03/06/2016

1

“Wanneer de dagen té lang duren…”

Ouderen met psychische moeilijkheden: betere zorg door betere samenwerking

Ervaringen vanuit (tiense) ‘brug’projecten ouderenzorg - GGZ

Dr. An Haekens & Sarah Huysegems Alexianen Zorggroep Tienen

03/06/2016

2

WHO: About ageing and the life-course

Older people are a wonderful resource for their families, communities and in the formal or informal workforce.

They are a repository of knowledge.

They can help us avoid making the same mistakes again.

WHO: Mental health and older adults

Fact sheet Updated April 2016

Key facts

• Globally, the population is ageing rapidly. Between 2015 and 2050, the proportion of the world’s population over 60 years will nearly double, from 12% to 22%.

• Mental health and emotional well-being are as important in older age as at any other time of life.

• Neuropsychiatric disorders among the older adults account for 6.6% of the total disability (DALYs) for this age group.

• Approximately 15% of adults aged 60 and over suffer from a mental disorder.

03/06/2016

3

WHO: Mental health and older adults Fact sheet, Updated April 2016

• Over 20% of adults aged 60 and over suffer from a mental or

neurological disorder (excluding headache disorders)

• These disorders in the elderly population account for 17.4% of Years Lived with Disability (YLDs).

• Dementia and depression.

• Anxiety disorders

• Substance use problems among the elderly are often overlooked or misdiagnosed.

• Around a quarter of deaths from self-harm are among those aged 60 or above.

• Mental health problems are under-identified by health-care professionals and older people themselves

• The stigma surrounding mental illness makes people reluctant to seek help.

Hoe zal de zorgvraag in de toekomst evolueren?

Hier zijn heel wat redenen om aan te nemen dat de zorgvraag de komende jaren alleen maar zal toenemen.

• Als de prevalentie hetzelfde blijft zal de vraag alleen al toenemen omwille van vergrijzing van de bevolking.

• Er is een positieve evolutie wat betreft de vroegtijdige herkenning en een betere diagnostiek van psychische stoornissen op ouderen; ook dit maakt dat meer mensen in het ‘circuit’ zullen terechtkomen.

• De aankomende generatie(s) ouderen zijn hoger opgeleid dan de vorige en ouderen worden ook mondiger --) beter/vaker indicatie voor GGZ

• De stap naar de hulpverlening is voor de ‘nieuwe’ ouderen net iets makkelijker als voor de oude ouderen.

• Onderzoek toont aan dat er een toename is van alcoholgebruik bij ouderen; we zien nu al de zorgvraag met betrekking tot deze problematiek toenemen. Ook hier is een hogere zorgconsumptie te verwachten.

(OZ naar factoren die zorggebruik voorspellen (LASA, NEMESIS)

03/06/2016

4

De ideale wereld… Principes van een goede dienstverlening voor ouderen

WHO: CARITAS. • Comprehensive = patient-centred

• Beoogt een vlotte doorstroming door de zorgketen: ingesteld op de noden van de patiënt, dubbel werk vermijden

• Wat willen ouderen (en hun context)? • Betrokken worden bij planning, dienstverlening en evaluatie • Individuele aanpak • In hun waardigheid gelaten worden • Hun wensen kunnen uitdrukken • Adequate informatie

• Accessible: laagdrempelig • Responsive: adequate (snelle) aanpak van zorgbehoefte • Individualized: proberen te ondersteunen in de thuissituatie • Transdisciplinary: bv ook samenwerking met vrijwilligers,… • Accountable: verantwoordelijkheid nemen voor gepaste zorg, met ethische en

culturele gevoeligheid • Systemic: flexibel samenwerken om continuïteit van zorg te voorzien

De ideale wereld… Principes van een goede dienstverlening voor ouderen

WHO: About ageing and the life-course This will require a transformation of health systems away from disease based curative models and towards the provision of older-person-centred and integrated care. It will require the development, sometimes from nothing, of comprehensive systems of long-term care. It will require a coordinated response from many other sectors and multiple levels of government. And it will need to draw on better ways of measuring and monitoring the health and functioning of older populations

Geïntegreerde zorg

• Één team van waaruit zorgplannen worden opgesteld die verschillende domeinen overstrekken: case management, geriatrisch, psychiatrisch, sociaal (& palliatief)

• Organisatie: structurele of functionele links tussen wijd spectrum aan hulpverleners

• Doel: meer efficiëntie door het vermijden van dubbele onderzoeken en service gaps

• Nood aan specifieke expertise ouderenpsychiatrie

03/06/2016

5

De (ideale?) wereld in Tienen

http://www.tvgemist.be/vier/de-ideale-wereld/-adem-eens-goed-in-en-uit-8448

Tienen: ouderenzorg - GGZ

• Psychiatrische kliniek Broeders Alexianen – afdeling ouderenpsychiatrie

• Subunit: ouderen met dementie (BPSD)

• Subunit: ouderen met ‘algemene’ psychiatrische problemen: depressie, angst, verslaving (medicatie & alcohol)

• 2004: WZC --) nieuwbouw recht tegenover de kliniek

• Opportuniteit voor samenwerking

• 2010: Project gefinancierd door provincie: vroegdetectie van geheugenproblemen en ondersteuning van de mantelzorgers.

• Aanvankelijk vooral diagnostiek

• Op vraag van huisartsen, psychiater…

• Na 2 jaar: projectmiddelen stopten

• Verdere financiering door WZC en PK (0,25FTE WZC en 0,25 PK)

03/06/2016

6

Tienen: ouderenzorg - GGZ

Project vroegdetectie geheugenproblemen en ondersteuning mantelzorgers

• Bij nieuwe aanwerving psychologe

• Toevallig ook een vacature voor psycholoog in mobiel team 2b

• Bewust keuze om 2 functies te combineren --) expertise FACT werking combineren met opstart ‘mini mobiel team’ ouderen

• Waarom niet inschuiven in bestaande mobiel team? Waarom geen ‘age inclusive’ GGZ?

• Ouderen met psychische problemen: aparte expertise!

Waarom geen ‘age inclusive’ GGZ?

Wat is er dan anders bij ouderen?

• Hoge prevalentie van syndromen met bijkomende cognitieve stoornissen

• Ziektebeelden typisch voor de oudere leeftijd / onderscheid normale verouderingsprocessen en pathologische verouderingsprocessen

• Andere presentatie

• Groot gebruik van medicatie (interacties)

• Comorbiditeit / multipele pathologie / integratie tussen somatische en niet-somatische zorg / complexere karakter van de problemen op hogere leeftijd

• Levensfase met fragiliteit op verschillende domeinen (fysiek, cognitief, sociaal, financieel, zinvolle invulling van de dag, vrije tijd, cultuur, mobiliteit) en beperkt levensperspectief

03/06/2016

7

Waarom geen ‘age inclusive’ GGZ?

Wat is er dan anders bij ouderen?

• Functionele veranderingen

• Levensfaseproblemen

• Ruimere levensgeschiedenis

• Grote interindividuele variabiliteit

• Personeelsomkadering: combinatie fysieke zorg en psychiatrische begeleiding

• Andere samenwerkingspartners (WZC, familie)

• Model niet zozeer gericht op herstel; wel gericht op behoud van functioneringsniveau en verbetering van levenskwaliteit, met meer aandacht voor spirituele aspecten, levensomgeving, sociale factoren.

• Meer tijd nodig, door complexiteit (psychiatrisch, somatisch, cognitief), ander tempo

Waarom geen ‘age inclusive’ GGZ?

De ouderenpsychiatrie heeft een specifieke eigenheid en vraagt een specifieke deskundigheid. Professionals in de ouderenpsychiatrie hebben kennis, vaardigheden, en interesses die niet één op één gedeeld kunnen worden met hun collegae in de volwassenenpsychiatrie

Verschillende bronnen geven evidentie aan van een specifiek beleid van ouderen met GGZ problemen

–Pediatrie, ggz voor kinderen en geriatrie schrappen is ook geen optie

–Noodzaak is nabijheid van zorg en ontschotting

–(structurele) samenwerking

–Persoonsgerichte, vraaggestuurde, geïntegreerde ondersteuning en zorg

03/06/2016

8

• Comparision of how old age psychiatry and general adult psychiatry services meet the needs of elderly people with functional mental illness: cross-sectional survey

Walid Khalid Abdul-Hamid, Kelly Lewis-Cole, Frank Holloway and Ann Marisa Silverman The British Journal of Psychiatry (2015) 207, 440–443. doi: 10.1192/bjp.bp.114.145706

This study found that old age psychiatry services were better placed to meet the needs of elderly people with mental illness. This finding supports the need for a separate old age psychiatry service.

• Emancipatie of integratie van de ouderenpsychiatrie?

Oude Voshaar, R. C. & Venema, H. 2014 In : Tijdschrift voor Psychiatrie. 56, 4, p. 226-7 2 http://www.tijdschriftvoorpsychiatrie.nl/assets/articles/56-2014-4-artikel-redactioneel.pdf

Pleidooi voor de verdere uitbouw van een ‘hoogspecialistisch zorgprogramma’ voor ouderen met psychische moeilijkheden, niet alleen vanuit inhoudelijke argumenten, maar ook vanuit organisatorische redenen (ander maatschappelijk speelveld en andere ketenzorg).

• Tomko JK, Munley PH. Predicting conseling psychologists attitudes and clinical

judgements with respect to older adults. Aging Ment Health 2013; 17: 233-41. Studie toont aan dat onder professionals die niet specifiek met ouderen werken, er leeftijdsdiscriminatie wordt teruggevonden: klachten worden vaker als normale veroudering bestempeld, psychiatrische klachten van vergelijkbare ernst bij ouderen worden minder ernstig beoordeeld dan bij jongeren en de verwachting van behandeling is aanzienlijk lager.

Outreach psychologe: evolutie: weergave van de noden?

• Screening en diagnostiek (vroegdetectie bij personen die zelf geen

stappen zetten)

• Opvolging en toeleiding – functie van zorgcoach/casemanager (Veel taken die niet tot takenpakket van psycholoog horen)

• Ondersteuning van mantelzorgers (omgaan met veranderend gedrag)

• Ondersteuning van eerste lijn werkers (gezinszorg, verpleegkundigen, …)

• Ondersteuning in eigen WZC, DVC

• Positieve feedback van huisartsen: ook voor hen een ondersteuning

03/06/2016

9

Outreach psychologe: meerwaarde

• Opvolging van patiënten met dementie thuis gedurende verschillende jaren

• Expertise ontwikkeld rond bemoeizorg: veel zorgwekkende zorgweigeraars met vaak wanhopige families…

• Vroegdetectie (dementie) is zinvol

• Samenwerking tussen disciplines bevorderend/ erg verbindend

• Afstemming met

• CGG: outreach in WZC

• PIOT: psychotherapie voor ouderen met depressie

• Regelmatig overleg ‘ouderen’ – psychologen (PZ, AZ, CGG)

• Ook huisartsen, geriater, neuroloog en psychiater gaan ‘samenzitten’ --) zorgtraject dementie, project vroegtijdige zorgplanning

• Vraag van huisartsen: naar wie sturen we iemand met geheugenproblemen?

• 2014: opstart geheugenkliniek (neuroloog, psychiater, geriater)

• Duidelijk effect op samenwerking AZ – PZ: patiënten sneller op juiste plek

• Toch: vele patiënten komen pas in laat stadium toe voor diagnostiek

03/06/2016

10

Ondertussen…voorzichtige voorbereiding van mobiel team

• In PK, op afdeling ouderenpsychiatrie: evolutie in richting van meer vermaatschappelijking

• Teamleden: steeds vaker ‘outreachend’ werk voor patiënten in eigen circuit

• Patiënten met BPSD die ontslagen worden naar huis of naar WZC: bij problemen na ontslag ter plekke advies

• Patiënten met ernstige verslavingsproblemen (of andere) die in buurt wonen: huisbezoeken, opvolgen, ‘bemoeizorg’…

Aanpassingen functies outreach psychologe

• Standplaats van outreach psychologe op de afdeling, inbedding in team ouderenpsychiatrie

• Uitwisseling kennis, expertise en praktijkgerichte handvaten

• Meerwaarde bij outreachend werken (als team, expertise vanop meerdere vlakken)

• Deelname aan teamvergadering op afdeling: duidelijke meerwaarde van expertise – uitwisseling + positief effect op continuïteit van zorg

• In WZC en DVC: afbakening van taken: vooral versterken van expertise

• Moeilijk evenwicht tussen nood, enthousiasme van team en tijd

• Moeilijk af te bakenen in tijd

• Expertisebevorderend werken is lange termijn doel

• Door opstart van geheugenkliniek: minder aanvragen voor diagnostiek

03/06/2016

11

2015

24 uurszorggarantie met zorgcoach • Nachtcontrole door zorgkundigen

• Zorgcoach

• Crisisopvang en kortverblijf

• Ergotherapie aan huis

• Flexibele gezinszorg

• 24/24 permanentie

• Aangepaste dagopvang

• Financiële en psychosociale begeleiding

• Vrijwilligerswerk

• Professionele alarmopvolging

2015

Zorgcoach: • Zorg op maat:

• Situatie in kaart brengen (d.m.v huisbezoek, overleg andere diensten…)

• Organiseren van die zorg, ondersteuning op maat • Contactpersoon voor cliënt en mantelzorger(s) • Contactpersoon voor zorgverleners rond de cliënt • Samenbrengen van de zorgverleners in overlegmomenten • Opvolging en evaluatie

Psychologe: • Aanwezig op teamvergadering: expertise GGZ bevorderen • Mogelijkheid tot huisbezoek • Iets meer uitzuivering van functie

03/06/2016

12

Ondertussen…VLABO: bevraging eerste lijn: knelpunten in samenwerking met GGZ rond ouderen (terugkoppeling voorjaar 2016)

• Lange wachttijden en wachtlijsten voor aanmelding

• Crisissituaties eindigen vaak op spoed AZ

• Deskundigheidsbevordering van de eerstelijnsmedewerkers (thuis en woonzorgcentra)

• Overleg thuiszorgdiensten en opname-afdelingen

• Medicatiegebeuren

• Bij wie waarvoor terecht kunnen (sociale GGZ-ouderen kaart)

• Kloof van de zorg tussen de volwassenen (tot 65) en ouderen

Ondertussen…VLABO: bevraging eerste lijn: knelpunten in samenwerking met GGZ rond ouderen

• Mobiliteitsprobleem bij de ouderen

• Kost eerstelijnspsycholoog

• Lokaal de multiculturaliteit (taal en cultuur) als bemoeilijkende factor

• Nood aan nachtopvang

• Vaak verslavingsproblematiek: geneesmiddelen en alcohol

• Discrepantie beleving “probleem” eerste lijn en GGZ

• Moeilijke opname in WZC

• (gedeeld) beroepsgeheim

03/06/2016

13

Op dit ogenblik…

• April 2016: naar aanleiding van terugkoppeling VLABO-bevraging sel/goal Tienen: grootste nood: mobiel team ouderen • Opstart overleg over mobiel team ouderen

--) Nadenken over ‘recept’ ook al zijn er geen middelen om te koken… --) met huisartsen, eerste, tweede en derde lijnspartners

• VVP

• Brief naar overheid

• VLABO • Actie ondernemen om overheid en beleidsmakers te

overtuigen van noodzaak voor specifieke expertise ouderen GGZ (brief)

• Initiatieven & Projecten initiëren/faciliteren om knelpunten ‘weg te werken’

Mobiel team ouderen?

Vroegtijdige psychodiagnostiek

Geheugenkliniek

Supportteam

Mobiel Team Ouderen

Zorgcoördinatie

PIOT

Mutualiteiten

Zorgbrug en Zorg 24 + + +

Mobiel Team Ouderen

Behandeling

TL

CGG & Piot

Doorgangshuis

Mobiel Team Ouderen

Ondersteuning persoonlijk netwerk

Mobiel Team Ouderen

CAW, CGG, mutualiteiten

WZC

Kortverblijf, CDV, TOD

Ondersteuning professioneel netwerk

Mobiel Team Ouderen

CGG, mutualiteiten

Thuiszorg diensten

Consultdesk

Crisisinterventie

Mobiel Team Ouderen

Bed Op Recept

TL

Daginvulling

AC

LDC, CDV

HUISARTS

03/06/2016

14

Toekomst

Park Passionisten

Een nagelnieuwe woonzorgwijk in het centrum van Tienen. Comfortabel wonen en kwaliteitsvolle zorgverlening worden er elegant met elkaar vervlochten…

• Samenwerkingsproject sociale huisvesting - AZT

• Assistentiewoningen, sociale woningen, WZC

• Ouderen en jongeren

• Dienstverlening

3 WZC --) mogelijkheden tot differentiatie van doelgroepen

Besluit

Ouderen met psychische problemen

- Belangrijke problematiek

- Aparte expertise!

- Nood aan multidisciplinaire mobiele teams

- Bruggen bouwen