1

คมอทกษะการสอสาร ส าหรบพยาบาลและบคลากรทางการแพทย

ปกหลง คมอส าหรบพยาบาล ทนตแพทย เภสชกร นกสงคมสงเคราะห และบคลากรทางการแพทยสาขาอนๆ เพอการสอสารอยางมประสทธภาพกบผปวยและญาต น ามาซงความสขใจของทงผใหบรการ ผรบบรการ และทกๆ คนในสงคมทเตมไปดวยความคาดหวง

2

คมอทกษะการสอสารส าหรบพยาบาลและบคลากรทางการแพทย ศนยฝกอบรมทกษะการสอสาร ฝายกมารเวชศาสตร โรงพยาบาลจฬาลงกรณ บรรณาธการ ชษณ พนธเจรญ, จรงจตร งามไพบลย ISBN … ลขสทธของฝายกมารเวชศาสตร โรงพยาบาลจฬาลงกรณ พมพจ านวน 5,000 เลม พ.ศ. 2552 การผลตและลอกเลยนแบบของหนงสอเลมน ไมวารปแบบใดทงสน ตองไดรบอนญาตเปนลายลกษณอกษรจากฝายกมารเวชศาสตร โรงพยาบาลจฬาลงกรณ ราคา 90 บาท จดจ าหนายโดย ศนยฝกอบรมทกษะการสอสาร

ฝายกมารเวชศาสตร โรงพยาบาลจฬาลงกรณ ตก สก. ชน 11 ถนนพระราม 4 กรงเทพมหานคร 10300 โทร. 0-2256-4951 http://www.chulacc.com

พมพท บรษท ธนาเพรส จ ากด ออกแบบปก ออลสเตป ฟอรเวอรด พสจนบรรณานกรม จราภรณ จนทรจร เตรยมตนฉบบ-พสจนอกษร นท สาครยทธเดช

ขอมลบรรณานกรมหอสมดแหงชาต ชษณ พนธเจรญ, จรงจตร งามไพบลย คมอทกษะการสอสารส าหรบพยาบาลและบคลากรทางการแพทย – กรงเทพฯ: ธนาเพรส ... หนา

1. การสอสาร I. พยาบาล

3

บทบรรณาธการ ทามกลางความคาดหวงของสงคมเกยวกบการรกษาพยาบาลในปจจบน ท าใหแพทย พยาบาล และบคลากรทางการแพทยสวนหนงรสกอดอดใจในการปฏบตงาน เรองราวเกยวกบการรองเรยนและการฟองรองในวงการแพทยมจ านวนเพมขนอยางตอเนอง และสาเหตสวนใหญเกดจากความไมเขาใจและมความเกยวของกบการสอสารทผดพลาด หนงสอ “คมอทกษะการสอสารส าหรบพยาบาลและบคลากรทางการแพทย” ไดเรยบเรยงขนเพอใหผอานไดมความเขาใจถงปรชญาดานการสอสาร มเจตคตทดในการสอสาร และสามารถน าทกษะการสอสารไปสการปฏบตไดจรงและมประสทธภาพ โดยหวงเปนอยางยงวาหนงสอเลมนจะชวยใหสงคมของเรานาอยมากขน ผรบบรการมความพงพอใจ และผใหบรการมความสขในการปฏบต ชษณ พนธเจรญ จรงจตร งามไพบลย พฤษภาคม 2552

4

สารบญ

1. ปรชญาในการสอสารส าหรบสงคมไทย 2. การสอสารส าหรบพยาบาลและบคลากรทางการแพทยอน 3. การสอสารส าหรบทนตแพทย 4. การสอสารส าหรบเภสชกร 5. การสอสารส าหรบนกสงคมสงเคราะห 6. การแจงขาวราย 7. การสอสารส าหรบผปวยเรอรง 8. การสอสารส าหรบผปวยวกฤต 9. การสอสารส าหรบผปวยมะเรง 10. การสอสารส าหรบผตดเชอเอชไอว 11. การสอสารส าหรบผรบบรการวคซน 12. การสอสารในหองตรวจโรคผปวยนอก 13. การสอสารในหอผปวย 14. การสอสารในหองอบตเหตและฉกเฉน 15. การสอสารเพอปองกนการรองเรยนและการฟองรอง

5

ปรชญาในการสอสารส าหรบสงคมไทย

ปรชญาของการสอสารทส าคญตองอาศยผทอยตรงหนาเปนส าคญ โดยเนนการสรางสมพนธภาพทดตลอดกระบวนการสอสาร เปนผฟงทดและพยายามกระตนใหผท อยตรงหนาพดและแสดงความคดเหน พยายามท าความเขาใจกบปญหาและความรสกของผทอยตรงหนาใหกระจางชดโดยเลอกใชทกษะตางๆ ในการสอสารทเหมาะสม ใหความส าคญของความรสกของผทอยตรงหนากอนทจะใหขอมลหรอเหตผลซงไมควรมปรมาณทมากจนเกนไป สนบสนนและชวยเหลอใหผท อยตรงหนาสามารถแกไขปญหาทเกดขนไดดวยตนเอง

ในยคปจจบนมการกลาวถงปรชญา หลกการ หรอแนวคดดานการสอสารเพมขน ทงนคงมเหตเนองจากการสอสารไดสรางปญหามากมายใหกบบคคล องคกร สงคม หรอแมแตประเทศชาต และนบวนจะทวความรนแรงเพมขน ท าใหเกดความไมเขาใจ ความสบสน หรอถงขนเกดความแตกแยกขนในหลายองคกร หลายฝาย และในสงคม สงคมเรมเหนความส าคญของกระบวนการสอสารและเหนควรสนบสนนใหมการปรบเปลยนและพฒนาเพอใหการสอสารมประสทธภาพและเกดประโยชนสงสด ผท าหนาทส อสารควรมความเขาใจในกระบวนการสอสารและวธการสอสารใหถองแท เพอใหการสอสารกบผทอยตรงหนามประสทธภาพสงสด แนวคดดานการสอสารควรไดรบการดดแปลงจากแนวคดของตางประเทศเพอใหเหมาะสมส าหรบบรบทของสงคมไทย โดยมแนวทางดงน

1. ยดหลกใหความส าคญของผทอยตรงหนา การสอสารทดตองยดหลกผทอยตรงหนาเปนศนยกลาง บอยครงทผส อสารมเจตนาดท

จะใหความชวยเหลออยางดทสดตามความคดเหนของตนเอง ซงเขาลกษณะยดตวของผส อสารเปนศนยกลางมากกวา

การสอสารโดยยดหลกผทอยตรงหนาเปนศนยกลางเปนกระบวนการในการสรางความเขาใจกบปญหาของผทอยตรงหนาใหชดเจน กอนทจะด าเนนการชวยเหลอกนในการแกไขปญหา ลกษณะของการสอสารรปแบบนตองอาศยเจตคตทดในการสอสาร เปนผฟงทด มความใสใจในเรองราว รจกกระตนใหเกดการสนทนา จบประเดนส าคญทเกดขน และสามารถเชอมโยงใหเกดเรองราวซงเปนประเดนปญหาทแทจรงของคนทเราสอสารดวย

2. เลอกวธการสอสารใหเหมาะสม การสอสารมใหเลอกใชไดหลายวธ ควรเลอกใหเหมาะสมกบบคคลและสถานการณ วธการสอสารทส าคญคอ การใหขอมลและการใหการปรกษา การใหขอมลหรอการใหความรโดยตรงสามารถท าไดโดยงาย ไมตองการประสบการณหรอทกษะในการสอสารมากมายนก แตมกเกดประโยชนไมมาก ผสอสารมกใชตนเองเปนหลกในการเลอกใหความรหรอขอมลทจะท าใหผท อยตรงหนามความเขาใจ คลอยตาม และปฏบต

6

ตามไดจรง เพอเพมประสทธภาพในการสอสารแบบนควรพยายามปรบเปลยนวธการสอสารใหเปนลกษณะสองทางเพมขน สอบถามความเขาใจและความเปนไปไดในการน าไปสการปฏบต หลกเลยงการสอสารในลกษณะขมขหรออบรมสงสอน เพราะการสอสารในลกษณะนมกสรางสงกดขวาง (barrier) ใหผท อยตรงหนาเกดความรสกตอตานและไมปฏบตตาม โดยอาจแสดงออกใหผส อสารไดรบทราบซงมกท าใหเกดความรสกไมพอใจ หรออาจไมแสดงออกใดๆ ในลกษณะดอเงยบกได “ผมคดวางานทคณเสนอมาไมตรงกบทลกคาตองการ คณควรจะ..... ลองไปคดดและทามาใหผมดใหมนะ” การใหการปรกษาเปนกระบวนการสอสารทมลกษณะสองทาง กระตนใหผท อยตรงหนาไดพดและแสดงความคดเหน มองเหนปญหาหรอความรสกของตนเองไดชดเจนขน ตองอาศยประสบการณและทกษะหลายอยางในการสอสารของตวผส อสาร การสอสารแบบนจะท าใหผทอยตรงหนาเกดความเขาใจและพยายามทจะแกไขปญหาของเขาเองดวยความเตมใจ มกเลอกใชส าหรบปญหาทมความลกซง ตองการการปรบเปลยนความคด เจตคต และพฤตกรรมของผทอยตรงหนา “ขอบคณมากสาหรบงานทคณเสนอมา คณรสกอยางไรบางกบงานชนน และคดวางานไดตอบสนองกบความตองการของลกคามากนอยแคไหน อยากใหคณลองแสดงความคดเหนครบ” (ใหก าลงใจและกระตนใหคด)

3. เกบคณลกษณะทดของผสอสารไว ผท าหนาทส อสารแตละคนจะมคณลกษณะทอาจเปนจดเดนและจดดอยในตนเอง ไมมความจ าเปนตองปรบเปลยนคณลกษณะของผส อสารทกๆ ดาน เพราะอาจท าใหผส อสารรสกอดอดใจและขาดความเปนตวของตวเองไป ควรเกบรกษาคณลกษณะเดนของตนเองเอาไวและน ามาใชอยางสม าเสมอ สวนคณลกษณะดอย เชน เปนคนพดมาก พดเรว ไมคอยรบฟง ขาดความอดทน ใจออน เสยงดง กพยายามคอยๆ ปรบเปลยนเทาทท าได ทส าคญไปกวานนคอ จะตองพยายามน าทกษะในการสอสารตางๆ มาใชอยางถกกาละและเทศะ เพอเพมประสทธภาพในการสอสาร ซงจะท าใหเรายงคงมความเปนตวของตวเองอย และไมรสกวาตองเปลยนแปลงบคลกลกษณะของตนเอง แตสามารถสอสารไดมประสทธภาพเพมขน

4. ใหความส าคญของการสรางสมพนธภาพ สมพนธภาพระหวางผส อสารกบผทอยตรงหนาถอเปนสงทส าคญอยางยงทจะท าใหกระบวนการสอสารประสบความส าเรจ หากเรมตนไดดวยการสรางสมพนธภาพทดแลว มกท าใหกระบวนการสอสารทจะตามมามความไหลลนได พงสงวรไวเสมอวา การสรางสมพนธภาพมใชจะกระท าในชวงเรมตนการสนทนาเทานน แตควรด าเนนอยตลอดเวลาจนจบกระบวนการสอสาร

7

ผส อสารควรเรมตนสรางสมพนธภาพดวยการทกทาย แนะน าตนเอง ตกลงบรการ และพดคยเรองทวๆ ไป (small talk) กอนท าการเปดประเดนเพอเขาสเรองราวส าคญในการสนทนาตอไป “สวสดครบคณสมศร (ทกทาย) ผมชอสมศกด เปนหวหนาแผนกแนะแนวและใหการปรกษา (แนะน าตนเอง) ขอโทษททาใหตองรอนานครบ พอดเชานมงานเรงดวนเขามา (small talk)... ผมไดรบการตดตอจากหวหนาของคณสมศรเมอสปดาหกอน เพอขอความชวยเหลอจากแผนกของเราในการใหคาปรกษาเกยวกบงานสาคญทคณสมศรไดรบมอบหมายใหทา เราจะใชเวลาคยกนสก 15-20 นาท (ตกลงบรการ) รบกวนคณสมศรชวยเลาเรองราวทอยากจะใหผมและแผนกของเราชวยเหลอครบ (เปดประเดน)” เมอเขาสบทสนทนาผส อสารยงจ าเปนตองสรางสมพนธภาพอยางตอเนอง โดยใชทกษะตางๆ ในการสอสารไดแก ทกษะการทวนซ า ทกษะสรปความ ทกษะใหก าลงใจ และทกษะสรปจบ ทกษะเหลานจะชวยท าใหผทอยตรงหนารสกวาผส อสารไดใหความสนใจในเรองราวทมาปรกษา มความเปนกนเอง และจรงใจทจะชวยเหลอในการแกไขปญหา และพรอมทจะใหความชวยเหลอตอไปแมกระบวนการสอสารจะสนสดลงแลว “เรองทพวกเราพดคยกนในวนน พอจะสรปไดวา... หากมเรองอะไรทคณสมศรอยากจะใหผมและแผนกของเรารบใชเพมเตม ขอใหตดตอกลบมาทางโทรศพทไดเลยนะครบ จะฝากเรองราวไวกบเลขาฯ ของผมหรอจะตดตอผมโดยตรงตามนามบตรนเลยกไดครบ...” บอยครงทสมพนธภาพระหวางผส อสารและผทอยตรงหนาเกดความเสยหายหรอสนคลอนไปโดยมไดตงใจ ดวยค าพด ภาษาทาทางหรอทาทของตวผส อสาร สงผลใหกระบวนการสอสารหยดชะงกหรอไมราบรน “มอะไรกรบปรกษามา ผมจะรบไปประชม” “โตๆ กนแลว ตองรจกคดเองบาง” การท าลายความคาดหวงของผทอยตรงหนามกเกดขนเสมอ ดวยเหตผลทวาผส อสารมเจตนาดทไมอยากใหผทอยตรงหนาคาดหวงมากจนเกนไป เกรงวาเมอผดหวงจากทคาดหวงไวจะไดไมเสยใจมาก แนวความคดเชนนอาจไมถกตองนกและมกท าใหสมพนธภาพระหวางผสอสารและผทอยตรงหนาเกดการสะดดขน ผส อสารควรใหก าลงใจกบผทอยตรงหนาภายใตขอมลทเปนความจรง มากกวาทจะใหเขาเผอใจ เพราะความหวงแมเพยงเลกนอยจะเปนก าลงใจใหเขาตอสอยบนโลกใบนไดแมยามเขามความทกขแสนสาหสกตาม

5. เปลยนจากการเปนผพดมาเปนผฟงทด ผส อสารสวนใหญมกมความคนเคยกบการท าหนาทเปนฝายพด ใหขอมล ชแจงเหตผล ตลอดจนใหองคความร โดยมเจตนาทจะใหผท อยตรงหนามความเขาใจตามทตนเองคดวาเหมาะสมและถกตอง และหวงวาเขาจะคลอยตาม เปลยนแปลงพฤตกรรม และปฏบตตามทตนเองตองการ แนวคดในลกษณะนมกเขาขายยดตวผส อสารเปนศนยกลางมากกวาการยดผท

8

อยตรงหนาเปนศนยกลาง บอยครงทท าใหกระบวนการสอสารไมประสบความส าเรจตามทเราคาดหวง โดยเฉพาะการสอสารในเรองทยากและมความสลบซบซอน ในอกมมมองหนงซงพยายามทจะยดผทอยตรงหนาเปนศนยกลาง จ าเปนตองเปลยนแนวคดของผส อสารจากการเปนผพดมาเปนผฟงทด ซงตองอาศยทกษะในการฟงดวยความใสใจ กระตนใหผท อยตรงหนาไดพด แสดงความคดเหน และความรสก แนวคดในลกษณะนจะท าใหผส อสารมความเขาใจในปญหาและความรสกของผทอยตรงหนาเพมขนและมความลกซง เปนชองทางส าคญทจะน าไปสความเขาใจทแทจรง และท าใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมหรอการปฏบตอยางเตมใจ ผทอยตรงหนาสามารถแกไขปญหาไดดวยตนเอง แนวทางการสอสารทส าคญในเรองนตองอาศยการเปลยนแปลงเจตคตจากการเปนผรอบรหรอผเชยวชาญทพรอมจะใหโดยผานการพดมาเปนการเปนเพอนคคดทพรอมทจะใหความชวยเหลอผานการฟงอยางตงใจ ท าหนาทเกบรวบรวมและเชอมโยงเพอน าขอมลมาสรางใหเกดความกระจางชดของปญหาและเกดความเขาใจในความรสกของผทอยตรงหนา “พดใหนอยลง กระตนใหเขาพด และฟงอยางใสใจ” เปนแนวคดส าคญทจะน ามาใชโดยอาศยทกษะในการสอสารชนดตางๆ เชน การเปดประเดน การใชค าถามปลายเปด การทวนซ า การสรปความ การกระตน การสะทอนอารมณ การเงยบ ซงตองเลอกใชใหเหมาะสมระหวางกระบวนการสอสาร “คณสมศกดมาพบผมในวนนมอะไรใหผมชวยเหลอครบ” (เปดประเดนดวยค าถามปลายเปด) “ดคณสมศกดไมคอยมความสขในการทางาน... (แลวเวนระยะดวยทกษะเงยบเพอใหเขาเลาเรองราวตอไป) ...” (ทวนซ า) “สรปวาตงแตคณสมศกดเขามาทางานกบเรา คณสมศกดรสกไมคอยมความสข แตไมรวาเกดจากอะไร ดคณสมศกดกพอใจกบเจานายและเพอนรวมงาน ลองคอยๆ คดและเลารายละเอยดใหผมฟงไดไหมครบ” (สรปความและกระตนใหคด/พด) “คณสมศกดรสกไมสบายใจทไดรบมอบหมายงานทตนเองไมถนดและคาดหวงวาควรจะทาไดดกวาน (แลวใชทกษะเงยบ)” (สะทอนอารมณและสรปความ) นอกจากการเปนผฟงทดแลว ผส อสารควรมภาษากายทเหมาะสม ไมวาจะเปนสหนา ทาทาง แววตา ตลอดจนการสมผส ซงมกแสดงออกไดเองอยางเปนธรรมชาต หากมความมงมนทจะใหความชวยเหลอและเขาใจความรสกของผทอยตรงหนา

6. เลอกใชทกษะในการสอสารใหเหมาะสม ผส อสารควรท าความรสกและเลอกใชทกษะในการสอสารใหเหมาะสมแลวแตตามคณลกษณะของผทอยตรงหนาและแลวแตสถานการณทเผชญอย การสอสารเมอผทอยตรงหนามอารมณโกรธ โมโห และไมพอใจ ตองอาศยความอดทนในการรบฟงเรองราวและท าความเขาใจถงสาเหตทชดเจนของการเกดอารมณดงกลาว หลกเลยงการตอบโตและการชแจงขอมลหรอเหตผลจนกวาจะเขาใจความรสกและรบทราบ

9

สาเหตทแทจรง ทกษะในการสอสารทส าคญและควรเลอกใชคอ ทกษะรบฟง ทกษะสะทอนอารมณ และทกษะสรปความ “คณคงโกรธมากทลกนองของผมพดจาไมสภาพ” (สะทอนอารมณและสรปความ) การสอสารเมอผทอยตรงหนามอารมณเศรา เสยใจ หรอถงขนรองไหฟมฟายตองอาศยความไวในการท าความเขาใจกบความรสกเหลานน หลกเลยงการปลอบโยนโดยไมจ าเปน และไมท าการเปลยนประเดนในการสอสาร ทกษะในการสอสารทส าคญและควรเลอกใชคอ ทกษะเงยบ ทกษะกระตน และทกษะสะทอนอารมณ “เหนคณสมศรนงไป แลวรองไห พอจะเลาเรองราวใหฟงไดไหมครบ” (สะทอนอารมณและกระตนใหพด) การสอสารเมอผทอยตรงหนามอารมณเฉยๆ ไมคอยพด ถามค าตอบค า ตองอาศยความใจเยน พยายามจบความรสกวาเปนเรองของความไมพอใจหรอความเศราโศกเสยใจหรอทงสองอยาง พยายามแกะรอยหรอเจาะลกใหเกดความเขาใจในปญหาและความกงวลใจ ทกษะในการสอสารทส าคญและควรเลอกใชมลกษณะเชนเดยวกบทใชกบคนทมอารมณเสยใจคอ ทกษะเงยบ ทกษะกระตน และทกษะสะทอนอารมณ “ดเหมอนกบวาคณสมศกดจะมเรองไมสบายใจ แตเทาทผมไดฟงยงจบใจความไมไดชดเจน... รสกเหมอนคณสมศกดจะไมพอใจอะไรบางอยาง พอจะขยายความใหฟงไดไหมครบ เผอมอะไรทผมพอจะชวยเหลอได (แลวเงยบ)” (สะทอนอารมณ กระตน และเงยบ) การสอสารตามสถานการณสามารถจ าแนกไดเปนสถานการณทวไปและสถานการณวกฤต การสอสารในสถานการณทวไปสามารถเลอกใชทกษะในการสอสารไดตามความเหมาะสม แตการสอสารในสถานการณวกฤตหรอสภาวการณคบขนไมวาจะเปนเรองการแจงขาวราย การรบมอกบการสญเสย และการรบมอกบผทมความไมพอใจ เปนเรองละเอยดออนทตองอาศยทกษะทดในการสอสาร ควรเลอกใชทกษะทเกยวของกบอารมณ เชน ทกษะสะทอนอารมณ ทกษะใหก าลงใจ ทกษะเงยบ การแจงขาวรายและความสญเสยควรใชเวลาไมมากนกในขนตอนของการแจงขาว เพอประหยดเวลาไวใชในการจดการเกยวกบอารมณของผทอยตรงหนาหลงจากไดรบทราบขาว สวนการรบมอกบผทรสกไมพอใจควรเปนผฟงทด พยายามท าความเขาใจกบความรสก และเลอกใชทกษะสะทอนอารมณ โดยไมเรงรบทจะชแจงขอมล “ผมมเรองจะแจงใหคณสมศกดทราบวา คณะผบรหารมความจาเปนตองใหคณสมศกดออกจากบรษทของเรา (แลวเงยบ)” “อาการของคณพอหนกมากจนหมอไมสามารถรกษาได คณพอจากพวกเราไปแลว (แลวเงยบ)” “คณสมศกดคงรสกตกใจทไดรบแจงใหออกจากงาน” (สะทอนอารมณ) “นองๆ คงเสยใจมากทคณพอตองจากพวกเราไป” (สะทอนอารมณ)

7. ใหความส าคญของความรสกและอารมณของผทอยตรงหนา

10

ผส อสารควรใหความส าคญในเรองความรสกและอารมณของผทอยตรงหนา ตองพยายามท าความเขาใจและพยายามใชทกษะสะทอนอารมณใหตรงกบความรสกและอารมณของเขา หากสามารถใชทกษะดงกลาวไดในจงหวะทเหมาะสม จะท าใหเขารสกวา เราเขาใจเขาอยางแทจรง ท าใหสมพนธภาพระหวางกนดขนและพรอมทจะเลาเรองราวตอไปอยางเปดเผย ผส อสารไมควรใหความส าคญของการใหขอมลทมากหรอเรวจนเกนไป ซงนอกจากจะไมเกดประโยชนแลว ยงอาจท าใหเกดความขดแยงและความสบสนเพมขน ทงนไมไดหมายความวา ขอมลจะไมมความส าคญ แตควรจะน ามาแจงภายหลงจากไดท าความเขาใจกบความรสกของเขากอนเสมอ “นาเหนใจคณสมศรเปนอยางยงทตาทงสองขางเรมมองเหนไมชดและอาจถงขนตาบอดได (สรปความ) ... ถาเรองเชนนเกดขนกบใครหรอแมแตกบญาตของหมอหรอตวหมอเอง กคงมความรสกไมแตกตางจากคณสมศร (สะทอนอารมณ) ... แตบางครงคนเรากตองเจอกบสงรายๆ ในชวต มผปวยเบาหวานจานวนไมนอยทมปญหาดานสายตา ซงอาจรายแรงกวาคณสมศร (ใหขอมล)” ผส อสารควรระมดระวงในการจดการกบอารมณของผทมาปรกษาดวยค าพดทไมกอใหเกดประโยชน และอาจท าใหสมพนธภาพระหวางกนเกดความเสยหายได เชน “ใจเยนๆ” “อยาคดมาก” “คดไปกไมมประโยชน” แตควรจะสะทอนความรสกออกไปตรงๆ โดยไมตองปรงแตงเรองราวเพมเตม “คณสมชายคงรสกไมพอใจท...” “ตอนนนคณปาคงโกรธคณลงมากท...” “คณสมหญงคงรสกตกใจและเสยใจมากกบเรองราวมากมายทเขามาในชวตครอบครว”

8. ท าความเขาใจกบปญหาและความรสก ผส อสารควรท าความเขาใจกบปญหาและความรสกทถองแทของผทอยตรงหนาโดยการฟงอยางใสใจเพอเกบขอมล น ามาเชอมโยง และสรปประเดนใหถกตอง ขนตอนนมความส าคญเพราะจะน าไปสความเขาใจในการแกไขปญหาตอไป พงระลกเสมอวา ค าตอบแรกของผทอยตรงหนาเราอาจไมใชปญหาทแทจรงกได อยาเรงดวนทจะสรปปญหาและท าการแกไข เพราะจะเขาลกษณะเกาไมถกทคน แตควรจะใชเวลาในการท าใหปญหามความชดเจนกอน ขนตอนนเปรยบเสมอนเปนการแหวกเขาไปดวามอะไรอยขางหลงมาน มใชทกทกวาสงทอยหนามานนนเปนปญหาทแทจรงแลว ผส อสารควรเลอกใชทกษะทวนซ า ทกษะสรปความ ทกษะสะทอนอารมณ และทกษะเงยบ ไมควรเรงดวนสรปประเดน และทส าคญคอ ไมควรเบยงเบนประเดนเพอเปลยนแปลงประเดนใหมในการสอสาร “คณสมศกดคงโกรธมากทถกใหออกจากงาน” (สะทอนอารมณและสรปความ) “กใชครบ รสกโกรธเหมอนกน ถาบอกผมลวงหนากคงจะดกวาน” “ควรจะบอกคณสมศกดลวงหนา” (ทวนซ า)

11

“ใชครบ บอกลวงหนาสก 2-3 เดอน ผมจะไดมเวลาเตรยมตว” “ถาบอกคณสมศกดลวงหนาสก 2-3 เดอน จะดกวาน เพราะจะไดมเวลาเตรยมตว (สรปความ) ... คณสมศกดชวยขยายความคาวาเตรยมตวไดไหมครบ (กระตนใหคดและพด)” “ผมมลกทตองรบผดชอบถง 2 คน ภรรยากไมไดอยดวยกนแลว คณพอคณแมกอยในความดแลของผมทงหมด ทานกไมคอยแขงแรง” “คณสมศกดคงหวงลกๆ และคณพอคณแมมาก” (สะทอนอารมณ) “ใชครบ ผมตองหารายไดดแล 5 ชวตในครอบครวของผม มนกเครยดมากครบถาตองตกงาน” “ผมฟงแลวกรสกเหนใจและเขาใจคณสมศกดทตองมคาใชจายในการดแลครอบครว เมอตองออกจากงานโดยไมทราบลวงหนา กเปนธรรมดาทตองรสกตกใจและเครยดมาก (สรปความและสะทอนอารมณ)” “...................................................”

9. สนบสนนและชวยเหลอใหเกดการแกไขปญหา เมอท าความเขาใจกบปญหาและความกงวลใจของผทอยตรงหนาไดอยางชดเจนแลว กถงขนตอนในการแกไขปญหา ผส อสารไมควรท าหนาทแนะน าโดยตรงในการแกไขปญหาใหกบผทอยตรงหนา โดยมกจะใชความเปนผร มประสบการณมาก มความเชยวชาญมากกวา หรอแมเพยงการมวยวฒและคณวฒมากกวาเทานน เพราะแมวาเราจะมขอมลเกยวกบเขามากนอยเพยงใดกตาม แตการตดสนใจแกไขปญหาของแตละคนในแตละสถานการณมความแตกตางกนตามบรบทของเรองนนๆ การตดสนใจใหผอนจงมกไมเกดประโยชนและน าไปสการปฏบตจรงไดยาก มหน าซ าอาจเกดผลเสยตามมาได เชน ลกนองจ าใจเลอกวธการแกไขปญหาเพอตามใจเจานาย ทงๆ ทมทางเลอกอนทดกวา “เชอพเถอะ พอาบนารอนมากอน อยในบรษทนมาหลายสบป ทนทางานไปสกหนอย ใหครบหนงป รบรองอยไดนานแนเลย เหนแฮปปกนทงนน ลองกลบไปคดดใหมนะจะ” ผส อสารควรท าหนาทเปนเพอนคคด ชวยสนบสนนและชวยเหลอใหผทอยตรงหนาสามารถแกไขปญหาไดดวยตนเอง โดยกระบวนการสอสารมความตอเนองมาจากการท าความเขาใจกบปญหาและความรสก จากนนพยายามกระตนใหเขาคดเอง ชวยใหขอมลทยงขาดไป และเชอมโยงใหเกดชองทางทน าไปสการแกไขปญหาในทสด “ถงตอนนนองคงรสกสบสนทจะเปลยนงานดหรอไม ใจหนงกรสกเสยดายเพอนรวมงานและเจานายทมความเปนกนเอง แตอกใจหนงกรสกวาไดรบเงนเดอนนอยกวาวฒของเรา ทาใหบางเดอนเงนเดอนทไดรบไมพอใช (สรปความ) นองคดจะทาอยางไรตอไปครบ (กระตนใหคด)” ในกรณจ าเปนผส อสารกอาจเสนอแนวคดในการแกไขปญหาของตนเองบางกได โดยเฉพาะหากผทอยตรงหนาไมสามารถแสดงความคดเหนในการแกไขปญหาไดเลย ทงๆ ทผสอสารไดพยายามอยางเตมทแลว เพอใหเขาไดแกไขปญหาดวยตนเองกอน อาจแสดงแนวคด

12

เดยวหรอหลายๆ แนวคดกได ทส าคญคอตองไมลมถามยอนกลบถงความคดเหนเกยวกบแนวทางทเสนอวาน าไปสการปฏบตไดจรงหรอไม “มแนวทางหนงซงพเคยใชกบนองๆ หลายคนแลวไดผลดคอ... (เสนอทางเลอก) ... ไมทราบนองมความคดเหนอยางไรกบแนวความคดน และมความเปนไปไดในการนาไปสการปฏบตจรงมากนอยแคไหน (กระตนใหคด)” อยางไรกตาม มคนจ านวนไมนอยทมาปรกษาเพยงเพอตองการใหมคนรบฟงความรสกและความคดเหนของเขาเทานน หรอตองการเพยงใหผส อสารชวยท าใหเกดความกระจางของปญหา ท าใหความสบสนทเคยมอยลดนอยลง ในลกษณะเชนนผส อสารกไมมความจ าเปนตองชวยเหลอใหเกดขนตอนในการแกไขปญหากได ผทมาปรกษามกแสดงความรสกพงพอใจใหเหนหลงจากทเราและเขาไดเหนปญหาทชดเจนแลว

10. หลกเลยงการใหขอมลทมากจนเกนไป ผส อสารจ านวนไมนอยยงยดตดกบความเปนผร ผเชยวชาญ ผมประสบการณสง และพรอมทจะใหขอมลมากมาย เขาขายลกษณะพดมากและยดตนเองเปนศนยกลาง พงสงวรไวเสมอวา อยาเรงรบทจะใหขอมลถายงไมเขาใจประเดนปญหาชดเจน การใหขอมลหลงจากทราบประเดนปญหาทชดเจนแลว ท าใหเกดลกษณะทเรยกวา “เกาถกทคน” “โดนใจ” และขอมลทใหไมควรมากเกนไป ใชเพยงเพอตอบสนองตอค าถามของผทมาปรกษาหรอเพอประกอบเปนสวนชวยในการแกไขปญหาเทานน การใหขอมลทมากเกนไปอาจท าใหผท มาปรกษาเกดความสบสนกงวลใจเพมขน เครยด และอาจใหความส าคญกบประเดนปลกยอยมากกวาการใหความส าคญกบประเดนหลก ท าใหกระบวนการในการแกไขปญหาเปนไปโดยไมราบรน ระหวางการใหขอมลผส อสารควรใชน าเสยงในการพดใหเหมาะสมและสอดคลองกบความรสกของผทอยตรงหนาและความรสกของตนเอง ไมวาจะเปนความรสกเปนหวงเปนใย เหนใจ และเขาใจ บรรณานกรม 1. จน แบร. การใหค าปรกษา Counseling. พมพครงท 5. กรงเทพฯ: เจรญวทยการพมพ,

2549. 2. ชษณ พนธเจรญ. การสอสารทางการแพทย. ใน: ชษณ พนธเจรญ, จรงจตร งามไพบลย,

บรรณาธการ. คมอทกษะการสอสารดานบรการทางการแพทย. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2551:1-9.

3. ชษณ พนธเจรญ. ปรชญาของทกษะการสอสาร. ใน: ชษณ พนธเจรญ, ปญญา เสกสรร, จรงจตร งามไพบลย, บรรณาธการ. คมอทกษะการสอสารเพอดแลผปวยเรอรง. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2552:1-14.

13

การสอสารส าหรบพยาบาลและบคลากรทางการแพทยอน

ปญหาและขอขดของทพบบอยในการสอสารของพยาบาลและบคลากรทางการแพทยสาขาอนๆ ไดแก การขาดสมพนธภาพทดกบผปวยและญาต การพดใหขอมลทมากเกนไป การไมเขาใจในปญหาและความกงวลใจของผปวยอยางแทจรง การสอสารทางเดยวกบผปวย การไมใหความส าคญกบอารมณและความรสกของผปวย และการชแนะเพอแกไขปญหาใหกบผปวย การสอสารใดๆ กตาม รวมทงการสอสารทางการแพทยมหลกการและแนวคดทคลายคลงกน ไมวาเราจะเปนแพทย พยาบาล บคลากรทางการแพทยอน รวมทงนกศกษาในสายทางการแพทย กจะใชหลกในการสอสารทางการแพทยทใกลเคยงกน จะแตกตางกนไปบางดวยหนาทของแตละคนและลกษณะของผรบบรการ เพอใหงายแกความเขาใจ จะเนนย าหลกการในการสอสารทเปนปญหาหรอเปนขอขดของทพบบอยในการปฏบตหนาทของพยาบาลและบคลากรทางการแพทยอน นอกจากนจะขยายความการสอสารทอาจมความแตกตางไปตามหนาทและสถานทท างานของแตละบคคล ปญหาและขอขดของในการสอสารทพบบอยในทางเวชปฏบต

1. การไมใหความส าคญของสมพนธภาพทดกบผรบบรการ การปฏบตหนาทประจ าเปนระยะเวลานานๆ ท าใหผปฏบตงานเรมคนเคยกบสงทปฏบตอยจนไมใหความส าคญกบประเดนหลกๆ ในกระบวนการสอสาร โดยเฉพาะสมพนธภาพระหวางผใหบรการและผรบบรการ

บคลากรทางการแพทยตองใหความส าคญของการสรางสมพนธภาพทดกบผปวยและญาต โดยสรางสมพนธภาพใหไดอยางรวดเรวดวยการแนะน าตนเอง ตกลงบรการ ใหความเปนกนเอง จากนนยงตองรกษาสมพนธภาพใหคงอยหรอเพมขนดวยการใชทกษะในการสอสารทเหมาะสมในกระบวนการสอสาร ไมวาจะเปนทกษะการฟง ทกษะการทวนซ าและสรป ทกษะเงยบ พยายามยดหลกผปวยเปนศนยกลาง สรางกระบวนการสอสารใหเปนสองทางใหมากทสด โดยเนนการใชค าถามปลายเปด

“สวสดคะ คณปาสมศร หนชอสมใจ เปนพยาบาลประจาหอผปวยน หนจะขอซกถามประวตการเจบปวยของคณปา ใชเวลาประมาณ 10 นาทคะ... คณปามอาการอะไรจงมาโรงพยาบาลคะ” การใชทกษะทไมใชค าพดทเรยกวา อวจนภาษา เปนสงทมความส าคญไมแพภาษาพด ผใหบรการตองสบตากบผรบบรการเสมอและใชภาษากายอยางเหมาะสม บรรยากาศในการพดคยไมวาจะเปนเรองของสถานท การจดโตะเกาอ ตลอดจนความเปนสวนตว ลวนมสวนส าคญทจะชวยใหสมพนธภาพระหวางกนดขนเปนล าดบ พงตระหนกวาหากผรบบรการรสก

14

ไววางใจและมความศรทธาในตวผใหบรการแลว จะท าใหเขาเปดใจทจะเลาเรองราวอยางสบายใจและเปนความจรง ท าใหข นตอนตางๆ ในกระบวนการสอสารเปนไปอยางราบรน

บคลากรทางการแพทยตองไมแสดงตนดวยภาษาพดหรอภาษากายทแสดงความเปนผรและผมประสบการณมากจนเกนไป เพราะอาจท าใหผรบบรการรสกเกรงกลวและเกรงใจ ไมกลาเลาเรองราวหรอเปดเผยความจรงใหเราทราบ บางคนเปรยบเปรยวาผใหบรการควรท าตวใหเลกทสดเพอใหเกดความรสกวาตวตนของผรบบรการดใหญขนและท าใหเขารสกสบายใจหรอมนใจมากขนทจะเลาเรองราวตางๆ ใหเราฟง

“เชอพเถอะ ถาทาตว อยางทพแนะนา สขภาพจะดขนอยางมาก” บคลากรทางการแพทยพงระมดระวงค าพดหรอทาททจะท าใหผรบบรการเกดความไม

พอใจ ไมไววางใจ หรอรสกวาผใหบรการไมเขาใจความรสกและไมใหความส าคญของประเดนปญหาของตน ซงบอยครงท าไปดวยความหวงดและไมไดมเจตนาราย สวนใหญเปนเรองการปฏบตตนในการดแลรกษาสขภาพ

“อยาคดมากไปเลย... คดมากไปกไมมประโยชนอะไร” “ใจเยนๆ นะคะ...” “กไมไดแปลวา คณปาจะเปนอะไรไปตอนน” สมพนธภาพระหวางผใหบรการและผรบบรการควรเรมตนใหดและมความตอเนอง

จนถงสนสดกระบวนการสอสาร โดยการใหโอกาสซกถาม การกลาวสรป การนดหมายครงตอไป และการเปดโอกาสใหตดตอกลบมาเมอตองการปรกษาเพมเตม

2. การเปนฝายพดทใหขอมลจ านวนมาก บอยครงทเรามกมความเชอวา เราเปนผร ผปวยและญาตรนอยกวาเรา เราตองใหความร ใหสขศกษา ใหขอมลมากๆ ซ าๆ เพอใหเขาเขาใจและน าไปปฏบตตนตามทเราตองการ เรามกไดรบการสอนวา ขอมลทใหกบผปวยและญาตตองมความสมบรณครบถวน โดยเฉพาะในยคทสงคมเตมไปดวยความคาดหวง และมคดรองเรยนและคดฟองรองเพมขนอยางมาก

ในอกมมมองหนง เราลมคดไปวาคนเรามสมาธในการรบฟงไดไมนานมากนก โดยเฉพาะเวลาเจบปวย เครยด หรอเปนทกข นอกจากนนสงทผปวยและญาตตองการทราบหรอกงวลใจอาจไมตรงกบสงทเราพด และทส าคญขอมลหรอองคความรไมสามารถจะเปลยนแปลงพฤตกรรมของผปวยไดตามทเราตองการเสมอไป

ดวยเหตผลดงกลาว บคลากรทางการแพทยจงควรเปลยนแปลงบทบาทจากการเปนผพดมาเปนผฟงทดคอฟงอยางใสใจเพอท าความเขาใจกบปญหาและความกงวลใจของผปวยและญาต

3. การใหขอมลกอนท าความเขาใจใหชดเจน การถกสอนใหเปนผรมกท าใหเราขาดทกษะในการรบฟง ท าใหไมเขาใจปญหาและความกงวลของผปวยและญาตอยางถองแท แตกลบเรงรบในการใหขอมล ซงบอยครงมกไมตรงใจผปวยและญาต เปรยบเสมอนการเกาไมถกทคนหรอไมโดนใจนนเอง

15

ดงนนเราจงควรใชเวลาใหเพยงพอในชวงตนเพอใหเกดความเขาใจทชดเจนเกยวกบปญหาหรอความกงวลใจของผปวยและญาต โดยเลอกใชทกษะทส าคญคอ ทกษะทวนซ า ทกษะสรปความ ทกษะสะทอนอารมณ และทกษะเงยบ เมอมความเขาใจทชดเจนแลว จงชวยเหลอผปวยและญาตโดยการใหขอมลทตรงหรอเกยวของกบความตองการของผปวย โดยใหขอมลสนๆ กะทดรด เขาใจงาย ซงจะชวยประหยดเวลาลงไดและมกถกใจผปวยและญาต

4. การใหความรทางการแพทย... สอทางเดยว การใหความรทางการแพทยหรอการใหสขศกษาเปนกจกรรมทบคลากรทางการแพทยมความคนเคยและมประสบการณกนมาไมนอย บอยครงทวธการน าเสนอมกมลกษณะเปนการสอสารทางเดยวทมผพดเปนศนยกลาง จงควรปรบเปลยนใหมลกษณะเปนการสอสารสองทางและผฟงเปนศนยกลาง

“บายนเราจะคยกนเรองทาอยางไรใหคลอดลกไดงาย ไมทราบวาใครในทนอยางแสดงความคดเหนหรอตองการแลกเปลยนประสบการณกบเพอนๆ บาง (กระตนใหคดและพด)”

การใหความรทางการแพทยสามารถท าเปนรายบคคลหรอท าเปนกลมกได โดยมหลกการในท านองเดยวกนวา ผพดตองมประโยคหรอขอความส าคญไว 2-3 ประโยคและพดซ าบอยๆ ทกครงทมโอกาส อกทงควรปรบรปแบบใหเขาลกษณะผปวยเปนศนยกลาง

“วนนพไดคยใหกบคณแมทงหลายฟงวา โรคตดเชอหลายโรคสามารถปองกนไดดวยวคซน เราจงควรใหความสาคญของวคซนซงมประโยชนทงสาหรบเดกและผใหญ (สรปประโยคส าคญ 2 ประโยค)”

“แมวาเชอเอชพวจะตดตอไดโดยวธอนอก แตทางตดตอทสาคญทสดคอ การตดตอทางเพศสมพนธ”

5. ไมใหความส าคญของอารมณและความรสกของผปวยและญาต บคลากรทางการแพทยมกถกสอนใหมความคดแบบนกวทยาศาสตร ใหความส าคญกบขอมลและตวเลข จนบอยครงทลมใหความส าคญของอารมณและความรสกของผปวยและญาต การเรมตนใหขอมลเรวจนเกนไปมกท าใหผปวยรสกวา เราไมสนใจ ไมเขาใจ และไมใหความส าคญกบ (อารมณของ) ตวผปวย จงแนะน าใหท าความเขาใจกบอารมณและความรสก โดยการใชทกษะสะทอนอารมณแลวจงตามดวยการใหขอมล

“นาเหนใจคณปาเปนอยางยงทสายตาเรมเหนเลอนลางลง และอาจถงขนมองไมเหนได ถาเรองแบบนเกดขนกบใครกตาม เขากคงรสกแยเหมอนคณปา (สรปปญหาและสะทอนอารมณ)... แตบางครงเรากไมไดโชคดเสมอไป เพราะผปวยสตเฟนจอหนสนมกพบปญหาทางตาไดบอย (ใหขอมล)”

6. มกท าหนาทแกไขปญหาใหกบผปวยและญาต ในขนตอนของการแกไขปญหา บคลากรทางการแพทยมกสอสารไปในทางทตนเองเชอ ตองการ หรอมประสบการณ โดยยดความคดเหน ความเชอ และความรสกของตนเองเปนส าคญ บอยครงทบคลากรทางการแพทยจะท าหนาทใหขอมล แนะน า ชแนะ บางครงมลกษณะแบบอบรมสงสอน ซงการกระท าดงกลาว

16

มกไมเกดประโยชนกบผปวย โดยเฉพาะอยางยงไมสามารถเปลยนแปลงเจตคตและพฤตกรรมของผปวยได

บคลากรทางการแพทยควรเปลยนวธการจากการแนะน าและชแนะมาเปนการกระตนใหผปวยและญาตไดคดหาวธการแกไขปญหาดวยตนเองกอน กรณทผปวยและญาตไมสามารถหาแนวทางในการแกไขปญหาไดดวยตนเอง เราอาจเปนผเสนอแนวทางและสอบถามถงความเปนไปไดในการปฏบต

“คณปาจะแกปญหาทไมสามารถคมนาตาลในเลอดไดอยางไรคะ” “ถาเราจะปรบการกนยาจากเดม 6 โมงเชาและ 6 โมงเยน มาเปน 7 โมงเชาและทมนง

คณสมชายวามความเปนไปไดหรอไมครบ” ปญหาและขอขดของในการสอสารตามสถานทท างาน

1. หองอบตเหตและฉกเฉน การท างานในหองอบตเหตและฉกเฉนมกสรางความเครยดใหกบผปฏบตงานไมนอย เนองจากผปวยมกมจ านวนมาก มอาการหนก และอาจเกดการสญเสยแบบเฉยบพลน ความจ าเปนในการเรงรบใหบรการอาจท าใหเวลาทใชในการสอสารกบผปวยและญาตไมเพยงพอ ผปฏบตงานจงตองมทกษะในการสอสารทหลากหลายและมประสทธภาพ ใหความส าคญของอารมณและความรสกของผปวยและญาต อกทงตองมเทคนคในการใหขอมลทกระชบและชดเจน

“ดฉนเสยใจทจะแจงใหคณปาทราบวา คณลงเสยชวตแลว (แลวอยกบญาตสกพกหนง)” 2. หองตรวจผปวยนอก วธการสอสารส าหรบผปฏบตงานในหองตรวจผปวยนอกม

ลกษณะใกลเคยงกบหองอบตเหตและฉกเฉน แตผปวยมจ านวนมากกวาและมกมอาการไมหนก การชแจงและการใหขอมลควรสน กะทดรด และชดเจน เตรยมประโยคส าคญสก 3-5 ประโยค

“ดฉนจะเรยกชอผปวยครงละประมาณ 10 คน เพอใหเขาไปรอตรวจในพนทดานในคะ” ผปวยและญาตมกตองใชเวลาในการรอการตรวจจากแพทยเปนเวลานาน ท าใหม

อารมณหงดหงด ผปฏบตงานควรสะทอนความรสกของผปวยและญาตกอนใหขอมล “เปนไงครบ รอนานไหมครบ อกไมนานเราจะเรมเรยกชอผปวยเขาไปรอตรวจในพนท

ดานในครบ” นอกจากนนญาตและผปวยอาจมความสบสนขนตอนในการรอตรวจ การตรวจเลอดและ

เอกซเรย การจายเงน การซอยา และการสงตอผปวย ผปฏบตงานควรแสดงความเหนใจและเขาใจความรสกเหลานน และใหค าแนะน าสนๆ และเขาใจงาย

“ตรวจเสรจแลวนะคะ... จากนใหนาแฟมไปรบใบนดสาหรบการตรวจครงตอไปทโตะหมายเลข 4 และนาไปสงยาไปทหองจายยาดานนอกคะ”

พงหลกเลยงทจะพดใหขอมลโดยไมสนใจเรองความรสก เพราะจะท าใหสมพนธภาพระหวางผปวยกบผปฏบตงานเกดความเสยหาย

“ใจเยนๆ นะคะ หมอยงไมออกตรวจ ทกคนตองรอเหมอนกนทงนน”

17

“หมอเพงแจงงดตรวจเมอกนเอง ตรวจกบหมอคนอนกเหมอนกน ถาไมอยากตรวจกตองมาใหมอาทตยหนา แตกไมไดรบรองวาหมอจะออกตรวจแนหรอเปลา”

3. หอผปวยใน ผปวยในหอผปวยในจ าแนกเปนสองกลมหลกคอ ผปวยเฉยบพลนและผปวยเรอรง ผปวยกลมแรกมกเปนผปวยทแขงแรงดมากอนและการเจบปวยรนแรงแตละครงถอเปนเรองรายส าหรบเรา สงผลใหผปวยและญาตเกดอาการเครยดซงมกทเลาไปไดเองเมออาการของผปวยดขนและมแนวโนมทจะหายขาด ในขณะทผปวยกลมเรอรงและญาตจะมความเครยดและความกงวลใจเปนพนฐานเดมอย และความรสกเหลานมกเพมขนเมอผปวยมอาการเพมเตมหรอตองรบไวรกษาในโรงพยาบาล การทผปวยทงสองกลมตองนอนรกษาตวในโรงพยาบาลแมจะเปนเพยงชวคราว จะเปลยนวถชวตประจ าวนของผปวยและญาต ไมวาจะเปนเรองขาดงาน ขาดเรยน สญเสยรายได และตองเสยคาใชจายเพมขน

พยาบาลและบคลากรทางการแพทยทปฏบตงานในหอผปวยในควรสอสารกบผปวยและญาตในลกษณะใหความส าคญของเขา ไมควรปฏบตงานในลกษณะเดมๆ แบบประจ าวน (routine)

“เปนไงบางคะคณปา สบายขนไหม อาหารโรงพยาบาลอรอยหรอเปลา นอนหลบไหม” ค าพดเหลานมลกษณะทวไปจนเกนไป ไมคอยมสาระ อาจเปนสวนหนงของ small talk

ได แตไมควรเปนบทสนทนาหลกในการดแลผปวย ควรใหความส าคญการยดผปวยเปนศนยกลางและใหความส าคญของอารมณและความรสกของเขา

“คณปาครบ มอะไรจะใหพวกเราชวยเหลอไหมครบ” “ดสหนาของคณปาไมคอยดเลย มอะไรไมสบายใจ เลาใหหนฟงไดนะคะ เราจะได

ชวยกนแกไข” 4. หอผปวยวกฤต บอยครงทผปฏบตงานในหอผปวยวกฤตเปนเวลานานๆ จะรสกถง

ความเปนธรรมดาของการเจบปวยรนแรงและการเสยชวต โดยไมคอยใหความส าคญของความรสกและอารมณของผปวยและญาตทผดหวงกบเรองทเกดขนและอาจมการสญเสย การท างานโดยเนนความชวยเหลอทางกายเทานนมกท าใหผปวยและญาตบางคนมความรสกวา ผปฏบตงานไมเขาใจหรอไมไดใหความส าคญกบการดแลผปวยและญาตเทาทควร การรายงานขอมลและอาการของผปวยแลวเดนจากไปควรพจารณาเปลยนเปนการสอบถามความรสกและความคดเหนของผปวยและญาตกอน แลวจงใหขอมลในเชงวทยาศาสตร

“ขณะนคณลงมอาการแยลง (ดวยสหนาทไมไดแสดงอารมณใดๆ) ความดนไมคอยด เราไดใหการรกษาดวย...”

“คณปาไดมโอกาสเยยมคณลงเมอเชานแลว รสกอยางไรบางคะ (ใหความสาคญของอารมณและความรสกของญาตกอนทจะใหขอมลทางวทยาศาสตร)”

“คณปามเรองไมสบายใจอะไรจะใหหมอชวยไหมครบ (ควรมสหนาและทาททแสดงความหวงใย)”

18

ผปวยในหอผปวยวกฤตสามารถจ าแนกไดเปนผปวยทแขงแรงดมากอนแลวเกดเหตการณทท าใหผปวยมอาการหนก เชน ผปวยทประสบอบตเหต ผปวยทมเสนเลอดหวใจหรอเสนเลอดสมองตบตน และผปวยทมโรคเรอรงหรอโรคประจ าตวมากอนแลวมอาการทรดลง เชน ผปวยมะเรง ผปวยเอชไอว ผปวยเบาหวาน

การสอสารกบผปวยและญาตในกลมแรกมกท าไดยากกวาเนองจากผปวยไมไดตระเตรยมใจไวลวงหนา การสอสารสวนใหญตองเนนทความรสกและอารมณของผปวยซงเกดจากผลกระทบจากเหตการณหรออาการเจบปวย การใหขอมลทเกยวกบโรคทเกดขนควรมลกษณะเขาใจงาย กะทดรด และมความหวงใหผปวยและญาตเสมอ ผส อสารควรรบรและเขาใจวา ภายหลงไดรบแจงขาวรายประเภทนตองใชเวลาในการปรบใจใหยอมรบกบสงทเกดขนโดยไมไดคาดหมาย ผปวยและญาตทศกษาธรรมะและปฏบตธรรมจะมความเขาใจและยอมรบในธรรมชาตของการเกด แก เจบ ตาย และมกปรบตวไดเรวกวาคนทวไป

การสอสารกบผปวยและญาตในกลมหลงมกท าไดงายกวาเพราะอาการเจบปวยมากอนของผปวยท าใหผปวยและญาตไดเตรยมใจไวบางแลว ควรใชทกษะสะทอนอารมณ รบรปญหาและความกงวลใจของผปวยและญาต กอนใหขอมลทางการแพทยหรอการใหสขศกษา บรรณานกรม 1. ชษณ พนธเจรญ. ปรชญาของทกษะการสอสาร. ใน: ชษณ พนธเจรญ, ปญญา เสกสรร,

จรงจตร งามไพบลย, บรรณาธการ. คมอทกษะการสอสารเพอดแลผปวยเรอรง. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2552:1-14

2. สชรา ฉตรเพรดพราย, ชษณ พนธเจรญ. การสอสารในหองตรวจผปวยนอก. ใน: วระศกด ชลไชยะ, สชรา ฉตรเพรดพราย, ชษณ พนธเจรญ, จรงจตร งามไพบลย. ทกษะการสอสาร เพอความเปนเลศดานบรการทางการแพทย. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2552.

3. ชษณ พนธเจรญ. การสอสารรในหอผปวย. ใน: วระศกด ชลไชยะ, สชรา ฉตรเพรดพราย, ชษณ พนธเจรญ, จรงจตร งามไพบลย. ทกษะการสอสาร เพอความเปนเลศดานบรการทางการแพทย. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2552:163-7.

4. กญญา ศภปตพร, ชษณ พนธเจรญ. การสอสารในหอผปวยวกฤต. ใน: วระศกด ชลไชยะ, สชรา ฉตรเพรดพราย, ชษณ พนธเจรญ, จรงจตร งามไพบลย. ทกษะการสอสาร เพอความเปนเลศดานบรการทางการแพทย. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2552:169-81.

5. ชษณ พนธเจรญ. การสอสารในหองอบตเหตและฉกเฉน. ใน: วระศกด ชลไชยะ, สชรา ฉตรเพรดพราย, ชษณ พนธเจรญ, จรงจตร งามไพบลย. ทกษะการสอสาร เพอความเปนเลศดานบรการทางการแพทย. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2552:183-9.

19

การสอสารส าหรบทนตแพทย

แนวคดในการสอสารของทนตแพทยมหลกการไมแตกตางจากการสอสารทางการ แพทยทวไปทยดหลกผปวยเปนศนยกลาง ควรพด (แบบอบรมสงสอน) ใหนอยลงและรบฟง (อยางใสใจ) ใหมากขน โดยเนนการสอสารแบบสองทางดวยการใชค าถามปลายเปดและทกษะตางๆ ทกระตนใหผปวยพดและแสดงความคดเหน เนนการสรางสมพนธภาพและความรสกของผปวย ท าความเขาใจกบปญหาและความกงวลใจของผปวยใหชดเจนกอนชวยเหลอผปวยในการแกไขปญหาดวยตนเองตอไป เมอเทคโนโลยทางการแพทยในการรกษาพยาบาลไดรบการพฒนาอยางตอเนอง ซงสงผลใหคาใชจายในการรกษาพยาบาลเพมขน ขณะเดยวกนกท าใหผปวยมความคาดหวงสงกบแพทยและผลของการรกษาพยาบาล สมพนธภาพของแพทยและผปวยเปลยนแปลงไปจากอดต เปนผลใหมกรณรองเรยนและฟองรองเปนจ านวนมากในยคปจจบน “การสอสารทมประสทธภาพ” เปนหนทางหนงทจะชวยใหเกดความเขาใจทถองแทเกยวกบปญหาและความกงวลของผปวยและญาต ซงจะชวยใหแพทยสามารถธ ารงไวซงสมพนธภาพทดกบผปวยและญาต ท าใหทงสองฝายมความสขในการใหและรบบรการในสงคมยคปจจบนทเตมไปดวยความคาดหวง แพทยซงหมายความรวมถงทนตแพทยและบคลากรทางการแพทยทกระดบควรมความเขาใจถงปรชญาในการสอสาร ซงมความจ าเปนตองมการปรบเปลยนใหเหมาะสมกบยคสมย เพอความส าเรจสงสดในการรกษาพยาบาลผปวย แนวคดในการสอสารส าหรบทนตแพทย แพทยควรท าความเขาใจใหชดเจนเกยวกบปรชญาหรอแนวคดของการสอสารทางการแพทย ในทนจะเนนการสอสารแบบ “การใหการปรกษา” ซงพอสรปหลกส าคญเปนขอๆ ไดดงน

1. “ผปวยเปนศนยกลาง” แพทยสวนใหญถกหลอหลอมใหมกรอบความคดแบบนกวทยาศาสตรทเชอถอขอมลทมหลกฐานพสจนชดเจน จนลมทจะค านงถงจตใจและความรสกของผปวยและญาต การปฏบตตอผรบบรการจงเขาลกษณะยดตนเองเปนศนยกลางมากจนเกนไป ท าใหแพทยท าหนาทเปนฝายพด แนะน า และใหขอมล มากกวาทจะเปนฝายรบฟง ความคดเหนและความรสกของผปวยและญาต

2. “เปนผรบฟงทด” การสอสารมไดหมายความถงการพดแตเพยงอยางเดยว แตครอบคลมถงการเปนผฟงทดดวย ภาษาทาทาง สหนา การสบตา ลวนมความส าคญและมความจ าเปนส าหรบกระบวนการสอสารทมประสทธภาพ

20

การรบฟงทดคอ การเปดโอกาสใหผปวยและญาตไดพดและแสดงความคดเหน แลกเปลยนประสบการณ ตลอดจนความเชอและความรทมมาแตเดม นอกจากนควรใหความใสใจ (ฟงอยางใสใจ) ในเรองราวทผปวยและญาตเลา โดยใชทกษะตางๆ และแสดงททาทแสดงวาเราก าลงฟงและใหความส าคญในสงทเขาพด เชน ทกษะทวนซ า ทกษะสรปความ การสบตา การพยกหนา

“คณปาปวดฟนมากมาหลายเดอน... (แลวหยดเพอใหเลาตอ)” “สรปวาคณปาปวดฟนมานานแลว แตไมกลามาหาหมอเพราะกลววาจะถกถอนฟน

เหมอนครงทแลว ซงทาใหคณปาเจบมาก” ผปวยและญาตบางคนอาจไมคอยพด ท าใหเรารสกล าบากใจทจะเปนผฟงทด บอยครง

ทเราจะเปนฝายท าลายความเงยบดวยการเปนฝายพดเสยเองและบางครงกท าการเปลยนประเดนในการสอสารไปหรอท าหนาทรวบรดในการสรปทเปนความคดเหนของเราเอง

“เอาเปนวาหมอจาเปนตองถอนฟนซทคณปาปวด เจบกตองทนเอาหนอยนะ (หมอสรปเองเพราะคดวาเปนสงทถกตอง โดยทคณปาเองไมไดยอมรบ แตตองจ ายอม)”

แพทยตองมความอดทน ฝกการใชทกษะเงยบใหไดนานๆ กรณรสกล าบากใจทจะอยกบความเงยบ กอาจใชทกษะกระตนเพอใหผปวยสามารถพดได โดยการสรปเรองราวทก าลงคยกนอย

“คณปาเลาใหหมอฟงวา คณปาถกลกบงคบใหมาหาหมอทงๆ ทคณปาไมอยากมา พอจะเลารายละเอยดใหหมอฟงไดไหมคะ (แลวเงยบเพอรอใหคณปาเลา)”

3. “การสอสารแบบสองทาง” การพดคยกบผปวยและญาตควรมลกษณะสองทาง ในรปแบบการสนทนาใหเกดความเขาใจปญหาและความรสกกงวลใจของผปวยและญาตทชดเจน ไมควรใชลกษณะการโตตอบแบบถามตอบในลกษณะของการซกประวตทวไป ควรใชค าถามปลายเปดและค าพดทไมมลกษณะชน าหรอสรปเอาเอง เชน “คณลงปวดฟนมากวน” “ปวดมากไหม” “ปวดซไหน” “ปวดมากเลยซ” “กนยาแกปวดแลวไมหายใชไหม” แตควรเปนการใชค าถามปลายเปดทจะสงเสรมใหผปวยเลาเรองราวดวยตนเอง พงสงวรวาค าตอบทเกดจากค าถามปลายเปดจะไดขอมลส าคญทมความเปนจรงและถกตองมากกวาค าถามปลายปดมาก

“วนนหนปวดฟนจงมาหาหมอ ลองเลารายละเอยดใหหมอฟงไดไหม... (แลวรอใหเลารายละเอยดเพมเตม)”

จากนนอาจใชทกษะทวนซ า สรปความ และค าถามกระตนเพอใหไดขอมลเพมเตม 4. ใหความส าคญของ “ความรสกของผปวย” แพทยควรใหความส าคญกบความรสก

ของผปวยและญาต โดยอาจเรมการสนทนาดวยค าถามทเกยวกบความรสกกอน ซงมกจะท าใหผปวยสามารถเลาเรองราวหรอใหขอมลไดงายกวาการเรมตนดวยปญหาของผปวย

แทนทจะพดวา “วนนมปญหาอะไรจงมาพบหมอ” แตจะพดวา “วนนมอะไรจะใหหมอชวยเหลอคะ” หรอ “วนนคณปามอะไรไมสบายใจ (กงวลใจ) จะใหหมอชวยเหลอคะ”

21

การสะทอนอารมณหรอความรสกของผปวยจะชวยใหผปวยรสกวามคนใหความสนใจและยนดทจะชวยแกไขปญหา สงผลตอการสรางสมพนธภาพทดระหวางผใหบรการและผรบบรการ “ตอนนนคณแมคงรสกเสยใจทคณหมอกลาวตาหนลกของคณแม...” “คณตาคงตกใจททราบวากอนในปากของคณยายอาจเปนเนอราย”

5. “สรางสมพนธภาพทด” ผปวยและญาตจ านวนไมนอยทรสกกลวการมาพบทนตแพทย เนองจากมประสบการณในอดตทไมดมากอน บางครงท าใหสรางสมพนธภาพทดระหวางกนไดยาก แพทยควรเรมตนจากการทกทายอยางเปนกนเอง แนะน าตนเอง พดคยเรองทวไป หรอเรองทอยในความสนใจของผปวยกอนทจะเขาใจปญหาหรอความกงวลใจของเขาตอไป

“หมอชอหมอเหมยวนะคะ เปนหมอจดฟนเดก... หนรอหมอนานไหมคะ” “มเดกมาจดฟนกบหมอเยอะเลยคะ เพอนของหนหลายคนกมาจดฟนกบหมอ”

การสรางสมพนธภาพเปนกระบวนการตอเนอง ไมใชเพยงการเรมตนทดเทานน แตควรสรางความสมพนธตลอดการพดคยและระหวางการปฏบตการทกษะ จนถงเสรจสนการรกษา การใชทกษะการสอสารตางๆ ไมวาจะเปนทกษะการทวนซ า สรปความ กระตน สะทอนอารมณ ใหก าลงใจ และสรปจบ ลวนแตชวยเสรมสรางสมพนธภาพทดระหวางแพทยและผปวย “สรปวาวนนหมออดฟนใหหนซนง หนเกงมากเลยททนเจบได อยาลมแปรงฟนใหสะอาด และใชไหมขดฟนดวยนะคะ ฟนจะไดไมผอก หมอเชอวาเดกเกงๆ อยางหนตองทาได ใชไหมคะ อก 6 เดอนเจอกนนะคะ หรอถามอะไรกอน กโทร.มานดหมอไดคะ”

6. “ระวงค าพดทไมเกดประโยชน” บางครงดวยความหวงดของแพทย มกจะใชค าพดทแสดงการขมข ตอวา เสยดส ดดา หรออบรมสงสอน โดยหวงวาผปวยจะปฏบตตนดขน หรอใชค าพดปลอบโยนทไมเหมาะสม ค าพดเหลานมกไมสามารถเปลยนแปลงพฤตกรรมของผปวยได มหน าซ าอาจท าใหสมพนธภาพระหวางแพทยและผปวยสนคลอนหรอถงขนเสยหายได

“หมอบอกหลายครงแลวใหแปรงฟนใหสะอาด” “ลมใชไหมขดฟนอกแลวซ” “อมแตลกอม เดยวฟนกผหมดหรอก” “อยาคดมากไปเลย คดไปกไมมประโยชน”

แพทยควรเลยงมาใชค าพดทแสดงความหวงใย ความหวงด และใหก าลงใจกบผปวย พยายามท าใหเขาตระหนกถงสขภาพของตน ไมใชรสกตระหนกกบสงทอาจเกดขน “หมอรสกเปนหวงเรองสขภาพฟนของลกคณแม” “หมอมนใจวาเดกเกงๆ อยางหนตองทาได” “หมอและคณแมจะชวยเปนกาลงใจใหหนนะ เราเชอวาหนจะสามารถแปรงฟนไดสะอาดกวาน” “ครงนหนดแลความสะอาดฟนไดดขน แตถาจะใหดกวาน หนควรจะ...”

22

7. “ท าความเขาใจกบปญหาและความกงวลใจ” แพทยสวนใหญยงไมท าความเขาใจกบปญหาและความกงวลใจของผปวยและญาตใหชดเจน กท าการดวนสรป ชแจง ใหขอมลและเสนอแนวทางแกไข จงเกดปญหา “การแกไขไมตรงจด” เขาลกษณะ “เกาไมถกทคน” การท าเชนนท าใหเสยเวลาและไมเกดประโยชนเทาทควร แพทยควรใชเวลาเพมขนในการท าใหเกดความเขาใจทถองแทกอนขนตอนในการแกไขปญหา ซงจะใชเวลาในขนตอนนลดลง สามารถลดเวลาในการใหขอมลเพราะสามารถเลอกใหขอมลทเปนประโยชนโดยตรงกบผปวยได มผลดตอการดแลรกษาและมผลตอการเปลยนแปลงพฤตกรรมของผปวยได

8. “สงเสรมการแกปญหาดวยตนเอง” แพทยมกบอกแนวทางในการแกไขปญหาใหกบผปวย ซงบอยครงทผปวยไมสามารถปฏบตไดหรอไมยอมปฏบตตาม

“หนตองแปรงฟนใหสะอาดหลงรบประทานอาหารทกมอและกอนนอน” “หามกนลกอมและดมนาอดลมทกชนด เพราะจะทาใหฟนผ” “หามดดนมกอนนอน เลกนมขวดไดแลว โตปานนแลว”

การกระตนใหผปวยหาแนวทางของตนเองจะชวยใหโอกาสใหการปรบเปลยนพฤตกรรมเปนไปไดมากขน สวนแพทยท าหนาทชมเชยในสงทเหนดวย และแกไขในสงทผปวยเขาใจคลาดเคลอนไป หากผปวยไมแสดงความคดเหนทจะแกไขปญหากอาจเสนอทางเลอกใหได แตตองถามความคดเหนวาทางเลอกนนๆ สามารถน าไปปฏบตไดจรงมากนอยเพยงใด “คณแมคดวาจะปองกนการเกดฟนผของลกไดอยางไรบาง” “หมอเหนดวยกบคณแมเรอง... แตสาหรบเรอง... หมอมความคดเหนทตางไป...” “มความคดเปนไปไดแคไหนทหนจะแปรงฟนทโรงเรยนหลงรบประทานอาหารกลางวน” บรรณานกรม 1. ชษณ พนธเจรญ, จรงจตร งามไพบลย. คมอทกษะการสอสารดานบรการทางการแพทย.

พมพครงท 2. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2551. 2. ชษณ พนธเจรญ, นฤมล ทวเศรษฐ, จรงจตร งามไพบลย. คมอทกษะการสอสารส าหรบ

ทนตแพทย. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2552. 3. วระศกด ชลไชยะ, สชรา ฉตรเพรดพราย, ชษณ พนธเจรญ, จรงจตร งามไพบลย. ทกษะ

การสอสาร เพอความเปนเลศดานบรการทางการแพทย. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2552.

23

การสอสารส าหรบเภสชกร

การสอสารทางการแพทยของเภสชกรทปฏบตหนาทในสถานพยาบาลมหลกการเชนเดยวกบการสอสารทวไปทยดหลกผรบบรการเปนศนยกลาง ไมจ าเปนตองใหขอมลจ านวนมากและมลกษณะเหมอนๆ กน แตควรยดลกษณะและโรคของผปวยเปนส าคญ สวนเภสชกรหรอผทท างานในการใหขอมลกบแพทยควรสรางสมพนธภาพทดกบแพทย ก าหนดประโยคส าคญ 2-3 ประโยค หลกเลยงค าพดทท าใหแพทยอดอดใจ และไมพยายามตงเปาหมายเพอใหแพทยใชผลตภณฑของบรษทเทานน ความคาดหวงของสงคมในยคปจจบนตอการบรการทางการแพทยสงผลตอบทบาทหนาทของเภสชกรทปฏบตหนาทในสถานพยาบาลเปนอยางมาก ดวยภาระงานทมากเนองจากผรบบรการทมจ านวนเพมขนตลอดจนประเภทของยาทมใชอยางหลากหลาย ท าใหมเวลาจ ากดส าหรบผรบบรการแตละราย ความกงวลทอาจเกดขนจากความผดพลาดของการจายยาและการใชยาของผปวยท าใหเภสชกรสวนหนงตองอธบายและใหขอมลจ านวนมากส าหรบผปวยแตละคนจนมลกษณะเปนรปแบบเหมอนกน (pattern) และมลกษณะเปนงานประจ า (routine) ซงอาจไมชวยแกประเดนปญหาทมความกงวลอย การเปลยนแนวคดในเรองการสอสารกบผปวยและท าความเขาใจกบการใชทกษะการสอสารบางอยางอาจชวยใหการท างานของเภสชกรมความสขเพมขน ใชเวลาลดลง และเกดความผดพลาดลดลงได นอกจากจะท าหนาทในหองจายยาส าหรบผปวยนอกแลว เภสชกรบางคนยงตองรบผดชอบในการจายยาส าหรบผปวยในอกดวย ซงใชหลกการสอสารทคลายคลงกน อกบทบาทหนงของเภสชกรในภาคเอกชนคอ การท างานในบรษทยา วคซน และผลตภณฑทางการแพทยอน ซงมกตองสมผสกบแพทยและประชาชนโดยตรง ทงในแงการใหขอมลทางการแพทยเกยวกบยาและวคซน และในบทบาทการท างานวจยรวมกบแพทย ในบทบาทนอาจครอบคลมถงผท างานดานนทกคนซงสวนหนงอาจไมใชเภสชกร แนวคดดานการสอสารส าหรบเภสชกร แนวคดในการสอสารใดๆ ควรยดหลกผรบบรการเปนศนยกลาง ดงนนขอมลทจะใหกบผรบบรการควรเปนขอมลทเขาอยากรหรอตองรมากกวาเปนขอมลจ านวนมากทเราอยากให ควรเรมตนดวยการสรางสมพนธภาพซงอาจจะใชเวลาเพยงสนๆ หรอดวยค าพด 2-3 ประโยค “คณปาชอ สมใจ ตงพาณช ใชไหมคะ” “สวสดคะคณปา คณปาชออะไรคะ” จากนนอาจเรมตนดวยการรบฟงกอนเปนฝายพด “วนนคณหมอจายยา 3 อยาง คณปาตองการคาแนะนาอะไรบางไหมคะ”

24

แลวประเมนดวาผรบบรการตองการความชวยเหลอหรอตองการขอมลอะไรบาง การใชทกษะทวนซ าและทกษะสรปความจะชวยใหเราเขาใจถงปญหาและความกงวลของผปวยไดชดเจนขน ทกษะเงยบและทกษะกระตนจะชวยใหผรบบรการพดถงปญหาและความกงวลใจไดงายขน “คณลงไมสบายใจทกนยานแลวรสกงงๆ...” “สรปวาหนไมอยากกนยานเพราะมจานวนมาก แตไมกลาบอกหมอ” “ดคณยายมสหนากงวลใจ มอะไรจะใหหนชวยเหลอไหมคะ” การพยายามท าใหเกดการสอสารแบบสองทางจะท าใหการสอสารดมสสนมากขน ไมมลกษณะเปนแบบการสอสารประจ าวน ผใหบรการจะรสกสนกและมความสขกบการท างานเพมขน และผรบบรการมกรสกพอใจ นอกจากนนควรใหความส าคญเกยวกบความรสกของผปวย อาจใชทกษะการสะทอนอารมณ

“คณปารสกเสยใจทลมกนยาไป 2-3 วน” “คณลงคงโกรธทโรงพยาบาลจายยาใหไมครบ”

ระมดระวงค าพดทเปนการตอวา เสยดส ประชดประชน “ทาไมไมกนยา แลวจะหายไดยงไง” “ยาแกอกเสบตองกนใหหมดซครบ เดยวเชอกดอยาหรอก” “ตองเชอหมอนะคะ กนยาไมสมาเสมอ ไมหายกไมรนะ ชวตของเราตองดแล โตๆ กนแลว” และพยายามสงเสรมใหผปวยแกปญหาดวยตนเอง

“คณสมชายคดจะแกปญหาเรองการกนยาอยางไรคะ” ส าหรบเภสชกรและผทมบทบาทในการใหขอมลกบแพทยมปรชญาในการสอสารทางการแพทยทมความใกลเคยงกบเภสชกรทท าหนาทในสถานพยาบาล ประเดนในการสอสารของเภสชกรทท างานในสถานพยาบาล

1. พยายามมาสอสารกบผรบบรการทกคนในลกษณะเดยวกน และควรยดหลกผรบบรการแตละคนเปนศนยกลาง ผปวยทเปนโรคเรอรงและมประวตรบประทานยาอยางสม าเสมออาจไมตองสอสารอะไรกนมากนก แตควรพดเพอใหก าลงใจผปวยในการรบประทานยาอยางเหมาะสมตอไป “นาตาลในเลอดของคณยายอยในระดบทดมาก กเพราะคณยายกนยาไดอยางถกตอง” “บางครงการกนยาทกวนอาจทาใหรสกเบอบาง แตยาเหลานจาเปนสาหรบสขภาพของคณยายมากครบ” ผปวยรายใหมควรไดรบความสนใจโดยเฉพาะผปวยโรคเรอรงรายใหม “ยาแกอกเสบนตองรบประทานใหครบถวนจนหมดนะครบ แมอาการของหนจะดขนหรอหายแลวกตาม”

25

“คณยายพงทราบวาเปนเบาหวาน และจะเรมยาในวนน คณหมอคยอะไรเกยวกบยาเบาหวานใหคณยายฟงบางครบ”

2. หลกเลยงการใหขอมลจ านวนมาก การพดอยางฝายเดยวดวยการใหขอมลจ านวนมากโดยเฉพาะภายใตความจ ากดของเวลามกเกดประโยชนไมมาก ในทางกลบกนอาจท าใหเกดความสบสนและบางครงกลบสรางความกงวลใหกบผปวยและญาต “คณสมศรใชไหมคะ วนนคณหมอจายยา 3 อยาง ยาแคปซลเปนยาแกอกเสบ กน 3 เวลาหลงอาหารและตองกนใหหมด ยาเมดสเหลองเปนยาลดนามกแกแพ กน 2 เวลาหลงอาหาร ถาอาการดขนกหยดยาได สวนยา...” แตอาจเปดโอกาสใหผปวยเปนฝายพดหรอถามกอนโดยเปนฝายเปดประเดนดวยค าถามปลายเปด “หนเปนเภสชกรชอนวลคะ คณยายมอะไรจะใหชวยเกยวกบการใชยาทคณหมอจายใหในวนนไหมคะ” แลวใหขอมลตามทผปวยตองการทราบ กรณทมขอมลส าคญทจ าเปนตองเนนย ากบผปวยกสามารถใหขอมลได แตตองสอบถามผปวยถงความเขาใจและความเปนไปไดในการปฏบตตามค าแนะน าเหลานน “ยาเบาหวานนตองรบประทานวนละ 2 ครง ทกวนไปเรอยๆ คณลงคดวาคณลงจะทาไดไหมคะ” ประเดนในการสอสารของเภสชกรทท าหนาทใหขอมลกบแพทย

1. ควรเรมตนดวยการทกทาย แนะน าตนเอง และเปดประเดนใหแพทยไดพดกอนเสมอ

“สวสดคะ หนชอออยคะ อยบรษท... ดแลยา... คะ อาจารยสบายดนะคะ จะใหหนชวยเหลออะไร บอกไดเลยนะคะ (ทกทายและแนะน าตนเอง)”

“อาจารยไปประชมมา มขอมลอะไรใหมๆ เกยวกบวคซน... ไหมคะ” 2. ควรก าหนดประโยคส าคญ (key message/key sentence) สก 2-3 ประโยค เพอ

หลกเลยงการใหขอมลจ านวนมาก ซงอาจท าใหเกดลกษณะการสอสารแบบยดเยยด ควรเตรยมประโยคส าคญไวใชในการสอสารกบแพทย

“ขณะนวคซนเอชพวของบรษทหนมใชแลวในหองยาของโรงพยาบาลนะคะ” ควรหลกเลยงทจะเรมตนดวยการใชประโยคทธรรมดาเกนไปและมเจตนาเพยงเพอ

กระตนเตอน (remind) ใหแพทยไดจ าชอยาและอาจน าไปสการใชตอไป ซงนอกจากไมคอยเกดประโยชนแลว ยงอาจสรางความรสกในทางลบอกดวย แตควรจะเรมจากประโยคทสรางสมพนธภาพระหวางกนกอน หรอเลอกใชประโยคทแสดงความใสใจในความรสกของผฟง

“หนฝากยา XX ดวยนะคะ อยาลมขดเสนใตดวยนะคะ” “อาจารยอยาลมวคซน XX นะครบ มขายแลวในหองยา ราคา...”

26

3. ไมใชค าพดทจะสรางความอดอดใจใหกบแพทย “อาจารยเคยใชยา... แลวใชไหมคะ” “อาจารยรจกยา... ไหมคะ” “อาจารยทราบใชไหมคะวา...” “จาหนไดไหมคะ” 4. ไมพยายามตงเปาหมายเพอใหแพทยใชยาหรอวคซนของเราเทานน แมวาผแทน

ยาและวคซนอาจมแรงกดดนใหเพมยอดจ าหนายยาหรอวคซนทเขารบผดชอบ แตพงระลกวาการทท าใหแพทยคนหนงใชยาหรอวคซนซงไมเคยใชมากอนไมใชเรองงาย ตองใชเวลาและมขนตอน เรมจากการรบรขอมลทางการแพทยทนาเชอถอ การเชอมนในขอมลเหลานน การตดสนเรมใชครงแรก ตามมาดวยการใชอยางสม าเสมอหรอใชเพมขนในทสด

5. รจกแกไขสถานการณคบขน บอยครงทแพทยอาจไมพรอมทจะใหเขาพบหรอรสกร าคาญทตองเสยเวลากบเรา เราตองรบรความรสกดงกลาวใหไดโดยเรวและสามารถแกไขสถานการณได

“วนนคณหมอคงเหนอย ไวโอกาสหนาหนแวะมาเยยมใหมนะคะ” “เอาไววนไหนคณหมอสะดวก หนจะขออนญาตเขาพบใหมนะคะ”

บรรณานกรม 1. ชษณ พนธเจรญ, จรงจตร งามไพบลย. คมอทกษะการสอสารดานบรการทางการแพทย.

พมพครงท 2. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2551. 2. ชษณ พนธเจรญ, จรงจตร งามไพบลย. คมอทกษะการสอสารส าหรบเภสชกร. กรงเทพฯ:

ธนาเพรส, 2552. 3. วระศกด ชลไชยะ, สชรา ฉตรเพรดพราย, ชษณ พนธเจรญ, จรงจตร งามไพบลย. ทกษะ

การสอสาร เพอความเปนเลศดานบรการทางการแพทย. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2552.

27

การสอสารส าหรบนกสงคมสงเคราะห

นกสงคมสงเคราะหนบวามบทบาทส าคญในการใหการปรกษาผปวยและญาต โดยเฉพาะดานคาใชจายและเรองจตสงคม ควรมความรทดเกยวกบทกษะตางๆ ในการสอสารและมความเชยวชาญในการใหการปรกษา นกสงคมสงเคราะหคอบคลากรทางการแพทยทมบทบาทส าคญในการชวยเหลอผปวยทมารบบรการในสถานพยาบาล ผรบบรการสวนใหญตองการความชวยเหลอในดานคาใชจายในการรกษาพยาบาล ตลอดจนคาใชจายอนๆ รวมทงความชวยเหลอดานจตสงคมและการใหการปรกษา ดงนนนกสงคมสงเคราะหจงตองเรยนรทกษะการสอสารอยางลกซง และไดรบความคาดหวงวาจะมความสามารถในการใหการปรกษาผปวยเปนอยางด แนวคดในการสอสารส าหรบนกสงคมสงเคราะห

1. ควรยดหลกผปวยเปนส าคญอยางเครงครด เปนผฟงทด ท าความเขาใจกบปญหาและความรสกของผปวยใหชดเจนกอนด าเนนการแกไข

2. ควรสนบสนนใหผปวยแกไขปญหาดวยตนเองตามปรชญาของการใหการปรกษา หลกเลยงการชน าโดยไมจ าเปน

“ตอนนนองคงโกรธแฟนอยางมาก จนคมสตไมได” 3. ตองมจตเมตตา ตระหนกวาผปวยสวนใหญตองการความเขาใจและความเหนใจ

ไมไดตองการความสงสาร ควรใชทกษะสะทอนอารมณ “นองหาเงนไดไมเพยงพอจนตองเปนหนสน นองคดจะแกปญหาอยางไร” 4. ตองระมดระวงการแสดงออกหรอค าพดทบงชในลกษณะตอวา อบรมสงสอน เสยด

ส ประชดประชน เนองจากผปวยทเขารบบรการมกมปญหาดานการเงนและดานสงคม และมความรสกต าตอยอยแลว “ไมมเงนแลวยงเสพยาบาอก” “ทาอยางนมาหลายครงแลวนะ คราวหนาอาจไมโชคดเหมอนครงน ” แตควรจะท าความเขาใจและใหความชวยเหลอดวยความปรารถนาทดตอเขา พยายามใชทกษะการสะทอนความรสกของผปวย “ตอนนนนองคงโกรธแฟนมาก จงประชดเขาดวยการไปกนยานอนหลบ”

5. ตองมความเขาอกเขาใจความรสกของผตดเชอเอชไอวซงไมชอบการแบงแยกจากคนทวไป ตองการความเขาใจ และตองการใหเคารพสทธของเขารวมทงการรกษาความลบ เลอกใชค าพดดวยความระมดระวงและใชทกษะการใหก าลงใจ “โชคดทในปจจบนมยาตานไวรสดๆ ใช ซงทาใหสขภาพของผตดเชอแขงแรงไดเชนเดยวกบคนปกต”

28

“พรสกดใจทหนกนยาตานฯ ไดด จนซด 4 ขนมาถงระดบปกต” นอกจากนนควรมความเชยวชาญในการแจงขาวรายและสามารถรบมอกบอารมณของผปวย โดยใชทกษะการสะทอนความรสก “คณสมชายคงตกใจเมอทราบวาตดเชอเอชไอว”

6. ควรมความเขาใจเกยวกบผปวยทส นหวงและผปวยใกลตาย เนองจากตองสมผสกบญาตของผปวยกลมน ควรระมดระวงการสอสารทจะท าใหญาตรสกผด

“ถาพาคณยายมาเรวกวาน คณหมออาจสามารถชวยชวตไวได” นอกจากนนควรใหการปรกษาญาตแมผปวยจะเสยชวตไปแลว เพอดแลดานจตสงคม

ของสมาชกคนอนในครอบครว บรรณานกรม 1. ชษณ พนธเจรญ, จรงจตร งามไพบลย. คมอทกษะการสอสารดานบรการทางการแพทย.

พมพครงท 2. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2551. 2. ชษณ พนธเจรญ. ทกษะการสอสารส าหรบนกสงคมสงเคราะห. ใน: ชษณ พนธเจรญ,

ปญญา เสกสรรค, จรงจตร งามไพบลย, บรรณาธการ. คมอทกษะการสอสารเพอดแลผปวยเรอรง. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2552:117-9.

3. วระศกด ชลไชยะ, สชรา ฉตรเพรดพราย, ชษณ พนธเจรญ, จรงจตร งามไพบลย. ทกษะการสอสาร เพอความเปนเลศดานบรการทางการแพทย. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2551.

29

การแจงขาวราย

การแจงขาวรายเปนศาสตรดานทกษะในการสอสารทตองการการฝกอบรมและฝก

ปฏบตอยางสม าเสมอ ผแจงขาวรายควรเปนแพทยผใหการรกษาโดยตรง สวนผรบแจงขาวอาจเปนตวผปวยเอง ญาต หรอคนใกลชดผปวย ผแจงขาวรายตองรจกเลอกใชทกษะตางๆ ในการสอสารและมความสามารถในการจดการกบปฏกรยาตางๆ ทเกดขนกบผรบแจงขาวไดอยางมประสทธภาพ

การแจงขาวรายทางการแพทยเปนเรองทแพทยและบคลากรทางการแพทยรสกล าบากใจเมอตองมสวนเกยวของ สวนหนงอาจเนองจากการขาดศาสตรและทกษะในการสอสาร อกทงมความรสกไมอยากรบรและตอบสนองตอปฏกรยาตางๆ ของผรบทราบขาวรายซงยากตอการจดการ

ในขณะทผปวยหรอญาตของผปวยสวนใหญมความรสกวา แพทยนาจะเปนผท าหนาทในการแจงขาว แพทยและบคลากรทางการแพทยจงมความจ าเปนตองมองคความรและเจตคตทดในการแจงขาวราย และทส าคญคอ การมทกษะทดในเรองดงกลาวและฝกปฏบตอยางตอเนอง

ผแจงขาวรายทเหมาะสมขนอยกบแตละสถานการณ ลกษณะของครอบครว รวมทงคณสมบตของผรบทราบขาวราย โดยทวไปแพทยมกเปนผแจงขาวรายโดยตรงกบผปวยหรอญาต กรณผปวยเปนเดก พอแมหรอบคคลทเดกรกและไววางใจมากทสดควรจะเปนผแจงขาวรายกบเดก โดยมแพทยหรอบคลากรทางการแพทยเปนผใหค าแนะน าดานเทคนคในการแจงขาว ตลอดจนรจกวธในการตอบสนองตอปฏกรยาทอาจเกดขนหลงการแจงขาว ในกรณทพอแมหรอญาตของเดกไมสามารถท าหนาทในการแจงขาวไดดวยตนเอง แพทยหรอบคลากรทางการแพทยอาจท าหนาทแทน โดยขณะแจงขาวควรมพอแมหรอญาตของเดกเขารวมฟงดวย

ชวงเวลาใดทเหมาะสมในการแจงขาวรายควรพจารณาจากความชดเจนของหลกฐานทางการแพทย ความพรอมของผปวยและญาต ตลอดจนความพรอมของทมรกษาพยาบาล นอกจากนนตองพจารณาถงลกษณะของขาวรายทตองแจงดวย เชน กรณเปนความเจบปวยเฉยบพลนทรนแรงถงขนเสยชวต ควรแจงขาวโดยเรว กรณเปนความเจบปวยเรอรง อาจรอความพรอมของผปวยและญาต และรอหลกฐานทางการแพทยใหชดเจนได

“ขณะดมยาสลบ หวใจคณลงหยดเตนไประยะหนง เราจงตองงดการผาตดไวกอน และทาการชวยเหลอจนหวใจของคณลงกลบมาเตนไดเอง...” ทกษะในการแจงขาวราย

การแจงขาวรายตองอาศยทกษะของการใหการปรกษาทไมแตกตางกบการใหการปรกษาทวไป แตตองเลอกใชทกษะทมความหลากหลายและมความช านาญเปนพเศษส าหรบ

30

บางทกษะ เชน ทกษะการใหขอมล (สน ตรงประเดน ชดเจน) ทกษะการสะทอนความรสก ทกษะเงยบ ทกษะอนทไมใชค าพด

“ผลการตรวจชนเนอมลกษณะเหมอนเนอราย (แลวใชทกษะเงยบ)”

ขนตอนในการแจงขาวราย การแจงขาวรายควรท าเปนขนตอนและอาจแบงท าเปนหลายครงได โดยไมจ าเปนตอง

รอใหไดขอมลทครบถวนกอน การแจงขาวรายแบบเปนขนตอนสามารถท าไดงายกวาและชวยท าใหผปวยหรอญาตคอยๆ ปรบใจใหยอมรบความจรงไดดขน

“เทาทคณหมอเหนกอนในชองปาก มความเปนไปไดวา อาจเปนเนอราย... คณหมอจะทาการตดชนเนอไปตรวจเพอใหแนใจอกครงคะ”

“ผลการตรวจชนเนอยนยนวา คณลงเปนมะเรงในชองปาก... เปนชนดทรกษาใหหายขาดได”

การแจงขาวรายทเปนเรองรายแรงมากๆ ควรท าใหเปนล าดบขนตอนดงน 1. ขนตอนในการเตรยมการ ท าการแจงผปวยหรอญาตลวงหนาและเชญชวนใหสมาชก

ในครอบครวทมความส าคญมารวมพดคยโดยพรอมเพรยงกน หากบคคลทเราแจงขาวไมสามารถตดสนใจเรองตางๆ ได โดยเฉพาะเรองเกยวกบแผนการรกษา จะท าใหตองเสยเวลาในการพดคยหลายครงและอาจท าใหการรกษาลาชาออกไป นอกจากนนควรเตรยมความพรอมของสมาชกในทมรกษาพยาบาล (กรณตองการขอมลหรอความคดเหนเฉพาะเรองเพมเตม) และเตรยมความเหมาะสมของสถานทดวย

2. ขนตอนในการแจงขาวราย แพทยเจาของไขควรท าหนาทเปนผแจงขาว กรณแพทยเจาของไขไมสะดวกในการท าหนาท อาจใชแพทยคนอนทมความเชยวชาญในการแจงขาวรายหรอบคลากรทางการแพทยคนอนทมประสบการณในการใหการปรกษา

ผแจงขาวรายควรทกทายผปวยและญาต แนะน าตนเองและผเกยวของทกคน ทงชอและบทบาทในการดแลผปวย จากนนควรสรปขอมลทางการแพทยของผปวยโดยสงเขป เพอน าไปสการแจงขาวรายตอไป

การแจงขาวรายควรท าโดยเรวเมอถงจงหวะเวลาทเหมาะสม ผแจงขาวทขาดความช านาญมกทงชวงเวลายาวเกนไป เนองจากรสกขาดความเชอมนและเกดความรสกลงเลในการแจงขาว และกลวสงทจะเกดขนตามมาหลงการแจงขาว จงใชเวลานานในการพดคยเรองอนทไมเกยวของ ใหขอมลทยดยาว ซงสรางความอดอดใจใหกบทงสองฝาย ในทางกลบกนผแจงขาวควรจะใชชวงเวลาสนๆ ในขนตอนน และประหยดเวลาไวส าหรบสงทจะเกดขนหลงแจงขาว

เนอหาในการแจงขาวรายควรมความชดเจน กะทดรด และตรงไปตรงมา “พเสยใจทจะแจงใหทราบวา ผลการตรวจชนเนอในชองปากของคณสมชาย พบ

เซลลมะเรงคะ”

31

3. ขนตอนหลงแจงขาวราย ขนตอนหลงแจงขาวรายเปนขนตอนทมความส าคญและตองอาศยผทมความเชยวชาญดานการสอสาร เนองจากผรบแจงขาวสวนใหญจะอยในสภาพชอกและมปฏกรยาออกมาในรปแบบตางๆ ไมวาจะเปนรองไห เงยบ หรอแมกระทงอาการโกรธและเอะอะโวยวาย ขนตอนนเปนการเนนการจดการเกยวกบความรสกและอารมณของผปวยและญาต ผแจงขาวควรมความเขาใจถงปฏกรยาของผปวยและญาต หลกเลยงการตอบสนองในทางลบ เชน ตอวา โตเถยง และไมควรใหขอมลทมากจนเกนไป เพอเปนการปลอบประโลมผปวยและญาต รวมทงเปนการกลบเกลอนความรสกอดอดของตนเอง

ผแจงขาวควรใชเวลาสวนใหญกบการจดการเกยวกบอารมณของผปวยและญาต โดยเนนการใชผปวยและญาตเปนศนยกลาง พยายามเลอกใชทกษะทเปนภาษากาย ทกษะเงยบ และทกษะการสะทอนอารมณ หากมค าถามจากผปวยและญาตกสามารถตอบและใหขอมลทเปนประโยชนและไมยาวจนเกนไป ผแจงขาวรายไมควรเรงรบออกจากเหตการณ โดยทงผปวยและญาตใหอยตามล าพง โดยทวไปขนตอนนมกใชเวลาประมาณ 15-30 นาท ผแจงขาวจงควรเตรยมเวลาไวใหเพยงพอ

กอนสนสดการแจงขาวราย ควรใหโอกาสสอบถามปญหา จากนนท าการสรปประเดนสนๆ ทไดจากการสนทนา ใหก าลงใจผปวยและญาต ตลอดจนใหโอกาสในการเขาพบกรณตองการขอค าปรกษาหรอขอความชวยเหลอเพมเตม

หลงการแจงขาวราย ปฏกรยาภายหลงการแจงขาวรายเปนสงทพบไดเสมอ ผแจงขาวจงควรใชเวลากบผรบแจงขาวใหเพยงพอ เพอรบรความรสก ใหความชวยเหลอ และตอบขอของใจตางๆ ผแจงขาวมกรสกตกใจเมอผรบแจงขาวมอาการเศราโศกเสยใจและมกใหขอมลทมากจนเกนไปเพอปลอบประโลม การกระท าเชนนนมกไมเกดประโยชนมากนก เนองจากผรบแจงขาวยงไมอยในสภาพทจะรบฟงขอมลทเกนความตองการของเขาในขณะนน

ผแจงขาวสวนหนงจะมปฏกรยาตอบสนองทไมเกดประโยชนตอความรสกของผรบแจงขาว

“คณแมไมตองตกใจจนเกนไป (จะมใครไหมทรบทราบขาวรายแลวไมตกใจ)… มะเรงในชองปากสามารถรกษาใหหายขาดไดนะครบ”

การสะทอนความรสกหรอถามถงความรสกจะชวยใหผรบแจงขาวรสกวา มคนเขาใจในความรสกของเขา

“คณยายคงรสกเสยใจมาก เมอคณหมอแจงผลชนเนอใหทราบ” บอยครงทผรบแจงขาวกลาวปฏเสธหรอแสดงความไมเชอวาขอมลทเราแจงเปนความ

จรง ปฏกรยานพบไดบอยๆ และเปนขนตอนทเกดขนหลงทราบขาวราย ผแจงขาวสวนหนงจะรสกหงดหงด โมโห และพยายามตอบโต โดยยนยนความถกตองขอมลทให

“คณแมคงรสกตกใจมาก และไมอยากเชอในเรองทคณหมอบอก”

32

บรรณานกรม 1. ชษณ พนธเจรญ. การแจงขาวรายในผปวยมะเรง. ใน: ชษณ พนธเจรญ, จตพล ศรสมบรณ,

อษา ทสยากร, สมศกด โลหเลขา, บรรณาธการ. Communication Skills. คยกนเรองมะเรงปากมดลกและการปองกนดวยวคซนเอชพว. กรงเทพฯ: ซ แอนด เอส พรนตง, 2549:59-64.

2. ชษณ พนธเจรญ. การแจงขาวราย. ใน: ชษณ พนธเจรญ, ปญญา เสกสรรค, จรงจตร งามไพบลย, บรรณาธการ. คมอทกษะการสอสารเพอดแลผปวยเรอรง. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2552:43-51.

3. รตโนทย พลบรการ. การแจงขาวราย. ใน: ชษณ พนธเจรญ, รตโนทย พลบรการ, อษา ทสยากร, บรรณาธการ. Communication Skills สอสารอยางไรใหมประสทธภาพ. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2550:75-86.

.

33

การสอสารส าหรบผปวยเรอรง

การสอสารกบผปวยเรอรงและครอบครวเปนเรองละเอยดออน กระบวนการตองอาศยความพรอมของแพทยและทมรกษาพยาบาลในการสอสารกบผปวยและครอบครวอยางเปนขนตอน เรมจากการเตรยมพรอมผปวยและครอบครวกอนทราบขาวราย ตามดวยขนตอนการแจงขาวราย ขนตอนเตรยมการรกษาและขนตอนระหวางการรกษา การสอสารตองเปลยนแปลงไปตามสภาวการณ โดยเฉพาะเมออาการของผปวยเขาสระยะวกฤต และเมอผปวยอยในระยะสนหวง การเขาใจผปวยและครอบครว ตลอดจนความสามารถในการถายทอดขอมลดวยทกษะทดในการสอสารของทมรกษาพยาบาลจะท าใหการดแลรกษาผปวยประสบความส าเรจ

โรคเรอรงเปนโรคทตองใชเวลาในการรกษายาวนาน แมวาโรคบางโรคสามารถรกษาใหหายขาดได ซงมกตองใชเวลานานหลายป เชน โรคหอบหด แตโรคสวนใหญไมสามารถรกษาใหหายขาด การรกษามกเพยงท าใหอาการของโรคดขนเทานน เชน โรคเอชไอว/เอดส โรคธาลสซเมย โรคไตวาย โรคตบวาย โรคเบาหวาน โรคหวใจ โรคความดนโลหตสง โรคมะเรง ผปวยเหลานหากไมไดรบการดแลทด อาจมอาการทรดลง เกดความพการตามมา หรอบางรายอาจเสยชวต

ความหลากหลายของธรรมชาตของแตละโรค ท าใหวธการรกษาและเปาหมายในการรกษามความแตกตางกนออกไป อยางไรกตาม โรคทกโรคมผลกระทบตอทงสขภาพกายและสขภาพใจของผปวย และมกสงผลกระทบไปยงสมาชกคนอนในครอบครวอยางหลกเลยงไมได จงควรใชแนวคดในการดแลผปวยแบบเปนองครวม (holistic care) การดแลผปวยทงครอบครว (family-based medicine) และการดแลผปวยดวยหวใจของความเปนมนษย (humanized medicine) แพทยผดแลและทมรกษาพยาบาลอาจตองอาศยทมผเชยวชาญแบบสหสาขาวชาชพ (multidisciplinary team) และไมควรใหความส าคญเฉพาะโรคทางกายเทานน แตควรใสใจถงศาสตรดานจตวทยาและสงคมวทยาดวย ศาสตรทงสองดานนมสวนส าคญทชวยก าหนดใหการดแลรกษาผปวยประสบความส าเรจ มคณภาพ และเปนทพงพอใจของผปวยและครอบครว การสอสารกบผปวยเรอรงแตละโรคมหลกการทคลายคลงกน บรรยากาศทวไปของการสอสารควรมลกษณะเปนกนเอง เตมไปดวยความเขาใจ ความเหนใจ และพรอมทจะใหก าลงใจกบผปวยและครอบครว ในเรองทมความส าคญมากๆ ควรท าการสอสารในสถานทรโหฐาน หลกเลยงการพดคยทขางเตยงในหอผปวย หรอพดคยในหองตรวจทมบคคลอนซงไมเกยวของอยดวย ผท าหนาทส อสารควรมคณสมบตทนาเชอถอ นาไวใจ มทาทและน าเสยงทเปนมตร เรมตนจากการแนะน าตนเองและผเกยวของทงหมด ใชหลกการใหการปรกษา (counseling) เปนหลก ควรมผท าหนาทส อสารหลกเพยงคนเดยว เพอไมใหผปวยและครอบครวเกดความสบสนในเนอหาสาระ โดยเฉพาะความคดเหนทอาจแตกตางกน ผเกยวของคนอนอาจใหขอมล

34

หรอแสดงความคดเหนเพมเตมไดกรณจ าเปนหรอไดรบการรองขอจากผท าหนาทส อสารหลก แตขอมลและความคดเหนทใหควรมความสอดคลองไปในทศทางเดยวกบกบผท าหนาทส อสารหลก ในชวตประจ าวนมบอยครงทแพทยหลายคนใหขอมลและแสดงความคดเหนทแตกตางกนและกระท าในชวงเวลาทแตกตางกน อยางทเรยกวา "มากหมอ มากความ" ซงจะสรางความสบสนใหกบผปวยและครอบครวเปนอยางมาก อาจถงขนท าใหการสอสารประสบความลมเหลวและยากแกการแกไขในเวลาตอมา สงผลในทางลบตอการรกษาพยาบาลไดเปนอยางมาก ขนตอนในการสอสารกบผปวยเรอรงและครอบครว ม 5 ระยะคอ ขนตอนการแจงขาวราย ขนตอนเตรยมการรกษา ขนตอนระหวางการรกษา ขนตอนเมอผปวยอยในระยะวกฤต และขนตอนเมอผปวยอยในระยะสดทาย ขนตอนการแจงขาวราย "การแจงขาวราย" จะประสบความส าเรจมากนอยขนกบการสอสารเพอเตรยมการกอนการบอกขาว การเตรยมการดงกลาวยดหลกท านองเดยวกบการใหการปรกษากอนทราบผลเลอด (pre-test counseling) ในการตรวจเลอดส าหรบเชอเอชไอว แพทยสวนใหญมกแจงขาวรายเมอทราบผลการตรวจทแนนอนแลว โดยขาดขนตอนการเตรยมตวของผปวยและพอแม ท าใหกระบวนการบอกขาวรายไมประสบความส าเรจเทาทควร ขนเตรยมการกอนการแจงขาวรายประกอบดวยการสรปเรองราวทเกดขน รวมทงใหผปวยและครอบครวไดเตรยมใจกบเรองเลวรายทอาจจะเกดขนในครอบครว และท าการแนะน าขนตอนเพอพสจนโรคใหแนชด "คณหมอไดตรวจเลอดของคณสมชายและพบเมดเลอดขาวตวออน... มความเปนไปไดวา คณสมชายอาจปวยเปนโรคมะเรงเมดเลอดขาว... การตรวจไขกระดกจะชวยยนยนวาคณสมชายปวยเปนมะเรงเมดเลอดขาวจรงหรอไม" ส าหรบขนตอนการแจงขาวราย ผท าหนาทส อสารควรเรมตนดวยการสรปเรองราวของผปวยสนๆ ดวยภาษาทเขาใจงายๆ หลกเลยงการใชศพทเทคนคหรอศพททางการแพทย และไมควรใหขอมลทมความครมเครอ เชน "ผลการตรวจเลอดพบวาคณมเลอดบวก" หรอ "เลอดของคณมความผดปกตเลกนอย" แตควรสอสารใหชดเจนวา "ผลการตรวจเลอดพบวาคณตดเชอเอชไอว" การเชญผเกยวของเขารวมในกระบวนการแจงขาวรายเปนเรองส าคญ ฝายผปวยอาจหมายถง ตวผปวยเองและสมาชกในครอบครวทมความส าคญ (key persons) ส าหรบฝายแพทยควรประกอบดวย แพทยเจาของไข พยาบาลทมความใกลชดกบผปวย และแพทยผเชยวชาญในสาขาทเกยวของ อยางไรกตาม ผเขารวมไมควรมจ านวนมากเกนไป เนองจากอาจท าใหผปวยและครอบครวรสกไมสะดวกใจทจะแสดงความรสกหรอสอบถามค าถามทเปนเรองสวนตว

35

การแจงขาวรายสามารถท าไดทนทหลงจากสรปเรองราวของผปวยแลว ไมควรเวนระยะหางจนเกนไป การขาดความมนใจในขนตอนนมกเกดจากการขาดทกษะหรอการขาดประสบการณดานทกษะการสอสาร ท าใหผปวยและครอบครววาวนใจอยเปนเวลานาน บางกรณอาจตองประเมนสภาพจตใจของผปวยและครอบครววาจะยอมรบในขาวรายทจะบอกไดมากนอยเพยงใด "พอยากสรปจากการพดคยเมอวานวา คณสมชายมาพบหมอดวยอาการไข ซด และตรวจพบเมดเลอดขาวตวออนในเลอด วนนคณหมอไดทาการตรวจไขกระดกและยนยนวา คณสมชายปวยเปนมะเรงเมดเลอดขาวจรง" ขณะแจงขาวราย ผท าหนาทส อสารตองมความไวตอการรบรความรสกของผปวยและครอบครว ซงมกอยในภาวะชอก แตอาจมการแสดงออกของอารมณในรปแบบทแตกตางกนแลวแตบคคลและแลวแตความไววางใจทมตอผท าหนาทส อสาร บางคนอาจเงยบนงไป น าตาไหล รองไหโฮ หรออาจถงขนเอะอะโวยวาย ณ เวลานน ผท าหนาทส อสารไมควรพดหรอใหขอมลทมากเกนไป ควรเนนการใชทกษะเงยบและอยเปนเพอนเขา

"โรคนสามารถรกษาไดนะคะ (แลวเงยบและอยเปนเพอนผปวย)” หลงจากนนผปวยอาจมค าถามเกยวกบโรคและระยะเวลาในการมชวตอยตอไป ผท าหนาทส อสารควรใหขอมลสนๆ และตรงไปตรงมา การใหขอมลทผดไปจากความจรงเพอปลอบใจผปวยเปนสงทไมพงกระท า ในขณะเดยวกนอาจสะทอนอารมณเพอรบรความรสกของเขา "คณยายคงรสกเสยใจมากกบสงทเกดขนกบลกของคณยาย หากเรองนเกดขนกบลกของใคร เขากคงรสกไมแตกตางจากทคณยายรสก" การปรบตวหลงจากการทราบขาวราย ตองใชเวลานานเปนเดอนหรอเปนป การคดถงเรองราวเกาๆ อาจยอนกลบไปมาหลายตอหลายครง ความสามารถในการปรบตวขนกบความรนแรงของขาวรายและกลไกทางจตของผปวยในการแกไขปญหา ตลอดจนความชวยเหลอในการประคบประคองดานจตใจจากสมาชกคนอนในครอบครว ผท าหนาทส อสารควรมความเขาใจถงสภาพจตใจของผปวยและครอบครว ซงตองใชเวลาในการเยยวยาและฟนฟ ควรใหก าลงใจ และใหความชวยเหลอในการแกไขความรสกผด (guilt) ทอาจมสวนโยงใยกบการเจบปวยของผปวย "คณปาไดทราบขาวของคณลงมานานกวา 2 เดอนแลว แตคณปากยงรสกเสยใจและเศราใจกบสงทเกดขน และไมสามารถลมความรสกทพาคณลงมาโรงพยาบาลชา... ในเรองน หนเหนวาเรองราวทเกดขนถอเปนความโชคราย ไมใชความผดของใครคนใดคนหนง ทงคณปาและทมรกษาพยาบาลไดพยายามทาหนาทของเราอยางดทสดแลว" ขนตอนเตรยมการรกษา

36

หลงจากแจงขาวรายแลว ทมรกษาพยาบาลมกอยากเรมรกษาผปวยใหเรวทสด อยางไรกตาม ควรใหโอกาสผปวยและครอบครวมเวลาสกระยะหนงในการทบทวนเรองราวทเกดขน พดคยเพอวางแผนชวตสวนตวและชวตครอบครวทตองการการปรบเปลยน ทมรกษาพยาบาลควรมความเขาใจและใหความชวยเหลออยางเตมท ขนตอนเตรยมการรกษาประกอบดวย การสรปเรองราวทเกดขน การใหขอมลเกยวกบโรค และวธดแลรกษา ทมรกษาพยาบาลมกเลอกแนวทางการรกษาใหกบผปวยและครอบครว ซงแมวาผปวยสวนใหญจะยอมรบดวยความเชอถอในทมรกษาพยาบาล หรอยอมรบดวยความเกรงใจหรอคดวาไมมทางเลอกอน แตการไมใหโอกาสผปวยและครอบครวไดแลกเปลยนความคดเหน อาจท าใหผปวยจ านวนหนงปฏเสธและตอตานการรกษาตามมาได การใหขอมลในขนตอนนจงมความส าคญเปนอยางยง บางกรณควรมทางเลอกใหผปวย การชใหเหนถงขอดขอเสยส าหรบการรกษาแตละวธ เสมอนกบการมองกลองหนงใบใหเหนหลายๆ ดาน จะชวยใหผปวย ครอบครว และทมรกษาพยาบาลไดตดสนใจรวมกนอยางเขาใจและเดนไปในแนวทางทเหมาะสม บอยครงทผปวยและครอบครวตดสนใจไปในแนวทางทไมตรงกบความตองการของทมรกษาพยาบาล อาจตองยอมรบในการตดสนใจเบองตนของผปวยไปกอน และนดพดคยกนอกครง การพดคยครงทสองตองอาศยศาสตรในการสอสารทลกซงขน ควรใชกลไกในการใหการปรกษาเพมขน และใชขอมลทเปนความจรง เปนกลาง และมความถกตอง หากผปวยยงยนยนทจะตดสนใจเชนเดม ทมรกษาพยาบาลควรพยายามท าความเขาใจ ยอมรบ และแสดงความเคารพถงเหตผลในการตดสนใจของเขา การตดสนใจในเรองใดๆ ของแตละบคคลมองคประกอบมากมาย ไมวาจะเปนเรองความเขาใจในขอมล ตลอดจนภมหลง ความเชอ และความรสกของสมาชกในครอบครว แพทยมกตดสนใจสงผปวยหนกไปเสยชวตทหองไอซยในขณะทตนเองมความรสกอยากใชชวตชวงสดทายทบานกบคนทตนรก ความเปนนกวทยาศาสตรกบความเปนมนษยควรมการประสมประสานกนอยางลงตวเพอใชเปนแนวคดในการดแลผปวย การเจบปวยมกมผลตอวถชวตปกตของผปวยและสมาชกในครอบครว ทมรกษา พยาบาลควรพดคยเกยวกบกจกรรมประจ าวนของผปวย เพอใหเหนถงการเปลยนแปลงในการด าเนนชวตอยางเปนรปธรรม การกนยาเปนเรองหนงทตองการความรวมมอของผปวยเพราะเปนเรองส าคญในการรกษาและควบคมโรค การใหเลอดอาจมความจ าเปนส าหรบโรคทท าใหผปวยเกดภาวะซด โรคบางโรค เชน โรคลปส ควรหลกเลยงการถกแสงแดด ผปวยอาจตองถกจ ากดกจกรรมเกยวกบการออกก าลงกาย อาจตองขาดโรงเรยนเพอมาพบแพทยหรอเพอรบการรกษาในโรงพยาบาล นอกจากนอาจสงผลถงสมาชกในครอบครวโดยเฉพาะพอแมซงอาจตองขาดงาน เพอดแลผปวยหรอพาผปวยมาโรงพยาบาล "ชวตประจาวนของคณสมศรอาจตองเปลยนแปลงไปจากเดมบาง อาจตองขาดงานบางวนเพอมาพบหมอ นอกจากนผปวยทเปนโรคลปสอยางคณสมศรไมควรโดนแสงแดดบอยๆ จง

37

ควรหลกเลยงกฬากลางแจง แตคณสมศรสามารถเลอกออกกาลงกายดวยกฬาอนทไมถกแสงแดดมากนก เชน วายนา" การใชยา

การสอสารถงประโยชนและขอจ ากดของยาในการรกษาโรคมความส าคญ ขอมลเกยวกบฤทธของยาทมผลตอโรคทเปนอยจะชวยในการตดสนใจยอมรบการรกษาดวยยาในระยะยาว "ยาทจะใชในการรกษาเรยกวา เคมบาบด... ยาเคมบาบดจะไปฆาเซลลราย ถาฆาไดหมด เรากจะหายจากโรคได... แตถงแมจะฆาเซลลรายไดไมหมด หนกจะมอาการดขนคะ" การเชอมโยงความส าคญของการใชยาอยางสม าเสมอไปยงผลทจะเกดขนหลงการรกษา จะชวยใหผปวยและครอบครวมความเขาใจอยางชดเจนถงประโยชนของยา

"ยาตานฯ จะทาลายเชอเอชไอวซงเปรยบเสมอนขาศก เมอปรมาณเชอไวรสลดลง จะสงผลใหเมดเลอดขาวซด 4 ซงเปรยบเสมอนทหารปกปองรางกายมจานวนเพมขน เมอเมดเลอดขาวซด 4 มจานวนมากกวา 200 อาการตางๆ ของโรคจะหายไป เราจะสามารถมชวตยนยาวไปไดเรอยๆ แตทงนเราตองกนยาใหสมาเสมอและตรงเวลานะคะ" ทมรกษาพยาบาลควรสอสารถงอาการขางเคยงของยาดวยเสมอ การใหผปวยเรยนรจากประสบการณของตนเองภายหลงไดรบยา อาจสรางความไมพอใจ เกดความรสกตอตาน และมผลตอการใชยาของผปวยระยะยาวได "หลงใหยาเคมบาบด คณสมศรอาจรสกไมสบาย คลนไสอาเจยน เบออาหาร และเปนแผลในปาก บางคนอาจมผมรวงได แตถาหยดยาเมอไหร ผมของคณสมศรจะกลบมาขนไดตามปกตคะ" "ฮอรโมนอนซลนทฉดเขาไปจะชวยลดปรมาณนาตาลในเลอด แตบางครงอาจมฤทธมากเกนไปในบางเวลา เชน ชวงเวลาทเรากนไดนอย ออกกาลงกายมาก อาจทาใหปรมาณนาตาลในเลอดตากวาทเราตองการ... เราตองเรยนรทจะสงเกตอาการนาตาลในเลอดตา เชน อาการหว ใจสน หนามด จะเปนลม ถาทาได ควรตรวจเลอดพสจนวานาตาลในเลอดตาหรอไม แตถาตรวจไมได กใหดมนาหวานหรอกนของหวานจดทนท และดวาอาการเหลานนหายไปหรอไม" การรกษาอนทมผลตอรางกายและจตใจ การดแลรกษาผปวยมกมผลกระทบตอรางกายของผปวย ไมมากกนอย ไมวาจะเกดจากตวโรคเองหรอเกดจากวธรกษา บางอยางเปนเรองทเปนอยช วคราว แตบอยครงทเปนเรองใหมและจ าเปนตองอาศยการใสใจจากคนในครอบครว การใหอาหารทางสายยาง การดแลแผลทหนาทอง ตลอดจนการเตรยมอาหารส าหรบผปวย การดดเสมหะ การดแลแผลเจาะคอ การใหออกซเจน และการสวนปสสาวะ ลวนเปนสงท

38

สรางความกงวลใจใหกบสมาชกในครอบครวไดไมนอย ทมรกษาพยาบาลควรสรางความมนใจใหกบผดแลผปวย โดยการฝกหดใหผดแลผปวยดวยตนเองระหวางพกรกษาตวในโรงพยาบาลจนเกดความเชยวชาญและมความมนใจ การเตรยมอปกรณใหพรอมใชทบาน การใหเบอรโทรศพทตดตอแพทยหรอพยาบาลซงสามารถใหค าแนะน าเกยวกบปญหาตางๆ ของผปวย ตลอดจนการเยยมบาน จะชวยใหการดแลผปวยประสบความส าเรจในระยะยาว กรณผปวยอาศยอยหางไกลจากโรงพยาบาล ควรสงตอผปวยใหกบสถานพยาบาลใกลเคยงและใหค าแนะน าเกยวกบแผนการดแลรกษา ทมรกษาพยาบาลควรใหความส าคญของการดแลดานจตใจของผปวยและสมาชกในครอบครว โดยการพดใหก าลงใจ และแสดงความเขาใจตอปญหาและอปสรรคตางๆ แตไมควรพดหรอใหความหวงเกนจรง หลกเลยงการต าหนหรอขเขญเมอผปวยไมปฏบตตามทเราตองการ "... เชอวาอาการของหนจะดกวานได ถาหนกนยาอยางสมาเสมอ" ทมรกษาพยาบาลควรมความเขาใจวา ผปวยในระยะนตองการมชวตอยตอไป และสวนใหญหวงใหหายจากโรค เปนการอยเพอความหวง (live for hope) การสอสารของทมรกษาพยาบาลจงตองมความสอดคลองกบความคดของผปวยและครอบครว "แมวาขณะนโรคเอดสจะยงไมมวธรกษาใหหายขาด แตเราสามารถทาใหอาการของคณสมชายดขนกวาน คณสมชายสามารถมชวตเหมอนหรอใกลเคยงกบคนทวไป" ขนตอนระหวางการรกษา ระหวางตดตามการรกษา ทมรกษาพยาบาลมความจ าเปนตองทราบหากผปวยไมมาตามนด และท าการตดตามทางโทรศพทหรอจดหมาย สอบถามถงสาเหต และพยายามท าความเขาใจ ไมควรกลาวโทษหรอต าหนอยางรนแรง "หมอทราบวา บางครงการมาพบหมอตามนดทกครงอาจทาไดยาก กรณมาไมไดตามนด คณสมศรสามารถตดตอใหหมอทราบเพอขอเลอนนดไดครบ และทสาคญคอ ตองไมขาดยาทกนอยประจา" การใหก าลงใจผปวยในระหวางการรกษาเปนเรองจ าเปน บางครงผปวยจะรสกทอแท และบอยครงทอยากลมเลกการรกษาทก าลงด าเนนอย การสอสารทแสดงวาเราเขาใจความรสกของเขาจะเปนประโยชนอยางยงในขนตอนน "คณสมศรคงรสกเบอทจะตองกนยาทกวน แตยาทคณสมศรกนทกวนน ทาใหคณสมศรแขงแรง เมดเลอดขาวซด 4 เพมขน และทสาคญขณะนเราตรวจไมพบเชอในเลอดแลว... นแหละครบ คอผลจากการทหนตงใจกนยาอยางสมาเสมอ อยากใหคณสมศรปฏบตตนดๆ เชนนตลอดไป"

39

อาการขางเคยงจากยาเปนสงทพบไดเสมอ แมวาแพทยอาจมองเหนเปนเรองธรรมดาทผปวยซงไดรบเคมบ าบดจะมอาการเจบปาก อาเจยน ผมรวง แตผปวยบางคนจะรสกรนแรงตอสงทเกดขน น ามาซงความไมยอมรบในการรกษา "คณสมศรคงรสกกงวลใจทผมของคณสมศรรวงมากระหวางใหยาเคมบาบด แตผมจะรวงอยช วคราวเทานน เมอหยดยา ผมจะกลบขนมาใหม อาจสวยกวาเกากไดนะคะ ระหวางนถาคณสมศรรสกอายทมผมบาง จะลองใสวกดกได" ผปวยทมอาการทางสมองและรบรไดนอย การสอสารกบพอแมอาจชวยท าใหพอแมไมรสกผดกบสงทเกดขนในอดต เชน รสกวาพาลกมาพบหมอชา รสกเสยใจทไมสามารถหาเงนมาเพอการรกษาบางอยาง เราควรชวยใหเขาลมเรองดงกลาว และใหก าลงใจกบสงทเขาปฏบตเปนอยางดกบผปวยมาตลอด "ถาเขารบรได เขาคงรสกดใจทคณยายไดทมเทในการดแลเขาไดดขนาดน" ขนตอนเมอผปวยอยในระยะวกฤต บางครงอาการของผปวยเลวลงเนองจากการขาดยา แพทยควรพดคยหรอกลาวเตอนอยางสภาพ ไมกลาวโทษอยางรนแรง มฉะนนอาจเสยความสมพนธภาพทดกบทมรกษาพยาบาล แตควรสอสารดวยค าพดทแสดงความเขาใจ เหนใจ ซงบางครงอาจชวยเปลยนพฤตกรรมการกนยาของผปวยใหดขนได "ชวงนดอาการของคณลงทรดลง คณปาคดวาเกดจากอะไรคะ (รอยแลววาเกดจากการขาดยา แตตองการใหคณปาทบทวนและรไดดวยตนเอง).... ใชคะ หนเหนดวยกบคณปาวาอาการของคณลงแยลงเพราะไมไดกนยาสมาเสมอ เรานาจะหาทางชวยกนเพอทาใหคณลงกนยาไดดกวาน... คณปามความเหนอยางไรคะ" เมอผปวยมอาการของโรคเลวลง แพทยมกชอบพดออกตวเพอใหพอแมเตรยมใจไว ซงบอยครงมกท าใหพอแมรสกเปนทกขเพมขนอก แตควรแสดงความมงมนในการรกษาใหดทสดตอไป "ดเหมอนโรคจะกลบมารนแรงอกครงหนง แตหมอจะพยายามในการรกษาอยางเตมท และหวงวาอาการของคณลงจะดขนกวาน" การตดสนใจเลอกหนทางทอาจเสยคาใชจายสง มความเสยงสงตอความพการและการเสยชวต ควรพดทงขอดและขอเสย และสนบสนนใหผปวยและครอบครวมสวนรวมในการตดสนใจ "การเปลยนตบอาจชวยใหนองดขนได แตกไมใชเรองงายนก เนองจากอาการของนองทรดลงมาก เราจะลองพยายามหาผบรจาคตบดนะคะ" ขนตอนเมอผปวยอยในระยะสดทาย

40

เมอการด าเนนโรคของผปวยเลวรายลง จนถงจดททมรกษาพยาบาลหมดหวงใหผปวยหายจากโรคทเขาเปนอย หรอแมแตจะท าใหอาการดขน ผปวยอยในสภาพใกลเสยชวตเพมขนทกขณะ ทมรกษาพยาบาลตองเปลยนจดยนและแนวคดเสยใหม จากเดมซงตองการใหผปวยอยอยางมความหวง (live for hope) เปนการน าสความตายอยางมศกดศร (dying with dignity) ผปวย (หากอยในสภาพทจะรวมตดสนใจได) และครอบครว ควรรวมกบทมรกษาพยาบาลในการพจารณาวาผปวยควรใชชวตชวงสดทายทบานหรอในโรงพยาบาล ไอซยหรอหอผปวยธรรมดา และควรใหความชวยเหลอในสงทผปวยตองการท าในระยะสดทายของชวต การสอสารตองมความชดเจนและกะทดรด "หมออยากแจงใหคณลงทราบวา ขณะนอาการของคณปาดหนกมาก แมเราจะพยายามใหการรกษาอยางเตมทแลว" ทมรกษาพยาบาลตองเนนใหผปวยและครอบครวทราบวา เราจะไมหยดการรกษาผปวย แตจะไมใหการรกษาจ าเพาะเพอหวงใหหายจากโรค แตเนนการรกษาแบบประคบประคองเพอใหผปวยรสกทรมานนอยทสด "แมเราจะไมสามารถรกษาโรคนใหหายขาดได แตเราคงตองดแลคณปาอยางดตอไป เพอใหคณปารสกสบายและไมทรมาน หมอจะพยายามหลกเลยงสงทจะทาใหคณปารสกเจบหรอไมสบาย ไมทราบวาคณลงเหนเปนอยางไรคะ" บรรณานกรม 1. ชษณ พนธเจรญ. ทกษะการใหการปรกษา. ใน: ชษณ พนธเจรญ, จฑารตน เมฆมลลกา,

รตโนทย พลบรการ, อษา ทสยากร, บรรณาธการ. Communication Skills in Clinical Practice จากมมมองทหลากหลาย. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2548:7-10.

2. ชษณ พนธเจรญ, ปญญา เสกสรร, จรงจตร งามไพบลย. คมอทกษะการสอสารเพอดแลผปวยเรอรง. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2552.

3. ดสต สถาวร. Holistic approach at the end-of-life for children. ใน: ดสต สถาวร, ชษณ พนธเจรญ, อษา ทสยากร, บรรณาธการ. Critical Advances in Pediatrics. กรงเทพฯ: บยอนด เอนเทอรไพรซ, 2550:197-209.

41

การสอสารส าหรบผปวยวกฤต ผปวยวกฤตมสองประเภททส าคญคอ ผปวยทมอาการหนกชนดเฉยบพลน และผปวยระยะสดทาย การสอสารในประเภทแรกตองอาศยความช านาญในการแจงขาวราย และตอบสนองอยางเหมาะสมตอปฏกรยาและอารมณของผปวยและญาต ซงยงคาดหวงกบการชวยเหลอผปวยใหรอดชวตได ในขณะทการสอสารประเภทหลง ตองอาศยความช านาญในการดแลผปวยระยะสดทาย ซงมกมปญหาการเจบปวยชนดเรอรง และแนวคดในการรกษาเปลยนแปลงไปจากการรกษาผปวยใหหายขาดมาเปนการรกษาแบบประคบประคอง ใหผปวยไมทรมานและมคณภาพชวตทด ใชเวลาทเหลออยอยางมคณภาพ

แมความสามารถของแพทยและเทคโนโลยทางการแพทยในยคปจจบนจะไดรบการพฒนาจนสามารถดแลรกษาผปวยใหมอายยนยาวและมคณภาพชวตทดได แตเราคงไมสามารถทจะฝนธรรมชาตของ “เกด แก เจบ ตาย” ลงได ไมวาการเสยชวตจะเกดจากความชราของรางกายหรอเกดจากโรคตางๆ ซงเขามาทาทายความสามารถของแพทยอยตลอดเวลา ทงโรคใหมๆ ทถออบตข นและโรคเกาทยอนอบตขนมาใหม

อบตเหต โรคหวใจ โรคมะเรง และโรคตดเชอ นบวาเปนเหตเสยชวตทส าคญในปจจบน การด ารงตนอยางมสตและไมประมาทถอเปนวถส าคญทางพทธศาสนาทควรปลกฝงใหเกดในสงคมไทยของเรา กระนนกตาม ในทสดทกชวตกตองด าเนนมาสบนปลายของชวตอยางหลกเลยงไมได การเรยนรอยางเขาใจถงระยะสดทายของชวตเพอเตรยมพรอมกบการเสยชวตอยางมเกยรต (dying with dignity) จงเปนเรองทแพทยและบคลากรทางการแพทยควรท าความเขาใจและน าไปใชในการดแลผปวยระยะสดทาย

แนวคดในการดแลรกษาผปวยระยะสดทาย ไมใชการรกษาเพอใหหายจากโรค แตเปนการดแลรกษาใหผปวยรสกเจบปวดนอยทสด ทงทางรางกายและจตใจ ไมเหนอย ไมทรมาน และสามารถเผชญกบความตายไดอยางสงบและมสต การสอสารกบผปวยหรอญาตควรเรมตนดวยการกลาวสรปเนอหาของการเจบปวยในอดตจนถงปจจบน “ขณะนทมรกษาพยาบาลของเราไดพยายามอยางเตมทเพอจะดแลรกษาผปวยใหหายหรอดขน แตดเหมอนสงทเกดขนจะไมเหมอนกบทเราคาดหวงไว” จากนนท าการสอบถามความคดเหนและความตองการจากผปวยหรอญาต แลวจงชแจงเกยวกบการดแลรกษาทเปนการวางแผนรวมกนระหวางผปวยหรอญาตและทมรกษาพยาบาล

(กรณสอสารกบญาต) “เมอคณแมไดรบฟงสงททมรกษาพยาบาลรสกไมสบายใจแลว คณแมเองรสกอยางไรครบ (แลวนงเงยบ)”

(กรณสอสารกบผปวยทสามารถรบรการดแลรกษาได)

42

“ทมรกษาพยาบาลไดประชมหารอกนเกยวกบการรกษาคณสมศร และมความเหนวานาจะเปลยนแปลงเปาหมายในการรกษาจากการรกษาใหหายขาดไปเปนการรกษาใหคณสมศรรสกสบายขนและเจบปวดนอยทสด... คณสมศรมความเหนอยางไรในเรองนคะ” หลกการในการสอสารกบผปวยทมอาการหนกและผปวยระยะสดทาย การสอสารกบผปวยวกฤตไมวาจะเปนผปวยทมอาการหนกหรอผปวยระยะสดทาย มหลกการทคลายคลงกน ควรไดรบการเปลยนแปลงใหเหมาะสมตามสถานการณ สรปไดดงตอไปน หลกการในการสอสารกบผปวยระยะสดทาย

1. การดแลผปวยอยางเปนขนตอนและตอเนอง เมอเกดการเจบปวยขน ไมวาจะเปนโรคชนดเฉยบพลนหรอชนดเรอรง แพทยมกจะ

ลงเลหรอรงรอทจะสอสารกบผปวย หากยงไมทราบการวนจฉยโรคทชดเจน เชน ยงไมทราบผลเลอด รอเอกซเรยคอมพวเตอรสมอง บอยครงทท าใหผปวยรสกอดอด ไมสบายใจ และเกดความไมมนใจในการดแลรกษา ในทางกลบกน แพทยสามารถพดคยกบผปวยและครอบครวอยางเปนขนตอน โดยในชวงแรกอาจยงไดขอมลไมครบถวน แตการพดคยเพอใหเกดความเขาใจจะท าไดงายกวา สงผลใหผปวยและญาตปรบตวปรบใจไดเรวขน

“ผลการตรวจเลอดจะใชเวลานานประมาณ 1 สปดาหคะ เราตรวจพบเชอวณโรคในเสมหะ ซงบอกวาคณสมศกดเปนวณโรคปอด... ผปวยวณโรคปอดบางคนอาจมภมคมกนไมด เราจงสงเลอดของคณสมศกดไปตรวจหาเชอเอชไอวดวย”

การประเมนดานรางกายมเปาหมายเพอเกบขอมลทางการแพทยและน ามาใชประกอบการตดสนใจเลอกวธและหลกการในการรกษาตอไป

การประเมนดานจตใจและอารมณทงของผปวยและญาตมความส าคญเปนอยางยง โดยท าการประเมนตดตามเปนระยะๆ และใหความชวยเหลอตามความเหมาะสม ซงตองอาศยการสอสารทมประสทธภาพ ควรใหโอกาสผปวยและญาตมสวนรวมในการก าหนดเปาหมายและตดสนใจ รวมกบทมรกษาพยาบาล

“ขณะนผปวยมอาการหนกมาก ทมรกษาพยาบาลไดพยายามอยางเตมความสามารถแลว แตดเหมอนอาการของผปวยกลบทรดลงอก วนนคณหมอเจาของไขจงเชญคณพอคณแมมาปรกษาหารอวาเราจะใหความชวยเหลอตอไปไดอยางไร”

2. การดแลผปวยแบบเปนองครวม เมอสมาชกในครอบครวคนหนงเกดการเจบปวยขน โดยเฉพาะถาเปนการเจบปวยท

รนแรง รายแรง หรอเรอรง จะมผลกระทบตอสมาชกคนอนในครอบครวอยางหลกเลยงไมได การมงเนนดแลแตผปวยอยางเดยวจงไมเปนการเพยงพอ จ าเปนตองใหความส าคญส าหรบสมาชกในครอบครวทมความใกลชดและมความส าคญ (key person) กบผปวย การมองใหรอบ

43

ดานเพอชวยเหลอผปวยคนหนงหรอการดแลผปวยแบบเปนองครวม (holistic care) มความส าคญอยางยงและตองการการสอสารทเหมาะสม ดงนน นอกเหนอจากการสอสารกบผปวยแลว ควรพดคยกบญาตทใกลชดดวย โดยเฉพาะเรองส าคญๆ เชน การแจงขาวราย (telling bad news) และประเดนทตองการการตดสนใจจากครอบครว

มมมองในการดแลผปวยระยะสดทายมหลากหลายมต และอาจเปลยนแปลงไปตามกาลเวลาและสภาพของผปวย บางครงทมรกษาพยาบาลตองการใหทมเทเพอการรกษาตอไป ในขณะทญาตไมตองการใหผปวยตองทนทกขทรมานจากโรคและการรกษา และในทางกลบกนบางครงทมรกษาพยาบาลเหนวาหมดหวงทจะรกษาตอไปและอยากใหหยดการรกษาเพอใหผปวยทรมานนอยทสด ในขณะทญาตของผปวยยงอยากใหทมเทและท าการรกษาเพอยดอายของผปวยตอไป

ทมรกษาพยาบาล ผปวยและญาตของผปวย ควรพดคยในลกษณะปรกษาหารอและแลกเปลยนความคดเหน เพอหาทางออกทเหมาะสมส าหรบผปวย ทมรกษาพยาบาลตองยอมรบความคดเหน ความเชอ และการตดสนใจของผปวยและญาต ซงอาจไมตรงกบความคดเหนของทมรกษาพยาบาลกได ทมรกษาพยาบาลไมมหนาทในการตดสนใจใหกบผปวยและญาต แตควรมบทบาทในการท าความเขาใจอยางลกซงเกยวกบรายละเอยดและเหตผลในการตดสนใจของแตละครอบครว ถาขอมลทางวทยาศาสตรของผปวยหรอญาตไมตรงกบความเปนจรง ทมรกษาพยาบาลสามารถแกไขและปรบเปลยน เพอความเขาใจทถกตอง และบางครงอาจเปลยนแปลงการตดสนใจของผปวยและญาตได

บางครงผปวยและญาตอาจใหทมรกษาพยาบาลเปนผตดสนใจแทนดวยด าพดเหลาน “แลวแตการตดสนใจของคณหมอ...” “ถาเปนลกคณหมอ คณหมอจะทาอยางไร”

ซงอาจสะทอนวาขอมลทไดรบไมเพยงพอหรอไมกระจางชดส าหรบการตดสนใจของเขา ทมรกษาพยาบาลตองใชเวลาเพมเตมและสอสารใหเขาใจโดยงาย โดยหยบยกประเดนส าคญทเกยวของกบการตดสนใจ ไมควรแสดงความไมพอใจหรอพดคยในลกษณะคกคามเพอใหตดสนใจโดยเรว

“บางครงการตดสนใจในเรองสาคญ กไมใชเรองงายนะคะ... คณลงพอจะเลาใหหมอฟงไดไหมคะวา เวลาทคณลงจะเลอกวธการรกษาททมรกษาพยาบาลเสนอใหซงมหลายวธ คณลงมวธคดอยางไรบางคะ”

3. การใหโอกาสแลกเปลยนขอมลกบผปวยคนอน การใหโอกาสผปวยและญาตไดพบกบผปวยคนอนทเจบปวยจากโรคเดยวกน

หรอโรคทมลกษณะใกลเคยงกน อาจท าใหผปวยมความเขาใจเกยวกบโรคและการดแลรกษาเพมขน สามารถประคบประคองภาวะทางจตใจของผปวยและญาตได และหาทางออกในการแกปญหาตางๆ ทเกดขนได

44

ทมรกษาพยาบาลควรจดกจกรรมใหผปวยและญาตทปวยจากโรคทมลกษณะคลายกนมาพบปะกน (peer group) โดยสมาชกในทมรกษาพยาบาลจะท าหนาทในการน ากลมเพอใหเกดการแลกเปลยนความรความเขาใจและความรสก ใหเปนไปในลกษณะสรางสรรค ชวยขยายประเดนทเขามความสนใจ ท าความเขาใจในประเดนตางๆ ใหมความชดเจน และท าหนาทสรปเนอหาในชวงทายของกจกรรม

(เรมตนกจกรรม) “วนนพไดเชญคณปาซงปวยเปนมะเรงปากมดลกและไดรบการรกษาจนหายขาด คณ

ปาไดตอสกบโรครายนมาหลายป และวนนจะมาแลกเปลยนประสบการณกบพวกเราทกคน” (สรป) “พวกเราคงเหนแลวนะคะวา มะเรงปากมดลกและมะเรงอนๆ อกตงหลายชนด สามารถ

รกษาใหหายขาดได... ขอเปนกาลงใจใหกบทกคนในการเอาชนะโรครายนใหไดนะคะ” 4. การตอบสนองตอความตองการของผปวย ในชวงชวตของคนเรา มหลายตอหลายกจกรรมทเราอยากท าแตยงไมมโอกาส มกจะ

ไดรบการผดผอนไปกอน ดงนนในชวงทายของชวต ผปวยทอยในระยะสดทายควรไดรบการสอบถามถงความตองการของเขาและท าการตอบสนองอยางเตมท ทมรกษาพยาบาลอาจตองชแนะใหญาตเหนถงความส าคญในเรองดงกลาวและชวยใหเกดความเปนไปได บอยครงทขอจ ากดเกดจากการทเดกตองนอนอยในโรงพยาบาลหรอเกดจากวธการรกษาบางอยาง ทมรกษาพยาบาลควรอนโลมกฎระเบยบตางๆ ของโรงพยาบาลบาง ถาการกระท าดงกลาวไมท าใหผปวยมอาการแยลง เชน ใหญาตผชายเฝาผปวยได เพมเวลาในการเยยมใหนานขน ใหเดกเลกมาเยยมผปวยได ยนยอมใหจดกจกรรมตามความเชอของผปวย เปนตน “หนคงตองอยโรงพยาบาลไปอกสกระยะหนง เพราะหนยงตองใชออกซเจน การใหออกซเจนทบานสามารถทาได แตทมรกษาพยาบาลตองขอเวลาในการเตรยมความพรอมของอปกรณกอนนะคะ... ในระหวางทอยโรงพยาบาลน มอะไรทหนอยากทาเปนพเศษ หรอตองการใหใครมาเยยมไหมคะ” สถานทในการเสยชวตของผปวยระยะสดทายเปนตวอยางหนงทเปนปญหาไมนอยในทางเวชปฏบต หากสอบถามคนทวไปซงรวมถงบคลากรทางการแพทยวา “อยากเสยชวตทไหน” และ “ตอนเสยชวต อยากอยกบใคร” และค าตอบเกอบทงหมดทไดคอ “อยากตายทบาน... กบคนทเรารก” แตหากหนกลบมาดมมมองของแพทยในฐานะนกวทยาศาสตร บอยครงทจะน าผปวยทมอาการหนก (ซงบางครงหมดหวงแลว) ไปดแลรกษาในหออภบาลผปวยหนกหรอไอซย ซงไมใชสงแวดลอมทมความสงบเงยบ และมกจ ากดจ านวนและเวลาในการเยยมของญาต ในทางปฏบตทมรกษาพยาบาลจงควรใชเวลาในการสอสารกบผปวยและญาต และท าการตอบสนองตามสมควรตอไป การเตรยมตวใหผปวยเสยชวตทบานตองไดรบความชวยเหลอและเตรยมการจากทมเยยมบาน ซงควรชวยเหลอใหผปวยเจบปวด หอบเหนอย และทรมานนอยทสด การเดนทางไปเยยมผปวยทบานหรอโทรศพทตดตอกน จะท าใหผปวยและญาตไมรสกวา

45

ถกทอดทงใหอยตามล าพง ซงเขายงตองการความชวยเหลอและดแลจากทมรกษาพยาบาลตอไป

กรณทผปวยไมรสกตวหรออยในสภาพทไมสามารถใหความเหนหรอตดสนใจได พอแม สามภรรยา ลก หรอญาตสนท นาจะสามารถใหความเหนในการเลอกหรอตดสนวธการรกษาส าหรบผปวยได โดยใหใชวธคาดเดาความตองการของผปวย มใชใชความคดเหนของตนเอง

“หนคดวาคณปาเปนคนทใกลชดกบหลานมากทสด... ขณะนตวหลานเองไมสามารถท จะใหความคดเหนกบการรกษาของเราได... หนอยากใหคณปาชวยคาดเดาความคดและความรสกของหลานวา ถาเขารบรได เขาจะมความเหนหรอความรสกอยางไรกบการรกษาของเราทใหอยขณะน” ขนตอนในการสอสารกบผปวยทมอาการหนกและผปวยระยะสดทาย

การสอสารกบผปวยโรคเรอรง ผปวยทมอาการหนก และผปวยระยะสดทาย มหลกการทคลายคลงกนคอ ควรท าเปนขนตอนและท าในจงหวะเวลาทเหมาะสม การปลอยเวลาทควรสอสารใหผานไปเนนนานและการขาดการตดตามทดหลงจากสอสารกบผปวยแลว มกกอใหเกดปญหาและท าใหกระบวนการสอสารไมประสบความส าเรจเทาทควร บางครงอาจถงขนลมเหลวและมผลกระทบทส าคญตอการดแลรกษาได

1. ขนเตรยมการ ทมรกษาพยาบาลควรเรมพดคยทนทเมอเรมสงสยวาผปวยอาจเปนโรคเรอ

รง เปนโรคราย หรอเปนโรคทมอาการรนแรง โดยทวไปไมมความจ าเปนตองประวงเวลาออกไปเพอใหมขอมลครบถวน การเรมพดคยตงแตแรกจะชวยใหผปวยและญาตมความเขาใจวาทมรกษาพยาบาลก าลงท าอะไร ก าลงรออะไรอย และมเวลาใหเขาไดปรบใจและเตรยมใจเพอรบทราบขาวรายตอไปไดงายขน การสอสารเมอมขอมลชดเจนวาผปวยเปนอะไรหรอการสอสารในขนตอนการแจงขาวราย เปนขนตอนทมความส าคญทสด เนองจากมผลกระทบตอจตใจของผปวยและญาตเปนอยางมาก การสอสารในขนเตรยมการดงกลาวขางตนจะชวยท าใหข นตอนนราบรนขน ควรใชเวลาในการแจงขาวรายไมนานนก แตเตรยมเวลาใหเพยงพอหลงจากแจงขาวรายเพอรบรความเขาใจและความรสกของผปวยและญาต ซงมกอยในภาวะชอก

2. ขนตอนเมอผปวยมอาการหนก หลงจากการแจงขาวราย การสอสารควรอยในลกษณะตดตามเปนระยะๆ

และเลอกใชประเดนทผปวยและญาตมความสนใจหรอมความคบของใจเปนเรองในการพดคย นอกจากนน ควรพดคยกบผปวยหรอญาตเมอพบวาผปวยมอาการเปลยนแปลงไปในทางทไมด

“เมอคนทมรกษาพยาบาลของเราไดรบรายงานจากคณหมอเวรวา คณยายมอาการเหนอยหอบเพมขน จนไมสามารถหายใจไดเอง จงตองยายคณยายไปรกษาทหอผปวยหนก และไดใสเครองชวยหายใจใหคณยายดวยครบ”

46

3. ขนตอนเมอผปวยใกลเสยชวต ผปวยทไมตอบสนองตอการรกษาใดๆ อาจเสยชวตในระยะเวลาอนใกล ทมรกษาพยาบาลควรพดคยกบผปวยหากผปวยยงพอรสกตว เพอใหเขาจากไปโดยไมทรมานดวยจตใจทสงบ และควรพดคยกบญาตใหเขาใจถงแผนการรกษาทไดตดสนใจรวมกน รวมทงรบรและเขาใจความรสกทก าลงจะสญเสย

“เราจะใหออกซเจนเพอใหหนเหนอยนอยลง และจะใหยาแกปวดซงอาจทาใหหนรสกงวงและนอนพกได”

“คณแมจะนงเปนเพอนหนอยตรงน... (ใหคณแมจบมอเดกไว)” เมอผปวยเสยชวต ควรใหญาตไดใชเวลาอยดวยสกระยะหนง สมาชกในทม

รกษาพยาบาลควรอยเปนเพอนผปวยและญาตในหอง เพอใหความชวยเหลอหรอตอบค าถามญาต หากญาตมความประสงคจะอยตามล าพง กสามารถออกจากหองได

เมอญาตไดจดการเกยวกบศพของผปวยเรยบรอยแลว ควรนดญาตมาพบอกครง เพอท าความเขาใจและสรปขอมลของผปวยอกครง ซงอาจจะยงไมสมบรณขณะเสยชวต ควรสอบถามและพดคยเกยวกบความรสกตางๆ ของญาต และทส าคญตองชวยแกไขความรสกผด (guilt) ตางๆ ของญาตทยงหลงเหลออย การท าความเขาใจเกยวกบความตายทางพทธศาสนา การน าค าสอนและแนวคดทางพทธศาสนามาชวยใหผปวยและญาตเขาใจเกยวกบความตาย อาจเปนประโยชนไมนอยโดยเฉพาะถาท าในจงหวะทเหมาะสม ทงนควรพจารณาตามความเหมาะสมเปนรายๆ ไป การน ามาใชในจงหวะเวลาทเรวเกนไปอาจสอใหผปวยรสกวาตนเองสนหวงและจะตองเสยชวตในระยะเวลาอนใกล ในขณะทการน ามาใชในจงหวะทลาชาเกนไป อาจไมเกดประโยชน โดยเฉพาะกรณทผปวยเรมมระดบของสตสมปชญญะผดปกตไป นอกจากน สามารถน าไปใชกบญาตของผปวยทไดรบผลกระทบดานจตใจ เมอคนทตนรกก าลงจะจากไป แมวาการเจบปวยและการตายจะเปนธรรมชาตของชวตมนษย แตคนสวนใหญมกเกดความรสกตกใจ กงวลใจ เศราโศกเสยใจ เมอรบทราบเกยวกบเรองราวดงกลาวทผานเขามาในชวต การท าความเขาใจและพจารณาใหถองแทในประเดน “เกด แก เจบ ตาย” จะชวยใหเราสามารถเผชญกบความเจบปวยและความตายไดอยางเหมาะสม

ความรทางพทธศาสนาสวนใหญอธบายไดดวยความรทางวทยาศาสตร เปนเรองของเหตของผล และสามารถน ามาใชไดในการด ารงชวตประจ าวน นกวทยาศาสตรไทยทมชอเสยงจงมความสนใจและท าการศกษาอยางลกซงและท าการฝกปฏบตอยางจรงจง

หลายคนคดวา “จต” และ “ความคด” เปนเรองเดยวกน แตทจรงแลว จตเปนตวควบคมความคดของคนเรา เมอเกดภาวะจตตกหรอจตแกวง จะท าใหเกดความคดเรอยเปอยทเรยกวา “ความคดขยะ” หรอ “คดฟงซาน” ตามมามากมาย เชน พอรวาตนเองปวยเปนโรคราย กรสกตก

47

อกตกใจ เสยอกเสยใจ รองหมรองไห และโมโหโกรธา มความคดตางๆ นานาเกดขนและวกวนไปมา แตเมอใดทเราสามารถน าสตมาควบคมภาวะทางจตทเรยกวา “คมสตได” หรอ “ท าใจได” ความคดขยะกจะหายไป และเปลยนเปนความคดเมอจตนง ซงเปนความคดทมเหตมผล และมประโยชนในการแกไขปญหา ผเชยวชาญดานการปฏบตธรรมแนะน าใหแยกแยะจตและรางกายออกจากกน ไมน ามาผกตดกน คดวา “กายไมใชของเรา จตตางหากทเปนของเรา” ซงอาจชวยลดความรสกเจบปวดและลดความกลวเมอใกลเสยชวตลงได ตวอยางการสอสารส าหรบผปวยทมอาการหนก หมอ “สวสดคะ คณแมนองบอยใชไหมคะ (ทกทาย)” แม “สวสดคะ” หมอ “หมอชอหมอน าฝน เปนหมอทดแลนองบอยคะ (แนะน าตว) ขอโทษทใหรอนานนะคะ

(small talk)” แม “ไมเปนไรคะ” หมอ “วนนหมอเชญคณแมมาคยและขอความคดเหนในการดแลนองบอยคะ คงจะใชเวลาสก

15 นาท (ตกลงบรการ)” หมอ “คณแมไดมโอกาสเยยมนองบอยหรอยงคะ” แม “เยยมเมอวานคะ วนนยงไมไดดเขาเลย” หมอ “วนนคณแมยงไมมโอกาสเยยม (ทวนซ า)” แม “คะ” หมอ “แลวเทาทคณแมเหนนองบอยในชวงหลงๆ น เขาเปนอยางไรบางคะ” (เปดประเดน) แม “ไมคอยดเลยคะคณหมอ” หมอ “ไมคอยด” (ทวนซ า) แม “คะ ไมคอยด เขาดไมราเรงเหมอนเมอกอน ดซมๆ โดยเฉพาะเวลามไข” หมอ “อาการของนองบอยดไมดเหมอนแตกอน ไมราเรง มไข” (ทวนซ า) แม “อาการของเขาดทรดลง” หมอ “อาการของบอยดแยลงกวาเดม (ทวนซ า) คณแมเหนอาการของนองบอยแลวรสก

อยางไรคะ” แม “ไมสบายใจเลยคะ กลวเขาจะไมหาย กลวเขาจะอยกบเราไดไมนาน” หมอ “อาการของบอยทรดลง ท าใหคณแมกลววาเขาจะไมหายจากโรค และอาจจะอยกบเรา

ไดไมนาน” (เชอมโยงเพอสรปความ) แม “คณหมอโรคเลอดบอกวา โรคของนองบอยกลบมาใหมอก และครงนใชยาคโมแลวไม

คอยไดผล” หมอ “หนนใชยาไมไดผล” แม “คะ อยากจะเปลยนไขกระดก กไมมใครบรจาคให”

48

หมอ “ดคณแมมความเขาใจในโรคทนองบอยเปนอยในขณะน... หนนดอาการของนองจะหนกกวาทกครง ใหยากไมไดผล (สรปความ) ทมรกษาพยาบาลของเราไดปรกษาหารอและมความเหนวา เรานาจะเปลยนเปาหมายจากเดมทจะรกษาเขาใหหายขาดมาเปนการรกษาแบบประคบประคอง” (ใหขอมล)

แม “นองบอยจะไมหายจากมะเรงแลวหรอคะ” หมอ “มโอกาสหายนอยมากคะ แตเรากมการรกษาดวยวธอนทจะท าใหนองบอยสบายขน ไม

เจบปวดมากนก และอยกบเราไดนาน” แม “ทคณหมอบอกวา การรกษาแบบประคบประคอง” หมอ “คะ การรกษาแบบประคบประคองท าใหนองบอยมคณภาพชวตทด ไดท าอะไรตาม

ความตองการของเขามากขน นองบอยจะอยโรงพยาบาลเทาทจ าเปน และนาจะกลบไปเรยนหนงสอได

แม “เขาคงดใจ ถาไดกลบไปเรยน เคาคดถงเพอนๆ… อยากใหคณหมอดแลเขาตอไปใหดทสด”

หมอ “คณแมอยากใหหมอรกษาเขาใหดทสด เพอทเขาจะไดอยกบเราไปนานๆ” (เชอมโยง/สรปความ)

แม “คะ แตกอนเรากหวงจะใหเขาหาย แตถงตอนนเราหวงแตใหเขาไมทรมาน ไปโรงเรยนได และอยกบเราไปนานๆ”

หมอ “หมอและทมรกษาพยาบาลจะดแลนองบอยตอไปใหดทสดคะ” แม “ขอบคณคะคณหมอ” หมอ “หมออยากจะสรปวา ขณะนอาการของนองบอยดทรดลง และใชยาคโมไมไดผล เราคง

ตองเปลยนแปลงเปาหมายในการรกษาจากเดมทตองการใหหายขาดมาเปนการรกษาแบบประคบประคอง ทมรกษาพยาบาลจะใหการดแลนองบอยตอไปอยางดทสด เพอใหนองบอยมความสขมากทสด ใชชวตไดใกลเคยงกบเดกปกต ไมตองเจบปวดทรมาน และไดอยกบพวกเราไดนานทสด ทงฝายคณพอคณแมและฝายทมรกษาพยาบาลคงตองรวมมอกนและเปนก าลงใจใหกนและกนในการดแลนองบอยนะคะ ถาคณแมมอะไรจะใหหมอชวยเหลอ ขอใหตดตอกลบมาตามนามบตรน อก 1 เดอนหมอจะนดตรวจนองบอยอกครง แลวเจอกนนะคะ” (สรปและสรปจบ)

แม “ขอบคณคะคณหมอ สวสดคะ” บรรณานกรม 1. ชษณ พนธเจรญ. การสอสารส าหรบผปวยเรอรง. ใน: ชษณ พนธเจรญ, ปญญา เสกสรรค,

จรงจตร งามไพบลย, บรรณาธการ. คมอทกษะการสอสารเพอดแลผปวยเรอรง. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2552:53-67.

49

2. ดสต สถาวร. Holistic approach at the end-of-life for children. ใน: ดสต สถาวร, ชษณ พนธเจรญ, อษา ทสยากร, บรรณาธการ. Critical Advances in Pediatrics. กรงเทพฯ: บยอนด เอนเทอรไพรซ, 2550:197-209.

3. ดสต สถาวร. การใหการปรกษาส าหรบผปวยใกลตาย. ใน: ชษณ พนธเจรญ, จฑารตน เมฆมลลกา, อษา ทสยากร, บรรณาธการ. Communication Skills in Clinical Practice จากมมมองทหลากหลาย. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2548:97-119.

4. อศรางค นชประยร. Holistic care at the end-of-life for children with cancer. ใน: ดสต สถาวร, ชษณ พนธเจรญ, อษา ทสยากร, บรรณาธการ. Critical Advances in Pediatrics. กรงเทพฯ: บยอนด เอนเทอรไพรซ, 2550:210-25.

5. อศรางค นชประยร. การสอสารส าหรบผปวยระยะสดทาย. ใน: วระศกด ชลไชยะ, สชรา ฉตรเพรดพราย, จรงจตร งามไพบลย, ชษณ พนธเจรญ, บรรณาธการ. ทกษะการสอสารเพอความเปนเลศดานบรการทางการแพทย.กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2552:307-21.

50

การสอสารส าหรบผปวยมะเรง บคลากรทางการแพทยควรมความรและทกษะในการแจงขาวรายในเรองมะเรงไดอยางถกตองและเหมาะสม ซงควรด าเนนการโดยเรวอยางเปนขนตอน เปนทางการ เขาใจงาย และมความชดเจน เตรยมพรอมทจะรองรบปฏกรยาของผปวยและญาตอยางเขาใจ ใหก าลงใจ ใหความหวง และตดตามผปวย อนจะท าใหการดแลผปวยมะเรงประสบความส าเรจสงสด ท าใหผปวยไมทกขทรมานจากโรค มคณภาพชวตทด มชวตทยนยาว หรอแมแตหายจากโรคได

หากถามใครสกคนวา “ถาคณปวยเปนโรคราย คณอยากทราบความจรงหรอไม” เชอวาเกอบทกคนซงรวมถงตวแพทยเองซงอาจเปนโรครายได มกตอบตรงกนวา เขาอยากทราบความจรง อยางตรงไปตรงมา และตองการทราบจากปากของแพทยผรกษาโดยตรง ในขณะทแพทยสวนใหญกลบรสกลงเลและไมมนใจเกอบทกครงทตองท าหนาทแจงขาวรายกบผปวยหรอญาต เชอวาสวนหนงอาจเนองจากขาดความเขาใจซงเทคนคในการแจงขาวราย บอยครงทมกจะหลกเลยงการแจงขาวรายโดยอางวา “กลวผปวยและญาตจะรบ (ทราบขาวราย) ไมได” นอกจากนการสอสารส าหรบผปวยทมอาการทรดลง และผปวยระยะสดทาย กมแนวคดทแตกตางกนไปบาง

แพทยจงตองมทกษะในการแจงขาวราย ตลอดจนทกษะการสอสารส าหรบผปวยทม อาการทรดลงและผปวยระยะสดทาย ควรหาโอกาสฝกปฏบตอยางสม าเสมอ เพอใหเกดความช านาญและมนใจ น ามาซงความส าเรจในการดแลรกษาผปวยมะเรงตอไป แนวคดในการแจงขาวราย

มหลกในการแจงขาวรายหลายประการคอ 1. การแจงขาวรายควรท าเปนขนตอน ทนททเร มสงสยวาผปวยอาจปวยเปนมะเรง

ควรหาเวลาพดคยกบผปวยและญาตโดยเรว ไมมความจ าเปนตองรรอจนกวาจะมหลกฐานยนยนแนชด เชน รอผลการตรวจชนเนอหรอการตรวจไขกระดก การแจงขาวรายแบบเปนขนตอนมลกษณะคลายคลงกบการใหการปรกษากอนและหลงทราบผลเลอดส าหรบเชอเอชไอว วธนจะชวยใหผปวยและญาตคอยๆ ปรบตวปรบใจอยางเปนขนตอน เพอรบฟงขาวรายและยอมรบในความจรงทเกดขน “ผลการตรวจเลอดเบองตนของคณสมชายพบตวออนของเมดเลอดขาว มความเปนไปไดวาคณสมชายอาจปวยเปนโรคมะเรงเมดเลอดขาว ทมรกษาพยาบาลมความจาเปนตองขอตรวจไขกระดกโดยเรว เพอใหแนใจวาเปนโรคอะไรกนแน” สงทพบบอยในทางเวชปฏบตคอ การรอใหมหลกฐานทางการแพทยอยางครบถวนกอนการแจงขาวราย การท าในลกษณะจโจมเชนนน นอกจากจะท าใหผปวยและญาตปรบใจไดล าบาก ยงท าใหแพทยแจงขาวรายดวยความยากล าบากกวา

51

2. การแจงขาวรายควรท าโดยเรว แพทยเจาของไขไมควรใชเวลานานจนเกนไปในการเตรยมตวเพอแจงขาวรายกบผปวยและญาต โดยท าการทบทวนหลกฐานการเปนมะเรงใหแนใจอกครง ศกษาขอมลเบองตนเกยวกบมะเรงชนดนนๆ และนดพบผปวยและญาต แพทยไมควรประวงเวลาในการแจงขาวราย โดยอางความไมพรอมของผปวย ญาต และตนเอง ไมควรสงตอผปวยไปพบแพทยผเชยวชาญคนอน เชน แพทยรงสรกษา ศลยแพทย โดยผปวยยงไมทราบความจรง และผลกภาระใหแพทยเหลานท าหนาทแจงขาวรายแทนตน แพทยควรท าหนาทเตรยมขอมลโดยสงเขปเกยวกบมะเรงทผปวยเปน โดยเฉพาะในประเดนทวา มะเรงชนดนนๆ สามารถรกษาใหหายขาดไดหรอไม โดยขอมลทใหไมควรมากเกนไป มความชดเจน และใชภาษางายๆ “มะเรงชนดนสามารถรกษาใหหายขาดได แตตองอาศยความรวมมออยางดของผปวยและครอบครว” แพทยควรพจารณาวา จะแจงขาวรายกบผปวยโดยตรงหรอไม โดยเฉพาะผปวยเดกและผปวยสงอาย ควรปรกษากบสมาชกในครอบครวทมความส าคญวาควรจะใหผปวยรบรดวยหรอไม และควรมสมาชกคนใดในครอบครวทจะรบทราบขาวรายจากแพทยบาง

3. การแจงขาวรายควรมลกษณะเปนทางการ หลงจากทแพทยเจาของไขนดผปวยและญาตแลว ควรเชญแพทยและพยาบาลผเกยวของเขารวมในกระบวนการแจงขาวรายดวย การแจงขาวรายควรด าเนนการอยางเปนทางการในสถานทซงมลกษณะมดชด ดวยบรรยากาศทเปนมตร ไมควรท าการแจงขาวรายทขางเตยงของผปวย แพทยเจาของไขท าการแนะน าตนเองและทกคนทอยในหอง ตลอดจนความเกยวของของคนเหลานนกบผปวย สรปเรองราวของผปวย กอนเขาสกระบวนการแจงขาวรายตอไป “หนชอสมศรคะ เปนหวหนาพยาบาลในทมรกษาพยาบาลคะ จะขอทาหนาทสรปประวตของคณลงวา... “

4. การแจงขาวรายตองมความชดเจน ค าวา “มะเรง” ส าหรบคนทวไปแลว มกสอความหมายในทางลบอยางมาก หลายคนยงคดวา มะเรงเปนโรคทรกษาไมหาย ผปวยตองเสยชวตทกคน ดงนนในวนาทส าคญของการแจงขาวราย แพทยอาจไมจ าเปนตองสอสารดวยค าวา “มะเรง” เสมอไป อาจเลยงใชค าวา “เนอราย” “เซลลราย” “เนอไมด” หรอ “เซลลไมด” กได ค าเหลานมกเพยงพอในการสอสารใหผปวยและญาตเขาใจและเชอมโยงไปสค าวา “มะเรง” ไดในทสด กรณทผปวยหรอญาตยอนถามในเวลาตอมาวา เขาเปนมะเรงใชหรอไม แพทยตองถอวาเปนโอกาสทดในการชชดอกครงวาผปวยเปนมะเรง โดยตอบวา “ใช” หรอเพยงพยกหนาเพอแสดงการยอมรบ ผส อสารไมควรพดในลกษณะครมเครอหรอหลกเลยงการเชอมโยงไปสมะเรง

52

“ตกลงกอนทเตานมของคณสมศร ตองไดรบการผาตดและฉายแสง (โดยหลกเลยงทจะพดถงผลการตรวจชนเนอ และคาดหวงวาค าวา “ฉายแสง” จะท าใหผปวยหรอญาตทราบดวยตนเองวาเปนมะเรงเตานม หรอหวงวาแพทยรงสรกษาจะชวยแจงผปวยและญาตให)” 5. ผปวยและญาตอาจไมยอมรบ “ขาวราย” ทแจง ไมวาแพทยจะมขนตอนในการแจงขาวรายดอยางไรกตาม หลงจากทราบขาวราย ผปวยหรอญาตจะรสกตกใจ เสยใจ เครยด ปฏเสธ หรอรสกตอตาน เรยกวาอยใน “ภาวะชอก” อาการเหลานจะมมากนอยเพยงใดขนกบภมหลงของผปวยและญาตแตละบคคล ชนดของมะเรงทเปน และความเหมาะสมของกระบวนการแจงขาวราย แพทยตองยอมรบวาปฏกรยาชอกหลงทราบขาวรายเปนเรองทเกดขนไดเสมอ ผปวยหรอญาตบางรายอาจแสดงการไมยอมรบความจรงตอหนาแพทยดวยค าพด เชน “ไมเปนความจรง” “ฉนไมเชอ” หรอแมแต “คณหมอโกหก”

แพทยตองมความเขาใจกบปฏกรยาเหลานและควรตอบสนองอยางเหมาะสม ไมควรพดวา “สงทหมอพดเปนความจรง” “มหลกฐานชดเจน” หรอ “หมอจะโกหกคณไปท าไม” แตควรสะทอนความรสกของผปวยและญาตดวยความเขาใจ นอกจากน ไมควรใชค าพดปลอบใจหรอค าพดทแสดงความเหนเกยวกบความกงวลของผปวย เชน “อยาคดมากไปเลย” “อยากงวลใจ” “ใจเยนๆ นะ” “คงไมเปนอะไรไปตอนน” “คดไปกไมมประโยชนอะไร” เพราะนอกจากค าพดเหลานจะไมกอใหเกดประโยชนใดๆ แลว ยงท าใหผปวยรสกวา แพทยไมเขาใจความรสกของเขาอกดวย

“คณสมศรคงรสกตกใจกบเรองทเราแจงใหทราบ คงตองใชเวลาสกพกกวาจะยอมรบความจรงในเรองนได หากมอะไรจะใหทมรกษาพยาบาลชวยเหลอ ขอใหบอกไดเลยนะคะ”

แพทยอาจรสกตกใจกบปฏกรยาของผปวยและญาต หลายคนจะพยายามอธบายและใหขอมลทมากเกนไปเกยวกบโรค เพอใหผปวยและญาตสงบลง โดยลมคดไปวา หลงทราบขาวราย เขาตองการใหเราอยเคยงขางเขาอยางเงยบๆ เพอใหเวลาในการคดทบทวน มากกวาทจะตองการฟงขอมลทมากจนเกนไป หลายคนเลาใหเราฟงวา หลงทราบขาวราย เขาไมไดยนสงทแพทยพดอกเลย รบรเพยงวามคนอยใกลๆ และก าลงพดอะไรอยเทานน 6. การใหความหวงแกผปวยและญาตหลงแจงขาวรายเปนเรองจ าเปน โรคมะเรงสวนหนงรกษาใหหายขาดได และมมะเรงอกหลายชนดทมแนวทางทชดเจนในการรกษาผปวยใหมอายยนยาว ชวยใหผปวยไมตองทนทกขทรมาน และมคณภาพชวตทด ดงนน การสอสารกบผปวยและญาตตองตองมแนวคดตามประเภทของมะเรง

ทกวนน คนเรามชวตอยไดดวยความหวงบางอยางในชวต เชน ท างานเพอครอบครว เพอคนทเรารก หลงจากทราบขาวราย ผปวยมกอยในความมดมน ทอแท และสนหวง แพทยมหนาทในการชทางใหผปวยไดเหนแสงสวางหรอมความหวงบางอยางในชวต นอกจากน ควรใหก าลงใจควบคกนไปดวยเสมอ อยางไรกตาม การใหความหวงตองไมเปนเรองเกนจรง เชน “มะเรงชนดนหาย 100 เปอรเซนต” ในขณะเดยวกนไมควรสอสารในทางรายจนเกนไป เพยง

53

เพอใหเขาไมคาดหวงจนเกนไปหรอไมใหโกรธเคองแพทยหากรกษาผปวยไมหายหรอผปวยเสยชวตในเวลาตอมา

“มะเรงชนดนมความรนแรงมาก คณตองทาใจนะ สวนใหญผปวยจะเสยชวตในเวลาไมนาน”

แตอาจใชค าพดวา “มะเรงลาไสใหญเปนมะเรงทมความรนแรงมาก แตยงมโอกาสรกษาใหหายได หรอ

อยางนอยสามารถทาใหกอนมขนาดเลกลง หรอทาใหผปวยมอาการดกวาทเปนอย” “มะเรงตบเปนมะเรงทรายแรงมาก รกษาใหหายขาดไดลาบาก แตการรกษาจะทาให

ผปวยมชวตอยนานขน ทสาคญคอ ทาใหผปวยไมเจบปวด ไมทรมาน และมคณภาพชวตทด” 7. การตดตามผปวยและญาตหลงแจงขาวรายเปนสงส าคญ แพทยควรนดพบผปวย

และญาตหลงไดแจงขาวรายใหทราบแลว เนองจากขอมลทใหผปวยและญาตในเบองตนยงมขอจ ากด ไมวาจะในแงธรรมชาตของโรคมะเรงทเปน การวางแผนการรกษาดวยวธตางๆ และการพยากรณโรค นอกจากนน แพทยควรใชโอกาสนในการตดตามภาวะทางจตใจของผปวยและญาตหลงการทราบขาวราย ซงสวนใหญจะยอมรบความจรงและท าใจไดในระดบหนง แมวาจะมผปวยและญาตจ านวนไมนอยทตองใชเวลานานเปนเดอนหรอเปนปกวาจะหลดพนออกจากภาวะเศราโศกเสยใจได

การสอสารส าหรบผปวยมะเรงทมอาการทรดลง เมอผปวยมะเรงมอาการทรดลง ควรเปลยนแนวคดในการสอสารจากเดมซงคาดหวงวามะเรงอาจรกษาใหหายขาดได เปนการรกษาแบบประคบประคอง อยางไรกตาม บางครงอาการททรดลงของผปวยอาจเกดจากการรกษาหรอแมแตจากตวโรคเอง ซงไมไดหมายความวา ความหวงในการรกษาใหหายขาดจะเปนไปไมได เมอผปวยมะเรงมอาการทรดลง ประกอบกบแพทยเจาของไขมกสอสารในท านอง “ใหท าใจ” ผปวยและญาตจ านวนไมนอยมความรสกวา แพทยจะหยดการรกษาและปลอยใหเสยชวต การแสดงความมงมนในการดแลรกษาผปวยตอไปจงเปนเรองส าคญ แตมกเปนการรกษาใหผปวยมชวตยนยาวทสด มคณภาพชวตทด และมอาการเจบปวดและทรมานนอยทสด แทนการรกษาใหหายขาดตามทคาดหวงไวแตแรก พงตระหนกวา “ความหวง” เปนสงส าคญเสมอส าหรบผปวยทกคน จงไมควรสอสารในท านองใหผปวยหรอญาตรสก “หมดหวงโดยสนเชง” “ขณะนอาการของคณลงทรดลง ความหวงทจะใหคณลงหายขาดจากมะเรงเปนไปไดนอยมาก แตทมรกษาพยาบาลจะพยายามรกษาคณลงตอไปอยางดทสด เพอหาหนทางใหคณลงหายจากโรค หรออยางนอยถาไมหาย กทาใหคณลงไมเจบปวดมากนกและอยกบพวกเราไดนานทสด”

54

การสอสารส าหรบผปวยมะเรงระยะสดทาย เมอผปวยมะเรงมอาการทรดหนกลงจนถงขนหมดหวงในการรกษาใหหายขาดแลว และมแนวโนมวาผปวยอาจมอาการทรดหนกลงอกจนถงขนเสยชวตได ผปวยสวนใหญมกจะมระดบสตสมปชญญะลดลงหรออยในขนไมรสกตวเลย ทมรกษาพยาบาลจงตองอาศยการสอสารกบญาตของผปวยเปนหลก แนวคดในการสอสารส าหรบผปวยมะเรงระยะสดทายและญาตมหลกการเชนเดยวกบผปวยระยะสดทายอนๆ กลาวคอ การรกษาแบบประคบประคอง โดยเนนทคณภาพของชวตในวาระสดทายเปนส าคญ หลกเลยงการรกษาทตองท าใหผปวยตองเจบปวดโดยไมจ าเปน เชน การฉายแสง การใหเคมบ าบด การผาตด การใหสารน าทางหลอดเลอด รวมทงการใหอาหารทางสายยาง และการใสทอชวยหายใจ ทงนควรใหญาตของผปวยหรอตวผปวย (กรณรสกตว) รวมรบรขอมลและรวมตดสนใจในการดแลรกษาดวย พงใหความเคารพการตดสนใจของผปวยและญาตซงในบางครงอาจขดกบความรสกหรอความคดเหนของทมรกษาพยาบาล “ขณะนอาการของคณปาทรดหนกลงมาก และมความเปนไปไดวา หวใจหรอการหายใจของคณปาอาจหยดลงได ทมรกษาพยาบาลยงคงจะใหการรกษาคณปาตอไปอยางดทสด เพอใหคณปาไมรสกเจบปวดทรมานหรอเจบปวดนอยทสด คณลงมความคดเหนอยางไรกบอาการของคณปาขณะน และอยากใหเราดแลคณปาอยางไรคะ” บรรณานกรม 1. ชษณ พนธเจรญ. การสอสารส าหรบผปวยมะเรง. ใน: วระศกด ชลไชยะ, สชรา ฉตรเพรด

พราย, ชษณ พนธเจรญ, จรงจตร งามไพบลย, บรรณาธการ. ทกษะการสอสารเพอความเปนเลศดานบรการทางการแพทย. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2552:263-72.

2. ดสต สถาวร. Telling bad news. ใน: สชาดา ศรทพยวรรณ, ชษณ พนธเจรญ, อษา ทสยากร, บรรณาธการ. Pediatrics: Rational Management in Medical Practice. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2549:21-32.

3. รตโนทย พลบรการ. การแจงขาวราย. ใน: ชษณ พนธเจรญ, รตโนทย พลบรการ, อษา ทสยากร, บรรณาธการ. Communication Skills สอสารอยางไรใหประสบความส าเรจ. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2549:31-41.

55

การสอสารส าหรบผตดเชอเอชไอว

การใหการปรกษาผตดเชอและครอบครวเปนหนทางส าคญทชวยสนบสนนใหการดแลรกษาผตดเชอประสบความส าเรจสงสด ผตดเชอและครอบครวมคณภาพชวตทดข น มจตใจทเขมแขงและมงมนทจะตอสเพอมชวตตอไป การใหการปรกษามงเนนการปฏบตทไมมความแตกตางจากคนทวไป การรกษาความลบ ความเขาใจในความรสกของผตดเชอ และการหลกเลยงการตรามลทนส าหรบผตดเชอ

สงคมทวไปมกรบรวาเอดสเปนโรคทเกดจากการส าสอนทางเพศ เปนทนารงเกยจ รกษาไมหาย ผปวยจะเสยชวต ยาตานไวรสเอดสมราคาสงและมทใชจ ากด แตในปจจบนวงการแพทยสามารถลดอตราการตดเชอจากแมสลก และท าใหผตดเชอมชวตยนยาวและมคณภาพชวตทดจากการใชยาตานไวรสเอดส อยางไรกตาม ยาตานไวรสเอดสเพยงอยางเดยวไมอาจท าใหการดแลรกษาผปวยประสบความส าเรจได การใหการปรกษาแกผปวยและครอบครวนบวาเปนศาสตรทมความส าคญและมความจ าเปนอยางยงส าหรบผทท างานกบผตดเชอ ความรพนฐานเกยวกบโรคเอดส

ผใหการปรกษาตองมความรพนฐานเกยวกบโรคเอดสเปนอยางด และตองมทกษะในการถายทอดขอมลเปนภาษาทเขาใจงายและใหเนอหาแกผรบการปรกษาอยางกะทดรด

1. การถายทอดเชอเอชไอว ทางตดตอทส าคญของเชอเอชไอวมสามทางไดแก จากการตดตอทางเพศสมพนธ จากแมสลก และจากการรบเลอด

2. การวนจฉยการตดเชอ การวนจฉยการตดเชอเอชไอวท าไดโดยการตรวจแอนตบอดหรอภมคมกนในเลอด การตดเชอในระยะแรกอาจตรวจไมพบแอนตบอดดงกลาว ควรท าการตรวจซ าใน 3-6 เดอนตอมาหลงจากพฤตกรรมเสยงตอการตดเชอ การวนจฉยการตดเชอในเดกอายกอนขวบปแรกท าไดยาก เนองจากการตรวจแอนตบอดในเลอดใหผลไมแนนอน ตองรอจนเดกอาย 12-18 เดอนจงจะเชอผลการตรวจได หากตองการทราบเรวกวานน ตองใชการตรวจเลอดดวยวธพเศษทเรยกวา พซอาร ซงตรวจไดเมอเดกอาย 1-2 เดอนขนไป

3. อาการของผตดเชอเอชไอว อาการของผปวยประกอบดวยอาการของโรค เชน น าหนกลด ผนคน และอาการของโรคตดเชอฉกฉวยโอกาส เชน เชอราในชองปาก วณโรค เชอราขนสมอง

4. การดแลรกษาผตดเชอเอชไอว แมวาในปจจบนโรคเอดสยงไมสามารถรกษาใหหายขาดได แตการดแลรกษาจะท าใหผตดเชอมคณภาพชวตทดและมชวตไดยนยาว ควรเรมพจารณาใชยาตานไวรสเอดสเมอปรมาณเมดเลอดขาวซด 4 ต ากวา 200-250 เซลล/ลบ.มม. ในผใหญ หรอต ากวารอยละ 15 ในเดก โดยเมอเรมยาแลวตองกนยาอยางสม าเสมอและตลอดไป

56

5. ความเขาใจพนฐานดานจตสงคมเกยวกบผตดเชอและครอบครว การดแลผตดเชอใหประสบความส าเรจตองอาศยความเขาใจพนฐานและน าไปสการปฏบตอยางสม าเสมอ นอกจากนน สมาชกในครอบครวไมวาจะตดเชอหรอไม มกไดรบผลกระทบจากผตดเชอ จงควรไดรบความชวยเหลอและความเขาใจจากทมรกษาพยาบาลดวย ประเดนในการสอสาร การใหการปรกษาทดจะท าใหการดแลรกษาผตดเชอประสบความส าเรจ ผตดเชอและครอบครวมความเขาใจทถกตองเกยวกบโรค ใหความรวมมอในการมาพบแพทยและกนยาอยางสม าเสมอ สงผลดตอการดแลรกษาเปนอยางมาก ผใหการรกษาจงควรใชเวลากบผตดเชอและครอบครว และมเวลาในการสอสารทเหมาะสม ทงในแงเนอหาสาระและทกษะทใช การใหการปรกษากอนตรวจเลอด

การใหการปรกษากอนตรวจเลอดไมใชการขออนญาตตรวจเลอดหรอบอกกลาวกอนการตรวจเลอดเทานน แตรวมความถงการใหความเขาใจเกยวกบโรค การแปลผลการตรวจเลอด ตลอดจนผลกระทบทอาจเกดขนเมอทราบผลเลอด โดยทวไปไมแนะน าใหท าการตรวจเลอดหากไมมกระบวนการใหการปรกษาทเหมาะสมกอน การเตรยมความพรอมของผรบบรการในดานความรความเขาใจและการเตรยมความพรอมดานจตใจ จะชวยลดปญหาเมอถงขนตอนการใหการปรกษาหลงทราบผลเลอด

การใหการปรกษาหลงทราบผลตรวจเลอด

การใหการปรกษาหลงทราบวาผลเลอดเปนลบท าไดงายกวากรณผลเลอดเปนบวก ในผใหญทมผลเลอดเปนลบ ควรแนะน าใหหลกเลยงความเสยงตอการตดเชอในอนาคต “คณสมชายโชคดมากทไมตดเชอจากการเสยงครงน ทางทดคณสมชายไมควรจะทาใหเกดความเสยงเชนนอก เพราะคณสมชายอาจไมโชคดเหมอนครงน” ในกรณทสามไมตดเชอจากภรรยาหรอกรณทภรรยาไมตดเชอจากสาม ตองเนนการใชถงยางอนามยในการมเพศสมพนธอยางเครงครด “นบวาคณสมชายโชคดอยางมากทไมตดเชอจากภรรยา การทคณสมชายไมตดเชอ มผลดอยางมาก... อยางนอยคณสมชายจะเปนกาลงสาคญของครอบครวและจะชวยดแลภรรยาไดเวลามาพบคณหมอหรอเมอเขาเจบปวย อยากใหคณสมชายรกษาผลเลอดใหเปนลบไดตลอดไป ซงทาไดโดยการใชถงยางอนามยทกครงทมเพศสมพนธ” ในเดกทเกดจากแมซงตดเชอและมผลเลอดเปนลบ ควรเนนการดแลรกษาพอแม เพอใหเขามชวตยนยาวและสามารถเลยงดลกไดนานทสด

57

“นบวาเปนขาวดทลกของคณสมศรไมไดตดเชอ ขนตอไปกคอ คณพอคณแมตองพยายามดแลรกษาตนเองใหด และมาตดตามการรกษาอยางสมาเสมอ… อยากใหคณพอคณแมแขงแรง จะไดอยดแลลกไปนานๆ”

การใหการปรกษาเมอผลเลอดเปนบวกเปนเสมอนการแจงขาวราย ผใหการปรกษาโดยเฉพาะผทมประสบการณนอยมกมความล าบากใจ การแจงผลเลอดควรกระท าอยางตรงไปตรงมาโดยไมตองใชเวลานาน และพรอมทจะรบกบสงทอาจเกดขนตามมา โดยอยกบผรบการปรกษาจนรสกมนใจวาเขาสามารถอยโดยล าพงและมความปลอดภย ขนตอนนผรบการปรกษาสวนใหญจะอยในสภาพชอก ไมพรอมทจะรบฟงรายละเอยดของขอมล จงควรอยกบเขาอยางเงยบๆ แสดงททาเหนใจและเขาใจ

ผใหการปรกษาอาจแสดงความเสยใจและเหนใจในการทราบขาวรายทเกดขน “พวกเรารสกเสยใจทไมสามารถปองกนเดกใหรอดพนจากการตดเชอได” แมวาเอดสจะเปนโรคทรกษาไมหาย แตการแพทยยคปจจบนสามารถท าใหผตดเชอม

สขภาพแขงแรงและมคณภาพชวตทดใกลเคยงกบคนปกตทวไป ควรชใหผตดเชอเหนความหวงหลงการรกษา การมคณภาพชวตทดและอยในสงคมไดเชนคนปกตทวไป

“แมในปจจบนโรคเอดสยงไมสามารถรกษาใหหายขาดได แตเรากมยาดๆ ทจะชวยใหผตดเชอมชวตยาวนานได” การดแลผตดเชอและครอบครว ความรเกยวกบเอชไอวควรไดรบการถายทอดใหเขาใจงายวา เมอเชอเอชไอวเขาสรางกาย จะคอยๆ ท าลายเมดเลอดขาวซด 4 เมอจ านวนของเมดเลอดขาวซด 4 ลดลงถงระดบหนง (15% ในเดก หรอ 200-250 เซลล/ลบ.มม. ในผใหญ) ผตดเชออาจเรมมอาการของโรคและมการตดเชอฉกฉวยโอกาส การตดตามจ านวนเมดเลอดขาวซด 4 จงมความส าคญ และบอกไดวาควรเรมการรกษาดวยยาตานไวรสเอดสเมอใด

“เมอเชอเอชไอวซงเปรยบเสมอนขาศกเขาสรางกายเรา มนจะเขาทาลายเมดเลอดขาวชนดหนงทเรยกวา ซด 4… เมดเลอดขาวนทาหนาทเหมอนทหารทคอยปกปองรางกายของเรา… ตองใชเวลานานเปนปหลงตดเชอ กวาทไวรสจะทาลายเมดเลอดขาวซด 4 จนถงระดบท เปนอนตราย”

การใชถงยางอนามยทกครงเมอมเพศสมพนธกบคนอนทตดเชอเปนสงทควรปฏบตอยางเครงครด กรณฝายชายไมตดเชอถงยางอนามยจะชวยรกษาใหผลเลอดคงความเปนลบอยตลอดไป สวนกรณทฝายชายตดเชอถงยางอนามยจะชวยลดโอกาสในการแพรกระจายเชอไปมาระหวางกน ซงอาจสงเสรมใหผตดเชอเกดอาการของโรคเรวขน

แมวาในปจจบนโรคเอดสยงไมสามารถรกษาใหหายขาดได แตการดแลรกษาจะท าใหผตดเชอมคณภาพชวตทดและมชวตไดยนยาว การรกษาอาศยยาตานไวรสเอดสและยาปองกน

58

เชอฉกฉวยโอกาส การเรมยาตานไวรสเอดสพจารณาจากอาการของผตดเชอ จ านวนเมดเลอดขาวซด 4 และปรมาณไวรส เมอเรมยาแลว ตองกนยาอยางสม าเสมอและตลอดไป สมาชกทกคนในครอบครวของผตดเชอลวนมความส าคญทจะท าใหผตดเชอมความสขและมคณภาพชวตทด แพทยควรใหความส าคญของสมาชกทกคนในครอบครว โดยเฉพาะสมาชกของครอบครวทมความส าคญ การใชยาตานไวรสเอดส

ยาตานไวรสเอดสจะท าหนาทก าจดไวรสซงอาจลดลงถงระดบตรวจไมพบปรมาณไวรสในเลอด ท าใหจ านวนเมดเลอดขาวซด 4 เพมขน และอาการของผตดเชอดขนตามล าดบจนสขภาพกลบมาเปนปกตหรอใกลเคยงปกต การอธบายโดยใชรปภาพประกอบและการอธบายหลายครงจะเพมความเขาใจเกยวกบโรค ซงเปนประโยชนในการดแลรกษาผตดเชอในระยะยาว

การเรมยาตานไวรสเอดสอาศยอาการทางคลนก จ านวนเมดเลอดขาวซด 4 และปรมาณไวรส แนะน าใหเรมยาในผตดเชอทเรมมอาการของโรค จ านวนเมดเลอดขาวซด 4 นอยกวา 200-250 เซลล/ลบ.มม.ในผใหญหรอนอยกวารอยละ 15 ในเดก หรอมปรมาณไวรสสงมาก ควรใหการปรกษาหลายครงจนเปนทเขาใจและประเมนแลวมนใจวาจะสามารถใหยาได “คณสมชายคงรสกรอนใจและอยากเรมยาตานฯ ในวนน แตตองไมลมวากอนเรมยา เราตองมนใจวารางกายของคณสมชายมความพรอม... วนนเราจะขอตรวจเลอดเพมเตมและเอกซเรยปอดกอนและนดมาฟงผลสปดาหหนา... ขอใหมนใจวา การเรมยาทนทในวนนจะไมไดผลดไปกวาการรอใหพรอมอกสกสปดาหสองสปดาห”

ในปจจบนยงไมสามารถรกษาโรคเอดสใหหายขาดได การกนยาตานไวรสเอดสอาจท าใหผตดเชอสวนหนงตรวจไมพบเชอในเลอด แตไมไดหมายความวาผปวยหายจากโรค หากหยดยา โรคจะกลบมาใหมและอาจมความรนแรงเพมขน ดงนนผตดเชอจงตองกนยาตานไวรสเอดสอยางสม าเสมอตลอดไป การฝกวนยในการกนยาใหตรงเวลาทกวนเปนสงส าคญยง การกนยาไมสม าเสมอจะท าใหการท าลายไวรสไมมประสทธภาพและอาจท าใหเกดการดอยาของเชอตามมา มปญหาตอการรกษาและเลอกใชยาตามมาอยางมาก

“ยาตานฯจะใชวนละ 2 ครงหางกน 12 ชวโมง ถาเชากน 6 โมง เยนจะกน 6 โมงเยน ถาเชากน 7 โมง เยนกจะกนทมนง... คณสมศรคดวา จะเลอกใชเวลาใดคะ (ใหเลอกเอง ไมใชเลอกใหตามความคดเหนของเรา)”

ผดแลผตดเชอควรตดตามอาการทางคลนก จ านวนเมดเลอดขาวซด 4 และปรมาณไวรส และชใหผตดเชอเหนวาการกนยาอยางสม าเสมอจะท าใหอาการทางคลนกดขน ผตดเชอมน าหนกเพมขน ไมมการตดเชอฉกฉวยโอกาส และมคณภาพชวตทดข น ขณะเดยวกนมจ านวนเมดเลอดขาวซด 4 เพมขนและปรมาณไวรสลดลง ขอมลเหลานจะเปนก าลงใจทส าคญซงท าใหผตดเชอเหนความส าคญของการกนยา สามารถรบผดชอบในการกนยาตอไปอยางสม าเสมอและตลอดไป

59

“หลงใชยาตานฯ คณสมชายมอาการทวไปดขน นาหนกตวเพมขน... ผลการตรวจเลอดพบวา เมดเลอดขาวซด 4 ซงเปรยบเสมอนทหารทปกปองรางกายมจานวนเพมขน และปรมาณไวรสซงเปรยบเสมอนขาศกมจานวนลดลงจนตรวจไมพบ... ทงนเกดจากความตงใจกนยาอยางสมาเสมอ... ขอใหคณสมชายปฏบตตวเชนนตลอดไปนะคะ” ผดแลผตดเชอบางคนนยมประเมนความสม าเสมอในการกนยาตานเอดสดวยการนบจ านวนเมดยาทเหลอจากครงกอน ในการท าเชนนนควรท าดวยความหวงใยและปรารถนาดเพอใหผตดเชอกนยาไดอยางครบถวน ควรหลกเลยงการแสดงเจตนาในท านองจบผด ควรใชค าถามทแสดงความหวงใยเกยวกบการกนยาและใหก าลงใจเกยวกบการกนยา

“สามเดอนทผานมา คณสมชายกนยาไดครบถวนทกวน แมวาเวลาจะคลาดเคลอนไปบาง แตพวาคณสมชายทาไดดมาก อยากเปนกาลงใจใหคณสมชายไดกนยาใหตรงเวลามากกวานอก”

“มทางใดบางทจะชวยทาใหคณสมศรกนยาไดอยางถกตองคอ กนทกวนและกนตรงตามเวลา เราลองมาชวยกนคดดดไหมคะ”

กรณกนยาไมสม าเสมอ ผใหการปรกษามกตอวาอยางรนแรง เพราะมองผลเสยทจะเกดขน การกระท าดงกลาวท าใหสมพนธภาพระหวางเราและผตดเชอเสยหายและมกไมชวยใหการกนยาของเขาดขน

การปองกนไมใหตดเชอหรอแพรกระจายเชอ การตดตอของเชอเอชไอวทส าคญไดแก การตดตอจากแมทตดเชอไปยงทารกในครรภ การมเพศสมพนธกบผตดเชอ และการรบเลอดของผตดเชอ การด าเนนชวตประจ าวน เชน การเลยงด การหอมแกม การกนขาวดวยกน การใชหองน ารวมกน ไมเพมความเสยงในการตดเอดส

การใหยาตานไวรสเอดสในแมขณะตงครรภ ระหวางเจบครรภ และใหเดกหลงคลอด และเลยงลกดวยนมผสมแทนนมแม จะชวยลดอตราการตดเชอเหลอรอยละ 2-5

“เรามวธชวยเหลอไมใหลกในทองตดเชอจากคณสมศร ยาตานฯจะชวยลดปรมาณไวรสและทาใหโอกาสตดเชอลดลงเหลอไมเกนรอยละ 10… อยากใหคณสมศรกนยาใหสมาเสมอ เพอใหสามารถปกปองลกนอยในครรภใหไดมากทสด”

เพอปองกนไมใหตดเชอจากการมเพศสมพนธ ควรหลกเลยงการมเพศสมพนธโดยขาดความรบผดชอบ ไมไดปองกนการตงครรภ หรอปองกนการตดเชอทถายทอดทางเพศสมพนธ

นอกจากการปองกนไมใหตดเชอแลว การปองกนไมใหผตดเชอแพรกระจายเชอไปสผอ นกมความส าคญอยางมากเชนกน การมเพศสมพนธเปนเรองทผตดเชอสามารถกระท าไดแตตองค านงถงความปลอดภยของคนอนเสมอ

“หากหลกเลยงการมเพศสมพนธไมไดจรงๆ กจาเปนตองใหผชายใชถงยางอนามย” การตรวจเลอดทไดรบบรจาคในธนาคารเลอดกอนน าไปใชกบผปวยนบวามประโยชน

อยางมากและท าใหมนใจวา เลอดทกยนตมความปลอดภย โดยการตรวจหาแอนตบอดตอเชอ

60

เอชไอว อยางไรกตาม กรณทเกดการตดเชอในระยะเวลาไมนานนกกอนมาบรจาคเลอด ยงอาจตรวจไมพบแอนตบอดตอเชอเอชไอว

การบอกความจรงกบคนทเรารก เมอทราบวาตดเชอเปนธรรมดาททกคนตองตกอยในภาวะชอก มความรสกเครยด

กงวล และสบสน การทมใครสกคนทรกเรา หวงดตอเรา และเขาใจเรา ยนดรบฟงเรองราวรายๆ และเปนทปรกษาใหเรา นาจะเปนสงทด อยางไรกตาม มผตดเชอจ านวนหนงทไมยอมบอกเรองรายๆ ของตนใหคนทเขารกทราบแมแตคนเดยว สวนใหญเนองจากเกรงวาคนทเขารกจะรสกตกใจ เสยใจ และเปนทกขไปกบตน บางคนเกรงวาคนทตนรกจะโกรธและตอวาตนเองอยางรนแรงเนองจากพฤตกรรมบางอยางทไมเหมาะสม บางคนอยากจะรอไปสกระยะหนงหรอเมอถงยามจ าเปน จงจะบอกขาวรายกบคนทเขารก

ผตดเชอควรเปนผบอกขาวรายกบคนทเขารกดวยตนเอง ผใหการปรกษาอาจใหความชวยเหลอเพอเตรยมพรอมในการบอกขาว ศาสตรในการสอสารและการใหการปรกษาควรไดรบการถายทอดใหเปนเรองงายๆ อาจมการซกซอมเหตการณทคาดเดาวาจะเกดขนขณะและหลงบอกขาวราย กรณทผตดเชอไมสามารถบอกขาวรายไดดวยตนเองและอยากใหเราชวยบอกขาว กสามารถท าได

ผใหการปรกษาสวนใหญมกเหนวา ผตดเชอควรบอกขาวรายกบคนรกโดยเรว พาเขามาตรวจเลอด รบใหการรกษาหากตดเชอ และรบใหการปองกนกรณยงไมตดเชอ อยางไรกตาม บอยครงสงทเราคดอาจไมไดท าใหเกดผลดเสมอไป มหน าซ าอาจน ามาซงความเสยหายกบผตดเชอและคนรกของเขาได พงเคารพการตดสนใจของผตดเชอทจะบอกหรอไมบอกขาวรายกบใคร บางครงเขาเพยงแตอยากจะเวนระยะเวลาออกไปสกพก มเวลาคดพจารณาใหถวนถกอนบอกขาวรายกบคนรกของเขา ในกรณดงกลาวผใหการปรกษาควรใหการปรกษาและท าความเขาใจถงเหตผลในการปฏเสธการบอกขาว หากขอมลของผตดเชอมความคลาดเคลอนอาจชวยแกไขใหและบางครงอาจท าใหผตดเชอเปลยนแปลงการตดสนใจครงแรกของเขา

ผใหการปรกษาตองไมบงคบ ขเขญ อางบาปบญคณโทษ เพอท าใหผตดเชอจ าใจตองบอกขาวกบคนรกดวยความไมเตมใจ หลกเลยงค าพดทเปนการตอวา เสยดส หรอประณามผตดเชอ เพราะจะเปนการท าลายสมพนธภาพระหวางผตดเชอและผใหการปรกษา

“จรงๆ พกไมคอยเหนดวยนกกบการตดสนใจของคณสมศรทจะไมบอกเรองนกบสาม แตคณสมศรเองคงจะรขอดขอเสยทจะเกดตามมามากกวาพ... ระหวางนขอใหแฟนของคณสมศรใชถงยางฯทกครงเวลายงกน... ครงตอๆ ไป เราอาจมโอกาสพดคยกนถงเรองนอก ถงวนนนคณสมศรอาจมความเหนทเปลยนไปจากครงนกได”

นอกจากคนรกแลว บอยครงทผตดเชอมกคดถงพอแมเปนล าดบถดไปทจะบอกใหรบรขาวรายของเขา บางครงผตดเชออาจเลกรากบแฟนหรอครกของเขาแลว หรอไดรบเชอจากคนท

61

เขาไมไดรกหรอไมไดเตมใจทจะมเพศสมพนธดวย การไดบอกขาวรายของตนกบพอแม ญาตพนอง หรอเพอนสนท กนาจะเปนทางออกทด

การทพอแมซงตดเชอจะบอกความจรงทเปนขาวรายกบลกซงเปนเลอดเนอเชอไขของเขา คงสรางความล าบากใจใหเขาเปนอยางมาก บอยครงทพอแมตดสนใจทจะไมบอกลกจนเขาทงสองตองจากไป อยางไรกตาม ในปจจบนพอแมทตดเชอมโอกาสทจะมชวตยนยาว ผใหการปรกษาควรใหความชวยเหลอและเปนก าลงใจ เพอชวยใหพอแมสามารถบอกขาวรายกบลกไดดวยตนเอง การเตรยมความพรอมอาจใชเวลานานเปนเดอนหรอเปนป หลงจากตดสนใจวาจะบอกลก พอแมตองเรยนรผลกระทบทจะเกดขนกบลกและตวเขาเมอเขาบอกขาวรายกบลก

กรณทลกตดเชอดวย พอแมคงรสกล าบากใจในการบอกขาวรายมากทสด เขาคงรสกกลววาลกจะรสกโกรธและกลาวโทษวาพอแมของเขาเปนตนเหตท าใหเขาตดเชอ อกทงพอแมของเขาคงมพฤตกรรมบางอยางทไมเหมาะสมทท าใหเกดการตดเชอ บางครงท าใหเกดเปนปมปญหาของชวต ผใหการปรกษาควรท าความเขาใจ ใหความชวยเหลอ และอาจชวยสอสารเพอชวยเหลอไมใหลกรสกวาพอแมเปนผกระท าผดหรออาจจะมองหาญาตสนทคนอนมาชวยคลคลายปญหาเหลาน

“เรองผดพลาดในชวตมนเกดขนไดกบทกๆ คน พกเคยทาผด หนเองกเคยทาผด... พ อยากใหหนทาความเขาใจกบความผดพลาดตรงนของคณพอคณแม... พเชอวาหนจะเขาใจและใหอภยทาน... ทานคงดใจมากเพราะทานรกหนมากนะ” บรรณานกรม 1. ชษณ พนธเจรญ, จฬาพรรณ องจะนล, อนชา อภสารธนรกษ, อนพงษ สธรรมนรนด,

บรรณาธการ. Communication Skills การดแลผตดเชอและครอบครว. กรงเทพฯ: ธนาเพรส 2550.

2. ชษณ พนธเจรญ, ทว โชตพทยสนนท, อษา ทสยากร, บรรณาธการ. โรคเอดสในเดก. กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2545.

3. ชษณ พนธเจรญ, อษา ทสยากร. โรคตดเชอเอชไอว/เอดส. ใน: วรศกด โชตเลอศกด, จฑารตน เมฆมลลกา, ชษณ พนธเจรญ, ทว โชตพทยสนนท, อษา ทสยากร, บรรณาธการ. วคซนและโรคตดเชอทปองกนไดดวยวคซน. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2548:707-13.

4. ชษณ พนธเจรญ. การดแลเดกทตดเชอเอชไอวและครอบครว. ใน: องกร เกดพาณช, รงสมา โลหเลขา, วระชย วฒนวรเดช, ทว โชตพทยสนนท, บรรณาธการ. Update on Pediatric Infectious Diseases 2007. กรงเทพฯ: รงศลปการพมพ (1977), 2550:188-93.

5. ชษณ พนธเจรญ. การสอสารส าหรบผตดเชอเอชไอว. ใน: วระศกด ชลไชยะ, สชรา ฉตรเพรดพราย, ชษณ พนธเจรญ, จรงจตร งามไพบลย, บรรณาธการ. ทกษะการสอสาร เพอความเปนเลศดานบรการทางการแพทย. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2552:209-37.

62

การสอสารส าหรบผรบบรการวคซน

การสอสารของแพทยไปยงประชาชนในเรองวคซนใหมๆ มความจ าเปนในสงคมยคปจจบนทตองการขอมลขาวสารและมความคาดหวงสงตอการรบบรการทางการแพทย การใหความส าคญในการพดคยกบตวเดกและผปกครอง ตลอดจนใหขอมลทเปนกลางเกยวกบประสทธภาพและความปลอดภยของวคซน ตลอดจนความรนแรงและขนาดของปญหาของโรคตดเชอทปองกนไดดวยวคซน เพอสงเสรมใหผปกครองสามารถตดสนใจไดวา ควรใหวคซนเหลานกบลกหลานของเขาหรอไม การสอสารเกยวกบวคซนในประเดนส าคญตางๆ เปนสงทผใหบรการควรใหความสนใจ โดยเฉพาะในยคปจจบนทเตมไปดวยขาวสารขอมลทผรบบรการสามารถแสวงหาได กอปรกบการรองเรยนและฟองรองในวงการแพทยไดเพมขนอยางมากในปจจบน ประเดนทไดรบการกลาวถงบอยๆ คอ ประสทธภาพ ความปลอดภย และความจ าเปนของวคซนชนดใหมๆ หลายคนบอกวา การพดถงวคซนใหมๆ อาจเปน “การโฆษณา” ใหกบบรษทผผลต และสรางความล าบากใจใหกบผรบบรการในการตดสนวาจะรบหรอไมรบวคซน ในขณะทอกหลายคนกลบมองวาเปน “สทธ” ของผรบบรการในการรบรซงขอมลใหมๆ และเปน “หนาท” ของผใหบรการในการสอสารเรองราวเหลาน บางคนท าหนาทนดวยความกลววา หากไมใชขอมลเหลานแลว อาจไดรบค าตอวาจากผรบบรการ หากภายหลงเขาไปรบรกบคนอนหรอจากสอตางๆ และอาจถงขนรองเรยนหรอฟองรองหากการเสยโอกาสในการรบวคซนท าใหเกดโรค เกดความสญเสยไมวาจะเปนความพการหรอถงขนสญเสยชวตกตาม

พงสงวรวา ผใหบรการวคซนท าหนาทเปนเพยงผส อสารกบผรบบรการและครอบครว เพอใหทราบถงขาวสารขอมล ทงในแงตวโรคทสามารถปองกนไดดวยวคซนและในแงของวคซนทสามารถปองกนโรคได ทงนเพอประกอบการพจารณาและน ามาตดสนวาจะใชหรอไมใชวคซนชนดใหมๆ ซงนบวนจะมจ านวนเพมมากขนกวาในอดตมาก ผใหบรการวคซนไมไดท าหนาทชวยตดสนใจวาคนไหนควรไดรบหรอไม ควรไดรบวคซนตวใด การตดสนใจในการรบวคซนหรอไมอยทผรบบรการโดยอาศยขอมลทเราให

วธการสอสารทส าคญคอ การใหความรและการใหการปรกษา การใหความรหรอการใหขอมลนยมใชในประเดนทไมยงยาก และผใหบรการมเวลาและทกษะในการสอสารจ ากด ในขณะทการใหการปรกษามประโยชนในประเดนทมความสลบซบซอน ผใหบรการตองมทกษะในการสอสารทด ใชรปแบบของการสอสารแบบสองทาง และใหผรบบรการเปนศนยกลาง และมเวลาเพยงพอในการสอสาร ทกษะการสอสารเกยวกบวคซน

63

โดยทวไปวคซนมกใชกบเดกซงมกมากบพอแมหรอผปกครองคนอนในครอบครว ดงนนการสอสารเกยวกบวคซนจงประกอบดวยการสอสารกบเดก และการสอสารกบผใหญซงมหลกการทแตกตางกน

ทกษะการสอสารกบเดก

ผใหบรการควรสอสารกบเดกทมารบวคซน โดยเลอกใชขอมลและใชทกษะในการสอสารทเหมาะสม ซงพจารณาจากอายของเดกเปนส าคญ ในเดกเลกทไมสามารถสอสารใหเขาใจไดโดยงาย ควรเลยงไปสอสารกบพอแมแทน ในเดกโตควรชแจงขนตอนในการใหวคซน ซงรวมถงความเจบปวดเฉพาะทซงจะเกดขนขณะฉดวคซนและหลงฉดวคซน

พอแมหรอผใหบรการบางคนมกปลอบเดกวา “ไมเจบหรอก” ซงค าพดดงกลาวไมเปนความจรง ควรสอสารตรงไปตรงมา ตามความเปนจรง และใหก าลงใจกบเดก

“เดยวปาจะฉดวคซนให หนจะรสกเจบนดหนอยเหมอนถกมดกด ปาวาหนนาจะทนได...แตถาหนอยากจะรอง กรองไดนะ”

“พจะทาแอลกอฮอลกอน... หนจะรสกเยนๆ (แลวทาแอลกอฮอล)... ใชไหม... ตอไปจะเจบนดนง (แลวฉดวคซน)”

เมอฉดวคซนแลว ควรพดใหก าลงใจเดก ซงจะเปนประโยชนส าหรบการฉดวคซนครงตอไป

“พรวาหนเจบนะ แตหนเกงมากทรองนดเดยว” ในเดกโตพอทจะรบรขอมลไดมากขน อาจใหขอมลสนๆ เกยวกบโรคและวคซน โดย

พดคยพรอมไปกบพอแมกอนจะถงขนตอนในการฉดวคซน “เดยวพจะฉดวคซนอสกอใสใหนะ หนจะไดไมตองเปนโรคอสกอใส ไมตองขาดเรยน ไม

ตองมตมขน ผวของหนจะไดสวยไงคะ” ทกษะการสอสารกบพอแม

ผใหบรการควรใหขอมลเกยวกบโรคและวคซนอยางเหมาะสม โดยพจารณาจากพอแมของเดกแตละคน ผใหบรการสวนใหญจะใชตนเองเปนศนยกลาง ใหขอมลตามทถนด และใหขอมลในท านองเดยวกนทกคน แตทจรงแลวความเหมาะสมในการก าหนดชนดและปรมาณขอมล ควรใชพอแมแตละคนเปนศนยกลาง

ขอมลทวไปทควรสอสารประกอบดวย ชอของวคซน ประสทธภาพ และผลขางเคยงของวคซน กรณเปนวคซนทไมเปนทรจกทวไป อาจตองใหรายละเอยดซงอาจตองรวมถงขอมลเกยวกบโรคดวย ส าหรบวคซนทไมใชวคซนพนฐานควรใหขอมลอยางเปนกลาง ทงในเรองความส าคญของโรคและราคาของวคซน และใหโอกาสพอแมมสวนรวมในการตดสนใจวาจะใหวคซนกบเดกหรอไม หากพอแมยงไมสามารถตดสนใจได ควรใหขอมลเพมเตม ใหเวลากลบไปพจารณาหรอปรกษาสมาชกคนอนในครอบครวกอนและตดสนใจอกทภายหลง วคซนทไมควร

64

เลอนการใหออกไปนาน ควรพดคยเตรยมลวงหนาไวกอน จะท าใหพอแมตดสนใจไดกอนทจะมาพบเรา เตรยมคาใชจายมาลวงหนาส าหรบวคซนทมราคาสง และเตรยมใจวาเดกอาจตองเจบตวเพมขน ท าใหเดกไมเสยโอกาสในการรบวคซนลาชาออกไป

ผใหบรการไมควรท าหนาทเปนผตดสนใจให และไมควรแสดงออกซงความไมพอใจหากพอแมตดสนใจไมตรงกบทเราคาดหวงไว ในทางตรงขามควรพดใหก าลงใจและสนบสนนการตดสนใจของเขา

(กรณตดสนใจรบวคซนเผอเลอก) “หนดใจทคณปาตดสนใจทจะใหหลานรบวคซนน ซงจะชวยลดความรนแรงของโรค ลด

ความจาเปนในการรบเดกไวรกษาในโรงพยาบาล ประหยดคาใชจายในการเดนทาง การรกษา และทาใหคณปาไมตองเสยเวลาในการดแลหลานเวลาเจบปวย”

(กรณตดสนใจไมรบวคซนเผอเลอก) “คณแมไมตองกงวลใจนะคะทตดสนใจไมใหลกรบวคซนน วคซนนไมไดเปนวคซนพนฐาน ซงหมายความวา ภาครฐยงไมไดใหวคซนนกบเดกไทยทกคน ตวโรคเองกรกษาไดไมยากครบ เปนเองกหายเองได คณแมสามารถปองกนโรคนไดโดยใชวธอนๆ แทน” ประเดนในการสอสารเกยวกบวคซนใหมและโรคทเกยวของ

การสอสารเกยวกบวคซนโดยเฉพาะเกยวกบวคซนชนดใหมๆ มความจ าเปนเพมขนในยคปจจบน แตละวคซนมประเดนในการสอสารทแตกตางกนออกไป นอกจากนนอาจจ าเปนตองกลาวถงโรคทสามารถปองกนไดดวยวคซนเหลาน โดยเฉพาะถาเปนโรคทยงไมเปนทรจกดในสงคม

ขอมลเกยวกบโรคและเชอทยงไมเปนทรจกดในสงคม

เมอวคซนอสกอใสน ามาใชในประเทศไทยใหมๆ ประเดนในการสอสารเกยวกบตวโรคดจะไมเปนปญหาอะไร เนองจากคนไทยรจกโรคอสกอใสเปนอยางดในฐานะโรคทท าใหเกดไขและตมตามผวหนง หลายคนสามารถวนจฉยโรคไดกอนมาพบแพทยเสยอก และเมอมการน าวคซนตบอกเสบเอเขามาใช แมโรคนจะมชอเปนภาษาไทยและมการใชวคซนตบอกเสบบมากอน แตนอยคนนกทจะมความเขาใจเกยวกบโรคตบอกเสบ ผใหบรการวคซนจงตองใหขอมลเพอความเขาใจทถกตองของผรบบรการ

ในปจจบนมโรคหลายโรคและวคซนหลายชนดทมชอซงไมเปนทคนหผคนในสงคมเทาใดนก โดยเฉพาะหากมชอเปนภาษาองกฤษ บางครงความไมคนเคยกอาจท าใหสงคมไมเกดความสนใจเลยกได เพราะคดวาเปนเรองทไกลตว แตบอยครงชอทไมคนเคยกลบท าใหเกดความตระหนกขนในสงคม โดยคดวาเปนโรคหรอเชอชนดใหม และท าการเชอมโยงไปสความรนแรงและการเสยชวต โดยเฉพาะเมอมการประชาสมพนธผานสอใหเกดความตนตวหรอเกด

65

ความตระหนกขนในสงคม แตกลบท าใหเกดความตระหนกเกนความจ าเปนขน โรคหรอเชอทกลาวถงนไดแก ฮบ โรตา ไอพด และเอชพว

การสอสารเกยวกบโรคและเชอเหลาน ควรท าอยางระมดระวงโดยการใหขอมลทเปนกลาง ทงในแงขอมลอบตการณของโรคในประเทศไทยและความรนแรงของโรค รวมทงชแจงวา โรคและเชอเหลานไมใชโรคหรอเชอใหม เพยงแตไดรบการกลาวถงอกครงเมอมวคซนในการปองกนโรคหรอเชอเหลาน ประเดนทอาจสรางความสบสนวนวายในสงคมควรไดรบการไตรตรองและกลนกรองเปนพเศษ อาจตองอาศยความคดเหนของผเชยวชาญดานวคซนและผเชยวชาญดานการสอสาร

“โรตาเปนเชอไวรสทรจกกนมานานวาเปนสาเหตสาคญของโรคอจจาระรวงในเดกเลก แตยงไมเปนทรจกกนดนกในคนทวไป เมอมการนาวคซนปองกนไวรสโรตามาใชในประเทศไทย เชอนจงไดรบการพดถงเพมขน”

“ไอพดเปนโรคตดเชอแบคทเรยทมอาการรนแรง เปนโรคทรจกกนมานานแลว แตไดรบการพดถงบอยขน เมอมการนาวคซนปองกนโรคนมาใชในประเทศไทย”

ไอพดเปนโรคหนงทถอวาไมคนหแมแตในวงการแพทยทรจกโรคนในฐานะโรคตดเชอนวโมคอคคสชนดรนแรง การประชาสมพนธผานสอดวยเนอหาทนากลวไดสรางความตนตระหนกขนในสงคมอยางมาก ในขณะทแพทยและบคลากรทางการแพทยเองกยงไมมความพรอมทจะรบมอกบค าถามมากมายทเกดขนในสงคม ท าใหไดรบบทเรยนทมคณคาดงน 1) ควรสรางความตระหนกใหพรอมในวงการแพทยกอนการประชาสมพนธสสงคม และ 2) การสรางความตระหนกในสงคมอยางไมเหมาะสมกลบท าใหเกดความตระหนกขนในสงคม การสอสารเพอปรบความเขาใจและความรสกของผคนในสงคมจงตกเปนหนาทโดยตรงของแพทยและบคลากรทางการแพทยทจะท าใหความนากลวของโรคและเชอนลดลง

“การตดเชอนวโมคอคคสเกดขนไมไดงายเหมอนกบการตดเชอไวรส การปองกนทาไดโดยหลกเลยงจากรบเชอ เชน ไมนาเดกเขาเรยนหรอฝากเลยงในสถานรบเลยงเดกกอนวยอนสมควร ไมพาเดกไปหางสรรพสนคาหรอไปอยในทแออดเปนเวลานานๆ... ”

วคซนเอชพวเปนประเดนหนงทยากในการสอสาร เนองจากวงการแพทยระดบโลกไมตองการใหใชค าวา “วคซนปองกนมะเรงปากมดลก” ซงงายในการสอสารมากกวา เพราะเกรงวาจะสรางความสบสนใหกบสงคม โดยตองการใหใชค าวา “วคซนเอชพว” ซงเปนค าใหมส าหรบสงคมไทย การสอสารจงตองอาศยการเชอมโยงระหวางการตดเชอเอชพวซงตดตอกนไดทางเพศสมพนธ และน าไปสการเปลยนแปลงของเซลลเยอบปากมดลกและกลายเปนมะเรงปากมดลกในทสด ซงไมใชเรองทยากนก

“หลงตดเชอเอชพวอยนานระยะหนง อาจมการเปลยนแปลงของเซลลบรเวณปากมดลก ซงตอมาอาจกลายเปนเซลลมะเรงได”

66

การพจารณาความคมคาของวคซน

การพจารณาความคมคาของวคซนตองพจารณาจากสองนยยะคอ 1) ตวโรค หมายถงขอมลทางระบาดวทยาและความรนแรงของโรค และ 2) วคซน หมายถงประสทธภาพ ความปลอดภย และราคาของวคซน

“มะเรงเตานมและมะเรงปากมดลกเปนมะเรงในผหญงทพบบอย และเปนสาเหตสาคญของการเสยชวตของผหญงทวโลก” การสอสารในเรองความคมคาของวคซนเผอเลอก ซงสวนใหญยงมราคาแพง เปนเรองทไมยากนก หากเราไมมอคตในการสนบสนนหรอไมสนบสนนทจะใชวคซน แตท าหนาทเปนคนกลางในการใหขอมลเกยวกบโรคและขอมลเกยวกบวคซน และใหผรบบรการเปนผตดสนใจดวยตนเองวาจะรบหรอไมรบวคซน กรณทเขาไมสามารถตดสนใจได ซงอาจเกดจากขอมลทเราใหยงไมเพยงพอ การพดคยในลกษณะสองทางอาจชวยใหเกดความเขาใจทชดเจนขนและสามารถตดสนใจได ในบางกรณผรบบรการอาจตองใชเวลาในการปรกษาบคคลอนในครอบครวเพอประกอบการตดสนใจ ผใหบรการวคซนไมควรเรงรดหรอบบคน โดยเฉพาะวคซนทไมมความจ าเปนตองรบให อาจตองใหเวลาในการตดสนใจอกระยะหนง “เชอไวรสโรตาเปนสาเหตสาคญของโรคอจจาระรวงในเดกอายตากวา 5 ป แมโดยทวไปโรคจะไมมความรนแรงมากนก แตในบางครงอาจรนแรงถงขนขาดนาและเกดภาวะชอก และตองรบตวไวรกษาในโรงพยาบาล ปจจบนมวคซนทชวยลดความรนแรงของโรค ทาใหโอกาสท จะตองรบเดกไวรกษาในโรงพยาบาลลดนอยลง”

“ปจจบนวคซนนวโมคอคคสยงมราคาสงและไมสามารถปองกนเชอไดทกสายพนธ ในขณะทไอพดเปนโรคทมความรนแรง อาจถงขนทาใหผปวยเสยชวตหรอมความพการตามมาได ปจจยเหลานควรนามาพจารณาวาสมควรฉดวคซนเพอปองกนโรคนหรอไม” กรณทพอแมตดสนใจทจะไมรบวคซน ไมวาจะดวยเหตผลใด ผใหบรการวคซนควรท าความเขาใจและยอมรบในการตดสนใจของเขา ไมควรแสดงออกถงความไมพอใจในการตดสนใจของเขาซงอาจแตกตางจากความตองการของเรา เพราะจะท าใหเขารสกผด ควรแนะน าวธปองกนโรคดวยวธอนทไมตองใชวคซน ไมวาจะเปนมาตรการทวไป เชน การรกษาความสะอาด หลกเลยงสมผสกบผปวยและผคนจ านวนมากๆ หรอมาตรการจ าเพาะ เชน การท าแปปสเมยรอยางสม าเสมอเพอปองกนมะเรงปากมดลก

“มะเรงปากมดลกสามารถปองกนได... แนะนาใหตรวจมะเรงทเรยกวา “แปปสเมยร” อยางสมาเสมอตามทเราแนะนา หากพบเซลลผดปกตจะทาการตดตามหรอใหการรกษาตามสงผดปกตทตรวจพบ” วคซนรวมกบประสทธภาพในการปองกนโรค

ปจจบนมวคซนหลายชนดไดรบการบรรจอยในเขมเดยวกน เพอใหสะดวกส าหรบการใชและท าใหเดกเจบตวนอยครงลง วคซนเขมเดยวมประสทธภาพสงและเพยงพอในการปองกน

67

โรคหลายชนด แมวาจะมการศกษาทแสดงวา การแยกฉดหลายเขมจะท าใหระดบภมคมกนโรคสงกวาการฉดวคซนรวม

การสอสารเกยวกบวคซนรวมควรสอถงความสะดวกในการใช ประสทธภาพทใกลเคยงกบการแยกฉดหลายเขม และราคาของวคซนทอาจสงเพมขน โดยเฉพาะหากฉดในสถานพยาบาลของรฐซงใหบรการวคซนพนฐานโดยไมเสยคาใชจาย ในขณะทผรบบรการตองเสยคาใชจายส าหรบวคซนเผอเลอกดวยตนเอง

“วคซนรวมจะทาใหเดกเจบตวนอยครงลง วคซนเขมเดยวสามารถปองกนโรคหลายโรคไดและมอาการขางเคยงไมมาก แตวคซนรวมสวนใหญยงมราคาแพง” ไดวคซนแลวยงเปนโรค

ผรบบรการในปจจบนมกมความคาดหวงสงกบประสทธภาพและความปลอดภยของวคซน โดยเฉพาะหากวคซนทไดรบเปนวคซนเผอเลอกทมราคาสง

วคซนอสกอใสเปนตวอยางของวคซนทมราคาสง ซงพอแมมกคาดหวงวาวคซนจะสามารถปองกนโรคอสกอใสได และเชอวาตวเขาเองกคงรวาไมมอะไรทมประสทธภาพสงรอยเปอรเซนต แตความโกรธ ความไมพอใจ และความรสกในทางลบตางๆ อาจเกดขนไดเสมอ เมอลกซงเปนทรกตองมาเจบปวยจากโรคทงๆ ทไดรบวคซนแลว ผใหบรการวคซนควรรบรซงความรสกเหลานและพยายามใชทกษะในการสอสารทเหมาะสม ซงจะชวยผอนคลายสถานการณขดแยงลงได ผใหบรการควรรบรและใสใจในความรสกของผรบบรการกอน จากนนจงคอยๆ ใหขอมลทางการแพทย การใหความคดเหนหรอใหขอมลทเปนหลกฐานทางการแพทยตงแตแรกกอนรบรความรสกของผรบบรการ มกน ามาซงการสนทนาในรปแบบของโตเถยง และท าใหสมพนธภาพระหวางผรบบรการและผใหบรการเสยไป (วธการสอสารทควรหลกเลยง)

“โธคณแม ไมมอะไรรอยเปอรเซนตหรอกในโลกน... ถาไมเชอ กลองไปถามใครดกได” (วธการสอสารทควรพจารณาเลอกใช)

“ใครกตามทพาลกมาฉดวคซนอสกอใสแลว กยอมคาดหวงวาลกของเขาจะไมปวยเปนโรคอสกอใส... แตในบางครง มนกไมไดเปนไปตามทเราคาดหวงเสมอไป”

นอกจากนนการใชค าพดในเชงบวกเกยวกบอาการปวยของเดก มกท าใหสถานการณคอยๆ คลคลายไปในทางทดข นได

“นองดไมไดเปนอะไรมาก ผนกไมไดขนเยอะ ไขกไมม... โชคดทนองไดรบวคซนปองกนไวกอน จงผอนหนกเปนเบาได... ถาไมไดรบวคซนเลย นองคงจะปวยมากกวาน”

การชแจงถงขอจ ากดดานประสทธภาพและความปลอดภยของวคซนตงแตกอนใหวคซน นาจะมสวนชวยใหสถานการณไมเลวรายอยางทคด

68

“แมจะไดรบวคซนโรตาแลว เดกกยงมโอกาสทจะเกดทองเสยจากเชออนๆ หรอแมแตจากเชอไวรสโรตาเอง โดยทวไปหากลกของคณแมไดรบวคซนโรตาแลว จะทาใหปวยจากโรคทองเสยชนดรนแรงถงขนตองนอนโรงพยาบาลลดลง”

“วคซนเอชพวปองกนไดเฉพาะเชอชนด 16 และ 18 ซงเปนสาเหตประมาณ 70 เปอรเซนตของมะเรงปากมดลก อก 30 เปอรเซนตเกดจากเชอชนดอน วคซนเอชพวจงไมสามารถปองกนมะเรงปากมดลกไดรอยเปอรเซนต” วคซนทฉดแลวไมมไข มจรงหรอไม

อาการไขหลงไดรบวคซนอะไรกตามสามารถพบไดเสมอ แตมกไมเกนรอยละ 5 ของผไดรบวคซนทงหมด สวนใหญอาการไขมกสงไมมาก เกดภายใน 2-3 วนแรก และหายไดเอง วคซนชนดเชอเปน เชน วคซนหด อาจมอาการขางเคยงหลงฉดลาชากวาวคซนอนๆ คอ มอาการไขและผนประมาณ 5-7 วนหลงฉดกได

วคซนไอกรนทใชอยท วไปในสถานพยาบาลของรฐเปนวคซนไอกรนชนดเตมเซลล (whole cell pertussis vaccine) ซงมโอกาสสงในการเกดไขหลงฉด โดยไขมกเรมมหลงฉดประมาณ 2 ชวโมงและมกเปนอยนานไมเกน 2 วน นอกจากนนอาจท าใหเกดอาการรองกวนซงบางครงสรางความไมสบายใจใหกบพอแม ปจจบนมการพฒนาวคซนไอกรนเปนชนดไมมเซลล (acellular pertussis vaccine) เพอลดโอกาสในการเกดไขหลงฉด เนองจากวคซนไอกรนชนดไมมเซลลมราคาแพง ท าใหผรบบรการตงความหวงวาวคซนจะไมท าใหเกดไข และผใหบรการมกนยมสอโดยใชค างายๆ วา “วคซนไอกรนชนดไมมไข” ซงท าใหการสอสารผดเพยนออกไป เนองจากวคซนชนดนชวยลดโอกาสในการเกดไขหลงฉดลงหรอหากมไข กมกเปนไขทไมสงนก แตไมไดรบรองรอยเปอรเซนตวาจะไมเกดไขหลงฉดวคซนชนดน ผเชยวชาญบางคนแนะน าใหใชค าวา “วคซนไขนอย” แทนค าวา “วคซนไมมไข”

“ปจจบนมวคซนไอกรนชนดใหม ซงชวยลดโอกาสในการเกดไขหลงเดกไดรบวคซน แตคณแมตองเสยคาใชจายเพมขน” อาการขางเคยงทรนแรงของวคซน

อาการขางเคยงทรนแรงของวคซนแมจะพบไดไมบอยแตมกสรางความกงวลใจใหกบพอแมและผใหบรการวคซนไมนอย ยงในยคปจจบนทผรบบรการลวนมความคาดหวงสงและมแนวโนมทจะรองเรยนและฟองรองแพทยเพมขน การใหขอมลเกยวกบอาการขางเคยงของวคซนจงมความจ าเปนเพมขน ท าใหแพทยตองใชเวลาในการสอสารกบผรบบรการเพมขนในขณะทจ านวนของผใชบรการก าลงมจ านวนเพมขนและเตมไปดวยความคาดหวง นอกจากนนผใหบรการบางคนยงเกรงวาการใหขอมลทมากเกนไปอาจท าใหผรบบรการปฏเสธการรบวคซนกได ท าใหอตราครอบคลมของวคซนลดนอยลงโดยไมจ าเปน

อาการขางเคยงของวคซนบางอยางไดรบการพสจนในเวลาตอมาวาไมไดมความเกยวของกบวคซนจรง เชน วคซนหด-หดเยอรมน-คางทมไมมความเกยวของกบการเกดโรคออ

69

ตสซม วคซนบางชนดในอดตไดท าใหเกดอาการขางเคยงทส าคญ เชน วคซนโรตารนเกามสวนสงเสรมใหการเกดภาวะล าไสกลนกน จนถงขนตองงดใชวคซนดงกลาวในเวลาตอมา หลงจากนนจงมการพฒนาวคซนโรตารนใหมใหมประสทธภาพเทาเดมและมความปลอดภยเพมขน มการศกษาเปรยบเทยบในเดกจ านวนหลายหมนคนเพอพสจนวาวคซนมความปลอดภย อยางไรกตาม ขอแนะน าในการใชวคซนนยงแนะน าใหอยในกรอบอายตามทไดมการศกษาซงท าใหวคซนดงกลาวมขอจ ากดในการใช

ตวอยางในการสอสารประเดนของอาการขางเคยงทรนแรงจากวคซน วคซนโปลโอชนดหยอดกบการเกดอาการอมพาต แมวาการเกดอมพาตหลงไดรบวคซนโปลโอชนดหยอดจะพบนอยมาก แตหากเกดขนจะสรางความตระหนกใหกบพอแมและผใหวคซนเปนอยางมาก เมอมวคซนโปลโอชนดฉดมาใชในทองตลาดโดยสวนใหญอยในรปวคซนรวม จงเปนทนยมใชในสถานพยาบาลภาคเอกชน ทงในแงความสะดวกและการลดความเสยงตออาการขางเคยงของวคซน อยางไรกตาม ผเชยวชาญภาครฐหลายคนยงมองวาวคซนโปลโอชนดหยอดยงมประโยชน โดยเฉพาะถาเรายงไมอาจกวาดลางโรคโปลโอใหหมดไปได วคซนมราคาถก และสามารถใหวคซนในลกษณะปพรมเพอกวาดลางโรคโปลโอได ในอนาคตคาดวาวคซนโปลโอชนดฉดจะเขามาทดแทนวคซนชนดหยอดเหมอนกบทเกดขนในประเทศทพฒนาแลวซงไดรบการรบรองวาปลอดจากโรคโปลโอ การสอสารในประเดนนตองอาศยความเปนกลางอยางยง ซงท าไดไมงายนก โดยเฉพาะหากมอคตหรอเอนเอยงไปทางใดทางหนง วคซนไขหวดใหญกบการเกดกลมอาการกแลงบาเร โดยทวไปวคซนไขหวดใหญนบวาเปนวคซนทมความปลอดภยสง อยางไรกตาม มรายงานความสมพนธของวคซนดงกลาวกบอาการอมพาตทเรยกวา กลมอาการกแลงบาเร ซงบางครงท าใหเกดความพการตามมาได การทยงไมพบรายงานของอาการดงกลาวในคนไทย ท าใหดเหมอนวา ผใหวคซนไขหวดใหญไมคอยเกรงกลวเกยวกบอาการขางเคยงนและสวนใหญคงไมไดพดคยกบผรบวคซนถงความเปนไปไดดงกลาว ในอนาคตหากมการใชวคซนไขหวดใหญอยางแพรหลายเพมขนและมการตดตามอาการขางเคยงหลงฉดวคซนอยางเหมาะสมแลว เราอาจพบอาการขางเคยงดงกลาวและอาจท าใหเกดปญหารองเรยนหรอฟองรองตามมาได ดงนนการสอสารในเรองนแมวาจะเพยงสนๆ นาจะเปนประโยชนในการน าไปพจารณาถงประโยชนและความเสยงจากการรบวคซน และท าใหผรบบรการสามารถตดสนใจไดดวยตนเองวาจะรบหรอไมรบวคซน ขอบงชในการใชวคซนเผอเลอก ควรทาตามแนวทางของตางประเทศหรอไม

แนวทางการเลอกใชวคซนเผอเลอกส าหรบประเทศไทยนนมกไมมความชดเจน หรอถามกมกจะลอกเลยนค าแนะน าทใชในประเทศสหรฐอเมรกา ซงผท างานดานวคซนหลายคนมความเหนวานาจะมแนวคดหรอขอมลหลกฐานส าหรบประเทศไทย ซงเปนไปไดไมงายนก ประเดนทเปนทถกเถยงจงมอยเสมอๆ เชน ควรฉดวคซนอสกอใสสองครงหรอไม มความจ าเปนในการใหวคซนไขหวดใหญในเดกหรอไม

70

การสอสารในเรองทมความคดเหนทแตกตางกนไมใชเรองยาก ผใหบรการมหนาทใหขอมลทเปนกลางและใหผรบบรการไดตดสนใจเอง หลกเลยงการตดสนใจใหเขา บอยครงทเราชวยตดสนใจในแนวทางทเราคดวาเหมาะสม แตอาจไมใชแนวทางทเขาเลอกกไดถาเราใหโอกาสเขาในการตดสนใจ

“แตเดมวคซนไขหวดใหญมกใชสาหรบผสงอายและผทมโรคประจาตวบางอยาง ในชวง 2-3 ปทผานมา หลายประเทศเรมใหความสาคญในการใชวคซนในเดก เพราะเชอวาไขหวดใหญอาจทาใหเกดอาการรนแรงในเดกได... เปนเรองยากทเราจะปฏบตตามแนวทางนหรอไม เนองจากขอมลในประเทศไทยและตางประเทศอาจมความแตกตางกน... คณแมมความคดเหนอยางไรกบเรองนคะ” “การฉดวคซนอสกอใสครงเดยวจะปองกนโรคอสกอใสไดประมาณ 80 เปอรเซนต อยางไรกตาม หากเกดโรคอสกอใสในเดกทไดรบวคซนปองกนแลว โรคมกมอาการไมรนแรง... แตหากคณแมตองการจะใหวคซนปองกนโรคไดมากกวาน กอาจจะฉดเพมอกเขมกได” บรรณานกรม 1. ชษณ พนธเจรญ. สอสารเพอความเขาใจเรองวคซน. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2552. 2. ชษณ พนธเจรญ, อษา ทสยากร, บรรณาธการ. Communication Skills คยกนเรองไวรส

โรตาและการปองกนดวยวคซน. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2549. 3. ชษณ พนธเจรญ. Vaccinology 2007: Practical Counseling. ใน: ดสต สถาวร, ชษณ พนธ

เจรญ, อษา ทสยากร, บรรณาธการ. Critical Advances in Pediatrics. กรงเทพฯ: บยอนด เอนเทอรไพรซ, 2550: 164-72.

4. ชษณ พนธเจรญ, จตพล ศรสมบรณ, อษา ทสยากร, สมศกด โลหเลขา, บรรณาธการ. Communication Skills คยกนเรองมะเรงปากมดลกและการปองกนดวยวคซนเอชพว. กรงเทพฯ: ซ แอนด เอส พรนตง, 2549.

5. ชษณ พนธเจรญ, ทว โชตพทยสนนท, ประเสรฐ ทองเจรญ, บรรณาธการ. ไขหวดใหญ โรคทอาจรายกวาทคด. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2552.

71

การสอสารในหองตรวจโรคผปวยนอก การสอสารทหองตรวจโรคผปวยนอกมหลกการเชนเดยวกบการสอสารทางการแพทยทวไป แตมความจ ากดในเรองของเวลา จงตองอาศยทกษะชนสงในการสอสาร เพอใหเกดประสทธภาพสงสดภายใตเงอนไขของความจ ากดในเรองของเวลาฃ

หองตรวจโรคผปวยนอกถอเปนดานหนาของโรงพยาบาล ตองตอนรบผมารบบรการจ านวนมากซงปวยจากโรคทมความหลากหลาย และแตละคนมความคาดหวงทมากนอยแตกตางกน อกทงเปนจดหนงทมความเสยงตอการถกรองเรยนและฟองรอง การพฒนาบรการทางการแพทยทหองตรวจโรคผปวยนอกจงมความส าคญเปนอยางยง และการสอสารของบคลากรทางการแพทยทกระดบทหองตรวจโรคนบเปนพฤตกรรมบรการหนงทควรไดรบการพฒนาเพอความเปนเลศทางดานการบรการทางการแพทย

การสอสารกบผทมารบบรการทหองตรวจโรคผปวยนอกมหลกการเชนเดยวกบการสอสารทางการแพทยทวไป แตผใหบรการมกมเวลาจ ากดในการสอสารกบผมารบบรการ จงตองใชเทคนคการสอสารในหลายรปแบบเพอใหเกดประสทธภาพสงสดในการใหบรการ หลกการสอสารทวไป

1. การสรางสมพนธภาพ สามารถท าไดโดยการทกทายผปวยและญาต ผใหบรการ แนะน าตนเอง อาจพดคยในเรองทวๆ ไป (small talk) กอนเขาสการพดคยในเรองราวส าคญตอไป เชน กลาวค าขอโทษทท าใหผรบบรการตองรอคอย ถามไถวาเดกเรยนอยชนไหน วนนตองขาดงานหรอ จากนนจงสอบถามถงอาการส าคญหรอสงทรสกกงวล หลกเลยงการใชค าวา “มปญหาอะไร” เพราะอาจท าใหผตอบรสกอดอด ฟงดไมเปนกนเอง และเปนอปสรรคในการสรางสมพนธภาพ

“นองกญญานะคะ (ทกทายนอง)... เปนคณแมของนองใชไหมคะ (ทกทายคณแม)... พ ชอสมศร เปนนกสงคมสงเคราะหคะ... ขอโทษนะคะทใหรอนาน วนนคนไขเยอะคะ... วนนมอะไรใหพชวยเหลอคะ”

2. การดแลทใหผปวยเปนศนยกลาง (patient-centered) เนนการสอสารและการดแลรกษาผปวยโดยมผปวยเปนศนยกลาง การใหความส าคญของความรสกกงวลของผปวยและญาตจะชวยใหเราเหนความชดเจนถงประเดนปญหาของผปวยทเราควรใหความชวยเหลอ บอยครงทอาการส าคญของผปวย (chief complaint) อาจไมตรงกบสงทผปวยหรอผดแลรสกไมสบายใจหรอกงวล (chief concern) เชน คณแมพาลกมาโรงพยาบาลดวยอาการส าคญคอไขสง แตรสกกงวลใจวาลกอาจเปนไขเลอดออก (แตไมไดบอกหมอ) อาจใชค าถามทเปนเรองของความรสกน า เพอใหไดขอมลทถกตองและชดเจน ”ดสหนาคณแมยงกงวลอยเลย มอะไรจะเลาใหพฟงอกไหมคะ”

72

การสอสารทหองตรวจโรคมกมเวลาจ ากด สวนใหญจงมกเปนในรปแบบของการซกถามตามแบบฉบบทไดเรยนมา (ซงบางครงฟงดคลายๆ กบต ารวจในโรงพกซงท าหนาทซกถามผทมาแจงความ) เพอใหไดขอมลของผปวยทครบถวน (ในความคดเหนของเรา) มากกวาทจะเนนใหไดขอมลทถกตองและมคณภาพจากผปวย

3. การฟงผปวยอยางใสใจ บคลากรทางการแพทยมกยดตดกบรปแบบค าถามปลายปดในลกษณะถามไปตอบมา เนนการใหขอมลหรอการใหสขศกษา โดยไมไดใหความส าคญในสงทผปวยรสกไมสบายใจ การใหโอกาสผปวยเลาเรองราวอยางอสระจะชวยใหเขารสกสบายใจและเปนกนเอง พรอมทจะเลาเรองราวดวยความเตมใจและเนอหาทไดมกนาเชอถอมากกวาวธการสอสารแบบเดมๆ ทใชอย อยางไรกตาม หากเราไมท าหนาทควบคมกระบวนการของการสอสารใหกระชบ อาจท าใหตองใชเวลานานเกนไปและท าใหประสทธภาพในการสอสารลดลงได

บคลากรทางการแพทยควรพดใหนอยลง พดในจงหวะทเหมาะสม และจ ากดการใหขอมลเทาทจะเปนประโยชนส าหรบผปวยจรงๆ เทานน แตควรใชเวลาสวนใหญไปกบการฟง เพอเกบเกยวขอมลและประเดนปญหาจากผปวย โดยการฟงควรมลกษณะทเรยกวา “ฟงอยางใสใจ” โดยอาศยเทคนคการทวนซ าและการสรปความเปนระยะๆ การเลอกใชการสอสารในลกษณะเชนนจะท าใหการสอสารเปนไปในลกษณะเขาใจตรงกนแบบ “จงมอไปดวยกน” ไดรบขอมลทนาเชอถอ และท าใหผปวยรสกวาเราใหความส าคญกบเรองราวของเขา เกดความรสก “ผปวยเปนศนยกลาง” ปรากฏเดนชดขน

4. ท าความเขาใจกบปญหาของผปวย การฟงผปวยอยางใสใจจะน าไปสความเขาใจในประเดนปญหาของผปวย หากเรายงไมเขาใจปญหาอยางถองแทและเรงรบในการแกไขปญหา พรอมใหขอมลมากมายซงอาจไมตรงกบประเดนทผปวยตองการ จะท าใหกระบวนการสอสารขาดประสทธภาพ เหมอนอาวธทใชไมเฉยบคม หรอ “เกาไมถกทคน” การท าความเขาใจกบปญหาของผปวยตองอาศยเวลาและทกษะในการแกะรอย (tracking) ค าพดแรกของผปวยอาจไมใชปญหาทแทจรงของผปวย ยงไมควรเรงดวนสรปวาเปนปญหาทแทจรงและรบท าการแกไข ตวอยางการสอสาร (ผปวย) ผมรสกปวดหวมาก

(พยาบาล) ทาไมถงปวดหวละ (ผปวย) คงเครยดกบงานมงครบ (พยาบาล) คณหมอตรวจรางกายแลวไมเจออะไร คงปวดหวจากเครยดนนแหละ

เดยวรบยาคลายเครยดไปกน คณตองพยายามไมคดมาก (จะท าไดจรงหรอ) เดยวกหายไปเอง คดไปกไมมประโยชนอะไร (อาจท าใหผปวยรสกวาผใหการรกษาไมเขาใจเขาและท าใหเสยสมพนธภาพ)

อาจท าการปรบเปลยนเปนอกแบบหนง (ผปวย) ผมรสกปวดหวมาก

73

(พยาบาล) ปวดหวมาก (พดทวนซ า) (ผปวย) คงเครยดกบงาน (พยาบาล) คณคดวาคณอาจปวดหวจากความเครยดกบงาน (สรปความ) พอจะ

เลารายละเอยดใหฟงไดไหมคะ เราจะไดชวยกนแกปญหา (เนนการแกไขปญหาดวยตนเอง ไมใชใหค าแนะน าโดยตรง)

5. พยายามลดการใหขอมลทมากเกนจ าเปน มแนวโนมทบคลากรทางการแพทยจะใชเวลาสวนใหญไปกบการซกถามและใหขอมลจ านวนมากเพอใหเกดความสมบรณในเชงวชาการตามแบบฉบบทไดเลาเรยนมา หลายคนเชอวาการใหขอมลจ านวนมาก (ตามทตนเองตองการ) จะชวยลดโอกาสในการรองเรยนและฟองรองลง ท าใหตองหมดเวลาไปกบการใหขอมล และเปดโอกาสใหผปวยพดคยประเดนปญหาและซกถามนอยลง นอกจากนนการใหขอมลควรท าเมอเรามความเขาใจกบปญหาของผปวยอยางชดเจนแลว และจะมประสทธภาพสงเมอผปวยพรอมทจะเปดใจรบฟงขอมล ซงตองประกอบดวย ผปวยมเวลาในการเลาเรองราวไดเพยงพอ แพทยมความเขาใจในประเดนปญหาทชดเจน และมโอกาสไดสะทอนอารมณเพอแสดงความเขาใจในความรสกของผปวย “คณลงรสกโกรธคณหมอและโรงพยาบาลมากทใหการรกษาลาชา จนรสกอยากรองเรยนผบรหาร (สะทอนความรสก)”

การใหขอมลกบผปวยจะมประโยชนหากเปนขอมลทผปวยสนใจและเหนความส าคญ ควรใหขอมลหลงจากทเราไดรบทราบปญหาและความกงวลทแทจรงของผปวยแลวเทานน โดยปรมาณของขอมลไมควรมากเกนไปและใชเวลาประมาณรอยละ 20-30 ของกระบวนการสอสารทงหมด อาจใชค าถามปดทายกอนจบการสนทนา

“คณพอคณแมยงมอะไรจะสอบถามเพมเตมอกไหมคะ” “... ยงมอะไรกงวลใจอยอกไหมคะ” 6. การดแลผปวยแบบครบองครวม (holistic care) และการดแลครอบคลมไปถงสมาชก

คนอนในครอบครว (family-based medicine) มกเกดขนควบคไปดวยเสมอโดยอตโนมตหากการสอสารเปนไปในลกษณะ “ผปวยเปนศนยกลาง” การสอสารกบผทมารบบรการทวไป ผปวยทวไปทมารบบรการทหองตรวจโรคสวนใหญเปนโรคชนดเฉยบพลนและมกมอาการไมรนแรงนก เชน ไขหวด ทองเสย เครยด ปวดศรษะ แตบางครงอาจเปนโรคทมความรนแรง เปนโรคเรอรง หรอมาพบเพอปรกษาปญหาดานสขภาพโดยไมมอาการเจบปวยทชดเจนกได

การสอสารกบผทมารบบรการทหองตรวจโรค ไมวาจะมาดวยอาการหรอโรคใดกตาม มหลกการทไมแตกตางกน สวนใหญจะเปนการสอสารเกยวกบความเจบปวยและสขภาพ

74

เนองจากมความจ ากดในเรองของเวลาทใช จงตองอาศยทกษะในการสอสารเปนอยางมาก เพอใหใชเวลาสนๆ แตมประสทธภาพสง การสอสารกบผทมารบบรการในคลนกพเศษ การสอสารกบผปวยเรอรงซงมจ านวนมากในคลนกพเศษมความจ ากดในเรองของเวลา แพทยและบคลากรทางการแพทยจงมกปฏบตในลกษณะเดมๆ เพอประหยดเวลา ท าใหมโอกาสในการพดคยกบผปวยนอยลง และไมสามารถคนหาปญหาหรอความกงวลของผปวยได ดงนนแพทยและบคลากรทางการแพทยจงตองมทกษะในการคดเลอกผปวยทคาดวาตองการความชวยเหลอหรอตองการเวลามากเปนพเศษกวาผปวยคนอน โดยอาศยประสบการณและสามญส านกในการดแลผปวย ซงบางครงกไมใชเรองงาย และตองการการฝกปฏบตอยางตอเนองเพอสงสมประสบการณ การสอสารกบผทมารบบรการในคลนกเดกด

เทคนคในการสอสารกบเดกทมารบวคซนและผปกครองควรไดรบการปรบเปลยนตามอายของเดกกลาวคอ เดกเลกจะพดคยสนๆ เพอเปนการสอสารไปถงผปกครองทางออมมากกวาทจะเปนการพดคยกบเดกโดยตรง ในเดกโตจะเนนการสอสารกบเดกโดยตรง

ขอมลทบคลากรทางการแพทยมกใหความส าคญในผทมารบบรการในคลนกเดกดประกอบดวย น าหนก สวนสง และเสนรอบศรษะของเดก อาหารของเดก (นม อาหารหลกและอาหารเสรม) การเจรญเตบโตและพฒนาการ วคซนทควรไดรบ และปญหาการเลยงดเดกโดยเฉพาะในเรองของสขภาพ จะเหนไดวาเนอหาทตองใสใจมจ านวนมาก ท าใหตองใชเวลามาก การดแลเดกและพอแมจงอยในรปแบบทแพทยและบคลากรทางการแพทยเปนศนยกลาง มากกวาเดกและพอแมเปนศนยกลาง

บคลากรทางการแพทยอาจตอง “ตดใจ” ทจะใหขอมลจ านวนมากมายซงไมสามารถครอบคลมไดอยางสมบรณ แตควรใหความส าคญของประเดนปญหาของพอแมเปนหลกและใหเวลาในการตอบสนองตอประเดนปญหาเหลานนอยางจรงจง การเปดประเดนควรเนนทตวปญหาหรอสงทท าใหพอแมเกดความกงวลโดยใชค าถามปลายเปด

“วนนมอะไรใหชวยเหลอครบ” “ดคณแมยงกงวล มอะไรจะใหชวย บอกไดเลยนะคะ”

การใหสขศกษา การใหสขศกษาส าหรบผปวยทมารบบรการทหองตรวจโรคผปวยนอกนบเปนกจกรรมหลกส าหรบโรงพยาบาลและสถานพยาบาลทวไป ภาพทพยาบาลยนอยทเคานเตอรและบรรยายเกยวกบการดแลสขภาพและโรคตางๆ ซงบางครงวธการน าเสนอเนอหาอาจอยในลกษณะ “สง

75

สอน” หรอ “ตอวา” อาจมการเชอมโยงเรองบางเรองซงไมไดมความเกยวของกน และท าใหผปวยและญาตเกดความรสกผด

“คณลงทาอยางนไมไดนะคะ” “บหรเปนอนตรายตอสขภาพ เลกสบไดแลวคะ (พดงาย แตท าไดยาก)” “คณแมรกลกใชไหมคะ ถารกลกกตองเลยงลกดวยนมแมนะ (แมทกคนรกลก แตอาจม

เหตผลทไมสามารถเลยงลกดวยนมแมได)” ผใหสขศกษาควรปรบเปลยนวธการสอสารโดยใชเวลาสนๆ ประมาณ 5-10 นาท มการ

เนนย าประโยคส าคญเพยง 2-5 ประโยค และเปดโอกาสในตอนทายส าหรบการซกถามปญหาทวไป กอนจบควรสรปสนๆ เพอตอกย าประโยคส าคญอกครง และใชค าพดทชวยเสรมก าลงใจใหกบพอแม พรอมแสดงความจรงใจและยนดทจะชวยเหลอแกไขปญหาส าหรบแตละคนตอไป

“สงทอยากจะเนนในวนนคอ การเลอกรบประทานอาหารสาหรบผปวยเบาหวาน....” “พวกเราคงเหนพองตองกนวา การเลยงลกไมใชเรองงายๆ ตองทมเท ตองเสยสละ และ

บางครงอาจทาใหคณพอคณแมรสกเหนดเหนอยและหมดกาลงใจ... อยากจะเปนกาลงใจใหคณพอคณแมทกคน เชอวาสงดๆ ทเราทาใหลก จะทาใหลกของเราเปนคนด เปนคนเกง และมความสข”

“หากคณพอคณแมคนใดตองการใหเราชวยแกปญหาอะไร หรออยากจะปรกษาเรองอะไร ขอเชญซกถามไดเลยคะ” การเลอกใชกจกรรมกลมส าหรบกลมเปาหมายทมลกษณะใกลเคยงกน โดยแพทยและบคลากรทางการแพทยท าหนาทเปนผน ากลมหรอผใหความชวยเหลอ (facilitator) มกเกดประโยชนมากกวาการบรรยาย แตตองอาศยทกษะในการสอสารทเหมาะสม บรรณานกรม 1. ชษณ พนธเจรญ. Coping with difficult parents. ใน: สชาดา ศรทพยวรรณ, ชษณ พนธ

เจรญ, อษา ทสยากร, บรรณาธการ. Pediatrics: Rational Management in Medical Practice. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2549:39-43.

2. ชษณ พนธเจรญ. การสอสารกบผปวยเรอรง. ใน: ชษณ พนธเจรญ, รตโนทย พลบรการ, อษา ทสยากร, บรรณาธการ. Communication Skills สอสารอยางไรใหประสบความส าเรจ. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2549:43-57.

3. ชษณ พนธเจรญ. การสอสารกบผปวยโรคเฉยบพลน: มมมองจากโรคไขเลอดออก. ใน: ชษณ พนธเจรญ, จฑารตน เมฆมลลกา, รตโนทย พลบรการ, อษา ทสยากร, บรรณาธการ. Communication Skills in Clinical Practice จากมมมองทหลากหลาย. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2548:39-45.

76

การสอสารในหอผปวย การสอสารกบผปวยในหอผปวยและญาต มหลกการเชนเดยวกบการสอสารทวไป อาจมความแตกตางกนไปบางส าหรบผปวยทมอาการหนก ผปวยสนหวง และผปวยทมความคาดหวงหรอมความกงวลสง ควรใหการสอสารโดยตอบสนองไปตามความตองการของผปวยและญาต การสอสารกบผปวยและญาตในหอผปวยมหลกการเชนเดยวกบการสอสารทวไป รวมทงการสอสารทหองตรวจโรค แตอาจมความลกซงมากกวาเนองจากผปวยในหอผปวยมกมอาการมากพอสมควร จงตองรบไวรกษาในหอผปวย อาจเปนโรคชนดเฉยบพลน เรอรง และบางครงกรนแรงถงขนาดตองรบไวรกษาในหอผปวยหนก บางโรคเปนโรคทรกษาไมหาย และบางโรคกรนแรงถงขนท าใหผปวยเกดความพการ อาจถงขนสนหวงหรอเสยชวตได ผปวยบางคนตองไดรบการรกษาบางอยางทท าใหเกดอาการเจบปวด หรอเกดความไมสบายตางๆ ทงทางกายและจตใจ เชน การใหเคมบ าบด การฉายแสง การผาตด การใสสายสวนประเภทตางๆ หลกการสอสารโดยทวไปประกอบดวย การสรางสมพนธภาพทดกบผปวยและญาต การรบฟงปญหาและความไมสบายใจของเขาจนเกดความกระจางและเขาใจ การแกปญหาเหลานนและสรปจบ โดยมประเภทของการสอสารทหลากหลาย ไมวาจะเปน การแจงขาวราย การใหขอมล และการใหการปรกษา หลกการสอสารทส าคญคอ การใหผปวยและญาตเปนศนยกลางโดยใชเทคนคค าถามปลายเปด การทวนซ า สรปความ และการสะทอนอารมณ ความรสก การสอสารในหอผปวยทวไป การสรางสมพนธภาพทดระหวางทมรกษาพยาบาลกบผปวยและญาตเปนหวใจส าคญของการสอสาร สมพนธภาพทดจะน ามาซงความสบายใจและความไววางใจตอแพทยและทมรกษาพยาบาล ผปวยทวไปมกมอาการไมหนกมาก ความกงวลใจและปญหามกไมมากเทาผปวยเรอรงเฉพาะโรค และผปวยหนก อยางไรกตาม ผปวยและญาตบางรายอาจมปญหาหรอความไมสบายใจมากกได ทงนเนองจากแตละคนแตละครอบครวมภมหลงทแตกตางกน ซงจะมผลตอปฏกรยาเมอมอาการเจบปวย จงตองยดหลกการดแลผปวยแตละบคคลโดยยดเขาเปนศนยกลางไวเสมอ การสอสารในหอผปวยเฉพาะโรคและผปวยเรอรง ผปวยเฉพาะโรคและผปวยเรอรงตลอดจนญาตของผปวยมกมความวตกกงวลสะสมอยางตอเนอง และเมอมอาการทรดลงหรอไมเปนไปตามทคาดหวง ยอมท าใหเขาเกดอาการทอแท เบอหรอเซง อาจแสดงออกถงอาการหงดหงด โกรธ โมโห โวยวาย หากทม

77

รกษาพยาบาลไมมความเขาใจถงปญหาและความกงวลใจอยางดแลว อาจมความรสกในทางลบตอผปวยและญาต รสกร าคาญ เกดความไมพอใจทจะใหบรการ มความรสกวา ”มากเรอง” ”จะเอาโนนเอาน” และเรมมอคตตอผปวยและญาต บางครงถงขนบอยคอตและไมเตมใจใหบรการ รวมทง "สงเวร” ตอใหกบสมาชกในทมรกษาพยาบาลคนอน ท าใหยงเกดอคตตอการดแลรกษาพยาบาลผปวยเพมขนๆ ”การใหก าลงใจ” และ "การอยอยางมความหวง” เปนหวใจส าคญในการดแลผปวยกลมน ไมควรใหค าพดทท าใหเขาหมดก าลงใจ การใหก าลงใจทอยบนรากฐานของความเปนจรงเปนสงส าคญเปนอยางยง ”แมวาคณลงจะมอาการทรดลง แตทมรกษาพยาบาลกจะดแลใหดทสด เราหวงวาอาการของคณลงอาจดขนกวาทเปนอย” การสอสารในหอผปวยทมอาการหนก การสอสารกบผปวยทมอาการหนกและญาต อาศยหลกการเชนเดยวกบผปวยเรอรงแตตองใหความสนใจในประเดนทผปวยอาจมอาการทรดหนกถงขนเสยชวตได การใหก าลงใจกบผปวยและญาตยงเปนสงส าคญเสมอ แพทยและทมรกษาพยาบาลมกจะพดไปในท านองให ”ท าใจ” โดยหวงวาหากเกดอะไรขนหรอเกดการสญเสย อาจท าใหญาตไมรสกเสยใจมาก เพราะพดใหท าใจไวแลว แนวคดเชนนอาจไมคอยถกตองนก การพดในทางลบมากจนเกนไปจะท าใหผปวยและญาตหมดก าลงใจทจะตอสในชวงทายของชวตเขา การสอสารตองอาศยความจรงผนวกเขากบใหก าลงใจหรอเปดมมมองในทางบวกทยงหลงเหลออย ”ขณะนอาการของคณปาทรดหนกลงไปอก มความเปนไปไดวาคณปาอาจหยดหายใจหรอหวใจหยดเตนได ทมรกษาพยาบาลจะใหการดแลรกษาอยางดทสดตอไป ทสาคญคอ จะพยายามใหคณปาไมรสกทรมานหรอมความเจบปวดนอยทสด... ไมทราบวาคณลงและลกๆ มองอยางไรคะ และอยากใหเราชวยเหลออะไรอก ขอใหบอกไดเลยคะ” ”ถงตอนนความหวงทจะชวยใหหวใจของคณลงกลบมาเตนเปนปกตมนอยมาก หลายคนคงหวงทจะใหเกดปาฏหารยข น... พวกเราเองกอยากจะเหนปาฏหารยเชนกน (แทนการใชคาวา หมดหวง หรอโอกาสรอดชวตไมมแลว)” ทมรกษาพยาบาลควรใหเวลาผปวยอยกบญาตใหนานทสด ผปวยและญาตจ านวนไมนอยตองการมสวนรวมในการตดสนใจเกยวกบการดแลรกษา บางคนอาจตองการใชเวลาชวงสดทายทบานกบคนทเขารก หรออยในหอผปวยธรรมดาทญาตสามารถเขาไดมากกวาจะตองอยคนเดยวในหอผปวยหนก การใชชวตในชวงสดทายอยางมคณภาพนาจะมประโยชนกวาการยอชวตของผปวยใหนานทสดเทานน ผปวยและญาตบางคนตองการท าอะไรบางอยางกอนทผปวยจะจากไป ทมรกษาพยาบาลควรใหการสนบสนนเทาทสามารถท าได บรรณานกรม

78

1. ชษณ พนธเจรญ. ทกษะการใหการปรกษา. ใน: ชษณ พนธเจรญ, จฑารตน เมฆมลลกา, รตโนทย พลบรการ, อษา ทสยากร, บรรณาธการ. Communication Skills in Clinical Practice จากมมมองทหลากหลาย. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2548:7-10.

2. ชษณ พนธเจรญ. การสอสารส าหรบผปวยเรอรง. ใน: ชษณ พนธเจรญ, ปญญา เสกสรรค, จรงจตร งามไพบลย, บรรณาธการ. คมอทกษะการสอสารเพอดแลผปวยเรอรง. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2552:53-67.

3. กญญา ศภปตพร, ชษณ พนธเจรญ. การสอสารส าหรบผปวยวกฤตและผปวยระยะสดทาย. ใน: ชษณ พนธเจรญ, ปญญา เสกสรรค, จรงจตร งามไพบลย, บรรณาธการ. คมอทกษะการสอสารเพอดแลผปวยเรอรง. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2552:69-84.

4. ดสต สถาวร. Holistic approach at the end-of-life for children. ใน: ดสต สถาวร, ชษณ พนธเจรญ, อษา ทสยากร, บรรณาธการ. Critical Advances in Pediatrics. กรงเทพฯ: บยอนด เอนเทอรไพรซ, 2550: 197-209.

79

การสอสารในหองอบตเหตและฉกเฉน การสอสารในหองอบตเหตและฉกเฉนตองอาศยความรวดเรว ความชดเจน และตองใหความสนใจดานจตใจของผปวยและญาต ซงอาจอยในอาการตกใจ แพทยพยาบาลจงตองมทกษะทดในการสอสารกบผปวยและญาต เพอใหการบรการทางการแพทยมประสทธภาพสงและเปนทนาพอใจของผรบบรการ หองอบตเหตและฉกเฉนถอวาเปนประตดานหนาของโรงพยาบาล เปนทรองรบผปวยทประสบอบตเหตและผปวยฉกเฉนซงมกมอาการหนก และอาจรนแรงถงขนเสยชวตได พยาบาลและบคลากรทางการแพทยทปฏบตงานในหองอบตเหตและฉกเฉนมกมจ านวนจ ากด สวนหนงอาจเนองจากลกษณะของการปฏบตงานในสถานทดงกลาวมกหนกกวางานอนๆ ในโรงพยาบาล ผปฏบตงานมความเครยดสง มความเหนอยเมอยลา บางคนปฏบตงานตดตอกนหลายชวงเวลาและพกผอนไมเพยงพอ ผทปฏบตงานมานานมกรสกเคยชนกบผปวยทมารบบรการจนเกดความเฉยชาในขณะทผท ปฏบตงานรนใหมมกขาดประสบการณและขาดทกษะในการแกไขปญหา ประกอบกบผปวยและญาตมกมความเครยดและมความกงวลสง ทงคาดหวงทจะใหผปฏบตงานทมเทก าลงกายและก าลงใจในการชวยเหลอผปวยใหปลอดภยโดยเรว ดวยเหตผลเหลานท าใหหองอบตเหตและฉกเฉนมโอกาสเสยงสงตอการถกรองเรยนและฟองรอง ผปวยทมารบการบรการในหองอบตเหตและฉกเฉนสามารถจ าแนกไดเปนสองประเภทใหญๆ คอ ผปวยทแขงแรงดมากอนและเกดการเจบปวยอยางเฉยบพลน เชน ผปวยอบตเหต ผปวยโรคหวใจ และอกประเภทหนงคอ ผปวยเรอรงจากโรคบางโรคทมกรกษาไมหายขาด มาหองอบตเหตและฉกเฉนดวยภาวะแทรกซอนหรออาการของโรค และสวนใหญเปนผปวยทม ลกษณะหมดหวงหรอสนหวง ผปวยอบตเหตจ านวนไมนอยมอาการเมาสรา ไมมญาต และบางรายอาจเสยชวตโดยญาตไมไดเตรยมใจมากอน ญาตของผปวยมกคาดหวงทจะไดรบการรกษาโดยเรว รกษาใหหาย หรอมเตยงรบผปวยทจ าเปนตองรบไวรกษาในโรงพยาบาล ทกษะการสอสารในหองอบตเหตและฉกเฉน ผปฏบตงานในหองอบตเหตและฉกเฉนควรมประสบการณสงในการซกประวต ตรวจรางกาย ใหการวนจฉยโรค และใหการรกษาอยางรวดเรว รจกพจารณาเลอกใชการตรวจทางหองปฏบตการ เชน การตรวจเลอด การตรวจเอกซเรย ไดอยางเหมาะสม ประสบการณทส าคญอยางยงคอ การมทกษะการสอสารทด ขอมลทใชในการสอสารทหองอบตเหตและฉกเฉนควรมลกษณะชดเจน สน กะทดรด และรวดเรว การดแลดานจตใจของผปวยและญาตมความส าคญไมยงหยอนไปกวาการดแลทาง

80

กาย และตองอาศยความเขาอกเขาใจจากผปฏบตงาน ทกษะการสอสารทใชบอยประกอบดวย ทกษะการแจงขาวราย ทกษะการใหขอมล ทกษะการสะทอนอารมณ และทกษะการใหก าลงใจ ตวอยางการสอสารในหองอบตเหตและฉกเฉน

1. เดกจมน า หยดหายใจ แพทยก าลงชวยกชวต แมรองไหโฮ แม “ลกของฉนจะรอดไหม (รองไหตลอดเวลา)” พยาบาล “เรากาลงชวยเหลอลกของคณแมอยอยางเตมท (ทกษะใหขอมล) คณแมอยาก

เหนไหมคะวาเรากาลงชวยเหลออยางไร” แม “อยากคะ” พยาบาล “หนจะพาไปด (แลวพาคณแมไปดลก)” พยาบาล “คณแมจะเหนวา ทมรกษาพยาบาลของเรากาลงชวยเหลอนองอย เราไดใสทอ

ชวยหายใจใหเพราะนองหายใจเองไดไมพอ สวนหวใจของนองยงเตนเปนปกต (ทกษะใหขอมล) เดยวเราไปนงคยกนตอดไหมคะ (แลวพาคณแมไปนงคยในหองใหการปรกษา)”

แม “คะ (ดทาทางกงวลใจ) แลวลกหนจะรอดไหม” พยาบาล “คณแมคงไมสบายใจกบอาการของลก (ทกษะสะทอนอารมณ)” แม “ใชคะ หนมลกคนเดยว เขาจมนานานมาก” พยาบาล “คณแมเหนอาการของนองแลวรสกอยางไรคะ (ทกษะตงค าถาม)” แม “ดอาการหนกมาก เขาจะรอดไหมคะ” พยาบาล “ใช อาการของนองหนกมาก แตทมรกษาพยาบาลจะทาหนาทใหดทสดเพอ

ชวยเหลอเขา” แม “ขอบคณคะ ชวยหนและลกดวยนะคะ” พยาบาล “คะ เราจะทาใหดทสดคะ”

2. คณลงมอาการปวดทองมาก ไมมเตยงทจะรบไวรกษา จ าเปนตองสงตวไปโรงพยาบาลอน ญาตรสกไมพอใจ

พยาบาล “เราพยายามหาเตยงเพอรบคณลงไวรกษา แตขณะนเตยงในโรงพยาบาลของเราเตมหมดเลยคะ เราคงตองสงตวคณลงไปทโรงพยาบาลอน (ทกษะการใหขอมล)”

คณปา “ไมไดนะหมอ ลงเขาปวดทองมาก หมอตองหาเตยงใหลงดวยนะ” พยาบาล “คณปาคงกงวลใจมากเกยวกบอาการปวดทองของคณลง (ทกษะสะทอน

อารมณ)” คณปา “ใชคะ ลงเขาปวดทองมาก กลวเขาเปนไสตง คณหมอวาลงเขาเปนอะไรคะ” พยาบาล “คณปากลววา คณลงจะปวดทองจากไสตงอกเสบ (ทกษะสรปความ)”

81

คณปา “ไมสบายใจเลยคณหมอ” พยาบาล “เทาทคณหมอไดตรวจคณลง อาการไมคอยเหมอนไสตงอกเสบ คณหมอไดให

ยาแกปวด ดอาการของคณลงทเลาขนมาก (ทกษะใหขอมล)” คณปา “จรงคะ ดอาการปวดทองดขนหลงไดยาฉดแกปวดทอง” พยาบาล “อาการขณะนดไมนาเปนหวงมากนก แตคณหมอกยงตองการใหคณลงอย

โรงพยาบาลสกวนสองวนเพอเฝาดอาการ แตขณะนเตยงของเราเตมจรงๆ คะ (ทกษะใหขอมล)”

คณปา “ไมมเตยงจรงๆ หรอคะ” พยาบาล “ไมมเลยคะ กวาจะพอมเตยง กนาจะเปนพรงนคาๆ มผปวยคนหนงจะกลบบาน

คะ (ทกษะใหขอมล)” คณปา “จะขอนอนรอเตยงอยทหองฉกเฉนไดไหมคะ ปาไมอยากพาลงไปรกษาทอน

เราไวใจโรงพยาบาลน หมอกดๆ ทงนน” พยาบาล “(ยม) ขอบคณนะคะทเชอใจโรงพยาบาลและคณหมอของเรา (ทกษะสรปความ)

ถาคณปาจะใหคณลงนอนรอเตยงอยทนกไดคะ แตอาจจะไมสะดวกในการเฝาคณลง (ทกษะใหขอมล)”

คณปา “ไมเปนไรคะ ยงไงปากจะรอเตยงอยทน ขอบคณคณหมอมากคะ”

3. ชายหนมเมาสรา ประสบอบตเหตรถมอเตอรไซดลม เปนแผลใหญทหนงศรษะ แพทยในหองอบตเหตก าลงชวยเหลอเดกทจมน าอย ท าใหแมของผปวยรายนไมพอใจทตองรอหมอนาน

แม “คณหมอ รบมาดลกของฉนหนอย ดซ เลอดไหลใหญแลว ไปไหนกนหมด เรวๆ หนอยส”

พยาบาล “คงตองรอสกครนะคะ คณหมอกาลงชวยเดกจมนาอยคะ (ทกษะใหขอมล)” แม “เรวซคะ เดยวลกฉนกเลอดหมดตวหรอก” พยาบาล “คณแมคงไมสบายใจทเหนเลอดออกเยอะ (ทกษะสะทอนอารมณ)” แม “ใชซคะ ฉนมลกกบเขาคนเดยว” พยาบาล “ระหวางทรอคณหมอ หนจะชวยทาแผลและทาใหเลอดหยดกอน (ทกษะใหขอมล)” แม “แลวจะมเลอดออกในสมองไหมคะ อยากใหทาเอกซเรยคอมพวเตอร” พยาบาล “เมอคณหมอมาตรวจ จะบอกไดวาควรทาเอกซเรยหรอไม... ดลกคณแมกรตวดนะคะ

หนวาไมนาจะมอะไรในสมอง... (ทกษะใหขอมล)” หมอ “สวสดครบคณแมของสมชายหรอครบ ขอโทษทใหรอนานครบ (ทกษะสะทอน

อารมณ) ผมตองไปชวยเดกทจมนาซงมอาการหนกมาก เลยมาตรวจใหชา (ทกษะใหขอมล)”

82

พยาบาล “เยบแผลใหแลวคะ คณแมกงวลวาจะมเลอดออกในสมองหรอเปลา (ทกษะสรปความ)”

หมอ “ผมจะขอตรวจดกอนวาตองเอกซเรยไหม (ทกษะใหขอมล)” แม “ขอบคณคะคณหมอ ชวยดลกของฉนใหดวยคะ เรามกนแคสองคนแมลก” หมอ “คณแมคงรกเขามากเลยนะ (ทกษะสะทอนอารมณ) (ยม)” แม “คะ คณหมอ (ยม)” บรรณานกรม 1. กญญา ศภปตพร, ชษณ พนธเจรญ. การสอสารในหอผปวยวกฤต. ใน: วระศกด ชลไชยะ,

สชรา ฉตรเพรดพราย, ชษณ พนธเจรญ, จรงจตร งามไพบลย, บรรณาธการ. ทกษะการสอสาร เพอความเปนเลศดานบรการทางการแพทย. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2551:159-71.

2. กญญา ศภปตพร, ชษณ พนธเจรญ. การสอสารส าหรบผปวยวกฤต. ใน: วระศกด ชลไชยะ, สชรา ฉตรเพรดพราย, ชษณ พนธเจรญ, จรงจตร งามไพบลย, บรรณาธการ. ทกษะการสอสาร เพอความเปนเลศดานบรการทางการแพทย. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2551:271-87.

3. ชษณ พนธเจรญ. การสอสารในหองอบตเหตและฉกเฉน. ใน: วระศกด ชลไชยะ, สชรา ฉตรเพรดพราย, ชษณ พนธเจรญ, จรงจตร งามไพบลย, บรรณาธการ. ทกษะการสอสาร เพอความเปนเลศดานบรการทางการแพทย. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2551:183-9.

83

การสอสารเพอปองกนการรองเรยนและการฟองรอง การสอสารเพอลดโอกาสถกรองเรยนหรอฟองรองตองอาศยทกษะการสรางสมพนธภาพกบผปวยและญาต การรบฟงและท าความเขาใจกบปญหาและความกงวลของผปวย และชวยเหลอในการแกปญหา หากถกรองเรยนหรอฟองรองแลวตองไมหลกเลยงปญหา ปฏเสธความรบผดชอบ หรอกลาวโทษผอน ควรรบเขาไปแกปญหาและแสดงความรบผดชอบโดยเรว และแจงขอความชวยเหลอจากผรบผดชอบและผบรหารของสถานพยาบาล

ในปจจบนสงคมมความคาดหวงตอวงการแพทยสงขนกวาในอดตมาก นวตกรรมในการรกษาพยาบาลและในเชงการปองกนไดรบการพฒนาอยางตอเนอง สงผลใหคาใชจายในเรองดงกลาวเพมขน โดยเฉพาะในสถานพยาบาลภาคเอกชน กอปรกบภาพลกษณของแพทยและสถานพยาบาลไดรบการจดการในเชงธรกจมากขน ท าใหสงคมและสอสารมวลชนเขามาตรวจสอบความถกตองและความเหมาะสมในการรกษาผปวยเพมขน การเขาถงขอมลขาวสารทางการแพทยของประชาชนและสอสารมวลชน ตลอดจนผปวยทมจ านวนเพมขนและมความยงยากในการรกษาเพมขน ลวนท าใหสมพนธภาพของแพทย พยาบาล และบคลากรทางการแพทยทกระดบกบผปวยและญาตเสอมลงกวาในอดตมาก เกดความรสกในเชงลบระหวางบคลากรทางการแพทยกบผปวย สอสารมวลชน และสงคมโดยรวม บางกรณถงขนเปนปฏปกษตอกน ซงท าใหเกดความสนคลอนในวงการแพทยและอาจสงผลใหโอกาสในการถกรองเรยนและถกฟองรองเพมขนเปนล าดบในปจจบน ซงเปนเหตการณทพบไดบอยเชนกนในประเทศทางตะวนตก

ผลกระทบในเรองดงกลาวท าใหแพทย พยาบาล และบคลากรทางการแพทยตลอดจนสถานพยาบาลและองคกรวชาชพตองหาทางออกเพอใหเกดความรสกมนคงในวชาชพ บางคนถงกบเปลยนไปประกอบอาชพอน หลายคนเปลยนบทบาทเพอปกปองตนเองและหวงวาจะท าใหมความปลอดภยเพมขนในทางเวชปฏบต แพทยสวนหนงท าการศกษาดานกฎหมายและพยายามผลกดนการแกไขกฎหมายเพอใหเกดความปลอดภยเพมขนจากการรองเรยนและฟองรอง ในขณะทหลายฝายกลบมองวา การกระท าดงกลาวยงท าใหสงคมมองวงการแพทยในชงลบเพมขน ท าใหชองวางแหงความเขาใจระหวางผใชบรการทางการแพทยกบผรบบรการกวางขนๆ จนอาจถงขนไมสามารถเยยวยาใหกลบมาดดงเดมได

แมวาความจ ากดในเรองของเวลาในการบรการผปวยอาจเปนอปสรรคประการหนง แตสงส าคญทเราปฏเสธไมไดคอ สงคมปจจบนไมไดตองการเพยงคณภาพในการบรการในเชงวทยาศาสตรเทานน แตคณภาพในการบรการในเชงจตวทยากมความส าคญไมยงหยอนไปกวากน และหนงในทกษะของการใหบรการทนาประทบใจคอ ทกษะในการสอสารทางการแพทย ซงมกเปนจดออนทพบไดเสมอเปนจดก าเนดของความไมเขาใจกนและความไมพอใจในการใหบรการซงอาจถงขนท าใหเกดการรองเรยนและฟองรองตามมาได

84

ทกษะการสอสารทางการแพทย... ทางออกส าคญในการเพมความประทบใจในการใหบรการทางการแพทย เหตการณรองเรยนและฟองรองทพบเพมขน ท าใหหลายฝายตระหนกทงปญหาหรอการขาดทกษะในการสอสารของบคลากรทางการแพทย และแนะน าใหบคลากรทางการแพทยพดคยและใหขอมลกบผปวยและญาตเพมขน ซงมกไมไดชวยใหสถานการณดขน การแกไขปญหาดวยวธดงกลาวเปรยบเปน “การเกาไมถกทคน” เพราะเปนการเลอกใชวธทใชผบรการเปนศนยกลาง โดยการมองขามแนวคด “ผปวยเปนศนยกลาง” ไป

การสอสารเพอใหประสบความส าเรจตองอาศยการสรางสมพนธภาพและกระบวนการสอสารทด

1. การสรางสมพนธภาพ การสรางสมพนธภาพกบผปวยและญาต นบเปนพนฐานทส าคญอนจะท าให

กระบวนการสอสารประสบความส าเรจ โดยยดหลก “เปนเพอนคด” “ใหการปรกษา” แทนแนวคดเดมซงเปนเรองของ “ผเชยวชาญ” และ “ขอมลทางวทยาศาสตร”

ควรเรมตนสรางสมพนธภาพกบผปวยและญาตดวยการทกทาย การแนะน าตว การถามความเกยวของของญาตกบผปวย กอนทจะเขาสการรบฟงปญหาและความกงวลของผปวยและญาต พงตระหนกวาการสรางสมพนธภาพควรด าเนนอยางตอเนองในระหวางกระบวนการสอสาร โดยมไดหยดอยในชวงทกทายและแนะน าตวเทานน

2. กระบวนการสอสาร การใหเวลาผปวยพดคยเกยวกบปญหาและความกงวลใจของตนเอง โดยสนบสนน

แนวคด “ผปวยเปนศนยกลาง” เปนทางออกทผเชยวชาญดานการสอสารเชอวาจะชวยแกไขและปองกนความขดแยงทเกดจากการสอสาร การฟงผปวยและญาตเลาเรองราวของตนดวยความใสใจจงเปนทกษะทตองการการฝกฝน ท าความเขาใจซงปญหาและความกงวลใจของผปวยและญาตกอนถงขนตอนการแกปญหาหรอใหขอมลตางๆ การเขาใจปญหาและความกงวลของผปวยและญาตโดยเลอกใชขอมลเทาทจ าเปน จะชวยประหยดเวลาทเรามกใชกบการใหขอมลจ านวนมาก ซงมกเปนขอมลทวไปทครอบคลมในแนวกวางจนเกนไป และมใชขอมลทผปวยตองการรบฟงจรงๆ เหตการณและลกษณะของผปวยทเสยงตอการถกรองเรยน/ฟองรอง

1. ผปวยจากโรคเรอรง ผทเจบปวยจากโรคเรอรงโดยเฉพาะโรคทรกษาไมหายขาด มกมความวตกกงวลสงในเรองโรคทเขาเปน ตลอดจนวธการดแลรกษาซงตองอาศยความอดทน เสยคาใชจายสง จ ากดกจกรรมในชวตประจ าวน และอาจท าใหเกดอาการเจบปวยหรอไมสบาย นอกจากนการเจบปวยของผปวยยงมผลกระทบตอสมาชกคนอนในครอบครว ท าใหครอบครว

85

อยในสภาพเครยดเรอรง เมอมเหตการณใดเหตการณหนงมาซ าเตมผปวย จงท าใหเกดความเครยดเพมขนอก อาจถงขนเกนความสามารถทจะยอมทนอกตอไป

การสอสารของทมบรการพยาบาลจงตองเปนไปดวยความเขาใจและความเหนอกเหนใจ พงตระหนกวา “ก าลงใจ” และ “ความหวง” เปนสงส าคญ (แมบางครงอาจจะเปนความหวงทเปนจรงไดยาก) ทจะท าใหผปวยและญาตด ารงชวตอยไดตอไป ตองหลกเลยงทจะท าลายความหวงของผปวยและญาต แตอาจจะใชวธเปลยนมมมองของเขา

“แมวาโรคลปสจะไมสามารถรกษาใหหายขาดได แตยาจะทาใหเราใชชวตไดใกลเคยงกบคนปกตทวไป”

2. ผปวยทมอาการหนก ผปวยทมอาการอยในขนวกฤตไมวาจะเปนโรคแบบเฉยบพลนหรอโรคเรอรงกตาม มกมความวตกกงวลสง ควรสอสารใหผปวยและญาตไดเหนถงความตงใจของญาตและทมรกษาพยาบาลในการท าใหผปวยมอาการดขน ผปวยทมอาการหนกหรออาจถงขนเสยชวตยงจ าเปนตองม “ความหวง” อยเสมอ แมอาจไมใชความหวงทจะหายจากโรค แตอาจเปนความหวงใหอาการดขน หวงใหยดอายของผปวย หรอหวงใหผปวยมอาการเจบปวยนอยทสด

กรณทอาการของผปวยเลวลงจากการรกษาพยาบาล ไมวาจะเกดจากผลขางเคยงของการรกษาหรอเกดความผดพลาดจากการรกษา ทมรกษาพยาบาลไมควรหลกหนจากปญหา แตควรตงใจฟงปญหาและความกงวลของผปวยและญาต รบรความรสกของผปวย การชแจงหรอใหขอมลทมากเกนไปหรอในชวงเวลาทเรวจนเกนไป อาจท าใหสถานการณเลวลง เขาท านอง “ชแจงเพอแกตว” ท าใหสมพนธภาพระหวางทมรกษาพยาบาลกบผปวยและญาตเสยหายได ท าใหโอกาสในการถกรองเรยน/ฟองรองเพมขนได

3. ความผดพลาดทเกดจากการรกษา แมวาบคลากรทางการแพทยจะมความเขาใจวา การรกษาใดๆ โดยเฉพาะการผาตด อาจไมประสบความส าเรจ ซงอาจเกดจากตวโรคเองหรอเกดจากความผดพลาดทเกดขนจากการรกษา แตส าหรบผปวยและญาตแลว เขาเกดความสญเสยและผดหวง เกดความรสกทหลากลายในเชงลบขน ไมวาจะเปนความรสกไมพอใจ โกรธ ชอก เสยใจ และกลาวโทษทงตนเองและผเกยวของ ทมรกษาพยาบาลโดยเฉพาะแพทยจงเปาหมายหนงทเขาคดวาควรรบผดชอบตอสงทเกดขน

การสอสารจงควรมงเนนไปท “รบรและเขาใจความรสกของผปวยและญาต” และ “รวมรบผดชอบกบสงทเกดขน” การรบฟงอยางอดทนในความรสกเชงลบของเขารวมทงสะทอนความรสกเพอแสดงความเขาใจและเหนใจมสวนส าคญอยางยงทท าใหผปวยและญาตรสกวา ทมรกษาพยาบาลรบรซงความรสกของการสญเสย “ทมรกษาพยาบาลรสกเสยใจเปนอยางมากททราบวาหลงจากการผาตด อาการของคณปาดไมดข นอยางทหวง หากเรองเชนนเกดขนกบใครหรอแมแตเกดขนกบพวกเรา คงมความรสกแยเชนกน... แตบางครงสงทเราไมคาดคดกเกดขนได”

86

”คณปาคงรสกโกรธทการผาตดไมประสบความสาเรจตามทคณปาและพวกเราทกคนคาดหวงไว พวกเราเองกรสกเสยใจกบสงทเกดขนเชนกน” การรวมรบผดชอบหรอการมความรสกรวมดวยกบสงผดพลาดทเกดขน ไมไดหมายถงวาเราเปนฝายผดเสมอไป เมอเกดเหตการณขน แพทยและทมรกษาพยาบาลมกหลกเลยงทจะเผชญหนากบผปวยและญาต รสกไมสบายใจ ไมมนคง และกลวทจะถกตอวา ถกกลาวหา ไมอยากทจะรบรความรสกและรบฟงความเหนในเชงลบจากผปวย การหลกเลยงทจะเผชญหนามกท าใหเหตการณตางๆ เลวรายลง ผปวยหลายคนกลาววาหากเพยงแตหมอมาพบเขา พดคยกบเขาถงเรองราวทเกดขน คงท าใหเขารสกดกวาน และเรองราวคงไมเลยเถดถงขนตองมการรองเรยนและฟองรองกน การแสดงสวนรวมในการรบผดชอบจงนบเปนสวนหนงทส าคญส าหรบกระบวนการสอสารส าหรบเหตการณผดพลาดทเกดขน การกลาวค าวา “เสยใจ” หรอ “ขอโทษ” มกชวยท าใหสถานการณคลคลายไปไดในระดบหนง แมอาจท าใหผกลาวค าดงกลาวรสกล าบากใจทจะพด เพราะคดวาเปนการยอมรบผดตอสงทเกดขน “ทมผาตดทกคนรวมทงหมอเองรสกเสยใจกบสงทเกดขน” “พวกเราคงตองชวยกนดแลรกษาคณปาใหดทสด เพอใหอาการของคณปาดขนกวาน กลบมาเปนปกตหรอใกลเคยงปกต” นอกจากการรวมรบผดชอบในรปของค าพดแลว การใหความชวยเหลอในดานตางๆ โดยเฉพาะความชวยเหลอดานคาใชจายในการรกษาพยาบาลกมความส าคญไมยงหยอนไปกวากน การแจงใหผบรหารโรงพยาบาลทราบและสงผเชยวชาญดานการบรหารความเสยงมาเพอชวยเหลอจะชวยใหผปวยและญาตรสกวา ผบรหารไมไดนงนอนใจกบเหตการณทเกดขน และเปนการแสดงความรบผดชอบของผบรหารโรงพยาบาลดวย การสอสารเพอปองกนการรองเรยนและฟองรอง เมอแพทย บคลากรทางการแพทย หรอโรงพยาบาลถกรองเรยนหรอฟองรอง ยอมสรางความยากล าบากใหกบผเกยวของไมมากกนอย จงควรใหความส าคญในเชงการปองกนเพอไมใหเกดการฟองรอง เรมตนจากการมองเหนหรอคาดการณวาผปวยและญาตรายใดมความเสยงสงทจะเกดการรองเรยน/ฟองรอง ไมวาจะเปนผปวยเรอรง ผปวยทมอาการหนก ผปวยทไดรบผลกระทบจากความผดพลาดในการรกษาพยาบาล การมสมพนธภาพทดระหวางแพทยและทมรกษาพยาบาลกบผปวยและญาตทกคน อาจชวยลดความเสยงในการถกรองเรยนหรอฟองรองลงไดในระดบหนง ควรดแลใหความชวยเหลอและเขาใจปญหาของผปวยกลมดงกลาว โดยเฉพาะในดานความรสกและดานจตใจ ควรสอสารกบผปวยและญาตดวยความใสใจ ดวยความเหนใจ และดวยความเขาใจ เมอเกดเหตการณบางอยางซงอาจท าใหผปวยและญาตมความคดในการรองเรยนและฟองรอง ตองรบเขาไปจดการกบขอขดแยงโดยเรว แสดงความเหนใจและรวมรบผดชอบกบสงท

87

เกดขน รบฟงปญหาทเกดขนจากทกฝายและท าความเขาใจโดยเรว ไมควรหลกหนจากปญหา จากนนรบรายงานและขอความชวยเหลอจากหวหนาหอผปวยและผรบผดชอบบรหารความเสยงของสถานพยาบาลโดยเรว การสอสารเมอมการรองเรยนและฟองรอง คงไมมใครอยากใหเกดการรองเรยนหรอคดฟองรองในสถานพยาบาลทตนเองท างานอย แตบางครงกไมสามารถปองกนและหลกเลยงได ทนททเกดการรองเรยนและฟองรอง ควรรบเขาไปแกไขปญหา ผเกยวของมกรสกไมพอใจทผปวยหรอญาตรองเรยนหรอฟองรองเรา แตเราจ าเปนตองรบจดการปญหาเกยวกบอารมณของเขาโดยเรว เพอจะไดสามารถแกไขปญหาทเกดขนไดอยางมประสทธภาพ ผท าหนาทในการสอสารควรรบฟงขอมลปญหา ท าความเขาใจและรบรความรสกของผรองเรยน/ฟองรอง ไมควรเรมตนดวยการใหขอมล เพราะจะท าใหผเสยหายรสกวาเราก าลงท าการแกตว การใหขอมลควรท าเมอไดเขาใจปญหาและความคบของใจเปนอยางดแลว โดยเลอกสรรขอมลเทาทจ าเปนและเปนขอมลทเกยวของกบปญหาของผปวยเทานน การกลาว “ขอโทษ” หรอ “เสยใจ” อาจท าใหสถานการณดขน “ทมรกษาพยาบาลทราบวา มเหตการณบางอยางเกดขนกบลกของคณแม ซงสรางความไมพอใจใหกบคณแม จนทาใหตองไปรองเรยนกบผใหญของโรงพยาบาล เรารสกเสยใจกบสงทเกดขน หากมอะไรจะใหเราชวยเหลอ ขอใหบอกไดเลยคะ”

จากนนควรรายงานและขอความชวยเหลอจากผทเชยวชาญเรองการสอสารหรอผรบผดชอบเกยวกบการบรหารความเสยงของสถานพยาบาล ซงควรท าการสอบสวนเรองราวทเกดขนอยางเปนระบบ และใหความชวยเหลอโดยยดหลกมนษยธรรมเปนตวน ามากกวาการใชหลกการทางวทยาศาสตรแตเพยงอยางเดยว กรณพบวาเรองราวเกดจากความผดพลาดของแพทยหรอทมรกษาพยาบาล ควรรวมรบผดชอบคาใชจายจากการรกษาพยาบาลทเปนผลจากความผดพลาดดงกลาว ตองไมกลาวโทษผอนหรอปฏเสธความรบผดชอบโดยไมไดพจารณาขอมลอยางถองแทกอน บรรณานกรม 1. ชษณ พนธเจรญ. การสอสารส าหรบผปวยทมความคาดหวงสง. ใน: ชษณ พนธเจรญ, รต

โนทย พลบรการ, อษา ทสยากร, บรรณาธการ. Communication Skills สอสารอยางไรใหประสบความส าเรจ. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2550:109-16.

2. ชษณ พนธเจรญ. การสอสารเพอปองกนการรองเรยนและการฟองรอง. ใน: วระศกด ชลไชยะ, สชรา ฉตรเพรดพราย, ชษณ พนธเจรญ, จรงจตร งามไพบลย, บรรณาธการ. ทกษะการสอสาร เพอความเปนเลศดานบรการทางการแพทย. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2551:341-52.

88

3. ชษณ พนธเจรญ. ปรชญาของทกษะการสอสาร. ใน: ชษณ พนธเจรญ, ปญญา เสกสรรค, จรงจตร งามไพบลย, บรรณาธการ. คมอทกษะการสอสารเพอดแลผปวยเรอรง. กรงเทพฯ: ธนาเพรส, 2552:1-14.

89

ประวตผเขยน รองศาสตราจารยนาวาอากาศโทนายแพทยชษณ พนธเจรญ

นายแพทยชษณ พนธเจรญ จบการศกษาแพทยศาสตรบณฑตจากจฬาลงกรณมหาวทยาลย ไดรบวฒบตรสาขากมารเวชศาสตรจากโรงพยาบาลภมพลอดลยเดช ประกาศนยบตรผเชยวชาญสาขากมารเวชศาสตรโรคตดเชอจากโรงพยาบาลจฬาลงกรณ และไดรบทนจากองคกรเอดสในเดก เพอฝกอบรมเพมเตมเกยวกบโรคเอดสในเดก ณ ประเทศสหรฐอเมรกา นายแพทยชษณ พนธเจรญ เคยด ารงต าแหนงหวหนาหนวยโรคตดเชอ ภาควชากมารเวชศาสตร คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย บรรณาธการวารสารโรคตดเชอและยาตานจลชพ ประธานวชาการและเลขาธการสมาคมกมารแพทยแหงประเทศไทย ปจจบนด ารงต าแหนงประธานฝายความรสประชาชน สมาคมโรคตดเชอในเดกแหงประเทศไทย และประธานศนยฝกอบรมทกษะการสอสาร ฝายกมารเวชศาสตร โรงพยาบาลจฬาลงกรณ นายแพทยชษณ พนธเจรญ เปนผเชยวชาญสาขาโรคตดเชอในเดก เปนวทยากรและผฝกอบรมดานการสอสารและการใหการปรกษาทางการแพทย มผลงานทางวชาการ ต าราและหนงสอดานโรคตดเชอและการสอสารทางการแพทย ทงส าหรบบคลากรทางการแพทยและส าหรบประชาชนทวไป

90

ปรชญาการสอสาร การสอสาร เรมจากฟง ดวยตงจต อยางเปนมตร จนเขาใจ ไมสบสน ชวยกระตน หนนใหเอย เผยกมล กอเกดผล ส าเรจ ขอเทจจรง ใชทกษะ ทเหมาะ เจาะใหลก ความรสก ผพดนน ส าคญยง ค าแนะน า อยามากไป ไมตตง ปญหาสง ใดใด แกไดเอง กองภพ รนศร