bİr bİlİm dali olarak İletİŞİm bİlİmlerİ alaninin …. doç. dr. esmeray... · yılında...

The Journal of Academic Social Science Studies

International Journal of Social Science

Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS3692

Number: 51 , p. 217-228, Autumn III 2016

Yayın Süreci

Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date

19.09.2016 30.11.2016

BİR BİLİM DALI OLARAK İLETİŞİM BİLİMLERİ ALANININ

TÜRKİYE'DEKİ KONUSAL KAPSAM ANALİZİ SUBJECT SCOPE ANALYSIS OF COMMUNICATION SCIENCES AREA AS

A DISCIPLINE IN TURKEY Yrd. Doç. Dr. Esmeray KARATAŞ ATEŞ

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İletişim Fakültesi

Öz

Türkiye'de İletişim Bilimleri kuram ve kavram olarak sıklıkla ele alınan bir ko-

nu olarak karşımıza çıkmamaktadır. İletişim bilimleri ana bilim dalı ve iletişim bilimleri

bilim dalı altında farklı alt konular işlenmektedir ancak iletişim bilimlerinin kuramsal ve

kavramsal çerçevesini belirleyip, bu bilim alanının konu kapsamını anlamamıza

yardımcı olacak çalışmalar bulunmamaktadır. Elbette ki bu durum biraz da iletişim

bilimlerinin disiplinlerarası niteliğinden kaynaklanmaktadır. Ancak doktora düzeyinde

eğitimi verilen bir bilim dalının kavramsal bir zemine ihtiyaç duyduğunu da göz ardı

etmemek gerekmektedir.

Bu çalışmanın amacı Türkiye'de bir bilim dalı olarak İletişim Bilimleri alanını ve

iletişim bilimleri kapsamında yer alan konu başlıklarını incelemektir. Bu amaçla, Yüksek

Öğretim Kurulu'nun çevrimiçi tez kataloğundan belirli ölçütlere göre seçilen 154 doktora

tezi incelenmiştir. Tezler hakkına toplanan bilgiler istatistiksel sonuçlar elde etmek ve

özet tablolar oluşturmak amacıyla Microsoft Excel programında çeşitli parametrelere

göre analiz edilmiştir. Yapılan analizler sonucunda iletişim bilimleri alanında

tamamlanan ilk doktora tezinin 1998 yılında olduğu, iletişim bilimleri alanında en fazla

doktora tezinin Marmara Üniversitesi'nde yapıldığı ve iletişim bilimleri kapsamında

doktora düzeyinde en çok araştırılan konunun sinema olduğu ortaya çıkarılmıştır.

Çalışmanın sonunda, bu alanda araştırma yapmak isteyen araştırmacılara öneri

mahiyetinde, iletişim bilimleri alanında daha önce değinilmemiş veya az değinilmiş

konuların tespitinde bulunulmaya çalışılmıştır. Ayrıca Türkiye'de iletişim bilimleri

alanının konusal ve kavramsal çerçevesini belirlemeye yönelik daha fazla akademik

yayına ihtiyaç olduğu değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler: İletişim Bilimleri, Üniversiteler, Bölümler, Konu Başlıkları,

Doktora Tezleri

Abstract

In Turkey communication sciences is not a much disccussed subject both in the-

218

Esmeray KARATAŞ ATEŞ

ory and as a concept. While different subjects are studied under the main discipline and

subdisciplines of communication science, there are no studies in this field that identifies

the theoretical and conceptual framework of communication science and help us to un-

derstand the scope of this subject. Indeed, this situation is partly caused by the interdis-

ciplinary nature of communication sciences. Nevertheless, it should not be neglected that

a scientific field which is studied on a doctoral level needs a theoretical basis.

The purpose of this study is to investigate Communication Sciences as a scien-

tific field, as well as subject headings in the scope of communication sciences. To this

end, 154 doctoral theses selected based on certain criteria from the online thesis cata-

logue of the Council of Higher Education (YÖK) were analyzed. The data collected on

the theses were analyzed on Microsoft Excel using various parameters with the aim of

obtaining statistical results and forming pivot tables. As a result of the analyses, it was

found that the first thesis work completed in the field of communication sciences was in

1998, the largest number of doctoral thesis works were completed in Marmara Universi-

ty, and cinema was the most frequently studied subject in scope of communication sci-

ences. At the end of the study, it was aimed to determine subjects that were previously

not visited or rarely mentioned in this field, as a form of recommendation for researchers

who want to work in communication sciences. It was also discussed that further academ-

ic studies are needed to determine the thematic and conceptual framework of the field of

communication sciences in Turkey.

Keywords: Communication Sciences, Universities, Departments, Subject Head-

ings, PhD Theses

Bir Bilim Dalı Olarak İletişim

Bilimleri

İletişim bilimleri disiplinlerarası

niteliğinden dolayı bir çok disiplinin

kavşağında yer almaktadır. Toplum

bilimlerinin alt konusu olan bu alanın,

bilimsel meşruluk sorunuyla sürekli

ilgilenmek durumunda olduğu

görülmektedir. Bu durum, iletişim alanını

pozitif bilimlerden esinlenerek genellikle

şemaları benimsemeye ve bilimsel modeller

aramaya yöneltmiştir. Bununla birlikte

iletişim bilimlerinin üçlü bir gereksinimden

(epistemolojik, tarihsel-toplumsal-politik ve

teknik) doğduğu ileri sürülmektedir (Bourse

& Yücel, 2012: 27).

Epistemolojik Gereksinim

Piaget'ye göre bilimsel disiplinler

arasında üç karşılaşma vardır. Birincisi ortak

bir izlek çevresinde farklı disiplinlerden,

kendi kavram ve yöntemlerini kullanan

araştırmacıların bir araya geldiği çok

disiplinliliktir. İkincisi iki ya da bir çok

disiplin arasında bilgi, inceleme ve

yöntemlerin aktarımı ve alışverişini varsayan

disiplinler arasılıktır. Üçüncüsü ise sınırlara

aldırmadan farklı bilimleri kapsayan bilginin

söz konusu olduğu disiplinlerötesiliktir.

İletişim bilimlerinde bu üç karşılaşma türü de

bulunmaktadır. Pozitif bilimler ve teknikler

sürekli bir araya gelen bir çok düzey yoluyla

iletişim bilimlerinin özgün bakış açısını

oluşturmaktadır. Kurum iletişimi, reklam,

halkla ilişkiler ve kurum kültürü de iletişime

ilişkin değerlendirilmektedir. Ayrıca kitle

medyası ve gazetecilik alanı, politikada

iletişim, kamuoyu araştırmaları ve işlevleri

iletişim alanının kapsamında ele

alınabilmektedir. Ayrıca iletişim, matematiği,

psikolojiyi, mantığı, dilbilimi, antropolojiyi,

sosyolojiyi, ekonomiyi, tarihi, göstergebilimi

kapsayan bir çok disiplinden bilimsel katkı

sağlamaktadır. Anketler ve istatistikler, vaka

incelemeleri, katılımcı gözlem gibi araştırma

yöntemleri iletişim alanında da

kullanılmaktadır.

Tarihsel, Toplumsal ve Politik bir

Gereksinim

İletişim, XX. yüzyıl boyunca ortaya

çıkan evrensel çatışmalara ve toplumsal

dışlama üzerine temellenen diktatörlüklerin

belirmesine bağlı olarak beliren bir

Bir Bilim Dalı Olarak İletişim Bilimleri Alanının Türkiye'deki Konusal Kapsam Analizi 219

gereksinim olarak değerlendirilmektedir. Bu

tarihsel ve toplumsal durum, gözlemciler ve

özneler için yeni sorular ortaya koymaktadır.

Bunun neticesinde iletişim, İkinci Dünya

Savaşı'nın ardından neredeyse her türden

toplumsal ve ekonomik sorunu çözmeyi

sağlayabilecek, çevresinde bir toplumsal

uzlaşmanın gerçekleştirilebileceği bir merkez

değer olarak görülmüştür. Bu dönemdeki

iletişim bilimlerinde uzmanlaşmış

araştırmacıların bir çoğu Avrupalı

psikososyologlardır.

Teknik bir Gereksinim

İletişim, kitle iletişimde yeni

teknolojilerin ortaya çıkmasına bağlı olan bir

gereksinimdir. Kitle kültürü, medyanın

etkileri, kamuoyu incelemesi, bildirişim,

örgütsel ağlar dinamiği internet, çoklu ortam

ve bilgisayarlar üzerine çalışmalar,

dönemlerinin teknik yenilikleri üzerine

kaynaklar geliştirirler. Kişiler arası iletişim

üzerine kuramlar sibernetiğin ve bildirişimin

istatistiksel kuramının bir çok temel

kavramını benimser. Toplumsal düzenin

dönüşümlerine eşlik eden telekomünikasyon

gibi teknik olgular da iletişim bilimlerini

doğuran düşüncenin odağında yer

almaktadır. Böylece yeni iletişim çalışmaları,

iletişim sürecini yalnızca iletilerin

alımlanması açısından değil, sürecin

bütününü değerlendirerek bakış açılarını

değiştirmek zorunda kalmışlardır.

Tüm bu gereksinimler iletişim

bilimlerince araştırılan konuların, tek boyutlu

bakış açısıyla kavranamayacak göçebe

konular olduğunu göstermektedir. Bu

nedenle iletişim ilişkisi değişken bir süreç

oluşturmakta yalnızca iletiyle ya da iletişim

kanallarıyla sınırlı kalmamaktadır. Etkileşim

sürecinde bireylerin söylenene ortak bir

anlam vermesi de önemli konulardan biridir.

İletişim bilimlerinin sinyallerin üretimine,

aktarımına ve alımlanmasına, bunların

simgesel bir dizgeyle bağlantılanmasına,

bireylerin ve toplumsal grupların

davranışlarına, inançlarına, değerlerine ve

aynı zamanda da toplu örgütlenme

biçimlerine etkileri bulunmaktadır (Bourse &

Yücel, 2012: 27 ; Sherry, 2010 ; Fiske, 2003: 16).

Bu nedenle iletişim bilimi, bir toplumun

örgütlenme biçimi çerçevesinde, bir kaç

düzeye ayrılabilen oldukça geniş bir alanı

kapsamaktadır. McQuail bunu şekil 1'de

piramit biçimindeki öngörüsüyle şöyle

açıklamaktadır (Lazar, 2009: 12):

220


Toplumun tümünü içeren düzey (Kitle iletişimi)

Örgütsel düzey

Gruplar arası düzey

Kişiler arası düzey

Kişisel düzey

Şekil 1. Toplumda iletişimin süreci

Şekil 1'deki piramitte yer alan düzey-

lerin her biri kendini ve altındaki düzeyi kap-

samaktadır. En üstte yer alan kitle iletişim

düzeyi diğer tüm düzeyleri içine almaktadır,

çünkü kitle iletişimi hem toplumsal yaşamın

bütünüyle ilişkilidir hem de bireysel ilişkiler-

de önemli bir yer işgal etmektedir. Ancak

iletişim biliminin konusu bununla sınırlı de-

ğildir, tüm düzeyler bu disiplinin inşasında

önemli katkı sağlamaktadır (Lazar, 2009: 13).

Türkiye'deki İletişim Fakültelerinde

Tamamlanan Doktora Düzeyindeki İlk

Çalışmalar

Türkiye'de iletişim araştırmalarının

1914 yılında Columbia Üniversitesi'ne Ahmet

Emin Yalman tarafından sunulan “The

Devolopment of Modern Turkey as Measured

by its Press” adlı basın tarihi konusundaki

çalışması ile başladığı bilinmektedir (Tokgöz,

2000, 2002, 2006, 2014 ; Aziz, 2006). Türkiye'de

ilk iletişim okulu olan ve İstanbul Üniversitesi

İktisat Fakültesi içerisinde yer alan Gazetecilik

Enstitüsü'nün 1950 yılında eğitime

başlamasına kadar olan zamanda,

günümüzde olduğu gibi çeşitli disiplinlerin

iletişimi konu alan çalışmalar yaptığı

görülmektedir. Gazetecilik enstitüsü İstanbul

Gazeteciler Cemiyeti'nin eğitimli gazeteci

yetiştirilmesi talebinin bir sonucu olarak üç

yıllık gazetecilik eğitimi vermek üzere

açılmıştır. 1964 yılında Ankara Gazeteciler

Cemiyeti'nin öncü girişimiyle ve yabancı dil

bilen gazetecilerin yetiştirilmesi talebinin

sonucu olarak Ankara Üniversitesi Siyasal

Bilgiler Fakültesi'nde kitle iletişim araçları

üzerine dört yıllık eğitim verecek olan Basın

Yayın Yüksek Okulu öğrenci alımına

başlamıştır (Tokgöz, 2014: 118 ; Yüksel, 1988:

228). Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler

Fakültesi Basın Yayın Yüksek Okulu'nda 1971

yılında tamamlanan ilk doktora tezi Ünsal

Oskay tarafından hazırlanan “Gelişim

Açısından Kültür Değişimi” isimli çalışmadır

(Tokgöz, 2014: 122). İletişim alanındaki ilk

doktora tezleri 1971-1979 yılları arasında ilk

beşler diye anılan Oskay, Tokgöz, Aziz,

Kocabaşoğlu ve Abisel tarafından

tamamlanmıştır (Tokgöz, 2006: 3). Radyo,

televizyon ve sinema gibi kitle iletişim araçları

üzerine yapılmış araştırmalardan oluşan bu

tezleri izleyen çalışmalarda; yeni iletişim

teknolojisi, basın ve siyaset, televizyon yayın


politikaları, yetiştirme kuramı, radyo yoluyla

propaganda, gazetecilik eğitimi, popüler

kültür gibi konularda araştırmalar yapılmıştır.

Daha sonraları hem devlet hem de vakıf

üniversitelerinde iletişim fakülteleri açılmıştır

ve açılmaya da devam etmektedir. İletişim

bilimleri bölümleri çoğunlukla iletişim

fakültelerine bağlı olarak açılan bölümlerden

biridir. Türkiye'de ikisi özel dördü kamu

olmak üzere toplam altı tane aktif iletişim

bilimleri bölümü bulunmaktadır

(Yükseköğretim..., 2016). Tablo 1'e

bakıldığında Türkiye'deki ilk iletişim bilimleri

bölümünün 7 Mayıs 2009'da Çukurova

Üniversitesi’nde açıldığı görülmektedir.

Tablo 1. Türkiye'deki İletişim Bilimleri Bölümleri

Yükseköğretim Bilgi Yönetimi Sistemi'nde,

anabilim dalları ve bilim dalları isimlerine

göre listelenememektedir. Bu nedenle

Türkiye'de iletişim bilimleri isminde kaç tane

anabilim dalı ve bilim dalı olduğu bilgisi

verilememektedir. Ancak bu çalışmanın

kapsamı çerçevesinde YÖK Tez

Kataloğu'ndan yapılan sorgulamalar aşağıda

değinileceği üzere yaklaşık bir sonuç

vermektedir.

Lisansüstü eğitimin tamamlanması

için yapılan tezlerden biri olan doktora tezleri,

bir bilim dalının kuramsal gelişimi ve

yönelimlerinin incelenmesine olanak tanıyan

akademik yayın türlerinden en önemlileridir.

Türkiye'de iletişim araştırmalarına ivme

kazandıran doktora tezlerinin konu, içerik ve

metodolojilerinin tartışmaya açıldığı

Tokgöz'ün çalışmasında basın, radyo,

televizyon, sinema, yeni iletişim teknolojileri,

halkla ilişkiler ve tanıtım ile diğer (kuramsal

iletişim, popüler kültür vb.) konu kategorileri

oluşturulmuştur. Örnekleme göre sırasıyla en

çok halkla ilişkiler, basın ve televizyon

konusunda doktora tezinin tamamlandığı

ortaya çıkarılmıştır (Tokgöz, 2006: 4-11). Okay

ve Okay (2008a; 2008b) ile Yılmaz ve Uzoğlu

(2003)’nun halkla ilişkiler alanında

tamamlanmış lisansüstü tezlerin içerik

çözümlemelerini yaptıkları çalışmalar yer

almaktadır. Okay ve Okay 1984-2007 yılları

arasında tamamlanmış halkla ilişkiler

alanındaki yüksek lisans tezlerinin

çoğunluğunun uygulamaya yönelik olduğu

ve teorik çalışmaların ihmal edildiği

tespitinde bulunmuşlardır (2008b: 313).

Yılmaz ve Uzoğlu (2003) 1992-2001 yılları

arasında tamamlanmış yüksek lisans

tezlerinde halkla ilişkiler ve reklamcılık

alanındaki araştırma eğilimlerini, en çok ve en

az çalışılan tez konularını incelemişlerdir.

İnceoğlu (2014) Türkiye'de sinema konusunda

tamamlanmış doktora ve sanatta yeterlilik

tezlerini inceleyen çalışmasında,

disiplinlerarasılık özelliğinin artışına dikkat

çekmektedir.

Amaç ve Yöntem

Bu çalışmanın amacı Türkiye'de bir

bilim dalı olarak İletişim Bilimleri alanının

kapsamında yer alan konuları ve tamamlanan

doktora tezlerini incelemektir. İletişim bilim-

leri alanının Türkiye'deki durumunu ve konu

Üniversite Adı Fakülte Adı Bölüm Adı Açılış Tarihi Üniversite Türü Bölüm İli

BOZOK ÜNĠVERSĠTESĠ ĠLETĠġĠM FAKÜLTESĠ ĠLETĠġĠM BĠLĠMLERĠ BÖLÜMÜ - DEVLET YOZGAT

ÇUKUROVA ÜNĠVERSĠTESĠ ĠLETĠġĠM FAKÜLTESĠ ĠLETĠġĠM BĠLĠMLERĠ BÖLÜMÜ 07.05.2009 DEVLET ADANA

DOĞUġ ÜNĠVERSĠTESĠ FEN-EDEBĠYAT FAKÜLTESĠ ĠLETĠġĠM BĠLĠMLERĠ BÖLÜMÜ - VAKIF ĠSTANBUL

HACETTEPE ÜNĠVERSĠTESĠ ĠLETĠġĠM FAKÜLTESĠ ĠLETĠġĠM BĠLĠMLERĠ BÖLÜMÜ 09.07.2009 DEVLET ANKARA

SAKARYA ÜNĠVERSĠTESĠ ĠLETĠġĠM FAKÜLTESĠ ĠLETĠġĠM BĠLĠMLERĠ BÖLÜMÜ 14.08.2012 DEVLET SAKARYA

ÜSKÜDAR ÜNĠVERSĠTESĠ ĠLETĠġĠM FAKÜLTESĠ ĠLETĠġĠM BĠLĠMLERĠ BÖLÜMÜ 10.12.2014 VAKIF ĠSTANBUL

222


kapsamını ortaya koymaya çalışan bu çalış-

mada, hem iletişim bilimleri anabilim dalında

hem de iletişim bilimleri bilim dalında 1998-

2015 tarihleri arasında tamamlanmış ve Yük-

sek Öğretim Kurumu'nun internetteki tez

kataloğundan tam metin olarak erişilebilen

doktora tezlerine yer verilmiştir. Bu amaçla

Yükseköğretim Tez kataloğundan açık erişim-

li / izinli doktora tezleri arasında yapılan sor-

gulamalar neticesinde; İletişim bilimleri bilim

dalında yapılmış 45 ve iletişim bilimleri ana-

bilim dalında yapılmış 131 olmak üzere top-

lam 176 teze erişilmiştir. Hem anabilim dalı

hem de bilim dalı adı iletişim bilimleri olduğu

için çakışan 22 tez elendikten sonra kalan 154

tez bu çalışmanın kapsamına dâhil edilmiştir.

Tezler hakkında sayısal bilgiler ve

özet tablolar oluşturmak amacıyla veriler

Microsoft excel programında toplanmıştır.

Programda hazırlanan tez inceleme formunda

yer alan parametreler; tez numarası, tez yılı,

tez adı, üniversite, anabilim dalı, bilim dalı ve

konu başlığıdır. Katalogtaki konu

başlıklarının eksik veya yetersiz olduğu

görülmüş ve tezlere konu başlığı verebilmek

için tezler kapsamlı bir biçimde incelenmiştir.

Bu çalışmada tezlere konu başlığı verilirken

Kongre Kütüphanesi Sınıflama Sistemi (The

Library of Congress Classification System -

LCC)'ndeki konu başlıkları dikkate alınmıştır.

LCC, Kongre Kütüphanesi tarafından

geliştirilen ve pek çok ülkenin akademik ve

araştırma kütüphanesinde kullanılan bir

sınıflama sistemidir. Dünyanın her yerinden

çok kapsamlı bir koleksiyona sahip olan

Kongre Kütüphanesi, konu uzmanları

tarafından sürekli güncellenen ve geliştirilen

bir konu başlığı listesi (Library of Congress

Subject Headings - LCSH) yayınlamaktadır

(Library of<, 2015). Bu konu başlıkları

incelenerek tablo 4'teki konular, doktora

tezlerini konularına göre ayırmak üzere

belirlenmiştir. Ayrıca yine LCSH listesinden

yararlanarak tablo 5'te iletişim bilimleri

alanında araştırma yapmak isteyen

araştırmacılara araştırma önerisi mahiyetinde

bir konu listesi hazırlanmıştır. Bu konu listesi

hazırlanırken iletişim bilimleri alanında daha

önce az incelendiği ve ya hiç incelenmediği

düşünülen konular dikkate alınmıştır.

Bulgular ve Yorum

İletişim bilimlerinin konu kapsamının

incelenmesi amacıyla yapılan bu araştırma

sonucu üç temel tablo oluşturulmuş ve

yorumlanmıştır. Tablolardan ilki Türkiye'de

iletişim bilimleri anabilim dalı kapsamında

tamamlanan doktora tezlerinin bilim dalları

ve yıllarına göre dağılımını vermektedir. Bu

tablo (Tablo 2), Türkiye'de hangi

üniversitelerde iletişim bilimleri ana bilim

dalı olduğunu, ilk olarak hangi yılda

açıldığını, bu anabilim dalı altında açılan

bilim dallarının çeşitliliğini ve bir anlamda

üretkenliğini de göstermektedir.


Tablo 2. Türkiye'deki üniversitelerin iletişim bilimleri ana bilim dallarında tamamlanmış

doktora tezlerinin yıl bazında üniversitelere göre dağılımı

Tablo 2'deki veriler incelendiğinde;

İletişim Bilimleri alanını kapsayan Anadolu

Üniversitesi'nde Basın ve Yayın, İletişim ve

İletişim Bilimleri; Ankara Üniversitesi'nde

Gazetecilik, İletişim Bilimleri ile Radyo

Televizyon ve Sinema; Ege Üniversitesi'nde

Gazetecilik ve İletişim Bilimleri; İstanbul

Üniversitesi'nde Radyo Televizyon ve Sinema;

Kocaeli ve Maltepe Üniversitesi'nde İletişim

Bilimleri; Marmara Üniversitesi'nde ise

İletişim, İletişim Bilimleri ve Radyo Sinema ve

Televizyon ana bilim dallarının yer aldığı

görülmektedir. Ayrıca bu verilere göre

Türkiye'de İletişim Bilimleri anabilim

dallarında tamamlanan ilk doktora tezinin

1998 yılında Anadolu Üniversitesi'nin İletişim

Bilimleri Bölümü'ndeki İletişim Bilimleri Ana

Bilim Dalı'nda yapıldığı ortaya çıkmaktadır.

“Toplumu yansıtan bir öge olarak yıldız

olgusu: Türkiye gerçeği ve iki örnek” isimli

bu doktora tezi Nesrin Aysun Yüksel

tarafından yazılmıştır. Toplumsal iletişim

konu başlığında yer alan tezde Zeki Müren ve

Tarkan isimli erkek yıldızların toplumsal

cinsiyet çerçevesinde kendini sunumları buna

tezat olduğu düşünülen bir toplumda kabul

görme ve beğenilme nedenleri

araştırılmaktadır (Yüksel, 1998). Ayrıca bu

tabloya bakıldığında iletişim bilimleri ana

bilim dalları içerisinde en çok doktora tezi

tamamlanan üniversitenin Marmara

Üniversitesi olduğu görülmektedir.

Araştırma sonucu elde edilen ikinci

tabloda bilim dalı adı olarak iletişim

bilimlerinin incelenmesine yönelik

hazırlanmış ve yorumlanmıştır. Bu tabloda

“bilim dalı yok” sütunundaki tezlerin

anabilim dalı altında yapıldığı görülmektedir.

Türkiye'de ilk doktora tezi tamamlanan

iletişim bilimleri bilim dalı Mamara

Üniversitesi'nde yer almaktadır ve hem

anabilim dalı hem de bilim dalı adı iletişim

bilimleri olarak geçmektedir.

Anadolu Ankara Ege İstanbul Kocaeli Maltepe Marmara

Yıl ĠletiĢim Gazetecilik Gazetecilik ĠletiĢim Toplam

1998 1 1

1999 3 2 5

2002 1 1

2003 1 4 5

2004 1 1

2005 1 1

2006 1 5 6

2007 1 1 17 19

2008 1 1 1 20 23

2009 2 1 1 24 28

2010 1 1 1 1 1 21 26

2011 2 18 1 21

2012 5 3 8

2013 1 1 3 5

2014 1 1 2

2015 1 1 2

Toplam 2 4 9 2 1 1 1 1 2 1 3 1 116 10 154

Basın ve

Yayın

ĠletiĢim

Bilimleri

ĠletiĢim

Bilimleri

Radyo

Televizyon

ve Sinema

ĠletiĢim

Bilimleri

Radyo

Televizyon

ve Sinema

ĠletiĢim

Bilimleri

ĠletiĢim

Bilimleri

ĠletiĢim

Bilimleri

Radyo

Televizyon

ve Sinema

224


Tablo 3. Türkiye'de İletişim Bilimleri Ana Bilim Dallarına Bağlı Bilim Dallarında Tamamlanmış

Doktora Tezlerinin Yıl Bazında Üniversitelere Göre Dağılımı

Tablo 3'teki veriler incelendiğinde

iletişim bilimleri anabilim dalı kapsamında;

Anadolu Üniversitesi'nde İletişim Bilimleri;

Ankara Üniversitesi'nde İletişim Bilimleri ve

Radyo Televizyon; Ege, İstanbul, Kocaeli ve

Maltepe Üniversiteleri'nde İletişim Bilimleri

Bilim Dalları olduğu görülmektedir. Marmara

Üniversitesi bilim dalı konu çeşitliliği

bakımından dikkat çekmektedir. Marmara

Üniversitesi'nde İletişim Bilimleri Anabilim

Dalı altında yer alan bilim dalları şunlardır;

Basın Ekonomisi ve İşletmeciliği, Bilişim,

Gazetecilik, Genel Gazetecilik, Halkla İlişkiler,

İletişim Bilimleri, Radyo Televizyon,

Reklamcılık ve Tanıtım.

Araştırma sonucu elde edilen bir

diğer tablo ise bir bilim dalı olarak Türkiye'de

iletişim bilimleri kapsamındaki konuların

görüldüğü tablodur. Bu tablo genel olarak

Türkiye'de iletişim bilimleri alanının konu

kapsamını yansıtması bakımından önemlidir.

Tablo 4'e bakıldığında iletişim bilimleri

anabilim ve bilim dalları kapsamında en çok

doktora tezi üretilen konunun sinema olduğu

görülmektedir. Sinemayı yakından takip

eden konu ise gazeteciliktir. Daha sonraki

konular; televizyon, reklamcılık, kurumsal

iletişim, pazarlama, kültürlerarası iletişim,

toplumsal iletişim, bilgi yönetimi, eğitim,

siyasal iletişim, internet, bilişim sistemleri, iç

iletişim ve kişilerarası iletişimdir. İletişim

bilimleri kapsamında en az çalışılan konular;

algılama yönetimi, belge yönetimi, cep

telefonu, dijital oyunlar, dijital sanatlar,

dilbilim, edebiyat, ikonografi, iletişim

felsefesi, kriz yönetimi, radyoculuk, telif

hakları ve tiyatrodur.

Anadolu Ankara Ege İstanbul Kocaeli Maltepe Marmara

Yıl BiliĢim Gazetecilik

Toplam

1998 1 1

1999 3 2 5

2002 1 1

2003 1 3 1 5

2004 1 1

2005 1 1

2006 1 1 4 6

2007 1 1 2 10 1 1 3 19

2008 1 1 3 5 2 3 7 1 23

2009 2 1 1 2 3 2 3 10 1 3 28

2010 2 2 1 8 3 4 1 5 26

2011 2 2 7 3 2 1 3 1 21

2012 1 1 1 3 1 1 8

2013 1 1 3 5

2014 1 1 2

2015 1 1 2

Toplam 8 7 3 1 1 1 2 1 1 2 10 19 23 1 11 15 28 10 10 154

Bilim Dalı

yok

ĠletiĢim

Bilimleri

ĠletiĢim

Bilimleri

Radyo

Televizyon

Bilim Dalı

yok

ĠletiĢim

Bilimleri

ĠletiĢim

Bilimleri

ĠletiĢim

Bilimleri

Bilim Dalı

yok

ĠletiĢim

Bilimleri

Basın

Ekonomisi

ve

ĠĢletmeciliği

Bilim Dalı

yok

Genel

Gazetecilik

Halkla

ĠliĢkiler

ĠletiĢim

Bilimleri

Radyo

Televizyon

Reklamcılık

ve Tanıtım


Tablo 4. Türkiye'deki Iletişim Bilimleri Anabilim Dalı Ve Iletişim Bilimleri Bilim Dalında

Tamamlanan Doktora Tezlerinin Konusal Dağılımı

Her araştırma kendisinden sonra

yapılacak araştırmalara ışık tutmak

durumundadır. Bu bağlamda araştırma

sonucu elde edilen tablolara ek olarak iletişim

bilimleri alanında araştırma yapmak isteyen

araştırmacılara öneri mahiyetinde bir konu

listesi tablosu hazırlanmıştır. Tablo 5'te yer

alan konular, Kongre Kütüphanesi konu

başlıkları incelenerek bu başlıklardan seçilip

oluşturulmuş bir konu listesidir. Tablo

oluşturulurken bu çalışma kapsamında

iletişim bilimleri alanında daha önce az

incelendiği veya hiç incelenmediği düşünülen

konular dikkate alınmıştır. Konu başlıkları

herhangi bir kavram karmaşasına meydan

vermemek amacıyla İngilizce ve Türkçe

olarak birlikte verilmiştir.

Konu Başlığı Anadolu Ankara Ege İstanbul Kocaeli Maltepe Marmara Toplam

Algılama yönetimi 1 1

Belge Yönetimi 1 1

Bilgi yönetimi 1 5 6

BiliĢim sistemleri 2 2

Cep telefonu 1 1

Dijital oyunlar 1 1

Dijital Sanatlar 1 1

Dilbilim 1 1

Edebiyat 1 1

Eğitim 5 1 6

Gazetecilik 1 1 1 20 23

Ġç ĠletiĢim 1 1 2

Ġkonografi 1 1

ĠletiĢim Felsefesi 1 1

Ġnternet 1 4 5

KiĢilerarası ĠletiĢim 2 2

Kriz Yönetimi 1 1

Kurumsal iletiĢim 11 11

Kültürlerarası iletiĢim 1 7 8

Pazarlama 1 8 9

Radyoculuk 1 1

Reklamcılık 11 11

Sinema 1 1 2 23 27

Siyasal iletiĢim 5 5

Televizyon 3 1 1 11 16

Telif hakları 1 1

Tiyatro 1 1

Toplumsal iletiĢim 1 7 8

Toplam Sonuç 15 4 2 2 1 3 127 154

226


Tablo 5. İletişim bilimleri alanında akademik çalışma yapılabilecek öneri konu listesi

SONUÇ VE DEĞERLENDIRME

Konu başlıkları bir disiplinin

kavramsal ve kuramsal çerçevesinin

anlaşılabilmesi için en önemli araçlardandır.

Bilim dalının kapsamı ancak o bilim dalının

faaliyet gösterdiği araştırma konuları ile

ortaya konulup, sınıflandırılabilmektedir.

Disiplinlerarası nitelikteki bilim alanlarında

bu konu sınıflamasını yapmak oldukça

zordur. Tüm bu zorluğa rağmen iletişim

bilimleri disiplininin kuramsal çerçevesine

katkı sağlamak amacıyla bu alanının konusal

kapsamı ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Türkiye’de iletişim bilimleri ilk kez

ana bilim dalı olarak 1998 yılında Anadolu

Üniversitesi’nde; bilim dalı olarak 1999

yılında Marmara Üniversitesi’nde; fakülte

altında bir bölüm olarak 2009 yılında

Çukurova Üniversitesi’nde açılmıştır. 1992

yılında Anadolu Üniversitesi iletişim fakültesi

ismini iletişim bilimleri fakültesi olarak

değiştirmiştir.

Türkiye’deki iletişim fakültelerinde

faaliyet gösteren iletişim bilimleri ana bilim

dalı ve iletişim bilimleri bilim dalı altında

1998-2015 yılları arasında tamamlanmış

doktora tezlerinin konusal kapsam analizinin

yapılmaya çalışıldığı bu çalışma ile iletişim

bilimlerinin temel konu başlıkları tespit

edilmiştir. Konu başlıklarının tespit

edilmesinde uluslararası geçerliliğe sahip olan

Kongre Kütüphanesi’nin konu başlıkları baz

alınmıştır. Tespit edilen konu başlıklarının

çeşitliliği iletişim bilimleri alanının

disiplinlerarası niteliğini destekleyen bir yapı

sergilemektedir.

İletişim bilimleri anabilim dalı ve

bilim dalları kapsamında en çok doktora

tezinin sinema ve gazetecilik konusunda

yapılması çarpıcı bir sonuçtur. Daha çok

uygulama alanının geniş olması nedeniyle

pratik açısından ön plana çıkan bu iki

konunun iletişim bilimlerinin kuramsal /

teorik yapısından beslendiğini

göstermektedir. Ayrıca bu sonuç, iletişim,

sinema ve gazetecilik gibi konuların bir sanat

mı yoksa bir bilim dalı mı olduğu

konusundaki tartışmalara yanıt niteliğindedir.

Diğer taraftan yapılan doktora tezlerinde

iletişim teknolojilerindeki gelişmeye paralel

Subject Heading Konu Başlığı

Negotiation Müzakere

Sociolinguistics Sosyodilbilim

Agricultural communication Tarımsal iletiĢim

Animal communication Hayvan iletiĢimi

Human-animal communication Ġnsan-hayvan iletiĢimi

Communication in architecture Mimaride iletiĢim

Communication in art Sanatta iletiĢim

Communication barriers ĠletiĢim engelleri

Gossip Dedikodu

Symbolic interactionism Sembolik etkileĢimcilik

Communication policy ĠletiĢim politikası

New international communication order Yeni Uluslar arası iletiĢim düzeni

Environmental communication Çevresel iletiĢim

Visual Culture Görsel kültür

Economy of communication ĠletiĢim ekonomisi

Facilitated communication KolaylaĢtırılmıĢ iletiĢim

International communication Uluslararası iletiĢim

Health communication / Medical communication Sağlık iletiĢimi / Tıbbi iletiĢim

Musical communication Müzikal iletiĢim

Science communication Bilim iletiĢimi

Sport communication Spor iletiĢimi


olarak yaşanan bireysel ve toplumsal

iletişimdeki değişim vb. konuların daha az ele

alındığı görülmektedir. Ayrıca bu çalışmada

iletişimin farklı disiplinlerle ilişkisinin

kurulabileceği örneğin müzikal veya çevresel

iletişim gibi konularda tezler yapılması

önerilmektedir. Sonuç olarak bu çalışmadan

elde edilen çıkarımlar, Türkiye'de iletişim

bilimlerinin konusal ve kavramsal çerçevesini

ortaya koymaya çalışan daha fazla akademik

çalışmanın yapılmasının gerekli olduğu

kanısına varmamızı sağlamıştır.

KAYNAKÇA

Aziz, A. (2006). Dünyada ve Türkiye'de İleti-

şim Araştırmaları, Kültür ve İletişim

Dergisi, 9/1, 9-31.

Bourse, M. & Yücel, H. (2012). İletişim Bilimle-

rinin Serüveni, İstanbul: Ayrıntı Yayın-

ları.

Fiske, J. (2003). İletişim Çalışmalarına Giriş (Çe-

viren: S. İrvan), Ankara: Bilim ve Sa-

nat Yayınları.

İnceoğlu, Ç. (2014). Türkiye'de Sinemayı Ko-

nu Alan Doktora Tezleri Üzerine Bib-

liyometrik Bir Çözümleme, İleti-ş-im,

21, 31-50

Lazar, J. (2009). İletişim Bilimi (Çeviren: A.

Anık), Ankara: Vadi Yayınları.

Library of Congress Subject Headings: Selected

Topic in Communication, USA: Library

of Congress.

https://www.loc.gov/aba/publications

/FreeLCSH/freelcsh.html#About adre-

sinden 26.03.2016 tarihinde erişildi.

Okay, A. & Okay, A. (2008a). Undergraduate

and Graduate Public Relations Educa-

tion in Turkey: A Quantitative Study

of Dissertations Contributions to Pub-

lic Relations Field (1984-2007), Selçuk

İletişim, 5/2, 5-14

Okay, A. & Okay, A. (2008b). MA And Doc-

toral Public Relations Research in

Turkey (1984-2007): A Quantitative

Study of Dissertations Contribution to

Public Relations Field, Public Relations

Review, 34, 312-314

Sherry, J. L. (2010). The Value of Communica-

tion Science, Journal of Applied Com-

munication Research, 38/3, 302-306

Şencan, İ. & Doğan, G. (2015). Bilimsel Yayın-

larda Kaynak Gösterme, Tablo ve Şekil

Oluşturma Rehberi APA 6 Kuralları,

Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği

Yayınları.

Tokgöz, O. (2000). Türkiye'de İletişim Araş-

tırması: Nereden Nereye, Kültür ve İle-

tişim Dergisi, 3/2

Tokgöz, O. (2002). Türkiye'de İletişim Eğitimi:

Elli Yıllık Bir Geçmişin Değerlendirilme-

si, V. Türk Kültürü Kongresi (2002,

Aralık)'nde sunulan bildiri, Anka-

ra:.Atatürk Kültür Merkezi Başkanlı-

ğı.


tırmalarında İletişim Eğitiminin Rolü

ve Önemi, Küresel İletişim Dergisi, 1, 1-

12


tırmaları İçinde 1970'li yıllarda Anka-

ra Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakül-

tesinde Yapılan İletişim Konusundaki

Doktora Tezlerinin Rolü ve Konumu,

İlef Dergisi, 1/1, 115-142.

http://ilef.ankara.edu.tr/wp-

content/uploads/Oya-Tokgoz.pdf ad-

resinden 10.04.2015 tarihinde erişildi.

Türkiye'de İletişim Araştırmaları Sempozyumu

(2005, Ekim), Ankara: Ankara Üniver-

sitesi İletişim Fakültesi.

http://kitaplar.ankara.edu.tr/dosyalar/

pdf/625.pdf adresinden 11.07.2016 ta-

rihinde erişildi.

Yılmaz, R.A. & Uzoğlu, S. (2003). An Analysis

of Thesis and Dissertations on Adverti-

sing and Public Relations in Turkey. 1st

International Symposium Communi-

cation in the Millennium: A Dialogue

between Turkish and American Scho-

lars (USA) (s. 403-415). Eskişehir:

Anadolu Üniversitesi Yayınları.

228


YÖK Tez Kataloğu - Ulusal Tez Merkezi (2016).

T.C. Yüksek Öğretim Kurumu,

https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerke

zi/ adresinden 30.08.2016 tarihinde

erişildi.

Yükseköğretim Bölüm İstatistikleri (2016).

Yükseköğretim Bilgi Yönetim Sistemi,

https://istatistik.yok.gov.tr/ adresin-

den 19.08.2016 tarihinde erişildi.

Yüksel, A. H. (1988). İletişim Biliminin Temelle-

ri: Kavramlar, Kuramlar, Kültürel Boyut

ve İletişim Bilimi Eğitim Modeli, Eskişe-

hir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.

bİr bİlİm dali olarak İletİŞİm bİlİmlerİ alaninin …. doç. dr. esmeray... · yılında...

Documents