a comparative study of the concept of apostle in the holy qur'an...

Comparative Theology, Vol: 9, No: 20, Autumn & Winter 2018-2019 /29

A comparative study of the concept of "apostle"

In the Holy Qur'an and the New Testament

Rasul Razavi

Majid Hadizadeh

Abstract

Introduction: The present article seeks to first examine the concept of "apostle" in the sacred

texts of the two religions i.e. Christianity and Islam: the New Testament and the Holy Qur'an,

and then, in a comparative approach, tries to identify the difference between this concept in

these two religions. As we will see in this introduction, this essay can help to clarify some of

the most important concepts in these two religions.

Discussion. All divine / Abrahamic religions are based on the three basic concepts of the

sender of the messenger, the messenger, and the message, but the most important difference

between these religions lies in the concept of the apostle or the messenger. The present article

is designed to examine the same concept in these two religions in a comparative way.

Therefore, this article seeks to: examine the difference between the concept of the apostle in

the sacred texts of Christianity and the same concept in the Holy Qur'an.

The necessity of dealing with this subject. The importance of the subject matter can be

summarized as follows: 1. Getting a better knowledge about the above mentioned cultures; 2.

Understanding more correctly some of the thoughts of Christian theologians in interpreting

the teachings of their religion; 3. Understanding the thoughts of the first Christian theologian

and author; Paul; 4. Finally, the recognition of the roots of the church / synagogue as a

religious concept used in the Christian thought.

Methodology of the research. In this research, we use the narrative / descriptive method to

restate the concepts in these two holy texts.

The hypothesis of the article. In this research, we will prove that there is an essential

difference in the term "messenger" between the two religions of Islam and Christianity, and it

should be believed and accepted.

The uses of the concept of "messenger" in the New Testament

1. Divine Prophets. By this title it is meant those who have been sent to God by Allah with

a mission. Examples of this title in the New Testament are: 1/1. Christ, 2/1. John the Baptist

3/1. Jacob and the other apostles 2. Jesus Christ' apostles. 3. The Apostles of the Holy Spirit.

Associate Professor, Department of Kalam Imamiyah, University of Quran and Hadith, Qum, Iran

(Responsible author) [email protected]

Ph. D. Student of Kalam Imamiyah, University of Quran and Hadith, Qum, Iran

[email protected]

Received: 15.08.2018 Accepted: 05.11.2018

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License

30/ Comparative Theology, Vol: 9, No: 20, Autumn & Winter 2018-2019

4. The General apostles. 5. Paul 6. The two apostles of Paul,. 7. The False messengers. 8.

Great Messengers

What is the common task that can bring all these titles together?

These tasks, according to Christ's teachings, are: 1. They shouldn’t be fishermen, rather,

they must be the hunter of human beings. .2 "They should accompany Christ .3. the should

speak "in his name". 4. They should distribute bread among the people. 5. They should govern

the crowds who refer to them. 6. They should be the column pf the church.

In understanding the prophet's examples in the Bible, the following questions must be

answered.

1 .Who are the examples of Prophets In the New Testament,?

2 .What are the characteristics of these people?

3 .What was their duty?

4 .How were they given this title?

In the article we will address this issue, and then we will examine the concept of the

Messenger in Islam.

The most important concepts related to the "messenger" in the Holy Qur'an can be

categorized as follows: what is the nature and reality of the message of the apostles, what are

the attributes of the divine apostles, what are the types of divine apostles, and the degrees of

them, what are the duties of the apostles, and how are they confirmed by the miracles.

Based on these discussions, we finally conclude and present 11 outcomes as the results of

this article.

Key Words: Messenger, Apostles, The New Testament, The Quran, Christianity

Bibliography

- Ibn-e-Sina, Hussein ibn Abdullah, (1326 AD), Ithbā Al-Nubawat in Tis’ Rasāeli fi al-

Hikmah, Cairo, Dar al-Arab, second edition.

- Ibn-i-Mymūn (1972 AD), Dilālat al-Ḥāirīn Edit: Yousef Atay, Beirut, Maktabah al-Thiqāfat

al-Diniyyah, first edition.

- Abu Hayyan Andalus, Muhammed bin Yusuf (1420 AD), Al-Bahr al-Muhiṭ fi al-Tafsir,

Sidghī Muhammad Jamil, Beirut, Dar al-Fikr, First edition.

- Steed, Christopher, (1387.), Philosophy in ancient Christianity, Abdul Rahim Soleimani

Arestani, Qum, Center for Religious Studies, Second Edition.

- Smart, Niniyan (2010), Religious Studies, trans. Seyyed Saeed Reza Montazeri and Ahmad

Shakrnejad, Qum, Adan Publishing, First Edition.

- Smith, Andrew Philip, (1395AD) The Missing Sermons of Jesus Christ, Qum, The

University of Religions and Religions, First Edition.

- Isfahani, Ibn-Manda, (1422 AD), Al-Imamān, Beirut, Dar al-Kutb al-Ummah, First edition.

- Evans, Gillian Rosemary (1392 Sb.), philosophy and theology in medieval era, Behnam

Akbari, Qum, University of Religions and Denominations, First Edition.

- Alusi, Seyyed Mahmoud, (1415 AD), Ruh Al-Maā'ni Phi Tafsir al-Quran al-Mathāni,

Beirut, Dar al-Kabul al-Ilmiah, first edition.

- Anatulius, Khalid and Brown, Steven F., (1395 Sb.), Catholicism and Orthodox Christianity,

Hassan Islami, Qum, University of Religions and Denominations, First Edition.


- Antherman, Allen, (1396AD), Jewish Beliefs and Religions, Reza Farzin, Qum Publication

of the University of Religions and Denomination, Fourth Edition.

- Brantel, George (1392 AD), Catholicism, Hasan Ghanbari, Qum, Publication of the

University of Religions and Denominat, Second Edition.

- Brownn, Steven F. (1391 AD), Protestant Faith, Fariborz Majidi, Qum, Publication of

Adyan., First Edition.

- Baghdadi, Abdul Qāhir Usūl al-Imān, Ibrahim Mohammad Ramadan, Beirut, Dar and

Maktabah al-Hilāl, First edition.

- Buber, Martin, (2014). On Judaism, Ali Fallahian Vedoghani, Qum, Adyan Publication,

First Edition.

- Baydāwi, Abdullah bin ‘Umar, (1418 AD), Anwār al-Tanzil, Beirut, Dar Ihyā al-Turath al-

‘Arabi, first edition.

- Post, (2004), The Thematic dictionary of Bible, Hawks, and Ismail Sedighi Nozari, Tehran,

Isfahan Publication, Second Edition.

- Taftāzani, Sa’duddīn (1409 AD), Sharh al-Maqāsid, Dr. Abdul Rahman Umaiei, Qum, Al-

Sharif al-Razi, first edition.

- al-Juhani, Imam ibn Hammād, (1422 AD), Al-Musa'a al-Muysa'rah fi al-Adayān and the

Holy Qur'an, Dar al-Nah al-Almayyah, and Al-Nashr al-waqiyah, first edition

- Al-Hadhiri, Ahmed, (2012), al-I’tilaf wal-Ikhtilāf bayn al-Islam wal-Masihiyah, Tunisia,

Karim-al-Sharif Publication, First Edition.

- Husseini, Abu al-Mafituh bin Makhdoom, (1365 AD), Al-Bāb al-Hādi-e-‘Ashr, Dr. Mehdi

Mohaghegh, Tehran, Institute of Islamic Studies, First edition.

- Haqqānī Fāzil, Muhammad (1392 AD), Biblical infallibility from the point of view of

Christians, Qum, Religious Studies University Press, First edition.

- Homsi Rāzi, Seddi al-Din (1412 AD), Al-Mannqad Al-Taqlid, Qum, Al-Nasr al-Islami

Institute, First Edition.

- Himawi Alysūī, al-'Ab Sobhi, (1993), Mu’jan al-Imān al-Masīhī, Beirut, Daral-e-Sharq,

First Edition.

- Himawi Alysūī, al-'Ab Sobhi, (1993), Mu’jan al-Imān al-Masīhī, Beirut, Daral-e-Sharq,

First Edition.

- Kheirkhah, Kāmil (2014), Two Essays in Christianity, A critique of today's Christianity and

Antoine Barra, Tehran, Islamic Culture and Education Institute, First edition.

- Danilo, Jean, (2014), The Origins of Christianity in the Documents of Dead Sea, Ali

Mahdizadeh, Qum, The Publishing of the Religions, Second Edition.

- Didāt, Ahmad (1394 AD), Selection of Islam and Christianity, Fatemeh Fazaeli and Ahmad

Fazaeli, Tehran, Soroush, First edition.

- Robertson, Archinald (20008 AD), Jesus Myth or History ?, Hussein Tafiqi, Qum,

University Press, Second Edition.

- Ratzinger, Josef et al., (2014), The teachings of the Catholic Church, Ahmad Reza Meftah

and Hassan Ghanbari and Hossein Soleimani, Qum, Religious Studies University Press,

Second Edition.

- Russell, Bertrand, (1395 BC) Why am I not a Christian? And other articles on religion and

related issues, Paul Edwards, Amir Soltanzadeh, Tehran, Publishing House, Second

Edition.


- Rasoolzadeh, Abbas, and Baghbani, Javad (1391), Recognition of Christianity, Qum, Imam

Khomeini Institute of Education and Research, First edition.

- Ahmadinejad, Mohammad Reza (1394 Sh.), Jesus and Ethics, Tehran, Soroush, First

edition.

- Gilson, Etienne (1395 AD), The History of Christian Philosophy in the Middle Ages, Reza

Gandumi Nasrabadi, Tehran, Religious Studies University Press, and the Organization for

the Study and Compilation of the Humanities Books of Universities (Second Edition).

- Sobhani, Ja'far, (Various), Buhūth fi al-Milal wa al-Nihal, Qom, Al-Nashr al-Islami

Institute, Al-Imam Al-Sadiq University, First Edition.

- Sabzevāri, Hādi ibn Mahdi (1993), Dr. Najafgholi Habibi, Tehran University Press, First

Edition.

- Ardestani Soleimani, Abdolrahim, (2014), An Introduction to Comparative Theology of

Islam and Christianity, Qum, Taha Book Publishing, Third Edition.

- Ardestani Soleimani, Abdul Rahim (1395 AD), Christianity, Qum, Taha book publishing,

First Edition.

- Al-Shāfiī, Kamal al-Din, (1425 AD), Al-Masāmira Sharh Al-Mussaeira fi al-Aqā'id al-

Munjiyh fi al-Akhirah, Beirut, Al-Maktbah al-Asiriyah, First Edition.

- Faid Kāshāni, Muhsin (1418 AD), Al-Aṣfā, Muhammad Hussein Dirayati and Muhammad

Reza Nimati, Qum, Islamic Republic of Islamic Propagation Publishing Center, First

Edition.

- Qāḍī ‘Ayāḍ, (1407 AD), Al-Shifā Bi T’arīf Huqūq Al-Mustafā, Oman, Dar al-Fayhā,

Second Edition.

- Kāzemi-Rād, Reza, (1395 AD), Mu’ūd Bāvari a Comparison of the Promising Role in the

Origins of Messianic in Islam and Christianity in the last two centuries, Qum, The

Publishing of Religions, First Edition.

- Al-Kullaini, Mohammed ibn Ya'qub, (1407 AD), al-Kāfī, Ali-Akbar Ghaffari and

Muhammad Akhundi, Tehran, Dar al-Kitub al-Islamiyah, Fourth Edition.

- Kung Hans (2005) History of the Catholic Church Hassan Ghanbari Qum Center for the

Study of Religions and Denominations, First Edition

- Kung, Hans (2010), Women in Christianity, Tayyibah Moghadam and Hamid Bashandeh,

Qum, University of Religion and Denominations Press, First edition.

- Shāhābādi, Hamid (1394 AD), The Philosophy of Revelation in the Christian Tradition,

Tehran, ‘Ilm Publication, First Edition.

- Shubbar, Abdullah, (1424 AD), Haq al-Yaqin fi M’arifat Usūl al-Din, Qum, Anwār al-Hudā,

second edition.

- Shafi'i, Seyyed Roohollah, (1395 AD), The Prophets' Family in the Bible and the Quran,

Qom, The University of Religions and Denominations, First Edition.

- Shams, Muhammad (1394 AD), The Controversy of Jesus Christ, Qum, The Publication of

the Religions, First Edition.

- Saffār, Mohammad ibn Hassan (1404 BC), Baṣāier al-Drajāt, Mohsen ibn Abbas Ali

Kochebaghi, Qum, Ayatullah Al-Marashi al-Najafi Publication, Second edition.

- Ziā Towhīdī, Muhammad, (2014), An Introduction to the Bible and Christian Theology, The

Book of Pursimān, First Edition.

- Ṭabāṭabā'i, Seyyed Mohammad Hussein (1417 AD), Al-Mizan Fi Tafsir Al-Quran, Qum,


Islamic Publishing House of the Teachers' College of Qum Science, Second Edition.

- Ṭūsi, Mohammed ibn al-Hassan, (bi-ta), al-Tibayān fi al-Tafsir al-Quran, no publication.

- ‘Ārif Kashfī, Seyyed Ja'far (1395 AD), Prophet Muhammad and Jews, Qum, Religious

Studies University Press, First edition.

- Adli, Muhammad Reza (2010), Christian Eschatology, Qom, Religious Publishing, First

Edition.

- Askari, Morteza, (1412 AD), Al-Mastroistin prayer hall, Tehran, Al-Bastia institute, fourth

edition.

- Fādhil Mighdād, Abu Abdullah, (1412 AD), Al-I’timād fi Sharh Wajib al-Itiqād, Zia al-Din

al-Basri, Qum, al-Buhuth al-Islamiyah, first edition.

- Farmāj Alyauī, Alab Būtres, (2010), Murūj al-Akyār, Beirut, al-dār Al-Arabiya, Second

Edition.

- Kung, Hans (2011), Great Christian thinkers, Translators Group, Qum, Religious Studies

University Press, Second Edition.

- A group of writers, (2009). A collection of articles, the First Volume, the Translators Group,

Qum, the University of Religions and Denominations, First edition.

- A group of writers, (2014), Typology of the Messianic Idea in Religions, , Ali Muvahedian

Attar, Qum, Religious Studies University Press, Second Edition.

- Greenstone, Julius, (2008 AD), The Expectation of Messiah in the Jewish Faith, Hossein

Tofighi, Qum, Religious Studies University Press, Second Edition.

- Gandami Nasrabadi, Reza, (1394 AD), The Judaism Approach to Other Religions, Qum.

Publication of the University of Religions and Denominations, First Edition.

- Māwirdi, Abulhassan (1409 BC), A'lām al-Nunbuwah, Beirut, Maktabah al-Hilāl, First

Edition.

- Muhsiniān Rārd, Mahdi, (2014), Norms in the three books of Torah the Gospel and Quran.

Qom, Publications of the University of Religions and Denominations and Research

Institute for Social and Cultural Studies, Ministry of Science and Technology Research,

Second Edition.

- Marqus, Sa'id, (2005), Interpretation of the Words of the Holy Qur'an, Cairo, School of

Writing, Seventh Edition.

- Mufīd, Muhammad ibn Muhammad, (1413 AD), Al-Ikhtisās, Ali-Akbar Ghaffari and

Mahmud Zarandi Muharrami, Qum, Al-Mu’ta'mar al-Ālami Lialifiya al-Sheikh al-Mufid,

first edition.

- McGrath, Alister, (2014), Christian Theology Course, Translators Group, Qum, Religious

Studies University Press, Second Edition.

- McGrath, Alister, (1395 AD), Theology, A. Sawar, Qum, Religious Publishing, Second

Edition.

- Mishel, Al-'Ab Thomas (1995), Madkhal ilā Al-Aqīdah al-Musihiah, Beirut, Dar al Saliq,

First Edition.

- Newznar, Jacob, (2010 AD), Judaism, Massoud Adib, Qum, Ed. Ed., First Edition.

- Wallz, Andrew (2014), Christianity in today's world, Ahmad Reza Miftah and Hamid

Bakhsandeh, Qum, Publication of University of religions, Second Edition.

- Vahidi Mehrjerdi, Shahab-al-Din, (2010), Introduction to the Protestant Faith, Qum, , First

Edition.


- Wolfensohn, Harry Austern, (2010), Philosophy of the Church of God, Ali Shahbazi, Qum,

Religious Studies University Press, First Edition.

- Weaver, Mary Joe (2014), An Introduction to Christianity, Hasan Ghanbari, Qum, Religious

Studies University Press, Second Edition.

- Hutchinson, (2007), Mu’jam al-Afkār wa al-A’lām, Beirut, Darul Farabi, First Edition.

- Haranak, Adolf von, (1395 AD), the origins of the New Testament, and the most important

consequences of its emergence, Hamed Fayyazi, Qum, University of Religions and

Publications, First Edition.

- Hemmati, Homayoun, (1394 AD), Knowledge of theology of theology, Qom, University of

Religions and Publications, First edition.

- Hick, John (2011), The Myth of God's Incarnation, Abdul Rahim Soleimani Ardestani and

Mohammad Hassan Mohammadi Mozaffar, Qum, Religious Studies University Press,

Second Edition.

- Hinelz, John R. (2014). Culture of World Religions, Translators Group, Qom, University of

Religions and Publications, Second Edition.

- Hinally, Jun R, (2010), Mu'jam al-Aydayān, Cairo, Al-Markaz al-Qumi li-trarjumah, first

edition.

(علمی پژوهشی)الهیات تطبیقی

1397 پاییز و زمستان، بیستم، شماره نهمسال

144 -127ص

در قرآن مجید و عهد جدید« رسول»بررسی تطبیقیِ مفهوم

زاده مجید هادی -رسول رضوی

چکیده

جدید و قرآن کریم قرار در شمار مفاهیم پرکاربُرد و اساسی در دو متن مقدّسِ دو دین بزرگ ابراهیمی، یعنی عهد « رسول»مفهوم

ترین مصادیق این مفهوم در این دو متن به چشم هایی جوهری در میان مهم دارد؛ با این حال با وجود اشتراکاتی چند، تفاوت

توان ها می ها، حاصل بررسیِ مستقیم نصوص عهد جدید و قرآن کریم است؛ براساس این بررسی یابی به این تفاوت آید. دست می

اند. هدف این پژوهش، ارائۀ پاسخی به این پرسش بوده کار رفته آیا این مفهوم در این دو کتاب بنیادین، به یکسان بهباز پرسید

که به -تحلیلی استفاده کرده و با مطالعۀ تطبیقی در منابع مربوط به توضیح مفاهیم این دو کتاب است. این مقاله از روش توصیفی

در عهد جدید و قرآن « رسول»شناسیِ مفهوم و مصداق -کند عد فرهنگی و تاریخی کمک میتر این دو دین از بُ شناخت صحیح

ها در ترین یافتۀ این پژوهش، بیان تفاوت های اساسی میان آن دو را نیز به دست داده است. مهم کریم را نشان داده و تفاوت

ای که شود؛ به گونه یِ آن در اسالم خالصه میکارگیری لغوی و اصطالحی مفهوم رسول در مسیحیّت و اطالق اصطالح به

توان مفهوم و مصداق رسول در عهد جدید را با مفهوم و مصداق آن در قرآن کریم همسان دانست. نمی

های کلیدی واژه

رسول، حواریون، عهد جدید، قرآن کریم، اسالم، مسیحیّت

[email protected] )مسؤول مکاتبات( ، ایرانحدیث، قم دانشگاه قرآن و گروه کالم امامیه، دانشیار

[email protected] ایران، قم، حدیث دانشگاه قرآن ودانشجوی دکتری کالم اسالمی،

14/8/1397 تاریخ پذیرش: 24/5/1397تاریخ وصول: Copyright © 2016, University of Isfahan. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution

License (http://creativecommons.org/licenses/BY-NC-ND/4.0/), which permits others to download this work and share it with others as long

as they credit it, but they cannot change it in any way or use it commercially.

1397تان پاییز و زمس، مبیست، شماره نهمالهیات تطبیقی، )علمی پژوهشی( سال / 128

مقدمه:

در « رسوول »در این مقاله تالش شده است نخست، مفهوم

عهود جدیود و -متون مقدّس دو دین مسیحیّت و اسوالم

، سپس با رویکردی تطبیقی، تفاوت میان این -قرآن کریم

طور که در مقدمه مفهوم در این دو دین بررسی شود. همان

تورین این بررسوی بوه ایحوام شوماری از مهوم آمده است

رساند. های مندرج در این دو دین یاری می گزاره

تمامیِ ادیان الهی / ابراهیمی برپایۀ سه . طرح مسئله. 1

انود. در مفهوم اساسیِ مُرسِل، رسول و رسالت شکل گرفته

ترین تفاوت میان این ادیوان را تحلیول این میان، آنچه مهم

مفهوم یعنی رسول اسوت؛ زیورا هموۀ ایون کند، دوّمین می

–دهنود کوه ای خبور موی ادیان از مُرسِل و رسوالت یگانوه

هوای ایون ادیوان از صوورتی یگانوه مایه در بُن –کم دست

بر پایوۀ شوهرتی -برخوردارند. در این میان، بنا بر مشهور

مفهووم رسوول در میوان دو -که بدان اشاره خواهیم کورد

از تفواوتی -یعنی مسیحیّت و اسالم -دین اخیر ابراهیمی

جوهری برخوردار است که بنا بور متوون مقودّس ایون دو

گردد؛ الشّأن آن باز می دین، به شیوۀ عملکرد پیامبران عظیم

های تکوین این ادیوان، کامول سپس در همان نخستین گام

یابود. مقالوۀ حاضور بورای شود و مفهومی منسوجم موی می

ن دو دین، با شیوۀ تطبیقی تنظیم بررسی همین مفهوم در ای

فورق شده است؛ بنابراین در این مقاله توالش شوده اسوت

هموان ت و س مسویحیّ مفهووم رسوول در متوون مقودّ میان

شود.بررسی کریم مفهوم در قرآن

ایون پوژوهش درصودد . ضرورت پژوهش حاضر. 2

اموروزه در شومار مفواهیم « رسوول »است نشان دهود نوام

های هر دارد که نخست براساس آموزهمذهبیِ صرفی قرار

گاه مصداق جدیودی پیودا دو دین اسالم و مسیحیّت، هیچ

شده ها بر آخرین رسول تثبیت ؛ و دوم، قرن 1 نخواهد کرد

، در این دو مذهب ): وجود مبارک خاتم األنبیاء والرُّسُول

در اسالم( گذشته است. حال بوا توجوه بوه ایون دو نکتوه

پرداختن به این موضوع سؤال کرد.توان از چراییِ می

با توجه به فاصلۀ بسویارِ موجوود در میوان –همچنین

کوم بوا قودمت که از سونّتی دسوت -این دو فرهنگ دینی

توان از چگونگی نگرش می –گیرد چهارده قرن نشأت می

نویسندگان این مقالوه بوه سواحت فرهنوگ مسویحیّت بواز

مه، در پی پاسخ بوه رو، در این قسمت از مقدّ پرسید؛ ازاین

این دو سؤال اساسی مقدّماتی خواهیم بود.

در . ضرورت پرداختن به موضوع مقالۀ حاضۀر. 3

هوای ایون ترین نکته توان به مهم اهمّیت موضوع حاضر می

بحث اشاره کرد.

موضوع مقالۀ حاضر در شومار تفواوت میوان دو الف.

فرهنگ مسیحیّت و اسالم است که در فحای مقارنۀ میوان

این دو تنظیم شده است. بررسی اینها به شوناخت صوحیح

رو، برخوی از کند؛ ازاین از هر دو فرهنگ یادشده کمک می

آوری شوماری از ایون موضووعات معاصران موا بوه جموع

توری از ایون مطلوب بوه دسوت اند تا درک صحیح پرداخته

(.2012دهند )نمونه را نگر: الحذیری،

در فرهنووگ « رسووول»رک صووحیح از مفهوووم ب. د

مسیحیّت و بُعد تاریخی آن، به شناخت درسوت از برخوی

های این دین های متکلّمان مسیحی در تفسیر آموزه اندیشه

رساند. به روایوت هوانس کونوگ، فریودریش نیز یاری می

شالیرماخر با تمام اهمّیتی که در فرهنوگ مسویحی متوأخّر

نو به نو جاودانۀ ارتباطعیسی ... منبع »دارد، بر آن بود که

(؛ و پُر واضح است کوه 227: 1390است )کونگ، « با خدا

را « ارتباط نو به نوو بوا خودا »که « منبع جاودانه»تعالیم این

سازد، تنهوا از طریوق هموین رسووهن بوه دسوت میسّر می

های بعد رسیده است. مؤمنان مسیحی در نسل

درک صحیح مفهوم رسوول در شوناخت نخسوتین ج.

مسیحی، پولس نیز اهمّیتوی بسوزا دارد. در مؤلّف و متکلّم

این رابطه، در ادامۀ این مقاله توضیح بیشتری آمده است.

شناخت مفهوم رسول در آئین مسویحی متقودّم، در د.

منزلوۀ مفهووم دینوی های کلیسوا/ کنیسوه بوه شناخت ریشه

دانیم که پرکاربرد در اندیشۀ مسیحیت نیز کارآمد است. می

د کوه عیسوای مسویح چوون بوا او پطرس رسول بر آن بوو

ای دانست که کلیسا بر آن اسوتوار مواجه شد، او را صخره

ای و بر این صخره گویم: تو صخره ومن به تو می»شود می

کنم و درهای جهونّم بور من به زودی کنیسه خود را بنا می

129/ در قرآن مجید و عهد جدید « رسول»بررسی تطبیقیِ مفهوم

( .42: 1)عهد جدید، یوحنّا، « آن دست نخواهند یافت

دهود شوناخت مفهووم وضوم نشوان موی این نکات به

توورین و پوور رسووول در عهوود جدیوود، هووم یکووی از مهووم

کنود و هوم یکوی از بسامدترین مفاهیم آن کتاب را باز می

–ترین اختالف میان دو فرهنگ اسالم و مسویحیّت را مهم

کند. بررسی می -به شرحی که خواهد آمد

ایون پوژوهش از رویکورد شناسی پۀژوهش. . روش4

های موجود در این دو موتن مقودّس گزارهتحلیلیِ توصیفی

ها به پرسش اصولی مطورم بهره برده و با تحلیل آن گزاره

در این پژوهش پاسخ داده است.

دیدگاه مؤلّفان این مقاله به فرهنگ مسویحیّت دیودگاه

نقد نیست، بلکه دیدگاه پژوهشِ تطبیقوی بووده اسوت. در

شود. این رابطه به شش نکته اشاره می

رو، مبنای نویسندگان، هی است در مقالۀ پیشبدیالف.

پژوهوان بووده مبنای مشهور در میان مسیحیان و مسویحیّت

رو برای نمونه، ححرت مسیح و حواریوون او است؛ ازاین

دانویم کوه در زموانی منود موی را موجوداتی واقعی و تاریخ

انود. ایون نظور در مقابول خاص در این عالم مادّی زیسوته

مسیح و رسووهن و دیگور عناصور عهود نظریّۀ اسطورگیِ

پطرس، رسوولی »جدید قرار دارد که بنا بر آن، برای نمونه

شوود، هموان که کلیدهای ملکوت آسمان بدو سوپرده موی

ژانوس خودای روم قودیم اسوت کوه کلیودهایی را حمول

(.76: 1387)رابرتسون، « کند می

نیز در تحقیق حاضر، مسویحیّت را دینوی مسوتقل ب.

-دانویم شوماری از یهودیوان ایوم؛ زیورا موی اشوته مدنظر د

نگرنود کوه گویوا به مسیحیان چنان موی -همچون ابرا بانل

واسوطۀ آن صرفاً ابزاری فراهم آوردند تا یهودیان بوه »اینان

ارتباط خود را با ایمان مبتنوی بور کتواب مقودّس خوود در

هوای روی زموین در ایون تبعید حفظ کنند و دیگر انسوان

: 1394)گندمی نصرآبادی، « ، با خدا آشنا شونددورۀ فترت

میموون کوه ابون -(. بدیهی است براساس این دیدگاه 166

-گرفوت )هموان( نمونۀ آن را برای اسالم نیز در نظر موی

منزلوۀ دیون مسوتقل توان به مسیحیّت و یوا اسوالم بوه نمی

نگریست.

هوا و همچنین در مقالۀ کنوونی بوه برخوی احتموال ج.

و شوده دربوارۀ ححورت عیسوی ی مطورم هوا استحسوان

شودۀ فرهنوگ عوامّ مسویحیّت، شماری از رسوهن پذیرفته

ایم. در این شمار است آنچه براساس انجیول التفات نداشته

( مطورم شوده اسوت و 10: 64؛ 32: 63متأخّر فلیوپُس )

که هرچند در شمار رسوهن نبوود ولوی از -مریم مجدلیه

را همسوور او معرّفووی – توورین حواریووان مسوویح بووود مهووم

همچوون -کنند؛ هرچند این مطلوب در دیگور اناجیول می

. 2 نیز شاهدی داشته باشد - 3تا 1: 8عهد جدید، لوقا،

کیشوان نیز در مقالۀ حاضور، بورخالف نظور راسوت د.

بووه -همچووون کووارل بووارت و هنریووک کراموور -جدیوود

که بوا موضووع ایون مقالوه در پیونود –مسیحیّت نخستین

ایوم. آنگونه که در عهد جدید آمده است، نگریسته –است

ادیوان »ها بور ایون اعتقادنود کوه دانیم که پروتسنانیست می

آینود ... حتّوی بشری محصووهت فرهنگوی بوه شومار موی

مثابۀ دینی تجربی، باید از آن بشوارت حقیقوی مسیحیّت به

(؛ امّا از آنجا کوه 75: 1389)اسمارت، « متمایز دانسته شود

شدۀ بیشتر مسیحیان تاریخ نیست، این سخن مبنای پذیرفته

از آن اِعراض شد.

در اینجا باز بنا به تلقّیِ بیشوتر مسویحیان در طوول . ق

شده بر رسوهن را بوا دیود سونّتی تاریخ، وحی / الهام نازل

ایوم. نگریسته از مدل مذکور در عهد جدیود پیوروی کورده

القودس ه اموالء روم بنابر این مدل، رسووهن مطوالبی را بو

اند. این مودل تفسویر وحوی، اموروزه دریافته و ضبط کرده

–سخت دچار چوالش شوده اسوت، تفسویرهای دیگوری

بوه جوای آن –ویژه در دانوش الهیّوات و کوالم جدیود به

(؛ امّوا در 59: 1394شود )نمونه را نگر: همّتی، پیشنهاد می

ایم. بوده اینجا به همان تلقّی حاکم بر عهد جدید وفادار

براساس ایون اسوت کوه آرای کالمویِ نویسوندگان ل.

شیعی مذهب این مقاله، به پژوهش حاضر راه نیافته است؛

برای موتن « کتاب مقدّس»رو گاه از تعابیری همچون ازاین

ایم یا از بر صلیب شدن ححورت عهد جدید استفاده کرده


ایم؛ و بدیهی است اسوتفاده از اینگونوه سخن گفته مسیح

بوودن تعابیر، نه براساس اعتقاد به آن، بلکه به علّت تطبیقی

موضوع مقالۀ حاضور و لوزوم بوه کوار بوردن اصوطالحات

خاص مسیحیت بوده است.

با توجه به اینکه مادّۀ اصلی . پیشین پژوهش حاضر. 5

های کتب مقدّس این این پژوهش بر اِخبار و تحلیل گزاره

هاده شده است، موضوع دو دین در موضوع مذکور، بنیان ن

توان به گونۀ عمومی در برخوی از مصوادر این مقاله را می

همچون: الف: بولس الرسول، )جوزف هولنز(؛ -امروزین

نوژاد(؛ ای، )محمّدرضا زیبوائی شناسیِ مقایسه ب: مسیحیّت

پوی -، المسویحیّه، )احمود شولبی( 2ج: مقارنه األدیان، ج

ویسوندگان، توا کنوون گرفت. هرچند در حدود اطّالعات ن

صورت هیچ پژوهش مستقلّ جامعی ارائه نشده است که به

مستقیم به موضوع حاضر پرداخته باشد.

در این پژوهش، اثبات خوواهیم کورد . فرضی مقاله. 6

، میوان دو موذهب «رسوول »تفاوتی جوهری در اصوطالم

اسالم و مسیحیّت وجود دارد و اعتقاد به این تفواوت، بور

صواب است.

در عهد جدید« رسول»

در عهد جدید« رسول»شناسیِ مفهوم. 1

وضوم بررسی در کتاب مقدّس به« رسالت»و « رسول»مفهوم

رو، تنها راه شناخت چیستی ِمفهووم ایون دو نشده است؛ ازاین

لفظ در این کتاب، بررسوی کاربردهوای ایون دو در آن اسوت.

مفهووم بررسی کاربردهوای کلموۀ رسوول و درک معنوای آن،

سازد. رسالت آنان را نیز روشن می

کاربردهای این مفهوم در عهد جدید

توان بر پایوۀ تحلیول آیوات عهود جدیود، امّا آیا اساساً می

رسوول و اقسوام رسووهن، « مفهوم»بندیِ جامعی از تقسیم

مطرم کرد؟ پاسخ به این پرسش مثبت است و پیش از این

اسوت )شوفیعی، نیز تقسیمی در ایون زمینوه عرضوه شوده

(. نویسندگان امّا در اینجا این تقسیم را بر پایۀ 109: 1395

دهند: همان آیات ارائه می

پیامبران مصطلح .1

اند که به رسالت از سووی منظور از این عنوان کسانی

اند. مصادیق این عنووان در خود خداوند متعال گسیل شده

اند از: عهد جدید عبارت

. ححرت مسیح1/ 1

صورت عام، مسویح را فرسوتادۀ خودا سیاری بهآیات ب

10؛ لوقوا، 25: 15داند )نمونه را نگر: عهد جدید، متّی، می

(، و در یک آیه نیز عنوان رسول بورای 17: 3؛ یوحنّا، 16:

(. 1: 3کار رفتوه اسوت )عهود جدیود، عبرانیوان، ایشان به

او رسوول خودا بوود کوه از »نویسد پست در این زمینه می

(.413: 1383)پست، « ات جهان فرستاده شدبرای نج

. ححرت یحیی1/ 2

( ححرت 27: 7( ولوقا )10: 11در عهد جدید، متّی )

یحیی را رسول دانسوته اسوت. در ایون دو آیوه، ححورت

یحیی با نام یوحنا مَعمَدان، رسول خوانده شده ودر دوّمین

کار رفته است. آیه، وصف نبی نیز برای او به

کرنتیان، 1و دیگر رسوهن )عهد جدید، . یعقوب1/ 3

(. 7تا 5: 15

حواریون .2

ای اسووت کووه از حواریووون / شوواگردان / رسوووهن، طبقووه

شود و مسیح آنها را بورای دوازده شخصیت اصلی تشکیل می

؛ اعموال 2: 10تأسیس کلیسوا برگزیود )عهود جدیود، متّوی،

ع مقالۀ ترین نقطه در موضو (. این طبقه، مهم14: 21رسوهن،

شدّت گستردۀ این مفهوم حاضر است؛ زیرا باوجود ححور به

توان مشابهی بورای آن در از رسالت در عهد جدید، مطلقاً نمی

رو، بخش عمدۀ مقالۀ کنونی بوه قرآن کریم دست یافت؛ ازاین

این مفهوم خواهد پرداخت.

القدس رسوهن روم .3

– اند که نوه از طورف ححورت عیسوی اینان کسانی

کوه از –، نگر: اداموۀ هموین مقالوه 2همچون گروه شمارۀ

اند. اینان ازنظور القدس به رسالت برگزیده شده طرف روم

اند. تعداد، گاه تا پانصد نفر هم دانسته شده

رسوهن عام .4


ای شوامل تموامیِ مسویحیان، توا گونوه ایون عنووان، بوه

شود. بر اسواس ایون، به زمین می بازگشت مجدّد عیسی

آورندگان به مسیح، برای ترویج کتاب مقدّس، ایمان تمامی

(.234: 1998اند )حموی الیسوعی، در حکم رسول

–ها پولس که مدّعی بود مسیح او را رسول امّت .5

(.13: 11برگزیده )نامه به رمیان، –غیر از یهودیان

دو رسول پولس، تیموتواوس وسولوانس )عهود .6

( کوه 6: 9؛ کرنتیان، 1 ؛ برنابا، 7: 2تسالونیکیان، 1جدید،

برد؛ پولس، خود این لقب را برای آنان به کار می

زن؛ دروغرسوهن کذّاب / .7

2رسوهن بزرگ }: الرُّسُل اهکابر{ )عهد جدید، .8

(؛ )المطوووران انطونیووووس 11: 12؛ 13و 5: 11کرنتیوووان،

(.377: 2008نجیب،

پر واضح است که هرچند شماری از این گروهها، تنها

انود، بوا توجّوه بوه معنای لغوی رسول برخووردار بووده از

برخورداریِ بخش اعظمی از آنوان از معجوزات / کرامواتی

در « رسوول »توان کواربرد لفوظ مانند شفادادن بیماران، نمی

گونۀ لغوی و اشتراک لفظی دانست. اینجا را تنها به

در عهد جدید« رسوالن»وظایف مشترک

وظیفۀ مشترکی که تموامیِ ایون عنواوین را در خوود گورد

آورد، چیست؟ می

وضووم بیوان بیان شد که در عهد جدید، این مطلب به

دانویم عهود جدیود و تموامیِ اعموال نشده است و باز موی

رسوهن پیشگفته، در فحای یهوودیِ توابعِ عهود قودیم بوه

گواهی توان باز پرسید آیوا ن رو می انجام رسیده است؛ ازاین

تواند سابقۀ تواریخیِ آن را به این مفهوم در عهد قدیم، می

روشن سازد.

متأسّفانه پاسخ به این پرسش منفی است؛ زیرا هرچنود در

از –و عمدهً در ذیول دو مطلوب خواص –گاه عهد قدیم گه

نوعی رسالت سخن رفته، نخست در این موارد مطلقاً از لقب

و مورد نیز سخت مبهم و رسول استفاده نشده و دوم، همین د

اند از: غیرواضح است! موارد پیشگفته عبارت

. کسانی که از سوی انبیا برای تبلیو بوه جوایی گسویل 1

(. 7: 1؛ ارمیا، 3تا 1: 61؛ 8: 6شدند )عهد قدیم، اِشِعیّا، می

. لووزوم احتوورام بووه مبلّغووان بووه همووان انوودازه کووه 2

(.10صموئیل: 2م، )عهد قدیاند محترم فرستندگان آنان

تواننود در شوناخت مفهووم این دو مورد، متأسفانه نمی

در عهد جدیود موا را یواری کننود؛ بوا ایون حوال « رسول»

به بعد سازمان 70دانیم یهودیان مکتب ربّانیّین، از سال می

مبلّغان رسمی )شِلیحِین( را بنیوان نهواد )المطوران نجیوب،

ر میان رسوهن مذکور ای د (. این سنّت به گونه378: 2008

آیود، بودین در فرهنگ مسیحیّت متقدّم نیز بوه چشوم موی

ترتیب آن هنگام که برنابا وسیال از انطاکیّه و اورشولیم بوه

ای بوه هموراه هوای رسومی شوند، نامه مأموریت گسیل می

نووعی ( کوه بوه 22: 15دارند )عهد جدید، اعمال رسوهن،

مطلوب دربوارۀ دو امتداد همان سنت شِلیحِین اسوت. ایون

عنووان رسووهن کلیسواها برادری که از جانوب پوولس بوه

( بواز بوه 23: 8کرنتیوان، 2یابند )عهد جدید، مأموریّت می

صورت طبیعوی از جایگواه آید. این فرستادگان به چشم می

. بودین ترتیوب 3 ویژۀ فرسوتندۀ خوود برخووردار نبودنود

فرهنگ شود در دوران نخست مسیحیّت که تابع آشکار می

یک از فرستادگان نه از متبوع خود یعنی یهودیّت بود، هیچ

القودس مرتبۀ نبوّت برخوردار بودنود و نوه از طورف روم

شدند. آنان تنهوا از شوأن نماینودگی و سوفارت مبعوث می

اند و بس. برخوردار بوده

امووا در زمووان مسوویح ایشووان چووه نگرشووی نسووبت بووه

دید در این رابطوه داشت؟ آنچه از آیات عهد ج« رسوهن»

توان در چند عنوان گزارش کرد: شود را می استخراج می

. مسیح شاگردان چهارگانۀ نخست خوود را دعووت 1

کند که نه صیاد مواهی کوه صویّادان بشور باشوند )عهود می

(.22تا 18: 4جدید، متّی،

کوه شواگردان –. او دوازده تن از شاگردان خوود را 2

انتخواب –چهارگانۀ نخست هم در میان آنان قورار دارنود

او باشند و همچوون خوود او مردموان را « همراه»کند تا می

به انجیل بشارت دهند و شیاطین را براننود )عهود جدیود،


(.14: 3مرقس،

« بوه نوام او »فرستد تا . نیز همانان را به مأموریّت می3

: 6مورقس، جدید، گویند )عهدوبه نمایندگی از او سخن

(.13تا 6

دهود کوه در میوان مردموان . او به آنان مأموریّت می4

خُبز/ نان توزیع کنند.

دهود کوه بوه هایی قرار می . او آنان را والی جمعیّت5

(.18: 16شوند )عهد جدید، متّی، سوی آنان گسیل می

خواهد که اساس کلیسوا باشوند، چوه . او از آنان می6

شوود و بور هور دیوار محافظ شهر بر دوازده پایه بنیان می»

« بنودد ها نام یکی از این رسوهن نقوش موی یک از آن پایه

(.14: 21)عهد جدید، رویا،

بنوا -دانیم که ححرت موسی تمامیِ توان خود را می

واگوذار « یشووع »بوه - (18: 27به نصّ عهد قدیم )عودد

دانسوت )عهود کرده است، و مسیح نیز خود را رسول موی

رو رسالت ایشوان در امتوداد (؛ ازاین1: 3جدید، عبرانیّین،

رسووالت ححوورت موسووی قوورار داشووت؛ امّووا گذشووته از

اعومّ از رسووهن -« رسوهن»، آیا رسالت 6و 1های گروه

هوم -س مسیح، رسوهن رسوهن او و رسوهن روم القُود

در همین امتداد قرار دارد؟ پاسخ به این پرسش، بوا توجّوه

شود. به بررسی سیستم رسول در انجیل، باز شناخته می

گونۀ آمواری اکنون سیستم رسوهن در عهد جدید و به

بررسوی -ارسَلَ، رساله، رسول -الفاظ مربوط به این واژه

شود. می

مرتبوه در 198 مادّۀ )ر س ل( در قالب باب اِفعال، جمعواً

322: 1993عهد جدید به کار رفته است )حمووی الیسووعی،

در دو صورت مفرد –به معنی نامه / نوشته –(. رساله 320 -

مرتبه و کلموۀ 4مرتبه؛ رسالت 24 –رساله، رسائل -و جمع

72 –های مفرد و جمع: رسوول و رسول در صورت –رسول

(. نکتۀ حائز اهمّیّوت 323-324مرتبه به کار رفته است )همان:

در اینجا آن است که یک مرتبه تمامیِ رسوهن )عهود جدیود،

جدیود، ( و یوک مرتبوه نیوز پوولس )عهود 20: 6کرنتیان، 2

انود؛ یوک و نه رسول خوانده« سفیر»( خود را 20: 6اِفِسُسیان،

سووی ححورت مسویح مرتبه نیز دو فرستادۀ یحیی مَعمَدان به

یحیووی و نووه رسووول او « وَفوود»در مححوور ایشووان خووود را

. 4 (20: 7اند )عهد جدید، لوقا، خوانده

***

در عهود « ر س ل»کارگیری مادّۀ دربارۀ موارد به آنچه

یک شدّت شایان توجّه است، آن است که در هیچ جدید به

هموراه صوور ای بوه گانوه، هویچ قرینوه 298از این مووارد

چیستیِ آن را نشان گوناگون این لفظ به کار نرفته است تا

گونه که در هیچ موردی تفاوتی میان رسالت در دهد؛ همان

آید. تنهوا در موورد گانۀ پیشگفته، به چشم نمی موارد شش

تووان اصول ادّعوای زن( است که موی پنجم )رسوهن دروغ

کاررفته برای آنان باطل دانست آنان را با توجّه به وصف به

کوه رسوول نیسوت و بوه آن»زن را به معنای و رسول دروغ

دریافت.« خواند دروغ خود را رسول می

در این صورت، متأسفانه از موارد لفظویِ کواربرد ایون

توان به ماهیّت رسول در آن کتاب مادّه در عهد جدید، نمی

بُرد. پی

باز دیدیم کوه گذشوته از ححورت مسویح و ححورت

وضوووم خووود را رسووول خوودای متعووال ، کووه بووهیحیووی

بجوز –در عهد جدید از دیگور پیوامبران الهوی اند، خوانده

موارد بسیار انودکی همچوون ححورت ابوراهیم، یعقووب،

که از نبوّت ایون دو فورد اخیور، اطّوالع - دانیال و اِشِعیّا

یاد نشده است. در ایون میوان، –درستی در دست نداریم

گانۀ ، دربارۀ شاگردان دوازده«رسول»بیشترین بسامد عنوان

رو در اداموۀ مقالوۀ آیود؛ ازایون چشم موی به ححرت مسیح

حاضر، اخبار مصادیق آن در عهد جدید بوه بررسوی شوده

پاسخی بورای پرسوش از بتوان است تا در پرتو این مطلب

بازجست.« چیستیِِ رسول در کتاب مقدّس»

در کتاب مقدّس« رسول»شناسیِ . مصداق2

در آن، عامّ معنای در «رسول» عنوان شد اشاره این از پیش

اکنوون . اسوت شوده اطوالق گوروه 8 بر جدید عهد کتاب

مووارد از کوه – 1 شومارۀ موورد از گذشته شود می افزوده


7و موورد -های اسالم و مسیحیّت است همسانیِ فرهنگ

-که اصوهً اطالق رسول بر آنان به گونۀ حقیقی نیست –

حواریوون، شوامل دیگور مووارد منودرج در ایون فهرسوت

ن روم القودس، رسووهن عوام، پوولس، دو رسوول رسوه

توانند در شمار مسائل تطبیقوی پولس و رسوهن بزرگ می

بین این دو دین بزرگ قرار گیرند و در چند مورد اختالف

میان این دو را تبیین کنند.

در این میان، بیشترین اطّالعات مندرج در عهد جدید

گانوۀ مسویح هحواریون / شاگردان دوازد -به مورد نخست

6و 3، 2گردد و کمترین اطّالعات دربارۀ موارد باز می –

ارائه شده است. اکنون با توجّه بوه اینکوه بیشوترین نقوش

به کار گرفته شده 1رسالت در این کتاب برای همان مورد

و دریافت مفهوم رسول در فحای عهد جدید بوه بررسویِ

رسویِ تفصویلیِ کیستیِ و چیستیِ اینان وابسته است، بوه بر

پردازیم. اخبار اینان براساس عهد جدید می

ها طرم و بررسی شده است: در این مقاله این پرسش

اند؟ «رسول» مصداق کسانی چه جدید، عهد در .1

ویژگی این افراد چیست؟ .2

ای به عهدۀ اینان بوده است؟ چه وظیفه .3

اینان چگونه و به کدامین شویوه بوه ایون عنووان .4

اند؟ دست یافته

در عهد جدید « رسول»بدین ترتیب شاید بتوان مفهوم

را براساس مصادیق آن بازشناسی کرد.

. اسامی رسوالن 1/2

فهرست اسامی رسوهن و نیز کیفیّت پیوستن آنوان بوه

بوه صوورتی 5 ححرت مسیح، در مجموعه اناجیول همنووا

، امّا نه کامالً یکسان ذکر شده است. براساس هم به نزدیک

(، لوقا 19 – 16: 3(، مرقس )4 -2: 10عهد جدید، متّی )

( فهرسوت 13: 1( و کتاب اعمال رسووهن ) 16 – 14: 6)

شود: اسامی رسوهن اینگونه تنظیم می

. 3. اندریاس )بورادر پطورس(؛ 2. شمعون )پطرس(؛ 1

. 5)بوورادر یعقوووب(؛ . یوحنّووا4یعقوووب )فرزنوود زِبِوودی(؛

. یعقووب )فرزنود 9. متّوی؛ 8. توموا؛ 7. برتُولِما؛ 6فیلِپُّس؛

. یهووودای 12. شوومعون قووانوی؛ 11. تِوودّی؛ 10حِلفووی(؛

اسخریوطی.

تورین آرای مسویحیان دربوارۀ در اینجا یکی از سنگین

کند. مسیحیان برآنند که پس از رستاخیر رسوهن ظهور می

همراه گانه به ن، حواریون دوازدهمسیح و ظهور او بر رسوه

شووند و ده مادر ححورت مسویح در اورشولیم جموع موی

گذرانند توا وظیفوۀ خوود را روزی را به نماز و عبادت می

یابنود کوه دریابند. پس از این دورۀ ده روزه، ناگهان در می

اهلل در آنان تأثیر گذاشته و قودرت او در آنوان عیسای روم

(. 52)هموان: « از خود انباشته استآنان را »حلول کرده و

کننود کوه آنوان را در اینجا رسوهن مفهومی الهی پیودا موی

و از آن جمله تنظیم برخی از اجوزای -برای ادای رسالت

سوازد. مقابلوۀ پطورس بوا آماده موی -کتاب مقدّس بعدی

کووه او را یکووی از انبیوواء یهووودی –یوئیوول وانوودرز بووه او

خاصّ آنان اشاره دارد. به همین حالت –دانند می

القدس به رسوهن تقریباً در شومار هرچند عنایت روم

موضوعات مورد اتّفاق مصادر مسیحیّت و نیز فرهنوگ آن

های کم هیه دست –توان رسوهن را در شناخت است، نمی

پیام ححرت مسیح و شخصیّت او موفّق دانست. –درونی

اتوانی رسووهن وضوم به ن که به -گذشته از انجیل مرقس

از شناخت مسیح در طوول حیوات ظواهری ایشوان اشواره

کسانی که بوا »از خود ایشان نیز منقول است که -کند می

(. در ایون 39: 1395)اسومیت، « من هستند مرا نشوناختند

مطلب، البتّه تفاوت فاحش میان آن یوازده تون بوا یهوودای

ان نیوز اسخریوطی کامالً نمایان اسوت. بواز در میوان همینو

دهنودۀ تفواوت او وضوم نشان عالقۀ او به مریم مجدلیّه به

سائر شاگردان »با دیگران در سطح معرفتش به مسیح بوده:

دیدند که وی مریم را دوست دارد و به وی گفتند: چرا او

داری؟ منجی پاسخ داد: چرا شوما را بیش از ما دوست می

کسوی کوه دارم؟ یوک نابینوا و را به اندازۀ او دوست نموی

تواند ببیند هنگامی که هر دو در تاریکی هسوتند ماننود می

آید کسی که بیناست نوور را یکدیگرند، هنگامی که نور می

« خواهد دید و کسی که نابیناست در تاریکی خواهد مانود


(.128)همان:

با این رسالت و پیمان است که کلیسوا آغواز »به هر روی

ای باشود ا گواه بر مسویح زنوده شده و تا امروز استمرار یافته ت

(.43: 1395)آناتولیوس و براون، « که بر مرگ چیره شد

ترآنکه بوه روایوت عهود جدیود، مسویح و از همه مهم

ام آنچوه را گوم شوده بیوابم و نجوات آمده»فرموده بود که

( و نخستین چیوزی کوه او 19: 10)عهد جدید، لوقا « دهم

نجوات داد، هموین یافت و به باور مؤمنوان مسویحی آن را

گانۀ او بودند. رسوهن / شاگردان دوازده

، بعودها بورای «مملوّبوودن از روم القودس »این تعبیر

تن نیز به کار رفتوه اسوت؛ کسان دیگری غیر از این دوازده

یکوی » -برای نمونه همین تعبیر را هاکس دربارۀ اسوتیفان

از هفت نفری که کلیسای اورشلیم آنها را برای کموک بوه

: 1393)دانیلوو، « حواریّون در خدمت به فقرا تعیوین نموود

(.50: 1383نیز به کار برده است )پست، –پاورقی( 109

ای که مسیح امّا جامعۀ رسوهن پس از دورۀ چهل روزه

پس از رستاخیر از میان مردگوان در زموین اقاموت داشوت

اند؟ آیا ( چه تفکّر و حالتی داشته 12: 1)عهد جدید، متّی،

انود؟ و از ایمانی یکسان و حوالتی یگانوه برخووردار بووده

–و دیگر اجوزا عهود جدیود –نسبت به آنچه انجیل متّی

دربووارۀ کیفیّووت برگزیوودگیِ آنووان بوورای رسووالت گووزارش

اند؟ مری جوویوور در ایون بواره دهد، کامالً یقین داشته می

کنند حواریوون، امروزه گاهی مسیحیان فکر می»نویسد می

ی برخاسووته از میووان مردگووان را دیدنوود و طوورم و عیسووا

ای از او به دست آوردند و با میول و رضوا اقودام بوه نقشه

تأسیس امّت مسیحی کردند. حقیقت این است که اعحوای

نظور نداشوتند و اتّفواق بوا یکودیگر جامعۀ اولیّوۀ مسویحی

فهمیدند، رابطۀ آنوان بوا یکودیگر درستی نمی یکدیگر را به

های دیگر نبود و بحث و استدهل آنان گروه تر از هماهنگ

جووتر از و همچنوین صولح 6 تور از دیگوران نبوود ضعیف

(. او دربووارۀ رسوووهن 87: 1393)ویووور، « دیگووران نبودنوود

آنان مطمئن بودند که عیسی از میان مردگوان »برآنست که

برخاسته اسوت ... امّوا دربوارۀ لووازم ایون تجربوه یقوین و

... حواریون به آن ایمان داشوتند ... امّوا از اطمینان نداشتند

(.88)همان: « آن مبهوت بودند

گانوۀ مسویح در دوران تبلیو به هر روی یواران دوازده

اند. در کرده گویا از معجزات و کرامات بسیاری استفاده می

معجوزات و »صراحت آموده اسوت کتاب اعمال رسوهن به

(. 42: 2« )شتگ عالمات بسیار از دست رسوهن صادر می

ویژه دربارۀ پطورس چشومگیرتر بووده اسوت این مطلب به

(. گویووا 8 - 1: 3؛ 16 - 12: 5)نمونووه را نگوور: همووان

رسوهن در اظهار کرامات در برخی مووارد صورفاً بوه دعوا

اند، چه در برخی از اناجیل از مالیدن روغون کرده اکتفا نمی

« روغون مقودّس »که گویوا منظوور از آن –بر بدن بیماران

صحبت شده است )نمونه را نگور: عهود جدیود، -نیست

(. 6 - 1: 9؛ لوقا 13 - 7: 6؛ مرقس 1: 10متّی

–های مسیحی پیشوین و پسوین هرچند برخی از گروه

عیسوی پوس از مورگ »بر آنند که –همچون شاهدان یهوه

بر صلیب با جسم خود از قبور برنخواسوت، رسوتاخیر وی

راد، )کواظمی « ود و جسوم او در قبور مانود صرفاً روحانی ب

(. اینوان اعتقواد خوود را بوه عهود جدیود، اوّل 250: 1395

مسوووتند 50و 45: 15؛ اوّل کرنتیوووان، 180: 3پطووورس،

. در این باور، نحوۀ نگرش رسوهن بوه مسوئلۀ 7 سازند می

مانوده از آن، کم گزارش برجوای رستاخیر مسیح و یا دست

د.شو یکسر دچار اشکال می

ترین اطّالعات دربارۀ رسوهن، در کتواب اعموال کامل

اند. جون ر. هینلیس بوا رسوهن از اجزای عهد جدید آمده

افزاید که از سرانجام بیشتر رسوهن اشاره به این مطلب می

. 8 ( 66: 2010اطّالعی در دست نیست )هینلیس،

در حودود عصر رسوهن که با رستاخیز عیسی مسیح

. آغاز و با مرگ آخرین رسوول در حودود سوال م 35سال

ای مهم است که بنا بر سوخن گونه م. به اتمام رسید، به 90

هوا و اعموال ایون دوره نزد بسویاری، اندیشوه »مک گراث

کم از جهتی یوا بوه درجواتی در بسویاری از محافول دست

(. 230: 1393)مک گراث، « کلیسایی معیار بوده است

ن مسیح. حواریون: شاگردا2/ 2


در عهد جدید، تعبیری دیگر نیز در کنوار لفوظ رسوول

چشوم برای این دسته از یواران اوّلیوۀ عیسوای ناصوری بوه

دهنودۀ اعطوای ای نشوان گونوه که بوه « شاگرد»آید. واژۀ می

قدرت الهی او به آنان است. در تمامیِ این موارد، دو نکتۀ

و و د 9 آید: نخسوت تکورار عودد دوازده چشم می عمده به

دیگر اِخبار از اعطای قدرتی ویژه که تنها در تصرّف خوود

و دوازده شاگرد خود را طلبیده ایشان را »مسیح بوده است

بیورون کننود و هور را آنهوا کوه داد، قودرت پلید اروام بر

(؛ 1: 10)عهد جدید، متوی، « بیماری و رنجی را شفا دهند

پس دوازده شواگرد خوود را طلبیوده بوه ایشوان قووّت و »

« قدرت بر جمیع دیوهوا و شوفادادن اموراض عطوا فرموود

(. توجّه به این نکتوه 17: 20؛ متّی، 1: 9)عهد جدید، لوقا،

در عهد جدید بور « شاگرد»نیز ضروری است که اصطالم

شماری دیگر از یاران مسیح جوز از ایون دوازده نفور هوم

؛ یوحنّوا، 52: 27اطالق شده است )نگر: عهد جدید، متّی،

(؛ امّا اصطالم رسول 16: 21؛ اعمال رسوهن، 67 – 66: 6

اصووطالحی اخووصّ از عنوووان شوواگرد اسووت و بوور تمووامی

6اصوحام 13شود؛ چه از آیوۀ شاگردان مسیح اطالق نمی

شود که عنووان رسوول، تنهوا انجیل لوقا چنین برداشت می

برای همان دوازده شواگرد اصولی کواربرد دارد کوه شواهد

وچون روز شود شواگردان خوود را »رستاخیز مسیح بودند

پیش طلبیده، دوازده نفر از ایشان را انتخاب کورده، ایشوان

«.خواند« رسول»را نیز

شاهد این مطلب آنست که پولس در مقام استدهل بور

کورد کوه او نیوز عیسوی رسالت خویش، بدان استدهل می

–رو را پووس از رسووتاخیز دیووده اسووت؛ ازایوون مسوویح

مأمور است تا به ارشاد کرنتیان بپوردازد )عهود –کم دست

(.2 – 1: 9جدید، اوّل کرنتیان،

اهمّیّت هر یک از رسووهن در بسوتر تواریخ بوه علّتوی

دیگر نیز وابسته است و آن خطای شماری از اندیشومندان

ها به یوک متأخّر مسیحی در انتساب برخی از آرا و فعّالیّت

هوری ولفسون نشوان یا گروهی از رسووهن بووده اسوت.

شومعون -ملقّوب بوه شوهید –دهد چگونوه یوسوتین می

گنوسی را با شمعون رسول یکوی دانسوته اسوت و بعودها

دو خلوط هموین سوان میوان آن ایرنائوس و ترتولیان نیز بوه

(.544: 1389اند )ولفسن، کرده

. رویدادهای مهم در عصر حواریون 3/2

افتواد کوه اتفواق « عصر حواریوون »سه رویداد مهم در

اند از: عبارت

؛های حواریون عیسی فعّالیّت .1

های مختلف عهد جدید؛ نگارش بخش .2

پیوودایش دو نظووام الهیّوواتی جداگانووه )سوولیمانی .3

(.39: 1395اردستانی،

هوا و کاربردهوای نقوش »تووان بوه بررسوی دراینجا می

در سه محور اشاره کرد:« رسوهن

نقش اجتماعی؛ -1

نقش مذهبی؛ -2

و نقش تاریخی آنان. -3

ها و کارکردهای رسوالن در سنّت مسیحی نقش .3

ای که مسیح در ابتودای دعووت خوویش بور گذشته از وظیفه

بورای خوود –پوولس -دوش رسوهن نهاد یا یکوی از آنوان

برگزید، از سه دسته نقش و کارکرد رسووهن در بیسوت قورن

دهنودۀ شانتوان یاد کرد که نخست ن سنّت پیوستۀ مسیحی می

دهنودۀ توأثیر تواریخی پس نشوان چگونگی رسالت آنان و زان

منزلوۀ نهادن کلیسا به همانان است. نقش اجتماعی آنان در بنیان

جامعۀ پیوستۀ مسیحی، نقوش موذهبیِ آنوان در تودوین عهود

جدید و نقش تاریخی آنان در ابالغ پیام مسویح، سوه نقوش و

فرهنوگ مسویحیّت کارکِردی است که هنوز هم در جامعوه و

بروزی آشکار و ظهوری کامل دارد.

تواند برخی دیگر از زوایوای تفواوت این سه نقش می

در دو مذهب مسیحیّت و اسالم را به « رسول»میان مفهوم

نمایش بگذارد. در اینجا این سه کوارکرد بررسوی اجموالی

شده است.

نقش اجتماعی رسوالن. 1/3

آوردنودۀ مسویح بوود شمعون / پطرس، نخستین ایموان


(. 8: 5؛ لوقوا، 16: 1؛ مورقس، 18: 4)عهد جدید، متّوی،

دهود انجیول متّوی نشوان موی 21اصحام 17تا 15فقرات

پطرس را به جانشینی خود در پاسوداری از عیسی مسیح

دادن به آنها برگزیده است. گذشوته گوسفندانش و خوراک

ان و مرجعیّت دینی برای آنهوا، برخوی از از رهبری مسیحی

انود از ایون فقورات پژوهان معاصور احتموال داده مسیحیّت

)سولیمانی « شاید بتوان وهیت تکوینی را نیز نتیجه گرفت»

(.40 :1395اردستانی،

خطاب به پطرس پیش از این، به سخن عیسی مسیح

ا ای که کلیسای خود را برآن بنو صخره»اشاره شد که او را

نامید. ایون کلیسوا هرچنود پویش از ایون در میوان « کنم می

مسیحیان، جامعۀ مسویحی را »کرد، جامعۀ یهود زندگی می

(. حوال 105: 1391زاده و باغبانی، )رسول« نامند کلیسا می

کلیسا در مسیحیّت به معنای امّت اسوت »با توجّه به اینکه

( 109)همووان: « شووود و از آن جامعووۀ مسوویحیّت اراده مووی

توان دریافت نقش پطورس رسوول در تشوکیل جامعوۀ می

مسیحیّت چه اندازه برجسته است.

. نقش مذهبی رسوالن2/3

های عهد جدید ترین بخش . تدوین مهم1/2/3

هوائی از عهود جدیود نقش رسووهن در تولیود بخوش

م. 30رقیب است؛ زیرا همینان بودند که از حودود سوال بی

ج آثاری را پدیود آوردنود کوه تدری م. به100تا حوالی سال

های گونواگون عهود جدیود قورار سرانجام در شمار بخش

گرفت؛ امّا نقش رسوهن در این میانه چه بود. مراسلۀ دوم

الهوام »صراحت کتاب مقدّس را ( به17تا 16: 3تیماؤس )

فیلون اسوکندرانی »داند و از همین روست که می« خداوند

تاب مقدّس را یکسره الهام فیلسوف یهودی یونانی زبان، ک

های مقدّس را دانست و معتقد بود که خدا کاتبان کتاب می

« ارادۀ انتقال ارادۀ الهی به کوار گرفتوه اسوت چون ابزار بی

(. همین مطلب در دورۀ اخیور بواز 274: 1، 1393)گراث،

گیری و بوازآرائی شوده وسیلۀ مکتب قدیم پرینستون پی به

العاده و فوق طبیعی اسوت ... ارقالهام همان تأثیر خ»است

های مقدّس موا اعموال القدس بر نویسندگان کتاب که روم

کنوود، کوورده و کلمووات آنووان کلمووات خوودا را عرضووه مووی

(. براسواس 276)هموان: « رو کامالً خطاناپذیر است وازاین

این دیدگاه، رسووهن بوا توأثیر از الهوام الهوی بوه تودوین

ختنود کوه پرداختوۀ آنوان پردا هایی از عهد جدید می بخش

پُرشدن »است. این همان چیزی است که پیش از این با نام

از آن یاد شد.« اینان از مسیح مقدّس

. وصیّت 2/2/3

کم پطرس، و دست -بنا بر نصّ عهد جدید، حواریون

برگزیده شود از سوی خود ححرت مسیح -بزرگ آنان

فهووم در تا جامعۀ مسیحی بر وجود او بنا شوود. از ایون م

ویوژه شومعون فرهنگ اسالمی به وصیّت تعبیر شوده و بوه

–وصیّ ححرت مسویح دانسوته شوده اسوت. ایون تعبیور

گذشته از بسیاری از مصادر روایی و تاریخی کوه موضووع

در شماری از تفاسویر کهون –تواند باشد مقالۀ حاضر نمی

( 36سوورۀ یاسوین ) 14قرآن کوریم در ذیول آیوۀ شوریفۀ

(، رازی 575: 3، 1423ه اسوت. سولیمانی ) وضووم آمود به

( در شومار 520: 3، 1422جوزی ) (، و ابن212: 7، 1408)

اند. خوانده اند که شمعون را وصیّ عیسی کسانی

همچنووین شووماری از دیگوور مفسّووران، ایوون ر ی را

پذیرند یا با آن همودلی کامول ندارنود؛ در ایون شومار نمی

ه در موتن تفسویر ( ک1033: 2، 1418است فیض کاشانی )

کند و پوس ای به این مطلب نمی آیۀ مورد اشاره هیچ اشاره

کند که از این وصیّت یاد می« وقیل»از پایان آن تنها با ذکر

نکوردن او بوا ایون سوخن دهندۀ همراهوی صراحت نشان به

سوورۀ 52است. سیّد عبداألعلی سبزواری نیز در ذیل آیوۀ

ای حواریوون ثابوت (، هرچنود فحوائلی را بور 3عمران ) آل

إلّوا نّ جمیوع ذلوک هیودلّ علوی »نویسود داند، باز می می

(.336: 5، 1409)سبزواری، « کونهم وصیاء

توان در اینجا که نمی –نظر از این اختالفات با صرف

بووودن شووود کووه وصووی تنهووا اشوواره موی –بودان پرداخووت

تواند گانه یا وصیِّ خاص بودن پطرس می حواریون دوازده

شوومار عناصوور مشووترک میووان دو فرهنووگ اسووالمی و در

مسیحی، بر پایۀ قرآن کریم و عهد جدید دانسته شود.


و رسالت « زن». 4

عنووان رسوول انتخواب عیسی هیچ زنی را بوه »دانیم که می

(؛ اما این سخن کونگ نواظر بوه 17: 1389)کونگ، « نکرد

همان دوازده رسول اصلی است که هیچ زنی در میان آنوان

وجود ندارد؛ با این حال در عهد جدیود، اعموال رسووهن

صوراحت یواد شوده ( از چهار دختر فیلیپ نیوز بوه 9: 21)

اند. است که در شمار رسوهن بوده

( از زنی سریانی فنیقی یواد 30تا 24: 7انجیل مرقس )

کند که هرچند وثنی )غیر یهودی( اسوت، بورای شوفای می

شوود و مسویح نیوز موی فرزند خردسالش به مسیح متوسّل

آورد. حاجت او را بر می

آورد کوه هانس کونگ به نقول از الوریش ویلکنوز موی

یونیاس / جونیا احتماهً در سلک گروه معودود از مبلّغوان »

ای العادّه از اعتبار فوق« رسوهن»عنوان پیشگامی است که به

برخوردار بودند و بعدها فقط پولس به جرگۀ آنهوا افوزوده

از گوروه دوازده نفوره توری گوروه جموع وسویع شد. ایون

(.29: 1389)کونگ، « رسوهن است

( هوم در 24توا 1: 16پایان رسالۀ پولس به رومیوان )

ده تون از بیسوت و »اینجا به شدّت درخور اعتناست؛ زیرا

)کونوگ، « نه شخصویّت مهومّ موورد خطواب، زن هسوتند

(. در اینجووووا یونیوووواس / جونیووووا در کنووووار 29: 1389

شخصیّتی برجسته در میان رسوهن »عنوان درونیکوس بهان

شود که حتّی پویش از خوود پوولس یاد می« }کِبار الرُّسُل{

به مسیح ایمان آورده است )همان(.

دهود زنوانی ( نیز نشان می2: 4نامۀ پولس به فیلیپیان )

که از کیستیِ آنوان –همچون َََفُودیه و سینتیخی/ صُنطیخَه

؛ نگور: الکتواب المقودّس، العهود الجدیود، دانویم هیچ نمی

مثل خود پوولس - 1، ذیل همین آیه، حاشیۀ شمارۀ 2007

دانویم نیز می«. اند کرده برای انجیل مبارزه می»و دستیارانش

زنووان، مسوویح و حواریووونِ او را از جلیوول تووا اورشوولیم »

کنند ... جوئنا، سوزانا، موریم موادر یعقووب و همراهی می

و بسوویاری زنووان دیگوور کووه اوّلووین و یوشووا، سووالومه

(.17: 1389)کونگ، « ترین آنها مریم مجدلیّه است معروف

در عهود جدیود «رسوول »توان گفوت بدین ترتیب می

معنای اصطالحی نودارد و اگور سوعی در اصوطیاد معنوای

کسوی را رسوول توان می ،ته باشیمشدابرای آن اصطالحی

دن انجیول بوه که از سوی عیسی مسیح برای رسوان دانست

.مور شده استأگوسفندان گمشده م

در قرآن کریم« رسول»

در این قسمت به بررسیِ همین مفهوم براساس قرآن کریم

تور از پرداخته شده است؛ اما بخش حاضر از حجمی کوتاه

حجم بخش نخست برخوردار خواهد بود. در ایون رابطوه

نماید: اشاره به دو نکته ضروری می

یم مفهوم مورد بحث ما همچون دیگور . در قرآن کر1

مانند توحید، صفات باری، شرایط امام و –مفاهیم الهیّاتی

به تفصویل، یواد و دربوارۀ –امامت و کیفیّت بعث و نشور

آن آیاتی چند نازل شده است.

. در فحای شیعیِ انجوام پوژوهش حاضور، آشونایی 2

سوی خوانندگان با مفهوم قرآنی رسول، با مفهوم کتاب مقدّ

توووان گفووت مقوودار آن یکسووان نبوووده اسووت و بلکووه مووی

های پذیر با دانسته های آنان از فرهنگ قرآنی مقایسه دانسته

آنان از فرهنگ برخاسته از عهود جدیود نیسوت. بودین دو

علّت، آنچه در فصل حاضر براساس آیوات مبوارک قورآن

تر مطالب فصول شود، از حجمی بسیار کوتاه مجید ارائه می

است.نخست

آن اینکوه، توذکّر یوک نکتوه در اینجوا ضوروری اسوت و

گواه از که پیش از این ذکر شد، در عهد جدید هیچگونه همان

عنووان نبوی یواد نشوده اسوت و اساسواً گانه به رسوهن دوازده

توان آنان را نبی خواند؛ هرچند در آن کتاب اصوهً مفهوم نمی

آید. شمار نمی بهطراز رسالت نبوّت مفهومی مستقل و یا هم

اما در فرهنگ اسالمی با توجّه به کاربرد هر دو لفظ نبی

و گواه –و رسول در قرآن کریم، از تفاوت میان این دو لفظ

سوخن رفتوه اسوت. –با اضافۀ لفظ امام، از تفاوت این سوه

کوه محودّثانی –گذشته از روایات موجوود در ایون مسوئله


: 1، 1407کلینووی )(، 369: 1، 1404همچووون صووفّار قمووی )

متکلّموانی -انود ( آن را نقل کرده328: 1413( و مفید )176

: 2003(، بغودادی اشوعری ) 42: 1412مانند فاضول مقوداد )

اند. ( نیز بدان پرداخته51: 1409( و ماوردی ) 126

امووا در ایوون مقالووه مفهوووم رسووول فووارغ از اینگونووه

ۀ حاضور ها مدّ نظر قرار گرفت؛ زیرا موضووع مقالو تفاوت

مقارنۀ میان این دو مفهوم در اسالم و مسیحیت بوده است؛

رو بوه رسوول بوا توجّوه بوه اطوالق قرآنوِی آن نظور ازاین

بواوجود –ایم. این اطوالق گواه شوامل مفهووم نبوی داشته

شود. نیز می –های میان آن دو تفاوت

در اینجا تالش شده است با مراجعه به نصوص قرآن

این مفهوم در ایون موتن مقودّس آموده کریم، آنچه دربارۀ

است تصنیف و گزارش شوود. همچنوین در موواردی کوه

و -آیه 5آیات متعدّدی بر یک مطلب دهلت کند، تنها به

انود نه تمامیِ آیاتی که در جریان پژوهش حاضر فیش شده

شود. اشاره می -

رسالت .1

در قرآن کریم به کوار « ر س ل»صورت مصدری مادّه

ت؛ اما مفهوم رسالت در قرآن کوریم در دو معنوی نرفته اس

به کار رفته است:

. معنای لغوی عام آن )فرستادن(:1/1

(: 26؛ الشوعراء ) 31(: 12؛ یوسوف ) 111(: 7اهعراف )

. 37و 28(: 27؛ النّمل )53

. معنای خاص اصطالحی آن: 2/1

؛ 59(: 7؛ اهعووراف )70(: 5؛ المائووده )151(: 2البقووره )

.38(: 13؛ الرعد )70(: 11)هود

رسول .2

، «رسوول »ترین مفاهیم مربووط بوه در قرآن کریم، مهم

بیان و گاه تبیوین و نیوز تأکیود شوده اسوت. ایون مفواهیم

شود: بندی می براساس این نصوص مقدّس اینگونه دسته

. چیستیِ رسالت رسوهن؛1/2

. صفات رسوهن الهی؛2/2

. اقسام رسوهن الهی؛3/2

ات رسوهن الهی؛. درج4/2

. وظائف رسوهن الهی؛ 5/2

. مؤید بودن آنان به معجزه؛6/2

. نتیجۀ وظائف آنان.7/2

در اینجا دربارۀ شماری از این مسائل، توضیحی کوتواه

شود: ارائه می

. چیستیِ رسالت رسوهن1/2

؛ 75(: 22؛ الحوج ) 33(: 3؛ آل عمران )130(: 2البقره )

.48تا 45(: 38؛ ص )59(: 27النمل )

در قرآن کریم به هنگام یادکرد از رُسُل، بارها به گزینش /

انتخاب/ اصطفاء الهی اشاره شوده اسوت. برگزیودگان، هموان

رو رسوالت را برگزیودگی و انتخواب انود؛ ازایون رسوهن الهی

شوود. انود کوه از آن بوه بعثوت تعبیور موی شدگیِ الهی دانسته

( و بسوویاری از 124: 1326سووینا ) (، ابوون52: 1409موواوردی )

اند. متکلّمان و حکما به همین مطلب اشاره کرده

الهوی نیوز در -معنوای اختیوار و انتخواب به _مشیت

.90(: 2همین معنی به کار رفته است: البقره )

. صفات رسوهن الهی 2/2

صفاتی که در اینجا براساس نصوص قران کریم بورای

است که بر تموامیِ شود، صفاتی عمومی انبیاء عظام یاد می

آنان صادق است. این صفات را براساس متوون مفسّوران و

تر نیز یواد کورد؛ صورت جزئی توان به متکلّمان مسلمان می

امّا از آنجا که این مطلب خارج از موضوع این مقاله است،

« صوفات األنبیواء »بدان پرداخته نشد. شُبّر در فصلی که به

: 1424د کورده اسوت ) اختصاص داده، از ایون اوصواف یوا

(، سبحانی )گوناگون، 290: 1، 1407(. قاضی عیاض )145

( نیز گواه بوه اجموال و 43: 1، 1412( و عسکری )204: 8

اند. تفصیل به این مطلب پرداخته گاه به

. اخالص 1/2/2

109(: 26؛ الشعراء )57(: 25؛ الفرقان )90(: 6اهنعام )

.180و 164و 145و

ریدا . امانت2/2/2

؛ 143و 125و 107(: 26؛ الشووعراء )68(: 7اهعووراف )

.18(: 44الدخان )

. بشریّت3/2/2


و 10(: 14؛ ابووراهیم )27(: 11؛ هووود )75(: 5المائووده )

.110(: 18؛ الکهف )33(: 15؛ الحجر )11

بووودن در اینجووا مفهووومی متوورادف «بشوور»منظووور از

و در مقابوول فرشووته یوا جوون بووودن اسووت « زادگووی آدموی »

(. در اینکه رُسُل از جونس بشور و 66: 5، 1418)بیحاوی،

اند، به تبعیّت از تصریحات قورآن کوریم، نه فرشتگان بوده

هیچ اختالفی میان مسلمین نیست. فیض کاشوانی در ذیول

ها در اصل دهد همۀ انسان توضیح میسورۀ کهف 110آیۀ

گونه که خداوند بوه برخوی از اند، امّا همان بشریّت یکسان

بخشد، به بعحوی دیگور آنان سالمتی و ثروت و زیبائی می

(. هرچنود 732: 2، 1418نیز رتبۀ نبوت را بخشیده است )

: 7، 1420همچون ابوحیوان اندلسوی ) –برخی از مفسّران

معنوای نفوی علوم ذاتوی انبیواء را بهاینگونه آیات –( 233

اند، به هور حوال هزموۀ ایون مطلوب وحی دانسته نسبت به

همان بشربودن رسوهن الهی است.

شودۀ دو فرهنوگ این مطلب در شومار مووارد توافوق

اسالمی و مسیحی دربارۀ رسوهن است.

. صِدق 4/2/2

؛ 32(: 11؛ هوووود )70(: 7؛ اهعوووراف )41(:2البقوووره )

.31(: 35؛ فاطر )31(: 26الشعراء )

. علم5/2/2

و 37(: 12؛ یوسوف ) 113(: 4؛ النسواء ) 31(: 2البقره )

.74(: 21؛ اهنبیاء )101

هرچند در قرآن کریم از حیطۀ دانش رُسُل سوخنی بوه

میان نیامده و مفسّران و متکلّمان موا نیوز چنودان بوه ایون

کموال عقول و ذکواوت و »دانویم انود، موی مبحث نپرداخته

در شمار شروط عام نبوّت قرار دارد که هیچ نبی و « طنتف

(. 61: 5، 1409رسولی از آنها برکنار نیست )نگر: تفتازانی،

وجب ن یکوون }النبوی و الرسوول{ متّصوفاً »دانیم نیز می

( کوه بودون 39: 1412)فاضول مقوداد، « بأوصاف المحامد

تردید علم نیز در شمار اوصاف پسندیده قرار دارد.

. عبودیت6/2/2

؛ 172(: 4؛ النسووواء )44(: 38؛ ص )73(: 21اهنبیووواء )

.10(: 66؛ التحریم )30(: 19مریم )

. مذکّربودن7/2/2

.7(: 21؛ اهنبیاء )43(: 16النحل )

گونه که در بخش نخستین این مقاله ذکر شود در همان

عهد جدید نه از رسالت مستقلّ زنان سخنی رفته بود و نه

آمود؛ بوا گانه به چشم می رسوهن دوازده هیچ زنی در میان

این حال شماری از زنان در شمار رسوهن / مبلّغان کویش

مسیح قرار داشتند و در شمار اعحوا کلیسوای اوّلیوه دیوده

شدند؛ اما در اسالم عالوه بر اینکه از رسالت هیچ زنوی می

در شمار شوروط « مردبودن»خبری به دست نیست، اساساً

. آلوسی به نقل از برخی متکلّمان به این رسالت آمده است

(؛ بوا ایون حوال ایون 176: 13، 1415کند ) شرط اشاره می

شوود. از هموین تصریح از قرآن کریم استفاده نمی مطلب به

سوورۀ یوسوف، 109روست که بیحواوی در تفسویر آیوۀ

استفادۀ نفی نبوّت نساء از ایون آیوه را بوه قوائلی مجهوول

(؛ اما شیخ طوسی در تفسیر 178 :3، 1418دهد ) نسبت می

عمران، هرچند جریان معجزات به دسوت سورۀ آل 42آیۀ

صراحت نبوّت اینوان داند، به زنان صالح و مؤمن را روا می

(. سووخن طباطبووایی نیووز 457: 2تووا، کنوود )بووی را نفووی مووی

(. 278: 11، 1417کنندۀ همین مبنا باشد ) تواند بیان می

نی صووریحاً ذکوریّووت را در در میووان متکلّمووان، تفتووازا

( اسوت؛ حِمصوی 61: 5، 1409شمار شروط نبوّت آورده )

(. گویا این دو 429: 1، 1412شیعی نیز بر همین مبناست )

دسته هیچ دلیل متقنوی در ایون مسوئله در دسوت ندارنود؛

کند ادلّۀ هر دو دسوتۀ الدین شافعی اشاره می رو کمال ازاین

(.33: 1425اً ظنّی است )مثبتان و نافیان این شرط، تمام

. اقسام رسوالن الهی3/2

در قرآن کریم رسوهن الهی به دو قسم صاحبان عزم /

اند. از پیامبران صواحب همّت و دیگر رسوهن تقسیم شده

همّت / اولوالعزم در دو جا یاد شده است.

.35(: 46؛ األحقاف )7(: 33األحزاب )

از آن در اینجوا هرچند مفسّران در چیسوتیِ عوزم و موراد

ای از ( و پواره 295: 3توا، اختالف دارند )نگر: سمرقندی، بوی


سورۀ احقواف، عوزم 35عُجیبه در تفسیر آیۀ آنان همچون ابن

(، بنوا بور 349: 5، 1419انود ) معنای ثبات و حزم دانسوته را به

ای روایات منظور از عزم در اینجا ثبوت شریعت و کتواب پاره

(. 50: 5، 1416الهی است )نگر: بحرانوی، برای برخی از انبیاء

شیخ طوسی نیز پس از بررسی اقوال مفسّران، سرانجام هموین

(.287: 9تا، کند )بی مطلب را طرم می

. درجات رسوالن الهی4/2

تصوریح از درجوات رُسُول یواد شوده در قرآن کریم به

است.

.55(: 17؛ اإلسراء )253(: 2البقره )

در این آیات از سوخن گفوتن بوا خداونود و اعطوای

کتاب، در شمار عوامل برتوریِ درجوۀ برخوی از انبیواء بور

دیگر رُسُل یاد شده است. گذشته از تصریح قورآن کوریم،

کوه ای گونوه این مطلب در احادیث نیز وارد شده است؛ بوه

منووده اصووفهانی بووابی را بوودان اختصوواص داده اسووت ابوون

میمون متکلّم یهوودی نیوز یوازده مرتبوه (. ابن247: 1422)

(. حکوویم 432: 1972بوورای انبیوواء الهووی برشوومرده اسووت )

سبزواری در شمارش مراتب مرسولین، انبیواء را فروتور از

رُسُل، و رُسُل را فروتر از اولوواالعزم، و آنوان را فروتور از

(؛ بوه هور حوال 115: 1372دانسوته اسوت ) پیامبر خاتم

ب بوودن فرسوتادگان الهوی، در شومار دارای درجه و مراتو

مسائل متقن در فرهنگ اسالمی است.

. وظایف رسوالن الهی5/2

عنوان وظایف اصولی رُسُول در قرآن کریم به دو امر به

اشاره شده است:

. برپاداشتن حجّت1/5/2

؛ 47(: 10؛ یووونس )115(: 9؛ التّوبووه )165(: 4النّسوواء )

.15(: 17اإلسراء )

رسالت. تبلی 2/5/2

و 48و 19(: 6؛ األنعووام )99و 92و 67(:5المائووده )

51 .

تواند چهارچوب کلّی رسوالت و رسوول این موارد می

را براساس نصوص صریح قرآن کریم باز کند.

کوریم، در قرآن «رسول»توان ادّعا کرد بدین ترتیب می

مالئکه به کوار رفتوه ۀکه دربار -آن عالوه بر معنای لغوی

خود یعنوی شخصوی کوه بوا معنای اصطالحی در - است

دریافت پیامی از خداوند متعال، مأمور ابالغ آن به دیگوران

بوده نیز کاربرد داشته است.

نتیجه

در عهود جدیود و « رسوول »در مقالۀ حاضر، ابتودا مفهووم

شناسیِ آن براساس همین کتاب بررسی شد. سپس مصداق

ترین مصداق رسوول در در این بخش با بررسیِ اخبار مهم

آغاز و سپس –گانه یعنی حواریون دوازده -کتاب مقدّس

تووأثیرات مووذهبی، اجتموواعی و توواریخیِ آنووان در فرهنووگ

مسیحیّت، گزارش و بعد از آن همین مفهوم در قرآن کریم

بررسی شد. اکنون براساس مجموعۀ پژوهش حاضر نتوایج

شوند: زیر ارائه میه رسوول یواد شوده در عهد جدید از هشت گون .1

: 1است. از میان این هشت گونه، تنها دو گونۀ آن )شمارۀ

: پیوامبران بوزرگ( در شومار 8پیامبران مصوطلح و شومارۀ

های مورد اتّفاق این دو دیون بووده اسوت و در بقیّوۀ گونه

آید. ها اختالفی اساسی به چشم می گونه

12رسوهن در عهد جدید، از یک هستۀ مرکزی .2

نفوره 500نفره و زان پس هیۀ نهواییِ 70دوم نفره، هستۀ

شوند؛ حال آنکوه در قورآن کوریم تنهوا از یوک تشکیل می

–با رعایت تفاوت درجات و مراتب آنوان –دسته رسول

یاد شده است.

هستۀ اوّل رسوهن در عهد جدید از میوان موردم .3

کودام بوه اند و هویچ عادّی جامعه با مشاغلی ساده برخاسته

اند؛ اما در قرآن کریم های مذهبی یهود وابسته نبوده خاندان

از طبقه اجتماعی بسیاری از رسوهن یاد نشده است.

بوه ایون منزلوت همۀ اینان درپی دعوت مسیح .4

انود؛ یابند و هیچکدام ادّعای رسالتی الهی نداشته دست می

حال آنکه رُسُل مذکور در قرآن کریم، یوک سور از سووی

شوند. ل مبعوث میخداوند متعا

نووعی مبلّغوان موذهبی گانوه، بوه رسوهن دوازده .5

شدند. در میان رسوهن مذکور در قرآن کریم نیز شمرده می


تنها برخی از آنان صاحب شریعت مستقل شومرده شوده و

اند. بقیّه در شمار مبلّغان مذهب پیامبران پیشین بوده

طوور طبیعوی از جایگواه رسوهن عهد جدید، به .6

توانود ویژۀ فرستندۀ خود برخوردار نیستند؛ این مطلب می

هوای ایون هور دو کتواب شدۀ گوزاره در شمار موارد توافق

مقدّس قرار گیرد.

جامعۀ نخستین مسیحی برپایۀ حواریوون شوکل .7

هوای نخسوتین جامعوۀ گانه پایوه گیرد و رسوهن دوازده می

های آیند؛ این گزاره نیز در شمار گزاره شمار می بهمسیحی

مورد اختالف این دو متن مقدّس است.

القودس پُور در کتاب مقودّس، رسووهن از روم .8

شوند؛ حوال آنکوه عصومت پیوامبران در قورآن کوریم، می

شود. اینگونه تفسیر نمی

حجیّت و اعتبار کتاب مقدّس، بسته بوه شوماری .9

ه در قرآن کوریم، اعتبوار متوون از حواریون است؛ حال آنک

مقدّس به معجزات همراه با تحدّی پیامبران بستگی دارد.

گانه از کرامت و گاه معجزه، امّوا رسوهن دوازده .10

بدون تحدّیِ بدان برخوردارند؛ حال آنکه پیامبران موذکور

در قرآن کریم، عالوه بر برخورداری از معجزات، هموواره

د.ان کرده بدان تحدّی نیز می

های دوّم و سوّم رسوهن مذکور در در میان هیه .11

آیند؛ حال آنکه چشم می عهد جدید، شماری از زنان نیز به

در قرآن کریم مطلقاً سخنی از نبوّت زنان بوه میوان نیاموده

است.

ها: نوشت پی

منظور از رسول در اینجا مفهوم خواص ایون اصوطالم . 1

رو یون اسوت؛ از است که پس از این بدان پرداختوه شوده ا

هرچند عموم مسیحیان برای تبلی انجیول رسوول خوانوده

تووان ینم، بدیهی است -نگر: ادامۀ همین مقاله - اند شده

آنان را رسول در معنای مصطلح آن دانست؛ اما در فرهنگ

خاتمیوت »و مفهووم واضح استاسالمی این مطلب بسیار

کند. به همان اشاره می پیامبر اکرم« رسالت

.43: 1394تفصیل مطلب را نگر: شمس، . 2

)یوحنّوا، « ای برتر از فرستندۀ خود نیسوت هیچ فرستاده». 3

13 :16.)

استفاده از الفاظ عربی در اینجا بدان سبب است کوه توا . 4

اند، از سوویی کشّواف الفواظ آنجا که مؤلّفان این مقاله آگاه

از عهد جدید به زبان فارسی تا کنون تدوین نشده است و

سویی دیگر، کشّاف عربی کامالً با متن عربی رسمیِ عهود

جدید سازگاری دارد.

، سه انجیل متّی، مورقس و «نوا های هم یلانج»منظور از . 5

لوقاست که ازنظر سبک و محتووا بوا هوم شوباهت دارنود؛

. در مقابول انود خواندهنوا های هم یلانجرو این سه را ازاین

ر دارد کوه در اصوطالم آن را این سوه، انجیول یوحنّوا قورا

خواننوود )سوولیمانی یموو نظوور همغیوورنوووا / همانجیوول غیوور

.87، 1393(. نیز نگر: ضیاءتوحیدی، 51: 1395اردستانی،

چنین است در ترجمه.. 6

هوای مسویحیّت دربارۀ شاهدان یهوه که یکی از انشعاب. 7

. 87: 1391پروتستان است. نگر: براون،

متن انگلیسوی ایون کتواب دسترسوی راقم این سطور به . 8

پنودارم به ترجمۀ عربی و فارسی آن، می ندارد، امّا با توجّه

در این موضع از ترجمۀ فارسی ایون موتن، اشوتباهی روی

هنگوام یوادکرد از منبوع داده است؛ زیرا در موتن عربوی بوه

ویقتحر سفر اعموال الرُّسول علوی »اصلی اخبار اینان آمده

( و در 66: 2010ون ر. هینلوویس، )جوو« هوووهء الحووواریّین

ترجموۀ فارسووی در برابوور ایوون جملوه چنووین آمووده اسووت

نویسندۀ کتاب اعمال رسوهن از اطالق این واژه بوه آنوان »

)جوان آر. هینلوز، ترجموۀ « پرهیوزد تا حدّ اعالی امکان می

(. هرچند 334: 1393گروه مترجمان، ویراستار ع. پاشایی،

یسی اثر حاضور از وقووع ایون تنها با دسترسی به متن انگل

و « کتواب اعموال رسووهن »یابیم، عنووان خطا اطمینان می

مراجعه به همان ابتدای آن )عهد جدیود، اعموال رسووهن،

توا »دهد چنین پرهیوزی آن هوم ( نشان می26و 25و 1:1

در بین نیست.« حدّ اعالی امکان

شوته، در مقدّمۀ مقاله اشاره شد که دیدگاه مؤلّفان این نو. 9


همان دیدگاه رایج و مرسوم غالب بر مسویحیان اسوت؛ بوا

شووود کووه برخووی از ایون حووال در اینجووا فقووط اشوواره مووی

-در کنار برخی از دیگر اعداد –را 12پژوهشگران، عدد

شمارند. تفصیل ایون مطلوب را عددی رمزی و رازآلود می

.215: 1395نگر: آنه ماری شیمل،

منابع

زادق.(، 1422) عبوودالرحمن، ابوووالفرج ی،جوووز ابوون -1

بیووروت، المهودی، عبودالرزّاق التّفسوویر، علوم فوی المسویر

.اوّل چاپ العربی، دارالکتاب

ق.(، اثبوات النبووّات 1326بن عبداهلل، ) ینحس ینا،س ابن -2

الحکمه، قاهره، دارالعرب، چاپ دوّم. یدر تسع رسائل ف

یرتفسو یف یدالبحر المدق.(، 1419به، احمد، )یعج ابن -3

نا، چاپ اول. یعباس، قاهره، ب یحسن زک ید،القرآن المج

آتوای، یوسوف الحوائرین، دهلهم.(، 1972) یمون،م ابن -4

.اوّل چاپ الدینیه، الثقافه مکتبه بیروت،

روض.(، ق 1408) علوی، بون حسین ابوالفتوم رازی، -5

یاحقی محمّدجعفر القرآن، تفسیر فی الجنان روم و الجنان

اسوالمی هوای پوژوهش بنیاد مشهد، ناصح، محمّدمهدی و

.اوّل چاپ رضوی، قدس آستان

البحور ق.(، 1420) یوسف، بن محمّد اندلسی، ابوحیان -6

بیووروت، جمیوول، محموود صوودقی التفسوویر، فووی المحوویط

.اوّل چاپ دارالفکر،

سوویّد پژوهووی، دیوون ،.(ش 1389) نینیووان، اسوومارت، -7

چاپ ادیان، نشر قم، شاکرنژاد، احمد و منتظری سعیدرضا

.اوّل

شودۀ گوم سوخنان .( ش 1395) فیلیوپ، اندرو اسمیت، -8

موذاهب، و ادیان دانشگاه انتشارات قم، ،عیسی ححرت

.اوّل چاپ

بیووروت، اإلیمووان،ق.(، 1422) ،منووده ابوون اصووفهانی، -9

.اوّل چاپ العلمیه، دارالکتب

فووی المعووانی رومق.(، 1415) سوویّدمحمود، آلوسووی، -10

العلمیوه، دارالکتوب بیوروت، المثانی، والسّبع القرآن تفسیر

.اوّل چاپ

،.(ش 1395) اِف، اسوتیون براون، و خالد آناتولیوس، -11

اسوالمی، سیّدحسون ارتدوکس، مسیحیّت و کاتولیک آئین

.اوّل چاپ مذاهب، و ادیان دانشگاه انتشارات قم،

پروتسووتان، آئووین ،.(ش 1391) اِف، اسووتیون بووراون، -12

. اوّل چاپ ادیان، نشر قم، مجیدی، فریبرز

) صول اإلیمان صولم.(، 2003) عبدالقاهر، بغدادی، -13

الهوالل، ومکتبه دار بیروت، رمحان، محمّد ابراهیم(، الدین

.اوّل چاپ

یول، ق.(، نووار التنز 1418عبداهلل بن عمر، ) بیحاوی، -14

چاپ اوّل. ی،التراث العرب یاءدارإح یروت،ب

و هواکس مقدّس، کتاب قاموس ،.(ش 1383) پست، -15

چواپ اسواطیر، انتشارات تهران، نوذری، صدّیقی اسماعیل

.دوّم

المقاصوود، شوورم.(، ق 1409) سووعدالدین، تفتووازانی، -16

.اوّل چاپ الرضی، الشریف قم، عمیره، عبدالرحمن دکتر

المقاصوود، شوورمق.(، 1409) سووعدالدین، تفتووازانی، -17

.اوّل چاپ الرضی، الشریف قم، عمیره، عبدالرحمن دکتر

واهخوتالف اإلئوتالف ،.(م 2012) احمود، الحذیری، -18

الشّوریف، کارم منشورات تونس، اهسالم، و المسیحیّه بین

.اوّل چاپ

مون المنقود .(، ق 1412) یدالدین،سد ی،راز حمصی -19

.اوّل چاپ اهسالمی، النشر مؤسسۀ قم، التقلید،

دلیوول ،.(م 1993) صووبحی، األب الیسوووعی، حموووی -20

دارالمشورق، بیروت، الجدید، العهد الفاظ الی یونانی عربی

.اوّل چاپ

معجوم ،.(م 1998) صوبحی، األب الیسووعی، حموی -21

.اوّل چاپ دارالمشرق، بیروت، المسیحی، اإلیمان

در مسوویحیّت هووای ریشووه ،.(ش1393) ژان، دانیلووو، -22

چواپ ادیوان، نشور قوم زاده، مهدی علی المیت، بحر اسناد

.دوّم

اسوطوره عیسوی ،.(ش 1387) آرچینالد، رابرتسون، -23

و ادیوان دانشوگاه انتشارات قم، توفیقی، حسین تاریخ؟، یا

.دوّم چاپ مذاهب،

،.(ش1391) جووواد، باغبووانی، و عبّوواس زاده، رسووول -24


و آموزشووی مؤسّسووۀ انتشووارات قووم، مسوویحیّت، شووناخت

.اوّل چاپ خمینی، امام پژوهشی

و عیسووی ،.(ش1394) محمّدرضووا، نووژاد، زیبووائی -25

. اوّل چاپ سروش، تهران، اخالق،

الملوول فووی بحوووث)گونوواگون(، جعفوور، سووبحانی، -26

اهمووام مؤسسووه اهسووالمی، النشوور مؤسسووۀ قووم، والنحوول،

.اوّل چاپ ،الصادق

شوورم.(، ش 1372) مهوودی، بوون هووادی سووبزواری، -27

دانشوگاه انتشوارات تهوران، حبیبی، نجفقلی دکتر اهسماء،

.اوّل چاپ تهران،

ق.(، مواهووب 1409) ی،عبووداهعلید سوو سووبزواری، -28

القرآن، نجف، دفتر مؤلّف، چاپ اوّل. یرتفس یالرحمن ف

،.(ش1395) عبوووودالرحیم، اردسووووتانی، سوووولیمانی -29

.اوّل چاپ طه، کتاب انتشارات قم، مسیحیّت،

یالسمرقند یر، تفس(تا یب)نصر بن محمّد، ی،سمرقند -30

دارالفکر، چواپ یروت،ب ی،بحرالعلوم، عمر عمرو یالمسم

اول.

ق.(، المسوامره شورم 1425) ین،الود کموال الشافعی، -31

المکتبوه یوروت، اآلخوره، ب یف یهالعقائد المنج یالمسائره ف

چاپ اوّل. یه،العصر

معرفووه فووی الیقووین حووقّق.(، 1424) عبووداهلل، شووبّر، -32

.دوّم چاپ الهدی، نوار قم، الدین، صول

پیوامبران خانودان ،.(ش 1395) اهلل، سیّدروم شفیعی، -33

و ادیوان دانشوگاه انتشوارات قم، قرآن، و مقدّس کتاب در

.اوّل چاپ مذاهب،

مسویح، عیسوی معمّوای ،.(ش 1394) محمّد، شمس، -34

.اوّل چاپ ادیان، نشر قم،

ق.(، بصوائر 1404محمّود بون حسون، ) ی،قمّو صفّار -35

قوم، مکتبوه ی،بواغ کوچوه یالدرجات، محسن بن عباسوعل

.دوّم چاپ النجفی، المرعشی اهلل یهآ

کتاب بر درآمدی ،.(ش1393) محمّد، ضیاءتوحیدی، -36

.اوّل چاپ پرسمان، کتاب تهران، مسیحی، والهیّات مقدّس

فوی المیزانق.(، 1417) محمّدحسین، سیّد طباطبایی، -37

مدرّسوین جامعوۀ اسالمی انتشارات دفتر قم، القرآن، تفسیر

.دوّم چاپ قم، علمیۀ حوزۀ

یرتفسو یفو یانتا(، التبیمحمّد بن الحسن، )ب طوسی، -38

جا. یالقرآن، ب

المدرسووتین، معووالمق.(، 1412) مرتحووی، عسووکری، -39

.چهارم چاپ البعثه، مؤسسه تهران،

بیووروت،.(، م 2007(، )مقوودّس)کتوواب جدیوود عهوود -40

.هفتم چاپ دارالمشرق،

بیووروت،.(، م 2007(، )مقوودّس)کتوواب قوودیم عهوود -41

.هفتم چاپ دارالمشرق،

شورم اإلعتمواد ق.(، 1412) ابوعبوداهلل، مقداد، فاضل -42

البحووث مجموع قوم، بصوری، ضیاءالدین اإلعتقاد، واجب

.اوّل چاپ اهسالمیه،

األصوووفی،ق.(، 1418) محسووون، کاشوووانی، فووویض -43

مرکووز قووم، نعمتووی، محمّدرضووا و درایتووی محمّدحسووین

.اوّل چاپ اسالمی، تبلیغات دفتر انتشارات

حقووق بتعریوف الشّوفاء ق.(، 1407) عیواض، قاضی -44

.دوّم چاپ دارالفیحاء، عمان، ،المصطفی

نوو و بواوری موعوود ،.(ش1395) رضوا، راد، کاظمی -45

در هوا فرقوه پیودایش در بواوری موعود نقش مقایسۀ دینی

چواپ ادیوان، نشر قم، اخیر، قرن دو در مسیحیّت و اسالم

.اوّل

ی،ق.(، الکوواف 1407) یعقوووب،محمّوود بوون کلینووی، -46

دارالکتوب تهوران، آخونودی، محمود و غفواری اکبور یعل

.چهارم چاپ اإلسالمیه،

کاتولیوک کلیسای تاریخ ،.(ش 1384) هانس، کونگ -47

و ادیووان تحقیقووات و مطالعووات مرکووز قووم قنبووری حسوون

اول. چاپ مذاهب

طیّبوۀ مسویحیّت، در زن ،.(ش 1389) هانس، کونگ، -48

و ادیوان دانشوگاه انتشوارات قوم، بخشونده، حمید و مقدّم


مسویحی، بزرگ متفکّران ،.(ش1390) هانس، کونگ، -49

موذاهب، و ادیوان دانشوگاه انتشوارات قم، مترجمان، گروه


.دوّم چاپ

رویکوورد ،.(ش 1394) رضووا، نصوورآبادی، گنوودمی -50

و ادیوان دانشوگاه انتشوارات قومّ دیگور، ادیان به یهودیّت

.اوّل چاپ مذاهبّ

بیروت، النبوّه، عالم.(، ق 1409) ابوالحسن، ماوردی، -51

.اوّل چاپ الهالل، ومکتبه دار

بیروت، النبوّه، عالم ،.(ق1409) ابوالحسن، ماوردی، -52

.اوّل چاپ الهالل، مکتبه

ق.(، اإلختصواص، 1413محمّود بون محمّود، ) مفید، -53

الموؤتمر قوم، محرّموی، زرنودی محمود و غفاری اکبر یعل

.اوّل چاپ المفید، الشیخ أللفیه العالمی

تفسویر ق.(، 1423) بن سولیمان، مقاتل بلخی، سلیمان -54

دارإحیاء بیروت، شحّاته، محمود عبداهلل سلیمان، بن مقاتل

.اوّل چاپ التّراث،

إلهیّووات درسوونامۀ ،.(ش1393) آلیسووتر، گووراث، مووک -55

و ادیوان دانشوگاه انتشوارات قم، مترجمان، گروه مسیحی،

.دوّم چاپ مذاهب،

،.(ق1409) عبووداألعلی، سوویّد سووبزواری، موسوووی -56

مؤسسووۀ بیووروت، القوورآن، تفسوویر فووی الوورحمن مواهووب

.دوّم چاپ ،بیت اهل

آبوای فلسوفۀ ،.(ش1389) اوسوترین، هوری ولفسن، -57

و ادیووان دانشووگاه انتشووارات قووم، شووهبازی، علووی کلیسووا،


مسویحیّت، بوه درآمدی ،.(ش1393) جو، مری ویور، -58

چاپ مذاهب، و ادیان دانشگاه انتشارات قم، قنبری، حسن

.دوّم

الهیوات، دانش شناخت ،.(ش 1394) همایون، همّتی، -59

.اوّل چاپ مذاهب، و ادیان دانشگاه انتشارات قم،

، جهوان ادیوان فرهنوگ .( ش1393. )آر جوان هینلز، -60

موذاهب، و ادیوان دانشوگاه انتشوارات قم، مترجمان، گروه

.دوّم چاپ

قواهره، األدیوان، معجوم ،.(م2010) ر، جون هینلیس، -61

.چاپ للتّرجمه، القومی المرکز