Christus’Christus’menswordingmenswording

Enkele penschetsen

Raymond R. Hausoul

CHRISTUS’ MENSWORDINGEnkele penschetsen

Christus’ menswordingEnkele penschetsenVersie: 20.05 (juni 2020).

Dr. Raymond R. Hausoul

© 2020 Raymond R. HausoulVind de nieuwste materialen op https://raymondhausoul.be.## 39-8055-49362 ##

© 2020 –All rights reserved.No part of this publication may be reproduced or be shared in any form

without permission in writing from the autor.

Christus’ menswordingEnkele penschetsen

Raymond R. Hausoul

Inhoudsopgave

1 De menswording: Noodzaak of voorzienigheid?............................................11

2 De uit de maagd geboren Messias..................................................................152.1 De oudtestamentische verwachting......................................................................16

2.1.1 De belofte uit Jesaja 7..................................................................................162.1.2 Joodse apocalyptiek.....................................................................................16

2.2 De nieuwtestamentische vervulling.....................................................................16

3 Kritiek tegenover de geboorte uit de maagd..................................................193.1 Een stuk mythologie.............................................................................................193.2 Een natuurlijke vader............................................................................................21

4 Het waarom van de geboorte uit de maagd....................................................234.1 Vanwege de godheid van Christus........................................................................234.2 Vanwege de mensheid van Christus.....................................................................234.3 Vanwege de erfzonde bij Christus........................................................................244.4 Vanwege de vloek over Jojakin.............................................................................254.5 Conclusie...............................................................................................................25

5 De keuze voor de Zoon..................................................................................27

6 De geboortedag van Christus.........................................................................296.1 De christelijke jaartelling......................................................................................296.2 Mogelijke aanwijzingen rond de geboortedatum vanuit de Schrift.....................29

6.2.1 De inschrijving tijdens Quirinius’ bewind over Syrië (Lc2:1-2).................306.2.2 De schapen en herders waren buiten in de velden (vgl. Lc2:8).................30

6.3 Opties voor de geboortedatum van Christus........................................................306.3.1 25 december.................................................................................................306.3.2 5 en 6 januari...............................................................................................316.3.3 Tussen 9 maart en 6 april (5v.Chr.).............................................................316.3.4 In oktober....................................................................................................32

7 Geboren in het huis van David......................................................................33

7.1 De toestand in het huis van David........................................................................337.2 Maria, de moeder van Jezus..................................................................................347.3 Jozef, de wettige vader van Jezus..........................................................................357.4 Jezus’ broers en zussen..........................................................................................35

8 Medische vragen rondom de geboorte van Christus......................................378.1 Eerlijke vragen......................................................................................................378.2 De aanwezigheid van een eicel.............................................................................378.3 Het ontbrekende Y-chromosoom.........................................................................38

Over de auteurDr. Raymond R. Hausoul (1979) is predikant in Ieper enspreekt regelmatig in andere kerken. Als spreker en docentis hij met verschillende organisaties verbonden. Zijnacademisch onderzoek richt zich op de thematiek van denieuwe schepping, het koninkrijk van God en devernieuwing door Gods Geest. Raymond is gehuwd met

Belinda en beiden genieten van hun twee zonen, Adriël en Ilja.

https://raymondhausoul.be

C H R I S T U S ’ M E N S W O R D I N G 9

Afkortingen van BijbelboekenGn GenesisEx ExodusLv LeviticusNm NumeriDt DeuteronomiumJz JozuaRe RechtersRt Rut1Sm 1 Samuël2Sm 2 Samuël1Kn 1 Koningen2Kn 2 Koningen1Kr 1 Kronieken2Kr 2 KroniekenEa EzraNe NehemiaEs EsterJb JobPs PsalmenSp SpreukenPr PredikerHl Hooglied

Js JesajaJr JeremiaKl KlaagliederenEz EzechiëlDn DaniëlHs HoseaJl JoelAm AmosOb ObadjaJn JonaMi MichaNa NahumHk HabakukSf SefanjaHg HaggaïZc ZachariaMl MaleachiMt MatteüsMc MarcusLc LucasJh JohannesHd Handelingen

Rm Romeinen1Ko 1 Korintiërs2Ko 2 KorintiërsGl GalatenEf EfeziërsFp FilippenzenKo Kolossenzen1Ts 1 Tessalonicenzen2Ts 2 Tessalonicenzen1Tm 1 Timoteüs2Tm 2 TimoteüsTt TitusFm FilemonHb HebreeënJk Jakobus1Pt 1 Petrus2Pt 2 Petrus1Jh 1 Johannes2Jh 2 Johannes3Jh 3 JohannesJd JudasOp Openbaring

Andere werkenTob TobitJud JuditTEs Ester (Grieks)1Mak 1 Makkabeeën

2Mak 2 MakkabeeënWijs WijsheidSir SirachBar Baruch

BJr Brief van JeremiaTDn Daniël (Grieks)Man Manasse

BijbelvertalingenBGT Bijbel in Gewone Taal (2014)GNB Groot Nieuws Bijbel (1996)HB Het Boek (1997)HSV Herziene Statenvertaling (2010)LXX Griekse Septuaginta (250–50vC)NB Herziene Naardense Bijbel (2014)

NBG Nieuwe Vertaling (1951)NBV Nieuwe Bijbelvertaling (2004)SV Statenvertaling (1977)TE Telosvertaling (1982)Vg Latijnse Vulgaat (390–405nC)WV Willibrordvertaling (1995)

Bij de hoofdstuk- en versindeling is gekozen voor de indeling van de NBV, omdat dezede wetenschappelijke uitgaven van de Hebreeuwse (BHS) en Griekse tekst (NA28)volgt. Waar geen Bijbelboek genoemd wordt, gaat het steeds om het boek dat eerder inde tekst is vermeld. Verder wordt de Godsnaam getrouw met ‘Jahweh’ weergeven enniet door HERE of iets dergelijks vervangen.

C H R I S T U S ’ M E N S W O R D I N GDE MENSWORDING: NOODZAAK OF VOORZIENIGHEID?

11

1 Demenswording:

Noodzaak ofvoorzienigheid?

Is de menswording voor God een noodzaak van buiten af of is het eenvrije keus van binnen uit? Zou de Zoon ook mens zijn geworden als Adamgehoorzaam was gebleven? Is de menswording een verlangen dat bij Godal van eeuwigheid bestaat en niet als reactie op de zonde en het verlangentot redding geldt?

Traditioneel worden hierop twee antwoorden gegeven: (1) Nee, demenswording is Gods noodzakelijke reactie om het kwaad te overwinnen;1

(2) Ja, de menswording bestaat al in Gods hart van eeuwigheid en wordtdus niet veroorzaakt door het kwaad.

De keuze tussen beide antwoorden beïnvloedt het christelijk levendrastisch. Bij de eerste mogelijkheid is de menswording louter functioneelnodig om het kruisoffer te volbrengen. Ze is geen eeuwige verrijking voorGods eigen wezen. God wint er voor zijn eigen Persoon niets mee. Hetgaat om een uitdrukking van zijn verlangen om de mens te redden, eennoodzakelijke reactie op het kwaad waarvoor God in zijn liefde vrijwilligkiest. Als na Goede Vrijdag, Pasen en Hemelvaart, de menswordingongedaan zou zijn gemaakt, zou dit geen verdere invloed hebben en alsoverbodig gelden. God de Zoon zou nog steeds bij de mensen kunnenverblijven, zoals God in de hof van Eden wandelde en Hij zou nog steedsvoor ons als volmaakte hogepriester kunnen pleiten, omdat Hij vanuit hetverleden dan wist wat het was om mens te zijn. De menswording isdaarmee alleen met de redding uit de machten van het kwaad verbonden.In de nieuwe volmaakte schepping die van zonde vrij is en waar de dooden het verdriet niet meer heersen, is er dan geen noodzaak meer voor demenswording.

1 Gijsbert van den Brink and Cornelis (Kees) van der Kooi, Christelijke dogmatiek: Een inleiding (Zoetermeer:Boekencentrum, 2012), 404; Gerrit C. Berkouwer, Het werk van Christus, Dogmatische Studiën (Kampen: Kok,1953), 17–33.

12

Voor het tweede antwoord is de menswording essentieel voor God.Zij volbrengt zijn verlangen met de schepping. God de Zoon als schepsel isdan de basis en het hoogtepunt daarvan.1 Ze is al gekozen van voor dezondeval. De menswording ontstaat dan niet als noodmaatregel op hetkwaad en is dus meer dan een middel voor de redding.2 Het is een eeuwigverlangen dat God in Zichzelf heeft. Het eigen hart van God wordt doorde menswording geraakt. Wie de menswording enkel ziet als hetreddingsmiddel dat de verzoening tussen God en zijn schepping bewerkt,moet concluderen dat dit middelaarschap dan na de verzoening eindigt.Als dat niet zo is, is de verzoening geen herstel van de directe omgangtussen God en de schepping. De middelaar blijft dan als tussenstap tussende Drie-ene God en de schepping in staan en is in dan eigenlijk eenblijvend hindernis voor een directe relatie tussen de Drie-ene God en zijnschepping, zoals die aanwezig was in de hof van Eden. Na Genesis 3 kan indat geval geen schepsel meer zonder middelaar direct communiceren metGod de Vader of God de Geest.

De menswording is echter meer dan een reddingsmiddel. Het is meerdan slechts een reactie van God op het kwaad. De nood waarin de mens naGenesis 3 is terechtgekomen, vormt wel de gelegenheid maar niet de basisvoor de menswording. Gods redding in de nood openbaart zijn grote liefdevoor de schepping, maar Gods hartverlangen om zijn liefde te delen met deschepping gaan daar aan vooraf. Daarom eindigt Gods liefde voor onsmensen niet als de redding volbracht is. God verlangt ernaar eeuwig zijnliefde te met de mensheid te delen en bij haar te zijn.

Als God de Zoon mens wordt, is dit de hoogste uiting van God liefdetot ons. De rechtvaardiging van de zondaar is daarom meer dan alleen deredding uit de macht van het kwaad. Ze leidt de mens in het leven met deEeuwige God, zoals de Eeuwige God ervoor koos om in het leven van demens te komen. Zoals God de mens oproept om gelijkvormig te wordenaan zijn beeld en gelijkenis (Gn1:26), kiest Hij er voor om gelijkvormig teworden aan het beeld en gelijkenis van de door God gewilde mens.Daardoor is God de Zoon tegelijk het volmaakte beeld van de onzichtbareGod en het volmaakte beeld van de perfecte mens. De Zoon is het Woord,waardoor de Vader de schepping maakt. Hij is het beeld van God, waartoede Vader mensen bestemt. Wie naar het beeld van de Zoon veranderd

1 Friedrich E. Schleiermacher, Der christliche Glaube nach den Grundsäzen der evangelischen Kirche imZusammenhange dargestellt (Halle an der Saale: Hendel, 1897), §89.

2 Hendrik Berkhof, “Schepping en voleinding,” in Bruggen en bruggehoofden: Een keuze uit de artikelen envoordrachten van prof. dr. H. Berkhof uit de jaren 1960-1981, ed. E. Flesseman-van Leer, F.O. van Gennep, andW.E. Verdonk (Nijkerk: Callenbach, 1981), 43.

C H R I S T U S ’ M E N S W O R D I N GDE MENSWORDING: NOODZAAK OF VOORZIENIGHEID?

13

wordt, volbrengt de menselijke bestemming en vervult de goddelijkebelofte. Daarom ziet de schepping uit naar de openbaring van de zonenGods, die God de Zoon vertegenwoordigen (Rm8:19). Doordat de Zoon hetvolmaakte beeld van God en mens is, kan Hij de Eerstgeborene zijn ondervelen (vs29). Als deze gelijkvormigheid het verlangen van Gods hart is, iseen menswording van eeuwigheid te begrijpen. Dat de Zoon mens werd isdan met Gods doel voor de schepping verbonden. Door de menswording iser een blijvende broederrelatie van God de Zoon tot mensen mogelijk. Indeze relatie ontdekt de schepping het hart van God. Schepper enSchepping doordrenken elkaar dan volledig op deze manier. Demenswording openbaart dan hoe diep God ernaar verlangt om zijn liefdete delen met een ander buiten Hemzelf die eveneens ernaar verlangt zijnliefde met een ander te delen. Door dit verlangen wilde de machten vanhet kwaad een rode streep trekken. De menswording openbaart echterGods hartverlangen en zet daarbij nog een rode streep door de machtenvan het kwaad. Zo verheerlijkt de mensgeworden Zoon de Vader in deschepping, bevrijdt Hij de mensheid en voleindigt Hij de schepping van demens naar het beeld van God. Ook in de vergeving en verzoening doorChristus gaat het daarom om het gelijkvormig worden aan Gods beeld engelijkenis, en daarmee om de vervulling van Gods hart.

C H R I S T U S ’ M E N S W O R D I N GDE UIT DE MAAGD GEBOREN MESSIAS

15

2 De uit demaagd geboren

Messias

‘Zie, Ik kom (in de boekrol is over Mijgeschreven) om uw wil te doen, O God!’

(Hebreeën 10:7)

Dit is de fase waarin God de Zoon mens is en onder de mensen leeft.Hij is evenzeer God als de Vader en de Geest en evenzeer mens als anderemensen. Toch onderscheid Hij zich van allen doordat de Vader en Geestniet mens zijn geworden en doordat de mensen niet God zijn. Niks andersin de hemel en op aarde is op die wijze vergelijkbaar met God de Zoon dieals mens op aarde verblijft.

De geboorte uit een maagd bij Christus is een wonder dat we mogentoeschrijven aan God. Het is een wonder dat ons mensenverstand te bovengaat en ons uitdaagt tot geloof. Dit wonder is binnen het christendom (enzelfs binnen de Islam!1) bekend als de maagdelijke geboorte.2 Nauwkeurigzouden we het best kunnen spreken van de ‘maagdelijke verwekking’.3 Deverwekking in de moederschoot van Maria was immers buitengewoon,niet de geboorte.

Hoewel er ook verschillende wonder-legendes zijn ontstaan over degeboorte, zoals dat Maria’s maagdenvlies na de baring onaangetast was,4 ofdat ze nooit later meer gemeenschap met een man heeft gehad5. ZelfsLuthers Schmalkaldische artikelen bevatten in het Latijn (in het Duitsontbreken ze), de volgende woorden: ‘uit de zuivere, heilige Maria, de

1 Koran 19:16-21.2 A.F.J. Klijn, Apostolische Vaders, dl. I (Baarn:Bosch & Keuning, 1966), 85.3 R.E. Brown, The Virginal Conception and Bodily Resurrection of Jesus (New York:Paulist, 1973), 27v.; D. Moody,

The Word of Truth: A Summary of Christian Doctrine Based on Biblical Revelation (Grand Rapids:Eerdmans,1981), 417; D.G. Bloesch, Jesus Christ: Saviour and Lord (Carlisle:Paternoster, 1997), 88,90; A. van de Beek, JezusKurios: De Christologie als hart van de theologie (Kampen:Kok, 1998), 138; M.J. Borg en N.T. Wright, The Meaningof Jesus: Two Visions (New York:HarperCollins, 1999), 171-186.

4 Proto-evangelie van Jakobus 19:19-20:3; Augustinus, De Catechizandis Rudibus 40; Enchiridion ad Laurentinum deFide, Spe et Caritate X.34.

5 Hiëronymus, Tegen Jovianus I.31; T. O’Meara, Loose in the World (New York:Paulist, 1966), 111-145.

16

Eeuwige Maagd’.1 Niets van dit soort legenden vinden we echter terug inde Bijbel. De tekst rondom de geboorte blijft somber.

2.1 De oudtestamentische verwachting

2.1.1 De belofte uit Jesaja 7Dat de Messias uit een maagd geboren zal worden, wordt voor het

eerst aangekondigd door de profeet Jesaja: ‘Daarom zal Jahweh zelf u eenteken geven: de maagd is zwanger, zij zal spoedig een zoon baren en hemImmanuël noemen’ (Js7:14).

2.1.2 Joodse apocalyptiekIn de vroege joodse apocalyptiek leeft op kleine basis de gedachte dat

de Messias vanaf het begin van de schepping al is uitverkoren. Vanaf dietijd heeft God Hem verborgen voor de ogen van de mensen om pas op debestemde tijd te worden geopenbaard aan de mensheid.2 Deze idee vindtechter weinig ondersteuning in de latere rabbijnse werken.3

2.2 De nieuwtestamentische vervullingIn het Nieuwe Testament is het vooral Lc en daarna Mt die ons de

geboortegeschiedenis van de Heer Jezus uit de doeken doet. Dat betekentniet dat evangelisten zoals Mc of Jh geen kennis hadden van Christus’geboortegeschiedenis, maar dat het voor de doelstelling waarmee ze hunevangelie schreven niet relevant was.

Bij Lc is die doelstelling anders. Hij toont zijn lezers meteen al vanafhet begin dat Christus werd geboren en verwekt was door de heilige Geest.Hij werd geboren uit een vrouw, maar zij was op dat moment nog steedsmaagd. Hij had geen aardse vader die Hem verwekte of hemelse moederdie Hem baarde. Op het moment dat de engel Gabriël aan Maria verschijntmet de mededeling dat zij een zoon zal baren, vraagt ze volkomen terecht:‘Hoe zal dat gebeuren? Ik heb immers nog nooit gemeenschap met eenman gehad.’ (Lc1:34). Het antwoord van de engel is: ‘De heilige Geest zal

1 W.J. Ouweneel, De zevende koningin: Het eeuwig vrouwelijke en de raad van God (Heerenveen:Barnabas, 1998),186.

2 1 Henoch 48:6; 4 Ezra 13:51-52.3 Erik Sjöberg, Der verborgene Menschensohn in den Evangelien., Acta Regiae Societatis humaniorum litterarum

Lundensis 53 (Lund: Gleerup, 1955), 41–98.

C H R I S T U S ’ M E N S W O R D I N GDE NIEUWTESTAMENTISCHE VERVULLING

17

over je komen en de kracht van de Allerhoogste zal je overschaduwen.Daarom zal het Kind dat geboren wordt, Heilig worden genoemd en Zoonvan God’ (vs35).

C H R I S T U S ’ M E N S W O R D I N GKRITIEK TEGENOVER DE GEBOORTE UIT DE MAAGD

19

3 Kritiektegenover de

geboorte uit demaagd

3.1 Een stuk mythologieSommigen zagen het als een stuk mythologie die later in de

evangeliën zou zijn toegevoegd.1 Er werd daarvoor gewezen op parallellenmet andere religies. De Griekse halfgod Perseus werd geboren nadat degod Jupiter in de gedaante van een gouden stofregen aan de maagd Danaëwas verschenen en haar zwanger had gemaakt. Boeddha werd geborendoor een opening in zijn moeders zij. Coatlicue, die een rok van slangendroeg, ving een bal veren uit de lucht en verstopte die in haar boezem endaaruit werd de Azteekse god Huitzilopochtili geboren. De Frygiërs inKlein-Azië kenden de mythe van de god-mens Attis. Zijn moeder, demaagd Nana, nam een granaatappel van de boom die was besproeid methet bloed van Agdistis, legde die in haar boezem en gaf geboorte aan Attis.Later zou Attis sterven, maar uit de dood opstaan. De Frygiërs vieren zijnopstanding op een wijze die aan het christelijke paasfeest laat denken. Inhet oude Griekenland kende men ook de godsdienst van Dionysos-Zagreus. Net als Christus wordt hij uit een maagd geboren en komt hij opaarde om de zonden van de mensen te verzoenen, sterft hij en staat hij op.De maagdelijke dochter van een Mongoolse koning werd op een nachtwakker en merkte dat ze baadde in helder licht, wat tot de geboorte vanGenghis Khan leidde. Krishna werd uit de maagd Devaka geboren. Horuswas het kind van de maagd Isis. De maagd Maia baarde Mercurius, demaagd Rhea was de moeder van Romulus.

In de joodse literatuur is er tenslotte nog sprake van een verwekkinguit een maagd bij de persoon Melchizedek (2Hen71:1-23). Een minder

1 Vgl. Karl Barth, Kirchliche Dogmatik (Zürich: Theologischer Verlag, 1932–1967), I.2:190; Wolfhart Pannenberg,Systematische Theologie, vol. 3 (Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 1993), II:359.

20

duidelijke parallel is de geboorte van Mozes die volgens de joodse traditieplaatsvond toen zijn moeder Jokebed honderdtwintig jaar oud was en inhaar jeugd hersteld werd om Mozes ter wereld te kunnen brengen.1 Ofhiermee ook een herstel van het maagdschap gepaard ging, verduidelijktde tekst echter niet. Dat wijst erop dat er minder sprake is van een parallel.Om de een of andere reden zien veel religies het geboortekanaal als eenstraat met eenrichtingsverkeer.

Ondanks dat het in deze mythologieën niet om echter vlees-wordinggaat, vinden we toch verschillende parallellen. Toch hoeft dat laatste nietmeteen te betekenen dat ook de geboorteverhalen uit verzinselen zijnsamengesteld. De Bijbelse geboorteverhalen staan juist mijlenver van demythologieën af. Vandaar kan gesteld worden dat de geboorteverhalenniet achteraf door de christenen aan het evangelie werden toegevoegd.2

Binnen de theologische studie van de evangeliën wordt er immers vanuitgegaan dat de Bijbelse geboorteverhalen uit de vroeg-christelijke tijdafkomstig zijn.3 Van toevoeging kan op dat moment weinig sprake zijn.Een maagdelijke geboorte verzinnen bij een keurig huwelijk vanwetsgetrouwe joden lìjkt een slechte basis voor een verheerlijking vanJezus.4 Het wel of niet rondom de maagdelijke geboorte hangt vooral afvan bepaalde vooronderstellingen. De wereld is of een volstrekt geslotensysteem, of ze staat open voor een andere werkelijkheid. Maar in hetlaatste geval staat ze er in alle aspecten voor open. We moeten dusophouden over God te praten als Hij niet kan ingrijpen. ‘Het kan niet’moeten we dan niet pas beginnen te zeggen als er een probleem als demaagdelijke geboorte komt, maar dan moeten we dat al zeggen op hetmoment dat het over God gaat.5

Zo is het onmogelijk te geloven in een maagdelijk wonder als menvasthoudt aan de gedachte dat wonderen niet bestaan. Ook bepaaldegedachten zoals dat door het wonder er afbreuk wordt gedaan aan demensheid van Christus of dat de geboorte uit een maagd het huwelijk indiskrediet brengt en het maagdelijkheidsideaal wordt bevordert, zijneerder gebaseerd op eigen gedachten dan op de uitspraken van de Schrift.6

1 Jacob Neusner, ed., B. Baba Batra, The Babylonian Talmud: A Translation and Commentary 15 (Nashville:Hendrickson, 2011), 120a.

2 Contra: Hendrik Berkhof, Christelijk geloof: Een inleiding tot de geloofsleer, 7th ed. (Nijkerk: Callenbach, 1993),308.

3 Ignatius, Brief aan Smyrna 1. Vgl. H. Freiherr, Die Jungfrauengeburt in der Theologie der alten Kirche(Heidelberg:Carl-Winter, 1962); M.J. Erickson, Christian Theology (Grand Rapids:Baker Book House, 1983), 744.

4 A. (Bram) van de Beek, Jezus Kurios: Christologie Als Hart van de Theologie, Spreken over God 1.1 (Kampen: Kok,1998), 139.

5 Ibid., 141.6 Emil Brunner, Die christliche Lehre von Schöpfung und Erlösung, Dogmatik 2 (Zürich: Zwingli, 1950), 415–422.

C H R I S T U S ’ M E N S W O R D I N GEEN STUK MYTHOLOGIE

21

Nergens worden deze punten genoemd als negatief aan de geboorte uit eenmaagd.

3.2 Een natuurlijke vaderAls we dit wonder verwerpen, moeten we concluderen dat Jezus een

natuurlijke vader had en het Nieuwe Testament in haar getuigenis rondomde geboorte van de Messias dwaalt en ons een ‘religieuze mythe’presenteert.1 Dit soort gedachten werden in het begin van dekerkgeschiedenis door Cerinth uit Azië en door Celsus al tegen dechristenen gebruikt (vgl. Lc3:23; Jh8:41):2

‘Jezus kwam uit een dorp in Judea en was de zoon van een armejodin die door handwerk in haar levensonderhoud voorzag. Zijnmoeder was weggestuurd door haar man, een timmerman,vanwege een veroordeling wegens overspel met een soldaatgenaamd Panthera. Aldus weggestuurd door haar echtgenoot enin ongenade ronddwalend bracht ze Jezus ter wereld, eenbastaard. Jezus werd vanwege hun armoede verhuurd aanEgypte. Daar verwierf hij bepaalde (magische) krachten waaropde Egyptenaren zich beroemen. Verrukt over het bezit van dezekrachten keerde hij terug naar huis en gaf zichzelf vanwege hunkracht uit voor een god’

De naam Panthera is wellicht een verbastering van het Griekseparthenos dat ‘maagd’ betekent.3 Als dit juist is, vormt de tekst van Celsuseen ondersteuning voor de geboorte uit een maagd.4 Soortgelijkegedachten, als bij Celsus, vinden we ook terug in de Talmoed. Waarbij wevooral kunnen denken aan een bewuste polemiek tegen het christendom:

‘Rabbi Eliezer sprak tot de ouden: “Bracht Ben Stada geentoverspreuken uit Egypte die op zijn lichaam warenaangebracht? Ze reageerden: “Hij was een dwaas en niemand wilniets aantonen over een dwaas.” Ben Stada is Ben Pandira. RabbiHisda zei: “De echtgenoot was Stada, de minnares was Pandira.”

1 C. Longley, ‘A Conservative Case for Christ,’ The Times (Londen, 4 juni 1984): 18.2 Origen of Alexandria, Against Celsus [Contra Celcum], trans. Henry Chadwick (Cambridge: Cambridge University,

1980), 1.28; Vgl. Irenaeus of Lyon, Adversus Haereses, trans. Norbert Brox, Fontes Christiani 8 (Freiburg: Herder,2001), I.26.1.

3 F.F. Bruce, Jesus and Christian Origins Outside the New Testament (Grand Rapids:Eerdmans, 1974), 57-58; J.Klausner, Jesus of Nazareth: His Life, Times and Teaching (New York:Menorah, 1979), 23-24.

4 F.F. Bruce, Jesus and Christian Origins Outside the New Testament (Grand Rapids:Eerdmans, 1974), 175.

22

De echtgenoot was Pappos ben Jehuda, de moeder was Stada. Demoeder was Miriam, de opsmukster van vrouwenhaar – zoals wezeggen in Pumbedtha, zulk iemand die overspel pleegdetegenover haar echtgenoot”’

De moeder Miriam verwijst in de Talmoed naar Maria, de moeder vanJezus. Zij zou ontrouw zijn geweest aan haar man en een kind ter wereldhebben gebracht genaamd ‘Ben Stada’ (bet. ‘de zoon die wegging’). Derechtmatige vader van Ben Stada was vandaar niet Maria’s man (Papposben Jehuda), maar iemand genaamd Pandira. Dat het bij Ben Stada omJezus Christus gaat is niet meteen duidelijk. In de Talmoed draagt Jezusechter meermaals de naam ‘Jezus ben Pandira’, waardoor de donkerepersoon van Ben Stada dezelfde is als Jezus Christus.1 De idee dat Jezusgeboren wordt uit een vrouw die niet deugde, lijkt voor veel modernemensen aantrekkelìjk. God zoekt immers het verlorene. Maar we hebbennooit kunnen ontdekken dat de Bijbelschrijvers ontrouw van mensenverbloemen. De ontrouw wordt juist blootgelegd.

Tegenover zulke onheilige verklaringen voor Maria’s zwangerschap,staat echter de meest heilige verklaring: Maria is zwanger uit de heiligeGeest (Mt1:18).2

1 Jeruzalemse Talmoed, traktaat Sanhedrin 14b; Abodah Zarah 40d-41a. Vgl. R.T. Herford, Christianity in Talmudand Midrash (Clifton:Reference Book, 1966), 103-104.

2 Willem J. Ouweneel, De Christus van God: Ontwerp van Een Christologie, Evangelisch-Dogmatische Reeks 2(Vaassen: Medema, 2007), 334.

C H R I S T U S ’ M E N S W O R D I N GHET WAAROM VAN DE GEBOORTE UIT DE MAAGD

23

4 Het waaromvan de geboorte

uit de maagd

Waarom moest een geboorte uit de maagd plaatsvinden? Waarom konde Messias niet door een liefdesrelatie tussen man en vrouw op aardekomen of meteen uit de hemel zijn neergedaald?

4.1 Vanwege de godheid van ChristusIn het verleden heeft men de maagdelijke geboorte in verband

gebracht met Christus’ godheid.1 Lc1:35 lijkt aan te geven welk belang ermet de maagdelijke geboorte verbonden is: ‘Daarom zal het Kind datgeboren wordt, Heilig worden genoemd en Zoon van God.’ De Messias isook in zijn mens-zijn Zoon van God. Zonder de maagdelijke geboorte zouhet onmogelijk zijn om in de hoogste betekenis van het woord ‘Zoon vanGod’ te zijn.2 De Messias zou dan niet meer dan een mens zijn geweest ofGod zou een wonder hebben moeten verrichten bij de verwekking van deMessias in de man-vrouw-relatie.

4.2 Vanwege de mensheid van ChristusEen andere optie was het om Christus’ maagdelijke geboorte in

verband te brengen met zijn mensheid. We vinden die gedachte terug inde Heidelbergse Catechismus:

‘De eeuwige Zoon van God, die echt en eeuwig God is en blijft,heeft door de werking van de heilige Geest echte menselijkenatuur aangenomen uit het vlees en bloed van de maagd Maria,om het ware zaad van David te zijn, zijn broeders in alles gelijk,maar zonder zonde.’

1 Warren W. Wiersbe, The Wiersbe Bible Commentary. The Complete New Testament (Eastbourne: David C Cook,2007), 13.

2 Quintus S.P. Tertullianus, Adversus Marcionem, trans. Volker Lukas, Fontes Christiani 63 (Freiburg: Brepols, 2016),4.10.

24

Uit de formulering: ‘echte menselijke natuur aangenomen uit hetvlees en bloed van de maagd Maria’, kunnen we concluderen dat als deMessias meteen op aarde zou zijn neergedaald, zonder tussenkomst vaneen vrouw, Hij geen mens zou zijn geweest. Hij zou dan geen nakomelingvan Adam zijn geweest, met de nodige gevolgen van dien.

Toch geeft deze verklaring geen antwoord op de eigenlijke vraag.Christus zou immers eveneens uit een gewone man-vrouw-relatie eenmens kunnen zijn geweest. De verklaring is vandaar ontoereikend alsantwoord op het waarom van de geboorte uit een maagd.

4.3 Vanwege de erfzonde bij ChristusSoms wordt de maagdelijke geboorte in verband gebracht met de

zondeloosheid van Christus.1 De gedachte is dan dat zonder dit wonder deMessias een zondige natuur zou hebben.2 Ondanks dat er vragen zijn testellen bij deze leer rondom de zogenaamde ‘erfzonde’, blijft de vraagwaarom Maria’s zondigheid dan geen invloed had op Christus.3 Augustinusgaat vandaar langs de kwestie heen als hij beweert:4 ‘Zonder enige lust vanvleselijke begeerte verwekt en ontvangen en daarom zonder erfzonde.’ Deverbinding tussen seksuele ‘lust’ en de erfzonde vinden we echter nergensin de Schrift terug. Degene die de maagdelijke geboorte van Christus nodigzien om Christus’ zondeloosheid te garanderen, zien de ‘overerving’ van deerfzonde als een zuiver genetische aangelegenheid. Deze gedachte isechter gebaseerd op speculaties. Jezus Christus was inderdaad zondeloos,maar dat had niets ermee te maken dat Hij geen vader had, want ookmoeders zijn zondig.5 Calvijn schrijft vandaar terecht:6 ‘Wij maken [=verklaren] Christus vrij van alle smet niet slechts omdat Hij uit zijnmoeder verwekt was zonder gemeenschap met een man, maar omdat Hijgeheiligd was door de Geest, opdat de verwekking zuiver en onbesmet zouzijn.’

1 J. Orr, The Virgin Birth of Christ (London:Hodder & Stoughton, 1908), 190-201; H. Bavinck, GereformeerdeDogmatiek, Dl. III (Kampen:Kok, 1928), 272, 276v. H. von Campenhausen, The Virgin Birth in the Theology of theAncient Church (Naperville:Alec R. Allenson, 1964), 79-86.

2 Zie: J.H. Wessel, De leerstellige strijd tusschen Nederlandsche Gereformeerden en Doopsgezinden in de zestiendeeeuw (Assen:Van Gorcum, 1945), 169-202. Michael J. Wilkins, Matthew, NIV Application Commentary (GrandRapids: Zondervan, 2004), 86.

3 Zie uitvoerig G.C. Berkouwer, Dogmatische Studiën: Het werk van Christus, Dl. II (Kampen:Kok, 1953), 125-138.4 Augustinus, Enchiridion 13.4. Zie eveneens D.G. Bloesch, Jesus Christ: Saviour and Lord (Carlisle:Paternoster,

1997), 100v.5 G. Berkouwer, Het werk van Christus, (Kampen:Kok, 1953), 125-138; W.J. Ouweneel, De Christus van God

(Vaassen:Medema, 2007), 340.6 Johannes Calvijn, Institutie: Onderwijzing in de christelijke godsdienst, ed. Willem van ’t Spijker, trans. Cornelis A.

de Niet (Houten: Hertog, 2009), II.12.4.

C H R I S T U S ’ M E N S W O R D I N GVANWEGE DE VLOEK OVER JOJAKIN

25

4.4 Vanwege de vloek over JojakinTen slotte wijzen we nog op een tekst uit Jr22:30 die dikwijls

genoemd wordt als argument voor de maagdelijke geboorte: ‘Zo spreektJahweh: ‘Schrijf deze man in als kinderloos, als iemand die niet is geslaagdin het leven. Want van zijn kinderen zal niemand erin slagen om op detroon van David te komen en weer over Juda te heersen.’

4.5 ConclusieWe concluderen dat de maagdelijke geboorte geen dwingende

theologische noodzakelijkheid is. Uiteraard betekent dat niet dat demaagdelijke geboorte onbelangrijk is. Juist voor Israël was dit het tekenervan dat God zijn belofte zou gaan vervullen (Js7:14). Het was het wonderdat de Heer gebruikte om zijn Zoon op deze aarde geboren te latenworden. De geboorte uit een maagd hoeft dan nog niet dwingend te zijn,ze onderstreept in elk geval de incarnatie van God. De God die de wereldniet kan bevatten, heeft ervoor gekozen negen maanden in de baarmoedervan een maagd te komen wonen. Hij kwam zo dichtbij als het maar kon enwilde beginnen zoals wij beginnen: als een kind.

C H R I S T U S ’ M E N S W O R D I N GDE KEUZE VOOR DE ZOON

27

5 De keuze voorde Zoon

Samen met de vroege kerk belijdt de orthodoxie dat God de Zoonmens werd. Hierbij kan de vraag opkomen waarom de Drie-eenheidervoor koos om de Zoon te laten incarneren en niet de Vader of de Geest.Wat het ook mogelijk dat de Vader of Geest er voor kozen om mens teworden? Thomas van Aquino (1225–1274) en anderen poneerden dat Godhierin volledig vrij was. Ondanks dat het begrijpelijk was dat de Zoonmens werd, kon God er in het verleden ook voor kiezen om de Vader ofGeest te laten incarneren.1 Bonaventura (1221–1274) koos daarentegenvoor de andere kant, door te stellen dat die vrijheid vanuit Gods wezenniet zo vrij leek als ze was.2 In latere tijden bleven de twee posities naastelkaar staan. Zij die stelden dat de vrijheid vanuit Gods wezen niet zo vrijleek, probeerden dat te verduidelijken.3

1 Thomas Aquinas, Summa Theologiae (Cambridge: Cambridge University, 2006), III.3.5.2 Bonaventura (1221–1274), Breviloquium, 1257, IV.2.2.3 Karl Rahner, The Trinity (New York: Herder & Herder, 1970), 11–12, 23 ,120.

C H R I S T U S ’ M E N S W O R D I N GDE GEBOORTEDAG VAN CHRISTUS

29

6 De geboortedagvan Christus

6.1 De christelijke jaartellingGelovigen hebben dikwijls geprobeerd te onderzoeken wanneer

Christus exact werd geboren. De evangeliën bevatten weinigchronologische aanduidingen daartoe en de vroege kerk heeft ons vanuitdesinteresse weinig nagelaten over dit vraagstuk. Eusebius van Caesareaschrijft:1

‘Het was in het veertigste regeringsjaar van Augustus enachtentwintig jaar na de onderwerping van Egypte en dood vanAntonius en Cleopatra (waarbij de dynastie van de Ptolemeeërsin Egypte tot een einde kwam), dat onze Redder en Heer JezusChristus geboren werd in Bethlehem te Judea.’

Daar moest men het maar mee doen. Toen de monnik DionysiusExiguus in 525nC de christelijke jaartelling maakte, zat hij er jammergenoeg een aantal jaren naast. Daarbij kwam nog het feit dat de Heer nooitin het jaar 0 geboren kon zijn geweest; dat jaar bestond immers niet intheorie, het jaar 1 voor Christus volgde direct 1 na Christus.

6.2 Mogelijke aanwijzingen rond de geboortedatum vanuit de Schrift

In de Bijbel vinden we enkele zaken die van belang zijn bij hetbepalen van Christus’ geboortedatum:

(1) Onder het gezag van koning Herodus (†4v.Chr.) vond er eenkindermoord rondom Bethlehem plaats (Mt2).(2) Er was een inschrijving in Bethlehem toen Quirinius hetbewind over Syrië voerde (Lc2:2).(3) Zacharias diende in de tempel volgens de achtste afdeling(Lc1:5; vgl. 1Kr24:10).

1 Eusebius van Caesarea, Eusebius’ Kerkgeschiedenis, trans. Christiaan Fahner (Zoetermeer: Boekencentrum, 2000),I.5.2.

30

(4) Er is sprake van een ‘ster’ aan de hemel (Mt2:2).(5) Jezus was ongeveer dertig jaar oud in het vijftienderegeringsjaar van keizer Tiberius (29n.Chr.; Lc3:1).(6) De schapen en herders waren buiten in de velden (vgl. Lc2:8).

We willen enkele van deze punten uitvoeriger bespreken.

6.2.1 De inschrijving tijdens Quirinius’ bewind over Syrië (Lc2:1-2)

6.2.2 De schapen en herders waren buiten in de velden (vgl. Lc2:8).

6.3 Opties voor de geboortedatum van Christus

6.3.1 25 decemberDe datum van 25 december komt niet voort uit de Bijbelse gegevens.

We vinden een aanwijzing voor deze datum al in de tijd van Hippolytus(165-235nC).

De eerste komst van onze Heer gebeurde op de achtste dag voorde kalendae van Ianuarius [25 december] in Bethlehem op devierde weekdag [woensdag]. Hij werd geboren, terwijl Augustuszijn tweeënveertigste regeringsjaar genoot. Dat was 5.400 jaar naAdam. Jezus lijden vond plaats toen Hij drieëndertig was. Zijnsterven was op de achtste dag voor de kalendae van Aprilis [25maart = 14 Nisan] op de voorbereidingsdag [vrijdag]. Dat was hetachttiende regeringsjaar van Tiberius Caesar, waarin Rufus enRoubellion consuls waren.1

Het was de mening van enkele kerkvaders dat zowel de ontvangenisals het lijden van Christus plaatsvonden op de voorjaarsequinox op 25

1 Hippolythus van Rome, Commentary on Daniel, trans. Thomas C. Schmidt, 2010, IV.23.3, www.chronicon.net.

C H R I S T U S ’ M E N S W O R D I N GOPTIES VOOR DE GEBOORTEDATUM VAN CHRISTUS

31

maart.1 Rekening houdend met een zwangerschap van negen maanden,werd de geboorte van Christus berekend op 25 december. Dit was de dagvan het Romeinse feest Solis Invict (bet. ‘de onoverwinnelijke zon’). Ditfeest diende op het donkerste moment van het jaar te vallen, demidwinter. Sinds 354n.Chr. werd Sol Invictus definitief vervangen doorhet christelijke Kerstfeest.

6.3.2 5 en 6 januariIn tegenstelling tot de westerse kerk, vierde de oosterse kerk de

geboortedatum en doop van Christus op 5 en 6 januari. Op deze dagvierden de heidenen Epifanie: de geboorte en groei van het licht. De dagkon vandaar geweldig dienen om het ware Licht aan de heidenen teverkondigen.

6.3.3 Tussen 9 maart en 6 april (5v.Chr.)2

Het licht van de ‘ster’ was zichtbaar tijdens de reis van de wijzen naarIsraël. In Mt2:9 lezen we ‘Zij hoorden de koning aan en reisden weg; enzie, de ster, die zij hadden gezien in het Oosten, ging hun voor, totdat zijkwam en stond boven de plaats, waar het kind was’, dat lijkt erop tewijzen dat de ‘ster’ door de lucht bewoog van Oost naar Zuid: Bethlehemligt ten zuiden van Jeruzalem. Dat de ster ‘stond’ boven Bethlehem, zoukunnen wijzen op een komeet. Kometen werden in die tijd opgevat alsboden van verandering: slecht nieuws voor de gevestigde orde, geboorte ofoverwinning van nieuwe helden. Lijsten van kometen die men heeftgezien, werden bijgehouden in het oude China. Zo weten we dat in12v.Chr. de komeet van Halley zichtbaar was, in 5v.Chr. een anderekomeet.

De komeet van Halley is echter te vroeg om de ster van Bethlehem tezijn: volgens Lc3:1 was Jezus rond de dertig jaar in het vijftienderegeringsjaar van keizer Tiberius, dat is rond 29n.Chr. Als Hij in 12v.Chr.geboren zou zijn, was Hij rond 29n.Chr. een veertiger.

Over de komeet in 5v.Chr. meldt de Chinese lijst dat hij gedurendezeventig dagen te zien was vanaf de tweede maand (9 maart tot 6 april).Dat de komeet verscheen in het sterrenbeeld Steenbok, wees volgens oudeovertuigingen op een heel belangrijke geboorte. Voor een reis van hetoosten (bijv. Babylon) naar Jeruzalem per kameel had men hoogstens een

1 Augustinus, De trinitate IV.5.2 Pieter J. Lalleman, “De Geboortedatum van Jezus,” Ellips 28, no. 247 (2003): 30–31.

32

maand nodig. De zeventig dagen waarop de komeet te was, warenvoldoende. In de periode tussen april en juni van het jaar 5v.Chr. kwamende wijzen in Israël aan.

Dat in Bethlehem de herberg vol was, kan te maken hebben met hetjoodse Pascha in Jeruzalem, dat talloze pelgrims trok. In 5v.Chr. viel hetpaasfeest op 20 april. Rond die datum kan de geboorte hebbenplaatsgevonden. Kort daarna knielden wijze mannen voor onze Heer.Vervolgens moesten Jozef en Maria met het kind naar Egypte vluchten.Binnen een jaar stierf Herodes de kindermoordenaar, en in 4 of 3v.Chr.keerden Christus met Maria en Jozef terug naar Israël.

6.3.4 In oktober1

De priester Zacharias diende in de tempel volgens zijn afdeling, enwel de achtste afdeling, dat is die van Abia (Lc1:5; 1Kr24:10). Aangezien ervierentwintig afdelingen waren, die gedurende het godsdienstige jaarallemaal aan bod kwamen, moet Zacharias ongeveer in de vierde maandvan het godsdienstige jaar (juli) gediend hebben. De verwekking vanJohannes de doper vond enkele weken later plaats (Lc1:23) toen Zachariasthuisgekomen was.

De wonderbaarlijke verwekking van Jezus vond een kleine zesmaanden later plaats (januari; vs26). Dit brengt ons tot de zevende maandvan het godsdienstige jaar voor de geboorte van Jezus (oktober). Dat deherbergen vol waren, kan wijzen op het Loofhuttenfeest. DitLoofhuttenfeest past wonderwel bij de geboorte van Christus (Jh1:14).

1 Willem J. Ouweneel, “De Geboortedatum van Jezus,” Ellips 28, no. 247 (2003): 30–31.

C H R I S T U S ’ M E N S W O R D I N GGEBOREN IN HET HUIS VAN DAVID

33

7 Geboren in hethuis van David

7.1 De toestand in het huis van DavidOp het moment dat Christus geboren wordt, zijn de nakomelingen

van Juda niet meer omgeven met pracht en praal. Eusebius van Caesarea(263-339) geeft een gebeurtenis weer uit de tijd van keizer Domitianus(81-96):1

‘Het was dezelfde Domitianus die, volgens een oudeoverlevering, het bevel gaf om het nageslacht van David tedoden. Er waren toen ketters, die de nakomelingen van Judasgingen beschuldigen, want Judas was de broer van onze Heiland,voor zover het lichamelijke verwantschap betrof. Judas’nakomelingen waren dus verwant met de familie van David enmet Christus zelf. Hegesippus vertelt over deze kwestie, zoals ikin de volgende paragraaf laat zien. In die tijd leefden er nogfamilieleden van onze Heer. Het ging om de kleinkinderen vanJudas, die naar het lichaam, de broer van onze Heer genoemdwerd.’

Keizer Domitianus is in zijn tijd dus erover bezorgd dat er nog eenrijke nakomeling van David leeft die zich tot Messias gaat uitroepen. Hijneemt verschillende nakomelingen van David gevangen, waaronder ookZoker en Jakob, de twee kleinzonen van Judas, de broer van Jezus. Volgensde traditie bezitten deze twee nakomelingen ergens in Galilea eenboerenbedrijf. Als de keizer beide kleinzonen vraagt of zij uit het huis vanDavid afkomstig zijn, beantwoorden zij die vraag met ‘ja’. Ze geven tekennen dat ze een klein bezit van negenduizend denaren bezitten en zelfhun land bewerken. Hierbij tonen ze de keizer de eeltplekken op hunhanden. Die houding overtuigt Domitianus ervan dat deze mannenvolledig verarmt en ongevaarlijk zijn. Met verachting laat hij hen vrij.

1 Eusebius van Caesarea, Eusebius’ Kerkgeschiedenis, trans. Christiaan Fahner (Zoetermeer: Boekencentrum, 2000),III.19-20.1.

34

De geschiedenis openbaart hoe ver het huis van David in de eersteeeuw is verarmt en langzaam opgaat in de rest van de stammen. Volgensde geschiedenis laat de keizer na aanleiding van deze gebeurtenis eendecreet uitvaardigen dat de burgers oproept om de christenen niet meer tevervolgen.1 Er komt een tijd van vrede voor Gods gemeente.

7.2 Maria, de moeder van JezusMaria is het uitverkoren vat waardoor de Messias op deze wereld

kwam. Het Concilie van Efeze (431n.Chr.) noemde haar ‘zij die Godgebaard heeft’.2 Daaruit ontstond de term ‘moeder van God’ (Lat. materDei) die ook nog eens tijdens het concilie van Chalcedon werdonderstreept (451n.Chr.). Dat was een uitdrukking die de harten vanmensen in Klein-Azië raakte. Vooral in Efeze was dat het geval, wantnergens was de verering van Artemis groter geweest dan in deze plaats.

In hoeverre is nu de term ‘moeder van God’ voor Maria Bijbels terechtvaardigen? Moeten we de uitspraak van Efeze enkel zien als heidensenavolging van de godin en oermoeder Artemis (Hd19:27-34) of zit er eenkern van christelijke doordenking in deze term? Of om hetkerkgeschiedkundig uit te drukken: Moet men de kerkvader Nestorius vanConstantinopel (381-451n.Chr.) volgen die beweerde dat Jezus wel naarzijn menselijke, maar niet naar zijn goddelijke natuur de zoon van Mariawas? Of moet men de kerkvader Eutychus (378-454n.Chr.) volgen diestelde dat Maria de moeder van God de Zoon was en dus degene die Godbaarde (Gr. theotokus)?

Evangelischen komen moeilijk uit dit dilemma. Ze verwerpen zowelhet nestorianisme als het eutychianisme. De keuze wordt nog moeilijkergemaakt door de mariologie van het Rooms-Katholicisme en demonofysitische gevaren bij de term theotokus, waardoor het mens-zijn vanJezus onbenoemd kan blijven. Maria baart de mens Jezus die tegelijk Godde Zoon is. Noch in het verleden, noch in het heden, is er geen werk vande Middelaar verricht ‘in’ of ‘naar’ één enkele natuur.3 Christus’ Godheiden mensheid mogen niet van elkaar geschieden worden. Juist hetmonofysitische gevaar ligt vandaar op de loer als we Maria als theotokusbestempelen. Het woord moet dan meteen aangevuld worden met

1 P.H. Rob van Houwelingen, “Deel 1: Het apostolische evangelie uit Jeruzalem,” in Apostelen: Dragers van eenspraakmakend evangelie, ed. P.H. Rob van Houwelingen, Commentaar Nieuwe Testament (Kampen: Kok, 2010),124.

2 G.C. Berkouwer, Dogmatische Studiën: De persoon van Christus, Dl. II (Kampen:Kok, 1952), 255.3 K. Schilder, Heidelbergsche Catechismus, Dl. II (Goes:Oosterbaan & Le Cointre, 1949), 211.

C H R I S T U S ’ M E N S W O R D I N GMARIA, DE MOEDER VAN JEZUS

35

anthropotokus (bet. ‘mensbarende’) om te verduidelijken dat Maria nietenkel God baarde, maar God de Zoon als mens.

Opvallend is het dat het Nieuwe Testament geen weet heeft vanuitdrukkingen als theotokus of anthropotokus. Als Maria bij haar nichtElisabeth arriveert noemt ze haar niet ‘de moeder van God’, maar ‘demoeder van mijn Heer’ (Lc2:43). In het Nieuwe Testament wordt Marianog enkel beschreven als ‘moeder van Jezus’ (Jh2:1; Hd1:14).

7.3 Jozef, de wettige vader van JezusHet is opvallend dat naar mate Maria aan respect in de

kerkgeschiedenis, hoe meer Jozef op de achtergrond raakte.1 De kunstmaakte steeds meer van hem een lompe, bespotte boer of slovende,beklagenswaardige huisvader.2 Meerdere keren waarschuwde Godsgemeente ervoor dat Jozef niet te belachelijk moest worden gemaakt.

7.4 Jezus’ broers en zussenIn de evangeliën vernemen we dat er sprake is van Jezus’ broers en

zussen (Mt12:46; Mc6:3; Jh2:12; 7:3,5). De kerkvader Tertullianus (+160-230) dacht hierbij aan daadwerkelijke kinderen van Jozef en Maria die naJezus werden geboren.3 Maar in het Westen ging men er vanaf dekerkvader Hiëronymus (345-419n.Chr.) vanuit dat Christus’ geen broersen zussen, maar neven en nichten had.4 Simon en Judas zouden zonen vanKlopas en Jakobus de zoon van een andere oom zijn.5 Allen waren zefamilie van Christus. Jozef en Maria worden zo gepresenteerd als mensendie geen geslachtsgemeenschap met elkaar hadden. Ze waren het optimalevoorbeeld van de ascese en het kloosterleven. Eusebius geeft daarentegende woorden van Hegesippus weer, die stelde dat Jakobus en Judas lijfelijkebroers van Jezus Christus waren.6

De Oosters-Orthodoxe leer verwerpt de Westerse gedachte en volgtEpiphanius van Salamis (310-403) uit de vierde eeuw die stelde dat het bijde broers en zussen om kinderen uit een vorig huwelijk van Jozef ging.7

1 J. Huizinga, Herfsttij der Middeleeuwen (Groningen:Wolters-Noordhoff, 1985), 152,166-168.2 W.J. Ouweneel, De zevende koningin: Het eeuwig vrouwelijke en de raad van God (Heerenveen:Barnabas, 1998),

185.3 Tertullianus, Tegen Marcion 4.19; Over het vlees van Christus 7.4 J. Blinzler, Die Brüder und Schwester Jesu (Stuttgart, 1967), 130-144.5 J. Blinzler, Die Brüder und Schwester Jesu (Stuttgart, 1967), 94-110.6 Eusebius, Kerkgeschiedenis II.23.4; III.20.1.7 Epiphanius, Panarion 78.

36

Beide opties zijn vreemd aan de Schrift. Het Griekse woord voor‘broer’ (αδελφος/adelfos) betekent tevens zelden ‘neef’. Voor ‘neef’gebruikt het Grieks ανεψιος/avepsios (Ko4:10). Opmerkelijk is dat debroers van de Heer namen ontvingen die ons terug laten denken aan deaartsvaderen uit het boek Genesis.

C H R I S T U S ’ M E N S W O R D I N GMEDISCHE VRAGEN RONDOM DE GEBOORTE VAN CHRISTUS

37

8 Medischevragen rondomde geboorte van

Christus

8.1 Eerlijke vragenBinnen de theologische publicaties wordt er soms ingegaan op de

‘medische theologie’ rondom de geboorte.1 Ondanks dat de evangelistenover het ‘hoe’ van de verwekking zwijgen, probeert deze tak daar op eenrespectvolle wijze zicht op te kijken. Ze doet dit niet vanuit eenoneerbiedige perspectief, maar vanuit een godvrezende schroom en eenbiologisch besef.

8.2 De aanwezigheid van een eicelDoordat de Delftenaar Anthonie van Leeuwenhoek (1632-1723) het

mannelijk zaad en de vrouwelijke eicellen ontdekte rezen er enkele vragenbij sommigen.2 Vanuit de Schrift hielden de christenen vast dat er geenzaad van Jozef of een ander mens bij de verwekking van Christus te paskwam. Na de ontdekking van Van Leeuwenhoek stelde de ‘medischetheologie’ daarop de vraag of er aan Jezus’ verwekking een vrouwelijkeeicel te pas kwam.

De discussie blijft speculatief en leidt tot een patstelling. Als we deeicel van Maria ontkennen neigen we tot de gedachte dat Christus’ geenvolledig mens was en een schijnlichaam had. Maria zou dan slechts een‘draagmoeder’ zijn geweest. Als we de eicel van Maria bevestigen komenwe in theologische vraagstukken terecht zoals de leer van de erfzonde:Kon Christus vrij zijn van de zondigheid van Maria. Middeleeuwsetheologen, zoals Duns Scotus, loste dit op met de gedachte van eenonbevlekte ontvangenis bij Maria.3 God zorgde ervoor dat Maria geen deel

1 Zie J. Gieskes, ‘Een eicel van Maria en een ontbrekend Y-chromosoom?,’ Ellips 4 (jun. 2007), 27-29.2 J. Gieskes, ‘Een eicel van Maria en een ontbrekend Y-chromosoom?,’ Ellips 4 (jun. 2007), 28.3 J. van Genderen, Oriëntatie in de Dogmageschiedenis (Zoetermeer:Boekencentrum, 1996), 180.

38

kreeg aan de ‘erfzonde’ van haar ouders. Deze idee werd op 8 december1954 door paus Pius IX uitgeroepen tot officiële dogmatiek van de rooms-katholieke kerk. Hij bepaalde en verklaarde dat het een door Godgeopenbaarde leer is, dat de allerzaligste maagd Maria in het eersteogenblik van haar ontvangenis door een bijzondere genade en eenbijzonder voorrecht van de almachtige God met het oog op de verdienstenvan Jezus Christus, de Verlosser van het menselijke geslacht, voor elkesmet van de erfzonde bewaard bleef.1 Gelovigen binnen de rooms-katholieke kerk die dit dogma betwijfelden of verwierpen waren vanaf datmoment gebrandmerkt als afvalligen van het goddelijke en katholiekegeloof.2

De vraag die we ons daarbij stellen – als we al over verlossing vanerfzonde mogen spreken! – is waarom God deze ingreep niet meteen directbij zijn Zoon had toegepast. Als Hij ervoor kon zorgen dat Maria zonderzonde werd ontvangen, kon Hij dat toch ook bij de Heer Jezus doen. 3 Deoplossing van 1854 is vandaar niet toereikend.

8.3 Het ontbrekende Y-chromosoomEen nieuwe uitdaging ontstond rondom een genetische vraag: hoe kon

Christus, zonder tussenkomst van een man, toch een man zijn? Eenonbevruchte, maar toch tot ontwikkeling aangezette eicel levert immerseen meisje op. Het Y-chromosoom ontbreekt.4 Kessel erkent dit en zietJezus dan ook niet als mannelijk, maar als androgyn.5

Verschillende verklaringen zijn hiervoor gegeven. De kerkvaderOrigenes kwam al – in primitieve vorm – op de gedachte van dehedendaagse dierlijke parthenogenese, waarbij eieren uit onbevruchtevrouwtjes worden ontwikkeld.6 Er zien hiervan voorbeelden te vinden bijplanten en dieren, zoals bij de komodovaraan waar het vrouwelijke eitjezich begon delen zonder dat het bevrucht was. Ook bij mensen gebeurthet dat de eicel zich spontaan, zonder normale bevruchting, begint tedelen. Om een vrouwelijke eicel te veranderen in een mannelijke foetus isechter een man nodig. Het is absoluut onmogelijk voor een vrouw om zelfeen mannelijke nakomeling voort te brengen. Normale parthenogeneselevert slechts vrouwtjes op die klonen van hun moeder zijn.

1 DS 2803. J. van Genderen, Oriëntatie in de Dogmageschiedenis (Zoetermeer:Boekencentrum, 1996), 181.2 DS 3904, Vgl. 2804 en 3075.3 J. Gieskes, ‘Een eicel van Maria en een ontbrekend Y-chromosoom?,’ Ellips 4 (jun. 2007), 28.4 J. Gieskes, ‘Een eicel van Maria en een ontbrekend Y-chromosoom?,’ Ellips 4 (jun. 2007), 28.5 E.L. Kessel, The Androgynous Christ: A Christian Feminist View, (Portland:Kessel, 1988), 25.6 W.M. Smith, The Supernaturalness of Christ, (Boston:Wilde, 1940), 92.

C H R I S T U S ’ M E N S W O R D I N GHET ONTBREKENDE Y-CHROMOSOOM

39

Erickson stelde veeleer dat God een extra zaadcel schiep.1 Verkuylsprak zelfs over ‘een schepping in de maagd Maria en een geboorte uithaar’.2 Als dat het geval was, zou Maria wel niet de echte moeder van Jezuszijn. Ze zou een surrogaat-moeder die de drager van het gecreëerde eitje is.Als Maria niet volledig de moeder van Jezus was, was Jezus ook nietvolledig de kleinzoon van David en Abraham. Hij zou dan een totaalnieuw schepsel zijn. Sommigen stellen zodoende dat God het eitje vanMaria genetisch modificeerde. Hij veranderde de x-chromosoom in een y-chromosoom wat ertoe leidde dat er een jongetje werd geboren. Nadeelhierbij is echter weer dat Jezus als het ware een mannelijke kloon was vanMaria zijn moeder. Anderen gaan daarom nog een stap verder en gelovendat God in de baarmoeder van Maria mannelijk spermacellen schiep methet DNA van Jezus. Hierdoor was Jezus zowel Maria’s zoon als Gods Zoon.Hij zou een menselijke moeder en goddelijke Vader hebben.

Dit soort gedachten over deze thematiek zullen wel nog eeuwen voortblijven bestaan. Maar de geboorte uit de maagd en de mens- en Godheidvan Christus blijven een vaststaand feit voor het Bijbelse geloof.

1 M.J. Erickson, Christian Theology, (Grand Rapids:Baker, 1983), 752. 2 J. Verkuyl, De Kern van het christelijk geloof, (Kampen:Kok, 1992), 196.