22

رياضت ٻرڙو ]اـفٽٽ پؽقففؽۿ ڪانز اشڪل ڊپارٽيٽۿ ـڌپ.اڇ. ڊي اـڪانؽ/ [

۽ قاموس اصطلاحن جو تقابلي جائزو فرونگ ،لغت، ڪوش، لغت نامه

A comparative study of the terms: Lughat, Kosh, Farhang and Qamoos

Abstract:

This study focuses on divergent synonyms and alternative

words for the quintessential Book–Dictionary in different languages

of the world, e.g. Lughat in Arabic, Kosh in Sanskrit, Shabdkosh in

Hindi, Farhang and Lughatnama in Persian, Lughat and Qamoos in

Urdu, Du Logota Ketab in Pashto, Lexicon in Latin, Dictionaries in

French, and Lughat, Kosh and Akhar Patti in Sindhi. Sindhi

Linguistics has a vast scope for an tapped substantial and

comprehensive comparative studies in philology and semantics and

this paper addresses this area in quest for wider horizons.

ۿڪ ڪؽكي قاگؽ “ ۿڻھنفغ س ٺ ء ۾ ڳانائشػڏٻن ة ھڪ

. ٻنء قـه ئ“سھ ـاـ ىاڻء ک ٻ ساػارـ ح ڪ ىٿڀؽائپ ضاصم

ٻئ ٽن ھڪٻئ ىاڻء ـاـۿ ڪ ٽن س ھڪ ڪ ىاڻء س ـياج ۾

ٻئ فم ـاـۿ ھڪةؽادريء ـاـۿ ڪ فم س ٻ ھڪ ـاـۿ ڪ ةؽادريء س

ٻء ٻنء ـاـ راةط ٿئ ٿ. اـ ۿٻنء س ھڪكؿ ـاـ ۽ ٻ ھڪڪ كؿ س

ػ حؽ رجۿ راةط س پکڏسػڏ ـؽكخ ذرؽۿ ٻنء س پکڏ ة قـػ کاـ قـ

ٿػي ر “.

ىؽائۿ ىفھى ۽ ـيشاڻ س اعھار پڻۿ طؽقرت ىسبۿ ڪ ۽ ۾ٻنء

ڪ کاـ قڌڪ نفغ قـه ڪش ٿ. قكج گؼرڻ ـاـۿ ـياس قار ىسبۿ ؽ

نفظ س ڪ انڳ حارظ سڏي پػي “. نفظ س اا ىؽي حارظ پڻ حتػه

ۿطؽح ـياج حتػه ىشاـ گؼري ٿ ڏيءھس ۿىشاـ اڏيء طؽح ئ گؼري ٿ

ؽ نفغ سـ ىؽائـ پڻ ةػنشڻ س ؼيم ىشاـ گؼرػـ ر ٿـ. اـ ڪؽي

نفظ پاڻ ة ڪ حارظ “ ۽ ا س ىؽ ۾ ة حارظ ـيام “. اـ ڪؽيۿ سڎ

“م حتػهء س حارظ س اـ ۾ نفظ س اڀاس ڪش ٿ ح رڳ اـ نفظ ۽ ھة ڪ

23

ٿۿ پؽ نفظ ـاـ ڳڍم ىؽائ ۽ ىؽائ ۾ “م حتػه س حارظ س ٿئاڀاس

ة ۿ پؽ اـ س “ مپھش نک ئ ٺھ ۿ ٿۿ ڇاڪاڻ ح ڪ ة نفظٿئىطانؽ ة

نفظ ۽ اـ ۾ ـيام عاؾ س ضان ۿؽچػ “ڎقاڻھڪ پؿ ىغؽ “. ڀؽقىم ى

:ـاـ نک ٿ

ۿ ھم ڪھٻنء ۾ سڪ نفظ ڪو اچ ٿاۿ ـ ڌڪتازيء ح ٺ‛

ئ “ ۽ سفخائ پؽ ؽ ڪ نفظ ۾ ڪ ڪ عاؾ ـيام “

ٽتۿ حفخائ نفظ س پري ىؽ ڪؽڻ ة قكخ ىلڪم ٿ ا س

(1)‚پػي.

ڏي حتػه ھڏي ڪھ“ۿ اـ ۾ ڪ مڏيء رج ـياھنفغ ۾ ڪ عاؾ ڪ

ڏـ ىفئهۿ ىاىؽـ ۽ ىشارـ ىشاـ گؼر “ۿ ا ڪ ھا عاؾ ڪ“ئ “ۿ

ائ دنچفپ سڳ اڀاس “ۿ ڇاڪاڻ ح اـ ىشاـ ٻنء س حارظ س سڏڻ ھاخ

ة ىطانؽ ٺ اچ ٿ.

سڪڎ ىاڻء س ذ ۾ ڳانام ۽ نکم نفظۿ ۽ اـ س ىؽ ـيام ۽

ھضانج ۾ ا نفظ ڪ فھؿ ڄاڻ ـگػق؛ ٻـ نفظ س ىـيشم “ۿ ح ىاڻ ا

ـيام ش. اـ ئ ڪ ىفھؿ اـ ۾ة ىؽ ۽ ىفھؿ کاـ ـاء ػقۿ پء ڀه ح

ضانج ۾ۿ اڏق نفظ ىاڻء س ذ ۾ ڪ ة حصر سڏي ـگػقۿ ڇاڪاڻ ح نفظ

ھء ک ڪـاـ لاڳاپم ا حصر ىاڻء س ذ ۾ قٺم “. اـ صرت ۾ ىاڻ

ش اچارۿ طي ضانجۿ ھاڏي ڪخاب س طؽقرت لازى پػيۿ سھ ۾ ا نفظ پ

سيه ۾ اـخؽياؾ ۽ ڪھ ڪ ا ڪ کاـ قڌڪ ىختادنۿ ىؽائۿ ـيشاڻ

ۿ ـگش. اڏي ڪخاب کقغؽف ـاـ گڎ ىسد شۿ ح سئ اـ نفظ ک ـيش

ـڎ قػق “. اـ ۾ ‘س ڪخاب نغج’ سھ ۾ نفغ ةاةج ڄاڻ گڎ ڪم شۿ

ة س حؽحب ۾ درج ڪا قڃ ٿاۿ ح سئ -ىسدف قكج ۾ۿ ٻنء سا نفظ انف

۽ ىفھؿ ک پريء طؽح ھڪ ة نفظ ک ـلائء ـاـ ڳنۿ اـ س داعلا ک پڏ

ـگش.ـيش

س (Reference Book) ‘ضالاساح ڪخاب’ ۿنغج س ڪخاب ک

س ک طؽقرت “ؽ ۽ قكج ۿضرج ضاصم “. اـ كفو سا ڪخاب ػا “

ةكج ىطانؽ ٺ “ػق قػق “ ۽ گڻ ؼؽص حائ ڪار“ىػ ػق “.

ڊاڪٽؽ غلاؿ ؼه الاا نک ٿ:

24

سھ ۾ ۿنغات ا ةادي ضان لاء حار ڪم ڪخاب ا ىاد “’

ة قار گڎ ڪؽي ا -نفغ ک انف رائز/۾ ىؽقج ٻنء ة ھڪ

ش ) (ۿ ا نفغ Spellingنفغ س اچارـۿ حهفظۿ نفغ س نکڻ لاء

اڻۿ ڌاحۿ ةادي صرحۿ صف ]صغ[ س ىؽائۿ ىفھؿۿ ـيش

اڪۿ چڻۿ كؽؽ ق ھ۽ اكخلاك کاـ ـاءۿ سيهۿ فلؽـۿ اصطلاضۿ پ

خؽياؾۿ ىفھؿ ۽ ڪارج كاؼؽيء کاـ ـاءۿ ا س عط قار اـ

(2)‘ام ش.ـيش

ۿ اصم ۾ۿ ؼؽة ٻنء س نفظ “ۿ سڪ ‘نغج’ سا ىختادؾ نفظ ۽ قصفـ:‘ نغج’

س ىؽ ۾ ةۿ ح ‘ٻنء’۽ ‚ نفظ‛ؼؽةء ۾ ٻ ىؽائ ۾ ڪخب اػق “ ؽ

ڊڪلؽيء س ىؽ ۾ ة. اـ نفظ س ؼؽة صرحغطء ۾ نکج رج “:

)ؾ ح پقۿ غ ح زةؽ ۽ ت ـاڪ(. نغج س ىختادن ۾ۿ ‘لغته’

ىغخهف ٻن ۾ ڪ ـاڳاۿ ڪ ٿرق گڻ فؽؽ ـاـ اچار رکػڏۿ ح

س ىختادؾ ىؽقج نفغ ۾ۿ ‘ نغج’نفظ ىسد “. ة ڪ ٻا

( शबदकोश) ‘شتدڪيش’(؛ ػيء ۾ कोश‘ )ڪش’ـفڪؽت ۾

پانء ۾ ۿ(शबदकोश‘ )كتػڪش’ىؽاٺء ۾ ۿ‘كتػ ـاگؽ’۽

ـؽائڪء ۾ ۿ‚نغج اى’۽ ‘ فؽگ’فارـء ۾ ۿ(3)‘ـتػڪش’

ۿ(5)(du logato ketab‘ )دنغاح ڪخاب’؛ پلخ ۾ (4)‘اکؽي حڪ’

)ڊڪلؽي(؛ ‘ Dictionary’؛ اگؽؾيء ۾ (6)‘نغات’۽ ‘نغج’پشاةء ۾

(ۿ ٿفارؿ thesaurusٿفارس )(ۿ lexiconلاطء ۾ نڪفڪ )

(thesaurumۿ ٿفارؿ) (thensaurumۿ ۽ ٿفارس) (thensaurus)ۿ

‘ ڊڪفڪ’اء ۾ ۿ(dictionnaire‘ )ڊڪل’فؽاففء ۾

(Λεξικό)ؽ’ه ۾ ئاٽ ۿ ‘ ققڪتنؽ’(ۿ Dizionario‘ )ڊڪل

(vocabolario ۽ )’نفڪ( ‘lessico)ؽ’اـپء ۾ ۿ ‘ ڊڪف

(Diccionario ۿ ۽ حؽڪء ۾)’ـزنچ( ‘Sözlük كاىم “. اردقء ۾ۿ )

۽ فارـء ىاـ قرحم ‘ كاىس’ۿ ‘نغات’ۿ ‘نغج’ؼؽة ٻنء ىاـ کم

ػ س ڪخؽ ئ ٻن ۾ ا -ىؽقج “. پاڪپڻ ‘ فؽگ’

‘ ڪش’(ۿ Dictionary‘ )ڊڪلؽي’ۿ ‘نغات’ۿ ‘نغج’ىاـ (7)اصطلاض

ىؽقج “. ـڌي ٻنء ۾ گڻ ۾ گڻ ىؽقج ‘ فؽگ’ كػر ھ۽ ڪ

25

ۿ ‘ڪش’ۿ ‘نغات’سڎ ح “ۿ‘ ڊڪلؽي’ ۽ ‘نغج’ اصطلاح

س ىفھؿ ۾ۿ پڻ ڪش كػر ڪخب “ػا قا “. نغج‘ فؽگ’

چ’ۿ ‘كتػاقن’ ۿ (8)‘ـگؽ’ۿ ‘نفغات’ۿ ‘اؿ ىانا’ۿ ‘ؽـجھف’ۿ ‘ـ

ة ڪخب (11)‘ٻنفڌ’۽ (11)‘اکؽ پٽ’ۿ ‘كتػ ـاگؽ’ۿ ‘(9)‘كتػ ڀڊار’

“ػا قا “.

۽ اـ س ىغخهف قصفۿ ىخؽادفۿ ‘ نغج’ٺۿ ىغخهف نغخ ۾ “م

ـاـ اـ نفظ س ڪلادي ىختادن ۽ ـيشاڻ ک درج ڪش ٿۿ سھ

(vast.ىفھؿ ک ـيش ـگت )

۾ۿ نغج ‚ لارقس: انيؽشو انؽؽة انطػد‛ طغو نغج ؼؽة ٻنء س نغج :

س قصف رج ڎ قئ “:

انڪلاؿ ھا ڪم كؿ ؼ اغؽاطھ: اصات ؽتؽ ةانهغث‛ و اق

: ؼهو انهغث: نغ ق نغات ق نغـ. جانيصطهص ؼه ة ڪم كتهث.

(12)‚ىؽؽفج اقطاع انيفؽدات.

ؽ ڪ كته ھ)نغج: ا “قاز س س ذرؽ ؽ كؿ پ ش غؽض ةاـ ڪػي “ ا

س اصطلاض نفظ. ج: نغ ق نغات ق نغـ. ؼهو نغج: ىفؽدات س ڄاڻ.(

س ىؽ ۾ نکم “:‘ نغج’۾ۿ (13)‚انيشػ‛اردق نغج -ر ؼؽةھىل

ر ةاللغـ‛سو ي۔ علم ا للغته۔ :

لغر ا ئے نسبت

ب ۔

و ن

لغ و

ي و لغات

لغ

۔

قوم کا ا پنا مصطلح کلام ۔ ج

۔ کتب ا للغته۔ علم لغت کي کتابيں۔ ا هل ا للغته۔ فن لغت کے

علم معرفت ا و ضاع مفرد ا ت

ر ين کبھي س عربيه مرا د ليتے هيں۔‘ علم ا للغته’ما

و معل‚سے تمام

(14)

ةاةج نک ٿ:‘ نغج’ڊاڪٽؽ ؼ. ؼتػانؽضو

کے هيں، جيسے’’

ب ا ن

„ةالعرةـة ـاللغ‟ يه عربي لفظ هے ليکن عربي ميں ا س کے معني ز

ب ا ن

کي تحقيق پر مشتمل „ةالاءنکلزـة اللغـ‟ يعني عربي ز

۔ ا لفاظ

ب ا ن

ي ز

رب ا نگر

کهتے هيں. ا س قسم کي بعض کتابيں بهت مشهوز هيں جيسے ‘ةکتب اللغـ‟کتابون کو عربي ميں

کشنرب ا ن للمترد، فصح ثعلب، الامال للقالالکامل

و غيرر. يه کتابيں د

جن قصيدو ن ميں ا ئے هيں ا ن

پر بحث هوتي هے، يه ا لفاظ

ميں چيدر چيدر ا لفاظ

نهيں هيں، ا ن

بب، ا حاد

ر ا ني ا ب ا تق کرنے کے ليے

ببا

ب کو بل کے معاني و مطا

ا هے، ا ن

کو بھي پيش کيا جاب

عرت و غيرر سے ا ستدا هے۔شريفه، کلام

‘‘لال کيا جاب(15)

۾ۿ نغج س قصف ۾ ‘ ـڌي نغج-ؼؽة’ ۿپؽقففؽ غلاؿ ضف سهتاڻ

نک ٿ:

26

ج نغ ق نغات: اکؽ. ؽ ڪ كؿ س ٻنۿ سھ ـاـ نغػث‛

(16)‚ش عان س اعھار ڪؽي ـگ. اقؾ درس س زةاـ.ھپ

کشنري بھي۔ موخرا لذکر مفهوم عربي لغت کے معني لفظ بھي هيں‛گاچػ س نک ٿ:

ا و ز د

ا هے۔

ب ا د ر ا ستعمال کيا جاب

کو ز

(17) ‚ميں لغت کي جمع لغات

سۿ اردق ٻنء ۾ سڏم ‚ Wiktionary‛( نغج onlineلائ ) ر “ـھىل

سـ ٺـ ٽ ىؽائـ ڎـ قـ “:‘ نغج’۾ۿ ‘“زاد نغج’ڀاڱ

کا( لفظ، )عموما( و ر لفظ . 1

ب ا ن

هون۔)کسی ز

ل ا ندز ا جب جس کے معني متعین ا و ز قا

ز یعے ا د می ا پنا مطلب ا د ا کرے، بولی، . 2

جن کے د

و ر کلمات

کے و ر ا صوا ت

ب ا ن

کسی ز

۔

ب ا ن

ز

ب کي گئی هو، . 3

بي و غيرر کي ترتیب سے مر

جہ

ت

ر ہنگ جو حرو ف ف( لفظون کي

ب ا ن

)کسی ز

کشنري

۔د(18)

ىفھؿ ک ذ ا ٽئ ـيشاڻـ گڻ كػر قاطص “ ۽ نغج س

ل ڪؽائػڏ ة “. ا ىشاـ ىؽهؿ ٿئ ٿ ح نغج ىلؽر ىؽائ قارـ نفغ

ة قار درج ڪم نفغ س -ک چئش ٿۿ نغج ٻنء س ىخؽادؼ “ ۽ نغج انف

ڪخاب ک ة چئت “.

ىخغب ’اردق نغج -ـػ ؼتػانؽكػ انخخيء س ىؤنف ڪم ؼؽة

:لغته‛س ىغخصؽ قصف رج ڎم “: ‘نغج’۾ۿ (19)‘انهغات

مفتوج، ر

)ل مضموم، ع

جمع هے

ا ت

يں ا و ز کلمے جس سے لوگ ا پنے مقاصد کي تعبير کرتےهيں، لغ

(21) ‚۔موقوف( ا و ا ز

س ڊڪلؽي (John T.Platts)ساـ ٽ. پهٽؿ ‛A Dictionary of Urdu,

Classical Hindi And English‚ ػي ا ڊ ئ)ڊڪلؽي “ؼ اردقۿ ڪلاـڪم

سـ ٺـ ىؽائـ “ػؾ “:‘ نغج’اگهق( ۾ۿ “A word, vocable; speech, language, tongue, dialect, idiom; nomenclature; dictionary, vocabulary, glossary, a form or

mode of writing and pronouncing a word.”)21)

شۿ اصطلاح؛ ھڳانائ ـگڻ سڳ؛ گفخگۿ ٻنۿ زةاـۿ ن )نغج: نفظۿ

قرسؿ؛ ٽڪڪ نفظۿ ڊڪلؽيۿ قڪتهؽيۿ گلاـؽيۿ نفظ ک نکڻ ۽ اچارڻ

س طؽل ا كفو.(

ھندي ڊ -ا ز د و ‛اشي حؽك اردق )ػ( ئ دهۿ س سڏم

‘ نغج’۾ ‚ کشنريد

، شبد. 1س ٽ كفي س ىؽائ ۾ ىخؽادؼ ڎم “:

ا .2. لفظ (،‎tkayt) و ب کت

، بھاش

27

، بولی

ب ا ن

. 3. ز

کشنري، شبد کوس

س ىؽائ ۾ ىخؽادؼ ڎم “: ‘ فؽگ’سڎ حۿ .(22) د

. 2. سمجھ، عقل ،(Bud,dhi) بدھي. 1

، لغات

(23) .شبد کوس

س ڎم ىخؽادف ۾ ‘ نغات’۾ۿ ‚ كاىس ىخؽادفات‛اردق ـائؿ ةرڊ س نغج

‛1 .،

۔ قاموس. 2 ا لفاظ

ر ہنگ۔شبد کوسف کشنري۔

لفظ۔ شبد،. 1” س ىخؽادف ۾‘ نغج’۽ “ د

ا ۔ بھاکھا،.2

۔ بولی۔ بھاش

ب ا ن

۔ قاموس. 3 ز

ر ہنگ۔ شبد کوسف کشنري۔

ۿ ؽ (24)كاىم “ ‚د

فؽگ ‛ٻئۿ قاضػ طرۿ ڄاڻام “. ‘ نغات’۽ ‘ نغج’ڊڪلؽي قغؽف س ىؽ ۾

(25)ڎم “.‚ اـ )ج: نغات(ةنۿ زة‛سـ ىؽائـ ‘ نغج’۾ۿ ‚ فارـ

‘ نغات’۾ۿ ‚ اگهق ڊڪلؽي-ا ػقـخا‛ڊاڪٽؽ اؿ. ڊةه. فه

س قصف ۾ نک ٿ:

A نغات n. f. Gr. logos, pl. of نغج word. A dictionary; lexicon (kosh). Lughat tarashna, ya gharna, To coin big

words.(26)

(A [ ]س سيػ. ‘ نغج’ۿ نگساـو. ىؤد. ا نغاتؼؽة س ىغفف

ا ترا شنا ب ا گھڑڊڪلؽي؛ نڪفڪ )ڪش(. نغج

ۿ قڎا نفظ گڏڻ.(ب

’ىني رانطف ؽ س سڏم اردق ٻنء س نغج

س ‘ نغج’۾ۿ ‘نوز ا للغات

جن کےمعني مشهوز نه ‛قصف ۾ نکم “:

طلاج ميں و ر ا لفاظص. ا

ب ا ن

هون. مذکر۔ لغت: )ع( کسی قوم کي ز

ب ا ن

کشنري 3لفظ 2بولی۔ ز

(27) ‚۔د

مرر’كيؿ انؽضياـ فارقك

ز و ز

س حفصه ـيشاڻء ۾ ‘ نغج’۾ۿ ‘لغات

نک ٿ:

کشنري’کے معني ميں بولتے هيں، ا و ز ‘ لفظ’ا س لفظ کو ‛

ر ہنگ ب ا دف

کے معني ميں بھي بولتے ‘

ا

د و نون طرج بولا جاب

ب

ب هيں۔ د و نون معني ميں ا سے مذکر ب ا مو

ب ا د ر تر ز جحان

هے، ليکن ا ت ز

کشنري’کے معني ميں ا سے محض مذکر ا و ز ‘ لفظ’ا س طرف هے که

ر ہنگ ب ا دف

کے معني ميں ‘

ب ا مذکر بولا جائے، يعني

ب

بر ہنگ’مو

ف( Frequencyکے معني ميں ا س کي بس ا مد )‘

ر هےب ر ا ب ر هي ب ر ا ب کم و بيش

ب

ب (28) ‚۔بطوز مذکر ب ا مو

ا لمعاز ف’ اردق قب ـائٽ قڪپڊا افائڪهپڊا س

ر ر

ب ا د د ا

‘ نغج’حۿ ‘ا ز

س قصف ۾ درج ڪم “:

’’

ت

کشنري( dictionary) لغ

هے جس ميں کسی کتات ا ب ک ا یسی د

ب ا ن

کو ز

کے ا لفاظ

کيا گیا

ي د ز ج

ج ہ

ت

کے شا تھ بترتیب حرو ف

ا و ز د و سري معلومات

ا ت

لفط

، ب

و ضاحتون، صرفیات

کے متر

ميں ا ن

ب ا ن

ا و ز کسی ا و ز ز

کے ا لفاظ

ب ا ن

هو ب ا ا ب ک ا یسی کتات جس ميں کسی ز

ا د اتت

ي کي ترتیب سے لکھا گیا هو

ج ہ

ت

ب ا ني لغت) کے شا تھ حرو ف

‘‘(.د و ز

(29)

28

ؼتػانؽضو س ىؽ ۽ ىفھؿ ةاةجۿ ڊاڪٽؽ ؼ. ‘ نغج’اردق ٻنء ۽ ادب ۾ۿ

نک ٿ:

کشنري کے ليے بولتے هيں۔ ’’

ز’ا ز د و ميں ۔۔ا ز د و ميں يه لفظ ڊد

ت

ميں د و ‘ کتب لغ

کي عباز ت

ي تبديلي لفظي

هلت

ف کر کے صرف ‘ کتب لغت’هے که تبديليان هوئيں،

ميں سے کتب کو حذ

ا ئے مفتوحه سے لکھا گیا۔ د و سري تبديلي معنوي هے

ز پر ا کتفاء کيا گیا، ا و ز ا س کو ب

ت

که ا س کے لغ

و م ميں توسيع پيدا ھمف

کشنري کے کر

کشنري پر ا س کا ا للا کيا گیا۔اتز ي ميں بھي يه لفظ د

کے د

ا هے، ليکن لفظ

ا مه’معنون ميں ا ستعمال هوب

ا مه’کي ا ضافت کے شا تھ يعني ‘ ب

‘‘۔‘لغت ب

(31)

س ىؽ ‘ نغج’۾ ‘اگهق-ڊڪلؽي ـڌي’سارج كؽٽ س

‘اگؽؾي ڊڪلؽيء-ـڌي’پؽىاػ ىا راؿ س (31)‚درج ڪم “. ‘ڊڪلؽي’

)ؽ: A dictionary. Speech, talk‚(32)‛سـ ىؽائـ رج “م “: ‘ نغج’۾

ۿ ڳانائڻ(.(33) اـپچنغج.

‘ ساىػ ـڌي نغات’ڊاڪٽؽ ت ةغق عاـ ةهچ س ىؤنف ڪم

س ىؽ ۽ ـيشاڻ رج ڎم “:‘ نغج’)ج.س.ؾ( ۾ۿ

ج نغج‛ كؿ س زةاـ ػػػ ھڳانائڻ( ڪ =نغخـ: ث. )ع. نغ

اڻۿ ىؽائ ٻنء سا نفظ ـيشھڪ ڪخاب سھ ۾ ڪ

قغؽف ـيج درج ٿم ش ػػػ فؽگ ػػػ ڪش ػػػ كاىس ػػػ زةاـ

ر ھػػػ ٻن ػػػ ڀاكا ػػػ ڊڪلؽي ػػػ ا نفظ س س ىؽ ىل

(34)‚ارحا ػػػ قائ ػػػ چؤقت ػػػ چپچ ػػػ چؤٻن.ش. نفظ ػػػ كتػ. ق

‘ نغج’۾ۿ ‘ـائم ڪش’س سڏم ـڌي نغج ‘ـائم’پؽقففؽ ـخؽاىػاس

ا ڪخاب سھ ۾ ‚[ اـو ىؤد‛: ى ]ؽ نغج ‛س قصف طؽح ڎم “:

ش ۽ ا سـ ىؽائـ درج ٿم شۿ فؽگۿ انف ة قار نفظۿ ا س

(35)‚ڪش.

‘ نغج’س سڏػڏ ىغخار اضيػ ىلاحۿ ‘ادة اصطلاض س حلؽط نغج’

۾ “م ‚ قتفٽؽس قرنڊ ڪانز ڊڪلؽيء‛س حلؽص ۾ گڻ كػرۿ

’Dictionary ‘:“ قاري حلؽص ڎ

ٻنء ۾ اـخؽياؾ ٿػڏ نفظ ۽ ’س ىؽ “ ‘ نغج’ؼاؿ ىفھؿ ۾ ‛

طر نغج اـ ڪخاب ک چئت “ۿ ۿ پؽ اصطلاض ‘ا س ىؽ

سھ ۾ ٻنء سا حؽحب قار نفظ ىؽائ ـيج ڎم شۿ ا ائ

ة زةاـ س انف ة س ھچئش ح ا ڪخابۿ سڪ ڪ

29

حؽحب ـاـ ىؽحب ٿم شۿ سھ ۾ نفغۿ فلؽـ س ىؽۿ اچارۿ

اڪاۿ چڻـۿ نفغ س اـخؽياؾ ۽ صؽف ۽ طي لاڳاپم ھپ

ڎم شۿ ا ا ڪخابۿ سھ ۾ ٻ ٻن س و ىؽ ىؽهىات

ا ‘ اگؽؾي-ـڌي’نفغ س ىؽ ڎم شۿ ىراؾ طر

ة ىظيـ س اصطلاض ۽ ھنغج ڪ‘. ـڌي نغج-اگؽؾي’

س حؽحب ـاـ ىؽحب ٿم شۿ ىراؾ طر ؼهو ‘ ة-انف’ىؽ

ؽف تاحات س نغجۿ لائتؽؽي ۽ افؽىل ـائؿ س نغجۿ قغ

(36)‚قغؽف.

کشنري-پنجابي‛سهػي -ـؽدار ىطيػ عاـ س سڏم طغو ٻ

۾ۿ نغج س ‚ا ز د و د

۔ 2۔ لفظ۔ شبد۔ 1‛ىخؽادف طر

کشنري۔ شبدکوس

۔ ڊد

(37)ڎا قا “. ‚۔لغات

‚ نفظ‛ (1)ؼؽة ٻنء س نفظ “ۿ سھ سـ ٽ ىؽائـ “: ‘ نغج’

ؽ ‚ ٻن‛ (2) ة كؿۿ ىهڪۿ كته قغؽف س ٻنء سا ةاىؽ ٻؾۿ ھؽ ڪ

ؽ ڪشۿ فؽگۿ ‚ ڊڪلؽي‛ (3) ة ىهڪۿ كؿۿ كته قغؽف س زةاـۿ ۽ ھڪ

نڪفڪ قغؽف.

‘ ڪش’س ىخؽادؼۿ ـفڪؽت ٻنء س نفظ ‘ نغج’ؼؽة ٻنء س نفظ :ڪش

س ىؽ ۽ ـيشاڻ ‘ ڪش’ىؽقج “. “ۿ سڪ ـڌي ۽ ػي ٻن ۾ ة

۾ نک ٿ:‚ اگهق ڊڪلؽيء-ا ػقـخا‛ڎػيۿ ڊاڪٽؽ فه

S ڪش n. m. 1. Treasure. 2. (shabd-kosh) A dictionary,

thesaurus. 3. The scrotum. Kosh-karta, n. m. A

lexicographer. (38)

(S ]ؽ ـفڪؽت س نفظ[ڪش n. m. ]عؾا. 1]اـو. ىؼڪؽ .

نغج .n. mۿ ڪؽحا-ڪش . اـڪؽقٽو3( ڊڪلؽيۿ ٿفارس. ڪش-كتػ).2

ؿ.(

ڊڪلؽي “ؼ اردقۿ ’س ڊڪلؽي (John T.Platts)ساـ ٽ. پهٽؿ

ػي اڊ اگهق ,a vocabulary‛س ىؽائ ۾ ‘ ڪش’۾ۿ ‘ ڪلاـڪم

dictionary, lexicon, thesaurus‚ )قڪتهؽيۿ ڊڪلؽيۿ نڪفڪ ۽ ٿفارس(

(39)ڎم “.

‘قئخپخ ڪش’س ىؽائ ۾ۿ سيٽيم ارقىم قـڻاڻء س نغج ‘ ڪش’

ۿ س (41)ڎم “‚ ڳٿؽق-ڳٿؽي-ڪٿؽق-ڪٿؽي-ڪش )پؽدق( = ڪش‛۾ۿ

س نفظ قرسام “. سارج ‘ ڪش’س ىختادؾ “ۿ انتج ‘ نغج’ىاـ ڪا ة ىؽ

30

. (41) ڎم “ ‘ڊڪلؽي’س ىؽ ‘ ڪش ’۾ۿ ‘ڊڪلؽي ـڌي اگهق’كؽٽ س

س ىؽ ‘ ڪش ’۾ ة ‘ـڌي اگؽؾي ڊڪلؽيء’پؽىاػ ىا راؿ س

ش سڏم نغج ھپ. ڊاڪٽؽ ؼتػانڪؽو ـػه (42) ڎ قئ “ ‘ڊڪلؽي’

ڄاڻا “ۿ سھ ‚ ڪش ‛س ـفڪؽت ۾ ڌاح ‘ ڪش’۾ ‘حطلق نغات ـڌي’

س ـڌي ‘ ـائم’پؽقففؽ ـخؽاؿ داس .(43)ڎا قا “ ‘ۿ پؽدقۿ کپنغج’سا ىخؽادؼ

ڍڪۿ پش. عؾا. کپ. کپۿ ىاڻۿ اؿ. ‛سا ىختادؾ: ‘ ڪش’۾ۿ ‚ ـائم ڪش‛نغج

س سڏم ڊاڪٽؽ ةػر ڌاىؽا .(44)ڎم “‚ “ـخ. ڪفۿ نغجۿ فؽگ

طر ڪا ىؽ ڎم “ۿ انتج ٻ ‘ نغج’س ‘ ڪش’۾ ‘ـڌي نغج-ـفڪؽت’

ـڌي -ـفڪؽت’يػف چا س ھپؽقففؽ ف .(45)ڎـ “‚ ٿاـءۿ پان‛ىؽائـ

ڎم ‚ ؽقصػقؽۿ ٿاـءۿ ڍڪۿ پشۿ سهۿ عؾاۿ ذع‛سـ ىؽائـ ‘ ڪش’۾ۿ ‘نغج

س ـڌق ىفھؿ ٿا ڎ.‘ نغج’سڪ پڻ ۿ(46)“

‘ ڪش’۾ ‚ تائ ساىػ ـڌي نغ‛ ۿڊاڪٽؽ ت ةغق ةهچ س سڏم

سـ ىؽائـ ٺء رج ڎـ قـ “:

نغج فؽگ( قغؽف عؾا= ڪيشىهج ڪش: ذ. )ـ. ڪش ‛

-پش. حهار س کپ -پڏدق -ڍڪ -)ـ. ڪش = ڍڪ( کپ

“ـخ. چيڏي س قڎي ٻڪ ا -ؽاڻ س ڪف ھاؿ. پ -ىاڻ

ٻڪ )ڪ( اـو عاص(. ةهچ س ڪ كته ۽ پاڏي س

(47)‚ان.

س ٻ ڌاح ىسبۿ اـ سـ ىؽائـ ‘ ڪش’ڊاڪٽؽ ةهچ ىٿ ىؽائ ۾

ڪػڏ “.ھاـاـ س ىطع ـاـ ٺ‘ غج ۽ فؽگن’ڎـ “ۿ س ىاـ

۾ ‘ادة اصطلاض س حلؽط نغج’ىغخار اضيػ ىلاح س ىؤنف ڪم

ڎم “ۿ سھ س حلؽص رج “ػؾ ‘ Glossary’س اگؽؾي ىخؽادؼ ‘ ڪش’

:“

ب س حؽحب ـاـ اڏـ نفغۿ فلؽـۿ -(: انفGlossary) ڪش‛

ان س نفٽ سڪ ڪخابۿ ىظيـ ا پپؽ قغؽف ۾ قطاضخ

ىؽهىات ـاـ ڎا قا ش. ڪڎ ڪش ڪخاب ا پپؽ س

“عؽ ۾ ڎ قػق “ ۽ ڪڎ انڳ ڪخاة صرت ۾ ة كاػ

نغج س ىؽ ۾ ة ڪو اچ ٿ سئ: ۿڪ قػق “. ڪش

(48)‚[ ڪشۿ قئخپخ ڪش قغؽف.ـاى ]ڌاح

31

نک ق ‚ ػي زةاـ ک نغج‛ک ‘ ڪش’۾ ‘ر انهغات’ ۿاردق نغج

ۿ سھ ىاـ اـ نفظ س ىطػقد ىطهب ڪؽي ٿ.(49)“

اگهق -ـفڪؽت’س سڏم طغو (51)قنيؿ-ـؽ ىؽ ىؽ

نفظ سـ اڌ ک صفط ح ىلخيم اڪ قصفـ ۽ ىلخق‘ ڪش’۾ۿ ‘ڊڪلؽيء

ىاـ سڏػڏ ٻا نفظ ۽ ا سـ ىؽائـ ة “ػؾ “ۿ س ‘ ڪش’ڎم “ۿ س ۾

س ىؽ س ضان ـاـ نکم ىؽ خ ڎس ٿ:‘ نغج’ىاـ

“कोश kósa, a dictionary, lexicon or vocabulary; a poetical

collection, collection of sentences & c. [= cases]” (51)

ڏۿ سيه ۽ ھڊڪلؽيۿ نڪفڪ ا قڪتهؽي؛ كاؼؽاڻ ـ: ڪش)

ڏ.(ھضانخ س ـ

‘ ڪش’س ىغخهف قصف ۽ ـيشاڻ ۾ قاطص “ ح ‘ ڪش’

ـفڪؽت ٻنء س نفظ “ۿ سھ سا ىخؽادؼ نغجۿ فؽگۿ عؾاۿ ذعؽقۿ

ڊڪلؽيۿ ٿفارسۿ قڪتهؽيۿ نڪفڪۿ گلاـؽيۿ قغؽف “.

۽ ‘ نغخ اى’سا فارـ ٻنء ۾ ىخؽادؼ نفظ ‘ ڪش’۽ ‘ نغج’ :گنغج اى ۽ فؽ

ٻئ نفظ ـاـ گڎس اچۿ ح اـ س ىؽ ھڪ‘ اى’“. فارـء ۾ ‘ فؽگ’

ٿػي. ‘ نغج س ڪخاب’س نغي ىؽ ‘ نغخ اى’ٿػي “؛ اـ ڪؽي ‘ ڪخاب’

ڎ قئ “: س ىؽ رج‚ فؽگ‛۾ ‘ فؽگ فارـ ؼيػ’فارـ نغج

گ’’

ته ر ف

ا ز علمي و ا د بي ب ک قوم و -

، معرفت، تعليم و تربيت. ا ب : علم، د ا نش، ا د ت

ج

ه ن

ر فا سم.

و شرج ا نها ب ا شد.

ب ا ن

ب ک ز

ا مل لغات

‘‘ملت. و نيز بمعني کتات لغت، کتابي که ش

(52)

ڪ كؿ ھاـو. فؽز: ؼهوۿ داقۿ ادبۿ ىؽؽفجۿ حؽهو ۽ حؽةجۿ ڪ -)فؽگ

۽ ادة “ذارۿ ڪ ٻنء س نغج ۽ اـ س حلؽص ح ىلخيم ڪخاب.(سا ؼهي

ػي ‛ساـ ٽ. پهٽؿ س ىؤنف ڪم ڊڪلؽي “ؼ اردقۿ ڪلاـڪم

,a dictionary, a lexicon, a vocabulary‛سـ ىؽائـ ‘ فؽگ’۾ۿ ‚ اڊ اگهق

glossary‚ “ (53))ڊڪلؽيۿ نڪفڪۿ قڪتهؽي ۽ گلاـؽي( ڎـ قـ.

سـ ٽ قصفـ طؽح ڎم “:‘ فؽگ’۾ۿ ‘ر انهغات’اردق نغج

گ’’

ته ر ف

ب

ب( مو

ر و ہنگ۔ هوسف اتز ي جس ميں تحقيق 1)ف۔ ا صل ميں

. کتات لغات

ر ہنگ ز شيدي ف ر ي،

گي

بر ہنگ جها

ف و معاني کي هو جيسے

. ا ز د و ميں مطلق لغت کے معني 2ا لفاظ

ا ئي۔ د ا نس ]د ا نش[۔عقل۔ سمجھ۔3ميں مستعمل هے

‘‘. د ا ب

(54)

کشنري’س ـيشاڻ ‘ فؽگ’

ر ہنگ: ’’“: ۾ رج درج ڪم ‘پنجابي ا ز د و دف

کے معني هو۔ کنجي۔

قصف ۾ (55) ‘‘)مذ( = و ر کتات ب ا ا س کا حصه جس ميں ا صل کتات کے مشکل ا لفاظ

32

ڎم “ۿ سھ س ىغخهف ىؽائ ۾ ‘ڪش’س ڪ ىخؽادؼ نفظ ‘ نغج’

سئ ح اـو ؼاؿ “ۿ سھ س ‘ ڪش’ة كاىم “. ‚ ـيشاڻ ۽ كؽح‛

‘ نغج’ػڏ ىغصص اقزار س “ۿ اـ ڪؽي اـ ک رقاس ىؽ ڪهف ک کن

سـ ىؽائـ‘ فؽگ’۾ۿ ‘فؽگ فارـ’س ىخؽادؼ طر ڪخب “ڻڻ گؽس.

لغت کي کتات ’’ ا

، مجاز ز گي، ا د ت

رب

(56).ڎم “ ‘‘

سـ ‘ فؽگ’۾ ‘ اگؽؾي ڊڪلؽيء-ـڌي’پؽىاػ ىا راؿ س

(57).ڎـ قـ “ (vocabulary, glossary)‚ قڪتهؽي ۽ گلاـؽي‛ىؽائـ

۾ ء “م “: ‘ئ ساىػ ـڌي نغات’س ىؽ ‘ فؽگ’

: ث. )ؼ(. ڄاڻ ۽ داائ. نفغ س ىؽ فرونگ ج فرونگين‛

(58)‚نغج. -س ڪخاب

نغج ’س ىؽ ‘ نغخ اى’فارـ ٻنء سا نفظ “. ‘ فؽگ’۽ ‘ نغخ اى’

ڊڪلؽيۿ نڪفڪۿ قڪتهؽيۿ ‛سـ ىؽائـ ‘ فؽگ’“ ۽ ‘ س ڪخاب

“.‚ گلاـؽي ۽ نفغ س ىؽ س ڪخاب

ۿس قصف‘ انلياس’ىاـ قرحم “. ‘ انلياس ’ؼؽة ٻنء س نفظ ‘ كاىس’ :كاىس

۾ نفغ ۾ ڎ قئ “: ‚ انيشػ‛اردق نغج -ؼؽة

ا ا و ز گهرا سمندز ’’

رب ا لقماس: سمندز ،

مانه ج

ا م، موجود ر ز

س۔ لغت عربي ميں ا ب ک کتات کا ب

مي

و ا ق؛

ز کے مترا د ف هے۔

ت

غ

لل ا ا ت

م ا و ز کتج غم

ا هے، گوب ا يه

کشنري کو قاموس کها جاب

ر دس‘‘ميں

(59)

ساۿ ٽ كفي سا ىخؽادؼ ڎا قا “: ‘ كاىس’ ۿ۾ ‘حلؽط نغج’

2. بحر، سمندز ، شا گر، يم، محيط۔ 1’’

۔ لغ

ت

۔. لغ

۔ شبد شا گر۔ ا ت

ر ہنگ۔ شبدکوسف

3.

ر ر

بد ا

سا ئيکلوپيڈب ا ۔ا لمعاز ف

ن ا لعلوم۔ ا

‚۔ مخزن

۾ اـ س ىؽائ ۾ ‘ىخغب انهغات’ (61)

ا ليف کرد ر ا ب ک ’’

د ز ب ا ، د ز ب ا ميں بهت گهري جگه، د ز ب ا کا بهت ب ا ني، لغت ميں محمد بن يعقوت کي ب

ا م

(61)نکـ قـ “ ‘‘مشهوز کتات کا ب

ي لغت-ا نجمن کي ا ز د و ’سڎ ح ىني ؼتػانطق س ىؤنف ڪم

رب ‘ا نگر

(Anjumman’s Urdu-English Dictionary) سا ىخؽادؼ ‘ كاىس’۾ۿ‛Arabic

lexicon; a dictionary ‚“ (62) .)ؼؽة نڪفڪ؛ ڊڪلؽي( ڎم

س ىؽ رج ـيشام “:‘ كاىس’۾ۿ ‘ـڌي نغج-ؼؽة’

ىؿ: ـيڊ. نغج. ؼلاى ىشػانػ فؽقز “ةاديء س كاىس ج كا‛

ر ڪخاب. ىسدف زىا ۾ ؽ نغج س ھؼهو نغج ۾ ڪ ىل

(63)‚ڪخاب ک كاىس چػا “

33

كاىس ؼؽة ٻنء س نفظ “ سڪ نغج س ىخؽادؼ پڻ “. نفظ

اردق ٻنء ۾ پڻ ىفخؽيم ر “ۿ انتج ـڌي ٻنء ۾ غؽ ىؽقج “.

ٻن افا س قچ ۾ راةط س ڪ ىک ۽ طؽقري قـه “. ٻنء کاـ خش:

ـاء افاـ پھش عانۿ سؼةۿ اضفاـۿ اىگۿ ڪفخ ۽ ڪؽح س اعھار

کاـ قاشم رش قڃ ٿ. ٻنۿ نفغ ح ىلخيم ٿئ ٿۿ س ک انڳ انڳ

“ ح ڪھ ة ڎکا حياؿ ىؽائـ ٿ ٿـ سڪ ڪ پؿ ىغؽ رک ٿـ.

ٻنء ۾ ىؽقج حڏي غؽىؽقج ٿ قم نفغ ۽ ا نفغ سـ ىؽائـۿ اا ٻن

ڳانائػڏ ڪ عاص فؽدـ ا گڻ ىاڻ ک اػـ شۿ اـ ڪؽي ڪ اڏي

ڪخاب س گؽج اڻٽؽ “ۿ سھ ۾ ٻنء س ـيرـ نفغ ۽ ا س ىاعؼ/

ح سئ صؽؼ قكج ـؽ ا نفغ ۽ ـػـ ىؽائ ک ڄاڻ ىؽائ ک نک قڃ

ک ىاعؼـگشۿ پؽ ٻنء س ـيرـ نفغ س رڪارڊ ة رک ـگش. اڏي

سا ىغخهف ٻن ۾ ىغخهف ىختػؾ ىؽقج “ۿ سھڏقڪ: ھچئش ٿۿ س‚ نغج‛

تهؽيۿ گلاـؽي قغؽف. ئڊڪلؽيۿ فؽگۿ ڪشۿ كاىسۿ نڪفڪۿ قڪ

غخهف اگؽؾيۿ لاط ۽ ا ٻن ۾ ىؽقج اصطلاض ک نکڪ س ى‚ نغج‛

پھش ڪ ٻئ ىلان ۾ ڇڊڇاڻ ٺ “ػق “ۿ سڪ ڇپائء س ىؽضه ۾

ىؽقج ‚ نغجۿ نغاتۿ ڪش ۽ ڊڪلؽي‛“. ا اصطلاض ىاـ ـڌي ٻنء ۾ۿ

ؾي ٻنء ۾ چئش ٿۿ سھ ک اگؽ‚ نغج ؿ‛را “. نغج س سڏػڏ ک

‛Lexicographer‚ نغج فء س ؼهو‛چئش. قكج گؼرڻ ـاـ ‚

(Lexicography پڻ حؽك ڪئ “ ۽ نغخ سا ىغخهف كفو پڻ سڏا “ ۽ نغج )

سڏڻ قاـط ريا اصؾ ۽ طاةطا ؼيم ٺ “ا “ۿ س ح ؼيم ڪؽي ڪھ ة

ٻ اصطلاح ٿ. ڪ ٻنء س ىغخهف كفي س نغخ ک سڏي ـگش

نفغ ’( پڻ ىطانؽ ٺ “ڻڻ طؽقري “ۿ سھ ۾ Lexicology‚ )نڪفڪانش‛

ک ىطانؽ ٺ “ػق قػق “. ‘ـاعجۿ اكخلاؽۿ حارظ ۽ ىؽةادۿ س

نفغۿ ا س ةاد ۽ ىش ـيام ىؽائ ۽ ا ىؽائ س نڪفڪانش

.قرحاء س اڀاس “

34

ىػدي ذرؽاقطاضخـ ۽ / حوالا

ـڌي ٻنء ‛ؽچػ: ٻن ۽ حھؼب: حارظ سڏڻ س ئ قاٽ )ىظيـ(؛ ڪخاب: ھ“ڎقاڻۿ ڀؽقىم ى (1)

(ۿ ىؽحب: ڊاڪٽؽ ار فگار ڪڏق؛ ضػر“ةادۿ ـڌي نئگز اٿارٽ؛ ڇاپ I)سهػ:‚ ةاةج ىلالا ۽ ىظيـ

.34عۿ ص 2007پھؽـ

ۿ نکڪ: ىغػقؿ ىطيػ زىاـ طانب انين. ‚ففاتنغات ـڌي ىغ‛الااۿ غلاؿ ؼهۿ ڊاڪٽؽ: ىلػى؛ (2)

.پ-عۿ ص: ث1991ضػر“ةادۿ ـڌي ادة ةرڊ؛ ڇاپ پھؽـ /ڄاىلرق

ـتػ = كتػ = نفظ. (3)

‘ اکؽخڪ’ة چئش. سڎ حۿ نغج حؽاش ۽ نغخػاـ ک ‘ اکؽ ڌڻ’۽ ‘ اکؽ نک’ـؽائڪ ۾ۿ نغج ک (4)

چئش.

ھؽ ٻ ٻن قارق ڪخابۿ اصطلاض طر ا ڪخاب سدق = ٻ + نغاح = ٻ ٻن قارق + ڪخاب: ى (5)

۾ ٻ ٻن سا نفظ ۽ ىؽائـ ش.

کشنري )جلد اـو سيػ ةػراـۿ اـو قاضػ طر ىؽقج “. ڎـ:‘ نغات’پشاةء ۾ (6)

سرد ا ز محمد خان: پنجابي ا ز د و د

يوز

-د و ئم(؛ سچل ا سٹود

ا عت

ي ا ش

هلت

، لاهوز ؛

پنجابي ا ز د و بوز د

.2898 ء، ص2009ب ا کستان

ة ڌڌيۿ ڪو ا ف س نفظۿ قرسؿ. ھ. ڪ1اصطلاح س نفظ ـڌي ٻنء ۾ ٻ ىؽائ ۾ هػڏ “: (7)

ـاـ ؼاؿ طر ىصػر نڳػي “ۿ ۽ رقاس ىؽ کاـ ـاء ٻ ھ. ٻنء س ىطاقري قارق نفظۿ س2

.ػق قڃ ٿطر پڻ قاپ ٺ “’ سڏ نفغ س’ اصطلاح ک .ڳش ىؽ ة ڎػق “

ـڌي پھاڪا ۽ ‛ڊاڪٽؽ ىؽنڌر سٽه نفظ ڪخب “ػق “. ڎـ: ـيپادڪ س كهو ىاـۿ ڪخاب (8)

ع1993ۿ نکڪ: ـخػاس پھـ ىم ڪلاڻۿ ڇاپ ‚ىطاقرا

س ‘ فؽگ’[ ۾ۿ 365ۿ ص 2009‚ ]ـائم ڪش‛ش سڏم نغج ھپ‘ ـائم’پؽقففؽ ـخؽاىػاس (9)

ىخؽادف ۾ نفظ ڪخب “ػق “.

اصطلاح گڻ ڀاڱ كا نطف ۽ ٻ ڪلاـڪ حڏي پئ دقر س كاؼؽـ س كاؼؽيء ۾ (10)

۾ ؼاـ طر ڪخب “ػق ق “. ان ‚ رـان‛ڪخب اػڏ اش نفغ س ىؽائ ىٿاـۿ ـػـ

ـاـ ڪ ـڌي نغج ة ڇپم “.

‘ لاؾ پاڪفخاـ’ظيـ(؛ رقزا ڊاڪٽؽ: افائڪهپڊا ـڌڪا )ٿري ڄاڻ ـڃاڻ( )ى ۿىطتج ۿٻؽڏق (11)

ع1991“گفٽ 16ڪؽاچۿ

1037عۿ ص: 1973انشؽۿ عهمۿ ڊاڪٽؽ: لارقس: انيؽشو انؽؽة انطػد؛ پؽس: ىڪختث لارقس؛ (12)

نؿ ىؽهؼ س ىؽحب ڪم “. اا دارانيلؽؽ ؼؽة ٻنء س ىؽؽقؼ نغج “ سڪا ‚ انيشػ‛ (13)

ـ ]577ةؽقت ]نتاـ[ ىا “.-ڇپ. ؼؽة ع[ ۾1181 ق ان ڇپ اردق انيشػ حۿ ىؽحب س

جولائي (14)

ا عت

؛ ا ش

ا عت

926ء، ص: 1975ا لمنجد عربي ا ز د و ؛ کرا چي: د ا ز ا لاش

ا کٹر: پرد ر ا ٹھاد و (15)

د و م نعبدا لرحيم، ف، د

ا عت

سے...، لاهوز ، کتات سرا ئے؛ ا ش

ا لفاظ

130ء، ص: 2016ا گر چهرر

ـڌي نغج )ڀاڱ ٻ(؛ ڄاىلرقۿ افٽٽٽ “ؼ ـڌالاسۿ -سهتاڻۿ غلاؿ ضفۿ پؽقففؽ: ؼؽة (16)

1240عۿ ص: 1990رـٽ “ؼ ـڌۿ ڇاپ پھؽـ

. کتات (17)

ت ا ت ا و ز لفظ ا صل

ذ : علم ا للغات

چ ت

ت

: ا صول ا و ز تنقيد’’جين، گیا

ف ب ا ز يکھ؛ کرا چي، فضلي سنز، ‘‘ا ز د و لغات

: ز و ب

ب، مر

11ع، ص 2014

(18) https://ur.wiktionary.org/wiki/%D9%84%D8%BA%D8%AA (Assessed on 8-08-2018)

35

اردو لغث ةڻاي -ان ک عرة . ميجيده لغث ۾،فارسء ۾ لکل آو-وء لغث، اصل عرة (19) وي آو.

و ي، سيد عبدا لرشيد بن عبدا لغفو (20)

ت

لي ا

ا عت

ي ا ش

هلت

؛

ب ا ن

ا ز د و ز

ر و عفر ا ئے

ب ؛ ده د ، ق، قومی کو بر

ز ا يني ال ا ني:ني: خب ال ا للغات

011ء، ص 2111(21) Platts, John T.: A Dictionary of Urdu, Classical Hindi And English,

Lahore, Urdu Science Board, 1st

Ed. 2005, P. 958

کشنري؛ ده د ، ق، ا نجمن -ا ز د و (22)

هندي ڊد

ا عت

499ء، ص: 2015ترقي ا ز د و )هند(؛ پينتيسويں ا ش

431: ، صا يضا (23)

؛ طبع چهاز م (24)

؛ لاهوز ، ا ز د و شا ئنس بوز د

: قاموس مترا د اتت

943ء، ص: 2017سرهندي، و ا ز ت

ا و ل جنوز ي (25)

ا عت

، ا ش

ا عت

ر ہنگ اتز ي ؛ کرا چي: د ا ز ا لاشفا ا و ز مولوي حکيم ا بوا لفضل محمد اتضل:

618ء، ص: 1990ز فيع محمد، مولاب

(26) Fallon, S. W., A New Hindustani-English Dictionary, 1st

Ed. 1879, P. 1045

و نديشن ؛طبع سوم (27)

نلام ا ب ا د ، نيشنل ب ک ات

)د و ئم(؛ ا ش

1357ء، ص: 2006نير، نوز ا لحسن، مولوي: نوز ا للغات

چهاز م (28)

ا عت

کي کتابيں، ا ش

مرر؛ کرا چي: ا ج

ز و ز

: لغات

ما نخ 286ء، ص: 2012اتز و قي، شمس ا لر

(29) https://ur.wikipedia.org/wiki/%D9%84%D8%BA%D8%AA (Assessed on 8-08-2018)

د و م (30)

ا عت

سے...، لاهوز ، کتات سرا ئے؛ ا ش

ا لفاظ

ا گر چهرر

ا کٹر: پرد ر ا ٹھاد و ن

131۔130ء، ص: 2016عبدا لرحيم، ف، د

(31) Shirt, George: Dictionary Sindhi-English, 1st

Ed. 1879, P. 736

اگؽؾي ڊڪلؽي؛ ڄاىلرق: ـفٽٽٽ “ؼ ـڌالاس؛ ڇاپ ٽـ -ىا راؿۿ پؽىاػ: ـڌي (32)

509عۿ ص: 1991

A New English-Sindhi‛( سـ اڪ ىؽائـۿ پؽىاػ س سڏم نغج Speech‘ )اـپچ’ (33)

Dictionary ‚ :“ ؛ قاڪۿ “لاء؛ قائۿ ڪھڻۿ چڻۿ ہڳانائڻ س طاكجۿ اطلػ‛۾ درج ڪم

غۿ ڪلاؿۿ قاڻ؛ زةاـۿ ٻنۿ ةاکاۿ ڀاكا؛ ڳان ٻنۿ ذڪؽۿ گفخگ؛ حلؽؽۿ قاکاڻ؛ ڳانائڻ )س ـ( ا ىخؽادف 348عۿ ص: 1994)ڇپائػڏ: افٽٽٽ “ؼ ـڌالاسۿ ڄاىلرق؛ ڇاپ ٽـ ‚ ضؽؼ(.

فظۿ عاص ڪؽيۿ اـاـ س ىطع ـاـ لاڳاپم “.۾ۿ نڪم ن

ؽـ ھةهچۿ ت ةغقۿ ڊاڪٽؽ: ساىػ ـڌي نغات )سهػ پشـ(؛ ڄاىلرقۿ ـڌي ادة ةرڊ؛ ڇاپ پ (34)

2502عۿ ص 1988

اڻۿ پؽقففؽ: ـائم ڪش؛ ضػر“ةادۿ ڪخا پتهڪل؛ ڇاپ ٻ ۿ ـخؽاىػاسۿ سڏاـگ‘ـائم’ (35)

458عۿ ص: 2009سلاء

ؽـ ىارچ ھۿ ىغخار: ادة اصطلاض س حلؽط نغج؛ ضػر“ةادۿ ـڌي نئگئز اٿارٽ؛ ڇاپ پىلاح (36)

304عۿ ص: 2015

(37)

يوز

کشنري )جلد د و ئم(؛ لاهوز ، سچل ا سٹود

-خان، سرد ا ز محمد: پنجابي ا ز د و د

ا عت

ي ا ش

هلت

؛

پنجابي ا ز د و بوز د

2899ء، ص: 2009ب ا کستان

(38) Fallon, S. W., A New Hindustani-English Dictionary, 1st

Ed. 1879, P. 958 (39) Platts, John T.: A Dictionary of Urdu, Classical Hindi And English,

Lahore, Urdu Science Board, 1st

Ed. 2005, P. 862

37عۿ ص: 1964قـڻاڻۿ سيٽيم ارقىم: قئخپخ ڪش؛ ضػر“ةادۿ ـڌي ادة ةرڊ؛ ڇاپ (40)

(41) Shirt, George: Dictionary Sindhi-English, 1st Ed. 1879, P. 647

اگؽؾي ڊڪلؽي؛ ڄاىلرق: ـفٽٽٽ “ؼ ـڌالاس؛ ڇاپ ٽـ -ىا راؿۿ پؽىاػ: ـڌي (42)

431عۿ ص: 1991

36

عۿ 1980ـػهۿ ؼتػانڪؽوۿ ڊاڪٽؽ: حطلق نغات ـڌي؛ ڄاىلرقۿ ـڌي ادة ةرڊۿ ڇاپ پشـ (43)

212ص:

ىػاسۿ سڏاـگاڻۿ پؽقففؽ: ـائم ڪش؛ ڪخا پتهڪلۿ ضػر“ةاد؛ ڇاپ ٻ ۿ ـخؽا‘ـائم’ (44)

406عۿ ص: 2009سلاء

عۿ ص: 2008ـڌي نغج؛ ڪڊارقۿ رقك پتهڪل؛ ڇاپ پھؽـ -ڌاىؽاۿ ةػر: ـفڪؽت (45)

190

عۿ 2016ـڌي نغج؛ ضػر“ةادۿ فض فائڊل؛ ڇاپ پھؽـ -يػفۿ پؽقففؽ: ـفڪؽتھچاۿ ف (46)

74ص:

ةهچۿ ت ةغق عاـۿ ڊاڪٽؽ: ئ ساىػ ـڌي نغات )سهػ ٻئ(؛ ضػر“ةادۿ ـڌي ٻنء س ةااعخار (47)

1483عۿ ص: 2005ادارق؛ ڇاپ پھؽـ

287عۿ ص: 2015ىلاحۿ ىغخار: ادة اصطلاض س حلؽط نغج؛ (48)

1144ء، ص: 2110نير، نورالحسن، هولوي: نور اللغات )دوئن(؛ طبع سوم (49)

ع( ـفڪؽت ٻن س قڎق Sir Monier Monier-Wiliams( )1919-1899قنيؿ )-ـؽ ىؽ (50)

A Sanskrit-English‛ڄاڻ ۽ نغج ؿ ۿ سھ ـفڪؽت کاـ اگؽؾي ٻنء س طغو

Dictionary ‚ع ۾ۿ 1974ع ۾ ڇپ. اـ س پشـ ؼڪف ڇاپ 1899ؽـ ڀؽق ھسڏيۿ سڪا پ

1333ؿ پاراـ ڇپۿ سڪ ٽ ڪاني ۾ۿ ـ ٽائپ ۾ۿ ڊةم ڊي ـائؾ ۾ۿ اقڪففؽڊ رـٽ پؽ

صفط ح ىلخيم “.

(51) Monier-Wiliams, M. Sir: A Sanskrit-English Dictionary, England, Oxford University Press, Ed. 1974, P. 314

(52)

ا ز ا ت

س

ي

ب: مؤسسه ا

ت ذ )جلد د و م(، تهرا نمع

ر ہنگ اتز ي فت ذ ، حسن:

مع

، ص: 1364ا مير کبير، چات ششم

1536هه س

(53) Platts, John T.: A Dictionary of Urdu, Classical Hindi And English, Lahore, Urdu Science Board, 1

st Ed. 2005, P. 780

)د و ئم(؛ طبع سوم (54)

799ء، ص: 2006نير، نوز ا لحسن، مولوي: نوز ا للغات

کشنري (55)

خان، سرد ا ز محمد: پنجابي ا ز د و د

ا عت

ي ا ش

هلت

2186ء، ص: 2009)جلد د و ئم(؛

ر ہنگ اتز ي ؛ جنوز ي (56)فا ا و ز مولوي حکيم ا بوا لفضل محمد اتضل:

531ء، ص: 1990ز فيع محمد، مولاب

اگؽؾي ڊڪلؽي؛ ڄاىلرق: ـفٽٽٽ “ؼ ـڌالاس؛ ڇاپ ٽـ -ىا راؿۿ پؽىاػ: ـڌي (57)

381عۿ ص: 1991

1316عۿ ص: 2005ـڌي نغات )سهػ ٻئ(؛ ةهچۿ ت ةغق عاـۿ ڊاڪٽؽ: ئ ساىػ (58)

جولائي (59)

ا عت

؛ ا ش

ا عت

837ء، ص: 1975ا لمنجد عربي ا ز د و ؛ کرا چي: د ا ز ا لاش

، طبع د و م، (60)

ير حق ا و ز محمد ا سلم کولسري: تشريحي لغت؛ لاهوز ، ا ز د و شا ئنس بوز د

ذ

847ء، ص 2008چغتائي، محمد ا کرا م، ب

و ي، سيد عبدا لرشيد بن عبدا لغفوز ا يني ال ا ني:ني (61)

ت

لي ا

ا عت

ي ا ش

هلت

؛ ده د ، ق،

574ء، ص 2011: خب ال ا للغات

عبدا لحق، مولوي، ڊ (62)

، طبع پنجم -ا کٹر: ا نجمن کي ا ز د و د

ي لغت، کرا چي: ا نجمن ترقي ا ز د و ب ا کستان

رب 828ء، ص: 1992ا نگر

1116عۿ ص: 1990ـڌي نغج )ڀاڱ ٻ(؛ ڇاپ پھؽـ -سهتاڻۿ غلاؿ ضفۿ پؽقففؽ: ؼؽة (63)