a4uekera issue 46 13 nov 2015.pdf

16
Kiingin te atatai bon te wareware n taai nako Ana nutibeeba te I-Kiribati Uekera Ana nutibeeba te I-Kiribati Nambwa 46 Kanimabong, 13 Nobembwa 2015 1.00 E a manga mwaawa ngkai te ‘space’ aei ibukim ngkoe are ko kan kaotaraaea am tieweti ke am kaako nakoia am katitamwa Aki rau nanon te tina ni maten natina te kaimoa i Matiare E A tia n roko rabwatan Aretaateta Temwaaka n te Taabati ae nako 8 n Okitobwa iaon Tarawa mai mwiin kabuanibwain maiuna i Matiare n roroon ana kaibuke n akawa ikekei. Aretaateta, 23 ana riiriki ni maiu, bon temanna ana kaimoa te CPPL ao e moan mwananga n te namwakaina ae e nako ae Okitobwa ni mwakuri n ana kaibuke i Matiare. N ana rongorongo tinan te ataeinimwane aei ae Karoraina Aretaatera ao e kaotia bwa bon akea ana Reitana ni iteraniba 3 E kaunga, e karoko nano ana moan Inter- Primary School KAA i Tarawaieta KATABWENAAN ANA waaki n takakaro ae e boou te Bootaki ni Biri i Kiribati ke Kiribati Athletics Association ae te Kid’s Athletics Competition nakoia ataein te Moan Rinan i Tarawaieta e karina te ang ae e boou nakoia ataei ao taan reirei ni kan kaakaraoa aia ‘Inter Primary School’ ni katoa ririki. Te Kid’s Athletics Competition bon te waaki n takakaro are e kaungaa te International Association of Athletics Federation (IAAF) ao te KAA, are e kaaina naba te bootaki n takakaro anne, ngaia are e na waakina kanoan te waaki n takakaro anne Reitana ni iteraniba 2 Reitana ni iteraniba 7 Te tutuo n te tioka i matan te Super Mall! Ana waaki te Diabetic Clinic ni kauringaa Bongin te Tioka n te Aonnaba NI KAURINGAAN Bongin te Aoraki ae te Tioka n te aonnaba ao e na waaki n te bong aio te Kiriniki ibukin te aoraki aio ni karaoi ana kanoa aika a na rangi ni ibuobuoki ao ni manena ibukin buokaia ake a reke n te aoraki aei. E taku Kabeia Boorau man te Diabetic Clinic mai Nawerewere bwa te boto ni iango ae e rangi ni kakawaki ibukin te bong ni kauring aio, bon Boutokaan marurungia aika a tioka rinanon kanaia, aia bwai n aoraki ao kateimatoan te kamarurung ke Healthy Living and Diabetes. E taku Kabeia bwa e na waaki kanoan ana burokuraem te Diabetic

Upload: doanlien

Post on 20-Dec-2016

239 views

Category:

Documents


6 download

TRANSCRIPT

Page 1: A4Uekera issue 46 13 Nov 2015.pdf

Kiingin te atatai bon te wareware n taai nako

Ana nutibeeba te I-KiribatiUekeraAna nutibeeba te I-Kiribati

Nambwa 46 Kanimabong, 13 Nobembwa 2015 1.00

E a mangamwaawa ngkai

te ‘space’ aeiibukim ngkoe

are ko kankaotaraaea amtieweti ke amkaako nakoiaam katitamwa

Aki rau nanon te tina ni matennatina te kaimoa i MatiareE A tia n roko rabwatanAretaateta Temwaaka nte Taabati ae nako 8 nOkitobwa iaon Tarawamai mwiinkabuanibwain maiuna iMatiare n roroon anakaibuke n akawaikekei.

Aretaateta, 23 anariir iki ni maiu, bon

temanna ana kaimoa teCPPL ao e moanmwananga n tenamwakaina ae e nako aeOkitobwa ni mwakuri n anakaibuke i Matiare.

N ana rongorongotinan te ataeinimwane aeiae Karoraina Aretaatera aoe kaotia bwa bon akea ana

Reitana ni iteraniba 3

E kaunga, e karokonano ana moan Inter-Primary School KAA

i TarawaietaKATABWENAAN ANA waaki ntakakaro ae e boou te Bootaki ni Birii Kiribati ke Kiribati AthleticsAssociation ae te Kid’s AthleticsCompetition nakoia ataein te MoanRinan i Tarawaieta e karina te angae e boou nakoia ataei ao taan reireini kan kaakaraoa aia ‘Inter PrimarySchool’ ni katoa ririki.

Te Kid’s Athletics Competitionbon te waaki n takakaro are ekaungaa te InternationalAssociation of AthleticsFederation (IAAF) ao te KAA, aree kaaina naba te bootaki n takakaroanne, ngaia are e na waakinakanoan te waaki n takakaro anne

Reitana ni iteraniba 2Reitana ni iteraniba 7

Te tutuo nte tioka imatan te

Super Mall!Ana waaki te Diabetic Clinic nikauringaa Bongin te Tioka n teAonnabaNI KAURINGAANBongin te Aoraki ae teTioka n te aonnaba ao ena waaki n te bong aiote Kiriniki ibukin teaoraki aio ni karaoi anakanoa aika a na rangini ibuobuoki ao nimanena ibukin buokaiaake a reke n te aorakiaei.

E taku KabeiaBoorau man te Diabetic

Clinic mai Nawerewere bwate boto ni iango ae e rangini kakawaki ibukin te bongni kauring aio, bonBoutokaan marurungiaaika a tioka rinanon kanaia,aia bwai n aoraki aokateimatoan te kamarurungke Healthy Living andDiabetes.

E taku Kabeia bwa e nawaaki kanoan anaburokuraem te Diabetic

Page 2: A4Uekera issue 46 13 Nov 2015.pdf

2 Uekera Kanimabong 13 Nobembwa, 2015

iaon Kiribati.Anne are e a tibwa

moan karaoia ngkainakoia moan rinan iTarawaieta n teKaonobong 6 nNobembwa n te marae iAbaokoro.

E bon raka aron tewaaki n takakaro aeingkai takakaro ake akaakaraoaki n te Inter-School ngaia ake akarinaki inanon anaburokuraem n takakaroKAA aei ma akauarerekeaki nikabootauaki makorakoraia ataein te moanrinan.

Bon nimaua moanrinan n reirei ake a rokoni iira buakon anakatabwena n takakaroKAA aei bwa BT Uekera,Nein Tebwara, UeenNooto, Bwaan NeiKanna ao AmoangePrimary School are a bonkaboo imarenaia iaon

E kaunga, e karoko nano ana moanInter-Primary School KAA i Tarawaieta

takakaro ake kanoan teKid’s AthleticsCompetition.

Takakaro akanne abon rangi ni boou ao nanai nanoia ataei n aronte Formula One, teJavelin ke te kare n te kai,te Ua Kai ae mwaitiaekakina ke te Relay, tePole Jump ke te kiba n tekai, Hurdle Run ke te birini kaaitarai bwaai ntotoko, te cross hop, telong jump, te triple jumpao a mwaiti riki.

E ngae n anne aoimwaain waakinan teKid’s AthleticsCompetition ao a bonmwaati moa reirei akannenakon te marae ibukin tekaukuuki. N ana taeka nikaukuuki te Meia n teKauntira n Tarawaieta keETC ae Harry Tekaiti aoe mweneweia are ekakatonga te Kauntiraao kaain Tarawaieta

Iroun Ueretan Bauro - Editor

Reitana ni iteraniba 16N te tamnei n te atai bon te biri ae te Formula 1are e mwaiti te aeka ni biri inanona. Te moanbon te mino (tamnei ieta) imwiina a manga birini katoobibi kaai (tamnei i nuuka) ao te kateniuabon te biri iaon te hurdles ao a kaboobiri nabanakon te tia ni manga aanga aia ‘ring’ nakontoaia

Rianako ana kekeiaki Tiiroa Antonio nana burokuraem USP ae te Master

E kukurei Aotiteria n ana kekeiaki Tiiroa ao tabeman riki - e mwanenii rooiaTIIROA ANTONIO maiKiribati bon temannamai buakoia tenimanataein te Betebeke akea reirei n ana Kuura aeRietata te BetebekeMaiaki are i Biti iaante Australia AwardsPacific Scholarship,ake a reke kaniwangaiaibukin rianakontamaroan aia bwii.

E oti n ana

rongorongo USP Bitibwa e a tia TiiroaAntonio ni karekea anabwii ke ana GPA ae 4.0 nana burokuraem ae teMaster of BusinessAdministration.

Raona ake uomanbon Shelley Pelep mante Federated States ofMicronesia ma ana bwiiGPA ae 3.77 n teBachelor of Arts in

E n v i r o n m e n t a lStudies ao ai PipienaFaupula mai Tonga maana bwii GPA ae 3.75 nte Master inCommerce.

N te botaki namwarake ni kukureiibukin kanikinaean aiatokanikai ataei manaban nako te Betebekeake a reirei n te USP,Biti ao ni mwanenaki

iroun Aotiteria are ekaraoaki n teKatenibong ae nako nte Pacific FusionRestaurant ao e taku teManatia n anaburokuraem Aotiteriaare e tabe ma te awardsaei bwa e bon rangi nikakukurei katekeraoanao kanikinaean te rokon te tia ao kaukan kemoanakin te itera ni baa

ae boou ni kanoan aiawaaki ke ni maiuia ataei nte reirei.

E reke naba ana tai MsLorissa Hazelman n angaana kaunganano nakoiaataei ake e a tabwaninkanoan aia burokuraem nte ririrki aei bwa anakamanenaa raoi mwiin aiareirei ao ni kauaea rekente awards irouia ibukin

Reitana ni iteraniba 5

Page 3: A4Uekera issue 46 13 Nov 2015.pdf

Uekera Kanimabong 13 Nobembwa, 2015 3

kaantaninga bwa e nariki aei nakon natina ngkaiimwaain nakona ao e ataiaae akea ana kanganga aoe bon tauraoi nimwananga.

E taku riki te tina aeibwa bon akea buun natinaaei ke tao ana tangira aeataia are tao ngaia ae ekona ni karekea naba anakanganga.

A taku naba mwaanente ataeinimwaane aei aikabwebwe, Teera ao Teeua,bwa bon akea anakanganga mwaneia aeiimwaain mwananganangkai e bon rangi nikukurei, ao ni katuka anamotin taeka nakoia bwaana kauka aia e-meeri(email) ngkana e koro 21aia ririki.

Ibukin aki raun nanonte utu aei ni kabuanibwainaia aomata aei ao a bontia naba ni kakaenakonako Matiare iaonrongorongon Aretaateta.

E taku riki Karorainabwa bon iai nabarongorongon natina anneare e kaongoaki bwaewenako man ana kaibukeao n uarake ao a takukaain ana kaibuke bwa ebon aki manging ngke ekaraoa anne Aretateta.

N te rongorongo nabaare a karekea mwaanenteuanne mai iroun te rooiamai Matiare ae bon kaainnaba Kiribati ao e taku terooia anne bwa n 23 nOkitobwa ao e bon kairakiAretateta nakoina irountemanna te roronga aebon te I-Kiribati naba.

N ongoraana ao ngaiae bon uarake Aretatetaman ana kaibuke. E takute rooia anne bwa etaekinna teuanne nakoinabwa e kan nako n teonaoraki ngkai iai anakanganga ni irekereke maaroarokan te boi inanon

Aki rau nanon tetina ni maten natinate kaimoa i Matiare

ana ruu are ngaia ae ekarika mweebuakana aotaanoin atuuna.

N ana rongorongoriki te rooia anne n aronare a ribotinna mwaanenAretateta ao e taku terooia anne bwa e reke teagent irouna are etabeakiniia kaimoa ao ntuangnga are e na buokaAretateta n nikiria n teonaoraki.

E taku riki te rooiaanne bwa n te tairikinnaba te bong anne e amanga tarebooniakiiroun te agent anne ao ekaotia are e nang kaokakiAretateta n te Taabati mae na tiku moa n teouteero ae te CantonHotel.

Ma te kananokaawakibwa n te bong areimwiina ao e a kuneaki nimate te roronga anneimwiin kabaean roroana.E ribotinna naba te rooiaanne bwa e bon roko nnoora rabwatanAretateta ao ni kakoauaani matana aron matena.

E ngae n anne ao etaekinna naba tinan te

teenimwaane aei bwabon iai aorakin natinaanne ae te maraki n atuuni boiraan te ika are n teaiti ao anne are e reerekeiroun natina anne ngkee kaakannana ngkoa nte CPPL ngaia are e akikan mwakuri iai.

Ma imwiin rekenanakon te mwakuri nikaimoa n te kaibuke aree agent iai CPPL ao erangi ni kukurei ngkai enang toki aorakina anne.

Ana katautua te tinaaei bwa tao e a mangaoki aorakin natina aei nana tai ni mwakuri ikekei.

Ma e teimatoa te tinaaei ni ukera nako taekanmaten natina aei ngkai etuai rau nanona bwa aree tuai ataa raoi te koauabwa tera ana kangaangariki ngkai e tuai man rokomwiin tuoan natinangke e nako n teonaoraki imwaainmatena.

E aki raoi koaua bwae bon roko natina n teon aoraki ke e aki ngaiaare e na teimatoa nikakaaenako.

Nang waakikatamaroaanDai Nippon

Primary SchoolE KATABWENAAKIn te bong aei teKatenibong 11 nNobember kateanumwanreirei aika aboou n te reirei aeDai Nippon PrimarySchool.

N te bootaki nikatabwena anne ao nana marooro teMinitita n te Botaki nReirei ae MaereTekanene ao e takubwa a bon boongataana umwanreirei DaiNippon PrimarySchool aika ngkai bwaa kateaki n te 17 nOkitobwa te ririki 1979are nanona bwa a bontangira te katamaroaae e buubura kekaboouaia.

E bon anga nabaana taeka ni kakaitaute Minitita nakon teTautaeka n Aotiteriaare ngaia ae e a tia nanga nanona ni kanibuobuoki nakon DaiNippon.

E kaotia te Minititaare e a tia ni mwaiti tetitiraki iaona n Auti nTei aika a nako ao emwaitii nabak a k a u r i n g a k i n ataekan te reirei aei rikiiroun te Tia Tei maiBetio are te Minititanaba ae TangarikiReete.

E a waaki ngkaikaekan te katamaroanakon te reirei anneman ana ibuobuokiAotiteria ao Nu Tiran.

Man te Karikirakeaei ao e na kona nikabutiraoa aron tewaaki n reirei n tereirei aei ao riki tao a

na kona ni mangamwaiti riki ataei aikaana kona nibutimwaeaki n rin n tereirei aei.

N ana maroro te AiKamitina n AotiteriaGeorge Fraser ao etaekinna bwa te reireie bon rangi nikakawaki nakoiaataei.

E kaotia Mr Fraserbwa te onobwainakon Dai NipponPrimary School e nabon nako mai iaan tekarikirake ke teburokuraem ae teKiribati EducationI m p r o v e m e n tProgram (KEIP) are eboboto kanoana iaonkatamaroan te waakin reirei rinanon teCurriculum, reiakinaiataan reirei ke teachertraining aok a t a m a r o a a numwanreirei n te arobwa e na rikirake tewanawana ao teataibwai irouia ataei.

Bwaai ake a nakaraoaki n te DaiNippon PrimarySchool iaan teburokuraem aei bonteuana te kateitei ae ebuubura ae 16 tekiraatiruum inanona,15 te kai n nakotaari,kaboouan oon tereirei, 8 tangke nikarau, te onobwainakon 2 nnen bwaaike store rooms niikotaki ma 8umwanreirei ao aikatamaroan te ran.

Ni banen taianmaroro ao e a waakinaba katabweenan

Noora iteraniba 5

Iroun Ruanta Motiti, Trainee Reporter

Page 4: A4Uekera issue 46 13 Nov 2015.pdf

4 Uekera Kanimabong 13 Nobembwa, 2015

Ana koona Baraniko Eromanga -man te kuura n taokita i Taiwan

Ikeikenakin bubun te moko e kona ni kakeerakeakakaireken te toki ni buroo ao te boo?

A nang konakaain aonaban kauka aiaakaunti n te

BangkeEng, bubun te moko bon teuanamai ibuakon te bwai ae kona nrotaki iai marurungin te rabwata.Ikeikenakin bubun te moko earanaki ba te secondhandsmoke exposure ao e aki raoiroinakon rabwatara.

Te bwai ae riki bwa ngkanako ikeikena bubun te moko aobwaai inanon raraam (cells) akea tabeakina buraokin te raraa akona n rootaki iai ao a rangi nikanimnim ao ni karekea tekakai buraoki inanon ianrabwatam. Ngkana e reke aeiao e kona ni bono iai ian tekaburoro ke te buroo ao e rekeiai te kanganga.

Bubun te moko e kabuakakanaba oon ian te rabwata are ebubuti iai te raraa. Ngkana erootaki te ia ao e aki rangi nikona ni bubura ke bita teina nikangaraoia ma butin te raraa.

Aorakin ian te rabwata aeiare e rangi ni irekereke maaoraki n aron te rietata n raraa,

rotakin ian te buroo, aorakin tekirine, aorakin te ia are erootaki iai aoraki ake a tiokaao a bati riki.

E a tia ni kakoauaki imwiintaiani kakae bwa taabo ake akatabua te moko iai ao ekerikaaki mwaitiia aia aomataaika a reke n te kanganga ae tetoki ni buroo ma te boo.

Te bwai ae rangi nikakawaki bwa kona kaaki temoko ke kona kararoako manikeikenakin bubun te moko.

N ara katei ao e rangi nikorakora te karinerine ke tekakaikawai iroura. Ma ngkanae a roko n taekan te toki niburoo ke te boo ao e a riaingkanne te iango bwa e ngaariki ae kakawaki.

E rangi ni kaakawaki bwakona karika mwengam bwa tetabo ae akea te moko iai n tearo bwa ana marurung raoinatim, tibum ao kain am auti nikabane.

Nakoia taan katanoata n Te Uekera bonana kauring ni iraorao am beeba aei bwa

ana toki butimwaean katanoata nikabane ni katoa Kaabong n te aoa

10am. Ane e rimwii ao bon tekarautaeka bwa e na aki butimwaeaki

ma e a manga toka n te issue areimwiina. E karaoaki aei n te aro bwa ena otinako raoi n taina am Uekera ni

katoa Kanimabong

E A waaki ngkai ANZ Bank of Kiribati nimwakuriia kaukan aia akaunti teniman, anakatitamwa aika a boou, ake ngaiia naba ngkai aikaa moan kauka ana tieweti ANZ ae te Outer IslandBanking.

E kamatoaki man ANZ Bank of Kiribati bwaakaunti aika teniua aikai, bon aia akaunti aomata akea tia n reitaki ma ana tia mwane Aobitin TautaekaInanoa ake a mwakuri n taian kauntira ao ake a rikingkai bwa a na itabon ANZ iaon ana tieweti aio,ibukin kaukan aia akaunti.

Koraki aika teniman aikai iai temanna man teabamwakoro ae Tarawa Teinaieta, temanna maiNonouti ao temanna mai Tamana n aron are ekamatoa ANZ.

N aron ae e ataaki ao aei bon ana tieweti ANZ aree boboto ma buokaia kaain aon aba iaon kaukan aiaakaunti mai buki ke bon mai iaon aia abamwakoro nte aro are aikoa kainnanoa iai kawaran Tarawa ibukinkaukan aia akaunti n te ANZ Bank.

Aio bon kanoan Mwakoro 1 n te karikirake keana tieweti ANZ aei.

Ni mwakurian ao kakoroan nanona ao e a tia ANZn rineia ana aobitia Aobitin Tautaeka Inanoa ake amwakuri bwa taan mwane n taian Kauntira nako itinanikun Tarawa bwa ana itabon. Iai te reirei are e atia ANZ ni karaoia n namwakaina aika a nako nakoiaana itabon aikai iaon karaoan tabeia ae e kakawakiaei.

E kamatoaaki man ANZ bwa aio bon ana tiewetiANZ ae boou, ao e a waaki ngkai mwakurian kaukanaia akaunti ana katitamwa aika a boou aikai n aronaia ribooti aia itabon man abamwakoro akana teniuaakanne.

Kanoan ngkanne Mwakoro 2 n te karikirake aei, ena bon rangi ni kakukurei ao ni ibuobuoki nakoiakaain aon aba ao aio are e irekereke ma karokoanmitiin ni buumwane ae te Eftopos Machine nabamwakoron nako Kiribati.

Te mwaneka aio are e a tia ANZ ni kamatoa bwa ea tauraoi nako iai ao e tiku ngkai n tataningaa teTautaeka ibukin ana kariaia ibukin waakinan aei aoaaba ake e na waaki mai iai karokoan mitiin aikai.

Waaki Mwakoro 1 iaon kaukan aiaakaunti teniman ana moan katitamwaANZ Bank i Nonouti, Tamana aoTarawaieta - Iroun Buraieta Toakare

Page 5: A4Uekera issue 46 13 Nov 2015.pdf

Uekera Kanimabong, 13 Nobembwa, 2015 5

mwanenan reireiairoun Aotiteria, ibukinabaia aika a kakaokoro maaia botannaomata.

Ibuakoia 244 ataein teBetebeke ake a reirei n teUSP Biti iaan ana buokaAotiteria ao iai angaunma itiman mai buakoia,ake a tabwanin ngkaikanoan aia burokuraem ntokin te ririki aei, arenanona bwa e a reke aiabeeba.

E taku naba MsHazelman bwa teTautaeka n Aotiteria, ekakoaua ae te reirei bonngaia ae e buoka rikirakente rabakau ma tewanawana ao te atatai aoiai korakorana ke ana konni karekea te bitaki aetamaroa.

E kaungai nanoiaataei neiei ao e taku bwaiango ao rabakau aika aboou ake a tia ni karekeiinanon aia tai n reirei n teUSP, a na riki bwa

Rianako ana kekeiaki Tiiroa Antonio nana burokuraem USP ae te Master

Development Managern te USP, Mr Iresh Lal nanga ana kakaitau ao nikamoamoaia naba ataeiake a tia n reke irouia tekaniwanga n rianakon

katoamauaan aia waakiibukin buokan abaia ao nikarikiia naba bwa taan kairirin te aono ae te Betebekenakon taai aik a na roko.

E reke naba ana tai te

tamaroan aia kekeiakiao n taku bwa aiakekeiaki aei, e nateimatoa n riki bwa tekakaewenako ao tekaunganano nakoiaataein te reirei, ibukin

uaikinana.E bon anga naba ana

kakaaitau Mr Lal nakon teTautaeka n Aotiteri ibukinteimatoan ana buoka naanga aika a kakaokoroake e a tia n angan USP.

Tiiroa Antonio ane te kaniiman man te maing

Nang waaki katamaroaanDai Nippon Primary School

aontano n te tabo are ena manga waaki iai tekateitei ae e boou.

Te mwakuri nikatabwena aio are e awakinaki iroun Unimwanemai Betio ae Ioane ao e airaki nako naba ma tekatonuana n korean tereben iroun te MinitaMaere Tekanene ao te AiKamitina n Aotiteria.N te tamnei ieta n temaing bon te AiKamitina n Aotiteria,George Fraser, ao teMinitita n te ReireiMaere Tekanene ngke akatei baia ni katekeraoakarikirake nakon DaiNippon Primary School

Page 6: A4Uekera issue 46 13 Nov 2015.pdf

6 Uekera Kanimabong, 13 Nobembwa, 2015

TE KAMWAIMWAI, teVirgin coconut oil ao tetioka are e karaoakiman te karewe, bonkaubwain abara aio akea kaota matan Kiribati nte Food and BeverageTrade Mission ibukiiaaban te Betebeke are ewaaki inanon te wiiki aeiiaon Auckland, Nutiran.

N ana riiboti te PacificIslands Trade and Invest,te rabwata are e baarongaworkshop aio ao e otibwa ibuakon kanoan tewaaki aei ao e reke iai aiatai taan karaobwai manaban te Betebeke aika auarereke ni kaotii uotaiake aia kakaraoi, iaonamwarake ma mooi ake a

K-Organic Producersmai Kiribati e ira te

kaotibwai i Nu Tirankaraoaki man uaanikaiibukin iokinibwaiai nakotinanikun abaia ao nikamatatai naba iaon aronte waaki n te mwaaketeke kaboonakoan bwaaiiaon Nutiran.

Aio bon te waaki nabaibukin boutokaaniokinibwaian kakaraoiiaon amwarake ao mooiman aban te Betebekeaika uarereke.

Irarikin Kiribati ni irabuakon aio bon te Cookislands, Palau, Niue,Tuvalu ao Matiare.

Te Beretitenti n te K-Organic Producers aeAhling Onorio, ngaia aree a tei ni kaota matanKiribati ma uotana te

kakaraoi mai Kiribatiman arokan abara ae tenii n aron tekamwaimwai, te ooeraae te virgin coconut oilao te tioka are e karoakiman te karewe.

A kakaokoro ao nikakamataku uota ake aira buakon te kaotibwaiaio are e moa manrinanin nako mooikamanging n aron tewain (wine) ao tabeuariki, ake a uotaki man teCook islands, te organicvanilla mai Niue, raninte tou mai Matiare,mwanain te tongo maiPalau ao ai bwaan te benao amwarake ake akaraoaki man te banana

ao te mai mai Tuvalu.E ngae n anne ao e

reke aia tai taan iirabuakon te bwabwaroaio, n ira te workshopare e boboto iaon anatua te aba ae Nu Tiraniaon karokoan bwaaimai tinaniku.

Ikai are a kamatataakinaba tabeua kawai akea iraki nanoia ake ngaiaaika a kona n riki bwaaanga n totoko aokamamaraan te waaki niiokinibwai.

N tain te kaotibwaiao e reke aia tai iruwa nnoo kangkang iaonkakaraoi ake a uotakiman aban te Betebekeaika onoua aikai, ao e

korakora kamoamoaanaron aia konaa aban teBetebeke aikai ni karaoiamwarake ao mooi kerenganan mooi aika akangkang mankamarurung, ni kamanenaoin rabakauia nikaboonganai uanikai akea kona n reke mai abaia.

Aei are e korakorakaungaakina ao n mangakaraaki riki ma rabakautabeua aika a boou ake amanga reiakinaki taanroko aikai mai irouia taankuuka man aban teBetebeke ake a rangi nrianako kinaakiia iaon NuTiran, n aia taarena nikuuka.

Aei te karikirake are e akaai ni waakinaki irouiabotaki aika te PacificIslands Trade & Invest,te Pacific IntegrationTechnical AssistanceProgramme iaan anamwane ni buoka BotakinAban Eurobe.

TE KAKATAI n tekarikirake ae boou iaonaron kawakinan matararuaan maangenbwaai ni mwakuri ake akamanenaaki n te oo naoraki, e na bon rangi niibuobuoki ibukin anawaaki te TungaruCentral Hospital, nikona ni kawakin ao ntararuai ana maange n tearo ae e teimatoa ao n akikabanemwane.

Te waaki ae boou aeibon te kario iango aeboou are e a tia niboutokaki iroun te GlobalEnvironment Facility –Pacific Alliance forSustainability project aoai te Pacific HazardousWaste project, karikirakeake a kaai ni mwakuriakikakoroan nanoia irounSPREP.

N ana riiboti SPREP aoe taku te Tarekita ni

Buokaki te Onaoraki ibukin kawakinanao kabuokan ana maange

mwaangana are e tabe matararuaan ao kawakinanmaange n te Betebeke Dr.David Hynes bwakarikirake aika uoua akengaiia aika a moan karioate iango ni ibuobuokiiaon aron kawakinanmaangen te oo n aorakiare te kabanea ngkai nibubura iaon Tarawa,TCH, a tia n noora riainaio mai mwiin karaoantaian kakae kekamatebwai are ekaraoaki n Eberi, 2014.

E kamatoa naba n takute Tarekita aio bwa tetikiim ni kakatai aio iaonkatamaroan tararuan aokaawakinan maangen teoo n aoraki iaon Kiribati,bon r inanonkamanenaan aanga ketechniques iaonkabuekan maange aikai.

N Eberi 2014 o e waakiPacWaste ni karaoa ana

kakae iaon aron tararuanma kawakinan maangeiaon 15 aban teBetebeke, ao Kiribatibon teuana maibuakona

N te riiboti iaon mwiinte kakae ibukin Kiribatiao e nooraki kainnanoante katamaroa iaon aronkawakinan, tararuan aokarenakoan maange mante Tungaru CentralHospital, ao e kakouakinaba n te kakae annebwa n akean tekakamwakuri nakon tekanganga aio e na bonkarika ibetaotaon aorikiraken mwaitinmangen te oo n aoraki.

Ni buokan tekanganga aio ao e a tiate karikirake ae tePacWaste ni karekea temitiin ibukin kabuokanmaange aikai ao te waakini kataneiai nakoia

aobitia ake a na tabe aoni irekereke ma aio e atia naba ni waaki ao nibobonga.

Te tia kaira tekataneiai iaon aronkamanenaan te mitiinaio ao itera riki tabeua,Dr. Trevor Thornton, ea tia n rangi nikamoamoaa aron aiaboutoka ao aiakakaonimaki ma banennanoia taan kanreiakinaki nakon tereirei are e a tia niwaakinna.

E taku Dr Thorntonbwa inanon te waaki ni

kataneiai ao a tia aobitiaake a ira buakona, n aroiaaobitia ake a tabe makabuokan mange, taanmwakuri ake ngaia aika areke mai irouia maangeaikai imwiinkabonganakiia n aroianeeti ao tabeman riki, nnoora kakawakin tabeiaao mwiokoaia ibukinkawakinan raoi te maangen aia tai ni mwakuri n tebong teuana ma teuana.

Te kataneiai aokarekean te mitiin e bonkaraoaki man te PacificPOPs Release Reductionproject.

Tabeman mai ibuakoia neeti ake a irakanoan te angareirei iaon kaawakinanmaangen te onaoraki

Page 7: A4Uekera issue 46 13 Nov 2015.pdf

Uekera Kanjimabong 13 Nobembwa, 2015 7

E A tia te Minitita n teBotaki n Reirei nikamatoa bwa a mwaitikanoan te EducationSector Plan ibukin2012 nakon 2015 aikaa tia ke ni koro nanoia.

E taekina aio MaereTekanene n ana maroroni kaukan te kauoua nimwakoro n ana boowi teEducation Plan inKiribati, EPIK, are ekaraoia n te Katenibongte wiiki ae nako n teMTC.

Ibuakon ana marorote Minitita ao emoanibwaia iai anakakaaitau nakoia raao,taan boutoka ao taananga te buoka maitinaniku ao man anarabwata tabeua teTautaeka n teimatoan aiaibuobuoki ao te reitakiae tamaroa, are e a tia nrangi ni kabebetea ao nikanakoraoa ana

A kukurei kaaro n ana kekeiaki teBotaki n Reirei ibukiia natiia Mwaiti ana

kainibaaire/taakete teBotaki n

Reirei ake akoro nanoia

ibukinkarikirakean

te reirei

mwakuri te Botaki n Reirei.N aron are e taku te

Minitita ao oin taianbabaire ke te taaketeinanon ana waaki te Botakin Reirei, bon ibukinkarikirakean te nakoraoi nte waaki n reirei, ibukinuarokoaia ataein Kiribatinakon are i aona riki,rinanon te waki n reirei.

A mwaiti waaki ake e atia ni waaki inanona teBotaki n Reirei aika kanoante kakamwakuri aei aika atia n rangi ni kakukurei.

N nakoan te Minitita arebon temanna naba ngaia teTia Tei, ao e a tia ni karaoimwanangana rinanon anaabamwakoro ae TarawaTeinainano ike e akaongoaki iai aron nooranke maeran nako anakakamwakuri te Botaki nReirei aika e a tia ni waakin,aika a kakukurei.

E taku te Minitita bwaiai kaaro ake a tia n

tuangnga aia nonooriiaon itera aika a tamaroan aia waaki n reirei aiaataei, taian ukeuke aikaa boou ibukiia nabanatiia ao a mwaiti riki.

Teken te taakete, bonte mwaneka ae e

kakukurei ao ni karika teunganano ibukin mangate uaroko ibukin kanoanbabaire inanon te 4 nririki aika a na roko, are ea waaki nabamaroroakinana n teboowi aei.

E ngae n anne aoimwaain ae e waakikanoan te EPIKmeeting aio ao e bonreke moa ana tai te ViceChancellor n te USP nanga ana maroro iaontaekan ana bwai ntangira USP aika taintablet computers ake ea tia naba ni baireia bwae na angan te Botaki nReirei.

Iai 25 mwaitin tabletcomputers aikai ma akibane n uotaki n tain teboowi aio, ma akantaningaki bwa a nabane n roko inanon taairake aikai.

N bowiin EPIK anne ao e reke aia tai te Vice-Chancellor ao ana kauoman man USP n angaana bwaintangira USP nakon te Minitita n teBotaki n Reirei

Clinic imatan teSuper Mall i Bairiki nte ingabong aio, mante aua 10 ma kanoanaaika a bati, ake a narangi ni manena aoni ibuobuoki nakoiaaoraki ao bon tebotannaomata ibukink a t e i m a t o a nmarurungiia aomauriia man te aorakiaei.

“Iai te kaotioti ke tedrama man te KiribatiFamily Health

Te tutuo n te tioka imatan te Super Mall!

Association are e nawaakinaki n raonakima te cookingdemonstration kekaraoan te kuukaibukin amwarake aikaa baeranti ao niibuobuoki nakoia tiokaao bon tebotannaomata. Ao aibon te waaki n tutuoiaon te aoraki ae tetioka ao te rietata nrara, tauakin teabwaki ao te beebe.Aikai ni kabane are a

bon butimwaeaki iaiaomata ni kabane,” etaku Kabeia.

Ni karekean anaitera te aobitia aio iaontaraakin te aoraki ae tetioka iaon abara aio aoe katerea n taku bwate aoraki ae te tioka, ebon tabe ngkai nrikirake iaon abara aio.

“Ao aio are e a rikibwa teuana ngkai tekanganga nakoia arabotannaomata, ngkai ea tia ni kakoauaki bwae tabe n rikirake ao e

aki tabe n uarereke,”e taku riki neiei.

E kaotia naba bwae tabe ao n teimatoate kiriniki are e tabema te aoraki aei nikateimatoa anakakamwakuri ibukinbuokan katokanrikiraken te aoraki aeiiaon abara ae Kiribati.

E ngae n anne ao teWorld Diabetes Day,e bon bwakara raoi tebong ae teK a o n o b o n g ,Novembwa 14, ma e

a tia te Diabetic Clinicn rinea te bong aio,K a n i m a b o n gNovembwa 13 bwa ena kauringa iai tebong ae e kakawakiaei, n te aro bwa e nakona naba n reke aiatai taan mwakuri nroko ni ira buakon tetutuo ao ni karekeinaba buokaia nikanoan te bong nikauring aei.

Iroun Buraieta Toakare, Senior Reporter

Page 8: A4Uekera issue 46 13 Nov 2015.pdf

8 Uekera Kanimabong 13 Nobembwa, 2015

Aio am karaki ni kakakibotu ae e boou man ana kete ni karaki Tematanimoone Tateru

Te Bua n Akea Tokina

Kaunga natimbwa e na

taekina are bonana iango

A kona ni kamanga ntabetai kanoan ana

iango ao anamarooro te ataei. Maanne bon kanoan ana

wanawana te ataeiao e babanga ni kewe

Children’sCorner

Kids were asked questions about the Old and New Testaments.They have not been retouched or corrected (i.e., incorrect

spelling has been left in)- In the first book of the bible, Guinessis, God got tired of creating the world, sohe took the Sabbath off.

- Adam and Eve were created from an apple tree. Noah's wife was calledJoan of Ark. Noah built an ark, which the animals come on to in pears.- Lot's wife was a pillar of salt by day, but a ball of fire by night.

- The Jews were a proud people and throughout history they had troublewith the unsympathetic Genitals.- Samson was a strongman who let himself be led astray by a Jezebel like Delilah.

- Moses led the Hebrews to the Red Sea, where they made unleavened breadwhich is bread without any ingredients.- The Egyptians were all drowned in the dessert. Afterwards, Moses went up onMount Cyanide to get the ten ammendments.

Te Uekera is inviting short Kid’s stories or Jokes from interested readers.If you have any please send them to this email: [email protected].

E kukurei Te Uekera ni butimwaei karaki aika a kimototo ke kangareibukiia ataei mai irouia taan wareware. Ngkana iai mai iroum ao kanakoanakon te emeeri ae [email protected]

Reitana n tewiiki ae e na

roko

E a bon rang mimii NeiDiane ngke e a boboobaina ma taian kunnikaiaika a mwaiti, ai ngaiaare e a kataia niburiburitia ni katikiateutana imwiin teutana,ma e ataia bwa iai tebae e bae iai. E kataiani kaaintoaa ni burita tekunnikai are e reke Ibaina ao akea bwa e areke teuana I baina aoman kabaitiia ni buutian taraia bwa te kunnikaiteraa.

E taraa te kunnikaiarei Diane, ao e awaekoa naba ntewenakoa mai baina, ebane uren wiina, ma

takanean kanoanmatana ngke e noorate kunnikai aei bwa……… “ Iaa, bon tiaki,No it can’t be……ekangaa n reke aei…..Ia bon kinaa raoi tekunnikai aei, bwa…….iaa e koaua aebon au kunnikai aei? Aioau kabooraoi n reireibwa I bon kinaa….teraae e a riki?”

E a bon rang titirakineie Diane, ao akeabwa e a oki ana ururingnakon te bwai are e rikingkoa mai imwaainangke e mena ma tinanan aia katangaina ao a tiiongo naba te rebwe

man ana ru are ieta.Te kabanea ni ururingare uringa bon tekakarongoaa mannnen ana kunnikai aomangaongaon nanonana kunnikai ngke enako n nooria. Anakabanea ni ururing aree a rebwetaua nabaatuuna ao n tong, aongke e a uti imwiina aoa bua ana karo.

E a uringa te bwaiare e riki ao ai aron aeiai ana kanamakin aeabwaabwaki bwaiteran te oo are e tabeni urua arei tao bonana ruu are n ana auti.“Mmm, e aki konaa, ai

bon te mwaan teuanangkana e na koaua aukanamakin aei, aobon te bwai ae e narang kamimii ao nik a k a o n g o r a aiangoakina.”

E a reke ana iangobwa e nang iangoauruakakin te oo teburiki are e a tibwatabe n raeuaakiteutana imwiinteutana. “E bon riaibwa nna kataia niurua te oo aei ao mankatoka raoi nanou nnooria bwa te koauake te kewe aukanamakin aei,” e abon bwaebwaetiinanona neiei.

E a oroorea te ooarei n te angaraa areI baina, teuana imwiinteutana, ao ngkana ea manga bontanrikaaki n taraamwiin kawaina are ea tia ni kawakawa iaiao e ataia bwa bonmoan te abwaabwakiao man kabono ikenaba.

Akea bwa e amoanna riki ni buburate bwangabwanga nte oo arei, ai ngaiaare e a bon keiaki norooroia e ngae ngkee a bon roko irounate baki ma te kua aekorakora imwiinmaanna n arona aio.E taraa tebwangabwanga areiDiane ao e ataia bwaai tii teutana riki ao ea konaa naba nrinnako rabwatanainanona ai ngaia aree a bon keiakinnateutana imwiinteutana. Ma te kubatera irouna ngke ebon tabe n orooroia

ao e a tii namakinanaba te kamwakaikaiman te tabo ae e akiraoi rang ataia bwa enako mai iaa, ai ngaiaare e a katoka nabaorooreakin te burikiarei ao man akikakarongoaa. Inanonte tai ae e aki maan, aoe aataia bwa tekakarongoaa are eongo arei, bont a n g i t a n g i nmwanangan te aomataae e ekoo n roko maibukina. “E a tia arona,ai antai ngkai ae erimwiiai?, nna riai nikawaekoaai n kabaitiiakabwangabwangaante bwai aio,” e a bonbwaebwaeti inanonaneiei iaan tekaantaninga are e bonataia bwa akea rikiangana ae e na otinakoiai, ngkai bon tii te tabon otinako ngkana e amanga kawakawarikaaki nakon aremoan kawaina. E arang bane ana tataroinanona bwa e nakawaekoaaki nikaekaaki ana bubutibwa e na bon rekeangana n rinnakoinanon tebwangabwanga are ea moanna ni buburaarei.

Akea bwa e amoanna riki ni buburate baere e orooroia arein te aro are e ataia bwae nang bon moanna nikonaa n rinnakoinanona. “Mmm, ai bontii teutana riki ma nnakeiakinna,” Ma bonmoan te

Page 9: A4Uekera issue 46 13 Nov 2015.pdf

Uekera Kanimabong 13 Nobembwa, 2015 9

Neweabaan riki takakaro aika a boou n ana inter-primary KAA i Tarawaieta

Ieta bon te takakaro ae tePole Jump ke te kiba n te kain te ananau ao i nano bon tekare n te rawawata are aekante shot put. A bon rangi nimwaiti riki takaakaro ake akaboo iai ataein te Primarymai Tarawaieta ao are ekakoauaa Te Uekera bwa abon rangi ni kukurei iai ataei,riki ngkai a boou ao a toamauma bwaai n takakaro. E wenengkai ana buubuti aiabootaki taan reirei maiTarawaieta nakon KAA bwae na karekea aia ‘set’ ni bwain takakaro n aron ake auotaki irouia kaain anataibora KAA ibukin karaoante moan Kid’s AthleticsCompetition iaonTarawaieta. Ngkana a rekebwaai n takakaro akanne aoe na teimatoa ngkanne tekakaboo imarenaia ataein temoan rinan iaon Tarawaietani katoa ririki - anne aiamotinnano taan reirei!

Page 10: A4Uekera issue 46 13 Nov 2015.pdf

10 Uekera Kanimabong 13 Nobembwa, 2015

The TVET Sector Strengthening Program (TVETSSP), funded by Australian Department of Foreign Affairs and Trade, is workingwith the MLHRD to ensure that KIT increases the quality, quantity, and scope of training at the Institute to international standards.

Scope Global is the Managing Contractor for this program and has an immediate vacancy for a highly motivated professional tocoordinate the functions and services provided by the KIT Business Incubator.

The successful applicant will have past experience in a similar professional role in business development or project management;functional computer skills, inclusive of MS Office; possess strong people skills backed by a history of delivering on commitmentsand possess high level written and oral English. The successful applicant will also have a proven ability to communicate with othersfrom a range of social and cultural backgrounds, particularly within Kiribati.

A highly attractive salary package supports this position.

Scope Global is an equal opportunity employer and encourages applications from appropriately qualified women and men. A copy ofthe position description and details on how to apply can be obtained from the KIT Administration Office or by emailing or phoningAntoine Barnaart on [email protected] or 64281.

Closing date for applications: Close of business 18th November 2015.

Page 11: A4Uekera issue 46 13 Nov 2015.pdf

Uekera Kanimabong, 13 Nobembwa, 2015 11

Page 12: A4Uekera issue 46 13 Nov 2015.pdf

12 Uekera Kanimabong, 13 Nobembwa, 2015

E A tia te bure are ebirinako man te karabutiiaon Samoa ae LauititiTualima n aki butimwaeibukinana n tiaati ake ekaitaraki ma ngaai ae 11mwaitina.

E a tia teuae Lautiti naranaki bwa te ‘MostWanted’ ni bure imwiinbirinakona man te karabutiao bukinakina ni karaoimwakuri ni kakeru, inanonana tai ni birinako are e akaitaraki iai irouia teuanate taanga ae kaainAotiteria.

E toka i aona te ara ae ‘The MostWanted’ ke ‘Buure ma Buakaka’

Bukinakina aikai bonkaraoan te mwakuri ntautau, mwakuri nikakamaaku nakon teaine, kamanenaan tebwai ni kamamate, tekimoa, niniakin te taboao tabeua riki.

Bukinana aikai are ebukinaki bwa e karaoakin te Le Sina Resort iaonTiavi n 24 iai bonginTebetembwa te ririki aei,ngke e kakarabarabaaimwiin birinakona man tekarabuti.

Ongoraeakinan ana

keiti aio, e a tia ngkai ntaonaki iroun te TiMoti ae Lesatele RapiVa’ai nakon Tuun 27,n te ririki ae na roko,ngkai e a tia n akibutimwaei bukinanaaikai teuiao ao are e akainnanoaki ngkairokoia taan kakoauaake a mena ngkaiitinanikun Samoa.

Ni kaitarakin temwaane aio n na bureare e irekereke mabirinakona mn teTafa’igata Prison n 28

n Aokati te ririki naba aioao e butimwaeabukinakin aio.

Iai naba bukinakina nikaraoi mwakuri ni kimoaao n anaibwai n tesupermarket n Turai teririki aei.

E kantaningaki bwa ena manga okira te boowiibukin ngkannekaitarakina ni bukinanamai iroun te tia bwaibwain te Supermarket aeFarmer Joe n 23 iaibongin te namakaina aio.

E toka te ara iaona ae

te ‘Most WantedPrisoner’ man tirauantaian tiaati ke bukinanaare e kaitaraki ngkai iai.

Ao ibukin anareekoti ae e tei aei, narana ae e boou aio ao ematoa te tararuanakoina n te aro arengke e rin n te auti nikabowi ibukinongoraeakinan ana itera,ao e bae baaina n tehandcuff ao a mwaitibureitiman ake ateiakinna.

E toka te ara anne iaon Lauititi Tualima ngkai a mwaiti ana bure ake e bukinaki ao ni kaaitaraaki iai

TE MANGAO are e rikiiaon Lae, MorobeProvince iaon BabuaNukin, e a tia ni karikatokin moa temwamwaninga i karawa nte Kauabong te wiki aei,imwiin kainan te YaluBridge ao te Nadzabmarket irouia kaain tekawa.

Ngkai bon tii teuana tekawai are e tomaa te kaawaae Lae ma nikiranmwakoron nako BabuaNukin ao e a tia te waakike te bwai ae riki aio aekainan te kawai, ni katukaLae n tarere n tii ngaia.

Ma te kananokawakibwa ngaia a tia naba nrootaki taanmwamwaninga boninanoaa ao nako tinanikunaba, n raonaki mabwatintia ake a roko naban te aba aio n te kangangaaio,

E a bae ngaroia taanmwananga bwa aikoakona ni kaea te maraeibukin kaean kibaia ao

A bae tangaroaia taanmwamwananga i Lae nrikin te mangao Toki te kiba ao e

kakamaaku te nakonako

E A TIA te boowi iaon Tonga nikaotinakoa ana moti iaon ana keitiPatrick Unga, are e irekereke mate mwakuri n tiritiri.

Patrick Unga, bon kaain Tonga,ao e riibotinaki bwa e a bon tia nimotikaki taekana bwa te kabureaki nua matena, imwiin tiringakin anakabae i Nu Tiran, n 2003.

N te wiiki ae nako ao te boowi iTonga, e kaotinakoa ana moti bwa ena kabureaki teuaio n te maan ae eriaon 12 te ririki imwin kuneana nibure n ana keiti are e irekereke mamaten Sitanilei Sime, i Nuku’alofa nEberi te ririki ae nako.

Te mwakuri aio are e karaoia

E na kabureakini uaa matenaE tiringa temanna i Nu Tiran ao e bukinaki naba n te

tiritiri bon iaon TongaPatrick tabeua te namakaina imwiinokiran Tonga irouna, ngke e akanakoakina Nutiran imwiin tikuna nte aba aio n riaon ana tai are e na riai ntiku iai ikekei.

E taku te Mataniwi n tia moti aeCharles Cato bwa e a bon tibwa ataarongorongon te mwane aio are ngaiae a bon tia naba n tiriaomata iaon NuTiran ao n tia naba n urua te tua iaonmaanna n tiku iaon Nu Tiran.

N tokina ao e a manga kamaunaateutana kanoan ana moti are etaekinna iai bwa e a tia Unga ni kaotate raraoma ni koaua ao n tia naba nrangi ni ibuobuoki nakoia bureitiman.

bwatintia ake a roko, ana bae naba ni kabaneate aoa ae e mwaiti n tikun te marae ao ntataninga rekenbuokaia ibukinkarekean rokoia n aiatabo are a na nako iai.

E taku te aobitia manAir Niugini ae StevenOtari bwa e a tabe nikorakora riki ngkai tekanganga aio n te aroare ai tii teuana te kibaae e karaoaki n te bongarei ao nikirana, a baneni kamaunaaki.

Kainan te kawai mante Nadzab market, ekarika aia kangangataan mwakuri n roko naia tei ao aio are e akarika tikuia taanmwakuri ake a na riai nimotirawa ao aki rokoiataan mwakuri ake a natei.

Kiiba ake a nakaraoaki a bane ntaonaki imwiin akirokoia bwatintia ni kaeaaia tai n tutuo imwaain

te kiba.

Page 13: A4Uekera issue 46 13 Nov 2015.pdf

Uekera Kanimabong 13 Nobembwa, 2015 13

Imwiin 66 te ririki nikaaiangakuu ao ntatauaninne, ao a tia nimanga kaai ni itaramata niwiingare ao ni iobai taankairiri man aaba aikaTiaina ao Taiwan.

Aia taubai aio, are e akaukaki iai moanakin tebwabwaro ae ek a k a o n g o r arongorongona marenaiaaaba aikai, imwiinraurenakoia ngke e toki tebuaka imarenaia n 1949.

E taku te Beretitentimai Tiaina ae Xi Jinpingnakon ana kauatabo maiTaiwan ae Ma Ying-jeoubwa ngaiia ni kauoua naba bon te utu ae tiiteuana ao bon akea ae ekona ni karaurenakoia,ngkai a waaki ngkai nikanikinaea waakinan aiabwabwaro nakon teKaonobong, are a nakaraoia iaon Singapore.

“Bon akea te korakoraae e kona nikauamaenakoira,” ekamatoa ana koaua Mr Xinakon ana kauatabo maiTaiwan.

Ao e reitia n taku Mabwa ngaia ni kauaitera, ana riai ni karineia iboniirouia ao n atai kakawakinaia waaki ma aroia nimaiu.

Te taubai ae ekamatoaki ma te moangare mai irouia mataniwiaikai, e a bon karaoakiimwain ae a karaoa aiaboowi taan kairiri aikai.

E riibotinaki bwa akeate boraraoi ae akantaningaki man temoan kaitibo aio, ngkai abon teimatoa aia itera nrawa ni kinaia.

Imwiin aia boowi ao akaraoa aia maroro marabwata ni kareke

Te moan iobai imarenaiataan kairiri mai Tiaina aoTaiwan imwiin 66 te ririki nimaenako

rongorongo ntatannako imwainmanga kaitiboia ibukinaia kaitairiki ao aiakaraure naba ibukinokiran Taiwan irounBeretitenti Ma.

Man te tai are e moanroko iai n te aobitiBeretitenti Ma n 2008 aoa na kainibaire ni iraoraoake e a kabotoa iai anawaaki ni kairiri, ngaia akea tia ni karika moan tereitaki imarenaia abaaikai, ni moa mankarikirakean te waaki nikaneweaba, kaukan tekibakiba, boraraoi iaonte iokinibwai ae e rakaiaon 20 mwaitina, ao aimanga tewean tebwabwaro.

Ma, e bon teimatoanaba ni mwaiti aomataiaon Taiwan ake bobotoaia koaua iaon te waakin tautaeka ae inaomata,ake a tia n rangi n akirau man reken tenakoraoi ma Tiaina teKomuniti.

Taan kaitara te waakiaio, a kataia n ninia teAuti n Tei iaon Taipei nte Kanimabong ae nakoimwain ae e waaki teboowi i Singapore, ao temataniwi n te kaitara aeTsai Ing-wen, e taku bwate boowi aio bonkamamaaraan ana koauaTaiwan iaon te waaki ntautaeka ae inaomata.

N aron ae e ataaki aorabwatan te aba aeTiaina, e teimatoa ntaraa Taiwan bwamwakoron Tiaina ae emaenako ao are ekainnanoa kaokakina, engae ngkana ekainnanoaki te matoa.

Ma Taiwan e a maannaba inanon ataakina ao

kinaakin ana boutokaAmerika nakoia – are eboboto iaon tauraoina nibuoka Taiwan ngkana ea buakanak iroun Tiaina.

N rongorongonngkanne (update) aiaboowi are a karaoia n teKaonobong ao eribotinaki bwa akea te araae Beretitenti n kaairakima araia taan kairiiri aikai.

Te Beretitenti maiTiaina e bon tii weteakibwa Mr Xi ao teBeretitenti mai Taiwan ebon tii weteaki naba maMr Ma. Bon akea nabate buraeki ae e uotakinakon te ruu ni marooroke taabo ake a kaaitiboiai taan kairiiri aikai iaonSingapore.

Ao aio are e karaoakibwa e na aki reke tenanobubu ngkai aabaaikai a teimatoa ni bonaia koaua are abaia e teiibukin Tiaina ae ebwanin ke tii teuana - aio

are bon ana koaua Tiainate Komuniti ae ematoatoa iai. Ma Taiwane bon taumatoaa naba aree bon tautaekanna i bonirouna ao ngaia ae e teiibukin Tiaina ae eInaomata (democrazy).

E ribotinaki naba bwabon akea naba boraraoiaika a maroroakinaki mae taraaki aia marooro taankairiri aikai bwa e rangi nikakawaki ibukin karekeante rau imarenaia aabaaikai.

N ana marooro te tiataetae ibukin Mr Xi ao etaku Zhang Zhijun bwa etaekinna Mr Xi n anamarooro ma Mr Ma bwae ataa nanon Taiwan nikan katukaki ma arona aoni kinaaki n te aonnaba,ma e bon aki kona Tiainani kariaia bwa e namaenako abana - ikai aree kamatoa iai are bon tiiteuana Tiaina ao Taiwanbon mwakoron Tiaina.

Man ana itera Mr Ma aoe taku nakoia taan karekerongorongo bwa etuanga Mr Xi bwa e riaini karekeaki te tareboonimarenaia (hotline) ao nikatei naba aia aobiti i aonTiaina ao Taiwan.

Mr Ma e bon kaotanaba aia aki rau kaainTaiwan ngkai ataia bwaa mwaiti kurikuri anamitiaera Tiaina ake a teingkai ni kaaitara Taiwanao aongkoa bwa iai nabaana kataneiai ni buakaTiaina are katootonganninian ana tabo teBeretitenti n Taiwan.

Ma kaekaan anneiroun Mr Xi ao e takubwa a rangi ni mwaiti aoni kakaokoro ana waakite taanga ni buaka nTiaina ao n te tai aei aoakea te aba aetaaketenaki n tii ngaiairoun Tiaina.

Te tia kairiiri mai Taiwan Mr Ma Ying-jeou ao te tia kairiiri mai Tiaina XiJinping ngke a kamauri ao ni itaramata ma te moangare n aia moankaaitibo taan kairiiri man aaba aikai are a bon tatauaninne imarenaia

Page 14: A4Uekera issue 46 13 Nov 2015.pdf

14 Uekera Kanimabong 13 Nobembwa, 2015

Page 15: A4Uekera issue 46 13 Nov 2015.pdf

Uekera Kanimabong 13 Nobembwa, 2015 15

Kinaa are e a manga tekeraoinaba n ana Kirabu n

Rekenibong Bwanaan Kiribatiibukin te namwakaina ae

Okitobwa

Kirimaua. Teboutaake1st Birthday 9 Okitobwa

2015

KO kan kataa naba rakem n ana Kirabun Rekenibong Bwanaan Kiribati?

Karina ngkai am katekeraoi!

A rangi ni mwaiti aomata akea kakabonganaa Te Uekera

ibukin kanakoan aiarongorongo ao aia katanoata

naba.

Bukin teraa?Ibukina bwa a kakoauaa ae Te

Uekera e mwaiti ae e warekia nikatoa wiiki ao e rangi ni kai

nooraki aia rongorongo ke aiakatanoata ake a katokai n TeUekera irouia aomata aika a

mwaiti.Te Uekera bon raon te

botanaomata n taai nako

Ai bon bannau nikatetekeraoa au Mummyae mon te tangiraki irouae Nei KATETEKECHARLIE KWONG nikoron raoi 22 ana ririki ntebong ae te Kanimabong13/11/2015. Ngke aronabwa akea ngkoe NeiMum ao ana bon akeanaba ngai

Happy 22ND birthdayMummy KatetekeCharlie Kwong.

Iriam Nei Mum bonana kakawakin Atuara aemaiu n taai nako. Am baun taai nako bon tetetekeraoi.

Bon bwanaau naba nikatekeraoia au Dad &Mum ma kain aia auti IDerrick street ao n raonakima kain Mukta-ben iaonSuva, Fiji ngkai a karaoiaia final exam. Taua mai

HAPPY 22ND

BIRTHDAYMOMMY CHARLIE

KWONG

iaana ao karibua te ang.Wish you all luck.Te tia katekeraoi bon am

riki temanna ao mamatennanom ae natim ae babantoae Marcene Charlie Kwongao kain te auti mai tanrakemaitoro iaon Betio.

Nakoia taan katanoata n TeUekera bon ana kauring niiraorao am beeba aei bwa

ana toki butimwaeankatanoata ni kabane ni katoa

Kaabong n te aoa 10am.Ane e rimwii ao bon tekarautaeka bwa e na aki

butimwaeaki ma e a mangatoka n te issue are imwiina.E karaoaki aei n te aro bwae na otinako raoi n taina am

Uekera ni katoaKanimabong

Te Kauring

Page 16: A4Uekera issue 46 13 Nov 2015.pdf

E kaunga, e karoko nano anamoan Inter-Primary School KAAi Tarawaieta

Published once a week by the Broadcasting and Publications Authority, and printed by Te UekeraPrinting Services, P.O. Box 78, Bairiki, Tarawa, Republic of Kiribati. Phone (686) 21547

Takakaro ... SPORTS... Takakaro

Nobembwa 2015

Ora ao Iabuti

Bong Iabuti Ora

Kawain Namwakaina

ngkai e kona nikaraoaki iai ao ni moankatabwenaaki iai teKid’s AthleticsCompetition.

Te waaki n takakaroare a tia n reiakinakingkai ataein moan rinanaika nimaua e bon karinate ang ae e boou irouiaataei ibukin te takakaroao n ataa naba ngkaiboonganan te takakaroinanon te waaki n reirei.

E bon kakaewenakonaba te Meeia nakoiaataei ao riki taan reireibwa ana kateimatoa tewaaki n takakaaro ao nikaboo aei imarenaia aiaataei n te aro bwa e nateimatoa te reitakiia,marurungin rabwataiaao aia iango.

Ni kaotan anaboutoka te Kauntira aoe bon anga nanona nimwanenii baoia ataei n

urakinaki man aia reireinako Abaokoro aomanga kaokakiia n tebwakantaai anne n tokinaia Kid’s AthleticsCompetition.

Ana kabanea nikakaaitau te Meeia e abon anga nakoia aobitiaman te Kiribati AthleticsAssociation are a bonroko ao n anga aiaibuobuoki ibukin kairante moan Kid’s AthleticsCompetition iaonTarawaieta.

Man ana itera teKAA ao e bon anganaba ana kakaitau teberetitenti iai ae PeterBirati nakon te Kauntiraibukin ana boutokanakon te waaki ni kabooaei ibukiia aia ataei n teMoan Rinan, ao nakoiaataei ao taan reirei ngkaia tia ni kakoroa nanon teiango iaon karaoan te

moan Kid’s AthleticsCompetition.

Ngkai e a tia nikatabweenaaki te waakin takakaro aei ao iai anakaantaninga KAA bwae na manga kawarii abanKiribati ni kabutaa ao nikaraoa te Kid’sAthletics Competitionnakoia moan rinan nreirei.

E bon karaoaki nabate taubwii n tain te kabooanne ao imwiin ikotanbwii ao e a uotaanako tetokanikai te reirei ae BTUekera makaniwangana ae$100.00.

E kaotia naba te TiaKoroboki n te KAA,Tekabwaara Raurenti,bwa Moan Rinan nReirei iaon Tarawaieta akaaina naba ngkai tebootaki ni biri iaonKiribati ae KAA imwiinkabwakaan aia biri ke temembership fee.

Aio te ua kai ke te Relay

Anne ataein BT Uekera ngke e anaa kaniwangan ana reirei ngke e moanna.Akana e kamauri ma ngaia bon kaain ana taibora te KAA, BeretitentiPeter Birati (nuuka), Tekabwaara Raurenti (atai) ao te tia mwane n KAA

Kanimabong- 1714 2.66 2331 0.83 0500 2.43 1059 0.86Kaonobong- 1745 2.62 ………... 0531 2.38 1129 0.90Taabati- 1820 2.55 0005 0.89 0605 2.31 1202 0.98Moanibong- 1900 2.45 0043 0.97 0644 2.22 1240 1.08Kauabong- 1948 2.33 0127 1.07 0731 2.12 1326 1.21Katenibong- 2057 2.21 0224 1.18 0837 2.03 1429 1.33Kaabong- 2230 2.16 0344 1.25 1009 2.00 1602 1.40

Te Itibong i Eta n te Kaabong 19n Nobembwa 2015

Aio te kare n te kai ke te Javelin