Journal of Clinical and Analytical Medicine 45

Journal o

f C

linic

al and Analytical Medicine

Journal of Clinical and Analytical Medicine | 1

Ratlarda Bakım ve Beslenme

Sorumlu Yazar Tayfun İde Guumllhane Askeri Tıp Akademisi Araştırma ve Geliştirme Merkezi Ankara Tuumlrkiye T +903123046011 E-Mail tidegataedutr

Tayfun İde Barış Muumllazımoğlu

Deney hayvanları iccedilerisinde en buumlyuumlk yeri tutan hayvan grubu kemirgenlerdir (rodentia) Deney hayvanlarının yaklaşık 70-85rsquoini oluştururlar Genellikle gece aktif olan bu hayvanlar bulundukları laboratuvar ortamına kolay uyum sağlamaları bakımlarının kolay olması kısa suumlrede ccedilok sayıda uumlretilebilmeleri ve fiziki yapılarının kuumlccediluumlk olması nedeniyle biyomedikal araştırmalarda en ccedilok tercih edilen hayvan grubudur Kemirgenler gibi tavşanlarda (lagomorpha) biyomedikal araştırmalarda sıklıkla kullanılmaktadırlar Kemirgen ve tavşanlar arasındaki en buumlyuumlk fark tavşanların daha buumlyuumlk olması ve buumlyuumlk uumlst kesici dişlerinin hemen arkasında yerleşmiş bir ccedilift kuumlccediluumlk kesici dişlerinin daha bulunmasıdır[1] Deneysel araştırmalarda kullanılan sıccedilanlar Rattus norvegicusrsquotan koumlken almışlardır Bu amaccedilla uumlretilen ilk sıccedilan soyu ABD Philedelpihiarsquoda bulunan Wistar Enstituumlsuumlrsquonde uumlretilmiştir Guumlnuumlmuumlzde araştırmalarda kullanılan inbred soyların buumlyuumlk boumlluumlmuuml Wistar Albino soyundan koumlken almıştır Sıccedilanlar temel tıp farmakoloji gıda davranış gibi alanlarda yapılan araştırmalarda kullanılmaktadır Genetik olarak tanımlanmış yaklaşık 400 inbred ve 50 outbred soy bulunmaktadırGuumlnuumlmuumlzde birccedilok sıccedilan soyu bilimsel ccedilalışmalarda kullanılmaktadır Bunlar arasında Wistar Albino Spargue Dawley Fischer 344 ve Long Evans en sık kullanılan soylardır Ratların vuumlcut ağırlığı dişilerde 250-300 gr erkeklerde 300-500 gr dır Ratların yaşam suumlresi 2-3 yıldır Vuumlcut sıcaklığı 375-385 santigrat derecedir

Barınma Sıccedilanlarda fareler gibi sert dayanıklı ve şeffaf plastik materyalden yapılmış kafeslerde barındırılırlar (Resim2a) Sıccedilanların barındırılmasında filtreli ve bireysel havalandırılan kafesler de (IVC) kullanılabilir

Oumlzel ccedilalışmalarda hava akımını oumlnlemek veya patojen mikroorganizmalar ile bulaşmayı engellemek iccedilin filtreli kapaklara sahip kafesler de bulunmaktadır (Resim 2b)

Bu tip kafeslerin dışında patojenlerle bulaşmayı engellemek iccedilin dış ortamdan tamamen bağımsız otomatik olarak havalandırılan kapalı sistem kafesler de kullanılır (Bireysel havalandırılan kafes individual ventilated cage IVC) (Resim3)Ayrıca hayvanların metabolik faaliyetlerini oumllccedilmek amacıyla uumlretilmiş oumlzel kafes sistemleri de bulunmaktadır (Resim 4)

Rat kafeslerinin taban alanları grup halinde barındırılan sıccedilanlarda birey başına 250 cm2 tek başına barındırılan sıccedilanlarda birey başına 350 cm2 olmalıdır Sıccedilanlar

13 Resim 1 Wistar Rat

Resim 2 Konvansiyonel kafes [16] (A) Filtreli kafes [16] (B)

A B

Ccedilizelge 1 Kafeslerin yapıldıkları materyaller ve oumlzellikleri (1 3)

Materyal ŞeffaflıkDayanıklılık

Darbe Kimyasal Isı

Polipropilen değişken yuumlksek yuumlksek orta

Polistiren transparan duumlşuumlk duumlşuumlk duumlşuumlk

Polikarbonat transparan ccedilok yuumlksek yuumlksek orta

Polikarbonat

(Yuumlksek ısı)

amber rengi

transparan

yuumlksek yuumlksek yuumlksek

Polietilen opak orta ccedilok yuumlksek duumlşuumlk

Polietermit koyu amber

rengi

transparan

duumlşuumlk yuumlksek ccedilok yuumlksek

Polisulfon amber rengi

transparan

yuumlksek yuumlksek yuumlksek

Journal of Clinical and Analytical Medicine46

Ratlarda Bakım ve Beslenme

| Journal of Clinical and Analytical Medicine

Ratlarda Bakım ve Beslenme

2

erkeklerde dahil olmak uumlzere rahatlıkla gruplar halinde barındırılabilirler Yapılan ccedilalışma iccedilin zorunlu değil ise yalnız barındırma tercih edilmez Altlık olarak kullanılan materyal genellikle farelerde olduğu gibi ağaccedil talaşıdırKafeslere konacak rat sayısında standartlara uyulmalıdır Sıkışık kafeslerde aşırı sıcaklığa bağlı ani oumlluumlmler şekillenebilir Ayrıca kalabalık kafeslerde yetersiz beslenmeye bağlı cannibalismus goumlruumllme sıklığı artarRatlar noktuumlrnal (gece aktif) hayvanlardır Bu nedenle doğal geceguumlnduumlz doumlnguumlsuuml bu hayvanların normal fizyolojik davranışları iccedilin ccedilok oumlnemlidir Ratlar aydınlıkkaranlık doumlnguumlsuuml olan iyi havalandırılmış 60 roumllatif nem oranına ve 20-24 degC ortam sıcaklığına sahip odalarda barındırılmalıdır Bu değerler dışındaki hallerde sıccedilanlar strese girerler ve hastalıklara karşı duyarlı hale gelirler Ratlar seslere karşı ccedilok hassastırlar Ani guumlruumlltuumllere karşı yoğun tepkiler verirler Bu nedenle ratların barındırıldığı odaların guumlruumlltuumlden ve titreşim yaratacak cihazlardan uzak olması sağlanmalıdır [13]

BeslenmeRatlar deneysel ccedilalışmalarda farelerden sonra en ccedilok kullanılan laboratuvar hayvanıdır Beslenme şekilleri farelerle oldukccedila benzerlik goumlsterir [9 4 5] Ratlar guumlnluumlk ortalama 15-25 g (100 g CA iccedilin 5-6 g) kadar yem yer ve 30-45 ml (100 g CA iccedilin 10-12 ml) kadar da su iccedilerler [95] Farelerde olduğu gibi yem ve su ad libitum olarak sunulur Hububat taneleri ve bazı bitki tohumlarının ezme ve kırmaları ile de beslenebilmelerine karşın genellikle ticari pelet (ccedilapı 12-16 mm) yem en ccedilok kullanılan yemlerdir [610] ratların beslenmesinde kullanılan yemlerin 20-22 ham protein ve 2600-2650 kcalkg enerji 4-5 ham yağ ve 5-7 duumlzeyinde ham seluumlloz iccedilermesi gerekmektedir [5] Bazı spesifik ccedilalışmalar iccedilin besin madde iccedileriği değiştirilmiş (yuumlksek kalorili vitaminsiz mineralsiz veya duumlşuumlk proteinli vb) oumlzel yemler hazırlanıp ratlara verilebilmektedir [6]

UumlremeDişi ratlar 3 ccedilifti torasik boumllgede ve 3 ccedilifti abdominal-inguinal boumllgede olmak uumlzere 12 memeye sahiptir Yetişkin ratlarda ovaryum folikuumlllerle dolu bir yapıdadır ve boumlbreklerin cranial kutbunda yer alırlar Helezonik yapıdaki ovidukt ovaryumu bicornual yapıdaki uterusa bağlar Dişiler ve erkekler pubertasa 50-60 guumlnluumlk yaşta girerler Vagina 35-90 guumlnler arasında accedilılır Ratlar genellikle 65-120 guumlnluumlkken ccediliftleştirilirler Fakat maksimum fertilite 300 guumlnluumlkken elde edilmektedir Ovulasyon ile sonuccedillanan oumlstrus siklusu 77 guumln civarında başlamaktadır Rat oumlstrus siklusu 4-5 guumln suumlrmektedir Oumlstrus doumlnemindeki dişi ratlarda baş ve sırtlarına dokunulduğunda kulak titretme

hareketi pelvik boumllgeleri parmak ile uyarıldığında lordosis ve artan miktarda hareketlenme goumlruumlluumlr [9 11 12] Siklusun 3 guumlnuumlnde meydana gelen LH salınımı oumlstrojen sekresyonuna neden olur Oumlstrojen sekresyonu LH pikine kadar devam eder Oumlstrojen vagina ve uterus değişiklikleri ve ccediliftleşme hareketlerinden sorumludur Takip eden 2 guumlnde LH-FSH salınımı gerccedilekleşir 4 guumln 14 saat civarında meydana gelen LH piki ovulasyon iccedilin gereklidir LH salınımı gece-guumlnduumlz siklusu ile yakından ilgilidir LH salınımı sadece oumlstrojen seviyesinin en yuumlksek olduğu guumlnde meydana gelir Oumlstrojen aynı zamanda FSH ve buumlyuumlk olasılıkla prolaktin salınımını da induumlklemektedir LH piki ovulasyona neden olmasının yanı sıra ovaryumdan progesteron salınımına ve ayrıca devam eden oumlstrojen salınımının durmasına neden olur Bu doumlnemden sonra progesteron devreye girer ve sinir sistemini uumlzerinden etki ederek ccediliftleşme davranışlarını induumlkler Oumlstrojen sekresyonundaki azalma ile LH ve FSH uumlzerindeki negatif feedback ortadan kalkar ve ovaryumda yeni folikuumlller gelişmeye başlar [9 11 13 14]Ratlarda 5 guumlnluumlk oumlstrus siklusu 4 guumlnluumlğe benzer fakat LH ve oumlstrojen sekresyonu luteolozis ve uterus değişiklikleri 24 saat gecikmeli olarak meydana gelir Oumlstrus senkronizasyonu fazla miktarda ve aynı doumlnemde gebe kalmış rat elde etmek iccedilin gerekli bir youmlntemdir Bu amaccedilla 1 litre iccedilme suyu iccedilerisine 200 ml etanol ve 40 mg medroksiprogesteron eklenir Bu soluumlsyon her guumln taze olarak hazırlanıp 6 guumln boyunca uygulanır Bundan sonra 1 IU PMSG (Pregnant mare serum gonadotropin) intramuumlskuumller olarak uygulanır ve oumlstrus induumlklenir [8 1512]Deney hayvanları uumlnitelerinde rat uumlretiminde harem youmlntemi uygulanmaktadır Bu amaccedilla 1 adet erkek rat 4 adet dişi rat ile aynı kafese konur ve dişiler gebe kaldığında bireysel olarak ayrı kafese alınır ve muumlmkuumln olduğunda rahatsız edilmezler Eğer doğumdan sonra erkek hala anne ve yavrulardan ayrılmamış ise canibalismusa veya suumlt kesilmesine (agalactia) neden olur Aynı zamanda elle manipuumllasyonda artış doğum sonrası yavruların hayatta kalma şansını azaltır Kayıt tutma accedilısından kulak doumlvmesi etkili bir youmlntemdir [15 14] Konsepsiyonun tespiti iccedilin vaginal sitoloji en guumlvenilir yol olmamakla birlikte etkilidir Bu amaccedilla alınan vaginal sitolojik oumlrneklerde sperme rastlanması ccediliftleşmenin saptanması iccedilin oumlnemli bir bulgudur Ccediliftleşme zamanının saptanması iccedilin pratikte en ccedilok kullanılan youmlntem koyu renk bir kağıdın ccediliftleşme kafesinin altına yerleştirilmesidir Yeni ccediliftleşmiş dişi ratların vaginasında beyaz cilamsı bir kopulatuar tıkaccedil bulunmaktadır Postcoital 12-24 saatlerde bu tıkacın atılmasına dair bulgular koyu renkli kağıt uumlzerinde saptanabilir Diğer bir youmlntem ise erkek ve dişiyi oumlstrus guumlnuumlnuumln sabahı 2 saatliğine aynı kafese koymaktır Gebelik ile ilgili diğer bulgular palpasyon bulguları vuumlcut ağırlığı artışı abdominal genişleme ve gebeliğin 14 guumlnuumlnden itibaren gelişen meme bezlerinin saptanmasıdır Doğum genellikle konsepsiyonu takip eden 21-23 guumlnlerde meydana gelir Fakat eğer anne gebe iken hala oumlnceki yavrularını emziriyor ise gebelik suumlresi birkaccedil guumln daha uzayabilir Temiz bir vaginal mukoid akıntı doğumdan 15-4 saat oumlnce saptanır ve bu esnada dişi rat perineal boumllgeyi yalamaktadır Uzun yıllar yapılan seleksiyonlar ve rasyonda yeterli A vitamini bulunması sonucu distocia (guumlccedil doğum) ratlarda ccedilok nadir goumlzlenen bir durumdur [9 2 15 11 14]

Resim 3 Bireysel havalandırılan kafes [16] Resim 4 Metabolik kafes [16] 13

Journal of Clinical and Analytical Medicine 47

Ratlarda Bakım ve Beslenme

Journal of Clinical and Analytical Medicine |

Ratlarda Bakım ve Beslenme

3

Dişi gebeliğin son doumlneminde yavruları iccedilin pamuk kağıt mendil talaş ve kırpılmış kağıttan yuva yapar Oumlzellikle yavruların iccediline goumlmuumllebildiği malzemeler tercih edilmelidir Bu sayede anne yavrularını emzirirken ccedilevresel strese maruz kalmaz Oda sıcaklığı ve altlığın yavruları sıcak tutmak iccedilin uygun olmasına dikkat edilmelidir Yavruların uumlşuumlmesi ortamda bulunan yuumlksek sesler ya da yavruların ele alınması annenin yavruları reddetmesine veya oumllduumlrmesine neden olabilir Rat yavruları doğumda tuumlysuumlz 5-6 gram civarındadır Goumlzleri ve kulak kanalları kapalıdır Bir batındaki yavru sayısı 1-20 civarındadır (ortalama 9) 12-14 guumln civarında goumlzleri accedilılır ve kulak kanalları belli hale gelir Yavrular 21 guumlnluumlkken suumltten kesilir Postpartum doumlnemde anne ccediliftleştirilmez ise doğum sonrası 2-4 guumlnde oumlstrus siklusu yeniden başlar Aynı yaşta (guumln) olan yavrular sayıları fazla ise uumlvey anneler arasında paylaştırılabilir Anneleri oumllen yeni doğmuş yavruları beslemek ccedilok zordur Bu amaccedilla oumlzel beslenme formuumllleri uygulanmalıdır Bu esnada da aspirasyon pneumonisi sık goumlzlenen oumlluumlm nedenleri arasındadır Elle beslenen yavrulara sıcak nemli bir pamuk aplikatoumlr ile defekasyon ve mikturisyon uyarımları yapılmalıdır [9 11 12 14] Ratların normal genital florasında alfa ve nonhemolitik streptococcus Pasteruella pneumotropica Diphteria bacillus Staphylococcus epidermidis ve Proteus mirabilis bulunmaktadır Bunun yanında mikoplazmosis parainfluenza-1 rat parvoviruumlsleri reproduumlktif sistemi etkileyen mikroorganizmalardır [8 7] Dişi ratlar 20-30 haftalık yaşa geldiklerinde uumlreme verimleri duumlşmeye başlamaktadır Ratların uumlreme verimini olumsuz etkileyen diğer faktoumlrler aşırı guumlruumlltuuml kirli kafes ve koumltuuml bakım şartları yuva yapma materyalinin olmaması ya da azlığı sivri-keskin kenarlı altlık kullanımı agalactia organofosfat zehirlenmesi ve beslenme yetersizlikleri gelmektedir [8 13]

Kaynaklar1 İde T (2003) Hayvan Modelleri In Translation ed Ide T Laboratuvar Hayvanları Biliminin Temel İlkeleri Tuumlrkccedile Ccedileviri Zutphen LFM Baumans V Beynen AC Chap 10 Ankara Medipres Yayınları-Ozkan Matbaacılık2 Suckow M A Dannenman P Brayton C (2001) The Laboratory Mouse CRC Press New York3 Cantuumlrk N Z Sayek İ (2005) Cerrahi Araştırma Araştırma Planlama Değerlendirme ve Sunum Deney Hayvanları Oumlzguumll Deneysel Modeller Nobel Tıp Kitabevleri İstanbul4 Beynen AC(1987) Laboratory animal nutrition and experimental results Scand J Lab Anim Sci 14 89-975 National Research Council (1995) Nutrient requirements of laboratory animals Washington National Academy of Sciences6 ILAC Committee on Laboratory Animal Diets (1978) Control of Diets in Laboratory Animal Experimentation National Academy of Sciences Washington DC7 Harkness J E ve Wagner J E (1995) The Biology and Medicine of Rabbits and Rodents Baltimore Williams and Wilkins8 Morrow DA (1986) Current Therapy in Theriogenology Philadelphia WB Saunders Company9 Baker HJ Lindsey RJ Weisbroth SH (1979) The laboratory rat Vol 1-2 New York Academic Press Inc10 Whishaw IQ Kolb B The behavior of the laboratory rat New York Oxford University Press 200511 Evans A M (1986) Age at puberty and first litter size in early and late paired rats Biol Reprod 34 322ndash32612 Freeman M E (1988) The ovarian cycle in the rat In E Knobil ve J D Neill (eds) The Physiology of Reproduction New York Raven Press s 198313 Fox R R ve Laird C W (1970) Sexual cycles In ESE Hafez (ed) Reproduction and Breeding Techniques for Laboratory Animals Philadelphia Lea amp Febiger s 107ndash122 14 Harris M A ve Kesel M L (1990) An improved method for accurately timed mating in rats Lab Anim Sci 40 424ndash42515 Bennett J P ve Vickery B H (1970) Rats and mice In E S E Hafez (ed) Reproduction and Breeding Techniques for Laboratory Animals Philadelphia Lea and Febiger16 Techniplast (2008) wwwtechniplastit

Journal of Clinical and Analytical Medicine46

Ratlarda Bakım ve Beslenme

| Journal of Clinical and Analytical Medicine

Ratlarda Bakım ve Beslenme

2

erkeklerde dahil olmak uumlzere rahatlıkla gruplar halinde barındırılabilirler Yapılan ccedilalışma iccedilin zorunlu değil ise yalnız barındırma tercih edilmez Altlık olarak kullanılan materyal genellikle farelerde olduğu gibi ağaccedil talaşıdırKafeslere konacak rat sayısında standartlara uyulmalıdır Sıkışık kafeslerde aşırı sıcaklığa bağlı ani oumlluumlmler şekillenebilir Ayrıca kalabalık kafeslerde yetersiz beslenmeye bağlı cannibalismus goumlruumllme sıklığı artarRatlar noktuumlrnal (gece aktif) hayvanlardır Bu nedenle doğal geceguumlnduumlz doumlnguumlsuuml bu hayvanların normal fizyolojik davranışları iccedilin ccedilok oumlnemlidir Ratlar aydınlıkkaranlık doumlnguumlsuuml olan iyi havalandırılmış 60 roumllatif nem oranına ve 20-24 degC ortam sıcaklığına sahip odalarda barındırılmalıdır Bu değerler dışındaki hallerde sıccedilanlar strese girerler ve hastalıklara karşı duyarlı hale gelirler Ratlar seslere karşı ccedilok hassastırlar Ani guumlruumlltuumllere karşı yoğun tepkiler verirler Bu nedenle ratların barındırıldığı odaların guumlruumlltuumlden ve titreşim yaratacak cihazlardan uzak olması sağlanmalıdır [13]

BeslenmeRatlar deneysel ccedilalışmalarda farelerden sonra en ccedilok kullanılan laboratuvar hayvanıdır Beslenme şekilleri farelerle oldukccedila benzerlik goumlsterir [9 4 5] Ratlar guumlnluumlk ortalama 15-25 g (100 g CA iccedilin 5-6 g) kadar yem yer ve 30-45 ml (100 g CA iccedilin 10-12 ml) kadar da su iccedilerler [95] Farelerde olduğu gibi yem ve su ad libitum olarak sunulur Hububat taneleri ve bazı bitki tohumlarının ezme ve kırmaları ile de beslenebilmelerine karşın genellikle ticari pelet (ccedilapı 12-16 mm) yem en ccedilok kullanılan yemlerdir [610] ratların beslenmesinde kullanılan yemlerin 20-22 ham protein ve 2600-2650 kcalkg enerji 4-5 ham yağ ve 5-7 duumlzeyinde ham seluumlloz iccedilermesi gerekmektedir [5] Bazı spesifik ccedilalışmalar iccedilin besin madde iccedileriği değiştirilmiş (yuumlksek kalorili vitaminsiz mineralsiz veya duumlşuumlk proteinli vb) oumlzel yemler hazırlanıp ratlara verilebilmektedir [6]

UumlremeDişi ratlar 3 ccedilifti torasik boumllgede ve 3 ccedilifti abdominal-inguinal boumllgede olmak uumlzere 12 memeye sahiptir Yetişkin ratlarda ovaryum folikuumlllerle dolu bir yapıdadır ve boumlbreklerin cranial kutbunda yer alırlar Helezonik yapıdaki ovidukt ovaryumu bicornual yapıdaki uterusa bağlar Dişiler ve erkekler pubertasa 50-60 guumlnluumlk yaşta girerler Vagina 35-90 guumlnler arasında accedilılır Ratlar genellikle 65-120 guumlnluumlkken ccediliftleştirilirler Fakat maksimum fertilite 300 guumlnluumlkken elde edilmektedir Ovulasyon ile sonuccedillanan oumlstrus siklusu 77 guumln civarında başlamaktadır Rat oumlstrus siklusu 4-5 guumln suumlrmektedir Oumlstrus doumlnemindeki dişi ratlarda baş ve sırtlarına dokunulduğunda kulak titretme

hareketi pelvik boumllgeleri parmak ile uyarıldığında lordosis ve artan miktarda hareketlenme goumlruumlluumlr [9 11 12] Siklusun 3 guumlnuumlnde meydana gelen LH salınımı oumlstrojen sekresyonuna neden olur Oumlstrojen sekresyonu LH pikine kadar devam eder Oumlstrojen vagina ve uterus değişiklikleri ve ccediliftleşme hareketlerinden sorumludur Takip eden 2 guumlnde LH-FSH salınımı gerccedilekleşir 4 guumln 14 saat civarında meydana gelen LH piki ovulasyon iccedilin gereklidir LH salınımı gece-guumlnduumlz siklusu ile yakından ilgilidir LH salınımı sadece oumlstrojen seviyesinin en yuumlksek olduğu guumlnde meydana gelir Oumlstrojen aynı zamanda FSH ve buumlyuumlk olasılıkla prolaktin salınımını da induumlklemektedir LH piki ovulasyona neden olmasının yanı sıra ovaryumdan progesteron salınımına ve ayrıca devam eden oumlstrojen salınımının durmasına neden olur Bu doumlnemden sonra progesteron devreye girer ve sinir sistemini uumlzerinden etki ederek ccediliftleşme davranışlarını induumlkler Oumlstrojen sekresyonundaki azalma ile LH ve FSH uumlzerindeki negatif feedback ortadan kalkar ve ovaryumda yeni folikuumlller gelişmeye başlar [9 11 13 14]Ratlarda 5 guumlnluumlk oumlstrus siklusu 4 guumlnluumlğe benzer fakat LH ve oumlstrojen sekresyonu luteolozis ve uterus değişiklikleri 24 saat gecikmeli olarak meydana gelir Oumlstrus senkronizasyonu fazla miktarda ve aynı doumlnemde gebe kalmış rat elde etmek iccedilin gerekli bir youmlntemdir Bu amaccedilla 1 litre iccedilme suyu iccedilerisine 200 ml etanol ve 40 mg medroksiprogesteron eklenir Bu soluumlsyon her guumln taze olarak hazırlanıp 6 guumln boyunca uygulanır Bundan sonra 1 IU PMSG (Pregnant mare serum gonadotropin) intramuumlskuumller olarak uygulanır ve oumlstrus induumlklenir [8 1512]Deney hayvanları uumlnitelerinde rat uumlretiminde harem youmlntemi uygulanmaktadır Bu amaccedilla 1 adet erkek rat 4 adet dişi rat ile aynı kafese konur ve dişiler gebe kaldığında bireysel olarak ayrı kafese alınır ve muumlmkuumln olduğunda rahatsız edilmezler Eğer doğumdan sonra erkek hala anne ve yavrulardan ayrılmamış ise canibalismusa veya suumlt kesilmesine (agalactia) neden olur Aynı zamanda elle manipuumllasyonda artış doğum sonrası yavruların hayatta kalma şansını azaltır Kayıt tutma accedilısından kulak doumlvmesi etkili bir youmlntemdir [15 14] Konsepsiyonun tespiti iccedilin vaginal sitoloji en guumlvenilir yol olmamakla birlikte etkilidir Bu amaccedilla alınan vaginal sitolojik oumlrneklerde sperme rastlanması ccediliftleşmenin saptanması iccedilin oumlnemli bir bulgudur Ccediliftleşme zamanının saptanması iccedilin pratikte en ccedilok kullanılan youmlntem koyu renk bir kağıdın ccediliftleşme kafesinin altına yerleştirilmesidir Yeni ccediliftleşmiş dişi ratların vaginasında beyaz cilamsı bir kopulatuar tıkaccedil bulunmaktadır Postcoital 12-24 saatlerde bu tıkacın atılmasına dair bulgular koyu renkli kağıt uumlzerinde saptanabilir Diğer bir youmlntem ise erkek ve dişiyi oumlstrus guumlnuumlnuumln sabahı 2 saatliğine aynı kafese koymaktır Gebelik ile ilgili diğer bulgular palpasyon bulguları vuumlcut ağırlığı artışı abdominal genişleme ve gebeliğin 14 guumlnuumlnden itibaren gelişen meme bezlerinin saptanmasıdır Doğum genellikle konsepsiyonu takip eden 21-23 guumlnlerde meydana gelir Fakat eğer anne gebe iken hala oumlnceki yavrularını emziriyor ise gebelik suumlresi birkaccedil guumln daha uzayabilir Temiz bir vaginal mukoid akıntı doğumdan 15-4 saat oumlnce saptanır ve bu esnada dişi rat perineal boumllgeyi yalamaktadır Uzun yıllar yapılan seleksiyonlar ve rasyonda yeterli A vitamini bulunması sonucu distocia (guumlccedil doğum) ratlarda ccedilok nadir goumlzlenen bir durumdur [9 2 15 11 14]

Resim 3 Bireysel havalandırılan kafes [16] Resim 4 Metabolik kafes [16] 13

Journal of Clinical and Analytical Medicine 47

Ratlarda Bakım ve Beslenme

Journal of Clinical and Analytical Medicine |

Ratlarda Bakım ve Beslenme

3

Dişi gebeliğin son doumlneminde yavruları iccedilin pamuk kağıt mendil talaş ve kırpılmış kağıttan yuva yapar Oumlzellikle yavruların iccediline goumlmuumllebildiği malzemeler tercih edilmelidir Bu sayede anne yavrularını emzirirken ccedilevresel strese maruz kalmaz Oda sıcaklığı ve altlığın yavruları sıcak tutmak iccedilin uygun olmasına dikkat edilmelidir Yavruların uumlşuumlmesi ortamda bulunan yuumlksek sesler ya da yavruların ele alınması annenin yavruları reddetmesine veya oumllduumlrmesine neden olabilir Rat yavruları doğumda tuumlysuumlz 5-6 gram civarındadır Goumlzleri ve kulak kanalları kapalıdır Bir batındaki yavru sayısı 1-20 civarındadır (ortalama 9) 12-14 guumln civarında goumlzleri accedilılır ve kulak kanalları belli hale gelir Yavrular 21 guumlnluumlkken suumltten kesilir Postpartum doumlnemde anne ccediliftleştirilmez ise doğum sonrası 2-4 guumlnde oumlstrus siklusu yeniden başlar Aynı yaşta (guumln) olan yavrular sayıları fazla ise uumlvey anneler arasında paylaştırılabilir Anneleri oumllen yeni doğmuş yavruları beslemek ccedilok zordur Bu amaccedilla oumlzel beslenme formuumllleri uygulanmalıdır Bu esnada da aspirasyon pneumonisi sık goumlzlenen oumlluumlm nedenleri arasındadır Elle beslenen yavrulara sıcak nemli bir pamuk aplikatoumlr ile defekasyon ve mikturisyon uyarımları yapılmalıdır [9 11 12 14] Ratların normal genital florasında alfa ve nonhemolitik streptococcus Pasteruella pneumotropica Diphteria bacillus Staphylococcus epidermidis ve Proteus mirabilis bulunmaktadır Bunun yanında mikoplazmosis parainfluenza-1 rat parvoviruumlsleri reproduumlktif sistemi etkileyen mikroorganizmalardır [8 7] Dişi ratlar 20-30 haftalık yaşa geldiklerinde uumlreme verimleri duumlşmeye başlamaktadır Ratların uumlreme verimini olumsuz etkileyen diğer faktoumlrler aşırı guumlruumlltuuml kirli kafes ve koumltuuml bakım şartları yuva yapma materyalinin olmaması ya da azlığı sivri-keskin kenarlı altlık kullanımı agalactia organofosfat zehirlenmesi ve beslenme yetersizlikleri gelmektedir [8 13]

Kaynaklar1 İde T (2003) Hayvan Modelleri In Translation ed Ide T Laboratuvar Hayvanları Biliminin Temel İlkeleri Tuumlrkccedile Ccedileviri Zutphen LFM Baumans V Beynen AC Chap 10 Ankara Medipres Yayınları-Ozkan Matbaacılık2 Suckow M A Dannenman P Brayton C (2001) The Laboratory Mouse CRC Press New York3 Cantuumlrk N Z Sayek İ (2005) Cerrahi Araştırma Araştırma Planlama Değerlendirme ve Sunum Deney Hayvanları Oumlzguumll Deneysel Modeller Nobel Tıp Kitabevleri İstanbul4 Beynen AC(1987) Laboratory animal nutrition and experimental results Scand J Lab Anim Sci 14 89-975 National Research Council (1995) Nutrient requirements of laboratory animals Washington National Academy of Sciences6 ILAC Committee on Laboratory Animal Diets (1978) Control of Diets in Laboratory Animal Experimentation National Academy of Sciences Washington DC7 Harkness J E ve Wagner J E (1995) The Biology and Medicine of Rabbits and Rodents Baltimore Williams and Wilkins8 Morrow DA (1986) Current Therapy in Theriogenology Philadelphia WB Saunders Company9 Baker HJ Lindsey RJ Weisbroth SH (1979) The laboratory rat Vol 1-2 New York Academic Press Inc10 Whishaw IQ Kolb B The behavior of the laboratory rat New York Oxford University Press 200511 Evans A M (1986) Age at puberty and first litter size in early and late paired rats Biol Reprod 34 322ndash32612 Freeman M E (1988) The ovarian cycle in the rat In E Knobil ve J D Neill (eds) The Physiology of Reproduction New York Raven Press s 198313 Fox R R ve Laird C W (1970) Sexual cycles In ESE Hafez (ed) Reproduction and Breeding Techniques for Laboratory Animals Philadelphia Lea amp Febiger s 107ndash122 14 Harris M A ve Kesel M L (1990) An improved method for accurately timed mating in rats Lab Anim Sci 40 424ndash42515 Bennett J P ve Vickery B H (1970) Rats and mice In E S E Hafez (ed) Reproduction and Breeding Techniques for Laboratory Animals Philadelphia Lea and Febiger16 Techniplast (2008) wwwtechniplastit

Journal of Clinical and Analytical Medicine 47

Ratlarda Bakım ve Beslenme

Journal of Clinical and Analytical Medicine |

Ratlarda Bakım ve Beslenme

3

Dişi gebeliğin son doumlneminde yavruları iccedilin pamuk kağıt mendil talaş ve kırpılmış kağıttan yuva yapar Oumlzellikle yavruların iccediline goumlmuumllebildiği malzemeler tercih edilmelidir Bu sayede anne yavrularını emzirirken ccedilevresel strese maruz kalmaz Oda sıcaklığı ve altlığın yavruları sıcak tutmak iccedilin uygun olmasına dikkat edilmelidir Yavruların uumlşuumlmesi ortamda bulunan yuumlksek sesler ya da yavruların ele alınması annenin yavruları reddetmesine veya oumllduumlrmesine neden olabilir Rat yavruları doğumda tuumlysuumlz 5-6 gram civarındadır Goumlzleri ve kulak kanalları kapalıdır Bir batındaki yavru sayısı 1-20 civarındadır (ortalama 9) 12-14 guumln civarında goumlzleri accedilılır ve kulak kanalları belli hale gelir Yavrular 21 guumlnluumlkken suumltten kesilir Postpartum doumlnemde anne ccediliftleştirilmez ise doğum sonrası 2-4 guumlnde oumlstrus siklusu yeniden başlar Aynı yaşta (guumln) olan yavrular sayıları fazla ise uumlvey anneler arasında paylaştırılabilir Anneleri oumllen yeni doğmuş yavruları beslemek ccedilok zordur Bu amaccedilla oumlzel beslenme formuumllleri uygulanmalıdır Bu esnada da aspirasyon pneumonisi sık goumlzlenen oumlluumlm nedenleri arasındadır Elle beslenen yavrulara sıcak nemli bir pamuk aplikatoumlr ile defekasyon ve mikturisyon uyarımları yapılmalıdır [9 11 12 14] Ratların normal genital florasında alfa ve nonhemolitik streptococcus Pasteruella pneumotropica Diphteria bacillus Staphylococcus epidermidis ve Proteus mirabilis bulunmaktadır Bunun yanında mikoplazmosis parainfluenza-1 rat parvoviruumlsleri reproduumlktif sistemi etkileyen mikroorganizmalardır [8 7] Dişi ratlar 20-30 haftalık yaşa geldiklerinde uumlreme verimleri duumlşmeye başlamaktadır Ratların uumlreme verimini olumsuz etkileyen diğer faktoumlrler aşırı guumlruumlltuuml kirli kafes ve koumltuuml bakım şartları yuva yapma materyalinin olmaması ya da azlığı sivri-keskin kenarlı altlık kullanımı agalactia organofosfat zehirlenmesi ve beslenme yetersizlikleri gelmektedir [8 13]

Kaynaklar1 İde T (2003) Hayvan Modelleri In Translation ed Ide T Laboratuvar Hayvanları Biliminin Temel İlkeleri Tuumlrkccedile Ccedileviri Zutphen LFM Baumans V Beynen AC Chap 10 Ankara Medipres Yayınları-Ozkan Matbaacılık2 Suckow M A Dannenman P Brayton C (2001) The Laboratory Mouse CRC Press New York3 Cantuumlrk N Z Sayek İ (2005) Cerrahi Araştırma Araştırma Planlama Değerlendirme ve Sunum Deney Hayvanları Oumlzguumll Deneysel Modeller Nobel Tıp Kitabevleri İstanbul4 Beynen AC(1987) Laboratory animal nutrition and experimental results Scand J Lab Anim Sci 14 89-975 National Research Council (1995) Nutrient requirements of laboratory animals Washington National Academy of Sciences6 ILAC Committee on Laboratory Animal Diets (1978) Control of Diets in Laboratory Animal Experimentation National Academy of Sciences Washington DC7 Harkness J E ve Wagner J E (1995) The Biology and Medicine of Rabbits and Rodents Baltimore Williams and Wilkins8 Morrow DA (1986) Current Therapy in Theriogenology Philadelphia WB Saunders Company9 Baker HJ Lindsey RJ Weisbroth SH (1979) The laboratory rat Vol 1-2 New York Academic Press Inc10 Whishaw IQ Kolb B The behavior of the laboratory rat New York Oxford University Press 200511 Evans A M (1986) Age at puberty and first litter size in early and late paired rats Biol Reprod 34 322ndash32612 Freeman M E (1988) The ovarian cycle in the rat In E Knobil ve J D Neill (eds) The Physiology of Reproduction New York Raven Press s 198313 Fox R R ve Laird C W (1970) Sexual cycles In ESE Hafez (ed) Reproduction and Breeding Techniques for Laboratory Animals Philadelphia Lea amp Febiger s 107ndash122 14 Harris M A ve Kesel M L (1990) An improved method for accurately timed mating in rats Lab Anim Sci 40 424ndash42515 Bennett J P ve Vickery B H (1970) Rats and mice In E S E Hafez (ed) Reproduction and Breeding Techniques for Laboratory Animals Philadelphia Lea and Febiger16 Techniplast (2008) wwwtechniplastit