D. DDISSERTATIO GRADUALIS

De

LUCULABAROMETRI,

QyamSuffrAgl» AmjUjfmz FacultAtis Philo*

fvphictt, tjiitt ad Auram fhret,pr#:side

FIR.O JMPLISSIMO atque CSLEBERRIMODOMINO

Mag. NICOLAO HAS-SELBOM,

Math. PROEESS. REG. & ORD.PublhJ cenfnrj mvieft ('ilmittit

JON. MART. FRIBERG N. Fil.ir-.Gothas.

Ad diem XVII» Menfis Junii,Anni MDCCXXXII.

ioco^ horisque ante mir/diem cmfoetlt.

ABO^Exc.R. Ac,Typ.Joh.Kiampe.

S:x K:x "MjtisMAGN& FIDEI VIR,

REFERENDISSIME in CHRISIO PJTERacDOMINE,

BnLAURENTITAMMELIN,

S.S.Theologiar DOCTOR Celeberrimc,inclitt Dicecefeos Aboenfis EPISCOPEEmincnrifßme, Regis hujus Academia;PROCANCELLAPiE Magnificentiffime,Conflftorii Ecclefiaftici PR^ESES Gravis-fime, Scholarii perhanc Dicecefin EPHO-

KE A.-Icurati(rime ,''M/IT.ENAS MAXIME.

T :i.cubrat:o>ies b.i( Pbilofofkicas, nuUo fuojrnatu,fedtantum dign/tate materie &" of-

ferentis pierare , TIBI REFEREN-PISSiME i-R.-ESUL, in huwillim& mentis gra-tiqve animi irid/i/um, ch eximium & prorfutft. trtiiarer-i favcrem in fratrem ut t?) feip-Ji"» rollat.t ben<'fiiiii, fub ffe ulterioris favoris& benrvoii>::';■#, cum voto pcrpetud ificoiumi-

tatit , con/eirar.REYERENDISSIMI NOMINIS TUI

Clierrs devotiffmutJonas Marcinus Friberg

S:x Rjae M:tisMAGN/£ FIDEI VJR,

PERILLUSTIUS tf GENSR.QSISSIMEBARO

Dn. caeolevon OTTER,

Militia: pedeftris Provincia: Weftg.- Sea-renfis MAJOR Maxime Strenue,

MiECENAS MAGNE.VAvor Tuus, PERILLUS7RIS tfGENSROSIS-* __TWS DOMINE BARO , atqueperfyetta inMufarum cultorcs benevolentii, mt dubirarenon finunty qvin Cartbaceum hoc munus , fa-ciii fis excepturus mjtmt. Cor/firmant me, in-gentiaTUA in paternam olim domum, inqvefilium benigne deri-uata benefuia. llt itaqveaccipias bunc inrsenioii mei fcetum ceufighumt/cv(itijfim£ venerationis,grasijfim*tfs mentis^ £fuiterius pergas tcnuitatem tneam .blando a-Jfticere vu/tu , bumiUime rogo ff obteflor, &icPota fundere- nunqvam ineer/nitram^ ut fcraiUa dies. illuiefcat , qva inter n-.otta/es tje

dejinas.BE,RILLUSTR)S & GENEROSISSIMI

NCMINIS TUI. .Ctiens i itm.llimus

Jonas MartLus Fnbcrg,

MAXIME REFSRENDS atqu.e AMPLISStMEDOMINE,

Dn. GEORGI WALLJISUS. S. Thcol. DOCTOR Celcberrime,,Upfalienfis Academis RIBLIOTHECA-

RIE Maxime ir.cht:,.EVERGETA MAGNE.

FIRI MAXIME ($ ADMODLIM REFEREN-DI ahiue PRALCLARISSIMI

DOMINI MAGISTRI,Ecclefias Cathedralis Scarenfis ARCHI-PR./EPOSITE, atqve in Gymnafic ibidemlitterario PR^POSITI, LECTORES, &Confiftorii ADSESSORES, Graviffimi»

Diligentiflimi > yEqyifllmi,PROMOTORES OPTIMI.

JRTEatpPRUDENT. Mi/itari FIR Speßatif_,Dn, HAQVINE FRIBORG,

PATRUE CARISSIME.A litus iiberorum ad Parentcs, eorumque

iati-, genitvribus p/acere folent". Idem rni»PRDMOWRSS & EAUTORES Oftimi , meum/Favoris ffisftrifarram aram confugio. Oroau-in pofierum FOBIS commendatijftmam babere}

defatigako Numen^ vclit FOS FSSTROS<f)FEt

fofpites & ineolumesNOMINUM

"Cu/torJbnas MarsU

NOBILISSIME atque GENEROSISSIMBDOMINE,

Da. JOHANNES GORDON,Amnrriralitatisßegi:eante hac COMMIS-

SARIE indefeffe,PATRONE /ESTUMATISSME.

PLURIMUM REFERENDI atque CLARISSI-Ml DOMINI,

Dn4 LAURENTI FRONDELL,Ecclefiae, qvae Deo colligitur inB, PASTOR Vigflantiffime, m ardu

confanguinitate JUNCTE, ita,FAUTOR OPTIME.

Ut &Dn. MAGNE THOREN,

Ecclefi<e, qva: Deo colfigitur in Jtprfto^falfa PASTORLaudatiflfme, ut olim Tu-tor; ita jam FAUTOR nulio, non tenr-

pore OBSERVANDE.Ungua baibutiens (£ fermones utcunque pro-.bi contingere jamfpero , qui coram FOBIS^quakmcunque ingenii fcctuvt devofiturus , adtem (f obteflor ve/itis me (£ fortunam nteamjproutfemper habuiftis. Gfuoai vixero fummumMjECSNATSS) mlong-im -tnhorumferiemtonfervare.VESTRORUMObfervantiffmmmt Friberg.

Conspectus Differrationis§" 2. Bdrometri inventionem fr-t*mittit.§. 11. Occa/tonem invmiendi luctt*

lam defcribit.§♦ /27. Bernouliii optram in boc ar*

gumento laudat*§, Ifcj4cad.Reg. Scient.Parif.6en~

tentiam commemorat.f, V. Akomm circa idem negocium

tentamina indigitat.%Vl.BirnouUiimethodum examinat*§. yib Letttmanni regulas addmit

£ff explicat.§. J/RL Experimentis aliis easdem

confirmat.§. IX Qonflm&ionem Barometri

lucidi docet;J. X In Imnmis natwram pamisin?

qttirih

In Nomine Jefih%-i-

INter illuftriores fuperiorisfeeu-!i obfervationes merito cenfen-da eft illa ■Ga/i/ai, MathematiciFlorentini ccleberrimi, re-

qvSpetitis experimentis ad ocuiumdemonftravit aqvam in tubo va-cuo non ad qvamcunqve, fed tan-tummodo ad certam & determina*tam altitudinem afcendere. Hoc fa-tre fuit pro dubia facienda longo er-rore inveterata Scbolaftkorum fenten-tia de horrore vacui, qvamqve moxapertac falfitatis convicit tanto Ma«giftro dignus difcipulus TorkeVus.Hic enirn, ut minori cum apparatucxperimentum iniri poflct, fubfti-

A tuto

2tuto Mercurio vivo, utpote fluidograviflimo, in locum aqvac, often-dit eurtdem, pro e4j qva: ejus eft,ad aqvam gravitate fpccifica, nonaltius, qvam ad trcs fcre pedes intubulo vitreo aerevacuo attdlli po-tuilfe. Undc rutna veteris opmio-nis fecuta; nemo cnim fere tunctemporis tam obefae naris erat, qviftatim fubodorari non potutt huncadfcenfum fluidorum dependere igravitate ipfius aeris feu atmofphae-ra?. Qyamobrem celeberrima qva>vis ingenia, audita obfervationeToriceili, in hocftadio experimen-tandt decurrere cceperunt, utpotcMerfennus & Pafca/ius in Gallid*,nec non litteratiflimus tunc tcmpo-ris Magdeburgcnfiumconful Otto dtGuerike in Gcrmania. Cumqve ani-madverfum ftatim fuit altitudtnemMercurii intubo, utvocat, Tori-cellano, non femper effe eandem^fedmutatione fua obedire varietati-bus ipfius aerts, Sarometrorum feuEato-fc-yiorum indc nata eft invcntio,

«JVO-

3tjvorum ope non tantum gravitasipfius aCris terram ambientis expen-ditur, fcd mutattones etjam tempe-»ftatum aliqvo modo pr-aedicuntur,Longus autem invaluit ufus hujusinftrumenti, ateqvam cafu, ut fi rifblet, innotuit vacuam in tubitlovim-o partem lumine qvodam j-u--cundiflimo in fnebris corrufcare,qvod ab aliis Pheffbori Barometri velmercwiaiis nomine venire folet, no-bis autem placuit LucuU vocabulutruHoc qvidern 'Phaenomenon, fi qvodaliud, mire torfit atqve exercuitingenia eruditiflimorum qvorumli-bet virorum, immo integras focie-tates litterarias. Qvamobrem, cun»fpecimen Academicum mihi eden-dum aliqvod effet, digniflimum ju-dicavi boc argumenrum, qvod pu-blicse difqvifitioni fubjiceretur.Ope-ram noftram ita diftribuerc animuseft.ut primum ex monumentis lit-teraritsbreviter videamus, qva for-tuna I prtma inde obfervatio-ne usqve ad hxc noftra tempora

Aa per-

>4pertraclatum Fuerit ipfum hoc phae-nomenon: deinde indigitatis prae-cipuis niomentorum rationibus,qvx ad cjus explicationem qvatnroaximefaciunt, nonnulla alia frauddiflimilia addenda funt experimen-ta, ut eo planiorem nobis viam adcauflas effetftuum reddertdas,qvae ul-timam noftram occupabunt indu-"ftriam, parare qveamus. Tuum eftL: C; & B: pro ea, qva premimur,temporis rerumqve anguftia, cona-tibus noftrts veniam, qvam aliis de-negare non foles, conccdere.

%. 11.{/^Ontigit in Regia Academia fci-

entiarum Parifienfi , circa an-num 1675, cafu qvodam, qvi au-dtor efle folet inventorum plurimo-rum, cum Picardtts illuftre focieta-tis illius membrum, Barometrum,qvo per longum jam temporis fpa-tium ufus fuerat pro obfervationi-bus meteorologicis,fn obfcura &te-"nebris obdu&a camera obfervatorii

Kc^ii

Regii, de uno loco in alfum trafpor-taret, ut ex hoc motu Mercurii itvphiala violentiori inauditum hacte-nus & nunqvam anteacuidam mor-talium vifum ederct fpecftaculum,lumen videlicet, in tubuli parte fu-periori aere vacua, colore & viva-citate gratifftmum. Qvo fa&O Pi~c-xrdus rem infolitam Soeietati -ex-cemplo fignificavit,uti auctoreft A-cademiae tunc temporis fecrctariusdu Hamel in hiftdria illuftris hujus focie-tatss latine confcrifta p: jii. Cumqvscundem in aliis barofcopiis forteobviis avide experirentur effecftum,nullum qvod luce aliqva corrufca-ret inventum efti- praeter utnicumCaflini, cujus-tamen fulgor longeinfra alterius clariratem fubfiftebat.Rem igitur, qvod mirum, intadtamreliqverunt,-non aufi, uti notat Ch,F^nteneHer exwor alterove experi-.mento, in rei tam roirifica: cauflas ..inqvirere. Nec qvrsqvam inventusfuit, qvantum qvidem conftat, per-triginta. fere annorum fpatium, qvL

all-r -

6aliqvid tentaverit in argrhrrento*tam nobili, undc tamen non ievepoftmodum fcientice Phyficar acceP-fit augmentum. Tandem Jobannes.Sernouilitts anno rjoo Grceningx tunctemporis. Mathematum Profdforpro fummo ingenii acumine,. ex oc-cafion.e libcl.i-cuj-usda Ano>-,ywi Gal/i,_qvi infcribitur Traitez des Bartnnetres&<\ übi menfio hujus Piieenomeniinjicitur, indignatus rem adeo-me-morabile,tanto temporis intcrvai-lo,. obliteratam jacuiffe, eandemfida experimentandi ratione adgref-fus eft,. poftqvam adhuc ulterius deveritate Fadti ab opere Dn, t/u Ha-mel certior facftus. fuerat. Aucftoranonymus conjecturac loco.tres po-fuit regulas pro conftruendis Baro-metris lucidis, qvarum prima fuit,.,qvod temporis atiqvod fpatium re-qviri videretur, & forfan aiiqvocannorum, ab ipfa elaboratione in-ftrumenti, anteqvam ad eam per-fetftione adfcendere poflit, ut lumenemittere qvcat t fecunda qvod ex

vacua.

7vacua tubi partS, aer omnis craf-fior cxafte ejici: & tertia mercu-rius bene ex materia omni hetero-gcnea purgari deberet»

§ 111.QMamobrem Celeb: Bernoullius

-fe ftatim adaccingit regulashas probe cxaminandas, & qvoni-

am Barofcopium ad manus habebatante menfem paratum, expefimen-tum cum illo primum inftituit, at-qve leviore concuffione fada fecun-dum direcftionem vcrticalem, nul-lam omnino deprehendit lucem 5adhibito tamen violentiori motudebilior apparuit lucula, cum mer-curius qvam maxime verfus capfu-hm defcendiffet, qvac mox in afcen-fu dsfparuit. Unde concludit, pri-mam Anonymi conje&uram falfamcfft. Pro reiiqvis etiam regulis ri-te cxpendendis Barometrum con-ftruxftnovum,probe obfervatis legi-bus fecunda atqve tertia, purgan-do videlket Mercurium ope corii

& o-

8& omnem adhibenio operam, neaer in vacuo craflior laterct, nul-lum tamen animadvertere potu^k phofphorum, nifi poft violenti-orem concuffionem, ut in priori,unde ftatuit veritatem non magis■his affertfonibus fubeffe,. qvam ftfc.periori. Hinc igitur ad aliud fyfte-ma fabricandum animum appli-cuit, fecundum rigorem elemento-rum Cartefiij ex eo namqve qvodlumen prxferebat Barofcopium indefcenfu circa ipfam liqvidi fuperfi-ciem, & non item in afcenfu, haudvana conjedura aftecutus eft( mer-curiu poft fe relinqvere materiamqvandam fubtiliflimam, alioqvi in*ter poros cjus latentem, haud ab-iimilem elemento primo Cartefia*norum, qvx collifione fafta cutnglobulis fecundi elementi vacuutnfpatium replentibus, atqve per po-ros tubuli intrantibus, lumini ex-citando apta effct. Qyocirca ma-gno conamine in id incumbere coe-;f>it, uc cauflam inqvireret veram

& pro*

9

& propriam, qvae tnateria hujusfubtiliflitr.a: & lucifers exhalatio-nem e maffa mercurialijimpediret»Non longa remora:. expofito nam-qve mercurio in libero aere, ftatimdeprehendit pelliculam qvandam ,in fyftemate BernouHiano ita ccle-bratam, fuperficiei ejus contadlu a-eris indu&atn; qva ablata, alia moxexiftebat aranca: teJae haud diffimi-lis. Hoc facfto cuticulam hanc cri-minis iftius,qvo Phofphorus Mer-curialis intercipitur, ream judtca-bat.' & ne de teftium numero qve-rela: locus maneret, experimentaadhuc alia in fidem fa&i inftkuit»demittendo guttulam feu particu-iam puriffimam argenti vivi fuperplanum fpeculi,. vel maffam mercu-rii ejufmodi pellicula adhue noavitiati: .um ftatim maculam albam»elariflimum cutkufe veftigium , inutriusqve fuperficic occurrentemdeprehendit, qvam fincerus antc*globulus non potuit nifi ex com-mercio aens iater cadendum con-

ca"

10

trahere. Reflexa deinde pauflttlumacerrima cogitatione Vir Illuftrisadtifitatum hactenus modum implen-di tubuios Barometricos, qvi fitguttatim ope fili fcrrei in liberdaere, non levi ratione induAus pro»nunciavit ex hac ipfa enchirefi la*crimas illas effe petendas. Totumigitur arttficium producendi ejus»modi Phosphorum colldcavit in ac-cUrata purificatione argenti vivi afehac peliicula, juffitqve omnem cau-tionerti curamqve poflibiJeHi acfhi-bendam effe in ipfo[ acftu,... ntlabem aliqvam contrahat mercuri*bs, neve aer craffior in vacuo fpa-tio relinqvatur, qvi acfttonem pu-riorum materiarum luculafn pro~ducentium impedire qveat. His au-tem rite obfervatis, fpem fecit-o*mnibus magnam fore, ut absqvedubio,. qvemadmodum ipfe norilimplici vice expertus fuerat, no-«ftiluea hac mercurialj dele&aren-rur. Atqve u-t: eo tufi-us alri vefti-giis ejtK in-fjftentes in hoc: n-egotio

ver-

11vtrfaremur, ert ipfhs enchirefes,qvas pracfcribit: mercurio phial*aut lagenx immifio aftunde aqvam,vel qvod prarftat, fpiritum vini, &qvaffando lordes ablue,- tum, liqvido,Ut fit, in nigrum eolorem abeuntr,.fllud effude, aliisqve in ejus locumfmceris adhibitis,. operationes rcpe*te, donec, qvacunqj demum conrus*fione facla & pra?ftita, aqva velfpi-ritus vini iliibatus argento vivo in-natet: qvo facto comprime mercu-irium per telam linteam mundam|| puram,eumqve ab omni aeris.commercio probe fcrva. Qyandovero tubulus antea bene purgatusimplendus. eft, fit ab utraqve par-te reclufus,. &una earum rrafia:mercuriali in vafe majori contentaeimmiffa, altera ve?o extremis a-ptata lahiis , ita tamen ut fitus tu-buli ad ; Horizontem fit inclinatus,uno, fi fieri poteft, inipirationis a-<ftu extrahatur aex, donec nonni-hil mercurii vivi locum ej-us ilhcooccupantis in ore fentiatur: tum

alius operi afliftens confeftim, u-gno

12gno dato, digito in maffam mercujrialem immiflb, foramen inferiu*firmiter ocdudat; alter vero, orecaute detra<fto, ne humiditas velhalitus mercurium labe aliqva in-ficiat, foramen fuperius ad fum-mitarern usqve argento vivo benerepktum, coemento in hanc remfacfto St vefiea fuilla prope obfi-gnet. His omnibus rite praftitis, e-redtoqve tubulb in vafe mercuriotatum non pleno,uti oportet,Ba-rometrum egregie phofphorefcens-©btinuit. Idem alia iterum effecit*methodo nimirum in vafc recipi-ente ope antiis pneumatics?;

§. IV.J^Einde, experimentis fxpius re-

petitis, Ja»rus Celeberrimus*Autlor rem omnem, ur fa&a &co-gitata crat, iliuftri Societati littera-ri* Parifienft; cujus membrum erat,pcr amicum Varignonium pcrfcri-pfit. Ha:c vero> longa jam experi-entia ccrtior fa&a de acutiiTimo-

Ber->-

"BernoUlHlingenio, inventum hocmaximi fecit, vel eo nomine, qvod

■ab ipfius manu profedum fuerar.Deprehenfa jam erant Farifiis triaalia Barofcopia lucida, ordinaria &ufitata ratione conftrufta: experi-mcntis vero fecundum methodumnovam Benoullianam accuratiflimcinftitutis cventus non refpondebat,nifi in paucis valde, -qvae lumenadmodum debile prxferebant.Qvamobrem Societas in fententiispronutiandisprudentiflima nonpo-tuit omnimoda, qvac dubio omni ca-reret, Bernoullio tribuere proble-matis hujus folutionem. Rationesautcm dubitadi tunc temporis ob-vias, una cum evcntu, Aucftori (\-

--gnificavit. rExpenmenta vero annofeqvcnte ab Hombergio, «ui haec de-mandata provincia erat, omni cu-ra inftituta fuerunt. Sufpicabaturab initio mercurium, qvoufus fu-erat Bernoullius, cum cake vivain retorta pratparatum fuiffe, eum-"qve exinde igncam illam vim ob-

tinu-

tinuiffe.- deinde negat purgationemmercurii methodoate defcriptaper-aftam, liberare eum poffeabomniheterogenea materia.* Eundemqveperfetfte purum maculam in fpe-culari vitro non minus, qvam inmaffa argcnti vivi rehnqvere, necpelliculam adeo facile contraherccxperimentis demonftrat: aeris ve-ro omnis craffioris abfentiam neqereqviri, vel ex ipfa Aucftoris infu-fione probat. Bernoullius autemharum obfervationum particeps fa-«ftus, haudqve leviter motus, du-abus rurfus literis Societati perfcri-ptis, iisdeminfiftes firmiter veftigiis,methodum fuam ulterius longe Ja-teqve explanavit & defendit, addi-tis obfervarionibus haud paucistanto viro digniflimis, qvemadmo-dum fufius patet, ex monumentisipfis authenticis in Hiftoria & com~mentariis Regis Acadrfcknt: Paris: deanno 1700, Cf 1701.

§. V.jNterim tamen, qvum, omnibus ad-

hibi.

1$hibitis cautionibus, lumen illud in,Gallia obtinere non potuerint,methodum prjefcriptam in dubiumvocarunt, qvo in ftatu res Socktateminter & BernauUium manfit, donec,in Gallia medicinx non incelebrisDodlor Dvdal rem aggreffus cft, atq;veftigia laudati BerneuUU premcns e-jus methodum acerrime propugna-vit, Barometris qvibusdam lucenti-bus confedis. Totam vcro rem»prout ada erat, Difputatione qva-dam Bafileae 1719 de mercurio luccn-te Celeberr. Inventor profecutuseft, qvam videndi copia adhuc no-bis data non fuit: Momenta ejusprxcipua Celeberr: Wolf: T: II ex-perimentorum pag: 546,& feqq: re-citat. Nec dubitamus qvin vir ma-gnus inventum fuum pluribus ibiargumentis adftruat> multaqve aliafcitu digna & jucunda immifceat.Qyantum autem ex iisdocumentis,qvae in fuperioribus breviterrecencfuimus, concludcre fas eft, non©mne hac in rc tulit eruditif-

fimus

fimus vir puncftum: Omnia taroenfcre novifie videtur, qvar ad remipfam faciunt: qvamvis fyftematefuo antea concepro de peilicula &clementis Cartefif abreptus, nonea omnia experimentis tnbuerit,qva: tribui deberent;qvod pace tan-ti viri dicere liceat. Satis alioqvinlargameffis laudum illumanet, velex hoc ipfo, qvod obfervationibusfuis,circa hunc Phofphorum inftitu-tis,infinitisaliis circa luminis natu-ram & varia Phofphororum gene-ra faciendis experimentis occafi-onem dederit.

Prxter eurc vero mukos per an-nos nemo inventus eft, qvi ftudio& arte ad id compofita Barome-trum Jucidum conftruere potuit."qvod autem nonnulli fint, qvi an-te annos plures fe ejusmodi lucu-lam obtinuiffe ja&ent, exiftimamuscafui magis, qram arti tribuendumcffe, qvemadmodum in conftruen-«lis Barofcopiis fe faepius expertumcfie mihi rctulit Amplifc Dn Pr*/>/,

■> adeo

17adeo ut qvadam non nifi poft ali-qvot annos lumen fpargere cccpe-rint. Rem totam accurate defcri-pfit C/. IVeid/crus in aifjertatione dePbof]>boro Mercuriati, £f Cl. Liebkneckt indeNoctiinca Barometri, qvas qvide do-lemus ad manus noftras circa hoenegocium non pervenifte,ut pleni»orern rei hiftoriam dare potuiffe-mus. Rem tandem ipfam detexiffe,eamqve acu, uti dicitur, meo qvidem■judicio, tetigiffevideturC/.Leutman-nus^ Acad, Scient: Petropol: hodic mem-brum digniffimum^ WiTrafl; de inftrumen-tis Meteorognofia infrvientibus edit,Wirtemb.- 1715. Nam ejus methodocertum cft, nos femper ejusmodiPhofphoros obtenturos efle, tfliusprobe obfervata praxi.

§. VI.pAtemur vero prolixiores nos fn-

iffe in tradtenda hiftoria hujusphamorneni, fed veniam faciie da-bunt, qvi perpendunt animo, qvan-tus fit ejusmodi narrationum ufus

A ~t

18ad ulteriorem rerum cognitionempromovendam. Pergimus itaqve adcnucleanda exaclis jam enumeratismomenta praecipua, qva: ad lucemaliqvam argumento noftro cocilian-dam fpe&ant. Et qvod adl primamobfervationem ipfius Bernoullii §" j.memoratam attinet, obloqviturei-dem multa experientia, qva duduminnotuit Barometra plurima fuccef-fu temporis lumenab initio non ob-fervatum dediffej particulam nam-qve aliqvam aeris in maffa mercuri-ali antea latentem fic facile in va-cuam tubi partem afcendere poffemanifeftum eft. Secundum itidcmexperimentum Viri Uluftris, übi»mercurio primum per corium pur«gato, omnem in conficiendo Baro-fcopio curam adhibuit,ne aer cras-fior in vacuo remaneret, prona de-monftrat confeqventia aeris qvan-tilli praefcntiam circa producen-dum hoc lumen qvam maximc effeneceffariam. Hoc etjam valide af-firmant ipfae cnchirefes Bernoulli-

arc*

1*■gnx \n tubulis impHidis comrren"datae, qvas fieri jubet vel ope fu-ftionis vel in recipiente ad id cotr-pofito per Antliam pneumatican :longo namqve deinde ufu abundeoftcnfumcft, inpoflibilem hac ra-tione & via cffe aeris omnis £ tu-bulo cxpulfionem, 'qvod nec ipfenegat Celeb: Audor, qvantum admethodum, qva? fit per antliam fpe-clat; per fuchim vero partim exhalitu oris, partim circa ipfam ob-fignationem tubuli nonihil relinqviaeris res ipfa loqvitur: adeo ut me-thodi in implendo ipfi ufitatar, qvi-busaliudomnino intendebat, vcramnobis ad lumen obrinendum viammonftrent. Unde patet, qvantae fitin experimentfs inftituendis utilita-tis acftus fingulos & momenta ritcadnotare. Retiqvas, qvas nobis de-dit acutiflimus Vir ebfervationes,cxpericntia deindc multis confir-mavit. Qyod autem ad pelliculam,qvae non tam ex commercio aCris,qvam ab aliis hcterogcncij particu»

A * H»

20lis in mercurio contetis, ut & puri-■ftcationem ipfam pertinet, cxiftima-mus neqve illam perfecle tolli, ne-qve hanc perfici ope vel lotionisvelexpreffionis, fed accedere deberedeftillation^m, ut omnimoda indu-eatur mundities & puritas: Cui fen-tent!3?B;rnoul!ium etjamipfum fub-fcripfiffe percipimus exCeleb. Wo'l--fio, loco fupra citato.

§. VII.j\3 experimcntis jam allatis, ut &

aliis, atqvc partim etjam pro-priis rite perfuafus Cl.Leutmannus fe-qventes opttmc fundatas exftruxitfregulas: I, Barometrum perfecfum,<cujus vacuum ab omni aere immu-**ne eft redditum, non lucet, & con-*tra, 11. in hoc fi bullula aerea af-«furgens intromittitur, illico illud*lucet. 111. lux illa mercurii colu-'mna afcendentenonperci.pitur, de-'fcendenti vero infifterecernitur.lV.*Bu!lula aerea non adromagna in*ipfa mercurii columna harrens lu»

cec»

21

ctt. & in adfcenfu & in defcenfu/V. multo aere in vacuum Barofco-cpii non lucentis immiffo lux debi-4

lis micat, pauciori cgregie lucet, cplurimo evanefcit. Item bul!a cmagna columnam mcrcuni diften-'dens debilem monftrat lucemj exi-4gua vero bullula intra columnan c

illam haerens vividiffimam pr£ebet£

lucem. VI,Mercurius, qvo pnrior*eft redditus, eo majorem fpargkclucem; attamen impurus ia Baro-*fcopio.etjam lucet, qvanqvam mi-*nori lucis vividitate. Ad primam*qvod attinet regulam< 3 patet illampenitus deftruere opir.iom m, qvodBsrometra lucentia optimae fint no-ta:, dru vulgatam; ad gravitateroenim aeris rite expendendam, ne-ceffarium omnino cft, ut pfrLcftumfit in tubulo vacuum, ne acr inclu-fus vel pcndere vel elaftifkatg fu£-columnam rr.ercurii jufto inferius.deprimat. Swund*-, qv« in hoc ar-gumento ■ fundamentalis cft, pluri-mis rcpetitis experimentis corro-

Berata,

22borata eft, Sc qvidem Celeb." Dm*Praefes in lecftionibus publicis, fu-periori anno, Auditoribus fuis ~t~\oculum demonftravit bullulam ae-reafri in fuprema tubi Barofcopiiegregie phofphorefcentis parteob-viam, qvaope fifi ferrei cxpulfa, lu-n en evanuit, alia vero iterum fn-tromifla idem rediit. Tertia indicat,Uti exßCmouflio antea obfervatumfuit, materte alicujus fubfiliffmaeexhalationem fieri £ maffa mercu-riali,. qva: defcendente argento vi-vo in vacua tubi parte relinqvitur»& qvafi cxprimitur emercurio: Haecvero übi aliam iterum materiam,videlicet nonnihil crafliore invene-rit, collifione facfa, igneam fuamvim ei communicat, lumenqvc prae-bet fpecfandum. Qyod ex qvart*etjam regula^ übi bullula aerea incolumna mecuriali in afcenfu qvo-qve lucem oftendit, facile inferripoteftj argentum namqve vivumparticulam eam undiqve cingit.Egrcgium vero prorfusoccurrit fpe-

cftacu-

23dfaculum, cum plures ejusmodibullulae in columna eadem haerent,-nam totum faciunt tubum, concuf-fiofle facfta, ignca; qvafi naturae, &mirifke fplendentem, qvod magnogaudio expertus eft Mullerus inCol-leg.-Experim; circaßarofcopium ali-qvod infimae notae acircumforaneoqvodatn emtum, übi tota maffaMercurialis diftintfta eratcjusmodibullulis valdelparvis. Regula deni-qve qvinta indigitat, qvemadmodumomninoda aeris abfentia in racuolucem omnem tollit, ita nimiumqvoqve aerem eandcm prorfus ab-forbere: undc patet non nifi cer-tam & determinatam aeris ad capa-citatem vacui tolerari poffe qvan-titatem, ut lumen exiftat vividifft-mum..

§ VIII.TVfE autem his folis pugn--mus

experimentis, slia adhuc ivira.mnaturae conftantiam circa hoc phac-r.omenon probantia- u\ certamcn

addu-

adducere placet: non a fimplicenamqvc latcre natura adeunda, (<:d«ndiqvaqve tentanda & expiorandacft, Sumatur globus feu fpbaera vi-rrea e crvftallo parata, eaqve col»lo & epiitomio inftrudta, immittan-turei unciae ahqvot argenti vivinonpurificati, claudatur epiftomiurn y& agitetur in tenebris fartiffime,nullum deprehendes lumen. Impo-jiatur deinde, aperto foramine, a-renae in catino deftillatorio & ca-lefiat doncc digiti conta&um ejustolerare vix poffint, tum, claufbfirmiter collo, lento refrigefcat gra-du- hoc fa<fto in obfcuro qvaffat»loco lucem dabit non qvidem ma-gnam & diffufam , fed fcintillullastantii lueUiffimas,easq; qvafi vi hincinde crumpentes, & ftatim iterumevanefccntcs, ita ut nonnunqvamtoelum ftellatumreferant, fed tan-tum modo ad rmomentum durent.Cum autemin locutn hujus mcrcu-rii alius probe purgatus adhibetur,easlem prorfus methodo lumen &

V>

25jubar vividiffimum obttnctur, id-qve perpetuum qvarr ciiu co::Ct;{]iodurat. Hinc patet mercurium pu-riiicatum majorem excitarc lu-cem: &ut lumcn habeatur, nonreqviri aeris omnis abfentiam , qvaeper rarefactionem fuperignem prse-ftari neqvit. Idem ricri etjam po-teft in phiala aliqva mercurio, inmodum Thermometrorutr, fupramedietatem tubuli impleta, fi.aereprope omni a parte tubi argentovivo vacuaejcclo hermetice figille-tur: fic enim phofphorum mercu-rialem habebis portatilem magisqvam in Barometro, Plurima adhucalia, nifi temporis anguftia id pro-hiberet addenda forent, utpote demachinis variis Hauksbeeanis,phos-phoro ita difto «Ethereo a Cl. Loe-fchero invento, & aliis, qvx idemcerte evincunt; fed confcras de his.Leutmannum toc, eit.ScGravcfande Pbyf.elem. Matb, lib. 111. c. 11, tf 111, Wolfin Exptrim.

S.IX.

26§.IX,

(yJm itaqvehinc clariflime pate-fcere exiftimaverimus luculam

Barometri non alias agnofcere caus-fas, qvarmpuritatem eximiam mer-curii, & certam aeris groflioris inparte vacua qvantitatcm; opera:pretium eft paucis monftrare , qvi-bus hzc modis obtincri qveant.Tu-feulus igitur fit novus, &, ne fordi-businqvinetur, ab utraqve extremi-tate in ipfa officina vitraria clau-fus, tum dcmum apericndus , übiopcri ipfi admovcndus cft ." fi talisnon datur , crctaceo pufvere , velcinerihus accurate purgari debet.Niercurius vivus rogatur primumper linteum vel corium, deindc in-ftituatur lotio cum aceto fervidiiTi-mo vel fpiritu vini redifkato; tumpellatur ope ignis deftillatorii perretortam in vas recipiens &, ferve-tur in lafgena pura & ficea exafteclaufa ab omni corrm-rcio aeris.Cun~ aotem merc,arius f-.-re on-ms,qvi venalis proftaf, non nifi aduj-

tcra-

27teratus inveniatur, pra?ftat unicaopcratione eundem praeparare excinnabari artificiali fcu fadittacumlimatura martis commixta, per de-ftillationem in retorta, qvo puris-fimus, & huic rei qvam maximeaptus habeatur. Qvando tubusumin plere velis , oportet ut opera-tio inftituatur in loco calido pro-pe ignem vel fornacem j tubulusut & mercurius in lagena fit cale-facftus: tum ope fili ferrei bene re-purgati, cuialligatum fit filum fe-ricum, impleatur methodo in con-ficiendis Barometris ufitata,omnis-qve aer ex fummitate & columnaMercuriali probc ejiciatur , & ha-bebis, facftis faciendis,Barofcopiumoptimum nullo, autem modo iuci-dum. Qvod ipfum obtinere fi vo-lueris, intromitte iteruro, ope e-jusdem fili, particulam, aeris ean-demq? vel per ferrum candens, velper filum ad vacuam usqve tubipartem promove , una etiam velaltcra bullula in ipfa mercurii co-

lumna

28lumna relicfta: fioe facfto Barofco>pium habebis in tenebris egregiepbofphorcfcens.

§. X./^lRca intimiorem lucula: noftra:

naturam indagandam, ejusqveproximiores tradendas cauffas,tan-to breviores erimus, qvanto occul-ta magis & recondita ejus eft ratio»Luminis fubftantiam tgneam effeobfervationes & experimenta evin-cunt; ignis proprietates qvam plu-rimas ufus docuit, qvod fcilicet,corporibus infir. omnibus, ea qvam-vis denfa & dura penetret, celer-rime moveatur,corporibus fefc jun-gat,eorumqve pondera & cxtenfio-nes augeat, & qvae funt rehqva?.Intinriorem vero ejus naturam, par-tieulas & mechanicam agendi rati-oncm qvi qvacrunt, non nifi au-ram captant; haec certe n»s adhuc,&: omriem , l\ qv?e futura eft, aeta-tem forte latebunf. Ignis puriorfenfum oculorum fugit, flammae

vero.

19%fO» luminis , & Ignis, cujus i-deam nos habemus,nomcn accipit,qvando groffioribus aliis terreisvel aerris particulis jundus, & va-ria motus ratione excitatus in fen-fus noftros incurrit. llnde rrirumnon eft in perfe-cfto Barometri va-<cuo luculam non exhibcri, cum a-ere opus liabeat ignis e Mercurioprorurrpens ad eam oftendendam.Nec alia ratio effe poteft, cur lu-men vel debile vel nullum detur,übi aer in copia adeft , qvam qvodminor ignis lit qvantitas, rationeqvantitatis aeris, qvam qvae luminiexcitando lufficere poftit. Sic foiisqvoqve radii a nubibus & vapori-bus intercipiuntur , qviqve & nobisnunqvam fentirentur, nifi aer ipfecraflior intercederet. Sed haec proratione inftituti & temporis fuffi-cere ■poftiint, qvi überiora cupit|"adcat Aucftores iupra cftatos, & as-

fiduus fit in. obferfando & CX-perimentando.

S. D. G«