Akda¤madeni Masifi Metamorfitlerinin (Söbeçimen köyü-Yozgat)jeolojik ve yap›sal özelliklerinin incelenmesi

Investigation of the geological and structural features of the Akda¤madeniMassive Metamorphites (Söbeçimen village-Yozgat)

Bülent AKIL

‹ller Bankas› Genel Müdürlü¤ü, Makina ve Sondaj Dairesi Baflkanl›¤›, 06110 D›flkap›, ANKARA

Gelifl (received) : 11 Mart (March) 2005Kabul (accepted) : 14 Aral›k (December) 2005

ÖZ

‹nceleme alan›, Orta Anadolu Kristalin Masifi’nin parçalar›ndan biri olan Akda¤madeni Metamorfitlerinin güney ba-t›s›nda yer al›r. Yörede yüzeylenen metamorfik kayaçlar, flist, kalkflist, amfibolit ve mermerlerden oluflmaktad›r. Bumetamorfitler, Neojen yafll› kayaçlar taraf›ndan örtülmüfltür. ‹lerleyen dinamotermal bölgesel metamorfizman›n et-kili oldu¤u bilinen bu kayaçlarda, yo¤un bir k›vr›mlanma ve k›r›klanma meydana gelmifltir. Yap›sal analizler sonu-cunda, inceleme alan›nda ilerleyen metamorfizmaya ba¤l› olarak geliflen deformasyonun ilk evresinde, birbiriniüzerleyen k›vr›mlanma olay› (F1 ve F2), di¤er evresinde ise k›r›klanma ile karakterize olan F3 evresi geliflmifltir. F1yap›sal evresinde oluflmufl olan k›vr›mlanmay› meydana getiren deformasyonun (D1) yaklafl›k K-G do¤rultusunda,F2 yap›sal evresinde oluflmufl olan ana k›vr›m› meydana getiren deformasyonun (D2) ise KB-GD do¤rultusunda ol-du¤u saptanm›flt›r. K›vr›mlanmay› izleyen geç evre deformasyonlar›na ba¤l› olarak (F3 k›r›klanma evresi) geliflenk›r›klanmalar ile KB-GD ve KD-GB do¤rultulu oblik at›ml› faylar meydana gelmifltir. ‹nceleme alan›nda yüzeylenenmetamorfik kayaçlarda yap›lan petro-tektonik çal›flmalarda, mika, oligoklaz, albit ve granat minerallerinde defor-masyon aflamalar›n›n veya fazlar›n›n saptanabildi¤i dokusal özellikler yayg›n olarak izlenmifltir. Özellikle granat-mika flistlerde, üç ayr› deformasyon faz›na ait S düzlemleri oluflturan mineral geliflimleri saptanm›flt›r. Bununla bir-likte albit mineralleri içeren kalkflislerde de iki farkl› deformasyon faz›n› yans›tan mineral dizilimleri gözlenmifltir. Buçal›flmada, Akda¤madeni Metamorfitlerinin stratigrafisinin ve deformasyon tarihçesinin ayd›nlat›lmas›na çal›fl›lm›flve metamorfitlerin petrografik ve petro-tektonik özellikleri ayr›nt›l› olarak ortaya konmufltur.

Anahtar Kelimeler: Akda¤madeni Metamorfitleri, Orta Anadolu kristalen masifi, yap›sal analiz.

ABSTRACT

The area investigated is located at the southwest of the Akda¤madeni Metamorphites as a part of the Central Ano-talian Crystalline Massif. The metamorphic rocks outcropping in the region are characterized by schists, calcsc-hists, amphibolites and marbles. These metamorphites are overlain by Neogene units. As a result of progressivedinamothermal regional metamorphism, intensive folding and fracturing have been produced in these rock units.The superimposed folding is defined (F1 and F2) by structural analysis as occurring in the first stage of deformati-on developing due to progressive metamorphism. The (F3) phase is characterized by fracturing developed at thesecond stage. The deformation (D1) forming the folding in the structural phase of F1 developed approximately in aN-S direction. However, the deformation (D2) forming the main fold system has developed in the structural phaseof F2 in a NW-SE direction. A late deformation phase following the foldings that developed as a fractures (F3 frac-ture phase) caused lateral oblique slip faults in NW-SE and NE-SW directions. The deformation stages or phasesof textural characteristic were determined on minerals of mica, oligoclase and garnet during petro-tectonic studies

Yerbilimleri, 26 (2), 41-53Hacettepe Üniversitesi Yerbilimleri Uygulama ve Araflt›rma Merkezi DergisiJournal of the Earth Sciences Application and Research Centre of Hacettepe University

B. Ak›lE-mail: bakil@ilbank.gov.tr

G‹R‹fi

Orta Anadolu Bölgesi’nde farkl› büyüklükleresahip ve yüzeylendikleri alanda yerleflim mer-kezlerinin adlar›yla an›lan bölgesel metamorfikkristalin kütleler toplulu¤u “Orta Anadolu Krista-lin Temeli” olarak adland›r›l›r (Tolluo¤lu ve Er-kan, 1989). Orta Anadolu Kristalin Temeli’ninkuzeydo¤u uzant›s›n› oluflturan Akda¤madenimetamorfitleri; kuzeyde Yozgat, Akda¤madenive Sivas, güneyde Çay›ralan, do¤uda Y›ld›zelive bat›da Hasbek’e kadar uzanan oldukça geniflbir alanda yay›l›m gösterir. ‹nceleme alan›, Ça-y›ralan (Yozgat) ilçesinin kuzeydo¤usunda yeralmakta ve 1/25.000 ölçekli Yozgat J35-b4 to-po¤rafik paftas›nda, yaklafl›k 30 km2’lik bir alankaplamaktad›r (fiekil 1). ‹nceleme alan›nda Ak-

da¤madeni metamorfitleri ve daha genç örtü ka-yalar› yüzeylenmektedir.

Akda¤madeni yöresinde metamorfik kayaçlarlaintrüzifler ilk kez Ketin (1955) taraf›ndan çal›fl›l-m›fl ve Pollak (1958) ile Vache (1963) ise, me-tamorfizman›n özellikleri konusunda ilk çal›flma-lar› yapm›fllard›r. Pollak (1958) masif içerisindekuvarsit, mermer ve gnays birli¤inden oluflan birtemel serisi, bunlar›n üzerinde uyumsuz olarakyer alan mermer serisi ve en üstte de mika flistve kuvarsit ardalanmas›ndan oluflan tavan seri-si fleklinde bir ay›r›m› benimseyerek temelin or-ta ve yüksek, orta ve üst serilerinin de hafif me-tamorfizma dereceleri sergilediklerini belirtmifl-tir. Yöredeki metamorfik kayaçlar›n karakterlerihakk›nda ayr›nt›l› çal›flmalar Erkan (1976,

42 Yerbilimleri

on the metamorphic rock. Especially in the garnet mica schists, the mineral developments indicating three diffe-rent deformation phases that belong to S planes were observed. In accordance with the mineral sequence sho-wing two different deformation stages were also observed in the calcschist including albite minerals. This paperexplains the development of the deformation and stratigraphy of the Akda¤madeni Metamorphites and the petrog-raphic, petro-tectonic properties of the metamorphites in detail.

Key Words: Akda¤madeni Metamorphites, central Anatolian crystalline massif, structural analysis.

fiekil 1. K›rflehir-Akda¤madeni Masifi’nin jeoloji (Ketin, 1983) ve yer bulduru haritas›. Figure 1. Geological map of the K›rflehir-Akda¤madeni Massif (Ketin, 1983) and location map of the study area.

1977,1980) taraf›ndan gerçeklefltirilmifltir. Tatar(1977) Y›ld›zeli yöresinde Akda¤ Masifini olufl-turan litofasiyesleri tan›mlam›flt›r. Dökmeci(1980) taraf›ndan Akda¤madeni yak›n çevresin-de yap›lan çal›flmada, masifin genellefltirilmifl li-tostratigrafik kesiti haz›rlanm›fl, Akda¤ Meta-morfik Grubu olarak adland›r›lan metamorfitler,çeflitli gnays ve flist türlerinden oluflan Köklüde-re Formasyonu ile genel olarak mermerlerdenoluflan Özerözü Formasyonu olarak tan›mlan-m›flt›r. Tülümen (1980), Akda¤madeni’nde yap-t›¤› çal›flmas›nda, bögede bulunan bölgeselmetamorfik kayaçlar›n, granitlerin ve skarnlar›npetrografik ve petrolojik özelliklerini incelemiflve metamorfik kayaçlar› içerdikleri mineral para-jenezlerine göre fasiyeslere ay›rm›flt›r. Göncü-o¤lu (1981), Akda¤madeni-Y›ld›zeli aras›nda,masifin mineral parajenezlerini inceleyerek, ma-sif kayaçlar içerisindeki metaperidotitlerin varl›-¤›ndan hareketle metamorfizman›n son yafl›n›nbölgeye ultramafitlerin yerlefliminden sonra ol-du¤unu öne sürmüfltür. fiahin (1991), Akda¤-madeni (Baflçatak) bölgesinde yapt›¤› incele-mede; bölgede yüzeylenen metamorfitleri, me-tapelit ve metakarbonat olarak tan›mlam›fl, me-tamorfitlerin mika gnays, kalksilikatik gnays,muskovit flist ve mermerlerden meydana gelenmetasedimanter bir istif niteli¤inde oldu¤unuöne sürmüfl ve çal›flmaya konu olan alanda ikiayr› metamorfizma zonunun varl›¤›n› belirtmifl-tir. Araflt›rmac› ayr›ca, metamorfik birimlerdegeliflen k›vr›m ve k›r›k sistemlerini incelenmifl,elde edilen istatistiksel de¤erlendirmleri esasalarak dört ayr› k›vr›m sisteminin varl›¤› ortayakoymufltur. Gökten (1992), Y›ld›zeli’nin güneykesiminde yapt›¤› çal›flmada masifin iç yap›s›n›,metamorfik fasiyeslerini, yap›sal özelliklerini veörtü kayaçlar› ile olan yap›sal iliflkilerini saptaya-rak, metamorfizma yafl›na yaklafl›mlarda bulun-mufltur. Alparslan (1993), Akda¤madeni Masifikuzeydo¤usunda Y›ld›zeli yöresi metamorfitleri-ni inceleyerek, metamorfitleri Y›ld›zeli Grubuolarak adland›rm›fl, grubu Al›fl›k metamorfiti,F›nd›cak metamorfiti, Pelitlikaya kuvarsiti ve Ka-d›köy metakarbonat› olarak dört birime ay›rm›fl-t›r. Y›lmaz vd. (1994), Akda¤ Masifi’nin do¤u ke-simini ve dolay›n› kapsayan çal›flmalar›nda, yö-rede yüzeylenen metamorfitleri Akda¤madeniLitodemi olarak adland›rm›fllar, gnays, amfibolit,flist, mermer ve kuvarsitlerden oluflan bu litode-min, üst düzeyde amfibolit fasiyesinde meta-morfizmaya u¤rad›¤›n› ve granitik ya da gabro-yik intrüzifler taraf›ndan kesildi¤ini belirtmifller-

dir. fiahin (1999), Akda¤madeni masifi meta-morfitleri, Evciler-Çatköy kesiminde yapt›¤› in-celemede; bölgede yüzeylenen metamorfitlerialttan üste; metapelitler, semi-metapelitler, me-takarbonatlar ve bu litoloji gruplar› içinde arakat-k›lar ya da mercekler halinde bulunan metaba-zitler olarak tan›mlam›flt›r. Araflt›rmac›, incele-me alan›nda belirlenen mineral topluluklar›n›ndeneysel çal›flmalarla ortaya konulan oluflumkoflullar›n› dikkate alarak, çal›flma alan›nda yeralan metamorfitlerin ilerleyen dinamo-termalbölgesel metamorfizman›n etkisiyle metamorfiz-maya u¤rad›klar›n› belirlemifltir. Ayr›ca çal›flmaalan›nda yüzeylenen metamorfitlerin plastik vek›r›klanma biçiminde geliflen iki ana deformas-yon olay›n›n etkisinde kald›klar›n› ortaya koy-mufltur. Ak›l (2001), Söbeçimen (Çay›ralan) böl-gesinde yapt›¤› çal›flmas›nda, bölgede yüzeyle-nen kayaçlar› litoloji özelliklerini dikkate alarakflist, kalkflist ve mermer-amfibolit olarak tan›m-lam›flt›r. Araflt›rmac› ayr›ca, metamorfitlerde ge-liflen k›vr›m ve k›r›k sistemlerini inceleyerek, bir-birini üsteleyen iki k›vr›mlanma evresi ve bunutakipen bir k›r›klanma evresinin varl›¤›n› ortayakoymufltur.

Bu yörede yap›lan önceki çal›flmalar›n önemli birbölümü, Akda¤madeni metamorfitlerinin litolojikbirimlerinin tan›mlanmas›, stratigrafik istifinin or-taya ç›kar›lmas›, mineralojik-petrografik ve me-tamorfizma özelliklerinin belirlenmesi amac›ylagerçeklefltirilmifltir. Masifin, mezoskopik tektoniközellikleri ve yap›sal verilerle deformasyon evre-lerinin varl›¤›n›n saptanmas›na yönelik ayr›nt›l›araflt›rmalar yap›lmam›fl olup, bu nedenle Ak-da¤madeni Masifi ile ilgili jeolojik çal›flmalar ye-terli gözükmemekte ve bölgenin tektonik evrimi-ni ortaya koyacak daha fazla çal›flmaya gereksi-nim duyulmaktad›r. Bu nedenlerle, Akda¤made-ni metamorfitlerinin stratigrafisinin ve deformas-yon tarihçesinin ayd›nlat›lmas› amac›yla, incele-me alan›nda 1/10.000 ölçekli baz harita (optikyöntemle 1/25.000 ölçekli haritadan büyütül-müfl) üzerinde birimler ay›rtlanm›fl ve tan›mlan-m›flt›r. Birimler haritalan›rken, amaca uygun s›k-l›kta seçilen yerlerde gözlenebilen her tür birincilve ikincil düzlemsel yap›lar ile çizgisel yap› ö¤e-leri sistematik olarak ölçülmüfltür. Saha çal›flma-lar›nda mezoskopik olarak belirlenen yap›sal un-surlar, Turner ve Weiss (1963) ile Ramsay(1967) taraf›ndan önerilen geometrik analizlerdo¤rultusunda de¤erlendirilmifltir. Di¤er taraftan,metamorfik birimlerde konumlar› belirlenen çat-lak verileri yard›m›yla k›r›k analizi de yap›lm›flt›r.

Ak›l 43

STRAT‹GRAF‹

Bu bölümde, inceleme alan›nda yüzeylenen li-tostratigrafi birimleri, iki ana bafll›k alt›nda de-¤erlendirilmifltir. Bunlar, çal›flma alan›n›n yafll›birimlerini oluflturan, “Akda¤madeni Metamorfit-leri” ve bunlar› uyumsuzlukla örten Neojen yafl-l› örtü kayalar›d›r (fiekil 2).

Akda¤madeni Metamorfitleri

‹nceleme alan›nda Akda¤madeni Metamorfitle-rinin yafl›n› belirleyecek kesin jeolojik gösterge-ler yoktur. Genel olarak Mesozoyik öncesine yo-rumlanan (Ketin, 1955, 1966) Orta Anadolu Ma-siflerinin kuzey uzant›s›nda yer alan bu kesimdemasifi oluflturan kayalarla örtü birimleri aras›ndabüyük bir zaman fark› bulunmaktad›r. Özcan vd.(1980), Orta Anadolu Masifi’nin kuzeybat› kesi-mini oluflturan Akda¤madeni Metamorfitlerininyafl›n›n kesinlikle bilinmemekte oldu¤unu veMasifin üzerinde en yafll› birim olarak Eosenyaflta volkanitler ve k›r›nt›l›lar gözlendi¤ini belirt-mifllerdir. Erkan ve Ataman (1981), Orta Anado-

44 Yerbilimleri

fiekil 2. ‹nceleme alan›n›n genellefltirilmifl stratig-rafik dikme kesiti.

Figure 2. Generalized stratigraphic columnar secti-on of the study area.

lu Masifinde etkili olan bölgesel metamorfizma-n›n Kretase öncesinde evrimini tamamlad›¤›n›belirtmektedir. Akda¤madeni Metamorfitlerininmineralojik-petrografik, petrolojik ve litolojiközellikleri dikkate al›narak, ilk kez Dökmeci(1980) taraf›ndan Akda¤madeni yak›n çevresin-de yap›lan çal›flmalarda, “Akda¤ MetamorfikGrubu” olarak adland›r›lm›fl ve formasyon ba-z›nda incelenmifltir. Y›lmaz vd. (1994) taraf›n-dan Ortaköy do¤usunda yap›lan çal›flmalarda“Akda¤madeni” litodemi olarak adland›r›lm›fl,Alparslan (1993) taraf›ndan Y›ld›zeli (Sivas) ke-siminde yap›lan çal›flmada ise, Y›ld›zeli grubuad› alt›nda toplanm›fl ve formasyonlara ayr›la-rak incelenmifltir. Bu çal›flmada litostratigrafikdizilimde yer alan metamorfik birimler, yöreselisimlemelerle yap›lan formasyon adlamas›ylade¤il, litoloji özellikleri dikkate al›narak flist, kalk-flist ve mermer-amfibolit olmak üzere, “Akda¤-madeni Metamorfitleri” ad› alt›nda üç ana grubaayr›larak tan›mlanm›fl ve haritalanm›flt›r;

fiist: fiistler, çal›flma alan›n›n kuzey ve kuzey-do¤usunda tipik özellikleriyle gözlenmektedir.Ayr›ca Ziyaret Tepe’nin Kozaksar mevkiinin ku-zeybat›s› ve Çobanahmet Tepe’nin kuzey ke-simlerinde de küçük yüzlekler halinde flistler yeralmaktad›rlar (fiekil 3). Bu birim, makroskopikolarak aç›k gri ve par›lt›l› görünümü ile tipikolup, orta tane büyüklü¤üne sahiptir. El örne¤in-de bu kayaçlardaki biyotit ve muskovit mineral-leri belirgin olarak gözlenir. Bu kayaçlar flist do-kusu gösteren granat-mika flist, kuvars-mikaflist, kuvars-muskovit flist ve biyotit flistlerdenoluflmaktad›r. Ayr›ca bunlar›n içerisinde yer yerbant ve seviyeler halinde kuvars flistler ve ku-varsitler de bulunmaktad›r. Deformasyon sonu-cu oluflan k›vr›mlanma ve k›r›kl› yap›lar ile flisto-zite ve foliasyon düzlemleri flist içinde bol mik-tarda gözlenmifltir (fiekil 4). Stratigrafik olarakistifin en alt seviyelerini oluflturan bu birimin ta-ban› inceleme alan› s›n›rlar› içerisinde gözlen-memektedir. fiistler, ortamdaki karbonat mikta-r›n›n art›fl›na ba¤l› olarak, üst seviyelere do¤rukalkflistlere dereceli geçifl gösterirler.

Kalkflist: Birim tipik olarak, inceleme alan›n›nkuzeybat› kesimlerinde ve Söbeçimen köyü ci-var›nda yüzeylenmektedir (bkz. fiekil 3). Buradayüzeylenen kalkflistler sar›, kahverengi, koyugri ve yeflil renkli olup, kristal bileflenleri gözleay›rt edilemeyecek kadar küçüktür. Kalkflistler-de zaman zaman ortaya ç›kan karbonat, kuvars

ve mikaca zengin seviyelerin ardalanmas› ilebelirginleflen bir bantlaflma gözlenmektedir.Bantlaflma seviyelerinin kal›nl›klar› milimetreboyutundad›r. Deformasyon etkisinde oluflmuflflistozite ve foliasyonlara ba¤l› olarak belirlenenk›vr›m ve k›r›kl› yap›lar kalkflistlerde de gözlen-mifltir. Kalkflistler, stratigrafik olarak, flistler üze-rine uyumlu olarak gelir. fiistlerle kalkflistlerindokanak iliflkisi dereceli geçifllidir. Kalkflistlerinüzerine stratigrafik olarak gelen mermerlerleolan dokana¤›n›n ise, çok belirgin oldu¤u göz-lenmifltir.

Mermer-Amfibolit: ‹nceleme alan›ndaki mer-merler tipik olarak; Kilisesay Tepe, Ziyaret Te-pe, Ay›p›nar Yayla ve Söbeçimen Köyü’nün ba-t›s›nda yüzeylenmekte olup, topo¤rafyan›n yük-sek ve bitki örtüsünün az oldu¤u kesimlerde ko-layl›kla ay›rt edilmektedirler. ‹nceleme alan›n›nen yayg›n kayaç grubunu oluflturan mermerlerbeyaz, gri ve bej renklerde gözlenirler. Devaml›ve kal›n bir istif oluflturan mermerlerde yönlen-me gözlenmemifltir. Mermerler alt seviyelerindeyer yer pelitik arakatk›lar içerirken, orta ve üstkesimleri ise masif karakterdedir. Bu kayaçlardamika-mermer, saf mermer, kuvars-mermer, gra-

fit-mermer ve epidot-mermer olarak adland›r›la-bilecek kayaç türleri ay›rt edilmifltir. GenellikleKD-GB uzan›ml› genifl bir yüzeylenmeye sahipmermerlerde, deformasyonun etkisiyle k›vr›m-lanman›n yan› s›ra, bir çok k›r›kl› yap› (fay, çat-lak) gözlenmifltir. fiistlere oranla mermerlerdedaha belirgin k›vr›m ve k›r›kl› yap›lar geliflmifltir

Ak›l 45

fiekil 3. Söbeçimen köyü (Çay›rhan - Yozgat) ve çevresinin jeoloji haritas›.Figure 3. Geological map of Söbeçimen village (Çay›ralan-Yozgat) and surrounding area.

fiekil 4. fiistlerde gözlenen k›vr›mlar (De¤irmen-dere’nin KD kolundan KB’ya bak›fl).

Figure 4. Folds observed in schists (View from NEbranch of De¤irmendere to NW).

(fiekil 5). ‹nceleme alan›nda metamorfitlerin enüst seviyelerini oluflturan mermerler, kalkflistlerüzerinde uyumlu olarak bulunur. Mermerler Ne-ojen yafll› çökeller taraf›ndan uyumsuz olarakörtülür. Ayr›ca inceleme alan›n›n güneybat›s›n-da çok dar bir alanda mermerler içerisinde yeryer bant ve ara seviyeler halinde metabazik kö-kenli kayaç türlerine de rastlanmaktad›r. Bu ka-yaçlar di¤er kayaç gruplar›yla birlikte deformas-yona u¤ram›fllar ve ayn› deformasyon özellikle-rini kazanm›fllard›r.

Örtü Kayalar›

Akda¤madeni, Çay›ralan, Felahiye ile Sar›o¤landolaylar›nda inceleme alan›n› da içine alan veMTA Genel Müdürlü¤ü taraf›ndan yap›lan çal›fl-mada, karasal gevflek çak›ll›, kumtafl›, çamurta-fl› ile gölsel kireçtafllar›ndan oluflan ve Akda¤-madeni Metamorfitlerini uyumsuzlukla örten ka-yaç toplulu¤u, Geç Miyosen-Pliyosen yafll› örtükayalar› olarak adland›r›lm›flt›r (Kara, 1999).Ayr›ca Tolluo¤lu (1987), Orta Anadolu Masifi’ningüneybat›s›nda (K›rflehir yöresinde) yapt›¤› ça-l›flmas›nda, konglomera, çamurtafl›, gölsel ki-reçtafllar›ndan oluflan Neojen yafll› kayaç toplu-lu¤unu K›z›l›rmak Formasyonu olarak ay›rtla-m›flt›r.

Akda¤madeni Metamorfitleri üzerine uyumsuz-lukla gelen Neojen yafll› konglomera, çamurtafl›ve gölsel kireçtafllar›ndan oluflan kayaç toplulu-¤u bu çal›flmada da, önceki çal›flmalar esas al›-

narak, örtü kayalar› olarak ay›rtlanm›flt›r. ‹ncele-me alan›n›n güney ve güneydo¤usunda, Kalete-pe ve Çobanahmet Tepe civar›nda gözlenen bi-rim genellikle k›rm›z›, sar› ve gri renk tonlar›nasahiptir (bkz. fiekil 3). Birim konglomera, çamur-tafl› ardalanmas›ndan oluflmakta ve üst seviye-lere do¤ru yer yer fosilli gölsel kireçtafllar›na ge-çifl göstermekte ve inceleme alan›n›n güneydo-¤usunda yatay durumda 1.5 – 2 m kal›nl›¤›ndatabakalar içermektedir. Karbonat çimentolukonglomeralar, 0.3 – 5 cm tane boyundaki çört,mermer ve flist çak›l bileflenlerinden oluflmakta-d›r. Çak›llar iyi boylanmal› ve iyi yuvarlaklaflm›fl-lard›r. Gölsel kireçtafllar› boflluklu, gri-beyaz,bozunma yüzeyleri ise bej ve mikritik karakterli-dir. Çamurtafl› çok genifl bir alanda yüzeylen-mekte ve tar›m alanlar›n› oluflturmaktad›r. Bi-rim, mermerlerin üzerine uyumsuzlukla gelmek-te, üst dokana¤›n› ise uyumsuz olarak Kuvater-ner yafll› alüvyon örtmektedir.

PETROGRAF‹K ‹NCELEMELER

‹nceleme alan›nda yüzeylenen metamorfik ka-yaçlar›n adland›rmalar›, dokusal özellikleri vemineralojik bileflimleri dikkate al›narak yap›lm›fl-t›r. ‹nceleme alan›nda flist, kalkflist ve mermerolarak tan›mlanan bölgesel metamorfik kayaçla-r›n mineralojik-petrografik özellikleri stratigrafibölümünde oldu¤u gibi, köken kayaç ve litolojiözellikleri esas al›narak alt bafll›klar halinde ge-nel özellikleri ile afla¤›da verilmifltir.

fiist

‹nceleme alan›nda yüzeylenen flistlerde, mine-ralojik bileflimlerindeki farkl›l›klar dikkate al›na-rak, kuvars-mika flist, kuvars-muskovit flist, gra-nat-mika flist ve biyotit flist kayaç türleri ay›rtedilmifltir. Ayr›ca litolojilerde yer yer bant ve araseviyeler halinde kuvars-flist ve kuvarsite derastlan›lmaktad›r. Bu litolojilerin mineralojik –petrografik özellikleri afla¤›da tan›mlanm›flt›r.

Kuvars – mika flist genelde lepido – granoblas-tik dokuya sahiptir. Bu dokunun bileflenlerini in-ce uzun mercek biçimli kuvars mineralleri vebunlarla ardalanma gösteren mika minerallerioluflturur. Birim, kuvars + muskovit + biyotit +plajiyoklaz + klorit + opak mineral toplulu¤undanoluflmaktad›r.

46 Yerbilimleri

fiekil 5. Mermer mostralar›nda gözlenen k›vr›ml›yap›lar (Armutalan Dere’den kuzeye ba-k›fl).

Figure 5. Folded structures observed in the marbleoutcrops (view from Armutalan Stream tonorth).

Kuvars – muskovit flist lepido – granoblastik do-kuya sahip olup, bafll›ca kuvars + muskovit +plajiyoklaz (oligoklaz) + opak mineral toplulu-¤undan oluflmaktad›r. Temiz yüzeyli, özflekilsiz,dalgal› sönmeleri ile karakteristik olan kuvarsla-r›n, foliasyon yönünde uzad›klar› ve dizildiklerigözlenmifltir. Muskovitler renksiz, canl› giriflimrengi ile kolayca tan›nmakta ve belirgin bir yön-lenme göstermektedirler.

Granat – mika flistte lepido – porfiroblastik dokuhakim olup, granat + kuvars + biyotit + muskovit+ plajiyoklaz (oligoklaz) + opak minerallerdenoluflan mineral toplulu¤u gözlenmifltir. Çevre-sindeki mika minerallerine göre pretektonik kris-tallenme ile oluflmufl olan granatlar›n, biyotit mi-neralleri ile birlikteli¤i, metamorfizma zonlar›n›nortaya koyulmas›nda önemli bir ay›r›c› ölçüt ola-rak göze çarpmaktad›r. Kayaç içerisinde iri por-firoblastlar oluflturan plajiyoklaz ve granat mine-ralleri, mikalar›n oluflturdu¤u foliasyon içindezaman zaman gözler oluflturacak flekilde bir di-zilim göstermektedir.

Biyotit flist lepido – granoblastik doku özelli¤igöstermekte olup, biyotit + kuvars + plajiyoklaz(oligoklaz) + opak minerallerden oluflur. Kuvarsflist ise, granoblastik (girift) doku özelli¤i sergile-mekte olup, mineralojik bileflimi, kuvars + mus-kovit + biyotit + opak mineral fleklindedir.

Granoblastik (girift) doku özelli¤i sunan kuvarsi-tin mineralojik bileflimi, kuvars + opak mineralfleklindedir. Kuvarslar iri kristalli, bol çatlakl›d›r.Opak minerallerden özellikle demiroksit mine-ralleri (hematit, limonit), kuvarslar›n çatlaklar›n-da gözlenmektedirler.

Kalkflist

Granoblastik ve lepido-granoblastik doku göste-ren bu litoloji kalsit + kuvars + biyotit + plajiyok-laz (albit) + zoyizit + turmalin + muskovit + opakminerallerinden oluflur. Ana bileflen olan kalsit-ler yar› özflekilli olup, foliasyon düzlemine para-lel olarak uzam›fl ve bas›klaflm›fllard›r. Baz› ka-yaç türlerinde genel yönlenmeye dik flekilde çat-lak sistemleri geliflmifl olup, bu çatlaklarda ikin-cil kalsit oluflumlar› gözlenmifltir. Granoblastikdokuya sahip kuvarslar, temiz yüzeyli ve genel-de özflekilsiz bileflenler halinde gözlenmektedir.Biyotitler levhams›, yapraks› yar›özflekilli bile-flenler halindedir. K›z›l kahverengi ve kuvvetli

pleokroyizmas›yla karakteristik olan biyotitlerdeyer yer mikrok›vr›mlar gözlenmektedir. Retrog-rat etkiler sonucu biyotitler Fe-Mg klorite, plaji-yoklazlar ise serisite dönüflmüfltür. Plajiyoklaz-lar albit türünde olup, porfiroblastlar› yer yer çiz-gisel opak mineral kapan›mlar› içermektedir.Zoyizitler kayac›n genel foliasyonuna paralelolarak, sintektonik büyüme gösteren çubuksumineraller halindedir.

Mermer-Amfibolit

‹nceleme alan›nda yüzeylenen mermerler mine-ral içeriklerine göre mika-mermer, saf mermer,kuvars-mermer ve epidot mermer olarak tan›m-lanm›flt›r. Ayr›ca bu kayaç türleri içerisinde bantve seviyeler halinde amfibolit kayaç türleri vekuvarsit yumrular›na da rastlan›lm›flt›r.

Mika-mermer, genel olarak girift granoblastikdoku özelli¤ine sahip olup, mineralojik bilefli-minde, kalsit + muskovit + biyotit + kuvars + pla-jiyoklaz + opak mineraller yer al›r. Saf mermer;kayaçta granoblastik mozayik doku hakimdir.Kayaç, kalsit + opak mineral toplulu¤undanoluflmaktad›r. Kalsitler yaklafl›k efl boyutlu, yar›-özflekilli ve polisentetik kayma ikizi gösteren bi-leflenler halindedir.

Genel olarak girift granoblastik doku özelli¤igösteren kuvars-mermer, kalsit + kuvars + opakmineral toplulu¤undan oluflmaktad›r. Kalsitlerözflekilsiz, polisentetik kayma ikiziyle karakteris-tiktir. Kuvarslar eflboyutlu ve özflekilsiz bileflen-ler halinde olup, temiz yüzeylere sahiptirler.

Grafit-mermer, girift granoblastik doku sergile-mekte ve mineralojik bileflimi; kalsit + grafit +kuvars + opak mineral toplulu¤undan oluflmak-tad›r. Kalsit mineralleri yar› özflekilli, iri kristallive polisentetik kayma ikizleri ile karakteristiktir.Grafitler; çok ince taneli ve genellikle kalsit mi-nerallerinin içinde veya k›r›k ve çatlaklar›ndada¤›lm›fl olup, saç›lm›fl halde gözlenmektedir.Kuvarslar özflekilsiz ve dalgal› sönmeleri ile ti-piktirler. Epidot-mermer girift granoblastik dokusergilemekte ve bafll›ca, kalsit + kuvars + epidot+ muskovit + opak mineral toplulu¤undan olufl-maktad›r.

Nematoblastik doku özelli¤i gösteren epidot-amfibolitlerde, hornblend + plajiyoklaz (albit) +epidot + kuvars + titanit + klorit + opak mineral

Ak›l 47

toplulu¤u gözlenmifltir. Uzun eksenlerinin folias-yon düzlemine paralel flekilde tercihli yönelimisonucunda geliflmifl flist dokusu, geliflti¤i, priz-matik çubuksu flekilli olan hornblendler mavimsiyeflil renkleri ve kuvvetli pleokroyizmalar› ile ti-piktirler. Ayr›ca kayac›n genel yönlenmesine dikyönde geliflen çatlaklarda retrograt metamorfiz-ma etkileriyle oluflmufl biyotit ve opak mineraloluflumlar› da gözlenmifltir (fiekil 6).

PETROTEKTON‹K ‹NCELEMELER

Yukar›da mineralojik-petrografik özellikleri veri-len kayaç türlerinde, dokusal özelliklerin yan› s›-ra, özellikle deformasyon evrelerinin veya fazla-r›n›n saptanabildi¤i yap›sal/dokusal özellikler demevcuttur. Bunlar, kayaç içinde mikroskopik öl-çekte geliflen yap›lar ve minerallerin iç yap›lar›y-la ilgili özelliklerdir.

Özellikle granat-mikaflistlerin ço¤unda gözlü do-ku tipiktir. Oligoklazlardan oluflan gözler mikalartaraf›ndan sintektonik olarak kuflat›lm›flt›r. Oli-goklaz porfiroblastlar›n›n bol bulundu¤u bu türgranat-mika flistlerde genelde üç farkl› yönde di-zilime sahip, di¤er bir ifadeyle üç ayr› faza ait Sdüzlemlerini oluflturan mineral oluflumlar› göz-lenmektedir. Sintektonik kristalleflme ürünü olan

albit porfiroblastlar›n›n içerdikleri çizgisel kuvarskapan›mlar› birinci foliasyon düzlemlerini (S1)oluflturmakta ve bu kapan›mlar kayac›n genelyönlenmesiyle belirli bir aç› yapacak flekilde bu-lunmaktad›r. Ayr›ca kayac›n genel yönlenmesini(S2) yine belirli bir aç›yla kesen ve S3 eksendüzlemleriyle karakterize edilen yeni mika dizi-limleri de gözlenmektedir (fiekil 7). Sintektonikkristalizasyon, deformasyon s›ras›nda büyüyenporfiroblastlar›n en yayg›n görülen fleklidir. Bun-lar, büyüme s›ras›nda makaslama nedeniyle ro-tasyona u¤ram›flt›r. Sintektonik porfiroblastlar›niçerdi¤i yönlenmifl kapan›m dokusu, bazen ka-yaçtaki yönlenmeye uygun bir flekilde dizilimgösterirken, bazen de kayaçtaki genel yönlen-meyle belirli bir aç› yapacak flekilde çizgisel ola-rak gözlenmektedir. Sintektonik olarak büyüyenoligoklaz porfiroblastlar›n›n içerdi¤i çizgisel ku-vars kapan›mlar›, kayaçtaki genel yönlenmeylebelirli bir aç› yapacak flekilde gözlenmektedir(bkz. fiekil 7). ‹nceleme alan›ndaki flistlerdeözellikle granat minerallerinin pre-tektonik olu-flumlar› oldukça tipiktir (fiekil 8). Deformasyonöncesinde oluflan bu mineralde deformasyonetkisi ile kopmalar›n, parçalanmalar›n ve dön-melerin meydana geldi¤i gözlenmektedir.fiistlerde oldu¤u gibi, kalkflistlerde de metamor-fizma – deformasyon iliflkisini sergileyen mik-roskobik yap› ve dokular gözlenmifltir. fiekil 9’dagörüldü¤ü gibi, albit mineralleri içeren kalkflist-lerde, albit minerallerinin içerdi¤i çizgisel kapa-n›mlar birincil foliasyon düzlemlerini (S1) olufl-turmakta ve bu kapan›mlar kayac›n genel yön-lenmesiyle yani (S2) lerle belirli bir aç› yapmak-tad›r.

48 Yerbilimleri

fiekil 6. Granat – mika flistlerde sintektonik dönelalbit porfiroblast› içinde çizgisel kuvars ka-pan›mlar› (S1), oligoklaz porfiroblast›n› ku-flatan (S2) foliasyon düzlemi ve S2 folias-yon düzlemini kesen yeni mika dizilimleri(S3) (çiftnikol, BA-7, 125X, Olg: Oligoklaz).

Figure 6. Linear quartz inclusions in the syntectonicrotational albite porphyroblast at garnetmicaschist (S1), oligoklase porphyroblastsurrounded by (S2) foliation plane and S2foliation plane cut by S3 younger mica lineup (cross nicole, BA-7, 125X, Olg: Oligok-lase).

fiekil 7. Granat – mika flistlerde pre-tektonik gra-nat görünümü (Teknikol, BA-2, 500X).

Figure 7. Pre-tectonic garnet view in garnet-micasc-hist (ordinary light, BA-2, 500X).

Yukar›da de¤inilen ve deformasyon aflamalar›-n›n saptanmas›n› sa¤layan bu yap›sal/dokusalözellikler mika, oligoklaz, granat ve albit mine-rallerinde yayg›n olarak görülmektedir. Mika mi-nerallerinin farkl› yönlerde dizilmeleri ve oligok-laz porfiroblastlar›n›n içerdi¤i çizgisel kapan›m-lar›n kayac›n genel yönlenmesiyle farkl› yönler-de bulunmas›, birden fazla deformasyon afla-mas›n›n varl›¤›n› göstermektedir. Ayr›ca oligok-laz ve granat minerallerinde deformasyon önce-si ve deformasyon ile efl zamanl› kristalleriningözlenmifl olmas› da önemlidir (bkz. fiekil 7 ve8). Bu durum, metamorfizman›n birden fazla de-formasyon evresi ya da faz›yla iç içe geliflti¤inive kristalizasyon ve deformasyon gelifliminingöreceli olarak kronolojik bir s›ra izledi¤ini gös-teren önemli bir bulgudur.

YAPISAL JEOLOJ‹

‹nceleme alan›nda yüzeylenen metamorfik ka-yaçlar, dinamotermal bölgesel metamorfizmaözelliklerini göstermektedir. Buna ba¤l› olarakgeliflen deformasyon, bu kayaçlarda yo¤un birk›vr›mlanma ve k›r›klanmaya neden olmufltur.‹nceleme alan›nda gözlenen k›vr›ml› yap›larmakroskopik, mezoskopik ve mikroskopik öl-çekte incelenmifltir. Mezoskopik ölçekte mostraüzerinde ölçülen k›vr›m unsurlar›n›n (düzlemsel,çizgisel) haritaya ifllenmesi sonucu, makrosko-pik yap›lar saptanm›flt›r (bkz. fiekil 3).

Saha çal›flmalar›nda mezoskopik olarak belirle-nen yap›sal unsurlar, yap›sal jeolojide uygula-nan istatistiksel yöntemlerle analiz edilmifltir. ‹n-celeme alan›ndaki k›vr›m eksenlerinin yönelim-lerini grafiksel olarak de¤erlendirmek üzere, el-de edilen arazi ve laboratuvar verilerinden, Tur-ner ve Weiss (1963) taraf›ndan önerilen pi (π)ve beta (β) diyagramlar› oluflturulmufltur.

K›vr›mlar

‹nceleme alan›nda mezoskopik ölçekte yap›salkonumlar› saptanan metamorfik kökenli kayaçdilinimleri (S-düzlem tak›mlar›), Turner ve We-iss’in (1963) tan›m›na göre foliasyon olarak ad-land›r›lm›flt›r. Birbirini üsteleyen k›vr›mlanmay›karekterize eden S-düzlemleri, farkl› deformas-yon aflamalar› ile ilgili düzlemsel yap› unsurlar›-n› temsil etmekte ve S1, S2, S3 fleklinde gösteril-mektedir. K›vr›m eksenleri ise B sembolü ile B1,B2 gibi simgelerle, k›vr›mlanma evreleri F1, F2

fleklinde ve deformasyon fazlar› da D1, D2 flek-linde gösterilmektedir. Burada S1 simgesiylegösterilen düzlemler, birincil foliasyon düzlemle-ridir. ‹nceleme alan›nda uygulanan yap›sal ana-lizler S1 düzlemlerinden itibaren gerçeklefltiril-mifltir.

‹nceleme alan›nda, Kilisesay Tepe’de, TopaDere’nin kuzeyinde ve Karanl›k Dere’de gözle-nen, D-B do¤rultusunda eksen yönelimine sahipk›vr›ml› yap›lar› oluflturan KB – GB’ ya e¤imli S1foliasyon düzlemleri ve KD – GB eksen do¤rul-

Ak›l 49

fiekil 8. Kalkflitlerde albit porfiroblast› içinde çizgi-sel opak mineral kapan›mlar› (S1) ve albitporfiroblast›n› kuflatan (S2) foliasyon düzle-mi (Teknikol, BA-94, 125X, Ab: Albit).

Figure 8. Linear opac mineral inclusions (S1) in albiteporphyroblast at calcschists and an albitporphyroblast surrounded by (S2) foliationplane (ordinary light, BA-94, 125X, Ab: Al-bit).

fiekil 9. Epidot – amfibolitlerde nematoblastik dokuve belirgin hornblend yönelimi (teknikol,BA-69, 125X).

Figure 9. Nematoblastic texture and hornblend ori-entation in epidote-amphibolites (ordinarylight, BA-69, 125X).

tusuna sahip ana k›vr›m yap›s›n› oluflturan di¤ere¤im yönlerindeki S1 foliasyon düzlemleri ayr›ayr› de¤erlendirilmifl ve analiz edilmifltir. Çal›fl-ma alan›nda, D-B do¤rultusunda eksen yöneli-mine sahip k›vr›ml› yap›lar› oluflturan S1 folias-yon düzlemlerinin kutup noktalar› eflit-alan a¤›üzerine yerlefltirilmifl ve bu kutup noktalar›na aitkontur diyagram› haz›rlanm›flt›r (fiekil 10a ve10b). Bu diyagramlardan pi-dairesinin K40B /670KD ve beta-ekseninin K860D/230GB konum-lu olduklar› anlafl›lmaktad›r. S1 foliasyon düz-lemlerine ait kontur diyagram›ndaki, en fazla yo-¤unluktan geçen daire, B1 k›vr›m eksenine aitpi-dairesinin konumunu göstermektedir. Pi-da-iresinden 90 derece uzaktaki nokta da (pi-daire-sinin kutbu) bize do¤rudan k›vr›m ekseninin (B1)K860D/230GB konumda oldu¤unu göstermekte-dir. S1 eksen düzleminin konumu iseK40B/230GB olarak belirlenmifltir. Böylece ista-tistiksel olarak diyagramlardan tektonik yöneli-min, harita düzleminde saptanan D-B tektonikgidiflle yaklafl›k uyumlu oldu¤u saptanm›flt›r. S2eksen düzlemini gelifltiren bu aflamaya (F1) aitdeformasyonlar harita ölçe¤inde izlenen dal›ml›ve e¤ik asimetrik k›vr›mlar ile karakterize edil-mektedir.

KD-GB eksen do¤rultusuna sahip ana k›vr›myap›s›n› oluflturan S1 foliasyon düzlemlerine aitkutup noktalar›n›n da¤›l›m› ve bu noktalardanitibaren çizilen kontur diyagram› fiekil 11a ve11b’de verilmifltir. Pi-dairesinin ve kutbu olan B1k›vr›m ekseninin ise K470D/30GB konumuna sa-hip oldu¤u ilgili diyagramlardan anlafl›lmaktad›r.F1 aflamas›na ait k›vr›m ekseni yönelimlerinin,önceki aflamay› üzerleyen en genç deformas-yonlar sonucunda büküldü¤ü, genel yönün D-Byönünden sapma gösterdi¤i ve KD-GB yönündegeliflti¤i anlafl›lmaktad›r. Üsteleyen deformas-yonlar ile S3 eksen düzlemlerini gelifltiren F2 ya-p›sal evresi, harita ölçe¤inde gözlenen KD-GByönlü eksen do¤rultusuna sahip, asimetrik vedike yak›n dal›ml› k›vr›mlar ile karakteristiktir.

Tüm inceleme alan›na ait S1 foliasyon düzlem-lerinin toplu halde gösterildi¤i ve analiz edildi¤i,diyagramlar fiekil 12a ve 12b’de sunulmufltur.Buna göre, üsteleyen deformasyon sonucu ge-liflmifl olan tektonik ekseninin konumununK540D/80GB oldu¤u görülmektedir. Bu sonuçla-r›n de¤erlendirilmesiyle; k›vr›ml› yap›lar›n birbir-lerini üsteleyerek, üzerleyen k›vr›ml› yap›lar›

meydana getirdi¤i ve k›vr›mlanman›n iki ayr›aflamada gerçekleflti¤i anlafl›lmaktad›r. Di¤ertaraftan, F1 yap›sal evresinde oluflmufl olan k›v-r›m› meydana getiren deformasyonun yönününyaklafl›k K-G do¤rultusunda, F2 yap›sal aflama-s›nda oluflmufl olan ana k›vr›m› meydana geti-ren deformasyonun yönünün ise KB-GD oldu¤ukabul edilmifltir.

Çatlaklar

Sahada, k›r›k düzlemleri aras›ndaki mesafeninbir kaç santimetre aras›nda oldu¤u yüzeyler,Billings (1972)’nin tan›m›na uygun olarak, “çat-lak” fleklinde adland›r›lm›flt›r. Arazi çal›flmala-r›nda ba¤›l “makaslama” hareketinin gözle izle-nemedi¤i bu yap›lar; zaman zaman kalsit, ku-

50 Yerbilimleri

fiekil 10. (a) Çal›flma alan›nda Kilisesay Tepe’de,Topa Dere’nin kuzeyinde ve Karanl›k De-re’de gözlenen KB-GB yönünde e¤im yö-nelimine sahip S1 düzlemlerine ait kutupnoktalar›n›n da¤›l›m› (N = 24) ve (b) S1düzlemlerinden itibaren çizilen kontur di-yagam›, pi-dairesi ve beta (B1) noktas›n›nkonumu.

Figure 10. (a) Distribution of pole points of S1 planeswith NW-SW trending dip directions atKaranl›k Stream and north of Topa Stre-am, Kilisesay Hill in the study area (N =24), and (b) countur diagrams of S1 pla-nes, pi-circle and the position of beta (B1)point.

vars ve kil mineralleri ile doldurulmufl ve makas-lama çatlaklar› olarak tan›mlanm›flt›r.

Çal›flma alan›nda ölçülen 345 çatlak konumu,stereografik izdüflüm a¤› üzerine tafl›narak kon-tur diyagram› çizilmifltir. Daha sonra çatlak öl-çümlerinin do¤rultu de¤erlerine göre gül diyag-ram› haz›rlanm›flt›r (fiekil 13a ve 13b). Çatlakölçümlerinin yorumlanmas›, çal›flma alan›ndatektonik deformasyonlar sonucunda yo¤un fle-kilde k›vr›ml› yap›lar geliflti¤i için k›vr›m yap›s›dikkate al›narak yap›lm›flt›r. fiekil 13’deki diyag-ramlar incelendi¤inde, egemen çatlak do¤rultu-sunun KB-GD yönünde yo¤unlaflt›¤› görülmek-tedir. Bu durum, Akda¤ Metamorfitlerinde üste-leyen deformasyonlarla geliflmifl olan ana tekto-nik eksenle uyum göstermektedir. Çal›flma ala-n›nda ana tektonik eksene yaklafl›k dik konum-da geliflen egemen çatlak do¤rultusu, çal›flmaalan›nda etkili olan en büyük s›k›flma gerilmesi(K450B) ve buna dik olan yönde en büyük çekil-

me (K450D) gerilmesini vermektedir. Bununlabirlikte, en büyük s›k›flma gerilmesine paralelolarak geliflen çatlaklar aç›lma çatlaklar›, di¤eryönlerde geliflen çatlaklar ise makaslama çat-laklar› olarak de¤erlendirilmifltir.

Faylar

‹nceleme alan›, Dirik ve Göncüo¤lu (1996)’nunOrta Anadolu’da yapt›klar› çal›flmada belirtilenOrta Anadolu Kristalin Kompleksi’ndeki KB-GDve KD-GB gidiflli, efllenik, Yozgat-Akda¤made-ni-Bo¤azl›yan fay sistemi içerisinde yer almak-tad›r. Bu fay sistemi, ilk paleotektonik rejim s›ra-s›ndaki KKD-GGB yönlü s›k›flmay› iflaret edençarp›flma rejiminin son aflamas›nda oluflmufltur.Bu yap›lar, do¤rultu at›ml› tektonik rejim olarakkarakterize edilen ve Geç Miyosen’den itibarenbafllayan neotektonik dönemde tekrar aktif halegeçmifllerdir (Dirik ve Göncüo¤lu, 1996). Çal›fl-ma alan›nda belirlenen fay sistemleri, k›vr›ml›yap›lar› verev konumda kesen oblik at›ml› faylarile temsil edilmektedir. Bu faylar›n egemen do¤-

Ak›l 51

fiekil 11. (a) KD-GB eksen do¤rultusuna sahip anak›vr›m yap›s›n› oluflturan S1 düzlemlerineait kutup noktalar›n›n da¤›l›m› (N = 234)ve (b) S1 düzlemlerinden itibaren çizilenkontur diyagram›, pi-dairesi ve beta (B1)noktas›n›n konumu.

Figure 11. (a) Distribution of pole points of S1 planesthat reveal NE-SW trending main foldstructure (N = 234), and (b) counter diag-ram revealed from S1 planes, position ofpi-circle and beta (B1) point.

fiekil 12. (a) ‹nceleme alan›n›n tüm S1 düzlemleri-ne ait kutup noktalar›n›n da¤›l›m› (N =258) ve (b) S1 düzlemlerine ait kontur di-yagram›, pi dairesi ve beta (B1 ) noktas›-n›n konumu.

Figure 12. (a) Distribution of pole points of all S1 pla-nes at the study area (N = 258), and (b)counter diagram of S1 planes, position ofpi-circle and beta (B1) point.

rultular› KB – GD ve KD – GB yönlüdür. Varl›k-lar› kesin olarak saptanan bu faylar özellikle Ne-ojen yafll› birimlerin ötelenmesi ile tipiktir. Topave Yaz›l›kavak derelerinin vadileri taban› boyun-ca uzanan fay sistemleri, ezik bir zonun varl›¤›ve vadi taban› boyunca oluflan morfolojik yap›ile karakteristiktir (bkz. fiekil 3).

SONUÇLAR

‹nceleme alan›nda yüzeylenen metamorfik ka-yaçlar alttan üste flist, kalkflist ve mermer olmaküzere üç grup alt›nda toplanm›flt›r. Ayr›ca mer-mer içerisinde ara katk›lar, mercekler halindeamfibolitlere de rastlan›lmaktad›r. Saha çal›fl-malar› s›ras›nda foliasyon, k›vr›m ekseni, k›vr›meksen düzlemi, k›r›k, çatlak ve fay gibi yap›salelemanlar belirlenmifl, bu verilerden hareketlebilgisayar ortam›nda yap›sal analiz uygulamala-r› yap›lm›fl, bafll›ca düzlemsel ve çizgisel yap›elemanlar›n›n konumlar›, genel s›k›flma yönleriistatistiksel olarak de¤erlendirilmifl ve diyagram-

lar haline getirilerek yorumlanm›flt›r. Buna göre,deformasyonun iki aflamada geliflti¤i ve birbiri-ni üzerleyen k›vr›mlanma olay›n› meydana ge-tirdi¤i belirlenmifltir. F1 ve F2 k›vr›mlanma afla-malar› olarak tan›mlanan bu deformasyonlar so-nucunda S1, S2 ve S3 düzlemleri geliflmifltir. F1yap›sal aflamas›nda S2 foliasyon düzlemi gelifl-mekte iken, meydana gelen k›vr›m›n (B1) eksenkonumu K860D/230GB saptanm›flt›r. F1 evresi-ne ait k›vr›m ekseni yönelimlerinin, önceki evre-yi üzerleyen genç deformasyonlar sonucu bü-küldü¤ü, genel yön olarak D-B yönünden sap-ma gösterdi¤i ve KD-GB yönünde geliflti¤i vek›vr›m›n eksen konumu K470D/30GB olarak be-lirlenmifltir. F2 yap›sal aflamas› olarak tan›mla-nan bu aflamada S3 düzlemlerinin geliflti¤i izlen-mektedir. Bununla birlikte F1 yap›sal aflamas›n-da oluflmufl olan k›vr›m› meydana getiren defor-masyonun (D1) yönü yaklafl›k K-G do¤rultusun-da, F2 yap›sal evresinde oluflmufl olan ana k›v-r›m› meydana getiren deformasyonun (D2) yönüise KB-GD oldu¤u kabul edilmektedir.

K›vr›mlanmay› izleyen aflamada (F3 k›r›klanmaevresi) yo¤un bir k›r›klanman›n geliflti¤i, çatlakkonumlar› ile Akda¤ Metamorfitlerinde üzerle-yen deformasyonlarla geliflmifl olan ana tekto-nik eksenin uyumluluk gösterdi¤i anlafl›lmakta-d›r. Çal›flma alan›nda etkili olan en büyük s›k›fl-ma gerilmesinin K45B ve buna dik olan yöndeen büyük çekilme gerilmesinin ise K45D yönle-rinde oldu¤u saptanm›flt›r. ‹nceleme alan›ndabelirlenen fay sistemleri k›vr›ml› yap›lar› verevkonumda kesen oblik at›ml› faylar ile temsil edil-mekte olup, bu faylar›n egemen do¤rultular› KB– GD ve KD – GB yönlüdür.

‹lerleyen dinamo – termal bölgesel metamorfiz-man›n (fiahin, 1999) etkili oldu¤u bilinen ince-leme alan›nda petrografik gözlemlerle özelliklegranat ve plajiyoklaz (oligoklaz) gibi minerallerinyap›sal ve dokusal özelliklerine göre pre – tek-tonik ve sin – tektonik oluflumlar›n varl›¤› belir-lenerek, kristallenme ile deformasyonun birliktegeliflti¤i, metamorfizma ile deformasyonun da içiçe ve yak›n iliflkili oldu¤u saptanm›flt›r.

KATKI BEL‹RTME

Yazar; de¤erli görüfl ve elefltirilerinden dolay›,Kadir Dirik (Hacettepe Üniversitesi, Jeoloji Mü-hendisli¤i Bölümü), arazi çal›flmalar› s›ras›ndakiyard›mlar›ndan dolay› Mehmet Akif Sar›kaya

52 Yerbilimleri

fiekil 13. (a) Akda¤madeni Metamorfitlerinde ölçülençatlak sistemlerinin efl alan stereografikizdüflümü (N = 295) ve (b) çatlak ölçüm-lerine ait do¤rultu gül diyagram› (N=295).

Figure 13. (a) Stereographic projection of the jointsystems measured in the Akda¤madeniMetamorphites (N = 295), and (b) rose di-agram of the strike of fractures (N=295).

(Arizona Üniversitesi, Hidrojeoloji ve Su Kay-naklar› Bölümü) ve Jeoloji Mühendisi Hakan Te-mel’e teflekkür eder.

KAYNAKLAR

Ak›l, B., 2001. Söbeçimen Köyü (Çay›ralan-Yozgat)ve çevresinin jeolojik ve yap›sal özellikle-rinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Ha-cettepe Üniversitesi, Jeoloji Mühendisli¤iBölümü, Ankara (yay›mlanmam›fl).

Alparslan, M., 1993. Y›ld›zeli yöresinin petrografik in-celenmesi. Doktora Tezi, Cumhuriyet Üni-versitesi, Jeoloji Mühendisli¤i Bölümü, Si-vas (yay›mlanmam›fl).

Billings, M. P., 1972. Structural Geology. Prentice-Hall Inc., Englewood Cliffs, New Jersey.

Dirik, K., and Göncüo¤lu, M.C., 1996. Neotectoniccharacteristic of Central Anatolia. Interna-tional Geology Review, 38, 807-817.

Dökmeci, ‹., 1980. Akda¤madeni yöresinin jeolojisi.MTA Genel Müdürlü¤ü, Rapor No. 6953,Ankara (yay›mlanmam›fl).

Erkan, Y., 1976. K›rflehir çevresindeki rejyonal meta-morfik bölgede saptanan isogradlar vebunlar›n petrolojik yorumlamalar›. Yerbi-limleri , 2(1), 23-24.

Erkan, Y., 1977. Orta Anadolu Masifi’nin güneybat›-s›nda (K›rflehir yöresinde) etkili rejyonalmetamorfizma ile amfibol minerallerinin bi-leflimi aras›ndaki iliflkiler. Yerbilimleri, 3,41-46.

Erkan, Y., 1980. Orta Anadolu Masifinin kuzeydo¤u-sunda (Akda¤madeni-Yozgat) etkili olanbölgesel metamorfizman›n incelenmesi.Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 23, 213-218.

Erkan, Y. ve Ataman, G., 1981. Orta Anadolu Masifi(K›rflehir yöresi ) metamorfizma yafl› üze-rine K-Ar yöntemi ile bir inceleme. Yerbi-limleri, 8, 27-30.

Gökten, E., 1992. Y›ld›zeli (Sivas) güneyinde Akda¤metamorfitleri ve örtü kayalar›n›n stratig-rafisi ve tektoni¤i. Türkiye Jeoloji KurumuBülteni, 36, 83-93.

Göncüo¤lu, C., 1981. Ni¤de Masifi’nin Jeolojisi. ‹çAnadolu’nun Jeolojisi Sempozyumu, TJK35. Bilimsel ve Teknik Kurultay› Bildiri Öz-leri.

Kara, H., 1999. Sözlü Görüflme. MTA Genel Müdür-lü¤ü, Ankara.

Ketin, ‹., 1955. Yozgat bölgesinin jeolojisi ve OrtaAnadolu masifinin tektonik durumu. Türki-ye Jeoloji Kurumu Bülteni, 6 (1), 1-40.

Ketin, ‹., 1966. Anadolu’nun tektonik birlikleri. MTADergisi, 66, 20-34.

Ketin, ‹., 1983. Türkiye Jeolojisine Genel Bir Bak›fl.‹TÜ Yay›nlar›, ‹stanbul.

Özcan, A., Erkan, A., Keskin, A., Oral, A., Özer, S.,Sümengen, M. ve Tekeli, O., 1980. KuzeyAnadolu Fay› – K›rflehir Masifi Aras›n›nTemel Jeolojisi, MTA Genel Müdürlü¤ü,Rapor No. 6722, Ankara (yay›mlanma-m›fl).

Pollak, A., 1958. Akda¤madeni-Y›ld›zeli sahas›ndayap›lan prospeksiyon. MTA Genel Müdür-lü¤ü, Rapor No. 2321, Ankara (yay›mlan-mam›fl).

Ramsay, J. G., 1967. The uses and limitations of Be-ta and Pi-diagrams in the geometricalanalysis of fold. Journal of Geological So-ciety, 120, 435-454.

fiahin, M. B., 1991. Baflçatak Köyü (Akda¤madeni-Yozgat) do¤usunun jeolojik ve petrografiközelliklerinin incelenmesi. Yüksek Mühen-dislik Tezi, Hacettepe Üniversitesi, JeolojiMühendisli¤i Bölümü, Ankara (yay›mlan-mam›fl).

fiahin, M. B., 1999. Akda¤madeni Masifi metamorfit-leri, Evciler – Çatköy kesiminin minerolojikve petrografik özelliklerinin incelenmesi.Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Je-oloji Mühendisli¤i Bölümü, Ankara (yay›m-lanmam›fl).

Tatar, Y., 1977. Ofiyolitli Çaml›bel (Y›ld›zeli) bölgesi-nin stratigrafisi ve petrografisi. MTA Dergi-si, 88, 56-72.

Tolluo¤lu, A.Ü., 1987. Orta Anadolu Masifi’nin güney-bat›s›nda (K›rflehir Yöresinde) petrografikve petrotektonik incelemeler. Doktora Te-zi, Hacettepe Üniversitesi, Jeoloji Mühen-disli¤i Bölümü, Ankara (yay›mlanmam›fl).

Tolluo¤lu, A. Ü., and Erkan, Y., 1989. Regional prog-ressive metamorphism in the Central Ana-tolian crystalline basement, NW K›rflehirMasif, Turkey. METU Journal of Pure andApplied Sciences., 22 (3), 19-41.

Turner, F.J., and Weiss, L.E., 1963. Structural Analy-sis of Metamorphic Tectonites. Mcgraw-Hill Book Comp., New York.

Tülümen, E., 1980. Akda¤madeni (Yozgat) yöresindepetrografik ve metalojenik incelemeler,Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversi-tesi Yerbilimleri Fakültesi, Fen BilimleriEnstitüsü, Trabzon (yay›mlanmam›fl).

Vache, K., 1963. Akda¤madeni kontakt yataklar› vebunlar›n Orta Anadolu kristalinine karfl›olan jeolojik çerçevesi. MTA Dergisi, 60,22- 36.

Y›lmaz, A., Uysal, fi., Yusufo¤lu, H., A¤an, A., ‹nal,A., Ayd›n, N., Bedi, Y., Havzao¤lu, T.,Göç, D., ‹nal, E. ve Erkan, E.N., 1994. Ak-da¤ Masifi (Sivas) dolay›n›n jeolojik ince-lenmesi. MTA Genel Müdürlü¤ü, RaporNo. 9721 (yay›mlanmam›fl).

Ak›l 53