kringlooppapier heeft het over “ een overwegend aandeel oud papier”. Voor

oud papier wordt door de producenten en distributeurs van papier en karton een onderscheid

gemaakt in pre- en postconsumptiepapier.

a) Preconsumptiepapier

Dit is oud papier of papierafval dat werd verzameld in de verschillende stadia van de

industriële verwerking van nieuw papier en karton. Het is afkomstig uit papierverwerkende

bedrijven, uitgeverijen en drukkerijen en het is nog niet bij de consument geweest. Het

preconsumptiepapier is relatief homogeen en nog niet bedrukt of beschreven.


32

Preconsumptiepapier wordt vooral gebruikt voor de productie van luxe “kringloop”-

papiersoorten, zoals bijvoorbeeld gevergeerd briefpapier. Daarnaast kan het eveneens gebruikt

worden voor de productie van alle soorten schrijfpapier, drukpapier en fotokopieerpapier

b) Postconsumptiepapier

Hieronder verstaat men oud papier of papierafval dat werd verzameld na het gebruik ervan.

Het is afkomstig van drukkerijen en uitgeverijen, kantoren en administraties en gezinnen en is

dus tot bij de consument geweest. Het gaat om een heterogeen en bedrukt of beschreven

product. Om een volwaardig papierdeeg op basis van postconsumptiepapier te bekomen, moet

ontinkt en eventueel gebleekt worden. Als bleekmiddel worden zelden chloorhoudende

verbindingen gebruikt. Papierdeeg op basis van postconsumptiepapier wordt gebruikt voor de

productie van grijs schrijfpapier, fotokopieerpapier en drukpapier en ook voor dagbladpapier

en karton.

In het geval dat postconsumptiepapier gebruikt wordt voor de vervaardiging van papierdeeg,

kan gesproken worden van effectieve recyclage. Het bevorderen van het gebruik ervan zal

rechtstreeks bijdragen tot het verminderen van de afvalberg.

Naast dit onderscheid in pre- en postconsumptiepapier wordt in de praktijk tevens een

onderscheid gemaakt in grijs en wit kringlooppapier.

a) Grijs kringlooppapier

Voor de productie van grijs kringlooppapier wordt een hoge hoeveelheid

postconsumptiepapier van lagere kwaliteit, het zogenaamde bont, ingezet bij de vervaardiging

van het papierdeeg.

b) Wit kringlooppapier.

Voor de productie van wit kringlooppapier worden bij de vervaardiging van het papierdeeg

overwegend betere oud papiersoorten ingezet. Deze betere soorten bestaan deels uit

papierafval van kantoren, bijvoorbeeld listingpapier, en deels uit papierafval van de

papierverwerkende nijverheid. Bij deze soorten is het vaak niet duidelijk wat nu precies het


33

aandeel papierdeeg op basis van postconsumptiepapier en wat het aandeel van

preconsumptiepapier is. Het wit kringlooppapier is geen homogene groep: de samenstelling,

bleking en toevoegingen verschillen erg tussen de soorten.

De witheidsgraad van het kringlooppapier wordt grotendeels bepaald door het

ontinktingsproces

Voor papierafval bestaan er Europese standaardkwaliteiten, die het papierafval onderverdelen

in vier grote groepen, die telkens nog eens fijner onderverdeeld zijn. Een overzicht van de

categorieën is bijgevoegd in Bijlage 1, p. 149.

1.1.2.3 Kringlooppapier en het leefmilieu

Hoe hoger het percentage postconsumptiepapier dat gebruikt wordt bij de productie van het

papierdeeg, hoe beter voor het milieu, omwille van het effect op de afvalberg.

Tussen de Belgische distributeurs van papier en karton leeft een modus vivendi inzake het

aandeel postconsumptiepapier dat moet gebruikt worden bij de productie van papierdeeg voor

kringlooppapier. Voor het gewone schrijf- en drukpapier wordt een minimumpercentage van

50 % postconsumptiepapier in het papierdeeg vooropgesteld. Deze norm wordt algemeen

toegepast in het Verenigd Koninkrijk en is de eis die geldt voor het bekomen van het Duitse

milieukeur “Blaue Engel”.

Er moet gewezen worden op het feit dat niet oneindig kan gerecycleerd worden. Na elke

cyclus kent de vezel een verzwakking. In functie van de toepassing en de vereiste sterktegraad

wordt bij de productie van kringlooppapier meestal een bepaalde hoeveelheid papierdeeg op

basis van nieuwe vezels toegevoegd. De oud papier inzet voor 1 kg nieuw papier bedraagt iets

meer dan 1 kg afhankelijk van de hoeveelheid verontreinigingen die aanwezig zijn.

1.1.2.4 Recyclage en leefmilieu

Bleken en ontinkten


34

Bleken en ontinkten van kringlooppapier gebeurt met zeep, zuurstof en waterstofperoxide en

niet met chloor of chloorverbindingen. Wel is een beperkte hoeveelheid chloor terug te vinden

als gevolg van de aanwezige chloor in de grondstof, het oud papier (zie ook p. 24,

Chloorvrij?). Kringlooppapier kan dus enkel chloorvrij zijn als er gestart wordt met een

chloorvrije grondstof, wat op de dag van vandaag nog niet mogelijk is.

Het ontinkten is in milieuopzicht de meest problematische fase in de productie van

kringlooppapier. De hoeveelheid verontreinigingen, die ontstaat bij de productie van papier op

basis van oud papier, bedraagt 2 à 10 % van de oud papier inzet en omvat grof vuil, stof en

ontinktingsslib. Ontinktingsslib is verreweg de grootste residufractie en bestaat voor 50 % uit

water en 50 % uit vaste stof, veelal met een zekere concentratie aan zware metalen. De juiste

hoeveelheid slib dat ontstaat wordt beïnvloed door de combinatie van de eisen die aan het

eindproduct worden gesteld en de grondstoffen, het oud papier, die in aanmerking komen om

te worden ingezet.

Energie

De productie van papierdeeg op basis van oud papier vergt weinig energie. Het

energieverbruik situeert zich tussen 60 en 500 KWh per ton papier, afhankelijk van het

gebruikte procédé (met of zonder ontinkting) en van het aantal tussenstappen die nodig zijn

bij een bepaald productieprocédé. Dit lage energieverbruik is ontegensprekelijk een groot

voordeel, vergeleken met de hoeveelheid energie nodig voor de productie van mechanisch

papierdeeg. Dit verschil wordt echter sterk afgezwakt en zelfs omgekeerd indien men het

vergelijkt met de productie van chemische pulp, die praktisch zelfonderhoudend is op het

gebied van energie in een modern productieapparaat.

Water

In de papierindustrie tracht zoveel mogelijk met gesloten waterkringloop te werken door het

proceswater opnieuw te gebruiken voor het in suspensie brengen van oud papier. Voor de

productie van gerecycleerd papierdeeg wordt het specifiek gebruik van vers water op 3 tot 8

m_ per ton papierdeeg geraamd. Bepaalde organische bestanddelen komen tijdens het

wekingsproces in het lozingswater terecht. De COD (Chemical Oxygen Demand) varieert

tussen 9 en 5 kg per ton papierdeeg.


35

Recyclagewater bevat zware metalen, afkomstig van de in het oud papier aanwezige inkt.

De vaste restafval van recyclage

Recyclage van oud papier draagt in grote mate bij tot een vermindering van de afvalberg.

Tijdens de recyclagebewerkingen wordt echter ook restafval geproduceerd. Deze bedraagt

meestal 7 tot 10 % (drooggewicht) van de totale gebruikte hoeveelheid oud papier. De

hoeveelheid residu’s –afhankelijk van het al of niet ontinkten van het oud papier- varieert van

10 tot 30 % natte stof ten overstaan van de hoeveelheid ingebracht oud papier. Deze vaste

restafval moet kunnen verwijderd worden om verder te kunnen recycleren.

Vandaag wordt het grootste gedeelte van deze restafval naar stortplaatsen gebracht of

verbrand. In sommige gevallen bevat afval, zoals ontinktingsslib bijvoorbeeld, zware metalen

afkomstig van de inkten, aanwezig in het oud papier.

1.1.2.5 Enkele cijfers over papierafval en -recyclage

Europa

De hieronder afgebeelde grafiek geeft weer hoeveel papierafval er opgehaald wordt en

hoeveel papier er gerecycleerd wordt, en dit over ongeveer het laatste decennium. De cijfers

zijn een gemiddelde van de CEPI landen (Confederation of European Paper Industries, zie p.

64).

Men kan een algehele stijging vaststellen van beide parameters over de laatste jaren, wat niet

alleen te wijten is aan een verbeterde omhaling en fabricatieprocédés, maar uiteraard ook aan

een groter algemeen papierverbruik, wat meer papierafval levert.


36

Figuur 1: Het gebruik van papierafval en het recyclageaandeel in CEPI landen (Confederation of

European Paper Industries, zie p. 64), in miljoen ton. Bron: CEPI (2003 a)

De volgende figuur bekijkt voor elk van de CEPI landen afzonderlijk, wat het aandeel is van

de omhaling van papierafval, het gebruiksaandeel van dat papierafval, en het verbruik van

papierafval.

Figuur 2: Aandeel van omhaling van papierafval, gebruiksaandeel van dat papierafval, en verbruik (in

CEPI landen). Cijfers van 2001. Bron: CEPI (2003 b)


37

Voorbeeld: Het V.K. heeft een omhalingsaandeel van 44.2 %, een gebruiksaandeel van 74.3

% en verbruikte 4.6 miljoen ton papierafval in 2001 (de grootte van de cirkels is proportioneel

met het gebruik van papierafval).

Het gemiddelde omhalingsaandeel in de CEPI landen in 2001 was 55.4 %, wat betekent dat

iets meer dan de helft van het papier in Europa opgehaald en gerecycleerd wordt. De

hoeveelheden verschillen erg van land tot land. Zo bereikte het omhalingsaandeel in Duitsland

een zeer hoog percentage (74.3 %). Hier is dan ook bijna een maximum bereikt. In andere

landen is er wel nog ruimte om de omhalingspercentages te verbeteren.

Ook de capaciteiten voor papierrecyclage variëren van land tot land, zoals opgemaakt kan

worden uit de gebruiksaandelen, die het gebruik van papierafval vergelijken met het gebruik

van nieuwe vezels. De Scandinavische landen bijvoorbeeld, exporteren het grootste deel van

hun papierproductie. Op die manier kunnen geen hoge gebruiksaandelen bereikt worden,

tenzij er een grootschalige invoer van papierafval uit Centraal Europa plaatsheeft.

België

Tussen 1993 en 2003 is de totale hoeveelheid ingezameld papierafval in België meer dan

verdubbeld, zoals blijkt uit onderstaande grafiek. Het gebruik van dat papierafval neemt

langzaam toe.


38

Figuur 3: Hoeveelheid ingezameld papierafval (lichtgrijs), en het gebruik van dat papierafval in de

papierindustrie (donkergrijs), over het laatste decennium, in België. Bron: COBELPA (2004)

Figuur 4: De productiehoeveelheden van papier en karton (grijze bollletjes), en die van houtpulp

(zwarte bolletjes), over het laatste decennium, in België. Bron: COBELPA (2004)


39

De consumptie van papier en karton (zie figuur 4,grijze bolletjes) blijft over het algemeen

sterk stijgen. De productie van pulp (zwarte bolletjes) volgt de laatste vier jaar dezelfde trend

als de papieren kartonproductie. Voor 2003 werd wel een daling van 5.8 % vastgesteld voor

de pulpconsumptie (2003 is niet te zien op de figuur).

1.1.2.6 Economische aspecten van papierafval en kringlooppapier

a) Papierafval

De sleutel tot het gebruik van papierafval is het verwijderen van contaminanten. Dit is

essentieel voor de papierafvaloperatie en een van de belangrijkste factoren die de economie

van de recyclageoperatie beïnvloedt, en dit door z’n directe impact op de opbrengst en totale

kost (Blanco, Negro en Tijero 1997). Vroeger hielden enkel de zeer milieubewuste mensen

het oud papier gescheiden, nu is zowat iedereen verplicht het te doen, waardoor er veel

vervuiling optreedt. Een grotere vervuiling betekent per definitie minder papierrecyclage.

De Belgische prijs voor papierafval wordt hoofdzakelijk bepaald door twee elementen,

namelijk de prijs van oud papier in de belangrijkste exportbestemmingen (Frankrijk,

Nederland en Duitsland), en de kosten voor alternatieve verwijderingsmethoden.

De prijs voor oud papier

Van 1991 tot en met 1993 waren de prijzen voor de ondersoorten negatief, d.w.z. dat de

inzamelaars moeten betalen voor het afleveren van oud papier aan de recuperant. In de

realiteit wordt het verlies bij verkoop van ondersoorten (bont) gecompenseerd door de winst

bij het verhandelen van de betere soorten (Van Brabant 1995).

In 1994 is deze situatie in positieve zin gaan wijzigen. De prijs van het opgehaalde papier

steeg tijdens de eerste maanden met 15 tot 20 %. Redenen hiervoor waren de sterk

toegenomen vraag vanuit het Midden-Oosten en het Verre Oosten, en de stillegging van heel

wat kleinere en minder rendabele papierinstallaties en de druk van de crisis (Van Brabant

1995).

Desondanks was de recuperatiesector nog steeds niet in staat om te betalen voor het geleverde

papier. Het was in België wel een courante praktijk dat de gemeenten zelf of de

intercommunales 1 tot 2 BEF/kg bijlegden aan de recuperant, indien die het oud papier naar


40

de papierfabriek brengt. Ook de ophalers (bijvoorbeeld jeugdverenigingen) kregen daarvan 1

BEF/kg, zodat ook het primaire ophalen zich loont (Van Brabant 1995).

De stijgende trend bleef aanhouden gedurende de rest van het jaar. De oorzaken van de plotse

prijsstijging voor papierafval zijn verscheiden. Ten eerste was er een toenemende vraag vanuit

Azië. Daarnaast kende de markt voor recuperatiepapier in de V.S. een heropleving. Tenslotte

hadden de papierfabrieken in Europa nagelaten voorraden aan te leggen omdat zij dachten dat

er papierafval in overvloed was. Op het moment dat de prijzen sterk begonnen te stijgen,

probeerden de papierfabrikanten en de recuperatiesector hun voorraden aan te vullen, wat het

aanbod nogmaals verkleint.

In 1995 werd zowel voor de ondersoorten als voor de betere soorten de vraag groter dan het

aanbod. Door de dramatische tekorten aan cellulose kwamen regelmatig prijsstijgingen voor,

wat leidde tot een recordprijs voor oud papier in 1995 (Van der Eijk 2002).

In het midden van 2002 was er een opnieuw een piek in de prijs voor papierafval, wat

gedeeltelijk te verklaren is door de export van papierafval, die dat jaar erg groot was.

Ondertussen is deze stijging alweer teruggebracht tot een “normaal” niveau; de prijs voor oud

papier schommelt immers voortdurend.

Alternatieve verwijderingsmethoden

De alternatieven voor recycleren zijn verbranden en storten, waarbij de kosten voor het

verbranden over het algemeen hoger liggen dan de kosten voor het afleveren bij een

recuperant. Storten is de goedkoopste verwijderingsmethode.

b) Kringlooppapier

Er wordt algemeen gedacht dat kringlooppapier duurder is dan gewoon papier. Soms is dit

inderdaad het geval, maar lang niet altijd. Algemeen kan gesteld worden dat er zoveel

prijsklassen zijn als er soorten papier bestaan.

In theorie zou het kringlooppapier goedkoper moeten zijn omdat kringlooppulp meestal lager

geprijsd is. Maar de prijs van kringlooppapier ligt nu eenmaal hoger omdat de verkochte

hoeveelheden te klein zijn. Indien de vraag naar kringlooppapier sterk zou toenemen, dan

zouden de papierbedrijven brood zien in kringlooppapier. Hierdoor zullen zij de nodige

investeringen doen zodat ze meer kunnen produceren aan betere prijzen.


41

De prijs van kringlooppapier is dus eigenlijk afhankelijk van die van nieuwe celstof. De

handelsprijs van nieuwe celstof gaat op en neer, waardoor ook de prijs van kringlooppapier.

Ook hier zou een grotere vraag de oplossing kunnen bieden. Omwille van een grotere vraag

zouden de prijzen van recuperatiecellulose minder afhankelijk kunnen worden van de prijzen

van nieuwe celstof.

1.1.3 Hiërarchie in het gebruik van milieuvriendelijke papiersoorten

Vooraleer een kijkje te nemen naar deze hiërarchie, wordt het begrip AOX nader verklaard:

1.1.3.1 De AOX normen

Tijdens het blekingsproces (dat plaatsgrijpt ter hoogte van de pulpproductie) met chloor,

chloordioxide of andere chloorhoudende verbindingen komen organische chloorverbindingen

in het afvalwater van de pulpfabriek of van de geïntegreerde papierfabriek terecht. Slechts een

heer klein deel blijft in het papier aanwezig.

De uitstoot van organische chloorverbindingen wordt uitgedrukt als AOX-waarde

(Absorbable Organic Halogencompounds). Dit is een maateenheid voor het bepalen van de

belasting van het afvalwater met organische chloorverbindingen en dat in verhouding tot de

geproduceerde hoeveelheid papierdeeg.

Deze norm wordt normaal gezien uitgedrukt in kg organische chloorverbindingen per ton

pulp. Voor 1 kg papier te produceren is slechts 600 tot 950 gram pulp nodig. Aangezien het

hier om kleine waarden gaat maakt dat in de praktijk slechts kleine verschillen uit.

In Nederland wordt deze waarde ook wel uitgedrukt in kg/m2 te beschrijven oppervlak.

De gehanteerde normen inzake de AOX-waarde, om te voldoen aan de definities van

chloorvrij en chloorarm papier, verschillen al naargelang het land van herkomst alsook de

eenheden waarin de AOX-waarde uitgedrukt wordt. Zo is de Zweedse norm iets strenger dan

de Duitse norm. In sommige landen wordt de AOX-waarde uitgedrukt in kg per ton papier in

plaats van kg per ton pulp.

De normering waaraan het gerecycleerd papier voldoet dat aangeboden wordt door de

Aankoopdienst is de Nordic “Swan” (zie p. 48 voor meer uitleg i.v.m. dit label):


42

Zweden, Noorwegen en Finland hebben een eco-certificaat ontwikkeld die de vervuilende

uitstoot bij het maken van papier vaststelt. Daartoe worden een drietal parameters gemeten,

namelijk:

-de organische chloorverbindingen in het afvalwater van de pulp- en papierfabriek

(AOX)

-het chemisch zuurstofverbruik van het afvalwater van de pulp- en papierfabriek

(COD)

-de zwaveluitstoot in de lucht gedurende de pulp- en papierproductie (S)

Elk van deze parameters geeft de som van de emissie ter hoogte van de pulp- en

papierproductie en wordt uitgedrukt in kg per ton papier. Om het eco-certificaat “Swan” te

bekomen moet een product aan alle drie de parameters voldoen. Een puntensysteem voor de

drie parameters geeft een oordeel over de milieuvriendelijkheid van de papiersoort (zie tabel

4).

Tabel 4: Het gebruikte puntensysteem bij de Nordic “Swan” voor de verschillende parameters, in

kg/ton papier

1 2 3AOX < 0.10 0.10 < AOX < 0.30 0.30 < AOX < 0.50COD < 20.0 20.0 < COD < 50.0 50.0 < COD < 65.0S < 1.00 1.00 < S < 1.5 1.5 < S < 2.5

Gebeurt het bleken van het papierdeeg zonder chloor of chloorverbindingen dan worden de

AOX-waarde 0 punten gegeven, wat niet wil zeggen dat de AOX-waarde gelijk is aan 0

kg/ton papier. Voor het bekomen van het eco-certificaat “Swan” mag het product aan

maximum 6 punten komen voor de drie parameters samen.

Naar analogie met de Nordic “Swan” heeft de EU een ecolabel voor ondermeer

schrijf- en drukpapier, alsook voor keukenrollen en toiletpapier ontworpen. Dit Europees

milieukeurmerk is gekend onder de naam Margriet (zie p. 49).


43

1.1.3.2 Hiërarchie in het gebruik van milieuvriendelijk papiersoorten

Er kan een hiërarchie opgesteld worden in het gebruik van milieuvriendelijke papiersoorten.

Onder milieuvriendelijke papiersoorten wordt algemeen verstaan:

-kringlooppapier geproduceerd op basis van minimum 50 % postconsumptiepapier

-chloorvrij papier, zijnde TCF of een AOX-waarde kleiner dan 0.1 kg/ton pulp

Voor beide soorten bestaan nog weinig gegevens over totale milieubalansen en moet tevens

rekening gehouden worden met andere elementen, zoals optische witmakers, COD- en S-

gehalte. Voor de indeling van de papiersoorten naar blekingsproces bestaat er geen

internationale overeenkomst.

De meest volledige benadering inzake milieueffect die momenteel beschikbaar is, is deze van

de Nordic “Swan” en ook deze van het ecolabel van de EU. Van de meeste papiersoorten

ontbreken echter de gegevens omtrent COD en S, zodat voorlopig de normen van de Zweedse

wetgeving inzake milieubescherming gehanteerd worden.

Tabel 5 geeft een beknopt en algemeen overzicht van de impact van de verschillende soorten

schrijf- en drukpapier op het milieu.

Tabel 5: Impact van de verschillende soorten schrijf- en drukpapier op het milieu

Kringloop Chloorvrij Chloorarm ChloorhoudendGrondstof oud papier hout hout houtBleekmiddel ozon

zuurstofwaterstofperoxide

ozonzuurstofwaterstofperoxide

chloordioxidehypochlorietgeen chloorgas

chloorgaschloorverbindingen

AOX-gehalte(kg/ton pulp)

niet toegepast < 0.1 0.1 – 0.5 > 0.5

Producteigenschappen

-lage witheid, max. 70 %-biologisch afbreekbaar-recycleerbaar-variatie in kwaliteit

-lagere witheid-biologischafbreekbaar-recycleerbaar-constantekwaliteit

-hoge witheid-biologischafbreekbaar-recycleerbaar-constantekwaliteit

-hoge witheid-biologischafbreekbaar-recycleerbaar-constantekwaliteit

Opmerking Vermindert de nood aanmilieubelastendeverwijderingsmethoden:


44

milieubelastendeverwijderingsmethoden:-minder storten-minder verbranden

Voor het opstellen van de uiteindelijk volgorde voor het gebruik en de aankoop van

kringlooppapier, kunnen een drietal elementen als basis dienen, namelijk:

- Volgens een studie uitgevoerd door Tauw en Haskoning (1992) is kringlooppapier,

op de CO2-emissie na, het minst milieubelastend. Dit wordt nog eens bevestigd door een

Duitse studie, die stelt dat voor de aanmaak van papier het milieuvriendelijker is om oud

papier te hergebruiken dan om nieuwe vezels te gebruiken (Federal Environmental Agency,

2000).

- Uitgaande van de berekeningen bij de uitwerking van het EU-ecolabel kan eveneens

gesteld worden dat kringlooppapier milieuvriendelijker is dan wit papier, al dan niet

chloorgebleekt. Volgens deze berekeningen zou een ecolabel voorlopig uitsluitend aan

kringlooppapier kunnen toegekend worden.

- Ten derde is volgens dezelfde Duitse studie de volgende hiërarchie in acht te nemen

wat papier betreft (in stijgende volgorde van impact op het milieu): recycleren, verbranden,

storten (Federal Environmental Agency, 2000). Dit werd eerder al gesteld in het

Afvalstoffenplan 1991-1995.

Hieruit volgt dat, bij het gebruik en de aankoop van papier, er bij voorkeur beslist wordt

volgens de hierna vermelde volgorde:

Uit de optiek van de recyclage van oud papier en vertrekkend van de stellingen bij het

ecolabel komt kringlooppapier op de eerste plaats.

Het belangrijkste ecologisch aspect is dat het papier in kringloop gehouden wordt en dat de

hoeveelheden oud papier die gestort of verbrand moeten worden, verminderen. Voor een

verdere beoordeling moet rekening gehouden worden met de verhouding tussen de

hoeveelheid postconsumptie- en preconsumptiepapierafval dat gebruikt werd. Hoe meer

postconsumptiepapierafval, hoe beter voor de papierafvalvermindering. Een minimum van 50


45

% postconsumptiepapier gebruikt voor de pulpproductie van kringlooppapier dat gebruikt

wordt als offset of kopieerpapier wordt vooropgesteld.

Onderstaande volgorde geniet de voorkeur:

-niet-ontinkt en ongebleekt kringlooppapier, enkel geldig voor verpakkingen

-ontinkt en ongebleekt kringlooppapier

-ontinkt en kringlooppapier gebleekt met niet-chloorhoudende verbindingen

Kringlooppapier wordt in het algemeen nooit met chloorhoudende verbindingen gebleekt.

Wel kan een beperkte hoeveelheid chloorverbindingen aanwezig zijn, afkomstig van het oud

papier waaruit het kringlooppapier geproduceerd is (zie eerder).

Indien geen kringlooppapier beschikbaar is, kan gekozen worden voor gewoon wit papier.

Vanuit de evolutie in de blekingstechnologie wordt de voorkeur gegeven aan chloorvrij

papier.

De volgende hiërarchie geldt binnen het gewoon wit papier:

-chloorvrij papier (TCF)

-chloorarm papier (ECF)

-chloorgebleekt papier

Binnen het gewoon wit papier is het houthoudend papier, op basis van mechanische pulp,

milieuvriendelijker dan houtvrij papier, waarbij CTMP-papier tussenin zit. Het houthoudend

papier wordt in het algemeen nooit met chloorhoudende producten gebleekt.

Bovenstaande hiërarchie is louter gebaseerd op de hoeveelheid gerecycleerde vezels, al dan

niet ontinkt, en het gebruikte blekingsproces. Naast deze twee elementen moet ook het

gebruik van optische witmakers (zoals titaanoxide en blanc fixe) vermeden worden. Omtrent

optische witmakers is nog weinig gekend en is bijkomend onderzoek noodzakelijk. In de

toekomst zal ook rekening gehouden worden met andere elementen zoals COD- en S-gehalte.


46

1.1.4 Milieukeurmerken die betrekking hebben op papier

Er zijn vandaag de dag vele milieukeurmerken op de markt, maar het is de consument niet

altijd duidelijk waarvoor ze precies staan.

Op kringlooppapier worden vaak onderstaande logo’s aangebracht:

1.1.4.1 De verschillende milieukeuren

Het logo voor recycleerbaarheid

Figuur 5: Het logo voor recycleerbaarheid (bron: Internetadres 1)

Dit logo biedt geen enkele garantie, en wijst enkel op de recycleerbaarheid van het product

(niet dat het ook daadwerkelijk gerecycleerd is, of zal worden), en kan bijgevolg op bijna alle

soorten papier en karton gedrukt worden.

Het “Blaue Engel” label van Duitsland

Figuur 6: Het “Blaue Engel” logo (bron: Internetadres 2)

Bij dit Duitse logo daarentegen wordt de ecologische kwaliteit van een product gecontroleerd

door een gespecialiseerde dienst van het Ministerie van Leefmilieu.

Bij kringlooppapier wordt deze milieukeur slechts toegekend indien de papiersoort

geproduceerd is uit papierdeeg van 100 % oud papier, waarvan minimum 50 %

postconsumptiepapier. Er mag bij de productie geen chloor of chloorverbindingen gebruikt


47

worden (dus TCF gebleekt). Ook voor andere milieugevaarlijke stoffen (formaldehyde,

chroom, kwik,…) zijn beperkingen opgelegd. Daarnaast moet de producent ook kunnen

aantonen dat zijn product voldoet aan de gebruikseisen en de daarvoor geldende DIN-normen

(zoals archiveerbaarheid, doorloopeigenschappen,…). Het moet bruikbaar zijn als

schrijfpapier, grafisch papier, kopieerpapier en kettingformulieren.

De “Blaue Engel” wordt niet alleen gebruikt op Duitse producten maar kan ook aangevraagd

worden door buitenlandse bedrijven.

Het “Papier-Karton-Kringloop” label van Nederland

Figuur 7: Het “Papier-Karton-Kringloop” logo (bron: Internetadres 3)

Het Verbond van Papier- en Kartonproducerende en –verwerkende industrieën deponeerde dit

garantiemerk. Het mag enkel gebruikt worden voor papieren kartonsoorten die recycleerbaar

zijn, en kan bijgevolg, net zoals het logo voor recycleerbaarheid, bijna op alle papieren

kartonsoorten gedrukt worden. Het garantiekenmerk kan door elk bedrijf dat in aanmerking

komt, aangevraagd worden tegen betaling van een jaarlijkse bijdrage.

Voor chloorvrij papier bestaan eveneens tal van herkenningstekens en logo’s, gebruikt door

de leveranciers van papier en karton. Het meest betrouwbare is de Nordic “Swan”:

Nordic Environmental label (Nordic “Swan”)


48

Figuur 8: Het Nordic “Swan” logo (bron: Internetadres 4)

Dit logo is afkomstig van de Scandinavische landen (Noorwegen, Zweden, Finland, IJsland

en Denemarken). De voorwaarden verbonden aan dit label hebben enkel betrekking op de

productie van het papier, en handelt niet over het papier zelf. Dat papier mag dus ECF papier

zijn en hoeft geen gerecycleerde vezels te bevatten. De gestelde voorwaarden handelen over

de uitstoot van vervuilende stoffen (chloor, stikstofoxiden, fosfor,…).

De Nederlandse “Milieukeur”

Figuur 9: Het Milieukeur logo (bron: Internetadres 5)

Het Milieukeur kan op allerhande artikelen verschijnen. De eisen voor papier zijn gelijkaardig

aan de Nordic “Swan”, maar zijn over het algemeen minder streng. Wel legt dit label

kwaliteitscriteria op.

Het Europees milieukeurmerk “Margriet”


49

Figuur 10: Het Margriet logo (bron: Internetadres 6)

Dit milieukeurmerk van de EU heeft tot doel om significante milieuverbeteringen te bereiken

door het promoten van criteria die een verminderen van de milieu-impact als gevolg hebben.

De criteria hebben betrekking op het terugdringen van lozingen, het verminderen van het

energieverbruik, het beperken van milieuschade of risico’s verbonden aan het gebruik van

gevaarlijke chemicaliën, en de toepassing van duurzame beheersprincipes met het oog op de

bescherming van de bossen.

Er is ook een label dat betrekking heeft op het hout waarvan het papier afkomstig is:

FSC (Forest Stewardship Council)

Figuur 11: Het FSC logo (bron: Internetadres 7)

Dit label zegt ons enkel iets over het hout dat gebruikt werd, en niets over het papier zelf. Het

geeft aan dat het hout afkomstig is uit een duurzaam beheerd bos. Het FSC stelt algemene

principes en criteria op, die dan lokaal uitgewerkt worden.

Paper Profile (geen milieukeur)

In de afgelopen jaren hebben de pulp- en papierfabrikanten een initiatief ontwikkeld dat

verdergaat dan de hierboven besproken labels. Het zogenaamde Paper Profile is een uniforme


50

verklaring die essentiële milieuproductinformatie bevat. Op een enkele pagina wordt

informatie, zoals de samenstelling van het product, de belangrijkste milieuparameters, de

milieuzorg en de winning van het hout, weergegeven.

Terwijl bovenstaande milieukeuren de consument meedelen dat het papier voldoet aan

bepaalde criteria, worden in het Paper Profile de cijfers zelf weergegeven, zodat de inkoper

van papier een keuze kan afwegen. Op deze manier wordt het vergelijken van papiersoorten

zeer eenvoudig.

Het Paper Profile initiatief wordt reeds ondersteund door negen leidende Europese

papier(producten)vervaardigers, waaronder één Belgische.

In onderstaande tabel (Tabel 6) wordt een voorbeeld gegeven. Het gaat hier om een

kantoorpapier en een evenwaardig kringlooppapier waarin 72 % gerecycleerd materiaal zit.

Tabel 6: Productieprofiel voor twee nagenoeg gelijkwaardige papiersoorten

Parameter Wit papier (DataCopy)Kringlooppapier (Evolve

Business)WATER COD (kg/t) 26.4 1.5 AOX (kg:t) 0.198 0 Ntot (kg/t) 0.099 0.112 Ptot (kg/t) 0.046 0.002LUCHT SO2 (kg/t) 0.76 0.02 NOx (kg/t) 1.25 0.52 CO2 (kg/t) 122 876AFVAL (BDkg/t) 37 29ENERGIE (kWh/t) 906 0SAMENSTELLING (%) nieuwe pulp 67 0 gerecycleerd 0 72 vocht 5 4 bindmiddel 6 3 vulstof 22 21


51

1.1.4.2 Welke milieukeur?

In Van Overveldt, 2002 is een bespreking over de verschillende milieukeurmerken en hun

criteria terug te vinden, die uiteindelijk leidt tot een tabel met een hiërarchische opstelling van

de combinaties van milieukeurmerken.

Tabel 7: Voorkeur in combinaties van milieukeurmerken (Uit Van Overveldt, 2002)

Soort vezels Combinatie van milieukeurmerkenGerecycleerde vezels 1. Blaue Engel in combinatie met Nordic “Swan”,

Milieukeur of Margriet2. Blaue Engel (bevat kwaliteitseisen)3. Milieukeur (bevat kwaliteitseisen)4. Nordic “Swan” of Margriet (bij beide zijn de milieueisen

strenger dan bij Milieukeur, dus wanneer blijkt dat hetpapier toch voldoet aan de kwaliteitseisen dan krijgendeze de voorkeur op Milieukeur)

Niet-gerecycleerde vezels 1. FSC in combinatie met Nordic “Swan”, Milieukeur ofMargriet

2. Milieukeur3. Nordic “Swan” en Margriet (bij beide zijn de milieueisen

strenger dan bij Milieukeur, dus wanneer blijk dat hetpapier toch voldoet aan de kwaliteitseisen dan krijgendeze voorkeur op Milieukeur)

Voor gerecycleerde vezels komt uit deze tabel tot uiting dat een combinatie van de Blaue

Engel (die zowel strenge milieu- als kwaliteitseisen oplegt) met een van de andere besproken

keurmerken de voorkeur krijgt, en dit omdat de Engel geen rekening houdt met uitstoot en

energieverbruik van de fabriek, terwijl de andere keurmerken dit wel doen.

Voor niet-gerecycleerde papiermerken kan men best een Nordic “Swan”, Margriet of

Milieukeur nemen in combinatie met het FSC-logo. Voor het duurzaam bosbeheer kan

immers enkel FSC voldoende controle uitoefenen, zodat ook dit verzekerd is.

1.1.5 Voordelen, vooroordelen en mogelijkheden van kringlooppapier

Met de hierboven beschreven informatie, kunnen we nu de voordelen, vooroordelen en

mogelijkheden van kringlooppapier bekijken.


52

1.1.5.1 Voordelen van kringlooppapier

Zetten we de voordelen van kringlooppapier op een rijtje:

- gebruik van een grondstof die normaal verwijderd wordt, hetzij door storten, hetzij

door verbranden

- vermindering van de hoeveelheid papierafval

- geen bleking met chloorhoudende verbindingen:

- papier voor verpakkingen wordt niet ontinkt en gebleekt

- papier voor grafische doeleinden wordt wel ontinkt en gebleekt. In het algemeen

wordt gebleekt met waterstofperoxide en niet met chloorhoudende verbindingen

- ontinkten van oud papier is weliswaar milieubelastend, maar weegt niet op tegen de

andere voordelen

1.1.5.2 Vooroordelen

Kringlooppapier kampt met vele vooroordelen, die vaak ontkracht kunnen worden (zie p. 54,

1.1.5.4 Bespreking van de vooroordelen), aangenomen dat het juiste papier in de juiste

machine belandt. Vooroordelen kunnen zijn:

- stofvorming bij het kopiëren en drukken van kringlooppapier

- minder goede kopieerbaarheid

- moeilijkere kopieerbaarheid op hoge snelheid kopieerapparaten

- lagere archiveerbaarheid

- zuurtegraad van het papier

- minder contrast, te donker en lelijk

1.1.5.3 Druktechnische mogelijkheden

Tussen kringlooppapier en wit papier zijn er echter wel essentiële verschillen waar te nemen,

namelijk:

- moeilijker te bedrukken


53

- minder wit, afhankelijk van het aandeel pre- en postconsumptiepapier en het al dan

niet ontinkt zijn, er kan een maximale witheid van 70 % bekomen worden

- zwakkere sterkte-eigenschappen door een gebrek aan goede vezelbinding

- constante vochtigheid is een moeilijk te beheersen parameter door de heterogene

samenstelling van de vezel, wat belangrijke consequenties heeft bij het stockeren van het

papier. Deze eigenschap is echter niet zo belangrijk voor reprografische papier

- voor veredeling, bijvoorbeeld coaten, is kringlooppapier niet voldoende homogeen

en uniform als basisdrager

- er is een hoge opdikking mogelijk wat een hoge opaciteit voor gevolg heeft

- in minder gramgewichten en soorten beschikbaar

De verschillen hierboven aangehaald zijn voornamelijk geldig voor drukpapier. Voor

reprografisch papier, zoals fotokopieerpapier en papier voor laserprinter, zijn deze

eigenschappen van ondergeschikt belang.

De verschillende structuur en oriëntatie van de gerecycleerde vezels, alsook de heterogene

samenstelling van deze vezels, beïnvloeden de volgende parameters:

- Absorptiegraad:

- Het inkten waterabsorberend vermogen van kringlooppapier is zeer hoog.

Daardoor wordt het papier extra vochtgevoelig.

- Door de inktabsorptie ontstaat niet alleen een hoger inktverbruik, 15 à 25 %,

maar vooral de neiging tot overdreven inktopdracht. Gevolgen daarvan zijn smetten (het

ontstaan van vlekken op het volgend blad, waardoor ze langer moeten drogen), slechte

draging van de inkten en minder schuurvastheid. Dat is niet belangrijk voor fotokopieerpapier

maar wel voor papier gebruikt bij een inktjetprinter.

- Het gevaar voor kromming en golfvorming (“curl”effecten) is te vermijden

wanneer de richtlijnen met betrekking tot de conditionering uiterst zorgvuldig nageleefd

worden.

- Stofvorming:

De neiging tot het losrukken van kleine vezeltjes of vreemde partikeltjes uit het

papieroppervlak is duidelijk aanwezig, door:

- slechte vezelbinding


54

- een hoog aandeel vulstoffen

- dat sommige kwaliteiten van bepaalde papierfabrikanten niet altijd een

lijmoppervlaktebehandeling ondergaan hebben.

Dat is enkel geldig bij drukpapier voor grote oplagen, voor reprografisch papier bestaan

speciale soorten die aangepast zijn aan het dagelijks gebruik.

- Ruwheid van het papieroppervlak

De meeste kwaliteiten kringlooppapier hebben een ruw oppervlak waardoor de bedrukking

van volvlakken soms moeilijkheden geeft. Om een mooi en egaal gedrukt volvlak te

bekomen, moet de “pressing” (druk) verhoog worden.

1.1.5.4 Bespreking van de vooroordelen

Ten opzichte van de bestaande vooroordelen tegenover kringlooppapier kunnen volgende

richtlijnen en argumenten gegeven worden:

- Stofvorming

De laatste jaren zijn speciale kringlooppapiersoorten voor het drukken en kopiëren

ontwikkeld, die in testen niet onderdoen voor gewoon wit papier. Dit op voorwaarde dat de

juiste papiersoort gekozen wordt.

Uit testen blijkt dat de slijtage, vervuiling en stofvorming van verschillende

machineonderdelen vergelijkbaar zijn met gewoon wit papier. Dat was ook geldig voor de

beeldkwaliteit en –weergave, en het tonerverbruik.

- Kopieerbaarheid

Hierbij moet rekening gehouden worden met de juiste instelling van de apparatuur. Sommige

merken kopieerapparaten zijn beter geschikt dan andere, ook werken sommige

kopieerapparaten beter met bepaalde merken kopieerpapier. Het is in dat geval een kwestie

van uitproberen en advies te vragen aan de leverancier, meestal de technisch-commercieel

verantwoordelijke, van het kopieerapparaat om het beste merk te achterhalen.

De opslag van fotokopieerpapier speelt eveneens een grote rol. De relatieve vochtigheid van

het papier moet ongeveer 30 % bedragen en mag niet te veel verstoord worden.


55

- Kopieerbaarheid op hoge snelheid kopieerapparaten

Het is een feit dat kringlooppapier minder geschikt is voor de grote hoge snelheid

kopieermachines. Hoe groter en sneller de machines, hoe meer problemen met vastlopers bij

het gebruik van kringlooppapier. Vooral bij recto-verso kopiëren worden deze problemen

opgemerkt.

- Archiveerbaarheid

Voor wat betreft houdbaarheid zijn slechts graduele verschillen waar te nemen tussen

kringlooppapier en wit papier. Beide zijn 50 à 100 jaar houdbaar en niet 200 jaar zoals

archivarissen zouden wensen.

- Zuurtegraad

De zuurtegraad is een belangrijke factor inzake papierafval. Het meeste kringlooppapier, maar

ook sommige gewone papiersoorten, voldoen niet aan de eis van de strenge norm van het

American National Standard for Information Science (pH = 7). Andere factoren die het verval

bepalen zijn bijvoorbeeld de invloed van verzurende stoffen in de lucht, het vochtgehalte en

de invloed van UV-licht.

- Overige

Minder contrast, lelijk, te donker en niet representatief genoeg is meer een kwestie van smaak

dan duidelijke nadelen. Het contrast is uiteraard minder maar dat kan ook als positief

aanschouwd worden aangezien de lichtreflectie dan lager is. Voor kringlooppapier kan

maximaal een witheid van 70 % bekomen worden. De ondoorschijnendheid (opaciteit) van

kringlooppapier is hoger dan van wit papier, waardoor kan gekozen worden voor een

geringere papierdikte.


56

1.2 Milieuvriendelijke papiermaatregelen

We hebben in het voorgaande deel gezien dat het uit milieuoogpunt voordeliger is om

kringlooppapier te gebruiken, in vergelijking met wit papier. Maar dé meest

milieuvriendelijke oplossing is in de eerste plaats minder te gebruiken. Als er dan toch papier

gebruikt wordt, dan kan er gekozen worden voor een papiersoort met een milieukeurmerk. In

dit gedeelte wordt bekeken hoe papier kan bespaard worden, en wordt de inzameling van oud

papier even aangehaald.

1.2.1 Milieuvriendelijke maatregelen

Het papierloze kantoor, wat er voorspeld werd te komen, is in de praktijk helemaal anders

uitgedraaid. Er worden elk jaar nog stijgingen van papierverbruik vastgesteld. Het lijkt erop

dat hoe meer onze communicatie gedigitaliseerd wordt, het hoger het papierverbruik wordt.

De reden daarvoor is dat het papierverbruik naar minder gecontroleerde gebruiksposten

verschoof, zoals kopieertoestellen en printers in kantoren en administratieve eenheden

(Redant G. 2003).

PricewaterhouseCoopers schat de stijging van het papierverbruik dat rechtstreeks verband

houdt met de opkomst van e-mail in de kantoren op 40%.

Om tot een milieuvriendelijker papierverbruik te komen, dient de volgende hiërarchie in acht

te worden genomen:

Verminderen: de eerste prioriteit is steeds het verminderen van papierverbruik

Hergebruiken: enkelzijdig bedrukt papier kan hergebruikt worden, kringlooppapier krijgt de

voorkeur boven wit papier

Recycleren: papierafval dient afzonderlijk ingezameld te worden

Hierna wordt bekeken welke maatregelen er zoal genomen kunnen worden, gerangschikt

volgens bron. Enkel de belangrijkste bronnen werden opgenomen in dit overzicht.


57

1.2.1.1 Vrije Universiteit Brussel

Op de VUB wordt, door de milieucoördinator, informatie verspreid over papierbesparende

maatregelen.

Hieronder volgen enkele voorbeelden van papierbesparende maatregelen (Devuyst D. 2003

b):

1. Vervang je archief bestaande uit papieren dossiers door een elektronisch archief. Dit is

niet enkel een papierbesparende, maar ook een ruimtebesparende maatregel. Een kast vol

dossiers kan worden bewaard op enkele schijfjes.

2. Denk na voor je een printopdracht geeft, vooral wanneer je opzoekingen doet op internet

of wanneer je documenten krijgt toegestuurd in bijlage bij een e-mail. Kijk eerst

zorgvuldig na of het document interessant genoeg is om afgedrukt te worden in plaats van

het eerst af te drukken om dan tot het besef te komen dat je het in feite niet kan gebruiken.

3. Kopieer/print niet teveel, bepaal eerst hoeveel en wat je echt nodig hebt of werk met

elektronische exemplaren van je tekst.

4. Controleer steeds je teksten vóór het printen met spellingscontrole en ‘printvoorbeeld op

scherm’.

5. Kopieer/print zoveel mogelijk dubbelzijdig.

6. Kopieer/print verkleind; twee verkleinde A4s naast elkaar passen op één A4.

7. Papierbesparend layouten; gebruik plaatsbesparend lettertypes en regelafstanden, smallere

marges, etc.

8. Gebruik foute afdrukken en enkelzijdig beschreven/gedrukt papier als kladpapier in plaats

van blocnotes of gebruik enkelzijdig beschreven/ gedrukt papier voor het printen van

kladversies van je teksten.


58

1.2.1.2 BIM (Brussels Instituut voor Milieubeheer)

Het BIM lanceerde de actie “To print or not to print?” in het kader van het nieuwe

afvalstoffenplan (2003-2007). Deze actie ligt in de lijn van de filosofie van het nieuwe

afvalstoffenplan (dematerialisatie). Het doel is de promotie van een ecodoeltreffend gebruik

van kantoortechnologieën.

De actie “To print or not to print” wordt over verscheidene jaren gespreid. In 2004 start het

BIM de actie met een aanpak op 2 niveaus:

• Een globaal actieniveau, dat alle betrokken Brusselse bedrijven die over

kantooractiviteiten beschikken, zal aanspreken (aan de hand van een

informatiemailing)

• Een gerichte actie, die zich beperkt tot 25 organisaties om de potentiële

dematerialisatiemogelijkheden te bepalen in functie van het soort van activiteiten of de

specifieke diensten die het bedrijf aanbiedt (met een verregaande omkadering van

mini-audits en evaluaties).

Er wordt actie ondernomen op verschillende niveaus:

Op individueel niveau:

o recto-verso kopiëren,

o e-mails niet afdrukken,

o meerdere pagina's op één vel afdrukken,

o nalezen en correcties bijhouden op het scherm,

o virtueel archiveren,

o apparaten uitschakelen, ...


59

Op organisatorisch niveau, een impuls die van bovenaf gegeven kan worden:

o de interne informatie-uitwisseling (brieven, nota's, nieuwsbrieven enz.)

digitaliseren

o de administratieve documenten (verlofbladen, loonbriefjes enz.) digitaliseren,

o de externe informatieverspreiding (mailings, rapporten enz.) rationaliseren,

o interne reprografie,

o computerinstellingen,

o documenten scannen, ...

Op niveau van het aankoopbeleid van de onderneming:

o de keuze van het kantoormateriaal (computers, printers, kopieerapparaten,

multifunctionele apparaten enz.),

o de software,

o de verbruiksgoederen, ...

1.2.1.3 OVAM (Openbare Afvalstoffenmaatschappij voor het Vlaamse Gewest)

OVAM deed enkele jaren geleden een actie i.v.m. printen en kopiëren op kantoor: “Bezint eer

je print”, en “Tijd voor een kopie-pauze”. Er werden posters verspreid met papierbesparende

maatregelen, die dienden opgehangen te worden in de buurt van de printer of het

kopieerapparaat.

Bezint eer je print: Tips

1. Print geen documenten af die je ook op PC hebt staan. Dubbel klasseren is meestal

niet nodig.


60

2. Controleer alle gegevens voor je print, met spellingcontrole en 'printvoorbeeld op

scherm'.

3. Beschik je over een intern mailsysteem, print je mails dan niet af maar verstuur ze

over het netwerk.

4. Printen is niet altijd nodig, je kan een document ook op CD of floppy zetten of per e-

mail versturen.

5. Probeer te zorgen voor een papierzuinige lay-out. Let op lettertype, interlinie,

kantlijnen, ...

6. Ook faxen kan per computer. Je kan het faxapparaat aansluiten op de computer met

behulp van een faxkaart. Dat is slim en snel!

7. Gebruik ook de andere zijde van papier, bijvoorbeeld voor het uitprinten van een

proeftekst. Reserveer hiervoor een aparte lader van je printer.

8. Neem waar mogelijk papier van een lager gramgewicht. Kwaliteitspapier is niet altijd

nodig voor een proefdocument.

9. Probeer zovele mogelijk recto-verso te printen.

10. Gebruik kringlooppapier

Tijd voor een kopie-pauze: Tips

1. Kopieer verkleind. Twee A4-tjes naast mekaar passen zo net op één A4-blad.

2. Probeer zoveel mogelijk recto-verso te printen en te kopiëren.

3. Print geen documenten die je ook op PC hebt staan. Dubbel klasseren is meestal niet

nodig

4. Controleer alle instellingen voor je kopieert.

5. Zoek eerst uit hoeveel kopieën je werkelijk nodig hebt.


61

6. Kopiëren is niet altijd nodig. Je kan een document ook op CD of floppy zetten of per

e-mail doorsturen.

7. Gebruik ook de andere zijde van papier, bijvoorbeeld, voor kladversies of een

proeftekst. Reserveer één lade van de kopieermachine voor kladpapier.

8. Neem waar mogelijk papier van een lager gramgewicht.

9. Gebruik het prikbord of het personeelsblad voor mededelingen. Niet iedereen hoeft

elke nota op papier te ontvangen.

10. Informatie kan je laten rondgaan in een infomap in plaats van kopies voor iedereen.

1.2.1.4 Stip (Steunpunt en Informatiecentrum voor de Preventie van afval en emissies)

Het Stip is tegenwoordig geïntegreerd in de OVAM.

Het geeft in z’n “Informatiefiches Kantoorartikelen” informatie over onder meer

kringlooppapier, en geeft hierbij verschillende keuzecriteria. Ook worden er

praktijkvoorbeelden van milieufiches voor papier gegeven.

1.2.1.5 RDC (Research, Development & Consulting) in opdracht van het BIM

Het studiebureau RDC deed in 2002 een studie bij verschillende bedrijven en diensten

(waaronder MEKO, zie p. 75), en kwam naar voren met de volgende bevindingen:

De reden van het afdrukken bij personeel van de verschillende diensten werd onderzocht, en

kwam tot de volgende resultaten (zie figuur 12):


62

Waarom drukt men af?

26%

22%16%

3%

33%

slecht leesbaar vanafhet scherm

nakijken vandocumenten

mobiliteit vandocumenten

vergelijken vandocumenten

klasseren en archiveren

Figuur 12: De redenen van afdrukken op kantoor. Bron: RDC 2003

Er werden de volgende papierbesparende maatregelen voorgesteld:

Bekijken van het afdrukvoorbeeld

De af te drukken pagina’s te selecteren

De opmaak aan te passen

Het juiste aantal af te drukken exemplaren te selecteren

2 pagina’s af te drukken per pagina

Recto-verso

Concept kwaliteit te gebruiken

Aankoop van multifunctionele kopieerapparaten

De duplex functie (recto-verso)

De modus ‘‘2 pagina’s per bladzijde’’

Lagere kost per pagina

Gebruik van beveiligd afdrukken

Indien keuze tussen het kopieerapparaat en de printer:

Altijd kopieerapparaat

Wat leidt tot de volgende maatregelen in de kantoren:

Centralisatie van documenten op 1 enkele plaats als 1 enkel exemplaar

Printerinstellingen

Standaard recto-verso, 2 bladzijden per pagina


63

Gebruik van recyclage papier

Gebruik van de achterzijde van papier dat als klad reeds aan 1 zijde bedrukt werd

Regelmatig bijwerken van adresbestanden en centraliseren van deze bestanden om

dubbelen te vermijden

Voor het afdrukken: afdrukvoorbeeld en spellingscontrole

Andere mogelijkheden? Floppy, cd, mail (i.p.v. printen)

Gebruik van minder zwaar papier

Papierbakken aan de printers gereserveerd voor kladpapier voor printers

Uithangen van informatie voor iedereen

Infomappen laten circuleren

Er werd een bewijs geleverd van al deze maatregelen door een voorbeeld:

Gebaseerd op een document van 30 pagina’s in Arial 12

1. Verminder naar Arial 10 => 21 pagina's

2. Verander in Times New Roman => 20 pagina's

3. Marge instellingen naar 2 cm => 17 pagina's

4. Regelafstand op 10 pts => 16 pagina's

5. Recto Verso => 8 pagina's

6. 2 pagina’s per bladzijde => 4 pagina's

1.2.1.6 Andere organisaties

Hierboven werden enkele maatregelen aangehaald van diensten die zich op het Vlaams of

Brussels niveau manifesteren. Op Europees niveau werd voor papier een declaratie opgesteld:

De ERPC (European Declaration on Paper Recovery)

In deze declaratie, die werd aangenomen in november 2002, geeft de papierindustrie garanties

dat ze verder actie zullen ondernemen om hun milieuprestaties te verbeteren en om het

recyclageaandeel op te trekken tot 56 % tegen 2005.

De declaratie werd ondertekend door:

CEPI (Confederation of European Paper Industries)


64

ERPA (European Recovered Paper Associations)

FEFCO (European Federation of Corrugated Board Manufacturers)

En wordt gesteund door:

FEAD (European Federation of Waste Management and Environmental Services)

EUGROPA (European Paper Merchants Association)

INTERGRAF (International Confederation for Printing and Allied Industries)

Bovendien zijn twee diensten van de Europese Commissie, Enterprise en Environment,

betrokken bij het monitoren van de declaratie.

CEPI is een v.z.w. die 19 lidstaten vertegenwoordigd: België, Nederland, Frankrijk,

Duitsland, Portugal, Spanje, Italië, Ierland, Groot-Brittannië, Noorwegen, Zweden, Finland,

Denemarken, Zwitserland, Oostenrijk, Tsjechië, Republiek Slovakije, Hongarije en Polen. Op

deze manier worden zo’n 900 pulp-, papieren kartonproducerende bedrijven over heel

Europa vertegenwoordigd.

1.2.2 Inzameling van papierafval

Tot slot wordt nog kort de selectieve inzameling van oud papier aangehaald.

De samenstelling van de gemiddelde prullenmand op kantoor bestaat uit (Goethals 1993):

Papier en karton 85 %

Plastiek 5 %

Organisch afval 5 %

Diversen 5 %

Hieruit blijkt dat er in kantooromgevingen voldoende aandacht moet besteed worden aan de

inzameling van papierafval. Het is dan ook aan te raden om in elk bureau en labo een oud-

papierbak te plaatsen.

Deze oud-papierbak dient bij voorkeur geplaatst te worden naast de prullenmand, en moet

duidelijk hiervan onderscheidbaar zijn. Op de VUB zijn zeer veel vuilbakken (groen van

kleur, aangebracht in meerdere gebouwen en buiten op de campus) die het opschrift “papier”


65

dragen, maar die helemaal niet bedoelt zijn voor papier. Deze soort van verwarrende signalen

dienen zeker vermeden te worden.

Ook is het raadzaam om naast kopieermachines en printers papierbakken te plaatsen.

Ophaling van oud papier

Ophaling door gemeentelijke diensten is uitsluitend gericht op kleinere bedrijven (< 50

personen), in grotere bedrijven is de ophaling noodzakelijk in handen van privé-bedrijven

(voor de VUB is dit Pilonkaart N.V. in Jette, en Indaver voor Etterbeek).

Voor scholen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wordt er door het GAN (het Gewestelijk

Agentschap voor Netheid, kortweg Net Brussel) een gratis ophaling van oud papier (en andere

fracties) voorzien (zie p. 67, Afvalstoffenplan 2003-2007). Universiteiten en hogescholen

vallen echter niet onder deze regeling.

Over het algemeen zijn de voorwaarden voor het leveren en plaatsen van papiercontainers,

alsook de prijs, afhankelijk van:

- de kwaliteit van de te recupereren papiersoort

- de transportkosten, afhankelijk van de afstand tot de recuperant

- de kwantiteit en de frequentie van ophaling van de containers


66

1.3 Wetgeving omtrent papier

Aangezien de VUB op het grondgebied van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ligt, wordt de

wetgeving i.v.m. papier hiervoor bekeken. We zullen zien dat dit voornamelijk berust op

vrijwillige akkoorden. Daarna wordt even de Vlaamse wetgeving aangehaald, waarbij er wel

relevante regelgeving aanwezig is.

1.3.1 Brussels Hoofdstedelijk Gewest

Het Brussels Hoofdstedelijk Parlement heeft op 22 april 1999 de Ordonnantie aangenomen

betreffende de preventie en het beheer van afval van producten in papier en/of karton (zie

Bijlage 2, p. 150). Deze ordonnantie is van toepassing op al deze producten die op het

grondgebied van het Gewest aan de consument worden aangeboden en onder de eco-taksen

vallen.

Streefdoelen van de ordonnantie zijn:

- de betere kennis van de stromen en samenstelling van dit afval

- bevorderen van preventieve maatregelen

- vergroten van het volume dat voor recyclage in aanmerking komt

- responsabiliseren van dezen die aan de basis van de productie van dit afval liggen

De ordonnantie voorziet de mogelijkheid om de verplichting uit te voeren door het sluiten van

vrijwillige akkoorden. Het afleveren van de attesten voor de vrijstelling van de eco-taksen is

afhankelijk van het naleven van de ordonnantie (of van de vrijwillige akkoorden).

In uitvoering van deze Ordonnantie van 22 april 1999 betreffende de preventie en het beheer

van afval van producten in papier en/of karton werden er op 4 februari 1999 twee vrijwillige

akkoorden ondertekend, een met de uitgevers van dagbladen en tijdschriften en een met de

uitgevers van gratis bedeelde reclamebladen. Deze akkoorden streven onder andere naar het

responsabiliseren van de sectoren die aan de basis liggen van de productie van papierafval. De

uitgevers van de gratis bedeelde reclamebladen hebben toegezegd dat ze een interventiefonds

zullen oprichten voor het steunen van selectieve ophalingen en het sensibiliseren van de

bevolking. In het akkoord met de uitgevers van dagbladen en tijdschriften staan twee


67

alternatieven: de oprichting van een interventiefonds of het ter beschikking stellen van

publicitaire ruimte in de dagbladen en tijdschriften. De recyclagedoelstellingen die in de twee

akkoorden zijn opgenomen bedragen 40 % voor 1998, 55 % voor 1999 en 70 % voor 2000.

Kantoorafval

De acties op het vlak van preventie en beheer van kantoorafval werden opgenomen in het

“Charter en label van de eco-dynamische ondernemingen” (voor meer info omtrent dit

charter: zie Bijlage 3, p. 158). Door deze acties op vrijwillige basis hebben meer dan 240

organismen de stap gezet naar een nieuwe verbruiklogica en een beter afvalbeheer.

Daar de tertiaire sector overwegend aanwezig is in het Brussels Gewest voorziet het Plan,

naast deze acties op vrijwillige basis, ook de invoering van een wettelijke verplichting tot

sorteren van het afval in vier fracties (recycleerbare verpakkingen, papier, gevaarlijk afval en

restfractie).

Dit voorschrift moet nog worden uitgevoerd, maar de tarieven van het GAN werden wel

aangepast om de kantoren tot meer sorteren aan te zetten. Door het Besluit van 15 november

2001 worden kortingen toegestaan in het geval het afval wordt gesorteerd. Deze kortingen

worden periodisch vastgesteld op basis van de marktwaarde van de recycleerbare

grondstoffen en zijn afhankelijk van de aard, de hoeveelheid, de kwaliteit en de

verpakkingswijze van het gesorteerde afval. Alle containers voor de selectieve ophalingen

worden gratis ter beschikking gesteld van de abonnees die een aanvraag indienen.

Afvalstoffenplan 2003-2007

In het Afvalstoffenplan 2003-2007 wordt er speciaal aandacht geschonken aan deonderwijsinstellingen.

Het volgende komt integraal uit het Afvalstoffenplan:

Het GAN stelt aan de scholen voor om hun afval gratis op te halen op voorwaarde dat ze zichverbinden tot sorteren. Het GAN controleert of de scholen inderdaad hun afval sorteren, wantdat is de voorwaarde voor de gratis ophaling. De nodige containers voor het sorteren worden


68

gratis geleverd. Op aanvraag organiseert het GAN ook animaties in scholen die hun afvalsorteren.Hoewel de meeste scholen een systeem voor selectieve inzamelingen hebben geïnstalleerd(blauwe zakken, gele zakken, in zeldzame gevallen ook batterijen), wordt het gevaarlijk afvalvaak niet op correcte wijze verwijderd, door een slechte kennis van de gevaarlijkheid of degeëigende verwijderingscircuits ervan, of door een gebrek aan de financiële middelen dienodig zijn als men een beroep wil doen op een erkend verwijderaar. Dit stelt vooral eenprobleem in de instellingen voor hoger onderwijs en de instellingen voor technisch enberoepsonderwijs die beschikken over chemische laboratoria, houtbewerkingsateliers,… HetGewest zal een specifiek financieringsplan opstellen voor de ophaling van het gevaarlijk afvalvan de scholen.

Voorschrift 93. De selectieve ophalingen in de scholen zullen worden verbeterd door: - eenspecifieke sensibiliseringscampagne voor de scholen waarbij er wordt toegezien op deintegratie van de aspecten ‘afvalpreventie’ en ‘afvalbeheer’; - een specifieke opleiding vanhet personeel van Net Brussel en van het onderhoudspersoneel in de scholen; - de garantievan een aangepaste ophaaldienst, met name door het ter beschikking stellen vanvuilnisbakken in de klas, de refter, …Voorschrift 94. Het Gewest zal een financieringsplan bestuderen voor de ophaling en deverwerking van het gevaarlijk afval van de scholen door erkende ophalers en verwijderaars.

Na contact op te nemen met het GAN, bleek dat deze regeling niet geldig is voor

universiteiten en hogescholen. Wel willen ze de containers gratis leveren, maar de ophaling

dient betaald te worden, en zou duurder uitkomen dan het werken met de huidige privé-

bedrijven (Pilonkaart N.V. in Jette, en Indaver voor Etterbeek) (pers. comm. D. Wargnier).

De samenwerking met de vele Brusselse (lagere en middelbare) scholen is wel een groot

succes.

1.3.2 Vlaanderen

In tegenstelling tot het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, gaat het in Vlaanderen wat

papierafval betreft niet over vrijwillige akkoorden, maar over verplichtingen. Deze worden

ondergebracht in de Vlarea (Vlaams Reglement voor Afvalvoorkoming en –beheer).


69

In het Gewest Vlaanderen valt papierafval onder “Afvalstoffen onderworpen aan de

aanvaardingsplicht”, zoals beschreven in Hoofdstuk 3 van Vlarea. De aanvaardingsplicht

houdt in dat de eindverkoper verplicht is het product waarvan de consument zich ontdoet,

gratis in ontvangst te nemen. Dit kan door bijvoorbeeld milieubeleidovereenkomsten af te

sluiten, of door een afvalbeheersplan op te stellen dat ter goedkeuring aan OVAM (Openbare

Afvalstoffenmaatschappij voor het Vlaamse Gewest) dient voorgelegd te worden.

Onder papierafval wordt verstaan:

dagbladen;

weekbladen en maandbladen;

tijdschriften en periodieken;

gratis regionale pers en gratis publicaties;

telefoongidsen en faxgidsen;

reclamedrukwerk en ander drukwerk.

Wat niet onder papierafval valt is:

publicaties waarin geen handelsadvertenties, reclame of publiciteitsteksten zijn

opgenomen;

publicaties van papierproducenten en/of invoerders die minder dan 3 ton papier per jaar in

verbruik brengen in het Vlaamse gewest.

De tussenhandelaar en de papierproducent of de invoerder worden voor de uitvoering van de

aanvaardingsplicht van rechtswege erkend voor de inzameling, en derhalve ook de ophaling,

van het betrokken papierafval.

Hoofdstuk 5 van Vlarea, afdeling 5.2, handelt over algemene regels inzake verwerking van

afvalstoffen, waarin ondermeer staat dat het verboden is om papierafval achter de laten op een

stortplaats, of het te verbranden.

In afdeling 5.4, onderafdeling 5.4.1 (Bedrijfsafvalstoffen die omwille van aard of

samenstelling vergelijkbaar zijn met huishoudelijke afvalstoffen) staat dat papier en karton

afzonderlijk dienen te worden ingezameld en/of opgehaald. Papier en karton vallen ook onder

niet-risicohoudend medisch afval (Vlarea Afdeling 5.5 Bijzondere avalstoffen, Onderafdeling

5.5.3 Medisch afval), en dienen ook daar afzonderlijk te worden ingezameld en/of opgehaald.


70

Ook staat papier en karton in de afvalstoffenlijst van stedelijk afval, en dient deze fractie

afzonderlijk opgehaald te worden.

2. Papierverbruik aan de VUB III. Resultaten

71

2. Papierverbruik aan de VUB

Wie er oog voor heeft, merkt dat de VUB niet onverschillig staat ten aanzien van papier. Op

de campus liggen her en der foldertjes met betrekking tot papier (“Milieuzorg aan de VUB”),

afkomstig van de milieucoördinator, en in “De Krant” (studentenuitgave) verschijnt wel eens

een artikel over (papier)afval aan de VUB. Zo verscheen er in december 2003 een artikel in

De Krant over de papierophaling, meerbepaald oer het feit dat de papierpers enige tijd buiten

spel was. Ook uit de enquêtes van deze verhandeling kan opgemaakt worden dat er wel

interesse is voor papierverbruik aan de VUB.

2.1 Kringlooppapier aan de VUB

In 2001 werd kringlooppapier opgenomen in het aanbod van het Centraal Magazijn (de

Aankoopdienst). Dit papier is geschikt voor kopieerapparaten, printers en faxen, en kreeg het

Nordic Environmental Label (Nordic “Swan”, zie p. 48). Het is echter nog onvoldoende

geweten dat dit papier beschikbaar is via de Aankoopdienst.

Het kringlooppapier, van het merk Steinbeis, werd de laatste jaren goedkoper aangeboden dan

het witte papier (een ECF gebleekte papiersoort) op de Aankoopdienst (5.25 € voor 1000

vellen kringlooppapier in vergelijking met 5.74 € voor 1000 vellen wit papier). De prijs van

het wit papier is de laatste maanden echter sterk gedaald: rond november 2003 kostten 1000

vellen wit papier nog maar 4.43 €, en in april 2004 daalde dit zelfs tot 4 € (L. Van den

Berghe, pers. comm.). Aangezien de prijs van het kringlooppapier constant bleef, is het op dit

moment duurder dan het witte papier. De prijzen van het wit papier kunnen dus wel erg

schommelen.

Op het ogenblik van het opstellen van de enquêtes voor deze verhandeling verschenen er op

de bestelbons nog steeds de oude prijzen (5.25 € voor kringloop, 5.74 € voor wit), zodat het

prijsargument wel uitgespeeld werd in de enquêtes (zie Bijlage 9: Inhoud van het pop-up

scherm na het invullen van de enquête voor gebruikers van wit papier, p. 174), maar dit

achteraf niet meer bleek te kloppen.


72

2.2 Hoeveelheid papier

De hoeveelheid papier die aan de VUB verbruikt wordt is enorm. Tabel 8 geeft weer hoeveel

vellen wit papier en kringlooppapier er via de Aankoopdienst verbruikt werden in 2001 en

2002. Het gaat om papier aangekocht in het Centraal Magazijn door de verschillende diensten

en administraties, alsook om papier dat gratis ter beschikking gesteld wordt aan de

verschillende faculteiten voor de kopieermachines die onder beheer staan van de

Aankoopdienst.

Daarnaast wordt er ook “Extra Strong” papier aangeboden, dat gebruikt wordt door

bijvoorbeeld VUB Press om folders mee te maken. Deze cijfers zijn hier niet bijgeteld. Ook

wordt er papierwerk extern aangekocht (laten drukken of kopiëren), waarvan geen cijfers

beschikbaar zijn. Ook de gegevens van de drukkerij van de VUB zijn hier niet in opgenomen

(voor deze cijfers, zie p. 80, Hoeveelheid papierverbruik).

Tabel 8: Hoeveelheden papier (in aantal vellen) aan de VUB, verbruikt via de Aankoopdienst (uit:

Devuyst 2003 a, bron: Aankoopdienst)

2001 2002Wit (ECF) papier 18.000.000 14.458.000Kringlooppapier 231.000 721.000Totaal 18.231.000 15.179.000

In bovenstaande tabel zien we dat het papierverbruik in 2002 flink daalde in vergelijking met

2001, en dat er bovendien veel meer kringlooppapier gebruikt werd.

Kijken we echter enkel naar de hoeveelheden papier die door de verschillende diensten en

administraties van de VUB besteld worden, en dit voor de laatste drie jaar, dan zien we dat er

geen daling van het totale papierverbruik kan vastgesteld worden (zie tabel 9). Ook de

verkoop van het witte papier lijkt in deze laatste jaren constant te blijven, er worden

gemiddeld zo’n 10.736.000 vellen wit papier verkocht per jaar (gemiddelde over drie jaar).

De hoeveelheid aangekocht kringlooppapier gaat in stijgende lijn: in 2002 verdrievoudigde

dat aantal bijna in vergelijking met 2001, en in 2003 zet zich eveneens een sterke toename

voort. Deze opmars van het kringlooppapier leidt echter niet tot een vermindering van het

aangekochte wit papier.


73

Tabel 9: Hoeveelheden papier (in aantal vellen) aan de VUB, verkocht via de Aankoopdienst aan de

diensten en administraties van de VUB (bron: Aankoopdienst)

2001 2002 2003Wit (ECF) papier 10.261.000 11.472.000 10.474.000Kringlooppapier 231.000 629.000 939.000Totaal 10.492.000 12.101.000 11.413.000

2.3 Ophaling van papierafval

De verantwoordelijkheid voor alle niet-gevaarlijk afval (waaronder het papierafval), ligt voor

Campus Oefenplein bij de dienst Facility Management, en voor Campus Jette bij de

Technische Dienst.

In Jette wordt sinds 1995 het papier gescheiden en in zakken bewaard (herbruikbare

kunststofzakken van Pilonkaart N.V.), die nadien door de poetsploegen worden opgehaald. De

Technische Dienst verzamelt de zakken en brengt ze naar het containerpark.

Zo werd er in 2002 ongeveer 12 ton papier afzonderlijk afgevoerd (de hoeveelheid restafval

bedroeg dat jaar 158 ton) (bron: D. Devuyst 2003 b).

De campus Oefenplein heeft zo’n georganiseerde gescheiden ophaling echter niet: hier wordt

gerekend op de goodwill van elke dienst, om zelf het papieren afval te scheiden en het nadien

naar papierafvalcontainers te brengen, die in de garages van gebouw M en K en in de rotules

2 (niveau -1), 4 en 6 alsook centraal in de studentenhuizen opgesteld staan. VLAR-papier, een

dochtermaatschappij van Indaver, komt de containers daar ophalen.

Tot 2001 stonden er op de Campus Oefenplein nog zes papierconainers van Net Brussel, die

daar geplaatst werden op initiatief van de Sociale Sector. In 2002 werden die containertjes

afgevoerd, zodat er dat jaar geen gescheiden inzameling van papier was. Op dit ogenblik staan

er enkele containers op de campus (zie hierboven voor de locaties), waarin echter vaak bijna

de helft van de inhoud bestaat uit ander afval dan papierafval.

Containers van Net Brussel kunnen nog steeds gratis geleverd worden, de ophaling ervan

komt echter duurder uit dan via de privé-bedrijven (zie ook p. 68).


74

Het zou financieel voordelig zijn om dit papierafval gescheiden te laten ophalen. Het kost

immers veel geld om restafval te laten verwijderen, maar je krijgt geld voor de afvoer van

papierafval. Indicatieve cijfers hiervoor zijn: 119 € voor de verwerking van een ton restafval,

terwijl je voor de afvoer van een ton papierafval 30 € terugbetaald krijgt (bron: D. Devuyst

2003 b).

2.4 Initiatieven aan de VUB

Op de VUB zijn al enkele initiatieven opgetekend i.v.m. papierverbruik:

- “Blackboard” is het digitale leerplatform van de VUB (terug te vinden op

http://blackboard.vub.ac.be/). Het wordt gebruikt om studiemateriaal aan te bieden aan

studenten, voor het inleveren van uitgewerkte opdrachten, het maken van zelftoetsen, en

maakt gebruik van alle voordelen die het internet op communicatief vlak kan leveren.

- Internet wordt ook gebruikt voor het elektronische aanbieden van alle

programmabrochures en informatiebrochures van de faculteiten en onderwijsprogramma's,

zodat een papieren versie niet meteen nodig is.

- De elektronische nieuwsbrief van de VUB is eveneens een handig instrument. Zo

wordt informatie van de dienst Research en Development (EC-Flash, R&D-info, Beurzen &

Prijzen) sinds september 2002 nog enkel verspreid via een rubriek in die elektronische

nieuwsbrief.

- Op de dienst Menselijk Ecologie (MEKO) worden eindwerken van studenten nu ook

in elektronische vorm bewaard, zodat bij het opvragen van een thesis geen papier dient te

worden verbruikt.

Maar er is meer dan het vervangen van papieren informatie door een elektronische versie: het

Zelfstudiecentrum Wetenschappen (ZSCB) startte in september 2001 met een pilootproject

rond papierbesparing, het gebruik van kringlooppapier en het inzamelen van papierafval. Het

eerste resultaat: in het academiejaar 2001-2002 was het aantal kopijen en prints gedaald in


75

vergelijking met het voorgaande academiejaar (van 131.356 kopijen en prints naar 117.827).

Toch zijn bepaalde maatregelen (dubbelzijdig kopiëren en papierbesparende lay-out

gebruiken) niet erg populair bij het personeel van het ZSCB (bron: D. Devuyst 2003 a), en

dienen deze problemen onderzocht te worden, hetgeen in het kader van deze thesis aan bod

zal komen. Door de daling in papierverbruik en de invoering van kringlooppapier ging de

papierfactuur ook naar beneden. Dit pilootproject is een succes, en kan als voorbeeld dienen

voor andere diensten.

In 2002 nam de dienst MEKO deel aan het project “Dematerialisatie op kantoor”, dat door het

studiebureau RDC uitgevoerd werd, in opdracht van BIM (Brussels Instituut voor

Milieubeheer). Dit project ging maandelijks het papierverbruik van de dienst na, en er werden

trainingssessies gegeven aan de personeelsleden waarbij tips gegeven werden om papier te

besparen. Bij de 10 onderzochte entiteiten (waarvan MEKO er een van was) daalde het

papierverbruik met zo’n 10 tot 30 %. Voor de dienst MEKO was dit slechts 8 %, daar er al

veel gewerkt werd met papierbesparende maatregelen (o.a. dubbelzijdig afdrukken en

kopiëren). De daling is afkomstig van een hogere frequentie van het gebruik van het

afdrukken van twee A4’s op één. Er werd in de studie ook gemeld dat het diensthoofd voor

een groot deel van het papierverbruik zorgt, daar deze e-mails en bijhorende attachments

integraal laat uitprinten, enkelzijdig, 1 A4 per pagina.

Door de milieucoördinator van de VUB worden informatiebrochures (“Milieuzorg aan de

VUB”) verspreid over de campussen, die de personeelsleden en studenten moeten aanzetten

tot een meer milieuvriendelijk papiergebruik, en dit door informatie te leveren over het

inzamelen van papierafval, het gebruik van kringlooppapier en het geven van

papierbesparende maatregelen.

Onder zijn promotorschap werd in 2002 door Roeland van Overveldt een thesis gemaakt,

“Studie naar een meer milieuvriendelijk beleid i.v.m. papier aan de VUB”, waarin naar voren

komt dat kringlooppapier te kampen heeft met vele vooroordelen. Dit heeft voor een groot

deel te maken met het feit dat de kwaliteit van kringlooppapier in het verleden niet voldeed

aan de gebruikerseisen. Vandaag de dag is deze kwaliteit echter voldoende. Er dient wel gelet

te worden dat het juiste papier bij de juiste printer/kopieerapparaat terechtkomt. Daarvoor

dienen proefprojecten met verschillende merken kringlooppapier uitgevoerd te worden op de

machine. Ook moet er gelet worden op de opslagcondities van het papier, en de manier van

aanbrengen van het papier in de machine. Voor een milieuvriendelijk papiergebruik dient men


76

in de eerste plaats minder papier te verbruiken, en wanneer men toch papier gebruikt kan er

best gekozen worden voor papier met een milieukeurmerk (van Overveldt 2002).

3. Enquêtes uitgevoerd aan de VUB III. Resultaten

77

3. Enquêtes uitgevoerd aan de VUB

3.1 Onderzoekende stappen

3.1.1 Dienst Studentenzaken

Een eerste onderzoekende stap in verband met kringlooppapier gebeurde in gebouw Y, op de

dienst Studentenzaken, en dit omdat ik daar als jobstudent werkte, en geconfronteerd werd

met grote aantallen kopies die genomen moesten worden.

Het personeel (5 mensen) stond zeer weigerachtig tegenover het gebruik van kringlooppapier,

te wijten aan eerdere slechte ervaringen hiermee. Na aandringen werd er toch besloten (door

het diensthoofd) om 1 doos kringlooppapier via de Aankoopdienst te proberen.

Het kringlooppapier belandde in twee (persoonlijke) printers, en in het kopieerapparaat van de

dienst. Er werden tijdens het gebruik geen problemen opgemerkt. Toch werd er beslist om

geen gerecycleerd papier meer te bestellen de volgende keer, en dit om redenen van uitzicht,

niettegenstaande de kopijen bijna allemaal bestemd zijn voor intern (binnen de VUB, het

grootste deel zelfs binnen de eigen dienst) gebruik.

Het kopieerapparaat had geen dubbelzijdige functie (het is een oud model), dus werd er niet

gepeild naar papierbesparende maatregelen.

De twee personen die tijdelijk kringlooppapier voor hun printer kregen, hadden geen klachten,

en vonden het gebruik zelfs positief. Doch ze waren niet in staat om de rest van het personeel

(en het diensthoofd) te overtuigen, en aangezien zij niet instaan voor de aankoop van papier,

veranderde er niets.

3.1.2 Crazy Copy Center (geen deel van de VUB)

In het Crazy Copy Center (dat geen deel uitmaakt van de VUB), een zeer groot

papierverbruiker, kan je steeds kopiëren op gerecycleerd papier, tenminste, als je ernaar

vraagt en handig genoeg bent om dit papier in de juiste lade te steken. Niet meteen iets waar

de gemiddelde student zich mee bezig houdt dus. Ook het dubbelzijdig kopiëren is geen groot

succes bij studenten.


78

Nochtans zou het CCC hier veel voordeel mee kunnen doen, je betaalt immers per kopie, en

niet per blad, en je betaalt evenveel voor gerecycleerd als voor wit papier. Een voorbeeld: stel

dat je 100 pagina’s komt kopiëren, dan kan dat op twee manieren: je kopieert je pagina’s

enkelzijdig op wit papier (en komt dus buiten met 100 pagina’s), of dubbelzijdig op

gerecycleerd papier (je hebt dus 50 pagina’s). De student moet in beide gevallen evenveel

betalen, maar het CCC zal in het tweede geval veel minder kosten hebben: er zijn de helft

minder pagina’s gebruikt, en het kringlooppapier is bovendien goedkoper in aankoop (op dat

ogenblik).

Met enkele kleine inspanningen (1 lade met wit papier en 1 lade met kringlooppapier vullen,

en duidelijke uitleg boven elk kopieerapparaat hoe je dubbelzijdig moet kopiëren) zou er al

een groot verschil kunnen gemaakt worden, zowel financieel voor het Copy Center, als voor

het verbruik van papier.

Toch zag het CCC hierin geen reden om van aanpak te veranderen, ze vrezen dat het op

drukke dagen te moeilijk wordt om de lades bij te vullen, en dat de studenten veel problemen

gaan ondervinden met dubbelzijdig kopiëren. Ze stellen zich bovendien vragen bij de

milieuvriendelijkheid van kringlooppapier: ze beweren dat wit papier dezelfde milieu-impact

heeft als kringlooppapier. Hiertegen argumenteren had ogenschijnlijk geen zin.

Ook zij hebben nog geen problemen ondervonden met het kringlooppapier van de

Aankoopdienst.

3.1.3 Departement Biologie

Sinds begin januari 2004 werken enkele labo’s van het Departement Biologie (DBIO) met

kringlooppapier voor printers en kopieerapparaten. Dat dit niet eerder gebeurde toont aan dat

zelfs (over het algemeen) milieubewuste mensen het moeilijk vinden om de omschakeling te

maken.

Op het labo van Cellulaire Genetica (CEGE) werden maatregelen genomen onder impuls van

Prof. Dr. Luc Leyns: de standaardinstellingen van de computers (die allen afprinten op één

centrale printer) werden door hem ingesteld op “kringlooppapier, dubbelzijdig”. Maar het

vraagt slechts een muisklik om je document op wit papier of enkelzijdig af te drukken. Dit


79

gemak ligt eenvoudigweg aan een goeie printer: er is een lade voor wit papier, en een voor

gerecycleerd papier, en de printer is voorzien van een “duplexing unit”, zodat er dubbelzijdig

kan afgeprint worden. Er zijn tot nu toe nog geen problemen gemeld.

Op het labo van Algemene Plantkunde en Natuurbeheer (APNA) beschikt men eveneens over

één centrale printer, die echter niet voorzien is van twee lades, noch van een “duplexing unit”.

Toch wordt deze printer, en het kopieerapparaat, nu gevuld met kringlooppapier. Wil je wit

papier, dan dien je dat zelf in de lade te stoppen. Ook hier zijn geen problemen gemeld, noch

van technische aard, noch van uitzicht. De aankoop van een “duplexing unit” zien ze niet

zitten, wegens de hoge kostprijs.

Het labo van Ecotoxicologie en Polaire Ecologie (ETOX) zag het bij een eerste bezoek niet

zitten om kringlooppapier te gebruiken, uit vrees dat de printer dan beschadigd zal geraken.

Ook in een ‘duplexing unit’ zagen ze alleen maar problemen.

Maar het voorbeeld van de aanpalende labo’s (CEGE en APNA) heeft wel z’n invloed gehad:

enkele maanden nadien (maart) zijn ook zij overgestapt op kringlooppapier. Ze zijn tevreden

over dit papier, maar zien het wel nog steeds niet zitten om dubbelzijdig af te printen, een

vrees die eerder gesteund is op vooroordelen dan op praktische problemen.

3.1.4 Drukkerij VUB

Werking

De drukkerij van de VUB bevindt zich aan de zijkant van gebouw B, en zorgt voor het

aanmaken van de studentencursussen, die naderhand in de VUBtiek verkocht worden.

Daarmee is de VUB zowat de enige universiteit in Vlaanderen die cursussen drukt in eigen

beheer (de drukkerij valt onder het rectoraat). Op die manier worden de cursussen aan de

studenten verkocht aan kostprijs. Voor boeken hebben zij een overeenkomst met de Standaard

Boekhandel.

De aankoop van papier


80

Hun papier (A4) wordt aangekocht via twee vaste leveranciers, en niet via de Aankoopdienst.

De reden daarvoor is dat er dan een constante papierkwaliteit is, iets wat de Aankoopdienst

niet kan garanderen aangezien die steeds met andere leveranciers werken.

Papierafval

Voor papierafval hebben zij een aparte overeenkomst gesloten met een papierverwerkend

bedrijf. Aangezien dat afval niet alleen uit mislukte cursussen bestaat, maar ook uit

papierreepjes (er wordt immers van drie randen van de cursus een dun reepje afgesneden), en

dit in alle kleuren, komt dit financieel neer op een nuloperatie.

Hoeveelheid papierverbruik

Er worden jaarlijks zo’n 9 miljoen vellen papier gedrukt, waarvan 6 miljoen gaan naar de

studentencursussen, en de overige drie miljoen is bestemd voor documenten van de Raad van

Bestuur, de Sociale Raad, en het drukken van examenvragen. Deze cijfers zijn de laatste jaren

constant gebleven, maar daar zou vanaf volgend jaar verandering in kunnen komen door de

aankoop van een nieuw drukapparaat, dat het oude apparaat volledig zal vervangen.

Een nieuw drukapparaat: veranderingen

Dit nieuwe drukapparaat, dat begin augustus in werking zou moeten zijn, heeft enkele

veranderingen met zich meegebracht:

Vanaf volgend jaar zullen alle proffen aangezet worden om een cursus uit te geven, wat

automatisch zal leiden tot een stijging van het papierverbruik.

De studentenkringen worden verzocht geen cursussen meer uit te brengen in eigen beheer, en

dit omdat het voor werkstudenten e.d. niet eenvoudig is om op verschillende plaatsen (met

verschillende openingsuren) langs te gaan voor cursussen. Dit leidt tot een verschuiving van

het papierverbruik, want het aantal cursussen zal waarschijnlijk constant blijven (alleen het

beheer verandert).

De VUBtiek zal verplaatst worden van de esplanade naar de zijkant van gebouw B, zodat de

gedrukte cursussen meteen in de rekken kunnen, zonder daarvoor transport te moeten regelen

(dit gebeurde met een clark). Uit milieuoogpunt is dit wel beter.


81

Uitgaven van de VUBPRESS (die volledig onafhankelijk werken van de VUB drukkerij)

zouden mogelijk met de komst van de nieuwe machine door de drukkerij kunnen uitgevoerd

worden, doch enkel indien deze akkoord zijn met het feit dat de boeken dan gelijmd zullen

worden, in plaats van ingebonden.

Dubbelzijdig drukken

Het dubbelzijdig drukken is in principe geen probleem voor de machines, maar dit wordt door

de studenten als negatief ervaren, aangezien er dan geen plaats is om lesnotities ernaast te

plaatsen. De kostprijs van de cursussen door deze maatregel zou trouwens toch niet dalen,

aangezien de machines dan dubbel moeten draaien.

Kringlooppapier

Over het gebruik van kringlooppapier staan ze eerder sceptisch. Vele jaren geleden werd er

geëxperimenteerd met kringlooppapier, maar dit werd meteen stopgezet door het vrijkomen

van grote hoeveelheden stof. Enkele jaren geleden werd dan onder impuls van de

milieucoördinator een tweede test uitgevoerd, eerst met 500 vellen, en daarna met een hele

doos (2500 vellen). De kwaliteit van kringlooppapier verbetert immers constant. Doch dit zou

geleid hebben tot opstoppingen in de machine. Bovendien is het kringlooppapier duurder,

waardoor ze liever met wit papier werken.

Door de komst van de nieuwe machine is het mogelijk dat die opstoppingproblemen van de

baan zijn. Ze zijn bereidt om een proefproject met kringlooppapier te laten lopen, doch enkel

indien eventueel geleden schade vergoedt zal worden. Ze vrezen namelijk dat indien er een

probleem optreedt met de machine, de leverancier dan de schuld zal geven op het

kringlooppapier, en daardoor de verantwoordelijkheid zal afschuiven. Een proefproject op een

fatsoenlijke schaal zal er enkel komen wanneer de rector garanties geeft dat eventueel geleden

verlies zal terugbetaald worden.

Bij het verwijzen naar het feit dat er met de leverancier van de nieuwe machine

overeenkomsten kunnen gemaakt worden, zijnde het gebruik van kringlooppapier, werd er

afkeurend gereageerd.


82

Ze zijn wel bereid om een zeer kleinschalig proefproject uit te voeren met kringlooppapier.

Iets wat volgend academiejaar zeker verwezenlijkt zou moeten worden.

3.2 Enquêtes

3.2.1 Respons van beide enquêtes

Er werden 100 enquêtes ontvangen van de gebruikers van wit papier, en 27 van de gebruikers

van kringlooppapier, wat neerkomt op een antwoordpercentage van ongeveer 36 % voor de

eersten, en 49 % voor de tweeden.

In de tabellen hieronder wordt per dienst weergegeven hoeveel antwoorden er binnenkwamen.

Tabel 10: Het aantal antwoorden voor de enquête WIT

DienstAantal

geënquêteerdenAantal

antwoorden Antwoordpercentage

PRSS 3 3 100 %RGAC 5 1 20 %RECE 17 5 29 %LWAC 7 4 57 %MEBO 58 14 24 %DINF Onb. (± 60)* 14 Ong. 23 %ETRO Onb. (± 45)* 15 Ong. 33 %ESAC Onb.* 18DNTK 55 13 24 %FABI 21 11 52 %Onbekend 2Totaal Ongeveer 280 100 Ongeveer 36 %

* Onbekend slaat op het feit dat er een e-mail verstuurd werd naar één algemeen adres, dat dan door

die persoon werd doorgestuurd naar de rest van de dienst.

Tabel 11: Het aantal antwoorden voor de enquête KRING

DienstAantal

geënquêteerdenAantal

antwoorden Antwoordpercentage

DBIO: APNA CEGE

25814

12 48 %


83

ETOX 3MEKO 21 11 52 %UCOS Onb. 2ZSCB 5 2 40 %Totaal Ongeveer 55 27 49 %

Er kan aangenomen worden dat de ontvangen enquêtes met de nodige zorg werden ingevuld.

Dit komt tot uiting in het aantal mensen die lege velden hebben ingevuld. Bij 41 WIT-

enquêtes (wat hier ook neerkomt op 41 %) werd er bij “Bijkomende opmerkingen” relevante

informatie ingevuld, wat erop wijst dat ook de interesse groot was. Bij de KRING-enquête

was dit percentage lager (22 %, wat neerkomt op 6 mensen), maar dit kan ook gewoon

betekenen dat alle informatie reeds vervat zat in de vragenlijst.

De inhoud van deze opmerkingen afkomstig van de geënquêteerden wordt verder besproken

(zie p. 108, 3.2.2.4 Bijkomende opmerkingen).

3.2.2 De antwoorden van de WIT-enquête

3.2.2.1 Deel 1: Profiel

Vooreerst werd er gevraagd op welke dienst de geënquêteerde werkzaam is, en welke functie

hij of zij vervult. Zie tabel 10 om het aantal antwoorden per dienst te bekijken.

Om een idee te hebben hoeveel papier de betrokken persoon verbruikt, werden de volgende

vragen gesteld:

Hoeveel vellen papier print u gemiddeld per week?

Hoeveel vellen papier kopieert u gemiddeld per week?

De antwoorden worden in onderstaande tabel (Tabel 12) weergegeven.


84

Tabel 12: Het aantal uitgeprinte (kolom 1) of gekopieerde (kolom 2) vellen papier die per week

gebruikt worden. Cijfers stellen het aantal mensen voor die een bepaald antwoord gaven.

Aantal uitgeprintevellen papier per

week

Aantal gekopieerdevellen papier per

week< 10 vellen papier 8 46

10 tot 50 vellen papier 49 3750 tot 100 vellen papier 21 7

100 tot 500 vellen papier 19 8

500 tot 1000 vellen papier 2 1> 1000 vellen papier 0 1

Uit de tabel kan men opmaken dat er meer geprint dan gekopieerd wordt bij de ondervraagde

diensten, wat logisch is gezien het feit dat er bijna uitsluitend met computers gewerkt wordt,

en van daaruit documenten naar de printer gestuurd worden. 83 % van de geënquêteerden

kopieert minder dan 50 vellen papier per week.

Bekijken we deze gegevens per dienst, voor het printen en kopiëren afzonderlijk:

Printen:

Tabel 13: Het aantal uitgeprinte vellen papier per week, gerangschikt per dienst. (De diensten staan in

dalende volgorde van papierverbruik gebaseerd op cijfers van 2001-2003)

Dienst < 10 10 tot 50 50 tot 100 100 tot 500 500 tot 1000PRSS 0 0 0 3 0RGAC 0 0 0 0 1RECE 0 4 0 0 1

LWAC 0 1 2 1 0MEBO 3 8 2 1 0

DINF 3 9 1 1 0

ETRO 0 10 3 2 0

ESAC 0 6 6 6 0

DNTK 0 6 4 2 0

FABI 1 4 3 3 0Onbekend 1 1 0 0 0

Totaal 8 49 21 19 2


85

De diensten PRSS en RGAC hebben volgens deze ondervraging een groot printverbruik, maar

aangezien er van RGAC maar 1 enquête beschikbaar is, is dit resultaat niet relevant (bij PRSS

zijn er ook maar 3 antwoorden, maar er werken dan ook slechts 3 personen op deze dienst).

MEBO en DINF hebben een vergelijkbaar printverbruik, wat voor DINF wel opvallend is

gezien deze mensen vaker met een computer werken, en dus meer geneigd zouden kunnen

zijn om documenten uit te printen.

Kopiëren:

Tabel 14: Het aantal gekopieerde vellen papier per week, gerangschikt per dienst. (De diensten staan

in dalende volgorde van papierverbruik gebaseerd op cijfers van 2001-2003)

Dienst < 10 10 tot 50 50 tot 100 100 tot 500 500 tot 1000 > 1000

PRSS 0 0 0 2 1 0RGAC 0 0 0 1 0 0RECE 5 0 0 0 0 0LWAC 1 1 1 0 0 1MEBO 4 8 2 0 0 0DINF 12 2 0 0 0 0ETRO 7 8 0 0 0 0ESAC 7 7 2 2 0 0DNTK 7 4 1 1 0 0FABI 1 7 1 2 0 0Onbekend 2 0 0 0 0 0Totaal 46 37 7 8 1 1

Ook hier hebben PRSS en RGAC een relatief hoog papierverbruik, wat overeenkomt met hun

plaats in de tabel (de bovensten in de tabel zijn de grootste verbruikers). RECE en DINF

hebben volgens deze ondervraging een laag kopieerverbruik, ESAC, DNTK en FABI een

eerder gematigd verbruik.

Met deze gegevens werd getracht het papierverbruik per persoon bij de verschillende diensten

na te gaan. Daarvoor werden de categorieën (10 tot 50, 50 tot 100,…) omgezet in telkens één

cijfer (het gemiddelde van beide uitersten). 10 tot 50 wordt zo 30, 50 tot 100 wordt 75, enz.

het verbruik werd bekeken over een heel jaar.


86

Dit gaf de volgende resultaten:

Tabel 15: Het aantal uitgeprinte en gekopieerde aantal vellen papier per persoon, per jaar,

gerangschikt per dienst

Dienst

Aantaluitgeprinte

pagina’s perpersoon/ jaar

Aantalgekopieerdepagina’s perpersoon/ jaar

PRSS 15600 23400

RGAC 39000 15600

RECE 9048 260

LWAC 6240 14430

MEBO 2619 1523

DINF 2451 446

ETRO 3900 953

ESAC 7020 2874

DNTK 4680 2120

FABI 5909 4207

Onbekend 910 260

In deze tabel zien we wel een zekere daling van de eerste rij naar de laatste rij toe (de diensten

staan gerangschikt op dalende volgorde van papierverbruik), maar de gegevens daartussen

staan zeker niet in dalende volgorde. Dit kan betekenen dat ofwel de geënquêteerden hun

papierverbruik verkeerd inschatten, ofwel dat de ondervraagde personen niet representatief

zijn voor de rest van de dienst.

De gegevens van RGAC zijn niet representatief, aangezien het hier slechts om één persoon

gaat.

3.2.2.2 Deel 2: Gerecycleerd papier

In het tweede gedeelte van de vragenlijst werd er gepeild naar het gebruik van

kringlooppapier.

Eerst werden volgende vragen gesteld:


87

Heeft u ooit gebruik gemaakt van gerecycleerd papier voor een printer of

kopieerapparaat?

Indien ja, hoe vaak hebt u dit dan gedaan?

De resultaten worden weergegeven in volgende tabel (Tabel 16):

Tabel 16: Hoe vaak wordt er gebruik gemaakt van kringlooppapier?

ja 60 eenmalig 7 enkele keren 26 vaak 18 zeer vaak 9nee, nooit 40

60 % van de ondervraagden heeft reeds gebruik gemaakt van kringlooppapier, waarvan 27 %

dit “vaak” of “zeer vaak” doet. Slechts 7 mensen hebben éénmalig gebruik gemaakt van

kringlooppapier, wat erop kan wijzen dat men ofwel frequent gebruik maakt van

kringlooppapier, ofwel nooit.

40 % van de ondervraagden heeft nog nooit kringlooppapier gebruikt. Later (zie Tabel 28 p.

102) wordt nagegaan wat hun bereidheid is om over te stappen naar kringlooppapier.

Bekijken we deze gegevens dan weer per dienst, dan bekomen we volgende tabel:

Tabel 17: Aantal keren dat reeds kringlooppapier gebruikt werd, gerangschikt per dienst. Getallen

zonder haakjes geven het aantal antwoorden weer, getallen tussen haakjes geven het percentage weer

binnen de dienst.

Dienst nee, nooit eenmalig enkele keren vaak zeer vaakPRSS 2 (67) 1 (33) 0 0 0

RGAC 0 0 1 (100) 0 0

RECE 3 (60) 1 (20) 0 1 (20) 0

LWAC 1 (25) 1 (25) 1 (25) 1 (25) 0

MEBO 1 (7) 0 2 (14) 5 (36) 6 (43)DINF 9 (64) 1 (7) 3 (21) 1 (7) 0

ETRO 3 (20) 2 (13) 8 (53) 1 (7) 1 (7)

ESAC 11 (61) 0 3 (17) 4 (22) 0


88

DNTK 5 (38) 1 (8) 4 (31) 1 (8) 2 (15)

FABI 5 (45) 0 3 (27) 3 (27) 0Onbekend 0 0 1 (50) 1 (50) 0Totaal 40 (40) 7 (7) 26 (26) 18 (18) 9 (9)

De dienst PRSS maakt geen gebruik van kringlooppapier. Daar zij instaan voor folders en

uitnodigingen m.b.t. boeken naar de buitenwereld toe, wensen zij enkel papier te gebruiken

van hoogstaande kwaliteit, zodat ook het kleurendrukwerk van goede kwaliteit is.

Buiten MEBO, hebben alle diensten een gelijkaardige frequentie van gebruik van

kringlooppapier. Op de dienst MEBO zijn er 11 mensen (79 % van de MEBO-ondervraagden)

die “vaak” of “zeer vaak” gebruik maken van kringlooppapier. Deze dienst beschikt over één

kopieerapparaat, waarbij er permanent een lade gevuld is met kringlooppapier, en een andere

met wit papier. Dit apparaat wordt zowel door personeel als door studenten gebruikt. Ook de

printers (op de bureaus) worden vaak voorzien van kringlooppapier. De

aankoopverantwoordelijke voor het papier zorgt ervoor dat er steeds voldoende van beide

soorten papier aanwezig is, en is van mening dat het kringlooppapier minder problemen heeft

met vastlopen dan het wit papier (daar het wit soms te glad zou zijn).

RECE, DINF en ESAC maken, naast PRSS, het minst gebruik van kringlooppapier.

De volgende vraag peilde naar de redenen om geen kringlooppapier te gebruiken:

Indien u vaker wit papier gebruikt en geen gerecycleerd papier, wat zijn dan uw

motivaties hiervoor? (meerdere antwoorden mogelijk)

Het is gemakkelijk: het zit nu eenmaal in de printer of het kopieerapparaat

48 positieve antwoorden

Het uitzicht: gerecycleerd papier is slordiger, het is minder officieel


Het resultaat: gerecycleerd papier geeft een minder goede afdrukkwaliteit


Het apparaat zelf: dan is er minder kans dat de printer of het kopieerapparaat vastloopt


89


De prijs: gerecycleerd papier is duurder dan wit papier


Ik gebruik geen wit papier (meer)

1 positief antwoord

Andere reden

28 antwoorden

Volgende tabel geeft de antwoorden weer per dienst:

Tabel 18: De redenen waarom geen kringlooppapier gebruikt wordt. Getallen zonder haakjes geven

het aantal antwoorden weer, getallen tussen haakjes geven het percentage weer binnen de dienst.

Gemakkelijk Uitzicht Resultaat Apparaat PrijsGeenwit

meerPRSS 2 (67) 2 (67)RGAC 1 (100) 1 (100)RECE 3 (60) 1 (20) 1 (20)LWAC 2 (50) 1 (25) 1 (25)MEBO 1 (7) 3 (21) 1 (7) 1 (7)DINF 11 (79) 3 (21) 3 (21) 4 (29) 1 (7)ETRO 10 (67) 11 (73) 4 (27) 5 (33) 2 (13)ESAC 10 (56) 5 (28) 4 (22) 4 (22) 5 (28)DNTK 5 (38) 5 (38) 5 (38) 3 (23) 1 (8)FABI 5 (45) 2 (18) 2 (18) 4 (36)Onbekend 2 (100) 1 (50) 1 (50) 1 (50)Totaal 48 (48) 33 (33) 23 (23) 26 (26) 9 (9) 1 (1)

Maar liefst 48 % van de ondervraagden gebruikt wit papier omdat het nu eenmaal in de

printer of het kopieerapparaat zit, een gegeven dat belangrijk is naar de toekomst toe. Doch,

33 % is van mening dat gerecycleerd papier slordiger staat. Bij ETRO is dit bijna drie vierde

van de ondervraagden.

Ook over het resultaat is niet iedereen tevreden: 23 % is van mening dat kringlooppapier een

minder goede afdrukkwaliteit geeft. Een gelijkaardig percentage (26 %) vinden we terug voor

het functioneren van de printer of het kopieerapparaat. De prijs lijkt niet zo’n grote drempel (9


90

%), waarbij niet toevallig het grootste deel afkomstig is van ESAC. Slechts één persoon

gebruikt uitsluitend gerecycleerd papier.

Bij de “Andere reden” kwamen 28 antwoorden, waarvan 18 mensen die zeggen dat ze niets te

maken hebben met de aankoop van het papier, en daardoor ook geen keuze hebben. Vier

personen vermelden slechte ervaringen met kringlooppapier, en vrezen voor de kwaliteit van

de afdruk en de toestellen (er wordt vermeld dat er meer stof vrijkomt). Twee personen menen

dat er aan de VUB geen kringlooppapier wordt aangeboden, en tweemaal wordt aangehaald

dat gerecycleerd papier gelijk is aan papier dat reeds aan een zijde bedrukt is. Er wordt

éénmaal vermeld dat wit papier de voorkeur krijgt voor kleurenafdrukken. En één persoon

haalt een probleem aan van een gemeenschappelijke printer met 1 lade, waarbij het mogelijk

is dat een document ongewild op kringlooppapier wordt afgedrukt; een systeem waarbij

iedereen meewerkt is dus wenselijk. Diezelfde persoon vindt ook dat de prijs van

kringlooppapier naar beneden moet.

Vervolgens werden enkele uitspraken weergegeven:

Welke uitspraak past bij u? (meerdere of geen antwoorden mogelijk)

Ik heb in het verleden al eens gebruik gemaakt van kringlooppapier voor

printer/kopieerapparaat, en heb hier slechte ervaringen mee

15 antwoorden

Ik hoor vaak negatieve opmerkingen over kringlooppapier, en daarom blijf ik liever bij

het witte papier

4 antwoorden

Ik zou enkel overschakelen op kringlooppapier indien de VUB overheid dit verplicht

11 antwoorden

Ik zie het wel zitten om gerecycleerd papier te gebruiken, maar ik beslis niet over de

aankopen

64 antwoorden


91

Tabel 19: De positieve antwoorden op enkele uitspraken. Getallen zonder haakjes geven het aantal

antwoorden weer, getallen tussen haakjes geven het percentage weer binnen de dienst.

slechteervaring

negatieveopmerkingen

indienverplicht

aankopen

PRSS 1 (33) 1 (33) 1 (33)RGAC 1 (100)RECE 1 (20) 4 (80)LWAC 1 (25) 1 (25) 3 (75)MEBO 6 (43)DINF 2 (14) 2 (14) 12 (86)ETRO 6 (40) 1 (7) 3 (20) 6 (40)ESAC 3 (17) 13 (72)DNTK 2 (15) 1 (8) 1 (8) 7 (54)FABI 2 (18) 1 (9) 1 (9) 9 (82)Onbekend 2 (100)Totaal 15 (15) 4 (4) 11 (11) 64 (64)

15 % van de ondervraagden vermeld een eerdere slechte ervaring met gerecycleerd papier, en

4 % hoort negatieve opmerkingen over het gebruik van kringlooppapier. Slechts 11 % voelt

zich aangesproken door de uitspraak i.v.m. het verplichten van gerecycleerd papier. En een

heel groot deel van de ondervraagden (64 %) gebruikt geen kringlooppapier omdat ze niets te

maken hebben met de aankoop hiervan, iets wat in dezelfde lijn ligt als de redenen om geen

kringlooppapier te gebruiken (Tabel 18 p. 89), waarbij 48 % vermeld dat ze wit papier

gebruiken omdat het nu eenmaal voorhanden is.

3.2.2.3 Deel 3: Anders gaan gebruiken

Het derde deel van de enquête ging na in hoeverre men bereidt is om gewoontes te

veranderen.

Een eerste vraag van dit gedeelte was de volgende:

Vindt u dat er aan het papierverbruik op de VUB iets gedaan moet worden?

Met de volgende mogelijke antwoorden:


92

Ja

Nee, we doen ons best om het papierverbruik te beperken, meer kunnen we niet doen

Nee, ik heb er geen tijd voor

Nee, er zijn meer relevante problemen waarover we ons zorgen moeten maken

De antwoorden worden hieronder in taartvorm weergegeven:

Moet er iets gedaan worden aan het papierverbruik op de VUB?

75%

5%

1%

19% ja

nee, meer relevanteproblemen

nee, geen tijd

nee, we doen ons best

Figuur 13: Antwoordpercentages op de vraag of er iets gedaan moet worden aan het papierverbruik

aan de VUB

En gerangschikt per dienst geeft dit het volgende resultaat:

Tabel 20: Moet er iets gedaan worden aan het papierverbruik aan de VUB? Getallen zonder haakjes

geven het aantal antwoorden weer, getallen tussen haakjes geven het percentage weer binnen de

dienst.

janee, meerrelevante

probl.

nee, geentijd

nee, we doenons best

PRSS 2 (67) 0 0 1 (33)RGAC 1 (100) 0 0 0RECE 5 (100) 0 0 0LWAC 2 (50) 1 (25) 0 1 (25)MEBO 10 (71) 0 0 3 (21)


93

DINF 12 (86) 1 (7) 0 1 (7)ETRO 11 (73) 1 (7) 1 (7) 2 (13)ESAC 13 (72) 1 (6) 0 2 (11)DNTK 9 (69) 0 0 4 (31)FABI 7 (64) 0 0 4 (36)Onbekend 1 (50) 1 (50) 0 0Totaal 73 (75) 5 (5) 1 (1) 18 (19)

Drie vierde van de geënquêteerden vindt dat er aan het papierverbruik iets gedaan moet

worden. Ongeveer een vijfde van de mensen is van mening dat ze niet meer kunnen doen dan

nu het geval is.

FABI, DNTK en LWAC staan het minst positief t.o.v. de uitspraak.

Vervolgens werd gepeild naar het gebruik van papierbesparende maatregelen. Het gaat hierbij

om: gerecycleerd papier gebruiken, dubbelzijdig afdrukken, 2 A4’s afprinten op 1 A4, een

papierbesparende lay-out gebruiken, papierafval in een aparte vuilbak deponeren,

gebruikmaken van Blackboard, en een prikbord gebruiken binnen de eigen dienst. Deze

maatregelen worden hieronder één voor één behandeld.

Welke van onderstaande papierbesparende maatregelen gebruikt u?

a) Gerecycleerd papier gebruiken

Gebruikt u gerecycleerd papier?

31%

52%

17%

ja

nee

soms

Figuur 14: Antwoordpercentages op de vraag: Gebruikt u gerecycleerd papier?


94

48 % (31 + 17 %) van de ondervraagden antwoordden dat ze gebruik maken van

kringlooppapier, wat niet helemaal overeenkomt met de 53 % die in de eerste vraag van deel 2

(zie Tabel 17 p. 87) antwoordden dat ze “enkele keren”, “vaak”, of “zeer vaak”

kringlooppapier gebruiken. Ook het aantal mensen die hier “nee” antwoordden (52 %), komt

niet overeen met het aantal van deel 2 (40 %).

Bekijken we de gegevens vervolgens weer per dienst:

Tabel 21: Gebruikt u gerecycleerd papier? Getallen zonder haakjes geven het aantal antwoorden weer,

getallen tussen haakjes geven het percentage weer binnen de dienst.

ja nee soms

PRSS 2 (67) 1 (33) 0RGAC 0 0 1 (100)RECE 1 (20) 4 (80) 0LWAC 2 (50) 1 (25) 1 (25)MEBO 13 (93) 0 1 (7)DINF 3 (21) 9 (64) 2 (14)ETRO 2 (13) 9 (60) 4 (27)ESAC 1 (6) 13 (72) 4 (22)DNTK 4 (31) 7 (54) 2 (15)FABI 2 (18) 7 (64) 2 (18)Onbekend 1 (50) 1 (50) 0Totaal 31 (31) 52 (52) 17 (17)

Opvallend is nog steeds het hoge aantal “ja’s” bij de dienst MEBO (93 %). Deze keer werd er

dus wel meer “nee” geantwoord.

Bij ETRO, ESAC, DNTK en FABI steeg het aantal “nee’s” in vergelijking met de eerste

vraag van deel 2, respectievelijk van 3 naar 9 mensen, van 11 naar 13, van 5 naar 7 en van 5

naar 7 (zie Tabel 17, p. 87).

b) Dubbelzijdig afdrukken


95

Drukt u dubbelzijdig af?

47%

22%

31%

ja

nee

soms

Figuur 15: Antwoordpercentages op de vraag: Drukt u dubbelzijdig af?

Uit deze ondervraging blijkt dat 78 % (47 % + 31 %) van de mensen wel eens dubbelzijdig

afdrukt, wat een vrij hoog percentage is.

Tabel 22: Drukt u dubbelzijdig af? Getallen zonder haakjes geven het aantal antwoorden weer,


ja nee somsPRSS 2 (67) 0 1 (33)RGAC 0 1 (100) 0RECE 3 (60) 1 (20) 1 (20)LWAC 1 (25) 0 3 (75)MEBO 5 (36) 7 (50) 2 (14)DINF 7 (50) 1 (7) 6 (43)ETRO 8 (53) 2 (13) 5 (33)ESAC 7 (39) 5 (28) 6 (33)DNTK 7 (54) 2 (15) 4 (31)FABI 6 (55) 3 (27) 2 (18)Onbekend 1 (50) 0 1 (50)Totaal 47 (47) 22 (22) 31 (31)

De “ja”-percentages liggen sterk in elkaars buurt (rekening houdend met het aantal

antwoorden per dienst). En ook hier springt MEBO uit de band, met een “nee”-percentage van

50 %, wat het hoogste is van alle diensten (geen rekening houdend met RGAC, waarbij

slechts één persoon antwoordde).


96

c) 2 A4's printen op 1 A4

Print u 2 A4's af op 1 A4?

47%

27%

26%

ja

nee

soms

Figuur 16: Antwoordpercentages op de vraag: Print u 2 A4’s af op 1 A4?

Ook het verkleind printen lijkt vaak gebruikt te worden, slechts 27 % zegt dit nooit toe te

passen.

En opnieuw gerangschikt per dienst:

Tabel 23: Print u 2 A4’s af op 1 A4? Getallen zonder haakjes geven het aantal antwoorden weer,


ja nee somsPRSS 0 2 (67) 1 (33)RGAC 0 1 (100) 0RECE 4 (80) 0 1 (20)LWAC 0 3 (75) 1 (25)MEBO 6 (43) 5 (36) 3 (21)DINF 8 (57) 2 (14) 4 (29)ETRO 7 (47) 5 (33) 3 (20)ESAC 10 (56) 4 (22) 4 (22)DNTK 7 (54) 0 6 (46)FABI 5 (45) 3 (27) 3 (27)Onbekend 0 2 (100) 0


97

Totaal 47 (47) 27 (27) 26 (26)

Ook hier is het aantal “ja’s” gelijkaardig voor de verschillende diensten, en wordt er een hoog

“nee”-percentage opgetekend bij LWAC, waar drie vierde deze maatregel nooit toepast.

d) Papierbesparende lay-out kiezen (plaatsbesparend lettertype, regelafstand, smallere

marges, enz.)

Gebruikt u een papierbesparende lay-out?

42%

39%

19%

ja

nee

soms

Figuur 17: Antwoordpercentages op de vraag: Gebruikt u een papierbesparende lay-out?

Volgens deze bevraging is papierbesparend lay-outen minder populair: 39 % past deze

maatregel nooit toe.

Tabel 24: Gebruikt u een papierbesparende lay-out? Getallen zonder haakjes geven het aantal


ja nee somsPRSS 2 (67) 1 (33) 0RGAC 0 0 1 (100)RECE 4 (80) 0 1 (20)LWAC 2 (50) 1 (25) 1 (25)MEBO 3 (21) 7 (50) 4 (29)DINF 4 (29) 9 (64) 1 (7)ETRO 6 (40) 7 (47) 2 (13)ESAC 8 (44) 6 (33) 4 (22)


98

DNTK 7 (54) 2 (15) 4 (31)FABI 5 (45) 5 (45) 1 (9)Onbekend 1 (50) 1 (50) 0Totaal 42 (42) 39 (39) 19 (19)

Ongeveer evenveel mensen passen deze maatregel wel dan niet toe, waarbij bij “nee” DINF

kan opgemerkt worden, aangezien dit toch mensen zijn die over het algemeen goed overweg

kunnen met verschillende mogelijkheden van een tekstverwerkend programma.

e) Het papierafval in een aparte vuilbak deponeren

Deponeert u papierafval in een aparte vuilbak?

85%

11%4%

ja

nee

soms

Figuur 18: Antwoordpercentages op de vraag: Deponeert u papierafval in aan aparte vuilbak?

Volgens bovenstaande papier gaat het zeer goed met het sorteren van papier op de campus, al

kan men dit in vraag stellen.

Maar liefst 85 % sorteert het papierafval. Ook opvallend is dat slechts een klein aantal mensen

(4 %) “soms” sorteert: men doet het, of men doet het niet.

Tabel 25: Deponeert u papierafval in aan aparte vuilbak? Getallen zonder haakjes geven het aantal


ja nee somsPRSS 3 (100) 0 0RGAC 1 (100) 0 0


99

RECE 5 (100) 0 0LWAC 1 (25) 2 (50) 1 (25)MEBO 13 (93) 0 1 (7)DINF 12 (86) 2 (14) 0ETRO 15 (100) 0 0ESAC 13 (72) 3 (17) 2 (11)DNTK 11 (85) 2 (15) 0FABI 10 (91) 1 (9) 0Onbekend 1 (50) 1 (50) 0Totaal 85 (85) 11 (11) 4 (4)

Hieruit blijkt dat een aantal diensten zeer hoog scoren in het scheiden van papierafval: PRSS,

RGAC, RECE en ETRO behalen allen 100 %, en ook FABI en MEBO doen het zeer goed (91

en 93 %, respectievelijk).

f) Gebruik maken van Blackboard, het digitale leerplatform van de VUB voor docent en

student

Maakt u gebruik van Blackboard?

27%

69%

4%

ja

nee

soms

Figuur 19: Antwoordpercentages op de vraag: Maakt u gebruik van Blackboard?

Het grootste deel van de ondervraagden maakt geen gebruik van Blackboard (69 %). Het

aantal “soms”-antwoorden ligt ook hier zeer laag, wat kan wijzen op voor- en tegenstanders.


100

Tabel 26: Maakt u gebruik van Blackboard? Getallen zonder haakjes geven het aantal antwoorden

weer, getallen tussen haakjes geven het percentage weer binnen de dienst.

ja nee somsPRSS 1 (33) 2 (67) 0RGAC 1 (100) 0 0RECE 0 5 (100) 0LWAC 1 (25) 3 (75) 0MEBO 3 (21) 11 (79) 0DINF 5 (36) 8 (57) 1 (7)ETRO 5 (33) 9 (60) 1 (7)ESAC 8 (44) 9 (50) 1 (6)DNTK 1 (8) 11 (85) 1 (8)FABI 2 (18) 9 (82) 0Onbekend 0 2 (100) 0Totaal 27 (27) 69 (69) 4 (4)

Hoge “nee”-percentages worden opgetekend bij RECE (100 %), DNTK (85 %) en FABI (82

%).

g) Gebruik maken van een centraal prikbord voor mededelingen aan de eigen dienst

Maakt u gebruik van een centraal prikbord voor uw eigen dienst?

58%30%

12%

ja

nee

soms

Figuur 20: Antwoordpercentages op de vraag: Maakt u gebruik van een centraal prikbord voor uw

eigen dienst?

58 % maakt (bijna) altijd gebruik van een prikbord om mededelingen te doen (of te lezen).


101

Tabel 27: Maakt u gebruik van een centraal prikbord voor uw eigen dienst? Getallen zonder haakjes

geven het aantal antwoorden weer, getallen tussen haakjes geven het percentage weer binnen de

dienst.

ja nee soms

PRSS 2 (67) 1 (33) 0RGAC 1 (100) 0 0RECE 4 (80) 0 1 (20)LWAC 2 (50) 1 (25) 1 (25)MEBO 11 (79) 1 (7) 2 (14)DINF 9 (64) 5 (36) 0ETRO 7 (47) 6 (40) 2 (13)ESAC 7 (39) 10 (56) 1 (6)DNTK 9 (69) 2 (15) 2 (15)FABI 5 (45) 3 (27) 3 (27)Onbekend 1 (50) 1 (50) 0Totaal 58 (58) 30 (30) 12 (12)

Grote prikbordgebruikers zijn RECE (80 % ja, 20 % soms) en MEBO (79 % ja, 14 % soms).

Nadien werd er gevraagd welke gewoontes men zou kunnen veranderen, en dit voor dezelfde

zeven papierbesparende maatregelen. Hier wordt telkens een vergelijking gemaakt met de

vorige vraag, wat weergegeven wordt in frequentietabellen. Dit zal aantonen of de mensen die

eerst “nee” antwoordden, bereidt zijn om bepaalde papierbesparende maatregelen te gaan

gebruiken.

Welke gewoontes zou u zelf kunnen veranderen?

De mogelijke antwoorden waren:

Ja, voor alle documenten die ik print/kopieer

Ja, voor niet-officiële (dus persoonlijke) documenten

Nee

a) Gerecycleerd papier gebruiken in plaats van wit papier in printers en

kopieerapparaten


102

Veranderen van gewoonte: Gebruik maken van kringlooppapier?

25%

57%

18%ja, voor alles

ja, voor niet-officiëledocumenten

nee

Figuur 21: Antwoordpercentages van de bereidheid om over te schakelen op gerecycleerd papier

17 personen (18 %) zien het niet zitten om ooit kringlooppapier te gaan gebruiken, maar 57 %

is wel bereidt dit te doen, indien het om niet-officiële documenten gaat.

Door de gegevens van de vorige vraag (a) en deze vraag in een frequentietabel weer te geven,

kunnen we zien welke mensen deze verandering zien zitten (zie onderstaande tabel 28).

Tabel 28: Frequentietabel met het aantal gegeven antwoorden. In de rijen staat of ze de maatregel

gebruiken (zie vorige vraag a), in de kolommen is weergegeven of ze bereidt zijn deze gewoonte te

veranderen.

Ja, vooralles

Ja, voor nietofficieel

Nee

Ja 14 13 3Soms 4 12 1Nee 6 30 13Totaal 24 55 17

Van de mensen die eerst “nee” antwoordden, zien we dat 30 daarvan (31 %) bereidt zijn over

te schakelen op kringlooppapier voor persoonlijke documenten, en 6 die zelfs voor alles

kringlooppapier zouden kunnen gebruiken.

De reden waarom 3 personen eerst “ja” antwoordden, en nu “nee”, is niet bekend.


103

b) Dubbelzijdig afdrukken

Veranderen van gewoonte: Dubbelzijdig afdrukken?

34%

52%

14%ja, voor alles


nee

Figuur 22: Antwoordpercentages van de bereidheid van dubbelzijdig afdrukken

De meeste mensen zijn bereidt om over te schakelen op dubbelzijdig afdrukken, slechts 14 %

ziet deze maatregel ook niet zitten in de toekomst.


gebruiken (zie vorige vraag b), in de kolommen is weergegeven of ze bereidt zijn deze gewoonte te

veranderen.

Ja, vooralles


Nee


Voor dubbelzijdig afdrukken blijven de meeste “nee’s” van de vorige vraag wel overeind,

alhoewel 10 mensen (10 %) deze maatregel wel willen invoeren voor niet-officiële

documenten, en 1 persoon zelfs voor alles.


104

c) 2 A4's printen of kopiëren op 1 A4

Veranderen van gewoonte: 2 A4's afdrukken op 1 A4?

16%

59%

25% ja, voor alles


nee

Figuur 23: Antwoordpercentages van de bereidheid van het afdrukken van 2 A4’s op 1 A4

Eén vierde van de ondervraagden wil ook in de toekomst geen 2 A4’s afdrukken op 1 A4.


gebruiken (zie vorige vraag c), in de kolommen is weergegeven of ze bereidt zijn deze gewoonte te

veranderen.

Ja, vooralles

Ja, voorniet

officieelNee


Ook hier zijn er slechts enkele “nee”-stemmers die hun gewoonte willen veranderen: 6

mensen voor persoonlijke documenten, en 3 voor alle documenten.



105

d) De lay-out zo kiezen dat ze papierbesparend is (gebruikmaken van een

plaatsbesparend lettertype, regelafstand, smallere marges, enz.)

Veranderen van gewoonte: Papierbesparende lay-out gebruiken?

19%

47%

34%ja, voor alles


nee

Figuur 24: Antwoordpercentages van de bereidheid van het gebruiken van een papierbesparende lay-

out

Een papierbesparende lay-out toepassen is, zoals ook voordien tot uiting kwam, niet populair.

34 % vindt deze maatregel niet toepasbaar in de toekomst.


gebruiken (zie vorige vraag d), in de kolommen is weergegeven of ze bereidt zijn deze gewoonte te

veranderen.

Ja, vooralles


Nee


Het aantal “nee’s” die bereidt zijn te veranderen is ongeveer hetzelfde als bij de vorige

frequentietabel: 9 personen die willen overschakelen voor niet-officiële documenten, en 1

persoon voor alle documenten.



106

e) Alle papieren afval in een aparte vuilbak deponeren

Veranderen van gewoonte: Papierafval in een aparte vuilbak deponeren?

89%

1%

10%

ja

nee, hou ik me niet meebezig

nee, er wordt nietgescheiden opgehaald

Figuur 25: Antwoordpercentages van de bereidheid van het deponeren van papierafval in een aparte

vuilbak

89 % wil wel papierafval in een aparte vuilbak deponeren, de 10 % die nee antwoordden

omdat er niet gescheiden wordt opgehaald, kunnen waarschijnlijk wel overhaald worden

indien een gescheiden ophaling georganiseerd wordt.


gebruiken (zie vorige vraag e), in de kolommen is weergegeven of ze bereidt zijn deze gewoonte te

veranderen.

JaNee, hou ikme niet mee

bezig

Nee, wordtniet

gescheidenopgehaald


Van de 11 personen die bij de vorige vraag “nee” antwoordden, zijn er 6 die in staat zijn in de

toekomst hun papierafval te scheiden.


107

f) Gebruik maken van Blackboard, het digitale leerplatform van de VUB voor docent en

student

Veranderen van gewoonte: Gebruik maken van Blackboard?

46%54%

ja

nee

Figuur 26: Antwoordpercentages van de bereidheid van het gebruiken van Blackboard

54 % (49 personen) zijn niet bereidt om in de toekomst gebruik te maken van Blackboard, de

andere helft (41 personen) doet dat wel.


gebruiken (zie vorige vraag f), in de kolommen is weergegeven of ze bereidt zijn deze gewoonte te

veranderen.

Ja Nee

Ja 23 4Soms 4 0Nee 14 45Totaal 41 49

In bovenstaande tabel zien we dat het grootste deel bij z’n standpunt blijft, al zijn 14 personen

die eerst “nee” antwoordden wel bereidt om over te stappen op Blackboard.


108

g) Gebruik maken van een centraal prikbord voor mededelingen aan de eigen dienst

Veranderen van gewoonte: Gebruik maken van een centraal prikbord voor de eigen dienst?

71%

29%

ja

nee

Figuur 27: Antwoordpercentages van de bereidheid van gebruik te maken van een prikbord voor de

eigen dienst

Bijna drie vierde (71 %) van de ondervraagden is bereidt om een prikbord te gebruiken.


gebruiken (zie vorige vraag g), in de kolommen is weergegeven of ze bereidt zijn deze gewoonte te

veranderen.

Ja NeeJa 53 4Soms 8 4Nee 9 20Totaal 70 28

Ook hier blijven de standpunten over het algemeen behouden, en zijn er 9 personen die

kunnen overschakelen op het gebruiken van een prikbord.

3.2.2.4 Bijkomende opmerkingen

Tot slot werd er een ruimte voorzien voor bijkomende opmerkingen. Deze opmerkingen zijn

achteraan bijgevoegd in Bijlage 10, p 176


109

Er waren in totaal 41 mensen die opmerkingen neerschreven. De belangrijkste trends worden

hieronder beschreven:

De meeste opmerkingen handelen over de gescheiden papierophaling, een heet hangijzer op

deze universiteit. Het ontbreken van een gescheiden ophaling aan de bureaus is voor vele

mensen onaanvaardbaar, maar ook de papiercontainers die op de campus tussen de koten

staan opgesteld stellen problemen. Deze zijn weliswaar voorzien van het opschrift “papier”,

maar in de praktijk belandt hierin evenveel papier als niet-papier.

Ook waren er opmerkingen over Blackboard, hetgeen blijkbaar verwijderd zal worden.

Een prikbord wordt bij vele diensten (gedeeltelijk) vervangen door e-mails.

Andere opmerkingen:

“Dubbelzijdig printen is niet doenbaar”

“Het is praktisch niet haalbaar om voor elke printopdracht apart papier in te steken”

“Grijs recyclage papier levert onvoldoende kwaliteit. Bovendien is het niet gezond om ganser

dagen naar een grijs papier te staren (in kantoren is er sowieso al weinig licht) en zou het wel

eens de gezichtsscherpte kunnen aantasten alsook depressiviteit kunnen in de hand werken.”

“Dubbelzijdig kopiëren is een riskante onderneming”

Ook per e-mail werden er nog enkele opmerkingen doorgestuurd:

“Ik kan je zeggen dat ze hier gewoon té conservatief zijn om kringlooppapier te gebruiken. Ze

willen brieven/projecten etc. niet printen op "grijs" papier. Ik heb dat al eens geprobeerd.”

“Vanwaar het verschil in service door het poetspersoneel te Jette en op het oefenplein? Het

gewone personeel wil best wel papier gescheiden houden van de rest maar als ze dan

vaststellen dat het kuispersoneel het gewoon laat staan omdat ze dat niet hoeven mee te

nemen...”


110

“Deze suggestie i.v.m. dubbelzijdig printen. Zelfs al kan je printer dit niet aan, je PC

misschien wel. Via de printerdrivers van MacOS kan je bijvoorbeeld vanuit Word

automatisch alle even pagina's printen, daarna terug omgekeerd in de printerlade stoppen en

dan de oneven pagina's.”

“Een andere manier om het verbruik te verminderen is minder intern brieven in enveloppes

rond te sturen (zie mededelingen omtrent nieuwe rokerspolicy)”

3.2.3 De antwoorden van de KRING-enquête

De tweede enquête, die gericht was tot gebruikers van kringlooppapier, tracht na te gaan of er

daadwerkelijk meer problemen opduiken met dit type papier, en hoe men papierbesparende

maatregelen gebruikt en ervaart.

3.2.3.1 Deel 1: Kringlooppapier

Een eerste vraag ging na hoelang er reeds gebruik wordt gemaakt van kringlooppapier, om zo

na te gaan of de geënquêteerden voldoende ervaring hiermee hebben.

Hoelang gebruikt u al gerecycleerd papier op de dienst?

Tabel 35: Hoe lang er reeds gebruik gemaakt wordt van kringlooppapier, gerangschikt per dienst

enkelemaanden

ongeveer eenjaar

enkelejaren

DBIO 2 0 9MEKO 2 1 7UCOS 0 0 2ZSCB 0 0 2Totaal 4 1 20

20 personen (van de 27 ondervraagden) maken al enkele jaren gebruik van kringlooppapier.

Dit betekent dat de vragenlijst werd ingevuld hoofdzakelijk door mensen die voldoende

ervaring hebben met dit type papier.

De volgende vraag ging na voor welke apparaten het kringlooppapier ingeschakeld wordt.


111

Welk toestel op uw dienst beschikt over kringlooppapier?

met de volgende mogelijke antwoorden:

het kopieerapparaat

de gezamenlijke printer

mijn persoonlijke printer

Tabel 36: De toestellen waarvoor kringlooppapier gebruikt wordt. Getallen zonder haakjes geven het

aantal antwoorden weer, getallen tussen haakjes geven het percentage weer.

Welk toestel kringlooppapier? Aantal antwoordenGezamenlijke printer 9 (33)Kopieerapparaat 1 (4)Gezamenlijke printer, persoonlijke printer 1 (4)Kopieerapparaat, gezamenlijke printer 13 (40)Kopieerapp., gez. printer, pers. printer 3 (11)

Uit bovenstaande tabel blijkt dat het kringlooppapier voornamelijk zowel in de gezamenlijke

printer als in het kopieerapparaat terechtkomt.

Vervolgens werd er gepeild of het papier voor moeilijkheden zorgt in deze apparaten.

Zorgt het kringlooppapier voor problemen met het kopieerapparaat of de printers? Zo

ja, beschrijf dan welke.

Er waren de volgende mogelijke antwoorden:

Ik merk geen verschil met het klassieke, witte papier

Ik heb de indruk dat het kringlooppapier voor meer problemen zorgt in de

kopieermachines dan het klassieke, witte papier

Sinds we kringlooppapier gebruiken zijn er duidelijk meer problemen

Ik weet het niet

Tabel 37: Problemen met het kopieerapparaat of de printer. Getallen zonder haakjes geven het aantal

antwoorden weer, getallen tussen haakjes geven het percentage weer.


112

Kopieermachine(s) Printer(s)Geen verschil 21 (78) 21 (78)Indruk meer problemen 1 (4) 1 (4)D u i d e l i j k m e e rproblemen

0 0

Weet niet 2 (7) 1 (4)Niet ingevuld 3 (11) 4 (15)

Het grootste deel (78 %) is van mening dat er niet meer problemen zijn met kringlooppapier

in vergelijking met het witte papier, en dit zowel voor het kopieerapparaat als voor printers.

Er is 1 persoon die de indruk heeft dat er meer problemen opduiken met het kringlooppapier.

Het betreft dezelfde persoon die zowel voor het kopieerapparaat als voor de printer deze

indruk heeft. Hij of zij werkt reeds enkele jaren met kringlooppapier, bij DBIO. De problemen

die vernoemd worden zijn blokkering en meer stof.

Er werd door een andere persoon ook het volgende vermeld i.v.m. kopiëren en printen van

kringlooppapier:

“kwaliteit van kopiëren op kringlooppapier minder optimaal, en in het bijzonder geldt dit

indien de blauwdruk op kringlooppapier”

“in medewerkersruimte = kringlooppapier default; in de printer voor studenten niet gezien de

vraag van studenten om wit papier (in te dienen verslagen, taken, etc.)”

De volgende vraag gaat na of deze gebruikers van kringlooppapier ook nog gebruikmaken van

wit papier.

Grijpt u voor sommige documenten terug naar het witte papier? Indien u ja heeft

geantwoord, welke documenten zijn dat dan?

18 mensen (67 %) antwoordden dat ze nog teruggrijpen naar het witte papier, 9 mensen (33)

gebruiken altijd kringlooppapier.

Het grootste deel van de mensen die soms nog wit papier gebruiken (11 van de 18) doen dit

voor officiële documenten, of documenten die bestemd zijn voor externen. Andere redenen

hebben te maken met het duidelijk en proper kopiëren: voor de originele kopie wordt de


113

voorkeur gegeven aan een wit exemplaar (hetzij door de persoon zelf, hetzij door het

kopiecenter).

Heeft u nog andere klachten/opmerkingen over het gebruik van kringlooppapier?

Er werden vijf opmerkingen gemaakt, waarvan drie personen die meldden dat kringlooppapier

snel vergeelt met zonlicht, en twee opmerkingen die te maken hadden met een esthetisch

standpunt.

3.2.3.2 Deel 2: Papierbesparende maatregelen

Vervolgens werd voor vier papierbesparende maatregelen (lay-outen, dubbelzijdig printen en

kopiëren, en het afdrukken van 2 A4’s op 1 A4) nagegaan hoe vaak ze gebruikt worden, en

hoe die maatregelen ervaren worden.

1. Lay-out

Let u bij het opmaken van een document erop dat de lay-out (lettertype, regelafstand,

marges,...) niet onnodig papierverslindend is?

Vindt u deze maatregel makkelijk om in te voeren tijdens uw werkzaamheden?

Tabel 38: Het gebruik van een papierbesparende lay-out: frequentie van gebruik en beoordeling van

deze maatregel. Getallen zonder haakjes geven het aantal antwoorden weer, getallen tussen haakjes

geven het percentage weer.

Papierbesparendlay-outen

Aantalantwoorden Hoe vindt u deze maatregel?

Aantalantwoorden

Altijd 7 (26) Zeer handig en zeer gemakkelijk 7 (26)Dikwijls 12 (44) Handig en redelijk gemakkelijk 14 (52)Soms 4 (15) Niet zo handig en/of gemakkelijk 4 (15)

Zelden 4 (15)Problematisch en/of redelijkmoeilijk 2 (7)

Nooit 0Zeer problematisch en/of zeermoeilijk 0


114

Een papierbesparende lay-out gebruiken wordt door de meeste mensen frequent gebruikt: 19

van de 27 geënquêteerden (70 %) gebruiken deze maatregel altijd of dikwijls. Het grootste

deel vindt lay-outen dan ook zeer handig of handig (21 personen, 78 %).

2. Dubbelzijdig printen

Print u dubbelzijdig?


Tabel 39: Dubbelzijdig printen: frequentie van gebruik en beoordeling van deze maatregel. Getallen

zonder haakjes geven het aantal antwoorden weer, getallen tussen haakjes geven het percentage weer.

Dubbelzijdigprinten


Aantalantwoorden



Nooit 4 (15)Zeer problematisch en/of zeermoeilijk 1 (4)Niet ingevuld 1 (4)

Dubbelzijdig printen wordt door evenveel mensen altijd als nooit gebruikt, niettegenstaande

een groot deel (9 personen) deze maatregel zeer handig kan invoeren. Dit zou erop kunnen

wijzen dat er problemen opduiken bij het dubbelzijdig printen.

3. Dubbelzijdig kopiëren

Kopieert u dubbelzijdig?


Tabel 40: Dubbelzijdig kopiëren: frequentie van gebruik en beoordeling van deze maatregel. Getallen


Dubbelzijdigkopiëren


Aantalantwoorden


115



Nooit 1 (4)Zeer problematisch en/of zeermoeilijk 0Niet ingevuld 1 (4)

Dubbelzijdig kopiëren wordt iets vaker gebruikt dan dubbelzijdig printen. Er zijn evenveel

mensen die deze maatregel altijd of dikwijls gebruiken (49 %), dan mensen die soms of

zelden dubbelzijdig kopiëren (eveneens 49 %). Ook deze maatregel wordt algemeen als zeer

handig of handig ervaren (16 personen, 59 %).

4. Het afdrukken van 2 A4’s op 1 A4

Drukt u soms 2 A4's af op 1 A4?


Tabel 41: Het afdrukken van 2 A4’s op 1 A4: frequentie van gebruik en beoordeling van deze

maatregel. Getallen zonder haakjes geven het aantal antwoorden weer, getallen tussen haakjes geven

het percentage weer.

2 A4’s afdrukkenop 1 A4


Aantalantwoorden

Altijd 1 (4) Zeer handig en zeer gemakkelijk 10 (37)Dikwijls 10 (37) Handig en redelijk gemakkelijk 5 (19)Soms 7 (26) Niet zo handig en/of gemakkelijk 5 (19)Zelden 4 (15) Problematisch en/of redelijk moeilijk 3 (11)

Nooit 4 (15)Zeer problematisch en/of zeermoeilijk 1 (4)

Niet ingevuld 1 (4) Niet ingevuld 3 (11)

Het afdrukken van 2 A4’s op 1 A4 wordt het vaakst dikwijls of soms toegepast (53 %). Deze

maatregel wordt beschouwd als zeer handig en handig door 15 personen van de 27.

5. Samenvatting van de vier papierbesparende maatregelen


116

Tabel 42: Frequentie van gebruik van de vier behandelde papierbesparende maatregelen. Getallen


Lay-outDubbelzijdig

printenDubbelzijdig

kopiëren

2 A4’safdrukken op 1

A4Altijd 7 (26) 4 (15) 5 (19) 1 (4)Dikwijls 12 (44) 8 (30) 8 (30) 10 (37)Soms 4 (15) 6 (22) 8 (30) 7 (26)Zelden 4 (15) 5 (19) 5 (19) 4 (15)Nooit 0 4 (15) 1 (4) 4 (15)Niet ingevuld 0 0 0 1 (4)

Een papierbesparende lay-out gebruiken wordt het vaakst toegepast: 19 van de 27 personen

gebruiken dit dikwijls of altijd. Het dubbelzijdig printen en kopiëren wordt iets minder

gebruikt, waarbij het dubbelzijdig printen door 9 personen zelden of nooit wordt toegepast.

Het afdrukken van 2 A4’s op 1 A4 wordt door 17 personen dikwijls of soms gebruikt.

Tabel 43: Beoordeling van de vier behandelde papierbesparende maatregelen

Lay-outDubbelzijdig

printenDubbelzijdig

kopiëren


A4Zeer handig en zeergemakkelijk

7 (26) 9 (33) 6 (22) 10 (37)

Handig en redelijkgemakkelijk

14 (52) 5 (19) 10 (37) 5 (19)

Niet zo handig en/ofgemakkelijk

4 (15) 5 (19) 4 (15) 5 (19)

Problematisch en/ofredelijk moeilijk

2 (7) 6 (22) 6 (22) 3 (11)

Zeer problematischen/of zeer moeilijk 0 1 (4) 0 1 (4)

Niet ingevuld 0 1 (4) 1 (4) 3 (11)

Het invoeren van papierbesparend lay-outen tijdens de werkzaamheden wordt door 78 % als

(zeer) handig en zeer of redelijk makkelijk bestempeld. Het dubbelzijdig printen of kopiëren

wordt allebei zeer verscheiden ervaren. Er zijn mensen die dit handig of zeer handig vinden

(14 voor printen, 16 voor kopiëren), maar er zijn er ook velen die dit als niet zo handig of

problematisch beschouwen (11 voor printen, 10 voor kopiëren). Het afdrukken van 2 A4’s op


117

1 A4 wordt over het algemeen als makkelijk ervaren: 15 van de 27 personen vinden dit zeer

handig of handig.

6. Verband tussen moeilijkheidsgraad en frequentie van invoeren

Tot nu toe werd het geheel van antwoorden bekeken. Het is echter interessant om de gegevens

gepaard te bekijken (de antwoorden van één persoon). Er valt bijvoorbeeld te verwachten dat,

hoe moeilijker een bepaalde maatregel te gebruiken is of in te voeren tijdens de

werkzaamheden, hoe minder die toegepast zal worden. Deze hypothese zal later statistisch

bekeken worden.

Vooreerst kan men deze informatie visueel maken, door ze weer te geven in een

driedimensionele frequentietabel. Hierbij komt dus geen statistische verwerking aan te pas,

het is gewoon een weergave van het aantal verschillende combinaties (altijd-makkelijk,

zelden-niet zo makkelijk,…) die geantwoord werden door de geënquêteerden. Onderstaande

figuren zijn gemaakt met het programma Statistica.

Lay-out

Figuur 28: Bivariate distributie “Lay-out”. Op de X-as staat hoe deze maatregel ervaren wordt, op de

Y-as hoe vaak de maatregel wordt toegepast. De Z-as geeft het aantal personen weer die deze

antwoorden gegeven hebben. N = 27


118

Op bovenstaande figuur kunnen we een bepaalde trend waarnemen: mensen die deze

maatregel “zeer makkelijk” of “makkelijk” vinden, gebruiken vaker “dikwijls” of “altijd” een

papierbesparende lay-out. Wordt de maatregel als “niet zo makkelijk” ervaren, dan wordt

deze slechts “soms” of “zelden” toegepast.

Dubbelzijdig printen

Figuur 29: Bivariate distributie “Dubbelzijdig printen”. Op de X-as staat hoe deze maatregel ervaren

wordt, op de Y-as hoe vaak de maatregel wordt toegepast. De Z-as geeft het aantal personen weer die

deze antwoorden gegeven hebben. N = 26

Ook bij het dubbelzijdig printen is duidelijk een trend te zien, die een verband weergeeft

tussen de moeilijkheidsgraad van deze maatregel, en hoe vaak deze wordt toegepast.

Mensen die het dubbelzijdig printen “zeer makkelijk” en “makkelijk” vinden, zijn meer

geneigd deze “altijd” of “dikwijls” toe te passen.


119

Dubbelzijdig kopiëren

Figuur 30: Bivariate distributie “Dubbelzijdig kopiëren”. Op de X-as staat hoe deze maatregel ervaren

wordt, op de Y-as hoe vaak de maatregel wordt toegepast. De Z-as geeft het aantal personen weer die

deze antwoorden gegeven hebben. N = 26

Bij het dubbelzijdig kopiëren kan nog steeds dezelfde trend waargenomen worden, al is er

hier wel meer variatie merkbaar. Zo zijn er bijvoorbeeld mensen die dit als “problematisch”

ervaren, en het toch soms toepassen.


120

2 A4’s afdrukken op 1 A4

Figuur 31: Bivariate distributie “2 A4’s afdrukken op 1 A4”. Op de X-as staat hoe deze maatregel

ervaren wordt, op de Y-as hoe vaak de maatregel wordt toegepast. De Z-as geeft het aantal personen

weer die deze antwoorden gegeven hebben. N = 24

Ook hier is de trend duidelijk zichtbaar, met een piek in de combinatie “zeer makkelijk” –

“dikwijls”.

Om de veronderstelling (de frequentie van het toepassen van een maatregel hangt af van de

moeilijkheidsgraad van invoeren) kwantitatief te maken, werd er een bivariate regressie (=

simpele lineaire regressie) uitgevoerd, wat ons toestaat een relatie tussen variabelen te

interpreteren.

Deze analyse werd uitgevoerd in Exel.

Een regressie-analyse levert een r2-waarde op, ook wel coëfficiënt van determinatie genoemd,

en drukt het percentage variatie in y uit dat toe te schrijven is aan de variatie in x. De


121

verhouding van de variatie te wijten aan de regressie over de totale variatie komt overeen met

het kwadraat van de correlatiecoëfficiënt tussen x en y:

R2 = SSQreg/ SSQy

Deze hypothese werd inderdaad bevestigd voor de vier papierbesparende maatregelen. De

regressies wezen allen op een positief verband (r2 van 0.39 tot 0.62), met telkens een zeer

hoge probabiliteit (p-waarden van 2 x10-6 tot 5 x10-4). De specifieke waarden zijn

weergegeven in onderstaande tabel (Tabel 44).

Tabel 44: r2 en p-waarden van een bivariate regressie voor de papierbesparende maatregelen (lay-out,

dubbelzijdig printen, dubbelzijdig kopiëren en 2 A4’s afdrukken op 1 A4). De variabelen zijn “hoe

makkelijk” de maatregel ondervonden wordt (zeer makkelijk, makkelijk, niet zo makkelijk,

problematisch, zeer problematisch), en “hoe vaak” deze maatregel gebruikt wordt (altijd, dikwijls,

soms, zelden, nooit).

Lay-outDubbelzijdig

printenDubbelzijdig

kopiëren


A4r2 0.39 0.62 0.51 0.61p-waarde 5 x10-4 2 x10-6 4 x10-5 7 x10-6

Voor lay-out is de r2-waarde zwak, voor de drie overige maatregelen is de regressie sterk

(vanaf r2 > 0.50 wordt de relatie sterk genoemd). Voor dubbelzijdig printen en kopiëren en

voor het afdrukken van 2 A4’s op 1 A4 kan men dus stellen dat de moeilijkheidsgraad en de

frequentie van toepassen nauw samenhangen.

3.2.3.3 Bijkomende opmerkingen

Ook hier werd een ruimte voorzien voor bijkomende opmerkingen. Er waren 6 mensen die

hierin informatie invulden. Deze opmerkingen zijn achteraan bijgevoegd in Bijlage 11, p. 182,

en worden hieronder bondig samengevat.

Er was iemand die het lezen van 2 A4’s op 1 A4 zeer moeilijk vind, en een andere persoon die

net 2 A4’s afdrukt op 1 A4 omdat dit makkelijker te lezen is dan recto-verso. Het dubbelzijdig

afprinten is moeilijk als er meerdere mensen gebruik maken van dit apparaat. Het invoeren


122

van maatregelen hangt af van de apparatuur: indien alles correct is ingesteld, is dit

makkelijker in gebruik. Bepaalde printen kopieerinstellingen zouden standaard moeten zijn.

dankwoord - vrije universiteit brussel · abstract in english 9 abstract in english paper...

Documents