BahuPost - DiJNYANI DaYi$DiRaN Q A R A J L A R

1-CiYAZI

n / ; i m n n Hamlet Jsoxanli

Qaraj poetik vo ya romantik movzu deyil. Qaraj, sadoco, ma.'jinlann saxlandigi qapali ycrdir, "ma§in evi"dir. Ma^m vo tcxnika vosf cdilon, poetik obrazi yaradilan, rosmi gokilon, heykoli diizoldilon osas obyektlor sirasmda yer almir. H . Cavidi yada salib deyo bilorik - traktorun §oklini sonot osori kimi evimizin divarindan asmiriq. Hor9ond ki , istisnalar da var. S. Vurgunun qiidrotli qolomi bu movzunu da poctiklo^diro bilirdi: "Car ^okir ^arxlann i^axna^iq sosi/Car (;okir qijqinr nohong motorlar...". HoiTi(;inin, divardan asmasaq da, ultramodern incosonotdo hor jeyo, o ciimlodon domir ma§in-mexanizm tipli osorloro do rast golinir.

Avtomobillorin kiitlovi istehsalina 2()-ci osrin ovvollorindo Avropa vo Amerikada ba§lanildi. Sovct ittifaqmin ilk kcyfiyyotli vo geni$ yayilmi^ minik ma§ini "Pobcda" (Qolobo) idi (1946-1958). Bu modclin ilkin adi "Rodina" (Voton) imi§. Stalino moruzo cdorkon, o, "Voton"i nepoyo satacaqsiniz?" dcmi§ vo bu ad homon doyi^dirilmi^di. Qarajlarin yayilmasi, tobii ki , ma^mlann kiitlovilo^mo dovmno tosadiifedir.

Moqsodimiz, qoti surotdo, majin vo ya qaraj m mahiyyoti vo tarixi haqqmda dam^maq vo ya evo yaxin qaraj tapmagm (;otinliyini yada salmaq deyil. Umumiyyotlo, qoribo goriinso do, qaraj movzusundan sonotdo az istifado edilmoyib. Eldar Ryazanov'un "Qaraj" filmi (1979) Sovct sistemini, biirokratiya vo korrupsiyani niimayi? etdiron satirik osor idi. Onun siijet vo intriqasi kooperativ qaraj tikintisindo payi olan bir ne(;o "artiq" adami gixarmaq iizorindo qurulmujdu. "Mon majina goro votoni satmi§am. Xahi? edirom votoni satmaq faktini protokola daxil edin" - bu yadinizdadirmi?! Qaraj movzusunda AB§ vo irlandiyada da komediya filmlori ^okilmi^di. Qaraj sozti ilo bagh musiqi osorlori vo janr movcuddur, musiqi koUektivlori olub. Qaraj horn do bozi tohliikoli vo caziboli §eylori - pulu, silahi,... saxlamaq ycri olub.

Bir 90X insanlar boyiik ijlor goro bilmodiklorini 5oraitin olmamasi ilo baglay ir vo zomanodon, boxtdon, sormayo yoxlugundan, hokumotdon,... jikayot cdirlor. 91botto k i , deyilonlordo hoqiqot do var. Onu da deyim ki , qarajdan forqii olaraq, boxt vo zomanodon §ikayot poetik movzudur. Buycrdo... ̂ eirgolir;

Goydon xo^ soda golondo/Foroh goyo yiik-solondo.Boxtimiz bizo giilondo/Diinya, olbot, ^ahanodir.

B o x t i m i z bizdon k i i sondo/Cismimiz tir-tir osondo/Qcol qapini kosondo/Ba§ agrisi bohanodir.

Mi id r ik lo rdon b i r i dcyib: hami boxtindon ?ikayotlonir, amma he9 kim aglindan §ikayotlonmir. Eyni §oraitdo vo ya oxijar miihitdo miixlolif insanlar forqii noticolor alir - biri miioyyon ugur, digori boyiik ugurqazanir, §6hrotlonir, iigiinciisii ugursuzluga diigar olur. Nodir sobob? Sobob insanlarda sezgi (intuisiya) giicu, maraqh ideya vo fikrin yaranmasi, homin ideyani, fikri hoyata ke^irmok yolundaki ozmkarliq, cnerji, yaradiciliq ehtirasi, insanlarla i^lomok, onlari hovoslondirmok qabiliyyoti vo sair vo ilaaxir keyfiyyotlorin forqii soviyyolordo olmasi deyilmi?! Boyiik sormayo olmaya da bilor, "dayf'siz da ucalmaq miimkiindiir, giiclondikco sanki boxt do adama yar olur...ideyani, fikri omolo, mohsula, yaradiciliga

16 XdZDrXdbdr XoSll Oktyabr 2012

(jevinnok ii^iin bir ycrin, uygun mokanm yoxsa, adico qaraj da ssna komok cda bilor (!?). Sizo qaraj larda bajlanan vo diiiiya §6hroti qazanan,

hoyatimizi doyi?diron hadisolordon dani§maq fikrim var.

2-CiYAZI 13.10.2012

Dtinyada on (jox ma?in AB§-da oldugu U9un, on (jox qaraj da orada olub. Onlarin arasinda maraqh ideyalann ilk bar verdiyi, boyiik yolun ba§langicmda dayanan, §ohrotlonib muzeyo 9cvri lon qarajlar var. Bu qarajlar bir vo ya iki adamin ciizi sormayo ilo vo ya sormayosiz ba^ladigi i$o ilk cv sahibliyi edib, bu ijin milyardlarla golir oldo cdon §irkoto ̂ cvrilmosino tokan veriblor.

Alise's Wonderland animasiya filmi ilo oylonco biznesino giron Walt Disney qarda^i Roy ilo birlikdo 1923-do Los-Angeles'o k69d i i . Dayilari Robert Disney" in qaraj mda kamera qurajdinb animasiya filmlori yaratmaga giri§on qarda^lar elo homin i l , qarajda 9ali5a-9ali§a, sati? miiqavilosi baglamaga nail oldular; bu, Disney Brothers Cartoon Studio~nun ba§langici sayihr. 1955-ci ildo mo§hur Disneyland"i a9an ^irkot u^aq vo valideynlorin birlikdo oylono bilocoyi boyiik oylonco vo media foaliyyotini genij saholoro vo uzaq mokanlara yaymaga miivoffoq oldu (hazirda dovriyyosi 40 milyard dollari ke9ib). Wah'un oliimiindon sonra jirkot onun jorofino "Walt Disney Company adialdi.

Stanford Universitetinin professoru Frederick Tcrman tolobolorini elektron §irkotlori qurmaga 9 a g i r d i , onlan qar^ida duran perspektivlorlo hovoslondirdi. 1939-cu ildo iki Stanford elcktrik miihondisliyi mozunu William R. Hewlett vo David Packard Califomia'da, Palo Alto"da kirayo etdiklari evin yaxmligmdaki qarajda (Packard'm qarajmda) 538 doUarliq sormayo ilo foaliyyoto ba§ladilar vo ilk audio-ossilyator hazirladilar. Qaraj laboratoriya, emalatxana vo ilk istchsal mokani oldu. Bu, diinyamn on boyiik personal (§oxsi) kompiiter istehsal9isi Hewlett - Packard §irkotinin vo hom9inin diinyanm

on inki?af etmi§ vo on boyiik yiiksok tcxnologiyalar (high tech, hi-tech) mokani - mo?hur Silicon "Val-ley'nin (Silikon vadi'nin) diinyaya goli^i idi. $irkotin ilk mii^torisi iso Disney Studio oldu (iki mociizoli qarajin gorii^ii!). indi homin qaraj tarixi yer - mosjhur elm vo tcxnologiya parki olan Silicon "Vallcy'ttin dogum yeri kimi muzeyo 9evri l ib! Hewlett Packard §irkoti hom9inin kompiiter proqramlaijdirma (soft­ware) vo kompiiter-xidmot sahosinin nohonglorindon biridir (dovriyyosi 127 milyard dollari ke9ib).

Steve Jobs 12 ya^inda personal kompiiter diizoltmok fikrino dii^iib, moslohot i i9un W. R. Hewlett"0 miiraciot etdi. 1971-do Jobs elektronika iizro yaradici istedad niimayi? etdiron Stephen Wozniak ilo tanis? oldu. Hor ikisi oxuduqlan niifuzlu ali moktoblori atdilar vo sevdiklori i$o, personal kompiiter diizoltmoyo girijdilor. Onlarin Apple"in prototipi olan ilk kompiitcrlori no Wozniak'in miihondis olaraq 9ali§digi Hewlett-Packard"i, no Jobs"un i?lodiyi Atari §irkotini maraqlandirmadi (1975; Jobs'un 20, Wozniak"m 25 yaji vardi). 1976-da Jobs vo Wozniak Apple Computer (sonralar sadoco Apple) jirkotini qurdular. Onlarm ilk 9ah5ma yeri Jobs ailosinin yataq otagi vo qaraji oldu (California, Los Altos). Homin il iki dost osas Wozniak"in omoyi ilo diizoldilon Apple 1 kompiitcrinin qarajda istchsal vo sati§ina ba§ladilar. 1977-do sormayo colb edib, qarajdan ycni ofis yerino k69dulor. Yolu beloco qarajdan ba^lanan Apple oz Macintosh, iPhone, iPod, iPad vo digor yiiksok markali mohsullari ilo diinyamn on boyiik texnoloji ?irkoti oldu (dovriyyosi 108 milyard dollari ke9ib) vo... dunyani doyi^di.

20.10.2012 3-CU YAZI

On geni§ internet axtari§ ma^ini hansidir? Cavab yaxsji molumdur: diinyamn on populyar vo zongin §irkotlorindon biri sayilan Google. 1996-da Stanford univcrsitetindo iki doktorantura (PhD) tolobosi - Larry Page vo rus osilli Sergey Brin internetdo linklor vo axtan§ iizro todqiqata giri§dilor. Bir dostdan Mcnlo Park'da qaraj kirayo ctdilor. Web sohifolori bir-birino baglayan l inklorin r iyazi tohlilindo l inklorin ierarxiyasma tikir vcrdilor, say deyil, miioyyon xiisusi 9okini nozoro alan riyazi alqoritm yaratdilar. Oldo etdiklori noticolori elo homin i l Stanford univer­sitetinin Web site'sindo totbiq ctdilor. 1997-do google.com elektron i invanini qeydiyyatdan ke9irdilor. 1998-do qar^iya qoyduqlan mosolonin elmi

osasini iizo 9ixardilar vo "Google, Inc." §irkotini tosis ctdilor. §irkot daha ovvol foaliyyoto baglayan Yahoo!-dan daha effektli oldu (dovriyyosi 37 milyard dollari ke9ib, Yahoo"nun dovriyyosi iso 5 milyarda yaxindir -2012). Diinyaya ycni - online modoniyyotin daxil olmasinda Google'un rolu hoUedicidir.

Google kolmosi 90X boyiik roqomi (1 -in arxasinda 100 sifirvoya lOiistii 100)ifadoedonromzi"Googor' soziiniin doyi^mi? §okli olmaqla nohong axtan§ ma^ini qurmaq niyyotinin ifadosidir. Artiq bu sozlo bagli "Google" feili (Google axtan? sistemindon istifado etmoklo internetdo informasiya oldo etmok) Oxford vo digor mo?hur liigotloro daxil cdilib.

Jeff Bezos (1964 dogumlu) internet vasitosilo

XdZdrXdbdr X9 311 Oktyabr 2012 17

sati!j hoyata k.c(;irniok U 9 u n 1994-cu i ldo Amazon.com, Inc. ^irkotini tosis ctdi. Satiij kitabdan ba^lanildi, kitablar onun Bcllcvuc'doki (Washington §tatmda) ikima^mliq qarajinda baglamaya yerlo§diri-lir vo sifari^^iyo gondorilirdi.l995-ci ilin ortalarinda amazon.com sayti istifadoyo vcrildi. 9 n boyiik elektron kommcrsiya ^irkotino ^evrilon Amazon oz satiij 9e?idlorini koskin artmb geni§ saholoro girdi, hom(;inin internet iizorindon xidmot i^i ilo mojgul olmaga ba^ladi (dovriyyosi 48 milyard dollari ke^ib).

Berry Gordy oz ailosi ilo Detroit'do ikimortoboli cvdo ("Hitsvillc U.S.A") ya^ayirdi. O, oz ailosindon 800 dollar bore alib birinci mortobodo vo qarajda musiqi sosyazma studiyasi yaratmaq arzusunu hoyata keijirdi. Artiq ilk illordo (1959/60) Motown Recor­ding Corporation qizgin foaliyyotdo idi (Motown kolmosi Dctroit'un loqobi olan Moto town'dan yarandi). Qarajda yerlo^dirilon "Studio A" sosyazma vo nozarot deyo iki hissoyo ayrilmi§di. 1959-1972-ci illordo StudioA,demokolarki, fasilosiz, giJndo22 saat

27.10.2012

1945-ci ildo tosis olunmu? Mattel, Inc (Conubi California) diinyada on yiiksok goliro malik oyuncaq-kukla $irkoti sayilir (dovriyyosi 6,266 milyard doUardir). B u i^o qarajda qurulan emalatxana ilo ba^lanildi. $irkotin adi onun tosis(;ilori Harold "Matt" Matson vo El l io t Handler'in adlannm kombinasiyasidir: Matt+el. ^irkotin mohsullari arasinda Ruth Handler" in ideyasi ilo yaranan Barbie kuklasi (1959) mo§hur oldu.

Miiqayisodo ki^ik goriino bilon, amma yaxji ugur qazanmi§ "qaraj osasli" daha bir ne9o ?irkoto nozorsalaq.

1969-cu i l Christmas orofosindo (ycni ilo yaxm) 17 ya^li Michael Kim-edge anasina hodiyyo vermok iigiin xiisusi bir §am hazirlamaq qorarina goldi (Massachusets). Qoniju ?ami gordii, 90X xo§u goldi, ijami ona satmagi xahi§ ctdi. Michael daha iki §am diizoltdi ki , birini anasina hodiyyo etsin, digorini satsin. Onun diizoltdiyi jamlari tezliklo qon?uluqda vo moktobdo almaga ba^ladilar. 1972-ci ilo qodor sjam istehsali evi vo qaraji biiriidii. boyiidii vo ^irkot oziino gcni§ yer ahb evi vo qaraji bojaltdi. Yankee Candle Company AB!>-da on boyiik $am istehsali ijirkoti olmaqla hazirda diinyamn mi ix to l i f olkolorindo toqribon 550 magazaya sahibdir (dovriyyosi toqribon 730 milyon doUardir).

01 vo cib fonorlori istchsal ctmok fikrino diijon miihondis Anthony Maglica'nm i§o ba§lamaq U9iin sormayosi 125 doUardan ibarotdi. O, 1955-ci ildo Los Angclcs'do tokar dozgahi aldi, • Maglite adi alacaq fonorlori istchsal etmoyo ba^ladi. A. Maglica qaraji horn do sati§ magazasina 9evirdi. Mag Instrument ^irkoti 1974-cii ildo tosis edildi, indi onun dovriyyosi 100 milyon dollara yaxindir.

General Electric'do mexanika miihondisi kimi

i^loyirdi! B i r 9 0 x u l d u z l a r i n (onlara Motown ulduzlari da deyirlor), 0 ciimlodon W. Smokey Robinson vo the Miracles qrupu, Diana Ross vo the Supremes qriipu, Stevie Wonder, the Temptations, Four Tops, Gladys Knight and the Pips qruplannin sosi burada yazilib, diinyaya yayihrdi! Bozilori (Diana Ross,...) Mo­town'u tork edir, sonra yenidon qayidirdilar (illik dovriyyo 100 milyondan artiqdir). Ilk ba? idaro "Hi tsvi l lc U .S .A" vo qaraj 1985-do Motown H istorical M u scum" a 9evri Idi.

Ofsanovi miigonni vo mahni bosto9isi Buddy Holly (1936-1959) rok-n-roU (rock and roll) jannnin pioncri sayilir. Comi ilyarimliq yaradici foaliyyotilo pop miisiqisinin inki§afinda xiisusi rol oynadi. O oz The Crickets qrupu ilo ailo qarajinda (Lubbock, Texas) mo?q cdir vo sosyazma ilo mojgiil olurdu. 1956-da yazilmi? mo?hur "Garage Tapes"in bir hissosi mohz bu qarajda yaziya ahnmi§di.

9ali5an Karlsen Solheim yeni qolf agaci ideyasi iizorindo 9a l i§maga ba§ladi . 0,1959-cu ildo Redwood City'do (California) bu ko^fini patcntlo§-dirdi. Boyiik sormayo olmadan gormok ii9un 1100 dollar bore gotiirdii. O, bir frczer dozgahi ahdi vo gecolor oz qarajinda oglunun komoyilo i^lomoyo, qolf agaci diizoltmoyo ba^ladi. Ping lAadlandirdigi yeni mohsul vo digor yeni l ik lor i ona qolf tcxnologiyasi sahosindo boyiik ugur qazandirdi. Solheim 1961-do Phoenix johorino (Arizona) k69du vo qarajda i^ini davam etdirdi. Oziinii tam bu i$o hosr etmok i i9iin o, 1967-do General Electric'don ayrildi, nohayot qarajdan fabriko k e 9 d i , Karsten Manufacturing Corporation yarandi (dovriyyosi 100 milyon dollara yaxmdir).

Dam?digimiz "Qaraj dastani" bozi adamlan qarajin schrli guciindon istifado ctmok xoyahna sala bilor. Golin bir qaraj kirayo cdok (oz qarajimiz yoxsa) vo bir i§ ba^layaq. Tok qaraj mosolo holl etmir. Azorbaycanda 90X soylonon bir mosol yadima dii^dii. Koroglunun <j6hrotino paxilliq edon biri oz atasinin gozlorini 9ixartdi k i , ona da Koroglu desinlor, amma ona ancaq "kor ki^inin oglu" dcdilor. Guman edirom k i , elo A B $ - i n oziindo qarajlarda i§ ba§layan 90X adam olub, lakin hc9 do onlarin hamisi ugur qazanmayib. Ugur qarajla deyil, insanla baglidir; y e n i l i k 9 i , ixt i ra9i , cncrjili, ciirotli vo todbirli, cold vo cyni zamanda sobrli olmaq gorokdir (butiin keyfiyyotlori saymadim). Bclo §oxs qarajsiz da yol tapib iroli gcdocok.

Qarajli ya qarajsiz, sizo oz i^inizdo ugurlar diloyirom!

4-CU YAZI

18 XdZdrXahdr K9 311 Okhjabr 2012