bankebi da sabanko menejmenti mishkini qartuli

saleqcio Tema #9sabanko saqme da finansuri institutebis marTva

sabanko sistemis funqcionirebis ukeT aRsaqmelad saWiroa gavecnoT bankis balanss, romelic warmoadgens aqtivebis da valdebulebebis CamonaTvals da romlebic rogorc saxelwodeba miuTiTebs erTmaneTs unda utoldebodes, anu: mTliani aqtivebi = mTliani valdebulebebi + kapitali valdebulebebi. banki izidavs fulad resursebs valdebulebebis gamoSvebis gziT, romelTac dafinansebis wyaroebsac uwodeben. aRniSnuli fuladi resursebiT ki xdeba Semosavlebis momtani aqtivebis SeZena. ganvixiloT bankis valdebulebebis ZiriTadi kategoriebi. mimdinare angariSi. mimdinare angariSi warmoadgens komerciul bankSi gaxsnil moTxovnamde depozits, romelic mis mflobels (rogorc fizikur ise iuridiul piris) mier gamoiyeneba sxvadasxva operaciebis, rogoricaa gadaricxva, Caricxva da konvertacia, gansaxorcieleblad. aRniSnuli saxis depozitebidan Tanxis gatana aris SeuzRudavi da mimdinare angariSis mflobels nebismier dros nebismieri moculobiT misi Setanis farglebSi SeuZlia moiTxovos Tanxis ganaRdeba. mimdinare angariSi warmoadgens aqtivs misi mflobelisaTvis da valdebulebas bankisaTvis. rogorc wesi mimdinare angariSebs an ar ericxeba saprocento sargebeli an Tu ericxeba SedarebiT dabali saprocento sargebeli. ukanaskneli monacemebiT saqarTveloSi saSualod komerciuli bankebis mier mimdinare angariSebze saprocento ganakveTi daaxloebiT 3%-s Seadgens. Sesabamisad bankisaTvis mimdinare angariSi warmoadgens yvelaze dabalxarjian dafinansebis wyaros, vinaidan depozitarebi Tanaxma arian ufri dabal saprocento Semosavalze ufro likviduri aqtivebis flobis survilis gamo. bankis mier mimdinare angariSze gaweuli xarji garda saprocento gadasaxebisa moicavs aseve mimdinare angariSis momsaxurebasTan dakavSirebul xarjebs (kerZod, xarjebi gaweuli operatorebis da molareebis xelfasze, bankomatebze, reklamze da marketingze da a.S.) mimdinare angariSebis wili saqarTvelos komericuli bankebis mTliani vadebulebebis daaxloebiT 27%-s Seadgens. vadiani depoziti. vadiani depoziti rogorc saxelwodeba miuTiTebs warmoadgens misi mflobelis mier (rogorc fizikuri ise iuridiuli piris) gansazRvruli vadiT Setanil danazogs komerciul bankSi. mflobelis Tanxa garkveuli vadiT iluqeba komerciul bankSi da mas ericxeba fiqsirebuli saprocento sargebeli. vadianoba ganisazRvreba minimum 1 Tvidan da maqsimum ramodenime wlamde. vadiani depozitebis wili saqarTvelos komerciuli bankebis mTliani valdebulebebis daaxloebiT 22%-ia. bankTaSorisi depozitebi. bevr koemrciul banks gaaCnia mimdinare angariSi sxva komerciul bankSi, romelsac isini iyeneben rogorc wesi sxvadasxva momsaxurebis misaRebad (gadaricxvebi, konvertaciebi). amgvar angariSebs sakorespodento angariSebs uwodeben. amis garda bankebs erTmaneTs Soris aqvT

moklevadiani depozitebi. amgvari depozitebis wili saqarTvelos komerciuli bankebis mTliani valdebulebebis daaxloebiT 10%-ia. nasesxebi saxsrebi. komerciul bankebs SeuZliaT aiRon sesxebi adgilobrivi komerciuli bankebidan, saxelmwifosagan, erovnuli bankisagan, ucxouri komerciuli bankebisagan, kerZo kompaniebisagan. dRevandeli mdgomareobiT nasesxebi saxrebis wili komerciuli bankebis mTliani vadebulebebis daaxloebiT 21%-ia. kapitali. komerciuli bankis sabalanso uwyisis valdebulebebis mxares moTavsebuli aris aseve saaqcio kapitali. kapitali warmoadgens sxvaobas bankis mTlian aqtivebsa da mTlian valdebulebebs Soris. kapitalis mozidva xdeba, rogorc wesi, aqciebis gamoSvebis gziT an miRebuli gaunawilebeli mogebiT. kapitali zogadad warmoadgens bufer bankis aqtivebis Semcirebis SemTxvevisaTvis, rasac SeuZlia banki sabolood gadaxdisuunaro gaxados. bankis kapitalis mizania uzrunvelyos bankSi depozitorTa da sxva kreditorTa fuladi saxsrebis Senaxvis saimedooba, sabanko saqmianobis riskebiT gamowveuli SesaZlo negatiuri Sedegebis minimizacia, raTa bankis finansuri dankargebis, zaralisa da gakotrebis SedegebiT gamowveuli procesebi ar gavrceldes sxva bankebze, ar miiRos sistemuri xasiaTi da minimumamde iqnes dayvanili sistemuri krizisis warmoqmnis albaToba. dRevandeli mdogmareobiT kapitalis wili mTlian valdebulebebSi daaxloebiT 17%-s Seadgens. aqtivebi. banki sakuTari moziduli saxsrebiT axdens Semosavlebis momtani aqtivebis SeZenas. bankis mier sakuTar aqtivebze miRebul Semosavlebsa da mozidul saxsrebze gaweul danaxarjebs Soris sxvaoba warmoadgens swored bankisTvis mogebis wyaros. rezervebi. rezervebi ori didi kategoriisagan Sedgeba, kerZod es aris komerciuli bankis erovnul bankSi arsebul angariSebze akumulirebuli saxsrebi da komerciuli bankebis sacavebSi fizikurad arsebuli naRdi fuli. absoluturad yvela komerciul banks gaaCnia angaroSebi saqarTvelos erovnul bankSi. eronul bankSi ganTavsebuli angariSebi aseve or kategoriad iyofa: a) sakorespodento angariSebi da b) savaldebulo rezervebis angariSebi. saqarTvelos erovnuli banki warmoadgens bankebis banks, anu igi daaxloebiT imave tipis momsaxurebas uwevs komerciul bankebs, rogorsac es komerciuli bankebi uweven sxva ekonomikur agentebs. gamomdinare aqedan komerciuli bankebis sakorespodento angariSebi erovnul bankSi gamoiyeneba erTis mxriv sxvadasxva gadaricxvebis sawarmoeblad (mxolod qveynis SigniT), maT Soris saxelmwifo biujetTan angariSsworebisaTvis. rac Seexeba savaldebulo rezervebis angariSs, aq ganTavsebulia komerciuli bakebis is saxsrebi, romliTac maT unda daakmayofilon erovnuli bankis monetaruli politikiT gansazrvruli moTxovnebi. savaldebulo moTxovnebis regulirebis Tanaxmad yovel mozidul 1 lar Tanxaze komerciulma bankma misi garkveuli nawili (savaldebulo rezervis norma) savaldebulo wesiT unda ganaTavsos erovnul bankSi savaldebulo rezervebis angariSze. magaliTisTvis, ucxouri valutiT moziduli depozitebisaTvis dRes erovnuli bankis mier dadgenilia savaldebulo rezervebis norma 15%-is odenobiT. es norma

gulisxmobs, rom yovel 100 aSs dolarze, romelsac komerciuli banki moizidavs depozitis saxiT 15 dolari savaldebulo wesiT unda ganaTavsoso erovnul bankSi da am Tanxis gamoyenebis saSualeba (mag., sesxis gacema) komerciul banks ar gaaCnia. bankebs aseve gaaCniaT naRdi fuladi saxsrebi sakuTar sacavebSi, romlebic yvelaze likvidur nawils warmoadgenen maTi aqtivebis da gamoiyeneba valdebulebebis dakmayofilebisaTvis, rodesac depoziterebis mier xdeba sakuTari Tanxebis ganaRdeba. rezervebis wili komerciuli bankebis mTlian valdebulebebSi daaxloebiT 13%-ia. angariSebi sxva komerciul bankebSi. komerciul bankebs gaaCniaT depozitebi sxva komerciul bankebSi. qarTuli komerciuli bankebis sakorespodento angariSebis udidesi nawili ganTavsebulia ucxoeTis msxvil komerciul bankebSi, romlebsac isini iyeneben sazRvargareT gadaricxvebis sawarmoeblad. sxva komerciul bankebSi ganTavsebuli angariSebi mTliani sabanko aqtivebis 13%-ia. fasiani qaRaldebi. fasiani qaRaldebis wili saqarTvelos sabanko seqtorebis aqtivebSi bolo 18 Tvis ganmavlobaSi daaxloebiT 10-jer Semcirda da dRevandeli mdgomareobiT fasiani qaRaldebis wili mxolod 0,4%-ia. komerciul bankebs SeuZliaT iqonion rogorc mTavrobis, aseve erovnuli bankis da kerZo kompaniebis (maT Soris sxva bankebis) mier gamoSvebuli fasiani qaRaldebi. saxelmwifo fasiani qaRaldebi (mTav-robisa da erovnuli bankis) rogorc wesi iTvleba maRallikvidur da nakleb-riskian aqtivebad. amitom am tipis fasiani qaRaldebis floba bankebs sakuTari riskebis diversifikaciis saSualebas aZlevs. sesxebi. sesxebi saqarTvelos komerciuli bankebis aqtivebis udides nawils (daaxloebiT 64%) warmoadgens. sesxebi rogorc wesi ufro nakleblikdiuria vidre sxva aqtivebi, magaliTisTvis, Tu bankma gasca sesxi 1 wlis vadiT am Tanxebs rogorc wesi igi SesZlebs daibrunos 1 wlis Tavze. agreTve, sesxebi ufro maRalriskiani aqtivebia, vinaidan maTi daubruneblobis albaToba ufro metia. sxva aqtivebi . am kategoriaSi gaerTianebulia ZiriTadad komerciul bankis sakuTrebaSi arsebuli uZravi da moZravi qoneba, agreTve aramaterialuri aqtivebi, investiciebio sxva sawarmoebSi. sxva aqtivebis wili mTlian sabanko aqtivebSi daaxloebiT 11%-ia.

საქართველოს კომერციული საბანკო სექტორის კრებსითი საბალანსო უწყისი

(პროცენტულად მთლიანში)

სექტემბერი 2006

აქტივები ვალდებულებებირეზერვები 12 მიმდინარე ანგარიშები 27ანგარიშები სხვა კომერციულ ბანკებში 13 ვადიანი დეპოზიტები 22ფასიანი ქაღალდები 0 ბანკთაშორისი დეპოზიტები 10სესხები 64 ნასესხები სახსრები 21სხვა აქტივები 11 სხვა ვალდებულებები 3

სააქციო კაპიტალისულ 100 სულ 100

sabanko saqmis sabaziso Temebi. sanam ufro detalurad ganvixilavT Tu rogor axdens banki misi aqtivebisa da valdebulebebis marTvas maqsi-maluri mogebis miRebis mizniT, saWiroa gavecnoT bankis ZiriTad operaciebs. zogadad, komerciuli bankebi mogebis generirebas axdenen sakuTari valdebulebebis gardaqmnis gziT sakuTar aqtivebad. sabanko operaciebis ufro ukeT gagebis mizniT gamoviyenoT e.w. Ti-angariSebis (T-account) instrumenti, romelic warmoadgens gamartivebul balanss da igi aRwers cvlilebebs bankis balansze. davuSvaT Tqven SeitaneT 100 lari pirvel qarTul bankSi naRdi fulis saxiT da ganaTavseT mimdinare angariSze. am bankis balansze cvlileba Semdegnairad aisaxeba:

პირველი ქართული ბანკიაქტივები ვალდებულებები

ნაღდი ფული სალაროში +100 ლარი

მიმდინარე ანგარიში +100 ლარი

rogorc viciT mozidul depozitebze komerciuli banki valdebulia garkveuli nawili ganaTavsos erovnul bankSi savaldebulo rezervebis angariSze. simartivisaTvis davuSvaT savaldebulo rezervebis norma aris 10% (sinamdvileSi dResdReisobiT larebSi mozidul saxsrebze norma 4%-ia), Sesabamisad bankis gankargulebaSi rCeba 90 lari. aRniSnuli 90 lari banks SeuZlia gasces sesxis saxiT, ris Sedegadac mis balansze cvlileba iqneba Semdegnairi:

პირველი ქართული ბანკიაქტივები ვალდებულებები

ნაღდი ფული სალაროში +10 მიმდინარე ანგარიში +100 ლარი

სესხი +90

საბანკო მენეჯმენტის ზოგადი პრინციპები

განვიხილოთ, თუ როგორ მართავს ბანკი თავის აქტივებს და პასივებს მაქსიმალურად შესაძლო მოგების მიღების მიზნით. ბანკის მმართველს უპირველეს ყოვლისა აწუხებს 4 ძირითადი საკითხი. ჯერ ერთი, ბანკში საკმარისად უნდა იყოს მეანაბრეებზე გასაცემი ნაღდი ფული დეპოზიტების გადინების შემთხვევაში, ე.ი. როცა დეპოზიტები იმის გამო მცირდება, რომ მეანაბრეებს გააქვთ თანხები ან მათგან ახდიან გადასახადებს. ნაღდი სახსრები საკმარისი რომ იყოს, ბანკები ახორციელებენ ლიკვიდობის მართვას ანუ იძენენ საკმაოდ ლიკვიდურ ისეთ აქტივებს, რომლებიც შესაძლებელს ხდიან მეანაბრეების წინაშე არსებული ვალდებულებების მუდმივად შესრულებას. მეორე, ბანკის მენეჯერმა მინიმუმამდე უნდა დაიყვანოს რისკი, რისთვისაც შეიძინოს დეფოლტის მცირე რისკის მქონე აქტივები და განახორციელოს

დაბანდებათა დიფერსიფიკაცია (აქტივების მართვა). მესამე, აუცილებელია სარესურსო ბაზის ფორმირება დიდი დანახარჯების გაუწევლად (პასივების მართვა). და ბოლოს, მეოთხე, მენეჯერმა გადაწყვეტილება უნდა გამოიტანოს ბანკის საკუთარი კაპიტალის ზომასთან დაკავშირებით და შეინარჩუნოს იგი (კაპიტალის საკმარისობის მართვა). საბანკო მენეჯმენტის სრულად გაგებისათვის განვიხილოთ აქტივებისა და პასივების მართვის ძირითადი პრინციპები და უფრო დაწვრილებით შევისწავლოთ, თუ როგორ მართავს ბანკი თავის აქტივებს.

ლიკვიდობის მართვა და რეზერვების როლი

ვნახოთ რას მოიმოქმედებს ტიპიური ბანკი - პირველი ეროვნული ბანკი დეპოზიტების გადინების დროს, ე.ი რა ხდება, როდესაც მეანაბრეებს ნაღდი ფული გააქვთ თავიანთი საჩეკო ან შემნახველი ანგარიშებიდან ანდა გამოწერენ ჩეკს, რომელიც შემდეგ სხვა ბანკში დეპონირდება. ჩვენს მაგალითში გამოვალთ შემდეგი ვარაუდიდან: ჭარბი რეზერვები ბანკს საკმარისად აქვს და სავალდებულო რეზერვების ნორმა 10% ერთნაირია ყველა ტიპის დეპოზიტებისათვის (ბანკი ვალდებულია რეზერვებად შეინახოს ვადიან და საჩეკო ანგარიშებზე არსებული სახსრების მთლიანი თანხის 10%). დავუშვათ, პირველი ეროვნული ბანკის ბალანსი თავდაპირველად ასე გამოიყურება (ცხრ.11.8).

ცხრილი11.8

აქტივები (ლარი) პასივები (დოლარი)რეზერვები 20მლნ დეპოზიტები 100მლნგაცემული სესხები 80მლნ საკუთარი კაპიტალი 10მლნფასიანი ქაღალდები 10მლნ

სავალდებულო რეზერვები 100მლნ დოლარის 10% ანუ 10მლნ დოლარია თუკი ბანკის რეზერვების მთლიანი თანხა 20მლნ დოლარია, მაშინ პირველი ეროვნული ბანკის ჭარბი რეზერვები 10მლნ დოლარის ტოლია. თუ დეპოზიტების გადინება 10მლნ დოლარს შეადგენს, მაშინ ბანკის ბალანსი შემდეგ სახეს მიიღებს (ცხრ.11.9).

ცხრილი 11.9

აქტივები (დოლარი) პასივები (დოლარი)რეზერვები 10მლნ

დეპოზიტები 90მლნ

გაცემული სესხები 80მლნ

ბანკის საკუთარი კაპიტალი 10მლნ

ფასიანი ქაღალდები 10მლნ

ბანკი კარგავს 10მლნ დოლარის ანაბრებს და მისი რეზერვებიც 10მლნ-ით მცირდება, მაგრამ იმის გამო, რომ ახლა მისი სავალდებულო რეზერვები მხოლოდ 90მლნ დოლარის 10%-ია (9 მლნ დოლარია), რეზერვების თანხა ჯერ კიდევ 1მლნ დოლარით აღემატება სავალდებულოს. ამგვარად, თუ ბანკის რეზერვები საკმარისად აქვს, მაშინ დეპოზიტების გადინება აუცილებლად არ გამოიწვევს ბალანსის სხვა მუხლების შეცვლას. ვითარება სხვაგვარი იქნება იმ შემთხვევაში, თუკი ბანკის ჭარბი რეზერვები საკმარისი არაა. დავუშვათ, ჭარბი რეზერვების სახით შენახვის მაგივრად პირველმა ეროვნულმა ბანკმა ეს სახსრები სესხად გასცა და ჭარბი რეზერვები საერთოდ არ დაიტოვა. ამ შემთხვევაში თავდაპირველი ბალანსი შემდეგ სახეს მიიღებს(ცხრ.11.10). ცხრილი 11.10



გაცემული სესხებ 90მლნ



იმ შემთხვევაში, თუ 10მლნ დოლარის დეპოზიტებს გაიტანენ, მაშინ ბალანსი ასეთი იქნება (ცხრ.11.11)


აქტივები (დოლარი) პასივები (დოლარი)რეზერვები 0





მას შემდეგ, რაც დეპოზიტებს და ე.ი. რეზერვებსაც 10მლნ დოლარს ჩამოაწერენ, ბანკის წინაშე დგება პრობლემა: სარეზერვო მოთხოვნები 9მლნ დოლარია, რეზერვები კი სინამდვილეში აღარ არსებობს! ბანკს ამ შეუსაბამობის აღმოსაფხვრელად 4 გზა აქვს: პირველია რეზერვების შექმნა კორპორაციებისგან ან სხვა ბანკბისგან სესხის აღების ხარჯზე. ამ შემთხვევაში პირველი ეროვნული ბანკის ბალანსი შემდეგი სახის იქნება (ცხრ 11.12).


აქტივები (დოლარი) პასივები (დოლარი)რეზერვები 9მლნ დეპოზიტები

90მლნგაცემული სესხები 90მლნ სხვა ბანკებიდან ან კორპორაციებიდან

აღებული სესხები 9მლნ

ფასიანი ქაღალდები 10მლნ ბანკის საკუთარი კაპიტალი 10მლნ

ასეთი ოპერაციის ხარჯებად მოგვევლინება მიღებული კრედიტისათვის გადახდლი ის პროცენტები, რომლებიც, მაგალითად ბანკთაშორისი განაკვეთით ხორციელდება. ბანკისათვის მეორე შესაძლებლობაა ფასიანი ქაღალდების ერთი ნაწილის გაყიდვა დეპოზიტების გადიენბის დაფარვის მიზნით. მაგალითად, შესაძლებელია 9 მლნ დოლარის ღირებულების ფასიანი ქაღალდების გაყიდვა და ამონაგები სახსრების დეპონირება ფსს-ში ამ ბანკის ანგარიშზე, რომელიც ასახვას ასე ჰპოვებს ბანკის ბალანსზე (ცხრ11.13). ცხრილი 11.13





ფასიანი ქაღალდები 1 მლნ

ფასიანი ქაღალდების გაყიდვის დროს ბანკი იხდის საბროკერო და ტრანსაქციულ დანახარჯებს. ფასიანი ქაღალდები კლასიფიცირდება, როგორც მეორადი რეზერვები, რადგან ისინი მაღალლიკვიდურია, ხოლო მათი გაყიდვის დროს ტრანსაქციული ხარჯები სავსებით ზომიერია. თუმცა, ბანკის მფლობელობაში მყოფი სხვა ფასიანი ქაღალდები ნაკლებლიკვიდურია და მათ გაყიდვაზე გაწეული ტრანსაქციული ხარჯები საგრძნობლად მაღალი შეიძლება იყოს. დეპოზიტების გადინების დაფარვის მესამე ხერხია რეზერვების შექმნა ფსს-ში სახსრების სესხად აღების გზით. ჩვენს მაგალითში პირველ ეროვნულ ბანკს შეუძლია არ შეცვალოს ფასიან ქაღალდებში დაბანდებული და გაცემული სესხების თანხები და ფსს-ში აიღოს 9 მლნ დოლარის კრედიტი. მაშინ ბალანსი შემდეგ სახეს მიიღებს(ცხრ.11.14).





ფსს-ში აღებული სესხები 9მლნ

ფასიანი ქაღალდები 10მლნ ბანკის საკუთარი კაპიტალი 10მლნ

ფსს-ში კრედიტის მიღებას უკავშირდება ორი ტიპის დანახარჯები: ბანკის მიერ ფსს-თვის გადახდილი პროცენტი (ე.წ ფსს-ის სააღრიცხვო განაკვეთი) და იმასთან დაკავშირებული უხილავი ხარჯები, რომ ფსს არ იწონებს ძალიან დიდ სესხებს. თუკი ბანკი ფსს-დან ძალიან ხშირად იღებს რეფინანსირებას, მას შესაძლოა უარი უთხრან შემდგომ დაკრედიტებაზე. როგორც ამბობენ ხოლმე, ფსს ამ ბანკს „დისკონტურ სარკმელს მოუხურავს“. ბოლოს, ბანკს შეუძლია 9 მლნ დოლარი გადარიცხოს რეზერვში, ამ თანხით შეამციროს გაცემული სესხების მოცულობა და ფსს-ში თავის ანგარიშზე მოახდინოს მისი დეპონირება. ეს ოპერაცია ბანკის ბალანსზე ასე აისახება (ცხრ.11.15).ცხრილი 11.15

აქტივები (დოლარი) პასივები ( დოლარი)რეზერვები 9მლნ დეპოზიტები 90მლნგაცემული სესხები 81მლნ ბანკის საკუთარი კაპიტალი 10მლნფასიანი ქაღალდები 10მლნ

ახლა პირველი ეროვნული ბანკის მდგომარეობა ისევ გამოსწორდა, რადგან 9მლნ დოლარი აკმაყოფილებს სარეზერვო მოთხოვნებს.

მაგრამ გაცემული სესხების (კრედიტების) მოცულობათა შემცირების პროცესი ბანკისათვის მაქსიმალურ ხარჯებს უკავშირდება. პირველ ეროვნულ ბანკს მრავალრიცხოვანი ისეთი მოკლევადიანი კრედიტები რომ გაეცა, რომელთა ვადის გაგრძელება დროის საკმაოდ მოკლე შუალედებში ხდება ხოლმე, იგი შეძლებდა საკმაოდ სწრაფად შეემცირებინა გაცემული სესხების მოცულობა მათი გამოწვევის გზით, ე.ი კრედიტების ნაწილი აღარ გაეგრძელებინა მათი ვადის ამოწურვის შემდეგ. ამას ბანკისთვის საუბედურიდ შეუძლია იმ კლიენტების დაფრთხობა, რომელთა კრედიტებიც არ გაგრძელებულა, რადგან მათ ვერ მოასწრეს მოვლენათა ასეთნაირად შემობრუნებისათვის მომზადება.სინამდვილეში ისინი, ალბათ, შეეცდებიან საქმე მეტად აღარ დაიჭირონ ამ ბანკთან, მისთვის კი ეს უაღრესად ცუდი პერსპექტივაა.

სესხების შემცირების მეორე ხერხის მათი სხვა ბანკზე მიყიდვა, რასაც ასევე გარკვეული ხარჯები მოსდევს თან, რადგან სხვა ბანკები იმ კლიენტებს არ იცნობენ რომლებსაც სესხები მისცეს და ამიტომ, შესაძლოა, არ მოინდომებენ მათი სავალო ვალდებულების შეძენას სრული ფასით.

ყოველივე ეს გვიჩვენებს, თუ რატომ აყალიბებენ ბანკები ჭარბ რეზერვებს იმის მიუხედავადაც კი, თუკი გაცემულ კრედიტებსა და ფასიან ქაღალდებში განხორციელებულ დაბანდებებს დიდი შემოსავალი მოაქვთ. როდესაც დეპოზიტების გადინება ხდება, ჭარბი რეზერვების არსებობა ბანკს საშუალებას უქმნის თავიდან აიცილოს: 1) სხვა ბანკებისგან და კორპორაციებისგან სესხით აღების, 2) ფასიანი ქაღალდების გაყიდვის, 3) ფსს-გან ფულის სესხების და 4) გაცემული სესხების უკან გამოწვევის ან გაყიდვის ხარჯები. ჭარბი რეზერვები დეპოზიტების გადინებასთან

დაკავშირებული ხარჯებისგან დაზღვევის ხერხს წარმოადგენს, რაც უფრო მაღალია ეს ხარჯები, მით უფრო მეტად ჭარბ რეზერვებს აყალიბებს ბანკი.

აშკარაა, რომ ბანკი მზადაა ხარჯები გასწიოს ჭარბი რეზერვების შენახვაზე იმ დანაკარგებისგან თავის დაზღვევის მიზნით, რომლებიც დეპოზიტების გადინებას უკავშირდება. თუკი ჭარბი რეზერვები, ისევე, როგორც, დაზღვევა, დანახარჯებს უკავშირდება, მაშინ ბანკები სხვა ზომებსაც მიმართავენ.მაგალითად, მათ შეუძლიათ უფრო ლიკვიდური ფასიანი ქაღალდების (მეორადი რეზერვების) სასარგებლოდ შეცვალონ თავიანთი დაბანდებათა სტრუქტურა.

აქტივების მართვა

მაქსიმალური მოგებისთვის ბანკი ერთდროულად უნდა ცდილობდეს მაქსიმალური შემოსავლიანობის მიღებას გაცემულ სესხებზე და ფასიან ქაღალდებზე, რისკის მინიმიზების და ლიკვიდობის სათანადო დონის უზრუნველყოფას ლიკვიდური აქტივების შეძენის გზით. ამ სამი მიზნის მიღწევა ბანკს ოთხი ხერხით შეუძლია.

პირველი, ბანკები ცდილობენ იპოვონ ისეთი მსესხებლები, რომლებიც მაღალი პროცენტის გადახდისთვის არიან მზად და ამავე დროს დეფოლტის დაბალი რისკით გამოირჩევიან. საკრედიტო ბიზნესი აგებულია საკრედიტო განაკვეთების გამოცხადებაზე და უშუალოდ კორპორაციებთან მოლაპარაკებების გამართვაზე საკრედიტო შეთანხმების მიღწევის მიზნით. ბანკის წარმომადგენლები ორ საკითხზე იღებენ გადაწყვეტილებას: ა) აქვს თუ არა პოტენციურ მსესხებელს ვერგადახდის დაბალი რისკი; ბ) აქვს თუ არა მას მაღალი პროცენტის გადახდის და ვალის დროულად დაფარვის უნარი. საკრედიტო პოლიტიკის განხორციელებაში ბანკები, ჩვეულებრივ, საკმაოდ კონსერვატულები არიან, კრედიტების დაუბრუნებლობის მოცულობა 1%-ს არ აღემატება. თუმცა, მნიშვნელოვანია ის, რომ ბანკების კონსერვატულობა ხელს არ უშლიდეს მათ მაღალპროცენტიანი მომზიდველი საკრედიტო შესაძლებლობის გამოყენებაში.

მეორე, ბანკები ცდილობენ შეიძინონ მაღალშემოსავლიანი და დაბალრისკიანი ფასიანი ქაღალდები. მესამე, აქტივების მართვისას ბანკები უნდა ესწრაფვოდნენ რისკის შემცირებას დივერტსიფიკაციის გზით. ამას ისინი აღწევენ დიდძალი სხვადასხვა აქტივების( მოკლე- და გრძელვადიანი, სახაზინო და მუნიციპალური აქტივების) შეძენითა და მრავალრიცხოვანი კლიენტებისათვის ნაირგვარი სესხებს შეთავაზებით. ის ბანკები, რომლებიც უგულვებელყოფენ დივერსიფიკაციის უპირატესობებს, ხშირად ნანობენ ამას მომავალში. მაგალიუთად,1950-იან წლებში იმ ბანკებმა, რომლებიც ზედმეტად დასპეციალდნენ ენერგეტიკული პროფილის ან უძრავ ქონებაზე მომუშავე

კომპანიებისათვის ან ფერმერული მეურნეობისათვის კრედიტების მიცემაზე, სოლიდური ზარალი განიცადეს, რადგან მაშინ ამ სფეროების პროდუქტებზე ფასები მკვეთრად დაეცა. ამ პერიოდში მრავალი ბანკი მარტო იმიტომ გაკოტრდა, რომ „ძალიან ბევრი კვერცხი ჩადო ერთ კალათში“.

და ბოლოს, ბანკმა ისე უნდა მართოს თავისი აქტივების ლიკვიდობა, რომ შესაძლებელი იყოს სარეზერვო მოთხოვნების შესრულება და ამისათვის დიდი ხარჯები არ გაწიოს.ეს იმას ნიშნავს, რომ ბანკი ლიკვიდურ ქაღალდებს მაშინაც შეინარჩუნებს, თუ მათი შემოსავლიანობა სხვა ქატივებზე რამდენადმე ნაკლები იქნება. მაგალითად, ბანკმა შესაძლოა მიიღოს გადაწყვეტილება, თუ რა დონეზე უნდა ინარჩუნებდეს ჭარბ რეზერვებს დეპოზიტების გადინების წნააღმდეგ საბრძოლველად. გარდა ამისა, ბანკი შეიძლება ცდილობდეს სახელმწიფო ფასიან ქაღალდებში მეორადი რეზერვების შესაქმნელად. ამ შემთხევაში დეპოზიტების გადინების გამო ბანკს კიდეც რომ უჩნდებოდეს ხარჯები, ისინი მეტისმეტად დიდი არ იქნება. მაგრამ ამ დროსაც კი ბანკი მეტისმეტად კონსერვატიული არ უნდა იყოს. თუ იგი მოინდომებს საერთოდ აარიდოს თავი ხარჯებს დეპოზიტების გადინებისას და ამიტომ მთელ სახსრებს ჭარბი რეზერვებისკენ წარმართავს, მაშინ მას ზარალი მოუვა, რადგან რეზერვებს შემოსავალი არ მოაქვს, პასივების მომსახურება კი მუდამ ხარჯებთანაა დაკავშირებული. ბანკმა გონივრული ბალანსი უნდა იპოვოს ლიკვიდობის შენარჩუნების სურვილსა და ნაკლებად ლიკვიდურ სახსრებში, მაგალითად, გაცემულ სესხებში, დაბანდებისგან შემოსავლის მიღების შესაძლებლობას შორის.

პასივების მართვა

1960-იან წლებამდე პასივების მართვა ზომიერი იყო: ბანკების უმრავლესობას პასივების სტრუქტურა ფიქსირებული მიაჩნდა და მთელ ძალისხმევას აქტივების ოპტიმალურად განთავსებას ახმარდა. ჯერ ერთი, საბანკო რესურსების 60%-ზე მეტი საჩეკო დეპოზიტების (მოთხოვნამდე ანგარიშების) ხარჯზე ყალიბდებოდა, რომლებზეც პროცენტების გაცემას კანონი კრძალავდა. ამიტომ ბანკებს შორის აქტიური კონკურენცია სახსრების მოზიდვის ამ წყაროზე არ იყო, რაც იმას ნიშნავდა, რომ დეპოზიტების მოცულობა ცალკეული ბანკებისათვის პრაქტიკულად ნამდვილად ფიქსირებული იყო. მეორე, მოკლევადიანი ბანკთაშორისი კრედიტის ბაზრების განუვითარებლობის გამო ბანკები იშვიათად მიმართავენ სხვა ბანკებში სესხების აღებას საჭირო დონეზე რეზერვების შენარჩუნების მიზნით.

მაგრამ 60-იანი წლებიდან მოყოლებული მსხვილმა ბანკებმა (ფინანსური ცენტრების ბანკებმა დაიწყეს ბალანსის პასიურ ნაწილზე ოპერაციების ჩატარების ხარჯზე რეზერვების ჩამოყალიბებისა და ლიკვიდობის უზრუნველყოფის გზების ძიება.ამან განაპირობა მოკლევადიანი კრედიტების ბაზრის განვითარება, რომლის ნიმუსია ბანკთაშორისი ბაზარი და ისეთი ახალი ფინანსური ინსტრუმენტების დამუშავება,

როგორიცაა გადასაყვანი დეპოზიტური სერტიფიკატები (1961წლიდან). ამან აუცილებელი სახსრების საკმაოდ სწრაფად მოზიდვის საშუალება გაუჩინა ფინანსური ცენტრების ბანკებს. მცირე ბანკები ისე არაა ცნობილი, როგორც ფინანსური ცენტრების ბანკები, და მათ შეიძლება ჰქონდეთ უფრო მაღალი საკრედიტო რისკი.ამიტომ მათთვის გაძნელებულია სახსრების მოზიდვა გადასაყვანი დეპოზიტური სერთიფიკატების ბაზარზე, რის გამოც ისინი იმდენად აქტიურად არ მისდევენ პასივების მართვას.

პასივების მართვაში ამ გზით მიღწეულმა მოქნილობამ საბანკო მენეჯმენტის მიმართ სხვადასხვაგვარად მიდგომის შესაძლებლობა მისცა ბანკებს. გაქრა საჩეკო დეპოზიტებზე როგორც ბანკის სახსრების ძირითად წყაროზე ძლიერი დამოკიდებულება, რის გამოც პასივებს (სარესურსო ბაზის მთელ წყაროებს) ფიქსირებულად უკვე აღარ მიიჩნევდნენ. ამის ნაცვლად ბანკები საკმაოდ ენერგიულად გადაერთვნენ აქტივების მატებაზე და დაიწყეს საამისოდ საჭირო სახსრების მოზიდვა ( თავიანთ ვალდებულებათა გადიდების გზით).

დღეს, მაგალითად, თუ ფინანსური ცენტრის ბანკს კრედიტის გაცემის მომხიბვლელი შესაძლებლობა გაუჩნდება, მას ამის სახსრები შეუძლია გაუჩნდეს გადასაყვანი დეპოზიტური სერთიფიკატის გაყიდვით; თუკი იგი რეზერვების უკმარისობას განიცდის, შეუძლია საჭირო თანხა სხვა ბანკსი ისესხოს დიდი ტრანსაქციული ხარჯების გარეშე. ბანკს შეუძლია ისარგებლოს ბანკთაშორისი კრედიტის ბაზრის მომსახურებით თავისი საკრედირო საქმიანობის დაფინანსებისათვის.

ლიკვიდობის პროცესის მართვის ჩამოყალიბება შესაძლებლობას გვიქმნის ავხსნათ ბოლო ათწლეულებში ბანკის ბალანსის სტრუქტურის ზოგიერთი ცვლილება. ბოლო ხანს არსებითად გაიზარდა გადასაყვანი დეპოზიური სერტიფიკატების და ბანკთაშორისი კრედიტის როლი ( 1960წ 2%-დან 1993წ 33%-მდე). საჩეკო დეპოზიტების როლი კი შემცირდა (61-დან 23%). ლიკვიდობის მართვის შეძენილმა მოქნილობამ და მაღალი მოგების ძიებამ გაზარდა გაცემული სესხების ხვედრითი წილი ბალანსის აქტიურ ნაწილში, რადგან დაკრედიტების შემოსავლიანობა უფრო მაღალია, ვიდრე აქტივების სხვა მუხლებისა (1960წ გაცემული სესხების ხვედრითი წილი აქტივების თანხის 46%-ს შეადგენდა, 1993წ კი უკვე 63%-ს).

კაპიტალის საკმარისობის მართვა

არსებობს სამი მიზეზი, რომლის გამოც ბანკი ადგენს და შემდგე ინარჩუნებს კიდეც საკუთარი კაპიტალის გარკვეულ დონეს. ჯერ ერთი, საკუთარი კაპიტალი მას ეხმარება გაკოტრების თავიდან აცილებაში, ე.ი. იმ ვითარების დაძლევაში, რომელსიც ბანკს არ შეუძლია თავისი ვალდებულებების შესრულება მეანაბრეებისა და სხვა კრედიტორების წინაშე; მეორე, საკუთარი კაპიტალის ოდენობა განსაზღვრავს ბანკის მფლობელთა

(აქციონერთა) შემოსავალს; მესამე, საკუთარი კაპიტალის მინიმალურ ზომას მარეგულირებელი ორგანოები ადგენენ.

როგორ ეხმარება ბანკს მისი საკუთარი კაპიტალი გაკოტრების თავიდან აცილებაში? განვიხილოთ ორი იდენტური ბანკი, რომელთა შორის მხოლოდ ის განსხვავებაა, რომ დიდი კაპიტალის მქონე ბანკებში აქტივების თანხის მიმართ კაპიტალის სიდიდის თანაფარდობა 10%-ია, მცირე კაპიტალის მქონეში კი 4% (ცხრ.11.16).


დიდკაპიტალიანი ბანკი

მცირეკაპიტალიანი ბანკი

აქტივი (დოლარი) პასივი (დოლარი) აქტივები (დოლარი)

პასივები (დოლარი)

რეზერვები 10მლნ დაპოზიტები 90მლნ

რეზერვები 10მლნ დეპოზიტები 96მლნ





დავუშვათ, რომ ორივე ბანკი აჰყვა იმ ეიფორიას, რომელიც 80-იან წლებში უძრავი ქონების ბაზარზე სუფევდა, 90-იან წლებში კი გამოირკვა, რომ მათ მიერ გაცემულ 5მლნ დოლარის იპოთეკურ სესხებს ისინი ვეღარ დაიბრუნებენ. ამ კრედიტების ჩამოწერისას (მათი საბალანსო ღირებულების ნულოვანი შეფასებისას) აქტივების მთლიანი თანხა 5 მლნ დოლარით შემცირდება და ბანკის კაპიტალიც ამავე თანხით დაიწევს. ახლა ამ ბანკების ბალანსებს შემდეგი სახე ექნებათ(ცხრ.11.17).


დიდკაპიტალიანი ბანკი

მცირეკაპიტალიანი ბანკი

აქტივი (დოლარი) პასივი (დოლარი) აქტივები (დოლარი)

პასივები (დოლარი)

რეზერვები 10მლნ დაპოზიტები 90მლნ

რეზერვები 10მლნ დეპოზიტები 96მლნ





დიდი კაპიტალის მქონე ბანკისათვის 5მლნ დოლარის დანაკარგი განსაკუთრებულ პრობლემას არ ქმნის, რადგან კაპიტალის თავდაპირველი სიდიდე (10მლნ) არბილებს ამ დარტყმას და მისი საკუთარი კაპიტალი კვლავაც დადებითი რჩება. რაც შეეხება მცირეკაპიტალიან ბანკს, მისი მთლიანი აქტივების სიდიდე ახლა ვალდებულებების სიდიდეზე ნაკლები აღმოჩნდა, საკუთარი კაპიტალი კი უარყუფითი გახდა. ამის გამო ბანკს გაკოტრებულად აცხადებენ; მისი აქტივები საკმარისი აღარაა კრედიტორებთან ანგარიშწორებისათვის. როდესაც ბანკი ღარიბდება, სახელმწიფო ორგანოები მას

ხურავენ, მმართველებს ათავისუფლებენ, ხოლო ქონებას ყიდიან. აქედან აშკარაა ბანკის საკუთარი კაპიტალის მაღალი დონის შენარჩუნების საჭიროება: ბანკის საკუთარი კაპიტალის ჩამოყალიბების მიზანია გაკოტრების ალბათობის შემცირება.

როგორ მოქმედებს ბანკის საკუთარი კაპიტალის სიდიდე აქციონერთა შემოსავალზე? იმის გასაგებად, კარგად მართავენ ბანკს თუ არა, ბანკის მესაკუთრეებს ჭირდებათ მისი მომგებიანობის რაიმენაირად შეფასება-გაზომვა. მომგებიანობის ძირითად კრიტერიუმად გვევლინება აქტივების შემოსავლიანობა (return on assets, ROA). ეს მაცვენებელი არის აქტივების ყოველ დოლარზე მიღებული წმინდა მოგების სიდიდე გადასახადების გადახდის შემდეგ:

ROA= წმ.მოგება გადასახ.გადახდის შემდეგ/აქტივები

აქტივების შემოსავლიანობის მაჩვენებელი ასახავს, თუ რამდენად ეფექტიანად მუშაობს ბანკი, რადგან გვიჩვენებს, თუ საშუალოდ რამდენი შემოსავალი მოაქვს აქტივების თითოეულ დოლარს. მაგრამ ბანკის მფლობელებს (აქციონერებს) ყველაზე მეტად აფიქრებს ის, თუ რას გამოიმუშავებს ბანკი მათ მიერ შეტანილ სახსრებზე. ამას ასახავ სხვა მაჩვენებელი- სააქციო კაპიტალის შემოსავლიანობა (return on equity, ROE).

აქტივების შემოსავლიანობის მაჩვენებელსა (რომელიც ბანკის მუშაობის ეფექტიანობას ადასტურებს) და სააქციო კაპიტალის შემოსავლიანობის მაჩვენებელს (რომელიც აქციონერთა სახსრების მუშაობის ეფექტიანობას მოწმობს) შორის მკაფიო ურთიერთკავშირია. ამას განსაზღვრავს ე.წ სააქციო კაპიტალის მულტიპლიკატორი (equity multiplier, EM),რომელიც გვიჩვენებს სააქციო კაპიტალის ყოველ დოლარზე მოსული აქტივების სიდიდეს:

EM=აქტივები/სააქციო კაპიტალი

ამაში ადვილად დავრწმუნდებით, თუ შევნიშნავთ, რომ

წმ.მოგება გადასახად. გადახდის შემდეგ = წმ.მოგება გადასახად გადახდის შემდეგ X აქტივები

სააქციო კაპიტალი აქტივები სააქციო კაპიტალი

ზემოთ შემოღებული აღნიშვნების გამოყენებით ეს ფორმულა ასე გარდაიქმნება:

ROE=ROA x EM (1)

ფორმულა გვიჩვენებს თუ რა მოუვა სააქციო კაპიტალის შემოსავლიანობას, თუ კი ბანკის კაპიტალის სიდიდე დაიკლებს, აქტივების სიდიდე კი უცვლელი დარჩება. როგორც უკვე ვნახეთ, დიდკაპიტალიანი ბანკის აქტივების სიდიდე თავდაპირველად 100მლნ. დოლარი იყო, სააქციო კაპიტალი კი- 10მლნ. მაშასადამე, სააქციო კაპიტალის მულტიპლიკატორი უდრის 10-ს (=100მლნ. დოლ/10მლნ.დოლ). მცირეკაპიტალიანი ბანკის მულტიპლიკატორი უფრო მაღალია- 25 (=100მლნ.დოლ/4მლნ.დოლ). დავუსვათ, რომ ორივე ბანკი ერთნაირად კარგად მუშაობდა და აქტივების შემოსავლიანობა ორივეგან 1% იყო. სააქციო კაპიტალის შემოსავლიანობა პირველში

იქნება 1% x 10=10%, მეორეში კი- 1%x 25=25%. აშკარაა, რომ მცირეკაპიტალიანი ბანკის მფლობელები გაცილებით უფრო ბედნიერად გრძნობენ თავს, რადგან მათი სახსრების შემოსავლიანობა 2.5ჯერ უფრო მაღალია. ახლა გასაგები უნდა იყოს, თუ რატომ არ არიან ბანკის მფლობელები დაინტერესებული, რომ ბანკის კაპიტალი დიდი იყოს. აქტივების შემოსავლიანობის უცვლელობის პირობებსი რაც უფრო ნაკლებია ბანკის კაპიტალი, მით უფრო მაღალია ბანკის აქციონერთა სახსრების შემოსავლიანობა.

არჩევანი საიმედოობასა და შემოსავლიანობას შორის.ახლა ჩვენ უკვე ვიცით, რომ ბანკის საკუთარ კაპიტალს უპირატესობებიც აქვს და ნაკლოვანებებიც. მისი უპირატესოვები იმასია, რომ ბანკების მესაკუთრეთა ინვესტიციები უფრო დაცულია გაკოტრების რისკის დაწევის გამო. ნაკლად გვევლინება ის, რომ რაც უფრო მეტია ბანკის საკუთარი კაპიტალი, მით უფრო მცირეა სააქციო კაპიტალის შემოსავლიანობა აქტივების მოცემული სიდიდის დროს. კაპიტალის აუცილებელ სიდიდის განსაზღვრის დროს ბანკის მენეჯერები იძულებული არიან გადაწყვიტონ, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია ბანკის საიმედოობის გადიდება მისი კაპიტალის ზრდის (უპირატესობა) ხარჯზე, იმავდროულად სააქციო კაპიტალის შემოსავლიანობის შემცირებასთან შედარებით (ნაკლი).

ისეთ პერიოდებში, როცა გაურკვევლობა დიდია და მატულობს გაცემულ სესხზე დიდი დანაკარგების მიღების ალბათობა, ბანკების მენეჯერები უნდა ცდილობდნენ საკუთარი კაპიტალის სიდიდის ზრდას აქციონერთა დაცვის მიზნით. პირიქით, როდესაც არსებობს იმის რწმენა, რომ სასესხო ოპერაციებზე დანაკარგები დიდი არ იქნება, მათ შეუძლიათშეამცირონ ბანკის საკუთარი კაპიტალის სიდიდე და ამით მიაღწიონ სააქციო კაპიტალის მულტიპლიკატორის მაღალ მნიშვნელობას, ე.ი. გაზარდონ სააქციო კაპიტალის (აქციების) შემოსავლიანობა.

კაპიტალის საკმარისობის ნორმატივები. ბანკები საკუთარ კაპიტალს იმიტომაც ქმნიან, რომ არსებობს მარეგულირებელი ორგანოების მიერ დაწესებული ნორმატივები. ზემოაღწერილი იმ დიდი ხარჯების გამო, რომლებსაც საკუთარი კაპიტალის შექმნა იწვევს, ბანკების მენეჯერებს ხშირად სურთ მისი სიდიდის დაწევა დაწესებულ ნორმატივზე დაბლაც კი. მარეგულირებელი ორგანოების ამოცანაა არ დაუშვან ეს.

ბანკის კაპიტალის მართვა

თუკი სააქციო კაპიტალის მულტიპლიკატორი მეტისმეტად იზრდება და ამ დროს საგრძნობი ხდება საკუთარი კაპიტალის უკმარისობა( ან მისი არასაკმარისი მარაგის ან ნორმატივი ქვემოთ კაპიტალის სიდიდის ჩამოსვლის გამო), მაშინ ბანკს ამ პრობლემის მოგვარება სამი გზით შეუძლია: კაპიტალის გადიდება შეიძლება აქციების გამოშვებით, მისი გადიდება შეიძლება აქციონერებზე დივიდენდების გაცემის შეკვეცით და გაუნაწილებელი მოგების გამოყენებით კაპიტალის გასადიდებლად; შეიძლება

კაპიტალის სიდიდის უცლველად დატოვება და აქტივების სიდიდის შემცირება გაცემული სესხების სიდიდის შეკვეცით ფასიანი ქაღალდების ერთი ნაწილის გაყიდვით და ამით მიღებული სახსრების ხარჯზე ვალდებულებათა შემცირებით. ბოლო წლებში კაპიტალის დეფიციტს მრავალი ბანკი გადააწყდა და მათ აქტივების მატების შეჩერება უწევდათ. ამან სერიოზული შედეგები მოუტანა საკრედიტო ბაზრებს (იხ. რუბრიკა „თეორიის გამოყენება“).

თუ ბანკს საკუთარი კაპიტალი ჭარბად აქვს და შესაძლებელია სააქციო კაპიტალის შემოსავლიანობის გადიდება, მაშინ ბანკი ამას აღწევს აქციონერებზე მაღალი დივიდენდის გადახდის და აქციონერებისგან საკუთარი აქციების გამოსყიდვის ხარჯზე საკუთარი კაპიტალის შემცირებით, რაც არ ცვლის კაპიტალის სიდიდეს, აგრეთვე, აქტივების გადიდებით, რისთვისაც იზიდავენ ახალ სახსრებს და კრედიტებში ან ფასიან ქაღალდებში განათავსებენ მათ.

თეორიის გამოყენება

90-იანი წლების დასაწყისი: კაპიტალის უკმარისობა და საკრედიტო კრიზისი

1990-1991 წლების რეცესიის პერიოდში და 1992 წლის განმავლობაში დაკრედიტების მოცულობათა ზრდა იმდენად შენელდა, რომ იგი უპრეცედენტო მოვლენად აღიარეს მთელი ომის შემდგომი პერიოდისათვის. ბევრმა პოლიტიკოსმა და ეკონომისტმა გააკეთა განცხადება „ საკრედიტო კრიზისის“ შესახებ, რადგან კრედიტების მიღება მანამდე გაუგონარ სიძნელეებს აწყდებოდა. ამის გამო 1990-1992 წლებში ეკონომიკის წინსვლა მეტად უმნიშვნელო იყო. იყო თუ არა კრედიტების მოცულობათა ზრდის შენელება საკრედიტო კრიზისის მიზეზი? თუ კი, მაშინ რამ გააჩინა იგი?

ბანკის კაპიტალის მართვის მეთოდების ჩვენს მიერ ჩატარებული ანალიზის თანახმად, საკრედიტო კრიზისმა სავსებით კანონზომიერად იფეთქა 1990-1992 წლებში და ამის მიზეზი, თუნდაც ნაწილობრივ გახდა ე.წ. საბანკო კაპიტალის კრიზისი, როცა საკუთარი კაპიტალის უკმარისობამ აიძულა ბანკები შეემცირებინათ კრედიტების გაცემის მოცულობათა ზრდის ტემპები.

80-იანი წლების ბოლოს ახასიათებდა ეკონომიკური აღმავლობა, შემდეგ კი უძრავი ქონების ბაზარზე ფასების დაწევამ დიდი დანაკარგები მოუტანა ბანკებს იპოთეკურ სესხებზე. ზემოთ მოყვანილი იყო იმის მაგალითი, თუ როგორ უწყობს ხელს ბანკის საკუთარი კაპიტალი გაკოტრების თავიდან აცილებას. ეს მაგალითი გვიჩვენებს, რომ ასეთ დანაკარგებს უნდა გამოეწვია ბანკს საკუთარი კაპიტალის ოდენობათა მნიშვნელოვნად შემცირება. ამავე დროს გაზარდეს ბანკის საკმარისობის ნორმატივები. ამის შემდეგ შექმნილი კაპიტალის უკმარისობის გამო ბანკები ვალდებული იყვნენ ან გაეზარდათ საკუთარი კაპიტალი, ან შეემცირებინათ აქტივების სიდიდე დაკრედიტების შეზღუდვის მეშვეობით. რაკი ეკონომიკა ქვეითდებოდა, კაპიტალის ზრდა გარკვეულწილად გართულებული იყო, რის გამოც შეირჩა მეორე ალტერნატივა. ბანკებმა შეკვეცეს დაკრედიტების მოცულობები, რამაც ბანკები და მათი კლიენტები ერთმანეთს დაუპირისპირა, წარმოქმნილმა კრიზისმა კი ეკონომიკური ღუზის როლი

ითამამშა. გასაკვირი არაა, რომ ამ დაპირისპირებამ სახელმწიფო მოღვაწეებს ისეთი პოლიტიკის გატარებისკენ უბიძგა, რომელიც საბანკო დაკრედიტებას მისცემდა სტიმულს.

საკრედიტო რისკის მართვა

მოგების მისაღებად ბანკებამ ისეთი სესხები უნდა გასცენ, რომლებსაც სრული მოცულობით დააბრუნებენ (და ამიტომ ბანკებს არ დააყენებენ დიდი საკრედიტო რისკის წინაშე). მცდარი არჩევანისა და არაკეთილსინდისიერი ქცევის კონცეფციები შესაძლებლობას გვიქმნიან შევისწავლოთ ბანკის მიერ საკრედიტო რისკის მინიმიზების პრინციპები.

სესხების (კრედიტების) ბაზარზე მცდარი არჩევანი იმის გამოა შესაძლებელი, რომ სწორედ მაღალი საკრედიტო რისკის მქონე პირები (ე.ი. ისინი, ვინც, სავსებით შესაძლებელია არ დააბრუნებს მიღებულ სესხს) ყველაზე უფრო აქტიურად დაიწყებენ სესხის მოთხოვნას.სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, უფრო, ალბათ, არჩეული იქნებიან სწორედ ისინი, ვისი ქცევაც ყველაზე მეტად გამოიწვევს არასასურველ შედეგს. ძალიან სარისკო საინვესტიციო პროექტების მქონე მსესხებლებს იმ შემთხევვასი შეუძლიათ მოიგონ, თუკი პროექტი, ერთიც-და წარმატებული გამოდგება. ამიტომ სწორედისინი ცდილობენ მთელი ძალით სესხის მიღებას. მაგრამ, ცხადია, ბანკებს ყველაზე ნაკლებად სურთ სესხები მათ მისცენ, რადგან ამ სესხების დაუბრუნებლობის ალბათობა ძალიან მაღალია.

კრედიტების ბაზარზე არსებობს არაკეთილსინდისიერი ქცევის პრობლემაც, რადგან მსესხებელს შესაძლოა მოუნდეს ისეთი საქმოანობის წამოწყება, რომელიც კრედიტორისთვის არასასურველია. სესხის მიღების შემდეგ მსესხებელს უჩნდება მაღალი რისკის მქონე საინვესტიციო პროექტებში მისი დაბანდების ცდუნება, რადგანაც წარმატების შემთხვევაში ეს პროექტები დიდ მოგებას მოუტანენ მას. მაგრამ რისკის მაღალი დონე ამცირებს კრედიტის დაბრუნების ალბათობას.

მომგებიანობა რომ შეინარჩუნონ, ბანკებმა უნდა დაძლიონ მცდარი არჩევანისა და არაკეთილსინდისიერი ქცევის პრობლემა.ამის მცდელობა გვეხმარება ავხსნათ საკრედიტო რისკის მართვის ზოგიერთი პრინციპი, კერძოდ, როგორიცაა ინფორმაციის შეგროვება, მონიტორინგი, კლიენტებთან ხანგრძლივი ურთიერთობების აგება,

საკრედიტო ხაზების გახსნა, გირაოსა და საკომპენსაციო ნაშთების მიმართ მოთხოვნების დაწყება, აგრეთვე, კრედიტის ნორმირების ( რაციონირების) შემოღება.

ინფორმაციის შეგროვება და მონიტორინგი

ინფორმაცია საფინანსო ბაზრებზე ასიმეტრიულია იმის გამო, რომ კრედიტორებს ყველა ცნობა არა აქვთ მსესხებელთა საინვესტიციო შესაძლებლობებისა და მათი ქცევის შესახებ. ეს განაპირობებს ბანკების საქმიანობის ორ მიმართულებას ინფორმაციის ინფორმაციის სფეროში მის მოძიებას და მონიტორინგს. ამიტომ ამბობენ, რომ „საბანკო ბიზნესი ინფორმაციის წარმოებაში მდგომარეობს“.

ინფორმაციის მოძიება და შეგროვება. კრედიტების ბაზარზე მცდარი არჩევანის პრობლემის არსებობა ბანკებისგან მოითხოვს მაღალი საკრედიტო რისკის მქონე მსესხებელთა სიმრავლიდან დაბალი რისკის მქონეთა შერჩევას. ამას იმიტომ აკეთებენ, რომ სესხები მომგებიანი გამოდგეს ბანკებისათვის. საიმედო მსესხებლების ეფექტიანად მოძიების მიზნით ბანკმა პოტენიური მსესხებლებისგან უნდა მიიღოს საქმესთან დაკავშირებული მთელი ინფორმაცია.

სამომხმარებლო კრედიტის გაცემის დროს პირევლი, რასაც ბანკები ითხოვენ არის სპეციალური ბლანკის ( ანკეტის) შევსება, რომელშიც აუცილებელია პირადი ფინანსური მდგომარეობის შესახებ საკმაოდ დეტალური მონაცემების ჩაწერა. კითხვები ეხება ხელფასს, საბანკო ანგარიშებს, სხვა აქტივებს ( ავტომობილები, სადარღვევო პოლისები, ოჯახური ვითარება), უკვე გაცემულ და დაუბრუნებელ სესხებს, საკრედიტო ბარათის ქონას, გაუნაღდებელ ანგარიშებს, პროფესიული საქმიანობის ვადებს, ასაკს, ოჯახურ მდგომარეობასა და შვილების რაოდენობას. ამ ინფორმაციის საფუძველზე ბანკი აფასებს მსესხებლის საიმედოობას და გამოჰყავს „ საკრედიტო რეიტინგი“- სტატისტიკური მაჩვენებელი, რომელიც ნათელს ხდის, შეძლებს თუ არა კლიენტი საჭირო თანხების გადახდას კრედიტის დაბრუნების დროს. საიმედოობა ბოლომდე მეცნიერულად დასაბუთებული ვერ იქნება, რის გამოც ბანკები მესამე პირების დასკვნებსაც იყენებენ. საკრედიტო ინსპექტორი, რომლის მოვალეობაცაა სესხის გაცემის შესახებ გადაწყვეტილების გამოტანა, უფლებამოსილია მოითხოვოს დამსაქმებლის აზრი ან კითხვები დაუსვას იმ პრომლებიც ანკეტაში არიან მოხსენიებული. ინსპექტორისთვის მნიშვნელობა შეიძლება ჰქონდეს ჩაცმულობასა და იერ-სახესაც კი.

ინფორმაციის მოძიება და შეგროვება მაშინაც ხდება, როცა ბანკი კომერციულ სესხს გასცემს. აგი აგროვებს ინფორმაციას კომპანიის მოგებისა და ზარალის შესახებ, აგრეთვე, მისი აქტივებისა და პასივების შესახებ. გარდა ამისა, ბანკი აფასებს მომავალში ბიზნესის განვითარების წარმატების ალბათობას. ამიტომ, მაგალითად, გაყიდვების მოცულობის შესახებ ინფორმაციის დამატებით შესავსებად ინსპექტორს

შეუძლია მოითხოვოს კომპანიის სამომავლო გეგმები, კერძოდ თუ როგორ გამოიყენებს იგი კრედიტს. ის შეიძლება მივიდეს კიდეც კომპანიაში, რათა საკუთარი წარმოდგენა შექმნას მის მუშაობაზე.

საკრედიტო სპეციალიზაცია. სესხების გაცემის პროცესის ერთი საიდუმლო თვისებაა ის, რომ ბანკი ხშირად სპეციალიზდება ან ადგილობრივი ფირმების, ან კონკრეტული დარგის, მაგალითად, ენერგეტიკის, ფირმების დაკრედიტებაზე. ერთი შეხედვით, ამგვარი ქცევა ცოტა უცნაურია, რადგან ბანკი არ ახდენს თავისი პროფილის დივერსიფიცირებას, ამით კი მეტ რისკს იღებს თავის თავზე. მაგრამ ეს სპეციალიზაცია სავსებით გონივრულიცაა. ჯერ ერთი ადგილობრივი ფირმების შესახებ ინფორმაციის მოძიება უფრო ადვილია. მეორეც, რომელიმე დარგზე ორიენტირებულ ბანკს უადვილდება მის სპეციფიკაში გარკვევა და იმის განსაზღვრა, თუ რომელი ფირმა შეძლებს დროულად გაისტუმროს ვალები.

მონიტორინგი და შეზღუდვების დაწესება. მსესხებელს შეიძლება გაუჩნდეს საკმაოდ რისკიანი საქმიანობის წამოწყების სურვილი, რაც აქვეითებს კრედიტის დაბრუნების ალბათობას. იმისათვის, რომ შეამციროს არაკეთილსინდისიერი ქცევის რისკი, ბანკი მიმართავს კიდევ ერთ პრინციპს, რომლის არსია საკრედიტო შეთანხმებაში ისეთი შეზღუდვების ჩაწერა, რომლებიც მსესხებელს უკრძალავს სარისკო საქმიანობის მოწყობას. მსესხებლის საქმიანობის მონიტორინგის დროს ბანკი ამოწმებს, სრულდება ეს მოთხოვნა თუ არა. ინფორმაციის შეგროვებისა და მონიტორინგზე მოთხოვნილების არსებითობით აიხსნება ის, თუ რატომ ხარჯავენ აუდიტის ჩატარებასა და ინფორმაციის შეგროვებაზე ასე ბევრ ფულს ყველაზე უფრო წარმატებული ბანკები.

ხანგრძლივი ურთიერთობები კლიენტებთან

მსესხებლების შესახებ ინფორმაციის მიღების კიდევ ერთი ხერხია კლიენტებთან ხანგრძლივი ურთიერთობების დამყარება. ეს ამავე დროს გვევლინება საკრედიტო რისკის მართვის დამატებით პრინციპად.

თუ პოტენციურ მსესხებელს ბანკში ჰქონდა საჩეკო ან შემნახველი ანგარიში ან ბანკი მას უკვე აძლევდა კრედიტებს, მაშინ საკრედიტო ინსპექტორს შეუძლია შეისწავლოს ანგარისებზე სახსრების მოძრაობის ისტორია და ზოგიერთი რამ შეიტყოს მსესხებელზე. საჩეკო თუ შემნახველ ანგარიშებზე დარჩენილი ნაშთები ბანკს აცნობებენ პოტენციური მსესხებლის შესახებ და იმის შესახებ, თუ როდის გაუჩნდება მას ნაღდ სახსრებზე მწვავე მოთხოვნილება. მსესხებლის მიერ გამოწერილი ჩეკების შესწავლა სახსრების ხარჯვის მიმართულებების (ან მომწოდებლების) შესახებ ინფორმაციის გაგებას ხდის შესაძლებელს. თუკი მსესხებელს ასრე აუღია კრედიტი ბანკში, მაშინ ზედმეტი არ იქნება მის მიერ შესრულებული გადახდების რეესტრის გადახედვა. კლიენტთან ხანგრძლივი

ურთიერთობა იძლევა ინფორმაციის შეგროვების ხარჯების შემცირების შესაზლებლობას და აადვილებს არასაიმედო მსესხებლების გაცხრილვას.

მსესხებელთან ხანგრძლივი ურთიერთობის მნიშვნელობას მონიტორინგის აუცილებლობაც აძლიერებს.თუკი ბანკი მას უკვე აძლევდა სესხს, მაშინ არსებობს მონიტორინგის აწყობილი მექანიზმი და ადრინდელი კლიენტების მონიტორინგი უფრო იაფია, ვიდრე სხვა დანარჩენების.

ხანგრძლივი ურთიერთობების დამყარებით მარტო ბანკები კი არა, მათი კლიენტებიც იგებენ. მოცემულ ბანკთან დიდხანს მომუშავე ფირმას უფრო ადვილად შეუძლია შედარებით დაბალი საპროცენტო განაკვეთით კრედიტის მიღება, რადგან ბანკს არ უჭირს მისთვის მოცემული სესხის რისკის ხარისხის დადგენა და უფრო იაფადაც ახორციელებს ასეთი მსესხებლის საქმიანობის მონიტორინგს.

კლიენტთან გრძელვადიანი ურთიერთობები სხვა უპირატესობებსაც ანიჭებს ბანკს. ვერც ერთი ბანკი ვერ შეძლებს შეთანხმებაში ცხოვრების ყველა შემთხევვაზე მორგებული შეზღუდვების ჩართვას და ამიტომ ყოველთვის მოიძებნება რაღაც გაუთვალისწინებელი სარისკო საქმიანობა. მაგრამ თუ კლიენტს განზრახული აქვს ბანკთან გრძელვადიანი ურთიერთობები, იგი იმ შემთხევვაშიც კი აარიდებს თავს ბანკის თვალსაზრისით სარისკო საქმიანობას, თუკი ამგვარი რამ საგანგებოდ არაა დათქმული ხელშეკრულებაში.

ბანკსა და კლიენტს შორის ხანგრძლივი ურთიერთობების დამყარების ერთ–ერთი გზაა ბანკის მიერ მსესხებელი კომპანიის აქციათა პაკეტის შეძენა და მისი წარმომადგენლების ჩართვა ამ კომპანიის დირექტორთა საბჭოს შემადგენლობაში. ამჟამად ამგვარი რამ აშშ-ში აკრძალულია 1930წ. შემოღებული კანონით, თუმცა, ამას ფართოდ იყენებენ გფრ-სა და იაპონიაში. 11.2 სიუჟეტი აღწერს, თუ როგორი ფინანსური კავშირურთიერთობები მოქმედებენ ამ ქვეყნებში ბანკების სასარგებლოდ და ხელს უწყობენ იმ წინააღმდეგობის გადალახვას, რომლებიც ინფორმაციის ასიმეტრიულობას იწვევენ.

სიუჟეტი 11.2

საბანკო სექტორის თავისებურებები იაპონიასა და გერმანიაში: როგორ ებრძვიან ეფექტიანად ინფორმაციის ასიმეტრიულობას

იაპონიის ეკონომიკური სისტემის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი თავისებურებაა სამრეწველო ჯგუფები კ ე ი რ ე ც უ. თითოეული კეირეცუ შედგება ბირთვისაგან, რომელსაც ბანკები ან სხვა ფინანსური შუამავლები აყალიბებენ. ბირთვი დაკავშირებულია სამრეწველო ფირმების ჯგუფთან, რომელთაგან მრავალი სავაჭრო პარტნიორების როლს თამაშობს. ფირმებსა და ბანკებს შორის კავშირი განმტკიცებულია

იმით, რომ ჯგუფის ყოველი მონაწილე სხვა მონაწილის აქციათა გარკვეული პაკეტის მფლობელია. აქციათა პაკეტის ფლობა კეირეცუს მონაწილეთა დირექტორთა საბჭოებში თავიანთი წარმომადგენლების ჩართვის შესაძლებლობას უქმნის ბანკებს, ბანკების ყოფილი ხელმძრვანელები კი ხშირად ხელმძღვანელ პოსტებს იკავებენ ჯგუფის სხვა ფირმებში. გასაკვირი არაა, რომ კრედიტების გაცემის დროს კეირეცუს მონაწილე ფირმები ბანკების განსაკუთრებული კეთილგანწყობით სარგებლობენ და მათი სავალო ვალდებულებების დიდი ნაწილი ბანკებს ეკუთვნის.

გერმანიაში კეირეცუს მსგავსი ფორმალურად არაფერი არსებობს, მაგრამ გერმანიის ბანკებიც არიან სამრეწველო ფირმების აქციონერები და დირექტორთა საბჭოში თავიანითი წარმომადგენლები შეჰყავთ.

გერმანიისა და იაპონიის საბანკო სისტემების სტრუქტურის თავისებურებები უზარმაზარ უპირატესობებს ანიჭებს ბანკებს ინფორმაციის შეგროვებისა და მონიტორინგის დროს. კლიენტებთან ხანგრძლივ ურთიერთობებს ის განამტკიცებს, რომ ბანკები იმ ფირმების საკუთრების წილს ფლობენ, რომლებსაც კრედიტებს აძლევენ. რაკი ბანკები თავიანთ როლს თამაშობენ ფირმების მართვაში, მათ არა მარტო ხელი მიუწვდებათ ინფორმაციაზე, არამდე გავლენასაც ახდენენ ფირმების ხელმძრვანელობის გადაწყვეტილებაზე, იქითკენ უბიძგებენ, რომ მათ ბანკების ინტერესების შესაბამისად იმოქმედონ და არ დაამუშაონ ისეთი პროექტები, რომლებიც საკმაოდ სარისკო იქნება ბანკის თვალსაზრისით.

აშკარაა, რომ გერმანიისა და იაპონიის საბანკო სისტემების მოწყობის თავისებურებები უზარმაზარ უპირატესობებს აძლევენ მათ ბანკებს ამერიკის ბანკებთან შდარებით. ამ ქვეყნების ფინანსური სისტემებს ეფექტიანად შეუძლიათ გაართვან თავი თავიანთ ფუნქციას, საუკეთესო საინვესტიციო შესაძლებლობების მქონე ფირმებს მიაწოდონ სახსრები.

საკრედიტო ხაზები

კორპორაციული კლიენტების შესახებ ინფორმაციის შეგროვება ბანკებს მათთვის საკრედიტო ხაზების გახსნის ხერხით შეუძლიათ. საკრედიტო ხაზი ეს არის ბანკის ვალდებულება დროის გარკვეული პერიოდის მანძილზე მიაწოდოს ფირმას კრედიტი დათქმულ საზღვრებში და პროცენტის ისეთი განაკვეთით, რომელიც საბაზრო განაკვეთზე იქნება მიბმული. კომერციული და სამრეწველო კრედიტების უმრავლესობა სწორედ ამგვარია.ბანკის მოგება ისაა, რომ ამ ტიპის შეთანხმება უზრუნველყოფს ხანგრძლივ ურთიერთობებს, ეს კი თავის მხრივ, აადვილებს ინფორმაციის შეგროვებას; ფირმის მოგება კი ისაა, რომ საჭიროების შემთხვევაში მას ყოველთვის ექნება სახსრების წყარო. გარდა ამისა, საკრედიტო ხაზის გახსნის პირობებით დგინდება ფირმის ვალდებულებება მუდმივად მიაწოდოს ბანკს ცნობები მისი მოგების, ატივებისა და ვალდებულებების, ეკონომიური საქმიანობის შესახებ და ა.შ. საკრედიტო ხაზის გახსნა ინფორმაციის მოძიება და შეგროვება ხარჯების შემცირების საკმაოდ მძლავრი მეთოდია.

უზრუნველყოფა და საკომპენსაციო ნაშთი

სესხების გაცემის დროს საკრედიტო რისკის მართვის მნიშვნელოვანი მექნიზმის როლს თამასობს მოთხოვნა გარანტირებული უზრუნველყოფის შესახებ. უზრუნველყოფა (გირაო) ის საკუთრებაა, რომელსაც კრედიტორს პირდებიან კომპენსაციად სესხის დაუბრუნებლობის შემთხევაში. იგი არბილებს მცდარი არჩევანის შედეგების სიმწვავეს, რადგანაც ამცირებს ბანკის ზარალის სიდიდეს სესხის ვერდაბრუნების შემთხვევაში. თუ მსესხებელს არ შეუძლია აღებული კრედიტის დაბრუნება, მაშინ ბანკს უფლება აქვს გაყიდოს უზრუნველყოფა და ამონაგები სახსრები ზარალის დაფარვას მოახმაროს. უზრუნველყოფის ერთ-ერთი სახეა შეუმცირებადი (საკომპენსაციო) ნაშთი. სესხის აღების დროს ფირმა ვალდებულია ამ ბანკში გახსნილ თავის მიმდინარე ანგარიშზე არანაკლებ გარკვეული მინიმუმისა ინარჩუნებდეს სახსრების თანხას. მაგალითად, თუ კრედიტი 10მლნ.დოლარია, მაშინ ანგარიშზე ყოველთვის უნდა იყოს არანაკლებ 1მლნ დოლარი. ეს შეუმცირებადი ნაშთი ბანკს შეუძლია გამოიყენოს მისი დანაკარგების ნაწილის დასაფარავად.

გარდა იმისა, რომ საკომპენსაციო ნაშთი ერთგავრი უზრუნველყოფაა, იგი კრედიტის დაბრუნების ალბათობასაც ზრდის. საქმე ისაა, რომ ამ ნაშთის არსებობა ბანკს უადვილებს მონიტორინგს და, შესაბამისად, მაქსიმალურად ამცირებს არაკეთილსინდისიერი ქცევის რისკს. იმ კერძო შემთხვევებში, როცა მსესხებელს მოეთხოვება ანგარიშსწორებათა დროს გამოიყენოს ამ ბანკში გახსნილი მიმდინარე ანგარიში, ბანკს თვითონ შეუძლია თვალი ადევნოს ფირმის მთელ გადახდებს და ამით გაცნობილი იყოს მსესხებლის ფინანსური მდგომარეობის ამსახველ ინფორმაციას. მაგალითად, მიმდინარე ანგარიშზე თანხის მკვეთრად შემცირება შეიძლება იყოს მსესხებლის ფინანსური სირთულეების სიგნალი; ამ ანგარიშზე სახსრების მოძრაობა იმას შეიძლება მიუთითებდეს, რომ მსესხებელი მიმართავს რისკის შემცველ ქმედებებს; მომწოდებლების შემადგენლობის შეცვლა იმის მაუწყებელი შეიძლება იყოს, რომ მსესხებელი ითვისებს საქმიანობის ახალ სფეროს. მის მიერ შესრულებული გადახდების ხასიათში მომხადრი ნებისმიერი მნიშვნელოვანი ცვლილება შესწორებათა ჩატარების საჭიროებაზე მეტყველებს. ამიტომ შეუმცირებადი ნაშთი შესაძლებლობას უქმნის ბანკს ეფექტიანად ჩაატაროს თავისი მსესხებლების მონიტორინგი და გაატაროს საკრედიტო რისკის მართვის სხვა ღონისძიებები.

კრედიტის რაციონირება

კრედიტის რაციონირება ( ნორმირება) ნიშნავს სესხის გაცემაზე უარის თქმას იმის მიუხედავად, რომ მესეხებლები მზად არიან გადაიხადონ დადგენილი პროცენტი და უფრო მეტიც კი. კრედიტის რაციონირება ორი ხერხით ხდება: ნებისმიერი ოდენობის კრედიტის გაცემაზე უარის თქმა და მოთხოვნილ მოცულობაზე ენაკლები სესხის გაცემა. პირველ ხერხს იმიტომ იყენებენ, რომ მაქსიმალური პროცენტის გადახდის პირობას

სწორედ ყველაზე უფრო სარისკო საინვესტიციო პროექტების მქონე საწარმოები და კერძო პირები ითხოვენ.

მეორე ხერხს იმ მისაზრების გამო იყენებენ, რომ რაც უფრო დიდია მიღებული სესხის ოდენობა, მით უფრო მეტია არაკეთილსინდისიერად მოქცევის ცდუნება. იმის გამო, რომ მსესხებელთა უმრავლესობა უკან აბრუნებს მათ მიერ აღებულ მცირე სესხებს, ბანკებიც ცდილობენ მოახდინონ კრედიტების რაციონირება ( ნორმირება ) და გასცენ მოთხოვნილზე უფრო ნაკლები სესხები.

საპროცენტო განაკვეთების ცვლილებების რისკის მართვა

1980-იან წლებში საპროცენტო განაკვეთების ვოლატილობის ზრდამ აიძულა ბანკები ეზრუნათ თავიანთ მდგრადობაზე საპროცენტო განაკვეთების ცვლილების რისკის პირობებში. იმისათვის, რომ ვნახოთ, თუ რას უკავშირდება საპროცენტო განაკვეთების ცვლილება, დავუბრუნდეთ პირველი ეროვნული ბანკის მაგალითს, რომლის ბალანსიც ასე გამოიყურება: (ცხრ.11.18).

ცხრილი11.18

პირველი ეროვნული ბანკი

აქტივები (დოლარი) პასივები (დოლარი)საპროცენტო განაკვეთების ცვლილების მიმართ მგრძნობიარე აქტივები 20მლნ

საპროცენტო განაკვეთების ცვლილების მიმართ მგრძნობიარე პასივები 50მლნ

მცოცავგანაკვეთიანი კრედიტები, მოკლევადიანი ფასიანი ქაღალდები, ფსს-ის ანგარიშზე არსებული ტანხები

მცოცავგანაკვეთიანი დეპოზიტური სერთიფიკატები, ფულის ბაზრის დეპოზიტური ანგარიშები

ფიქსირებულგანაკვეთიანი აქტივები 80მლნ

ფიქსირებულგანაკვეთიანი პასივები 50მლნ

რეზერვები საჩეკო ანგარიშებიგრძელვადიანი სესხები შემნახველი ანგარიშებიგრძელვადიანი ფასიანი ქაღალდები გრძელვადიანი დეპოზიტური

სერთიფიკატისააქციო კაპიტალი

საპროცენტო განაკვეთების ცვლილების მიმართ მთლიანობაში მგრძნობიარეა 20მლნ. დოლარის აქტივები და 50მლნ. დოლარის პასივები. დავუშვათ, რომ პროცენტის განაკვეთმა 5 პუნქტით აიწია-10-დან 15%-მდე. მაშინ აქტივებზე შემოსავალი გაიზრდება 1მლნ.დოალრით (=5%X20მლნ.დოლარი), ვალდებულებებზე გადასახდელები კი 2.5მლნ დოლარით (=5%X 50მლნ). ამ შემთხვევაში პირველი ეროვნული ბანკის მოგება 1.5მლნ,. დოლარით შემცირდება (-1მლნ.დოლარი-2.5მლნ.დოლ). პირიქით, მოგება 1.5მლნ. დოლარით გაიზრდება, თუკი განაკვეთი 5 პუნქტით დაიწევს, ვთქვათ, 15-დან 10%მდე. ეს მაგალითი შემდეგ დამოკიდებულებაზე მეტყველებს: თუ საპროცენტო განაკვეთის მიმართ მგრძნობიარე პასივების მოცულობა მეტია ამდაგვარვე აქტივების

მოცულობაზე, მაშინ საპროცენტო განაკვეთის მატება გამოიწვევს ბანკის მოგების კლებას და პირიქით.

განსხვავებათა და ხანგრძლივობის ანალიზი

საპროცენტო განაკვეთების მიმართ ბანკის მოგების მგრძნობელობა უშუალოდ განსხვავებათა (აცილებათა)* ანალიზის გზითაც შეგვიძლია გავზომოთ, რომლის ფარგლებშიც საპროცენტო განაკვეთების ცვლილების მიმართ მგრძნობიარე პასივების თანხას აკლებენ შესაბამისი აქტივების თანხას. ჩვენს შემთხვევაში სხვაობა 30მლნ. დოლარია (=20მლნ.დოლ- 50მლნ.დოლ). თუ ამას განაკვეთის ცვლილების სიდიდეზე გავამრავლებთ, შეგვიძლია მაშონვე გავიგოთ ბანკის მოგების ცვლილება: 5X (-30მლნ.დოლ) : 100= -1.5მლნ.დოლ.

ამ მეთოდს სხვაობათა ანალიზს უწოდებენ, რომელიც ორი მიმართულებით შეიძლება გავაუმჯობესოთ. აშკარაა, რომ ყველა ფიქსირებულგანაკვეთიან აქტივს და პასივს დაფარვის ერთი და იგივე ვადა არა აქვს. პირველი გაუმჯობესებაა ინტერვალების მეთოდი, რომელიც საშუალებას გვაძლევს სხვაობა დაფარვის რამდენიმე ინტერვალისთვის გავზომოთ. ამ შემთხვევაში საპროცენტო განაკვეთების ცვლილების გავლენა რამდენიმე წლით ადრეშეგვიძლია განიხილოთ. მეორე გაუმჯობესებას სხვაობის სტანდარტიზებულ ანალიზს უწოდებენ, რომელიც ითვალისწინებს განაკვეთების ცვლილების მიმართ აქტივებისა და პასივების ცალკეული მუხლების მგრძნობელობას.

აქ ზოგიერთ ცნებას განსხვავებულად თარგმნიან ხოლმე. ამიტომ მოგვყავს შესაბამისი ინგლისური ტერმინები: განსხვავებათა ანალიზი- gap analysis; ხანგრძლივობის ანალიზი duration analysis; ინტერვალების მეთოდი- maturity bucket approach.

საპროცენტო განაკვეთების ცვლილების რისკის შეფასების ალტერნატიული მეთოდი დაიყვანება ხანგრძლივობის ანალიზზე, რომლის ფარგლებშიც სწავლობენ ბანკის აქტივებისა და პასივების საბაზრო ღირებულების მგრძნობელობას. იგი ეყრდნობა მაკოლეს მიერ შემოღებულ ხანგრძლივობის ცნებას. იგი განსაზღვრავს მოცემული მოცემული ფასიანი ქაღალდისათვის გადასახდელთა ნაკადის საშუალო ხანგრძლივობას.* ხანგრძლივობის ცნება უაღრესად სასარგებლოა, რადგანაც შესაძლებელს ხდის მიახლოებით გავზომოთ ფასიანი ქაღალდის საბაზრო ღირებულების მგრძნობელობა საპროცენტო განაკვეთების ცვლილების მიმართ:

ფასიანი ქაღალდის საბაზრო საპროცენტო განაკვეთების ხანგრძლივობა წლებით

ღირებულების პროცენტული≈ცვლილება საპროცენტო x

ცვლილება პუნქტებით

ხანგრძლივობის ანალიზი იყენებს ბანკის აქტივებისა და პასივების საშუალო ხანგრძლივობას და საშუალებას გვაძლევს დავინახოთ, თუ როგორ რეაგირებს ბანკის საკუთარი კაპიტალი საპროცენტო განაკვეთების ცვლილებაზე. დავუშვათ, პირველი ეროვნული ბანკის აქტივების საშუალო ხანგრძლივობა 3 წელია, პასივებისა კი - 2; აქტივების სიდიდე იყოს 100მლნ. დოლარი, ვალდებულებებისა კი- 90; ე.ი. კაპიტალი აქტივების 10%-ია. საპროცენტო განაკვეთის 5 პუნქტის მატების შემთხვევაში აქტივების საბაზრო ღირებულება 15%-ით დაეცემა (=- 5%x3) და 15მლნ. დოლარით შემცირდება; ვალდებულებათა საბაზრო ღირებულება დაეცემა 10%-ით (=- 5% x 2), რაც 9მლნ. დოლარს შეადგენს. ამის გამო საკუთარი კაპიტალი (აქტივებსა და ვალდებულებებს შორის სხვაობის საბაზრო ღირებულება) 6 მლნ. დოლარით ანუ აქტივების თავდაპირველი ღირებულების 6 %-ით მოიკლებს. ანალოგიურად, განაკვეთის 5 პუნქტით კლების შემთხვევაში საკუთარი კაპიტალი აქტივების თავდაპირველი სიდიდის 6%-ით მოიმატებს.

როგორც ჩვენი მაგალითი გვიჩვენებს, ხანგრძლივობის ანალიზიცა და სხვაობათა ანალიზიც იმას მიგვინიშნებს, რომ პირველი ეროვნული ბანკი დაზარალდება საპროცენტო განაკვეთების აწევით და მოიგებს მათი დაწევით. ამიტომ მოყვანილი ანალიზი საპროცენტო განაკვეთების ცვლილების რისკზე ბანკის დამოკიდებულების დონის შეფასების შესაძლებლობას უქმნის მის მმართველს.

მაკოლეს ხანგრძლივობა (D) ალგებრულად ასე განისაზღვრება: N

D= ∑т [CPТ/(1+ i)Т]Т = 1 _____________________________ N

∑т CPТ/(1+ i) Т

Т = 1

სადაც Tარის დრო გადახდის განხორციელებამდე; CPТ გადახდის თანხა (პროცენტი

პლუს ნომინალის ნაწილი) Т დროის მომენტში; i პროცენტის განაკვეთი; N დრო ფასიანი ქაღალდის დაფარვამდე.

საპროცენტო განაკვეთების ცვლილების რისკის მართვის სტრატეგია

როდესაც პირველი ეროვნული ბანკის მენეჯერი სხვაობათა და ხანგრძლივობის ანალიზს ჩაატარებს, მან უნდა გადაწყვიტოს, თუ როგორ მოიქცეს, თუ კი იგი დარწმუნებულია, რომ პროცენტები დაეცემა, მაშინ მან უნდა გაითვალისწინოს, რომ ბანკში განაკვეთების ცვლილების მიმართ მგრზნობიარე პასივებუ უფრო მეტია, ვიდრე აქტივები და განაკვეთის დაცემა მომგებიანი ხდება ბანკისათვის. მაგრამ მენეჯერს ისიც ესმის, რომ განაკვეთმა შეიძლება აიწიოს. მაშინ მან უნდა სცადოს ბანკის აქტივების ხანგრძლივობის შემცირება მათი მგრძნობელობის გასადიდებლად ან პირიქით, გაზარდოს პასივების ხანგრძლივობა. ამგვარი კორექტირების შემდეგ ბანკი ნაკლებად დამოკიდებული გახდება საპროცენტო განაკვეთების ცვლილებაზე.

აქ ერთი პრობლემაა:მოკლევადიან პეროდში დიდი ხარკჯების გარდაუვალობა. ამასთან დაკავშირებით ბანკებში შემუშავებულია საგანგებო ფინანსური ინსტრუმენტები. ამის მაგალითია საპროცენტო სვოპი (ინგ. Swap- გაცვლა), რომელიც პირველად ევროობლიგაციების ბაზარზე გამოსცადეს 1981წ. იგი ისეთ საფინანსო

დაწესებულებებში, რომლებშიც მგრძნობიარე აქტივები პასივებზე მეტია, შესაძლებლობას აძლევს საგადასახადო ნაკადები „ გაუცვალოს“ მეტი აქტივების მქონე დაწესებულებას და ამით დაბლა დასწიოს რისკი ორივე მხარისათვის. (სიუჟეტი 11.3). ასეთი მიდგომა ხელსაყრელია იმით, რომ ამ ბანკებს არ უწევთ თავიანთი ბალანსების სტრუქტურის შეცვლა და ამაზე ხარჯების გაწევა.

თუ ბანკები ჰეჯირების გზას მიმართავენ, მაშინ მათ შეუძლიათ ისარგებლონ სავალო ვალდებულებებზე ოპციონების ან ფიუჩერსების ბაზრებით, თუმცა სვოპების ბაზრებთან შედარებით ნაკლები ტრანსაქციური ხარჯების მიუხედავად, მათ ერთი არსებითი ნაკლი მაინც აქვთ: ამ ბაზრებზე დადებული კონტრაქტები სტანდარტულია და მათი გადაკეთება არ შეიძლება კონკრეტული ბანკების საჭიროებებზე მოსარგებად. ამიტომ ბანკები ერთნაირად იყენებენ სამივე მათგანს.

(ბალანსგარეშე) არასაბალანსო საქმიანობა

ბანკების ტრადიციული საზრუნავი აქტივებისა და პასივების მართვაა, მაგრამ ბოლო წლებში მზარდი კონკურენციის პირობებში ბანკებმა აქტიურად დაიწყეს ბალანსგარეშე საქმიანობებიდან მოგების მიღების გზების ძიება. ეს საქმიანობა მოიცავს ფინანსური ინსტრუმენტებით ვაჭრობას და შემოსავლის მიღებას საკომისიო ჯილდოსა თუ კრედიტების გადაყიდვისგან მიღებულ შემოსულობათა სახით. ყოველივე ეს გავლენას ახდენს ბანკის მოგებაზე, მაგრამ მის ბალანსში არ აისახება. ბალანსგარეშე საქმიანობის როლი ძალიანაა გაზრდილი. მისგან მიღებული შემოსავალი ( პროცენტობით აქტივების სიდიდის მიმართ) 1979წ შემდეგ გაორმაგებულია.

საერთაშორისო საქმიანობის მონაწილე ბანკები მსოფლიო სავალუტო ბაზრებზეც ახორციელებენ ოპერაციებს. აქ დადებული დარიგებები ბალანსგარეშე ოპერაციებს ეკუთვნის, რადგან ისინი ბალანსზე უშუალოდ არ მოქმედებენ. საერთაშორისო ბაზრებზე გასვლისკენ ბანკებს რისკის შემცირების სურვილი უბიძგებს, თუმცა, ისინი ხშირად მიმართავენ სპეკულაციებსაც. ეს საკმაოდ სარისკო საქმიანობაა და მას მთელი რიგი ბანკების გაკოტრებაც კი გამოუწვევია, რომელთაგანაც ყველაზე დრამატული იყო ფრანკლინ ნაციონალ ბანკის გაკოტრება 1974წ.

სიუჟეტი 11.3

საპროცენტო განაკვეთების ცვლილების რისკთან ბრძოლა საპროცენტო სვოპის გამოყენების გზით

საპროცენტო განაკვეთების ცვლილების რისკან ბრძოლა და მგრძნობიარე აქტივებისა და პასივების გამოთანაბრების მიზნით პირველი ეროვნული ბანკი შეეცდება

ფიქსირებულ განაკვეთიანი 30მლნ. დოლარის აქტივები განაკვეთის ცვლილების მიმართ მგრძნობიარე აქტივებად გადააქციოს. დავუშვათ, რომ სხვა ფინანსურ შუამავალს, რომელიღაც საფინანსო კომპანია FC-ს აქვს 30მლნ ოლარის ფიქსირებულგანაკვეთიანი და ამდენივე მგრძნობიარე აქტივები. FC-ს სურს თავიდან აიცილოს განაკვეთების ცვლილებების რისკი და მგრძნობირე აქტივები ფიქსირებულგანაკვეთიან აქტივებად გადააქციოს. შუამავალი, მაგალითად, საინვესტიციო ბანკი, გარკვეული საზღაურის ფასად ერთმანეთთან დააკავშირებს ამ ორ ბანკს და შეადგენს შეთანხმებას, რომლის მიხედვითაც პირველი ეროვნული ბანკი FC-ს გადაუხდის ფიქსირებულგანაკვეთიანი 30მლნ. დოლარისგან მიღებულ პროცენტებს, ხოლოFC , თავის მხრივ, პირველ ეროვნულ ბანკს გადაუხდის მგრძნობიარე აქტივებზე მიღებულ პროცენტებს. ასეთი საპროცენტო სვოპი ორივე მხარეს მისცემს რისკის თავიდან აცილების შესაძლებლობას. პირველი ეროვნული ბანკი ახლა შემოსავალს მიიღებს 50მლნ.დოლარის მგრძნობიარე აქტივებზე, რაც სრულიად შესაბამისი იქნება მისი 50მლნ. დოლარის პასივებზე გადასახდელებისა, ხოლო კომპანია FC შემოსავალს მიიღებს 30მლნ.დოლარის ფიქსირებულგანაკვეთიან აქტივებზე, რაც ზუსტად შეესაბამება 30მლნ.დოლარის ფიქსირებულგანაკვეთიანი პასივებისთვის გადასახდელებს.

მეორე ტიპის ბალანსგარეშე საქმიანობაა კრედიტების (სესხების)გადაყიდვისაგან მოგების მიღება. კრედიტების გადაყიდვა, ანუ დაკრედიტებაში მეორადად მონაწილეობა ნიშნავს ისეთი კონტრაქტის დადებას, რომლითაც გარკვეული სახის სესხებისგან მიღებული მთელი ფულადი შემოსულობები ან მისი ნაწილი იყიდება, ამით კი ხდება ბანკის ბალანსიდან კრედიტების „ამორეცხვა“. ბანკი მოგებას იქიდან იღებს, რომ ასრულებს კრედიტების გადაყიდვას თვით კრედიტის თანხაზე ცოტა უფრო ძვირად. ამგვარ კრედიტებზე პროცენტის განაკვეთები, როგორც წესი, მაღალია, რის გამოც მათი შეძენა საკმაოდ მიმზიდველი ხდება ხოლმე. საფინანსო დაწესებულებები ხალისით იძენენ მათ, იმის მიუხედავადაც კი, რომ უფრო ძვირი ფასი პროცენტის ერთგვარ დაწევას მიუთითებს სესხისთვის დაწესებულ განაკვეთთან შედარებით. სხვაობა დაახლოებით 0.15 პროცენტული პუნქტია.

მესამე ტიპის ბალანსგარეშე საქმიანობაა საკომისიო ჯილდოს სახის შემოსავლის მიღება კლიენტებისათვის სპეციალური მომსახურების გაწევის სანაცვლოდ. ასეთია ვალუტით ვაჭრობაში მონაქილეობა კლიენტის დავალებით; გირაოთი უზრუნველყოფილი ფასიანი ქაღალდების მომსახურება; სავალო ვალდებულებებზე გარანტიების მიცემა, მაგალითად, საბანკო აქცეპტების სახით (პროცენტისა და ნომინალის გადახდის ვალდებულება ემიტენტის მხრიდან უარის შემთხვევაში), საკრედიტო ხაზების გახსნა.ამ ხაზებიდან ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანია ზემოთ უკვე განხილული შემთხვევა, როცა ბანკი გარკვეული საზღაურის ფასად თანხმდება დროის დათქმულ პერიოდში კლიენტის თხოვნით გასცეს კრედიტი მონიშნული თანხის ფარგლებში. გარდა ამისა, საკრედიტო ხაზები დღეს იმ მეანაბრეებისთვისაც ხელმისაწვდომია, რომლებსაც ჩეკის გამოწერა ანგარიშზე არსებულ ნაშთზე მეტი თანხით შეუძლიათ და არსებითად ამ გზით იღებენ სესხს. საკრედიტო ხაზების იმ სხვა სახეებს, რომლებისთვისაც ბანკები საზღაურს ახდევინებენ, არის სარეზერვო აკრედიტივები და საკრედიტო ხაზები

ევროობლიგაციებზე ხელმოწერის განხორციელებისათვის. პირველი მათგანი უზრუნველყოფად გვევლინება კომერციული ქაღალდების ემისიის დროს, ხოლო მეორეს უწოდებენ თამასუქების მიმოქცევის წყაროს (note issuance facilities NIF) და განახლებადი კრედიტის წყაროს (revolving underwriting facilities RUF).

გარანტიების მიცემასთან და საკრედიტო ხაზებთან დაკავშირებული ბალანსგარეშე საქმიანობა ამაღლებს ბანკის რისკს. იმის მიუხედავადაც კი, რომ გარანტირებული ფასანი ქაღალდები ბანკის ბალანსში არ აისახება, ისინი მაინც ატარებენ დაუბრუნებლობის გარკვეულ რისკს: თუკი ფასიანი ქაღალდის ემიტენტი ვერ ახერხებსსაჭირო გადახდების განხორციელებას, მაშინ გადახდის მოვალეობა ბანკზე გადადის.რისკს გარანტირებული საკრედიტო ხაზებიც შეიცავენ, რადგან ბანკი შეიძლება იძულებული გახდეს ისეთ მომენტში გასცეს კრედიტი, როცა მას არა აქვს საკმარისი ლიკვიდობა ან როცა მსესხებლის საკრედიტო რისკი საკმაოდ მაღალია.

ბალანსგარეშე ოპერაციების თანმდევი დიდი რისკის გამო მრავალი ბანკი გულდასმით სწავლობს რისკის საგანგებოდ გამოყოფილ მაცვენებლებს და ამისთვის უახლეს კომპიუტერულ ტექნოლოგიებს იყენებს. საბანკო საქმე ახლა აღარაა ისეთი მშვიდი საქმიანობა, როგორც ეს წინათ იყო, რამაც ერთ ბანკირს ასე ათქმევინა: მართალია, ბანკირები უწინდებურად შავი კოსტუმებით დინჯად დადიან, მაგრამ თვითონ საბანკო სფერო ძალიან დინამიკურად ვითარდება.

მოკლე შინაარსი

1. კომერციული ბანკის ბალანსი შეგვიძლია განვიხილოთ როგორც ბანკის სახსრების წყაროებისა და გამოყენების მიმართულებების ჩამონათვალი. ბანკის პასივები წარმოადგენს სახსრების წყაროებს. მასში შედის საჩეკო ანგარიშები, ვადიანი დეპოზიტები, ფსს-ში აღებული კრედიტები, სხვა ბანკებისა და კორპორაციებში აღებული სესხები, აგრეთვე, ბანკის საკუთარი კაპიტალი. ბანკის აქტივებია სახსრების გამოყენების მიმართულებები: რეზერვები, ანგარიშსწორებაში მყოფი ფულადი სახსრები, სხვა ბანკებში გახსნილი ანგარიშები, ფასიანი ქაღალდები, გაცემული სესხები და სხვა აქტივები ( უმეტესად- ფიზიკური კაპიტალი).

2. ბანკები მოგებას იღებენ აქტივების გარდასახვის პროცესში: ისინი მოკლე ვადით სესხულობენ (იღებენ ანაბრებს) და გასცემენ ხანგრძლივი ვადით. როცა ბანკი ახალ ანაბარს იღებს, მისი რეზერვები ამ ანაბრის თანხით იზრდება: როცა დეპოზიტს მის მფლობელს უბრუნებენ, რეზერვების თანხა კლებულობს ანაბრის თანხით.

3. მიუხედავად იმისა, რომ ყველაზე უფრო ლიკვიდური აქტივების შემოსავლიანობა ყველაზე დაბალია, ბანკები მაინც ცდილობენ მათ მოპოვებას. კერძოდ, ბანკები აყალიბებენ ჭარბ და მეორად რეზერვებს, რადგან ისინი იცავენ ბანკებს დეპოზიტების გადინებასთან დაკავშირებული დანახარჯებისაგან. ბანკი მართავს

თავის აქტივებს მაქსიმალური მოგების მიღების მიზნით. ამისათვის იგი ეძებს ფასიანი ქაღალდებისა და გაცემული სესხებისაგან მაქსიმაულრი შემოსავლიანობის მიღების შესაძლებლობას. მაგრამ ბანკი იმავდროულად ცდილობს რისკის მინიმიზებას და ლიკვიდურობის უზრუნველყოფას. ოდესღაც პასივების მართვა საკმაოდ უღიმღამო პროცესი იყო. ახლა მსხვილი ბანკები აქტიურად ეძებენ სახსრების ახალ გზებს ისეთი ვალდებულებების გამოშვების გზით, როგორიცაა გადასაყვანი დეპოზიტური სერტიფიკატები, ან სხვა ბანკებისა და კორპორაციებში სესხების აღების გზით. ბანკები საკუთარი კაპიტალის სიდიდეს იმისთვის მიმართავენ, რომ გაკოტრება აიცილონ თავიდან და დააკმაყოფილონ მარეგულირებელი ორგანოების მიერ დაწესებული ნორმატივები. მაგრამ ბანკებს არ სურთ ჰქონდეთ მეტისმეტად ბევრი საკუთარი კაპიტალი, რადგან ეს ამცირებს აქციონერთა შემოსავალს.

4. მცადრი არჩევანისა და არაკეტილსინდისიერი ქცევის ცნებები გვეხმარება სესხის გაცემასთან დაკავშირებული რისკის მართვის მრავალი პრინციპის ახსნაში. ესენია მონიტორინგი, კლიენტებთან ხანგრძლივი ურთიერთობების დამყარება, საკრედიტო ბაზების გახსნა, უზრუნველყოფის და ანგარიშებზე არსებული შეუმცირებადი ნაშთების შენარჩუნების მოთხოვნა, აგრეთვე,კრედიტების რაციონირება.

5. საპროცენტო განაკვეთების ვოლატილობის მატებასთან ერტად ბანკები მომეტებულ ყურადღებას უთმობენ მათი ცვლილების რისკს. სხვაობათა და ხანგრძლივობის ანალიზი შესაძლებელს ხდის გავიგოთ აღემატება თუ არა განაკვეთების მიმართ მგრძნობიარე პასივების მოცულობა ასეთივე აქტივებისას( ამ შემთხვევაში განაკვეთების ზრდა შეამცირებს ბანკის მოგებას და პირიქით). ბანკები საპროცენტო განაკვეთების რისკს მართავენ არა მარტო თავიანთი ბალანსების რესტრუქტურირებით, არამედ საპროცენტო სვოპების, ფინანსური ფიუჩერსებისა და სხვა ფინანსურ ინსტრუმენტებზე ოპციონების გაფორმებითაც.

6. ბანკების ბალანსგარეშე საქმიანობა მდგომარეობს ფინანსური ინსტრუმენტებით ვაჭრობაში და შემოსავლების მიღებაში ( საკომისიო ჯილდოს სახით ან კრედიტების გადაყიდვისაგან). საქმიანობის ყველა ეს სახე მოქმედებს ბანკის მოგებაზე, მაგრამ მის ბალანსზე არ აისახება. თუმცა, ეს ბალანსგარეშე ოპერაცები დიდ რისკს უქმნიან ბანკს. ამიტომ მრავალი ბანკი იყენებს კომპიუტერულ ტექნოლოგიას რისკის შეფასების პროცესების მოდერნიზაციისათვის.

საკვანძო ცნებები

ბალანსირეფინანსირებარეზერვებისეიფის ნაღდი სახსრებილიკვიდობის მართვააქტივების მართვაპასივების ამრთვაკაპიტალის საკმარისობის მართვასაკრედიტო რისკისაპროცენტო განაკვეთების ცვლილების რისკისააღრიცხვო განაკვეთისავალდებულო რეზერვებისავალდებულო რეზერვირების ნორმაჭარბი რეზერვებიფინანსური ცენტრების ბანკებიუსახსრობააქტივების შემოსავლიანობა (ROA)სააქციო კაპიტალის შემოსავლიანობა (ROE)სააქციო კაპიტალის მულტიპლიკატორიმეორადი რეზერვიგამარტივებული (-სებრი) ბალანსიდეპოზიტების გადიენბასაკრედიტო ხაზიშეუმცირებადი (საკომპენსაციო) ნაშთებიკრედიტების რაციონირებასხვაობათა ანალიზიხანგრძლივობის ანალიზიბალანსგარეშე საქმიანობაკრედიტების გადაყიდვა

კითხვები და დავალებები:

1. რატომ ამბობს ბანკი უარს ფსს-ში სესხის აღებაზე და ამის მაგივრად კრედიტს სხვა ბანკებში იღებს იმის მიუხედავად, რომ ფსს-ში პროცენტის განაკვეთი დაბალია?

2. (*) მოახდინეთ აქტივების რანჟირება ლიკვიდობის კლების მიხედვით:ა. კომერციული კრედიტები გ. რეზერვებიბ. ფასიანი ქაღალდები დ. ფიზიკური კაპიტალი

3. პირველი და მეორე ეროვნული ბანკების გამარტივებული ბალანსების გამოყენებით აღწერეთ რა მოხდება, თუ ჯეინ ბრაუნი გამოწერს ჩეკს 50 დოლ. თანხაზე პირველ ბანკში თავისი ანგარიშის წილ, რომ ანგარიში გაუსწოროს თავის მეგობარ ჯო გრინს, რომლის ანაბარიც მეორე ბანკშია მოთავსებული.

4. (*) რა დაემართება პირველი ეროვნული ბანკის რეზერვებს, თუკი ვინმე თავისი ანგარიშიდან გამოიტანს 1 ათ. დოლარ ნაღდ ფულს, ხოლო სხვა 500 დოლარს შეიტანს? პასუხის ასახსნელად ისარგებლეთ გამარტივებული ბალანსით.

5. იმ ბანკის ბალანსს, რომლის მფლობელიც თქვენ ხართ, შემდეგი სახე აქვს:

აქტივები (დოლარი) პასივები (დოლარი)რეზერვები 75მლნ. დეპოზიტები 500მლნგაცემული სესხები 525 მლნ ბანკის საკუთარი კაპიტალი 100მლნ

რა ზომებია საჭირო ბანკის გაკოტრების თავიდან ასაცილებლად (სავალდებულო რეზერვების ნორმა 1%-ია), თუ ბანკიდან 50მლნ. დოლარის დეპოზიტები გაედინება?

6. (*)50 მლნ. დოლარის ოდენობის დეპოზიტების გადინების შემთხვევაში როგორი თავდაპირველი ბალანსია უმჯობესი: მე-5 დავალებაშია მოცემული თუ ის, რომელსაც ასეთი სახე აქვს:

აქტივები (დოლარი) პასივები (დოლარი)რეზერვები 100მლნ. დეპოზიტები 500მლნგაცემული სესხები 500 მლნ ბანკის საკუთარი კაპიტალი 100მლნ

7. რატომ მისცა „ცხელი“ (ერთდღიანი) კრედიტების ბაზრის განვითარებამ ბანკებს ჭარბი რეზერვების ნაკლები მოცულობით შექმნის შესაძლებლობა?

8. (*) დავუშვათ, რომ თქვენს ბანკში ჭარბი რეზერვები არაა და უცებ მოდის სავსებით საიმედო კლიენტი, რომელიც კრედიტს ითხოვს. გააწბილებთ და უკან გააბრუნებთ მას? რატომ? რა შესაძლებლობები გაქვთ მისთვის სესხის მისაცემად?

9. თუ ბანკის ROE მაჩვენებელი მეტისმეტად დაბალია იმის გამო, რომ ასევე მეტისმეტად დიდია საკუთარი კაპიტალი, მაშინ რა უნდა მოიმოქმედოს ბანკმა ასეთი ROE-ს გასადიდებლად?

10. (*) რა ზომების მიღება შეუძლია ბანკს, თუკი კაპიტალის საკმარისობის ნორმატივის დასაკმაყოფილებლად მას 1 მლნ. დოლარი აკლია?

11. რატომ უნდა იყოს ბანკირი ცნობისმიყვარე?

12. (*)ბანკები პრაქტიკულად ყოველთვის ითხოვენ იმ ფირმებისგან, რომლებსაც კრედიტებს აძლევენ, ამ ბანკებში გახსნილ მათ ანგარიშებზე შეუმცირებადი ნაშთის შენარჩუნებას. რატომ?

13. „რაკი დივერსიფკაცია რისკს გვაცილებს თავიდან, ბანკებისათვის აზრი არა აქვს რომელიმე ერთი კრედიტის გაცემაზე დასპეციალებას“. სწორია ეს მტკიცება?

14. (*) დავუშვათ, თქვენ იმ ბანკის მენეჯერი ხართ, რომლის აქტივების 75 მლრდ. დოლარის ღირებულების ნაწილს საშუალო ხანგრძლივობა (დაფარვის ვადა) 4 წელი აქვს,ამავე ღირებულების პასივების ნაწილს - 6 წელი. ჩაატარეთ ხანგრძლივობის ანალიზი და აჩვენეთ რა მოუვა მის საკუთარ კაპიტალს, თუ საპროცენტო განაკვეთი 2 პროცენტული პუნქტით აიწევს. რა უნდა იღონოს ბანკმა, რომ დასწიოს საპროცენტო განაკვეთების ცვლილების რისკი?

15. დავუშვათ, თქვენ ბანკის მენეჯერი ხართ, რომელსაც 15მლნ. დოლარის ფიქსირებულგანაკვეთიანი აქტივები აქვს, 30მლნ.დოლარის- საპროცენტო განაკვეთების ცვლილების მგრძნობიარე, 25 მლნ. დოლარის -ფიქსირებულგანაკვეთიანი პასივები და 20 მლნ. დოლარის მგრძნობიარე. სხვაობათა ანალიზის მეშვეობით აჩვენეთ, რა მოუვა ბანკის მოგებას, თუ განაკვეტი 5 პუნქტით აიწევს. რისი გაკეთებაა საჭირო საიმისოდ, რომ შევამციროთ საპროცენტო განაკვეთის ცვლილების რისკის მიმართ ბანკის მგრძნობელობა?

bankebi da sabanko menejmenti mishkini qartuli

Documents