agi.pdf
TRANSCRIPT
-
International Journal of
Human Sciences ISSN: 1303-5134
www.insanbilimleri.comwww.insanbilimleri.comwww.insanbilimleri.comwww.insanbilimleri.com/en /en /en /en Tarih: Tarih: Tarih: Tarih: 10101010. 1. 1. 1. 12222. 2004. 2004. 2004. 2004
DEATH AND THE DEATH OF THE YOUNG PEOPLE IN TURKISH CULTURE:
MOURNING AND WAILING (AIT) IN TURKISH FOLKLORE
(GEN LM ZERNE YAKILMI AITLARDAN HAREKETLE
ANADOLU KLTRNDE LM VE GEN LM OLGUSU) (**)
Assist. Professor Dr. D. Ali ARSLAN(*)
ABSTRACT:
Like death, birth is not only a natural reality but also a social and cultural fact. As one of the
most important events of the life, a great number of beliefs, customs, tradition, ceremonies,
rites, pattern behaviours, transactions have been grouped around death. The forms and contents
of these beliefs, customs, tradition, ceremonies, rites, pattern behaviours connected with death
may differ in terms of time, society and culture.
Turkey has very rich folkloric traditions which have been kept alive for centuries. There is a
special place of the folkloric traditions connected with death in Turkish culture. Such beliefs,
customs, transactions, ceremonies and pattern behaviours which accumulated around the death
are categorised under three groups: pre-death, during death and after death.
(*)Assistant Professor D. Ali ARSLAN, Sosyologist and Political Scientist. Lecturer at GOP University in TURKEY. He was born in Ankara. He attended Selcuk University and received three degrees from that university, including the degree in education from the Faculty of Education, the BSc in sociology from the Faculty of Arts and Science and MDip. from the Institute of Social Sciences. He received his MSc in the department of sociology at the University of Surrey in Social Research Methods (SRM) in 1995. His MSc was about Turkish Political Elites and the Political Leadership in Turkey during the Republican Era (which covers a 75 year period). He completed his PhD entitled Power Elites and the Power Structure of Contemporary Turkish Society, in the department of sociology at the University of Surrey (England). He is working as a lecturer at Gaziosmanpasa University. Gaziosmanpaa niversitesi, Eitim Fakltesi, 60100-TOKAT E-posta: [email protected] [email protected] GSM: (+90) 532 270 81 45 Tel: (+90) 356 252 16 16 / 34 44.
-
International Journal of Human Sciences ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com
Assist. Professor Dr. D. Ali ARSLAN: Death And The Death Of The Young People In Turkish Culture: Mourning And Wailing (At) In Turkish Folklore
2
Wailing is one of these traditions. Thesee can be defined as literary works sung with melodies
which express the feelings of fright, anxiety, sorrow and mutiny in cases of natural disasters,
deaths, illnesses and helplessness. Singing a wailing is called crying a wailing and the one
crying a wailing is called wailer.
The main aim of this study is to make a content analysis of the wailing (atlar) (especially the
wailing cried on the death of the young people) in Anatolian Culture.
KEY WORDS:
Culture, Anatolia, Turkish Culture, Death, Mourning, Wailing (Atlar).
GEN LM ZERNE YAKILMI AITLARDAN HAREKETLE ANADOLU KLTRNDE LM VE GEN LM OLGUSU
ZET
Doum gibi lm de, hem doal hem de toplumsal bir realitedir. Bu nedenle lm esnasnda,
lnn defni srasnda ve len kiinin arkasndan yaplan ilemler-etkinlikler toplumlarn
kltrnde, zellikle de halk kltrnde olduka nemli bir yer tutar. lm konusundaki
inanlar, deerler, gelenek-grenekler ve davranlar, toplumlar arasnda farkllk gsterdii
gibi, ayn toplumda da farkllklar gsterebilmektedir.
lm olgusunun, dier toplumlarda olduu gibi, Trk halk kltrnde de ayr bir yeri vardr.
almada arlkl olarak, aratrmacnn Ankara-Kavakz yresinden derlemi olduu
atlara yer verilmitir. Bunun yan sra sosyo-kltrel adan belli bir yeri olan atlara da,
sempozyum bildirisi snrlarn zorlamadan yer verilmeye allmtr. almann temel
hedefi, Anadolu atlarndan hareketle Trk kltrnde, gen lm olgusunu incelemektir.
Bilindii gibi, gen lm olgusunun, Trk kltrnde ayr bir yeri vardr. nk, Anadolu
insan yzyllardan beridir zor, bir o kadar da gzel bir corafyay kendine vatan edinmi
olmann bedelini milyonlarca gencinin yaamyla demitir ve demektedir de. almada
aratrma yntemi olarak halkbilimin derleme tekniklerinin yan sra, sosyolojik adan da
genel hatlar ile ierik analizi teknii (Gilbert, 1994: 287-306 & Arseven, 2001: 85-100)
kullanld. erik zmlemesi teknii aratrmada, Kerlingerin aratrma yapan bir kiinin,
dier kiilerin ortaya koymu olduklar iletiim materyallerini, belli ltlere gre ele alp
-
International Journal of Human Sciences ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com
Assist. Professor Dr. D. Ali ARSLAN: Death And The Death Of The Young People In Turkish Culture: Mourning And Wailing (At) In Turkish Folklore
3
incelemesi eklindeki tanmlamas (Arseven, 2001: 86) erevesinde kullanld. Bu ynyle
alma yalnzca folklorik deil, ayn zamanda sosyolojik bir nitelik de tamaktadr.
ANAHTAR SZCKLER
Kltr, Halk Kltr, Anadolu Kltr, lm, Gen lm, At.
1. GR
Ate dt yeri yakar der bir Trk atasz. Gerekten yledir. lm acsnn en byn
len kiinin en yaknndakiler duyar. yle demezler mi: Her lm erkendir, her lm
zamanszdr! Ama gen lm ayr bir zamanszdr, ayr bir erkendir. Daha yaanacak ok ey,
alnacak ok murat, grlecek ok hal vardr genler iin. te bu yzden gen lmnn
yreklerde yaratt yangn ayr bir byk, gnllerde at yara ayr bir derindir. Byk
Anadolu bilgesi Yunus Emrenin de dedii gibi:
Bu dnyada bir nesneye
Yanar iim, gynr zm
Yiit iken lenlere
Gk ekini bimi gibi.
Tanyolun da vurgulad gibi (Bali, 1997: 1) atlar ve yas merasimleri, sosyolojik anlamda,
sanatn lm olgusunda gzel sanatlar olarak, iir olarak ortaya kdr. Yara derin, yangn
byk olunca, izler de daha kalc olunca, bu sanatsal ve kltrel olgu daha da bir belirgin ve
vurgulu olarak varlk gsterir. Gen yata, muradna eremeden, hayatna doyamadan lenlerin,
dalnda solanlarn ardndan yaklm olan atlarn onlarca, yzlerce yldan beri yok olmadan
dillerde sylenegelmesinin altnda da bu gerek yatar. Bu nedenle, gen yata len kadn ya da
erkekler iin yaklm atlarn ayr bir yeri vardr Anadolu folklorunda. Bu realiteden hareketle,
almaya konu olarak, gen lm zerine yaklm atlar seildi.
2. ANADOLU KLTRNDE AIT
At, Orta Asyadan Balkanlara, Orta Doudan Anadolunun en cra kelerine kadar, Trk
corafyasnn hemen her yresinde rastlanana bir halk kltr rndr. Azerbaycandan
Krgzistana, Kazakistandan Bat Trakyaya, Kerkkten, Kbrsa btn gnmz Trk
-
International Journal of Human Sciences ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com
Assist. Professor Dr. D. Ali ARSLAN: Death And The Death Of The Young People In Turkish Culture: Mourning And Wailing (At) In Turkish Folklore
4
toplum ve topluluklarnda bu gelenei gzlemlemek mmkndr. Trk kltr ve toplumsal
tarihinde bu gelenek, yaklak 1600-1700 yllk bir gemie sahiptir: Hunlardan Gktrklere,
Uygurlardan Karahanllara, Osmanldan gnmze kadar Trk kltr tarihinin hemen her
dneminde varlk gstermitir (Bali, 1997: 19-48).
Boratavn da belirttii gibi at szc, Azerbaycan dilindeki a (ala, szla) kknden
tremitir (Esen, 1997: 13). Ali ir Nevai de (Bali, 1997: 15) at kelimesini, alama,
mersiye, l iin yazlan ey olarak tanmlar.
Balinin de vurgulad gibi, Trk dilinin btn lehe ve ivelerinde, lm olayn konu edinen
bir szck vardr. nceleri yu ve sagu kelimeleri kullanlrken, sonradan bu szckler
yerini mersiye ve at kelimelerine brakmtr. At szcnn Anadoluda kullanm,
XV-XVI yzylda balamtr (Bali, 1997: 14-6). Kuzeydou Karadeniz blgesinde kullanlan
say yapmak veya sag kurmak betimlemeleri ile Dou Anadoluda kullanlan lavik ve
Kerkkte kullanlan szlama szckleri genellikle ayn trden olaylar tasvir etmede
kullanlr (Bali, a.g.e. : 16).
Atlar, belli kiilerin lm ya da byk ykmlara neden olan doal afetler, byk kayplarla
ve yenilgi ile sonulanan kanl savalar gibi belirli olaylarn ardndan yaklr. Bir ezgi ile
birlikte, sonu ackl biten olaylarn ardndan sylenen trkler ise bozlak olarak adlandrlr
(Bali, a.g.e. : 11-15).
Trk tarihinin derinliklerinden bu gne srp gelen bu folklorik gelenein srdrlmesinde, en
ok kadnlarn emei gemitir. nk, bu folklorik rnn yaratcs olduu kadar,
srdrcs de ounlukla kadnlardr. Genelde lnn ardndan, zelde ise gen lm
zerine yaklan atlar, ya lnn banda ya da lnn ardndan l evinde, gen yata len
ahsn annesi, kars, yakn akrabas veya dostlar tarafndan sylenir. Kimi zaman da, o yrede,
at yakmay kendisine grev edinmi at kadn bu grevi stlenir. At arma ya da
yas tutma trenlerinin sreleri yrelere gre baz farkllklar gsterebilmektedir. Bu trenler
kimi yrelerde birka saat srerken, baz yrelerde bir yada birka gn srebilmektedir
(Boratav, Esen, 1997: 17).
-
International Journal of Human Sciences ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com
Assist. Professor Dr. D. Ali ARSLAN: Death And The Death Of The Young People In Turkish Culture: Mourning And Wailing (At) In Turkish Folklore
5
Atlar genellikle len kiinin fiziki ve kiilik bakmndan vlecek ynlerini, gzelliklerini,
maddi ve maddi olmayan zenginliklerini konu edinir. Ata konu olan kii erkek ise atta konu
olarak yiitlik, cesurluk, kabadaylk, yreklilik, boy-pos gibi temalar ar basar. Kadna yaklan
atlar da ise gzellik, iyi huyluluk, cmertlik, alkanlk, beceriklilik, vb gibi konular
ilenir. ster kadn ister erkek olsun, gen yalarda len kiiler iin yaklan atlarda ise, hayata
doyamamlk, murada erememilik, iyi gnler grememilik, anasz-babasz kalm ocuklarn
perianl, karsz-kocasz kalm kiilerin mutsuzluu gibi konular arlkl yer tutar.
3. HASANIN AIDI
Atn konu edildii Hasan, Ankarann Kavakz Kynde yaam bir ahstr. Atn ilk
msrasndan da anlalaca gibi, atn yakld Kavakz Kynn eski ad Cimderdir ve
nceden Ankarann Beypazar lesine bal bir kydr.
almada yer alan ilk at bizzat aratrmac tarafndan, Kavakz yresinden derlenmitir.
Bu nedenle, yrenin genel durumuna ilikin z baz bilgiler vermek yerinde olacaktr: Eski
adyla Cimder, yeni adyla Kavakz Ky, Anadolu Blgesinin kuzeyinde, Ankarann
kuzeybatsnda, Anadolu blgesi ile Karadeniz blgesinin kesitii snra yakn bir blgede
yer alr. dari bakmdan Ankara iline ve Gdl ilesine bal bulunan Kavakz, bakente
yaklak 100 km uzaklktadr. Gdl ilesine 12 km, Beypazarna 30 km, Uru kasabasna ise 6
km mesafededir. Dousunda Kay, kuzeyinde Tahtac rencik, Kuzeybatsnda Sar
(Krkkavak) kyleri, gneybatsnda Uru kasabas, gneydousunda ise Gdl ilesi yer alr.
Bulgular, yrenin iskan tarihinin Romallara, Frigyallara, Hititlere hatta belki de daha eskilere
kadar indirgenebileceine iaret etmektedir. Bununla birlikte kyn ilk kurulu tarihine ilikin
henz elde belge bulunmamaktadr. Kaynak ahslarla yaplan grmelerden ve
sylencelerden, yrenin Trkler tarafndan iskana alnn Osmanldan daha nce, Orta
Asyadan Anadoluya yaanan ilk g dalgalar srasnda gerekletii anlalmaktadr. Hatta
sylencelerde, Osmanl Beyliini sonra da Osmanl mparatorluunu kuran Ouz Boyunun,
St-Domani yresine yerlemeden nce buradan getii ve yre halknn da bu boydan, g
esnasnda burada yerleik dzen kurmaya karar verip kalan bir kol olduu rivayet edilmektedir.
Arslann 1980li yllarn sonlarndan bu gne yrenin folklorik yapsna ilikin srdrmekte
-
International Journal of Human Sciences ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com
Assist. Professor Dr. D. Ali ARSLAN: Death And The Death Of The Young People In Turkish Culture: Mourning And Wailing (At) In Turkish Folklore
6
olduu aratrma ve derlemelerde ortaya koyduu bulgular da, bu sylenceleri dorular
niteliktedir (Arslan, 1992; Arslan, 2003; Arslan, 2004).
zellikle son 15-20 yl iinde, yrenin demografik yapsnda nemli deimeler yaanmtr.
Kavakz, nfusu nceleri alt yz aknken, 1990 balarnda be yzlere kadar gerilemi,
gnmzde ise yar yarya azalp 300lere kadar dmtr. Bununla birlikte, halen Gdl
ilesinin byk kylerinden bir tanesi konumundadr. Ky nfusunda, 20 ylda yzde 50ye
varan bu hzl azalmann altnda yatan nedenlerin banda, Trk toplumunun kanayan bir yaras
olan kyden kente g olgusu yatar. Bunun yan sra, eitli nedenlere bal olarak eskiden
olduka yaygn olan ok ocuk sahibi olma eilimin ve buna bal olarak da dourganlk
orannn azalmas da, bu dte rol oynayan bir baka nemli etkendir.
Aadaki atn kahraman Hasan evli ve iki erkek ocuk babasdr. Babas daha nce lmtr
ve dul anas da onlarla birlikte yaamaktadr. almak iin Ankaraya gider ve orada da baka
bir kadn ile nikhsz olarak birlikte yaamaya balar. Aradan bir sre getikten sonra, Hasann
trenin altnda ld haberi ve ardndan da paralanm cesedi kye gelir. Kaynak ahsn
belirttiine gre Hasann trenin altnda kaza ile mi kald, yoksa ldrlp trenin altna m
atld mehuldr. At, bu olayn ardndan Hasan iin yaklmtr. Derleme aratrmac
tarafndan, Ankarann Gdl ilesine bal Kavakz (Cimder) Kynde, Aye Cokun isimli
kaynak ahstan yaplmtr (Arslan, 1991).
***
Angara vilayetim de, gazam Beypazar
Gurbete gittim de, grdm ben zarar
Cimder Ky bana m ettin intizar
Anama syleyin anam alasn
Anamdan gerisi yalan alasn.
Angarann ii de yksek galdurum
Tiren aldn da bacam, baldurum
Anam grmeden de lm galdurun.
-
International Journal of Human Sciences ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com
Assist. Professor Dr. D. Ali ARSLAN: Death And The Death Of The Young People In Turkish Culture: Mourning And Wailing (At) In Turkish Folklore
7
Anama syleyin anam alasn
Anamdan bakas yalan alasn.
Yetim godun iki krpe yavrumu
Anama syleyin savsn ninnimi
Kim alusa alsn, ift ift yarimi
Anama syleyin anam alasn
Anamdan gayrs yalan alasn.
Bileydim kesmezdim tiren yolunu
Tiren gaptn ganadm golumu
Yetim godun ift ift benim olumu
Anama syleyin anam alasn
Anamdan bakas yalan alasn.
Nadire yarim de gamyonumu elesin
Sat yarim de cansuz hayalimle gnl elesin
Anamn gzlar var, beni niylesin
Anama syleyin anam alasn
Anamdan bakas yalan alasn.
Tirene bindim de tiren gclar
Tiren dndke de yaralarm szlar
Allaha emanet ediyom ift ift guzular
Anama syleyin anam alasn
Anamdan gayrs yalan alasn.
Telgraf da ektim kmad haber
-
International Journal of Human Sciences ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com
Assist. Professor Dr. D. Ali ARSLAN: Death And The Death Of The Young People In Turkish Culture: Mourning And Wailing (At) In Turkish Folklore
8
ldn m olum da yoktur bir haber
Telgraf da ektim Ylgn zne
Senin lecein de olum dt zme.
4. CANGARAM AITI
Cangaram at da aratrmac tarafndan, Ankara-Kavakz yresinden, Aye Cokun isimli
kaynak ahstan derlenmitir. Kaynak ahs, sz konusu at annesinden dinlediini ve ata
konu olan olayn ayrntsn bilmediini vurgulamtr. Kaynak ahsn anlattklarndan
anlaldna gre Cangara, yrede yaam bir efe (ya da ekya reisi)dir. Zenginlerden
aldklarn fakirlere datmakla nlenmitir. Cangara, Anadolunun drt bir yannda rastlanan bu
trden efsanemsi hikyelerin kahramanlarnda olduu gibi, herkesin korktuu, hi kimsen Onu
ldrmeye g yetiremedii bir figrdr. Fakat en sonunda, en yakn arkada-dostunun Onu
ihbar etmesi sonucu ldrlmtr.
***
Al yatakta bastlar,
Anam, basmaynan kestiler.
Cangarann lsn oy anam
Daraacna astlar.
Gabak dikdim gol att,
Anam ylan yere yan yatt,
O benim kendi dostum oy anam
Beni de engele ast.
Gvengin yollarnda,
Kelepe gollarnda,
Anam da beni sorarsan
Beypazar adliyesi nlerinde.
Gara goyun yourdu,
Ana da hang dourdu,
-
International Journal of Human Sciences ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com
Assist. Professor Dr. D. Ali ARSLAN: Death And The Death Of The Young People In Turkish Culture: Mourning And Wailing (At) In Turkish Folklore
9
Cangaray douran o anam
Balnan m yourdu
Ymrtann sars,
Yere dt yars,
Cangaraya yanvermi oy anam
Gaymakamn gars.
Merdivenim grk ayak,
Grkna vurdum dayak,
Gaymakam bey gelrken oy anam
Yardm yalunayak.
Al uhann hasna,
Gan dolagelmi fesine,
O gz da yanm kl olmu oy anam
Cangarann sesine.
Gara goyun guzular,
Yreklerim szlar,
Beni de gyan nacak da oy anam
Okunu da Cangara isimli yazlar.
6. ATNA YZK KAI
Aadaki at da yine aratrmac tarafndan, bu konuda yrenin tannm folklorik
simalarndan olan, Aye Cokun isimli kaynak ahstan, Ankara-Kavakz yresinden
derlenmitir. Bu trk de, dier bir ok atta olduu gibi Trk toplumuna mal olmu ve
Anadolunun bir ok yresinde yaygn olarak sylenegelen bir attr. Yrenin folklorik
zenginlikleri konusunda nemli bilgiler verecei dnld iin, bu at da, yre de syleni
ekline uygun olarak kaleme alnmtr.
***
-
International Journal of Human Sciences ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com
Assist. Professor Dr. D. Ali ARSLAN: Death And The Death Of The Young People In Turkish Culture: Mourning And Wailing (At) In Turkish Folklore
10
Atinann ayran,
Bugn Gurban Bayram,
yavrumu sorarsan, balar gazeli,
Balklarn gurban, dnya da gzeli.
Baa girdim zme,
bk arpd gzme,
Mahere gadar yanarm balar gazeli,
Demedim dengime, Dikmen gzeli.
Yeil yeil yapraklar,
Gara gara topraklar,
Doyamadm yavruma, balar gazeli,
Doysun gara topraklar, dnya da gzeli.
Gidin bulutlar gidin,
Grala selam edin,
Gral uykudaysa balar gazeli
Uykuyu haram edin, dnya gzeli
Baa girdim zm yok,
He bir eyde gzm yok,
Yar darlm gidiyo, balar gazeli,
Geldim emme gcm yok, dnya da gzeli.
Badlcan doradm,
Doradm da gomadm,
Graldan oldu ocuk, balar gazeli,
Adn goyamadm, dnya da gzeli.
Gidin bulutlar gidin,
Yonana selam edin,
-
International Journal of Human Sciences ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com
Assist. Professor Dr. D. Ali ARSLAN: Death And The Death Of The Young People In Turkish Culture: Mourning And Wailing (At) In Turkish Folklore
11
Yonan yavrularn sorarsa, balar gazeli,
Denizi tarif edin, dnya da gzeli.
Atina yzk ga,
Yand cierim ba,
yavruma guma gelince, balar gazeli,
Durmaz gzmn ya, dnya da gzeli.
Al beni beni, sar beni beni, hallar geliyor,
Ah dedkce cierimden ganna da geliyor.
7. KIZILIRMAK TRKS
Kzlrmak Trks de, Anadolunun drt bir yannda bilinen ve sylenen, Trk kltrne mal
olmu ok nemli bir folklor rndr. Kzlrmakn getii-gemedii her yerde, gen-yal,
kadn-erkek, eitimli-eitimsiz hemen herkes tarafndan bilinir ve sylenir. Bu almada,
bylesi nemli bir kltrel varln iki farkl derlemesine yer verilecek: Birinci derleme Balinin
(1997: 152) almasndan alnmtr. kinci derleme ise aratrmacnn (Arslan, 1991: 34-6),
Ankara-Kavakz yresine ilikin derleme almasndan alnmtr. Ayn rnn iki farkl
formunun bir arada verilmesi, folklor rnlerinin yresel evrimlemesini ortaya koymas
bakmndan olduu kadar, derleme yaplan yrelerin sosyo-kltrel zellikleri hakknda verdii
ipular bakmndan da nem tar. Kavakz yresinin Kzlrmak Trks de, teki atlar
gibi, yar okur-yazar ve 70 yalarnda olan Aye Cokun isimli kaynak ahstan derlenmitir.
Kzlrmak Trksnn yks aslnda Sivasta yaanmtr. Kendileri de Sivasl olan Profesr
Dr. Yener Okatan ve kardei Ahmet Sadi Okatandan edinilen bilgilere gre, trkye konu olan
olayn yaand yer, Sivasn yaklak 6 km uzanda, Sivas-Ankara karayolu gzerghndaki,
Kayseri sapandaki kprdr. Bu kpr, ata konu olan hazin olayn ardndan, Sultan Aziz
dneminde, Eskiciolu Abdurrahman Usta tarafndan yeniden ina edilmitir. Eskiciolu
Abdurrahman Usta, Prof. Dr. Yener Okatann da anne tarafndan byk dedesidir. Hatta kpr
inaatnda kullanlan talar da, kprye birka km uzaklktaki ahna Kmbetinden
getirilmitir.
-
International Journal of Human Sciences ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com
Assist. Professor Dr. D. Ali ARSLAN: Death And The Death Of The Young People In Turkish Culture: Mourning And Wailing (At) In Turkish Folklore
12
Yine Prof. Dr. Yener Okatann verdii bilgiye gre, kprye ilikin sz edilen bilgiler, u an
yerinde bulunmayan, kpr kitabesinde yer almaktadr. Sylenceye gre kpr kitabesi, bu
trden yaplarn kitabesinin altda, yeniden yapm-tamir masraflar iin gerekli olan altn sakl
olur gerekesi ile, kprnn onarm srasnda, bir astsubay tarafndan kartlmtr, Kpr
kitabesinin akbetine ilikin bilgiler bu sylenceden te gitmemekle birlikte, kprnn kitabeli
halinin fotoraf, Ahmet Sadi Okatanda bulunmaktadr. Ayrca, Prof. Dr. Yener Okatana gre
atn ilgili blm, Sivas yresinde:
Kzlrmak para para olasn,
Her paran bir diyara salasn,
Sen de benim gibi yarsz kalasn.
Kzlrmak nettin all gelini
Gelini gelini pullu gelini
eklinde sylenmektedir. Kzlrmak at ve atn yks ile ilgili ayrntlar, Arslan tarafndan
gerekletirilecek olan Herkesin Trks-Kzlrmak isimli almaya brakarak, at metnine
geri dnmek yerinde olacaktr:
Silah getir u kartal vuralm
Dalg getir u gelini bulalm
Gelinsiz kylere nasl varalm
Kzlrmak yedin all gelini
Gelini gelini suna boylumu
Kzlrmak para para olaydn
Her paran bir diyara salaydn
Sen de benim gibi yarsz kalaydn
Kzlrmak yedin all gelini
Gelini gelini suna boylumu
-
International Journal of Human Sciences ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com
Assist. Professor Dr. D. Ali ARSLAN: Death And The Death Of The Young People In Turkish Culture: Mourning And Wailing (At) In Turkish Folklore
13
Kprye varnca kpr ykld
yz atl birden suya dkld
Nice yiitlerin boynu bkld
Kzlrmak yedin all gelini
Gelini gelini suna boylumu
(Bali, 1997: 152, lhan BAGZ arivinden)
***
Gzlrmak para para olaydn
Her bir paran her bir yerde kalaydn
All gelini de balklar alaydn
Gyeye de gara haber varaydn
Netdin(g) Gzlrmak all gelini
Yana gar Meyram gelini
Balklar m yidi datl da dilini
Anal, babal bindrdk ata
Kprye varnca oldu da bi hata
Kprye varnca kpr ykld
yz atl birden suya dkld
Nice yiitlerin boynu bkld
Netdin(g) Gzlrmak all da gelini
Yana gar pullu da gelini
Balklar m yidi datl da dilini
Tfek getn(g) u gartal vuralm
Dalg getn(g) ben gelini bulaym
Biz gelinsz nasl kye varalm
-
International Journal of Human Sciences ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com
Assist. Professor Dr. D. Ali ARSLAN: Death And The Death Of The Young People In Turkish Culture: Mourning And Wailing (At) In Turkish Folklore
14
Netdin(g) Gzlrmak all da gelini
Yana gar Meyram gelini
Balklar m yidi datl da dilini
(Arslann 1991 ve 2003 yllarnda yapt derleme almalarnda, Ankara-Kavakz Ky
yresinde Aye COKUN isimli kaynak ahstan derlenmitir.)
8. CELALOLAN AITI
Celalolan at, Sivasta, imento fabrikasnda alrken, gen yata len Celalin ardndan
yaklmtr. Bu at da, Anadolunun birok yresinde, farkl biimlerde sylenegelmekte ve
Trk kltrne mal olmu bir attr. Aadaki metin Prof. Dr. Muhan Bali (1997)den
alnmtr.
Aadan gu geliyor
Sesi bana ho geliyo
Celal gtren taksi
Geri dnm bo geliyo
Celal oy oy eim oy oy
Kesilece bam oy oy
Evlerinin n yonca
Yonca km dam boyunca
Bu yoncay kim biecek
Celal olan gelmeyince
Celal oy oy eim oy oy
Kesilece bam oy oy
Aadan gelir deve
Geviini geve geve
Sanki ben de gelin oldum
-
International Journal of Human Sciences ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com
Assist. Professor Dr. D. Ali ARSLAN: Death And The Death Of The Young People In Turkish Culture: Mourning And Wailing (At) In Turkish Folklore
15
Celal gilin byk eve
Celal oy oy eim oy oy
Kesilece bam oy oy
Celal odada yatyo
Yorgann yel atyo
Ne yatyon garip Celal
Nianln el alyo
Celal oy oy eim oy oy
Kesilece bam oy oy
Evlerinin uru arpa
Atlar gelir grpa grpa
Celal olan can veriyo
Gollarn rpa rpa
Celal oy oy eim oy oy
Kesilece bam oy oy
Sekiz geyim orap rdm
Sekiz gaynm geysin deyi
Sandk adm pou setim
Celal gavu olsun deyi
Celal oy oy eim oy oy
Kesilece bam oy oy
(Bali, 1997: 178-9)
Celalolan Atnn, Erzincan yresinden yaplm bir derlemesi de yledir (Bali, 1997: 115-
6):
-
International Journal of Human Sciences ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com
Assist. Professor Dr. D. Ali ARSLAN: Death And The Death Of The Young People In Turkish Culture: Mourning And Wailing (At) In Turkish Folklore
16
Dokuz geyim orap rdm
Dokuz gaynm giysin diye
El baladm divan durdum
Celal olan grsn diye
Ayvalkdan ktm yayan
Dayan dizlerim dayan
Kz geldim kz gidiyorum
Uyan Celal olan uyan
Evlerinin n yonca
Yonca km diz boyunca
Bu yoncay kim biecek
Celal olan olmaynca
Evlerinin n arpa
Arpa deil soan imi
Celal gilde bir dn var
Dn deil ivan imi
Bel bam zeceim
Yoncalkta gezeceim
zin verir kaynlarm
Ben gelinliimi bozacam
Ar gelir peteine
Koyun gelir yatana
Celal olan adr kurmu
u dan eteine
atm var biri binek
Mezarlkta inek
-
International Journal of Human Sciences ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com
Assist. Professor Dr. D. Ali ARSLAN: Death And The Death Of The Young People In Turkish Culture: Mourning And Wailing (At) In Turkish Folklore
17
Celal olan lm derler
Odasna yasa gidek
Kazan kurdum kapsna
Meyil verdim yapsna
Celal olan lm derler
Kilit vurdum kapsna
Elma attm yuvarland
Dedi yastk lgaland
Sandm Celal Uyand
Uyan Celal sabah oldu
nanmazsan yldza bak.
9. SARIKAMI TRKS
Her atn toplumsal ve kltrel adan belli bir yeri ve nemi vardr. Baz atlar ise tarihsel ve
sosyo-kltrel adan farkl bir anlam tarlar. Aada yer verilen Sarkam Trks de
bylesi atlardandr. Sz konusu at, yalnzca yresel bir olaya tarihsel olarak tanklk etmenin
tesinde, ulusal tarihimiz asndan da byk nem tayan tarihsel ve toplumsal olaylara
deinmektedir. Bu at, onlarca yldr tarihi ve toplumsal gerekler arptlarak ulusumuzun,
uluslar aras arenada temcit pilav gibi stlp stlp nne srlen Ermeni olaylar ilgili
olarak da, zgn bir tarihsel belge deeri tar. rnein, Sere gibi Ermeniler/Her biri ahbaza
dnd dizeleri Trkler ve Ermeniler yrede (Erzurum ve havalisinde), uzun yllardan beridir
kardee, bar iinde bir arada yaarken, Ruslarn saldrlarndan g alan Ermenilerin Trklere
kar nasl birer sava kesilip, kinle saldrdklarn vurgulu bir ekilde ortaya koyar:
Sarkamda var main
Urus ylm ar koun
Bizim asker ak plak
Dalarda buyud kn
Sarkam alkan oldu
-
International Journal of Human Sciences ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com
Assist. Professor Dr. D. Ali ARSLAN: Death And The Death Of The Young People In Turkish Culture: Mourning And Wailing (At) In Turkish Folklore
18
Zalim Urus murad ald
Kimsesiz dul kz gelinler
Kara giyip san yoldu
Sarkam saza dnd
Dalar glzara dnd
Sere canl Ermeniler
Her biri ahbaza dnd
Sarkam ii mee
Urus yakt hep atee
Bizi koydun eli bal
Nerye gittin Enver Paa
Enver paa hcum dedi
Yarld Moskofun d
Zalim Allah-ekber da
Nice aslan yiit yedi
Bardz deresi kan alar
Analar cierin dalar
il horoz da dalnda
Nice duvakllar alar
Soanlda soan olur
Kar tipisi boan olur
Urusu bozgun grenler
Anasndan doan olur
adrlar daa kuruldu
Hcum borusu vuruldu
Bir Sarkam uruna
-
International Journal of Human Sciences ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com
Assist. Professor Dr. D. Ali ARSLAN: Death And The Death Of The Young People In Turkish Culture: Mourning And Wailing (At) In Turkish Folklore
19
Doksan bin fidan krld
Soanlnn gktalar
Kzarr al hahalar
Soanlda krld hep
Erzurumun dadalar
(Bali, 1997: 121-2, Tibetin Erzurum Atlarndan alnmtr.)
10. GELNN AIDI
Bu at Yaar Kemalden (Kabacal, 2004: 166-7) alnmtr. Kabacal (a.g.e.: 166)nn
belirttiine gre at, Andrnl bir genle evlendirildikten dokuz ay sonra, ocuunu
doururken len, Kayserili bir gen kadnn ardndan yaklmtr. Atn ilk drtl, lm
esnasnda gen kadnn kendi tarafndan yaklm, teki drtlkler ise kaynanas ve annesi
tarafndan sylenmitir:
Kendisi
Ana kzn ok mu idi
Bir kz sana yk m idi
Yklas Kayseride
Bir menendim yok mu idi
Kaynanas
ktm narn bendine
ardm kendi kendime
Doan ayn on beine
Anan gelir demedim mi
Anas
Esat gel yanma otur
Memmet kazma krek getir
Gariptir ak Medinem
-
International Journal of Human Sciences ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com
Assist. Professor Dr. D. Ali ARSLAN: Death And The Death Of The Young People In Turkish Culture: Mourning And Wailing (At) In Turkish Folklore
20
Mezarn ucundan yatr
Mezarnn stn atm
Gsnn dmesin zdm
Yavrum benden vaz m getin
Amann kuzum amann
Bezirgan deil mi gen
Tccar deil mi boha aan
Analk deilim geem
Ananm kzm ananm
Deveye vururlar tuzu
Yreime dt sz
Benden size vasiyet
Gurbet ele vermen kz
Byle olduun bilemedim
Bir dceiz gremedim
Baban olsa salar idim
Kardeini salamadm
Evimizin n arpa
Arpaya yaylr grpe
Baban olsa gelir idi
Krat ban arpa arpa
Karl dalar karl dalar
Kar erir suyu alar
Garib imi ak Medinem
Basmacolun durmaz alar
-
International Journal of Human Sciences ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com
Assist. Professor Dr. D. Ali ARSLAN: Death And The Death Of The Young People In Turkish Culture: Mourning And Wailing (At) In Turkish Folklore
21
u tepede bir harmanck savrulur
Krei yok yabas yok yeli yok
Garib imi ak Medinem
Emmisi yok days yok eli yok.
KAYNAKA
ARSEVEN, A. (2001), Alan Aratrma Yntemi, Ankara: Gndz Yaynclk. ARSLAN, D. A. (2004), Bir Ankara Ky Aratrmas: Ky Sosyolojisinin Bak Asndan Ankara Kavakz Ky, Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi, 19.07.2004, http://insanbilimleri.com. ARSLAN, D. A. (2003), Bir Ky Sosyolojisi almas: Kavakz Kynn Sosyo-Ekonomik Yaps ve Sorunlar, Sosyal Bilimler Dergisi (Osmangazi niversitesi), Cilt: 4, Say: 1, ss. 1-26.
ARSLAN, D. A. (1992), Kalknma Dnemecinde Kavakz, Konya: Seluk niversitesi (Lisans Tezi).
ARSLAN, D. A. (1991), Kavakz Ky: Halk Bilimi Derleme almas, Konya: Seluk niversitesi. BAL, M. (1997), Atlar, Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar. ESEN, A. . (1997), Anadolu Atlar, stanbul: letiim Yaynlar. GLBERT, N. (1994), Researching Social Life, London: Sage. KABACALI, A. (1997), Gl Yapran Dkt Bugn, stanbul: Yap Kredi Kltr Sanat Yaynlar. KEMAL, Y. (Haz. A. KABACALI) (2004), Sar Defterdekiler, stanbul: Trkiye Bankas Kltr Yaynlar. KAYNAK AHISLAR:
1. Kaynak ahs: Ad-Soyad: Aye COKUN Ya: 71 Doum Yeri: Kavakz Ky-Ankara renim Durumu: lkokul 3. snftan terk Meslei: ifti, bakkal.
-
International Journal of Human Sciences ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com
Assist. Professor Dr. D. Ali ARSLAN: Death And The Death Of The Young People In Turkish Culture: Mourning And Wailing (At) In Turkish Folklore
22
2. Kaynak ahs:
Ad-Soyad: Prof. Dr. Yener OKATAN Ya: 66 Doum Yeri: Sivas renim Durumu: niversite (Doktora) Meslei: retim yesi.