ancient persian royal modes
TRANSCRIPT
-
8/18/2019 Ancient Persian Royal Modes
1/16
نظا
شيرين
و
خسرو
از نظر نظو ه
آن
واهميت
باربدي
الحان
برخ نابع
و
روايت نوچهري
با
آن
و قايسه
ثابت زا كتر منصور
1
:5 /9 /9 0 :2 0 /1 1 /9 0
چكي
سيقي در ادبيات و تأثيرات تقابل آن كه در اين قاله از نظرطالعه
نظا ي بدان ي پردازيم در حيطه طالعات دو بني شيرين خسرنظ ه
ترين اسناد سيقي و الحان باربدي استخسرو و شيرين از برجست.قرار دارد
ان درون در بو اصطالحات سيق ،سازهها و الحا اسا ي آهنكه در آن
لي به ناسبت بكار رفتهّ
زغت هياظاحل نيدب ولاسر د خسا ياقتسرد
-
-
/
1
2
/
1
3
9
1
-
8/18/2019 Ancient Persian Royal Modes
2/16
- - 1 2 / / 1 3 9 1
ذكصترين شخاز ه يك.سيقي اين نظ ه اهاي ساختار بخشي
سي لحنشتمل ب ساسانياسيقي دويعنيازاسالقبدورهسيقايي
نظا ين چه است كباربدي ديگر به ذكر آنها پرداخته برخ ونيپيش از
اند
.
به
اين قاله
ازالحادر
گ ناگ ن
هاي
روايت
پرداختهقايسه
باربدي
.شي
كليدواژه
: شيرين ،سيقي ،سي لحن باربدي،نظ و ي خسرو
قايسه ،ن چهري
دق
شا مـ يا هـ شور ، تاعو ضـوم ، مـهافم زا يا هد يـنت م هـرد ومطالعات دو ني شبك
اهيم فـم
كـ
گيرد
مي
در ر
را
علم
دو
سازي
يكسان
يا
مونودوكسي
توصيفي
ا زارهاي
گزينش
مشترك در شناخت توانايي هاي هر دو علم در توليد محصول مشترك و نو رادر پايان فعاليت
ارمغان مي آورد .علمي
ي ـا هدرتس گـ تا نـاكما بـناج مـه و مكحتسم يدنويپ رد يقيسوم و يسراپ رعشيار
واره.انيكديگر فراهم آورده مـه يخيرا تـ راوشد طيارش رد يسراف و رجست شاعران فرهيخت
دهنده ك پشتيبان موسيقي و اشاع وشو حافظ آن وده اند ،همانطوري خـ نا نـاد يقي سـوم
ست جـر نارعا شـ راعشا زا يرايس و استقبال اين فن شريف شتافت ذوق وآشنا ا موسيقي
ردهرا در آثار خودآوردهونيز گمنام كـ نادنچود نامدرم ناهذا رد ار يقيسوم و رعشريثأت و دنا
است
انجاميده
موسيقي
و
پارسي
ز ان
غناي
و
گسترش
دوسوي
وكوشش
تعامل
اندواين
.
كـ تسا يسانش يقيسوم نارعاش نآز ا يكي، يماظن وـ هدو ه ـا گـآ يقي سـوم ريثا تـ
نظامي.الحات موسيقي در آثارخود گرد آورده استاي گرانبها از لغات و اصطمجموع پيشين
تا كنون يقيشناسي نشان ميدهد ك سـوم ب تـك رد يد ر ـا نا حـلا يما سـا يخر ركذ زج
لـاقم رد ها تـوك تارا شـا و راه ارعشلا كلم زا يسراپ بدا و راه ريظنرصاعمو ميدقي»ش قـن
يـا يتن سـ يقي سـوم زا ييا هـ سرووشيريننظامي در شناساندن گوش خـ مـوظنم رد نار«زا
ا«يا راهيم جديري سليمي و مقال تـ يما ظـن را ثـآ زا يد ر ـا ناحلا ياپ درو دورس يناورسخ
طور اجمالي و)/1370كنگره زرگداشت نظامي(از ايرج گلسرخي»قي امروز ايرانموسي ك
ذكر كلي موسيقي ار دي وتطبيق رخ اا روشي ذوقي و دون طبق ندي ت ـاحالط صـا ي
-
8/18/2019 Ancient Persian Royal Modes
3/16
است اند،تحقيق جامعي در اين خصوص انجام نگرفت .موسيقي امروزي پرداخت
در ده ذكر است رخي ازفرهنگ هاي موسيقي ك يافت الزم اند نظيري هفتاد انتشار
واژه ـ مـان ــ م ز ران ــ ي شگا ـ يـاتس يد ـ هـم زا )1376(وـ نـاريا يق ــ س مو گ ــ ن ره روز اثـف ـ هـ
داني جـو
)1376( فارسـينيز ـ
لغـت
هـاي
فرهنـگ
از
ل قـع اـنم
و رخـي
دا خـهد
نظيـر
الحان ار دي رادر ر مي گير)مشحو(موسيقي .ا ياتي از نظامي شاهد مثال آورده اند ك
ر ظـن زارعا شـ نياراع شـارياس ت فـا رد يقيسوم تيلك خسرو و شيرين دون آنك منظوم
،دنام رودرد يقي سـوم ا يلّزغت نيماضم دنويپ ليلد گ نـهرف ـ جوت درو مـ هراو مـه نار يـا
كا يت و تحرذلي ،ج توصيفات تغزاوجودزيباتري. واديبان و موسيقيدانان وده استشاعران
درز و نـا و يگداد لـد و قشع ناي رد يقيسوم ريثأت داستاني،ذكر شواهد تاريخي و نيز توج
ترين آحكمت از رجست اطالعات موسيقايي اين منظوم ك واراي ارتغزلي ادب فارسي است
.سرايي منظوم وجلوه آن در مكتب هنري نظامي را هترين وجهي رمي تا اندشيوه داستان
و بيان موسيقا ل
ّ
زغت ه امنورد
وايدر فضايي مشحو خسرو و شيريترين موضوع منظومستايش عشق محوري نـ زا
خودمرغان و ساز و آواز يا در ا تداي منظومـ ميي موسيقايي اعررد ،چنانك شـس پـ
از سـ نا غـرم كـل نا يـمدآ نـ ار نـآ كـ ي لـهدر ندي وك ا ربمايپ و دنوادخ شياتسودمحزا
:،مي سرايانكرده
ـ ـ ـ سـ ل ـ ـ ـ هـد ن ـ ـ ـ غـر د م ـ ـ ـ نـدروآرد ـ ـ ـ بـ ار ت ـ ـ ـ بـون حن ـ ـ ـ پـ هگرحـــساوآ
شوده زباناالسرامخزسرودنهنگاشاعر گـ ظعو و زردنا و تمكح و تـحار صـ
ك مي نام گويد شرم دارد از سرودن گشرمي ك ا عذري موجاي غنايي وعاشقان نـر دوز ،
وادي تغز خود ر و اوازمي واهشينل ناگزير مياز هوس پيمايي و روي نهادن خـ و
:سر مي دهدو مي سرايكهنساالن ايران لحني تازه
م ـ ـ هـار ن كيپر ـ ــ ـ ـ حـس رح ـ ـ سـ ن ا ـ ـ مـ سر ـ ـ جـمه ـ ـ شـ ن ـ ـ تـور ه ن ـ ـ بـنج
ـ غ بـ ن ـ يـرد ن ـ مـ مدو ـ بـ غر ـ مـ نيتس ـ خـن غا ر ـ ـ گـو ت ـ ـ يـنك ي ـ ـ نـك ل ـ ـ بـلب مر ـ ـ گـ
گيز ـ ـ نـا تر ـ كـف ل ـ يـخ يتش ـ مـ نيد ـ بـ زيررك ـ ـ شـ مدر ـ ـ كـ ار ه ـ ـ سـوب ط س ـ ـ بـ
ك ازز اسپس ت وااليهاتفي دمسازاستدل مـهووامـد سـانش د هـعد ك لـف زا
كرده و مي گويد دارد و نوآوري پيش :انديش
-
8/18/2019 Ancient Persian Royal Modes
4/16
- - 1 2 / / 1 3 9 1
و ـ ـ نـ ير ـ ـ هـ شب ـ ـ چـ وبر آر ا ـ ـ نـ و ـ ـ پـ رد ه ـ ـ تـ تب في ــ سـ خن را د ـ ـ سـ
عشق آنست ك ون مي پردازد تلطيف احساسات آدميهمواره چـ در شريان منظوم
كدر ذهن و ز ان نظامي گاه همچونمي يا د وجوشان جريانخوني گرم لـف بارحم ت سـا
نيست
گريزي
آن
عبادت
از
را
آدمي
ك
: ر ـ ـ حـم قش ـ عـ ز ـ جـ لك ـ ـ ـ ـ ـ ـ فـراد ـ نـ يبا دراد ـ نـ ي ـ بـآ قش ـ عـ ك ـ ـ خ ي ـ بـ ن ـ ـ ه ج
ت سـا ن يـا هش يـدن ك ،و شـ قشع مال ـ غـ ت ـ سـا ن ـ يـا هش ـ يـپ ار نالدبح ـ ـ ص ه ـ مـه
ر رق سـ ي گـيد و ت سـا قش عـ ن هج بقش ـ عـ الا تس ـ يـ ـ ـ ـ بـ ه ـ ـ ـ ـ مـه
ـ لم ع ن ـ ج يدو ـ ـ بـ ق ـ ـ ـ شـ عـ ي بـ رگا مل ـ ـ عـ نارود رد هد ـ ـ نـ يدو ـ ـ بـ ه ـ ـ كـ
دلدادگان راه جفو رجيحپويند و هجران و جدايي را را ميهنگامي ك تـ د نـويپ و لاصو
از پردهدهند نواي ار ديمي وش هاي مهر ،عواطف واال و عشق پاك انساني را ـ است ك گـ
.شنونرساند تا غافالن و افسردگان نداي عشق را ار ديگمي
ت سـ
سرده فـ
د شـ
ـ لي خ
عشق
كز
كسي
ست
مرده
عشق
بي
،دوب
صدج ن
گرش
ت ن ر سـاد ن يـا قش عـ ه بـ م تـسبر ـ ـ مـك ر ن ـ ـ ـ ـ هـج مداد رد ق ـ ـ شـ عـ يالص
موسي در منظومكاركرد اجتماع شير خسرق و
ك – موسيقايرا روايتيخسروشيرين ده اد ي است شـ هد يـنت نآدوپورا تـ رد يقيسومو
طالحات حفظ سياري از الحان و آهنگعالوه ر صـاواهصا خـسـ عاو نـاركذو يگنو گـچ و اهزا
.را شامل مي شويبهاگراو اجتماعياطالعات تاريخيآنها
و منزلتايت درا د مرتب ياستاني ايران زمينهنموسيقي منظوم مـ يپمير ـ.
دمت خـ
در
اه گـره
كـ
است
گون
منظوم دين
اين
در
موسيقي
هاي
ازكاركرد
ـيكي
ّ
ظت
و
م
اناگر رايح شده تقبيگرفت زورگويي حاكمان قرار مـدرم ينامدا شـيراز گـرچـ ر هـا ـ
زودههاي مليها و جشنتر آئينشكوه فـا نآ جراو تمرحر تفرراك و يان مهرودادوراستي
شاعرخواهي در نگاهدا.شده است ي عدالت جويان مـ م هـرد ر نـه ا ن ـي نـچ ي ّـجت زد و يـمآ
:يا مي
ست ـ يـن دا آ ر ـ نـه ل ا ـ ـ ـ ـ ـ قـع ندر ـ گـ چي ـ ـ هـتس ـ ـ يـن داد وبتر ا ـ ـ خـ ر ـ ـ نـه
ك و سوگندخسرادر تقا ل ا فرزندششاه رهرماز اين منظر است ان دادك مـيپر
وشساراي خودم زير دستانو تظديدتحقير مردمان رنجهايشكست نـ و شيع
-
8/18/2019 Ancient Persian Royal Modes
5/16
:كشخواهي ر ماينچنين فرياد دا قرار ميدهاسختسا
ـ ـ تـ دو ـ ـ مـرف ك ـ ـ لـمـ ـ كـ ر ـ ـ جـنخ ند
د ـ نـداد هرو ـ غـ بح ـ صـ ه ـ بـ ار ش ـ مـالغ
ـ گـنچ نخ ـ نـ ه ـ گـنآ س ـ پـنتس ـ كـش
ه مـ بـسس كـ اد نـدرك پـ
ـ ـ ـ پـ ار شبكرمرو ــ ـ ـ كـ ـ بت ـ ـ ـ نـد
ـ ـ بـالگـ بـآ ه ـ ـ بـ ار ـ ـ نـداد هرو ـ ـ شـ
نگش ابرو ـ ـ ـ چـ ـ ـ يـشنتس ـ ـ ـ سـگ
ـ بـ ه ـ نــ نـ گو ـ خـ ه ـ نـادرد ـ بـ
شكوه مو از ي عدالتي خويش ز ان :گشايهاي زمان
ش پرسـج تـآ ـ ن همر گـ ن ـ نچ د شـ
سلم ن ـ ـ مــ ـ مـ ت ـ ـ سـا م ـ ـ نـ ر ـ ـ بـگوا
ـ دا بـ ه ـ كـيـ ملس ـ مـ رم ـ شـ ار ـ تـ
ر گـيـر بـگ ملس مـ ت سـا ماد كـ
لحن باربدي به روا ت منظومه شير و خسرس
متجلي مي شودار ظهورجايگاه لند موسيقي اي.در منظوم يـن زيورپورس خـدو خـ
خواب
در
را
ميانوشيروان
ام نـ
ا ر ـگاو نـ
ساحري
ازجمل
و
چيز
چهار
را
او
ك
يند
»د ر ـا
«د.دهشارت مي ر ـا تسا يقيسوم و بارش و راكش و نز شيفت ت و رخسرو پرويز ك مـعن
سر نميداي.آورشمار مي قداي گرانطليع دريي يكديگر روزگار قـ ـردند و
ش ك عودندوا ستهم تـآ ا ـر شزا سـ د ر ـا ،ورسخ گرم زا دي مـشناتش گـنا و دش كـ
ساز نبردراي كسيرد تا ديگرمرا دحكايـاي. دست يـامن ي مـ سان فـا كـتد شـ زا
دد و نوازش هاي خسروپرويزد تأثير رپرويز خسرو دلبستگي ار د ر ـا ق حـت يـاكح
.سودهز ان شاعران و اديبانقرن ها نقلدارد و
در آنمهم درج الحان ار دي استشيرين يكي از اسنادو خسرومنظوم د از ك ر ـا
را رمي
لحن
سي
،ناتسد
صد
ازميان
يكي
روز
هر
و
رآنهگزيند
خسرو ا ر ط
نوازمراي
:سرايمو
ست ـ مـ لـبلب نو ـ چـ دبر ـ ـــب دـــــمآرد
ــ س رد دو ـ بـ ار وا ه ـ كـ ن تسدد ـ ــ ـ ـ صـ
وشبي لحني نـ نو چـ ن حـل ي سـ نادب
ر خمه درآورد ـ سـ نو ـ ـ ـ چـ طبر ـ ـ ـ ـ بـ ه ـ بـ
ت ـ سـد رد بآ نو ـ چـ ي ـ طـبرب ه ـ تـفرگ
وش آوا ـ خـ ن ـ حـل ي ـ سـ در ـ كـ هد ـ يـزگ
وش ـ هـ يدتس ـ بـ ه ـ گـ و يداد لد ي ـ هـگ
ر درآورد ـ ـ تـ گن ـ ــ ـ ـ ـ بـ كش ـ ـ خـ دور
خوش الحان تاني ازار د هايها و ساختترين آهنگسي لحن ار دي ك سـددص
:انمي چني نظقونا ،اوست
1-با آو
گنج
-
8/18/2019 Ancient Persian Royal Modes
6/16
- - 1 2 / / 1 3 9 1
دي ـ ـ نـار دروآ د ـ ـ ـ نج ب ـ ـ گـ ـ د ا ـ ـ و ب ـ ـ چـ يدن ش ـ فـ ي ـ جـنگ شب ـ لـ يد ـ بـ ر ـ هـ
.گان ار دي ،لحن شانزدهم استدر الحان سي»ادآورد«گنج د ـ ر ـا ار گ نـهآ ن يـا
ود ت ـفاي تسد نايمور مناسبت پيروزي ايرانيان و راي شهر راز سردار ساساني ك رگنجين
ر
مصر
كرو
فتح
ساخها
اس
. پسر قيصر راي آن ي ـردنك سـا ره صـاحم زا س پـ ورك طـارپما جن گـ ،نا يـناريا يل سـو
نج گـ ن يـا قا فـتا بسحر ك داتسرف ايرد نايم دست ايرانيان نيفتد آنرا دركشتي نهاد و
مارا شدهاين رو اد آورده خواندها ودست سپاهيان خسرو پرويز افتاد شـ جن گـ تش هـ
. اسخسرو پرويز
گنج گا–2
ـ سـ او ـ نـ يدر ـ كـ ار و ـ گـ جن ـ گـ و ـ چـ بگـ م هـ و و ـ گ م هـ نيم يدن شفا
)جمشيد كاروس ،شادورد ،گاو ميش(گنج گاو كـ ت سـا يجنگ مانما نـمگ يزرواش كـ
مزرع آن
زدن
شخم
هنگام
مارا
كاو
كندو
از
پرويز عد
خسرو
و
يافت
صدكوزه
يافتن
و
رع
خزينـو نقره ،يكي از كوزهطال ا ـر يقا و داد زرواشك پردها را سـ را ر ـد . مـوظنم در
گو شيرينخسرو نـهرف ا آن اين لحن دومين آهنگي است ك ار د سروده ،در حالي ك هـار
دانست .انهفدمين لحن ار دي
3–سوخت
گنج
ـ ختي راه ـ سـ نو ـ ـ چـ هتخو ـ ـ سـ جن ـ ـ گـ ر جن ـ ـ گـ د ـ ـ صـ يتخو ـ ـ سـ ي ـ ـ مـرگآ
در دوره ساسانيان متداول ودهگنج پنجم خسرو پرويز و لحن هجدهم الحان ار دي ك
.است
شا و ان مروا ي–4
ي ـ ـ ـ تـفگ د ـ ـ ـ يـراورم نارود ـ ـ ـ شـ و ـ ـ ـ چـ تفــس د ـ يـراورم هــك يــتفگ شبــل
خسرو»شادورا« يشادوران. شيرين چهارمين لحن ار دي است ودر منظوم نـعم ـ
در سراپرده خسرو پرويز و استخيم ،فرش ،سراپرده نرسر ميار د هنگامي ك حـل نيا
استرا ي)جهانگير. ( ساخت مـ يد ر ـا د ـ يـراورم زا ي فـرظ هاش نآ يار و د هـد.رها ظـ
قالي زر افت و جواهر نشان نگارستان گ رااسشادروان اشاره نـهآ ن يـا د را لامتحا و
.اشدر توصيف اين فرش نگارين سروده
5-
طاقدي
تخت
-
8/18/2019 Ancient Persian Royal Modes
7/16
كــردي ـ سـ يس ـ يـدق ط تــخت وــچ يدرك ـ ـ ـ بـ رد ـ ـ ـ هـق ط شت ا ـ ـ ـ هـب
يتختخسرو پرويز ر.لحن پنجم از الحان ار دي است مـ سيدقاط مان اكـ تس شـن
ول آن. از ساج و عاج و طال و نقره و جواهر ودمتشكل طـ180ش ضـرع و 130نآ عا فـترا و
15ذرع ود
.پل
چوبدر
آن
وهاي
روج و ـ
ب كـاوك
و
فلكي
صور
و
رفت ود
آ نوس كار
سياه
و صورت شاهان و مناظر شكار و زم ر روي آن حك شده ود البي(اقاليم سبع عـث اهنام شـ
/337(كـ ت شـاد رارق يتلآ نآ يور و هديسر زيورپ ورسخ اين تخت از فريدون گفتند ك
تگاهوسيقي امروزي تخت طاقديس گوشدر .كردند ساعات روز را معين ميا آن سـد رد يا
گاه است :شيرين چنين آمدهو خسرودر توصيف تخت طاقديس در منظوم.نوا و س
رتخت ـ ـ ـ ـ سـرب ي ور تس ـ شـنب ي ـ مـ ه ـ بـ
سش ــ يدق ـ ـ ـ ـ ـ ـ طـ ت ـ خـت در ـ گـادرگ ه ـ بـ
ـ ـ ـ ـ مـسآ ي هل ـ ــ ـ ـ ـ ـ ه تمث ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ مـه
ت ـ خـب ــ ب در ـ كـ ي ـ فـيرح ت ـ فـرح نيد ـ بـ
داران ـ جـ ت ن ـ ــ ـ ـ ـ ـ سشده ـ يـل ك ـ خـ
رآن تخـــت ـ ـ ـ بـ هتس ـ ـ بـ د ـ ـ ـ ـ ـ ـ صـر
كيا
وان ـ ـ يـك ه گر ـ ـ ـ خـ تـ ه ـ ـ ـ ـ ـ ـ مـ خي مـ
ي ـ سـ ه ـ بـ ـ ـ تـ ـ بت ــ ـ ـ ث واكب را ـ ـ ـ ـ كـ
رو ـ فـا ب ـ شـ ـ ي ــ هـرهگ رتيب ـ ـ ـ ـ تـ ه ـ بـ
ه انجــــم را رصـــد رانـد كـ يي ـ س نش
ت شـاد ر ظـن رد ورس خـ ت خـت و كـ يسك
وا ـ ـ ـ يـارب ناو ـ ـ ـ ـ ـ يـا هتخادر ـ ـ ـ ـ ـ پـ ورد
ـ ـ يـپ جرد ـ بـ ق ـ ـ ـ يـ ـ قـداد ـ قـم هدوم ـ
ـ ع ت شـــب و رو ـ سـ رداده ـ ـ ـ ـ بـخ
آن دا ـ نـاوخرب ه ـ تـخت ار ن م ــ س ت آ ـ خـت
ت ـ شـادرب ورس ـ خـيك م ـ ـ ـ ـ جـ ناراز ـ هـ
ايق قـد راد قـم ي نـعي ت سـا جـرد عمج ،جرد اتدر توضيح يت پنجم آمده ك جـرد
سرو.ديآن تخت ميدكواكب ر خـيك يا مـن نا هـج ما جـ لثم كـ الم عـ رار سـا ما مـت رزا
)/274وحيد دستگرد(ر،داشت
ناقوسي و او نگ–7–6
ـ ـ سـ يد ي ـ ـ گـنروا و ي ــ سـ و ن قو ـ ـ چـ اوآ ـ قوس ا نـ نو ـ چـ گ ـ نـروا يد ـ شـ
سرواني ازيعني آن خـ تخت و گنروا ،درك بيكرت يگنروا ا ار يسوقان گنهآ د را ك هاگ
آوازد ناقوسشدت وج ي آواز وي در اورديگر معني .آمدر موار تـقو ي مـ گ نـ،د يـچيپ
)/191دستگردوحي(كردانگ ،ناقوس مي
ه كاو حق–8
و ـ ـ ـ چــ ـ ـ
ّ
قح د ا ـ ـ ـ نـق داد سو ــ ـ ـ وس دادي ه ك ـ ـ ـ بـ ار وا يال ـ ـ ـ كـ رك ـ ـ ـ شـ
»كاوسحق
«ر
گ نـهرف
هـو
شم شـ
ن حـل
امي ظـنيد ر ـا نا حـلا
از
ن حـل
شتمين هـ
-
8/18/2019 Ancient Persian Royal Modes
8/16
- - 1 2 / / 1 3 9 1
.اندانست
ماه بركوها-9
ش دي ــ ـ ـ ن گ ـ هـوكر ــ ه ب ـ م ن ـ ـ حـل و ـ ـ چـ ـــهوكرب ه ـ ــم شن ـ ــبد ـ ــهن ن
منظوم
خسرودر
و
درفرهنگ
و
نهم
لحن
شيرين
دي ر ـا نا حـلا
از
ويكم
سي
لحن
ها
در خرداد م)ماذرسپا(را مقام ماذرستان آناللهووالمالهاست ك ك اهداند مـ تروص
.نيز ضبط شده اس)ماه االي كو(ا ركوهان
مشك ان-10
ه ـ ـ نـاد كش ـ ـ مـ ياو ـ ـ نـ ي ـ ـ تـفگرب و ـ ـ چـ ت ـ خـه ـ نـ خ كش ـ مـ يو ـ بـ يتش ـ گـ
.شيرين لحن دهم اسو خسروازالحان ار دي و در منظوملحن يست و دوم
آ ايش خو شي-11
ي ـ ـ هـار دي ـ ـ شـروخ ش ـ ـ يـارآ و د ـ ـ چـ يه ـ ـ مـ دي ـ ـ شـروخ يد ـ ـ بـ ش ـ ـ يـارآرد
فرهنگ
ودر
لحن
هفدهمين
نيز
و
لحن
نخستين
نها حـل
يرين شـ
و
سرو خـ
مـوظنم
در
.استيازدهم از الحان ار دي
نيمرو-12
رو ـ ـ فـا س ـ ـ لـجم رو ـ ـ مـين ي ـ ـ تـفگ و ـ ـ چـ ور ه ـ ـ مـين ـ ـ تـ يد ـ ـ بـ دو ـ ـ خـيب در ـ ـ خـ
ي)هفرهن(لحن يست و نهم سـ نا حـلا زاد ر ـا نـاگو زور فـا س لـجم هزور مـا ما نـ
.اي در دستگاه شور اسگوش
سب سب-13
نيدي ـ شـ شزب ـ سـ رد زب ـ سـ ك ـ نـ ب و ـ چـ هزب ـ ـ سـ كش ـ ـ خـ در غ ـ ـ بـد ـ ـ يـمد
بزي ك لحن نهم از الحان ار دي سـ رد هزبس و هزبس رد زبس و هزبس رد هزبس تروص
.نيز در فرهنگ ها ثبت شده است
قفل وم-14
گ ـ ـ نـهآ رد يدروآ ي ـ ـ مـور ل ـ ـ فـق و ـ ـ چـ گ ـ نـ او مور نج ا ـ گـ ل ـ فـق يد ش ــ گ
تگان ار از الحان سي)رها(لحن پانزدهم»قفل رومي« سـا ن يـا ز ـ يـن يرص نـع ،
:آهنگ اشاره كرده است
د ــ بـر ب نو ـ ـ چـ ديار ـ ـ سـ ي ـ ـ مـه ل ـ ـ بـلب ونيل ـ جـ و ي ـ مـور لــفق و سول ـ قـ
15-سروستا
-
8/18/2019 Ancient Persian Royal Modes
9/16
-
8/18/2019 Ancient Persian Royal Modes
10/16
- - 1 2 / / 1 3 9 1
مهرگان-21
ـ ني گـرهم ياو ـ ـ ـ ـ نـ يدركو ـ ـ ـ ـ نـ و ـ چـ رهم ق ا ـ ـ لـخ شو ـ ـ هـ يدر ـ ـ بـبن ـ ـ ـ ب
دياز الحان سي)هفرهن(لحن يست و پنجم ر ـا ناگنآ ي ارا فـزا مهدزا يـ ما قـم ار
دوازدهآهنگ
ميهاي
صفيگان
و
آنداند
رالدين
يا مـ
نـاگ
وهشت
چهل
ماردادوار شـ
.ن يـا
شدهلحن راي تگاهي جشن زرگداشت مهرگان ساخت سـد يقيسوم رد هزورما ير كـذ نآزا
سمنيست،اما مه قـ ت سـا نكمم هدروآدوخ رعشرد يرهچونم ايي ازرگان زرگ و خردك ك هـ
.شو اجرا م دستگاه شورديف ساززرگ و كوچك دامروزه گوش.ها اشمهرگاني
مرواي ني-22
ـ ل ـف يتخاد ـ نـا كــين ياور ـ مـرب وــچ نآ ياور ـ مـ يد ـ مـآ ك ـ يـن ه ـ مـه ـ ـ س
منظوم »مرواي نيك« دي و فرهنگ نظاميلحن يست و دوم در ر ـا نا حـلازا كـ اه
.نيس از آننامموسيقي دستگاهي داست و امروز
23-شبدي
ب برگ ـ ـ شـ رد و ـ ـ چـزيدب ـ ـ شـ هار ي ـ ـ تـف ز ـ ـ يـخ ب ـ ـ شـ ق ـ ـ ـ آف ه ـ ـ لـمج يدند ـ ـ شـ
د »دي« و»ش«مركب از ر ـا و تسا هدو زيورپ ورسخ بسا مان معني رنگ سياه ك
عالق را در توصيف اين اسب ك سيار موردآن رود سـ دو ز ـيورپ ورسخ .د لـاخضا يـف ن ـ
:در توصيف اسب خسرو پرويز سرود)شاعر عرب قرن اول و دوم هجري(
دال ـ ـ جـنم زيدبش ـ ـ لـا حب ـ ـ صـا اذا ي ـ ـ تـح
ه ـ ـ عـبرا ر ـ ـ تـو ن ا ـ ـ مـ هي ـ ـ ـ ـ لـع ت ــ حـ ن
ي ـ فـ ه ـ لـثم م ن ـ كـ وبو ـ كـرم س ـ نـلا
ب ـ ـ يـرطت ه ـ ـ يـف ـ ـ حـون ـ رسيه ــ ـ ـ فـ ب ل
شبديز سرايي كردار ه شدپير و از كار افتادآنگاه ك راي او نوح ز ـاس ميس راهچ ا
فارسينوح
را كاهگفتاي
شبديز
دادن
دست
از
غم
تا
.
كسي را ياراياگونخبر مرگ شبديز راي خسرو پرويز سيار دهشتناك ود اينك
شاه نبود اهآن داشتند تا ا ساز خود ايگويند نكيسا يا ار د را رو ميخبر شـ ا ـر ر بـخ
.دهد
شب فر-24
شيدي ـ كـ خرــف بــش ن تــسدرب وــچ دـيدن س كـ ب شـ ر تـ هدـمخرف نآ ا
ران)هفرهن(لحن چهاردهم»شب فرخ« يـا زور مـا يقي سـوم رد كـ يد ر ـا ناحلا زا
.موجود نيست
-
8/18/2019 Ancient Persian Royal Modes
11/16
-
8/18/2019 Ancient Persian Royal Modes
12/16
- - 1 2 / / 1 3 9 1
اره(كريم ين مهديقلي تبريزي جـاق هاش دمحم و هاش يلعحتف رصع ( كـ ت سـا ا تـ يـاور
وان شيرين ودر خسرونظامي يـد سپس وراع شـايرهچونم مـتاخ در چـنآ وي طـخ سخ نـ
عبدالرحمان ن سيف برسال تـاك يناهف صـا شورس بقانملا سمش الدين غزنوي در مجموع
)مشتري
(قرا
دارد ،دين
هايي
تفاوت
:
ك فرهنگ جامعدر تم رال نظاميآمده فـه و تسيكذهدر كـن حـل كـ يلا حـرد
:و نظامي اين لحن راآوردنام دارديست وهفتم نيمروز
رو ـ ـ فـا س ـ ـ لـجم رو ـ ـ مـين ي ـ ـ تـفگ و ـ ـ چـ ور ه ـ ـ مـين ـ ـ تـ يد ـ ـ بـ دو ـ ـ خـيب دو ـ ـ خـ
امعدر حالي ك متذكر شدهموس قتاريخ درهمين قول را مشحون جـ گنهرفن يـارد
.اره دچار سهو شده است
مچنينه نظامي،اورنگي ميذكرشدههمراه ناقوسجاي اورنگدر رخي نسخ وانك تـ
. ملحوظ كر آن ر اشعار نظامضمدر
اول
روايت
:
ـ سـ يد ـ مـآ گ ـ نـروارب ي ـ سـوق ن و ـ چـ اوآ سوق ــ ـ ون ن ـ ـ چـ گ ـ ـ نـروا يد ـ ـ شـ
:روايت دوم از آنندراج
ـ ـ سـ يد ي ــ سـوق ن و ي ـ ـ گـنروا و ـ ـ چـ اوآ سوق ــ ـ ون ن ـ ـ چـ گ ـ ـ نـروا يد ـ ـ شـ
كريستن سن(موس قي و شعر در كتابا ر ركوهانآرايش خورشيد دو لحنكديگر آن
سرود آرايش خورشيد اشاره نكردهشدذكر)142 نظامي ان و ،درحالي ك هـوكر هام دورس
.رمي شمررا
ذكر ا دورهالحان ار ديهر چند نخست منوچهري يـ ينا سـاس دهع ياه گنهآ رگيدو
پرداخت ،ام
خسروخود
ومنظوم
نظامي
وشيرين
ت سـا
آورده
را
ا هـنآ
كامل
طور
ك
است
مقّدان نظامي وده اند اشعار شاعران ديگرپس از آن در .روايت مي شودك يشتر ـ جوت ل اق
كمنوچهري است ك يـ چي هـ زا يناگرهم و ناتسورس و زورون و واگ جنگ و دروآدا جنگ زج
زال.آوريان نمياز الحان ار دي ذكري منوچهري ا نام موي ودشايد آنچ خـ راع شـا رد
:مي آورد
سر ـ خـ مـخ و يـنيچ و ي ــ س پ ر لفـظ ه بـ يز ـ غـل هديص ـ قـ و لا ه ـ يـوم ن ـ حـل ه ـ بـ
موي نوح گراز جمل نظامي ها و و گويد كين ايرج و سياوش مي آنههايي اشد ك
شد احتمال در سوگ اين دو چهره اسطوره اي .اندساخت
ي ووش ــ س ني ـ كـ دي ا ـ نـار ه ـ مـخ و ـ چـ شو ـ گـ يد ـ شـ ن ـ ـ شو سي و ون ـ خـ را ـ پـ
-
8/18/2019 Ancient Persian Royal Modes
13/16
رآغ ـ ـ ـ ـ سـ ار جر ـ يـا ني ـ كـ يدر ـ كـ و ـ چـ ـ ـ ب دي ـ شـون جر ـ يـا ني ـ كـ ار ن ـ ــ ـ ـ مـ
داني ميالحااخشها را اينسكريستن بـنج كـ د نـراد يخيرا تـ .)نوحش مـ،
ربهاي سوگ امروزه فقط در ين سرو)13751:63 غـ رد ينا يـم سر گـاز رد قوامي ك
و
ان گـدرم
وم مـع
مر وط
ك رخي
دارد
رواج
و ختياري
لرستان
لرهاي
،اهدرك
يعني
ايران
شت پاره كـ ود خـ رابت و ليا تشادساپ و عفانم رطاخ اي مختص زرگان و دالوران است ك
روايت حوادث تاريخي ميشده صورت اند و اين نوع ك راپردازد جـا زاد گـ و زوس ا و زاو
)1384:2ثا ت زاد.(شومي
ش ري درك جز سي لحن ار دي عخسرو و بـت دهآن نظامي و مـآ ر گـيد را ثـآ رد
ن(تمدن ساسان كتابديوان منوچهري ونيزالحان ديگري در سـ نيتسيرك1371:45(ر كـذ
در آثار كمتر شاعريشده شايد اين الحان مشاهده مي شودك كـل يرعا شـ سنت ـ ن
:دين قرارنكاشن آورده شدهموسيقرساالاز كتنقل
1-انگبين
2-خر
ا
3-نور
اد
)ديوگن( تيف گنج- 6پيك كر- 5پرده خرم-4
ا رامش خ- 9درغم- 8جو ران-7
سرانداز- 12سرو ستا- 11شاد ا-10
ن زير زرگ- 15زنگان- 14زا-13
شباب- 18شاور- 17سايگا-16
مادروسن- 21گنج وا- 20گنج كاروان-19
مشكوي -22 نازنورو- 24مي رسر ها-23
نيم راس-25
الحان مذكوراز مشكوي وتيف گنج يا ديوگنج صورت رخش ديف صورتمشكدان
:در اشعار منوچهري اين چنين ذكر شده
نج ـه نواي هفت نج ي ـاون ه ه نـجرا ياو نـ ه شخر فيد ياون ه
-
8/18/2019 Ancient Persian Royal Modes
14/16
- - 1 2 / / 1 3 9 1
نتايج
خسرو و شيرين ،ا ذكر اسامي آهنگ-1 يقي ،منظوم سـوم تاحالط صـا و نا حـلا و ا هـ
يكي از مهمخود رسال ص اي است مستقل در موسيقي و سندي مكتوب ك خـشم رين تـيا هـ
ي. از اسالم درآن استآن ذكر ساختار موسيقايي قبل كـ ني سي لحن ار دي عهد ساسانيان
ب تـك زا ي خـر رد و هدرك هراشا اهنآ زا يخر دوخ راعشا رد يماظن زا شيپ زين ،يرهچونم
است تاريخي ذكرآن ها رفت
.ي خسرو و شيرين ارز اس پيوند ارگانيك ين افت تغزّلي ا موسيقي در منظوم-2
ادرالحان ار دي امروزه در ز ان فارسي-3 نـ دراو مـرد ا هـ نآ زا ي خـر ،دنرادن يدر راك
اخر فـم ر كـذ يار ر ـ ثـن و رع شـ رد ينات سـا ر كـذ و كيئاكرا تروص مثل نام ار د و نكيسا
مگذشت
رونكار
.
گ فرهنگ-4 نـهآو تاحالط صـا و ناحلا ركذ رد فلتخم بتك و اهناينا سـاس هرود يا هـ
يكيهمانندي اي ك گون قهايي دارند ّـوم و از نخستين و وام گرفت - از ديگري آنها را
منظوم .ي خسرو و شيرين نظامي استرين اين منا ع
روا نما ه الحان باربدي به چند
1 خورشيد
آرايش
)جه
(خورشيد
آرايش
-خورشي
آرايش
يآيين جم--آئين جمشي2
اورنگ-اورناورنگ3
ب غ نسري-ب غ شيريب غ شيري4
تخت اردشيتخت اردشيتخت ط قديتخت ط قدي5
--حقه ك ووسحقه ك وس6
راح روح--راح روح7
ج ) (8 رامش ج ن-رامش
سبزه درسبز-)(سبزدرسبسبز در سب9
-
8/18/2019 Ancient Persian Royal Modes
15/16
ش دروان-ش دوران مرواريران مرواريش د10
شبديز-شبديزشبدي11
شب فرخ-شب فر)فرخ ش(شب فرخ12
قفل رومي-قفل روميقفل رومي13
گنج ب دآورگنج ب دآورگنج ب دآوردگنج ب دآورد14
ك وو(گنج گ و15 گ )ي گ گنج گ گنج گنج
گنج سوخته-گنج سوخت)خت(كين سوخته16
كين ايرج-كين ايرجكين ايرج17
كين سي وش-كين سي ووش نكين سي ووش ن18
م ه بركوه ن-م ه بركوه نم ه بركوه ن19
مشكدانه-مشكدانهمشكدانه20
--مرواي نيكمرواريد نيك21
22مشكم ليمشكم لي
--مهرگ نمهرگ نيمهرگ 23
ن قوسن قوسن قوسن قوس24
نوبه ر--نوبه ر25
ب -نوشين ب د)ب ده نوشي(نوشين ب د26 نوشين
نيمرو-نيمرونيمرو27
--نخيرگ جيرگ نن28
بزرنورو بزرنورو29 نورو
كبك دركبك دركبك در30
31رو
فرخ
--
--كيخسرو32
سروست سروست سروست 33
پ ليزب پ ليزب -34
شهري 35 سي وش ب غ ب غ
نوش لبيننوش لبين36
بند شهري37
روشن چرا38
غنچه كب39
-
8/18/2019 Ancient Persian Royal Modes
16/16
- - 1 2 / / 1 3 9 1
مهرانگي40
در نورو41 س
كتابنامه
1-ايرافشار
).1356.(فارس
مقاالت
فهرست
.جيب
كتا هاي
انتشارات
. اگري).) .1371جورجورج فارمرمريويس-2 ن ـخ هرابردراتفگود.ي شـا دازه مـجرت.
.انتشارات آگاه
ماهو.تهرا.چاپ او.موس قي تاج كستا). ).1388ثا ت زاده ،منصور-3 .مؤسس
.حوزه هنر.تهرا.چاپ او.موس قي بخت ار).1384. (--------4
.انتشارات توتي. چاپ او.ايرافرهنگنامه موس ق)) .1376نصرت الحدادي-5
.دانشگاه تهرا.تهرا.لغت نام).) .1375علي اكبدهخدا-6
عار).).1373ا وعبدال رودكي سمرقندي-7 شـا ناو يـد.يس يـفن ديع سـ حيحص تـ.لوا پا چـ
.نگا
انتشارات
.
زم .)).1375مهد ستايشگر-8 .انتشارات اطالعا.چاپ او.واژه نامه موس قي ايران
.انتشارات زوا. فرهنگ لغات و تعب رات ديوان خاقان). ) .1374سجادي ،ضياءالدي-9
مي.ايران ان در زمان ساسان ان).).1351آرتو كريستن سن-10 سـاي دي شـر مـجرت.پا چـ
.ارات ا ن سينانت.تهرا.اول
انتشارات سيمر.تهرا.چاپ او.ايراتاريخ موس ق).) .1373حس مشحون-11
اپمنوچهري دامغاني و موسـ قي). ).1363مالح،حسينعلي-12 چـلوا .نار هـت.تاراش تـنا
.فرهنگ و هنر
رار).) .1374اليا نظامي-13 سـالا
مخزن
آثاروشرح
و
اپ اول.احوال چـ.نار هـت.اتاراش تـ
.دانشگاه تهران
.انتشارات قطر.تصحيح وحيددستگرد.خسرو و ش ري).).1376اليا نظامي-14
.سازمان ميراث فرهنگ.چاپ او.فرهنگ موس قي ايران).) .1376هرو. وجدان-15