okachamma igbo - api.volunteer.npvn.ngapi.volunteer.npvn.ng/media/pdfs/okachamma 4.pdf · uru ilu...
Post on 30-Oct-2019
26 Views
Preview:
TRANSCRIPT
-
�
Åkwπukwπo ∏Ogπugπu Nd≥ Prå≥mår≥ 4
OKACHAMMA IGBOOKACHAMMA IGBO
okach prel 4.indd 1 7/29/10 8:30:57 AM
-
��
okach prel 4.indd 2 7/29/10 8:30:57 AM
-
iii
B. Mbah L. Apakama U. Ezugwu
OKACHAMMA IGBOOKACHAMMA IGBO4 ≥råm≥årP ≥dN uπguπgO∏ oπwkuπwkÅ
okach prel 4.indd 3 7/29/10 8:31:00 AM
-
iv
© Learn Africa Plc 2010First published 2010
ISBN 978 978 026 789 6
Illustråtions by Franklin Oyekusibe, foyekusibe@yahoo.co.uk
okach prel 4.indd 4 7/29/10 8:31:00 AM
Åll rights reserved. No pårt of this publicåtion måy be reproduced, stored in å retrievål system, or trånsmitted in åny form or by åny meåns, electronic, mechånicål, photocopying or otherwise, without the prior permission of Learn Africa Plc.
Learn Africa PlcFelix Iwerebon House52, Oba Akran AvenueP.M.B. 21036Ikeja, Lagos StateTelephone: (01) 4393111, (01) 7403967Fax: (01) 4964370E-mail: learnafrica@learnafricaplc.comWeb: www.learnafricaplc.com
Area offices and branchesAbuja, Ajegunle, Akure, Benin, Enugu, Ibadan, Ilorin, Jos, Kano, Onitsha, Owerri, Port Harcourt, Zaria, with representatives throughout Nigeria
Reprinted 2013, 2014
-
v
Nd≥na
Isi nke Mbu: ∏Utπoasπusπu 1Nkπowa πod≥d≥ ihe 1∏Orπu nka 1Nkπowa ihe d≥ ndπu 5∏Uda d≥ iche iche 7
Isi nke Abπuπo: Agπumagπu 12Akπukπo ifo 12Ihe mere Ezi ji adπu ala 12Akπukπo Mbe na Ejula 14
Isi nke Atπo: Omenaala 16Njirimara nd≥ Igbo 16Ala Igbo 16Asπusπu Igbo 17Ejiji nd≥ Igbo 17
Isi nke Anπo: ∏Utπoasπusπu 21Ikwu oge 21Elekere na aha akπukπu ya 21Nkeji oge 25
Isi nke Ise: ∏Utπoasπusπu 28∏Onπuπogπugπu 28Itinye πonπuπogπugπu n’ah≥r≥okwu 30
Isi nke Isii: Agπumagπu 32Agwπugwa 32Uru agwπugwa bara 32Agwπugwa πufπodπu 33
Isi nke Asaa: ∏Utπoasπusπu 35Ah≥r≥mfe nd≥eme 35Okwu nd≥ na-egosi nd≥eme 35 Ah≥r≥mfe nd≥eme (∏Omπuma atπu) 36
Isi nke Asatπo: Agπumagπu 37Abπu 37
okach prel 4.indd 5 7/29/10 8:31:01 AM
-
v�
Abπu otito 37Abπu ar≥r≥ 38Abπu nkπocha 39
Isi nke Itoolu: Omenaala 41Ihe πoma n’ala Igbo 41Agwa πoma 41Ihe πojπoπo n’ala Igbo 42Agwa πojπoπo 42
Isi nke Iri: ∏Utπoasπusπu 45‘Na’ d≥ ka nnyemaka ngwaa 45Nnyemaka ngwaa 45Ihe e ji ama ‘na’ d≥ ka nnyemaka ngwaa 45
Isi nke Iri na otu: ∏Utπoasπusπu 48Edemede 48Usoro odide edemede 48Nkebi edemede 49Odide edemede 49
Isi nke Iri na abπuπo: Agπumagπu 51Ilu 51Nkπowa ilu 51Uru ilu bara 51Ilu πufπodπu na nkπowa ha 52
Isi nke Iri na atπo: ∏Utπoasπusπu 54Leta 54Leta nkeonye 54Nkπowa πod≥d≥ leta nkeonye 55∏Omπuma atπu leta nkeonye 58∏Uzπo nziga leta 59
Isi nke Iri na anπo: Agπumagπu 60≤zπu ah≥a 60≤rπu πorπu ugbo 61Telefoonu 62Emume ncheta πomπumπu mmadπu 63
Isi nke Iri na ise: ∏Utπoasπusπu 65Nnπochiaha 65∏Orπu nnπochiaha 65
okach prel 4.indd 6 7/29/10 8:31:01 AM
-
v��
Isi nke Iri na isii: Omenaala 68Mmepπuta na mbawanye akπunaπuba ala any≥ 68∏Uzπo e si emepπuta akπunaπuba ala any≥ 68∏Uzπo nd≥ πozπo e si emepπuta akπunaπuba 71∏Uzπo e si eme ka akπunaπuba bawanye 71Imepπuta ego 72
okach prel 4.indd 7 7/29/10 8:31:01 AM
-
v���
okach prel 4.indd 8 7/29/10 8:31:01 AM
-
�
Isi nke Mbπu
∏∏Utπoåsπusπu
Nkπowa qd≥d≥ ihe Qrπu nka
Ihe e sere ese
Ihe a bπu ihe e sere ese. Onye sere ya bπu ose ihe. Nd≥ ose ihe ji pensπulπu na penti d≥ iche iche ese ihe. ∏O bπu Maz≥ Jideπofπo ka e sere ebe a. ∏O bπu nwoke. O yi uwe ogologo πukwπu na efe obi. O kpu okpu. Maz≥ Jideπofπo na-anya any≥nya igwe. Any≥nya igwe ya d≥ oji. Any≥nya igwe ya mara mma.
okach tx 4.indd 1 7/29/10 8:39:35 AM
-
�
Ihe omume
Kπowaa onye e sere ebe a na ihe πo na-eme.
Ihe a kpπurπu akpπu
Ihe a bπu ihe a kpπurπu akpπu. E ji πurπo ma πo bπu simenti akpπu ihe. Ihe a kpπurπu ebe a bπu nwany≥. Nwany≥ a ku nwa n’aka. Ihe πokpπukpπu a mara mma.
okach tx 4.indd 2 7/29/10 8:39:42 AM
-
�
Ihe omume
Kπowaa ihe a kpπurπu ebe a.
Ihe a tπurπu atπu
Ihe nd≥ a bπu ikwe na aka odo. ∏O bπu nd≥ nka na-atπu ha. E si n’osisi e gburu egbu atπu ikwe na aka odo. E ji ha asπu ihe d≥ iche iche.
okach tx 4.indd 3 7/29/10 8:39:45 AM
-
�
Ihe omume
Depπuta ihe abπuπo πozπo ≥ maara a na-atπu atπu.
Ihe a kpara akpa
Ihe a bπu nkata. E ji eriri kpaa ya. ≤kpa nkata bπu πorπu nka. E nwere nd≥ πorπu ha bπu ≥kpa nkata. Nkata na-ad≥ n’πud≥ n’πud≥. E nwere nd≥ d≥ oki-rikiri, nwee nd≥ na-enwe akπukπu anπo.
Ihe omume
1. Ihe anπo e ji nkata ebu bπu: a. _________________________ b. _________________________ ch. _________________________ d. _________________________2. See otu nkata.
okach tx 4.indd 4 7/29/10 8:39:45 AM
-
�
Osisi
Nkπowa ihe d≥ ndπu
EwuIhe a bπu ewu. Ewu bπu anπu πulπo. O nwere πukwπu anπo. O nwekwara aj≥ n’ahπu ya niile. A na-eri anπu ewu eri. Anπu ewu na-atπo πutπo.
okach tx 4.indd 5 7/29/10 8:39:49 AM
-
�
Ihe a bπu osisi ´πojì. ∏Oj≥ bπu nnukwu osisi. ∏O na-eto ogo nke ukwuu ma bukwaa nnukwu ibu. Nke a mere e ji akpπo ya eze okeπoh≥a. E si n’osisi πoj≥ e gburu egbu enweta ibe osisi e ji arπu πulπo, oche, tebπulπu na ihe nd≥ πozπo d≥ iche iche. Osisi πoj≥ bara nnukwu uru.
Ihe omume
Mejuo ah≥r≥okwu nd≥ a:1. ∏Oj≥ na-eto n’ime ____________.2. ∏O na-ebπu nnukwu ____________ ma too ezigbo __________.3. E ji osisi a watara n’πoj≥ arπu ________, ________, ________ na ______.d. ∏Oj≥ bara nnukwu ____________________.
Mmadπu
Onye a bππu nwoke. O nwere πukwπu abπuπo na aka abπuπo na otu πonπu o ji ekwu okwu na-erikwa nri. O nwere anya abπuπo o ji ahπu πuzπo. O ji nt≥ ya abπuπo anπu ihe ma jiri imi ya eku ume na-anπukwa isi.
Ihe omume
1. Onye ka e sere ebe a?2. ∏Ukwπu ole na aka ole ka o nwere?3. Olee ihe abπuπo o ji πonπu ya eme?4. Kedu ihe abπuπo o ji imi ya eme?5. G≥n≥ ka mmadπu ji anπu ihe.
okach tx 4.indd 6 7/29/10 8:39:53 AM
-
�
∏Uda d≥ iche iche
∏Uda egbe
Nke a bπu egbe. ∏O na-ada gbowaaa! ∏Ufπodπu ya na-ada kpπoπo kpπoπo!
∏Ugbπoala
Nke a bπu πugbπoala. ∏Uzπu ya na-ada vuuum vuuum!. O nwere opi. Opi ya na-ada piii piii!
okach tx 4.indd 7 7/29/10 8:39:56 AM
-
�
Ehi
Nke a bπu ehi. ∏Or≥a ehi na-ada muuu muuu!
Ihe omume
See otu nnπunπu ebe a ma kwuo ka o si ebe.
≤kπowapπuta ihe
Ihe a na-ahπu anya
TelevishπonTelevishπon bπu otu n’ime ihe omimi d≥ iche iche mmadπu rπupπutara. Televishπon d≥ ka igbe. O nwere glaas≥ n’ihu ya, ma nwee waya d≥ iche iche n’ime ya. ∏O bπu site na glaas≥ ahπu ka e si ahπu ihe na-eme na ya. A na-ahπu ihe na-eme n’ime ya ka a ga-as≥ na a na-eme ihe ahπu n’ihe. A na-anπukwa ihe nd≥ ahπu na-eme. Televishπon bara uru d≥ iche iche. Ihe πufπodπu a na-eme na ya na-enye any≥ obi a~πur≥. Any≥ si na ya anπu akπukπo πuwa. E si na ya amπuta ihe d≥ iche iche. A na-emekwa πud≥ egwuregwu d≥ iche iche na ya.
okach tx 4.indd 8 7/29/10 8:40:02 AM
-
�
Ihe omume
1. See televishπon.2. Olee ihe abπuπo onye na-ele televishπon anya ga ahπu?3. Kedπu uru abπuπo televishπon bara?
Ihe a nπurπu na nt≥
Uchenna: Nke a ≥ na-ege nt≥ na redio n’πud≥ a, πo d≥kwa mma?Onyebπuchi: ∏O pπutara na ≥ nagh≥ anπu ihe m na-anπu ugbu a. Nt≥ o chiri g≥?Uchenna: ∏O bπu naan≥ egwu nke a m na-anπu ka o nwere ihe πozπo?Onyebπuchi: Ya bπu na ≥ magh≥ na egwu a bπu Adabara anagh≥ ada kwadaa?Uchenna: Ha! ≤ ka hπurπu egwu Adabara n’anya otu a ruo taa?Onyebπuchi: Nna a, ihe ogbu opi a na-egbu na emebi m πubπurπu. Ka πo bπuz≥ ihe oti ≥gba
na-eti n’aka ka na-ekwu maka ya?Uchenna: Chineke meere g≥ ebere.Onyebπuchi: Gaa zuo ike. ∏O d≥gh≥ ka ≥ na-anπu ihe πokπu oro a na-akπu ebe a. ≤ na-
anπukwa ihe ekwe a na-ekwu?Uchenna: ∏O d≥z≥ g≥ nnππoπo ka ≥ lawa πulπo ugbu a gaa kirie egwu a n’ihe.Onyebπuchi: Nna a, hapπu na πubπoch≥ nta ka a chπuπo n’owere nchi.
okach tx 4.indd 9 7/29/10 8:40:03 AM
-
�0
Ihe omume
1. See redio mara mma d≥ ka nke e sere n’elu ebe a.2. Dee uru abπuπo e si na ya enweta.
Ihe e siri n’imi
Chinyere: Uche, ≥ na-anπukwa ihe ofe a na-esi?Uchenna: Nwanne m, ana m anπu isi a nke πoma. O meela ka agπuπu gπuwa m nke
ukwuu.Chinyere: Amaara m na πo bπu ihe ≥ ga-ekwu. O nwere ihe isi ofe a na-echetara g≥?Uchenna: ≤ na-ajπukwa ajπu? ∏O na-echetara m ofe onugbu na okporoko ahπu nne siri
n’ehihie πubπoch≥ Satπodee gara aga.Chinyere: ≤ zatara ya. Ahπurπu m ofe okporoko n’anya nke ukwu. ∏O na-atπobi isi.Uchenna: G≥ na nna any≥ bπu otu. Ihe d≥ iche bπu na ≤ nagh≥ ahπu ofe e tinyere ogiri
n’anya ka o si ahπu ya.Chinyere: Nna a, hapπu okwu! ∏O d≥kwa ya ka ofe e siri ma etinyegh≥ ya ogiri isi, ≥
mara na ebidobeghi siwe. Mba! Ofe oke ogiri anagh≥ amas≥ m chaa.Uchenna: Nne, hapπu okwu. B≥a ka any≥ laruo πulπo mara ihe nne nke any≥ ga-enye
any≥ taa.Chinyere: Nne tπupenyere m azπu ihe πo ga-esi n’ehihie, mana ≥ gagh≥ ama nke a ruo
mgbe any≥ laruru.Uchenna: ∏O d≥ mma. Ka m kwenu.
okach tx 4.indd 10 7/29/10 8:40:06 AM
-
��
Ihe omume
Zaa ajπujπu nd≥ a site n’≥hπorπo mkpπurπuokwu A rue D nke bπu πos≥sa ya.1. Ihe a na-esi ebe a bπu ______________ . A. anπu B. ofe CH. nri ji D. okwute2. Isi ihe a na-esi ebe a buteere Uchenna _____________ . A. agπuπu B. agπu CH. oke akp≥r≥ D. iri nri3. Nne Uchenna siri ofe ______________ n’πubπoch≥ Satπodee. A. πoha B. egwusi CH. πokwπurπu D. onugbu4. Onye a s≥r≥ na ya na nna ha bπu otu ebe a bπu ______________. A. Ngπozi B. nne ha CH. Chinyere D. Uchenna5. Nd≥ na-akpar≥ta πuka ebe a bπu ______________. A. nne ha na nna ha B. Uchenna na Chinyere CH. Ada na ∏Okpara D. any≥ na ha
okach tx 4.indd 11 7/29/10 8:40:06 AM
-
��
Isi nke Ab∏u∏o
Ag∏umag∏u
Ak∏uk∏o ifo
Ihe mere ezi ji adπu ala
Otu mgbe, Enyi gwara mbe ka πo kpπorπo otu onye b≥ara ya πorπu, na ya ga-akwπu ha πugwπo. Mbe gara kpπorπo Ezi gaa n’πulπo enyi maka πorπu ahπu. Ka ha ruru n’πulπo Enyi, Enyi ziri ha ebe ha ga-aga sπuchaara ya ala. Ha kpebiri na Enyi ga-akwπu ha puku na≥ra abπuπo. Ka ha na-arπu πorπu ahπu, Mbe ji ume ngwπu arπu nke ya, ebe Ezi ji ike ya niile arπu. Ka ha na-arπu, Mbe r≥πo Ezi ka onyetu ya ohere ka ya gaa nyπuπo ns≥. Ezi kwere nye ya ohere. Ma Mbe gara nπofee oke. Ihe a ka Mbe megidere ganye na πorπu ahπu agwπu. Enyi nwere ππo~πu ka ha si wee sπuchas≥a πoh≥a ahπu nke πoma. Nke a mere na πo kwπurπu ha puku na≥ra abπuπo ha kwuru ozugbo. ∏O bπukwanπu Mbe ka o nyere ego a n’aka. N’πuzπo ka ha na-aga, Mbe kwπus≥r≥ s≥ Ezi ya chere ka ha kee ego πorπu ha. Ezi kwere. Mbe s≥ na ya ga-ewe otu puku na≥ra na πokara maka na πo bπu ya hπutara πorπu, nakwa n’ihi na πo bπu ya ka e nyere ego ahπu n’aka. Ezi kweta nke a n’ihi na πo s≥r≥ na ya achπogh≥ ihe ga-esere ya na enyi ya.
okach tx 4.indd 12 7/29/10 8:40:12 AM
-
��
Ka ha gagidere, Mbe gwa Ezi ka o duga ya ah≥a, na ya chπorπo ≥zπurπu nwunye ya akwa. Mgbe ha ruru, Mbe kwebiri akwa πo chπorπo ≥zπu otu puku na≥ra na nar≥ na≥ra asaa. ∏O wee r≥πo Ezi ka o nye ya ego o ketara, na echi ya ka πo b≥a n’πulπo ya were ego ahπu. Ezi kweta. Echi ya, Ezi gaa n’πulπo Mbe, mana Mbe anπogh≥ ya. O zie nwunye Mbe ka πo gwa di ya na ya b≥ara ≥nara ya ego ya binyere ya. O kwuru na ya ga-ab≥a πozπo echi ya. Mana Ezi b≥agidere b≥a ugboro isii ma πo hπugh≥ Mbe. O zie nwunye Mbe ka πo gwa di ya na echi ya ga-abπu nke ikpeazπu ya ga-ab≥a maka ego ahπu. Na πo bπurπu na Mbe edoweghi ego ahπu, na ihe d≥ abπuπo otu ga-eme. Ka echi ya ruru, Mbe s≥ nwunye ya tee nnukwu πurπo n’okpokoro ya, wπusa akwπukwπo n’azπu ya mewe ka πo na-egwe akwπukwπo nd≥ ahπu mgbe Ezi ga-ab≥a. ∏O gwara ya ka πo gwa Ezi na ahπu ad≥gh≥ ya bπu Mbe, na πo bπu πogwπu Mbe ga-a~πu ka πo na-egwe. N’echi ya, Ezi jiri oke iwe b≥a n’πulπo Mbe. Nwunye Mbe na-eme ihe di ya gwara ya na-atπupπurπugh≥ Ezi πonπu. Iwe were Ezi nke ukwuu. O wee buru ihe ahπu nwunye Mbe ji egwe ihe tπuba n’ime πoh≥a. ∏O magh≥ na πo bπu Mbe ka o tufuru! Nwunye Mbe tie mkpu, nd≥ mmadπu agbakπoπo. N’otu mgbe ahπu Mbe biliri n’ime πoh≥a hichas≥a onwe ya wee bata be ya. ∏O jπuππo nwunye ya ihe na-eme. ∏O kπoπorπo ya. Mbe mee ka onye iwe ji. ∏O jπuπo Ezi ma πo bπu maka obere ego ahπu o ji ya ka o ji wee buru ihe nwunye ya ji egwere ya πogwπu tufuo. O wee kwuo na ya agagh≥ enye Ezi ego ahπu ruo na Ezi ebutere nwunye ya ihe ahπu o tufuru. Nd≥ niile gbakπorπo ebe ahπu kwenye n’ihe Mbe kwuru. Ezi wee banye πoh≥a ≥chπo ihe ahπu. Ka πo chπogidere ma πo hπugh≥ ya, o jiri πonπu na-adπughar≥ ala ka πo mara ma πo dabara n’ime ala. ∏O bπu nke a mere Ezi ji adπu ala ruo taa.
Ihe omume
Were okwu nke bπu ya dejuo ah≥r≥okwu nd≥ d≥ na 1-5 ebe a.1. Onye ya na Mbe gara πorπu ebe a bπu _________________ A Ezi B Atπurπu CH Ewu D Enyi2. Onye ha gaara πorπu ebe a bπu ___________________. A Ezi B Mbe CH Enyi D Eze3. A kwπurπu Mbe na onye otu ya _______________. A nar≥ na≥ra iri na ise B otu puku na≥ra na iri isii CH otu puku na≥ra na nar≥ na≥ra asaa D puku na≥ra abπuπo
okach tx 4.indd 13 7/29/10 8:40:13 AM
-
��
4. Ihe Mbe chπorπo ≥zπurπu nwunye ya n’ah≥a bπu _____________. A iyeri nt≥ B akwa CH akpπukpπo πukwπu D akpa5. Kedu onye tufuru Mbe na-amagh≥ ama? A Ezi B Mbe CH Enyi D Oke6. G≥n≥ mere Ezi ji adπu ala ruo taa?7. See Ezi ebe πo na-adπu ala.
Akπukπo Mbe na Ejula
Ifo chakp≥≥!WπoπoIfo chakp≥≥!Wπoπo! O nwere akπukπo m ga-akπorπo unu. Kπoπorπo any≥ ka obi d≥ any≥ mma. N’obodo ∏Otaka, otu eze d≥. Eze a kwuru na o nwere πorπu ya ga-egosi nd≥ obodo ya. O kwuru na onye πo bπula buru πuzπo rπuchaa πorπu nke ya ga-alπu ada ya. Nke a tπurπu Mbe n’anya nke ukwu. Mbe gakwuru enyi ya Ejula gwa ya ka ha gaa n’πulπo eze maka πorπu ahπu. Mgbe ha na-aga, Mbe tuo πonπu na ya ga-ebu πuzπo rπuchaa πorπu nke ya ma lπuπo ada eze. Ejula n’onwe ya kwuru na nke ahπu agagh≥ eme eme.
okach tx 4.indd 14 7/29/10 8:40:18 AM
-
��
Mgbe ha ruru ebe eze nyere ha πorπu, ha malitere rπuwa πorπu. N’oge ehihie, otu nwunye eze gara ebe Mbe na Ejula na-arπu πorπu, ∏r≥πo Mbe ka o nyere ya aka tπutπukπoπo akwπu. Mbe jπurπu ajπu. O kwuru na ime nke a ga-eme ka Ejula buru ya πuzπo rπuchaa πorπu eze ahπu. Nwunye eze gaa r≥πo Ejula otu ihe ahπu. O kwere. Ejula kwuru na na-agbanyeghi πorπu eze ahπu, na ya aghagh≥ inyere onye chπorπo enyemaka aka. Ka Ejule nyechaara nwunye eze aka, nwunye eze gwa ya ka o tie ya aka n’azπu. O kwuru na πo bπurπu na Ejula mee nke a, na ihe πoma ga-emere ya. Ejula tie ya aka n’azπu. Oke dimkpa ise si n’azπu ya wπupπuta! Nwunye eze gwa dimkpa iri a ka ha gaa rπuπorπo Ejula oke πorπu nke ya. Ha gaa ozugbo sπuchapπurπu Ejula oke πorπu nke ya. Mgbe Mbe hπurπu ihe mere, πo gaa r≥πo nwunye eze ka ya nyere ya aka tπutπukπoπo akwπu nd≥ πozπo, mana nwunye eze jπurπu ajπu. ∏O bπu etu a ka ejule si lπuπo ada eze.
Ihe omume
1. Olee nd≥ gara ≥rπurπu eze πorπu?2. Kedπu aha obodo eze ahπu?3. Olee onye gara nyere nwunye eze aka?4. Depπuta ihe mmπuta abπuπo d≥ n’akπukπo a.
okach tx 4.indd 15 7/29/10 8:40:18 AM
-
��
Isi nke Atπo
Omenaala
Njirimara nd≥ Igbo
Mba πo bπula d≥ n’πuwa a nwere ihe d≥ iche iche e ji mara ha. N’isi nke atπo a, any≥ ga-eleba anya na njirimara nd≥ Igbo d≥ iche iche.
Ala Igbo
Ala Igbo d≥ na Na≥jiria. Ha si n’agbπurπu nd≥da Na≥jiria. Any≥ nwere Steeti asaa bπu nke nd≥ Igbo.
Steeti nd≥ Igbo na isiobodo ha bπu:
Steeti Isiobodo
Ab≥a ∏Umπuah≥a
Anambara ∏Oka
Ebony≥ Abakaliki
Enugwu Enugwu
Imo Owere
Delta Asaba
Rivers Port Harcourt
Asπusπu Igbo
Nd≥ Igbo nwere asπusπu e ji mara ha. Asπusπu a bπu asπusπu Igbo. Asπusπu Igbo na-atπo utπo. Asπusπu Igbo nwere olund≥ na Igbo Izugbe.
okach tx 4.indd 16 7/29/10 8:40:19 AM
-
��
Olund≥Olund≥ bπu olu Igbo d≥ iche iche ime ime obodo ala Igbo d≥ iche iche na-asπu n’ime obodo ha. N’≥ma atπu, πo bπu nke a mere Igbo nd≥ Ngwa na-asπu ji wee d≥tπu iche na nke nd≥ Nsπuka na-asπu.
Igbo IzugbeIgbo Izugbe bπu otu asπusπu Igbo ahπu jikπorπo obodo Igbo niile πonπu. Nd≥ Igbo niile na aghπota ya. ∏O bπu ya ka e ji ede ihe n’Igbo.
Ejiji nd≥ Igbo
Nd≥ Igbo nwere ngwa d≥ iche iche ha ji eji ejiji. Ngwa nd≥ a d≥ iche na ngwa ejiji agbπurπu Na≥jiria nd≥ πozπo.
Ngwa ejiji nwoke
okach tx 4.indd 17 7/29/10 8:40:21 AM
-
��
Ngwa ejiji nne nwany≥
okach tx 4.indd 18 7/29/10 8:40:22 AM
-
��
Ejiji nd≥ a any≥ hπurπu n’elu ebe a bπu ejiji nd≥ Igbo. Ha niile mara mma nke ukwuu. E ji ha mara nd≥ Igbo na Na≥jiria.
Ihe omume
1. Kπowaa ihe bπu njirimara nd≥ Igbo.2. Kedu ebe ala Igbo d≥?3. Kedπu nd≥iche d≥ n’etiti olund≥ na Igbo izugbe?4. Dee njirimara nd≥ Igbo atπo ≥ maara.5. See otu onye Igbo jiri ejiji nd≥ Igbo.6. Mπuπo okwu nd≥ a nke πoma ma were ha mee ah≥r≥okwu n’otu n’otu. a. mba b. πuwa ch. njirimara d. agbπurπu e. Igbo izugbe f. ejiji g. nwa agbπoghπo gb. ≥rπusi πorπu ike gh. mmanya gw. ≥kpπu ite
Ejiji nwa agbπoghπo Igbo
okach tx 4.indd 19 7/29/10 8:40:24 AM
-
�0
7. Chπopπuta ma kaa mkpπurπuokwu iri d≥ n’igbe d≥ n’okpuru ebe a ihe gburugburu. E meela otu n’ime ha iji maa atπu. Mkpπurπuokwu ≥ ga-achπo ebe a bπu:
a. πowπuwa b. anyanwπu ch. izugbe d. ah≥a e. akwa f. ugbo g. ite gb. azπu gh. asπusπu gw. olund≥
πo o a a n y a n w u
w k g a d b a l l a
πu I z a e s a g f e
w w o ~ m k h a o I
a k w a e y ≥ z o i
gb g b s z s a u b t
o a z πu i z u g b e
l e t s s k u b i l
o f v πu s m πu o ≥ m
l a m n o l u n d ≥
okach tx 4.indd 20 7/29/10 8:40:24 AM
-
��
12 110
112
3
4567
8
9
Isi nke Anπo
∏∏Utπoåsπusπu
Ikwu oge
ElekereElekere bπu ihe nd≥ nka na πuzπu wepπutara nke na-egosi any≥ ihe na-akπu. Any≥ si na ya ama oge. ∏O na-enyere any≥ aka ≥ma mgbe any≥ ga-eme πotπutπu ihe any≥ kwesiri ime.
Elekere na aha akπukπu ya
∏Ogπugπu ogeT≥nkπom t≥nkπom iri isii na-eme otu nkeji, nkeji iri isii na-eme otu awa, ebe awa iri abπuπo na anπo na-eme otu πubπoch≥.
Ihe omume
1. G≥n≥ bπu elekere?2. Kedπu uru abπuπo elekere baara mmadπu?
aka t≥nkπom t≥nkπom aka awa
awa
nkeji
aka nkeji
okach tx 4.indd 21 7/29/10 8:40:26 AM
-
��
3. Depπuta ihe na-akπu n’eserese a.
4. Dee aha akπukπu elekere nd≥ e ziputara:
Ihe na-akπu n’elekere
1. ∏O kπuπola elekere itoolu.
2. ∏O kπuπola elekere abπuπo.
12 110
112
3
4567
8
9
12 110
112
3
4567
8
9
12 110
112
3
4567
8
9
12 110
112
3
4567
8
9
okach tx 4.indd 22 7/29/10 8:40:27 AM
-
��
Ihe omume
Kwuo ihe na-akπu n’elekere nd≥ a:
Ihe na-akπu n’elekere
3. O jirila nkeji iri gafee elekere anπo.
4. O jirila nkeji iri abπuπo na atπo gafee elekere abπuπo.
Ihe omume
G≥n≥ na-akπu n’elekere nd≥ a?
12 110
112
3
4567
8
9
12 110
112
3
4567
8
9
12 110
112
3
4567
8
9
okach tx 4.indd 23 7/29/10 8:40:28 AM
-
��
Ihe na-akπu n’elekere
5. ∏O fπodπurπu nkeji iri abπuπo ka πo kπuπo elekere isii.
6. ∏O fπodπurπu nkeji ise ka πo kπuπo elekere itoolu.
Ihe omume
Dee ihe na-akπu n’elekere nd≥ a.
12 110
112
3
4567
8
9
12 110
112
3
4567
8
9
12 110
112
4567
8
9
12 110
112
3
4567
8
9
12 110
112
3
4567
8
9
okach tx 4.indd 24 7/29/10 8:40:28 AM
-
��
Ihe na-akπu n’elekere
7. O jirila πokara gafee elekere mbπu.
8. O jirila πokara gafee elekere asatπo
Ihe omume
Dee ihe na-akπu n’elekere nd≥ a.
Nkeji oge
Nke a bπu usoro e si ekeji oge igosi mgbe ihe na-akπu kπurπu. Nkeji oge d≥ n’πud≥ a:12:00 –– 5:00 = ndeeri5:00 –– 12:00 = πutπutπu12:00 –– 4:00 = ehihie4:00 –– 8:00 = mgbede8:00 –– 12:00 = abal≥
12 110
112
3
4567
8
9
12 110
112
4567
8
9
12 110
112
3 34
5678
9
12 110
112
3
4567
8
9
okach tx 4.indd 25 7/29/10 8:40:29 AM
-
��
Iji nkejioge kwuo ihe n’akπu
1. 11:00 πutπutπu = ∏O kπuπola elekere iri na otu nke πutπutπu.2. 2:18 ehihie = O jirila nkeji iri na-asatπo gafee elekere abπuπo nke ehihie.3. 5:45 mgbede = ∏O fπodπurπu nkeji iri na ise ka πo kπuπo elekere isii nke mgbede.4. 10:00 anyas≥ = ∏O kπuπola elekere iri nke anyasi.5. 3:30 ndeeri = O jirila πokara gafee elekere atπo nke ndeeri.
Ihe omume
1. Hπorπo ah≥r≥okwu A – D nke bπu ya gosiri ihe oge e dere n’elu bπu.12:00A ∏O fπodπurπu nkeji ise ka elekere iri na abπuπo kπuπo.B ∏O kπuπola elekere abπuπo na iri.CH O jirila nkeji iri na abπuπo gafee elekere iri.D ∏O kπuπola elekere iri na abπuπo.
1:15 NdeeriA O jirila nkeji iri na ise gafee elekere mbπu nke ndeeri.B O jirila nkeji iri na ise gafee elekere mbπu nke ehihie.CH ∏O fπodπurπu nkeji iri na ise ka πo kπuπo elekere mbπu nke ehihie.D ∏O fπodπurπu nkeji iri na ise ka elekere mbπu ndeeri kπuπo.
6:30 A O jirila nkeji atπo gafee elekere isii.B O jirila nkeji isii gafee elekere iri atπo.CH O jirila πokara gafee elekere isii.D ∏O fπodπurπu πokara ka elekere isii kπuπo.
10:47 ∏UtπutπuA ∏O fπodπurπu nkeji iri na atπo ka πo kπuπo elekere iri na otu nke πutπutπu.B ∏O fπodπurπu nkeji iri na atπo ka πo kπuπo elekere iri na otu nke ehihie.CH O jirila nkeji iri na atπo gafee elekere iri nke πutπutπu.D O jirila nkeji iri na atπo gafee elekere iri na otu nke πutπutπu.
2. Were mkpπurπuokwu dabara adaba dejuo ah≥r≥ elekere nd≥ a: a) ∏O kπuπola elekere ____________
okach tx 4.indd 26 7/29/10 8:40:29 AM
-
��
b) O jirila nkeji _____________ gafee elekere ___________ nke πutπutπu. ch) ∏O fπodπurπu nkeji __________ ka πo kπuπo elekere _________ nke anyas≥. d) O jirila πokara gafee elekere __________ nke ehihie. e) ∏O kπuπola elekere ____________ nke mgbede.
3. Were eserese gosi ihe nd≥ na-akπu ebe a: 1. 12:00 2. 9:46 3. 11:20 4. 3:30
okach tx 4.indd 27 7/29/10 8:40:30 AM
-
��
Isi nke Ise
∏∏Utπoåsπusπu
∏Onπuπogπugπu
otu 1
abπuπo 2
atπo 3
anπo 4
ise 5
isii 6
asaa 7
asatπo 8
itoolu 9
iri 10
iri na otu 11
iri abπuπo na atπo 23
iri atπo 30
iri anπo 40
iri ise 50
iri isii 60
iri asaa 70
iri asatπo 80
iri itoolu 90
nar≥ 100
Ihe omume
1. Gπuπo pensπulπu nd≥ a ma dee ole ha d≥.
a.
b.
ch.
d.
e.
iri na abπuπo 12
iri na atπo 13
iri na anπo 14
iri na ise 15
iri na isii 16
iri na asaa 17
iri na asatπo 18
iri na itoolu 19
iri abπuπo 20
iri abπuπo na otu 21
iri abπuπo na abπuπo 22
Mmπughar≥
okach tx 4.indd 28 7/29/10 8:41:16 AM
-
��
2. Dee πonπuπogπugπu nd≥ a n’Igbo. a. 30 b. 40 ch. 50 d. 98 e. 100
∏Onπuπogπugπu ka na-aga
101 = Otu nar≥ na otu102 = Otu nar≥ na abπuπo109 = Otu nar≥ na itoolu110 = Otu nar≥ na iri115 = Otu nar≥ na iri na ise120 = Otu nar≥ na iri abπuπo122 = Otu nar≥ na iri abπuπo na abπuπo130 = Otu nar≥ na iri atπo140 = Otu nar≥ na iri anπo150 = Otu nar≥ na iri ise190 = Otu nar≥ na iri itoolu199 = Otu nar≥ na iri itoolu na itoolu200 = Nar≥ abπuπo202 = Nar≥ abπuπo na abπuπo215 = Nar≥ abπuπo na iri na ise231 = Nar≥ abπuπo na iri atπo na otu260 = Nar≥ abπuπo na iri isii270 = Nar≥ abπuπo na iri asaa280 = Nar≥ abπuπo na iri asatπo290 = Nar≥ abπuπo na iri itoolu300 = Nar≥ atπo400 = Nar≥ anπo500 = Nar≥ ise600 = Nar≥ isii700 = Nar≥ asaa800 = Nar≥ asatπo900 = Nar≥ itoolu901 = Nar≥ itoolu na otu902 = Nar≥ itoolu na abπuπo903 = Nar≥ itoolu na atπo904 = Nari itoolu na anπo905 = Nar≥ itoolu na ise
∏Onπuπogπugπu a gwara ogwa
okach tx 4.indd 29 7/29/10 8:41:17 AM
-
�0
906 = Nar≥ itoolu na isii907 = Nar≥ toolu na asaa908 = Nar≥ itoolu na asatπo909 = Nar≥ itoolu na itoolu910 = Nar≥ itoolu na iri911 = Nar≥ itoolu na iri na otu912 = Nar≥ itoolu na iri na abπuπo913 = Nar≥ itoolu na iri na atπo920 = Nar≥ itoolu na iri abπuπo930 = Nar≥ itoolu na iri atπo940 = Nar≥ itoolu na iri anπo950 = Nar≥ itoolu na iri ise960 = Nar≥ itoolu na iri isii970 = Nar≥ itoolu na iri asaa980 = Nar≥ itoolu na iri asatπo990 = Nar≥ itoolu na iri itoolu995 = Nar≥ itoolu na iri itoolu na ise996 = Nar≥ itoolu na iri itoolu na isii997 = Nar≥ itoolu na iri itoolu na asaa998 = Nar≥ itoolu na iri itoolu na asatπo999 = Nar≥ itoolu na iri itoolu na itoolu1000 = Otu puku
Ihe omume
Dee n’Igboa. 107 = b. 151 =ch. 210 =d. 350 =e. 400 =f. 599 =g. 700 =gb. 880 =gh. 998 =gw. 1000 =
Itinye πonπuπogπugπu n’ah≥r≥okwu
Lekwa otu e si egosi ole ihe d≥:1. Enwere m pensπulπu abπuπo.2. Mmadπu atπo b≥ara πunyaa (ma πo bπu πunyaahπu).
okach tx 4.indd 30 7/29/10 8:41:17 AM
-
��
3. ∏O zπutara πugbπoala abπuπo.4. Any≥ d≥ iri abπuπo na asatπo na klaas≥ any≥.5. ∏O d≥ afπo iri isii na itoolu.6. Chinyere gπurπu πonπuπogπugπu site n’otu ruo na nar≥ asatπo.7. Ijiji beere n’ozu nchi ahπu ruchara otu puku. 8. Otu ihe m maara bπu na πo mara ya πura ugboro abπuπo.9. Ha abπuπo bπu ejima.10 Mmadπu atπo n’ime any≥ ise ga-aga Abπuja.
Ihe omume
Were ah≥r≥okwu zaa ajπujπu nd≥ a. (∏Onπuπogπugπu ≥ ga-enye ga-esite n’ole ihe e sere na ya d≥.)
1. Pensπulπu ole ka i nwere?
2. Iko ole ka ≥ hπurπu?
3. Mmadπu ole d≥ na klaas≥ a?
4. Mkpπurπu agwa ole d≥ ebe a?
5. Ihe ole d≥ na palπo a?
okach tx 4.indd 31 7/29/10 8:41:26 AM
-
��
Isi nke Isii
Agπumagπu
Agwπugwa (Gwa m gwa m gwa m)
Okwu πohπurπu
agwπugwa, asπusπu nka, nchπopπuta, ihe miri emi, icheba echiche ime, πos≥sa, ihe ≥gba n’anwπu, ihe ≥gbasa mmadπu,
nd≥ ntorob≥a, okenye, njπur≥ta ajπujπu.
Agwπugwa
Agwπugwa bπu otu πuzπo nd≥ Igbo si eji asπusπu nka achπopπuta onye maara ihe miri emi. ∏O na-ad≥ n’πud≥ ajπujπu. Onye a jπurπu ya ga-echeba echiche ime tupu πo zaa ajπujπu ahπu. Mgbe πufπodπu, mkpπurπuokwu mebere ajπujπu nd≥ a anagh≥ agba πos≥sa ya n’anwπu. Aha agwπugwa πozπo bπu ‘gwa m gwa m gwa m’. ∏O bπu πumπuaka na nd≥ ntorob≥a na-emekar≥ agwπugwa. Nd≥ okenye anagh≥ ajπur≥takar≥ ibe ha agwπugwa, kama ha nwere ike ≥jπu ya πumπuaka.
Uru agwπugwa bara
1. Agwπugwa na-eme ka mmadπu chebaa echiche ime.2. E ji ya akπuziri πumπuaka ihe.3. ∏O na-abawanye amamihe mmadπu.4. ∏O na-akπuziri mmadπu icheba echiche ime iji gboo mkpa ya.5. Agwπugwa na-enye obi πutπo.
okach tx 4.indd 32 7/29/10 8:41:27 AM
-
��
Ihe omume
1. G≥n≥ bπu agwπugwa?2. Olee nd≥ na-emekar≥ agwπugwa?3. Depπuta uru anπo agwπugwa bara.4. Nye obere nkπowa gbasara okwu nd≥ a: a) Ihe miri emi b) Ihe ≥gba n’anwπu ch) Nd≥ ntorob≥a d) Okenye
Agwπugwa πufπodπu
Gwa m gwa m gwa m, gwa m ∏Os≥sa ya
1. Agbπoghπo toro n’afπo laa n’afπo ∏Oka2. Ihe na-efere g≥ aka n’ugbo nne g≥ Akwπukwπo akpπu3. Mmanya Chukwu tere Mmiri ak≥ Bekee4. Ihe kπurπu aka kpam, gbabaa πoh≥a ∏Ukpaka5. Agbπoghπo bu mmiri n’isi r≥a elu Ak≥ Bekee6. Oti nwata n’ihu nne ya Agπuπu7. Ihe mere eze raa ntπu Ube8. Agbπoghπo otu ntπuime Unere 9. Ihe buuru g≥ πuzπo ruo ebe ≥ na-aga Uche g≥10. Ihe na-echere g≥ aka mgba n’ama nna g≥ Ap≥t≥11. Tum tum gem gem ∏Osπo mgbada n’ugwu12. Ihe bu nna ya ukwu πuzπo taa πoj≥ Mbπo aka13. Akwπu chara be nna g≥ mana ≥ gagh≥ ata ya Nwanne g≥ nwany≥14. Agbπoghπo πoma ji abal≥ aga ∏Onwa15. Ibe ji zuru mba πonπu ∏Onwa16. Ihe r≥r≥ elu egwu atπuwa ite Mkpume17. Ihe dara olulu mana o reghi ure Mkpume18. Ihe dabara mmiri mma ya arπuπo ∏Okπu19. Ude a sπurπu na mba nπu ya na mba Egbe20. ∏Onπo na mba agwa mba okwu Egbe
okach tx 4.indd 33 7/29/10 8:41:28 AM
-
��
Ihe omume
Dee πos≥sa agwπugwa nd≥ a:Gwa m gwa m gwa m, gwa m1. O ji ikpere gazuo ubi nna g≥.2. Ihe na-ebu πuzπo richaa tupu πonπu erie.3. Agbπoghπo πoma abπu na-agba n’isi.4. Oti nwata n’ihu nne ya.5. Ihe mere eze raa ntπu.
okach tx 4.indd 34 7/29/10 8:41:28 AM
-
��
Isii nke Asaa
∏∏Utπoåsπusπu
Ah≥r≥mfe nd≥eme
Nd≥emeNd≥eme bπu ngwaa na-egosi ihe mmadπu bidoro n’oge gara aga mewe bπu nke onye ahπu kà nà-eme ma nweekwa nchekwube imere ya gaa n’ihu. ∏O bπu eziokwu na ngwaa nd≥eme na-enwe nzii nnyemaka ngwaa bπu ‘na–’ d≥ ka ngwaa nd≥ ugbu a, mana ha abπugh≥ otu. Ngwaa nd≥ ugbu a na-egosi ihe na-eme ugbu a ugbu a, ebe nd≥eme na-ekwu maka mgbat≥ oge.
Okwu nd≥ na-egosi nd≥eme
Okwu nd≥ na-egosi nd≥eme gπunyere nd≥ a:1. na-akuzi nkuzi2. na-agba πokada3. na-akπu oke as≥r≥4. na-efe Chineke5. na-azπu ha nke πoma6. na-aga πuka7. na-erube isi8. na-efe n’elu9. na-eri anπu10. na-agba πosπo
Ihe omume
1. G≥n≥ bπu nd≥eme?2. Kanye akara √ n’okwu nd≥ na-egosi nd≥eme ebe a. Kanye akara X n’okwu nd≥
anagh≥ egosi nd≥eme. a. na-ede ihe ugbu a b. na-a~πu akamπu ch. na-àkwá ákwà d. na-anya πugbπoala e. na-ebe akwa f. na-ekwu eziokwu
okach tx 4.indd 35 7/29/10 8:41:29 AM
-
��
g. na-asa efere gb. na-awπu ahπu gh. na-arπu πorπu na Legπos≥ gw. na-aga obodo oyibo
Ah≥r≥mfe nd≥eme
Ah≥r≥mfe nd≥eme bπu ah≥r≥mfe na-egosi ihe bidoro n’oge gara aga mere na-aga n’ihu. ∏O na-enwe naan≥ otu ngwaa. ∏Omπuma atπu ah≥r≥mfe nd≥eme bπu nd≥ a:1. Uchenna na-akuzi nkuzi.2. ∏Ogπoeji na-agba πokada.3. Ha na-akπu oke as≥r≥.4. ∏O na-efe Chukwu.5. Nne na nna ha na-azπu ha nke πoma.6. Ha na-aga πuka Katπolik.7. Mπu na πumπunne m na-erubere nne na nna any≥ isi.8. ∏Ugbπoelu na-efe n’elu.9. Agπu na-eri anπu ibe ya.10. Ele na-agba ajπo πosπo.
Ihe omume
1. Debanye ah≥r≥mfe 1 – 10 d≥ n’elu ebe a na nootu g≥.2. Dee ah≥r≥mfe nd≥eme ise ≥ maara.
okach tx 4.indd 36 7/29/10 8:41:29 AM
-
��
Isi nke Asatπo
Agπumagπu
Abπu
Abπu bπu otu πuzπo mmadπu si eziputa ebumnuche ya na nhπurπuπuwa ya n’πuzπo pπurπu iche.
Abπu otito
∏Onπo n’πuzπo∏Onπo n’πuzπo efere m akaKelee chi g≥ nke πomaAnya πo hπurπu g≥ ad≥gh≥ okwukwuO ji wee gπozie g≥N’πuzπo pπurπu iche.
Aha otutu g≥ bπu ogboo πogπu∏Ufπodπu na-akpπo g≥ siks to siksNwa ogbei tπubanye g≥ n’afπo n’πutπutπu I buru ya ruo uhuru chiŸA sπurπu g≥ asπuŸE ghere g≥ egheE bekwaranπu g≥ ebeOtu πorπu ahπu.
∏Onπo n’πuzπo efere m akaNgπozi d≥r≥ chi kere g≥D≥kwara any≥ bπu nd≥ na-eri g≥AnwπuchulaNπod≥ mma.
okach tx 4.indd 37 7/29/10 8:41:30 AM
-
��
Ihe omume
1. G≥n≥ ka abπu a na-ekwu maka ya?2. G≥n≥ mere ihe a na-ekwu maka ya ga-eji kelee chi ya?3. Kedu aha nri atπo e si na ya enweta?4. See ihe a na-ekwu maka ya.
Dπok≥ta MbaE jide achπobaAnπu kpπorπo nkπu na-eju πonπuGaaga`a n’ogwuNta nta mmiri na-eju ala
∏Ubπurπu ná-aghπo nkπo kar≥a agπubaDπok≥ta πokaibe∏Okaibe asπusπu na omenala Igbo∏Okaikpe nke Suprim Kπoπotπu Na≥jiria
∏Omiiko g≥ tπurπu m n’anyaUmeala g≥ tosiri n~omi ≤d≥ uchu n’πorπu g≥Mmas≥ g≥ n’πog`anihú `ek`er`ek`e.
Dπok≥ta MbaJide ka i ji∏Ukwπu sie g≥ ike n’ala‰Ek`e n`πonyére g≥.
Ihe omume
Site na nd≥na abπu a, kπowaa ihe atπo i nwere ike ikwu gbasara onye a na-ekwu maka ya.
Abπu ar≥r≥
∏OnwπuObiri dike aka n’alaAgπu bata mgbada a wara πosπo∏Okπukπo hπu πo ch≥r≥ πumπu gbalagaŸAny≥ na g≥ abπugh≥ eny≥ ma ncha.
okach tx 4.indd 38 7/29/10 8:41:30 AM
-
��
≤ nagh≥ akwanyere dike ugwuNke i ji akwanyere πogaranya ngadanga ≤ magh≥ nwataNke i ji ama okenye.
G≥n≥ ka πumπu πuwa mere g≥?Olee nj´q any≥?≤ na-akpa agwa ka onye amachagh≥ ihe.≤ hapπu osisi kpπorπo nkπu I dulaa nke d≥ ndπu.
∏Onwπu kpachara anya g≥Oge na-ab≥a Oge ahπu atπunyela πukwπu Mgbe Eke kere πuwa ga-echeta g≥∏Ubπoch≥ ahπu≤ ga-aga πokπu mmπuπoAhπuhπu ebighi `ebì ga-abπu oke g≥.
Ihe omume
Kπowaa ihe mere odee abπu a ji wee s≥ na πonwπu ga-ala πokπu mmπuπo.
Abπu nkπocha
EsuEke hπurπu g≥ n’anya nke ukwuOnye mee ngwa∏O gbanahπu πodachiEke wee bujuo g≥ πukwπuKa i nwee ike ≥ga ijeKa i nwee ike ≥gba πosπoKar≥chaa anπu nd≥ πozπo.Mana otu ábπú n’ezi.
≤ na-ar≥ ka nda≤ na-akpasu Eke iweO wee iwe napπu g≥ onyinye nd≥ a Nt≥ anπu g≥ iheIsi ajπuπo g≥ oyiMgbe ahπu ka ≥ ga-ama na mmiriπokπu na-egbu mbeMgbe ahπu ka πukwπu ga-achπo ≥pπu g≥ πosπo
okach tx 4.indd 39 7/29/10 8:41:30 AM
-
�0
Ma jiri nwayπoπoKa oge ghara ≥gabihula g≥.
Ihe omume
Kπowaa n’uju ihe i chere na-abπu a na-ekwu maka ya ma e wepu ar≥r≥ ahπu a na-akpπo esu.
okach tx 4.indd 40 7/29/10 8:41:30 AM
-
��
Isi nke Itoolu
Omenaala
Ihe πoma n’ala Igbo
Ihe πoma bπu ihe ziri ezi. Aha πozπo e nwere ike ≥kpπo ihe πoma ebe a bπu ezi omume ma πo bπu `agw`a πoma. Agwa πoma bπu omume d≥ mma obodo nabatara ka mmadπu na-eme mgbe πo bπula. Nd≥ mmadπu na-ahπu onye na-akpa agwa πoma n’anya. Onye ahπu anagh≥ ezo ezo mgbe πo na-eme ihe.
Agwa πoma
1. Ikwu ezi okwu2. Ikele mmadπu3. ≤ga ozi4. ≤ga πorπu ugbo5. ≤sa akwa6. ≤ga akwπukwπo n’oge7. Idobe gburugburu πocha8. Inye aka n’isi nri9. ≤sπopπurπu nd≥ okenye10. ≤ta atπu πutπutπu11. Iledo πumπuntak≥r≥ anya12. Inye aka budoro mmadπu ibu13. ≤ga πuka14. ≤gπu akwπukwπo n’πulπo na mgbede15. ≤wπu ahπu mgbe o kwesiri16. Igwu egwu mgbe o kwesiri17. Irube isi n’iwu obodo18 Iso rπuπo πorπu obodo19. ≤tπu πutπuisi20. Inyere nd≥ ogbenye aka21. Nd≥ tozuru etozu ≥t∏u vootu mgbe elekshπon22. Nd≥ tozuru etozu ≥zπo πokwa elekshπon23. ≤nabata ntaramahπuhπu d≥≥r≥ ajπo agwa
okach tx 4.indd 41 7/29/10 8:41:31 AM
-
��
Ihe omume
1. G≥n≥ bπu omume πoma?2. Depπuta agwa πoma ise ≥ maara.3. Kπowaa ihe nd≥ a pπutara: a. Ikwu ezi okwu. b. ≤sa akwa. ch. ≤sπopπurπu nd≥ okenye. d. Iledo πumπuntak≥r≥ anya. e. ≤tπu πutπuisi.4. Kpπopπuta agwa πoma iri nd≥ πozπo ≥ maara.
Ihe πojπoπo n’ala Igbo
Ihe πojπoπo bπu ihe na-ezighi ezi. ∏O bπu omume d≥ iche iche obodo anabatagh≥ ka mmadπu na-eme. A na-ewe onye na-eme ha ka ajπo mmadπu. Nd≥ obodo anagh≥ ahπu onye ahπu n’anya. A na-asπo ya nsπo.
Agwa πojπoπo
1. ≤lπu πogπu2. Izu ohi3. ≤tπu as≥4. Iru inyi5. Igbu mmadπu6. ≤kπo πonπu7. ≤jπu ≥ga ugbo8. ≤gbara πorπu ezi na πulπo πosπo9. ≤jπu ≥gπu akwπukwπo n’πulπo10. Asπopπurπugh≥ nd≥ okenye11. Inye nd≥ πozπo obi πojπoπo 12. ≤jπo πujπo akwπukwπo13. ≤gba ama πugha14. ≤ta amosu15. Ise anwπurπuike16. ≤~πufe mmanya oke17. ≤gba πosπo πutπuisi18. ≤bπu onye `ntπor≥19. Onye tozuru etozu ≥jπu ≥tπu vootu n’πubπoch≥ elekshπon
okach tx 4.indd 42 7/29/10 8:41:32 AM
-
��
Ihe omume
1. Kπowaa ihe bπu agwa πojπoπo.2. Depπuta agwa πojπoπo iri ≥ maara.3. Kπowaa ihe nd≥ a pπutara: a. ≤tπu as≥. b. ≤gbara πorπu ezi na πulπo πosπo. ch. ≤jπo πujπo akwπukwπo. d. ≤sπopπurπu nd≥ okenye. e. ≤bπu onye ntπor≥.
4. Kanye akara √ n’onye ma πo bπu nd≥ na-akpa ezi agwa, na akara X n’onye ma πo bπu nd≥ na-akpa aj`πo agwa n’akπukπu eserese nd≥ a:
okach tx 4.indd 43 7/29/10 8:41:41 AM
-
��
5. Chπopπuta ma kaa mkpπurπuokwu iri ebe a ihe gburugburu. Okwu ≥ ga-achπo ebe a bπu:
eziokwu mmadπu akwπukwπo nsπopπurπu πutπutπu umπunne ogbenye πutπuisi ohi amosu.
E meela otu n’ime ha iji maa atπu.
e z o a πu t πu i s i
z o h m m a d πu i m
i o i ≥ πu g w m m g
o g b e n y e k n πu
k n t u n a m o s u
w a πu k e p a k a d
u a k w πu k w πo m n
o k I a z a a k o o
a b d s k πu t πu t πu
n s πo p πu r πu πu t πu
okach tx 4.indd 44 7/29/10 8:41:41 AM
-
��
Isi nke Iri
∏Utπoasπusπu
‘Na’ d≥ ka nnyemaka ngwaa
G≥n≥ bπu ngwaa?Ngwaa bπu okwu na-ezipπuta ihe omee na-eme, ihe megoro eme, na ihe πo ga-eme eme.∏Omπuma atπu: 1. Uche na-eri nri.2. Chinyere gara ah≥a.3. Onyebπuchi ga-agba bπoπolπu.
Nnyemaka ngwaa
Nnyemaka ngwaa bπu okwu na-enyere ngwaa aka ime ka nghπota ya pπuta ihe nke πoma. ‘Na-’ bπu otu n’okwu na-arπu πorπu d≥ ka nnyemaka ngwaa n’asπusπu Igbo.
∏Omπuma atπu1. Uchenna na-aga ah≥a.2. Nne m na-esi osikapa.3. Ha na-eri nri.4. Chinyere na-agπu akwπukwπo.5. Bπuchi na Emeka na-agba bπoπolπu.
Ihe e ji ama ‘na’ d≥ ka nnyemaka ngwaa
Mgbe πo bπula a na-ede ‘na’ d≥ ka nnyemaka ngwaa, a na-akanye ya akara uhie, ya bπu (-) n’ihu. ∏Omπuma atπu: 1. na-aga2. na-esi3. na-eri4. na-agπu5. na-egwu egwu
okach tx 4.indd 45 7/29/10 8:41:42 AM
-
��
Ihe omume
1. Kanye okwu na-arπu πorπu d≥ ka nnyemaka ngwaa ebe a ihe n’okpuru.
Uche na-aga akwπukwπo. Nwany≥ a na-asπu nri.
Obi na-akπo πorπu. Nneka na-asa akwa.
okach tx 4.indd 46 7/29/10 8:41:53 AM
-
��
∏Umπuakwπukwπo any≥ na-agba bπoπolπu. Nne m na nna m na-eri nri.
2. Kanye ‘na’ d≥ ka nnyemaka ngwaa ebe a ihe n’okpuru:
Ka mπu na nne m na-aga πorπu otu πubπochi, any≥ hπurπu nnπunπu bere n’elu osisi. Nnπunπu ahπu na-ebe kwπokwπorπorπo kwπokwπorπorπo. Nne m s≥r≥ na aha ya bπu πokwa. ∏Okwa na-eri ji a kπorπo n’ubi. ∏O na-emekar≥ nke a na mgbede na isi πutπutπu. ∏Okwa na-efe efe.
okach tx 4.indd 47 7/29/10 8:41:59 AM
-
��
Isi nke Iri na otu
∏Utπoasπusπu
Edemede
Edemede bπu πuzπo mmadπu si ede echiche ya n’πud≥ akπukπo, akπomakπo, na leta.
Usoro odide edemede
E nwere usoro e si ede edemede. Edemede niile kwesiri ≥gbaso usoro a. Edemede πo bπula kwesiri inwe ihe anπo nd≥ a:1. Isiokwu2. Mmalite3. Ahπu edemede4. Mmechi
IsiokwuNke a bπu ihe ode edemede chπorπo ide maka ya. Mmadπu nwere ike ide edemede gba-sara πulπoakwπukwπo ya. Isiokwu edemede a ga-abπu ‘∏Ulπoakwπukwπo m’.
MmaliteMgbe mmadπu na-ede edemede, onye ahπu kwesiri ≥malite n’isi mbido wee deregawa. ≤ma atπu, onye chπorπo ide maka πulπoakwπukwπo ya ga-ebu πuzπo dee aha πulπoakwπukwπo ahπu na ebe πo d≥ tupu o kwuo ihe ha nwegas≥r≥ na ya.
Ahπu edemede∏O bπu n'ahπu edemede ka odee ga-akπomi akπukπo gbasara ihe πo na-ede maka ya.
MmechiNa mmechi, odee ga-ekwu echiche ya gbasara ihe πo na-ede maka ya. N’≥ma atπu, n’ide maka πulπoakwπukwπo ya, odee ga-ekwu ka o si wee hπu πulπoakwπukwπo ya n’anya na ihe kpatara nke a.
Ihe omume
1. Depπuta ihe anπo edemede πo bπula kwesiri inwe n’usoro odide edemede.2. Kπowaa ihe bπu isiokwu edemede.
okach tx 4.indd 48 7/29/10 8:42:00 AM
-
��
Nkebi edemede
Any≥ kwuru na edemede πo bπula ga-enwer≥r≥ isiokwu. ≤ma atπu, ‘∏Ulπoakwπukwπo m.’ Isiokwu a ga-enwekwazi nd≥nisiokwu d≥ iche iche. Nd≥nisiokwu bπu πokpπurπukpπu okwu d≥ iche iche a ga-ekwu maka ya n’ime edemede. Nd≥nisiokwu ga-ad≥ n’edemede ‘∏Ulπoakwπukwπo m’ ga-abπu ihe d≥ ka:1. Ebe πo d≥, mgbe e bidoro ya, na etu πo d≥.2. ∏Ud≥ πumπuakwπukwπo na nd≥ nkuzi o nwere.3. Ngwa amπumamπu, egwuregwu na ihe πozπo o nwere.4. Ka i si wee hπu πulπoakwπukwπo g≥. A ga-akπowaz≥ nkebi edemede d≥ ka usoro odee edemede ga-esi depπuta πokpπurπukpπu okwu ma πo bπu nd≥nisiokwu edemede ya n’`ot`u n’`ot`u. ŸOtú πo bπula ga anπo iche. ∏O bπu `ot`u nd≥ a ka a na-akpπo nkebi edemede. Nke a gos≥r≥ na edemede gbasara πulπoakwπukwπo m nke any≥ hπurπula ga-enwe nkebi edemede anπo.
Odide edemede
Ka any≥ were nhazi nd≥ a dee edemede gbasara πulπoakwπukwπo any≥. Any≥ ga-ede ya ka o nwee naan≥ otu nkebi.
Nhazi
1. Aha πulπoakwπukwπo a.2. Ebe πo di.3. Afπo πo malitere.4. Etu πo d≥5. Nd≥ nkuzi na πumπuakwπukwπo.6. Ngwa d≥ iche iche na ya.7. Ka any≥ si wee hπu ya.
Edemede
∏Ulπoakwπukwπo mAha πulπoakwπukwπo m bπu Nru Kπomuniti Skuul. ∏O d≥ na Nru, Nsπuka nke d≥ n’Enugwu Steeti. E bidoro ya n’afπo 1970. Any≥ nwere πotπutπu πulπo n’πulπoakwπukwπo m. O buru ibu nke ukwu. Any≥ nwere otπutπu nd≥ nkuzi. Ha maara akuzi ihe nke πoma. Any≥ nwere πumπunwoke na πumπunwany≥ n’πulπoakwπukwπo any≥. Ha niile na-agπusi akwπukwπo ike. Any≥ nwere mgboodee na kπomputa n’πulπoakwπukwπo any≥. Ahπurπu m πulπoakwπukwπo any≥ n’anya maka na πo mara mma.
okach tx 4.indd 49 7/29/10 8:42:00 AM
-
�0
Ihe omume
Were nhazi nd≥ a dee edemede gbasara nne g≥:1. Aha nne g≥.2. Afπo ole πo d≥.3. Ebe nne g≥ si.4. Ebe nne g≥ bi.5. Kedu ka πo d≥? (Ò buru ibu, `o toro ogologo, ka `q d≥ mkpπumkpπu?)6. Aha di ya, ya bπu nna g≥.7. ∏Umπu ole πo mπurπu.8. ∏Orπu nne g≥ n’ezi na πulπo unu.9. Ihe nne gi hπurπu n’anya, ma πo bπu ihe na-ad≥kar≥ ya mma.10. Echiche g≥ banyere nne g≥.
okach tx 4.indd 50 7/29/10 8:42:00 AM
-
��
Isi nke Iri na ab∏u∏o
Ag∏umag∏u
Ilu
Ilu bπu asπusπu nka. ∏O bπu otu n’ime πuzπo d≥ iche iche nd≥ Igbo si ekwu okwu. ∏O nagh≥ agba nghπota ihe e kwuru n’anwπu. Onye a tπuπurπu ilu ga-echeba echiche ime tupu πo ghπota ihe e kwuru. Ilu na-eme ka ihe a na-ekwu d≥ πutπo ma mie emi. ∏O bπu nke a mere nd≥ Igbo ji as≥ na ilu bπu mmanπu nd≥ Igbo ji eri okwu. ∏O bπu nd≥ okenye na-atπukar≥ ilu.
Nkπowa ilu
Nghπota ilu anagh≥ esikar≥ na mkpπurπuokwu e ji wee kwuo ma πo bπu dee ya. Mgbe πufπodπu nghπota ya na-ad≥ iche na nghπota mkpπurπuokwu e ji kwuo ya. ∏O bπu site n’icheba echiche ime ka a ga-esi wee ghπota ya ma kπowaa ya. ∏Uzπo πozπo e nwere ike isi kπowaa ilu bπu site n’ihe a na-ekwu maka ya mgbe a tπurπu ilu ahπu. Nke a bπu maka na ilu πo bπula ga-adabar≥r≥ n’ihe a na-ekwu mgbe ahπu. Onye tπurπu ilu anagh≥ akπowara ya onye πo tπuπurπu ya. Nke a mere nd≥ Igbo ji ekwu na onye a tπuπurπu ilu kπowaara ya, ≥ mara na ego e ji lπu nne ya lara n’iyi.
Uru ilu bara
1. Ilu na-eme ka okwu d≥ πutπo na nt≥.2. A na-eji ilu ekpokπota okwu d≥ πotπutπu πonπu.3. E ji ya eme ka ofeke ghara ≥ma ihe a na-ekwu.4. Nd≥ Igbo ji ya ekwu maka onwe ha, asπusπu ha, omenaala ha, na echiche ha.
Ihe omume
1. G≥n≥ bπu ilu?2. Olee nd≥ na-atπukar≥ ilu?3. Dee πuzπo abπuπo e nwere ike isi kπowaa ilu.4. G≥n≥ ka a na-ekwu maka onye a tπuπurπu ilu kπowaara ya ilu ahπu?5. Kedu uru atπo ilu baara nd≥ Igbo?
okach tx 4.indd 51 7/29/10 8:42:01 AM
-
��
Ilu πufπodπu na nkπowa ha
Ilu Nkπowa ya
1. Awπo anagh≥ agba πosπo ehihie n’efu. Ihe anagh≥ eme na nk≥t≥.2. Nwa akwπo n’azπu amagh≥ na ije d≥ anya. Onye a na-enye enye amagh≥ na ihe na-ara ahπu.3. Ejigh≥ πutπutπu ama njπo ah≥a. Ejigh≥ mbido ihe ama ka ngwπucha ya ga-ad≥.4. Ire πoma ka ejula ji aga n’ogwu. Omume πoma ka mmadπu ji enweta ihe siri ike.5. Nwa atπurπu ga-epu mpi ekwo kakwaa ya. Onye ga-achπo okwu d≥r≥kwa ike.6. ∏Uzπu amagh≥ akpπu ogele lere egbé anya Onye amagh≥ eme ihe si n’πodπu. n’aka onye maara eme mπuta.7. Ome ihe ukwu na-ahπu agba enyi. Onye na-eme ihe πojπoπo ga- enweta ihe πojπoπo.8. Awπo emeghi ihe o ji bπurπu awπo, Onye emeghi ihe gosiri na ya πumπuaz≥ e rie ya. kara aka, nd≥ mmadπu e jiri ya gwuo egwu.9. Ekwe ekwe na-ekwe n’ute ekwere. Onye anagh≥ anπu ndπumπodπu na-anπu ya mgbe ihe d≥ njπo mere ya.10. ∏Ukwa ruo oge ya πo daa. Ihe ruo oge ya o mee.11. Anagh≥ akarπu onye πorπu ma chi ejighi. Anagh≥ ekwu na mmadπu emetagh≥ ihe ruo na onye ahπu emechaa.12. Nwanne awπo gbabilata ya πukwπu ka Onye nwere onye na-eme ihe nwanne nkap≥ na-ebebilata ya πonπu. πojπoπo kwπus≥ ya ime ihe πojπoπo.13. Dib≥a gwπorπo πozπo ma πozπo ny≥r≥ dib≥a. O nweghi onye na-amacha ihe niile.
Ihe omume 1. Kπowaa ilu nd≥ a: a. E jighi πutπutπu ama njπo ah≥a. b. Awπo anagh≥ agba πosπo ehihie n’efu. ch. Ome ihe ukwu ga-ahπu agba enyi.
okach tx 4.indd 52 7/29/10 8:42:01 AM
-
��
d. Nwa a kwπo n’azπu amagh≥ na ije d≥ anya. e. ∏Ukwa ruo oge ya πo daa.
2. Nchπopπuta Gakwuru nd≥ okenye ≥ maara ma si n’aka ha chπopπuta ilu ise a d≥gh≥ n’akwπukwπo a.
3. Kπowaa mkpπurπuokwu nd≥ a: a. nghπota b. tupu ch. icheba echiche ime d. ihe ≥d≥ πutπo e. mmanπu
okach tx 4.indd 53 7/29/10 8:42:01 AM
-
��
Isi nke Iri na at∏o
∏Utπoasπusπu
Leta
Leta bπu edemede mmadπu na-edegara onye πozπo iji kπoπorπo ya akπukπo, ma πo bπu zie ya ozi, ma πo bπu jπuπo ya ajπujπu. E nwekwara ike iji leta r≥πo mmadπu ihe, ma πo bπu kπowaa ka ihe siri d≥. E nwere πud≥ leta abπuπo. Ha bπu leta nkeonye na leta anachπoihe. N’isi akwπukwπo a, any≥ ga-eleba anya na leta nkeonye.
Leta nkeonye
Leta nkeonye bπu leta mmadπu na-edegara:1. Nne ya2. Nna ya3. Nwa ya4. Nwanne ya5. Ikwu na ibe ya6. Enyi ya7. Nd≥ otu ya8. ∏Umπu klaas≥ ya9. Mmadπu nk≥t≥ nd≥ πozπo
∏Od≥d≥ leta nkeonye
Leta πo bπula na-enwe:1. adres≥2. deeti3. ekele mmalite4. ahπu leta5. ekele mmechi6. aha aka odee
okach tx 4.indd 54 7/29/10 8:42:02 AM
-
��
Adres≥ odee.
Deeti.
Ekele mmalite,
Ekele mmechi,Aha aka odee.
Eserese πod≥d≥ leta nkeonye
Ihe omume
1. Depπuta πud≥ mmadπu anπo e nwere ike idegara leta nkeonye.2. See πod≥d≥ leta nkeonye.
Nkπowa πod≥d≥ leta nkeonye
Adres≥ odee
Adres≥ odee na-egosi ebe odee si enweta leta. Nke a nwere ike ≥bπu ebe o bi, n’πulπo πorπu ya, n’πulπo akwπukwπo ya, ma πo bπu na Post ∏Of≥≥s≥ ya.
Ahπu Leta.
okach tx 4.indd 55 7/29/10 8:42:03 AM
-
��
∏Omπumaatπu adres≥
1. Nπo 102A Enugwu Roodu, Nsπuka, Enugwu Steeti. 27 ∏Ogπost 2010.
2. Owere Pra≥mar≥ Skuul, Owere, Imo Steeti. 15 Jenuar≥ 2010.
3. P.M.B. 1109, ∏Umπuah≥a, Ab≥a Steeti. 12 Eprel 2010.
Ekele mmalite
Nke a bπu ̀ekele odee leta na-ékele onye πo na-edegara leta. ∏Omπumaatπu ekele mmalite:
Onye a na-edegara Ekele mmalite
1. Nne onye a. Ezigbo nne m, b. Nne m πoma, ch. Nne m hπurπu n’anya, d. Nne m,2. Nna onye a. Ezigbo nna m, b. Nna m πoma, ch. Nna m hπurπu n’anya, d. Nna m,3. Nwanne onye a. Dee Ejike, b. Daa Nkiru, ch. Uche, d. Chiichii,4. Enyi onye a. Ezi enyi m b. Enyi m, ch Onyebuchi,
okach tx 4.indd 56 7/29/10 8:42:03 AM
-
��
Ahπu leta
∏O bπu n’ahπu leta ka odee leta na-ede ihe niile o bu n’obi idere onye πo na-edegara leta.Ekele mmechi na aha aka odee
Onye a na-edegara Ekele mmechi na aha odee
1. Nne onye a. Ezigbo nwa g≥,
Uchenna.
d. Nwa g≥,
Uchenna.
2. Nna onye a. Ezigbo nwa g≥,
Chinyere.
b. Nwa g≥,
Chinyere.
3. Nwanne onye a. Ezigbo nwanne g≥,
Onyebπuchi.
b. Nwanne g≥,
Onyebπuchi.
ch. Onyebπuchi.
4. Enyi onye a. Ezigbo enyi g≥,
Ebere.
b. Enyi g≥,
Ebere.
ch. Ebere.
Ekele mmechi na aha aka odee
okach tx 4.indd 57 7/29/10 8:42:04 AM
-
��
∏Omπuma atπu leta nkeonye
Deere nne g≥ leta kπoπorπo ya maka enyi πohπurπu i nwetara n’ezumike ≥ gara.
Nπo 102A Enugwu Roodu, Nsπuka, Enugwu Steeti. 25 Maach≥, 2010.
Ezigbo nne m, Eji m n’aka na ahπu d≥ g≥ mma nke ukwuu. Kedu maka nna m na πumπunne m? Enwe m olile anya na ahπu d≥ ha niile mma. Nne m, ana m edere g≥ leta a ≥kπorπo g≥ maka otu ezigbo enyi m nwetara n’obodo any≥ a m b≥ara. Aha ya bπu Onyekachi. ∏O bπu onye Obolo Afπo, mana ha bi nso n’πulπo nne m ochie. ∏O d≥ πocha, too ogo ma maa mma. Onyekachi maara akwπukwπo nke ukwuu. Na-agbanyeghi na o ji otu klaas≥ wee kara m, πo na-akπuziri m akwπukwπo ka a ga-as≥ na πo banyego πulπoakwπukwπo sekπond≥r≥. ∏O na-akpa ezi agwa nke πoma. Nke a mere m ji wee hπu ya n’anya nke ukwuu. Nne, biko nyere m aka zπuta ihe nd≥ ahπu niile a s≥r≥ any≥ zπuta n’πulπo akwπukwπo. Aga m alπota n’izu πuka abπuπo na-ab≥a ab≥a. Biko keleere m nna m, πumπunne m, nd≥ enyi m na onye πo bπula. Nπodπunπu mma. Ezigbo nwa g≥, Chinyere.
Ihe omume
Degara enyi g≥ leta kπoπorπo ya maka uwe πohπurπu nne g≥ zπutaara g≥.
Mvelopu
Mvelopu bπu akwπukwπo a p≥achiri ap≥achi. A na-etinye leta n’ime ya, nyachie ya tupu e zipu leta ahπu. A na-ede adres≥ onye a na-edegara leta n’azπu mvelopu ahπu. ∏O bπu n’adres≥ a ka leta ahπu ga-aga.
okach tx 4.indd 58 7/29/10 8:42:04 AM
-
��
∏Omπuma atπu mvelopu bu leta
Oriakπu Ngπozi Ezugwu, 10 Nwite Street, Abakpa Nike, Enugwu.
Chinwe Obi, Owere Pra≥mar≥ Skuul, Owere, Imo Steeti.
∏Uzπo nziga leta
Otu πuzπo e si ezigara mmadπu leta bπu inye onye πozπo leta ka o nyeruo onye nwe ya. ∏Uzπo πozπo e si eziga leta bπu site na post πof≥≥s≥. Nd≥ post πof≥≥s≥ nwere ike itinye leta a na Post ∏Of≥≥s≥ Bπoks onye e deere ya ma πo bπu Pra≥vet Meel Bag onye e deere ya. Mgbe ahπu, ha ga-enwe ike iziga leta ahπu ebe e dere na mvelopu ka e ziga ya. Leta πo bπula a na-eziga site na post πof≥≥s≥ ga-eburiri stampπu. A na-amado stampπu a na mvelopu bu leta ahπu. ∏O bπu nd≥ post πof≥≥s≥ na-ere stampπu.
Ihe omume
1. See mvelopu ma dee adres≥ ≥ ga-eji wee zigara nwanne g≥ leta na ya.2. See otu stampπu n’ime nootu g≥.
okach tx 4.indd 59 7/29/10 8:42:05 AM
-
�0
Isi nke Iri na an∏o
Agπumagπu
≤zπu ah≥a
Ka m kwπuπo na≥ra iri isii
O rughi eru. Were ya na na≥ra iri itoolu.
Nne b≥a zπuta m ah≥a, biko! ∏O bπu nar≥
na≥ra.
Ji a bπu ego ole?
Mbanπu! ∏O d≥ πonπu kar≥a.
Kweenu ya πonπu.Ole ka ≥ ga akwπunwu?
∏O bπurπu na ≥ gagh≥ ebe ya ego, agagh≥ m azπu.
Ngwa, kwπuπo iri na≥ra asatπo maka na πo bπu g≥ na-agba m aka ah≥a. I meela. O d≥ mma.
Lee ego g≥.
okach tx 4.indd 60 7/29/10 8:42:23 AM
-
��
Ihe omume
1. Kπowaa okwu nd≥ a site n’ikwu ha n’πuzπo πozπo: a. ≤zπuta ah≥a. b. Ego ole ch. ∏O d≥ oke πonπu. d. Kwee ya πonπu. e. ≤gba mmadπu aka ah≥a.2. See onye na-ere ihe n’πodπu ah≥a ya.3. Mmadπu abπuπo pπuta jee ejije ire na ≥zπu ah≥a.
≤rπu πorπu ugbo
Emeka: Nnaa, nke a i bugooro πogπu n’isi πutπutπu a?Nworie: Nwa m, i chefuola na any≥ ga-aga πorπu ugbo taa?Emeka: Echetala m na ≥ gwara m ya πunyaahπu. ≤ natakwara πokpπu πuzπu πogπu na
mma m?Nworie: Akwπuπola m ya πugwπo ihe nd≥ ahπu, mana πo s≥ na ya ga-eweta ha echi.
Gaa bute akπukπu ahπu d≥ n’abπo ahπu ka any≥ gawa.Emeka: ∏O bπuz≥kwa ji nd≥ ahπu d≥ n’πoba bπu nd≥ a? ∏O d≥z≥ ka ha d≥ ntak≥r≥ nke
ukwu.Nworie: Ha bπu akπu ji. Akπu ji anagh≥ ebu ibu ka nke oriri. Atπoghekwala ngwugwu
nd≥ ahπu d≥ n’abπo ahπu.Emeka: G≥n≥ d≥ n’ime ha?
okach tx 4.indd 61 7/29/10 8:42:27 AM
-
��
Nworie: Otu n’ime ha bπu akπu πoka. Nke πozπo bπu akπu πokwπurπu, ebe nke obere bπu akπu inine.
Emeka: Nnaa, πo bπu onye ga-akπu akπukπu nd≥ a?Nworie: Mπu na g≥ ga-eyi ji, ebe nne g≥ ga-akπu akπukπu nd≥ πozπo. B≥a ka any≥ ga-
wazie.Emeka: ∏O d≥ mma. Mana g≥n≥ mere e ji ekele onye na-arπu πorπu ugbo daalπu πorπu,
ma πo bπu ndeewo, ma πo bπu jisie ike?Nworie: Ekele nd≥ ahπu bπu ekele a na-ekele onye na-arπu πorπu. ∏O na-enye ha ike
na-emekwa ha obi πutπo.Emeka: ∏O d≥ mma nna m. Ka any≥ gawazie.
Ihe omume
Zaa ajπujπu nd≥ a:1. Ebee ka Emeka na nna ya gara n’πutπutπu πubπoch≥ ahπu?2. Depπuta ihe atπo ha ji wee gaa.3. Kπowaa ihe bπu πoba.4. Olee nd≥ ga-eyi ji ha bu gaa ugbo?5. ____________ ga-akπu akπukπu nd≥ πozπo ha buru gaa ugbo.6. Kedu ekele a na-ekele onye na-arπu πorπu?7. G≥n≥ mere e ji ekele onye na-arπu πorπu ekele?
Telefoonu
Telefoonu bπu igwe otu onye na onye πozπo anπogh≥ ya nso ji akpar≥ta πuka ka a ga-as≥ na ha abπuπo nπo otu ebe. Telefoonu πufπodπu na-enwe ebe a na-etinye n’akπukπu nt≥ na ebe a na-etinye n’akπukπu πonπu. ∏O bπu site n’ebe a na-etinye n’akπukπu nt≥ ka mmadπu si anπu ihe onye nke πozπo na-ekwu, ma e si na nke akπukπu πonπu agwa onye ahπu okwπu.
okach tx 4.indd 62 7/29/10 8:42:32 AM
-
��
Onye πo bπula nwere telefoonu ga-enwe nπomba telefoonu. ∏O bπurπu na Uche chπorπo ≥kpπo Chinyere na foonu, πo bπu nπomba Chinyere ka πo ga-ap≥ na foonu nke ya. Mgbe o mere nke a, foonu Chinyere ga-ebido dawa πuda ga-egosi na o nwere onye na-akpπo ya na foonu ya. Mgbe Chinyere tπutπuπurπu foonu ya, πo ga-as≥ ‘Heloo, onye na-akpπo?’ Mgbe ahπu, ha ebido kpawa ihe d≥≥r≥ ha. E nwere πud≥ telefoonu abπuπo. Ha bπu nke a na-adπowa n’elu tebπulπu na nke a na-eji n’aka.
Telefoonu elu tebulu Telefoonu nke aka
Ihe omume
1. G≥n≥ bπu telefoonu?2. Olee ihe abπuπo d≥ mkpa na telefoonu ga-enwe?3. Kedu ihe mbπu a tπurπu anya na onye a kpπorπo na foonu ga-ekwu?4. Kedu πud≥ foonu abπuπo e nwere?5. See otu telefoonu nke a na-eji n’aka.
Emume ncheta πomπumπu mmadπu
okach tx 4.indd 63 7/29/10 8:42:36 AM
-
��
Chinyere na-eme emume ncheta πomπumπu ya taa. Taa bπu πubπoch≥ iri na ise nke πonwa Jula≥ 2010. A mπurπu ya n’πubπoch≥ iri na ise nke πonwa July, 2000. Kemgbe ahπu, a na-emere Chinyere emume ncheta πomπumπu ya n’πubπochi iri na ise nke Jula≥ afπo niile ∏Ubπoch≥ taa bπuπurπu Chinyere oke πubπoch≥. O jiri ihe d≥ ka izu πuka abπuπo gara aga gwa nd≥ enyi ya ka ha b≥a soro ya mee emume ncheta πomπumπu ya taa. Nne na nna Chinyere zπutara nnukwu osikapa ha ga-esiri nd≥ ha kpπorπo oku. Ha zπutakwara πud≥ anπu d≥ iche iche na πud≥ mmanya d≥ iche iche. Ha kpπokwara nd≥ na-ese foto ka ha b≥a see foto. A ga-esi ihe nd≥ a n’πutπutπu. Nd≥ a kpπorπo oku ga-ab≥a ma bido oriri na πo~πu~πu n’oge ehihie. Onye otiegwu a kpπotara ga na-eti egwu rekπodπu d≥ iche iche. ∏Umπuaka ga-agba egwu ma mekwaa ≥sπo mpi d≥ iche iche e ji egwu eme. Mgbe ha richara, ~πuchaa ma gbachaa egwu etu mas≥r≥ ha, ha ga-enye Chinyere ihe onyinye d≥ iche iche d≥ ka kaad≥, akwπukwπo, mkp≥s≥odee, na ego. E mechaa nke a, onye πo bπula a lasaa, chewekwa πubπoch≥ a n’afπo na-ab≥a ab≥a.
Ihe omume
1. Kπoπo n’uju etu i si mee ncheta πomπumπu g≥ n’oge gara aga.2. See keeki e ji eme ncheta πomπumπu mmadπu.3. Depπuta onyinye atπo e nyenugoro g≥.
okach tx 4.indd 64 7/29/10 8:42:36 AM
-
��
Isi nke Iri na ise
∏Utπoasπusπu
Nnπochiaha
Nnπochiaha bπu otu n’ime nkejiasπusπu d≥ iche iche e nwere. Nnπochiaha bπu okwu e ji anπochi aha n’ah≥r≥okwu. ∏Omπuma atπu nnπochiaha bπu nd≥ a:1. m, mπu2. i/≥, g≥3. o/πo ya4. any≥ 5. unu6. ha
∏Orπu nnπochiaha
Nnπochiaha na-anπochi aha n’ah≥r≥okwu. ∏Omπuma atπu:1a. Emeka gara ah≥a. b. ∏O gara ah≥a.N’ah≥r≥okwu (b) n’elu ebe a, e jiri ‘∏O’ nπochie anya ‘Emeka’ d≥ n’ah≥r≥okwu (a).
∏Omπuma atπu nd≥ πozπo2a. Ngπozi riri osikapa. b. O riri osikapa.
3a. Nne na nna Ebere gara πulπo. b. Ha gara πulπo.
4a. Mπu na Ebuka bπu πumπunne. b. Any≥ bπu πumπunne.
5a. Achπorπo m ka g≥ na Ebere sie nri ahπu. b. Achπorπo m ka unu sie ya.
6a. Okeke, i riela nri na-achπo πozπo! b. O riela nri na-achπo πozπo!
okach tx 4.indd 65 7/29/10 8:42:37 AM
-
��
Ihe omume
Deghar≥a ah≥r≥okwu nd≥ a site n’iji nnπochiaha nπochie mkpπoaha e dere na mkpπurπuokwu okpokoro.1. Onyebπuchi maara akwπukwπo.2. Nne na nna m gara πorπu.3. Ewu ahπu d≥ oji.4. Mu na Uchenna bπu enyi.5. ∏Umπuakwπukwπo nπo n’ezumike ugbu a.
Nnπochiaha na-enyere any≥ aka ikwu okwu werewere, ma mee ka okwu d≥ πutπo na nt≥. Ka any≥ tulee okwu abπuπo nd≥ a:1. Nna Emeka gwara Emeka ka Emeka gaa zπutara nna Emeka ji. Nna Emeka s≥r≥
Emeka sie ji ahπu ka Emeka na nna Emeka rie mgbe Emeka sichara ji ahπu.2. Nna Emeka gwara ya ka πo gaa zπutara ya ji. ∏O s≥r≥ ya sie ya ka ha rie ya mgbe o
sichara ya.
Nghπota ihe e dere na (1) na ihe e dere na (2) bπu otu, mana ihe e dere na (2) ka gaa werewere n’πonπu ma d≥ πutπo na nt≥ kar≥a nke (1). Nke a bπu maka na e jiri nnπochiaha dee nke (2).
Ihe omume
1. Kanye akara na nnπochiaha d≥ n’ederede a:
Emeka bπu nwanne m. ∏O maara akwπukwπo nke ukwu. Otu πubπoch≥, ya na nne m gara ah≥a. Ka ha na-aga, otu nwoke hπurπu ha. ∏O jπurπu nne m ma πo bπu ya bπu nne Emeka. Nne s≥r≥ ya èé. Nwoke ahπu nwere a~πur≥ nke ukwuu. ∏O gwara nne m na πo mπutara ezi nwa, na ya bπu onyenkuzi n’πulπoakwπukwπo nwa ya.
Mgbe ha lπotara, nne kπoπorπo any≥ ihe mere n’πuzπo πubπoch≥ ahπu. O kwuru na a~πur≥ juru ya obi n’ihi ihe πo nπurπu.
Ndπumπodπu m na-enye g≥ bπu ka ≥ na-agba mbπo n’akwπukwπo g≥. Nke a ga-ewetara g≥ otito. Unu nd≥ na-arπu πorπu leruokwanπu anya n’πorπu unu.
2. Gπuπo ah≥r≥okwu d≥ n’πogbara ‘A’ were ya mejuo ohere e nwere na ‘B’ na ‘CH’ d≥ ka πo d≥ na nke πomπuma atπu e nyere.
okach tx 4.indd 66 7/29/10 8:42:37 AM
-
��
A B CH
Ego a bπu nke Eze. ∏O bπu nke ya. ∏O bπugh≥ nke m.
a. Efe a bπu nke nne Emeka.
b. ∏Ulπo a bπu nke ezi na
πulπo Ugwu.
ch. Efere na iko a bπu
nke Ngπozi.
d. Az≥za a bπu nke nne m.
e. Agπu tagburu ele a.
okach tx 4.indd 67 7/29/10 8:42:37 AM
-
��
Isi nke Iri na isii
Omenaala
Mmepπuta na mbawanye akπunaπuba ala any≥
Okwu mbido
Akπunaπuba bπu ego na ihe nd≥ πozπo na-enyere mmadπu aka ibi ezi ndπu na ≥bawanye akπunaπuba obodo. Nd≥ a bπu ihe d≥ ka okporoπuzπo korota, πokπu eletriki, mmiri pπompπu, πugbπo njem d≥ iche iche, πulπo πorπu na πulπo mmepπuta ngwa d≥ iche iche.
∏Uzπo e si emepπuta akπunaπuba ala any≥
E nwere πuzπo d≥ iche iche nd≥ ala any≥ si emepπuta akπunaπuba. ∏Uzπo nd≥ a gπunyere:
Igwupπuta mmanπu n’ala
okach tx 4.indd 68 7/29/10 8:42:42 AM
-
��
Mmanπu kacha enye ala any≥ akπunaπuba kar≥a ihe nd≥ πozπo niile. ∏Ufπodπu πulπo πorπu na-egwupπuta mmanπu n’ala any≥ bπu Shell na Mobil. Nd≥ na-ahπu maka mmanπu a bπu nd≥ Nigerian National Petroleum Corporation (NNPC). E si na mmanπu a enweta mmanπu πugbπoπola, gaas≥ na kerozin.
∏Orπu ugbo
∏Orπu ugbo na-enye nd≥ ala any≥ πotπutπu ego. Nd≥ πorπu ugbo na-akπo ihe d≥ iche iche d≥ ka ji, akpπu, ede, osikapa, agwa, na akwπu.
≤kpa anπumanπu
Nd≥ ala any≥ na-akpa anπu d≥ iche iche d≥ ka πokπukπo, πobπogwπu, torotoro, ewu, atπurπu, ehi na any≥nya. E si n’πokπukπo enweta akwa, si n’ehi enweta mmiri ara ehi. A na-eri anπu nd≥ a eri, ma si na ha enweta ego site n’ire ha ere.
okach tx 4.indd 69 7/29/10 8:42:51 AM
-
�0
≤zπu ah≥a
E nwere πotπutπu ah≥a n’ala any≥ a. ∏O bπu n’ah≥a nd≥ a ka a na-azπu ma na-ere ihe d≥ iche iche. Ala any≥ si n’ah≥a nd≥ a enweta πotπutπu ego. Aha ah≥a ukwu πufπodπu d≥ n’ala any≥ bπu ∏Ogbete Enugwu, Ar≥ar≥a Aba, Ogige Nsπuka, Otu ∏On≥cha, Ogwumabiri Owere, Idumπota Legπos≥, na Sabπongeri Kano.
Inwe aka πorπu d≥ iche iche
∏Otπutπu nd≥ ala any≥ na-arπu πorπu aka. ∏Orπuaka na-enye ha πotπutπu ego. ∏Orπuaka ∏ufπodπu bπu πorπu nd≥ kapenta, nd≥ odo πulπo, nd≥ πokwa akwa, nd≥ mekanik, nd≥ πorπu πokπu eletrik, nd≥ omezi isi, nd≥ πokpπu isi, na nd≥ welda.
okach tx 4.indd 70 7/29/10 8:43:00 AM
-
��
∏Uzπo e si eme ka akπunaπuba bawanye
∏O bπu site n’akπunaπuba ≥bawanye ka obodo si aga n’ihu. ∏Uzπo e si eme nke a juru eju. Ha gπunyere nd≥ a:1. ≤d≥ uchu n’πorπu.2. Itinye ego n’πuloakπu (bank≥) hapπu ya ogologo oge ebe ahπu.3. ≤zπu ah≥a n’πulπo πorπu na-enweta ego.4. ≤rπupπuta ihe n’ala any≥ kar≥a isi na mba ofesi bubata ha.5. Inwe πulπo mmepπuta ngwa ah≥a.6. Nd≥ πoch≥ch≥ ≥kwπus≥ πuzπo mpπu na aghπughπo ha si eri ego.7. Ibelata ohi na iji aghπughπo nara mmadπu ihe.8. ≤sπopπurπu iwu obodo.9. Igwupπuta na ire ihe oke πonπu ah≥a d≥ iche iche d≥ n’ime ala Chineke nyere nd≥ obodo any≥.
Ihe omume
1. ∏Uzπo ise e si eme ka akπunaπuba ala any≥ bawanye bπu: a. ______________________________________ b. ______________________________________ ch. ______________________________________ d. ______________________________________ e. ______________________________________2. Kedu uru ≥d≥ uchu n’πorπu bara?
∏Uzπo nd≥ πozπo e si emepπuta akπunaπuba
1. ≤rπu πorπu oyibo.2. Imebe πulπoakwπukwπo.3. ≤rπu πorπu πulπoπogwπu.4. Inwe πugbπo na-ebu nd≥ njem na ibu.5. Inwe πulπo e ji enweta ego site n’≥na πugwπo πulπo.6. ≤nata πutπu isi.
Ihe omume
1. Depπuta πuzπo ise e si emepπuta akπunaπuba ala any≥.2. Kedu ihe ≥ ga-achπo ≥rπu ma i too?3. See onye na-arπu ihe ≥ chπorπo ≥rπu ma i too.
okach tx 4.indd 71 7/29/10 8:43:01 AM
-
��
Imepπuta ego
Obodo πuwa d≥ iche iche nwere ego nke ha. ∏O bπu ego a ka ha ji ere na-azπu ah≥a. E jikwa ya akwπu πugwπo πorπu na πugwπo nd≥ πozπo d≥ iche iche. N’ala any≥, aha ego any≥ bπu na≥ra na kobo. ∏Ulπo πorπu Central Bank of Nigeria ka πorπu ibipπuta ego ala any≥ d≥ n’aka.
Ihe omume
1. See akwπukwπo ego nd≥ a: a. Na≥ra iri abπuπo b. Na≥ra nar≥ iri abπuπo.2. Kedu aha πulπo πorπu na-ahπu maka ibipπuta ego ala any≥?
okach tx 4.indd 72 7/29/10 8:43:07 AM
okach prel 4okach 4 text
top related