cables are to be considered as components...... kabels moeten beschouwd worden als onderdelen
TRANSCRIPT
Cables are to be considered as
components......Kabels moeten beschouwd worden als onderdelen......
www.breem.nl
Components can only be well considered in their environment......
Onderdelen kunnen alleen goed beschouwd worden in hun omgeving......
www.breem.nl
• Jan Breemer.• Elektronica techneut, beroep & hobby.• Hifi, maar niet fanatiek.• Veel onzin in High-End Audio• Stel nuchtere techniek tegenover
• Maak eenvoudige vervangings schema’s en EENVOUDIGE BEREKENINGEN.
www.breem.nl
INHOUD• Spanningsdeler, Weerstand, Capaciteit,
Zelfinductie, Skin-effect • Karakteristieke Impedantie, Afsluiten• Beschadiging van het analoge audiosignaal
• Signaalkabels, EMC: Aardlus, HF detectie• Luidspreker kabels, Demping• Lichtnet kabels, EMC
• Bijzondere materialen / constructies.
Spannings deler
• Bron, serie-weerstand en belasting.
Vout Rl Overdracht = gewenst = 1 Vin Rl + Rs
Weerstand van een geleider
Neemt toe met de lengte l van de draad.
Neemt af met de doorsnede s (mm2) = π / 4 * d
= Neemt af met kwadraat van diameter d (mm)
Materiaal eigenschap: Zilver heeft de laagste soortelijke weerstand, Koper is ca. 6% slechter.
Zelfinductie
• Soort weerstand die toeneemt met de frequentie.• Hangt samen met de “lus” die de geleiders
vormen.• Veroorzaakt verlies van hoge frequenties, in
combinatie met de belasting.
Capaciteit
• Soort weerstand die afneemt met de frequentie.• Bepaald door oppervlakte en afstand van
geleiders die “elkaar zien” en de epsilon van het isolatie materiaal.
• Veroorzaakt verlies van hoge frequenties in combinatie met de bron / serie weerstand
Skin-effect (1/4) -- wat is het.
• Magnetisch wisselveld IN de geleider veroorzaakt stroomverdringing: de stroom loopt voornamelijk in de buitenste laag van de geleider.
• Ohmse weerstand die toeneemt met de frequentie.
Skin-effect (2/4) -- formule.
• Indring diepte δ (delta) =
• δ = 2 / ωσμ (m)
• ω = 2 * π * frequentie (Hz)• σ = 5.8 107 S/m (koper)• μ = 4 π 10-7 H/m
• 95% van de stroom loopt in 3 x de indring diepte
Skin-effect (3/4) -- tabel.• Indring diepte en weerstand van 10 meter kabel
heen-en-weer, in Ohm.
δ (mm) 0.5 mm2 0.75 mm2
1,5 mm2 2.5 mm2
Diameter(mm)
- 0.8 0.98 1.38 1.8
R-dc - 0.68 0.46 0.23 0.141 kHz 2 0.68 0.46 0.23 0.1410 kHz 0.66 0.68 0.46 0.23 0.1450 kHz 0.33 0.69 0.49 0.33 0.24100 kHz 0.21 0.83 0.65 0.44 0.33
Skin-effect (4/4) -- conclusies.
• Neemt toe met de wortel uit de frequentie.• Neemt toe met de diameter van de draad.
• Maar: de weerstand neemt af met het kwadraat van de diameter.
• Dikkere draad wint het altijd. • Bij draaddoorsnede tot 2.5 mm2
verwaarloosbaar voor luidsprekers
Karakteristieke impedantie van een kabel (1/8)
• Zelfinductie en capaciteit zijn gelijkmatig verdeeld over de lengte.
• Bij een lange kabel komen stroom en spanning uiteindelijk in een vaste verhouding te staan: Z0
Karakteristieke impedantie van een kabel (2/8)
• Een lange kabel = niet klein t.o.v. de golflengte.
• Golflengtes:• 1 kHz 300 km• 10 kHz 30 km• 100 kHz 3 km
• Als kabellengte << golflengte is de K. I. volstrekt oninteressant. Dan geldt het “lumped element” model.
Karakteristieke impedantie van een kabel (3/8)
• Stel: een oneindig lange kabel zonder verliezen.• Stroom en spanning hebben een vaste
verhouding Z0
• Z0 wordt bepaald door Zelfinductie / m en Capaciteit / m.
• Z0 is Ohms, en onafhankelijk van de frequentie.
Karakteristieke impedantie van een kabel (4/8)
• Knip een eindig stuk af, vervang de rest door een R = Z0
• De situatie aan de ingang is niet veranderd.
Karakteristieke impedantie van een kabel (5/8)
• Maximale vermogens overdracht als RL = Ri
• Bij RL <> Ri wordt altijd een geringer vermogen overgedragen.
Karakteristieke impedantie van een kabel (6/8)
• Maximale vermogens overdracht alleen als ZL = Z0
• Bij Zl <> Z0 treedt reflectie op.
• Gebruik dit om de Z0 van een kabel te meten.
• De bron impedantie doet er in 1e instantie niet toe.
Karakteristieke impedantie van een kabel (7/8)
• Hoe meet je de Karakteristieke Impedantie?
• Regel RL af op minimale reflecties, meet RL daarna.
Karakteristieke impedantie van een kabel (8/8)
• Hoe meet je de Karakteristieke Impedantie?
RL te laag, correct, te hoog.
Blokgolf ca. 5 MHz, kabellengte 10 meter
Impedantie van een audio kabel: Lumped Element model. (Lump = klonter)
• Weerstand, zelfinductie en capaciteit geconcentreerd in de ongelukkigste volgorde.
Enkele voorbeelden Type
mm2
R / m Ω
C / m
pF
L / m
uH
Z0
Ω
0.70 0.04 40 0.48 110
2.5 0.014 50 0.72 120
veter
drop
0.22 adr
0.28 mtl
130
(240)
0.67(0.22)
72
(30)
Symm 120
Beschadiging van het audiosignaal (1/7)
• Elektrisch signaal van 1 apparaat naar een ander
• Verzwakking (alle frequenties)• Frequentie / fase karakteristiek• Intermodulatie / Harmonischen productie (THD)• Principiele Ruis• Ongewenste signalen (storing) (EMC)
• Demping van de luidspreker• HF stabiliteit van de (eind)versterker
Beschadiging van het audiosignaal (2/7)
Verzwakking
• Voor alle frequenties hetzelfde• Meestal uiterst gering: zie spanningsdeler• Compenseren met volume regelaar
• Hoorbaar: - niet
• Geen probleem
Beschadiging van het audiosignaal (3/7)
Frequentie / fase karakteristiek
• Audio kabels vormen meestal een laagdoorlaat filter.• Afwijkingen < 1 dB onhoorbaar (1 dB = 12 % signaal)• Afwijkingen met hoge Q zijn mogelijk beter hoorbaar,
maar komen bij kabels niet voor.
• Hoorbaar: - minder sprankelend, dof geluid
• Mogelijk een probleem bij zeer lange kabels.
Beschadiging van het audiosignaal (4/7)
Intermodulatie / Harmonischen (THD)
• Veronderstelt dat de weerstand / impedantie van de kabel afhankelijk is van stroom of spanning.
• Redenering berust op misvatting / misleiding.
• Kabels introduceren geen IM vervorming.
• Slechte verbindingen (connectoren) introduceren mogelijk wel IM vervorming, maar dat gaat meestal ook gepaard met uitval.
• Geen probleem
Beschadiging van het audiosignaal (5/7)
Principiele Ruis
• Overal aanwezig.• Ruisvermogen evenredig met temperatuur.• Ruisspanning evenredig met wortel uit weerstand
en bandbreedte.• 1 Ohm ruist ca. 0.02 uVolt (- 154 dbV)• I.v.m. audio kabels altijd verwaarloosbaar.
• Geen probleem
Beschadiging van het audiosignaal (6/7)
Ongewenste signalen (storing) (EMC)
• Hoorbaar: Brom, zoem-, fluittonen, gelispel etc, soms herkenbare spraak / muziek van zender.
• Zet CD op pauze en draai volume op. Probleem?• Draai een CD met heel zachte passages. Storing
hoorbaar?
• Bij een echt EMC probleem helpen andere kabels meestal niet; er moet iets IN DE KASTEN gedaan worden.
• Soms een probleem. • Er zijn meestal eenvoudige oplossingen.
Beschadiging van het audiosignaal (7/7)
• Demping van de luidspreker• HF stabiliteit van de (eind)versterker
• Komen verderop aan de orde
Typisch voorkomen van audio kabels
• Luidsprekerkabels:- Lage impedantie, flinke stromen, matig lang- Typisch: Bron: < 0.1 Ω, belasting 8 Ω - Vermogens overdracht
• Signaalkabels (Interlinks): - Matig hoge impedantie, kleine spanningen, nog veel keinere stromen, kort- Typisch: Bron: < 100 Ω, belasting > 50 kΩ - Spannings overdracht
• Microfoon kabel- Lang, niet zelden storende omgeving.- Zeer kleine signaal spanning
LS kabels: Verzwakking
• Overdracht is hier 8 / 8.5 = 0.94 of -0.53 dB• Bij 0.14 Ω wordt dat 8 / 8.14 = 0.98 of -0.15 dB
LS kabels: Hoog verlies door zelfinductie
• Overdracht 8 / (82 + 0.92) = 0.99 of – 0.05 dB• Houd rekening met faseverschuiving
LS kabels: Capaciteit en stabiliteit v/d versterker
• Stabiliteit bij vele MHz: Kabel capaciteit kan roet in het eten gooien.
• Snubber netwerkje isoleert versterker van kabel.• Laten zitten !
Demping van de luidspreker (1 / )
• Een luidspreker in beweging wekt een spanning op.• Eigen beweging geeft spanning <> versterker
Demping van de luidspreker (2 /
• Kortsluiten: er gaat een grote stroom lopen en die dempt de beweging.
• Spanning = beweging (snelheid)• Stroom = kracht
Demping van de luidspreker (3 / )
• Eigen weerstand van de luidspreker beperkt het effect van de demping.
• Eigen weerstand is ~6Ω voor 8Ω luidsprekers.
Demping van de luidspreker (4 / )
• Kabel weerstand, Z-out van de versterker en Z van
filter spelen ook mee.• Meestal is Re bepalend, soms Z-filter.• Kabel en versterker doen meestal weinig.
Demping van de luidspreker (5 / )
• Een eenvoudig wisselfilter.
Demping van de luidspreker (5 / )
• Luidspreker kijkt in een resonantiekring !• Afgestemd op ca. de cross-over frequentie
• Remedie: Gebruik multi-amping + actief filter
Luidpreker kabels: Bi / multi wiring
• Mono - wire voorbeeld.
Luidpreker kabels: Bi / multi wiring
• Bi - wire voorbeeld.
• Welk probleem lost dit op / voorkomt het ?
Luidpreker kabels: Bi / multi wiring
• Bi - wire kabels doorverbinden geeft lagere weerstand.
Luidpreker kabels: Conclusies
• Weerstand / zelfinductie : Hou ze kort. Kleine lus.
• Weerstand, Skin-effect: Hou ze dik. Grotere doorsnede wint het altijd van het skineffect.
• Capaciteit: Niet interessant.
• Karakteristiek afsluiten: Je hebt er niets aan.
• Bi- / multi- wiring: Verspilling van kabel.
>> Gebruik actief filter en multipele versterkers.
Signaal kabels
• Ri typisch: < 500 Ω• Zl typisch: > 50 kΩ• Rk typisch: < 1 Ω• Lk typisch: 0.5 uH → 0.062 Ω/m
Signaal kabels
• Voorbeeld: Ri = 500 Ω, kabel 20m à 240 pF/m.Tijdconstante = 0.5 * 4.8 = 2.4 usec → 66 kHz
• Versterkers geven op de “rec-out” output veelal direct het ingangssignaal door. Ri is dan de Ri van de signaalbron.
• Gebruik dan een lijnversterker voor lange verbindingen
Signaal kabels voor MD (MM) vinyl elementen
• Zelfinductie element geeft met (kabel) capaciteit een 2e orde laagdoorlaat filter op ~ 8 kHz
• Deze compenseert de mechanische resonantie van de naalddrager.
• Kabel capaciteit zit nadrukkelijk in de overdracht.• Zie lezing voor DDIY dag 2005 op www.breem.nl.
Signaal kabels voor MC vinyl elementen
• Vaak zeer lage ingangs impedantie van voorversterker / step-up trafo ~ 2 Ohm
• Weerstand van binnen-ader en mantel doet er toe.• Mantel verbinding in speler geeft verlies
kanaalscheiding
Signaal kabels: Conclusies
• Bij signaal kabels tussen bijv. CD en Versterker spelen weerstand, zelfinductie en capaciteit geen enkele rol.
• Bij erg lange kabels wordt de capaciteit een issue: gebruik een laagohmige line-driver.
• Bij Vinyl-MD elementen is de kabel capaciteit een onderdeel van de overdracht.
• Bij Vinyl-MC elementen zijn weerstand en zelfinductie belangrijk als de impedantie van de voorversterker / step-up trafo erg laag is.
EMC (1 / 5)
• Elektro- Magnetische Compatibiliteit: de mate waarin apparaten elkaar niet storen
• Gewenst signaal vs. ongewenst signaal (storing)• Emissie, Susceptibiliteit = gebrek aan immuniteit.
• Stoorbron, gestoord apparaat, koppelweg, alle 3 nodig.
• Stoorsignaal in / buiten de band:• In de band: direct hoorbaar• Buiten de band: vertalings mechanisme nodig
EMC (2 / 5) Aardlus probleem
• In de band: meestal aardlus probleem• Voorbeeld: Versterker geaard via stopcontact, FM tuner
geaard via kabelmaatschappij.
• De weerstand van de return leiding kan het stoorsignaal niet "kortsluiten"
EMC (3 / 5 ) Aardlus : remedies • 1: Isolatie trafo'tje voor antenne leiding • 2: Alles voeden uit hetzelfde stopcontact • 3: "Ontaarden" (alleen als elektrische veiligheid dit toelaat)• !! Aarden is voor elektrische veiligheid.
EMC (4 / 5) Capacitieve aardlus
• Bij een gevoelige microfoon leiding is capacitieve koppeling vaak al voldoende voor een probleem
EMC (5 / 5) Capacitieve aardlus: remedie
• Remedie: gebruik een symmetrische verbinding met een differentiele ingang of een symmetreer trafo.
• Ook voor de verbinding naar multi-amp bij de luidspreker
EMC (6 / 5) Buiten de band
• Meestal naburige zender (legaal of illegaal)• Koppelweg boven 30 Mhz: antenne werking• Niet direct hoorbaar, vertaal mechanisme nodig• Vertaalmechanisme = HF detectie in halfgleiders.
EMC (7 / 5) Capacitieve aardlus: remedie
• Remedie: gebruik een symmetrische verbinding met een differentiele ingang of een symmetreer trafo.
• Ook voor de verbinding naar multi-amp bij de luidspreker
EMC (8 / 5) Capacitieve aardlus: remedie
• Remedie: gebruik een symmetrische verbinding met een differentiele ingang of een symmetreer trafo.
• Ook voor de verbinding naar multi-amp bij de luidspreker
Bijzondere geleiders: OFC (Cu)
• OFC = Oxigen Free Copper• “Gewoon” koperdraad = 99.9 % zuiver Cu• OFC is zuiverder en wordt voor speciale
omgevingscondities gemaakt.• OFC heeft geen andere/betere elektrische eigenschappen.
• Welk probleem met niet-OFC ?• Geleiding zou stroom? of spannings? afhankelijk zijn?• “Cristal Cross-over Distortion”
• Wat staat er in die grafiek? spannig? stroom? weerstand? Wat zijn de schaal factoren?
• Wat wordt hier gesuggerereerd?
Crystal Cross-over Distortion (1)
• Toch klopt het wel......• Bij bij zo’n 270° onder nul
Crystal Cross-over Distortion (2)
• Vergelijk het met een plaat met zandkorreltjes
• Elektronen zijn bij –270° sterk gebonden aan atoom / kristal
Crystal Cross-over Distortion (3)
• Een beetje scheefstand geeft nog geen beweging
• Een klein elektrisch veld levert nog geen stroom op, pas bij een sterk veld gebeurt er iets...
Crystal Cross-over Distortion (4)
• Hysteresis:
Crystal Cross-over Distortion (5)
• Breng de plaat in trilling, zodat de zandkorreltjes op en neer dansen.
• Bij “normale” temperatuur is er sterke beweging van atomen en elektronen.
Crystal Cross-over Distortion (6)
• Bij de geringste scheefstand gaat het zand 1 richting op.
• Het geringste elektrische veld veroorzaakt al een stroom.
• De stroom / spanning relatie is weer lineair.
Crystal Cross-over Distortion (7)
• Het hysteresis effect is geheel verdwenen.
Crystal Cross-over Distortion (8)
• Niet “onder de ruis begraven”, maar echt weg.• Ook niet met uitgebreid middelen terug te vinden
Bijzondere geleiders: Zilver (Ag)
• Iets betere geleiding dan koper. • Ag: 16.3 10-3 Cu: 17.5 10-3 (Ω m)• Oxide is geleidend• Véél duurder (belangrijk ++ voor High End)
• Zilver houdend soldeer:• Voorkomen van bepaalde migratie problemen
Sn(60)Pb(39)Ag(1)
• Loodvrij solderen verplicht vanaf 2007. (RoHS) Sn(96)Ag(4) is een goede candidaat
Bijzondere geleiders: Goud (Au)
• Matige geleider Rho = 32 10-3 (Ω m)• Edel metaal: oxideert niet• Relais / schakelaar contacten / connectors• Bij spanningen < 0.5 V, stromen < 0.1 A• Geen oxidatie probleem op lange termijn
Bijzondere geleiders: Koolstof (C)
• Matig slechte geleider Rho = 100 .. 1000 (Ω m)• Veel voorkomens: diamant, grafiet, fibers• Koolweerstanden: ruis, slechte temperatuur
coefficient• Carbon Fibers: relatief hoge weerstand.
Isolatie materialen (diëlectrica) in kabels
• Kabel capaciteit speelt meestal geen rol.• Dan hebben evt. diëlectrische afwijkingen helemaal geen
effect.
• ESR......• Lekweerstand....• Spannings-afhankelijkheid....
Bijzondere Isolatie materialen: Teflon (PTFE)
• o Hoge temperaturen• o Hoge isolatie weerstand• o Hoge doorslagspanning• o verglijkbaar • - - Taai, slecht verwerkbaar• + Glad, vuil hecht niet gemakkelijk• - Glibbert door trekontlasting• - Geen extreem dunne lagen: Condensatoren• +++ Duur. (high-end)
Nog te behandelen
• microfonie in kabels• 3x4 aders UTP voor LSP-kabels• Lelijke dingen over tulpstekkers• EMC 3/5 ontaarden met diodes antiparalell• ferrietkralen voor HF isolatie / common mode
bevordering