buddhist art - mcuaad.mcu.ac.thmcuaad.mcu.ac.th/ac/book/file/b3ff4bc8ad70d7497e121578e4e7cf0… ·...
TRANSCRIPT
มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย Mahachulalongkornrajavidyalaya University
หลักสูตรปริญญาพุทธศาสตรบัณฑิต ตำารา
หมวดวิชาเฉพาะ ๑๐๑ ๔๑๓
พุทธศิลปะBuddhist Art
โครงการจัดทำาและพัฒนาหลักสูตร
กองวิชาการ สำานักงานอธิการบดี มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย
00. ��������.indd 1 26/12/2561 13:01:31
พุทธศิลปะ Buddhist Art ผู้แต่ง :คณาจารย์มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย
คณะบรรณาธิการ :ผศ.ดร.สุเทพพรมเลิศ ผศ.ดร.ประพัฒน์ศรีกูลกิจ
ผู้ทรงคุณวุฒิร่วมผลิต :ผศ.ดร.สมบัติมั่งมีสุขศิริ
ผู้ทรงคุณวุฒิตรวจสอบ :ศ.ดร.ศรีศักดิ์วัลลิโภดม
ศิลปะและรูปเล่ม :นายสมบูรณ์เพ่งพิศ
พิสูจน์อักษร :นายสุชญาศิริธัญภร พระมหาขวัญชัยปุตฺตวิเสโส
นายจิระศักดิ์ธารสุขกระจ่าง นายสุภฐานสุดาจันทร์
ออกแบบปก :นายพิจิตรพรมลี
พิมพ์ครั้งที่ ๑ :ธันวาคม๒๕๖๑
จำานวนพิมพ์ :๒,๐๐๐เล่ม
ผู้อนุเคราะห์ข้อมูล :รศ.ดร.จารุวรรณพึ่งเทียร ผศ.ดร.ศิริโรจน์นามเสนา
ลิขสิทธิ์ ลิขสิทธิ์ของมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย
ห้ามการลอกเลียนไม่ว่าส่วนใดๆของหนังสือเล่มนี้
นอกจากจะได้รับอนุญาตเป็นลายลักษณ์อักษรเท่านั้น
ข้อมูลทางบรรณานุกรมของสำานักหอสมุดแห่งชาติ
พุทธศิลปะ=Buddhistart.--พระนครศรีอยุธยา:มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย,2561.
340หน้า.
1.พุทธศาสนากับศิลปะ.2.ศิลปกรรมพุทธศาสนา.I.ชื่อเรื่อง.
294.3187
ISBN978-616-300-547-2
จัดพิมพ์โดย : มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย
เลขที่๗๙หมู่๑ต�าบลล�าไทรอ�าเภอวังน้อยจังหวัดพระนครศรีอยุธยา๑๓๑๗๐
โทร๐๓๕๒๔๘๐๐๐(ต่อ๘๗๖๖)โทรสาร๐๓๕๒๔๘๐๑๓
พิมพ์ที่ : โรงพิมพ์มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย
เลขที่๗๙หมู่๑ต�าบลล�าไทรอ�าเภอวังน้อยจังหวัดพระนครศรีอยุธยา๑๓๑๗๐
โทรศัพท์๐๓๕๒๔๘๐๐๐ต่อ๘๕๕๕-๘๕๕๙
โทรสาร๐๓๕๒๔๘-๕๔๕
00. ��������.indd 2 26/12/2561 13:01:31
คำาปรารภ
มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัยมีโครงการจัดท�าและพัฒนาหลักสูตรซึ่งมีวัตถุประสงค์
เพื่อพัฒนาเนื้อหารายวิชาพระพุทธศาสนาประยุกต์ ให้เป็นที่ยอมรับและใช้ร่วมกันได้ พัฒนารูปแบบ
ของหนังสือและต�าราให้มีเอกลักษณ์ร่วมกันสวยงามคงทนน่าสนใจต่อการศึกษาค้นคว้ามีเนื้อหาสาระ
ไปพัฒนาสื่อการศึกษาและเผยแพร่ในรูปแบบต่างๆ ท้ังส่ือส่ิงพิมพ์ ส่ืออีเล็กทรอนิกส์ ระบบคลังข้อสอบ
พฒันาบคุลากรและผลงานด้านวชิาการของมหาวทิยาลยัให้แพร่หลายและเป็นเวทเีสนอผลงานทางวชิาการ
ของคณาจารย์ของมหาวิทยาลัย
โครงการนี้เกิดข้ึนมาได้จากความร่วมมือร่วมใจกันของคณาจารย์มหาวิทยาลัย จากทุกส่วนงาน
ทั้งส่วนกลาง วิทยาเขต วิทยาลัยสงฆ์ ร่วมกันพัฒนาเอกสารการสอนหรือต�าราในหลักสูตรระดับ
ปริญญาตรี หมวดวิชาเฉพาะ ด้วยวิริยะอุตสาหะแรงกล้า พัฒนางานทางวิชาการให้มีเนื้อหาสาระ
ถูกต้องเพียบพร้อมด้วยอรรถและพยัญชนะเป็นที่ยอมรับของสังคม
ต�าราวิชา “พุทธศิลปะ” เล่มน้ี มีเน้ือหาสาระแบ่งเป็น ๘ บท มุ่งหมายให้ศึกษาความรู้ทั่วไป
เกีย่วกับพุทธศิลปะพฒันาการของพุทธศลิปะในอนิเดยีคลืน่พระพทุธศาสนาเข้าสูป่ระเทศไทยสกลุศลิปะ
สมัยก่อนประวัติศาสตร์ชาติไทยพุทธศิลปะสมัยประวัติศาสตร์ชาติไทย ปรัชญาธรรมกับพุทธศิลปะ
พุทธศิลปะกับความงามจิตส�านึกในการอนุรักษ์พุทธศิลปะเนื้อหาสาระปรากฏแจ้งแล้วในเล่มนี้
ขออนุโมทนาขอบคุณคณะกรรมการด�าเนินงานโครงการจัดการและพัฒนาหลักสูตร คณาจารย์
คณาจารย์และเจ้าหน้าที่ของมหาวิทยาลัยทุกรูปทุกท่านที่ได้เสียสละเวลาพัฒนาเนื้อหารายวิชาเล่มนี ้
ให้เกิดมีข้ึน อันจะเป็นสมบัติของมหาวิทยาลัยสืบไป หวังเป็นอย่างยิ่งว่า ต�าราเล่มนี้คงอ�านวยประโยชน์
เชิงวิชาการด้านศิลปะในพระพุทธศาสนาแก่คณาจารย์นิสิตนักศึกษาและประชาชนผู้ที่สนใจตลอดไป
(พระราชปริยัติกวี, ศ.ดร.)
อธิการบดีมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย
00. ��������.indd 3 26/12/2561 13:01:31
คำานำา
เมือ่กล่าวถงึศลิปะทางพระพทุธศาสนาในประเทศไทยเรานัน้ถอืได้ว่ามคีวามงดงามทีสุ่ดเลยกว่็าได้
ไม่ว่าจะเป็นทางด้านสถาปัตยกรรม ประติมากรรมและจิตรกรรม ซ่ึงค�าว่า “พุทธศิลปะ” คือศิลปะที ่
เกี่ยวเนื่องกับพระพุทธเจ้าในศาสนาพุทธ เมื่อกล่าวโดยความหมายอย่างกว้างๆ คือ ศิลปะที่เก่ียวเนื่อง
กับพระพุทธเจ้าที่มีความสัมพันธ์โดยตรงกับพระพุทธศาสนาในสมัยต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นพุทธศิลป์สมัยใด
กต็ามทีย่อมมพีฒันาการตามสงัคมในสมยันัน้ๆ ด้วยเพราะการพฒันาพทุธศิลปะทางพระพทุธศาสนานัน้
ผู้จัดสร้างต้องมีความศรัทธามากจริงๆอีกทั้งต้องมีฐานะที่มั่งคั่งมากๆเพราะการสร้างหรือการปรับปรุง
แต่ละสมัยต้องใช้ทุนทรัพย์มากและต้องประกอบด้วยช่างที่มีความรู้ความช�านาญเป็นอย่างดี จึงจะได้
พุทธศิลปะที่มีความโดดเด่นและเป็นเอกลักษณ์แต่ละสมัย ให้เราได้ศึกษาเปรียบเทียบเป็นล�าดับสืบมา
ซึง่การเกดิขึน้ของพทุธศลิปะนัน้มกีารกล่าวถงึในหลายแง่ซ่ึงนกัปราชญ์ส่วนใหญ่มกัจะใช้ค�าว่าสันนษิฐาน
ว่าเกิดขึ้นในสมัยนั้นๆ
ต�าราเล่มนี้ เกิดจากโครงการจัดท�าและพัฒนาหลักสูตร ประจ�าปีงบประมาณ ๒๕๖๑ เป็นการ
ร่วมมือทางวิชาการของคณาจารย์ในมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย ทั้งจากคณะส่วนกลาง
วิทยาเขตและวิทยาลัยสงฆ์ที่รับผิดชอบและบรรยายในรายวิชาพุทธศิลปะขอบข่ายรายวิชานี้ก�าหนดให้
นสิติศึกษาพฒันาการของพทุธศลิปะในอนิเดยีและคลืน่พระพทุธศาสนาท่ีเข้าสูป่ระเทศไทยซึง่สมัพนัธ์กบั
สกุลศิลปะสมัยต่าง ๆ จนเกิดเป็นสกุลศิลปะในประเทศไทย ทั้งด้านประติมากรรม จิตรกรรมและ
สถาปัตยกรรมปรัชญาธรรมวัตถุและความงามจากพุทธศิลปะสมัยต่างๆในประเทศไทยโดยอาศัยพุทธ
ลักษณะ
ขอขอบคณุคณาจารย์ทุกท่านท่ีให้ความร่วมมอืในการเขยีนต�าราในครัง้นี้หวงัเป็นอย่างยิง่ว่าต�ารา
เล่มน้ี จะมีประโยชน์ด้านพุทธศิลปะต่อนิสิตของมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัยและผู้สนใจ
ศึกษาทั่วไป
คณาจารย์ผู้พัฒนาเนื้อหารายวิชา
“พุทธศิลปะ”
00. ��������.indd 4 26/12/2561 13:01:31
คณะกรรมการดำาเนินงาน
ที่ปรึกษา
พระพรหมบัณฑิต,ศ.ดร.
ประธานกรรมการ
พระราชปริยัติกวี,ศ.ดร.
รองประธานกรรมการ
พระมหาหรรษาธมฺมหาโส,รศ.ดร.
กรรมการ
พระสิริชัยโสภณ พระมหาสรุศกัดิ์ปจจฺนตฺเสโน,ดร.
พระมหาสมบูรณ์สุธมฺโม,ดร.พระสุธีรัตนบัณฑิต,ดร.
พระศรีศาสนบัณฑิต พระมหาช�านาญมหาชาโน,ดร.
พระมหาสันติธีรภทฺโท,ดร. พระมหาสมเกียรติกิตฺฺติาโณ
พระมหาทองค�าติเปโม พระวิฑูรย์านงฺกโร
พระครูวินัยธรเอนกเตชวโร พระมหาธิติอนุภทฺโท
พระมหาสุระศักดิ์ธีรว�โส รศ.ดร.สุรพลสุยะพรหม
รศ.ดร.สมิทธิพลเนตรนิมิตร รศ.ดร.สมชัยศรีนอก
ผศ.ดร.โกนิฏฐ์ศรีทอง ผศ.ดร.สิริวัฒน์ศรีเครือดง
ผศ.ดร.สุเทพพรมเลิศ ผศ.ดร.ณัทธีร์ศรีดี
นายกิตติศักดิ์ณสงขลา ดร.อดุลย์คนแรง
ดร.เกษมแสงนนท์
กรรมการและเลขานุการ
นายสุชญาศิริธัญภร
กรรมการและผู้ช่วยเลขานุการ
พระมหาเอกลักษณ์จิตฺตเทโวนายสินชัยวงษ์จ�านงค์
นายสุภฐานสุดาจันทร์ นายสมบูรณ์เพ่งพิศ
นายจิระศักดิ์ธารสุขกระจ่างนางสาวสุจิตราชวดรัมย์
นายสุรัตน์ค�าโสภา นายสมควรถ้วนนอก
คณะกรรมการผู้พัฒนาเนื้อหารายวิชา
“พุทธศิลปะ”
ประธานกรรมการ
รศ.ดร.จารุวรรณพึ่งเทียร
กรรมการ
อาจารย์วัฒนะกัลยาณ์พัฒนกุล
อาจารย์อ�านาจขัดวิชัย
เลขานุการ
ดร.เสฐียรทั่งทองมะดัน
บรรณาธิการ
ผศ.ดร.สุเทพพรมเลิศ
ผศ.ดร.ประพัฒน์ศรีกูลกิจ
ผู้ทรงคุณวุฒิร่วมผลิต
ผศ.ดร.สมบัติมั่งมีสุขศิริ
ผู้ทรงคุณวุฒิตรวจสอบ
ศ.ดร.ศรีศักดิ์วัลลิโภดม
คณะกรรมการดำาเนินงานโครงการจัดทำาและพัฒนาหลักสูตรเรื่อง การจัดทำาต้นฉบับรายวิชาพุทธศิลปะ
มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย ปีงบประมาณ ๒๕๖๑
00. ��������.indd 5 26/12/2561 13:01:32
ภาพกิจกรรมการเขียนต�ารา
ระหว่างวันที่๔-๗เมษายน๒๕๖๑
00. ��������.indd 6 26/12/2561 13:01:37
สารบัญ
คำาปรารภ (๓)
คำานำา (๔)
คณะกรรมการดำาเนินงานโครงการจัดทำาและพัฒนาหลักสูตร (๕)
บทที่ ๑ ความรู้ทั่วไปเกี่ยวกับพุทธศิลปะ ๑
๑.๑ความน�า ๒
๑.๒ความหมายของพุทธศิลปะ ๓
๑.๓องค์ประกอบและประเภทของพุทธศิลปะ ๑๐
๑.๔อิทธิพลแนวคิดและคุณค่าเกี่ยวกับพุทธศิลปะ ๒๐
สรุปท้ายบท ๓๐
ค�าถามท้ายบท ๓๒
เอกสารอ้างอิงประจ�าบท ๓๔
บทที่ ๒ พัฒนาการของพุทธศิลปะในอินเดีย ๓๖
๒.๑ความน�า ๓๗
๒.๒มูลเหตุของพุทธศิลปะในประเทศอินเดีย ๓๘
๒.๓การพัฒนาของพุทธศิลปะสกุลต่างๆในประเทศอินเดีย ๔๖
สรุปท้ายบท ๖๒
ค�าถามท้ายบท ๖๓
เอกสารอ้างอิงประจ�าบท ๖๕
บทที่ ๓ คลื่นพระพุทธศาสนาเข้าสู่ประเทศไทย ๖๗
๓.๑ความน�า ๖๘
๓.๒พระพุทธศาสนาเข้าสู่ประเทศไทย ๖๘
๓.๓อิทธิพลแนวคิดทางพระพุทธศาสนากับการสร้างพุทธศิลปะ ๑๐๖
สรุปท้ายบท ๑๑๗
ค�าถามท้ายบท ๑๑๙
เอกสารอ้างอิงประจ�าบท ๑๒๐
00. ��������.indd 7 26/12/2561 13:01:37
(8)
บทที่ ๔ สกุลศิลปะสมัยก่อนประวัติศาสตร์ชาติไทย ๑๒๓
๔.๑ความน�า ๑๒๔
๔.๒พุทธศิลปะสมัยทวาราวดี ๑๒๕
๔.๓พุทธศิลปะสมัยศรีวิชัย ๑๓๖
๔.๔พุทธศิลปะขอมในประเทศไทย(ศิลปะสมัยลพบุรี) ๑๔๑
สรุปท้ายบท ๑๕๒
ค�าถามท้ายบท ๑๕๔
เอกสารอ้างอิงประจ�าบท ๑๕๘
บทที่ ๕ พุทธศิลปะสมัยประวัติศาสตร์ชาติไทย ๑๕๙
๕.๑ความน�า ๑๖๐
๕.๒พุทธศิลปะสมัยล้านนา(เชียงแสน) ๑๖๐
๕.๓พุทธศิลปะสมัยสุโขทัย ๑๖๖
๕.๔พุทธศิลปะสมัยอู่ทอง ๑๗๓
๕.๕พุทธศิลปะสมัยอยุธยา ๑๗๖
๕.๖พุทธศิลปะสมัยรัตนโกสินทร์ ๑๘๑
สรุปท้ายบท ๑๘๕
ค�าถามท้ายบท ๑๘๗
เอกสารอ้างอิงประจ�าบท ๑๘๙
บทที่ ๖ ปรัชญาธรรมกับพุทธศิลปะ ๑๙๑
๖.๑ความน�า ๑๙๒
๖.๒ปรัชญาธรรมกับพุทธศิลปะ ๑๙๒
๖.๓คุณค่าของพุทธศิลปะกับหลักธรรม ๒๑๙
สรุปท้ายบท ๒๒๑
ค�าถามท้ายบท ๒๒๓
เอกสารอ้างอิงประจ�าบท ๒๒๕
บทที่ ๗ พุทธศิลปะกับความงาม ๒๒๗
๗.๑ความน�า ๒๒๘
๗.๒พุทธลักษณะกับพุทธศิลปะ ๒๓๐
00. ��������.indd 8 26/12/2561 13:01:37
(9)
๗.๓สุนทรียะกับพุทธศิลปะ ๒๕๔
๗.๔แนวคิดพระพุทธศาสนากับพุทธศิลปะ ๒๕๘
สรุปท้ายบท ๒๗๖
ค�าถามท้ายบท ๒๗๙
เอกสารอ้างอิงประจ�าบท ๒๘๒
บทที่ ๘ จิตสำานึกในการอนุรักษ์พุทธศิลปะ ๒๘๔
๘.๑ความน�า ๒๘๕
๘.๒สาเหตุที่ท�าให้พุทธศิลปะช�ารุดเสียหาย ๒๘๙
๘.๓ความส�าคัญและจิตส�านึกการอนุรักษ์พุทธศิลปะ ๒๙๒
๘.๔ปัญหาและวิธีการแก้ปัญหาของการอนุรักษ์พุทธศิลปะ ๒๙๙
สรุปท้ายบท ๓๐๕
ค�าถามท้ายบท ๓๑๐
เอกสารอ้างอิงประจ�าบท ๓๑๓
เฉลยคำาถามปรนัยภายในเล่ม ๓๑๔
บรรณานุกรม ๓๑๖
ภาคผนวก :
คณาจารย์ผู้พัฒนาเนื้อหารายวิชา “พุทธศิลปะ” ๓๒๒
00. ��������.indd 9 26/12/2561 13:01:37
ภาพกิจกรรมการเขียนต�ารา
ระหว่างวันที่๔-๗เมษายน๒๕๖๑
00. ��������.indd 10 26/12/2561 13:01:37