sustainable tourism planning part iii iv v feb 2015

การวางแผนการทองเทยวอยางยงยน���SUSTAINABLE TOURISM PLANNING

TM306

เทอม 2 / 2557 ครงท 3 – 5 บรรยายโดย ดร.สมนก จงมวศน (อ.เขยว)

การประเมนศกยภาพ และ

คณคาของแหลงทองเทยว (มรดกในพนท) เพอการพฒนา

และ การจดการแหลงทองเทยวอยางย งยน

(สวนท 1 ของ SUSTAINABLE TOURISM PLANNING)

โมเดลการจดเตรยมการประเมนศกยภาพ และ

คณคาของแหลงทองเทยว (มรดกในพนท) เพอการพฒนา

และ การจดการแหลงทองเทยวอยางยงยน

ขนตอนการจดสรางแผนงาน การบรหารจดการมรดกในชมชนเพอความยงยน

1 ชอพนทมรดกทางธรรมชาตและวฒนธรรม (ชอทางการ และ ชอไมเปนทางการ) 2 ต าแหนง (หมบาน ต าบล อ าเภอ จงหวด)

3 ขนาดของพนท (ไร งาน ตารางเมตร ตารางวา ฯลฯ) 4 ลกษณะพนท .. สภาพทางภมศาสตร (ทราบลม ปา ภเขา แมน า คลอง อาว แหลม ฯลฯ) 5 ประเภทของพนท (พนทตนน า พนทกลางน า พนทปลายน า)

ตวอยาง ลกษณะและประเภทของพนท (เพมเตม) • พนททไดรบการจดการ เชน ทงหญาเลยงสตว ฟารมปศสตว ปาปลก

• พนทเกษตรกรรมแบบดงเดม เชน ทงนา ทงหญา ไรบกเบก

• พนทเกษตรกรรมผสม แบบดงเดม และ แบบสมยใหม เชน การเรมปลกพชพนธชนดเดยวเปนจ านวนมากกวาการปลกหลายชนดปนกน แตยงมสภาพเปนธรรมชาตอย

• พนทเกษตรกรรมแบบสมยใหม เชน การปลกพชพนธเดยวเกอบทงพนท และสภาพธรรมชาตเดมเหลอนอยลง

• พนทรอบนอกศนยกลางเมอง เชน เมองขนาดเลกทมทพกอาศยรวมกบ รานคา ไรสวนพนทเกษตรกรรม และพนทธรรมชาต

• พนทในเมอง เชน สภาพแวดลอมทมการกอสรางหนาแนน มสวนสาธารณะเปนสภาพแวดลอมทสรางขน

• พนททางโบราณคด เชน ปอมปราการ เมองโบราณ การตงถนฐานโบราณ

• พนททางประวตศาสตร เชน สนามรบ ชมชนเมอง พนทอตสาหกรรมเกา โรงส ทาเรอเกา อางเกบน าหรอคลองเกา

6 แผนผงโดยรวมของพนท

(ผงภมศาสตร ผงนเวศวฒนธรรม..คน ธรรมชาต สงปลกสราง)

The Pilgrimage Routes of French Catholic Mission in Thailand: Ayutthaya, Lopburi, Bangkok, & Chanthaburi Provinces

11

A A

-

Figure 7. Site Layout, Ban Sakhla, viewed by satellite

(Source: Google Earth Software, simulation dated 20.06.06)

A A

A A

Shrimp Farm

Mangrove Forest

Village Area

Mangrove Forest

Sanctuary Canal

Public Area

Village Area

Mangrove Forest

Shrimp Farm

Public Area

7 พฒนาการของชมชนจากอดตจนถงปจจบน – ขอมลประวตศาสตรทองถน เรองเลาทองถน วฒนธรรมทองถน รปภาพอดต-ปจจบน

(ภมทศนทางวฒนธรรม .. วฒนธรรมขาว วฒนธรรมน า ฯลฯ)

– พฒนาการทางภมศาสตร การเปลยนแปลงของพนทในอดตทผานมา (ภมบาน ภมเมอง)

– ความรงเรองในอดต ปญหาหรอผลกระทบในอดต จดพลกผน

(ภมสงคม)

อดต ปจจบน

25

ปจจบน

อนาคต

8 ความส าคญ (คณคาและมลคา) ของพนท

พนทส าคญ(พนททนาสนใจ)ในชมชน

พนททจบตองได วด วง บาน โบสถ มสยด ปาชายเลน ปาดบชน พนทปลกขาวโบราณ แหลงเกษตรอนทรย อาวทองค า แหลงชวมณฑล ฯลฯ

พนททจบตองไมได พนทศกดสทธ พนททเคยมอยในอดต ฯลฯ

ค าส าคญเพอบงบอกคณคา (และหรอมลคา) โดยรวมของชมชน เชน พนทความมนคงทางอาหารทส าคญของประเทศ อาวทองค าแหงภาคใต ธนาคารทางทะเลแหงบรพาทศดวยมลคากวาพนลานบาทตอป

มรดกทางธรรมชาตในพทยา อาวพทยา ทะเลทยงสะอาดและคลนไมแรงจด หาดทรายทยงขาวสะอาดและเขาถงงาย แสงแดดทไมรอนแรงจนเกนไป จดชมววธรรมชาตของอาวพทยา 360 องศา บนภเขา อาวนาเกลอ ความหลากหลายทางชวภาพ ปาชายเลน

พช : ปาโกงกาง พชชายหาด ไมพมและตนไม สตวน า : กง หอย ป ปลา

นก : นกประจ าถน นกยายถน นกยางโทน นกยางเปย

มรดกทางวฒนธรรมในพทยา

• บาน ยาน ตลาด บานเกา บานพนถน ยานการคาโบราณ • วด วดไทย วดจน/โรงเจ ศาลเจา • วง พระต าหนก(ทเสดจประทบ)ของพระเจาอยหว รชกาลปจจบน • อาชพ ประมง คาขาย เรอ อวน แห กาแฟโบราณ ขนมโบราณ • ภมทศนทางวฒนธรรม เขา สทร ลานโพธ ถนน ตรอก ซอกซอย สะพาน

ยาวนาเกลอ อาวนาเกลอ • ความหลากหลายทางวฒนธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณ

– ประเพณกองขาว – ประเพณสงกรานต – ตรษจน กนเจ – การเขาแมส การเขาลงลม เรองเลาในอดต ต านาน ประวตศาสตรทองถน – จดเรอจมพทยา

มรดกทางวฒนธรรมทจบตองได

– โบสถและอาสนวหารคาทอลกโบราณในพนทอนรกษ • Romanesque Revival Gothic • Renaissance Neo-Classic • Thai Vernacular Thai – Western • Western

– สสานคาทอลกโบราณในพนทอนรกษ – โรงเรยนคาทอลกโบราณในพนทอนรกษ – บานพนถนในพนทอนรกษ

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

มรดกทางวฒนธรรมทจบตองไมได

– วฒนธรรมคาทอลกในประเทศไทย

– วฒนธรรมชาตพนธในประเทศไทย • เวยดนาม • กมพชา • จน • โปรตเกส

45

46

47

48

อาหารเวยดนามพนถนในพนทอนรกษ

49

Bánh Xèo Nem Nướng

Bánh Trôi

Bánh Cuốn

Bánh Tét

Bánh Canh 50

อาหารกมพชาพนถนในพนทอนรกษ

• Suckling Pig

51

อาหารไทยวฒนธรรมโปรตเกสในพนทอนรกษ

• Trouxos das caldas Thong Yip

• Fios de Ovos Foi Thong

• Ovos-Moles Thong Yot

• Queijadas de Coimbra Ba Bin

• Tigelada Mo Kang

• Kha Nom Pastel (Traditional Portuguese Pastel) Curry Puff

• Kha Nom Kudi Jeen

• Kha Nom Kud Sarang (Christmas period)

• Curry made of roasted chicken + Thai rice noodles (Celebration of Virgin Mary of Immaculate Conception Church in September),so called “Kha Nom Jeen Kai Khua”

52

ค าส าคญเพอบงบอกคณคาโดยรวมของ เสนทางจารกแสวงบญคาทอลกในประเทศไทย • The pilgrimage routes of the French Catholic mission in Thailand are the

remaining routes of the fundamental Catholic communities in the country contributed by mosaics of the missionary travails in the past accompanied by the different ethnic groups, who have overtime learned to co-exist spiritually under Catholicism, with mutual dependencies of rich history, spirit, culture, and ways of living on their own, keeping from Ayutthaya, Thonburi, and early Bangkok periods, and still standing to continue their existence nowadays

• เสนทางจารกแสวงบญนเปนเสนทางวฒนธรรมทยงคงเหลอรองรอยทางประวตศาสตรและสงคมของ

ชมชนคาทอลกในประเทศไทยทยงมหลกฐานความตอเนองของวถชมชนคาทอลกทชดเจนทสด ซงประกอบไปดวยความหลากหลายทางวฒนธรรมทรอยเรยงเรองราวทผกพนและกลมกลนเสมอนมดเชอกเดยวกนของเหลานกบวชและสาวกชาตพนธกลมตางๆทไดผานการเรยนรด ารงอยรวมกนมาดวยจตวญญาณอนแรงกลาภายใตค าสอนในวถคาทอลก ซงเตมไปดวยเรองราวทมคารวมกนและพงพงกนทางประวตศาสตร จตวญญาณการตอส วฒนธรรม และ วถชวตทางสงคมของพวกเขา สบสานตอเนองกนมาตงแตยคทองของอยธยา ผานมายงสมยธนบรและกรงรตนโกสนทรตอนตน และยงคงด าเนนตอไปจนถงปจจบนน โดยทคณคาโดยรวมของชมชนเหลานไดถกสงผานจากรนสรนและไมเคยจางหายไปตามกระแสวฒนธรรมทเปลยนแปลงไป

9 การประเมนคณคาของมรดกชมชนแบบบรณาการ • คณคาดานเศรษฐกจ เชอมโยงกบมลคา มทรพยากรอยเทาไหร ?

• คณคาดานอรรถประโยชนใชสอยในปจจบน • คณคาทางประวตศาสตร • คณคาทางสนทรยศาสตร ความงดงาม (รป รส กลน เสยง สมผส อารมณ ความรสก)

• คณคาทางวทยาศาสตร (รวมถงภมป ญญา) • คณคาดานการศกษาเรยนร • คณคาทางสงคม รวมถงคณคาดานเอกลกษณเฉพาะทองท

• คณคาทางจตวญญาณของชมชน (รวมถงศาสนา ความเชอ)

• คณคาจากการตความ (คณคารวมระดบทองถน ระดบประเทศ หรอระดบโลก)

• คณคาจากความรวมมอรวมใจ (ความสมพนธ ความสามคค ความเปนน าหนงใจเดยวกน)

• คณคาจากความจรงแท ความสมบรณ และความตอเนองของมรดกในชมชน

ตวอยาง การประเมนคณคาของมรดกในชมชน (อยางงาย)

Pom Mahakarn Fort & Society behind the Wall

Statement of Significance

• Only the remaining fort with continuous flows of traditional way of life from early Bangkok era to present (Locations, Buildings, Settings, Skills, and Spirit)

Historic Value (1)

Pom Mahakarn, 2 of 14 Forts Remaining in Bangkok

Historic Value (2) Bangkok in King Rama III’s Reign (1824-1851 A.D.)

Historic Value (3) Pom Mahakarn,

History of Water Circulation (Klong Mahanak)

Historic Value (4) Pom Mahakarn,

King Rama V (1868-1910 A.D.)

Aesthetic Value (1)

Gable Roof Hip Roof

Ginger Bread Fort (French)

Aesthetic Value (2)

Water Front Architecture

Water Front Landscape

Traditional Pier

Natural Environment

Aesthetic Value (3) Shutter

Thai Ornament

Shutter Folding Door

Thai Ornament

Golden Teak Wood

Aesthetic Value (4)

Strong / Mass Secure / Double Height / Thickness

Scientific Value (1) Architectural Construction

Western Style (Function > Form)

Eastern Style (Function < Form)

Scientific Value (2) Architectural / Energy Construction

Wooden Inter-Lock Post & Lintel Ventilation

(Upper) Raised Floor

Brick & Concrete Plaster

Ventilation (Lower)

Scientific Value (3)

Engineering

Fort Structure (French)

Water Supply (Copper Piping)

Electricity Supply (Pulley & Cabling)

Social Value

Spiritual Value

10 สถานการณปจจบนของ การมสวนรวมของชมชนตอการบรหารจดการมรดกในชมชน

ตวชวดความส าเรจของการมสวนรวมของชมชนในการจดการมรดกในพนท

• ความยงยนของสภาพแวดลอมทางธรรมชาตและวฒนธรรม

• ผคนอาศยอยในทองถนตนอยางเปนสข

• สามารถสบทอดวฒนธรรมของตนไดอยางเหมาะสม

• ความเขมแขงของชมชน

• ชมชนสามารถสบทอดองคความร ภมปญญาทองถน และน ามาปรบใชกบสงคมรวมสมยได

11 ป ญหาและอปสรรคทมผลกระทบตออนาคตของมรดกในชมชน

(ทมผลกระทบตอคณคาและมลคาของมรดกในชมชน)

• สภาพแวดลอมถกท าลาย • การใชทรพยากรแบบไมเคารพตอสงทมอยเดม • การใชทรพยากรทไมเกดประโยชนใชสอยตอชมชนอยางทวถง เกดความเหลอมล า • ประชาชนอยอาศยในชมชนอยางไมเปนปกตสข มคณภาพชวตตกต า • การด าเนนชวตของชมชนไมสอดคลองกบระบบนเวศชมชน • การบรโภคทรพยากรเกนตว • ละเลยการใชทรพยากรทหมนเวยนไดภายในทองถน • ขาดการรกษาและธ ารงไวซงอตลกษณทางวฒนธรรมของชมชน ขาดการสบทอดวฒนธรรม • องคความรและภมปญญาทองถนถกท าใหลดคา หรอจางหายไป ขาดการน าไปปรบใชกบสงคมรวม

สมย • ขาดการใชองคความรทองถนเปนรากฐานในการพฒนาชวตและความเปนอย • ขาดการไตรตรองในการรบมาซงการพฒนาทไมเหมาะสมกบชมชน ไมรเทาทนกระแสทน • เกดความออนแอในระบบเศรษฐกจชมชน กลายเปนระบบเศรษฐกจทพงพงปจจยภายนอกทมความ

ซบซอนและผนผวนสง

12 การพฒนานโยบายการบรหารจดการมรดกในชมชน

– ค าส าคญเพอบงบอกถงนโยบายโดยรวมในการจดการมรดกในชมชน • EX: นโยบายการบรหารจดการชมชนอาวบางละมงจะมงเนนในเรองความรวมมอของผมสวนไดสวนเสยในชมชน โดยใชตวบงชความส าเรจของนโยบายผานการอย รวมกนอยางยงยนระหวางภาคอตสาหกรรมกบภาคประมง และการลดความเหลอมล าในการเขาถงทรพยากรทองถน

– รางนโยบายการบรหารจดการมรดกในชมชน ในเชงสงวนรกษาหรออนรกษ

•EX: • นโยบายสรางความยงยนของสภาพแวดลอมทางธรรมชาตและวฒนธรรม • นโยบายทท าใหผคนอาศยอยในทองถนตนอยางเปนสข • นโยบายทสามารถสรางการสบทอดวฒนธรรมของชมชนไดอยางเหมาะสม • นโยบายเสรมสรางความเขมแขงของชมชน • นโยบายทกระตนใหชมชนสามารถสบทอดองคความร ภมปญญาทองถน และน ามา

ปรบใชกบสงคมรวมสมยได

12 การพฒนานโยบายการบรหารจดการมรดกในชมชน

– ทางเลอกตางๆทมของนโยบายการบรหารจดการมรดกในชมชน ในเชงสงวนรกษาหรออนรกษ

• การดแลรกษามรดกในชมชน (Maintenance)

• การรกษามรดกในชมชนใหคงสภาพ (Preservation)

• การบรณะมรดกในชมชน(Restoration)

• การสรางมรดกในชมชนตวเดมขนมาใหม (Reconstruction)

• การปรบประโยชนใชสอยของมรดกในชมชนใหม (Adaptation)

• การพฒนาและสรางสรรคมรดกในชมชนตวใหมๆ (Development and Creation)

– แผนการสงวนรกษาหรออนรกษ และแผนการจดการบรหารมรดกในชมชนเพอความยงยน

» วสยทศน มองไกลๆ 3ป 5ป 10ป .. 20 30 50 ป

» เปาหมาย สงทตองได ตองไปถง

»กลยทธ (ยทธศาสตร) เครองมอทจะไดมาซงเปาหมาย

»แผนการจดการหลก ตองมวตถประสงคและเปาหมายเปนตวชวด

»แผนการจดการยอย หรอ แผนปฎบตการ โปรแกรม/กจกรรมปฎบตการเพอบรรลเปาหมาย

(5W1H ตองครบ ตองมรปแบบการวดผลทชดเจน)

ตวอยาง: กลยทธเพอใชเปนแผนการจดการบรหารมรดกในชมชน • การฟนฟสภาพแวดลอมทถกท าลายผานงานอนรกษภายในชมชน

• การสงเสรมการใชทรพยากรแบบเคารพตอสงทมอยเดม • การสงเสรมใหใชทรพยากรทเกดประโยชนใชสอยตอชมชนอยางทวถง เพอลดความเหลอมล า • การยกระดบคณภาพชวตของประชาชนใหอาศยในชมชนอยางเปนปกตสข • การด าเนนชวตของชมชนทสอดคลองกบระบบนเวศชมชน • การสงเสรมการบรโภคทรพยากรอยางพอเพยง • การรณรงคใหใชทรพยากรทหมนเวยนไดภายในทองถน • การรกษาและธ ารงไวซงอตลกษณทางวฒนธรรมของชมชน สรางการสบทอดวฒนธรรม • การเพมคณคาใหกบองคความรและภมปญญาทองถน เพอท าใหเกดกระแสการน าไปปรบใชกบสงคมรวม

สมย • การประยกตใชองคความรทองถนเปนรากฐานในการพฒนาชวตและความเปนอย • การสรางกระบวนการเรยนรและไตรตรองรวมกนในการรบมาซงการพฒนาทเหมาะสมกบชมชน การเสรม

องคความรเพอรเทาทนกระแสทน • การสรางความเขมแขงในระบบเศรษฐกจชมชน การลดความส าคญของระบบเศรษฐกจทพงพงปจจย

ภายนอกทมความซบซอนและผนผวนสง

ตวอยาง: แผนการจดการหลก / แผนการจดการยอย 1. การจดท าทางเชอมตอจากถนนพระอาทตยกบทางเดนเทารมแมน าเจาพระยา

• ก าหนดพนทเปดโลงสาธารณะ ใหสามารถเชอมตอกบทางเดนรมแมน า อยในบรเวณพนทอาคารกรมพาณชยนาวและบรเวณพนทวางทางตอนใตอาคารรเวอรแมนชน (ระยะเวลา 3 เดอน โดย ส านกโยธาธการ กทม)

• ปรบปรงเสนทางเดนทาพระอาทตยและทาบางล าพ ใหมความสะดวกในการเขาถง (ระยะเวลา 2 เดอน โดย กรมเจาทา)

2. การควบคมกจกรรมบรเวณถนนพระอาทตย • ออกมาตรการควบคมการประกอบกจกรรมประเภทรานอาหารกงสถานบนเทง

ไมใหขดตอสภาพแวดลอมและกจกรรมเดมในพนท ตองมการจดระเบยบพนทและการใชงานบรเวณรมทางเดนทางเทาใหเหมาะสม (ระยะเวลา 6 เดอน โดย ส านกผงเมอง กทม)

– บนทกสถานภาพของมรดกในชมชนกอนการเปลยนแปลง และหลงการใชงานแผนการจดการ

• การแปลความหมายของผลลพธตองชดเจนและอธบายไดในมมกวาง

(เขาถงภาคประชาชน)

• ตรวจสอบและประเมนผลอยางตอเนอง

• แผนการปรบปรง หรอ แผนการแกไข ตองมตอเนอง

(แผนการจดการ วธวดผล การแปลผล และเปาหมาย สามารถปรบปรงเปลยนแปลงได)

• การสอสาร “การเปลยนแปลง” สสาธารณะชนทงในและนอกชมชน

การสรางแผนการตลาดอยางยงยน (สวนท 2 ของ SUSTAINABLE TOURISM PLANNING)

• บทสรปส าหรบผบรหาร • การวเคราะหสถานการณในปจจบน • การวเคราะหโอกาสและความเปนไปได • การก าหนดวตถประสงคและกลมเปาหมายอยางยงยน • การก าหนดกลยทธทางการตลาดอยางยงยน • การก าหนดโปรแกรมการปฏบตการอยางยงยน • การก าหนดงบประมาณอยางยงยน • การควบคมทางการตลาดเพอความยงยน

แผนการตลาดอยางยงยน (Sustainable Marketing Plan)

1. บทสรปส าหรบผบรหาร เปนการสรปยอแผนการตลาดของกจการ เพอให ผ บรหารระดบสงไดรบรและเขาใจสภาพธรกจปจจบน รวมทงกลาวถงประวตและการพฒนาการของกจการโดยสงเขป

2. การวเคราะหสถานการณในปจจบน - ดานการตลาด - ดานผลตภณฑ/บรการ - ดานการแขงขน - ดานการจดจ าหนาย - ดานสภาพแวดลอม

3. การวเคราะหโอกาสและความเปนไปได การวเคราะห (SWOT) และวเคราะหความเปนไปได “SWOT ANALYSIS” S = Strength W = Weakness O = Opportunity T = Threat

จดแขง (Strengths) จดออน (Weaknesses)

(ขอเดน) (ขอเสยหรอจดดอย)

1.จดแขงทางการตลาด 1.จดออนทางการตลาด

2.จดแขงทางการการเงน 2.จดออนทางการการเงน

3.จดแขงดานการผลต 3.จดออนดานการผลต

4.จดแขงดานบคลากร 4.จดออนดานบคลากร

5.จดแขงดานอนขององคการ 5.จดออนดานอนขององคการ

การวเคราะห SWOT

โอกาส (Opportunities) อปสรรค (Threats)

(ขอไดเปรยบ) (ปญหาหรออปสรรค)

1.สภาพแวดลอมจลภาค 1.สภาพแวดลอมจลภาค

2.สภาพแวดลอมมหภาค 2.สภาพแวดลอมมหภาค

2.1 ประชากรศาสตร 2.1 ประชากรศาสตร 2.2 เศรษฐกจ 2.2 เศรษฐกจ 2.3 เทคโนโลย 2.3 เทคโนโลย 2.4 การเมองและกฎหมาย 2.4 การเมองและกฎหมาย 2.5 ทรพยากรทางธรรมชาต 2.5 ทรพยากรทางธรรมชาต 2.6 สงคมและวฒนธรรม 2.6 สงคมและวฒนธรรม

การวเคราะห SWOT

4. การก าหนดวตถประสงคและกลมเปาหมายอยางยงยน

- การก าหนดวตถประสงคทางการตลาด ควรก าหนดเปาหมายทตองการอยางชดเจน ภายในก าหนดระยะเวลาและมความเปนไปได เพอใหบรรลวตถประสงคของกจการทวางไว

- เปาหมายรวมกนทง เศรษฐกจ สงคม และ สงแวดลอม - การก าหนดกลมเปาหมาย (STP) เพอความยงยน

5. การก าหนดกลยทธทางการตลาดอยางยงยน คอการก าหนดสวนประสมทางการตลาด ใหเหมาะสมกบกลมเปาหมายรวมทง 3 เปาหมาย

6. การก าหนดโปรแกรมการปฏบตการอยางยงยน คอการน าผลลพธจากการก าหนดกลยทธทางการตลาดอยางยงยนมาจดท าแผนปฏบตการ แสดงรายละเอยดของกจกรรมตางๆ เปนการแบงหนาทความรบผดชอบแกพนกงานอยางชดเจน เชน ดานการบรการ การผลต ดานการจดซอ ดานการจดจ าหนาย ฯลฯ

7. การก าหนดงบประมาณอยางยงยน คอการจดสรรงบประมาณรายจายใหกบกจกรรมตางๆ อยางเหมาะสม (จดท างบก าไรขาดทน) โดยตองค านงถงวตถประสงครวมทง 3 เปาหมายเปนหลก

8. การควบคมทางการตลาดเพอความยงยน คอการตดตามผลการปฏบตงานการตลาด ใหเปนไปตามแผนทก าหนดไว (ปกตเปาหมายและงบประมาณจะท ากนเปนเดอนหรอไตรมาส)

ควรมแผนส ารองส าหรบสถานการณฉกเฉน มเปาหมายรวมดานเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอมเปนตว

วดผล