İNSANDA BİLGİ İŞLEMLEME:BİLİNÇ VE BİLİNÇ-DIŞI

SÜREÇLER

Prof. Dr. Sirel KARAKAŞ Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi Psikoloji Bölümü BaşkanıNörometrika Medikal Tıp Teknolojileri Ltd. Şti Kurucu ve

Yöneticisi

Erken seçme modeli (Broadbent, 1958)

Süzgeç zayıflatma (Treisman, 1964) ve seçici kurulum (Schneider and Shiffrin, 1977) modeli

Geç seçme modeli (Deutsch and Deutsch, 1963)

Kısıtlı veri ve kaynak modeli (Norman and Bobrow, 1975)

Ayrışmamış kaynaklar modeli (Kahnemann, 1973; Kerr, 1973)

Çoklu kaynaklar modeli (Wickens,1984)

Paralel dağılmış işleme modeli (McClelland, Rumelhart and the PDP Research

Group, 1986)

Paralel duyusal-bilişsel işleme modeli (Goldman-Rakic, 1988)

Büyük çaplı nörobilişsel ağlarda dağılmış işleme modeli (Mesulam, 1990)

Kortikal bellek kuramı (Fuster, 1995)

Osilasyonel nöral topluluklar: Nöron-beyin kuramı (Başar, 1998, 1999)

ZİHİN NEDİR? NASIL İŞLER? KURAM MODELLER

• Karakaş, S., Başar, E. (2006). Models and theories of brain function within a framework of behavioral cognitive psychology. International Journal of Psychophysiology (Special Issue on “Models and Theories of Brain Function with Special Emphasis on Cognitive Processing), 60(2), 186-193.

• Karakaş, S. (2008). Kognitif nörobilimde açıklamalar: Kuram ve modeller (Bölüm 1). S. Karakaş (Ed.), Kognitif Nörobilimler. Ankara: MN Medikal& Nobel.

Zihin Sempozyumu: «Freud ve Felsefe»

KLASİK OLARAK BU……

VE TABİİ Kİ BUNLAR…….

İşitsel uyarıcılara uyku evrelerinde gösterilen tepkiler

• Karakaş, S., Erzengin, Ö.U., Başar, E. (2000). A new strategy involving multiple cognitive paradigms demonstrates that ERP components are determined by the superposition of oscillatory responses. Clinical Neurophysiology, 111, 1719-1732.

• Karakaş, S., Bekçi, B., Çakmak, E.D., Erzengin, Ö.U., Aydın, H.A. (2007). Information processing in sleep based on the event-related activity of

the brain. Sleep and Biological Rhythms, 5, 28-39.

İşitsel uyarıcılara uyanıklıkta gösterilen tepkiler

İnsanda Bilgi İşlemleme Modeli

Karakaş, S. (2008). Kognitif nörobilimde açıklamalar: Kuram ve modeller (Bölüm 1). S. Karakaş (Ed.), KognitifNörobilimler. Ankara: MN Medikal & Nobel.

Karakaş, S. (1997). A descriptive framework for information processing: An integrative approach. In: E. Başar, R. Hari,

F.H. Lopes Da Silva, M. Schürmann (Eds.), Brain Alpha Activity: New Aspects and Functional Correlates. International

Journal of Psychophysiology, 26, 353-368.

Zihin Sempozyumu: «Zihin ve Bilgi»

Duyusal İşlemleme

İŞİTSEL SİSTEM VE SÜREÇLERİ

GİRDİNİN TÜRÜ: Frekans, genlik, süre, karmaşıklık

KODUN TÜRÜ: Zamansal, uzaysal

BİLGİ İŞLEME TÜRÜ: Detektör nöronlar tarafından özellik analizi

BİLGİNİN SUNUMU: otomatik,veri-sürücülüğünde, paralel

ANALİZ DÜZEYİ: Fiziksel

DİKKAT DURUMU: Dikkat-öncesi; bilinçli çaba yok

DİKKAT MODEL / KURAMI: -----

BİLİNÇ DURUMU: Bilinçdışı

FAALİYETİN TÜRÜ: Duyusal sistemin elektrofizyolojk/biyokimyasal

faaliyetleri

FAALİYETİN SÜRESİ: 1 ile 1 00 milisaniye arasında

FAALİYETİN KALIMI: Nörotransmitter sistemin veya bedenin fizyolojik

koşullarının değişimlenmesi

DEPOLAMA KAPASİTESİ: Büyük

KAPASİTENİN ARTIRILMASI: Kontrolu edilemez

FAALİYETİN SONA ERMESİ: Aktif ketleme; refrakter dönemler

GERİ ÇAĞIRMA: ----

BELLEK MODEL / KURAMI: ----

TEMEL İŞLEVLER: Uyarıcının fiziksel özellikleri konusunda duyusal bilgi

sağlamak

50

60

70

80

90

100

0 20 40 80 160 250 350 500

İki Ton Arası Uzaklık (ms)

Doğru

Yüzdesi S1

S2

S3

Duyusal İşlemleme

Massaro (1970)

DUYUSAL BELLEK VE SÜREÇLERİ

(DB)

GİRDİNİN TÜRÜ: Zamansal ve uzaysal

KODLAMA TÜRÜ: Uyarıcının gerçek kopyası

BİLGİ İŞLEMENİN TÜRÜ: Kod açma

BİLGİNİN SUNUMU Otomatik, veri sürücülüğünde, paralel

ANALİZ DÜZEYİ: Sınıflandırma-öncesi, anlamlandırılmamış

DİKKAT DURUMU: Dikkat-öncesi, bilinçli çaba yok

DİKKAT MODEL / KURAMI: Süzgeç, erken seçme ve süzgeç zayıflatma modelleri

BİLİNÇ DURUMU: Bilinç-öncesi

İZİN TÜRÜ: Duyusal bellek

İZİN SÜRESİ: 1 50 (250) milisaniye ile 2 saniye arası

İZİN KALIMI: Kontrol edilemez

DEPOLAMA KAPASİTESİ: Büyük

KAPASİTENİN ARTIRILMASI: Kontrol edilemez

FAALİYETİN SONA ERMESİ: Çürüme, silinme

GERİ ÇAĞIRMA: Bilinçli çaba altında ‘geri sararak okuma’

BELLEK MODEL / KURAMI: Evre modeli

TEMEL İŞLEVLER: Kod açma; nesne algısı ve ileri işlemler için izi koruma

Risto Naatenen

Mismatch Negativity: MMN

Algılama

Zihin Sempozyumu: «Gerçek bir Yanılsama»

Algılarımız !!!!!!

Zihin Sempozyumu: «Gerçeklik ve Öznellik»

Kısa-Süreli Bellek

KISA-SÜRELİ BELLEK VE SÜREÇLERİ (KSB)

GİRDİNİN TÜRÜ: Tanınmış örüntüler

KODLAMA TÜRÜ: Akustik, fonetik, sözel; görsel

BİLGİ İŞLEMENİN TÜRÜ: Yeniden kodlama; odaklanmış dikkat altında bilgiyi koruma

BİLGİNİN SUNUMU: Otomatik; tek-kanallı; aşağıdan yukarıya ve yukarıdan aşağıya işleme

ANALİZ DÜZEYİ: Sınıflandırılmış; akustik ve görsel analiz

DİKKAT DURUMU: Odaklanmış dikkat

DİKKAT MODEL / KURAMI: Süzgeç, erken seçme, kapasite modelleri

BİLİNÇ DURUMU: Bilinçli

DENEYİMİN TÜRÜ: Anlık bellek, birincil bellek

DENEYİMİN TÜRÜ: 2 s ile 30 dakika arası

DENEYİMİN KALIMI: KSB için tekrarlı (ezber) temrin; bilginin USB’ye iletimi için özümseyerek

temrin

DEPOLAMA KAPASİTESİ: 7 2

KAPASİTENİN ARTIRILMASI: Mnemonik stratejilerin kullanımı

DENEYİMİN SONA ERMESİ: Çürüme, bozucu etki

GERİ ÇAĞIRMA: Dikkat gerektiren seri işleme

BELLEK MODEL / KURAMI: Evre, çalışma belleği modelleri

TEMEL İŞLEVLER: Yeniden kodlama; deneyimin kalımını sağlama, bilgiyi USB’ye iletme

Uzun-Süreli Bellek

UZUN-SÜRELİ BELLEK VE SÜREÇLERİ (USB)

GİRDİNİN TÜRÜ: Akustik, fonetik, sözel; görsel

KODLAMA TÜRÜ: Sözel, önermesel, anlamsal; analojik (imgesel)

BİLGİ İŞLEME TÜRÜ: Özümseyerek kodlama; odaklanmış dikkat altında bilgiyi koruma

BİLGİNİN SUNUMU: Özümseyerek temrin; veri sürücülüğünde aşağıdan yukarıya işleme

ANALİZ DÜZEYİ: Anlamsal; özümsenmiş; zenginleştirilmiş; düzenlenmiş

DİKKAT DURUMU: Üzerinde durulan olaylar için odaklanmış dikkat; yeni olaylar için pasif

dikkat; aşırı-öğrenilmiş olaylar için otomatik süreçler

DİKKAT MODEL / KURAMI: Süzgeç, geç seçme, kapasite modelleri

BİLİNÇ DURUMU: Bilinç; bilinç-öncesi; bilinç-dışı

DENEYİMİN TÜRÜ: İkincil bellek; anısal bellek; imgesel bellek; anlamsal bellek

DENEYİMİN SÜRESİ: Çok uzun; kuramsal olarak son

DENEYİMİN KALIMI: Derinlemesine analiz

DEPOLAMA KAPASİTESİ: Çok büyük; bilinen sınırı yok

KAPASİTENİN ARTIRILMASI: Yeniden yapılandırma; yeniden düzenleme; özümseme,

imgeleme

DENEYİMİN SONA ERMESİ: Çürüme; bozucu etki; ipucuna bağlı unutma; bellek-ötesi işlemler

GERİ ÇAĞIRMA: Otomatik; üretme ve tanıma

BELLEK MODEL / KURAMI: Evre modeli; dupleks, ayırdedilmişlik, tek süreçe karşın iki süreç

kuramları

TEMEL İŞLEVLER: Özümseyerek kodlama; deneyimi koruma; deneyimi değiştirme; örüntü

algılama

NewYork

ANISAL

ÖRTÜK

UZUN-SÜRELİ

BELLEK

AÇIK

KISA-SÜRELİ

ANLAMSAL

Örtük Bellek

Süreç Belleği (Procedural): Beceri ve alışkanlıklar

Önhazırlama Etkisi (Priming): Tekrarlama sonucu farkında olmadan yapılan öğrenme/belleme

Çağrışımsal Koşullama (AssociativeConditioning): Klasik koşullama yoluyla öğrenme/belleme

Çağrışımsal Olmayan Duygusal Öğrenme(Nonassociative Learning): Farkında olmadan yapılan duygusal değerlendirmelere ilişkin bellek

ÖĞRENMEBELLEK

Bilinç-Dışı Bilinç-Altı, Bilinç-Öncesi,

Zihin Sempozyumu: «Açık Zihin / Kapalı Zihin»

Karakaş’ın Bilgi İşlemede Entegratif Modeli

Libet, Benjamin; Gleason, Curtis A.; Wright, Elwood W.; Pearl, Dennis K. (1983). "Time of

Conscious Intention to Act in Relation to Onset of Cerebral Activity (Readiness-Potential) -

The Unconscious Initiation of a Freely Voluntary Act". Brain 106: 623–

642. doi:10.1093/brain/106.3.623

Özgür irade

Zihin Sempozyumu: «Özgür İrade», «Zihnin Özgürlüğü»

Önceden depolanmış dolaysız bilgi;

Örn.: ‘Atatürk Barajı Urfa’dadır’

Çıkarsama yoluyla elde edilen dolaylı bilgi;

Örn.: ‘Urfa’da büyük bir nehir var’

Bellek İki Tür Bilgi İçerir

Var olan bilgilerden çıkarılır.

Çoğu durumda bilgiler hatırlanmaz.

Belleğimiz yalnızca rasgele alıkoyup kalanları da yine rastgelekaybeden bir öge değil, tersine, bilerek düzenleyen, bilgiyle ayıklayanbir gücü var onun. Hayatımızın unuttuğumuz yanları, gerçekten deunutulmaya çoktan hüküm giymiş olanlardır.

Stefan ZweigDüşün Dünyası

Depolanmış bilgiden çıkarsama Bellek-ötesi bilgiden çıkarsama İşlevsel çıkarsama (neden-sonuç) Grup özelliklerinden çıkarsama Zamansal çıkarsama Yersel çıkarsamaSemantik çıkarsama

1. Çoğu durumda bilgiler doğrudan hatırlanmaz. Var olan bilgilerden dolaylı olarak çıkarılır.

2. Bellek dinamiktir. Hatırlanan bilgi başlangıçtaki bilgi değildir. Bilginin geçen zaman içindeyeniden yapılandırılmış şeklidir. Bellek izleri:

Düzgünleşir Keskinleşir Yeniden yapılandırılır Güncelleşir

33.. YYeennii bbiirr ööğğrreennmmee yyaappııllddııkkttaann ssoonnrraakkii bbiillggii ööğğrreenniillmmiişş oollaannllaarrıınn öötteessiinnddeeddiirr..

ÖÖğğrreennmmeeyyee iilliişşkkiinn bbeelllleekk tteemmssiilllleerrii::

Daha önceki bilgiyle bütünleştirilmiştir; Şemalar kullanılarak eksik bilgiler tamamlanmıştır; Olasılıklar değerlendirilmiştir; Akla yakın yorumlar yapılmıştır.

Üst-Bellek Tepkilerinin

Hatırlanan Bilginin Doğruluk ve Yanlışlıkları ile İlgili Koşul Birleşimleri

Den

eğin

Tep

kin

in D

oğru

luğu

na

İliş

kin

Değ

erle

nd

irm

esi

Tepkinin Gerçek Doğruluk Durumu

Doğru Yanlış

Doğru

Bildiğini Bilme

B+ B+ (1)

Bilemediğini Bilememe

B-B- (1) K

ara

rsız

Bildiğini değerlendiremeyip

doğru tepki verme

B+B0 (1)

Bildiğini değerlendiremeyip

yanlış tepki verme

B-B0 (1)

Yan

lış

Bildiğini Bilememe

B+B- (1)

Bilemediğini Bilme

B-B+ (1)

İnsan zihninin karmaşıklığı üst sistemlerin varlığını gerektirir.

Bütün bunlar için:

Sürecin farkında olunmalı

Sistemin farkında olunmalı

Bilginin farkında olunmalı

Çelişki Çözümleme

Algılayan….Algıladığını bilen…..

Algıladığını bildiğini bilen…..

Zihin Sempozyumu: «Zihinsel Alanda Ben hissi neye Karşılık Gelir?

Kurulumu koruma ve değiştirebilme Planlama Bağlamsal bellek Zaman ve mekanda olayları bütünleştirebilme Akıcılık Yaratıcılık Çalışma belleği Ketleme (inhibition) Bozucu etkiye (interference) karşı koyabilme

KISACA: “Bir amaca ulaşmak için uygun problem-çözme kurulumunun korunması”

Zihinsel Süreçleri

o İzler (monitor)

o Denetler (control)

o Yönetir (execute)

Bilinç beynin sol yarıkürede mi? Bilinç sol yarıküreden kontrol edilen dille mi ilgili ?Bilinç dile mi bağımlı?

Korpus kallozumu kesilmiş bir hasta

merkezdeki odaklanma noktasına

bakarken, kısa bir süre ile yukarıda

gösterilen resim yansıtılıyor. Bu durumda

sağ görme alanından sunulan tavuk ayağı

resmi ile ilgili enformasyonun sol

yarıküresine, sol görme alanından sunulan

kış manzarası ile ilgili enformasyonun sağ

yarıküresine ulaşması sağlanıyor

(Gazzaniga, 1996).

Bulgu: 1. Sol görsel alana sunulan (sağ

yarıküreye ulaşan) resimle ilişkili olan küreği (sağ yarıküreden kontrol edilen) sol eliyle seçiyor. Ancak davranışının farkında değil.

2. Sağ görsel alana sunulan (sol yarıküreye ulaşan) resimle ilişkili olan küreği (sol yarıküreden kontrol edilen) sağ eliyle seçiyor. Davranışının farkında ve bunu neden yaptığın açıklıyor.

ZİHİN/

BEYİN

SORUNU

MONİZM DUALİZM

Pan Psişizm

Materyalizm

Psikofizik

Etkileşimselcilik

Psikofizik

Paralelcilik

Zihin Sempozyumu: «Kartezyen İkiciliğin Eleştirisi»

Descartes’in Yanılgısı???????

Descartes der ki: « Madde (beden) ve ruh iki ayrı bütünlüktür (dualizm).» Ancak Descartes devam eder: «İnsan organizmasında beden ve ruh etkileşir. Zihin bedeni etkiler. Beden de zihni etkiler Bu etkileşim, beyinde yegane tek organ olan conarioum’da (pineal bez) gerçekleşir).»

Boring, E. (1950). A History of Experimental Psychology.Schultz, D. (1981). A History of Modern Psychology.

Karakaş, S. (Ed.) (2010). Kognitif Nörobilimler (3. baskı). İstanbul: Nobel TıpKitabevleri.

BİLİŞ/BEYİNDE:

YUKARIDAN AŞAĞIYA VE AYNI ZAMANDA DA AŞAĞIDAN-YUKARIYA DOĞRU İLERLEYEN İŞLEMLEME GERÇEKLEŞMEKTEDİR.

BU İŞLEMLEME BEYNE SEÇİCİ BİR BİÇİMDE YAYILMIŞ PARALEL SİSTEMLER ÜZERİNDEN İŞLER

BU İKİ VARLIĞIN ANA ÖZELLİĞİ GÖSTERDİKLERİ HİPER-SENKRONİZASYONDUR

• Karakaş, S. (2008). Kognitif nörobilimde açıklamalar: Kuram ve modeller (Bölüm 1). S. Karakaş (Ed.), Kognitif Nörobilimler. Ankara: MN Medikal & Nobel.

• Başar, E., Karakaş, S. (2004). Memory and whole-brain work: Draft of a theory based on EEG oscillations. In: E. Başar, Memory and Brain Dynamics: Oscillations Integrating Attention, Perception, Learning and Remembering. London: CRC Pr.

J. Fuster’in Kortikal Belleğin Hiyerarşik Kuramı

Zihin Sempozyumu: «Beden ve Zihnin Buluştuğu Sınır: Dürtü»

A.R. Damasio’nun Somatik İşaretleyiciler Hipotezi: Kütlesel Tepki

E. Başar’ın Osilasyonel Nöral topluluklar Kuramı

Zihin Sempozyumu: «Yapay Zekanın Olanaklılığı»

Prof. Dr. Sirel Karakaş

Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi Psikoloji Bölümü Başkanı

Nörometrika Medikal Tıp Teknolojileri LTd Şti Kurucu ve Yöneticisi

Psikofizyoloji ve Nöropsikoloji Derneği Başkanı

OSTİM Medikal Sanayi Kümelenmesi Denetleme Kurulu Üyesi