ԵՐԵՎԱՆԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍՐԱՆ

ԻՐԱՎԱԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ՖԱԿՈՒԼՏԵՏ

ԵՊՀ իրավագիտության ֆակուլտետի ասպիրանտների և հայցորդների

2014 թ. նստաշրջանի նյութերի ժողովածու

Երևան ԵՊՀ հրատարակչություն

2015

2

ՀՏԴ 340:06.053 ԳՄԴ 67 Ե 540

Հրատարկության է երաշխավորել Երևանի պետական համալսարանի գիտական խորհուրդը

Գլխավոր խմբագիր`

իրավ. գիտ. դոկտոր, պրոֆեսոր, ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս Գ. Ս. Ղազինյան

Խմբագրակազմ` իրավ. գիտ. դոկտոր, պրոֆեսոր Ա. Հ. Գաբուզյան իրավ. գիտ. դոկտոր, պրոֆեսոր Ս. Ա. Դիլբանդյան իրավ. գիտ. դոկտոր, պրոֆեսոր Գ. Բ. Դանիելյան իրավ. գիտ. դոկտոր, պրոֆեսոր Ա. Մ. Հայկյանց իրավ. գիտ. դոկտոր, պրոֆեսոր Ա. Գ. Վաղարշյան իրավ. գիտ. դոկտոր, դոցենտ Վ. Դ. Ավետիսյան իրավ. գիտ. Թեկնածու, դոցենտ Կ. Ա. Գևորգյան իրավ. գիտ. թեկնածու, դոցենտ Ս. Գ. Մեղրյան իրավ. գիտ. թեկնածու, դոցենտ Վ. Վ. Քոչարյան

Ե 540 ԵՊՀ իրավագիտության ֆակուլտետի ասպիրանտների և հայցորդների 2014թ. նստաշրջանի նյութերի ժողովածու/ ԵՊՀ, իրավագիտության ֆակուլտետ: Խմբ.՝ Գ. Ս. Ղազինյան. – Եր.: ԵՊՀ հրատ., 2015, 560 էջ:

Ժողովածուն ընդգրկում է 2014թ. դեկտեմբերի 10-ի նստաշրջանի զեկուցումները, որոնք վերաբերում են իրավունքի տարբեր ճյուղերի հիմնախնդիրներին: Կարող է օգտակար լինել ուսանողներին, մագիստրոսներին, ասպիրանտներին և իրավագի-տության հարցերով հետաքրքրվողներին:

ՀՏԴ 340:06.053 ԳՄԴ 67

ISBN 978-5-8084-1964-3 © Հեղ. կոլեկտիվ, 2015

© ԵՊՀ հրատ., 2015

3  

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ Պարգև Սարոյան 

ՎԱՐՉԱՐԱՐՈւԹՅԱՄԲ ՊԱՏՃԱՌՎԱԾ ՎՆԱՍԻ ՀԱՄԱՐ  ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՎՈւԹՅԱՆ ԻՐԱՎԱԿԱՆ ՀԻՄՔԵՐԸ ........................................ 7 

Անահիտ Եսայան ՀՀ ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԿՈՂՄԻՑ ԸՆՏՐԱԿԱՆ  ՎԵՃԵՐԻ ՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ՍԱՀՄԱՆՆԵՐՆ ՈՒ  ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ..... 22 

Սուրեն Վարդանյան ՎԱՐՉԱԿԱՆ ՀԱՅԵՑՈՂՈՒԹՅԱՆ ՍԱՀՄԱՆՄԱՆ ԵՎ ԻՐԱՑՄԱՆ ՈՐՈՇ ՀԻՄՆԱՀԱՐՑԵՐ .................................................................................................... 37 

Նանե Ղազարյան ԷԼԵԿՏՐՈՆԱՅԻՆ ՎԱՐՉԱՐԱՐՈՒԹՅԱՆ ԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՀԻՄՔԵՐԻ ՎԵՐԱՆԱՅՄԱՆ ԱՐԴԻ ՀԱՐՑԱԴՐՈՒՄՆԵՐԸ ................................................. 54 

Մերի Սարգսյան ՀՀ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՁԵՎԻ ԲԱՐԵՓՈԽՄԱՆ ՀՐԱՄԱՅԱԿԱՆԸ ԻՇԽԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԲԱԺԱՆՄԱՆ ԵՎ  ՀԱՎԱՍԱՐԱԿՇՌՄԱՆ ՍԱՀՄԱՆԱԴՐԱԿԱՆ  ԿԱՌՈՒՑԱԿԱՐԳԵՐԻ ԱՐԴՅՈՒՆԱՎԵՏՈՒԹՅԱՆ  ԲԱՐՁՐԱՑՄԱՆ ՀԱՄԱՏԵՔՍՏՈՒՄ .................................................................. 67 

Տիգրան Ավետիսյան ԻՐԱՎՈՒՆՔԻ ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅԱՆ ՍԿԶԲՈՒՆՔԻ ՊԱՏՄԱԻՐԱՎԱԿԱՆ ՆԱԽԱԴՐՅԱԼՆԵՐԸ ............................................................................................. 86 

Անի Վարդանյան ԿԱՆԽԱՏԵՍՄԱՆ ԳՈՐԾԱՌՈՒՅԹԸ ՈՐՊԵՍ  ՕՐԵՍԴՐԱԿԱՆ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ  ԱՐԴՅՈՒՆԱՎԵՏՈՒԹՅԱՆ ԳՈՐԾՈՆ .................... 102 

Տիգրան Ղազարյան ԻՐԱՎԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ԱՐԴՅՈՒՆԱՎԵՏՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՆՈՒՅՆԱԿԱՆԱՑՄԱՆ ՉԱՓԱՆԻՇՆԵՐԸ ........................................................ 114 

Արմենուհի Չիֆլիկյան  ՊԱՏՎԻ, ԱՐԺԱՆԱՊԱՏՎՈՒԹՅԱՆ և ԳՈՐԾԱՐԱՐ ՀԱՄԲԱՎԻ` ՈՐՊԵՍ ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔԻ ՕԲՅԵԿՏՆԵՐԻ  ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ .................................................................. 127 

Արուս Հայրապետյան ԱՌԵՎՏՐԱՅԻՆ ԳԱՂՏՆԻՔԻ ՕԲՅԵԿՏԸ. ՀԱՍԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ՀԱՏԿԱՆԻՇՆԵՐԸ ............................................................................................... 141 

  

4  

Արսեն Հովհաննիսյան ՎԵՐԱԿԱԶՄԱԿԵՐՊՄԱՆ ԳՈՐԾԸՆԹԱՑԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆԸ  ՇՈՒԿԱՆԵՐՈՒՄ ԲՆԱԿԱՆՈՆ ՄՐՑԱԿՑՈՒԹՅԱՆ  ԱՊԱՀՈՎՄԱՆ ՏԵՍԱՆԿՅՈՒՆԻՑ  (ԻՐԱՎԱԿԱՆ ԱՍՊԵԿՏՆԵՐԸ) ....................................... 158 

Հայկուհի Սեդրակյան ՖՈՒՏԲՈԼԱՅԻՆ ԱԿՈՒՄԲՆԵՐԻ ԻՐԱՎԱԿԱՆ   ԿԱՐԳԱՎԻՃԱԿԸ ՀՀ‐ՈՒՄ ................................................................................ 179 

Նաիրա Մանուչարյան ՄԱՐՔԵԹԻՆԳԸ ՈՐՊԵՍ ԻՐԱՎԱԿԱՆ   ԿԱՐԳԱՎՈՐՄԱՆ ՕԲՅԵԿՏ .............................................................................. 195 

Աշխեն Սողոմոնյան ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ  ԼՈՒԾԱՐՎՈՂ ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԸՆԿԵՐՈՒԹՅԱՆ ՊԱՐՏԱՏԵՐԵՐԻ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՈՐՈՇ  ՀԻՄՆԱՀԱՐՑԵՐ ..................................................................................... 210 

Գոհար Սիմոնյան  ՄԱՐԴԿԱՅԻՆ ԷՄԲՐԻՈՆԻ ԵՎ ՊՏՂԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ՝  ՀՀ ՔՐԵԱԿԱՆ ՕՐԵՆՍԴՐՈՒԹՅԱՄԲ ՆԱԽԱՏԵՍՎԱԾ ԴՐՈՒՅԹՆԵՐԻ ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ  ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ԻՐԱՎԱԿԱՆ ՉԱՓԱՆԻՇՆԵՐԻՆ .............................................................................................. 223 

Ստեփանյան Ժենյա ՀԱՆՑԱԳՈՐԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՌԵՑԻԴԻՎԻ ՀԱՍԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ՏԵՍԱԿՆԵՐԸ ...................................................................................................... 239 

Աբրահամյան Ռոզա ԱԶԱՏԱԶՐԿՈՒՄ ՊԱՏԺԱՏԵՍԱԿԻ ԿԱՏԱՐՄԱՆ  ՏԱՐԲԵՐԱԿՄԱՆ ԵՎ ԱՆՀԱՏԱԿԱՆԱՑՄԱՆ ԻՐԱՎԱԿԱՆ  ԵՐԱՇԽԻՔՆԵՐԸ ............................... 249 

Գուրգեն Քոթանջյան ՄԱՐՄՆԱՎԱՃԱՌՈՒԹՅԱՄԲ ԶԲԱՂՎՈՂ ԱՆՁԱՆՑ  ԿՐԻՄԻՆՈԼՈԳԻԱԿԱՆ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐԸ ՀՀ‐ՈՒՄ ........................................ 256 

Փիրումյան Նինա ԽՄԲԱՅԻՆ ՀԱՆՑԱՎՈՐՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՀԱՆՑԱԿՑՈՒԹՅԱՆ  ԻՆՍՏԻՏՈՒՏԻ ՀԱՐԱԲԵՐԱԿՑՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐԸ ................................................... 268 

Հեղինե Հախվերդյան ԱՊԱՀՈՎԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏԻ ՀՀ ՕՐԵՆՍԴՐՈՒԹՅԱՆ  ՀԻՄՆԱԴՐՈՒՅԹՆԵՐԸ ՊԱՐՏԱԴԻՐ ԷԿՈԼՈԳԻԱԿԱՆ  ԱՊԱՀՈՎԱ-ԳՐՈՒԹՅԱՆ ԻՆՍՏԻՏՈՒՏԻ  ՆԵՐԴՐՄԱՆ ՀԱՄԱՏԵՔՍՏՈՒՄ ................... 282 

  

5  

Վահագն Դալլաքյան ՊԱՐՏԱՊԱՆԻ ԳՈՒՅՔԻ ՎՐԱ ԴՐՎՈՂ ԱՐԳԵԼԱՆՔԻ  ԻՐԱՎԱԲԱՆԱԿԱՆ ԲՆՈՒՅԹԸ ԵՎ ՀԵՏԵՎԱՆՔՆԵՐԸ ..................................................................... 298 

Վարդուշ Եսայան ՏՆՕՐԻՆՉԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՍԿԶԲՈՒՆՔԻ  ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ  (ՏՆՕՐԻՆՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՎԱՐԱԿԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐ,  ՏՆՕՐԻՆՉԱԿԱՆ ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ) ................................................................................ 310 

Աշխեն Ղարսլյան ԳՈՐԾԸ ԴԱՏԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱՊԱՏՐԱՍՏԵԼԸ ՈՐՊԵՍ ԱՐԴԱՐ ԴԱՏԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔԻ ԻՐԱՑՄԱՆ   ԱՊԱՀՈՎՄԱՆ ԵՐԱՇԽԻՔ ................................................................................ 333 

Վահագն Գրիգորյան ՄԻՋԱՆԿՅԱԼ ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏԻ ԴԵՄ ԲԵՐՎԱԾ ՎԵՐԱՔՆՆԻՉ ԲՈՂՈՔԸ ՄԵՐԺԵԼՈՒ ԼԻԱԶՈՐՈՒԹՅԱՆ ԿԻՐԱՌՄԱՆ ՀԵՏ  ԿԱՊՎԱԾ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ  ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ ... 348 

Անի Չիլինգարյան ՎԱՐՉԱԿԱՆ ՀԱՅՑԵՐԻ ԴԱՍԱԿԱՐԳՄԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐ ............... 364 

Լաուրա Պետրոսյանց ԸՆԴԵՐՔՕԳՏԱԳՈՐԾՄԱՆ ԹՈՒՅԼՏՎՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ  ՀԱՄԱԿԱՐԳԸ  ԸՍՏ ՀՀ ՕՐԵՆՍԴՐՈՒԹՅԱՆ ............................................................................. 378 

Սուջյան Տաթևիկ ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԼԻԱԶՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ  ՕՐԵՆՍԴՐԱԿԱՆ ԿԱՆՈՆԱԿԱՐԳՄԱՆ ՏԵՍԱԿԱՆ  ԵՎ ԳՈՐԾՆԱԿԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ ............................................................................................................................... 393 

Հայկ Սարգսյան ՄԵՂԱԴՐԱՆՔԻ ՓՈՓՈԽՄԱՆ ՏԵՍԱԿՆԵՐԸ ԵՎ  ՍԱՀՄԱՆԱԶԱՏՈՒՄԸ ՀԱՐԱԿԻՑ ԻՆՍՏԻՏՈՒՏՆԵՐԻՑ ........................................................................ 416 

Անահիտ Հարությունյան ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ՉԱՐԱՇԱՀՄԱՆ ԱՐԳԵԼՔԸ   ՓԱՍՏԱԲԱՆԱԿԱՆ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ ........................................................................... 434 

Նելլի Աղաբաբյան ՔՐԵԱԿԱՆ ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ ԱՆՉԱՓԱՀԱՍ ԱՆՁԻ ՀԱՐՑԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ .......................... 446 

Տիգրան Գրիգորյան ԵՄ ԱՆԴԱՄԱԿՑՈՒԹՅԱՆ ՉԱՓԱՆԻՇՆԵՐԻ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ  ԲՈՒԼՂԱՐԻԱՅԻ, ՌՈՒՄԻՆԻԱՅԻ, ԽՈՐՎԱԹԻԱՅԻ ԵՎ  ՄԱԿԵԴՈՆԻԱՅԻ ՕՐԻՆԱԿՆԵՐՈՎ ................................................................................................ 458 

6  

Անի Խլղաթյան ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՕԴԱՅԻՆ ՀԱՂՈՐԴԱԿՑՈՒԹՅԱՆ  ԱԶԱՏԱԿԱՆԱՑՄԱՆ ԱՐԴԻ ԻՐԱՎԱԿԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆԱՅԻՆ ՄԱԿԱՐԴԱԿՈՒՄ .............................................................................................. 470 

Մհեր Մկրտչյան ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՔՐԵԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԻՐԱՎԱԶՈՐՈՒԹՅԱՆ  ԻՐԱԿԱՆԱՑՈՒՄԸ ԱԳՐԵՍԻԱՅԻ ՀԱՆՑԱԳՈՐԾՈՒԹՅԱՆ  ՆԿԱՏՄԱՄԲ487 

Անի Ազագյուլյան ԿՐՈՆԱԿԱՆ ՀԱՄՈԶՄՈՒՆՔՆԵՐԸ ԱՐՏԱՀԱՅՏԵԼՈՒ  ԱԶԱՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ԸՍՏ ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ԵՎ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ  ԴԱՇՆԱԳՐԻ ԵՎ ՄԱՐԴՈՒ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ՈՒ ՀԻՄՆԱՐԱՐ  ԱԶԱՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ .... 497 

Հրաչիկ Յարմալոյան ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔԻ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄԸ ԵՎ ՆԱԽԱԴԵՊԸ ՄԱԿ‐Ի ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ԴԱՏԱՐԱՆՈՒՄ ..................................................................... 509 

Անժելա Հովհաննիսյան ՀՀ ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ՄՐՑԱԿՑՈՒԹՅԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՆՁՆԱԺՈՂՈՎԻ ԼԻԱԶՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ՇՈՒԿԱՅՈՒՄ ԳԵՐԻՇԽՈՂ ԴԻՐՔԻ ՉԱՐԱՇԱՀՄԱՆ  ԴԵՄ ՊԱՅՔԱՐՈՒՄ ............................................... 528 

Նարինե Կարապետյան ՄԱՐԴՈՒ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ՆԵՐՔԻՆ ԶԻՆՎԱԾ  ԸՆԴՀԱՐՈՒՄՆԵՐԻ ԺԱՄԱՆԱԿ ..................................................................... 540 

7  

Պարգև Սարոյան1

ՎԱՐՉԱՐԱՐՈՒԹՅԱՄԲ ՊԱՏՃԱՌՎԱԾ ՎՆԱՍԻ ՀԱՄԱՐ ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՎՈՒԹՅԱՆ ԻՐԱՎԱԿԱՆ ՀԻՄՔԵՐԸ

Իրավական պետության մեջ մարդու և քաղաքացու իրավունքնե-

րի և ազատությունների անհրաժեշտ կողմերից մեկը դրանց պաշտ-պանությունն է պետական մարմինների անօրինական գործողութ-յուններից: Դա պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ իշխանա-կան գործողությունների կատարումը վնասի պատճառման մեծ վտանգ է ներկայացնում: Այս համատեքստում չափազանց կարևոր նշանակություն է ձեռք բերում պետական մարմինների գործողութ-յուններով (այդ թվում` վարչարարությամբ) պատճառված վնասի հա-տուցմանն առնչվող հարցերի իրավական պատշաճ կարգավորումը:

Հայաստանի Հանրապետությունում վարչարարությամբ պատ-ճառված վնասի հատուցման իրավական կարգավորմանն են ուղղված Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենս-գիրքը (ընդունվել է 05.05.1998 թ., ուժի մեջ է մտել 01.01.1999 թ.) և «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքը (ընդունվել է 18.02.2004 թ., ուժի մեջ է մտել 31.12.2004 թ.): Մասնավորապես, պետական մարմինների ապօրինի գործողություն-ներով պատճառված վնասի հատուցմանն են վերաբերում ՀՀ քաղա-քացիական օրենսգրքի 18-րդ, 1063-րդ և 1064-րդ հոդվածները, իսկ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի (այսուհետ` Օրենք) ամբողջ 7-րդ բաժինը համապարփակ կարգավորման է ենթարկում վարչարարությամբ պատճառված վնա-սի հատուցման հետ կապված հարաբերությունները: Վարչարարութ-յամբ պատճառված վնասի հատուցում ստանալու իրավունքն ամ-րագրված է թե′ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքով, թե′ Օրենքով: Սա-կայն, դրա հետ մեկտեղ, հարկ է նկատել, որ պետական մարմինների գործողությունների հետևանքով հասցված վնասի հատուցում ստա-նալու իրավունքի միաժամանակյա ամրագրումը տարբեր բնույթ (մասնավոր-իրավական և հանրային-իրավական) ունեցող օրենսդ-

                                                            1 ԵՊՀ սահմանադրական իրավունքի ամբիոնի ասպիրանտ, գիտ. ղեկավար` ի. գ. թ., դոցենտ Ռ. Հ. Եղյան: 

8  

րական ակտերում որոշակի տարընթերցում է առաջացնում վարչա-րարությամբ պատճառված վնասի հատուցման ինստիտուտի իրա-վական բնույթի վերաբերյալ:

Իրավաբանական գրականության մեջ այս հարցի շուրջ գոյութ-յուն ունեցող տեսակետները բաժանվում են երեք հիմնական խմբի: Առաջին խմբի հեղինակները վարչարարությամբ պատճառված վնա-սի հատուցումը դիտում են որպես քաղաքացիաիրավական պատաս-խանատվության միջոց2, հեղինակների երկրորդ խումբը այն համա-րում է միջճյուղային իրավական ինստիտուտ3, իսկ երրորդ խմբի կողմնակիցների դիրքորոշման համաձայն` վարչարարությամբ պատճառված վնասի հատուցումը պետք է իրականացվի հանրային-իրավական հիմքերից ելնելով4: Երրորդ տեսության կողմնակիցներից է, օրինակ, Ա. Ա. Պոդոպրիգորան, որը վարչարարությամբ պատճառ-ված վնասի հատուցումը համարում է ոչ թե իրավաբանական պա-տասխանատվության, այլ իրավունքի պաշտպանության միջոց:

Վարչարարությամբ պատճառված վնասի հատուցման ինստի-տուտի իրավական բնույթի վերաբերյալ հակասական տեսակետների առկայությունը հաշվի առնելով`վարչարարությամբ պատճառված վնասի հատուցման իրավական հիմքերը բացահայտելու նպատակով անհրաժեշտություն է առաջանում պարզաբանելու իրավաբանական պատասխանատվության և իրավունքի պաշտպանության միջոցների հարաբերակցությունը, ինչը հստակություն կմտցնի վարչարարութ-յամբ պատճառված վնասի հատուցումը քաղաքացիաիրավական պատասխանատվության կամ իրավունքի պաշտպանության միջոց-ների շրջանակում դիտարկելու հարցում:

Ընդհանրապես իրավաբանական պատասխանատվությունն օ-րենսդրության և իրավագիտության հիմնական հասկացություններից մեկն է, որը լայնորեն կիրառվում է իրավակիրառ գործունեության ընթացքում: Չնայած դրան` իրավաբանական պատասխանատվութ-                                                            2 Տե′ս Черновол Е. П., Возмещение вреда, причиненного незаконными действиями государственных и общественных организаций, а также должностных лиц. Дис. … канд. Юрид. Наук.-М., 1983, էջ 69: 3 Տե′ս Элькинд П. С., Толкование и применение норм уголовно-процессуального права. – М., 1967, էջ 28: 4 Տե′ս Безлепкин Б. Т., Возмещение ущерба, причиненного гражданину незаконными действиями органов дознания, предварительного следстьвия, прокуратуры и суда. М., 1985, էջ 35-38: 

9  

յան հասկացությունը չի գտել իր միանշանակ լուծումը և հանդիսա-նում է համեմատաբար բարդ և վիճելի խնդիրներից մեկը:

Իրավագիտության մեջ իրավաբանական պատասխանատվութ-յունը դիտարկվում է տարբեր տեսանկյուններից: Համեմատաբար լայն տարածում ունեցող մոտեցումներից` իրավաբանական պա-տասխանատվությունն իրավունքի նորմի սանկցիայի իրագործումն է, քանի որ նորմի սանկցիայի բովանդակությունը հանգում է հակաի-րավական վարքագծի իրավական հետևանքների սահմանման մեջ5: Սակայն ոչ բոլոր իրավական սանկցիաներով է նախատեսվում իրա-վաբանական պատասխանատվության միջոց: Օրինակ` պարտավո-րությունների կատարմանը հարկադրելը չի կարող համարվել պա-տասխանատվության միջոց, հետևաբար ցանկացած սանկցիայի ի-րագործում չի կարող դիտվել որպես իրավաբանական պատասխա-նատվության միջոցի կիրառում:

Իրավաբանական պատասխանատվությունը կարելի է բնորոշել որպես պետական հարկադրանքի միջոցների տարատեսակ, որը կի-րառվում է իրավախախտում կատարած անձի նկատմամբ և նրա հա-մար առաջացնում է անձնական, գույքային կամ այլ բնույթի անցան-կալի հետևանքներ6: Ասվածից հետևում է, որ իրավական սանկցիա-յով նախատեսված միջոցը ավելի լայն հասկացություն է, քան իրա-վաբանական պատասխանատվության միջոցը, քանի որ սանկցիան, բացի իրավաբանական պատասխանատվության միջոցներից, կարող է ներառել նաև պետական հարկադրանքի այլ միջոցներ: Այս հանգա-մանքը հաշվի առնելով` իրավական սանկցիաները ենթարկվում են դասակարգման: Այդ դասակարգման գլխավոր չափանիշն այն եղա-նակն է, որի միջոցով նորմը ներգործում է իրավահարաբերության մասնակիցների վարքագծի վրա: Ելնելով այդ չափանիշից` իրավա-կան սանկցիաները բաժանվում են երկու խմբի` իրավավերականգ-նող, որոնց նպատակը մինչև իրավունքի խախտումը եղած դրության վերականգնումն է, և տուգանային, պատժիչ, որի նշանակությունը դրսևորվում է իրավախախտի կամքի վրա ներգործելու մեջ` վերջի-նիս վրա հատուկ պարտականություններ և տարբեր տեսակի իրա-

                                                            5 Այդ մասին մանրամասն տե′ս Лейст О. Э., Санкции и ответственность по советскому праву. М., 1981: 6 Տե′ս Гражданское право: учеб.: в 3 т., т. 1. /Е. Н. Абрамова, Н. Н. Аверченко, Ю. Б. Байгушева (и др.); под ред. А. П. Сергеева. – М.: РГ-Пресс, 2009, էջ 941: 

10  

վասահմանափակումներ դնելով: Իրավական սանկցիաների վերո-հիշյալ դասակարգումը համընկնում է դրանք` իրավունքի պաշտպա-նության և իրավաբանական պատասխանատվության միջոցների բա-ժանելուն: Պաշտպանության և պատասխանատվության միջոցների համար ընդհանուրն այն է, որ երկուսն էլ ապահովված են պետական հարկադրանքով, սակայն դրանցից յուրաքանչյուրի դեպքում այդ հարկադրանքը տարբեր դրսևորումներ է ունենում: Պաշտպանության միջոցների պարագայում հարկադրանքը կրում է անմիջական բնույթ: Այս դեպքում հարկադրանքի միջոցը և նպատակը համընկնում են, օ-րինակ` գույքն ուրիշի ապօրինի տիրապետումից ետ պահանջելու, կողմերի սկզբնական դրությունը վերականգնելու և այլ դեպքերում: Ինչ վերաբերում է պատասխանատվության միջոցներին, ապա դրանց կիրառման ժամանակ հարկադրանքի միջոցը և նպատակը չեն համընկնում: Այստեղ միջոց է, օրինակ, քրեական պատժի ենթարկե-լը, որի նպատակը անձի մոտ հետագայում իրավաչափ գործելու կամքի ձևավորումն է: Փաստորեն, պատասխանատվության միջոցը իրավական ներգործություն է ունենում երկու ձևով` ուղղակի, որը բնութագրական է պատժիչ միջոցներ կիրառելիս (հարկադրանքի մի-ջոց), և անուղղակի, միջնորդավորված (հարկադրանքի նպատակ), ո-րին հասնում են իրավական ներգործության ուղղակի ձևի օգնութ-յամբ: Հենց անուղղակի հարկադրանքով էլ պատասխանատվության միջոցը տարբերվում է պաշտպանության միջոցից: Եթե ամփոփենք պաշտպանության և պատասխանատվության միջոցների բնութագ-րական գծերը, ապա կարելի է նշել, որ պաշտպանության միջոցի պարագայում հակաիրավական վարքագիծ դրսևորած անձը իր պար-տավորությունների կատարմանը հարկադրվում է տուժողի անմիջա-կան գործողություններով, վերջինիս անմիջական ներգործությամբ: Ինչ վերաբերում է պատասխանատվության միջոցներին, ապա այս դեպքում իրավախախտում կատարած անձի նկատմամբ կիրառվող իրավական ներգործությունն ուղղված է ոչ թե տվյալ պահին վերջի-նիս պարտավորությունների պատշաճ կատարմանը, այլ միայն հե-տագայում նրա իրավաչափ վարքագիծը ապահովելուն: Ասվածից ակնհայտ է դառնում, որ իրավաբանական պատասխանատվության միջոցների պարագայում հարկադրանքը հոգեբանական բնույթ է կրում այն առումով, որ դրա վերջնական նպատակի իրագործումը (պատշաճ վարքագծի դրսևորումը) կախված է ոչ միայն և ոչ այնքան

11  

ուղղակի ներգործության միջոցների կիրառումից, որքան իրավա-խախտում կատարած անձի կամքից: Պաշտպանության միջոցների պարագայում իրավախախտի կամքը որևէ նշանակություն չի ունե-նում, և հարկադրանքի նպատակին հասնելը կախված չէ նրա կամ-քից: Պատասխանատվության միջոցի բուն էությունն այն է, որ գույ-քային, անձնական կամ այլ բնույթի պատժիչ միջոցների գոր-ծադրմամբ ապահովվում է իրավախախտում կատարած անձի հե-տագա իրավաչափ վարքագիծը: Հետևաբար իրավաբանական պա-տասխանատվության բնորոշ գծերից է դրա` պատժիչ գործառույթ ի-րականացնելու հանգամանքը:

Քաղաքացիաիրավական պատասխանատվությանը` որպես ի-րավաբանական պատասխանատվության տեսակի, բնականաբար, բնորոշ են իրավաբանական պատասխանատվությանը հատուկ բո-լոր ընդհանուր գծերը: Հետևաբար, եթե վարչարարությամբ պատ-ճառված վնասի հատուցումը համարենք քաղաքացիաիրավական պատասխանատվության միջոց, ապա կստացվի հետևյալ իրավիճա-կը. ՀՀ Սահմանադրության 5-րդ հոդվածն ամրագրում է, որ պետա-կան և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնա-տար անձինք իրավասու են կատարելու միայն այնպիսի գործողութ-յուններ, որոնց համար լիազորված են Սահմանադրությամբ կամ օ-րենքներով: Սահմանադրական հիշյալ նորմի բովանդակությունից բխում է, որ պետական, այդ թվում` վարչական մարմինները հստակ պետք է իմանան, թե ինչ պետք է անեն և ինչ չեն կարող անել: Ի վեր-ջո, պետությունը և վերջինիս պատկանող լիազորություններն իրա-կանացնող պետական մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք իրա-վունքի հասարակ սուբյեկտներ չեն, և վերջիններիս կարգավիճակի բնույթով ու պետաիշխանական լիազորություններով պայմանավոր-ված` նրանց առաջադրվում է իրենց հնարավոր և պարտադիր վար-քագծի շրջանակների միանշանակ իմացության պահաջ: Նման պայ-մաններում, բնականաբար, վնաս պատճառած վարչական մարմնի կողմից վնասի հատուցումը չի կարող դիտվել որպես վերջինիս նկատմամբ կիրառվող պատասխանատվության միջոց: Պատասխա-նատվության միջոցների կիրառմանը բնութագրական անուղղակի` միջնորդավորված ներգործություն` որպես պատասխանատվության միջոցի կիրառման վերջնական նպատակ, տվյալ դեպքում առկա լի-նել չի կարող, քանի որ հակառակ պարագայում կստացվի, որ դրա-

12  

նով մենք փորձում ենք պետական մարմնի կամ պաշտոնատար անձի մոտ ձևավորել հետագայում իրավաչափ գործելու կամք: Այդ դեպ-քում կստացվի, որ իրավաչափ գործելու կամքի ձևավորման նպա-տակ հետապնդելով` մենք ընդունում ենք տվյալ պահին պետական մարմինների կամ պաշտոնատար անձանց մոտ նման կամքի բացա-կայությունը, որպիսի հանգամանքը, բնականաբար, հակասում է ի-րավական պետության բոլոր սկզբունքներին և խարխլում դրա հիմ-քերը:

Հայտնի է, որ քաղաքացիաիրավական պատասխանատվությու-նը կարող է առաջանալ միայն որոշակի հանգամանքների առկայութ-յան պարագայում: Այն հանգամանքները, որոնց առկայության պայ-մաններում կարող է կիրառվել քաղաքացիաիրավական պատասխա-նատվություն, անվանվում են պատասխանատվության հիմքեր: Այդ-պիսի հիմք, առաջին հերթին, հանդիսանում է իրավախախտում կա-տարելը, սակայն իրավախախտումից բացի, անհրաժեշտ են նաև ո-րոշակի այլ պայմաններ, դրանք են` 1) վարքագծի հակաիրավական բնույթը, 2) տուժողի մոտ վնասների առաջացումը, 3) պատճառական կապը հակաիրավական վարքագծի և վնասների միջև, 4) իրավա-խախտում կատարած անձի մեղքը: Վերոհիշյալ պայմանների ամբող-ջությունը, անհրաժեշտ է կոնկրետ անձի նկատմամբ քաղաքացիաի-րավական պատասխանատվության կիրառման համար և անվան-վում է քաղաքացիական իրավախախտման կազմ: Այս պայմաններից յուրաքանչյուրի բացակայությունը բացառում է քաղաքացիաիրավա-կան պատասխանատվության միջոցների կիրառման հնարավորութ-յունը:

Իրավաբանական գրականության մեջ կարծիք է արտահայտվել, որ առանձին դեպքերում քաղաքացիաիրավական պատախանատ-վություն կարող է առաջանալ նաև անկախ վնասների առկայությու-նից7: Մենք ամբողջովին ընդունում ենք այդ տեսակետը, քանի որ վնասների առաջացումը քաղաքացիաիրավական պատասխանատ-վության առաջացման անհրաժեշտ պայման համարելու դեպքում որևէ կերպ քաղաքացիաիրավական պատասխանատվության ինս-տիտուտի շրջանակներում հնարավոր չէր լինի տեղավորել պարտա-

                                                            7 Տե′ս Гражданское право. В 4 т., т. 1: Общая часть: учеб. для студентов вузов; отв. ред. – Е. А. Суханов. – 3-е изд., перераб. и доп. – М.: Волтерс Клувер, 2010. Էջ 602: 

13  

պանի կողմից տուժանքի վճարումը, օրինակ, կետանց թույլ տալու այն դեպքերում, երբ կետանցի հետևանքով պարտատերը վնաս չի կրել: Հետևաբար, եթե քաղաքացիաիրավական պատասխանատ-վությունը հնարավոր է նաև առանց վնասների, ապա վնասների հա-տուցումը չի կարող դիտվել որպես քաղաքացիաիրավական պա-տասխանատվության միջոց:

Ավելին, քաղաքացիական իրավունքում որևէ մեկին անձնական կամ գույքային վնաս պատճառելն արդեն իսկ հանդիսանում է իրա-վախախտում: Մասնավորապես, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1058-րդ հոդվածը սահմանում է, որ վնաս պատճառած անձն ազատ-վում է այն հատուցելուց, եթե ապացուցում է, որ վնասն իր մեղքով չի պատճառվել: Փաստորեն, ստացվում է, որ վնաս պատճառած անձի կողմից վնասի պատճառման մեջ իր անմեղության ապացուցումը նրա արարքը դարձնում է իրավաչափ, մինչդեռ վարչարարությամբ պատճառված վնասի պարագայում գործում է միանգամայն այլ կա-նոն: Վարչարարության իրականացման արդյունքում առաջացած վնասները որևէ կերպ չեն ազդում վարչարարության իրավաչափութ-յան վրա, և վնասների առկայությունը ամենևին չի վկայում իրակա-նացված վարչարարության ոչ իրավաչափ լինելու մասին: Հետևաբար վարչական մարմինը կամ դրա պաշտոնատար անձը խնդիր չունի ա-պացուցելու իր մեղքի բացակայությունը վարչարարության արդյուն-քում առաջացած վնասի մեջ, քանի որ նրանց գործողությունների ի-րավաչափությունը կախված չէ ոչ պատճառված վնասի մեջ նրանց մեղքի բացակայությունից, ոչ էլ ընդհանրապես վնասների առկայութ-յունից կամ բացակայությունից: Վարչարարության իրավաչափութ-յան հարցը ենթակա է լուծման օրենքով նախատեսված պահանջնե-րին դրա համապատասխանության գնահատման տեսանկյունից: Այս առումով մենք կիսում ենք Միխայլենկոյի այն մոտեցումը, որի համա-ձայն` վարչական մարմինների կամ դրանց պաշտոնատար անձանց դեպքում վերջիններիս մեղքի հարցը վնասի պատճառման ոլորտից տեղափոխվում է արարքի հակաիրավականության դաշտ8: Ասվածի իմաստն այն է, որ վարչական մարմինները կամ դրանց պաշտոնա-տար անձինք, ՀՀ Սահմանադրության 5-րդ հոդվածի ուժով նախա-                                                            8 Տե′ս Михайленко О. В., Имущественная ответственность за вред, причиненный осуществлением публичной власти: теоретические аспекты и проблемы ее реализации на практике. – «Волтерс Клувер», 2007 г., էջ 61: 

14  

պես իմանալով իրենց լիազորությունների շրջանակը և դրանց իրա-կանացման կարգը, հակաիրավական արարք կատարելու պահին արդեն իսկ գիտեն դրա ոչ իրավաչափ լինելու մասին, հետևաբար ցանկացած հակաիրավական արարք կատարվում է մեղավորութ-յամբ: Ելնելով վերոնշյալից` կարելի է եզրահանգել, որ վարչարա-րությամբ պատճառված վնասի դեպքում մեղքը ներառվում է արարքի հակաիրավականության մեջ:

Այսպիսով, որպես ամբողջ վերոշարադրյալի ամփոփում` կարե-լի է եզրակացնել, որ վարչարարությամբ պատճառված վնասի հա-տուցումը իր հատկանիշներով չի համապատասխանում քաղաքա-ցիաիրավական պատասխանատվության առաջացման համար անհրաժեշտ պայմաններին, ուստի համարվում է ոչ թե քաղաքա-ցիաիրավական պատասխանատվության միջոց, այլ` օբյեկտիվ-քա-ղաքական օրինաչափություններից, սոցիալ-բարոյական պատկերա-ցումներից և ընդհանրապես պետության խնդիրներից բխող` վնասը հատուցելու վերջինիս պարտականություն9: Նշվածը առավել ամբող-ջական է դառնում այն համատեքստում, որ վարչարարությամբ պատճառված վնասի հատուցման իրավական կարգավորմանը նվիր-ված Օրենքի 7-րդ բաժնի դրույթների համադրված վերլուծությունից կարելի է գալ այն եզրահանգման, որ Օրենքը ևս վարչարարությամբ պատճառված վնասի հատուցումը չի դիտում որպես պատասխա-նատվության միջոց: Խնդիրն այն է, որ վնասի հատուցում պահանջե-լու իրավունքի ծագման համար, նախևառաջ, անհրաժեշտ է վարչա-րարության ոչ իրավաչափ ճանաչում: Օրենքով նախանշված ուղ-ղությամբ է զարգացել նաև ՀՀ դատական պրակտիկան: Մասնավո-րապես` ՀՀ վճռաբեկ դատարանը մի շարք գործերով կայացրած իր ո-րոշումներով այն իրավական դիրքորոշումն է արտահայտել, որ վար-չարարությունը ոչ իրավաչափ ճանաչելու և դրանով պատճառված վնասի հատուցում տրամադրելու վերաբերյալ պահանջները չեն կա-րող ներկայացվել միաժամանակ, և վնասի հատուցում պահանջելու համար անհրաժեշտ է նախապես ոչ իրավաչափ ճանաչել վարչարա-րությունը10: Նման իրավակարգավորման, ինչպես նաև ՀՀ դատական

                                                            9 Տե′ս Подопригора А. А., Реабилитация в уголовном процессе России. Дисс. канд. юрид. наук. Ростов-на-Дону. 2004, էջ 4:  10 Տե′ս, օրինակ, ՀՀ վճռաբեկ դատարանի թիվ ՎԴ/0277/05/09 վարչական գործով 03.12.2010 թ. որոշումը: 

15  

պրակտիկայի` այդ ուղղությամբ զարգացման հիմքում կարելի է գտնել այն տրամաբանությունը, որ եթե վարչարարությունը, որով անձին պատճառվել է վնաս, ոչ իրավաչափ է ճանաչվել, ապա վնասի պատճառումն արդեն իսկ ենթադրում է այն հատուցելու պետության պարտականությունը: Այդ պարտականությունը բխում է պետության` որպես իրավունքի հատուկ սուբյեկտի կարգավիճակից: Հենց դրա-նում է դրսևորվում վարչարարությամբ պատճառված վնասի հա-տուցման` իրավունքի պաշտպանության միջոցներին ներհատուկ ի-րավավերականգնողական գործառույթի էությունը:

Որպես հավելում` տեղին է նաև նշել, որ Օրենքով իրավաչափ վարչարարությամբ պատճառված վնասի հատուցման հնարավո-րության ամրագրումն արդեն իսկ ինքնին բացառում է այս վնասի հատուցումը քաղաքացիաիրավական պատասխանատվության մի-ջոց համարելու հնարավորությունը:

Վարչարարությամբ պատճառված վնասի հատուցման կապակ-ցությամբ ծագող հարաբերությունների հանրային-իրավական բնույ-թը հաստատվում է նաև նրանով, որ այս հարաբերությունները օժտված են հանրային իրավահարաբերություններին բնորոշ բոլոր առանձնահատկություններով: Նշվածը հիմնավորելու նպատակով անհրաժեշտ է բացահայտել հանրային և մասնավոր իրավահարաբե-րությունների առանձնահատուկ գծերը և դրանք միմյանցից սահմա-նազատելու չափանիշները:

Ընդհանուր ձևով մասնավոր իրավունքը կարելի է բնորոշել որ-պես իրավական նորմերի համակցություն, որոնք ուղղված են մաս-նավոր անձանց միջև առաջացող հարաբերությունների կարգավոր-մանը, իսկ հանրային իրավունքը կազմում են պետական մարմիննե-րի գործունեության կարգը սահմանող նորմերը: Ասվածից հետևում է, որ իրավանորմերը հանրայինի կամ մասնավորի դասակարգելու հիմքերը հասարակության մեջ դրանց իրականացրած դերը և դրան-ցով պաշտպանվող շահերի բնույթն են: Վերոհիշյալով պայմանավոր-ված` կարելի է առանձնացնել հանրային և մասնավոր իրավունքները միմյանցից տարանջատող հետևյալ առանձնահատկությունները. հանրային և մասնավոր իրավահարաբերությունների հիմնական տարբերությունը կապված է պետական իշխանության սուբյեկտի ան-միջական մասնակցության հետ: Այդ կապակցությամբ Տարանովսկին պնդում է, որ հանրային են այն իրավահարաբերությունները, որոնց

16  

պարտադիր կարգով մասնակցում է պետությունը (իր մարմինների միջոցով)` որպես հարկադիր իշխանության կրող, իսկ մասնավոր ի-րավահարաբերություններում պետության մասնակցությունը բացա-կայում է, կամ եթե վերջինս մասնակցում է, ապա մյուս սուբյեկտների հետ հավասար հիմունքներով` որպես պարզապես գույքային շահե-րի, այլ ոչ որպես պետական հարկադիր իշխանության կրող11: Այսպի-սով, հանրային իրավահարաբերությունների գլխավոր առանձնա-հատկություններից մեկն այն է, որ այս իրավահարաբերությունների պարտադիր մասնակից է հանդիսանում պետաիշխանական լիազո-րություններով օժտված սուբյեկտը: Որպես այդպիսին հանդիսանում է պետությունը, սակայն հարկ է նկատի ունենալ, որ ընդհանրապես իրավահարաբերություններին պետությունը չի կարող մասնակցել անմիջականորեն: Հանրային իրավահարաբերության շրջանակնե-րում կոնկրետ պետաիշխանական բնույթի լիազորությունները պե-տության անունից իրականացնում է այս կամ այն պետական մարմի-նը, որը, ըստ էության, հանդես է գալիս որպես կապող օղակ պետութ-յան և հանրային իրավահարաբերության մյուս մասնակցի միջև: Աս-վածից բխում է, որ կոնկրետ իրավահարաբերությանը մասնակցող պետական մարմինը ոչ թե սեփական, այլ պետությանը պատկանող լիազորություններն է իրականացնում, և այս տեսանկյունից այդ լիա-զորությունների իրականացումը նրա համար ոչ միայն իրավունք է, այլև պարտականություն: Ինչ վերաբերում է մասնավոր-իրավական հարաբերություններին, ապա այստեղ իրավահարաբերության մաս-նակիցներն իրենք են հանդիսանում իրենց լիազորությունների տնօ-րինողները: Պետաիշխանական լիազորությունների իրականացման կարգը հստակ սահմանված է օրենքով, և այդ կարգից շեղումներ չեն թույլատրվում, մինչդեռ մասնավոր իրավահարաբերությունների պարագայում դրանց մասնակիցները ինքնուրույն են և սեփական հայեցողությամբ են որոշում իրենց իրավունքներից օգտվելու հարցը: Այլ կերպ ասած` մասնավոր իրավահարաբերության մասնակցի վրա չի կարող դրվել իրեն պատկանող իրավունքից օգտվելու պարտակա-նություն, մինչդեռ պետաիշխանական լիազորությունների սուբյեկտի համար տվյալ լիազորության իրականացումը նաև պարտականութ-

                                                            11 Տե′ս Тарановский Ф. В., Энциклопедия права. 3-е изд.- СПб.: Издательство «Лань», 2001, էջ 560: 

17  

յուն է: Հանրային իրավահարաբերությանը պետաիշխանական լիա-զորություններով օժտված սուբյեկտի պարտադիր մասնակցության հատկանիշը պայմանավորում է այս իրավահարաբերությունների մյուս առանձնահատկությունը. հանրային իրավահարաբերության մասնակիցներն իրավաբանորեն հավասար չեն: Այստեղ կողմերից մեկը հանդես է գալիս թելադրողի, իսկ մյուսը` կատարողի դերում: Մասնավոր իրավահարաբերություններում մասնակիցներն իրավա-բանորեն հավասար են: Ինչպես նշում է Իլինը, մասնավոր իրավահա-րաբերության կողմերից որևէ մեկը չի ենթարկվում մյուսին, սակայն հարկ է նկատել, որ նրանք երկուսն էլ այս պարագայում ենթարկվում են իրենց միջև առաջացած իրավահարաբերության շրջանակներից դուրս գտնվող երրորդ կողմին` պետությանը, որը ընդհանոր գծերով որոշում է մասնավոր իրավահարաբերության բովանդակության սահմանները, և որին կարող են դիմել մասնավոր իրավահարաբե-րության կողմերը` իրենց միջև ծագած վեճերը լուծելու նպատակով12 և այստեղ է դրսևորվում հանրային-իրավական և մասնավոր-իրավա-կան կարգավորման մեթոդների տարբերությունը: Հանրային իրա-վունքում գործում է իմպերատիվ կարգավորման մեթոդը, մասնավո-րում` դիսպոզիտիվ: Մասնավոր իրավահարաբերությունների կամ դիսպոզիտիվ իրավական կարգավորման դեպքում պետությունը ո-րոշում է այն ընդհանուր սահմանները, որոնց շրջանակներում կոնկ-րետ իրավահարաբերության մասնակիցները հնարավորություն ու-նեն ընտրելու իրենց թույլատրելի վարքագծի տարբերակները: Օրի-նակ, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքում մեծ թիվ են կազմում դիսպո-զիտիվ նորմերը, որոնցով սահմանված կարգը գործում է միայն այն դեպքում, երբ այդ նորմով կարգավորվող կոնկրետ նյութական իրա-վահարաբերության մասնակիցներն իրենց միջև ձեռք բերված համա-ձայնությամբ նորմով սահմանված կարգից տարբերվող կարգ չեն նա-խատեսել: Ինչ վերաբերում է հանրային իրավունքում գործող իմպե-րատիվ կարգավորման մեթոդին, ապա կոնկրետ հանրային իրավա-հարաբերության մասնակիցները իրենց վարքագծի տարբերակը ընտրելու հնարավորություն չունեն: Պետաիշխանական լիազորութ-յունների իրականացումը կրում է պարտադիր բնույթ, հստակ սահ-

                                                            12 Տե′ս Ильин И. А., Общее учение о праве и государстве. О сущности правосознания. Том 4. Москва, էջ 106: 

18  

մանված է այդ լիազորությունների իրականացման ընթացակարգը, և կողմերը չեն կարող հրաժարվել այդ լիազորությունների իրականա-ցումից կամ ընտրել դրանց իրականացման օրենքով նախատեսվա-ծից այլ տարբերակ: Այստեղ տեղին է նաև նշել, որ Բեկբաևի պնդմամբ մասնավոր իրավահարաբերությունների առաջացման հա-մար պահանջվում է երկու կողմերի կամքի համաձայնեցում, մինչդեռ հանրային իրավահարաբերությունների պարագայում մեկ կողմի կամքը արդեն իսկ բավարար է իրավահարաբերության առաջացման համար13: Այս առումով հատկանշական է, որ ըստ Լուպարևի և հա-մահեղինակների` սուբյեկտիվ հանրային իրավունքի իրականացման համար անհրաժեշտ է պետաիշխանական բնույթի լիազորություննե-րով օժտված սուբյեկտի առկայություն: Որպես մասնավոր օրինակ` նկարագրվում է այն իրավիճակը, երբ որևէ տրանսպորտային միջոցի վարորդ խնդրանքով դիմում է ճանապարհային ոստիկանության տե-սուչին, որպեսզի վերջինս կանխի մեկ այլ վարորդի կողմից երթևե-կության կանոնների շարունակական խախտումները14:

Ընդհանրացնելով հանրային իրավահարաբերությունների ա-ռանձնահատկությունները` կարելի է գալ այն համոզման, որ վարչա-րարությամբ պատճառված վնասի հատուցման շուրջ ծագող հարա-բերությունները աչքի են ընկնում հանրային իրավահարաբերություն-ներին բնութագրական վերոհիշյալ հատկանիշներով: Մասնավորա-պես` քննարկվող իրավահարաբերության պարտադիր մասնակից է հանդիսանում վնաս պատճառած վարչական մարմինը` օժտված պե-տաիշխանական լիազորություններով, այդ մարմնի և վնաս կրած ան-ձի միջև հարաբերության առաջացման համար անհրաժեշտ և բավա-րար է միայն տուժողի կողմից վնասի հատուցում տրամադրելու վե-րաբերյալ դիմումի ներկայացումը, այսինքն` չի պահանջվում նաև ի-րավահարաբերության երկու կողմերի կամքի համաձայնեցում, և վարչական մարմին համապատասխան դիմում ներկայացվելու դեպ-քում վերջինս պարտավոր է իրականացնել վնասի հատուցման կա-պակցությամբ իր պետաիշխանական լիազորությունները, և, վերջա-պես, տուժողի` վնասի հատուցում ստանալու իրավունքի իրականա-

                                                            13 Տե′ս Бекбаев Е. З., Проблема начала в теоретическом познании правовой системы (попытка обоснования). Астана. 2009, էջ 101:  14 Տե′ս Лупарев Е.Б., Добробаба М.Б., Мокина Т.В., Общая теория публичных правоотношений: монография, էջ 263: 

19  

ցումը կարող է ապահովվել միայն վարչական մարմնի անմիջական մասնակցությամբ, քանի որ Օրենքով վերջինիս վնասի հատուցման վերաբերյալ դիմումի ներկայացումը համարվում է անհրաժեշտ պայ-ման: Անհրաժեշտ է նաև նշել, որ Օրենքով վարչարարությամբ պատ-ճառված վնասի հատուցում ստանալու գործընթացը ինքնին համար-վում է վարչարարություն, որը եզրափակվում է հատուցման պահան-ջը բավարարելու կամ մերժելու վերաբերյալ վարչական ակտի ըն-դունմամբ: Իսկ վարչական ակտը հանրային իրավունքի բնագավա-ռում կոնկրետ գործի կարգավորման նպատակով ընդունվող անհա-տական իրավական ակտ է, հետևաբար վարչարարությամբ պատ-ճառված վնասի հատուցումը պատկանում է հանրային իրավունքի ո-լորտին:

Որպես ամբողջ ասվածի ամփոփում` տեղին է վկայակոչել թիվ ԵՔԴ/0736/02/08 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 29.10.2010 թ. որոշումը, որում արձանագրվել է հետևյալը. քանի որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1-ին հոդվածի 6-րդ մասի համաձայն՝ մեկ կողմի՝ մյուսի վարչական կամ այլ իշխանական ենթակայության վրա հիմնված գույքային՝ ներառյալ հարկային, ֆինանսական ու վար-չական հարաբերությունների նկատմամբ քաղաքացիական օրենս-դրությունը և այլ իրավական ակտերը չեն կիրառվում, եթե այլ բան նախատեսված չէ օրենսդրությամբ, հետևաբար վարչարարությամբ պատճառված վնասը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի և Օրենքի 7-րդ բաժնի դրույթներով չի կարող նույնացվել քաղաքացիական իրավա-հարաբերությունների ընթացքում առաջացող վնասին: Վարչարա-րության հետևանքով պատճառված վնասի հատուցման իրավահա-րաբերությունները կարգավորվում են բացառապես Օրենքով, քանի որ տվյալ դեպքում առկա է հանրային իրավահարաբերություններից բխող վեճ:

20  

Паргев Сароян Аспирант кафедры конституционного права ЕГУ

ПРАВОВЫЕ ОСНОВЫ ОТВЕТСТВЕННОСТИ ЗА УЩЕРБ, ПРИЧИНЕННЫЙ АДМИНИСТРИРОВАНИЕМ

В любом правовом государстве необходимой стороной защиты прав и свобод человека и гражданина является их защита от незакон-ных действий государственных органов. Это обусловлено также тем, что именно осуществление властных действий содержит угрозу при-чинения ущерба, однако факт причинения ущерба сам по себе не пре-допределяет противозаконность действий государственного органа, соответсвенно чрезвычайно важную значимость приобретает предус-мотрение эфективных законодательных механизмов получения возме-щения ущерба, причиненного незаконными действиями государствен-ных органов или их должностных лиц, в том числе неправомерным ад-министрированием. Однако, необходимо отметить, что законода-тельством РА предусмотрены противоречивые способы регулирования обсуждаемой проблемы, что, в первую очередь, обуславливается от-сутствием единых правовых основ возмещения ущерба, причиненного администрированием. Данные правоотношения регулируются различ-ными правовыми актами, что может привести к формирования от-сутствия общей судебной практики. Именно по этой причине мы сде-лали попытку разъяснения правового характера норм, регулирующих отношения, связанные с возмещением ущерба, причиненного адми-нистрированием и исходя из этого, уточнения правовых основ ответст-венности за причиненный администрированием ущерб.

Pargev Saroyan

PHD student of the YSU Chair of Constitutional Law

THE LEGAL BASES OF RESPONSIBILITY FOR THE DAMAGE CAUSED BY ADMINISTRATIVE PROCEDURE

In every state governed by law one of the essential aspects of the protection of human rights and freedoms is their defense from the illegal actions of state bodies. It is conditioned by the fact that even the fulfillment of actions by state bodies is somehow dangerous, but the fact of

21  

inflicting damage in itself does not predict the unlawfulness of actions fulfilled by state bodies, that’s why it is extremely important to provide effective legislative mechanisms for getting compensation against the damage caused by illegal administrative procedure. But it’s necessary to state that the legislation of the Republic of Armenia anticipates contradictory regulation of the issue under discussion, which, first and foremost, is revealed by the absence of united legal bases for the compensation of damages caused by administrative procedure. Those relations are regulated by various legal acts, which can lead to the formation of non-united judicial practice. This is the reason that we have tried to find out legal nature of norms regulating the relations for compensating the damages caused by administrative procedure, and to clarify the legal bases for the responsibility caused by administrative procedure.

Բանալի բառեր՝ վարչարարությամբ պատճառված վնաս, իրավունքի պաշտ-պանության միջոց, իրավաբանական պատասխանատվության միջոց, իրա-վական սանկցիա, հանրային իրավահարաբերություններ, մասնավոր իրա-վահարաբերություններ, պետաիշխանական բնույթի լիազորություններ: Ключевые слова: ущерб причиненный администрированием, средство защиты права, средство юридической ответственности, правовая санкция, публичные правоотношения, частные правоотношения, полномочия государственно-властного характера. Key words: damages caused by administrative procedure, means for the protection of rights, legal responsibility means, legal sanction, public legal relations, private legal relations, state-authority authorizations.

  

22  

Անահիտ Եսայան 1 ՀՀ ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԿՈՂՄԻՑ ԸՆՏՐԱԿԱՆ

ՎԵՃԵՐԻ ՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ՍԱՀՄԱՆՆԵՐՆ ՈՒ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

Մարդու և պետության միջև հարաբերությունների զարգացմանը

համընթաց մշակվել են մարդու իրավունքների դատական պաշտպա-նության ապահովման առավել ճկուն ընթացակարգեր, որոնք ուղղված են այդ իրավունքների արդյունավետ իրացմանը, այդ թվում՝ դատական պաշտպանության միջոցով: Ընտրական վեճերի՝ դատա-կան կարգով քննությունն ու լուծումն, ըստ էության, հանդիսանում է ընտրական իրավունքների դատական պաշտպանության գործուն միջոց, որի այսօրվա օրենսդրական կարգավորումն ունի բավակա-նին խոր արմատներ, և մի քանի տասնամյակներ տևած զարգացում-ների արդյունք է:

Դեռևս 1964 թ. Սոցիալիստական Հայաստանի Քաղաքացիական դատավարության օրենսգիրքը թույլ էր տալիս դատական կարգով գանգատարկել միայն ընտրողների ցուցակներում տեղ գտած անճշ-տությունները: Այնուհետև, Հայաստանի Հանրապետության անկա-խացումից հետո ձևավորված ընտրական օրենսդրությամբ, որը նե-րառում էր «Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովի պատ-գամավորների ընտրության մասին», «Հայաստանի Հանրապետութ-յան Նախագահի ընտրության մասին», «Տեղական ինքնակառավար-ման մարմիրնների ընտրության մասին» ՀՀ օրենքները, իսկ 1995 թ. փետրվարի 5-ից ՀՀ ընտրական օրենսգիրքը (վերջինիս ուժի մեջ մտնելու պահից նախկին երեք օրենքներն ուժը կորցրած են ճանաչ-վել), ընդհանուր առմամբ, սահմանվում էր ընտրությունների կազմա-կերպման, անցկացման, արդյունքների ամփոփման հետ առնչվող բո-լոր մարմինների և պաշտոնատար անձանց որոշումների, գործողութ-յունների (անգործության)՝ հատուկ հայցային վարույթի կարգով վի-ճարկելու հնարավորություն, այսինքն ընտրական իրավունքների

                                                            1 ԵՊՀ սահմանադրական իրավունքի ամբիոնի հայցորդ, գիտ. ղեկավար՝ ի. գ. դ., պրո-ֆեսոր Գ. Բ. Դանիելյան: 

23  

խախտման վերաբերյալ վեճերը լուծվում էին ընդհանուր իրավա-սության դատարանների կողմից՝ քաղաքացիական դատավարության կանոններին համապատասխան:

Այնուհետև, դատաիրավական բարեփոխումների իրականաց-ման շրջանակներում ՀՀ Վարչական դատավարության օրենսգրքի (այսուհետ` ՎԴՕ) ընդունմամբ և վարչական դատարանի ստեղծ-մամբ, կատարվեց արմատական փոփոխություն՝ ընտրական իրա-վունքների պաշտպանության վերաբերյալ գործերի դատական պաշտպանության իրականացումը հանձնվեց վարչական դատարա-նի իրավասությանը (վերը նշվածը չի վերաբերում այն ընտրական վեճերին, որոնց քննությունն ու լուծումը բացառապես իրականաց-վում է Սահմանադրական դատարանի կողմից): Սա, ըստ էության, օ-րենսդրի կողմից դրսևորած նորարարություն էր, ինչն իր արտացոլու-մը գտավ 2011 թ. մայիսի 26-ին ընդունված նոր ՀՀ ընտրական օ-րենսգրքում, որի 46-րդ հոդվածը հստակ կերպով ամրագրեց դատա-կան կարգով քննվող ընտրական վեճերի ենթակայության կարգը, որի համաձայն, ընտրական վեճերի քննության և լուծման իրավա-սությյամբ օժտվեցին ՀՀ սահմանադրական դատարանը և ՀՀ վարչա-կան դատարանը՝ օրենքով սահմանված դեպքերում և կարգով:

Հարկ է նշել, որ սահմանված կարգից բացառություն են կազմում ընտրողների ցուցակների ճշգրտման վերաբերյալ ընտրական վեճե-րը, որոնց քննությունն իրականացվում է ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանների կողմից՝ ՎԴՕ 208-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ ենթակետի համաձայն:

Ինչ վերաբերում է ընտրական վեճերի քննությունն ու լուծումը վարչական արդարադատության իրավասությանը հանձնելուն, ապա սա միանշանակ չի ընկալվում2: Կան տեսակետներ, որ հանրային ի-րավական վեճերով արդարադատությունը պետք է իրականացվի քա-ղաքացիադատավարական կանոններով, քանի որ այդ գործընթացնե-րում առկա են կարգավորման նման առարկա ունեցող բազմաթիվ նույնաբովանդակ նորմեր, այսինքն վարչադատավարական հարաբե-րությունների նկատմամբ կիրառելի են քաղաքացիաիրավական նոր-

                                                            2 Տե՛ս Матейкович М. С., Необходимо усовершенствовать механизм судебной защиты избирательных прав граждан // Российская юстиция. 2003. N 3, էջ 21, 22, Tупиков В. А., Подсудность дел по жалобам на нарушение избирательних прав и права на участие в референдуме // Российская юстиция. 2002. N 4. էջ 34: 

24  

մեր (mutatis mutandis): Սակայն, ակնհայտ է, որ այստեղ mutatis mutandis սկզբունքն առավել լայն մեկնաբանություն է ստացել, քանի որ վարչական դատավարությունում դա կիրառելի է այնքանով, որ-քանով չի հակասում վարչական դատավարության էությանը:

Մեկ այլ տեսակետի համաձայն՝ ընտրական վեճերի լուծման, և առհասարակ, վարչական արդարադատության իրականացման հա-մար բավարար են քաղաքացիադատավարական ընթացակարգերը, քանի որ այդ վեճերն ընդհանուր առմամբ կրում են հայցային բնույթ3: Սրանց ի պատասխան, մյուս տեսակետի կողմնակիցներն իրավա-ցիորեն գտնում են, որ քաղաքացիական դատավարության սկզբունք-ները համատեղելի չեն վարչական արդարադատության ինստիտու-տի բնույթի ու իրավական նշանակության հետ4, և ընտրական վեճե-րը, որպես այդպիսին, բխում են ոչ թե մասնավոր, այլ հանրային իրա-վահարաբերություններից, հետևաբար, նպատակահարմար չէ դրանց քննությունն իրականացնել քաղաքացիադատավարական ընթացա-կարգին համապատասխան5:

Գիտագործնական ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ մինչև վերջին տարիները Հայաստանի Հանրապետությունում նույն-պես վարչական դատավարությունն իրականացվել է քաղաքացիա-կան դատավարության օրենսդրությամբ, ինչի օրինակն է հանդիսա-նում նաև ընտրական վեճերի լուծումն ընդհանուր իրավասության դատարանների կողմից: Սակայն, կարծում ենք, որ վարչական դա-տավարությունն էապես տարբերվում է քաղաքացիական դատավա-րությունից ինչպես իր նպատակներով ու իրականացվող գործառույ-թով, այնպես էլ սկզբունքներով և բովանդակությամբ: Այս խնդրին անդրադարձել է նաև Սահմանադրական դատարանն իր 2008 թ. նո-յեմբերի 25-ի որոշմամբ, որի համաձայն. «ՀՀ վարչական դատավա-րության օրենսգրքի վիճարկվող 118-րդ հոդվածի 1-ին մասով օրենս-դիրը, հաշվի չառնելով վարչական արդարադատության, հանրային-                                                            3 Տե՛ս Tупиков В. А., Процессуальные особенности судебной защиты избирательных прав, права на участие в референдуме граждан Российской Федерации// Российский судья.-2001. N 3, էջ 22:  4 Տե՛ս Хаманева Н. Ю., Судебный контроль за реализацией прав граждан в сфере исполнительной власти. Академический правовой институт при Институте государства и права РАН. Москва, 1999, էջեր 22-51: 5 Տե՛ս Tреушников М. К., Судебная защита избирательных прав// Журнал российского права.- 2000. N 3, էջ 18: 

25  

իրավական վեճերի լուծման առանձնահատկությունները, քաղաքա-ցիական դատավարության եռաստիճան համակարգում կիրառվող վճռաբեկության ինստիտուտի իրավակարգավորման բոլոր տարրե-րը, այդ թվում նաև վճռաբեկ բողոքի հիմքերն ու ընդունելի պայման-ները, տարածել է վարչական դատարանի ակտերի բողոքարկման վրա... Մասնագիտացված արդարադատության, այդ թվում նաև՝ վար-չական արդարադատության, ինստիտուտի ներդրումը, ի թիվս այլոց, նպատակ է հետապնդում առաջին հերթին... ապահովել տվյալ ոլոր-տում դատական պաշտպանության իրավունքի իրացման արդյունա-վետությունը և լիարժեքությունը՝ արդարադատության այդ տեսակին բնորոշ առանձնահատկությունների հաշվառմամբ»6:

Վերը նշվածից ելնելով՝ կարելի է փաստել, որ լիովին արդարաց-ված է ինչպես վարչական արդարադատության ինստիտուտի ներ-դրումը հայրենական իրավական համակարգ, այնպես էլ ընտրական վեճերի, որպես հանրային-իրավական հարաբերությունների, քննության իրականացումը վարչական դատավարության օրենս-դրությամբ սահմանված կարգով:

ՎԴՕ` ընտրական վեճերի քննությունն ու լուծումը կարգավորող նորմերն ամրագրված են «Ընտրական իրավունքի պաշտպանության վերաբերյալ գործերի վարույթը» վերտառությամբ 28-րդ գլխում, որն ընտրական վեճերի քննության և լուծման, որպես հատուկ վարույթի, վերաբերյալ տարբերակված մոտեցում է ցուցաբերել հետևյալ հարա-բերությունների կարգավորման գործում.

- ընտրական գործերով վարչական դատարան դիմելու իրա-վունք ունեցող սուբյեկտների շրջանակի,

- ընտրական գործի ընդդատության, - գործի քննության ժամկետների, - դատական ակտի ուժի մեջ մտնելու վերաբերյալ: Մնացած ընթացակարգային հարցերն, ըստ էության, լուծվում են

ընդհանուր հայցային վարույթի կանոններին համապատասխան:

                                                            6 Տե՛ս ՀՀ ՍԴ 25 նոյեմբերի 2008 թ. «Քաղաքացի Արամ Շմավոնյանի դիմումի հիման վրա՝ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 2-րդ հոդվածի, «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 26-րդ հոդվածի 5-րդ մասի, «Ավելացված արժեքի հարկի մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի 2-րդ մասի, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 115-րդ հոդվածի և 118-րդ հոդ-վածի 1-ին մասի՝ ՀՀ Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցը որոշելու վերաբերյալ գործով» ՍԴՈ-780 որոշումը: 

26  

ՎԴՕ վերը նշված գլխում ընտրական իրավունքի պաշտպանութ-յան վերաբերյալ գործերը, այլ կերպ ասած «ընտրական վեճերն» ան-վանվում են ընտրական գործեր՝ սահմանելով. «Ընտրական իրավուն-քի պաշտպանության վերաբերյալ գործերը Հանրապետության Նա-խագահի, Ազգային ժողովի, տեղական ինքնակառավարման մարմին-ների ընտրությունների, հանրաքվեի կազմակերպման և անցկացման ընթացքում ընտրական ու հանրաքվեին մասնակցելու իրավունքների խախտման վերաբերյալ ներկայացված հայցադիմումների հիման վրա հարուցված գործերն են» (ՎԴՕ 206-րդ հոդվ.):

Այս ձևակերպման հետ լիովին համաձայնվել չենք կարող, քանի որ այն ամբողջությամբ չի բացահայտում վարչական դատարանի կողմից քննվող ընտրական վեճերի շրջանակը և կարող է տարա-բնույթ մեկնաբանությունների առարկա դառնալ: Մասնավորապես, ճշգրտման կարիք ունի «ընտրությունների կազմակերպման և անց-կացման ընթացք» արտահայտությունը, քանի որ, եթե նմանօրինակ ձևակերպմամբ օրենսդիրն ի նկատի է ունեցել ընտրությունների միայն կազմակերպման և անցկացման փուլերն, առանց ամփոփման փուլի, ապա այս ձևակերպման շրջանակներից դուրս են մնացել տե-ղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունների արդ-յունքների բողոքարկման վերաբերյալ ընտրական վեճերը: Եթե օ-րենսդիրը լայն իմաստով է ընկալել այդ ձևակերպումը՝ վերջինիս մեջ ընդգրկելով նաև ընտրությունների ամփոփման փուլը, ապա ակն-հայտ է, որ այս ձևակերպումը տարածվում է նաև օրենքով Սահմա-նադրական դատարանի լուծման իրավասության ներքո գտնվող ընտրական վեճերի վրա, ինչը, բնականաբար, անթույլատրելի է: Հետևաբար, նպատակահարմար է վերը նշված նորմը արմատապես վերանայել՝ ապահովելով հասկացությունների որոշակիությունն ու նպատակային նշանակությունը:

Ինչ վերաբերում է ընտրական վեճերի քննության և լուծման, որ-պես հատուկ վարույթի վերը նշված ընթացակարգային առանձնա-հատկություններին, ապա նպատակահարմար է քննարկել այդ գոր-ծերի ընդդատության հարցը՝ դրա հետ միաժամանակ անդրադառնա-լով ընտրական գործերով վարչական դատարան դիմելու իրավունք ունեցող սուբյեկտների շրջանակին, քանի որ դրանք սերտորեն փոխ-կապակցված են: Այսպես, Ընտր. օր.-ի 46-րդ հոդվածի համաձայն, ԿԸՀ-ի որոշումները, գործողությունները և անգործությունը (բացա-

27  

ռությամբ համապետական ընտրությունների արդյունքների վերա-բերյալ որոշումների), ինչպես նաև համայնքի ղեկավարի ու ավագա-նու անդամների ընտրությունների արդյունքների վերաբերյալ ընտ-րատարածքային ընտրական հանձնաժողովի որոշումները կարող են բողոքարկվել վարչական դատարան:

Ինչպես տեսնում ենք, Ընտր. օր-ի համաձայն՝ վարչական դա-տարանին ընդդատյա են միայն ընտրական հանձնաժողովների որո-շումները, գործողություններն ու անգործությունը բողոքարկելու վե-րաբերյալ գործերը, առանց ընդգրկելու վերջիններիս պաշտոնատար անձանց որոշումները, գործողություններն ու անգործությունը բողո-քարկելու վերաբերյալ գործերը: Այլ կերպ ասած, ըստ Ընտր. օր.-ի, վարչական դատարանին ընդդատյա են միայն Կենտրոնական ընտ-րական հանձնաժողովի, որպես կոլեգիալ մարմնի որոշումները, գոր-ծողություններն ու անգործությունը բողոքարկելու վերաբերյալ գոր-ծերը, այնինչ ՎԴՕ 3-րդ հոդվածի համաձայն՝ վարչական դատարան դիմելու իրավունք ունի յուրաքանչյուր ֆիզիկական կամ իրավաբա-նական անձ, եթե համարում է, որ պետական կամ տեղական ինքնա-կառավարման մարմինների կամ դրանց պաշտոնատար անձանց (ընդգծումը մերն է) վարչական ակտերով, գործողություններով կամ անգործությամբ խախտվել են կամ անմիջականորեն կարող են խախտվել իր՝ ՀՀ Սահմանադրությամբ, միջազգային պայմանագրե-րով, օրենքներով և այլ իրավական ակտերով ամրագրված իրավունք-ներն ու ազատությունները:

Ինչպես տեսնում ենք, վարչադատավարական օրենսդրության համաձայն վարչական դատարանին ընդդատյա են ոչ միայն պետա-կան կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինների, այլ նաև դրանց պաշտոնատար անձանց որոշումների, գործողությունների կամ անգործության դեմ բերված բողոքները: Այլ կերպ ասած, երկու իրավական ակտեր նույն հարցի վերաբերյալ իրարամերժ մոտեցում-ներ են պարունակում: Վարչադատավարական օրենսդրությունը վարչական դատարանի համար իրավացիորեն ընդդատության ավե-լի լայն շրջանակ է սահմանում, քան ընտրական օրենսդրությունը, ինչը ենթակա է շտկման, քանի որ այն անմիջական բացասական ազ-դեցություն է ունենում գործնականում կոնկրետ գործեր քննելու ըն-թացքում:

28  

Ինչ վերաբերում է ընտրական գործերով վարչական դատարան դիմելու իրավունք ունեցող սուբյեկտների շրջանակին, ապա ՎԴՕ 207-րդ հոդվածի համաձայն, այդպիսիք հանդիսանում են ՎԴՕ 3-րդ հոդվածով նախատեսված անձինք, ինչպես նաև Ընտր. օր.-ով սահ-մանված դեպքերում՝ համապատասխան ընտրական հանձնաժողով-ները: Կարծում ենք, որ այս նորմը չի բխում հատուկ վարույթի էութ-յունից, քանի որ ՎԴՕ 3-րդ հոդվածը համընդգրկուն բնույթ ունի, նա-խատեսված է վարչական դատավարության համար ընդհանուր առ-մամբ, համահունչ չէ ընտրական վեճերի վարչադատավարական քննության՝ որպես վարչական արդարադատության առանձին դրսևորման էությանը, և վերջինիս դրույթները գործնական նկատա-ռումներից ելնելով նպատակահարմար չէ ամբողջությամբ տարածել դատական կարգով լուծվող ընտրական վեճերի վրա: Ուստի անհրա-ժեշտ է վերանայել օրենսդրի վերը նշված դիրքորոշումն ու առավել հստակեցնել ընտրական վեճերով վարչական դատարան դիմելու ի-րավունք ունեցող սուբյեկտների շրջանակը:

Ընդդա�