महर दरस [email protected] आण शदरस-आशम...भजन क ल स . म...

16
महर द रस आण शद रस-आशम लखक रदणसरम शशमदरदन नरय ग#सरम महरज - , , , Published by Bhakti University LLC Harrisburg PA with permission from GVP , , Financial help from Srimati Chandramukhi Devi Dasi Hawaii USA , , , , . DTP help from Atul Chandra Goel Shahdra Delhi India Mob 9968232341 पकशक- शमन भण2 रद3 द3 महरज श र3गनथ ग5य मठ, न7तय-गमजरळ, हसरघट=, ब3गल#र-५६००८८ दCरर: (०८०) २८४६६७६० म#बईल: ९९००८८५२४१ मरठM अन रद: शल गदधर पणण आण शल भण2 ररन#द ठकC र य3च तर#भर, श गणणच म3ददर मजन, श ग5रबद ५२२ ३ जलई, २००८ - 1 - इ-प: @ . bvdandi gmail com @ . vishnudaivata gmail com रब-सई=: :// . . http www purebhakti com :// . . http www rangagaudiya com :// . . http www bhaktistudies com :// . . http www purebhakti tv ॐ ररषपद श शमदरपजन कशर ग#सरम "आचय क शर" य3च उपदशरल १ - श गरपदपद3चय ररश3भ सरदरच भगरदर पप ह#. २ - श हरर-गर-रdषर3च तनषकप= सर हच गरस र आह. ३ - कeनखय भरच सरशष आण स3पC भर-अ3ग आह. ४ - कeनचय मधयमन च भरच इर अ3ग पष ह#. ५ - कस3गच तयगच तनजन आह अथ सध-रdषर-स3ग भजनच तनजन भजनच तपय आह. ६ - सदसरद हरकथच पचरच हरकeन आह. ७ - सदसरद हरकथ स3ग अथर शहरस रमय कथ तनमगन रह ह म5नरसथ आह. ८ - शरपनगतय ग5र-भजन ह श रधक7ष3च रपल3भ भजन ह#य. ९ - सदरच चरशय करन हरस र कर. १० - न-मन-रचनदर क#ल उदग कर नय. ११ - सतपथरर रह C न अथmपजनदर जरन तनरह कर. १२ - श भगरन एक आह, अनक नह; ह सदdर समर ठ रर. - 2 -

Upload: others

Post on 22-Jan-2020

8 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

महर�� द�र�सआण�

श�द�र�स-आशमल�खक

र�दण��सरम� श�श�मदर�र�दन� नरय� ग#सरम� महरज

- , , , Published by Bhakti University LLC Harrisburg PA with permission from GVP

, , Financial help from Srimati Chandramukhi Devi Dasi Hawaii USA , , , , .DTP help from Atul Chandra Goel Shahdra Delhi India Mob

9968232341 पकशक-

श�मन भण2 �र�द3� द3�� महरजश� र3गनथ ग5��य मठ, न7तय-गमजरळ,ह�स�रघट=, ब3गल#र-५६००८८दCरर��: (०८०) २८४६६७६०म#बईल: ९९००८८५२४१

मरठM अन�रद:

श�ल गदधर पणण�� आण� श�ल भण2 �ररन#द ठकC र य3च त�र#भर,श� ग�णण�च म3ददर मज�न, श� ग5रबद ५२२३ ज�लई, २००८

- 1 -

इ-प�: @ .bvdandi gmail com@ .vishnudaivata gmail com

र�ब-सई=: :// . . http www purebhakti com

:// . .http www rangagaudiya com:// . .http www bhaktistudies com:// . .http www purebhakti tv

ॐ ररष��पद श� श�मदर�पजन क� शर ग#सरम� "आचय� क� शर�" य3च� उपद�शरल�१ - श� ग�रपदपद3चय ररश3भ स�र�दरच भगरदर� पप ह#��.२ - श� हरर-ग�र-रdष�र3च� तनषकप= स�र ह�च ग�रस�र आह�.३ - कe��न�खय भर�च सर�श�ष आण� स3पC�� भर�-अ3ग आह�.४ - कe��नचय मधयमन�च भर�च� इ�र अ3ग प�ष ह#��.५ - क� स3गच तयगच तनज�न आह� अथ�� सध�-रdष�र-स3ग� भजनच तनज�न भजनच �तपय� आह�.६ - सदसर�द हररकथ�च पचरच हररकe��न आह�. ७ - सदसर�द हररकथ स3ग�� अथर श�हररस�रमय कथ�� तनमगन रह�� ह� म5नरसथ आह�.८ - श�रपन�गतय� ग5र-भजन ह� श� रधक7 ष�3च� ररपल3भ भजन ह#य.९ - सद�रच चर�शय करन हररस�र करर�.१० - �न-मन-रचनदर� क#�ल उद�ग कर नय�.११ - सतपथरर रहCन अथmपज�नदर ज�रन तनर�ह करर.१२ - श� भगरन एक आह��, अन�क नह��; ह� सदdर समर� ठ�रर�.

- 2 -

।श�श� ग�र ग5रङग5 जय�:।

महर�� द�र�सआण�

श�द�र�स-आशमश�ग5��य र�दन� सतमत� आण� �दन�ग�� भर�वयप� श�ग5��य मठ3चs पत�ष�,

श�क7 ष�चd�नयमनय दशमधस�नरर श�ग5��यआचय� क� शर� ॐ ररष��पद अष#तरश�श� श� श�मद भर�पजन क� शर ग#सरम�चर�क� अन�ग7ह��

र�द3द�सरम� श�मदर�र�दन� नरय� ग#सरम� महरज दर रतच�

महर�� द�र�स आण� श�द�र�स-आशमवजमण�लचय अ3�ग�� पम�ख बर रन आह��. ह बर रन3मधय�

पतय�कचय अ3�ग�� अन�क उपरन आण� तय उपरन3चय अ3�ग�� अन�क शख रन आह��. य ददश रन3मधय� यम�न�चय पCरyक�� भदरन, भ3��ररन, रबलररन, महरन आण� ल#हरन आह�. पण|म�क�� मध�रन, �लरन, क� म�दरन, बह�लरन, कमयरन, खद�ररन आण� र73दरन आह�. यपdकe ल#हरनचय अ3�ग��, यम�न�चय दकनर यरर मथ�र�हCन ठMक द#न फल�ग अ3�ररर यम�न�चय पल�क�� द�र�स म�न�3च अतय3� पच�न आशम आह�.

महर�� द�र�स सतय, ��� आण� दपर - ��नह� य�ग� पतसद अस� एक तसद य#ग� आण� महर�� आह��. य3चय म7तय�च क� ठ� ह� उलल�ख नह�. आजप� �� ग�पर��� क� ठ�नक� ठ� न2कeच उपणसथ� अस��ल. �� खCप ररतच� ऋर� आह��. �� कध� कय कर इणच���, ह� समज�� खCपच कठM� आह�. तयम�ळ� ह� सर� कळ कळणयस अगमय आह��. �� महद�र श3करचय अ3शन� आररभC�� झल�. कध�कध� तय3चयमध� अकर�च खCप रग ज�र�#. �� सर� पकरच� ल5दकक ररदन द�णयस समथ� आह��.

- 3 -

सतय य�गमधय� महर�� द�र�स तय3च ह आशम अथ�� द�र�स ऋर� आशम प� अतय3� पच�न सथळ

आह�. ह� महर�� द�र�स3च� तसद �पसय सथळ आह� आण� ह आशम त�नह� य�ग3� पतसद आह�. भर�चय समस� भग�Cन ल#क य आशमचय दश�नसठM आण� आपलय ररररध भ5त�क मन#कमन3च� पCत�� करणयसठM य���.

महर�� अर�ज�, स7रषक�� बहद�र3च� मनस-प�� ह#��. �� पलयक�� बह, ररष�C, मह�श - ह� र�द�र (��न द�र) रर द�णयस उपणसथ� झल�. य त�घ3च� दश�न करन अर�ज� क7 �क7 तय झल�. �� प�मन� गदद ह#ऊन तय3च� स��त� कर लगल�. य ��नह� द�र3न� पसनन ह#ऊन तय3न रर मगणयस स3तग�ल�. ऋर�3न� पत� अनस�यश� परम�� करन रर मतग�ल कe आप� ��नह� द�र आमच� प�� मह�Cन जनम घय. ‘अस�च ह#र#’ - अस� स3गCन त�नह� द�र आपपलय धम� तनघCन ग�ल�.

थ#डयच ददरस� द�रर�� नरद र���रर भगर3�च� ग��गन कर� लकम�, सरसर�� आण� उमल भ�=ल�. तय3न�3 पस3गरश�: अन�सCय�चय पत�वतय धम�च� खCपच स��त� क� ल�. तय3न� स3तग�ल� कe य र�ळ�स अर�3च� पत� अन�सCय ररशभर� आपलय पत�वतय धम�सठM सर�� पतसद नर� आह�. त�चयप�क श�ष य र�ल#क� क#���ह� पत�व� स� नह� आह�.

द�रर��च� ह� ग#ष ऐकC न तय त�नह� द�र�3च च�हर कह� उ�रल. तय3न ह अतभमन ह#� कe तय3चयप�क श�ष क#��ह� य र�ल#क� पत�व� स� नह� आह�. तय य ग#ष�ल सहन कर शकलय नह�. तय3न� आपपलय प�� - श�ररष��, श� बह आण� श� मह�श य3चयसम#र आगह क� ल कe आप� अन�सCय�चय पत�वतयच� कठM� पर�क घय, ज���करन �� य कठM� पर�क�� उत��� ह#ऊ शक�र नह�. परन��, त�नह� द�र3न� अन�सCय परम �पणसरन�, पत�व� आण� परम भगरद� आह� मह��न खCप समजरल�. अस� क� लयन� घ�णयच� द��� प�C शक� ल. �र�प� तय ��नह� द�र�3न� पर� पर� आपलय प��3न त�च� पर�क घ�णयस आगह क� ल.

आपपलय पत�दर� प�नह-प�नह खCपच आगह क� लय ग�लयरर बह, ररष�� आण� मह�श - ह� त�घsह� श�अर� आण� अन�सCय�चय तच�क� =-णसथ� आशम3मधय� आल�. तय र�ळ� �पणसरन� अन�सCय आशम� एक=�च ह#��. जरळच

- 4 -

एक पर��चय ग�ह�� अर� ऋर� भगर� �-आरधन�� मगन ह#��. घनघ#र ज3गलमधय� पर�� श���3मधय� णसथ� अन�सCयsचय आशम3मधय� य त�घ3न� पर�श क� ल. तय3न पहCन अनसCय उठC न उभ� रदहल� आण� ह� ज#�Cन, तय3न प�म करन, त�न� ररचरल� कe आप� अत�तथ3च� म� कय स�र कर? आप� ल#क आमच� पCजय अत�तथ आह�. अस� मह�Cन तय3चय स�र�सठM ह�मधय� प��, कह� फळ-फC ल घ�रCन तय3चय3सम#र उपणसथ� झल�. �� त�घ�ह� सधर� अत�थ� नवह��. �� मह�ल�: "जर �� प����: तनर�स ह#ऊन आमहल तभक द�श�ल �रच आमह� ��झ� तभक सर�कर. अनयथ आमह�3 अ�7प ह#ऊन तनघCन जऊ."

तय3च� अश� ह� ररतच� इच� ऐकC न अन�सCय�न� कह� ररचर क� ल आण� तय3न थ#डयर�ळ ��थ�च प��क करणयस स3गCन �� आपल� पत� अर�-ऋर�3चय जरळ आल� आण� त�नह� अत�थ�3च� अतय3� अदC� तभक गह� करणयच� ग#ष स3तग�ल�. अर� ऋर�3न�3 धयन धरल� आण� पदहल� कe त�नह� अत�थ� इ�र क#�� नसCन सरय3 बह, ररष�� आण� मह�श आह��. तय3न� आपलय पत�ल तनद�श ददल कe ह� ��न अत�थ� क#�� सधर� अत�थ� नह� आह��, सरय3 बह, ररष�� आण� मह�श आह��. �C र�द�र3चय इच��न�सर तय3च सतकर कर, तयम�ळ� कह�च हतन ह#�र नह�. �� ��थCन आशम� पर�ल� आण� र�द�र3न मह�ल� कe म� आप� अत�थ�3चय इच��पम�� स�र करणयस सहम� आह�, पर3�� आप�प� मझय इच��न�सर नरज� तशश� बनCन मझय म3��रर बस. लग�चच �� त�घ� तशश� ह#ऊन त�चय म3��रर ख�ळC लगल�. अनसCय तय त�नह� बलक3च� म#ठय प�मन� पलन-प#�� कर लगल�. त�न� तय ��न तशश�3चs नमकर� ह� क� ल� - च3दम, दत��य आण� द�र�स. बहज� चन�रचय रप�, ररष�� दत��यचय रप�, मह�श द�र�स3चय रप� अर�रर� झल�.

कह� ददरसन3�र लकम�, सरसर�� आण� उम - य त�नह� द�र� आपल� पत� पर� न आलयन� फर तच3त�� झलय. द�रर�� नरदक�Cन तय3न मदह� प�ल� कe तय त�घ�3च� नरर� लहनलहन बळ� बनCन अन�सCय�चय म3��3रर ख�ळ� आह��. ह� ऐकC न तय त�घ�3 एकच र�ळ�स सधर� र��� अन�सCय�चय आशम� उपणसथ� झलय. अन�सCय�न� तय3च आदर-सतकर क� ल आण� न3�र ररचरल� कe आप� क#� आह�? तय3न� उतर ददल� कe आमह� त�घ�ज�� आपलय स�न आह#�." अन�सCय�न� ररचरल�. "आप� मझय स�न कशय कय झल�?" �र तय3न� थ#�� लजCन उतर ददल�. "��मचय म3��रर ह� त�नह� बलक द�सर� क#��

- 5 -

नसCन आमह त�घ�3च� पत� आह��. आमच� पत� आपल� म�लग� आह��, मह�Cन आमह� आपलय स�न झल#�." अन�सCय�न� तय3न हस� ररचरल� कe आप� कय इणच��? तयरर तय मह�लय. "आमह� त�घ�ह� आपपलय पत�3न प�नह पप कर इणच��#. आप� क7 प करन य3न य3चय पCर� रप� आमहल रपस कर." ह� ऐकC न पत�व� अन�सCय मह�ल� कe र��मन सररप� ह� मझय प��3चय रप� मझय जरळच रह��ल, स#ब�च ह� आपपलय मCळरप� आपलय त�घ�3स#ब� आपपलय धममधय� प� रररजमन रह��ल." ह� कथ सतयय�गचय पर3भ� घ�ल�. प�र�3मधय� आण� महभर�� यच� ररस�रपCर�क र��न आह�.

सतयय�गमधय� महर�� द�र�स द�र�स थ#�� म#ठ� झल�. आईर��ल3च� आज घ�रCन अनन-पणयच तयग

करन �� कठ#र �पसय कर लगल�. ररश���: यम, तनयम, आसन, प�यम, धयन, धर� इतयदद अष3ग य#गच� अरल3बन करन �� अशय तसद अरसथ�ल प#ह#चल� कe तय3न अन�क तसधद� पप झलय. आ� �� तसधद य#ग�चय रप� ररश� ररखय� झल�. �� �� ज� कह� मह��, �स�च ह#� अस�. तय3च� हजर# तशषय झल�.

�तप|� यम�न�चय दकनर यरर तय3न� एक स�3दर आशम बनरल आण� ��थ�च रहCन आरशय��न�सर मध�मध� �� इच��न� सर�� भम�प� कर�� अस�. म#ठ-म#ठ� ऋर�-महर��ग� तय3न भ�=रयस य�थ� य�� अस�. आशमप� यम�न�चय दकनर यरर स�3दर उपरन� खCपच मन#हर ह#�, तय� क#दकळ मध�र ग� अस�, मयCर न7तय कर� अस�, हरर� आण� हरर�� इक�Cन त�क�� उडय मर� अस�, र�गर�गळ� प�� सरच�3दरपन� ररहर कर�� अस�. जरळच कमळ3चय प�षप3न� भरल�ल� यम�न कलकल धरतन कर�� परदह� ह#� ह#��. अश पकर� तय3च आशम खCपच सC3दर आण� मन#रम र=यच.

द�र�स म�न�3चय आशमचय जरळच प� यम�न�चय पतलक�� द�सर य दकनर यरर महरज अ3बर�� य3च एक स�3दर रजर� ह#�. महरज अ3बर�� आपलय अत�शय दCरचय रजधन��Cन य�ऊन य�थ� तनरस करन सधन-भजन कर�� अस�. एक र�ळ�च� ग#ष आह�. �� तनज�ल उपरस कर�� ह#�� आण� र�भर

- 6 -

जगर� करन ददश�-व� पलन कर�� ह#��. द�सर य ददरश� प�:कळ� आपल� तनतय द�य, सनन, आद�क, �थ अच�न-पCज स3परCन उपणसथ� रdष�र, बह� आण� अत�तथ3च सतकर करन आण� तय3न भगर� �-पसददर� पसनन करन सर�: महददश�च� पर� कर ईणच�� ह#��. स�यmदयन3�र द#न घ��चय आ�च पर�च समय ह#�. र�ळ फरच कम� ह#�, य�रढय� महर�� द�र�स ��थ� य�ऊन प#ह#चल�. तय3न पहCन महरज अ3बर��3न फर आननद झल. �� मह�ल�. "ह� महर��! आज आमच� परम स5भगय आह� कe आपलय सरखय अत�थ�च� स�र करणयच स�य#ग पप झल आह�. द�रच महपसद आपलय सम#र पस��� आह�, क7 पय आप� सर�कर." द�र�स फर ररतच� ऋर� ह#��, तय3च सरभर तनरळ ह#�. �� कध� कय कर��ल, ह� समज�� फरच कठM� ह#��. तय3न� स3तग�ल� कe म� अजCन सनन आण� इ�र तनतय-द�य समप क� लय नह��. म� यम�न�� सनन इतयदद करन लग�चच रपस य��#. अस� मह�Cन लग�चच �� यम�न�चय �=क�� ग�ल�.

पर�च समय तनघCन ज� ह#�. ऋर�3न� ययल र�ळ लरल, अजCनप� आल� नह��. महरज अ3बर�� उभय स3क=� प�ल�. जर तनम3र�� अत�थ�च सतकर न कर� पर� क� ल� �र बमह� अत�तथच� अरज ह#ईल आण� ऋर� अस3��ष ह#ऊन शप द�ऊ शक��ल. अशपकर� ल5दकक सदचरच� उलल3घन ह#ईल. पर3��, द�सर�क�� ददश�ल उतच� र�ळ�रर पर� न क� लयन� परमतथ�क भर�च� हन� ह#ईल. तय3न� धम�ज बह�3च परम�� घ�ऊन तनद�ष र�ळ�चय आ�च एक थsब श�चर�म7� घ��ल�, कर� ज� ल#क व�चय ददरश� तनज�ल उपरस कर��, तय3चयकरर� द�सर य ददरश� चर�म7� इतयदद जल घ�रCन उपरस स#�णयबदलच तनयम शस� स3तग�ल आह�. प� ज� ल#क व�चय ददरश� अन�कलप मह�Cन फळ रगdर� गह� कर��, तय3चयसठM भगर3�3च अनन-पसद घ�रCन पर� करणयच� शस� ररध� आह�. क#�तयह� पकर� परमतथ�क भर�च अनदर ह#रC नय�, अनयथ भर� नष ह#��. अशपकर� अ3बर�� महरज3न� परमथ�च� महत श�ष समजCन चर�म7�न�च पर� क� ल�. य पकर� तय3च� ददश� व�च� पर� झल� आण� नह�प� झल�. ल5दकक धम�ल स#�Cन परमतथ�क धम�च� रक� कर��च उतच� आह�.

�� पर� कर�रच ह#��, एरढय� ऋर� ��थ� उपणसथ� झल�. तय3न� य#गबळन� ह� ओळखल� कe अ3बर�� महरज3न� ददश�च� पर� क� ल� आह�. ��

- 7 -

रगन� थरथर कपC लगल�. �� मह�ल� दक �� खCप पखण�� आह�स, �� मल तनम3�� द�रCन भ#जनल ब#लरल�स आण� मल खयल दयचय आध�च सर�:च भ#जन क� ल�स. म� ��ल आ�च यच द3� द��#. अस� मह�Cन तय3न� आपलय ज=�चय कह� अ3श उप=Cन जतमन�रर आदळल. तय ज=��Cन एक जळ� असल�ल� क7 तय रकस� पक= झल� आण� महरज अ3बर��3न जळणयसठM अत�शय र�गन� अगसर झल�. महरज अ3बर�� ह� ज#�Cन उभ� ह#��, पर3�� �� स3पC��प�� तनतभ�क ह#��, कर� �� अननयरपन� भगर3�3न शर�ग� ह#��. ठMक यच र�ळ� शर�ग� रतसल भगर3�च� महबलशल� स�दश�न च� भ�चय रक�करर� क�भर� पक= झल�. तयन� क7 तय रकस�ल जळCन भसम क� ल� आण� न3�र �� द�र�स मCतनक�� अगसर झल�. द�र�स म�न� खCपच भयभ�� झल�, �� आपलय प�3च� रक करणयकरर� खCप र�गन� पळ� ह#��. �� त�थCन � प�ळ आण� सरग� आदद सर� च5द ल#क3न पर करन तशरल#क� प#ह#चल� आण� श3करपश� आपल� स�दश�न च�3पसCन रक करणयसठM ररनर�� कर लगल�. स�दश�न च� र�गन� तय3च पठलग कर� ह#��. तय3न पह�च, श3कर तय3न मह�ल�, ��मह� खCपच ररतच� आह�. भगर3�3चय भ�3स#ब� प� भ3�� घ��, ��मह� तय3च मदहम ज�� नह�. भगरद�3चय चर�� अपरध कर�र यल म� क#���ह� सहयय कर शक� नह�. ��मह� सरळ भगरन ररष�Cक�� ज. जय3च� ह� च� आह�, ��च ��मच� रक कर शक��ल, इ�र क#�� नह�.

�� आलय परल� ररष��ल#क3� भगरन ररष��3चय श�चर�3पश� उपणसथ� झल� आण� आपलय प�3च� रक� करणयच� पथ�न कर लगल� - "पभ�! मझ� रक कर, म� खCपच आ�� आह�. आपलय अत�रर� क#��ह� य जग� मझ� रक कर शक�र नह�. मह�Cन म� आपलयल शर� आल# आह�. आप� शर�ग�रतसल आह�, मह�Cन शर�ग�3च� रक कर�� हच आपल सरभर आह�." भगरन ररष�� मह�ल�. "म� भ�-ररद���3च� रक कर शक� नह�. म� भ�3च� हदय आह� आण� भ� मझ� हदय आह��. म� भ�3न कध�च स#�C शक� नह�, म� तय3चय अध�न आह�. मझय जय भ�चय चर�� आप� अपरध क� ल आह�, �# भ�च आपलयल कम कर शक�#, म� कर शक� नह�. जर आप� आपल� कलय� इणच��, �र भ� अ3बर��पश�च कम यचन करर�."

- 8 -

अस� ऐकC न द�र�स म�न� खCप तनरश झल�. द�सर क#��ह� उपय न पहCन, तय3न� अ3बर�� महर3ज3क�� जणयचच तन|य क� ल. जस� �� अ3बर�� महर3जक�� आल�, अ3बर�� महर3ज3न� तय3न म#ठय नम��न� ह� ज#�Cन नमसकर क� ल. प� द�र�स म�न�3न� तय3चय चर�रर ल#=3ग� घ�ल� आण� आपलय क� ल�लय क� क7 तयबदल तय3चयपश� कम पथ�न मग� आपलय प�3च� रकच� पथ�न कर लगल�. महरज अ3बर��3न� स�दश�न च�च� स��त� करन तयल श3� क� ल�. द�र�स म�न� भर�च� अश� मदहम पहCन स�बध झल� आण� मह�3ल�, "धनय आह�! आज म� भगरन अन3�द�र3चय भ�3च� महतर पदहल�; रजन! म� आपलय पत� अपरध क� ल, �र�स�द आप� मझयबदल म3गल कमनच कर�� आह�. जय3न� भ�रतसल श�हररच� चर�कमळ� दढ प�मन� धरल� आह��, तय सध�प�र�3न क#��� कय� अश2य आह�? जय3च� हदय उदर आह�, अस� महतम भल� क#�तय रस��च तयग कर शक�र नह�, जय3चय3 म3गलमय र��चय शर�न�च ज�र3च� हदय म3गळ ह#��. अश ��थ�पद श�भगर3�3चय दस3च� क#��� कतय�वय अपC�� रह��? अथ�� कह�ह� अप��� रह� नह�. अह#! आप� मझयरर�� महन अन�गह क� ल आह�. आप� मझय अपरध3न ररसरन करन मझय3 प�3च� रक क� ल� आह�."

जsवहपसCन द�र�स म�न� आपलय प�3च� रक करणयकर� इक�� त�क�� पळ� ह#��, �sवहपसCन आजपय�� महरज अ3बर��3न� भ#जन क� ल� नवह��. तय3चय3 य�णयच� �� र= पह� ह#��. तय3न� द�र�स म�न�3च� चर� पक�ल� आण� खCप प�मन� ज�रC घ�ल�. द�र�स म�न� ज�र� करन �7प झल� आण� म#ठय आदरन� तय3न मह�ल�, "रजन! ��मह�3प� ज�र� करन घय."

द�र�स म�न�3न� सन��ष ह#ऊन अ3बर�� महरज3चय ग��3च� स��त� क� ल� आण� आपलय आशमक�� पर�ल�. अ3बर�� महर3ज3चय सहरसन� द�र�स महर��च� ज�रन चरर� बदलल� (पल=ल�). आ� �� बमहजन, अष3गय#ग इतयद� प�क श�द भर�चय मदहम�च� अतधक� समजCन भर�मग�कळ� रळल�.

���यCगमधय� महर�� द�र�स उ� घ=न�न3�र द�र�स म�न� र7नदरन� असल�लय तय3चय य

आशममधय� अतधक तनरस कर लगल�. ��थCन �� आरशयक��नCसर ररश �थ

- 9 -

अनय ल#क� भम� कर3 लगल�. ���य�गमधय� प� महर�� द�र�स3चय अन�क कथ3च उलल�ख ररररध प�र3�3मधय� आण� महभर�� आह�.

श�रमच3दन� य धर��रर अर���� ह#ऊन अकर हजर र�� पय�� ल�ल क� लय. श�र=� बहज�3चय इच��नCसर कलप�र� एक मह�©च� रप घ�रCन श�रमच3द3जरळ आल�. तयन� श�रमच3द3बर#बर एक3� सथन� कह� स3भ�� करणयच� इच� पक= क� ल�, ज���करन क#���ह� वयर� तयल ऐकC शक�र नह�. भगरन श�रमच3द3न� लकम�क�� रळCन तयल स3तग�ल� - "लकम�! �� सरय3 रजभरनचय दर� उभ रह आण� क#�लह� आ� य�रC द�ऊ नक#स. जर क#�� वयर� आमह द#घ3चय र��लपचय उपणसथ� झल, �र तयल म� म7तय�द3� द�ईन." लकम� रजभरनचय दर� उभ� रह�ल�. इक�� कलप�र� आण� श�रमच3�र3मधय� र��लप ह#ऊ लगल. कलप�र�न� श�बह3ज�3च स3द�श ऐकरल कe आ� आपलय ल�ल�च� र�ळ स3पल� आह�, मह�Cन आपलयल आपलय ल�ल�च� स3ग#पन करन तनतय-धम� पर�श कररयस हर. र��लप ह#�च ह#�, ��रढय� द�र�स महर�� रजभरनचय दर� आल� आण� लकम�ल मह�ल� कe म� अतयरशयक कय�सठM आ�च श�रमच3दन भ�=C इणच��#. श�लकम� मह�ल� - महतम! आप� आपल� कय� स3ग, म� तयल श�घ पC�� कर�न." प� �#ध� सरभरचय द�र�स म�न�3न� ऐकल� नह�. �� मह�ल� - "मल आ�च श� रमचद3न भ�=यच� आह� आण� �� जर मल तयन भ�=C ददल� नह�, �र म� रज रमच3द आण� सर� पज�ल शप द�रCन भसम कर�न." लकम�न� मन� ररचर क� ल कe स3प��� पज�स#ब� श�रमच3द आण� सर�:ल भसम करणयप�क जर म� मझय एकटयच� भसम ह#��च उतच�. अस ररचर करन �� एक=� श�रमच3द3क�� आल�.

�# पय�� कलप�र�बर#बर श�रमच3द3च र��लप समप झल ह#�. पर3�� कलप�र� अजCनह� उपणसथ� ह#�. श�रमच3द3न� ररचरल� - "लकम�! �C अय#गय र�ळ� क आलस?" श�लकम� मह�ल� - "पभ#! दर� द�र�स महर�� आल�ल� आह��. �� आ�चय आ� फ� आपलयल भ�=C इणच���. ररल3ब झलयस सर य पज�स#ब� आपलयल आण� मलप� शपन� भसम करणयस �यर आह�." श�रमच3द3न� कलप�र�ल तनर#प ददल आण� खCप उदस ह#रCन ग3भ�र सरर� लकम�ल मह�ल� - "कय ��ल मझय पत�ज�च� समर� आह�? म� र��लपचय मधय� अय#गय र�ळ� आल�लय क#�तयह� वयर�ल म� प�द3�

- 10 -

द�णयच� पत�ज क� ल� आह�. रपय वयर�च तयग कर��च सतप�र�3न3 प�दण� तशक द�णयसरख� आह�. मह�Cन ज�रनभरसठM म� ��झ तयग कर�#."

लकम� श�रमच3द3चय श�चर��3 प�म करन रजभरन�Cन तनघCन सरळ सरय� नद�चय �=रर आल�. �� सरय� नद�मधय� सनन करन आपलय मनल एकग करन धयनसथ झल� आण� आपलय धमल तनघCन ग�ल�.

इक�� रमच3द3न� द�र�स म�न�3न ब#लरल�. द�र�स आलयरर खCपच आदर-सतकर करन ररचरल� - "महर��! म� आपल� कय स�र कर शक�#?" द�र�स म�न� मह�ल�, "मल खCप भ�क लगल� आह�. आपलय घर� ज� कह� समग� आह�, �� मल तररर� खयल द." श�रमच3द3न� ज� कह� खदसमग� उपलबध ह#��, �� सर� आ�Cन म�न�3चय सम#र ठ�रल�. ऋर�3न� �� सर� स�सरद� खदसमग� प#= भरन खलल� आण� स3��ष ह#रCन ��थCन तनघCन ग�ल�.

रमच3द लकम�3चय ररय#ग� खCप द�¬ख� झल�. तय3न� लकम�3च सरधम जणयच र7त3� ऐकC न सर�: ह� सरधमल जणयच ररचर क� ल. आपलय द#नह� प��3च3 - लर-क� श आण� आपलय भर3चय प��3च प7थक-प7थक रजयतभ��क करन, �� अय#धय�चय सर� पज�ल बर#बर घ�ऊन सरय� नद�चय परर� �=रर उपणसथ� झल�. ��थ� तय3न�3 सर�स#ब� अ3घ#ळ क� ल�. य�रढय� आकश�Cन सCय�समन चमक�र� लख# ररमन� त�थ� उपणसथ� झल�. श�रमच3द उपणसथ� जनसमCहस#ब� तय ररमन3रर चढCन सरधमल ग�ल�.

लकम�च तयग एक तनतमत म� ह#��. श�रमच3द लकम�3च तयग कध�च कर शक� नह��, कर� श�लकम� सरय3 धमसररप आह�. �� श�क7 ष�चय पतय�क अर�र� तय3चय बर#बरच रह�� आण� तय3चय सर� पकरचय ल�ल�� सहयक ह#��. अश पकर� लकम� तनतय सक� �� धम� श�रम3चय पCरyच उपणसथ� ह#रCन तय3च� र= पह� ह#��. श�रमच3द3च� सरधम� आगमन ह#�च तय3न� तय3च� सरग� क� ल�.

* * *पच�न कळ� इनदचय समन बलरन आण� पर�मय�� श��दक

नरच एक रज ह#�. तयर�ळ� तय3चयसरख यज कर�र, द� आण� ब�रदमन द�सर क#�� नवह�. तय3न� म#ठ-म#ठ� यज आण� अन�षन क� ल� ह#��. यज आण� दन स#�Cन तय3चय मनमधय� द�सर क#��ह� ररचर य�� नस�. �� नर-नर�न यज3चय अन�षन आण� नन पकरचय दनकय�मधय� लगल�ल� ह#��.

- 11 -

यज कर�-कर� ऋणतरज3च� �#ळ� धCरन� द�ख� लगल�, आह�त� द��-द�� �� थकल�. तय3च� अन�मत� घ�रCन रजन� नर�न-नर�न ऋणतरज3न तनय�� क� ल�, प� �� स�द थकल�. रजचय दर� श#धCन स�द यज कर�र� ऋणतरज भ�=�नस� झल�. श�र=� �� ऋणतरज3न शर� ग�ल�. तय3न� परम�� ददल दक आप� महद�र श�रदजरळ ज, ��च यच� कह� वयरसथ कर शक��ल." महरज श��कe कd लस पर��रर जऊन श�रदद�रल पसनन करणयसठM कह�ह� न ख�रप� उग �पसय कर लगल�. तय3च� घ#र �पसय पहCन श�श3कर3न� तय3न दश�न ददल� आण� रर मगणयस स3तग�ल�. महरज श��कeन� अतम� ��जसर� श�रद3चय चर�� न�मस�क ह#रCन मह�ल� - "द�र द�र�श! स�र�शर! म� एक श� र�yय म#ठ� यज कर इणच��#, जर ��मह� मझयरर पसनन असल, �र आप� सरय3 य�रCन मझ यज स3पनन कर." श3कर हसCन मह�ल� - "यज कर�� ह� आमच� कम नह�. म� सर�: ��मच यज कर�र नह�, पर3�� मझच अ3श असल�ल एक महभग श�ष ददज आह�, �� द�र�स नरन� ररखय� आह�, ��च ��मच यज कर��ल. रदद�र3न� महर�� द�र�स म�न�3न ब#लरCन रज श��दकच यज पC�� करणयच� आज ददल�. महर�� द�र�स3न� रदद�र3च� आज तशर#धय� मनCन ररतधररधनपCर�क रजच यज क� ल. महरज श��दकच� इच� पC�� झल� आण� तय3न� ऋणतरज3न पच�र धन दणक� द�रCन स3��ष क� ल�.

* * *महर�� द�र�स खCपच ��जसर� ह#��. तय3च� सर��च म#ठM खय�� पसरल�.

एक� र�ळ� महरज उर� आपल� रररह-य#गय कनय क3 दल�सठM य#गय रर श#ध� ह#��. क3 दल� खCपच रप आण� य5रन- स3पनन दकश#र� ह#��, प� फरच क=�भ�� आण� भ3�ख#र ह#�� आण� �#टय-�#टय ग#ष�3ररन रग करयच�. त�च� र��ल त�च रररह य#गय रर बघCन कर इणच�� ह#��. �� आपलय कनय�ल घ�रCन द�र�स महर��चय आशम� आल�. तय3न� म#ठय नमपCर�क द�र�स म�न�3न प�म क� ल आण� आपलय कनय�ल पत� मह�Cन सर�कर सर�करणयच� ररन3�� क� ल�. ऋर�3न� रप-य5रनन� स3पनन क3 दल�ल पहCन आपल� स3मत� ददल�. जsवह रररह ह#णयच समय आल, �sवह महरज3न� महर��प�ढ� ह� पथ�न क� ल� दक आप� क7 प करन दहच� अपरध कम करन. श�र=� दहच� श3भर अपरध अरशय कम करर�. द�र�स म�न�न� ह� सर�कर क� ल�. रररह क� लयरर क3 दल� द�र�स आशममधय� आल�. य�थ� आलयरर द�र�स3न ह� मदह� प�ल� दक ह� कलहरपय

- 12 -

आह�, ब#लणय-ब#लणयमधय� अपमनजनक शबद रपर��. ख�पच स3तग�लयन3�र स�द त�च सरभर स�धर� नह�. थ#डयच ददरस� त�न� श3भरहCन अतधक अपरध द�र�स ऋर�3चय पत� क� ल�, ��वह3 महर��न रहरल� नह� आण� तय3न� शप द�ऊन त�ल भसम क� ल�.

थ#�� ददरस झलयन3�र �� कह� ददरस3करर� दरक� मधय� तनरस कर� ह#��. ��थ� यद�र3श3मधय� उतपनन एक रप-य5रन-स3पनन एकन3श नरच� कनय ह#��. य कनय�च रररह यदर3न� महर�� द�र�स3श� कररCन ददल. पर3��, थ#डयच ददरस� द�र�स महर��न� तय�Cन ररर� ह#रCन उ� एकन3शच प� तयग करन =कल आण� प�न: आपलय आशम� पर�ल�.

* * *क� रक��मधय� म�दल नरच� एक ऋर� ह#��. �� फरच धम�तम आण�

णज�sददय ह#��. श��मध�ल धनय कपलयन3�र ज� अननच� द�� श��� प�यच�, तय3न एकर�� करन (तशल आण� उ3च�र7रतन�) आपल� ज�ररक चलर� अस�. �� सद सतय ब#लयच� आण� क#�च�ह� तन3द कर�� नस�. तय3न� अत�तथ3चय स�र�च� व� घ��ल� ह#��. �� आपलय स� आण� प��बर#बर प3धरददरसपय�� कह� अनन स3गह कर�� आण� तयचयदर� इष�क7 � नमक यजच� अन�षन कर�� अस� आण� �तप|� अत�तथ3च� स�र करन रदहल�लय अननन� प3धर ददरस� एकदच भ#जन कर�� अस�. ज# पय�न� �� ज�र� कर�� नस�, �# पय�� श�क�# अत�तथ3न� भ#जन क� लयन3�र स�द अनन स3प� नस�.

एकद द�र�स ऋर� र�डयपम�� ररतच� र�� धर� करन रररस ह#ऊन नन पकरच� क=�रचन ब#ल� म�दल ऋर�3चय आशम� आल� आण� मह�ल� - "ररपरर! मल खCप भ�क लगल� आह�, म� ज�र� कर इणच��#." म�दलन� स3तग�ल� - "आपल� सरग� आह�." अस� ब#लCन तय3न� पद, अघय� आण� आचमन�य आदद पCजन-समग� भ�= क� ल� आण� तय3न भ#जन अप�� क� ल�. द�र�स म�न�3न� सर� भ#जन स3परल� आण� रदहल�ल� उष� शर�ररर आपलय सर य शर�ररर ल�पCन घ��ल� आण� जयपकर� �� आल� ह#�� तयच पकर� तनघCनह� ग�ल�. म�दल म�न� आण� तय3च परररर उपश� रदहल.

प3धर ददरसन3�र प�नह द�सर पर�कळ आलयरर द�र�सम�न� पर� ��थ� प#ह#चल� आण� तय3न� सर� भ#जन भक� करन =कल�. म�दल म�न� पर� प�ढचय

- 13 -

पर�कळच� �यर� कर लगल�. प3धर ददरसन3�र ठMक र�ळ�रर पर� द�र�स म�न� ��थ� प#ह#चल� आण� सर�च� सर� अनन खलल�. अश पकर� लग�र सह र�ळ ठMक पर�चय समय� उपणसथ� ह#रCन सर� अनन खरCन =कल�. लग#पठ इ�क� ददरस उपश� रहCन स�द म�न�3चय मन� क#��ह� ररकर आल नह�. तय3चय हदयमधय� �#ध, द��, भ��� आण� अपमनच सपश�प� झल नह�. अस� पहCन द�र�स महर�� अतय3� पसनन ह#रCन मह�ल� - "बहन! य स3सर� इ��, द�� आण� अपमनरदहर� ह#ऊन दन द��र ��झयसरख मन�षय आण� द�सर क#��ह� नह�. अननन�च प�3च� रक� ह#��. भCक असलयन� मन च3चल ह#��, तय र�ळ� मनल थ3बर�� खCपच कठM� आह�, प� ��मह� तसद झल आह�. ��मह� आपलय कठ#र �पसय�मCळ� सर� ल#क3रर ररजय पप क� ल आह�, मह�Cन ��महल सरग�ल#कच� पतप ह#र#." अस� मह��च सरग��Cन एक ररमन खल� आल�, पर3�� सरग�ल#क3चय गC� आण� द#�3न नशर समजCन म�दल म�न�3न� तय ररमनल पर� पठरCन ददल�.

दपरमधय� महर�� द�र�सयद�र3श� महरज श�रस�नच� प�� रस�द�र ह#��. तय3न एक कनय प� ह#��, णजच� नर प7थ ह#��. भCमण�लमधय� त�चय रपचय ��लन�� अतधक सC3दर द�सर� क#�� स� नवह��. शCरस�न3न� आपलय स3�नह�न आतय�भऊ क� णन�भ#जल �� कनय आपलय पCर� पत�ज�न�सर ददल� . ��वह3पसCन त�च� एक नर क�3 ��3प� झल�. तय3न� क� न��ल दतक घ��ल�. रप� क�3 त�भ#जन� प7थ�रर घर� द�र�3च� पCजन आण� अत�तथ3चय सतकरच कय�भर स#परल. एकद कठ#र व�च� पलन कर�र� आण� धम�चय रर�य� आपलय तन|यल सद ग�प ठ�र�र� द�र�स रज क�3 त�भ#जचय रजभरनमधय� आल�. प7थ खCप सरधन�न� तय3च� स�र कर लगल�. ऋर� खCप उग सरभरच� ह#��. तय3च� हदय फर कठ#र ह#��, प� �र�स�द रजक� मर� प7थन� सर� पकरचय पयत3न� तय3न पC�� स3��ष क� ल�. द�र�स म�न�3न� प7थरर य�णयर य भर� स3क=3च ररचर करन त�चय धम�चय रक�थ� अथर�र�द�य पतसद रश�कर� म3� पदन क� ल आण� तयचय पय#गच� ररतधप� स3तग�ल�. तयन3�र �� म�न� मह�ल�, "य म3�दर� �� जय द�र��ल आरहन करश�ल, तय3चय3 क7 प�न� ��ल प�� पतप ह#इल." बहर�� द�र�सच� अस�

- 14 -

र�वय ऐकC न क�3 ��चय मनमधय� म#ठ� क� ��हल उतपनन झल�. �� रजकनय सधय क� मर� अरसथ�� ह#��, पर3�� त�न� म3�3चय पर�क�सठM सCय�द�रल आरहन क� ल�. आरहन कर�च त�न� पदहल� कe सCय�द�र त�चय प�ढ� य�रCन उभ� रदहल�. ह� महन आ|य�च� ग#ष पहCन तनदm� शर�रच� क�3 �� चदक� झल�. सCय�द�र3न� ररचरल�. "स�3दर क�3 ��! म� ��झ� कय रपय कय� कर? म� ��महल प�� द�णयकर� य�थ� उपणसथ� झल# आह�, ��मह� मल सCय�द�र समज." क�3 �� ल#कलजज�चय भयन� लजल�. �� स�-स�लभ लजज�मCळ� रररश झल�. सCय�द�रन� प�नह क�3 ��ल स3तग�ल�, "रजक� मर�! ��ल फरच म#ठ श�रर�र, महदन�, सरतभमन�, ददवय-क� ण�ल आण� करच धर� कर�र एक सC3दर प�� ह#ईल, य�रढ�च नह��र ��झ� क5मय� प� अ��= रह�ल." अस� मह3=लयरर क�3 ��ल एक प�� उतपनन झल. भररषय� �#च प�� महर�र क��चय रप� पतसद झल. न3�र अस�च आरहन क� लयरर धम�रज, परनद�र �थ द�ररज इ3ददर� प� �मश¬ य�तधरषर, भ�म �थ अज��न सरख� स�प�� पप झल�. ह� द�र�स महर��चयच क7 प�च� फळ ह#��.

* * *सरय3 भगरन श�क7 ष�3च आररभ�र झल ह#�. आ� �� थ#�� म#ठ� झल� ह#��. दम, श�दम, स�दम, रस�दम, स�#कक7 ष�, उजरल, लर3ग, स�बल, मध�म3गल इतयदद तम�3स#ब� ग#क� ळमध�ल रम�र���रर ख�ळरयस लगल� ह#��. कध� एक द�सर यरर धCळ फ� क� अस�, �र कध� लप�प� ख�ळ� अस� आण� कध� एक दCसर यश� क� स��� तभ�Cन एक दCसर यल परणज� करणयच� च�ष कर� अस�. परणज� ह#�र आपलय ख3द3रर परणज� कर�र यल बसरCन कह� अ3�ररर घ�रCन ज� ह#�. एरढय�च द�र�स म�न� दफर�-दफर� त�क�� आल�. ग#पबलक3चय मन#हर �e��ल पहCन, ररश���: क7 ष� आण� बलरम3च� अन�पम स®दय� र मध�य� पहCन �� एक=क तय3चयक�� बघC लगल�. तय3न आपलयक�� एक=क पह�न बघCन श�क7 ष�न� श�दमच ह� पक�ल आण� ऋर�3चय जरळ ग�ल�. ह� द#न बलक धCळ�न� मखल�ल� ह#��. द�र�स म�न� णसथर रहC शकल� नह�. �� थरथर� खल� बसल�. क7 ष�न� तय3न हस� हस� ररचरल�, "बब! म� श�दमल परणज� क� ल� न?" अस� �� रर3रर ररचर लगल�. पर3��, द�र�सज� कह� उतर द�ऊ शकल� नह�. �� स�3तभ� आण� रबलकC ल म5न झल�. क7 ष�न� पर� ररचरल� -"बब, र#ल� क3 नह�? म�क� �र नह� न ��मह�?" अस� मह��

- 15 -

�� तय3चय म3��रर बसल� आण� तय3 दढ� पक�� मह�ल�, "बब! स3ग न, म� णजक3 ल# आण� श�दम परणज� झल." पर3��, ऋर� कह�च ब#लC शकल� नह�. तय3न म5न पहCन श�क7 ष� तय3चय म3��रर बसCन हरभर कर� हसC लगल�. द�र�स तय3चय म�ख� आप#आप बलपCर�क ओढलय ग�ल�. ��थ� तय3न� क#=�-क#=� बहण�3न पदहल�, क#=� क#=� बमह, ररष�� आण� मह�शप� पदहल�. �� कध� ह बह�3� पर�श कर� ह#��, �र कध� तय बमह3�3�. अशपकर� दफर�-दफर� ज�� क#=�-क#=� य�ग तनघCन ग�ल�. स5भगयरश �� एक अशय बमह3�3� प#ह#चल� ज�थ� श�क7 ष�च� पक= ल�ल ह#� ह#�� आण� तय ल�ल�मधय� पCर�र� �� श�क7 ष� आण� सख3पश� आल�. तयचर�ळ� क7 ष�न� हसCन �¯� उघ��च �� बह�र आल�. द�र�स म�न� क7 ष�च� अस� अद�� चरर� पहCन तय3चय चर�रर प�ल� आण� स�र-स��त� कर लगल�. क7 ष�चय क7 प�न� तय3च� ज�रन क7 �क7 तय झल�. क7 ष� क� रळ न3दन3दन आह�� कe परबह आह��, ह� तय3च� श3क दCर झल�. आ� �� श�न3दन3दनलच परमपरतपर बह-सरय3-भगरन समजCन आण� क#=�क#=� दण�र� प�म करन आपलय आशम� पर�ल�. श�क7 ष� प� भ�रर क7 प करन गरलबल3बर#बर ख�ळ� ��थCन द�सर�क�� तनघCन ग�ल�.

* * *एक� र�ळ� पतसद द�र�सम�न� ग#परज र7�भन� महरज3चय रजभरन�

आल�. �� कह� ददरस ��थ�च रदहल�. र7�भन� महरज3न� आपल� सर�ग��-स3पनन ल�कe स�प��� क� मर� रतधक� ल तय3चय स�र-स�श�� कय�� तनय�� क� ल�. रजक� मर� रतधक� च� प�त�पC�� स�र-श�श���न� महर�� खCपच खCश झल� आण� आश�र�द द�� मह�ल�, "म�ल�, �� पककल�� खCप तनप�� ह#श�ल, ��झय ह�न� बनरल�ल� खद-समग� अम7�हCनह� स�सरद� ह#��ल आण� बल, आय�, ब�रद, स®दय� �थ आय�षयच� रध�न कर�ल. तयच� स�रन कर�र वयर� क#�क�Cनह� परणज� ह#�र नह�, तयचय शर�रच� क3त� कध�च क�� ह#�र नह�." अस� मह�Cन �� आपलय आशमल पर�ल�. वजमधय� सर��च रतधक� चय पक-कल�च� तनप��� पतसद झल�.

यश#द म��न� प� वजरस�3क�Cन ररश���: प5��मस�क�Cन रतधक� चय पक-कल�च� तसद� आण� त�चय दर� बनरल�लय प2रनन3च पभर ऐकल ह#�. �� क7 ष�ल श�म�� रतधक� न� बनरल�ल� स�सरद� खद पदथ� खयल द�रC इणच�� ह#��. त�न� ररचर क� ल कe कस� प� श�म�� रतधक� ल आपलय

- 16 -

रजभरन� ब#लरCन सरय3पक करणयस स3गर�. मझ म�लग खCपच बर�क आण� कमज#र आह�, भ#जन� तयच� रतच नह� आह�. इक�� न�हम� ररररध पकरचय य#ग आण� आस�र� मय�न� य�� दdतय3श� तयच समन प�� अस�#. अस ररचर करन य#गमय प5��मस�, क�3 दल�, ररशख इतयदद3चय सहयय��न� जर=मधय� रह�र य रतधक� चय ससC जद=ल�ल समजरCन श�म�� रतधक� ल दरर#ज आपलय घर� ब#लर� अस�. ग5��य ग#सरम�3चय ग3थ3� यच� ररस�7� र��न स�रणक� आह�.

* * *द���e��� कप=पCर�क धम�तम प3�3र3न हररCन पपचर� द�रतम

द�यmधनन� द�:शसन, क�� आण� शकC न�च परम�� आण� सहयय घ�रCन बर र��पय�� तय3न रनरसल पठरल� ह#��. प3�र तयर�ळ� कमयरन� तनरस कर� ह#��. �� कस� �र� तभकर7त� करन ज�रन तनर�ह कर� अस� आण� भगर3�3चय ल�ल कथ�च� समर�, तच3�न, कe��न इतयदद कर� ज�रन स�खपCर�क वय��� कर� ह#��. द�ष द�यmधन, कप= ररद�मधय� तनप�� क�� आण� द�:शसन इतय3ददचय स#ब� र�गर�गळय उपय3न� प3�रन स3क3 =� घल3णयच� य�र� कर�� अस�. तयचर�ळ� मह��जसर� महर�� द�र�स दह हजर तशषय3न स#ब� घ�रCन सर�च��न� ��थ� उपणसथ� झल�. परम-�#ध� द�र�स म�न�3न आल�ल� पहCन दCयmधनन� फर नम��न� तय3न अत�तथ मह�Cन तनमणन�� क� ल�. द�यmधन सर�: दसपम�� खCप सरधन�पCर�क ददरस-र� आळस स#�Cन तय3चय3 स�र�� लगल. म�न� खCप ररतच� सरभरच� ह#��. कध� सगळ� झ#पलयन3�र मधयर��� भ#जन मग�, न3�र सनन करणयसठM तनघCन ज�, पर� य�रCन मह�� कe म� ख�र नह�, आज मल भCख नह�. अस� मह�Cन अदषय ह#�. कध�कध� स�सरद� भ#जनच� तन3द कर� खणयस नकर द��. प� द�यmधनचय मनमधय� ररकर र �#ध उतपनन झल नह�. तयम�ळ� �� कठM�-सरभरच� म�न� फर पसनन झल� आण� मह�ल�. "म� ��ल रर द�रC इणच��#, मन� ज� कह� इच� आह� �� मगCन घय." द�यmधन आपलय द�ष तम�3च परम�� (सलल) घ�रCन, पदहलयपसCनच रर मगणयसठM �यर ह#�. �# मह�ल - "महर��! आमचय क� ळ� महरज य�तधरषर सर�� ज�ष आण� श�ष आह��. �� धम�तम पण��क� मर आपलय भर3स#ब� कमयरन� तनरस कर� आह��. आप� क7 पय जय पम�� मझ�

- 17 -

अत�तथ झल�, �स�च आपलय सर य तशषय3स#ब� तय3च� अत�तथ वहर�. मझ� ह� ररश�� पथ�न आह� कe आप� द5पद�चय भ#जनचय प|�च ��थ� प#ह#चर�." द�र�सज� �थस�� मह�Cन कमयरनक�� ग�ल�.

दह हजर तशषय3स#ब� �#ध� आण� भय3कर म�न� कमयरनमधय� प3�र3चय आशमरर प#ह#चल�. महर�� द5पद� समस� रdष�र, बमह�, अत�तथ आण� पच पत�3न भ#जन कररCन सर�:ह� भ#जन करन सCखपCर�क बसCन ररशम कर� ह#��. महरज य�तधरषर द�र�स म�न�न तशषय3स#ब� य��न पहCन उठC न उभ� रदहल� आण� तय3च� सर� पकरन� सरग� क� ल�. तय3च� ररतधपCर�क पCज करन तय3न भ#जनसठM तनम3�� ददल�. ऋर� मह�ल� - "आमह� सर�ज� सनन करन लग�च पर��#." अस� स3गCन �� जरळचयच सर#रर� सनन करणयसठM ग�ल�.

इक�� धम�भ�र पत�व� तशर#म�� द5पद�ल खCप तच3� झल�. �� ररचर कर लगल�. "महर��न कय ज�रC घल�र? आशममधय� कह�च नह� आह�. खCप प�रyच� ग#ष आह� - धम�रज य�तधष�र3चय आरधन�न� स3��ष ह#रCन स�य�द�रन� तय3न एक प� ददल� ह#�� कe तय प�� तशजरल�ल� अनन �# पय�� भरन रहयच�, ज पय�� द5पद� सर�न ज�र� घलCन सर�: ज�र� कर� नस�. प� त�चय खणयपCरy हजर# अथर अगण�� अत�थ�3न भ#जन ददलयन3�र स�द तय��ल अनन समप ह#� नस�. पर3��, आज फर तच3��च रर�य ह ह#� कe द5पद�न� भ#जनन3�र तय प�ल प� उतम पकर� ध�रCन ठ�रल� ह#��. सर�ज� फर तच3��� ह#��, क#��च उपय सCच� नवह�. श�र=� द5पद� मन�च क3 स-तन�Cदन, आन3दक3 द भ�रतसल भगरन श�क7 ष�3च� समर� कर लगल�. द5पद�च आ�#श ऐकC न भल� क7 ष� कस� रहC शक� ह#��. �� पल3ग स#�Cन लग�च ��थ� उपणसथ� झल�.

द5पद�चय शर�र� ज�� नर�न प�3च स3चर झल. त�न� क7 ष�ल प�म करन द�र�स म�न�3चय आगमनच समचर ददल आण� उपणसथ� ररपरतपसCन रक करणयसठM पथ�न कर� मह�ल� - "ह� भ�रतसल! म� ��महल शर� आल� आह�. आप� सर�च� आशय आह�. आप�च परतपर, समस� ईशर3च� प� ईशर आण� सर�समथ� आह�, अ�: र��मन स3क=�Cन आमच� रक कर."

��वह3 भगरन श�क7 ष� मह�ल�. "मल खCप भCक लगल� आह�, म� - 18 -

भCक� न� रपद�� आह�. अ�: सर�पथम मल लग�च कह��र� खयल द�." तय3च� ब#ल�� ऐकC न द5पद� खCप लणजज� झल�. त�न� स3तग�ल�. "भगरन! सCय�द�र3न� ददल�लय प��Cन अनन समप झल� आह�. सर�न खयल-पययल घलCन मझ�प� भ#जन आह�." क7 ष�न� द5पद�क�Cन प� मगरल�. तयमधय� दहरवय भज�चय पनच एक �#=स ��क� तचक=ल ह#�. आपलय ब#=3न�3 श�क7 ष�न� तयल कढCन खलल� आण� प#= भरन प�� रपऊन आण� ढ�कर द�ऊन मह�ल� कe य भज�न� स3पC�� ररशच� आतम, यज3च� भ#� सर�शर भगरन श�हरर �7प आण� स3��ष ह#र#�. �तप|� म�न�3न ब#लरणयसठM सहद�रल पठरल�. म�न�ल#क तयर�ळ� सर#रर� सनन करन म3�च जप कर� ह#��. अकसम� तय3न ज�� अनन-रसय�� भ#जन क� लयपम�� रर3र3र ढ�कर ययल लगलय, तय3च� प#= पC��रपन� भरल�. �� सगळ� म�न� द�र�स क�� बघCन मह�ल� - "आमच� प#= पC��रपन� भरल�ल� आह�. आ� आमह� य�तधरषर महरज3क�� भ#जन करणयस असमथ� आह#�." द�र�स3न� ररचर करन स3तग�ल�, “म�न�! द�ष द�यmधनच� अनन खरCन तयचय परम��न� महतम पण�र3चय पत� आमह� महन अपरध क� ल आह�. म� परम भ� अमबर�श महरज3च पभर समर� करन भयभ�� ह#�# आह�. पण�र3चय3 अपरधन� आपल सर�नश न ह#र#, अ�: इथCन पळणय�च आमच� कल²� आह�.” अस� मह�Cन �� सर� म�न�3स#ब� त�थCन इक��-त�क�� दह ददश3न पळल�.

सहद�र3न� तय3न सर�� श#धल�, प� म�न�3 क#ठ�ह� ददसल� नह��. �� तय सर#ररचय तनक= रह�र य जरळपसचय �पसर� म�न�3चय3 म�ख�Cन तय3चय पळणयच समचर ऐकC न य�तधरषरपश� आल� आण� सर र7त3� तय3न तनर�दन क� ल. श�क7 ष�चय क7 प�न� प3�र3च� स3क= =ळल�. न�= ररचर क� ल �र अस� र=�ल कe द�र�स म�न� परम भगरद� आह��. कध�कध� �� जन� आण� य#ग�जन3प�क भ�3चय3 श�ष��च� पत�पदन करणयसठM ररररध पकरचय अदC� उपय3च� अरलमबन कर��, ज� सधर� ल#क3न समज�� कठM� आह�.

* * *एकद स�3तनतमत सर�ग#प�ज� र73दरन�Cन महर�� द�र�स3चय

दश�नसठM यम�न�चय पल�क�� द�र�स आशममधय� जऊ इणच�� ह#तय. तय3चय3 �#2य3रर ग#�-ग#� स�सरद� प2रन3न� भरल�लय म#ठ-म#ठय थळय ह#तय. जयर�ळ� तय यम�न�चय ��ररर आलय, ��वह3 तय3न� पदहल� कe यम�न�ल पCर

- 19 -

आल आह� आण� म#ठ-म#ठय ल= उसळ� आह��. पल�क�� जणयसठM एकह� नर नवह��. खCपच भ��� णसथत� ह#��, ��रढय� तयन�3 श�क7 ष�ल क� ठC न�र� आपलयक�� य��3न पदहल�. क7 ष�न� ररचरल� कe आप� क#ठ� ज� आह�? ग#प�3न�3 उतर ददल� - "आमह� द�र�स म�न�3चय दश�नसठM नद�चय पल�क�� जऊ इणच��#, पर3�� यम�न�ल भयनक पCर आलयमCळ� आमह� फर तच3��� आह#�. आप�च स3ग3 आमह� यम�न कश� पर कर�र?” श�क7 ष� ग3भ�र ह#रCन मह�ल�, "��मह� यम�न�ल स3ग कe जर क7 ष�न� कध�च स�क�� पदहल� नस�ल, कध� णसय3च स3ग क� ल नस�ल �र क7 ष�चय य पभरन� आमहल ��झयररन तयपर जरC द�.”ग#प�जन3न� �स�च क� ल�. तय3न� यम�न�ल प�म करन क7 ष�न� जस� स3तग�ल� ह#��, �स�च तनर�दन क� ल� आण� सर� ग#प�जन3न� यम�न�चय पणयररन चल�-चल� तय3न� त�ल पर क� ल� आण� द�र�स ऋर�3चय आशम� प#ह#चलय.

ग#प�जन3न� ऋर�3न शदपCर�क प�म करन आपलयबर#बर आ�ल�लय सर� ररतभनन पकरचय प2रन3न अप�� क� ल�. क�भर�च ऋर�3न� सर� प2रनन खऊन =कल�, पसद मह�Cनह� कह� ठ�रल� नह� आण� ग#प�जन3न ज# मन#भ�ष आश�र�द ददल. जsवह सर� ग#प�3 जणयस �यर झलय, ��वह3 तय3न� द�र�स महर��न यम�न पर करणयच उपय ररचरल? ��वह द�र�स म�न�3न� ररचरल� कe आप� य�� अस�न यम�न कश� पर क� ल�? ग#प�3न� उतर ददल� - “श�क7 ष�3चय तनद�शन� आमह� यम�न�ल स3तग�ल� कe जर क7 ष�न� कध�च क#णयतयह� स�च स3ग क� ल नस�ल अथर स�क�� पदहल� प� नस�ल, �र तयचय पभरन� आमहल यम�न�चय पर ज� यर�. यम�न�न� रस� ददल. अस� स3तग�लयरर यम�न�न� आमहल मग� अप�� क� ल आण� आमह� पय�च यम�न�ल पर क� ल�. द�र�स-म�न� मह�ल� - “��मह� यम�न�चय जरळ ह� स3ग कe जर महर�� द�र�सन� ज�रनभर कध�च कह� खलल� नस�ल, �र तय3चय तय पभरन� आमह� आपलयल पय�च पर करन जऊ शकC .”सर� ग#प�3न� �स�च क� ल� आण� सहजच यम�न�ल पर करन पर� आलय.

ग#प�3 पर� आलयरर जsवह श�क7 ष�ल भ�=लय, �sवह तय3न� श�क7 ष�ल पश क� ल कe भगर3� आप� आण� द�र�सम�न� द#घ�ह� खरच फर ररतच� आण� समजणयस द�बmध आह�. ददरसर� ग#प�3चय बर#बर रह�र� आप� कध�च स� दश�न कर�� नह� आण� द�र�स-म�न� आमह� आ�ल�ल� सर�

- 20 -

प2रनन खरCनस�द कध�च कह� ख� नह��. आपलय द#घ3चय रचन3न आमह� समजC शक� नह�." क7 ष� मह�ल�, "म� सर� कह� करन स�द कह� कर�� नह�. मझयमधय� स3सर� ल#क3पम�� क��प�च र भ#�प�3च अतभमन नह� आह�. द�र�सम�न�3जरळ प� सथ�ल अथर सCकम शररररक अथर मनतसक क�� आण� भ�रप सथCल अतभमन नह�, हच कर�स�र �� सर� खरCनस�द �� कह�च गह� कर�� नह��. यमCळ� समनय ल#क3न3 आमह द#घ3न समज�� कठM� आह�. रररळ� �तरजन�च यल समजC शक��.” क7 ष�3न� ग#प�जन3चय मधयमन� जग�ल य �तरच� तशक ददल�.

* * *एक र�ळ�च� ग#ष आह�, एक अदC� बह� दरक� � आल�. अ3गरर

तचध3ढयन घलCन ह�मधय� ब�लच� ��� घ�ऊन �� दफर� ह#��. तय3च� दढ� आण� तमश�प� रढल� ह#��. �� द�सर� क#�� नवह� �र द�र�स म�न�च ह#��. द�र�स शबदच अथ� आह� कe ज�नय फ=ल�लय तचध3ढयन शर�ररर धर� कर�र� आण� क� रळ द�र� गर�च रस रपऊन णजर�� रह�र�. द�र�स म�न� कध� कध� फ� दCर� खऊनच प� रक� कर�� अस�. �� कध� मळल�लय-खरब तचध3ढयन धर� करन लजज तनरर� कर� अस�, य कर�स�र तय3न द�र�स म�न� य नरन� ओळखल� ज� अस�.

द�र�स म�न� म#ठम#ठय रजमग��, गलल�� आण� च5क� दफरन उचच सरर� मह�� ह#��, य द�र�स बह�ल क#� आपलय घर� सतकरपCर�क ठ�र�र? म� खCपच �#ध� आह�. ज# मल घर� ठ�र�ल, तयल मझ� स�र �#ध न कर� करर� लग�ल. अस� ऐकC न ज�वह3 क#��ह� तय3न घर� ठ�रणयस �यर झल� नह�, ��वह3 भगरन श�क7 ष�3न� तय3न आपलय रजभरनमधय� अत�तथ मह�Cन आ�ल� आण� तय3च� सर�: यथ#तच�प�� स�र कर�� स�र क� ल�. कध� हजर ल#क3च� ज�र� एक=�च खयच�, �र कध� अय#गय र�ळ� ज�र� मगयच�, कध� खCप अतधक खयच�, कध� ररनकर�च खCप रग करन बसयच�, �र कध� अकसम�च ज#र-ज#रन� र�C लगयच�, �र कध� अचनकच हसयल लगयच�. एक� ददरश� तय3न� आपलय तनरससथन� ठ�रल�लय गद, चदर� आण� रस-आभC��3न�3 अल3क7 � स�नदर कनय3न भसम करन =कल� आण� सर�: ��थCन पसर झल�. थ#डय र�ळन3�र श�क7 ष�जरळ य�रCन मह�ल�, "क7 ष�! म� ख�पच

- 21 -

भ�क आह�, मल तररर� सरददष ख�र खणयस द�."श�क7 ष� �यर��च ह#��. तय3न�3 म�न�3न तयचर�ळ� सरददष ख�र

खणयस ददल�. ऋर�3न� थ#��श� ख�र खऊन श�क7 ष�ल आद�श ददल कe �� य गरमगरम ख�र�ल आपलय सर य शर�रल ल�पCन घ�. श�क7 ष�3न� �स�च क� ल�. तय3न� आपलय �#2यपसCन सर� शर�ररर तय उषटय ख�र�ल ल�पCन घ��ल� आण� प�ढ� हस� उभय असल�लय रण2म��चय सर�गरर प� ख�र�च ल�प लरल. एरढय� य ररतच� म�न�3न�3 सम#र उभय असल�लय एक रथश� महर�� रण2म��3ल घ#डयऐरज� ज�3प3ल� आण� सरय3 तय रथरर बसCन रण2म��3ल चलणयस आद�श ददल. द�र�स म�न� आपलय ��जमCळ� अणगनपम�� दdद�पयमन ददस� ह#��. �� क7 ष�सम#रच भ#ळय-भबडय, म7द� रण2म��ल चबकन� मर लगल�. ह� पहCन यदर3न खCपच रग आल. रबचर� रण2म�� रसतय�च खचCन प�ल�, पर3�� द�बmध म�न�न� त�ल चबकन� हक�� स#�ल� नह�. ज�वह3 �� उठC शकल� नह�, �sवह द�र�स-म�न� रथ�Cन उ�� मरन पय�च पळC लगल�. श�क7 ष� तयच अरसथ�� शर�ररर ल�पल�लय ख�र�सक= तय3चय3 पठMमग� पळ�-पळ� मह�C लगल�, भगरन! आप� पसनन वहर�. द�र�सज� क7 ष�क�� पहCन मह�ल�, "महबह# श�क7 ष�! ��मह� सरभरन� �#धल णज3कल� आह�, ह� ग#ररनद! म� ��झ क#��ह� अपरध इथ� पहयल नह�. म� ��झयरर खCपच पसनन आह�. अ�: �� मझयक�Cन मन#र3त�� ररदन मगCन घ�. त�नह� ल#क3� अन3� कळपय�� ��झ� परर� दक�y रह�ल आण� त�भ�रन� ��झ� पधनय रह�ल. ��झय जय जय रस�� म� �#�लय-फ#�लय, जळलय र नष क� लय अस��ल, तय पCर�र� ह#र#�. ��झय शर�ररर जय जय भग� ख�र लगल� आह� तय अ3गल मर लगल �र� ��ल म7तय�च� भय रह�र नह�. ह� अचय��! ज# पय�� �C य जग� रहC इणच��#स �# पय�� अजरमर रहश�ल. प� �� ��झय पय3चय �ळवय3न उरष ख�र नह� लरल�स. �C अस� क क� ल�स? ��झ� ह� कय� मल रपय र=ल� नह�. �तप|� क7 ष�च� शर�र अद��-क3त�मय झल�, ऋर�3न� न3�र रण2म��ल आश�र�द ददल. �� मह�ल�, "प��� रण2म��, �� स3प��� ररशचय णसय3मधय� परम यशणसरन� ह#श�ल आण� समस� ल#क3� �� सरmतम कe�yल पप करश�ल. ��ल र7दरसथ अथर र#ग कध�च य��र नह�. ��झय शर�रच� क3त� कध�च तनस��ज ह#�र नह�. �� क7 ष�चय स#ळ हजर र��मधय� पधन

- 22 -

आण� क7 ष�च� सर�� रपय�म ह#श�ल. अस� मह�Cन द�र�स-म�न� लग�च अ�3ध�न झल�.

* * *अतचनतय-पभर-स3पनन भगरन श�क7 ष�न� च��रईन� क5रर आण�

प3�3र3चय मधय� महभर�च� य�द कररCन प7थर�च भर म#ठय पम�रर उ�ररल. श�बलद�रबर#बर रहCन सरय3 क7 ष�न�प� अन�क भCभरसररप असCर श���3चय रज3च स3हर क� ल, पर3�� द�ज�य यद�कC ल ररदमन असलय कर�न� क7 ष� तनण|3� ह#ऊ शकल� नवह��. �� यद�क� लचप� नश करन तनण|3�प�� सरधमल पर� जऊ इणच�� ह#��. सधर��: शसच� म� आह� कe ज� ल#क भगर3�3च� स�र कर�� �� दdर� सरभरच� सध� अथर भ� मह�रल� ज��. यचय ररपर�� क7 ष�स�र�चय ररम�ख अस�र3न दdतय मह=ल� ज��. दdतय अथर अस�रग� सरभररक रपन� क7 ष�च नश करणयच पयत कर��. अशय दdतय-दनर3चय स3हर-कय�दर�च श�क7 ष�च� य�गर�रच� कय� स3पनन ह#��. अतधक3श ल#क3च� ह� धर� आह� कe भगर3�च अ3श असलयन� यद�र3श प7थर�ल भर ह#ऊ शक� नह��, कर� तय3चयमधय� भगर3�चय स�र�च� कमन सरभरजनय आह�. प�, य रर�यल समजणयच न�= पयत क� ल पदहज� कe क5रर आण� प3�र प� श�क7 ष�च� न��रईक आण� क� =� 3ब� ह#��. �� कह� प7थर�च भर रढररणयकर� आररभC�� झल� नवह��. पर3��, तयपdकe प3�3र श�क7 ष�च� स�रक ह#��. �� सद सर�द स�र�� �तपर अस�, पर3�� द�यmधन इतयदद क7 ष�च� न��रईक असCन स�द द�ष सरभरच� मह-अतयचर�, क7 ष�ल ररम�ख दdतय-दनरच ह#��. महभर�चय य�द� भगरन श�क7 ष�न� च��रप�� भगर�-ररम�ख अश दdतय-दनर3च स3हर करन प7थर�च भर उ�ररल ह#�.

यद�र3शमधय� भगरन श�क7 ष�चय स�र�� �तपर अस� ज� तय3च� पररकर ह#��, तय3न� सर�न� भगर3�बर#बरच अपक= ल�ल�मधय� पर�श क� ल ह#�. पर3�� क7 ष�पसCन ररम�ख झल�ल� यदरग� जनसमनय3चय दरष� आपलयलह� क7 ष�चय समन पCजय समजCन भम पसरर� ह#��. क� रळ अशयच क7 ष�-ररम�ख यदर3च# परसपर कलहदर� नश करन प7थर�च अरतशष भरप� श�क7 ष�3न� द�र क� ल. परसपर कलहमCळ�च क5रर पण�र3च� य�धद झल� ह#�� आण� तय य�द� मरलय ग�ल�लय द#नह� पकचय य#दय3मधय� श�क7 ष�ल ररम�ख असणयर य वयर�3 चच स3हर स3भर झल ह#�. प�, श�क7 ष�न� य द#नह� य�द3� क7 ष�-स�र

- 23 -

�तपर भ� अथर पररकर3च स3हर कररल नह�. तय� क� रळ प7थर�चय भरसररप दdतय-दनर3च स3हर कररCन प7थर�च भर कम� क� ल ह#�. रस�ररक यद�र3शच� धर3स-ल�ल इनदजळपम�� ह#��, य य�दमCळ� सर� क7 ष�च� पररकर तनतय धम� उपणसथ� झल� आण� बकeच� अस�र सरभरच� यदर मरल� ग�ल� ह#��.

महभर�चय य�दल छत�स र�� झल� ह#��. क7 ष� आपलय पररकर3स#ब� दरक� मधय� नन पकरचय ल�ल कर�� स�खन� रह� ह#��. आ� �� कळरपन�च ��थ� तनरस कर�� ह#��. आ� तय3न� आपल� ल�ल स3रर� करणयच� इच� क� ल�. तय3चय प�र��न� ररशतम�, अतस�, कणर, द�र�स, भ7ग�, अ3तगर, अर�, रतशष, नरद इतयदद सर� म�न�जन दरक� चय जरळ रपण�रक नमक ��थ�क��� एकर�� ह#रCन भगरदकथ ग��गन करणय� मगन ह#��. एक� ददरश� यद�र3शच� कह� उदण� म�ल� ख�ळ�-ख�ळ� तय3चयजरळ आल�.

तय3न� बनर=� नम��न� तय3चय चर�� प�म करन तय3न पश क� ल. तय3न� जमबर��-ननदन स3बल स� र�श� सजरCन आ�ल�. "ह� बमह� द�र�! ह� कळय �#ळय3च� स�नदर गभ�र�� म�लग� आह�. ह� एक पश ररचर इणच���, पर3�� सर�: ररचरणयस लज�� आह�. आपलय सगळय3च� जन अपर आह�, आप� सर�ज आह�. दहल प��-पतपच� खCप ललस आह�, दहचय पसरच� र�ळप� जरळ आल�ल� आह�. अ�: आप� ल#क स3ग कe दहल प�� ह#�र कe कनय?” पथम�र म�न�ग� ग�पच�प रदहल�, परन�� जsवह क� मर3न� तय ऋर�-म�न�3न ध#क द�णयसठM रर3रर पश ररचरणयस आर3भ क� ल, �sवह �� भगर�-प�र��न� �#तध� झल�. तय3चयमधय� स3हरक�� महद�र श3क3 रच� अ3शभC� महर�� द�र�स सर�� अग�� ह#��. �� मह�ल�, "म�ख�न#! ह� म�लग� अशय एक मCसळल जनम द�ईल कe जय म�सळदर� ��मचय कC ळच नश ह#ईल. म�न�3च� शबद ऐकC न �� बलक फरच घबरल�. तय3न� लग�चच स3बच� प#= उघ�Cन पदहल� �र खर#खर तय�Cन एक ल#ख3�3च� मCसळ बह�र प�ल�. �� सर� घबरल� आण� तय मCसळल घ�रCन रज उगस�न जरळ ग�ल� आण� झल�ल� सर� घ=न महरज3न स3तग3�ल�. महरज उगस�न आण� दरकरस� आपलय �#ळय3न� तय मCसळल पहCन ररणसम� आण� भयभ�� झल�, कर� तय3न मदह� ह#�� कe बमह�3च शप कध� वयथ� ह#� नह�.

महरज उगस�न3न� तय मCसळच चCर क� ल आण� तय चCर यल आण� - 24 -

ल#ख3�3चय बकe रदहल�लय �#टयशय ��कडयल सम�द� फ� कC न ददल�. तय ल#ख3�3चय ��कडयल एक मसळ�न� तगळल�. चCर ल=3बर#बर रहCन सम�दचय दकनर यरर आल. थ#डयच ददरस� �� सर� एरक (गठ नसल�लय गर�पम��) उगरल�. �� मसळ�प� अनय मसळ�3बर#बर क#ळय3चय जळयमधय� पक�ल� ग�ल�. त�चय प#=� ज# ल#खण�च ��क� ह#�, तयल जर नरचय परधयन� आपलय ब�चय =#करर लरल�. भगरन सर�कह� ज�� ह#��. �� तय शपल पररररत�� प� कर शक� ह#��, प� �र� स�द तय कळरपधर� पभC3न� बह�3चय शपच� अन�म#दन क� ल�.

दरक� मधय� म#ठम#ठल� उतप� ह#रC लगल�. ह अपशकC न3न पहCन श�क7 ष� कह� रयसक ल#क3न दरक� �च स#�Cन सगळय यदर3न स#ब� घ�रCन रपण�रक ��थ�� सनन आण� दन-प�णय करणयसठM आल�. सनन आण� दन-प�णयचय प|� भगर3�3चय प�र��न� सर� यदर मdर�य नरच मध� रपऊन परसपर� लढC लगल� आण� तय3न� �#धरश सम�दचय �=रर उगल�लय एरक नरचय लठय3न घ�रCन एक द�सऱय3च स3हर कर लगल�. ह� पहCन बलरम पभC सम�द�=रर उपणसथ� ह#रCन ��थCन सरधमल तनघCन ग�ल�. श�क7 ष�प� भ� उदर आण� मd��यज�3न उपद�श द�रCन जर नमक वयधदर� स#�ल�ल ब� लगणयच� तनतमत बनरCन सपररकर, सशर�र ग#ल#क र73दरन� पर�ल�. यद�र3श3मधय� उतपनन अस�र सरभर-स3पनन ल#क तय कलह� मरल� ग�ल�. अश पकर� प7थर�च भर उ�ररCन क7 ष� सरधम� ग�ल�. य मCसळ-स3हर-ल�ल�मधय� द�र�स आदद ऋर� क� रळ तनतमत कर� ह#��, रस�ररक�: भगर�-इच�च पधन ह#��. महर�� द�र�स श�श3करच� अर�र अथर पकश आह��. श3कर ईशर असलयकर�न� तय3च� तनरस सथन ईशपCर नरन� पतसधद आह�. र��मन कळ� द�र�स आशम ईशप�रमधय� णसथ� आह�.

श� दत��य भगर3�च आशमद�र�स ऋ��3चय3 आशमजरळच यम�न�चय �=रर श�दत��य3च आशम

आह�. दत��य भगरन ररष��3च� अ3श3र�र आह��. ह� प� अन�सCय�चय ��न प��पdकe3 एक आह��. श�मदगर�चय सपम सकनध� य3च नम#लल�ख य��#. तय3न� पलहद महर3जन र��शम धम� �थ �तरजनच उपद�श ददल ह#�.

- 25 -

श�मदगर�चय एकदश सक3 ध� प� तय3च� चरर� र��न क� ल� आह�. भगरन श�क7 ष�3न� आपलय अपक= ल�ल� पCरy भ� उदर3न उपद�श द���र�ळ� अरधC� दत��य3न आण� यद� महरज3न स3रद ऐकरल ह#�. ह स3रदमधय� सतयय�गमधय� अरधC� दत��य3न� आपलय च5र�स तशक ग�र3 च उलल�ख करन महरज यद�ल �तरजनच उपद�श ददल ह#�. ज�थ� दत��य3च आशम ह#�, �� सथन आजकल ररष��प�र नरन� पतसद आह�. दपरमधय� नर�� ल#क3च� य�थ� रस�� ह#�� आण� आज ह� य गर� नरडय3च�च पधनय आह�.

श�परशर म�न� आण� तय3च आशमद�र�स म�न�3चय आशमजरळच परशर म�न�3च आशम ह#�, ज# कe

ननपकरचय फळ-फ� ल3न� य�� र7क आण� र�ल�3दर� स�श#तभ� परम रम��य ह#�. कल�मन3�र यम�न�चय परह र भCकर�मCळ� र��मन कळ� तय आशमच� क#���ह� तचनह तमळ� नह�. प� शस3चय अन�सर दपरचय अ3�पय�� परशर म�न�3च आशम क#ठ� �र� जरळच ह#�.

बहज�3च मनस प�� बहर�� रतशष, तय3चय एक प��च� नर शर� ऋर� अस� ह#��. परशर शर� ऋर�3च� प�� ह#��. तयचय आईच� नर अदशयन�� अस� ह#��. रतशष3न�3च सर�: आपलय प��च� सर�पकर� ललन पलन क� ल� ह#��. तय3च� स3प��� स3सकर प� रप�मह रतशष3न�3च स3पनन कररल� ह#��.

धम�तम परशर रतशष3न3च आपल� र��ल मन� अस� आण� जनमपसCन तय3चय3 पत� रप�7भर ठ�र� अस�. जsवह तय3न� आपलय आईक�Cन ह� ऐकल� कe म�ल! रतशष ��झ� र��ल नह��, पर3�� र��ल3च� र��ल आह��. ��झय र��ल3न �र रन� रकस3न� खऊन =कल� ह#��, ��वह3 अस� ऐकC न परशर म�न� द�:खन� आ��र झल�. तय3न� �पसय�दर� सर� बह3�3न नष करणयच ररचर क� ल, प� रतशष म�न�3न�3 �तरजन द�रCन तय3न �स� करणयपसCन थ3ब3रल�.

परशर म�न� खCप म#ठ� �पसर� आण� परमभ� ह#��. समजचय कलय�थ� तय3चय3दर� तलणख� परशर सम7त�, अठर सम7त�3मध�ल एक पम�ख सम7त� आह�, जयचयदर� आजप� भर��य दहनदC समज स3चतल� ह#� आह�.

एक� र�ळ� परशर म�न� ��थ�य� कर�� यम�नचय दकनर यरर उपणसथ�

- 26 -

झल�. �� यम�न पर करन आपलय आशम� जऊ इणच�� ह#��. स3धय3कळ झल� ह#��. तय3न�3 पदहल� कe एक क� मर� न5क� दर ल#क3न नद� पर करर� ह#��. परशर एक=�च ह#��. �� त�चय नर�� बसCन यम�नपर कर लगल�.

�� नर चलर�र� य�र�� द�सर� क#�� नसCन मतसयग3ध ह#��. मतसयग3ध उपररचर रस�चय र�य�दर� बमहज�3चय शपन� मसळ� बनल�लय अददक नरचय अपसर�चय गभ��Cन उतपनन झल� ह#��. नर�� ल#क3न� मसळ�चय प#=�Cन दहल पप क� ल� ह#��. हच कर�स�र दहच� नर मतसयग3ध3 झल� ह#��. नरडय3चय सरदरन� दहल आपल� प��� समजCन दहच� पलन-प#�� क� ल� ह#��. ह� परम-स�3दर ह#��. सतय आण� नन पकरचय सद��3न� स3पनन असलय कर�न� ह� सतयर�� य नरन� पतसद झल�. र��ल3चय स�र�� मद� मह�Cन यम�न�� नर चलर� अस�. परशर म�न� त�च� मनम#हक रप-स®दय� पहCन म#दह� झल�. तय3न� त�चयबर#बर समगम करणयच� इच� वय� क� ल�. पर3�� स�श�ल सरभरचय आण� सदचर स3पनन मतसयग3ध�न� सरळ हदयन� स3तग�ल�, "प�जय! कनयभर दCर�� झलयरर म� घर� कश� ज�र? म�न�रर! म� कल3दक� झलयरर णजरर� रहC इणच�� नह�."

मतसयग3ध�न� अस� मº=लयरर म�न�श�ष परशर मह�ल� कe ��ल मझयक�Cन ज# रर पदहज� मगCन घ�. प�� झलयररप� स�द ��झ� क5मय� अ��= रदहल. ��झय शर�र�Cन ज# मसळ�च रस य��#, �# दCर ह#ईल आण� उल= तयचय बदल� ��झय अ3ग�Cन उतम स�ग3ध य�ईल, ज# एक य#जन भCम3�लरर दररळ�ल. ��झय गभ��Cन भगर3�च अ3श जनम गह� कर�ल, ह� ज� कह� झल�, �� सर� भगर3�चय इच��न�च झल� आह�, अस� मह��च परशर म�न�3चय ददवय ��जपसCन त�ल गभ� रदहल आण� लग�चच एक महदC� तशश�च जनम झल. बघ�-बघ� �� स#ळ र��चय य�ररसथ�ल पप झल�. ह� परशरन3दन न3�र क7 ष�दdपयन र�दवयस य नरन� पतसद झल�. ह3च यम�न�चय द�प� जनम झल, मह�Cन ‘दdपयन’ आण� र�द3च� ररभजन क� ल� मह�Cन र�दवयस य नरन� पतसद आह��. परशरननदन वयसद�र3न� म� सतयर��ल ह� आशसन ददल� - “जsवह कध�ह� �� मल ब#लरश�ल, तयर�ळ� लग�च ��झय तनक= उपणसथ� ह#रCन म� ��झ� अतभल� पC�� कर�न.” अस� मह�Cन �� यम�न�चय द�प�Cन लग�चच �पसय�सठM क� ठ� अनय� तनघCन ग�ल�.

तयन3�र सतयर��प� पसनन�पCर�क आपलय घर� पर�ल�. त�च� र��ल - 27 -

दशरज त�चय शर�रचय स�ग3धच रस घ�रCन खCप पसनन झल�.अस� मह=ल� ज�� कe वयस3न� मथ�र���ल यम�न�चय क7 ष�ग3ग घ=रर

णसथ� आपलय आशम� रहCन श�मदगर�सरखय रसपC�� अमल महप�र�ल समतध� पप क� ल� आण� जगचय कलय�सठM य�थ�च पकतश� क� ल�. यच� कर� ह� आह� कe वजधम� रस क� लयतशरय अथर सरय3-भगरन वज�नदननदन श�क7 ष� आण� तय3च� सररप-शर� श�रतधक� चय आरधन आण� क7 प�तशर� क#�� अस अन�पम गनथ पक= कर�� अस3भर आह�. अ�: यम�न�चय दकनर यरर कC ठ��र� जरळच वयस3च आशम क7 ष�ग3ग घ=जरळ असर, ज�थ� च���थ� आण� अ3बर�� महर3ज3च� =�क�� जरळच आह�.

अश� प� स3भरन आह� कe मतसयग3ध�च� भर�-भ#�� कर�र� नरडय3च� सरदर दसरज प� ररष��प�र��च रह� अस� आण� सतयर�� त�थ�च आपलय र��लचय घर� रह� ह#��. मह�Cन महर�� द�र�स म�न�3च आशम, भगरन दत��य3च आशम, महर�� परशर आण� श�र�दवयस3च आशम जरळजरळच ह#��. अ�: ह� सथन ऐत�हतसक, प5रण�क आण� क7 ष�च� ल�ल-सथळ� - सर� दरषक#��Cन खCपच महतरपC�� आह�.

* * *ॐ ररष��पद अष#तरश� श�श�मदर�र�दन� नरय�

ग#सरम� महरज3च सणकप पररचयॐ ररष��पद अष#तरश� श�श�मदर�र�दन� नरय� ग#सरम�

महरज3च श�भ आररभ�र सन � १९२१ ई. मधय� रबहर णसथ� ब2सर णजलहचय सम�प त�रर�प�र नमक गम� म5न� अमरसय�चय अध� र�� झल. य3च� आई आण� र��ल द#घ�ह� ‘श�रdष�र’ स3पदयच� द�णक� रdष�र ह#��. बलयकळपसCनच य3च� धम�� रतच ह#��. स3सरपसCन अतय3� ��व रdरगय झलयमCळ� य3न� सन १९४६ ई. मधय� मCळ चd�नयमठ आण� इ�र सर� मठ3च� स3सथपकचय� तनतयल�लपररष ॐ ररष��पद श�श�मदर�तसद3� सरसर�� ठकC र3च� अ3�र3ग रपय प��द तनतयल�लपररष ॐ ररष��पद अष#तरश� श�श�लभर�पजन क� शर ग#सरम� महरज3क�Cन ररतधर� � द�क पप क� ल�. आपलय ग�रज�3स#ब� य3न भर�र��चय जरळपस सर� ��थ�च� य� करणयच� स5भगय पप झल�. सर� सथन3रर ग�रज�3च� हररकथ ऐकC न य3न� तय3चय

- 28 -

ररचर3न ग3भ�र�पCर�क हदय3गम क� ल�. सन � १९५२ ई. मधय� य3न� श�श�लभर�पजन क� शर ग#सरम�क�Cन स3नयस गह� क� ल. कह� कळ प|� � ग�रज�3न� य3न दह3द� भ��चय पद�श� श�चd�नय महपभ�चय र��च पचर करणयसठM श�क� शरज� ग5��य मठ, मथ�र�� स3चलक मह�Cन तनय�� क� ल�. य�थCन तय3न� ग�रज�3चय आज र क7 प�न� श�भगर� पर�क� च� स3पदन आ3रभ क� ल� आण� जdरधम�, भर�रसम7�तसनध�रबनद�, रगरतम�च3ददक, सणत�यसर द�रपक, भगर�म7�क�, वजमण�लपरर�म, नरद�पपरर�म आण� अनयनय ब3गल भ��� रतच� अन�क श�ग5��य रdष�रधम� स3ब3ध� सदहतय3च� दह3द� भ��� अन�रद कय� करणयच� पर3भ क� ल�, जय3च आज इ3गज�, सप»तनश, �च, फs च, जम�न, रतशयन, इ=तलयन, प#���ग�ज, तचन� इतयदद जग��ल अन�क भ�3मधय� अन�रद ह#� आह�. अन�क स�य#गय बमहचर� भ�3न स3नयस पदन करन पचर कय�� र� क� ल� आह�. आज सर य भर�� आण� भर�चय बह�र अम�ररक, बणझल, इगल3�, फ3स, ब�लज�यम, ह½ल3�, इ=ल�, सप�न, क» न�, रतशय, म�ण2सक#, क#स=ररक, ऑस¿�तलय, इ3�#न�तशय, मल�तशय, दफज�, नयCझ�ल»ण�, जपन, च�न, �थ हरई (ह#न#लCलC) इतयदद ररशचय �#टय-म#ठय द�श3� सर�: आण� आपलय तशषय3दर� श�द-भर�च पचर कर�� आह��. य पकर� �� र7दरसथ��ह� श� हरर-ग�र-रdष�र मन#ऽभ�ष स�र�� उतसहपCर�क �तपर आह��.

- 29 -

र�दण��सरम� श�श�मदर�र�दन� नरय� ग#सरम� महरज

– 30 -

Yamuna Devi Deity at Durvasa Temple( : )Photo by Anita Dasi

- 31 -

Durvasa Temple

( )Photo from GVP Archives

- 32 -