acik ocaklarda toz kosullarinin istatistiksel analizi statistical analysis of dust condition of...

7/31/2019 Acik Ocaklarda Toz Kosullarinin Istatistiksel Analizi Statistical Analysis of Dust Condition of Surface Mines

1/55

Ak Ocaklarda Toz

Koullarnn statistiksel

Analizi

Ercan Yiit

YKSEK LSANS TEZ

Maden Mhendislii Anabilim Dal

Haziran 2007


2/55

Statistical Analysis Of Dust

Condition

Of Surface Mines

Ercan Yiit

MASTER OF SCIENCE THESIS

Mining Engineering

June 2007


3/55

Ak Ocaklarda Toz

Koullarnn statistiksel Analizi

Ercan Yiit

Eskiehir Osmangazi niversitesi

Fen Bilimleri Enstits

Lisansst Ynetmelii Uyarnca

Maden Mhendislii Anabilim Dal

Maden letme Bilim DalndaYKSEK LSANS TEZ

Olarak Hazrlanmtr.

Danman : Yrd. Do. Dr. Mustafa NDER

Haziran 2007


4/55

Ercan Yiitin YKSEK LSANS tezi olarak hazrlad Ak Ocaklarda Toz

Koullarnn statistiksel Analizi balkl bu alma, jrimizce lisansst

ynetmeliinin ilgili maddeleri uyarnca deerlendirilerek kabul edilmitir.

ye : Yrd. Do. Dr. Mustafa NDER (Danman)

ye : Do. Dr. Hrriyet AKDA

ye : Yrd. Do. Dr. Zeynep FLZ

ye : Yrd. Do. Dr. Ercan EMR

ye : Yrd. Do. Dr. Melih PHAR

Fen Bilimleri Enstits Ynetim Kurulunun ............................. tarih ve ......................sayl kararyla onaylanmtr.

Prof. Dr. Abdurrahman KARAMANCIOLU

Enstit Mdr


5/55

TEEKKR

Yksek Lisans tez almalarmda danmanlk yapan Yrd. Do. Dr. Mustafa

NDER e btn renim hayatm boyunca emeklerinden dolay tm retmenlerime

ve her zaman yanmda olan aileme sonsuz sevgi ve teekkrlerimi sunarm.


6/55

NDEKLER

Sayfa

ZET ............................................................................................................V

SUMMARY ...........................................................................................................VI

TEEKKR ..........................................................................................................VII

NDEKLER .....VIII

EKLLER DZN ......................................................................................................X

ZELGELER DZN ...............................................................................................XI

1.GR .. ....................................................................................................... 1

2. AIK OCAKLARDA TOZ SORUNU ..................................................................3

2.1. Tozun Tanm ................................................................................................ 3

2.2. Toz eitleri .................................................................................................. 4

2.3. Tozun Yaps ................................................................................................ 4

2.4. Solunabilir Tozlar .......................................................................................... 5

2.5. Tozun Fizyolojik Etkilerine Gre Snflandrlmas ..................................... 6

2.6. Ocaklardaki Toz Kaynaklar ........................................................................ 7

2.7. Tozla Mcadele Uygulamalar ...................................................................... 8

2.8. Toz lmnde Kullanlan Cihazlar .............................................................9

2.9. Toz lm Sonularnn Deerlendirilmesi ..................................................11

3. VARYANS ANALZ .............................................................................................. 12

3.1. Varyans Analizi Tanm ................................................................................ 12

3.2. ki Ynl Varyans Analizi ............................................................................ 13

4. TK LETMELERNDEK TOZ KOULLARININ

STATSTKSEL ANALZ .................................................................................. 19

4.1. TKye Bal letmelerin ve Alt Birimlerinin Ortalama

Toz Konsantrasyonlarnn statistiksel Analizi ............................................. 19


7/55

NDEKLER (devam)

Sayfa

4.2. an Linyit letmeleri Tozluluk Koullarnn Deerlendirilmesi .................23

4.2.1. Tarihe .............................................................................................. 23

4.2.2. Jeolojik yap ......................................................................................23

4.2.3. Dekapaj .. ........................................................................... 25

4.2.4. Patlatma ............................................................................. 26

4.2.5. Kmr ve kmr retimi .. ............................................... 27

4.2.6. an linyit iletmelerindeki toz koullarnn

istatistiksel analizi .. ......................................................... 35

5. SONU ve NERLER .. ........................................................................ 43

6. KAYNAKLAR DZN ........................................................................... 45


8/55

EKLLER DZN

ekil Sayfa

2.1. AFC 123 toz lm aleti ......................................................................................10

4.1. TKye bal iletme ve alt birimlerinde tozluluun dalm .............................20

4.2. Microsoft Office Excel Veri zmleme seeneinin grnm ............... 20

4.3. Veri zmleme seeneklerinin grnm ................................................... 21

4.4. L de alan patlatma deliklerinin kesit grnts ..........................................264.5. L 1995 yl toz lm deerleri........................................................................31

4.6. L 1996 yl toz lm deerleri ....................................................................... 31




4.10. L 2003 yl toz lm deerleri .......................................................................33

4.11. L 2004 yl toz lm deerleri......................................................................... 344.12. L 2005 yl toz lm deerleri........................................................................34

4.13. an ilesi ve ocak sahasnn genel grnm ................................................... 35

4.14. L ocaklar genel grnm............................................................................... 36

4.15. L Dekapaj dkm harman genel grnm .................................................... 37

4.16. L Dekapaj almalar genel grnm............................................................37

4.17. L Kmr almalar genel grnm ..............................................................38

4.18. L Delici makine genel grnm ..................................................................... 38

4.19. L Eleme tesisleri genel grnm .................................................................... 39

4.20. L Yllar ve birimler baznda tozluluunun grafiksel gsterimi .......................40


9/55

ZELGELER DZN

izelge Sayfa

2.1. Tozun fizyolojik etkilerine gre snflamas ................................................. 6

3.1. ANOVA tablosunun genel grnm .......................................................... 15

4.1. TK iletme ve birimlerin ortalama toz konsantrasyonu deerleri ...............19

4.2. TK ye bal iletmeler ve alt birimleri iin iki ynl varyans analizi........ 21

4.3. TK Tukey testi ile oklu kyaslama ............................................................22

4.4. Lde yllara gre dekapaj miktarlar(1000 m3

) ........................................ 254.5. Lnin en son yaplan rezerv hesab ve kmrn zellikleri......................27

4.6. L kmrn kalorifik zelliine gre rezerv dalm ............................... 27

4.7. L yllara gre kmr retimi ve sat ...................................................... 28

4.8. L makine park ......................................................................................... 29

4.9. L personel durumu ...................................................................................30

4.10. Yllar ve birimlerin ortalama toz konsantrasyonu deerleri (L) ..............39

4.11. L ye ait yllar ve birimler iin iki faktrl varyans analizi .................... 404.12. Lye ait deerlerin Tukey testi ile oklu kyaslamas ............................... 42


10/55

1. GR

Yzyllardan beri insanln nemli ihtiyalarn karlayan sektrlerin ierisinde

madencilik her zaman en nde gelmektedir. Madencilik yeryzndeki sektrlerin iinde

alan ii bana en fazla yatrm gerektiren uzun bir planlama ve retim sonucunu da

kapsayan ok geni bir kapsama alan olan birok sektr retime tevik eden balca

sektrlerden bir tanesidir.

Madencilik sektrnde en nemli faktrlerden birisi ii sal ve gvenliidir.

Bununla ilgili olarak da sektrde faaliyette bulunan her firma gerekli nemi gstermek

zorundadr. Bu zorunluluk hem bal bulunulan kurumlar olarak hem de yrrlkte

bulunan tzklerle ayrntl bir biimde aklanmtr.

i sal ve gvenliini en fazla tehdit eden etkenlerden birisi phesiz ki

tozdur. Gerek yurdumuzda gerekse AB topluluunda bu konuyla ilgili olarak almalar

devaml bir ekilde srmektedir. AB uyum srecinde bulunan lkemizde de toz ve toz

konsantrasyonlar ile ilgili almalar yaplmakta olup, iletmeler tarafndan dzenli

olarak llp deerlendirilmesi gereken nemli bir evresel problemdir. Tozluluun

dzenli olarak llmesi tozla mcadele ii ile ilgili olarak gerekli yntemlerin tespit

edilmesine k tutmas bakmndan da nemlidir.

lme ilemlerinde kullanlan eitli aralar ve eitli deerlendirme yntemleri

vardr. Salkl bir lm yaplmas iin baz kurallara uyulmas gereklidir. Bu kurallara

uyularak yaplan lmlerin neticesinde alnan verilerin deerlendirilmesi istatistiksel

olarak uygun grlen bir yntemle yaplabilir.

Bu almada; lkemizde ak iletme yntemi ile alan T.K.. kurumlarndan

elde edilen toz lm deerlerine iki faktrl varyans analizi uygulanarak, iletmeler ve

alt birimleri arasnda bir deerlendirme yaplmtr. Ayrca Tukey testi ile oklu

kyaslama yaplarak en fazla tozlulua sahip olan iletme ve alt birimler saptanmtr.

Benzer analiz teknii an Linyitleri letmesine de uygulanm ve iletmenin yllar ve


11/55

alt birimler baznda tozluluu deerlendirilmitir. Ayrca yrrlkte bulunan Maden ve

Ta Ocaklar ve Tnel Yapmnda Tozla Mcadeleyle lgili Ynetmeliine gre

tozluluk koullar yorumlanmtr.


12/55

2. AIK OCAKLARDA TOZ SORUNU

Ak ocak kmr madencilii evresel adan yeralt madenciliine gre daha

nemli sorunlar oluturabilir. Bu sorunlarn banda madencilik faaliyetleri sonucu

oluan tozluluk gelir. Hava kalitesinin bozulmasna neden olan tozluluk, hem

madencilik almalarnn yapld alan, hem de evresel alanlar etkiler (Ghose, 2007;

Ghose and Majee, 2000).

2.1. Tozun Tanm

Toz; cisimlerin paralanmalar, krlmalar, ezilmesi esnasnda oluan ve

cisimlerin zelliklerini tayan ap 1mmden kk, hava iinde asl kalabilen veya

zamanla kelen paracklardr. Madencilikte hazrlk, retim, doldurma, boaltma,

krma, eleme ve nakliye almalar srasnda cevher ve yan tan zelliklerine ilikin

toz olumaktadr. Toz tanecikleri genelde 3 snfa ayrlr:

1) 10 mikrondan byk tanecikler, yer ekimi kanuna gre artan bir hzla havadaserbest dme yaparlar.

2) 0,110 mikron arasndaki tanecikler, Stokes yasas tarafndan hesaplanabilensabit bir hzla aaya doru hareket ederler.

3) 0,010,1 mikron arasndaki tanecikler ise srekli olarak havada kalabilentaneciklerdir (Sengupta, 1990).

Maden iletmelerinde meydana gelen tozlar sala zararl (solunabilir toz) veya

patlayc (patlayabilir toz) olabilirler ve gerek insan hayat gerekse de madenlerdeki

donanmlarn tahribine yol amas bakmndan sorun olutururlar. Bu nedenle, tozu

meydana getiren sebepleri belirlemek iin yaplacak almalar, hem ii sal hem de

makine randmann korunmas asndan nemli bir yer tutmaktadr.

Tozun yksek bir potansiyel ile olutuu dikkate alnrsa, ak ocaklarda

tozluluk koullarnn deerlendirilmesinde aadaki olaylar ile ilgili bilgi edinilmesigerekmektedir (Ersoy, 2000).


13/55

- Kaynak madenin jeolojik, fiziksel ve kimyasal yaps ve para boyutu,- Nem oran, yamur ve buharlama,- Rzgr hz.

2.2. Toz eitleri

a) Kmr Tozu

Tane bykl 0,3 mmnin altnda olan kmre kmr tozu denir. Eer tane

bykl 0,075 mmnin altnda ise ince toz olarak tanmlanr. Kmr tozu iindeki

ince toz oran, kmrn ve tozu oluturan kaynan zelliklerine bal olarak deiir.

Bu oran, tozun uucu olmas yani, sspansiyon halde bulunmas ve patlayc olmas

nedeniyle nemlidir. Bununla beraber, kmr tozu antrakoz isimli madenci hastalna

sebep olmas bakmndan da nem tamaktadr.

b) Ta Tozu

Ta tozunun nemi, insan salna zararl olmasndan ileri gelmektedir. Ta

tozu silikoz isimli meslek hastalna neden olmaktadr. nsan tarafndan solunan tozun

bir ksm burun ve boazda tutulur ve tekrar darya atlr. Geri kalan ve ounlukla

5 m nin altndaki tozlar, akcier alveollerine ular ve akcier fibrozu meydana getirir

(Tongu, 1992).

2.3. Tozun Yaps

Paralanan ve ezilen maddeden oluan tozun ekli, cismin yapsna uyumlu

olarak, keli, yuvarlak veya amorf olabilir. Gnmzde pnmokonyoz oluumunda

keskin keli tozlar ile amorf yapdaki toz taneciklerinin daha belirgin rol oynayarak

hastala neden olduu gr arlktadr.

Paralanan maddenin yapsna uygun olarak tozun kimyasal yaps da deiir.Genel olarak asidik, bazik veya ntr bir cisimden oluabilirler ya da oksijenle, klorla,


14/55

havayla, nemle birletiklerinde byle bir ortam yaratabilirler. nsan organizmasna kar

inert veya biyolojik aktif olabilirler( Mc Cunney, 1988).

2.4. Solunabilir Tozlar

yerinde toz rahatszl dendiinde tane bykl 20 m ( 0,02 mm) den iri

tozlar akla gelir. Ancak bu tozlar zellikle yksek hzlarda hareket ettiklerinden

gzlerin zedelenmesine ve buna bal olarak grme kabiliyetinde snrlamaya neden

olurlar. Ortamdaki youn olarak bulunan iri tozlar gr snrlar ( kaza tehlikesi ) ve

gzn grme zelliini olumsuz etkiler. nce tozlar st solunum yollarnda hareket

ederken, 5 m dan iri tozlar st solunum yollarnda, burun ve bronlarda tutulurlar. st

solunum yollarnda tutulan tozlar mukozadaki tyler ve ksrk, aksrk yoluyla dar

atlrlar.

Havada asl kalan ve tane bykl 0,5-10 m byklnde olan tozlardan

0,5-2 m byklnde olanlar akcierde hava keselerine (alveollere) kadar ular.

Solunum yoluyla akcierlere giren tozun %1-5i alveollere ular, %95-99u bronlar

tarafndan tutulur ve nefesle birlikte dar atlr (ILO, 2000).

Alveoller blmne giren tozlar tc hcreler ad verilen hcreler tarafndan

eritilerek temizlenir. Bu ekilde temizleme ii ok yava olur ve aylarca srer. Baz toz

cinslerinin, youn miktarda ve uzun sre solunmas sonucu vcudun koruyucu

mekanizmas yetersiz kalr ve tozlar akcierde birikir ve biriken tozlar akcierde ba

dokularda fibroz olumasna neden olurlar. Hastalk ok uzun bir srede ortaya kar

(Davies, 1987).

Tazminat zorunluluu getiren meslek hastal iin ortalama 2030 sene gerekir.

Meslek hastal tehlikesi uzun srede meydana geldiinden ou madenciler tarafndan

ciddiye alnmaz (Tongu, 1992).


15/55

Meslek hastal insan vcudunda meydana getirdii zararlar nedeniyle ciddiye

alnacak ok nemli bir rahatszlktr. Vcuda giren besin maddelerinin hazm iin

vcudun dzenli olarak ve yeterli miktarda oksijene ihtiyac vardr. Akcierlerde

tozlarn birikmesiyle oksijenin akciere girii engellenir. Yetersiz oksijen girii sonucu

kan dolam etkilenir, kalp fonksiyonlar ve baz organlarnda arazlar meydana gelir.

Salk tehlikesinin llerini tozun yaps, etkilenme sresi, tozun younluu ve tozun

miktar belirler. Akciere ulaabilen tozun bykl 5 m, alveollere yerleebilen

tozun tane bykl 0,5 m ile 2 m arasndadr (ILO, 2000).

2.5. Tozun Fizyolojik Etkilerine Gre Snflandrlmas

Ocak havasnn tozluluu, 1 m3 hava iindeki tozun mg cinsinden arl

(gravimetrik yntem) ve 1 cm3 havann iindeki tozun tane says (saym yntemi)

olmak zere iki ekilde tanmlanr. Tozun fizyolojik etkilerine gre snflandrlmas

izelge 2.1de verilmitir (Sengupta, 1990).

izelge 2.1. Tozun Fizyolojik Etkilerine Gre Snflandrlmas

Fibrojenik Tozlar(Solunum sistemine zararlolanlar)

Silis (kuvars) Kalay cevheriSilikatlar (asbest, talk, mika) Baz demir cevherleriBerilyum CevheriKmr (antrasit, btml kmrler)

Kansorejen Tozlar Radyum, Asbest, Arsenik

Zehirli Tozlar(Organlar, dokuyu vb.zehirleyen tozlar)

Berilyum, Arsenik, Kurun, Uranyum, Radyum, Toryum,Vanadyum, Krom, Nikel, Civa, Kadmiyum, Antimuan,Manganez, Tungsten, Gm

Radyoaktif Tozlar(Alfa ve beta radyasyonuyayanlar)

Uranyum, Radyum, Toryum

Az Zararl Tozlar(nsan zerinde etkisi azolanlar)

Jips, Kaolen, Kalker


16/55

2.6. Ocaklardaki Toz Kaynaklar

Kayalarn tozlanabilirlii mekanik ve fiziksel zelliklerinden sertlik, gevreklik,

darbe dayanm, ufalanabilirlik gibi konularda aratrlmtr. Yaplan aratrmalarda

gevrekliin ve sertliin artmas ile oluan toz miktarnn artt saptanmtr

(Gyagler, 1982).

Tozun olumasnda iki tip kaynak etkendir:

Birincil Toz Kaynaklar: Ta veya mineralin paralanmas sonucu toz

oluumudur. Bu tozlar; delik delme, ateleme, kaz ve nakliyat gibi iler sonucu oluur.

Ortaya kan toz, kazlan mineralin cinsine, paralanma miktarna, ykleme ve nakliyat

ekline, yatan konumuna, retim yntemine bal olarak deiir.

kincil Toz Kaynaklar: km olan tozun yeniden girdaplaarak havalanmas

ve askda kalmas eklinde tanmlanabilir (Baysal, 1979).

Kmrn tozlanabilirlii konusunda yaplan almalara gre ise;

Kmr ne kadar gen ve kmrleme sreci de ne kadar az ise, su miktar o

kadar fazla, tozlanabilirlii ise o kadar az olmaktadr (Saltolu, 1970).

Eski kmrler, gen kmrlere gre daha fazla kuvars tozu iermektedir.

Kmrlemeden nce kuvars tozu eit miktarda bulunsa bile, kmrleme srecinde

organik maddeler azaldndan, kl oluumuna sebep olan inorganik maddeler geriye

kalmakta ve kmrde kuvars miktar zenginlemektedir. Bu nedenle, yeni kmrlerdeki

kuvars miktar eski kmrlerdekinden daha azdr (Saltolu, 1970).

Kmrn uucu-yanc yzdesinin artmas, tozlanabilirlii arttrmaktadr.

Uucu-yanc miktar %10dan %20ye ykseldiinde ve dier koullar ayn kaldnda,

toz oluumunun yaklak iki kat artt saptanmtr (Gyagler, 1982).


17/55

Kmrn karbon ieriinin tozlanabilirlikle ok iyi bir korelasyon gsterdii,

baka bir ifade ile karbon ierii arttka tozlanmann da artt saptanmtr

(Gyagler, 1982).

Nem miktarnn tozlanabilirlie kar etkisi byktr. Nem miktar arttka,

tozlanabilirlik azalacaktr.

Kayalarda olduu gibi, kmrde de sertlik arttka tozlanabilirlik artmaktadr

(Gyagler, 1982).

Kmrn younluunun tozlanmay pozitif ynde etkiledii baz aratrmaclar

tarafndan kabul edilmitir (Gyagler, 1982).

Toz oluumunda yukarda aklanan zelliklerin yannda kmrn yumuaklk

derecesinin de tozlanabilirlii etkiledii belirlenmitir. Ayrca, fusit oluumuna daha

uygundur (Ayvazolu, 1984).

2.7. Tozla Mcadele Uygulamalar

Yerst madenciliinde ortaya kan tozu kontrol altna alma nedenleri,

1- Oluan tozun evreye ve evrede bulunanlara zarar vermesini nlemek,2- alanlar iin iyi bir alma ortam oluturmak,3- Ekipmanlarn ar kirlenmesini nlemek,4- Gr mesafesini arttrmak.

Tozu kontrol altna alabilmek iin iki yola bavurulmaktadr. Bunlar, toz

bastrma ve toz tutmadr.

Tozu Bastrmak: lk aamada tozun kaynan korumaktr. Toz bastrma

ileminde; su, mikrop, kpk, tuzlar, lignin slfonatlar, petrol reine emlsiyonlar verzgr plakalar kullanlmaktadr.


18/55

Su, madencilik sektrnde en yaygn kullanlan toz bastrma metodudur. Sulama

toz kontrol iin geici bir zmdr ve yol yzeyine serpilen su, yzeydeki

malzemelerin kk paralara ayrlmasna yol aar. Buharlama ile su uzaklatnda,

yzeyde toz miktar artm olmakta ve her ara geiiyle bunlar havaya ykselmektedir.

Tozu Tutma: Siklonlar, kuma filtreler, elektrostatik filtreler ve slak syrclar

ile gerekletirilir. Tozu tutma yntemi, yerst madenciliinde fazla tercih edilen ve

kullanlan bir yntem deildir (Ersoy, 2000) .

2.8. Toz lmnde Kullanlan Cihazlar

Toz lm cihazlar iki prensiple alrlar:

a) Gravimetrik Metod: Belirli bir hava miktarndaki toplam toz ayrlarak tartlr vemg/m3 cinsinden hesaplanr. ri tanelerin etkisi nemlidir ve dolaysyla byk

hatalar doabilir. Bu durumu nlemek iin daha balangta 5 mdan kk

taneler ayrlr ve tartm yaplr.

b) Tane Saym Metodu: Bir cam levha zerinde toplanan toz ayrlr ve 5 mdankk olanlar saylarak tane/cm3 cimsinden hesaplanr.

Balca toz lm cihazlar :

Casella 113 A :

Gravimetrik esasl Casella 113 A tip , anti grizu zellikli cihaz 4.5 kg arlnda

olup 4 veya 8 iri toz toplama kanalna sahiptir. 9 V Ni-Cd batarya ile 10 saat alabilir.

Cihaz dakikada ortalama 2.5 litre hava emer ve 50 mg/m3 e kadar toz rnekleyebilir.

Cihazlar ayda bir kanal temizlii, bakm ve kalibrasyonu yaplmak zere iletme

merkezine verilir. Bakm ve kalibrasyonu yaplan cihazlar tekrar kullanlmak zere ilgili

birimlere verilir.


19/55

AFC 123 A :

AFC 123 A 12.58 cm , 54.5 cm boyutlarnda ve 780 gr arlndadr.

Gravimetrik esasla alan bir toz lm aletidir.

ekil 2.1. AFC 123 Toz lm Aleti

FMA Hund Data :

Optik esasl Hund Data toz lme aletlerinin temel lme prensibi 940nanometre dalga boyunda gelen n 70 derecede yansmas ve bu n bir detektr

tarafndan alglanmas ve kuvvetlendirici vastasyla dijital gstergeye rakam olarak

aktarmas prensibine dayanr. Bu cihazlar tamas ve kullanmas kolay olup toz

kaynann tespitine olanak salamaktadr (ztrk, 2005).

Solunabilir tozla mcadele almalarnn temeli, tozu kaynanda yok etmek

amacna yneliktir. Yeralt ve yerst iyerlerinde yaplan toz lmleri vepnmokonyoz mcadelesinde verilerin ve kaytlarn tutulmas byk bir nem


20/55

kazanmtr. Bu nedenle karlalan bir ok glklere ramen toz numunelerinin

alnmas, lm neticelerinin deerlendirilmesi ve kaytlarn tutulmas ilemleri Eyll

1990da yaynlanan Tozla Mcadele Ynetmelii ile zorunlu hale getirilmitir.

2.9. Toz lm Sonularnn Deerlendirilmesi

lmler neticesinde ortaya kan toz konsantrasyonu o istasyon iin detayl

bilgi ieren gnlk protokole ilenir. Aylk lmlerin tamamlanmasn takiben

iletmelerle mutabakat salandktan sonra yazm iin protokoller bilgisayara yklenir ve

24 kopya olarak oaltlan aylk toz raporlar alma Bakanl Blge Mdrlne,

Genel Mdr Muavinine ve Genel Maden Sendikasna ve ilgili i yerlerine, yeralt,

yerst, messese, iletme ve kurum geneline gre toz ortalamalarna gre uygulama

dosyasna geirilir ve grafikler izilerek takip edilir.

Srekli toz konsantrasyonu yksek gelen yerlerde nlemler alnr. 5 mg/m3

zerinde toz konsantrasyonu tespit edildiinde, ncelikle birden fazla cihazla lme

ilemi tekrarlanr. Toz kaynaklar ve konsantrasyonu tespit edildikten sonra eer

gerekten yksek deerler llm ise daire bakanlnca nlemler dosyasna

kaydedilerek takibe alnr. nce iletme uyarlr ve ynetmelik gerei retim almalar

durdurularak sadece tozla mcadele almalarna izin verilir. Toz konsantrasyonu yasal

snrlar ierisine ekilinceye kadar mcadele almalarna devam edilir. Mcadele

baarsz sonulanrsa o iyerinin kapatlmas istenir (Tozla mcadele Ynetmelii,

1999).


21/55

3. VARYANS ANALZ

Bilindii gibi toz hem insan sal asndan, hem de ekonomik adan sorunlar

yaratmas nedeniyle aratrlmas gereken nemli bir evresel problemdir. Bu aratrma

sonucunda tozun neden olduu zararlarn belirlenerek, bu zararlarn en aza indirilmesi

amacyla tozla mcadelede zm nerileri getirilmelidir.

Bu almada toz lm sonularnn istatistiksel analizleri yaplarak tozluluk

hakknda n bilgiler elde edilip tozla mcadele almalarna yn verilmesi

amalanmaktadr.

Toz lm sonularnn istatistiksel analizinde ki Ynl Varyans Analizi

kullanlmtr.

3.1. Varyans Analizi Tanm

ki farkl topluluktan gzlem yaplm ise bu iki topluluun ayn ortalama

etrafnda dalp dalmad sorgulanabilir. Fakat ikiden fazla topluluk varsa bunlarn

ayn ortalamaya sahip olup olmadklarnn snanmas varyans analizi ile yaplmaktadr.

Deikenler baml deiken ve bamsz deiken (ler) olmak zere iki gruba

ayrlr. Baml deiken bamsz deiken tarafndan aklanmaya allan

deikendir. Ama, baml deikendeki deiimin kaynan aratrmaktr.

Varyans zmlemesinde bamsz deikene Faktr ve bamsz deikenin

ald deerlere de Faktr Dzeyleri denir.


22/55

3.2. ki Ynl Varyans Analizi

ki ynl varyans zmlemesinde iki faktrn baml deiken zerinde etkili

olup olmad aratrlr.

ki Ynl Varyans Analizinin ncelenmesi :

I : Satr faktrnn dzey says

J : Stun faktrnn dzey says

i : 1,,I

j : 1,,J

X ij : Satr faktrnn i. dzeyi ve stun faktrnn j. dzeyine kar gelen

gzlem deeri,

X i. : Satr faktrnn i. dzeyine ilikin ortalama,

X i. =J

X

J

jij=1 (3.1)

X .j : Stun faktrnn j. dzeyine ilikin ortalama,

X .j =I

XI

i

ij=1 (3.2)

X : Genel ortalama,

X=J

XI

i

J

j

ij= =1 1

(3.3)

Ti. : Satr faktrnn i. dzeyindeki birimlere ilikin toplam,


23/55

T i. = =

J

j

ijX1

...(3.4)

T.j : Stun faktrnn j. dzeyindeki birimlere ilikin toplam,

T .j = =

I

i

ijX1

...(3.5)

T. . : Genel toplam,

T .. = = =

I

i

J

j

ijX1 1

.(3.6)

df : Serbestlik derecesi,

SS : Kareler toplam,

SS satr= =

I

i J1 ( X i.- X)

2

=

2..

1

2.

IJ

T

J

TI

i

i

= ...(3.7)

df satr= ( I-1 )

SS stun = =

J

j

I1

( X .j- X)2 =

2..

1

2.

IJ

T

I

TJ

j

j

=

(3.8)

df stun = ( J-1 )

SS Toplam = = =

I

i

J

j1 1

( Xij - X)2 =

= =

I

i

J

j1 1

Xij -IJ

T2.. ..(3.9)

df Toplam = ( IJ-1 )

SS hata = SS Toplam ( SS satr+ SS stun ) ..(3.10)

dfhata = ( I-1 ) ( J-1 )


24/55

MS : Kareler Ortalamas

MS satr= SS satr/dfsatr..(3.11)

MS stun = SS stun / dfstun .(3.12)

MS hata = SS hata / dfhata .(3.13)

F : Test istatistii deeri

F satr= MS satr/ MS hata ..(3.14)

F stun = MS stun / MS hata ...(3.15)

Verilen formllerden bulunan deerler ANOVA Tablosuna yerletirilir.

ANOVA tablosu izelge 3.1de verilmitir.

izelge 3.1. ANOVA Tablosu

Varyans Kayna SS df MS F

SatrlarStunlarHata

SS satr ( I-1 ) SS satr/ (I-1) MS satr/ MS hataSS stun ( J-1 ) SS stun / (J-1) MS stun / MS hataSS hata ( I-1 )( J-1 ) SS hata / (I-1)(J-1)

Toplam SS Toplam ( IJ-1 )

Satr ve stun faktrlerine ilikin F test istatistii deerleri elde edildikten sonra

hipotez testlerine geilebilir.


25/55

F test istatistii deerleri F dalm tablosundan elde edilen F tablo ile kyaslanr.

Eer F test istatistii deeri F tablodan bykse seilen anlam dzeyinde H o hipotezi red

edilir , kk ise H o hipotezi kabul edilir.

Satr faktrne ilikin hipotez testi:

i: Satr faktrnn i. dzeyinin baml deikene etkisi

H o : i = 0 , i =1,I .(3.16)

H a : i 0

: Anlam dzeyi.

v1 : Satr faktrnn serbestlik derecesi.

v2 : Hatann serbestlik derecesi.

F tablo : Kyaslama yapmak amacyla anlam dzeyi ve serbestlik derecelerine

gre belirlenen F tablo deeri.

F tablo = F ; v1 ; v2 (3.17)

hipotezler kurulduktan sonra;

F satr > F tablo ise kullanlan anlam dzeyinde H o hipotezinin red edildii, satr

faktrnn kritik etki yaratt sylenebilir. Dolaysyla satr faktrndeki dzeyler

arasnda farkllamann olduu sylenebilir.

F satr< F tablo ise kullanlan anlam dzeyinde H o hipotezinin kabul edildii, satr

faktrnn kritik etki yaratmad sylenebilir. Dolaysyla satr faktrndeki dzeyler

arasnda farkllamann olmad sylenebilir.

Stun faktrne ilikin hipotez testi:

j : Stun faktrnn j. dzeyinin baml deikene etkisi


26/55

H o : j = 0 , j .(3.18)

H a : j 0 , j

: Anlam dzeyi.

v1 : Stun faktrnn serbestlik derecesi.

v2 : Hatann serbestlik derecesi.

F tablo : Kyaslama yapmak amacyla anlam dzeyi ve serbestlik

derecelerine gre belirlenen F tablo deeri.

F tablo = F ; v1 ; v2 .(3.19)

Hipotezler kurulduktan sonra;

F stun > F tablo ise kullanlan anlam dzeyinde H o hipotezinin red edildii, stun

faktrnn kritik etki yaratt sylenebilir. Dolaysyla stun faktrndeki dzeyler

arasnda farkllamann olduu sylenebilir.

F stun < F tablo ise kullanlan anlam dzeyinde H o hipotezinin kabul edildii,

stun faktrnn kritik etki yaratmad sylenebilir. Dolaysyla stun faktrndeki

dzeyler arasnda farkllamann olmad sylenebilir.

Hipotez testleri ile satr ve stun faktrlerinin kritik etkileri belirlendikten sonra

satr ve stun faktrlerine gre baml deikenin alaca deer belirlenir.

X ij : Baml deikenin deeri,

ij : Hata terimi,

X ij = X+ i + j + ij .(3.20)

Satr faktrnn kritik etkisi ;

i = X i. - X (3.21)


27/55

Stun faktrnn kritik etkisi;

j = X .j - X .(3.22)

ile belirlenir (nver, 1986).


28/55

4. TK LETMELERNDEK TOZ KOULLARININ STATSTKSEL

ANALZ

TKye bal an Linyit letmeleri ( L ), Seyitmer Linyit letmeleri( SL ),

Gney Ege Linyit letmeleri ( GEL ) ve Yeniky Linyit letmeleri ( YL )nde 1994

2006 yllar arasnda yaplm olan toz lm sonularndan elde edilmi ortalama toz

konsantrasyonu deerleri kullanlarak iletmeler ve iletmelerin birimleri (dekapaj

dkm harman, dekapaj makine aynas, kmr makine aynas ) arasnda tozluluun

kyaslanmas ve birimlere gre deerlendirilmesi amacyla istatistiksel analiz

yaplmtr.

statistiksel analizde Varyans Analizi kullanlmtr. TK ortalama toz

konsantrasyonunu iletmeler ve bunlara bal alt birimleri etkilendiinden analizlerde

ki Ynl Varyans Analizi uygulanmtr.

4.1. TKye Bal letmelerin ve Alt Birimlerinin Ortalama Toz

Konsantrasyonlarnn statistiksel Analizi

TKye bal olarak alan ve ak ocak iletme yntemi ile kmr reten

ocaklarda yaplm olan toz lm almalarndan elde edilmi olan deerler izelge

4.1de verilmitir. lm noktalar; dekapaj dkm harman, dekapaj makine aynas ve

kmr makine aynas olarak oluturulmutur.

izelge 4.1.TK letme ve Birimlerin Ortalama Toz Konsantrasyon Deerleri (mg/m3)

lm Noktalar

letmeler DekapajDkm Harman

Dekapaj Aynas Kmr Aynas Ortalama

L 1,668 1,350 1,299 1,439SL 1,572 1,743 2,045 1,787

GEL 2,139 2,305 2,014 2,153YL 2,354 2,340 2,279 2,324

Ortalama 1,93325 1,9345 1,90925


29/55

izelge 4.1de verilen toz lm deerleri kullanlarak ekil 4.1 izilmitir.

0

0,5

1

1,5

2

2,5

L SL GEL YL

letmeler

TozKonsantrasyonu,mg

\m3

Dekapaj Dkm Harman Dekapaj Makine Aynas Kmr Makine Aynas

ekil 4.1. TKye bal iletme ve alt birimlerinde tozluluunun dalm

statistiksel analizde izelge 4.1de verilen ortalama toz konsantrasyonudeerleri kullanlm ve iletmeler ve iletmelerin birimleri arasnda kyaslama

yaplmas amacyla ki Ynl Varyans Analizi uygulanmtr. TK ortalama toz

konsantrasyonu deerini etkileyen iletme ve birim olmak zere iki faktr olmas

nedeniyle ki Ynl Varyans Analizi seilmitir. statistiksel analizlerMicrosoft

Office Excel kullanlarak yaplmtr. Verilerin girilmesinde ncelikle Aralar

mensnden Veri zmleme (ekil 4.2) seilmi ve daha sonra Veri zmleme

penceresinden (ekil 4.3) ilgili istatistiksel hesaplama yntemi seilerek almaya

devam edilmitir.

ekil 4.2. Microsoft Office Excel Veri zmleme seeneinin grnm


30/55

ekil 4.3. Veri zmleme seeneklerinin grnm

Yaplan istatistiksel analiz neticesinde elde edilen sonular izelge 4.2de

verilmitir.

izelge 4.2. TK ye Bal letmeler ve Alt Birimleri in ki Ynl Varyans Analizi

Varyans

Kayna SS Df MS F P-deeri

Satrlar 1,399889 3 0,46663 11,72103 0,006393

Stunlar 0,00162 2 0,00081 0,020348 0,979925

Hata 0,238868 6 0,039811

Toplam 1,640377 11

letmeler ve bu iletmelere ait alt birimlerin tozluluk koullarn

deerlendirmek amacyla ncelikle birimler iin hipotez testleri kurulmu ve bu testler

aada verilmitir.

Ho Birim : 1= 2= 3= 0

H1Birim : 1 .30 (En az bir BJ sfrdan farkldr.)

Birim faktrne ilikin kurulan hipoteze gre F0.95( 2,6) alnarak F tablosundan

F tablo = 5,14 olarak okunmutur. F Birim < F tablo olduundan % 5 anlam dzeyinde, H0

hipotezi kabul edildiinden, birim faktrnn kritik etki yaratmad dolaysyla

birimler arasnda farkllamann olmad sylenebilir.


31/55

Benzer ekilde iletmeler iin de aada verilen hipotez testleri kurulmutur.

Ho letme

: i= 0 i= 1, 2, 3, 4

H1 letme: i0 (En az biri sfrdan farkl)

letme faktrne ilikin kurulan hipoteze gre F0.95(3,6) alnarak F

tablosundan F tablo = 4,76 olarak okunmutur. F letme > F tablo olduundan % 5 anlam

dzeyinde, H0 hipotezi ret edildiinden, iletme faktrnn kritik etki yaratt

dolaysyla iletmeler arasnda farkllamann olduu sylenebilir.

Ho hipotezi red edildiinden, iletmelerin tozluluk koullarn karlatrmak iin

Tukey testi kullanlmtr. Bu testte kullanlan eitlik aada verilmitir.

MSEKritiksnr qu r= (4.1)

Burada;

qu : tukey tablo deeri,

MSE : ortalamalarn standart hatas,

r : stun saysdr.

statistiksel tablodan elde edilen kritik deer qu = 4,90 , MSE (Mean Square

Error) deeri izelge 4.2den 0,039811 ve r deeri de 3 alnarak kritik snr 0,564465

hesaplanmtr. Bununla beraber iletmelerin tozluluklar arasndaki mutlak farklar da

hesaplanarak izelge 4.3de verilmitir.

izelge 4.3. TK Tukey Testi le oklu Kyaslama

Kyaslama Mutlak fark Kritik snr YorumL SL 0,348 0,564465 L toz konsantrasyonu SLden farkl deil

L GEL 0,714 0,564465 L toz konsantrasyonu GELden farkl

L YL 0,885 0,564465 L toz konsantrasyonu YLden farkl

SL GEL 0,366 0,564465 SL toz konsantrasyonu GELden farkl deil

SL YL 0,537 0,564465 SL toz konsantrasyonu YLden farkl deil

GEL - YL 0,171 0,564465 GEL toz konsantrasyonu YLden farkl deil


32/55

izelge 4.3 ad geen tm iletmelerin tozluluk koullarnn karlatrlmas

amacyla hazrlanm olup, deerlendirildiinde en yksek tozluluk farknn L ve YL

arasnda olduu ve ortalama toz konsantrasyonlar deerlendirildiinde de YLnin en

fazla toz konsantrasyonuna sahip olduu gzlenmitir.

TK ye bal ak iletmelerde tozluluk koullarnn iletme baznda deitii

yaplan analiz sonucunda bulunmutur. Bir ak iletmede tozluluun en fazla

olabilecei yerleri aratrmak amacyla da L seilmi ve iletme ile ilgili bilgiler

aada verilmitir.

4.2. an Linyit letmeleri Tozluluk Koullarnn Deerlendirilmesi

4.2.1. Tarihe

anakkale - an havzasndaki kmr oluumu; 1940 ylnda tespit edilmi ve

1979 ylnda yrrle giren 2172 sayl yasa ile devletletirilinceye kadar zel sektr

tarafndan iletilmitir. anakkale - an havzasnda, 1995 yl ba itibariyle

780.100.000 ton iletilebilir kmr rezervinin; sanayinin enerji ve snma amal teshin

ihtiyacn karlamak amacyla iletmeye alnmasdr. Son yllarda oluan evre bilinci

nedeni ve yksek kkrt ierii nedeniyle ( % 1.00- 8.00 ) cazibesini yitiren an

kmr, 7. be yllk kalknma plan erevesinde 2000 yl Haziran aynda kurulmasna

balanan 2 x 160 MW gcndeki an termik santralinin devreye girmesiyle, lkemizin

artan enerji ihtiyacna katkda bulunmaktadr.

4.2.2. Jeolojik yap

Havzann 1940 ylnda tespit edilen kmr varl; jeolojik yarma ve galerilerle

ksmen gelitirilmi, varl saptanan linyit rezervinin kesin olarak belirlenebilmesi iin

MTA tarafndan 1956-1957 yllarnda 35 adet arama sondaj yaplm ve MTA-TK

ibirlii ile de 1975-1976 yllarnda arama, rezerv gelitirme ve iletme amal olmak

zere 73 adet sondajla almalara devam edilmitir. 1976 ylnda saha ile ilgili 1/25000lekli jeolojik haritalar hazrlanarak, sahann stratigrafi ve ksmen de tektonii


33/55

aydnlatlmtr. Sahann 1979 ylnda devletletirilmesinden sonra da TK Kurumu

tarafndan DS ve EE idaresine, havzann kesin kmr varln ve iletme yntemini

kesin olarak belirlemek amacyla, 1990 yl sonuna kadar toplam 333 adet sondaj

yaptrlmtr. Bu sondajlarla; an ilesi yerleim alan altnda da kmr varlnn

tespit edilmesinin yannda, tektonik adan deikenlik gsteren an Havzasnn

yapsn daha iyi deerlendirebilmek mmkn olmutur.

Ancak havzada bulunan linyit rezervinin santral amal olarak

deerlendirilmesinin kesinlemesinden sonra, rezervin btn boyutlar ile

belirlenebilmesi amacyla iletme sondajlarna, sahada 1980 li yllardan bu yana devam

eden ve dekapaj ile retim faaliyetlerini olumsuz ynde etkileyen heyelanlarn

sebeplerinin aratrlmas ve ev stabilitesi ile ilgili deerlerin btn boyutlar ile

belirlenebilmesi amacyla jeoteknik sondajlarn yaplmasna karar verilmi olup, bu

kapsamda TK-MTA arasnda dzenlenen protokol erevesinde sondaj almalarna

2001 ylnda yeniden balanmtr.

an havzasnda genel olarak tek bir linyit damar oluumu gzlenmekte olup

kalnlk 0-35 m arasnda deimektedir. Havzada yaplan genel deerlendirme

sonucunda ise ortalama linyit damar kalnln 19,29 m olduu, rt tabakasnn

kalnl ise 30-300 m arasnda deitii anlalmaktadr.

Katman eimleri 0-20 arasnda deimektedir. 30 zerindeki eilimlere

genellikle fay zonlar civarnda rastlanmaktadr. Eim genel olarak Kuzey ynne doru

olup, havzann dousundaki an-1 panosunda Gney-Gneybat ynndedir. Katman

dorultular ise havzada genel olarak Dou-Bat ynndedir.

Havzada birbirine paralel ve kuzey-gney ynnde 6 adet, Kuzeydou-

Gneybat dorultusunda 7 adet olmak zere toplam 13 adet fay saptanmtr. Faylar

genellikle basamak faylar eklinde gelimi olup, atmlarnn 0-90 m arasnda deitii,

faylarn eimlerinin ise genellikle 45 civarnda olduu anlalmaktadr. Kmr

serisinin oluumu zerinde orojenik hareketlerin yan sra, volkanik hareketlerindeetkisi bulunmaktadr.


34/55

4.2.3. Dekapaj

Ak iletme projesine gre maden yatann zerindeki rt tabakasnn delme+

patlatma yntemi ile gevetilmesi, kazlmas, yklenmesi, tanmas, toprak harmanna

dklmesi, serilmesi, harman sahasnn dzeltilmesi, toprak harman ve kademe

yollarnn yapm ve bakm gibi eitli ilemlerin tamamdr.

Lde dekapaj faaliyetlerinde ekskavatr+kamyon grubu kullanlmaktadr.

Kmr damarnn zerindeki rt tabakas delik makinalar (9'' ) ile delinerek uygun

nitelikteki patlayc maddelerle patlatlarak gevetilmekte ve daha sonra 20 yd3 kepe

kapasiteli elektrikli ekskavatrlerle kazlarak 77 tonluk toprak kamyonlarna

yklenmekte ve bu kamyonlar vastasyla tanarak toprak harmanlarna (kmrsz

alanlara ) dklmektedir. Bu amala dekapajda, 5 adet 20 yd3 kepe kapasiteli elektrikli

ekskavatr, 1 adet 6.5 yd3lk hidrolik ekskavatr, 37 adet 85 tonluk ve 11 adet 45

tonluk toprak kamyonlar kullanlmaktadr. Dekapaj faaliyetlerinde iletmenin

ihtiyacna gre ihale yntemi ile mteahhit imkanlarndan da yararlanlmaktadr. L

dekapaj miktarlar izelge 4.4de verilmitir.

izelge 4.4. L de Yllara Gre Dekapaj Miktarlar (1000 m3 )

MTEAHHT

YILLAR LNCELTME NCELTME

KMR

ST TOPLAM

GENEL

TOPLAM(P) FLDEKAPAJ

2002 8500 12000 ............... 12000 20500 21793

2003 8500 12600 5000 17600 26100 26668

2004 9000 17000 6000 23000 32000 29480

2005 9000 44500 3500 48000 57000 34313

2006 8000 28100 9900 38000 46000 39860

TOPLAM 43 000 144 200 24 400 138 600 181 600 152114


35/55

4.2.4. Patlatma

Kmr zerindeki rt tabakalar, kademe yksekliine gre ; delik ap 9" olan

delik makinalar ile 7x6x7,5 m veya 8x6x15m delik dzeni ile delinip patlatlarak

gevetilmektedir. letmede patlayc malzeme olarak ANFO, patlatc olarak da

NONEL kapsl kullanlmaktadr. L de alan patlatma deliklerinin kesit grnts

ekil 4.4de verilmitir.

15 m'lik Deliklerde;175 Kg. Anfo1,5 Kg. Dinamit2 Adet ElektriksizKapslKullanlmaktadr.

7,5 m'lik deliklerde;75-100 Kg. Anfo0,5 Kg. Dinamit1 Adet ElektriksizKapsl

ekil 4.4. L de alan patlatma deliklerinin kesit grnts


36/55

4.2.5. Kmr ve kmr retimi

Kmr; ana eleman karbon olan bitki kkenli madde olup, zaman iersinde

basn altnda bitkilerin scaklkta deimesi sonucu olumutur. Kmr; karbon,

hidrojen, oksijen ve azottan oluan, iinde kkrt ve mineral maddeler ihtiva eden bir

madendir. retimi kolay, verimi yksek, ucuz ve temiz bir fosil yakttr.L de 2001 ve 2002 yl ba itibariyle yaplan sondajlarn da

deerlendirmesiyle yaplan en son rezerv hesab aadaki izelgede de grlmektedir.

izelge 4.5. Lnin en son yaplan rezerv hesab ve kmrn zellikleri

Grnr rezerv 88.833.000 Ton

retilebilir rezerv 69.321.800 Ton

Toplam dekapaj 830.264.600 m3

Ortalama toprak Kmr oran 11,98 m3/ ton

Orijinal kmr alt sl deer (AID) 3023 Kcal/kg

Orijinal kmr ortalama nem %23,65

Orijinal kmr ortalama kl %24,25

Orijinal kmr ortalama Kkrt %2,62 6,66

Kmr younluu 1,4 ton/m3

Ortalama kmr kalnl 19,29 m.

izelge 4.6. L Kmrn kalorifik zelliine gre rezerv dalm

AID (Kcal /kg ) RETLEBLR REZERV ( Ton) %

4.000-5.000 9.136.613 13,18

3.000-4.000 27.181.078 39,21

2.000-3.000 13.704.920 19,77

1.000-2.000 19.299.189 27,84

TOPLAM 69.321.800 100,00


37/55

Kmr retimi, zeri alan kmr damarlarndan ykleyici + kamyon grubuyla

( kaz + ykleme + nakliye ) retilmektedir. Kmrn kaz + ykleme nakliyesi, ihale

yntemi ile mteahhit firmalar tarafndan yaplmaktadr. Ocaktan kamyonlara yklenen

kmrler, yaklak 2,5 Km uzaklktaki kriblaj tesisine tanmaktadr. Bu kmrlerin

tamam hizmet satn alnmas yntemi ile alan mteahhit firma tarafndan iletmeye

ait tesislerde ayklanmakta ve uvallanmaktadr. Ayn anda mterilere ait aralara

yklenmektedir. L yllk kmr retimi ve sat izelge 4.7de verilmitir.

izelge 4.7. L Yllara Gre Kmr retimi ve Sat (1.000 ton)

PROGRAMINA GRE SATI

YILLAR

TEVSPROJESNE

GREHAZIRLANACAK

KMR

SOSYALYARDIMLAMA

FONUNATESLM EDLEN

KMR

TERMK PYASA TOPLAM

2002 922 - ----- 238 238

2003 1 738 24 115 304 443

2004 2 320 29 397 449 875

2005 2 403 31 577 455 1063

2006 2 458 67 762 612 1441

TOPLAM 9 838 151 1851 2058 4060

Ak iletme kmr madenciliinde son yllarda artan byk lekli mekanize

almalar, fazla miktarda kmr retimini salamakla birlikte evresel adan nemli

etkilere sahip olan byk miktarl toz oluumunu da beraberinde getirmitir (Ghose and

Majee, 2000). L makine park ierii ve personel durumlar izelge 4.8 ve 4.9da

srasyla verilmitir.


38/55

izelge 4.8. L Makine Park

CNS MARKASI MODEL KAPASTES MKTARI

ELEKTRKL EKSKAVATR MARON 191M-II 20 YD3 5 ADET

HDROLK EKSKAVATR KOMATSU PC1100 6.5 YD3 1 ADET

AIR KAMYON KOMATSU HD 785-2 80 TON 37 ADET

AIR KAMYON KOMATSU HD 465-3 45 TON 9 ADET

SULAMA TANKER KOMATSU HD 465-3 45 TON 2 ADET

BULLDOZER KOMATSU D 355 A-3 410 HP 3 ADET

BULLDOZER KOMATSU D 155 A-1 320 HP 8 ADET

PAYDOZER CATERPLLAR CAT 824-C 310 HP 1 ADET

PAYDOZER KAWASAK 95 ZV 340 HP 1 ADET

YKLEYC VOLVO 4400 S 2.5 YD3 3 ADET

YKLEYC CATERPLLAR CAT 920 1.5 YD3 1 ADET

YKLEYC CATERPLLAR L 955 2 YD3 1 ADET

YKLEYC CASE W 20-C 2.7 YD3 1 ADET

YKLEYC KOMATSU WA 800 11 M3 1 ADET

TRAKTR KEPE MASTA BK110 1.5 YD3 1 ADET

GRAYDER KOMATSU GD825 A-2 280 HP 1 ADET

GRAYDER CATERPLLER 16 H 286 HP 2 ADET

KANAL A.MAK. UKUROVA 755 1.1 YD3 1 ADET

VN HTACH FK 180 50 TON 1 ADET

VN TEREX CD 115 10 TON 1 ADET

DELK MAKNES REED DRLL SK 50T 9 N 1 ADET

FORKLFT SMAK RECORD 4 TON 1 ADET

FORKLFT HERC D-60 6 TON 1 ADETLASTK TAK.MAK. UKUROVA F 80 8 TON 1 ADET

SONDAJ MAK. MORSET 1984 2.5 N 1 ADET

YOL SLNDR BOMAG 211 R-3 80 HP 1 ADET

YKLEYC KOMATSU WA500_3SH 5 M3 1 ADET

HDROLK EKSKAVATR KOMATSU PC 400 LC-7 2,6 M3 1 ADET

TOPLAM 89ADET


39/55

izelge 4.9. L Personel Durumu

MEMUR KADRO DURUMU Say

1 NOLU CETVEL 6

2 NOLU CETVEL 113

TOPLAM 119

MEMUR PERSONEL DAILIMI

letme Mdr 1

letme Md. Yar.(Teknik) 1

letme Md. Yar. (dari) -

Bauzman 3

Teknik Uzman 1

Sivil Savunma Uzman 1

Maden Bamhendisi 6

Makine Bamhendisi 3

Elektrik Bamhendisi 1

Maden Mhendisi 9

Elektrik Mhendisi 4

Makine Mhendisi 5

Harita Mhendisi 2

Jeoloji Mhendisi 1

Kimya Mhendisi 2

Maden Teknikeri 2

naat Mhendisi 1

Teknisyen 2

ef 12

Avukat 1

Memur 25

Veznedar 2

Salk Memuru 1

Koruma Gvenlik Amiri 1

Grup efi 4

Koruma Grevlisi 28


40/55

Lnde 1995-2005 yllarnda 5 farkl istasyonda yaplm olan toz

lmlerinden elde edilen deerler yllk bazda deerlendirilmi ve srasyla aadaki

ekillerde gsterilmitir.

0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5

Kmr Makine

Aynas

Delik Makinesi

Kabini

Dkm Harman

Kriblaj Tesis i

Dekapaj Makine

Aynas

ekil 4.5.L 1995 Yl Toz lm Deerleri

0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5

Dkm Harman

Dekapaj Makine

Aynas

Kriblaj Tesis i

Kmr Makine Aynas

Delik Makinesi Kabini

ekil 4.6. L 1996 Yl Toz lm Deerleri


41/55

0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4

Dekapaj Makine Aynas

Delik makinesi Kabini

Kmr Makine Aynas

Dkm Harman

Kriblaj Tesisi


0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4

Dekapaj Makine

Aynas

Kmr Makine

Aynas

Kriblaj Tesis i

Dkm Harman

Delik Makinesi

Kabini



42/55

0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6

Dekapaj Makine Aynas


Kriblaj Tesisi

Kmr Makine Aynas

Dkm Harman


0 0,5 1 1,5 2 2,5

Dekapaj Makine

Aynas

Dkm Harman

Kmr Makine

Aynas

Delik Makinesi

Kabini

Kriblaj Tesis i



43/55

0 1 2 3 4 5 6

Dkm Harman

Delik Makinesi

Kabini

Kriblaj Tesis i

Dekapaj Makine

Aynas

Kmr Makine

Aynas


0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4

Kriblaj Tesis i


Kmr Makine Aynas

Dkm Harman

Dekapaj Makine

Aynas

ekil 4.12.L 2005 Yl Toz lm Deerleri


44/55

4.2.6. an Linyit letmelerindeki Toz Koullarnn statistiksel Analizi

TKye bal an Linyit letmeleri (L) nde 1994-2005 yllar arasnda yaplm

olan toz lm sonularndan elde edilmi ortalama toz konsantrasyonu deerleri

kullanlarak iletmenin birimleri (dekapaj dkm harman, dekapaj makine aynas,

kmr makine aynas, delici makine kabini, kriblaj tesisi) arasnda tozluluun

kyaslanmas ve birimlere gre deerlendirilmesi amacyla istatistiksel analiz

yaplmtr. L ak ocaklarnn genel grnmleri ekil 4.13 ve 4.14de verilmitir.

ekil 4.13. an ilesi ve ocak sahasnn genel grnm


45/55

ekil 4.14. L ocaklar genel grnm

statistiksel analizde varyans analizi kullanlmtr. L ortalama toz

konsantrasyonunu etkileyen yllar ve birim bamsz deikenlerinin iki olmas

nedeniyle ki ynl varyans analizi uygulanmtr.

an linyitleri iletmesinde, ynetmelik gerei, ylda bir defa be farkl

istasyonda toz lm yaplmaktadr. Toz lmnde kullanlan alet gravimetrik esasl

(mg/m3) AFC 123 isimli cihazdr. Toz lm istasyonlarnn kodlar, aklamalar ve

grnmleri srasyla aada verildii gibidir.


46/55

1 : Dekapaj Dkm Harman

ekil 4.15. L Dekapaj dkm harman genel grnm

2 : Dekapaj Makine Aynas

ekil 4.16. L Dekapaj almalar genel grnm


47/55

3 : Kmr Makine Aynas

ekil 4.17. L Kmr almalar genel grnm

4 : Delici Makinesi

ekil 4.18. L Delici makine genel grnm


48/55

5 : Eleme Tesisi

ekil 4.19. L Eleme tesisleri genel grnm

Yukarda grnmleri verilen istasyon noktalarnda 1994-2005 yllar arasnda

yaplm olan toz lm almalarndan elde edilen deerler izelge 4.10da

verilmitir.

izelge 4.10. L Yllar ve Birimlerin Ortalama Toz Konsantrasyon Deerleri(mg/m3)

lm Noktalar

Yllar DekapajDkmHarman (1)

DekapajMakineAynas (2)

KmrMakineAynas (3)

DelikMakinesiKabini (4)

KriblajTesisi (5)

1994 1,12 0,52 0,73 7,29 4,201995 1,33 1,30 1,75 3,23 0,681996 3,50 2,30 2,10 4,20 2,101998 2,95 1,58 1,85 3,46 3,801999 2,53 1,63 2,01 1,71 2,132001 0,44 0,10 0,50 0,48 0,442003 0,75 1,13 0,90 1,50 1,962004 0,06 0,13 0,25 4,92 0,46

2005 2,33 3,50 1,60 0,91 0,80Ortalama 1,668 1,350 1,299 3,077 1,841


49/55

izelge 4.10daki deerler kullanlarak ekil 4.20. izilmitir.

0

1

2

3

4

5

6

7

8

1994 1995 1996 1998 1999 2001 2003 2004 2005

lm yaplan yllar

TozKonsantrasyonu,mg\

3

Dekapaj Dkm Harman Dekapaj Makine Aynas

Kmr Makine Aynas Delik Makines Kabini

Kriblaj Tesisi

ekil 4.20. L yllar ve birimler baznda tozluluunun grafiksel gsterimi

Lye ait ortalama toz konsantrasyonu deerleri kullanlarak yllar ve

iletmenin birimleri arasnda kyaslama yaplmas amacyla ki Ynl Varyans

Analizi kullanlmtr. L ortalama toz konsantrasyonu deerini etkileyen yllar ve

birimler olmak zere iki faktr olmas nedeniyle ki Ynl Varyans Analizi

uygulanmtr. Bu analiz neticesinde elde edilen sonular aadaki tabloda

gsterilmitir.

izelge 4.11.L ye Ait Yllar ve Birimler in ki Ynl Varyans Analizi

Varyans

Kayna SS Df MS F P-deeri

Satrlar 28,10124 8 3,512655 2,200305 0,054258Stunlar 18,81001 4 4,702502 2,945618 0,035184Hata 51,08607 32 1,59644

Toplam 97,99732 44


50/55

Yllar ve lm yaplan birimlerin tozluluk koullarn deerlendirmek

amacyla ncelikle yllar iin hipotez testleri kurulmu ve bu testler aada verilmitir.

Ho Yllar : i=0 i =1, .,9

H1Yllar: i 0

lm yaplan yllar faktrne ilikin kurulan hipoteze gre F0.95(8,32)

alnarak F tablosundan F tablo = 2,244 olarak okunmutur. F yllar < F tablo olduundan

% 5 anlam dzeyinde, H0 hipotezi kabul edildiinden, lm yaplan yllar faktrnn

kritik etki yaratmad dolaysyla yllar arasnda farkllamann olmad sylenebilir.

Benzer ekilde lm yaplan birimler iin de aada verilen hipotez testleri

kurulmutur.

Ho Birim : 1= .=5=0

Hi Birim: 1 .50

Birim faktrne ilikin kurulan hipoteze gre F0.95(4,32) alnarak F

tablosundan F tablo = 2,668 olarak okunmutur. F birim > F tablo olduundan % 5 anlam

dzeyinde, H0 hipotezi ret edildiinden, birim faktrnn kritik etki yaratt dolaysyla

birimler arasnda farkllamann olduu sylenebilir.

Ho hipotezi ret edildiinden, birimlerin tozluluk koullarn

karlatrmak iin Tukey testi kullanlmtr.

statistiksel tablodan elde edilen kritik deer q u = 4,088, MSE deeri izelge

4.11den 1,59644 ve r deeri de 9 alnarak kritik snr 1,72173 hesaplanmtr. Bununla

beraber iletmelerin tozluluklar arasndaki mutlak farklar da hesaplanarak izelge

4.12de verilmitir.


51/55

izelge 4.12. Lye Ait Deerlerin Tukey Testi le oklu Kyaslamas

Kyaslama Mutlak fark Kritik snr Yorum1 2 0,313 1,72173 1. birim toz konsantrasyonu 2. den farkl deil1 3 0,369 1,72173 1. birim toz konsantrasyonu 3. den farkl deil1 4 1,409 1,72173 1. birim toz konsantrasyonu 4. den farkl deil1 5 0,173 1,72173 1. birim toz konsantrasyonu 5. den farkl deil2 3 0,056 1,72173 2. birim toz konsantrasyonu 3. den farkl deil2 4 1,727 1,72173 2. birim toz konsantrasyonu 4. den farkl2 5 0,487 1,72173 2. birim toz konsantrasyonu 5. den farkl deil3 4 1,778 1,72173 3. birim toz konsantrasyonu 4. den farkl3 5 0,542 1,72173 3. birim toz konsantrasyonu 5. den farkl deil

4 - 5 1,236 1,72173 4. birim toz konsantrasyonu 5. den farkl deil

izelge 4.12 ad geen tm birimlerin tozluluk koullarnn karlatrlmas

amacyla hazrlanm olup, deerlendirildiinde en yksek tozluluk farknn 3 ve 4 nolu

lm noktalar olan kmr makine aynas ile delici makinesi kabini arasnda olduu

ve ortalama toz konsantrasyonlar deerlendirildiinde de 4 nolu lm noktas olan

delici makinesi kabininin en fazla toz konsantrasyonuna sahip olduu gzlenmitir.

Maden ve Ta Ocaklar ve Tnel Yapmnda Tozla Mcadeleyle lgili

Ynetmeliine gre Eik Snr Deer (ESD) = 25 / %SiO2 (mg/m3) formlnden

hesaplanr. SiO2 ierii % 5den az olduu takdirde ESD 5 mg/m3 olarak kabul edilir

denilmektedir. TKye bal Lnde alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl i

Sal ve Gvenlii Merkezi (SGM) tarafndan yaplan kuvars analizleri

neticesinde solunabilir SiO2 konsantrasyonu % 1 olarak tespit edilmitir. Bylece ESD

deerin 5 mg/m3 olduu ve iletmenin toz lm deerlerinin ESD deerini amadgrlmektedir. Sonu olarak ii sal asndan tozluluun bir problem yaratmad

tespit edilmekle beraber, mevcut tozla mcadele almalar da srdrlmelidir.


52/55

5. SONU VE NERLER

TKye bal iletmeler tozluluk asndan deerlendirildiinde iletmeler

arasnda farkllk olduu ve en yksek toz konsantrasyonuna sahip olan

iletmenin Yeniky Linyit letmeleri (YL) olduu saptanmtr. Bu mevcut

durumdaki farklln sebepleri:

- Kaynak madenin jeolojik , fiziksel ve kimyasal yaps ve para boyutu,

- Nem oran , yamur ve buharlama ,

- Rzgar hz olarak sylenebilir.

TKne bal iletmelerin alt birimleri arasnda (dekapaj dkm harman,

dekapaj makine aynas ve kmr makine aynas) toz konsantrasyon

deerlerinde bir farkllk olmad saptanmtr.

L toz konsantrasyon deerleri yllar baznda incelendiinde bir farllk

olmad saptanmtr.

Lne bal iletmelerin alt birimleri arasnda (dekapaj dkm harman,

dekapaj makine aynas, kmr makine aynas, delici makinesi ve eleme

tesisleri) toz konsantrasyon deerlerinde bir farkllk olduu ve en yksek toz

konsantrasyonuna sahip olan alt birimin delici makinesi olduu saptanmtr.

Lnden alnan toz numunelerinin alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl

i Sal ve Gvenlii Merkezi (SGM) tarafndan yaplan kuvars

analizleri neticesinde solunabilir SiO2 konsantrasyonu % 1 olarak tespit

edilmitir. Maden ve Ta Ocaklar ve Tnel Yapmnda Tozla Mcadeleyle

lgili Ynetmeliine gre Eik Snr Deer (ESD) olarak kabul edilen SiO2

konsantrasyonu % 5i geemez denilmektedir. Bylece L solunabilir SiO2

konsantrasyonu deerinin ynetmelikte belirtilen ESD deerini amad ve

toz konsantrasyonu asndan bir saknca yaratmad grlmektedir.


53/55

TKne bal iletmelerde yaplan toz lm deerleri incelendiinde, Maden

ve Ta Ocaklar ve Tnel Yapmnda Tozla Mcadeleyle lgili

Ynetmeliine gre ii sal bakmndan saknca oluturabilecek bir toz

konsantrasyonuna rastlanmamtr. Bununla beraber, incelenilen toz lm

raporlarnn belirli bir standard olmamasndan dolay yaplacak

deerlendirmelerde zorluk yaanabilecei grlmtr. Bu nedenle, yaplan

toz lm sonularnn belirli bir formata uygun olarak hazrlanmas ve ilgili

kurumlara bu formatla sunulmas, bu alanda yaplabilecek olan almalarn

daha salkl yrtlmesine olanak salayacaktr.


54/55

KAYNAKLAR DZN

Ayvazolu, E., 1984, Madenlerde Havalandrma ve Emniyet, .T.. Maden Fakltesi.

Baysal, F., 1979, yerlerinde Toz Sorunu, VI. Trkiye Madencilik, Bilimsel ve Teknik

Kongresi, TMMOB Yayn.

Davies, C.N., 1987, The effects of Abnormal Physical Conditions at Work.

Ersoy, A., 2000, Madencilik ve evre, ukurova niversitesi Mhendislik - Mimarlk

Fakltesi Yaynlar .

Ghose, M.K. and Majee, S.R., 2000, Sources of air pollution due to coal mining and

their impacts in Jharia coalfield, Environment International, 26, 81-85.

Ghose, M.K., 2007, Opencast Coal Mining in India: Analyzing and Addressing the Air

Environmental Impacts, Environmental Quality Management, 71-87.

Gyagler, T., 1982, Toz Oluumunu Etkileyen Faktrler, Trkiye 3.Kmr Kongresi

Bildirileri Kitab.

ILO, 2000, Encyclopedia of Occupational Health and Safety.

Mc Cunney R.,1988, Handbook of Occupational Medicine .

ztrk, M., 2005, Toz ve Pnmokonyozla Mcadele, TTK Gvenlii Daire

Bakanl.

Saltolu, S., 1970, Maden letmelerinde Toz ve Silikozla Mcadele, .T.. MadenFakltesi Yayn.


55/55

KAYNAKLAR DZN (devam ediyor)

Sengupta, M., 1990, Mine Environmental Engineering .

Tongu, E., 1992, Meslek Hastalklar Klavuzu, TTB yayn.

Tozla Mcadele Ynetmelii, 14.9.1999 Tarih 20635 Sayl R.G.

nver, ., 1986, Uygulamal statistiksel Yntemler.

acik ocaklarda toz kosullarinin istatistiksel analizi statistical analysis of dust condition of...

Documents